ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="pa">
  <siteinfo>
    <sitename>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</sitename>
    <dbname>pawiki</dbname>
    <base>https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ਮੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ਖ਼ਾਸ</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ਤਸਵੀਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">ਫਰਮਾ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">ਫਰਮਾ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ਮਦਦ</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ਮਦਦ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">ਫਾਟਕ</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">ਫਾਟਕ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ਮੌਡਿਊਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ</namespace>
      <namespace key="2600" case="first-letter">Topic</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>5979</id>
    <revision>
      <id>776145</id>
      <parentid>55646</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:01:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>removed [[Category:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]; added [[Category:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776145</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="168" sha1="be0me2bd4rt1u5nj2z55773nbsgmgru" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]</text>
      <sha1>be0me2bd4rt1u5nj2z55773nbsgmgru</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776146</id>
      <parentid>776145</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:01:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>removed [[Category:ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]; added [[Category:ਰਾਜ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776146</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="264" sha1="rxudzp8fmejzibx3wt8dovbqnp49n6w" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਜ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]</text>
      <sha1>rxudzp8fmejzibx3wt8dovbqnp49n6w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਬਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11120</id>
    <revision>
      <id>776054</id>
      <parentid>768126</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T14:09:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Tidy-Up</comment>
      <origin>776054</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2815" sha1="fmf88bhonyvg3c6a48atm6htkef0ole" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Book_of_Esther,_Hebrew,_c._1700-1800_AD_-_Royal_Ontario_Museum_-_DSC09614.JPG|thumb]]
{{Infobox Language
|name=﻿ਇਬਰਾਨੀ
|nativename=עִבְרִית
|states=[[ਇਜ਼ਰਾਇਲ]] 
|rank= 
|familycolor = Afro-Asiatic
|fam1 = [[ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਏਸ਼ੀਆਈ]]
|fam2 = [[ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਸਾਮੀ]]
|fam3 = [[ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ]]
|fam4 = [[ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਮੀ]]
|fam5 = [[ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ]]
|fam6 = [[ਕਿਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਕਿਨਾਨੀ]]
|script=[[ਇਬਰਾਨੀ ਲਿਪੀ]]
|nation={{ISR}}
|iso1=he
|iso2=heb
|iso3=heb
}}


'''ਇਬਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ''' ਜਾਂ '''ਹਿਬਰੂ ਭਾਸ਼ਾ''' ({{lang-he|עִבְרִית}}, ''ਇਵਰਿਤ'') [[ਸਾਮੀ-ਹਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਸਾਮੀ-ਹਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਪਰਿਵਾਰ]] ਦੀ [[ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਸਾਮੀ ਸ਼ਾਖਾ]] ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ [[ਇਜ਼ਰਾਇਲ]] ਦੀ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਰੂਪ ਬਿਬਲੀ [[ਪੁਰਾਤਨ ਇਬਰਾਨੀ|ਇਬਰਾਨੀ]] ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਦੀ ਧਰਮਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਬਾਈਬਲ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਗ|ਬਾਈਬਲ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਿਯਮ]] ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ [[ਇਬਰਾਨੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਹ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਪੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ==
*[[w:en:Ghil'ad Zuckermann|Zuckermann, Ghil'ad]] 2020 [[w:en:Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond|''Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond'']], [https://global.oup.com/academic/product/revivalistics-9780199812790 Oxford University Press] ISBN 9780199812790 / ISBN 9780199812776
*[[w:en:Ghil'ad Zuckermann|Zuckermann, Ghil'ad]] 2003 [[w:en:Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew|''Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew'']], [https://www.palgrave.com/gp/book/9781403917232 Palgrave Macmillan] ISBN 9781403917232 / ISBN 9781403938695

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਬਰੂ ਭਾਸ਼ਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>fmf88bhonyvg3c6a48atm6htkef0ole</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776055</id>
      <parentid>776054</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T14:10:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dibyayoti176255</username>
        <id>40281</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Tidy-Up</comment>
      <origin>776055</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2814" sha1="nbigkfxogra6t0ektue0fmdog76ui6k" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Book_of_Esther,_Hebrew,_c._1700-1800_AD_-_Royal_Ontario_Museum_-_DSC09614.JPG|thumb]]
{{Infobox Language
|name=﻿ਇਬਰਾਨੀ
|nativename=עִבְרִית
|states=[[ਇਜ਼ਰਾਇਲ]] 
|rank= 
|familycolor = Afro-Asiatic
|fam1 = [[ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਅਫ਼ਰੀਕੀ ਏਸ਼ੀਆਈ]]
|fam2 = [[ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਸਾਮੀ]]
|fam3 = [[ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ]]
|fam4 = [[ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਮੀ]]
|fam5 = [[ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਉੱਤਰ ਪੱਛਮੀ ਸਾਮੀ]]
|fam6 = [[ਕਿਨਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਕਿਨਾਨੀ]]
|script=[[ਇਬਰਾਨੀ ਲਿਪੀ]]
|nation={{ISR}}
|iso1=he
|iso2=heb
|iso3=heb
}}

'''ਇਬਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ''' ਜਾਂ '''ਹਿਬਰੂ ਭਾਸ਼ਾ''' ({{lang-he|עִבְרִית}}, ''ਇਵਰਿਤ'') [[ਸਾਮੀ-ਹਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਸਾਮੀ-ਹਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਪਰਿਵਾਰ]] ਦੀ [[ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ|ਸਾਮੀ ਸ਼ਾਖਾ]] ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹ [[ਇਜ਼ਰਾਇਲ]] ਦੀ ਮੁੱਖ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪੁਰਾਤਨ ਰੂਪ ਬਿਬਲੀ [[ਪੁਰਾਤਨ ਇਬਰਾਨੀ|ਇਬਰਾਨੀ]] ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਦੀ ਧਰਮਭਾਸ਼ਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਬਾਈਬਲ ਦੀ ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਗ|ਬਾਈਬਲ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਿਯਮ]] ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ [[ਇਬਰਾਨੀ ਲਿਪੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਹ ਸੱਜੇ ਤੋਂ ਖੱਬੇ ਪੜ੍ਹੀ ਅਤੇ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ==
*[[w:en:Ghil'ad Zuckermann|Zuckermann, Ghil'ad]] 2020 [[w:en:Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond|''Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond'']], [https://global.oup.com/academic/product/revivalistics-9780199812790 Oxford University Press] ISBN 9780199812790 / ISBN 9780199812776
*[[w:en:Ghil'ad Zuckermann|Zuckermann, Ghil'ad]] 2003 [[w:en:Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew|''Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew'']], [https://www.palgrave.com/gp/book/9781403917232 Palgrave Macmillan] ISBN 9781403917232 / ISBN 9781403938695

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿਬਰੂ ਭਾਸ਼ਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>nbigkfxogra6t0ektue0fmdog76ui6k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ</title>
    <ns>4</ns>
    <id>14787</id>
    <revision>
      <id>776062</id>
      <parentid>775510</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T16:46:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>7061</id>
      </contributor>
      <comment>/* A2K Monthly Report – November 2024 */ ਨਵਾਂ ਭਾਗ</comment>
      <origin>776062</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="59734" sha1="0ta9g0mpa2kto3t2yj01xrsr40pzdyp" xml:space="preserve">&lt;noinclude&gt;&lt;templatestyles src=&quot;ਸੱਥ/ਹੈੱਡਰ/styles.css&quot; /&gt;&lt;/noinclude&gt;{{ਸੱਥ/ਹੈੱਡਰ}}

== ਵਿਕੀਡਾਟਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਅਤੇ ਡਾਟਾਥਾਨ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, 29 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਵਿਕੀਡਾਟਾ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਡਾਟਾਥਾਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਹੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ CIS-A2K ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਇੱਕ ਸਾਝਾਂ ਡਾਟਾਥਾਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਜਾਂ ਸੁਆਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਧੰਨਵਾਦ। '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 14:07, 24 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)

:ਸਮਰਥਨ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Geet Arts|Geet Arts]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Geet Arts|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:41, 12 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)

=== ਸਮਰਥਨ ===

#ਸਮਰਥਨ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:19, 26 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)

=== ਵਿਰੋਧ ===


=== ਟਿੱਪਣੀ ===
ਅੱਪਡੇਟ: ਇਹ ਜਨਮ ਦਿਨ 27 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ। ਲਿੰਕ -  [[m:Punjabi Wikimedians/Events/Wikidata Birthday Meetup 2024|Wikidata Birthday Meetup 2024]]

== A2K Monthly Report for June 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We are excited to share our June newsletter, highlighting the impactful initiatives undertaken by CIS-A2K over the past month. This edition provides a detailed overview of our events and activities, offering insights into our collaborative efforts and community engagements and a brief regarding upcoming initiatives for next month.

; In the Limelight- Book Review: Geographies of Digital Exclusion

; Monthly Recap
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wiki Technical Training 2024|Wiki Technical Training]]
* Strategy discussion (Post-Summit Event)

; Dispatches from A2K
* Future of Commons

;Coming Soon - Upcoming Activities
* Gearing up for Wikimania 2024
* Commons workshop and photo walk in Hyderabad

; Comic

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:23, 26 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=23719485 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Vote now to fill vacancies of the first U4C&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – voting opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – voting opens}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through '''August 10, 2024'''. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility.

The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

In cooperation with the U4C,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 02:47, 27 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26989444 --&gt;

== Train-the-Trainer (TTT) 2024: Call for Applications ==

''Apologies for writing in English, please feel free to post this into your language.''

Dear Wikimedians,

We are thrilled to announce the 9ninth iteration of the Train-the-Trainer (TTT) program, co-hosted by CIS-A2K and the Odia Wikimedians User Group. TTT 2024 will be held from October 18-20, 2024, in Odisha.

This event aims to enhance leadership and training skills among active Indian Wikimedians, with a focus on innovative approaches to foster deeper engagement and learning.

; Key Details:

* Event Dates: October 18-20, 2024
* Location: Odisha, India
* Eligibility: Open to active Indian Wikimedians
* Scholarship Application Deadline: Thursday, August 15, 2024

We encourage all interested community members to apply for scholarships. Please review the event details and application guidelines on the [[:m:Meta page|Meta page]] before submitting your application.
Apply Here: [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeshY7skcMUfevuuzTr57tKr_wwoefrJ9iehq6Gn_R8jl6FmA/viewform Scholarship Application Form]
For any questions, please post on the [[:m:Talk:CIS-A2K/Events/Train the Trainer Program/2024|Event talk page]] or email nitesh@cis-india.org. 

We look forward to your participation and contributions!

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:45, 31 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

==50,000 articles==
Hi. I would like to congratulate you, the Punjabi Wikipedians, reaching 50k articles! – [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Hamid Hassani|Hamid Hassani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Hamid Hassani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:15, 4 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)

:&quot;Thank you so much, @[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Hamid Hassani|Hamid Hassani]]! We truly appreciate your kind words and support. Reaching 50,000 articles is a significant milestone for the Punjabi Wikipedia community, and we're proud of the collaborative efforts that made it possible. '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 08:00, 4 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Reminder! Vote closing soon to fill vacancies of the first U4C&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – reminder to vote|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement – reminder to vote}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

The voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is closing soon. It is open through 10 August 2024. Read the information on [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2024_Special_Election#Voting|the voting page on Meta-wiki to learn more about voting and voter eligibility]]. If you are eligible to vote and have not voted in this special election, it is important that you vote now.

'''Why should you vote?''' The U4C is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community input into the committee membership is critical to the success of the UCoC.

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

In cooperation with the U4C,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

-- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 15:30, 6 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27183190 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Coming soon: A new sub-referencing feature – try it!&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;Sub-referencing&quot;/&gt;
[[File:Sub-referencing reuse visual.png|{{#ifeq:{{#dir}}|ltr|right|left}}|400px]]
Hello. For many years, community members have requested an easy way to re-use references with different details. Now, a MediaWiki solution is coming: The new sub-referencing feature will work for wikitext and Visual Editor and will enhance the existing reference system. You can continue to use different ways of referencing, but you will probably encounter sub-references in articles written by other users. More information on [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|the project page]].

'''We want your feedback''' to make sure this feature works well for you:

* [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes/Sub-referencing#Test|Please try]] the current state of development on beta wiki and [[m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|let us know what you think]]. 
* [[m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing/Sign-up|Sign up here]] to get updates and/or invites to participate in user research activities.

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]’s [[m:Special:MyLanguage/WMDE Technical Wishes|Technical Wishes]] team is planning to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We will reach out to creators/maintainers of tools and templates related to references beforehand.

Please help us spread the message. --[[m:User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[m:User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]]) 10:36, 19 August 2024 (UTC)
&lt;section end=&quot;Sub-referencing&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&amp;oldid=27309345 --&gt;

== Reminder: Apply for TTT 2024 Scholarships by August 22 ==

Dear Wikimedians,

'''Important Reminder''': The scholarship application deadline has been extended till Thursday, August 22, 2024. We encourage active Wikimedians to submit their applications before the deadline.

Please ensure you review the essential details on [[:m:CIS-A2K/Events/Train the Trainer Program/2024|Meta page]] regarding this event.

Scholarship Application [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeshY7skcMUfevuuzTr57tKr_wwoefrJ9iehq6Gn_R8jl6FmA/viewform form]
 
For any questions, please reach out on the Event talk page or via email at nitesh@cis-india.org or Chinmayee at chinumishra70@gmail.com.

Regards,

TTT 2024 Organising team

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 20:15, 20 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;

== कुलदीप जी को अनेकशः धन्यवाद ==

नमस्ते सभी को, संस्कृतविकिपीडिया के मुखपृष्ठ पर @Kuldeepburjbhalaike जी ने अत्यन्त शीघ्र और उत्तम कार्य किया है। संस्कृत विकि के प्रबन्धक के नाते मैं संस्कृत विकिपीडिया समुदाय की ओर से उनको अनेकशः धन्यवाद देता हूँ। 10 वर्ष से जो कार्य समुदाय नहीं कर पाया, वह कार्य कुलदीपजी ने पूर्ण निष्ठा और जोश से किया, अतः समुदाय की ओर से हम उनको बार्नस्टार् देना चाहते हैं। हम जानते है कि इतना पर्याप्त नही होगा, परन्तु यथाशक्ति हम अपना भाव प्रकट कर रहे है। अनेकशः धन्यवाद.... (कृपया बार्नस्टार देने मे सहायता करे।) [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:NehalDaveND|NehalDaveND]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:NehalDaveND|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 00:07, 21 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)

:इन शब्दों के लिए आपका बहुत धन्यवाद @[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:NehalDaveND|NehalDaveND]] जी -- '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 14:51, 22 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)

== Sign up for the language community meeting on August 30th, 15:00 UTC ==

Hi all,

The next language community meeting is scheduled in a few weeks—on August 30th at 15:00 UTC. If you're interested in joining, you can [https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#30_August_2024 sign up on this wiki page].

This participant-driven meeting will focus on sharing language-specific updates related to various projects, discussing technical issues related to language wikis, and working together to find possible solutions. For example, in the last meeting, topics included the Language Converter, the state of language research, updates on the Incubator conversations, and technical challenges around external links not working with special characters on Bengali sites.

Do you have any ideas for topics to share technical updates or discuss challenges? Please add agenda items to the document [https://etherpad.wikimedia.org/p/language-community-meeting-aug-2024 here] and reach out to ssethi(__AT__)wikimedia.org. We look forward to your participation!

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 23:19, 22 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SSethi (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27183190 --&gt;

== IMD Technical Consultations 2024 Survey ==

Dear community members,

The [[m:Indic MediaWiki Developers User Group|Indic MediaWiki Developers User Group]] is facilitating a community technical consultation process to understand the needs of the community members on various technical issues while contributing to Wikimedia projects. The goal is to better understand the challenges across communities, understand common problems, and streamline future technical development activities.

The first step is a survey where to report your common issues, ideas etc. Please fill the survey (in a language of your choice) at
[https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfvVFtXWzSEL4YlUlxwIQm2s42Tcu1A9a_4uXWi2Q5jUpFZzw/viewform?usp=sf_link google form link]

The last date is 5 September 2024.

You can fill the survey more than once if you’d like to report multiple issues or ideas.

To read more about the activity, please visit: https://w.wiki/AV78 (english), https://w.wiki/AzJB (punjabi)

Thank you for your contributions!

Best regards, '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 11:00, 23 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਸਲਾਨਾ ਗਰਾਂਟ 2025 ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਭਾਈਚਾਰੇ (ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼) ਵੱਲੋਂ ਪੂਰੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਇੱਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਲਈ ਗਰਾਂਟ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਸਾਲ 2025 ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਇੱਕਠੀ ਸਲਾਨਾ ਗਰਾਂਟ ਅਪਲਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਥ ਅਤੇ ਸੁਝਾਵਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। -- '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 17:06, 26 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)

== A2K Monthly Report for July 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We are excited to share our July newsletter, highlighting the impactful initiatives undertaken by CIS-A2K over the past month. This edition provides a detailed overview of our events and activities, offering insights into our collaborative efforts and community engagements and a brief regarding upcoming initiatives for next month.

; In the Limelight- NEP Study Report

; Monthly Recap
* [https://cis-india.org/raw/report-on-the-future-of-the-commons Future of Commons]
* West Bengal Travel Report

;Coming Soon - Upcoming Activities
* [[:m:CIS-A2K/Events/Train the Trainer Program/2024|Train the Trainer 2024]]

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:05, 28 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=23719485 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Announcing the Universal Code of Conduct Coordinating Committee&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/board-elections@lists.wikimedia.org/thread/OKCCN2CANIH2K7DXJOL2GPVDFWL27R7C/ Original message at wikimedia-l]. [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement - results|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Announcement - results}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Hello all,

The scrutineers have finished reviewing the vote and the [[m:Special:MyLanguage/Elections Committee|Elections Committee]] have certified the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election/Results|results]] for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024 Special Election|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) special election]].

I am pleased to announce the following individual as regional members of the U4C, who will fulfill a term until 15 June 2026:

* North America (USA and Canada)
** Ajraddatz

The following seats were not filled during this special election:

* Latin America and Caribbean
* Central and East Europe (CEE)
* Sub-Saharan Africa
* South Asia
* The four remaining Community-At-Large seats

Thank you again to everyone who participated in this process and much appreciation to the candidates for your leadership and dedication to the Wikimedia movement and community.

Over the next few weeks, the U4C will begin meeting and planning the 2024-25 year in supporting the implementation and review of the UCoC and Enforcement Guidelines. You can follow their work on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Meta-Wiki]].

On behalf of the U4C and the Elections Committee,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 14:06, 2 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27183190 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Have your say: Vote for the 2024 Board of Trustees!&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
Hello all,

The voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|2024 Board of Trustees election]] is now open. There are twelve (12) candidates running for four (4) seats on the Board.

Learn more about the candidates by [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Candidates|reading their statements]] and their [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2024/Questions_for_candidates|answers to community questions]].

When you are ready, go to the [[Special:SecurePoll/vote/400|SecurePoll]] voting page to vote. '''The vote is open from September 3rd at 00:00 UTC to September 17th at 23:59 UTC'''.

To check your voter eligibility, please visit the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2024/Voter_eligibility_guidelines|voter eligibility page]].

Best regards,

The Elections Committee and Board Selection Working Group&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:14, 3 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27183190 --&gt;

== ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਸਲਾਨਾ ਗਰਾਂਟ 2025 (ਅੱਪਡੇਟ) ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੁੱਝ ਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੱਥ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਸਾਧਨ ਨਾਲ ਸਭ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਸਲਾਨਾ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਉਸਦੀ ਗਰਾਂਟ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਦੀ ਮਹੀਨੇਵਾਰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹ ਯੋਜਨਾ ਲਗਭਗ ਤਿਆਰ ਹੈ ਅਤੇ ਅਪਲਾਈ ਕਰਨਾ ਬਾਕੀ ਹੈ। ਇਸਦੇ [https://docs.google.com/document/d/1anDwqe-wgZDwfaIvGRjUCQxv1ZHk6ZCsiyjqNb1ZrZk/edit?usp=sharing ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦਾ ਲਿੰਕ ਇੱਥੇ] ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਆਪਣਾ ਸਮਰਥਨ, ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਧੰਨਵਾਦ। -- '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 16:14, 8 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)

=== ਸਮਰਥਨ ===
# ਸਮਰਥਨ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:42, 8 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
#ਸਮਰਥਨ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Sonia Atwal|Sonia Atwal]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Sonia Atwal|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:08, 8 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
#ਸਮਰਥਨ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:FromPunjab|FromPunjab]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:FromPunjab|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:29, 14 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)

=== ਵਿਰੋਧ ===

=== ਟਿੱਪਣੀ ===
ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਜਿਹੜੀ 2025 ਦੀ ਸਲਾਨਾ ਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਾਂ [[m:Grants:Programs/Wikimedia Community Fund/General Support Fund/Punjabi Wikimedians Annual Grant - 2025|ਗਰਾਂਟ ਪਾਈ ਸੀ]] ਉਸਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਮਿਲ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਮੁਬਾਰਕਾਂ। ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗਰਾਂਟ ਨਾਲ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੇ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ। '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 07:34, 5 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)

== Reading Wikipedia in the Classroom ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ ,

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ Whats App ਗਰੁੱਪ ਤੇ ਵੀ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਰੈਪਿਡ ਗਰਾਂਟ ਦੇ ਵਿੱਚ ,'Reading Wikipedia in the classroom' ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਲਿਖ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਇਹ ਇੱਕ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਟੀਫਾਈਡ ਟ੍ਰੇਨਰ ਹਾਂ ਇਸ ਕਰਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹਾਂ। ਅਗਰ ਇਹ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਅਪਰੂਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦਾ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਥ ਚਾਉਂਦੀ ਹਾਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸਾਰੇ Modules ਵੀ ਫਿਕਸ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬੀ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੇ  ਅਨੁਭਵ, ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਟਰੇਨਰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਗਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਤਾਂ ਇਸ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧੀਆ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਦੱਸ ਸਕਾਂ। ਇਸ ਵਿਚ ਮੈਨੂੰ ਤੁਹਾਡਾ ਸਾਥ ਅਤੇ  ਸਹਿਮਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਵਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਐਡਵਾਈਜ਼ਰ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਕੋਲ ਵੀ ਸਮਾਂ ਹੋਵੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਐਡਵਾਈਸਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗਾਈਡ ਕਰੋ। ਕਿ ਇਸ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 22 ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਨਲਾਈਨ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਸਕਾਂ। [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:FromPunjab|FromPunjab]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:FromPunjab|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:40, 14 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read-only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2024-09-25|en}}'''. The switch will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2024-09-25T15:00|en}} {{#time:H:i e|2024-09-25T15:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. This banner will remain visible until the end of the operation. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2024-09-25|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. 

'''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Trizek_(WMF)|Trizek_(WMF)]], 09:37, 20 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=27248326 --&gt;

== A2K Monthly Report for August 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We are excited to present our August newsletter, showcasing the impactful initiatives led by CIS-A2K throughout the month. In this edition, you'll find a comprehensive overview of our events and activities, highlighting our collaborative efforts, community engagements, and a sneak peek into the exciting initiatives planned for the coming month.

; In the Limelight- Doing good as a creative person

; Monthly Recap
* Wiki Women Collective - South Asia Call
* Digitizing the Literary Legacy of Sane Guruji
* A2K at Wikimania
* Multilingual Wikisource

;Coming Soon - Upcoming Activities
* Tamil Content Enrichment Meet
* Santali Wiki Conference
* TTT 2024

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/August 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:55, 26 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=23719485 --&gt;

== 'Wikidata item' link is moving. Find out where... ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;&lt;i&gt;Apologies for cross-posting in English. Please consider translating this message.&lt;/i&gt;{{tracked|T66315}}

Hello everyone, a small change will soon be coming to the user-interface of your Wikimedia project.
The [[d:Q16222597|Wikidata item]] [[w:|sitelink]] currently found under the &lt;span style=&quot;color: #54595d;&quot;&gt;&lt;u&gt;''General''&lt;/u&gt;&lt;/span&gt; section of the '''Tools''' sidebar menu will move into the &lt;span style=&quot;color: #54595d;&quot;&gt;&lt;u&gt;''In Other Projects''&lt;/u&gt;&lt;/span&gt; section.

We would like the Wiki communities feedback so please let us know or ask questions on the   [[m:Talk:Wikidata_For_Wikimedia_Projects/Projects/Move_Wikidata_item_link|Discussion page]] before we enable the change which can take place October 4 2024, circa 15:00 UTC+2.
More information can be found on [[m:Wikidata_For_Wikimedia_Projects/Projects/Move_Wikidata_item_link|the project page]].&lt;br&gt;&lt;br&gt;We welcome your feedback and questions.&lt;br&gt; [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:58, 27 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Danny_Benjafield_(WMDE)/MassMessage_Test_List&amp;oldid=27524260 --&gt;

== Invitation to Participate in Wiki Loves Ramadan Community Engagement Survey ==

Dear all,

Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
We are excited to announce the upcoming [[m:Wiki Loves Ramadan|Wiki Loves Ramadan]] event, a global initiative aimed at celebrating Ramadan by enriching Wikipedia and its sister projects with content related to this significant time of year. As we plan to organize this event globally, your insights and experiences are crucial in shaping the best possible participation experience for the community.

To ensure that Wiki Loves Ramadan is engaging, inclusive, and impactful, we kindly invite you to participate in our community engagement survey. Your feedback will help us understand the needs of the community, set the event's focus, and guide our strategies for organizing this global event.

Survey link: https://forms.gle/f66MuzjcPpwzVymu5

Please take a few minutes to share your thoughts. Your input will make a difference!

Thank you for being a part of our journey to make Wiki Loves Ramadan a success.


Warm regards,

User:ZI Jony 03:20, 6 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)

Wiki Loves Ramadan Organizing Team
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=27510935 --&gt;

== Deployment of Dark mode in Punjabi Wikipedia ==

Greetings!

Apologies as this message is not written in your native language, {{int:please-translate}}.

We are happy to announce that the [[mediawikiwiki:Reading/Web|Wikimedia Foundation Web team]] have deployed [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Reading/Web/Accessibility_for_reading|dark mode]] here on Punjabi Wikipedia! This was possible because pages on your wiki have passed our checks for accessibility and other quality checks. Congratulations!

This was only possible due to the diligent work of editors and other technical contributors in your community who have made sure that templates, gadgets, and other parts of pages can be accessible in dark mode. Thank you all for making dark mode available for everybody!

For context, we would like to add that the Web team's work on dark mode has concluded. If on some wikis, the option is not yet available for logged-out users, this is likely because many pages do not yet display well in dark mode. As communities make progress on this work, we enable this feature on additional wikis once per month. 

If you notice any issues after enabling dark mode, you can report the issues on [[mediawikiwiki:Reading/Web/Accessibility_for_reading/Reporting/pa.wikipedia.org|this page]]. 

Thank you!
[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:UOzurumba (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:50, 8 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
On behalf of the [[mediawikiwiki:Reading/Web|Wikimedia Foundation Web team]]

:🎉🎉🎉 '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 10:33, 9 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)

== A2K Monthly Report for September 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We are thrilled to share our September newsletter, packed with highlights of the key initiatives driven by CIS-A2K over the past month. This edition features a detailed recap of our events, collaborative projects, and community outreach efforts. You'll also get an exclusive look at the exciting plans and initiatives we have in store for the upcoming month. Stay connected with our vibrant community and join us in celebrating the progress we’ve made together!

; In the Limelight- Santali Wiki Regional Conference 2024
; Dispatches from A2K

; Monthly Recap
* Book Lover’s Club in Belagavi
* CIS-A2K’s Multi-Year Grant Proposal
* Supporting the volunteer-led committee on WikiConference India 2025
* Tamil Content Enrichment Meet
* Experience of CIS-A2K's Wikimania Scholarship recipients

;Coming Soon - Upcoming Activities
* Train-the-trainer 2024
* Indic Community Engagement Call
* A2K at Wikimedia Technology Summit 2024

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/September 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:13, 10 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=23719485 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Preliminary results of the 2024 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
Hello all,

Thank you to everyone who participated in the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|2024 Wikimedia Foundation Board of Trustees election]]. Close to 6000 community members from more than 180 wiki projects have voted.

The following four candidates were the most voted:

# [[User:Kritzolina|Christel Steigenberger]]
# [[User:Nadzik|Maciej Artur Nadzikiewicz]]
# [[User:Victoria|Victoria Doronina]]
# [[User:Laurentius|Lorenzo Losa]]

While these candidates have been ranked through the vote, they still need to be appointed to the Board of Trustees. They need to pass a successful background check and meet the qualifications outlined in the Bylaws. New trustees will be appointed at the next Board meeting in December 2024.

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2024/Results|Learn more about the results on Meta-Wiki.]]

Best regards,

The Elections Committee and Board Selection Working Group

&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]] 08:25, 14 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MPossoupe (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27183190 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Seeking volunteers to join several of the movement’s committees&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
Each year, typically from October through December, several of the movement’s committees seek new volunteers. 

Read more about the committees on their Meta-wiki pages:
* [[m:Special:MyLanguage/Affiliations_Committee|Affiliations Committee (AffCom)]]
* [[m:Special:MyLanguage/Ombuds_commission|Ombuds commission (OC)]]
* [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation/Legal/Community Resilience and Sustainability/Trust and Safety/Case Review Committee|Case Review Committee (CRC)]]

Applications for the committees open on 16 October 2024. Applications for the Affiliations Committee close on 18 November 2024, and applications for the Ombuds commission and the Case Review Committee close on 2 December 2024. Learn how to apply by [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation/Legal/Committee_appointments|visiting the appointment page on Meta-wiki]]. Post to the talk page or email [mailto:cst@wikimedia.org cst@wikimedia.org] with any questions you may have.

For the Committee Support team,
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

-- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 23:08, 16 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27601062 --&gt;

== Announcing Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024 &amp; scholarship applications ==

Dear Wikimedians,

We hope you are well. 

We are thrilled to announce the upcoming [[:metawiki:Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024|Indic Wikimedia Hackathon Bhubaneswar 2024]], hosted by the [[:metawiki:Indic MediaWiki Developers User Group|Indic MediaWiki Developers UG]] (aka Indic-TechCom) in collaboration with the [[:metawiki:Odia Wikimedians User Group|Odia Wikimedians UG]]. The event will take place in Bhubaneswar during 20-22 December 2024.

Wikimedia hackathons are spaces for developers, designers, content editors, and other community stakeholders to collaborate on building technical solutions that help improve the experience of contributors and consumers of Wikimedia projects. The event is intended for:

* Technical contributors active in the Wikimedia technical ecosystem, which includes developers, maintainers (admins/interface admins), translators, designers, researchers, documentation writers etc.
* Content contributors having in-depth understanding of technical issues in their home Wikimedia projects like Wikipedia, Wikisource, Wiktionary, etc.
* Contributors to any other FOSS community or have participated in Wikimedia events in the past, and would like to get started with contributing to Wikimedia technical spaces.

We encourage you to follow the essential details &amp; updates on Meta-Wiki regarding this event. 

Event Meta-Wiki page: https://meta.wikimedia.org/wiki/Indic_Wikimedia_Hackathon_Bhubaneswar_2024

Scholarship application form: [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSf07lWyPJc6bxOCKl_i2vuMBdWa9EAzMRUej4x1ii3jFjTIaQ/viewform Click here to apply ]

''(Scholarships are available to assist with your attendance, covering travel, accommodation, food, and related expenses.)''

Please read the application guidance on the Meta-Wiki page before applying.

The scholarship application is open until the end of the day 2 November 2024 (Saturday).
 
If you have any questions, concerns or need any support with the application, please start a discussion on the event talk page or reach out to us contact@indicmediawikidev.org via email.

Best,

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:35, 19 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/South_Asia_Village_Pumps&amp;oldid=25720607 --&gt;

== 'Wikidata item' link is moving, finally. ==

Hello everyone, I previously wrote on the 27th September to advise that the ''Wikidata item'' sitelink will change places in the sidebar menu, moving from the '''General''' section into the '''In Other Projects''' section. The scheduled rollout date of 04.10.2024 was delayed due to a necessary request for Mobile/MinervaNeue skin. I am happy to inform that the global rollout can now proceed and will occur later today, 22.10.2024 at 15:00 UTC-2. [[m:Talk:Wikidata_For_Wikimedia_Projects/Projects/Move_Wikidata_item_link|Please let us know]] if you notice any problems or bugs after this change. There should be no need for null-edits or purging cache for the changes to occur. Kind regards, -[[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] 11:29, 22 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Danny_Benjafield_(WMDE)/MassMessage_Test_List&amp;oldid=27535421 --&gt;

== Wikipedia Asian Month 2024 ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, [[m:Wikipedia_Asian_Month_2024|Wikipedia Asian Month 2024]], ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ 1 ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਏਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਆਨਲਾਈਨ ਈਵੈਂਟ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ 1 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 31 ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋਵੇਗਾ (ਮਤਲਬ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਚੋਂ 30 ਦਿਨ (1 ਮਹੀਨਾ) ਦਾ ਸਮਾਂ ਚੁਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ 16 ਨਵੰਬਰ ਤੱਕ [[d:Wikidata:WikiProject_India/Events/Wikidata_Twelfth_Birthday|ਵਿਕੀਡਾਟਾ ਡਾਟਾਥਾਨ]] ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ 20 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 20 ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਇਸਦਾ ਮੈਟਾ ਸਫ਼ਾ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਧੰਨਵਾਦ। '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 08:22, 24 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)

'''ਅੱਪਡੇਟ (3 ਨਵੰਬਰ)''': ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਅੰਬੈਸਡਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਈਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਤੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ 3 ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਾਂ ਲਈ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਅਗਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ [https://w.wiki/BpEF ਈਵੈਂਟ ਸਫ਼ੇ] ਤੇ ਸਾਂਝੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। '''[[user:kuldeepburjbhalaike|&lt;i style=&quot;color:#FF4500; font-family:sylfaen&quot;&gt;KuldeepBurjBhalaike&lt;/i&gt;]]''' &lt;sup style=&quot;color:#FF4500; font-family:georgia&quot;&gt;([[User_talk:Kuldeepburjbhalaike|Talk]])&lt;/sup&gt; 12:33, 3 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)

'''ਅੱਪਡੇਟ''': ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ 21 ਨਵੰਬਰ ਤੋਂ 21 ਦਸੰਬਰ ਤੱਕ ਚੱਲੇਗਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਯੋਗਦਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ। ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2024|ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ ਦੇਖੋ]]।

===ਸਮਰਥਨ===
ਸਮਰਥਨ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gill jassu|Gill jassu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gill jassu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:41, 24 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)

===ਵਿਰੋਧ===

===ਟਿੱਪਣੀ===

== Final Reminder: Join us in Making Wiki Loves Ramadan Success ==

Dear all,

We’re thrilled to announce the Wiki Loves Ramadan event, a global initiative to celebrate Ramadan by enhancing Wikipedia and its sister projects with valuable content related to this special time of year. As we organize this event globally, we need your valuable input to make it a memorable experience for the community.

Last Call to Participate in Our Survey: To ensure that Wiki Loves Ramadan is inclusive and impactful, we kindly request you to complete our community engagement survey. Your feedback will shape the event’s focus and guide our organizing strategies to better meet community needs.

* Survey Link: [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSffN4prPtR5DRSq9nH-t1z8hG3jZFBbySrv32YoxV8KbTwxig/viewform?usp=sf_link Complete the Survey]
* Deadline: November 10, 2024
Please take a few minutes to share your thoughts. Your input will truly make a difference!

'''Volunteer Opportunity''': Join the Wiki Loves Ramadan Team! We’re seeking dedicated volunteers for key team roles essential to the success of this initiative. If you’re interested in volunteer roles, we invite you to apply.
* Application Link: [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfXiox_eEDH4yJ0gxVBgtL7jPe41TINAWYtpNp1JHSk8zhdgw/viewform?usp=sf_link Apply Here]
* Application Deadline: October 31, 2024
Explore Open Positions: For a detailed list of roles and their responsibilities, please refer to the position descriptions here: [https://docs.google.com/document/d/1oy0_tilC6kow5GGf6cEuFvdFpekcubCqJlaxkxh-jT4/ Position Descriptions]

Thank you for being part of this journey. We look forward to working together to make Wiki Loves Ramadan a success!


Warm regards,&lt;br&gt;
The Wiki Loves Ramadan Organizing Team 05:12, 29 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=27568454 --&gt;

== A2K Monthly Report for October 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We’re thrilled to share our October newsletter, featuring the impactful work led or support by CIS-A2K over the past month. In this edition, you’ll discover a detailed summary of our events and initiatives, emphasizing our collaborative projects, community interactions, and a preview of the exciting plans on the horizon for next month.

; In the Limelight: TTT
;Dispatches from A2K

; Monthly Recap
* Wikimedia Technology Summit

; Coming Soon - Upcoming Activities
* TTT follow-ups

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/October 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:09, 8 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=23719485 --&gt;

== Announcing Wikifile-transfer v2, and second community call ==
Dear Wikimedia Community,

We are excited to announce the release of Wikifile-transfer v2, an enhanced tool to streamline media transfers across Wikimedia projects.  Wikifile-transfer supports users in moving non-free images across wiki projects. This tool is helpful for contributors managing media across multiple language wikis.


'''You can learn more about it here:''' https://meta.wikimedia.org/wiki/Indic-TechCom/Tools/Wikifile-transfer/v2

'''You can try the new version here:''' https://wikifile-transfer.toolforge.org/#/


We invite you to join our second community call on '''November 10, 2024, at 18:00 IST (6:00 PM)'''. This meeting is an opportunity to discuss the new features, share feedback, and connect with us.

Please add your name at https://meta.wikimedia.org/wiki/Indic-TechCom/Tools/Wikifile-transfer/v2#Community_call.


Since this is a major new release, some bugs may still exist. We encourage you to report any issues you encounter to help us improve the tool further. We're looking forward to your feedback as we continue refining WikiFile-Transfer to meet the needs of our community.

Regards -[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:ParasharSarthak|ParasharSarthak]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:ParasharSarthak|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])

== Sign up for the language community meeting on November 29th, 16:00 UTC ==

Hello everyone,

The next language community meeting is coming up next week, on November 29th, at 16:00 UTC (Zonestamp! For your timezone &lt;https://zonestamp.toolforge.org/1732896000&gt;). If you're interested in joining, you can sign up on this wiki page: &lt;https://www.mediawiki.org/wiki/Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#29_November_2024&gt;.

This participant-driven meeting will be organized by the Wikimedia Foundation’s Language Product Localization team and the Language Diversity Hub. There will be presentations on topics like developing language keyboards, the creation of the Moore Wikipedia, and the language support track at Wiki Indaba. We will also have members from the Wayuunaiki community joining us to share their experiences with the Incubator and as a new community within our movement. This meeting will have a Spanish interpretation.

Looking forward to seeing you at the language community meeting! Cheers, [[User:SSethi (WMF)|Srishti]] 19:54, 21 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:SSethi (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27746256 --&gt;

== [[:m:Expressions of Interest to host Wikimania 2027 in India: Initial conversation|Expressions of Interest to host Wikimania 2027 in India: Initial conversation]] ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

''{{int:please-translate}}''

Dear Wikimedians, 

We are excited to '''Initiate the discussions about India’s potential bid to host [[:m:Wikimania 2027|Wikimania 2027]]''', the annual international conference of the Wikimedia movement. This is a call to the community to express interest and share ideas for organizing this flagship event in India.

Having a consortium of a good number of country groups, recognised affiliates, thematic groups or regional leaders primarily from Asia for this purpose will ultimately strengthen our proposal from the region. This is the first step in a collaborative journey. We invite all interested community members to contribute to the discussion, share your thoughts, and help shape the vision for hosting Wikimania 2027 in India.

Your participation will ensure this effort reflects the strength and diversity of the Indian Wikimedia community. Please join the conversation on [[:m:Expressions of Interest to host Wikimania 2027 in India: Initial conversation#Invitation to Join the Conversation|Meta page]] and help make this vision a reality!

Regards,
&lt;br&gt;
[[:m:Wikimedians of Kerala|Wikimedians of Kerala User Group]] and [[:m:Odia Wikimedians User Group|Odia Wikimedians User Group]]
&lt;br&gt;
This message was sent with [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) by [[m:User:Gnoeee|Gnoeee]] ([[m:User_talk:Gnoeee|talk]]) 15:14, 4 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Gnoeee@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Indic_VPs&amp;oldid=27906962 --&gt;

== A2K Monthly Report – November 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We’re excited to bring you the November edition of the CIS-A2K newsletter, highlighting our impactful initiatives and accomplishments over the past month. This issue offers a comprehensive recap of our events, collaborative projects, and community engagement efforts. It also provides a glimpse into the exciting plans we have lined up for the coming month. Stay connected with our vibrant community as we celebrate the progress we’ve made together!

; In the Limelight: Tulu Wikisource

; Dispatches from A2K 
; Monthly Recap

* Learning hours Call
* Dandari-Gussadi Festival Documentation, Commons Education Project: Adilabad
* Executive Directors meeting at Oslo

; Coming Soon - Upcoming Activities
* Indic Wikimedia Hackathon 2024
* Learning Hours

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/November 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Warm regards,
CIS-A2K Team [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:46, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe/VP&amp;oldid=23719485 --&gt;</text>
      <sha1>0ta9g0mpa2kto3t2yj01xrsr40pzdyp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu</title>
    <ns>3</ns>
    <id>16442</id>
    <revision>
      <id>776063</id>
      <parentid>772585</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T16:49:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>7061</id>
      </contributor>
      <comment>/* A2K Monthly Report – November 2024 */ ਨਵਾਂ ਭਾਗ</comment>
      <origin>776063</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="151951" sha1="pt8yrkggre90u6jvbmen92nx40zpono" xml:space="preserve">{{ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ}}--[[User:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;itar buttar&lt;/span&gt;]] [[User talk:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:blue;&quot;&gt;'''[ਗੱਲ-ਬਾਤ]'''&lt;/span&gt;]] ੦੮:੪੦, ੧੮ ਨਵੰਬਰ ੨੦੧੨ (UTC)

== ਦਸਤਖ਼ਤ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ। ਮੈਂ ਵੇਖਿਆ ਤੁਸੀਂ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ, ਮਿਹਰਬਾਨੀ ਕਰਕੇ ਲੇਖਾਂ ਵਿਚ ਦਸਤਖ਼ਤ ਨਾ ਕਰੋ ਇਹ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਪੰਨਿਆਂ ਦੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਕੋਈ ਉਲਝਣ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਓ। --[[User:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;itar buttar&lt;/span&gt;]] [[User talk:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:blue;&quot;&gt;'''[ਗੱਲ-ਬਾਤ]'''&lt;/span&gt;]] ੦੯:੪੫, ੧੮ ਨਵੰਬਰ ੨੦੧੨ (UTC)

== Please share your views ==

Hello and welcome to Wikipedia! Please share your view at the consensus [[ਵਿਕਿਪੀਡਿਆ:ਬਰਾਦਰੀ_ਪਿੜ#Bug_filed.2C_please_vote|'''„here“''']] the people of Bugzilla want a proper formatted consensus. Please feel free to vote and share your ideas. To vote use &lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt; under the relevant section. Thanks, --[[User:Zarienah|&lt;font face=&quot;Rage Italic&quot; size=&quot;4.5&quot;&gt;&lt;i&gt;Zarienah&lt;/i&gt;&lt;/font&gt;]] &lt;sup&gt;[[:User_talk:Zarienah|ਗੱਲ-ਬਾਤ]] • [[:Special:Contributions/Zarienah|ਯੋਗਦਾਨ]]&lt;/sup&gt; ੧੭:੩੯, ੨੨ ਨਵੰਬਰ ੨੦੧੨ (UTC)

==ਲੱਗੇ ਰਹੋ==
ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀ ਵਿੱਚ ਚੰਗਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ। ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੇ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਵੋਗੇ। ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਸੀਬਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਖੁੱਲਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। --[[ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੩:੦੧, ੧੦ ਦਸੰਬਰ ੨੦੧੨ (UTC)

== Need for an Active Admin ==

'''[http://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B8%E0%A9%B1%E0%A8%A5#Need_for_an_Active_Admin Need for an Active Admin ]''' ਇਸ ਲਿੰਕ ਉੱਤੇ ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿਓ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਐਡਮਿਨ ਦੀ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਓ. --[[ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੪:੪੫, ੧੮ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੩ (UTC)

== Nice work! ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ। ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਓ। Thanks for your contributions to the wiki. Keep it up! Happy editing! :-) --[[User:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;itar buttar&lt;/span&gt;]] [[User talk:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:blue;&quot;&gt;'''[ਗੱਲ-ਬਾਤ]'''&lt;/span&gt;]] ੧੬:੨੨, ੧੮ ਸਤੰਬਰ ੨੦੧੩ (UTC)

== [[ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਗਰਸੈਨ]] ==

ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚੰਗਾ ਸਫਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ. ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸਲਾਹ ਦੇਣਾ ਚਾਹੂੰਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇੰਟਰਵਿਕੀ ਜਰੂਰ ਕਰਿਆ ਕਰੋ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਫੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ. ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ. --[[ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੪:੧੦, ੫ ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੩ (UTC)

== ਨੰਦ ਸਿੰਘ  ==

ਤੁਸੀਂ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੰਨਾ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੈਂ ਇੱਕ ਗੱਲ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੂੰਗਾ ਕਿ ਬਾਹਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਦੇ ਲਿੰਕ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ। ਇਸ ਇੱਕ ਗੱਲ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਣ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖੋ। ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ। --[[ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੧:੪੭, ੭ ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੩ (UTC)

== ਦੇਖੋ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਪਾਓ ==

ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਪਾਓ [https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%90%E0%A8%A1%E0%A8%AE%E0%A8%BF%E0%A8%A8_%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A8%A8_%E0%A8%B2%E0%A8%88_%E0%A8%AC%E0%A9%87%E0%A8%A8%E0%A8%A4%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82 ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਐਡਮਿਨ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ] --[[ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੨:੦੦, ੭ ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੩ (UTC)

== ਧਿਆਨ ਦਵੋ ==

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੀ ਰੂਚੀ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਬਾਰੇ ਯਾਦ ਆਇਆ ਜਿਸ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਆਰਟੀਕਲ ਬਣਾਉਣੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਹੈ '''[https://pa.wikipedia.org/wiki/ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪ੍ਰਾਜੈਕਟ/ਲੀਲਾਵਤੀ_ਦੀਆਂ_ਬੇਟੀਆਂ ਲੀਲਾਵਤੀ ਦੀਆਂ ਬੇਟੀਆਂ]''' ਅਤੇ ਮੈਟਾ ਉੱਤੇ ਇਹ '''[https://meta.wikimedia.org/wiki/Lilavati's_Daughters_Edit-a-thon Lilavati's Daughters Edit-a-thon]''' ਹੈ। --[[ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੦:੦੪, ੧੮ ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੩ (UTC)

== ਸਮਰਥਨ ਦੇਵੋ ==

[https://pa.wikipedia.org/wiki/ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#.E0.A8.B5.E0.A8.B0.E0.A8.A4.E0.A9.8C.E0.A8.82.E0.A8.95.E0.A8.BE.E0.A8.B0_.E0.A8.B9.E0.A8.B2.E0.A9.87_.E0.A8.B5.E0.A9.80_.E0.A8.AE.E0.A9.8C.E0.A8.9C.E0.A9.82.E0.A8.A6 ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਹਲੇ ਵੀ ਕੁਝ ਕੁ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਮੌਜੂਦ ਹੈ] ਅਤੇ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਲਿੰਕ ਉੱਤੇ ਜਾਕੇ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਪਾਓ। --[[ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੌਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੨:੨੦, ੨੧ ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੩ (UTC)

== ਪਰਿਮੇਯ ਸੰਖਿਆ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਨਛੱਤਰ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ [[ਪਰਿਮੇਯ ਸੰਖਿਆ]] ਨਾਂ ਦਾ ਸਫਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਹੋਰਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉਹ ਵੀ ਕਰ ਦਵੋ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੧:੫੮, ੧੮ ਦਸੰਬਰ ੨੦੧੩ (UTC)

== ਮੁਆਫ ਕਰਨਾ ==

ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਕੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਗਲਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਸੋਧ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੪੨, ੧੬ ਜਨਵਰੀ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਵਿਕੀ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਚੰਗਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਮੈਂ ਇਕ ਸੁਝਾਅ ਦੇਣਾ ਚਾਹੂੰਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਨਵੇਂ ਸਫਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਦੋ ਕੁ ਸਤਰਾਂ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ ਕਿ ਉਹ ਕੌਣ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸਦੇ ਜਨਮ ਬਾਰੇ ਲਿਖੋ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੭:੧੧, ੨੩ ਜਨਵਰੀ ੨੦੧੪ (UTC)

== [[ਬੈਕਟੀਰੀਆ]] ==

ਤੁਸੀਂ ਹੁਣੇ ਹੀ [[ਬੈਕਟੀਰੀਆ]] ਨਾਂ ਦਾ ਸਫਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਪਰ ਮੁਆਫ ਕਰਨਾ ਇਸ ਬਾਰੇ ਸਫਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। [[ਜੀਵਾਣੂ]] ਨਾਂ ਦਾ ਸਫਾ ਹੈ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਤੁਸੀਂ ਨਵਾਂ ਸਫਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਾਲਾ ਸਫਾ ਦੇਖ ਲਿਆ ਕਰੋ ਅਤੇ ਚੈਕ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੋ ਕਿ ਕੀਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸਫਾ ਬਣਿਆ ਤਾਂ ਨਹੀਂ। ਅਤੇ ਨਵਾਂ ਸਫਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ add links ਦੇ ਜਰੀਏ ਬਾਕੀ ਵਿਕਿਪੀਡਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜ ਦਿਆ  ਕਰੋ ਜੀ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੨੯, ੫ ਫਰਵਰੀ ੨੦੧੪ (UTC)

:ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਜਿਸ ਵਿਸ਼ੇ ਬਾਰੇ ਸਫਾ ਬਣਾਉਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਇਹ ਦੇਖ ਲਵੋ ਕਿ ਉਹਦੇ ਬਾਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਸਫਾ ਹੈ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਬਣੀ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚ ਦੇਖੋ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਸਫਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਫਾ ਬਣਾਓ ਅਤੇ ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਲਿਸਟ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ add links ਲਿਖਿਆ ਆਵੇਗਾ। add links ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰਕੇ language ਵਿੱਚ English ਚੁਣੋ ਅਤੇ page ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਫੇ ਦਾ ਨਾਮ ਲਿਖੋ ਅਤੇ link with page ਉੱਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰੋ। ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਦੋ ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਦੇਖੋ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੧:੫੧, ੬ ਫਰਵਰੀ ੨੦੧੪ (UTC)

== hCard ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, hCard ਕੋਈ microformat ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਸਫਿਆ ਨਿੱਚੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਆਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੮:੩੫, ੧੪ ਫਰਵਰੀ ੨੦੧੪ (UTC)

==Twinkle ਅਤੇ ਅੰਕ ਬਦਲੋ ਯੰਤਰ==
ਨਮਸਕਾਰ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ|ਸੱਥ]] ਵਿੱਚ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#Twinkle ਅਤੇ ਅੰਕ ਬਦਲੋ ਯੰਤਰ|Twinkle ਅਤੇ ਅੰਕ ਬਦਲੋ ਯੰਤਰ]] ਦੇ ਬਾਰੇ ਆਪਨੇ ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਵੋਟ ਦਿਉ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੪:੩੭, ੨੧ ਮਾਰਚ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਨਐਸਡੀ ==

ਨਮਸਕਾਰ, ਆਹ ਤੁਸੀਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਨਐਸਡੀ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਕਿ ਤੁਸੀ ਦਸ ਸਕਦੇ ਹੋਂ ਕਿ ਐਨਐਸਡੀ ਦਾ ਕਿ ਮਤਲਬ ਹੈ ਇੱਥੇ ?  ਧੰਨਵਾਦ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੦:੨੨, ੩੦ ਅਪ੍ਰੈਲ ੨੦੧੪ (UTC)
:ਠੀਕ ਹੈ ਜੀ, ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕੱਲ ਖਤਮ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਫੇ ਨੂੰ ਕੋਈ admin ਹੀ ਖਤਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੇਲੇ ਸਤਦੀਪ ਜੀ ਅਤੇ ਮੈਂ  admin ਹਾਂ। ਬਾਕੀ ਸੱਜਣ ਸਫੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਣ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਾਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੋ ਕਿ ਸਫੇ ਵਿੱਚ &lt;nowiki&gt;{{ਹਟਾਉ}}&lt;/nowiki&gt; ਲਿਖ ਕੇ ਕਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਾਂ  admin ਦੇ ਗੱਲਬਾਤ ਸਫੇ ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੪੭, ੩੦ ਅਪ੍ਰੈਲ ੨੦੧੪ (UTC)
::ਮੈਂ ਪਹਿਲਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸੋ ਮੈ ਹੁਣ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਸਫਾ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਹਰ ਸਫੇ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰ ਕੇ ਸਫੇ ਹਟਾਏ ਹਨ। ਏਨੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀ ਸੀ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕਈ ਸੋਖੇ ਤਰੀਕੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ hotcat ਅਤੇ AWB.--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੫੨, ੩੦ ਅਪ੍ਰੈਲ ੨੦੧੪ (UTC)

== hotcat ==

ਨਛੱਤਰ ਜੀ, hotcat ਇੱਕ ਗੈਜਟ ਹੈ ਜੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਜੋੜਨਾ ਅਤੇ ਹਟਾਉਣਾ ਅਸਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਤੁਸੀ ਇਸਨੂੰ ਮੇਰੀਆਂ ਪਸੰਦਾਂ&gt;ਗੈਜਟ&gt;ਫੈਰ ਬਦਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ &quot;HotCat, ਕੈਟੇਗਰੀਆਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਨੀ ਆਸਾਨ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ&quot; ਤੇ ਟਿਕ ਕਰ ਕੇ ਚਾਲੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਆਹ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖੋ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:HotCat]], ਜੇ ਸਮਝ ਨਹੀ ਆਾਇਆ ਤਾ ਦੱਸੋ। ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ, ਤੁਸੀਂ ਆਪਨਾ ਉੱਤਰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਟਾਇਪ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋਂ, ਆਪਾ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੀ ਸਫੇ ਤੇ ਰੱਖਿਏ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੨੨:੪੮, ੩੦ ਅਪ੍ਰੈਲ ੨੦੧੪ (UTC)
:ਆਇਆ ਸਮਝ ? --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੬:੧੦, ੧ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)
ਨਹੀਂ ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਜੀ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੬:੨੪, ੧ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੬:੨੪, ੧ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)
:: [[ਤਸਵੀਰ:Hotcat1.png]]
:: [[ਤਸਵੀਰ:Hotcat2.png]]
:: [[ਤਸਵੀਰ:Hotcat3.png]] 
::ਆਹ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਕਰੋ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੬:੩੧, ੧ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਜੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ ਧੰਨਵਾਦ, ਹੁਣ ਸ਼੍ਰੇਣੀ:  ਦੇ ਨਾਲ + -ਤੀਰ ਦੇ ਨਿਸਾਨ ਹਨ--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੦:੦੭, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੦:੦੭, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)
:::ਬਹੁਤ ਅੱਛਾ। ਆਹ + ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਨਵੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹੋਂ। ਅਤੇ - ਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰ ਕੇ ਹਟਾ ਸਕਦੇ ਹੋਂ। ਇਹ ਸਫੇ ਨੂੰ ਆਪਨੇ ਆਪ ਸਾਂਭ ਵੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ :) --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੦:੨੩, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

ਜੋ ਜ਼ਿਅਾਦਾ (ਇਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਾਂ ਵਿਚ ਨੂੰ ਵਿੱਚ) ਬਦਲਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਿਹੜੇ ਫਾਰਮੁਲੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੩:੧੯, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ==

ਧੰਮੂ ਜੀ ਮੈਂ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹਾਂ http://www.google.co.in/inputtools/windows/ । ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਜੇ ਤੁਸੀਂ &quot;ਵਿੱਚ&quot; ਪਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ vichch ਨਾਲ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਔਖੇ ਸ਼ਬਦ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕੀਬੋਰਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਇਹਦੀ ਆਦਤ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੌਖੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਕੇ ਵੇਖੋ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੩:੩੭, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

== AWB ==

ਹੁਣ hotcat ਤੋਂ ਬਾਅਦ AWB ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਇਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ AWB ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਆਸਾਨੀ ਕਿੱਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਹ ਸਫਾ ਪੜ ਕੇ ਦੇਖੋ [[WP:AWB]] --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Vigyani|Vigyani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Vigyani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੩:੫੧, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ==

ਨਛੱਤਰ ਜੀ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਟਾਈਪ ਕਰਨ ਦੀ ਔਖ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਵੇਖਿਆ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਵਿੰਡੋਜ਼ ਵਰਤਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਗੂਗਲ ਦਾ ਇਹ ਸੰਦ ਵੀ ਵਰਤ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਕੀਬੋਰਡ ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਰੋਮਨ ਵਿੱਚ ਲਿਖ ਕੇ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਹਦੀ ਕੜੀ ਇਹ ਹੈ (ਪੰਜਾਬੀ 'ਤੇ ਸਹੀ ਲਗਾ ਕੇ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰ ਲਵੋ):[http://www.google.com/inputtools/windows/ ਗੂਗਲ ਇਨਪੁਟ ਟੂਲਜ਼] --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Babanwalia|Babanwalia]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Babanwalia|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੧੮, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

:ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ। ਮੈਂ ਜੁਆਬ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਸਤਦੀਪ ਜੀ ਹੱਲ ਦੱਸ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Babanwalia|Babanwalia]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Babanwalia|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੨੪, ੨ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਫੇਸਬੁੱਕ ==

ਧੰਮੂ ਜੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਫੇਸਬੁੱਕ ਦੀ ਆਈ.ਡੀ. ਦੇਵੋ ਤਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਫੇਸਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨਾਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਲਵਾਂ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੮:੨੩, ੩ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)

ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ, ਮੇਰੀ ਫੇਸਬੁੱਕ ਦੀ ਆਈ.ਡੀ. dhammu3193@gmail.com ਹੈ--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੮:੪੩, ੩ ਮਈ ੨੦੧੪ (UTC)
==ਤਸਵੀਰ==
ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਜੀ ਤਸਵੀਰ:Mehar Mittal.jpg  ਲੋਡ ਮੈਂ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕੀ ੲਿਹ ਸਹੀ ਹੈ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੧:੪੧, ੧ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)
==ਫਰਮਾ==
ਸ਼੍ਰੀਮਾਨ ਜੀ, '''ਫਰਮਾ:ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਖੇਡ ਘਟਨਾ''' ਦੀ ਮੈਂ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਸੀ ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਹੱਲ ਦੱਸੋ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੨:੩੨, ੧੪ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)
: ਧੰਮੂ ਜੀ, ਇਹ ਫਰਮਾ ਹੁਣ ਦੇਖੋ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੩:੩੭, ੧੫ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)
ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ,  ਕੀ ਇਸ ਫਰਮੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਜਿਵੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਹੈ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nachhattardhammu|Nachhattardhammu]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nachhattardhammu|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੪:੫੧, ੧੫ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)
: ਧੰਮੂ ਜੀ, ਮੇਰੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਫਰਮਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਕੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਲਿੰਕ ਭੇਜੋ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੯:੫੪, ੧੫ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)
:: ਧੰਮੂ ਜੀ, ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਫਰਮਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਫਰਮਾ:ਗਿਆਨਸੰਦੂਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫੁੱਟਬਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ। ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਦੇਖੋ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦਿਕੱਤ ਆਵੇਗੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਓ ਮੈਂ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੨:੦੬, ੧੬ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)
::: ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ ਧੰਮੂ ਜੀ --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੧:੧੨, ੧੮ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)

:::: ਧੰਮੂ ਜੀ, ਮੈਂ ਹੱਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਦੇਖ ਲਵੋ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਕਹਿ ਦਿਓ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੪:੦੦, ੧੯ ਜੂਨ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਵੋਟ ਪਾਓ ਜੀ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਐਡਮਿਨ ਬਣਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀਆਂ#ਵਰਤੌਂਕਾਰ:Babanwalia]] ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਦਿਓ ਜੀ। ਧੰਨਵਾਦ। ਤੁਹਾਡੇ ਬਹੁਮੁੱਲੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਵੀ ਧੰਨਵਾਦ। --[[User:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:green;&quot;&gt;itar buttar&lt;/span&gt;]] [[User talk:Itar buttar|&lt;span style=&quot;color:blue;&quot;&gt;'''[ਗੱਲ-ਬਾਤ]'''&lt;/span&gt;]] ੧੨:੪੮, ੬ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਪਟਿਆਲਾ ==

ਨਛੱਤਰ ਜੀ, ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਪਟਿਆਲਾ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦੀ ਗੁਜ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੩:੦੩, ੧੩ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਐਡਮਿਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill ==

ਮੇਰੀ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਐਡਮਿਨ ਬਣਨ ਦੀ ਮਿਆਦ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਹੈ [https://pa.wikipedia.org/wiki/ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#.E0.A8.90.E0.A8.A1.E0.A8.AE.E0.A8.BF.E0.A8.A8_.E0.A8.B5.E0.A8.B0.E0.A8.A4.E0.A9.8B.E0.A8.82.E0.A8.95.E0.A8.BE.E0.A8.B0:Satdeep_gill ਇਸ ਲਿੰਕ] ਉੱਤੇ ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰੋ ਜੀ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੯:੩੧, ੨੬ ਜੁਲਾਈ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਸਮਰਥਨ ਕਰੋ ==

[https://pa.wikipedia.org/wiki/ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#India_Community_Consultation_2014 ਕਲਿਕ ਕਰੋ] ਤੇ ਮੇਰਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰੋ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੨:੨੯, ੧੬ ਸਤੰਬਰ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਟੀ-ਸ਼ਰਟ ਮੁਕਾਬਲਾ ==

[https://pa.wikipedia.org/wiki/ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#.E0.A8.AA.E0.A9.B0.E0.A8.9C.E0.A8.BE.E0.A8.AC.E0.A9.80_.E0.A8.B5.E0.A8.BF.E0.A8.95.E0.A9.80.E0.A8.AA.E0.A9.80.E0.A8.A1.E0.A9.80.E0.A8.86_.E0.A8.9F.E0.A9.80-.E0.A8.B8.E0.A8.BC.E0.A8.B0.E0.A8.9F_.E0.A8.AE.E0.A9.81.E0.A8.95.E0.A8.BE.E0.A8.AC.E0.A8.B2.E0.A8.BE ਇਸ ਲਿੰਕ ਉੱਤੇ ਕਲਿਕ ਕਰੋ] ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਵੋ ਜੀ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep gill|Satdeep gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੫:੨੫, ੧੮ ਅਕਤੂਬਰ ੨੦੧੪ (UTC)

== ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Charan Gill ==

ਵਰਤੋਂਕਾਰ Charan Gill ਨੂੰ ਐਡਮਿਨ ਬਣਾਉਣ ਲਈ [https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%90%E0%A8%A1%E0%A8%AE%E0%A8%BF%E0%A8%A8_%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A8%A8_%E0%A8%B2%E0%A8%88_%E0%A8%AC%E0%A9%87%E0%A8%A8%E0%A8%A4%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82#.E0.A8.B5.E0.A8.B0.E0.A8.A4.E0.A9.8C.E0.A8.82.E0.A8.95.E0.A8.BE.E0.A8.B0:Charan_Gill ਇਸ ਲਿੰਕ] ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਮਰਥਨ ਦੇਵੋ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Parveer Grewal|Parveer Grewal]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Parveer Grewal|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੬:੫੩, ੨੯ ਨਵੰਬਰ ੨੦੧੪ (UTC)

== 100 ਵਿਕੀ ਦਿਨ ==

ਧੰਮੂ ਜੀ, ਕੁਝ ਖ਼ਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਲੇਖ ਬਣਾਵੋ। ਫ਼ਿਰ [https://meta.wikimedia.org/wiki/100wikidays ਇੱਥੇ] ਜਾਕੇ Participants (victims) ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਜੋੜੋ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਗਰੈੱਸ ਰਿਪੋਰਟ ਵਾਲਾ ਖਾਨਾ ਖਾਲੀ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਇਸਤੋਂ ਬਾਅਦ Progress ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਲਿਖੋ ਜੋ ਬਾਕੀ ਵਰਤੋਂਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਕਾਪੀ ਪੇਸਟ ਕਰ ਲਿਓ। ਉਸਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਕਰ ਲਿਓ। ਜੇਕਰ ਹੁਣ ਵੀ ਕੋਈ ਦਿੱਕਤ ਆਵੇ ਤਾਂ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਵੀ ਪੁੱਛ ਸਕਦੇ ਹੋ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੧:੩੮, ੨੦ ਮਈ ੨੦੧੫ (UTC)

== ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill ਲਈ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੱਕ ==

ਮੇਰੇ ਆਰਜ਼ੀ ਪਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਮਿਆਦ ਤੀਜੀ ਵਾਰ ਮੁੱਕ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਸਥਾਈ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੱਕ ਮਿਲ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਮੇਰਾ ਸਮਰਥਨ ਜਾਂ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ [https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%90%E0%A8%A1%E0%A8%AE%E0%A8%BF%E0%A8%A8_%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A8%A8_%E0%A8%B2%E0%A8%88_%E0%A8%AC%E0%A9%87%E0%A8%A8%E0%A8%A4%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82#.E0.A8.B5.E0.A8.B0.E0.A8.A4.E0.A9.8B.E0.A8.82.E0.A8.95.E0.A8.BE.E0.A8.B0:Satdeep_Gill ਇਸ ਲਿੰਕ] ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਕੇ ਵੋਟ ਪਾਓ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੪:੪੨, ੨ ਅਗਸਤ ੨੦੧੫ (UTC)

==ਧੰਨਵਾਦ==
ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਜੀ। ਸੁਣ ਕੇ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Parveer Grewal|Parveer Grewal]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Parveer Grewal|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੮:੫੮, ੮ ਅਗਸਤ ੨੦੧੫ (UTC)

== MediaWiki Train the Trainer 2015 barnstar ==

{| style=&quot;border: 10px ridge  gold; background-color: white; width:50%; margin: 1em auto 1em auto;&quot;
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | &lt;center&gt;'''MediaWiki Train the Trainer 2015 barnstar'''&lt;/center&gt;[[File:MediaWiki logo.png|100px|center]][[File:MediaWiki Train the Trainer Program 2015-06-27 Image 07.JPG|300px|center]]
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | &lt;br/&gt;This barnstar is awarded to you in recognition of your leadership and presentation skills in the [[:meta:CIS-A2K/Events/MediaWiki Train the Trainer Program/2015|MediaWiki Train the Trainer 2015 program]]. We hope to have enriched your Wiki-experience and would like to see active contribution from you towards MediaWiki and other scripts, gadgets and tools-related activities. Thank you once again for your enthusiastic participation. [[File:Smiley.svg|20px]] -- [[:meta:CIS-A2K|CIS-A2K]] ([[:meta:Talk:CIS-A2K/Events/MediaWiki Train the Trainer Program/2015|talk]]) ੧੪:੫੨, ੩ ਸਤੰਬਰ ੨੦੧੫ (UTC)
|}

==ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਰਨਸਟਾਰ==
{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[File:Asia medal.svg|100px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; | '''The Asian Month Barnstar'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; |  [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ|ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ]] 2015 ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰੀਆ! --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:27, 14 ਦਸੰਬਰ 2015 (UTC)
|}
==Request for VOTE==
Plz vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Stewards/Elections_2016/Votes/Hindustanilanguage here] in favour of  Hindustanilanguages for Stewards election .It is my request . --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Abbas dhothar|Abbas dhothar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Abbas dhothar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:30, 9 ਫ਼ਰਵਰੀ 2016 (UTC)

==Request for VOTE==
Plz vote [https://meta.wikimedia.org/wiki/Stewards/Elections_2016/Votes/Hindustanilanguage here] in favour of  Hindustanilanguages for Stewards election .It is my request . --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Abbas dhothar|Abbas dhothar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Abbas dhothar|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:31, 9 ਫ਼ਰਵਰੀ 2016 (UTC)

== ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ ==

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਅਤੇ 5 ਜਾਂ ਵੱਧ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੋਸਟਕਾਰਡ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ [https://docs.google.com/forms/d/1IcS3s8e052z17ITvPH-sQG_J5us9XYo8ULEQ2wBBvWA/viewform ਇਸ ਲਿੰਕ] ਉੱਤੇ ਜਾਕੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝੀ ਕਰੋ।--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|&lt;span style=&quot;text-shadow:gray 3px 3px 2px;&quot;&gt;&lt;font color=&quot;#663300&quot;&gt;'''''   ~Satdeep Gill '''''&lt;/font&gt;&lt;/span&gt;]]([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:06, 17 ਜਨਵਰੀ 2016 (UTC)

== ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਇਸਤਰੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬਾਰਨਸਟਾਰ ==

{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}}; width=100%;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | [[File:Wiki Loves Women Barnstar.svg|200px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''[[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਇਸਤਰੀ ਦਿਹਾੜਾ 2016 ਐਡੀਟਾਥਨ|ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਇਸਤਰੀ ਦਿਹਾੜਾ ਬਾਰਨਸਟਾਰ]]'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; direction:ltr; border-top: 1px solid gray;&quot; |&lt;big&gt;ਨਛੱਤਰ ਧੰਮੂ ਜੀ,&lt;/big&gt;&lt;br/&gt;&lt;br/&gt; ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਇਸਤਰੀ ਦਿਹਾੜੇ ਦੌਰਾਨ ਨਿਯਮਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਉੱਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਬਾਰਨਸਟਾਰ।&lt;br/&gt; ਉਮੀਦ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੋਗੇ। &lt;br/&gt;&lt;br/&gt;--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:42, 25 ਮਾਰਚ 2016 (UTC)
|}

== Your temporary access has expired ==
&lt;div style=&quot;padding: 8px; border: 1px solid #ccc; background: #fafaff;&quot;&gt;Hello, the temporary access you requested on this wiki has expired. Just to let you know that If you want it back, feel free to make a local announcement and open a new request on [[m:Steward requests/Permissions|stewards' permission request page]] on Meta-Wiki later. Moreover, if you think the community is big enough to elect a permanent administrator, you can place a local request here for a permanent adminship, so stewards can grant you the permanent access. Please ask me or any other steward if you have any questions. Thank you! --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:NahidSultan|NahidSultan]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:NahidSultan|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 02:32, 9 ਅਪਰੈਲ 2016 (UTC)&lt;/div&gt;

== ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਨ ਸਬੰਧੀ  ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਨ ਜੋ ਪੰਨੇ ਤੁਸੀਂ ਸੁਧਾਰੇ ਹਨ ਜ਼ਰਾ ਇੱਕ ਝਾਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖ ਲਵੋ ਕਿ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਉਹ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਲੇਖ_ਸੁਧਾਰ_ਐਡਿਟਾਥਾਨ_(1-30_ਅਪਰੈਲ_2016)|ਇਸ ਸੂਚੀ]] ਜੋੜੇ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਲੇਖ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰਹਿ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਧੰਨਵਾਦ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satnam S Virdi|Satnam S Virdi]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satnam S Virdi|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:41, 6 ਮਈ 2016 (UTC)

==ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਰਨਸਟਾਰ==

{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}}; width=100%;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | [[File:Articles for improvement star.svg|200px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''[[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ (1-30 ਅਪਰੈਲ 2016)|ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ]]'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; direction:ltr; border-top: 1px solid gray;&quot; |&lt;br/&gt; '''ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ  ਸ਼ੁਕਰੀਆ!''' &lt;br/&gt;'''ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਰਹੋਗੇ।'''--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Baljeet Bilaspur|Baljeet Bilaspur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Baljeet Bilaspur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:14, 8 ਮਈ 2016 (UTC)
|}

== Participate in the Ibero-American Culture Challenge! ==

Hi!

[[:m:Iberocoop|Iberocoop]] has launched a translating contest to improve the content in other Wikipedia related to Ibero-American Culture.

We would love to have you on board :) 

Please find the contest here: https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Translating_Ibero_-_America/Participants_2016

Hugs!--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Anna Torres (WMAR)|Anna Torres (WMAR)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Anna Torres (WMAR)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:34, 10 ਮਈ 2016 (UTC)

== Rio Olympics Edit-a-thon ==

Dear Friends &amp; Wikipedians, Celebrate the world's biggest sporting festival on Wikipedia. The Rio Olympics Edit-a-thon aims to pay tribute to Indian athletes and sportsperson who represent India at Olympics. Please find more details '''[[:m:WMIN/Events/India At Rio Olympics 2016 Edit-a-thon/Articles|here]]'''.  The  Athlete who represent their country at Olympics, often fail to attain their due recognition. They bring glory to the nation. Let's write articles on them, as a mark of tribute.

For every 20 articles created collectively, a tree will be planted. Similarly, when an editor completes 20 articles, a book will be awarded to him/her. Check the main page for more details. Thank you. [[:en:User:Abhinav619|Abhinav619]] &lt;small&gt;(sent using [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:54, 16 ਅਗਸਤ 2016 (UTC), [[:m:User:Abhinav619/UserNamesList|subscribe/unsubscribe]])&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Abhinav619/UserNamesList&amp;oldid=15842813 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter August 2016 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the months of August 2016. The edition includes details about these topics:
* Event announcement: Tools orientation session for Telugu Wikimedians of Hyderabad
* Programme reports of outreach, education programmes and community engagement programmes
* Ongoing event: India at Rio Olympics 2016 edit-a-thon.
* Program reports: Edit-a-thon to improve Kannada-language science-related Wikipedia articles, Training-the-trainer programme and MediaWiki training at Pune
* Articles and blogs, and media coverage
Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/August 2016|here]]'''. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:24, 29 ਸਤੰਬਰ 2016 (UTC) &lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=15874164 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter September 2016 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the months of September 2016. The edition includes details about these topics:
* Gender gap study: Another 5 Years: What Have We Learned about the Wikipedia Gender Gap and What Has Been Done? 
* Program report: Wikiwomen’s Meetup at St. Agnes College Explores Potentials and Plans of Women Editors in Mangalore, Karnataka
* Program report: A workshop to improve Telugu Wikipedia articles on Nobel laureates
* Article: ସଫ୍ଟଓଏର ସ୍ୱାଧୀନତା ଦିବସ: ଆମ ହାତେ ଆମ କୋଡ଼ ଲେଖିବା 
Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/September 2016|here]]'''. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:15, 19 ਅਕਤੂਬਰ 2016 (UTC) &lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=16000176 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter October 2016 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the months of October 2016. The edition includes details about these topics:
* '''Blog post''' Wikipedia Asian Month — 2016 iteration starts on 1 November — a revisit
* '''Program report''': Impact Report form for the Annual Program Grant
* '''Program report''': Kannada Wikipedia Education Program at Christ university: Work so far
* '''Article''': What Indian Language Wikipedias can do for Greater Open Access in India 
* '''Article''': What Indian Language Wikipedias can do for Greater Open Access in India 
* . . . '''and more'''
Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/October 2016|here]]'''. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:18, 21 ਨਵੰਬਰ 2016 (UTC)&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=16015143 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter July 2017 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the months of July 2017. The edition includes details about these topics:
* Telugu Wikisource Workshop
* Marathi Wikipedia Workshop in Sangli, Maharashtra
* Tallapaka Pada Sahityam is now on Wikisource 
* Wikipedia Workshop on Template Creation and Modification Conducted in Bengaluru
Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2017|here]]'''.&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt; --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 03:58, 17 ਅਗਸਤ 2017 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=16294961 --&gt;

== ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਯਮਿਤ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ==

{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}};&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | {{#ifeq:{{{2}}}|alt|[[File:Tireless Contributor Barnstar Hires.gif|100px]]| [[File:Tireless Contributor Barnstar.gif|100px]]}}
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''ਨਿਯਮਿਤ ਯੋਗਦਾਨ ਵਾਲਾ ਮਿਹਨਤੀ ਸੰਪਾਦਕ'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; border-top: 1px solid gray;&quot; | ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡੀ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਾਂ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Param munde|&lt;span style='color: #800000;background-color: #ADFF2F;'&gt;param munde&lt;/span&gt;]]''' &lt;sup&gt;[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Param munde|&lt;span style='color: #7FFFD4;'&gt;ਗੱਲ-ਬਾਤ&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt; 
|}

== CIS-A2K Newsletter August September 2017 ==

Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the months of August and September 2017. Please find below details of our August and September newsletters:

August was a busy month with events across our Marathi and Kannada Focus Language Areas.

# Workshop on Wikimedia Projects at Ismailsaheb Mulla Law College, Satara
# Marathi Wikipedia Edit-a-thon at Dalit Mahila Vikas Mandal
# Marathi Wikipedia Workshop at MGM Trust's College of Journalism and Mass Communication, Aurangabad
# Orientation Program at Kannada University, Hampi

Please read our Meta newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/August_2017|here]]'''.

September consisted of Marathi language workshop as well as an online policy discussion on Telugu Wikipedia.

# Marathi Wikipedia Workshop at Solapur University
# Discussion on Creation of Social Media Guidelines &amp; Strategy for Telugu Wikimedia

Please read our Meta newsletter here: '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/September_2017|here]]'''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Sent using --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 04:23, 6 ਨਵੰਬਰ 2017 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=17391006 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter October 2017 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the months of October 2017. The edition includes details about these topics:
* Marathi Wikipedia - Vishwakosh Workshop for Science writers in IUCAA, Pune
* Bhubaneswar Heritage Edit-a-thon
* Odia Wikisource anniversary
* CIS-A2K signs MoU with Telangana Government
* Indian Women Bureaucrats: Wikipedia Edit-a-thon
* Interview with Asaf Bartov
Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/October 2017|here]]'''.&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt; 
Sent using --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:43, 4 ਦਸੰਬਰ 2017 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=17428960 --&gt;

== A barnstar for you! ==

{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[File:Original Barnstar Hires.png|100px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; | '''The Original Barnstar'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; | ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਬਾਰਨਸਟਾਰ [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Tow|Tow]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Tow|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:40, 8 ਜਨਵਰੀ 2018 (UTC)
|}

== Message Button Fix ==

&lt;div&gt;
&lt;!-- ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੋ... :) --&gt;

Hello! I made two small changes in your userspace to fix the message button on your User page. Hope that is all right.

Cheers!

&lt;!-- ...ਪਰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪ ਨਾ ਕਰੋ! ਸਿਰਫ ਹੇਠਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੰਭਾਲੋ ਬਟਨ ਨੱਪ ਦਿਓ। 

                            ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ! --&gt;[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Tow|Tow]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Tow|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:10, 11 ਜਨਵਰੀ 2018 (UTC)
&lt;/div&gt;

== Lutfunnisa Begum ==

Hello, can you create an article on [[:en:Lutfunnisa Begum]]? She was brave queen from Bengal, and wife of Siraj. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Titodutta|Titodutta]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Titodutta|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:00, 13 ਮਾਰਚ 2018 (UTC)

== Share your experience and feedback as a Wikimedian in this global survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey. We want to know how well we are supporting your work on and off wiki, and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation. You have been randomly selected to take this survey as we would like to hear from your Wikimedia community. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes.
 
&lt;big&gt;'''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=5&amp;prjedc=as5 Take the survey now!]'''&lt;/big&gt;

You can find more information about this survey [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|on the project page]] and see how your feedback helps the Wikimedia Foundation support editors like you. This survey is hosted by a third-party service and governed by this [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]] (in English). Please visit our [[m:Special:MyLanguage/Community_Engagement_Insights/Frequently_asked_questions|frequently asked questions page]] to find more information about this survey. If you need additional help, or if you wish to opt-out of future communications about this survey, send an email through the EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]] to remove you from the list.

Thank you!
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 18:19, 29 ਮਾਰਚ 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&amp;oldid=17881330 --&gt;

== Reminder: Share your feedback in this Wikimedia survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Every response for this survey can help the Wikimedia Foundation improve your experience on the Wikimedia projects. So far, we have heard from just 29% of Wikimedia contributors. The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes to be completed. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=5&amp;prjedc=as5  Take the survey now.]'''

If you have already taken the survey, we are sorry you've received this reminder. We have design the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone.
If you wish to opt-out of the next reminder or any other survey, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]].  You can also send any questions you have to this user email. [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]] This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]].  Thanks!  
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 01:17, 13 ਅਪਰੈਲ 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&amp;oldid=17881330 --&gt;

== ਆਪਣੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇੱਥੇ ਲਿਖੋ ==

&lt;div&gt;
&lt;!-- ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੋ... :) --&gt;


&lt;!-- ...ਪਰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪ ਨਾ ਕਰੋ! ਸਿਰਫ ਹੇਠਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੰਭਾਲੋ ਬਟਨ ਨੱਪ ਦਿਓ। 

                            ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ! --&gt;[[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/2409:4052:692:604:0:0:AC8:70A0|2409:4052:692:604:0:0:AC8:70A0]] 01:30, 17 ਅਪਰੈਲ 2018 (UTC)
&lt;/div&gt;

== Your feedback matters: Final reminder to take the global Wikimedia survey ==

&lt;div class=&quot;mw-parser-output&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
Hello! This is a final reminder that the Wikimedia Foundation survey will close on '''23 April, 2018 (07:00 UTC)'''.   The survey is available in various languages and will take between 20 and 40 minutes. '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_5ABs6WwrDHzAeLr?aud=VAE&amp;prj=as&amp;edc=5&amp;prjedc=as5  Take the survey now.]'''

'''If you already took the survey - thank you! We will not bother you again.''' We have designed the survey to make it impossible to identify which users have taken the survey, so we have to send reminders to everyone. To opt-out of future surveys, send an email through EmailUser feature to [[:m:Special:EmailUser/WMF Surveys|WMF Surveys]].  You can also send any questions you have to this user email.  [[m:Community_Engagement_Insights/About_CE_Insights|Learn more about this survey on the project page.]]  This survey is hosted by a third-party service and governed by this Wikimedia Foundation [[:foundation:Community_Engagement_Insights_2018_Survey_Privacy_Statement|privacy statement]].
&lt;/div&gt; &lt;span class=&quot;mw-content-ltr&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:WMF Surveys|WMF Surveys]]&lt;/span&gt;, 00:27, 20 ਅਪਰੈਲ 2018 (UTC)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:WMF Surveys@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Community_Engagement_Insights/MassMessages/Lists/2018/as5&amp;oldid=17881330 --&gt;

== Thank you for keeping Wikipedia thriving in India ==

&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#36c;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;span style=&quot;font-size:115%;&quot;&gt;I wanted to drop in to express my gratitude for your participation in this important [[:m:Project Tiger Editathon 2018/redirects/MayTalkpageNotice|contest to increase articles in Indian languages]]. It’s been a joyful experience for me to see so many of you join this initiative. I’m writing to make it clear why it’s so important for us to succeed.

Almost one out of every five people on the planet lives in India. But there is a huge gap in coverage of Wikipedia articles in important languages across India.

This contest is a chance to show how serious we are about expanding access to knowledge across India, and the world. If we succeed at this, it will open doors for us to ensure that Wikipedia in India stays strong for years to come. I’m grateful for what you’re doing, and urge you to continue translating and writing missing articles. 

&lt;mark&gt;'''Your efforts can change the future of Wikipedia in India.'''&lt;/mark&gt;

You can find a list of articles to work on that are missing from Wikipedia right here:

[[:m:Project Tiger Editathon 2018/redirects/MayTalkpageNoticeTopics|https://meta.wikimedia.org/wiki/Supporting_Indian_Language_Wikipedias_Program/Contest/Topics]]

Thank you,

— ''Jimmy Wales, Wikipedia Founder'' 18:18, 1 ਮਈ 2018 (UTC)&lt;/span&gt;
&lt;br/&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#36c;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:100%; float:{{dir|2=right|3=left}}; height:8px; background:#fff;&quot;&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:RAyyakkannu (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:RAyyakkannu_(WMF)/lists/Project_Tiger_2018_Contestants&amp;oldid=17987387 --&gt;
{{clear}}

== CIS-A2K Newsletter, March &amp; April 2018 ==

&lt;div style=&quot;width:90%;margin:0% 0% 0% 0%;min-width:40em; align:center;&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;color:white;&quot;&gt;
:[[File:Access To Knowledge, The Centre for Internet Society logo.png|170px|left|link=https://meta.wikimedia.org/wiki/File:Access_To_Knowledge,_The_Centre_for_Internet_Society_logo.png]]&lt;span style=&quot;font-size:35px;color:#ef5317;&quot;&gt; &lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;color: #3b475b; font-family: times new roman; font-size: 25px;padding: 25px; background: #73C6B6;&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align:center&quot;&gt;The Center for Internet and Society&lt;/div&gt; 
&lt;div style=&quot;text-align:center&quot;&gt;Access to Knowledge Program&lt;/div&gt; 
&lt;div style=&quot;color: #3b475b; font-family: comforta; font-size: 20px;padding: 15px; background: #73C6B6;&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align:center&quot;&gt;Newsletter, March &amp; April 2018&lt;/div&gt; 
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;width:70%;margin:0% 0% 0% 0%;min-width:40em;&quot;&gt;
{| style=&quot;width:120%;&quot;
| style=&quot;width:120%; font-size:15px; font-family:times new roman;&quot; | 
;From A2K
* [[:m:Women's Day Workshop at Jeevan Jyoti Women Empowerment Centre, Dist.Pune|Documenting Rural Women's Lifestyle &amp; Culture at Jeevan Jyoti Women Empowerment Centre]]
* [[:m:Institutional Partnership with Tribal Research &amp; Training Institute|Open knowledge repository on Biodiversity &amp; Forest Management for Tribal communities in Collaboration with  Tribal Research &amp; Training Institute(TRTI), Pune]]
* [[:m:Telugu Wikipedia Reading list|Telugu Wikipedia reading list is created with more than 550 articles to encourage discourse and research about Telugu Wikipedia content.]]
* [[:m:Telugu Wikipedia Mahilavaranam/Events/March 2018/Visakhapatnam|To address gender gap in participation, a workshop for women writers and literary enthusiasts was conducted in Visakhapatnam under Telugu Wikipedia Mahilavaranam.]] 
*[[:m:Sambad Health and Women Edit-a-thon|18 journalists from Sambad Media house joined together with Odia Wikipedians to create articles on Women's health, hyiegene and social issues.]]
*[[:Incubator:Wp/sat/ᱠᱟᱹᱢᱤᱥᱟᱲᱟ ᱑ (ᱥᱤᱧᱚᱛ)/en|Santali Wikipedians along with Odia Wikipedians organised the first Santali Wikipedia workshop in India]].
*[[:kn:ವಿಕಿಪೀಡಿಯ:ಕಾರ್ಯಾಗಾರ/ಮಾರ್ಚ್ ಬೆಂಗಳೂರು|Wikimedia Technical workshop for Kannada Wikipedians to help them understand Wikimedia Tools, Gadgets and Auto Wiki Browser]]
*[[:m:CIS-A2K/Events/Indian women and crafts|Women and Craft Edit-a-thon, to archive the Women achievers in the field of art and craft on Kannada Wikipedia.]]

; In other News
*[[:m:CIS-A2K/Work plan July 2018 - June 2019|CIS-A2K has submitted its annual Work-plan for the year 2018-19 to the APG.]]
*[[:m:Supporting Indian Language Wikipedias Program/Contest/Stats|Project Tiger has crossed 3077 articles with Punjabi community leading with 868 articles]].
*[https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimediaindia-l/2018-May/013342.html CIS-A2K is supporting three Wikipedians from India to take part in Wikimania 2018.]
*[https://lists.wikimedia.org/pipermail/wikimedia-l/2018-May/090145.html Users have received Multiple failed attempts to log in notifications, Please change your password regularly.]
*[[:outreach:2017 Asia report going forward|Education Program team at the Wikimedia Foundation has published a report on A snapshot of Wikimedia education activities in Asia.]]
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt; If this message is not on your home wiki's talk page, [[m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|update your subscription]].--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:54, 23 ਮਈ 2018 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Saileshpat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=18069676 --&gt;

== ਓਜ਼ੋਨ ਪਰਤ ਦੀ ਹਾਨੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲੀ ਕਿਹੜੇ ਕਦਮ ਉਠਾਏ  ==

&lt;div&gt;
&lt;!-- ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੋ... :) --&gt;


&lt;!-- ...ਪਰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪ ਨਾ ਕਰੋ! ਸਿਰਫ ਹੇਠਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੰਭਾਲੋ ਬਟਨ ਨੱਪ ਦਿਓ। 

                            ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ! --&gt;[[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/2405:205:401E:E8A3:E6F7:79AD:F4E8:4A67|2405:205:401E:E8A3:E6F7:79AD:F4E8:4A67]] 14:39, 15 ਜਨਵਰੀ 2019 (UTC)
&lt;/div&gt;
{{clear}}

== CIS-A2K Newsletter January 2019 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the month of January 2019. The edition includes details about these topics:
;From A2K
* Mini MediaWiki Training, Theni
* Marathi Language Fortnight Workshops (2019)
* Wikisource training Bengaluru, Bengaluru
* Marathi Wikipedia Workshop &amp; 1lib1ref session at Goa University
* Collaboration with Punjabi poet Balram
;From Community
*TWLCon (2019 India)
;Upcoming events
* Project Tiger Community Consultation
* Gujarati Wikisource Workshop, Ahmedabad
* Train the Trainer program 

Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/January 2019|here]]'''.&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt; using [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:36, 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Saileshpat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=18336051 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter January 2019 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the month of January 2019. The edition includes details about these topics:
;From A2K
* Mini MediaWiki Training, Theni
* Marathi Language Fortnight Workshops (2019)
* Wikisource training Bengaluru, Bengaluru
* Marathi Wikipedia Workshop &amp; 1lib1ref session at Goa University
* Collaboration with Punjabi poet Balram
;From Community
*TWLCon (2019 India)
;Upcoming events
* Project Tiger Community Consultation
* Gujarati Wikisource Workshop, Ahmedabad
* Train the Trainer program 

Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/January 2019|here]]'''.&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt; using [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:36, 22 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Saileshpat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=18336051 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter February 2019 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m: CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the month of February 2019. The edition includes details about these topics:
; From A2K
*Bagha Purana meet-up 
*Online session on quality improvement Wikimedia session at Tata Trust's Vikas Anvesh Foundation, Pune 
*Wikisource workshop in Garware College of Commerce, Pune 
*Mini-MWT at VVIT (Feb 2019) 
*Gujarati Wikisource Workshop 
*Kannada Wiki SVG translation workshop 
*Wiki-workshop at AU Delhi

Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/February 2019|here]]'''.&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].&lt;/small&gt;  using [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:42, 26 ਅਪਰੈਲ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Saileshpat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=18336051 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter March 2019 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the month of March 2019. The edition includes details about these topics:
; From A2K
*Art+Feminism Edit-a-thon
*Wiki Awareness Program at Jhanduke
*Content donation sessions with authors
*SVG Translation Workshop at KBC
*Wikipedia Workshop at KBP Engineering College
*Work-plan submission

Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/March 2019|here]]'''.&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].&lt;/small&gt; using [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:47, 26 ਅਪਰੈਲ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Saileshpat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=18336051 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter March 2019 ==

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the month of March 2019. The edition includes details about these topics:
; From A2K
*Art+Feminism Edit-a-thon
*Wiki Awareness Program at Jhanduke
*Content donation sessions with authors
*SVG Translation Workshop at KBC
*Wikipedia Workshop at KBP Engineering College
*Work-plan submission

Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/March 2019|here]]'''.&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].&lt;/small&gt; using [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:54, 26 ਅਪਰੈਲ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Saileshpat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=18336051 --&gt;

== ਆਪਣੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਲਾਜ ਵਿਸ਼ਾ ਇੱਥੇ ਲਿਖੋ ==

&lt;div&gt;
&lt;!-- ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੋ... :) --&gt;


&lt;!-- ...ਪਰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪ ਨਾ ਕਰੋ! ਸਿਰਫ ਹੇਠਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੰਭਾਲੋ ਬਟਨ ਨੱਪ ਦਿਓ। 

                            ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ! --&gt;[[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/157.39.1.241|157.39.1.241]] 08:29, 26 ਜੁਲਾਈ 2019 (UTC)
&lt;/div&gt;

{{clear}}
== Project Tiger 2.0 ==

''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''
&lt;div style=&quot;align:center; width:90%%;float:left;font-size:1.2em;margin:0 .2em 0 0;{{#ifeq:{{#titleparts:{{FULLPAGENAME}}|2}}||background:#EFEFEF;|}}border:0.5em solid #000000; padding:1em;&quot;&gt;
&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

[[File:PT2.0 PromoMotion.webm|right|320px]]
Hello,

We are glad to inform you that [[m:Growing Local Language Content on Wikipedia (Project Tiger 2.0)|'''Project Tiger 2.0/GLOW''']] is going to start very soon. You know about Project Tiger first iteration where we saw exciting and encouraging participation from different Indian Wikimedia communities. To know about Project Tiger 1.0 please [[m:Supporting Indian Language Wikipedias Program|'''see this page''']]

Like project Tiger 1.0, This iteration will have 2 components
* Infrastructure support - Supporting Wikimedians from India with internet support for 6 months and providing Chromebooks. Application is open from 25th August 2019 to 14 September 2019. To know  more [[m:Growing Local Language Content on Wikipedia (Project Tiger 2.0)/Support|'''please visit''']] 
* Article writing contest - A 3-month article writing contest will be conducted for Indian Wikimedians communities. Following community feedback, we noted some community members wanted the process of article list generation to be improved. In this iteration, there will be at least two lists of articles 
:# Google-generated list, 
:# Community suggested list. Google generated list will be given to the community members before finalising the final list. On the other hand, the community may create a list by discussing among the community over Village pump, Mailing list and similar discussion channels. 

Thanks for your attention,&lt;br/&gt;
[[m:User:Ananth (CIS-A2K)|Ananth (CIS-A2K)]] ([[m:User talk:Ananth (CIS-A2K)|talk]])&lt;br/&gt;
Sent by [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:41, 21 ਅਗਸਤ 2019 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tulsi Bhagat@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Ananth_(CIS-A2K)/PT1.0&amp;oldid=19314862 --&gt;
{{clear}}

== ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ ==

ਪਿਆਰੇ {{ping|user:Nachhattardhammu}},

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰੀਆ,

ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_2i2sbUVQ4RcH7Bb ਕੁਝ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿਓ] ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਵੀਡੀਓ ਕੌਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਤਹਿ ਕਰਾਂਗੇ।

ਧੰਨਵਾਦ, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:BGerdemann (WMF)|BGerdemann (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:BGerdemann (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 23:20, 2 ਜੂਨ 2020 (UTC)

ਇਹ ਸਰਵੇ ਇੱਕ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਅਤੇ ਡੇਟਾ-ਸੰਭਾਲਣ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://drive.google.com/file/d/1ck7A3qq9Lz3lEjHoq4PYO-JJ8c7G6VVW/view ਸਰਵੇਖਣ ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਸਟੇਟਮੈਂਟ] ਵੇਖੋ।

== ਫੋਕਟ ਤੌ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ ? ==

&lt;div&gt;
&lt;!-- ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੋ... :) --&gt;


&lt;!-- ...ਪਰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪ ਨਾ ਕਰੋ! ਸਿਰਫ ਹੇਠਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੰਭਾਲੋ ਬਟਨ ਨੱਪ ਦਿਓ। 

                            ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ! --&gt;[[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/2401:4900:4227:5A33:10D5:DCB2:713C:7BC5|2401:4900:4227:5A33:10D5:DCB2:713C:7BC5]] 04:23, 20 ਜੁਲਾਈ 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;

== ਫੋਕਟ ਤੌ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ==

&lt;div&gt;
&lt;!-- ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੋ... :) --&gt;


&lt;!-- ...ਪਰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪ ਨਾ ਕਰੋ! ਸਿਰਫ ਹੇਠਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੰਭਾਲੋ ਬਟਨ ਨੱਪ ਦਿਓ। 

                            ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ! --&gt;[[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/2401:4900:4227:5A33:10D5:DCB2:713C:7BC5|2401:4900:4227:5A33:10D5:DCB2:713C:7BC5]] 04:24, 20 ਜੁਲਾਈ 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;

== ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਕਾਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ  ਘੜੀ ਹੈ ==

&lt;div&gt;
&lt;!-- ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਜਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਇਸ ਲਾਈਨ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੋ... :) --&gt;


&lt;!-- ...ਪਰ ਇਸ ਲਾਈਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪ ਨਾ ਕਰੋ! ਸਿਰਫ ਹੇਠਾਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਸੰਭਾਲੋ ਬਟਨ ਨੱਪ ਦਿਓ। 

                            ਤੁਹਾਡੇ ਦਸਤਖਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ! --&gt;[[ਖ਼ਾਸ:ਯੋਗਦਾਨ/2409:4055:61B:647A:0:0:1769:88A4|2409:4055:61B:647A:0:0:1769:88A4]] 15:27, 22 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;

== CIS-A2K Newsletter January 2021 ==

&lt;div style=&quot;border:6px black ridge; background:#EFE6E4;width:60%;&quot;&gt;

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the month of January 2021. The edition includes details about these topics:
{{Div col|colwidth=30em}}
*Online meeting of Punjabi Wikimedians
*Marathi language fortnight
*Online workshop for active citizen groups
*Lingua Libre workshop for Marathi community
*Online book release event with Solapur University
*Punjabi Books Re-licensing
*Research needs assessment
*Wikipedia 20th anniversary celebration edit-a-thon
*Wikimedia Wikimeet India 2021 updates
{{Div col end|}}
Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/January 2021|here]]'''.&lt;br /&gt;
&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]&lt;/small&gt;.
&lt;/div&gt; [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:13, 8 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=19307097 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter February 2021 ==

&lt;div style=&quot;border:6px black ridge; background:#EFE6E4;width:60%;&quot;&gt;

[[File:Envelope alt font awesome.svg|100px|right|link=:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe]]
Hello,&lt;br /&gt;
[[:m:CIS-A2K|CIS-A2K]] has published their newsletter for the month of February 2021. The edition includes details about these topics:
{{Div col|colwidth=30em}}
*Wikimedia Wikimeet India 2021
*Online Meeting with Punjabi Wikimedians
*Marathi Language Day
*Wikisource Audiobooks workshop
*2021-22 Proposal Needs Assessment
*CIS-A2K Team changes
*Research Needs Assessment
*Gender gap case study
*International Mother Language Day

{{Div col end|}}
Please read the complete newsletter '''[[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/February 2021|here]]'''.&lt;br /&gt;
&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]&lt;/small&gt;.
&lt;/div&gt;
[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:22, 8 ਮਾਰਚ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=21092460 --&gt;

== 2021 Wikimedia Foundation Board elections: Eligibility requirements for voters ==

Greetings,

The eligibility requirements for voters to participate in the 2021 Board of Trustees elections have been published. You can check the requirements on [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021#Eligibility_requirements_for_voters|this page]].

You can also verify your eligibility using the [https://meta.toolforge.org/accounteligibility/56 AccountEligiblity tool].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:46, 30 ਜੂਨ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;''Note: You are receiving this message as part of outreach efforts to create awareness among the voters.''&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21670000 --&gt;

== [Wikimedia Foundation elections 2021] Candidates meet with South Asia + ESEAP communities ==

Hello,

As you may already know, the [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections]] are from 4 August 2021 to 17 August 2021. Members of the Wikimedia community have the opportunity to elect four candidates to a three-year term. After a three-week-long Call for Candidates, there are [[:m:Template:WMF elections candidate/2021/candidates gallery|20 candidates for the 2021 election]]. 

An &lt;u&gt;event for community members to know and interact with the candidates&lt;/u&gt; is being organized. During the event, the candidates will briefly introduce themselves and then answer questions from community members. The event details are as follows:
*Date: 31 July 2021 (Saturday)
*Timings: [https://zonestamp.toolforge.org/1627727412 check in your local time]
:*Bangladesh: 4:30 pm to 7:00 pm
:*India &amp; Sri Lanka: 4:00 pm to 6:30 pm
:*Nepal: 4:15 pm to 6:45 pm
:*Pakistan &amp; Maldives: 3:30 pm to 6:00 pm
* Live interpretation is being provided in Hindi.
*'''Please register using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSflJge3dFia9ejDG57OOwAHDq9yqnTdVD0HWEsRBhS4PrLGIg/viewform?usp=sf_link this form]

For more details, please visit the event page at [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP|Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP]].

Hope that you are able to join us, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], 06:32, 23 ਜੁਲਾਈ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21774692 --&gt;

== ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰੱਸਟੀ ਚੌਣਾਂ ਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ। ==

ਡਿਅਰ Nachhattardhammu,

ਤੁਸੀ ਇਹ ਈਮੇਲ ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿਓ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਟਰਸਟੀ ਚੌਣਾ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪੌਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ | ਚੋਣਾਂ ੧੮ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਖੁੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ੩੧ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਬੰਦ ਹੋਣ ਗਿਆਂ | ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਪਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਟਰਸਟੀ ਬੋਰਡ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ|ਬੋਰਡ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਦਾ ਫੈਂਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ | [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Overview|ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰਸਟੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਇਸ ਸਾਲ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮਿਓਨਟੀ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਨੀ ਹੈ | ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ੧੯ ਉਮੀਦਵਾਰ ਇਨਾਂ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ | [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|੨੦੨੧ ਦੇ ਬੋਰਡ ਟਰਸਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਲਗਭਗ ੭੦.੦੦੦ ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ | ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ! ਚੋਣਾਂ ੨੩.੫੯ ਯੂਟੀਸੀ ੩੧ ਆਗਸਤ ਤੱਕ ਹੀ ਨੇ | 
*[[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2021|'''ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਸਿਕਿਉਰ ਪੋਲ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੋਟ ਕਰੋ''']] |

ਜੇ ਤੁਸੀ ਪਹਿਲਾ ਵੋਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰੋ | ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਖਾਤੇ ਹੋਨ |

[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|ਇਸ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਜਾਨਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜੋ]]| [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 28 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21946145 --&gt;

== CIS - A2K Newsletter January 2022 ==

Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. As the continuation of the CIS-A2K Newsletter, here is the newsletter for the month of January 2022.

This is the first edition of 2022 year. In this edition, you can read about:
* Launching of WikiProject Rivers with Tarun Bharat Sangh
* Launching of WikiProject Sangli Biodiversity with Birdsong
* Progress report 

Please find the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/January 2022|here]]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:13, 4 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;
Nitesh Gill (CIS-A2K)
&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=21925587 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter February 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]

Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about February 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, ongoing events and upcoming events.

;Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Launching of WikiProject Rivers with Tarun Bharat Sangh|Wikimedia session with WikiProject Rivers team]]
* [[:m:Indic Wikisource Community/Online meetup 19 February 2022|Indic Wikisource online meetup]]
* [[:m:International Mother Language Day 2022 edit-a-thon]]
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events
* [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon March 2022|Indic Wikisource Proofreadthon March 2022]] - You can still participate in this event which will run till tomorrow.

;Upcoming Events
* [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon|International Women's Month 2022 edit-a-thon]] - The event is 19-20 March and you can add your name for the participation.
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Pune Nadi Darshan 2022]] - The event is going to start by tomorrow. 
* Annual proposal - CIS-A2K is currently working to prepare our next annual plan for the period 1 July 2022 – 30 June 2023

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/February 2022|here]]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:48, 14 ਮਾਰਚ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=22871201 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter March 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about March 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events and ongoing events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia session in Rajiv Gandhi University, Arunachal Pradesh|Wikimedia session in Rajiv Gandhi University, Arunachal Pradesh]]
* [[c:Commons:RIWATCH|Launching of the GLAM project with RIWATCH, Roing, Arunachal Pradesh]]
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]
* [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon]]
* [[:m:Indic Wikisource Proofreadthon March 2022]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Relicensing &amp; digitisation of books, audios, PPTs and images in March 2022|Relicensing &amp; digitisation of books, audios, PPTs and images in March 2022]]
* [https://msuglobaldh.org/abstracts/ Presentation on A2K Research in a session on 'Building Multilingual Internets']

; Ongoing events
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]
* Two days of edit-a-thon by local communities [Punjabi &amp; Santali]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/March 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 09:33, 16 April 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Titodutta/lists/Indic_VPs&amp;oldid=22433435 --&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23065615 --&gt;

== Translation request ==

Hello.

Can you translate and upload the articles [[:en:National Museum of History of Azerbaijan]] and [[:en:National Art Museum of Azerbaijan]] in Punjabi Wikipedia?

Yours sincerely, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Multituberculata|Multituberculata]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Multituberculata|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:14, 9 ਮਈ 2022 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter April 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about April 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, ongoing events and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:Grants talk:Programs/Wikimedia Community Fund/Annual plan of the Centre for Internet and Society Access to Knowledge|Annual Proposal Submission]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Digitisation session with Dakshin Bharat Jain Sabha|Digitisation session with Dakshin Bharat Jain Sabha]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia Commons sessions of organisations working on river issues|Training sessions of organisations working on river issues]]
* Two days edit-a-thon by local communities
* [[:m:CIS-A2K/Events/Digitisation review and partnerships in Goa|Digitisation review and partnerships in Goa]]
* [https://www.youtube.com/watch?v=3WHE_PiFOtU&amp;ab_channel=JessicaStephenson Let's Connect: Learning Clinic on Qualitative Evaluation Methods]

; Ongoing events
* [[c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Upcoming event
* [[:m:CIS-A2K/Events/Indic Wikisource Plan 2022-23|Indic Wikisource Work-plan 2022-2023]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/April 2022|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:47, 11 May 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23065615 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter May 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

I hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about May 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned our conducted events, and ongoing and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Punjabi Wikisource Community skill-building workshop|Punjabi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:c:Commons:Pune_Nadi_Darshan_2022|Wikimedia Commons workshop for Rotary Water Olympiad team]]

; Ongoing events 
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]

; Upcoming event
* [[:m:User:Nitesh (CIS-A2K)/June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 14 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23065615 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter June 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. As you know CIS-A2K updated the communities every month about their previous work through the Newsletter. This message is about June 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Assamese Wikisource Community skill-building workshop|Assamese Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:June Month Celebration 2022 edit-a-thon|June Month Celebration 2022 edit-a-thon]]
* [https://pudhari.news/maharashtra/pune/228918/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A4%AC%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%9A-%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A5%87%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80-%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AF%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A8-%E0%A4%A1%E0%A5%89-%E0%A4%85%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%95-%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A4%A4-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A5%87-%E0%A4%AE%E0%A4%A4/ar Presentation in Marathi Literature conference]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]].  &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:23, 19 July 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23409969 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter July 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope everything is fine. As CIS-A2K update the communities every month about their previous work via the Newsletter. Through this message, A2K shares its July 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad|Partnerships with Marathi literary institutions in Hyderabad]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/O Bharat Digitisation project in Goa Central library|O Bharat Digitisation project in Goa Central Library]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Partnerships with organisations in Meghalaya|Partnerships with organisations in Meghalaya]]

; Ongoing events
* Partnerships with Goa University, authors and language organisations 

; Upcoming events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Gujarati Wikisource Community skill-building workshop|Gujarati Wikisource Community skill-building workshop]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:10, 17 August 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23554204 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter August 2022 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Really sorry for sending it in English.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Hope everything is fine. As CIS-A2K update the communities every month about their previous work via the Newsletter. Through this message, A2K shares its August 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Relicensing of Konkani &amp; Marathi books|Relicensing of Konkani &amp; Marathi books]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Inauguration of Digitised O Bharat volumes on Wikimedia Commons by CM of Goa state|Inauguration of Digitised O Bharat volumes on Wikimedia Commons by CM of Goa state]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Meeting with Rashtrabhasha Prachar Samiti on Hindi Books Digitisation Program|Meeting with Rashtrabhasha Prachar Samiti on Hindi Books Digitisation Program]]

; Ongoing events
* Impact report

; Upcoming events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Gujarati Wikisource Community skill-building workshop|Gujarati Wikisource Community skill-building workshop]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/August 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 06:51, 22 September 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23554204 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter September 2022 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Apologies for sending it in English, feel free to translate it into your language.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope everything is well. Here is the CIS-A2K's for the month of September Newsletter, a few conducted events are updated in it. Through this message, A2K shares its September 2022 Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Meeting with Ecological Society &amp; Prof Madhav Gadgil|Meeting with Ecological Society &amp; Prof Madhav Gadgil]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Relicensing of 10 books in Marathi|Relicensing of 10 books in Marathi]]
* [[:m:Grants:APG/Proposals/2020-2021 round 2/The Centre for Internet and Society/Impact report form|Impact report 2021-2022]]4
* [[:m:CIS-A2K/Events/Gujarati Wikisource Community skill-building workshop|Gujarati Wikisource Community skill-building workshop]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/September 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:41, 15 ਅਕਤੂਬਰ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23856279 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter October 2022 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Hope everything is well. CIS-A2K's monthly Newsletter is here which is for the month of October. A few conducted events are updated in the Newsletter. Through this message, A2K wants your attention towards its October 2022 work. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Meeting with Wikimedia France on Lingua Libre collaboration|Meeting with Wikimedia France on Lingua Libre collaboration]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Meeting with Wikimedia Deutschland on Wikibase &amp; Wikidata collaboration|Meeting with Wikimedia Deutschland on Wikibase &amp; Wikidata collaboration]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Filmi datathon workshop|Filmi datathon workshop]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia session on building archive at ACPR, Belagavi|Wikimedia session on building archive at ACPR, Belagavi]]

; Upcoming event 
* [[:m:Indic Wikisource proofread-a-thon November 2022|Indic Wikisource proofread-a-thon November 2022]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/October 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:50, 7 ਨਵੰਬਰ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23972096 --&gt;

== WikiConference India 2023: Program submissions and Scholarships form are now open ==

Dear Wikimedian, 

We are really glad to inform you that '''[[:m:WikiConference India 2023|WikiConference India 2023]]''' has been successfully funded and it will take place from 3 to 5 March 2023. The theme of the conference will be '''Strengthening the Bonds'''. 

We also have exciting updates about the Program and Scholarships. 

The applications for scholarships and program submissions are already open! You can find the form for scholarship '''[[:m:WikiConference India 2023/Scholarships|here]]''' and for program you can go '''[[:m:WikiConference India 2023/Program Submissions|here]]'''. 

For more information and regular updates please visit the Conference [[:m:WikiConference India 2023|Meta page]]. If you have something in mind you can write on [[:m:Talk:WikiConference India 2023|talk page]].

‘‘‘Note’’’: Scholarship form and the Program submissions will be open from '''11 November 2022, 00:00 IST''' and the last date to submit is '''27 November 2022, 23:59 IST'''. 

Regards 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:25, 16 ਨਵੰਬਰ 2022 (UTC) 

(on behalf of the WCI Organizing Committee)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_scholarships_and_program&amp;oldid=24082246 --&gt;

== WikiConference India 2023: Help us organize! ==

Dear Wikimedian,

You may already know that the third iteration of [[:m:WikiConference_India_2023|WikiConference India]] is happening in March 2023. We have recently opened [[:m:WikiConference_India_2023/Scholarships|scholarship applications]] and [[:WikiConference_India_2023/Program_Submissions|session submissions for the program]]. As it is a huge conference, we will definitely need help with organizing. As you have been significantly involved in contributing to Wikimedia projects related to Indic languages, we wanted to reach out to you and see if you are interested in helping us. We have different teams that might interest you, such as communications, scholarships, programs, event management etc. 

If you are interested, please fill in [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdN7EpOETVPQJ6IG6OX_fTUwilh7MKKVX75DZs6Oj6SgbP9yA/viewform?usp=sf_link this form]. Let us know if you have any questions on the [[:m:Talk: WikiConference_India_2023|event talk page]]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:21, 18 ਨਵੰਬਰ 2022 (UTC)

(on behalf of the WCI Organizing Committee)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_organizing_teams&amp;oldid=24094749 --&gt;

== WikiConference India 2023: Open Community Call and Extension of program and scholarship submissions deadline ==

Dear Wikimedian,

Thank you for supporting Wiki Conference India 2023. We are humbled by the number of applications we have received and hope to learn more about the work that you all have been doing to take the movement forward. In order to offer flexibility, we have recently extended our deadline for the Program and Scholarships submission- you can find all the details on our [[:m:WikiConference India 2023|Meta Page]].

COT is working hard to ensure we bring together a conference that is truly meaningful and impactful for our movement and one that brings us all together. With an intent to be inclusive and transparent in our process, we are committed to organizing community sessions at regular intervals for sharing updates and to offer an opportunity to the community for engagement and review. Following the same, we are hosting the first Open Community Call on the 3rd of December, 2022. We wish to use this space to discuss the progress and answer any questions, concerns or clarifications, about the conference and the Program/Scholarships. 

Please add the following to your respective calendars and we look forward to seeing you on the call 

* '''WCI 2023 Open Community Call'''
* '''Date''': 3rd December 2022
* '''Time''': 1800-1900 (IST)
* '''Google Link'''': https://meet.google.com/cwa-bgwi-ryx

Furthermore, we are pleased to share the email id of the conference contact@wikiconferenceindia.org which is where you could share any thoughts, inputs, suggestions, or questions and someone from the COT will reach out to you. Alternatively, leave us a message on the Conference [[:m:Talk:WikiConference India 2023|talk page]]. Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:21, 2 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)

On Behalf of,
WCI 2023 Core organizing team.
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_scholarships_and_program&amp;oldid=24083503 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter November 2022 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Please feel free to translate it into your language.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Hope everything is well. CIS-A2K's monthly Newsletter is here which is for the month of November. A few conducted events are updated in the Newsletter. Through this message, A2K wants your attention towards its November 2022 work. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted and upcoming events.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikibase orientation session in Pune Nagar Vachan Mandir library|Digitisation &amp; Wikibase presentation in PNVM]]
* [[:m:Indic Wikisource Community/Online meetup 12 November 2022|Indic Wikisource Community/Online meetup 12 November 2022]]
* [[:m:Indic Wikisource proofread-a-thon November 2022|Indic Wikisource proofread-a-thon November 2022]]

; Upcoming event 
* [[:m:Indic Wiki Improve-a-thon 2022|Indic Wiki Improve-a-thon 2022]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/November 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 16:28, 7 December 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=23972096 --&gt;

== WikiConference India 2023:WCI2023 Open Community call on 18 December 2022 ==

Dear Wikimedian,

As you may know, we are hosting regular calls with the communities for [[:m:WikiConference India 2023|WikiConference India 2023]]. This message is for the second Open Community Call which is scheduled on the 18th of December, 2022 (Today) from 7:00 to 8:00 pm to answer any questions, concerns, or clarifications, take inputs from the communities, and give a few updates related to the conference from our end. Please add the following to your respective calendars and we look forward to seeing you on the call.

* [WCI 2023] Open Community Call
* Date: 18 December 2022
* Time: 1900-2000  [7 pm to 8 pm] (IST)
* Google Link: https://meet.google.com/wpm-ofpx-vei

Furthermore, we are pleased to share the telegram group created for the community members who are interested to be a part of WikiConference India 2023 and share any thoughts, inputs, suggestions, or questions. Link to join the telegram group: https://t.me/+X9RLByiOxpAyNDZl. Alternatively, you can also leave us a message on the [[:m:Talk:WikiConference India 2023|Conference talk page]]. Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:11, 18 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;
On Behalf of,
WCI 2023 Organizing team
&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_organizing_teams&amp;oldid=24099166 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter December 2022 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Please feel free to translate it into your language.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Hope everything is well. CIS-A2K's monthly Newsletter is here which is for the month of December. A few conducted events are updated in the Newsletter. Through this message, A2K wants your attention towards its December 2022 work. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted and upcoming events/activities.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Launching of GLAM projects in Aurangabad|Launching of GLAM projects in Aurangabad]]
* [[:m:Indic Wiki Improve-a-thon 2022/Online Meetup 10 Dec 2022|Online Meetup 10 Dec 2022 (Indic Wiki Improve-a-thon 2022)]]
* [[:m:Indic Wiki Improve-a-thon 2022|Indic Wiki Improve-a-thon 2022]]

; Upcoming event 
* Mid-term Report 2022-2023

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/December 2022|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 16:23, 7 January 2023 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=24192124 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter January 2023 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Please feel free to translate it into your language.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

Hope everything is well. CIS-A2K's monthly Newsletter is here which is for the month of December. A few conducted events are updated in the Newsletter. Through this message, A2K wants your attention towards its January 2023 tasks. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted and upcoming events/activities.

; Conducted events
* [[:m:Indic Wiki Improve-a-thon 2022|Indic Wiki Improve-a-thon 2022]]
* [[:m:Growing Local Language Content on Wikipedia (Project Tiger 2.0)/Writing Contest/Community Training 2022|Project Tiger 2.0 Training]]
* [[:m:Grants:Programs/Wikimedia Community Fund/Annual plan of the Centre for Internet and Society Access to Knowledge/Midpoint Report|Mid-term Report 2022-2023]]

; Upcoming event 
* [[:d:Wikidata:WikiProject India/Events/International Mother Language Day 2023 Datathon|International Mother Language Day 2023 Datathon]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/January 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscibe this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 18:03, 12 February 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=24497260 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter Feburary 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Hope everything is fine. CIS-A2K's monthly Newsletter is here which is for the month of February. A few conducted events are updated in the Newsletter. Through this message, A2K wants your attention towards its February 2023 tasks and towards upcoming events. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted and upcoming events/activities.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Digitization &amp; Documentation of Cultural Heritage and Literature in Meghalaya|Digitization &amp; Documentation of Cultural Heritage and Literature in Meghalaya]]
* [[:d:Wikidata:WikiProject India/Events/International Mother Language Day 2023 Datathon|International Mother Language Day 2023 Datathon]]
* Wikidata Online Session

; Upcoming event 
* March Month Activity on Wikimedia Commons
* [[:m:CIS-A2K/Events/Hindi Wikisource Community skill-building workshop|Hindi Wikisource Community skill-building workshop]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/February 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 04:50, 8 March 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=24671601 --&gt;

== Files need a license ==
Hi, sorry to write in English!

You have uploaded these files without a license:
# [[:File:Algoza.jpg]]
# [[:File:Begum_Akhtar_(1942).jpg]]
# [[:File:Bhagat_Puran_Singh.jpg]]
# [[:File:Bhagat_Singh_The_Tribune.jpg]]
# [[:File:Bhai_Santokh_Singh.jpeg]]

All files need a license, a source and an author. Could you please check the files and add the missing information?

Files without a license must be deleted so it is important. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MGA73|MGA73]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MGA73|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:10, 12 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)

: Hello again. Perhaps you could tell more about [[:ਤਸਵੀਰ:Zinc lattice.jpg]]? It looks like a photo of a book or some paper with the illustration on. Did you make the illustration or just the photo? --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MGA73|MGA73]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MGA73|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:30, 25 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)

== CIS-A2K Newsletter March 2023 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Please feel free to translate it into your language.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

There is a CIS-A2K monthly Newsletter that is ready to share which is for the month of March. A few conducted events and ongoing activities are updated in the Newsletter. Through this message, A2K wants your attention towards its March 2023 tasks and towards upcoming events. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted and ongoing events/activities.

; Conducted events
* [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons|Women's Month Datathon on Commons]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons/Online Session|Women's Month Datathon on Commons/Online Session]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Hindi Wikisource Community skill-building workshop|Hindi Wikisource Community skill-building workshop]]
* [[:m:Indic Wikisource Community/Online meetup 25 March 2023|Indic Wikisource Community Online meetup 25 March 2023]]

; Ongoing activity 
* [[:m:Indic Wikisource proofread-a-thon April 2023|Indic Wikisource proofread-a-thon April 2023]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/March 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:29, 10 ਅਪਰੈਲ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=24671601 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter April 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Greetings! CIS-A2K has done a few activities in the month of April and CIS-A2K's monthly Newsletter is ready to share which is for the last month. A few conducted events and ongoing activities are updated in the Newsletter. In this newsletter, we have mentioned A2K's conducted and ongoing events/activities.

; Conducted events
* [[:m:Indic Wikisource proofread-a-thon April 2023|Indic Wikisource proofread-a-thon April 2023]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wikimedia session on building archive at ACPR, Belagavi|CIS-A2K/Events/Wikimedia session on building archive at ACPR, Belagavi]]

; Ongoing activity 
* [[:c:Commons:Mula Mutha Nadi Darshan 2023|Mula Mutha Nadi Darshan 2023]]

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/April 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:51, 15 ਮਈ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25000758 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter May 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Greetings! We are pleased to inform you that CIS-A2K has successfully completed several activities during the month of May. As a result, our monthly newsletter, which covers the highlights of the previous month, is now ready to be shared. The newsletter includes updates on the conducted events and ongoing activities, providing a comprehensive overview of A2K's recent endeavours. We have taken care to mention both the conducted and ongoing events/activities in this newsletter, ensuring that all relevant information is captured.

; Conducted events
* Preparatory Call for June Month Activity
* Update on status of A2K's grant proposal

; Ongoing activity 
* [[:c:Commons:Mula Mutha Nadi Darshan 2023|Mula Mutha Nadi Darshan 2023]]

; Upcoming Events
* Support to Punjabi Community Proofread-a-thon

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:49, 8 ਜੂਨ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25000758 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter June 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Greetings! We are pleased to inform you that CIS-A2K has successfully completed several activities during the month of June. As a result, our monthly newsletter, which covers the highlights of the previous month, is now ready to be shared. We have taken care to mention the conducted events/activities in this newsletter, ensuring that all relevant information is captured.

; Conducted events
* Community Engagement Calls and Activities
** India Community Monthly Engagement Calls: 3 June 2023 call
** Takeaways of Indian Wikimedians from EduWiki Conference &amp; Hackathon
** Punjabi Wikisource Proofread-a-thon
* Skill Development Programs
** Wikidata Training Sessions for Santali Community
* Indian Community Need Assessment and Transition Calls
* Partnerships and Trainings
** Academy of Comparative Philosophy and Religion GLAM Project
** Wikimedia Commons sessions with river activists
** Introductory session on Wikibase for Academy of Comparative Philosophy and Religion members

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:25, 17 ਜੁਲਾਈ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25000758 --&gt;

== Invitation to Rejoin the [https://mdwiki.org/wiki/WikiProjectMed:Translation_task_force Healthcare Translation Task Force] ==

[[File:Wiki Project Med Foundation logo.svg|right|frameless|125px]]
You have been a [https://mdwiki.toolforge.org/prior/index.php?lang=pa medical translators within Wikipedia]. We have recently relaunched our efforts and invite you to [https://mdwiki.toolforge.org/Translation_Dashboard/index.php join the new process]. Let me know if you have questions. Best [[User:Doc James|&lt;span style=&quot;color:#0000f1&quot;&gt;'''Doc James'''&lt;/span&gt;]] ([[User talk:Doc James|talk]] · [[Special:Contributions/Doc James|contribs]] · [[Special:EmailUser/Doc James|email]]) 12:34, 2 August 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Doc James@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Top_translatiors/pa&amp;oldid=25416310 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter July 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

Greetings! We are pleased to inform you that CIS-A2K has successfully completed several activities during the month of July. As a result, our monthly newsletter, which covers the highlights of the previous month, is now ready to be shared. We have taken care to mention the conducted events/activities in this newsletter, ensuring that all relevant information is captured.

; Conducted events
* Wikibase session with RIWATCH GLAM
* Wikibase technical session with ACPR GLAM
* Wikidata Training Sessions for Santali Community
* An interactive session with some Wikimedia Foundation staff from India

; Announcement
* Train The Trainer 2023 Program

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:24, 8 ਅਗਸਤ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25000758 --&gt;

== CIS-A2K Newsletter August 2023 ==

&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Please feel free to translate it into your language.&lt;/small&gt;

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

CIS-A2K has successfully concluded numerous activities in August. Consequently, our monthly newsletter, summarizing the previous month's highlights, is prepared for distribution. We have diligently included details of the conducted events and activities in this newsletter, ensuring comprehensive coverage of all pertinent information.

; Conducted events
* Call with Leadership Development Working Group
* Wikimedia workshop in Goa University
* Wikimedia &amp; digitisation sessions in 150 year old libraries at Kolhapur and Satara
* Review visits to Vigyan Ashram and Pune Nagar Vachan Mandir
* Preliminary meeting on Indic Wikisource Hub

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/August 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:10, 7 ਸਤੰਬਰ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25484883 --&gt;

== A2K Monthly Newsletter for September 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

In September, CIS-A2K successfully completed several initiatives. As a result, A2K has compiled a comprehensive monthly newsletter that highlights the events and activities conducted during the previous month. This newsletter provides a detailed overview of the key information related to our endeavors.

; Conducted events
* Learning Clinic: Collective learning from grantee reports in South Asia
* Relicensing and Digitisation workshop at Govinda Dasa College, Surathkal
* Relicensing and Digitisation workshop at Sayajirao Gaekwad Research Centre, Aurangabad
* Wiki Loves Monuments 2023 Outreach in Telangana
* Mula Mutha Nadi Darshan Photography contest results and exhibition of images
* Train The Trainer 2023

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/September 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:53, 10 ਅਕਤੂਬਰ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25484883 --&gt;

== A2K Monthly Newsletter for October 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

In the month of October, CIS-A2K achieved significant milestones and successfully concluded various initiatives. As a result, we have compiled a comprehensive monthly newsletter to showcase the events and activities conducted during the preceding month. This newsletter offers a detailed overview of the key information pertaining to our various endeavors.

; Conducted events
* Image Description Month in India
* WikiWomen Camp 2023
** WWC 2023 South Asia Orientation Call
** South Asia Engagement
* Wikimedia Commons session for Birdsong members
* Image Description Month in India Training Session

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/October 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:26, 7 ਨਵੰਬਰ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25823131 --&gt;

== A2K Monthly Report for November 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

CIS-A2K wrapped up several initiatives in November, and we've compiled a detailed monthly newsletter highlighting the events and activities from the past month. This newsletter provides a comprehensive overview of key information regarding our diverse endeavors.

; Conducted events
* Heritage Walk in 175 year old Pune Nagar Vachan Mandir library
* 2023 A2K Needs Assessment Event
* Train The Trainer Report

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/November 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt; Regards, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:55, 11 ਦਸੰਬਰ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25823131 --&gt;

== A2K Monthly Report for December 2023 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

In December, CIS-A2K successfully concluded various initiatives, and we have curated an in-depth monthly newsletter summarizing the events and activities of the past month. This newsletter offers a comprehensive overview of key information, showcasing our diverse endeavors.

; Conducted events
* Digital Governance Roundtable
* Indic Community Monthly Engagement Calls: Wikimania Scholarship Call
* Indic Wikimedia Hackathon 2023
* A2K Meghalaya Visit Highlights: Digitization and Collaboration
* Building Bridges: New Hiring in CIS-A2K
* Upcoming Events
** Upcoming Call: Disinformation and Misinformation in Wikimedia projects

Please find the Newsletter link [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/December 2023|here]]. 
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;If you want to subscribe/unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:57, 12 ਜਨਵਰੀ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25945592 --&gt;

== A2K Monthly Report for January 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

In January, CIS-A2K successfully concluded several initiatives, and we are pleased to present a comprehensive monthly newsletter summarizing the events and activities of the past month. This newsletter provides an extensive overview of key information, highlighting our diverse range of endeavors.

; Conducted Events

* Roundtable on Digital Cultures
* Discussion on Disinformation and Misinformation in Wikimedia Projects
* Roundtable on Digital Access

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/January 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:18, 9 ਫ਼ਰਵਰੀ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=25945592 --&gt;

== A2K Monthly Report for February 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

In February, CIS-A2K effectively completed numerous initiatives, and we are delighted to share a detailed monthly newsletter encapsulating the events and activities from the previous month. This newsletter offers a thorough glimpse into significant updates, showcasing the breadth of our varied undertakings.

; Collaborative Activities and Engagement

* Telugu Community Conference 2024
* International Mother Language Day 2024 Virtual Meet
* Wiki Loves Vizag 2024

; Reports

* Using the Wikimedia sphere for the revitalization of small and underrepresented languages in India
* Open Movement in India (2013-23): The Idea and Its Expressions Open Movement in India 2013-2023 by Soni

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/February 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:13, 18 ਮਾਰਚ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=26211772 --&gt;

== A2K Monthly Report for March 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

A2K is pleased to present its  monthly newsletter for March, highlighting the impactful initiatives undertaken by CIS-A2K during the month. This newsletter provides a comprehensive overview of the events and activities conducted, giving you insight into our collaborative efforts and engagements.

; Collaborative Activities and Engagement
* [[Commons:Wiki Loves Vizag 2024|Wiki Loves Vizag: Fostering Open Knowledge Through Photography]]

; Monthly Recap
* [[:m:CIS-A2K/Events/She Leads|She Leads Program (Support)]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/WikiHour: Amplifying Women's Voices|WikiHour: Amplifying Women's Voices (Virtual)]]
* [[:m:Wikimedia India Summit 2024|Wikimedia India Summit 2024]]
* [[:m:CIS-A2K/Institutional Partners/Department of Language and Culture, Government of Telangana|Department of Language and Culture, Government of Telangana]]

; From the Team- Editorial
; Comic

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/March 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:19, 11 ਅਪਰੈਲ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=26211772 --&gt;

== A2K Monthly Report for April 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

We are pleased to present our monthly newsletter for April, highlighting the impactful initiatives undertaken by CIS-A2K during the month. This newsletter provides a comprehensive overview of the events and activities conducted, giving you insight into our collaborative efforts and engagements.

* In the Limelight- Chandan Chiring

; Monthly Recap
* [[Commons:Tribal Culture Photography Competition]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Indic Community Monthly Engagement Calls/April 12, 2024 Call]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/2024/Wikipedia training to Indian Language educators|Wikipedia Training to Indian Language educators]]
* [[:m:Wiki Explores Bhadrachalam]]
* Wikimedia Summit

; From the Team- Editorial
; Comic

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/April 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:24, 14 ਮਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=26774361 --&gt;

== A2K Monthly Report for May 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We are pleased to present our May newsletter, showcasing the impactful initiatives undertaken by CIS-A2K throughout the month. This edition offers a comprehensive overview of our events and activities, providing insights into our collaborative efforts and community engagements.

; In the Limelight: Openness for Cultural Heritage

; Monthly Recap
* Digitisation Workshop
* [[Commons:Tribal Culture Photography Competition]]
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wiki Technical Training 2024|Wiki Technical Training]]

; Dispatches from A2K
; Coming Soon
* Future of Commons Convening

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/May 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:38, 27 ਜੂਨ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=26851406 --&gt;

== A2K Monthly Report for June 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

We are excited to share our June newsletter, highlighting the impactful initiatives undertaken by CIS-A2K over the past month. This edition provides a detailed overview of our events and activities, offering insights into our collaborative efforts and community engagements and a brief regarding upcoming initiatives for next month.

; In the Limelight- Book Review: Geographies of Digital Exclusion

; Monthly Recap
* [[:m:CIS-A2K/Events/Wiki Technical Training 2024|Wiki Technical Training]]
* Strategy discussion (Post-Summit Event)

; Dispatches from A2K
* Future of Commons

;Coming Soon - Upcoming Activities
* Gearing up for Wikimania 2024
* Commons workshop and photo walk in Hyderabad

; Comic

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/June 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:25, 26 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=26851406 --&gt;

== A2K Monthly Report for July 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

We are excited to share our July newsletter, highlighting the impactful initiatives undertaken by CIS-A2K over the past month. This edition provides a detailed overview of our events and activities, offering insights into our collaborative efforts and community engagements and a brief regarding upcoming initiatives for next month.

; In the Limelight- NEP Study Report

; Monthly Recap
* [https://cis-india.org/raw/report-on-the-future-of-the-commons Future of Commons]
* West Bengal Travel Report

;Coming Soon - Upcoming Activities
* [[:m:CIS-A2K/Events/Train the Trainer Program/2024|Train the Trainer 2024]]

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/July 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:03, 28 ਅਗਸਤ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=27178376 --&gt;

== Indic Technical Consultations 2024 ==

ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀਓ,

[[m:Indic MediaWiki Developers User Group|ਇੰਡਿਕ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਡਿਵੈਲਪਰਸ ਯੂਜ਼ਰ ਗਰੁੱਪ]] ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਕਨੀਕੀ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਤਕਨੀਕੀ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ, ਆਮ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।

ਇਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਲਿੰਕ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਰਵੇਖਣ ਫਾਰਮ (ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ) ਭਰੋ।
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfvVFtXWzSEL4YlUlxwIQm2s42Tcu1A9a_4uXWi2Q5jUpFZzw/viewform?usp=sf_link

ਇਸ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਮਿਤੀ 21 ਸਤੰਬਰ 2024 ਹੈ।

ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਦੇਖੋ: https://w.wiki/AV78

ਇਹ ਸਰਵੇਖਣ {ਤੁਹਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ} ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਵੀ ਭਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।

ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ!

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:33, 9 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC), ਇੰਡਿਕ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਡਿਵੈਲਪਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Indic_Tech_Consults_2024/pa&amp;oldid=27434533 --&gt;

== A2K Monthly Report for August 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedians,

We are excited to present our August newsletter, showcasing the impactful initiatives led by CIS-A2K throughout the month. In this edition, you'll find a comprehensive overview of our events and activities, highlighting our collaborative efforts, community engagements, and a sneak peek into the exciting initiatives planned for the coming month.

; In the Limelight- Doing good as a creative person

; Monthly Recap
* Wiki Women Collective - South Asia Call
* Digitizing the Literary Legacy of Sane Guruji
* A2K at Wikimania
* Multilingual Wikisource

;Coming Soon - Upcoming Activities
* Tamil Content Enrichment Meet
* Santali Wiki Conference
* TTT 2024

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/August 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:52, 26 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=27178376 --&gt;

== A2K Monthly Report for September 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

We are thrilled to share our September newsletter, packed with highlights of the key initiatives driven by CIS-A2K over the past month. This edition features a detailed recap of our events, collaborative projects, and community outreach efforts. You'll also get an exclusive look at the exciting plans and initiatives we have in store for the upcoming month. Stay connected with our vibrant community and join us in celebrating the progress we’ve made together!

; In the Limelight- Santali Wiki Regional Conference 2024
; Dispatches from A2K

; Monthly Recap
* Book Lover’s Club in Belagavi
* CIS-A2K’s Multi-Year Grant Proposal
* Supporting the volunteer-led committee on WikiConference India 2025
* Tamil Content Enrichment Meet
* Experience of CIS-A2K's Wikimania Scholarship recipients

;Coming Soon - Upcoming Activities
* Train-the-trainer 2024
* Indic Community Engagement Call
* A2K at Wikimedia Technology Summit 2024

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/September 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:17, 10 ਅਕਤੂਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=27178376 --&gt;

== A2K Monthly Report for October 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

We’re thrilled to share our October newsletter, featuring the impactful work led or support by CIS-A2K over the past month. In this edition, you’ll discover a detailed summary of our events and initiatives, emphasizing our collaborative projects, community interactions, and a preview of the exciting plans on the horizon for next month.

; In the Limelight: TTT
;Dispatches from A2K

; Monthly Recap
* Wikimedia Technology Summit

; Coming Soon - Upcoming Activities
* TTT follow-ups

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/October 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:10, 8 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=27178376 --&gt;

== A2K Monthly Report – November 2024 ==

[[File:Centre for Internet And Society logo.svg|180px|right|link=]]
Dear Wikimedian,

We’re excited to bring you the November edition of the CIS-A2K newsletter, highlighting our impactful initiatives and accomplishments over the past month. This issue offers a comprehensive recap of our events, collaborative projects, and community engagement efforts. It also provides a glimpse into the exciting plans we have lined up for the coming month. Stay connected with our vibrant community as we celebrate the progress we’ve made together!

; In the Limelight: Tulu Wikisource

; Dispatches from A2K 
; Monthly Recap

* Learning hours Call
* Dandari-Gussadi Festival Documentation, Commons Education Project: Adilabad
* Executive Directors meeting at Oslo

; Coming Soon - Upcoming Activities
* Indic Wikimedia Hackathon 2024
* Learning Hours

You can access the newsletter [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/November 2024|here]].
&lt;br /&gt;&lt;small&gt;To subscribe or unsubscribe to this newsletter, click [[:m:CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe|here]]. &lt;/small&gt;

Warm regards,
CIS-A2K Team [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:49, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CIS-A2K/Reports/Newsletter/Subscribe&amp;oldid=27851144 --&gt;</text>
      <sha1>pt8yrkggre90u6jvbmen92nx40zpono</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੋਡ ਟਾਪੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>20787</id>
    <revision>
      <id>776109</id>
      <parentid>723340</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T02:45:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776109</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5062" sha1="skwyjd5611cht3kuj6zvmfzvd2xtufe" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਜ
| Name = ਰੋਡ ਟਾਪੂ &lt;br/&gt;Rhode Island
| Fullname = ਰੋਡ ਟਾਪੂ ਰਾਜ
| Flag = Flag of Rhode Island.svg
| Flaglink = ਝੰਡਾ
| Seal = Seal of Rhode Island (pre 2022).svg
| Map = Rhode Island in United States (zoom) (extra close) (US48).svg
| Nickname = ਸਮੁੰਦਰੀ ਰਾਜ&lt;br /&gt;ਛੋਟਾ ਰੋਡੀ&lt;ref&gt;{{cite web|author=|url=http://www.ri.gov/facts/history.php |title=Rhode Island Government: Government |publisher=RI.gov |accessdate=July 31, 2010}}&lt;/ref&gt;
| Motto = Hope &lt;br/&gt; &quot;ਉਮੀਦ&quot;
| Former = ਰੋਡ ਟਾਪੂ
| Demonym = ਰੋਡ ਟਾਪੂਵਾਸੀ
| Capital = [[ਪ੍ਰੌਵੀਡੈਂਸ, ਰੋਡ ਟਾਪੂ|ਪ੍ਰੌਵੀਡੈਂਸ]]
| LargestCity = capital
| Governor = ਲਿੰਕਨ ਸ਼ਾਫ਼ੀ (I)
| Lieutenant Governor = ਐਲਿਜ਼ਾਬੈਥ ਹ. ਰਾਬਰਟਸ (D)
| Legislature = ਸਧਾਰਨ ਸਭਾ
| Upperhouse = ਸੈਨੇਟ
| Lowerhouse = ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ ਦਾ ਸਦਨ
| Senators = ਜੈਕ ਰੀਡ (D)&lt;br /&gt; ਸ਼ੈਲਡਨ ਵਾਈਟਹਾਊਸ (D)
| Representative=1: ਡੇਵਿਡ ਸਿਸੀਲੀਨ (D)&lt;br /&gt;2: ਜੇਮਜ਼ ਲੈਂਜਵਿਨ (D)
| PostalAbbreviation = R
| BorderingStates = [[ਕਨੈਟੀਕਟ]], [[ਮੈਸਾਚੂਸਟਸ]]
| OfficialLang = '''ਕਨੂੰਨੀ''': ਕੋਈ ਨਹੀਂ &lt;br /&gt; '''ਯਥਾਰਥ''': ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ
| AreaRank = 50ਵਾਂ
| TotalAreaUS = 1,214&lt;ref name=area&gt;[http://sos.ri.gov/library/history/facts/]&lt;/ref&gt;
| TotalArea = {{convert|1214|sqmi|km2|disp=output number only}}
| LandAreaUS = 1,045
| LandArea = {{convert|1045|sqmi|km2|disp=output number only}}
| WaterAreaUS = 169
| WaterArea = {{convert|169|sqmi|km2|disp=output number only}}
| PCWater = {{#expr:169/1214*100 round 1}}%
| PopRank = 43ਵਾਂ
| 2010Pop = 1,050,292 (2012 ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ)&lt;ref name=PopEstUS&gt;{{cite web|url=http://www.census.gov/popest/data/national/totals/2012/index.html|title=Annual Estimates of the Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 to July 1, 2012|format=[[comma-separated values|CSV]]|work=2012 Population Estimates|publisher=[[United States Census Bureau]], Population Division|date=December 2012|accessdate=December 24, 2012}}&lt;/ref&gt; 
| DensityRank = ਦੂਜਾ
| 2000DensityUS = 1006
| 2000Density = 388
| State Symbol =
| MedianHouseholdIncome = $54,619
| IncomeRank = 16ਵਾਂ
| AdmittanceOrder =13ਵਾਂ
| AdmittanceDate = 29 ਮਈ 1790
| TimeZone = ਪੂਰਬੀ: UTC-5/-4
| Longitude = 71° 07' W to 71° 53' W
| Latitude = 41° 09' N to 42° 01' N
| WidthUS = 37
| Width = 60
| LengthUS = 48
| Length = 77
| HighestPoint = ਜੈਰੀਮਥ ਪਹਾੜੀ&lt;ref name=USGS&gt;{{cite web|url=http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html|title=Elevations and Distances in the United States|publisher=[[United States Geological Survey]]|year=2001|accessdate=October 24, 2011|archive-date=ਅਕਤੂਬਰ 15, 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111015012701/http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=NAVD88&gt;Elevation adjusted to [[North American Vertical Datum of 1988]]&lt;/ref&gt;
| HighestElevUS = 812
| HighestElev = 247
| MeanElevUS = 200
| MeanElev = 60
| LowestPoint = ਅੰਧ ਮਹਾਂਸਾਗਰ&lt;ref name=USGS/&gt;
| LowestElevUS = 0
| LowestElev = 0
| ISOCode = US-RI
| Website = www.ri.gov
| Footnotes = * ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ {{nowrap|approximately {{convert|776957|acre|km2|0}}}} ਹੈ
}}

'''ਰੋਡਾ ਟਾਪੂ''' ({{IPAc-en|audio=en-us-Rhode Island.ogg|ˌ|r|oʊ|d|_|ˈ|aɪ|l|ɨ|n|d}} ਜਾਂ {{IPAc-en|r|ɵ|ˈ|d|aɪ|l|ɨ|n|d}}), ਅਧਿਕਾਰਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ '''ਰੋਡ ਟਾਪੂ ਰਾਜ''',&lt;ref name=&quot;constitution&quot;&gt;{{cite web|url = http://www.rilin.state.ri.us/RiConstitution/ConstFull.html|title = Constitution of the State of Rhode Island and Providence Plantations|accessdate = September 9, 2007|publisher = State of Rhode Island General Assembly|archive-date = ਸਤੰਬਰ 19, 2008|archive-url = https://web.archive.org/web/20080919035215/http://www.rilin.state.ri.us/RiConstitution/ConstFull.html|url-status = dead}}&lt;/ref&gt; [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੇ [[ਨਿਊ ਇੰਗਲੈਂਡ]] ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਮੈਸਾਚੂਸਟਸ]] ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਦੇ ਲਾਂਗ ਟਾਪੂ ਨਾਲ਼ (ਸਮੁੰਦਰੀ ਹੱਦ) ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕੁੱਲ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਰਾਜ ਹੈ।

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
{{ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਵਿਭਾਗ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਾਜ]]</text>
      <sha1>skwyjd5611cht3kuj6zvmfzvd2xtufe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53260</id>
    <revision>
      <id>776084</id>
      <parentid>725406</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:49:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776084</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="118542" sha1="5yd9wsglm3tsl72ijk6dgdkwlqapocs" xml:space="preserve">{{seeintro|M-ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ}}
{{String theory}}
[[File:String theory.svg|right|thumb|250px|ਵਿਸ਼ਾਲੀਕਰਨ ਦੇ ਪੱਧਰ: &lt;br /&gt;੧. ਵੱਡਾ ਪੱਧਰ: ਮਾਦਾ &lt;br /&gt;੨. ਅਣੂ ਪੱਧਰ &lt;br /&gt;੩. ਪਰਮਾਣੂ ਪੱਧਰ: ਪ੍ਰੋਟਾਨ, ਨਿਊਟਰਾਨ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟਰਾਨ &lt;br /&gt;੪. ਉੱਪ-ਪਰਮਾਣੂ ਪੱਧਰ: ਇਲੈਕਟਰਾਨ &lt;br /&gt;੫. ਉੱਪ-ਪਰਮਾਣੂ ਪੱਧਰ: ਕੁਆਰਕ &lt;br /&gt;੬. ਡੋਰ-ਪੱਧਰ]]

[[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ, '''ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ''' (ਜਾਂ '''ਡੋਰੀ ਸਿਧਾਂਤ''') ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਰਟੀਕਲ ਫ਼ਿਜ਼ਿਕਸ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਵਰਗੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ 1-ਪਸਾਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਟਰਿੰਗ (ਡੋਰੀਆਂ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, ਦੇਖੇ ਗਏ [[ਮੁੱਢਲਾ ਕਣ|ਮੁੱਢਲੇ ਕਣਾਂ]] ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਇਹਨਾਂ ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ‘ਕੁਆਂਟਮ ਹਾਲਤਾਂ’ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜਿਕਸ ਦੇ [[ਮਿਆਰੀ ਨਮੂਨਾ|ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ]] ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਕਣਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ [[ਗੁਰੂਤਾ ਖਿੱਚ]] ਨਾਲ ਵੀ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਮੁੱਢਲੇ ਕਣ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਗਣਿਤਿਕ ਮਾਡਲ ਹੈ। ਕਣ ਭੌਤਿਕੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਰੋਲ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ,  ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਹੁਣ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ-ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ  ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤੇ ਇਸਨੇ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਤੇ ਕੁਆਂਟਮ ਗਰੈਵਟੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਹੈ।
     
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬੋਸੋਨਿਕ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਬੋਸੋਨ ਕਣਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਬੇਸ਼ਕ ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸਨੇ ਦਰਸਾਇਆ ਕਿ ਬੋਸੋਨ ਅਤੇ ਫਰਮੀਔਨ ਕਣਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪਤਾ (supersymmetry) ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਸਥਾਨਿਕ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਦਾ ਗਣਿਤ ਸਥਿਰ ਰਹੇ| ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਤੋਂ ਬਣੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਭੌਤਿਕੀ ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਵਾਧੂ ਅਯਾਮ ਬਹੁਤ ਸੂਖਮਤਾ ਦੇ ਦਰਜੇ ਤੱਕ ਸੁੰਗੜੇ (compactified) ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
     
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1960ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਤਾਕਤਵਰ ਕੇਂਦਰੀ ਬਲ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੜੀ ਗਈ ਜਿਸਤੋਂ ਬਾਦ ਕੁਆਂਟਮ ਕਰੋਮੋਡਇਨੈਮਿਕਸ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ| ਫਲਸਰੂਪ, ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਸਟ੍ਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜੋ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਭੌਤਿਕੀ ਥਿਊਰੀ ਲਈ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸਨ ਉਹ ਕੁਆਂਟਮ ਗਰੂਤਾਕਰਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। 1990ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ  ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ 5 ਸਥਿਰ ਰੂਪ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਿ ਇਹ 5 ਥਿਊਰੀਆਂ ਜੋੜ ਕੇ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ 11-ਅਯਾਮੀ M-ਥਿਊਰੀ ਬਣੀ ਜਿਸਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ 5 ਕਿਸਮਾਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ।
   
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਭੌਤਕ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (ਜਿਵੇਂ, ਸਟੀਫਨ ਹਾਕਿੰਗ, ਐਡਵਰਡ ਵਿੱਟਨ, ਅਤੇ ਜੁਆਨ ਮਾਲਡਸੀਨਾ) ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਕਰਨ ਵੱਲ ਕਦਮ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟਿਵਿਟੀ ਦੇ ਸਥਾਈ ਮੇਲ ਨੂੰ ਸੰਭਵ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਕੁਆਂਟਮ ਗਰੈਵਿਟੀ ਦੀਆਂ ਆਮ  ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਜਿਵੇਂ ਹੋਲੋਗਰਾਫਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਬਲੈਕ ਹੋਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਨਾਲ ਵੀ ਸਹਿਮਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਥਿਰਤਾ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਟੈਸਟ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਖਾਸ ਕਰ ਕੇ ਸਟੀਫਨ ਹਾਕਿੰਗ ਮੁਤਾਬਕ, ‘M- ਥਿਊਰੀ ਹੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੈ।” ਹੋਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ , ਜਿਵੇਂ ਰਿਚਰਡ ਫੇਨਮੇਨ, ਰੋਜਰ ਪੈਨਰੋਸ, ਸ਼ੇਲਡਨ ਲੀ ਗਲਾਸ਼ੋ, ਨੇ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਊਰਜਾ ਦੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਦੀ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਅਤੇ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਅਸਫਲ ਹੈ।
 
== ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਤੱਤ-ਨਿਖੇੜ ==     
[[Image:Open and closed strings.svg|right|thumb|alt=A wavy open segment and closed loop of string.|ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਖੁੱਲੇ ਅਤੇ ਬੰਦ [[ਸਟਰਿੰਗ]] ਹਨ ]]

ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਚਾਰ ਇਹ ਹੈ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜਿਕਸ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਵਰਗੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਸਟਰਿੰਗ ਨਾਮਕ 1-ਅਯਾਮੀ ਵਸਤੂਆਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਸਟਰਿੰਗ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਪਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਟਰਿੰਦਾਂ ਦੇ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ , ਹਰੇਕ ਕੰਪਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਵੱਖਰੇ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪੂੰਜ, ਚਾਰਜ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੇ  ਦੇ ਕਣ ਨੂੰ ਰਚਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਟਰਿੰਗ ਡਾਇਨੈਮਿਕਸ ਨਾਲ ਨਾਪੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਜੁੜਨਾ ਕਣਾਂ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਤੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਣਾਂ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਦੇ ਕੰਪਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਇੱਕ ਗਿਟਾਰ ਦੀ ਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਇਸ ਉਦਾਹਰਨ ਵਿੱਚ, ਵੱਖਰੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਵੱਖਰੇ ਕਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।
   
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, ਸਟਰਿੰਗ ਦੇ ਕੰਪਨ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇੱਕ ਪੁੰਜਹੀਣ, ਸਪਿਨ-2 ਕਣ ਨਾਲ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਣ ਗਰੈਵੀਟੋਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ  ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਬਲ ਨੂੰ ਸਵਾਰੀ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਰੂਤਾਕਰਸ਼ਨ ਦਾ ਗੁਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।  ਕਿਉਂਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਗਣਿਤਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਥਿਊਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਸ ਗਰੈਵੀਟੋਨ ਕਣ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕੁਆਂਟਮ ਗਰੈਵਟੀ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਹੈ।    
      
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਦੋਹੇ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸਟਰਿੰਗ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ ਸਟਰਿੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਅੰਤਿਮਬਿੰਦੂ (ਸਿਰੇ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੀ ਤਰਾਂ ਦੇ ਸਟਰਿੰਗ ਪੂਰਾ ਚੱਕਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਯਾਨਿ ਕਿ ਬੰਦ ਸਿਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਟਰਿੰਗ ਜਰਾ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਤੇ ਵੱਖਰੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕਣ ਰਚਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ, ਸਾਰੀਆਂ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਗਰੈਵੀਟੋਨ ਤਰੀਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਿਰਫ ਖੁੱਲੇ ਸਿਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਸਟਰਿੰਗ ਹੀ ਫੋਟੋਨ ਨਾਮਕ ਕਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ ਸਟਰਿੰਗ ਦੇ ਦੋਹੇ ਸਿਰੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੁਲ ਕੇ ਜੁੜ ਸਕਦੇ ਹਨ. ਤੇ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਰਚ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਸਟਰਿੰਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਪਲੈਂਕ ਲੰਬਾਈ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ, ਬੋਸੋਨਿਕ ਸਟਰਿੰਗ, ਨੇ ਸਿਰਫ ਬੋਸੋਨ ਕਣਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਹੀ ਸਹੋਯੋਗ ਕੀਤਾ| ਇਹ ਮਾਡਲ, ਘੱਟ ਊਰਜਾਵਾਂ ਤੇ, ਇੱਕ ਕੁਆਂਟਮ ਗਰੈਵਟੀ ਥਿਊਰੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੇਜ਼ ਬੋਸੋਨ ਜਿਵੇਂ ਫੋਟੌਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ (ਜੇਕਰ ਖੁੱਲੇ ਸਿਰੇ ਵਾਲੇ ਸਟਰਿੰਗ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਏ ਜਾਣ) ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਇਸ ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਅਥਿਰਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਰਿਸਾਓ ਕਰਦਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ(ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਅੰਸ਼ਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ)| ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਜਿਵੇਂ ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਣਾਂ ਦਾ ਰੰਗ-ਪੱਟਾ (ਸਪੈਕਟਰਮ) ਸਿਰਫ ਬੋਸਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਣ ਜਿਵੇਂ ਫੋਟੀਨ , ਵਤੀਰੇ ਦੇ ਖਾਸ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਦੇ ਹਨ, ਦਾ ਹੈ। ਮੋਟੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਬੋਸਨ ਰਿਸਾਓ ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਕਣ ਹਨ, ਪਰ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਨਹੀਂ, ਜੋ ਫਰਮੀਔਨਜ਼ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਇਹ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ  ਫਰਮੀਔਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਨੇ ਸੁਪਰਸਮਿਟਰੀ ਦੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਬੋਸੌਨਾਂ ਅਤੇ  ਫਰਮੀਔਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਗਣਿਤਿਕ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਫਰਮਿਔਨ ਕੰਪਨਾ ਸਮੇਤ ਵਾਲੀ ਥਿਊਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦਰਸਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਹੁਣ ਸਾਰੀਆ M-ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹੋਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੋਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
      
ਕਿਉਂਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਰੈਵਟੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਕਈ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਥਿਊਰੀ ਆਫ ਐਵਰੀਥਿੰਗ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।  ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਤਾਜਾ ਖੋਜਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਅਜਿਹੀ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਹੱਲ ਲੱਭਣਾ ਹੈ ਜੋ ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ ਨਾਲ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੇਲ ਖਾਵੇ, ਛੋਟੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸਥਿਰ ਅੰਕ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਵੇ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਡਾਰਕ ਮੈਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਮੁਦਰਾਸਫੀਰਤੀ (cosmic inflation) ਲਈ ਤਰੀਫ ਦੇ ਕਾਬਲ ਤੰਤਰ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਵੇ| ਇਹ ਅਜੇ ਤੱਕ ਅਗਿਆਤ ਹੈ ਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਹੱਲ ਹੈ, ਨਾ ਇਹ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਵਿਸਥਾਰ ਦੀ ਚੋਣ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
  
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਚੁਨੌਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੀ ਥਿਊਰੀ ਅਜੇ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀਦਾਇਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੀ| ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਦੇ ਖਿੰਡਾਓ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਗੜਬੜੀ ਸਿਧਾਂਤ (perturbation theory) ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਰਤ ਕੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ  ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਅਗਿਆਤ ਹੈ ਕਿ ਬਗੈਰ ਗੜਬੜੀ ਨਾਲ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ| ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ  ਕੀ  ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਟਰਿੰਗ ‘vacuum state’ (ਪੁਲਾੜ ਅਵਸਥਾ ) ਚੁਣਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਬਣਤਰ ਹੈ।

== ਸਟਰਿੰਗ (ਡੋਰੀ) ==
[[Image:World lines and world sheet.svg|left|thumb|250px|Interaction in the quantum world: ਸਬਐਟਮਿਕ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ: ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂ-ਵਰਗੇ ਸਬਐਟਮਿਕ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਾਈ ਸੰਸਾਰ ਸ਼ੀਟ]]
      
ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੂ ਵਰਗੇ ਕਣ ਦੀ ਗਤੀ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਗਰਾਫ ਤੇ ਇਸਦਾ ਸਥਾਨ ਵਕਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਤੀਜਨ ਤਸਵੀਰ ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦ ਕਣ ਦੀ ਸੰਸਾਰ-ਰੇਖਾ ਦਰਸਾਏਗੀ| ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਰਾਬਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਵਕਤ ਦੇ ਗੁਜ਼ਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਟਰਿੰਗ ਦੀ ਗਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ, ਜੋ ਅਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਰੇਖਾ ਵਾਂਗ ਦਿਸਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ 2-ਪਸਾਰੀ ਸਤਿਹ ਝਾੜਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸਨੂੰ ਵਰਲਡਸ਼ੀਟ (ਸੰਸਾਰੀ ਚਾਦਰ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵੱਖਰੀਆਂ ਸਟਰਿੰਗ ਹਾਲਤਾਂ (ਫੋਟੋਨ ਜਾਂ ਗਰੈਵੀਟੋਨ ਵਰਗੇ ਵੱਖਰੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਰਚਦੇ ਹੋਏ) ਇਸ ਸਤਹਿ ਤੇ ਤਰੰਗਾਂ ਵਾਂਗ ਲਗਦੇ ਹਨ।
     
ਇੱਕ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਲੂਪ ਵਾਂਗ ਦਿਸਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਸਦੀ ਵਰਲਡਸ਼ੀਟ ਪਾਈਪ ਵਾਂਗ ਦਿਸੇਗੀ|  ਇੱਕ ਖੁੱਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਦੋ ਸਿਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਛੋਟੇ ਹਿੱਸੇ ਵਾਂਗ ਦਿਸੇਗਾ, ਇਸਲਈ ਇਸਦੀ ਵਰਲਡਸ਼ੀਟ ਇੱਕ ਪੱਟੀ ਵਰਗੀ ਦਿਸੇਗੀ| ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਗਣਿਤੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰਾਈਮਨ ਤਲ (Riemann surfaces) ਹਨ , ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੱਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੱਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਪਾਈਪ ਦੀ ਹੱਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ| 
      
ਸਟਰਿੰਗ ਜੁੜ ਅਤੇ ਟੁੱਟ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਰਡਲਸ਼ੀਟ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਕਹੀਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਮਸਥਿਤੀ (topology) ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ, ਜੇ ਇੱਕ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਟੁੱਟਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ  ਇਸਦੀ ਸੰਸਾਰਸ਼ੀਟ ਇੱਕ ਪਾਈਪ ਦੋ ਪਾਈਪਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋਣ ਵਾਂਗ ਗੁਲੇਲ ਵਾਂਗ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਸਥਾਨ ਪੈਂਟਾਂ ਦੇ ਜੋੜੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਇੱਕ ਬੰਦ ਰਿੰਗ ਟੁੱਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਦੋ ਹਿੱਸੇ ਦੁਬਾਰਾ ਜੁੜਦੇ ਹਨ, ਫੇਰ ਇਸਦੀ ਸੰਸਾਰਸ਼ੀਟ ਇੱਕ ਪਾਈਪ ਦੀ ਤਰਾਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਖੁੱਲੇ ਸਿਰੇ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਫੇਰ ਜੁੜ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਉਹੀ ਰਿੰਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰਾਂ ਦਾ ਰਿੰਗ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਫੁੱਲ ਵਾਂਗ ਅੱਧਾ ਚੱਕਰ ਹਾਸ਼ੀਏ (torus) ਵਾਂਗ ਦਿਸ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੋ ਪਾਈਪਾਂ ਨੂੰ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਇੱਕ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਟਰਿੰਗ, ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ)| ਇੱਕ ਖੁੱਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਜੋ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਉਸਦੀ ਵਰਲਡਸ਼ੀਟ  ਇੰਝ ਦਿਸ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ  ਅੰਗੂਠੀ(annulus) ਦੋ ਪੱਟੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 

ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਕਣ ਦੀ ਉਦ ਸੰਭਾਵਨਾ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਕੁੱਝ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਲੰਘ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਵ ਅਯਾਮ (probability amplitudes) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਅਯਾਮ ਇੱਕ ਕਣ ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਭਵ ਸੰਸਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਅਯਾਮਾਂ ਦੇ ਜੋੜ ਦੀ ਇਹ ਵਿਧੀ ਰਸਤਾ ਏਕੀਕਰਨ (path integration) ਕਹਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਟਰਿੰਗ ਬਣਤਰ ਤੋਂ ਅੰਤਮ ਸਟਰਿੰਗ ਬਣਤਰ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰਸ਼ੀਟਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਨਾਲ, ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਬਿੰਦੂ-ਕਣਾਂ ਦੇ ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਕਾਰਨ ਹੋਰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, ਫੀਲਡਾਂ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਕਾਰਜ ਦੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਖੇਤਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਨੰਬੂ-ਗੋਟੋ ਕਾਰਜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਪੌਲੀਜੋਵ ਕਾਰਜ (Nambu-Goto action or Polyakov action) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਬਰੇਨ (Branes) ==
 [[File:D3-brane et D2-brane.PNG|thumb|left|alt=A pair of surfaces joined by wavy line segments.|ਡੀ-ਬਰੇਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਜੋੜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖੁੱਲੇ ਸਟਰਿੰਗ]]
 
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਮਿਲਦੀਆਂ ਜੁਲਦੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਸੁਪਰਗਰੈਵਿਟੀ ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਬਰੇਨ ਭੌਤਿਕੀ ਵਸਤੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ  ਬਿੰਦੂ ਕਣ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਅਯਾਮਾਂ ਲਈ ਬਰਾਬਰੀਕਰਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ, ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਕਣ 0 ਅਯਾਮ ਵਾਲੇ ਬਰੇਨ ਵਾਂਗ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਟਰਿੰਗ 1 ਅਯਾਮੀ ਬਰੇਨ ਦੀ ਤਰਾਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉੱਚ ਅਯਾਮਾਂ ਵਾਲੇ ਬਰੇਨ ਸੋਚਣੇ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹਨ।   ਅਯਾਮ (dimension) pਵਿੱਚ  ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ p-branes ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਰੇਨ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੈਂਬਰੇਨ’ (membrane) ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 2ਅਯਾਮੀ ਬਰੇਨ| 

ਬਰੇਨ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵਸਤੂਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਨੂੰ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾ ਦਾ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗੁਣ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਚਾਰਜ| ਇੱਕ ਪੀ-ਬਰੇਨ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ  (p+1)ਅਯਾਮੀ ਘਣਫਲ (volume) ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਬਰੇਨ ਦਾ ਸੰਸਾਰ-ਘਣਫਲ (worldvolume) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਕਸਰ ਬਿਜਲਈ-ਚੁੰਬਕਤਾ (ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਜ਼ਮ) ਖੇਤਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ (analogous) ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਟਡੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਬਰੇਨ ਦੇ ਵਰਲਡ-ਵੌਲੀਊਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।  
      
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, D-branes ਇੱਕ ਬਰੇਨਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ  ਜੋ ਉਸੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਖੁੱਲੇ ਸਟਰਿੰਗ ਨੂੰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਖੁੱਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ,ਇਸਦੇ ਸਿਰੇ ਇੱਕ ਡੀ-ਬਰੇਨ ਵਿੱਚ ਟਿਕੇ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਡੀ ਅੱਖਰ ਇਸ ਸੱਚ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿਸਟਮ ਤੇ ਇੱਕ ਗਣਿਤਿਕ ਸ਼ਰਤ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ਰਤ (Dirichlet boundary condition) ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ| ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਸਟਡੀ ਨੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ AdS/CFT correspondence(?)| ਜਿਸਨੇ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ।
   
ਬਰੇਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਗਣਿਤਿਕ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸਟਡੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਮਾਨ ਦਰਪਣ ਸਮਰੂਪਤਾ ਅਤੇ ਸਥਾਈ ਰੇਖਾਗਣਿਤ   (homological mirror symmetry and noncommutative geometry) ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਬਰੇਨ ਕੁੱਝ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕੈਲਬੀ-ਯੂ (Calabi-Yau) ਦੇ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਢੇਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢੀ ਗਈ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਜਾਂ ਨਾਲੀ (Fukaya) ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ |

=== ਡੀ-ਬਰੇਨ (D-branes) ===     
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਡੀ-ਬਰੇਨ ਵਧਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਉਹ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਤੱਕ ਜਾ ਕੇ ਪਹਿਲੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖੁੱਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਮੁੱਕ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਡਾਈ, ਲੀਗ ਅਤੇ ਪੌਲਚਿੰਸਕੀ ਨੇ ਖੋਜੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਹੋਰਵਾਨਾ ਦੁਆਰਾ 1989 ਵਿੱਚ ਇੱਕਲੇ ਨੇ ਹੀ ਖੋਜੇ ਸਨ।  1995 ਵਿੱਚ, ਪੌਲਚਿੰਸਕੀ ਨੇ ਡੀ ਬਰੇਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਪਰਗਰੈਵਿਟੀ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਕਾਲੇ- ਪੀ-ਬਰੇਨਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣਿਆ| ਇਹ ਅਜਿਹੀ ਖੋਜ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਦੂਜੀ ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਇਨਕਲਾਬ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹੋਲੋਗਰਾਫਿਕ ਤੇ ਐੱਮ ਥਿਊਰੀ ਦੋਹਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੱਤੀ| 
    
ਡੀ-ਬਰੇਨ  ਅਪਣੇ ਖਾਸ ਅਯਾਮਾਂ ਨਾਲ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਡੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਨੰਬਰ ਨਾਲ ਦਰਸਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।  ਇੱਕ D0-brane ਸਿੰਗਲ ਬਿੰਦੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, D1-brane  ਇੱਕ ਰੇਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ D-string ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ,ਇਸੇ ਤਰਾਂ D2-brane ਇੱਕ ਸਤਹਿ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ D25-brane ਬੋਸੋਨਿਕ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਅਯਾਮ ਹੈ। ਸੀਮਤ ਕਾਰਜਹੀਣ ਝੂਠੇ ਬਰੇਨ D(-1)-branes ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਸਥਾਨ ਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

==== ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਿਛੋਕੜ ====     
ਸਟ੍ਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀ ਦੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ ਸਿਰਿਆਂ ਵਾਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਨੀਊਮਾਨ ਹੱਦ ਸ਼ਰਤ (Neumann boundary condition) ਦੀਆਂ , ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਗਤੀ ਨਾਲ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਰਾਹੀਂ ਗੁਜ਼ਰਦੇ ਵਕਤ ਮੁਕਤ ਸਿਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦੋ ਹੱਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਰੂਰ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ| ਜਾਂ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ਰਤ (Dirichlet boundary conditions) ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਸਟਰਿੰਗ ਦੇ ਸਿਰੇ ਬੰਨ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਦਾ ਹਰੇਕ ਹੁਕਮ-ਅੰਕ (coordinate) ਜਰੂਰ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੀ ਸ਼ਰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮਿਕਸ ਹੱਦ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਸਟਰਿੰਗ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਦੋਹੇ ਸਿਰੇ NN, DD, ND ਅਤੇ DN ਹੱਦ ਸ਼ਰਤਾਂ ਮੰਨਦੇ ਹੋਣ| ਜੇ p ਸਥਾਨਕ ਅਯਾਮ ਨਿਉਮਨ ਹੱਦ ਸ਼ਰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਫੇਰ ਉਹ ਸਟਰਿੰਗ  ਪੀ-ਅਯਾਮੀ ਹਾਈਪਰ ਸਤਹਿ (p-dimensional hyperplane)  ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬੰਨਿਆ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਈਪਰ ਸਤਹਿ Dp-brane ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਵਰਣ ਹੈ। 
     
ਬੇਸ਼ਕ 0 ਬੰਨ ਦੀ ਹੱਦ ਠੋਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਖੁੱਲੇ ਸਿਰੇ ਵਾਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਜੋ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡੀ-ਵਰੇਨ ਤੱਕ ਮੁੱਕ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਜਿਹਿਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੇ ਉਤਰਾਅ ਚੜਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਡੀ-ਬਰੇਨ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵਸਤੂਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ N D ਬਰੇਨ ਲੱਗਭੱਗ ਮੁਨਾਸਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਦੇ ਰੰਗਪਟ ਸਪੈਕਟਰਮ ਦੀ ਖਿੱਚ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਵਰਲਡ-ਵੌਲੀਅਮਾਂ ਦੀ ਨੌਨ-ਅਬੇਲੀਅਨ ਗੇਜ ਥਿਊਰੀ (ਲਾਪਤਾ ਨਾਪ) ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਰੇਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਆਡੇ ਅਯਾਮ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਵਸਥਾ ਇੱਕ  ਡਬਲ ਸ਼ਰਤ ਗਰਭ-ਅਯਾਮ  (N*N) ਅਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਇਹ ਗਰਭ ਅਯਾਮ ਸੁੰਨ (commute) ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਕਰਨੀਕਰਨ (diagonalized )ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਖੁਦ ਅਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਈਗਨਵੈਲੀਊ (eigenvalues) ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ N D ਬਰੇਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਸਾਫ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਬਰੇਨ ਸਥਾਈ ਰੇਖਗਣਿਤ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਰਤਾਓ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਮਾਇਆ (Myers) ਪ੍ਰਭਾਵ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ Dp-branes ਦਾ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਫੈਲ ਕੇ D(p+2)-brane ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
    
ਸੰਘਣੀ ਊਰਜਾਹੀਣਤਾ (ਟੈਕੱਨ) (Tachyon condensation) ਇਸ ਖੇਤਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਿਚਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਿਸਟਮ ਲਗਾਤਾਰ ਕਣ ਪੈਦਾ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਅਪਣੀ ਊਰਜਾ ਘਟਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅੰਤ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਤੇ ਸਿਸਟਮ ਸੰਘਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸ਼ੋਕ ਸੇਨ ਨੇ ਤਰਕ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ Type IIB string theory ਵਿੱਚ, ਟੈਕੱਨ ਕੰਡਨਸੇਸ਼ਨ ( ਨੀਵੀਊ ਸ਼ਵਾਰਜ਼ 3- ਪ੍ਰਵਾਹ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ)  D9 ਅਤੇ anti D9-branes ਦੇ ਇੱਕ ਢੇਰ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਨਚਾਹੀ D-brane ਬਣਤਰ ਪ੍ਰਾਪਰ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਐਡਵਰਡ ਵਿੱਟਨ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੇ-ਥਿਊਰੀ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਬੱਧ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ|  ਟੈੱਕਨ ਕਨਡਸੇਸ਼ਨ ਅਜੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  ਇਹ ਇੱਕ ਬਿਲਕੁਲ ਸ਼ੁੱਧ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜੋ ਟੈਕੱਨ ਦੀ ਝਿੱਲੀ-ਬੰਦ ਉਤਪੱਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ|

== ਦੋਹਰੇ ਗੁਣ ==   
[[File:StringTheoryDualities.svg|right|thumb|alt=A diagram indicating the relationships between M-theory and the five superstring theories.|250px|ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਡਿਊਲਟੀਆਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ. Yellow arrows indicate [[S-duality]]. Blue arrows indicate [[T-duality]].]]

{{main|S-ਡਿਊਲਿਟੀ|T-ਡਿਊਲਿਟੀ}}
 
ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਦੋਹਰਾ ਗੁਣ ਅਜਿਹੀ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦੋ ਵੱਖਰੇ ਦਿਸਣ ਵਾਲੇ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇੰਨਬਿੰਨ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਦੋ ਥਿਊਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੋਹਰੇ ਗੁਣ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰਾਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ਦੂਜੀ ਥਿਊਰੀ ਵਾਂਗ ਦਿਸਣ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਦੋਵੇਂ ਥਿਊਰੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀ ਹੇਠਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਡਬਲ ਗੁਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਥਿਊਰੀਆਂ ਅਲੱਗ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਰੱਖਣ ਤੇ ਇੱਕੋ ਘਟਨਾ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਗਣਿਤਿਕ ਵਿਵਰਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
      
ਥਿਊਰੀ ਔਫ ਐਵਰੀਥਿੰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਸਹਿਭਾਗੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵੱਖਰੀਆਂ ਭੌਤਿਕੀ ਥਿਊਰੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੋਗਲੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹਨਾਂ  ਥਿਊਰੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ  ਇੱਕ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

== S-, T-, ਅਤੇ U-ਦੋਹਰਾਪਣ ==      
ਇਹ ਸਟਰਿੰਗ  ਥਿਊਰੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਉਹ ਦੋਹਰੇ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵੱਖਰੇ ਮੁੱਲਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੇ ਛੋਟੀ ਦੂਰੀ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ,  ਅਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਅਤੇ ਕਮਜੋਰ ਬੰਨ ਤਾਕਤਾਂ,  ਅਜਿਹੇ ਮੁੱਲ ਹਨ ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਪੁਰਾਤਨ ਤੇ ਕੁਆਂਟਮ ਫਿਜਿਕਸ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ  ਇੱਕ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮ ਤੇ ਵਤੀਰੇ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਸਟਰਿੰਗ ਵਿਸ਼ਾਲ/ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਤੇ ਸੂਖਮ/ਕਮਜੋਰ ਦਰਮਿਆਨ ਅੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਨੇਰਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ,  ਅਤੇ ਇਵੇਂ ਇਹਨਾਂ 5 ਵੱਖਰੀਆਂ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਥਿਊਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। T-duality ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੇ ਸੂਖਮ ਦੂਰੀਆਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਮਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ S-duality ਤਾਕਤਵਰ ਤੇ ਕਮਜੋਰ ਬੰਨ ਨੂੰ ਦੇ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। U-duality ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ T-duality ਅਤੇ S-duality ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। 

== M-ਥਿਊਰੀ ==
M-ਥਿਊਰੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਹੈ ਜੋ ਸੁੱਪਰਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਥਿਰ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 1995 ਦੇ ਬਸੰਤ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ  ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟੀ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਐਡਵਰਡ ਵਿੱਟਨ ਦੁਆਰਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ । ਵਿੱਟਨ ਨੇ ਐਲਾਨ ਨੇ ਦੂਜੀ ਸੁੱਪਰਸਟਰਿੰਗ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਉਤੇਜਨਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । 

1990 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸਟਰਿੰਗ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ 5 ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਹਨ: type I, type IIA, type IIB, ਅਤੇ ਹੀਟਰੋਟਿਕ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ (SO(32) ਅਤੇ E8×E8) ਹਨ। ਸੋਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ 5 ਉਮੀਦਵਾਰ  ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਥਿਊਰੀਔਫਐਵਰਿਥਿੰਗ ਹੈ,  ਅਤੇ ਉਹ ਥਿਊਰੀ ਇੱਕ ਉਹ ਸੀ ਜਿਸਦੀ ਨਿਮਰ-ਊਰਜਾ-ਹੱਦ, 10 ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਯਾਮਾਂ ਜੋ 4 ਤੱਕ ਸੁੰਗੇੜੇ ਗਏ ਹਨ, ਸਾਡੇ ਦੇਖੇ ਗਏ ਅੱਜ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਗਲਤ ਸੀ ਤੇ 5- ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਦੋਹਰੇ ਗੁਣਾਂ ਕਾਰਨ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਹੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸੁਝਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ 5 ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੂਲ M-theory ਦੀਆਂ ਸਪੈਸ਼ਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਹਨ।

=== ਸਪੇਸ ਸਮਾਂ ਅਯਾਮਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ===

==== ਕਿਸਮ – Bosonic====

*  ਅਯਾਮ- 26 
* ਵਿਵਰਣ -ਸਿਰਫ bosons, ਕੋਈ fermions ਨਹੀਂ, ਸਿਰਫ ਬਲਾਂ ਤੱਕ ਮਤਲਬ ਹੈ, ਪਦਾਰਥ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਖੁੱਲੇ ਤੇ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ; 
* ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ : ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਕਣ ਜਿਸਨੂੰ, tachyon, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਅਸਥਿਰਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

==== ਕਿਸਮ-I ====

* ਅਯਾਮ- 10 
* ਵਿਵਰਣ- ਬਲਾਂ ਤੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪਤਾ Supersymmetry, ਖੁੱਲੇ ਤੇ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ; 
* ਕੋਈ ਟੈੱਕਨ ਨਹੀਂ ; 
* ਸਮੂਹ ਸਮਰੂਪਤਾ SO(32) ਹੈ।

==== ਕਿਸਮ-IIA ====

* ਅਯਾਮ- 10 
* ਵਿਵਰਣ- ਬਲਾਂ ਤੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰ ਸਮਰੂਪਤਾ, ਸਿਰਫ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਹੀ D-branes ਨਾਲ ਬੰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ; 
* ਕੋਈ ਟੈੱਕਨ ਨਹੀਂ; ਪੁੰਜਹੀਣ fermions ਅਪਣੇ ਅਕਸ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ|

==== ਕਿਸਮ- IIB ====

* ਅਯਾਮ- 10 
* ਵਿਵਰਣ- ਬਲਾਂ ਤੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪਤਾ , ਸਿਰਫ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਹੀ D-branes ਨਾਲ ਬੰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; 
* ਕੋਈ ਟੈੱਕਨ ਨਹੀਂ; 
* ਪੁੰਜਹੀਣ fermions ਅਪਣੇ ਅਕਸ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।

==== ਕਿਸਮ- HO====

* ਅਯਾਮ-10 
* ਵਿਵਰਣ- ਬਲਾਂ ਤੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪਤਾ, ਸਿਰਫ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਹੀ D-branes ਨਾਲ ਬੰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; 
* ਕੋਈ ਟੈੱਕਨ ਨਹੀਂ; 
* heterotic, ਯਾਨਿ ਕਿ ਸੱਜੇ ਤੇ ਖੱਬੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਟਰਿੰਗ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; 
* ਸਮੂਹ ਸਮਰੂਪਤਾ SO(32) ਹੈ।

==== ਕਿਸਮ- HE ====
 
* ਅਯਾਮ- 10 
* ਵਿਵਰਣ- ਬਲਾਂ ਤੇ ਪਦਾਰਥ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪਤਾ, ਸਿਰਫ ਬੰਦ ਸਟਰਿੰਗ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; 
* ਕੋਈ ਟੈੱਕਨ ਨਹੀਂ; heterotic, 
* ਯਾਨਿ ਕਿ ਸੱਜੇ ਤੇ ਖੱਬੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਟਰਿੰਗ ਵੱਖਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; 
* ਸਮੂਹ ਸਮਰੂਪਤਾ E8×E8 ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

== ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਥਿਊਰੀ ==

ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਆਂਕੜੇ ਦੀ ਇੱਕ ਆਇਤਾਕਾਰ ਲੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਭੌਤਿਕੀ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਗਣਿਤਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ ਸੂਤਰੀਕਰਨ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਮੈਟ੍ਰੀਸੀਜ਼ ਦੇ ਸੈੱਟ ਦੇ ਵਰਤਾੌ ਨੂੰ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਅੰਦਰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। 
	
ਇੱਕ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉਦਾਹਰਨ ਟੌਮ ਬੈੰਕਸ, ਵਿੱਲੀ ਫਿਸ਼ਲਰ, ਸਟੀਫਨ ਸ਼ੇਂਕਰ, ਅਤੇ [[ਲੀਓਨਾਰਡ ਸਸਕਿੰਡ]] 1997 ਵਿੱਚ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤਾ BFSS ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਹੈ। ਇਹ ਥਿਊਰੀ 9 ਵੱਡੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਦੇ ਵਰਤਾਓ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਪਣੇ ਅਸਲੀ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚ, ਇਹਨਾਂ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾ ਨਾਲ ਨਾਲ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ, ਇਸ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਦੀ ਨਿਮਰ ਊਰਜਾ ਹੱਦ 11-ਅਯਾਮੀ ਸੁੱਪਰ ਗਰੈਵਿਟੀ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗਿਣਤੀਆਂ ਮਿਣਤੀਆਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਕਿ BFSS ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਇੰਨਿਬਿੰਨ M-ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੀ ਹੈ। BFSS ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਇਸਤਰਾਂ M-ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਸਹੀ ਫਾਰਮੂਲਾ ਸੂਤਰੀਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਮੂਲ ਮਾਡਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਰਲ ਸੈਟਿੰਗ ਵਿੱਚ M-ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਜਾਂਚਣ ਲਈ ਇੱਕ ਔਜ਼ਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 

M-ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਫਾਰਮੂਲਾ ਸੂਤਰੀਕਰਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ [[ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ]] ਅਤੇ ਨੌਨਕਮਿਊਟੇਟਿਵ ਜੀਓਮੈਟਰੀ ਨਾਮਕ ਗਣਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਦਰਮਿਆਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਬੰਧਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਸਧਾਰਨ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) ਦੀ ਇੱਕ ਜਨਰਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਨੌਨ-ਕਮਿਊਟੇਟਿਵ ਅਲਜਬਰੇ ਤੋਂ ਔਜ਼ਾਰ ਵਰਤ ਕੇ ਨਵੀਆਂ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ  ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ । 1998 ਤੋਂ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚ, ਅਲੇਨ ਕੋਨੇਸ, ਮਾਈਕਲ ਆਰ. ਡਗਲਸ, ਅਤੇ ਅਲਬਰਟ ਸ਼ਵਾਰਜ਼ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਪਹਿਲੂ ਇੱਕ ਨੌਨ-ਕਮਿਊਟੇਟਿਵ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਕਿਸਮ ਦੀ ਭੌਤਿਕੀ ਥਿਊਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਨੂੰ ਨੌਨਕਮਿਊਟੇਟਿਵ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮਾਡਲਾਂ ਅਤੇ M-ਥਿਊਰੀ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨੌਨਕਮਿਊਟੇਟਿਵ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) ਨਾਲ ਵੀ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ । ਇਸਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਨੌਨਕਮਿਊਟੇਟਿਵ ਜੀਓਮੈਟਰੀ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ) ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਹੋਰ ਭੌਤਿਕੀ ਥਿਊਰੀਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ ਵੀ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ।

== ਵਾਧੂ ਅਯਾਮ ==
=== ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ === 
[[File:Compactification example.svg|right|thumb|alt=A tubular surface and corresponding one-dimensional curve.|An example of [[compactification (physics)|compactification]]: ਜਿਆਦਾ ਦੂਰੀ ਤੋਂ, ਇੱਕ ਚੱਕਰੀ ਅਯਾਮ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਦੋ-ਅਯਾਮੀ ਸਤਹਿ ਇੱਕ ਅਯਾਮੀ ਲਗਦੀ ਹੈ]]
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਮਨਮੋਹਕ ਗੁਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਾਧੂ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕਲਾਸੀਕਲ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਿਸੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸਥਿਰ ਮਾਪਦੰਡ ਨਾਲ ਫਿਕਸ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਫੇਰ ਵੀ, ਇੱਕ ਚਿਰਸਥਾਈ ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਕਰੀਟੀਕਲ(ਨਾਜੁਕ) ਅਯਾਮ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦਾ  ਠੋਸ, ਦ੍ਰਵ, ਗੈਸ ਤੇ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਅਵਸਥਾ ਵਾਲਾ ਗੁਣ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਦੇ 26 ਅਯਾਮ ਬੋਸਨੋਕ ਸਟਰਿੰਗ ਦੇ ਅਤੇ 10 ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਦੇ ਹੋਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹਨ। ਇਹ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਖੇਤਰ ਥਿਊਰੀ (conformal field theory) ਵਾਲੀ ਵਰਲਡਸ਼ੀਟ ਦੀ ਗਤੀ ਵਿਰੋਧੀ-ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਅਜੋਕੀ ਸਮਝ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਰਾ ਗੰਭੀਰ ਰਸਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸੌਖੇ ਰਸਤੇ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਹੱਲ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵੈਰਾਈਟੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ  ਇਹ ਵੱਖਰੇ ਅਯਾਮ ਗਤੀਸ਼ੀਲ  ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ(ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ)| ਇਹ ਅਯਾਮ ‘ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਕੇਂਦਰੀ ਚਾਰਜ’ ਦੇ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵੱਖਰੇ ਮੁੱਲ ਹਨ, ਕਮਜੋਰ ਸ਼ਾਸਨ-ਪਲਟ ਮੋੜ (curved regimes) ਵਿੱਚ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਦੀ ਅਜਾਦੀ  ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ।  
     
ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਥਿਊਰੀ 11 ਅਯਾਮੀ  M-theory ਹੈ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਦੇ 11 ਅਯਾਮ ਮੰਗਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ 3 ਸਥਾਨਿਕ ਅਯਾਮਾਂ ਅਤੇ 4 ਵਕਤ ਦੇ ਅਯਾਮ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੈ। 1980 ਤੋਂ ਬਾਦ ਦੀਆਂ ਮੂਲ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਇਸ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਖਾਸ ਕੇਸ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ 11ਵਾਂ ਅਯਾਮ ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਚੱਕਰ ਜਾਂ ਰੇਖਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤੇ ਜੇਕਰ ਇਹਨਾਂ ਫਾਰਮੂਲਿਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਨੂੰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ 10ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।  ਪਰ ਫੇਰ ਥਿਊਰੀ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ 4 ਦਿਸਣਯੋਗ ਅਯਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ 10 ਪੱਧਰੀ ਸਪੇਸ ਦੇ ਅਯਾਮਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ,  ਅਤੇ  ਜਿਹੇ ਕੇਸ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕੁੱਝ ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵਾਸਤਵਿਕ ਅੰਕ ਨਾਲੋਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਫਿਕਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ: ਇਹ ਵੱਖਰੇ ਹਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਜਿਆਦਾ ਵਧੀਆ ਸੋਚੇ ਗਏ ਹਨ।  
     
ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਦੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਜ਼ਮ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, ਜਾਂ  ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀ  ਰਿਲੇਟਿਵਿਟੂ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ:  ਇਹ ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਨਚਾਹੇ ਅਯਾਮ ਭਰਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਮੰਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਨੰਬਰ ਫਿਕਸ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ (ਸੰਭਾਵਨਾ, ਤਨਾਓ, ਸਥਾਨਿਕ, ਕਾਰਜਯੋਗਤਾ) ਊਰਜਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਤਕਨੀਕੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ  ਭਵਿੱਖਤ  ਅਯਾਮਾਂ ਦੇ ਹਰੇਕ ਵੱਖਰੇ ਨੰਬਰ ਲਈ ਨਾਪ-ਅਸ਼ੁਧੱਤਾ gauge anomaly  ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤੇ  ਇਸ ਅਸ਼ੁੱਧਤਾ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਗਤੀ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਪੁਟੈਂਸਲ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਅੱਗੇ, ‘ਨਾਜੁਕ ਅਯਾਮਾਂ’ ਵਿੱਚ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ  ਊਰਜਾ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂ ਪੱਧਰੇ ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਹੱਲ ਸੰਭਵ ਹਨ।
      
ਇਹ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕਰਕੇ ਵਧੀਆ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ  ਸ਼ਾਮਲ ਫੋਟੋਨ (ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਬਲ ਨੂੰ ਸਵਾਰੀ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਣ ਜੋ ਨਾ-ਤੋੜੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਗੇਜ ਸਮਿੱਟਰੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ) ਜਰੂਰ ਪੁੰਜਹੀਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।  ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੁਆਰਾ ਭਵਿੱਖਤ ਕੀਤਾ ਫੋਟੋਨ ਦਾ ਪੁੰਜ ਸਟਰਿੰਗ ਦੀ ਫੋਟੋਨ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਇਹ ਊਰਜਾ ਕੈਸੀਮਰ ਪ੍ਰਭਾਵ (Casimir effect) ਯੋਗਾਦਾਨ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਜਿਸਨੂੰ ਸਟਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕੁਆਂਟਮ  ਉਤਰਅ-ਚੜਾਓ ਤੋਂ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ| ਇਸ ਯੋਗਦਾਨ ਦਾ ਅਕਾਰ  ਅਯਾਮਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਯਾਮਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨੰਬਰ ਲਈ ਸਟਰਿੰਗ ਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸੰਭਵ ਉਤਰਾਅ ਚੜਾਓ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।  ਇਸਲਈ, ਪੱਧਰੇ (ਫਲੈਟ)ਅਯਾਮ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋਨ ਪੁੰਜਹੀਣ ਹੋਵੇਗਾ- ਤੇ  ਥਿਊਰੀ ਸਥਿਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਿਰਫ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਅਯਾਮਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਲਈ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ| ਜਦੋਂ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਨਾਜੁਕ ਅਯਾਮ ਅਵਸਥਾ 4 ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਉਮੀਦ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਹੈ (3 ਸਪੇਸ ਦੇ ਅਯਾਮ+1 ਵਕਤ ਦਾ ਅਯਾਮ)| X-ਦਾ ਉਪ ਸਮੂਹ ਫੋਟੋਨ ਦੀਆਂ ਰੇਖਿਕ ਅਯਾਮ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਬੋਸੋਨਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਫਲੈਟ ਸਪੇਸ ਸਟਰਿੰਗ  ਥਿਊਰੀਆਂ 26-ਅਯਾਮੀ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਤੇ ਐੱਮ-ਥਿਊਰੀਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਲਈ 10 ਜਾਂ 11 ਅਯਾਮ ਹੀ ਪੱਧਰੇ ਹੱਲਾਂ ਲਈ ਰੱਖੇ ਹਨ। 
     
ਬੋਸਨੋਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿੱਚ 26ਅਯਾਮ ਪੌਲੀਕੋਵ ਸਮੀਕਰਨ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ। 4 ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅਯਾਮਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 4 ਅਯਾਮੀ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਕਿਵੇਂ ਸੁੰਗੇੜੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।  

=== ਸੂਖਮ ਸੁੰਗੜੇ ਪਸਾਰ === 
==== ਕਾਲਾਬਿ-ਯਾਓ ਮੈਨੀਫੋਲਡ  ====     
[[Image:Calabi yau.jpg|left|thumb|alt=Visualization of a complex mathematical surface with many convolutions and self intersections.|ਇੱਕ ਕੁਇੰਟਿਕ ਕਾਲਾਬਿ-ਯਾਓ ਮੈਨੀਫੋਲਡ ਦਾ ਕਾਟ-ਹਿੱਸਾ(ਕਰੌਸ ਸੈਕਸ਼ਨ)]]
ਇਸ ਸਪਸ਼ਟ ਅੰਤਰਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ 2 ਤਰੀਕੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਹਿਲਾ ਵਾਧੂ ਅਯਾਮਾਂ ਨੂੰ ਸੂਖਮ ਬਣਾਉਣਾ; 6 ਜਾਂ 7 ਵਾਧੂ ਅਯਾਮ ਇੰਨੇ ਸੂਖਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਜੋਕੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਜਾਂਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ|  
     
ਸੁਪਰਸਮਿੱਟਰੀ ਦਾ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲੈਣ ਲਈ, ਇਹ ਸੁੰਗੜੀ ਹੋਈ ਸੂਖਮ ਸਪੇਸ ਜਰੂਰ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਪੈਸ਼ਲ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੋਲੋਨੋਮੀ (holonomy) ( ਗੋਲੇ ਤੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਰਸਤੇ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਬਲ ਦੀ ਸਮਾਂਤਰ ਸਵਾਰੀ ਦੀ ਯੋਗਤਾ)ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ 6ਅਯਾਮੀ ਬਹੁ-ਪਰਤ ਜਰੂਰ ਹੀ SU(3) ਬਣਤਰ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਜੋ SU(3)  ਹੋਲੋਮੋਨੀ ਦਾ ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੇਸ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਰੋੜੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ (torsionless), ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਕੈਲਬੀ- ਯਾਊ ਬਹੁਪਰਤ Calabi–Yau ਸਪੇਸ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਇੱਕ 7 ਅਯਾਮੀ ਬਹੁਤ-ਪਰਤ ਜਰੂਰ ਹੀ G2 ਬਣਤਰ ਵਾਲੀ ਹੋਵੇਗੀ , ਜਿਸ ਨਾਲ  ਉਹ G2 holonomy ਨਾਲ ਫੇਰ ਤੋਂ ਸਰਲ  ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੇਸ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਪੇਸਾਂ ਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ  ਸਟਡੀ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਹੋ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ  4-ਅਯਾਮੀ ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ ਨਾਲ ਅੰਸ਼ਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਸਰਲਤਾ ਲਈ ਸੁਪਰਸਮਿਟਰੀ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਲਈ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ| 
      
ਬਹੁ-ਅਯਾਮੀ ਸਪੇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਬਗੀਚੇ ਦੇ ਰਬੜ ਦੇ ਪਾਈਪ ਦੀ ਇੰਨਬਿੰਨ ਸਟੈਂਡਰਡ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪਾਈਪ ਜਰੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਿਰਫ 1 ਅਯਾਮੀ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੀ ਲੰਬਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੱਚਮੁੱਚ,  ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋ ਜੋ ਇੰਨੀ ਛੋਟੀ ਹੋਵੇ ਕਿ ਪਾਈਪ ਵਿੱਚ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ| ਅਜਿਹੀ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਪਾਈਪ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਣ ਤੇ , ਗੇਂਦ ਇੱਕ ਅਯਾਮ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਜਾਂ ਵੱਧ ਗਤੀ ਕਰ ਸਕੇਗੀ; ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਪਾਈਪ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੇਂਦਾਂ ਸੁੱਟਣ ਨਾਲ, ਜਰੂਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਵਾਲੀ ਗਤੀ ਸਿਰਫ 1 ਅਯਾਮੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਪਾਈਪ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਵੇਗੀ| ਫੇਰ ਵੀ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕੋਈ ਪਾਈਪ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਦੇਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਖੋਜਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਦੂਜਾ ਅਯਾਮ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਦਾ ਘੇਰਾ(ਗੋਲਾਈ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਾਂ ਫੇਰ,  ਇਸਦੇ  ਅੰਦਰ ਤੁਰਦਾ ਇੱਕ ਕੀੜਾ 2 ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇਗਾ (ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅੰਦਰ ਉਡਦੀ ਇੱਕ ਮੱਖੀ 3 ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇਗੀ)| ਇਹ ਵਾਧੂ ਅਯਾਮ ਦੀ &quot;extra dimension&quot; ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪਾਈਪ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਖੀ ਜਾਣ ਜੋਗੀ ਹੋਵੇਗੀ,  ਜਾਂ ਜੇ ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਰੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਸੁੱਟਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕੇਗੀ| ਇਸੇ ਤਰਾਂ, ਵਾਧੂ ਸੂਖਮ ਅਯਾਮ ਸਿਰਫ ਛੋਟੀਆਂ ਸੂਖਮ ਦੂਰੀਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਫੇਰ ਅਜਿਹੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਕੇ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗ ਲੰਬਾਈਆਂ wavelengths ( ਸੂਖਮ ਸੁੰਗੜੇ ਅਯਾਮ ਦੇ ਅਰਧ ਵਿਆਸ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀਆਂ ਵੇਵਲੈਂਥਾਂ ਨਾਲ) ਅੱਤ ਦਰਜੇ ਤੱਕ ਜਰੂਰੀ ਸੂਖਮ ਹੋਣ, ਜਿਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ  ਉੱਚ  ਉਰਜਾਵਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

=== ਬਰੇਨ ਸੰਸਾਰ ਕਥਾ  ===      
ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਭਾਵਨਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ 3+1 ਅਯਾਮੀ ਉਪ-ਸਪੇਸ (3 ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਦੇ ਅਯਾਮ+1 ਵਕਤ ਦਾ ਅਯਾਮ) ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ ਹਾਂ| ਸੁਆਰ ਕੇ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਯਾਂਗ-ਮਿੱਲਜ਼ ਗੇਜ (Yang–Mills gauge) ਫੀਲਡਾਂ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜੇ ਸਬ-ਸਪੇਸਸਮਾਂ ( ਉੱਪ ਸਪੇਸ ਟਾਈਮ) ਜਿਆਦਾ ਵੱਡੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੈੱਟ ਹੋਵੇ| ਇਹ ਸਪੈਸ਼ਲ ਸੈੱਟ ਕਲਾਬੀ-ਯੂ n-folds ਵਿੱਚ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਿਕ ਤੋੜਮਰੋੜ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਵਾਲੀਆਂ ਸਬਸਪੇਸਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ,  ਜੋ ਪੇਪਰ ਦੀ ਸ਼ੀਟ ਦੀ ਝੁਰੜੀ ਦੇ ਵਾਂਗ ਹਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵਧੀਆ ਕੰਚ ਦੀ ਤਰੇੜ ਵਾਂਗ ਹਨ, ਜਿਸਦੇ ਗਵਾਂਢ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਪੈਸ਼ਲ ਸਬਸਪੇਸ ਦੇ ਅਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਸਪੇਸ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਰੰਡਲ ਤੇ ਸੁੰਦਰਮ ਦੇ ਕੰਮ ਤੱਕ ਇਹ ਅਗਿਆਤ ਸੀ ਕਿ ਗਰੈਵਟੀ ਵੀ ਸਬਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਪੁਜੀਸ਼ਨ-ਬੱਧ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।  ਇਸਦੇ  ਨਾਲ ਹੀ, ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਪਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਸਿਥ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਤਾਂ ਦਾ ਸਤਰ ਹੋਵੇ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ 3+1-ਅਯਾਮੀ ਚਾਦਰ ਵਿੱਚ ਨਿਵਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ- ਅਜਿਹੇ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਲਾਬੀ-ਯੂ ਸੁੰਗੇੜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸਬਸਪੇਸਸਮੇ D-ਬਰੇਨ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹੇ ਮਾਡਲ ਬਰੇਨ ਸੰਸਾਰ ਸਮਾਨ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਜਨ| ਜਿਸਨੂੰ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ अम्कऋ अंक आदि के टम का विवरण (ਅਰੰਭਿਕ ਅੰਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਵਿਵਰਣ) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬਰੇਨ ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਤਿਬਿੰਬਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। अम्कऋ ਅੰਰਭ ਦੇ ਅਵਾਜ਼ ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
 
=== ਲੁਕੇ ਅਯਾਮਾਂ ਦਾ ਅਸਰ ===  
ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ, ਛੁਪੇ ਅਯਾਮ ਵਿੱਚ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦੀ ਗਰੈਵਟੀ ਹੋਰ ਗੈਰ-ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਬਲਾਂ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲਈ-ਚੁੰਬਕਤਾ| ਅਸਲ ਵਿੱਚ, ਕਲੂਜਾ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੰਮ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ 5 ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ  ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ- ਚੁੰਬਕਤਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਕਲਾਬੀ-ਯੂ ਬਹੁ-ਪਰਤਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਕਾਰਨ, ਸੂਖਮ ਅਯਾਮਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨਵਾਂ ਬਲ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਅਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੇ ਜੋਰਦਾਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ 4-ਅਯਾਮੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਸਟਰਿੰਗਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਬਲ ਕਿਵੇਂ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ, ਫੇਰ ਵੀ, ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ ਨਾਲ ਮਿਲਾਪ  ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਸਮਝ ਕੇ ਉਹਨਾਂ  ਵਾਧੂ ਅਯਾਮਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਅਜੇ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਿਆ। ਗਰੈਵਟੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਟੈਸਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਛੁਪੇ ਅਯਾਮਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸ਼ੁੱਧ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਪਰ ਅਜੇ ਤੱਕ ਇਹਨਾਂ ਟੈਸਟਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਸੂਖਮ ਅਯਾਮਾਂ ਦੀ  ਉੱਪਰਲੀ ਹੱਦ ਹੀ ਬੰਨੀ ਹੈ।

== ਪਰਖ-ਯੋਗਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀਆਂ ==
    
ਬੇਸ਼ਕ ਤਾਜਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕੰਮ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜਿਕਸ ਦੇ ਵਾਸਤਿਬਿਕ ਮਾਡਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਮਾਡਲਾਂ ਨੂੰ ਪਰਖਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮਹਤੱਵਪੂਰਨ ਪਲੈਂਕ ਲੈਂਥ ਦਾ ਸੂਖਮ ਅਕਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸਟਰਿੰਗ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਨੇੜੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਇੱਕ ਸਟਰਿੰਗ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਕਾਰ, ਜਿੱਥੇ ਸਟਰਿੰਗ ਕਣਾਂ ਨਾਲੋਂ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵੱਖਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ)| ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਸਲਾ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਦਾ ਖਾਲੀਪਣ ਹੈ, ਜੋ ਜਰੂਰ ਹੀ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੱਗਭੱਗ ਹਰੇਕ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਸੀਂ ਨੀਵੀਆਂ ਊਰਜਾਵਾਂ ਤੇ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ।

== ਸਟਰਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨਿਕਸ (String harmonics) ==
     
ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਿਰਾਲਾ ਅਨੁਮਾਨ ਸਟਰਿੰਗ ਹਾਰਮੋਨਿਕਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ। ਜਰੂਰਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉੱਚ ਉਰਜਾਵਾਂ ਤੇ, ਕਣਾਂ ਦਾ ਸਟਰਿੰਗ ਵਰਗਾ ਸੁਭਾਅ ਸਪਸ਼ੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਦੇ ਉੱਚ ਆਵਰਤੀ ਵਾਲੇ ਹਾਰਮੋਨਿਕਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ, ਸਾਰੇ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਰੀਆਂ  ਨਕਲਾਂ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਹ ਊਰਜਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰੰਪਰਾਗਤ ਸਟਰਿੰਗ ਮਾਡਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਪਲੈਂਕ ਊਰਜਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਨਵੀਨ ਪਾਰਟੀਕਲ ਐਕਸੀਲੇਟਰ, LHC ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਯੋਗ ਊਰਜਾਵਾਂ ਤੋਂ 1014 ਗੁਣਾ ਜਿਆਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਨੇੜੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪਾਰਟੀਕਲ ਐਕਸੀਲੇਟਰ ਨਾਲ ਇਸ ਅਨੁਮਾਨ ਨੂੰ ਪਰਖਣਾ ਅਸੰਭਵ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੇਰ ਵੀ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਾਧੂ ਅਯਾਮਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਭਵ ਤੌਰ ਤੇ LHC ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਾਂ ਇਸਦੀ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਊਰਜਾਵਾਂ ਤੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

== ਫੀਨੋਮੀਨੌਲੌਜੀ ==


ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰਯੋਗ ਵਿਚਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਾਸਤਵਿਕ ਸੰਸਾਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਮਾਡਲ ਰਚਣ ਲਈ ਢਾਂਚਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀਕਲ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਦਾ ਮੇਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫੀਨੋਮੀਨੌਲੌਜੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਓਹ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੋ ਜਿਆਦਾ ਸੰਖੇਪ ਸਿਧਾਂਤਕ ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਮਾਡਲ ਰਚਦੇ ਹਨ । ਸਟਰਿੰਗ ਫੀਨੋਮੀਨੌਲੌਜੀ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਵਾਸਤਵਿਕ ਮਾਡਲ ਰਚਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। 

ਕੁੱਝ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਗਣਿਤਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਕਾਰਣ, ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਇਹਨਾਂ ਥਿਊਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਟੈਸਟ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤਿ ਉੱਚ ਊਰਜਾਵਾਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਕੋਈ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਸਬੂਤ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਸਪਸ਼ੱਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰ ਸਕੇ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਮਾਡਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਮਾਡਲ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਵਿਵਰਣ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁਢਲਾ ਵਿਵਰਣ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸਮਾਜ ਅੰਦਰ ਕੁੱਝ ਨੂੰ ਏਕੀਕਰਨ ਪ੍ਰਤਿ ਇਹਨਾਂ ਪਹੁੰਚਾਂ ਦੀ ਅਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਖੋਜ ਦੀ ਕੀਮਤ ਉੱਤੇ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।  


== ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ (Cosmology)==    

ਅੱਜਕੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਮੁਤਾਬਕ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੌਜੇਟਿਵ ਵੈਕੱਮ ਊਰਜਾ (ਵਾਸਤਵਿਕ ਕਣਾਂ ਦੇ ਜੋੜਿਆਂ ਦੇ ਜੁੜ ਕੇ ਟੁੱਟਣ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਊਰਜਾ) ਹੈ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ  ਚਿਰਸਥਾਈ ਫੈਲਾਓ ਨਾਮਕ ਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਫੈਲਦੇ ਹਨ। ਇਵੇਂ ਹੀ, ਥਿਊਰੀ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਾ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਇਹ ਫੈਲ ਰਹੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਸਥਾਈ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਵੈਕੱਮ ਊਰਜਾ ਦੇ ਬੁਲਬੁਲਿਆਂ ਦੀ ਨਿਊਕਲੀਏਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਲੀਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।  ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਾਡਾ ਸਥਾਨਿਕ ਖੇਤਰ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੇ ਬੁਲਬਲੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹਾਂ| ਬੁਲਬੁਲਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਸਥਾਨਿਕ ਗੋਲਾਈ ਜੋ ਇੱਕ ਪਰਖਯੋਗ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕ੍ਰਿਆ ਦੁਆਰਾ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਨੈਗੇਟਿਵ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਅੱਗੇ, ਬੁਲਬੁਲੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਬੁਲਬੁਲਿਆਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਮੁੱਖ ਵੈਕੱਮ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਟਕਰਾਓ ਸੰਭਵ ਤੌਰ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਦਿਸਣਯੋਗ ਨੋਸ਼ਾਨ ਛੱਡਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਵੀ,  ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕੇਗਾ ਜੇਕਰ ਸਥਾਨਿਕ ਗੋਲਾਈ ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਟਕਰਾਓ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋਣਗੇ|
      
ਕੁੱਝ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਫੈਲਾਓ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਮੁਢਲੇ ਸਟਰਿੰਗ ਖਗੋਲਿਕ ਅਨੁਪਾਤਾਂ ਤੱਕ ਖਿੱਚੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸਟਰਿੰਗ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਗਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਲੈਂਸਿੰਗ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ|( ਗਰੂਤਾਕੇਸ਼ਣ ਲੈਂਸਿੰਗ= ਦੂਰ ਦੇ ਸੋਮੇ ਅਤੇ ਦਰਸ਼ਕ ਵਿਚਕਾਰ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਵੰਡ)| ਫੇਰ ਵੀ, ਕੁੱਝ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀਆਂ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਵੀ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸਟਰਿੰਗ ਫੀਲਡ ਬਣਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਸਥਾਨਿਕ (topological) ਨੁਕਸਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

== ਸੁੱਪਰ ਸਮਰੂਪਤਾ (Supersymmetry) ==
     
ਜੇਕਰ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਬਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪਤਾ ਵੀ  ਸੰਯੋਗਵਸ਼ ਗਵਾਹ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਸਥਾਈ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪ ਹਨ। ਫੇਰ ਵੀ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਾਡਰਨ ਕੋਲਾਈਡਰ LHC ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਿਆਯੋਗ ਊਰਜਾਵਾਂ ਤੇ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਨਾ ਕਰੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਊਰਜਾ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪਤਾ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਹ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਐਕਸਲਰੇਟਰ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ  ਉੱਪਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== AdS/CFT ਮੇਲ ==
  
anti-de Sitter/conformal field theory (AdS/CFT) ਮੇਲ ਇੱਕ ਸਬੰਧ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕੁੱਝ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਜਿਆਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਜਾਂ ਐੱਮ-ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ  ਇੱਕ anti-de Sitter ਪਿਛੋਕੜ ਤੇ ਦੇਖਣਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਾੜ ਵਿੱਚ ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਦੀ ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਕੁੱਝ ਹੱਲਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ਸਪੇਸਸਮੇਂ ਦਾ ਰੇਖਾ ਗਣਿਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  ਇਸ ਸੈੱਟਿੰਗ ਵਿੱਚ, ਸਪੇਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੱਦ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। AdS/CFT ਮੇਲ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਲਈ ਇਸ ਹੱਦ ਨੂੰ ਸਪੇਸ ਸਮਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਰੂਕਾਰਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮਝ ਅਨੁਸਾਰ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਦੂਜੀ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ ਹੋਵੇ|

== ਮੇਲ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ==
    
AdS/CFT ਮੇਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਉਦਾਹਰਨ ਮੁਤਾਬਿਕ Type IIB ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ AdS5 × S5 ਦੀ ਪੈਦਾਵਰ ਤੇ 4-ਅਯਾਮੀ ਅਨੁਰੂਪ ਹੱਦ ਤੇ N = 4 super Yang–Mills ਥਿਊਰੀ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਨੁਭਵ ਅਨੁਸਾਰ AdS4 × S7 ਉੱਤੇ ਐੱਮ-ਥਿਊਰੀ 3-ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ABJM superconformal ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਅਜੇ  ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਨੁਭਵ ਅਨੁਸਾਰ AdS7 × S4 ਉੱਤੇ  ਐੱਮ-ਥਿਊਰੀ 6-ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ (2,0)-ਥਿਊਰੀ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

== ਕੁਆਂਟਮ ਕਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ==

ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਸਧਾਰਨ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, AdS/CFT ਮੇਲ ਨੂੰ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਸਿਧਾਂਤਕ ਔਜਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਇਸ ਮੇਲ ਨੂੰ ਕੁਆਰਕ-ਗਲੂਔਨ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਰਟੀਕਲ ਐਕਸੀਲੇਟਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਅਜੀਬ ਅਵਸਥਾ ਹੈ।

ਕੁਆਰਕ-ਗਲੂਔਨ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਕੁਆਂਟਮ ਕਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਰਾਹੀਂ ਚਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਤਾਕਤਵਰ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਬਲ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਥਿਊਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਕੁਆਰਕ-ਗਲੂਔਨ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦੀ| ਕੁਆਰਕ-ਗਲੂਔਨ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ, ਸਿਧਾਂਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ  ਇਸਲਈ AdS/CFT ਮੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੇਲ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੁਪਰਸਮਰੂਪ ਗੇਜ਼ ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ N = 4 super Yang–Mills theory ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਥਿਊਰੀ ਕੁਆਂਟਮ ਕਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਲਈ ਲੱਗਭੱਗ ਚੰਗੀ ਸਮਾਨਤਾ ਮੋਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਇਸਤਰਾਂ ਕੁਆਰਕ-ਗਲੂਔਨ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚ  ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਜਿਆਦਾ ਅਸਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਸਿਧਾਂਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਕੁਆਰਕ-ਗਲੂਔਨ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਦਾ ਕੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਦਲਦਲਪੁਣਾ (shear viscosity) ਮਿਣਿਆ ਹੈ। 2008 ਵਿੱਚ, ਬਰੁੱਕਹੈਵਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ (Brookhaven National Laboratory) ਵਿੱਚ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਭਾਰੀ ਆਇਔਨ ਕੋਲਾਈਡਰ (Relativistic Heavy Ion Collider) ਤੇ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਸਾਬਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

== ਸੰਘਣੇ ਪਦਾਰਥ ਵਾਲੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ==
   
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸੰਘਣੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕੁੱਝ ਸੰਘਣੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਮਝਣੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਨ, ਅਤੇ AdS/CFT ਮੇਲ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਸਮਝਣ ਦੀ ਅਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੁਪਰਫਲੱਡ ਦੀ ਇੱਕ ਇਨਸੁਲੇਟਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਕਾਫੀ ਸਫਲਤਾ ਹਾਸਲ ਹੋਈ ਹੈ।

== ਗਣਿਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ==
   
ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਖੋਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਜੋੜਦੇ ਹੋਏ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੇ ਸੁੱਧ-ਗਣਿਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਾਂਗ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਕੋਲ ਫਿਲਹਾਲ ਕਠੋਰ ਗਣਿਤਿਕ ਬਣਤਰਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਸਾਰੇ ਸੰਕਲਪ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਏ ਜਾ ਸਕਣ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਜੋ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਨ,ਅਕਸਰ ਦਿਸਦੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਗਣਿਤਿਕ ਢਾਂਚਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਉਣ ਲਈ ਭੌਤਿਕੀ ਸਹਿਜ-ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਗਾਈਡ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਬਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਤਰਾਂ, ਸਟ੍ਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੇ ਸ਼ੁੱਧ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਸੋਮੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ।

== ਦਰਪਣ ਸਮਰੂਪਤਾ (Mirror symmetry) ==
[[File:Clebsch Cubic.png|thumb|right|alt=A complex mathematical surface in three dimensions.|ਕਲੈਬਸ਼ ਕਿਊਬ ਅਲਜਬਰਿਕ ਵੈਰਾਇਟੀ ਨਾਮਕ ਰੇਖਾਗਣਿਤਕ ਵਸਤੂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੈ | ਗਣਨਾਸੂਚਕ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਦਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਨਤੀਜਾ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸਤਹਿ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਇੰਨਬਿੰਨ 27 ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਹਨ]]  
 
ਦਰਪਣ ਸਮਰੂਪਤਾ ਦੀ ਖੋਜ ਰਾਹੀਂ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਨੇ ਗਣਿਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ, ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਸਥਾਨਿਕ ਅਯਾਮਾਂ ਦਾ ਅਕਾਰ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਲਾਬਿ-ਯਾਊ ਬਹੁ-ਪਰਤਾਂ ਨਾਮਕ ਗਣਿਤਿਕ ਚੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਕੇਤਿਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (encoded)| ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ, ਤੇ ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਰਾਹੀਂ ਫਿਜਿਕਸ ਦੇ ਯਥਾਰਥਵਾਦੀ ਮਾਡਲਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। 1980ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਫਿਜਿਕਲ ਮਾਡਲ ਲਈ, ਸਬੰਧਿਤ ਨਿਰਾਲੀ ਕਾਲਾਬਿ-ਯਾਊ ਬਹੁ-ਪਰਤ ਬਣਾਉਣੀ ਸੰਭਵ ਹੈ। ਸਗੋਂ, ਇਹ ਵੀ ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਦੋ ਕਾਲਾਬਿ-ਯਾਊ ਬਹੁ-ਪਰਤਾਂ  ਇੱਜੋ ਫਿਜਿਕਸ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਬਹੁ-ਪਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਦੀਆਂ ਦਰਪਣ ਕਿਹਾ ਗਿਆ| ਵਿਭਿੰਨ ਕਾਲਾਬਿ-ਯਾਊ ਬਹੁ-ਪਰਤਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇਸ ਦਰਪਣ ਸਮਰੂਪਤਾ ਸਬੰਧ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗਣਿਤਿਕ ਲੜੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਸੂਚਕ ਅਲਜਬਰਿਕ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਗਣਿਤਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਦੀ ਮਦੱਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ ਗਣਿਤਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਜੇ ਵੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਸਹਿਜ ਗਿਆਨ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਦਰਪਣ ਸਮਰੂਪਤਾ ਦੀ ਗਣਿਤਿਕ ਸਮਝ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਹਨ।

==ਸ਼ਿਖਰ ਅਪਰੇਟਰ ਬੀਜਗਣਿਤ (Vertex operator algebras) ==
    
ਦਰਪਣ ਸਮਰੂਪਤਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਖਰ ਅਪਰੇਟਰ ਬੀਜਗਣਿਤ (Vertex operator algebras) ਦੀ ਥਿਊਰੀ  ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ 1992 ਵਿੱਚ ਰਿਚਰਡ ਬੋਰਚਰਡਜ਼ ਦੁਆਰਾ monstrous moonshine ਅਨੁਮਾਨ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਵਰਤੇ ਗਏ ਜੋ monster group (ਗਰੁੱਪ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਇੱਕ ਬਣਤਰ)ਤੇ modular functions (ਨੰਬਰ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀ।

== ਹਵਾਲੇ ==
===ਨੋਟਸ===
{{notelist}}

===ਹੋਰ ਹਵਾਲੇ===
{{reflist|30em}}

===ਸੰਦਰਭ ਗ੍ਰੰਥ ਸੂਚੀ===

{{refbegin|30em}}

* {{cite book |editor1-first=Paul |editor1-last=Aspinwall |editor2-first=Tom |editor2-last=Bridgeland |editor3-first=Alastair |editor3-last=Craw |editor4-first=Michael |editor4-last=Douglas |editor5-first=Mark |editor5-last=Gross |editor6-first=Anton |editor6-last=Kapustin |editor7-first=Gregory |editor7-last=Moore |editor8-first=Graeme |editor8-last=Segal |editor9-first=Balázs |editor9-last=Szendröi |editor10-first=P.M.H. |editor10-last=Wilson |title=Dirichlet Branes and Mirror Symmetry |year=2009 |publisher=American Mathematical Society | isbn=978-0-8218-3848-8}}
* {{cite journal |last1=Banks |first1=Tom |last2=Fischler |first2=Willy |last3=Schenker |first3=Stephen |last4=Susskind |first4=Leonard |date=1997 |title=M theory as a matrix model: A conjecture |journal=Physical Review D |volume=55 |issue=8 |doi=10.1103/physrevd.55.5112 |pages=5112–5128|bibcode=1997PhRvD..55.5112B |arxiv = hep-th/9610043 }}
* {{cite book |last1=Becker |first1=Katrin |last2=Becker |first2=Melanie |last3=Schwarz |first3=John |title=String theory and M-theory: A modern introduction |date=2007 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-86069-7}}
* {{cite journal |last1=Bekenstein |first1=Jacob |year=1973 |title=Black holes and entropy |journal=Physical Review D |volume=7 |issue=8 |doi=10.1103/PhysRevD.7.2333 |pages=2333–2346 |bibcode = 1973PhRvD...7.2333B }}
* {{cite journal |last1=Bergshoeff |first1=Eric |last2=Sezgin |first2=Ergin |last3=Townsend |first3=Paul |date=1987 |title=Supermembranes and eleven-dimensional supergravity |journal=Physics Letters B |volume=189 |issue=1 |pages=75–78 |bibcode = 1987PhLB..189...75B |doi = 10.1016/0370-2693(87)91272-X }}
* {{cite journal |last1=Borcherds |first1=Richard |title=Monstrous moonshine and Lie superalgebras |year=1992 |journal=Inventiones Mathematicae |volume=109 |issue=1 |pages=405–444|bibcode = 1992InMat.109..405B |doi = 10.1007/BF01232032 }}
* {{cite journal |last=Candelas |first=Philip |last2=de la Ossa |first2=Xenia |last3=Green |first3=Paul |last4=Parks |first4=Linda |year=1991 |title=A pair of Calabi–Yau manifolds as an exactly soluble superconformal field theory |journal=Nuclear Physics B |volume=359 |issue=1 |pages=21–74 |doi=10.1016/0550-3213(91)90292-6 |bibcode = 1991NuPhB.359...21C }}
* {{cite journal |last1=Candelas |first1=Philip |last2=Horowitz |first2=Gary |last3=Strominger |first3= Andrew |last4=Witten |first4=Edward |date=1985 |title=Vacuum configurations for superstrings |journal=Nuclear Physics B |volume=258 |issue= |pages=46–74|bibcode = 1985NuPhB.258...46C |doi=10.1016/0550-3213(85)90602-9 }}
* {{cite journal |last1=Castro |first1=Alejandra |last2=Maloney |first2=Alexander |last3=Strominger |first3=Andrew |year=2010 |title=Hidden conformal symmetry of the Kerr black hole |journal=Physical Review D |volume=82 |issue=2 |doi=10.1103/PhysRevD.82.024008 |arxiv = 1004.0996 |bibcode = 2010PhRvD..82b4008C }}
* {{cite arXiv |last1=Cheng |first1=Miranda |last2=Duncan |first2=John |last3=Harvey |first3=Jeffrey |date=2013 |title=Umbral Moonshine |eprint=1204.2779 }}
* {{cite book |last=Connes |first=Alain |date=1994 |title=Noncommutative Geometry |url=https://archive.org/details/noncommutativege0000conn |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-185860-5}}
* {{cite journal |last1=Connes |first1=Alain |last2=Douglas |first2=Michael |last3=Schwarz |first3=Albert |date=1998 |title=Noncommutative geometry and matrix theory |journal=Journal of High Energy Physics |volume=19981 |issue=2 |pages=003 | doi = 10.1088/1126-6708/1998/02/003 |bibcode=1998JHEP...02..003C |arxiv = hep-th/9711162 }}
* {{cite journal |last1=Conway |first1=John |last2=Norton |first2=Simon |title=Monstrous moonshine |year=1979 |journal=Bull. London Math. Soc. |volume=11 |issue=3 |pages=308–339 |doi=10.1112/blms/11.3.308}}
* {{cite journal |last1=Cremmer |first1=Eugene |last2=Julia |first2=Bernard |last3=Scherk |first3=Joel |date=1978 |title=Supergravity theory in eleven dimensions |journal=Physics Letters B |volume=76 |issue=4 |pages=409–412 |bibcode = 1978PhLB...76..409C |doi = 10.1016/0370-2693(78)90894-8 }}
* {{cite journal |last1=de Haro |first1=Sebastian |last2=Dieks |first2=Dennis |last3='t Hooft |first3=Gerard |last4=Verlinde |first4=Erik |year=2013 |title=Forty Years of String Theory Reflecting on the Foundations |journal=Foundations of Physics |volume=43 |issue=1 |pages=1–7 |bibcode=2013FoPh...43....1D |doi=10.1007/s10701-012-9691-3}}
* {{cite book |editor1-first=Pierre |editor1-last=Deligne |editor2-first=Pavel |editor2-last=Etingof |editor3-first=Daniel |editor3-last=Freed |editor4-first=Lisa |editor4-last=Jeffery |editor5-first=David |editor5-last=Kazhdan |editor6-first=John |editor6-last=Morgan |editor7-first=David |editor7-last=Morrison |editor8-first=Edward |editor8-last=Witten |title=Quantum Fields and Strings: A Course for Mathematicians |volume=1 |year=1999 |publisher=American Mathematical Society |isbn=978-0821820124}}
* {{cite journal |last1=Duff |first1=Michael |date=1996 |title=M-theory (the theory formerly known as strings) |journal=International Journal of Modern Physics A |volume=11 |issue=32 |pages=6523–41 |bibcode=1996IJMPA..11.5623D |doi=10.1142/S0217751X96002583 |arxiv = hep-th/9608117 }}
* {{cite journal |last1=Duff |first1=Michael |date=1998 |title=The theory formerly known as strings |url=https://archive.org/details/sim_scientific-american_1998-02_278_2/page/64 |journal=Scientific American |volume=278 |issue=2 |pages=64–9 |doi=10.1038/scientificamerican0298-64}}
* {{cite journal |last1=Duff |first1=Michael |last2=Howe |first2=Paul |last3=Inami |first3=Takeo |last4=Stelle |first4=Kellogg |date=1987 |title=Superstrings in {{math|''D''{{=}}10}} from supermembranes in {{math|''D''{{=}}11}} |journal=Nuclear Physics B |volume=191 |issue=1 |pages=70–74 |doi=10.1016/0370-2693(87)91323-2|bibcode=1987PhLB..191...70D }}
* {{cite book |last1=Dummit |first1=David |last2=Foote |first2=Richard |title=Abstract Algebra |date=2004 |publisher=Wiley |isbn=978-0-471-43334-7}}
* {{cite arXiv |last1=Duncan |first1=John |last2=Griffin |first2=Michael |last3=Ono |first3=Ken |date=2015 |title=Proof of the Umbral Moonshine Conjecture |eprint=1503.01472 }}
* {{cite journal |last1=Eguchi |first1=Tohru |last2=Ooguri |first2=Hirosi |last3=Tachikawa |first3=Yuji |title=Notes on the K3 surface and the Mathieu group {{math|''M''&lt;sub&gt;24&lt;/sub&gt;}} | doi=10.1080/10586458.2011.544585 |year=2011 |journal=Experimental Mathematics |volume=20 |issue=1 |pages=91–96}}
* {{cite book |last1=Frenkel |first1=Igor |last2=Lepowsky |first2=James |last3=Meurman |first3=Arne |title=Vertex Operator Algebras and the Monster |series=Pure and Applied Mathematics |volume=134 |year=1988 |publisher=Academic Press |isbn= 0-12-267065-5}}
* {{cite book |last1=Gannon |first1=Terry |title=Moonshine Beyond the Monster: The Bridge Connecting Algebra, Modular Forms, and Physics |publisher=Cambridge University Press}}
* {{cite journal |last1=Givental |first1=Alexander |year=1996 |title=Equivariant Gromov-Witten invariants |journal=International Mathematics Research Notices |volume=1996 |issue=13 |pages=613–663 |doi=10.1155/S1073792896000414}}
* {{cite journal |last1=Givental |first1=Alexander |year=1998 |title=A mirror theorem for toric complete intersections |journal=Topological field theory, primitive forms and related topics |pages=141–175 |doi=10.1007/978-1-4612-0705-4_5|isbn=978-1-4612-6874-1 }}
* {{cite journal | last1=Gubser| first1=Steven| last2=Klebanov| first2=Igor| last3=Polyakov| first3=Alexander | title=Gauge theory correlators from non-critical string theory | url=https://archive.org/details/sim_physics-letters-b_1998-05-28_428_1-2/page/n114| journal=Physics Letters B | volume=428 | year=1998 | pages=105–114 | arxiv=hep-th/9802109|bibcode = 1998PhLB..428..105G |doi = 10.1016/S0370-2693(98)00377-3 }}
* {{cite journal |last1=Guica |first1=Monica |last2=Hartman |first2=Thomas |last3=Song |first3=Wei |last4=Strominger |first4=Andrew |year=2009 |title=The Kerr/CFT Correspondence |journal=Physical Review D |volume=80 |issue=12 |doi=10.1103/PhysRevD.80.124008 |arxiv = 0809.4266 |bibcode = 2009PhRvD..80l4008G }}
* {{cite journal |last1=Hawking |first1=Stephen |year=1975 |title=Particle creation by black holes |url=https://archive.org/details/sim_communications-in-mathematical-physics_1975_43_3/page/199 |journal=Communications in Mathematical Physics |volume=43 |issue=3 |pages=199–220 |bibcode = 1975CMaPh..43..199H |doi = 10.1007/BF02345020 }}
* {{cite journal |last1=Hawking |first1=Stephen |year=2005 |title=Information loss in black holes |journal=Physical Review D |volume=72 |issue=8 |doi=10.1103/PhysRevD.72.084013 |arxiv = hep-th/0507171 |bibcode = 2005PhRvD..72h4013H }}
* {{cite journal |last1=Hořava |first1=Petr |last2=Witten |first2=Edward |date=1996 |title=Heterotic and Type I string dynamics from eleven dimensions
 |journal=Nuclear Physics B |volume=460 |issue=3 |pages=506–524 |arxiv = hep-th/9510209 |bibcode = 1996NuPhB.460..506H |doi = 10.1016/0550-3213(95)00621-4 }}

* {{cite book |editor1-first=Kentaro |editor1-last=Hori |editor2-first=Sheldon |editor2-last=Katz |editor3-first=Albrecht |editor3-last=Klemm |editor4-first=Rahul |editor4-last=Pandharipande |editor5-first=Richard |editor5-last=Thomas |editor6-first=Cumrun |editor6-last=Vafa |editor7-first=Ravi |editor7-last=Vakil |editor8-first=Eric |editor8-last=Zaslow |title=Mirror Symmetry |year=2003 |publisher=American Mathematical Society |url=http://math.stanford.edu/~vakil/files/mirrorfinal.pdf |isbn=0-8218-2955-6 |access-date=2016-02-28 |archive-date=2006-09-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060919020706/http://math.stanford.edu/~vakil/files/mirrorfinal.pdf |dead-url=yes }}
* {{cite journal |last1=Hull |first1=Chris |last2=Townsend |first2=Paul |date=1995 |title=Unity of superstring dualities |journal=Nuclear Physics B |volume=4381 |issue=1 |pages=109–137 |arxiv = hep-th/9410167 |bibcode=1995NuPhB.438..109H |doi=10.1016/0550-3213(94)00559-W }}
* {{cite journal |last1=Kapustin |first1=Anton |last2=Witten |first2=Edward |title=Electric-magnetic duality and the geometric Langlands program |journal=Communications in Number Theory and Physics |volume=1 |issue=1 |pages=1–236 |date=2007 |doi=10.4310/cntp.2007.v1.n1.a1|arxiv = hep-th/0604151 |bibcode = 2007CNTP....1....1K }}
* {{cite web |last=Klarreich |first=Erica |title=Mathematicians chase moonshine's shadow |url=https://www.quantamagazine.org/20150312-mathematicians-chase-moonshines-shadow/ |website=Quanta Magazine |accessdate=March 2015}}
* {{cite journal| last1=Klebanov| first1=Igor| last2=Maldacena| first2=Juan| title=Solving Quantum Field Theories via Curved Spacetimes| journal=[[Physics Today]]| date=2009| url=http://www.sns.ias.edu/~malda/Published.pdf| format=PDF| accessdate=May 2013| pages=28–33| doi=10.1063/1.3074260| volume=62| bibcode=2009PhT....62a..28K| archive-date=2013-07-02| archive-url=https://web.archive.org/web/20130702011201/http://www.sns.ias.edu/~malda/Published.pdf| dead-url=yes}}
* {{cite journal |last1=Kontsevich |first1=Maxim |year=1995 |title=Homological algebra of mirror symmetry |journal=Proceedings of the International Congress of Mathematicians |pages=120–139|bibcode=1994alg.geom.11018K |arxiv=alg-geom/9411018 }}
* {{cite journal | last1 = Kovtun | first1 = P. K. | last2 = Son | first2 = Dam T. | last3 = Starinets | first3 = A. O. | title = Viscosity in strongly interacting quantum field theories from black hole physics | journal = Physical Review Letters | volume = 94 | issue = 11 | year = 2001 | bibcode = 2005PhRvL..94k1601K | pages = 111601 | doi = 10.1103/PhysRevLett.94.111601 | pmid = 15903845|arxiv = hep-th/0405231 }}
* {{cite journal |last1=Lian |first1=Bong |last2=Liu |first2=Kefeng |last3=Yau |first3=Shing-Tung |year=1997 |title=Mirror principle, I |journal=Asian Journal of Math |volume=1 |pages=729–763|bibcode=1997alg.geom.12011L |arxiv=alg-geom/9712011 }}
* {{cite journal |last1=Lian |first1=Bong |last2=Liu |first2=Kefeng |last3=Yau |first3=Shing-Tung |year=1999a |title=Mirror principle, II |journal=Asian Journal of Math |volume=3 |pages=109–146|bibcode=1999math......5006L |arxiv=math/9905006 }}
* {{cite journal |last1=Lian |first1=Bong |last2=Liu |first2=Kefeng |last3=Yau |first3=Shing-Tung |year=1999b |title=Mirror principle, III |journal=Asian Journal of Math |volume=3 |pages=771–800|bibcode=1999math.....12038L |arxiv=math/9912038 }}
* {{cite journal |last1=Lian |first1=Bong |last2=Liu |first2=Kefeng |last3=Yau |first3=Shing-Tung |year=2000 |title=Mirror principle, IV |journal=Surveys in Differential Geometry |pages=475–496|bibcode=2000math......7104L |arxiv=math/0007104 |doi=10.4310/sdg.2002.v7.n1.a15 |volume=7}}
* {{cite journal | last1 = Luzum | first1 = Matthew | last2 = Romatschke | first2 = Paul | title = Conformal relativistic viscous hydrodynamics: Applications to RHIC results at {{math|{{radical|''s''&lt;sub&gt;''NN''&lt;/sub&gt;}}{{=}}200}} GeV | journal = Physical Review C | volume = 78 | issue = 3 | year = 2008|arxiv=0804.4015|doi=10.1103/PhysRevC.78.034915}}
* {{cite journal | last1=Maldacena| first1=Juan | title=The Large {{math|''N''}} limit of superconformal field theories and supergravity | journal=Advances in Theoretical and Mathematical Physics | volume=2 | date=1998 | pages=231–252 | arxiv=hep-th/9711200|bibcode = 1998AdTMP...2..231M | doi=10.1063/1.59653 }}
* {{cite journal |title=The Illusion of Gravity |last=Maldacena |first=Juan |date=2005 |journal=Scientific American |url=http://www.sns.ias.edu/~malda/sciam-maldacena-3a.pdf |accessdate=July 2013 |bibcode=2005SciAm.293e..56M |volume=293 |pages=56–63 |doi=10.1038/scientificamerican1105-56 |issue=5 |pmid=16318027 |archive-date=2013-11-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131110061237/http://www.sns.ias.edu/~malda/sciam-maldacena-3a.pdf |dead-url=yes }}
* {{cite journal |last1=Maldacena |first1=Juan |last2=Strominger |first2=Andrew |last3=Witten |first3=Edward |date=1997 |title=Black hole entropy in M-theory |journal=Journal of High Energy Physics |volume=1997 |issue=12 |doi=10.1088/1126-6708/1997/12/002}}
* {{cite journal | last1 = Merali | first1 = Zeeya | title = Collaborative physics: string theory finds a bench mate | journal = Nature | volume = 478 | pages = 302–304 | year = 2011 | doi = 10.1038/478302a | pmid = 22012369 | issue = 7369|bibcode = 2011Natur.478..302M }}
* {{cite journal| author=Moore, Gregory | title=What is&amp;nbsp;... a Brane?| journal=Notices of the AMS| date=2005 | url=http://www.ams.org/notices/200502/what-is.pdf |format=PDF| accessdate=June 2013 |page=214|  volume=52}}
* {{cite journal |last1=Nahm |first1=Walter |date=1978 |title=Supersymmetries and their representations |journal=Nuclear Physics B |volume=135 |issue=1 |pages=149–166 |bibcode = 1978NuPhB.135..149N |doi = 10.1016/0550-3213(78)90218-3 }}
* {{cite journal |last1=Nekrasov |first1=Nikita |last2=Schwarz |first2=Albert |date=1998 |title=Instantons on noncommutative {{math|'''R'''&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt;}} and (2,0) superconformal six dimensional theory |url=https://archive.org/details/sim_communications-in-mathematical-physics_1998_198_3/page/689 |journal=Communications in Mathematical Physics |volume=198 |issue=3 |pages=689–703 |doi=10.1007/s002200050490|bibcode=1998CMaPh.198..689N |arxiv = hep-th/9802068 }}
* {{cite journal |last1=Ooguri |first1=Hirosi |last2=Strominger |first2=Andrew |last3=Vafa |first3=Cumrun |date=2004 |title=Black hole attractors and the topological string |journal=Physical Review D |volume=70 |issue=10 |doi=10.1103/physrevd.70.106007}}
* {{cite journal |last1=Polchinski |first1=Joseph |title=All Strung Out? |journal=American Scientist |date=2007 |url=http://www.americanscientist.org/bookshelf/pub/all-strung-out |accessdate=April 2015 |archive-date=2017-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170407020113/http://www.americanscientist.org/bookshelf/pub/all-strung-out |url-status=dead }}
* {{Cite book| first = Roger | last = Penrose | year = 2005 | title = The Road to Reality: A Complete Guide to the Laws of the Universe | url = https://archive.org/details/roadtorealitycom00penr_0 | publisher = Knopf | isbn = 0-679-45443-8 }}
* {{cite journal |last1=Randall |first1=Lisa |last2=Sundrum |first2=Raman |date=1999 |title=An alternative to compactification |journal=Physical Review Letters |volume=83 |issue=23 |pages=4690–4693 |doi=10.1103/PhysRevLett.83.4690 |arxiv=hep-th/9906064 |bibcode = 1999PhRvL..83.4690R }}
* {{cite journal | last1 = Sachdev | first1 = Subir | title = Strange and stringy | journal = Scientific American | volume = 308 | issue = 44 | year = 2013|doi=10.1038/scientificamerican0113-44 | pages = 44–51|bibcode = 2012SciAm.308a..44S }}
* {{cite journal |last1=Seiberg |first1=Nathan |last2=Witten |first2=Edward |date=1999 |title=String Theory and Noncommutative Geometry |journal=Journal of High Energy Physics |volume=1999 | doi = 10.1088/1126-6708/1999/09/032 | page=032 | issue = 9 |bibcode=1999JHEP...09..032S |arxiv = hep-th/9908142 }}
* {{cite journal |last1=Sen |first1=Ashoke |date=1994a |title=Strong-weak coupling duality in four-dimensional string theory |journal=International Journal of Modern Physics A |volume=9 |issue=21 |pages=3707–3750 |bibcode=1994IJMPA...9.3707S |doi=10.1142/S0217751X94001497 |arxiv = hep-th/9402002 }}
* {{cite journal |last1=Sen |first1=Ashoke |date=1994b |title=Dyon-monopole bound states, self-dual harmonic forms on the multi-monopole moduli space, and {{math|''SL''(2,'''Z''')}} invariance in string theory |journal=Physics Letters B |volume=329 |issue=2 |pages=217–221 |doi=10.1016/0370-2693(94)90763-3|arxiv = hep-th/9402032 |bibcode = 1994PhLB..329..217S }}
* {{Cite book| first = Lee | last = Smolin | year = 2006 | title = The Trouble with Physics: The Rise of String Theory, the Fall of a Science, and What Comes Next | url = https://archive.org/details/troublewithphysi0000smol_l5h1 | publisher = Houghton Mifflin Co. | location = New York | isbn = 0-618-55105-0 }}
* {{cite journal |last1=Strominger |first1=Andrew |date=1998 |title=Black hole entropy from near-horizon microstates |journal=Journal of High Energy Physics |volume=1998 |issue=2 |doi=10.1088/1126-6708/1998/02/009|arxiv = hep-th/9712251 |bibcode = 1998JHEP...02..009S |pages=009}}
* {{cite journal |last1=Strominger |first1=Andrew |last2=Vafa |first2=Cumrun |date=1996 |title=Microscopic origin of the Bekenstein–Hawking entropy |journal=Physics Letters B |volume=379 |issue=1 |pages=99–104 |arxiv = hep-th/9601029 |bibcode = 1996PhLB..379...99S |doi = 10.1016/0370-2693(96)00345-0 }}
* {{cite journal |last1=Strominger |first1=Andrew |last2=Yau |first2=Shing-Tung |last3=Zaslow |first3=Eric |year=1996 |title=Mirror symmetry is T-duality |journal=Nuclear Physics B |volume=479 |issue=1 |pages=243–259|arxiv = hep-th/9606040 |bibcode = 1996NuPhB.479..243S |doi = 10.1016/0550-3213(96)00434-8 }}
* {{cite book |last1=Susskind |first1=Leonard |title=The Cosmic Landscape: String Theory and the Illusion of Intelligent Design |date=2005 |publisher=Back Bay Books |isbn=978-0316013338}}
*{{cite book |last1=Susskind |first1=Leonard |title=The Black Hole War: My Battle with Stephen Hawking to Make the World Safe for Quantum Mechanics |url=https://archive.org/details/blackholewarmyba0000suss |year=2008 |publisher=Little, Brown and Company |isbn=978-0-316-01641-4 }}
* {{cite book |last1=Wald |first1=Robert |title=General Relativity |url=https://archive.org/details/generalrelativit0000wald |date=1984 |publisher=University of Chicago Press |isbn=978-0-226-87033-5 }}
* {{cite book |last1=Weinberg |first1=Steven |title=Anthropic bound on the cosmological constant |date=1987 |publisher=Physical Review Letters |volume=59 |issue=22 |pages=2607 }}
* {{cite journal |last1=Witten |first1=Edward |date=1995 |title=String theory dynamics in various dimensions |journal=Nuclear Physics B |volume=443 |issue=1 |pages=85–126 |doi=10.1016/0550-3213(95)00158-O|arxiv = hep-th/9503124 |bibcode = 1995NuPhB.443...85W }}
* {{cite journal | last1=Witten| first1=Edward | title=Anti-de Sitter space and holography | journal=Advances in Theoretical and Mathematical Physics | volume=2 | year=1998 | pages=253–291 | arxiv=hep-th/9802150|bibcode = 1998AdTMP...2..253W }}
* {{cite arXiv | last1=Witten| first1=Edward | title=Three-dimensional gravity revisited | year=2007 |eprint=0706.3359 |class=hep-th }}
* {{cite book |last= Woit |first= Peter |title= Not Even Wrong: The Failure of String Theory and the Search for Unity in Physical Law |url= https://archive.org/details/notevenwrongfail00woit |publisher= Basic Books |date= 2006 |page= [https://archive.org/details/notevenwrongfail00woit/page/105 105] |isbn= 0-465-09275-6}}
* {{Cite book| first1 = Shing-Tung | last1 = Yau | first2 = Steve | last2 = Nadis | year = 2010 | title = The Shape of Inner Space: String Theory and the Geometry of the Universe's Hidden Dimensions | url = https://archive.org/details/shapeofinnerspac0000yaus | publisher = Basic Books | isbn = 978-0-465-02023-2 }}
* {{cite book |last=Zee |first=Anthony |title=Quantum Field Theory in a Nutshell|url=https://archive.org/details/isbn_9780691140346 |edition= 2nd  |date=2010 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0-691-14034-6 }}
* {{cite book |last1=Zwiebach |first1=Barton |title=A First Course in String Theory |url=https://archive.org/details/firstcourseinstr0002edzwie |date=2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-88032-9}}

{{refend}}

==ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਪੜਾਈ ==
=== ਲੋਕ ਪ੍ਰਚਾਰ ===
====ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ====
* {{Cite book| first = Brian | last = Greene | year = 2003 | title = [[The Elegant Universe: Superstrings, Hidden Dimensions, and the Quest for the Ultimate Theory]] | publisher = W.W. Norton &amp; Company | location = New York | isbn = 0-393-05858-1 }}
* {{Cite book| first = Brian | last = Greene | year = 2004 | title = [[The Fabric of the Cosmos: Space, Time, and the Texture of Reality]] | publisher = Alfred A. Knopf | location = New York | isbn = 0-375-41288-3 }}

==== ਅਲੋਚਨਾਤਮਿਕ ====
* {{Cite book| first = Roger | last = Penrose | year = 2005 | title = [[The Road to Reality: A Complete Guide to the Laws of the Universe]] | publisher = Knopf | isbn = 0-679-45443-8 }}
* {{Cite book| first = Lee | last = Smolin | year = 2006 | title = [[The Trouble with Physics: The Rise of String Theory, the Fall of a Science, and What Comes Next]] | publisher = Houghton Mifflin Co. | location = New York | isbn = 0-618-55105-0 }}
* {{Cite book| first = Peter | last = Woit | year = 2006 | title = Not Even Wrong: The Failure of String Theory And the Search for Unity in Physical Law | url = https://archive.org/details/notevenwrongfail00woit | publisher = New York: Basic Books | location = London: Jonathan Cape &amp; | isbn = 978-0-465-09275-8 &lt;!-- both are correct --&gt;}}

=== ਪੁਸਤਕਾਂ ===
==== ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ====
* {{cite book |last1=Becker |first1=Katrin |last2=Becker |first2=Melanie |last3=Schwarz |first3=John |title=String Theory and M-theory: A Modern Introduction |date=2007 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-86069-7}}
* {{cite book |last1=Green |first1=Michael |last2=Schwarz |first2=John |last3=Witten |first3=Edward |title=Superstring theory. Vol. 1: Introduction |publisher=Cambridge University Press |date=2012 |isbn=978-1107029118 }}
* {{cite book |last1=Green |first1=Michael |last2=Schwarz |first2=John |last3=Witten |first3=Edward |title=Superstring theory. Vol. 2: Loop amplitudes, anomalies and phenomenology |publisher=Cambridge University Press |date=2012 |isbn=978-1107029132 }}
* {{cite book |last1=Polchinski |first1=Joseph |year=1998 |title=String Theory Vol. 1: An Introduction to the Bosonic String |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-63303-6}}
* {{cite book |last=Polchinski |first=Joseph |year=1998 |title=String Theory Vol. 2: Superstring Theory and Beyond |publisher=Cambridge University Press |isbn=0-521-63304-4}}
* {{cite book |last1=Zwiebach |first1=Barton |title=A First Course in String Theory |url=https://archive.org/details/firstcourseinstr0002edzwie |date=2009 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-88032-9}}

==== ਗਣਿਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ====
* {{cite book |editor1-first=Pierre |editor1-last=Deligne |editor2-first=Pavel |editor2-last=Etingof |editor3-first=Daniel |editor3-last=Freed |editor4-first=Lisa |editor4-last=Jeffery |editor5-first=David |editor5-last=Kazhdan |editor6-first=John |editor6-last=Morgan |editor7-first=David |editor7-last=Morrison |editor8-first=Edward |editor8-last=Witten |title=Quantum Fields and Strings: A Course for Mathematicians, Vol. 2 |year=1999 |publisher=American Mathematical Society |isbn=978-0821819883}}


[[Category:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>5yd9wsglm3tsl72ijk6dgdkwlqapocs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੀਨਾਈ ਟਾਪੂਨੁਮਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>55787</id>
    <revision>
      <id>776081</id>
      <parentid>761455</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:42:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776081</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6871" sha1="nhyg6ub1chzo7u7nptvwmq8im8lv4cf" xml:space="preserve">[[File:Sinai Peninsula - en.svg|thumb|ਸੀਨਾਈ ਟਾਪੂਨੁਮੇ ਦਾ ਰਹਿਤਲੀ ਨਕਸ਼ਾ]]

'''ਸੀਨਾਈ ਟਾਪੂਨੁਮਾ''' ਜਾਂ '''ਸੀਨਾਈ''' ({{IPAc-en|ˈ|s|aɪ|n|aɪ}};&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.thefreedictionary.com/Sinai |title=Definition of Sinai |publisher=The Free Dictionary |accessdate=2014-05-03 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://dictionary.reference.com/browse/Sinai |title=Define Sinai |publisher=Dictionary.com |accessdate=2014-05-03 }}&lt;/ref&gt; {{lang-ar|سيناء}} ''{{transl|ar|ALA|ਸੀਨਾʼ&amp;nbsp;}}''; {{lang-arz|سينا}} ''{{transl|arz|ਸੀਨਾ}}'', {{IPA-arz|ˈsiːnæ|IPA}}) [[ਮਿਸਰ]] ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ ੬੦,੦੦੦ ਵਰਗ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ (੨੩,੦੦੦ ਵਰਗ ਮੀਲ) ਦੇ ਰਕਬੇ ਵਾਲ਼ਾ ਇੱਕ ਤਿਕੋਨੀ [[ਟਾਪੂਨੁਮਾ]] ਹੈ। ਇਹਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਉੱਤਰ ਵੱਲ [[ਭੂ-ਮੱਧ ਸਮੁੰਦਰ]] ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ [[ਲਾਲ ਸਮੁੰਦਰ]] ਨਾਲ਼ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਮਿਸਰੀ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ]] ਦੀ ਬਜਾਇ [[ਏਸ਼ੀਆ]] ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੁਲ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਮਿਸਰ ਦੀਆਂ ੨੭ ਰਾਜਪਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ੨ ਵਿੱਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਦੀ ਕੁੱਲ ਅਬਾਦੀ ਲਗਭਗ ੧੪ ਲੱਖ ਹੈ। ਰਸਮੀ ਨਾਂ ਤੋਂ ਛੁੱਟ [[ਮਿਸਰੀ ਲੋਕ]] ਇਹਨੂੰ ''{{transl|arz|ਅਰਦ ਉਲ-ਫ਼ੈਰੂਜ਼}}'' ({{lang|arz|أرض الفيروز}} &quot;[[ਫ਼ੀਰੋਜ਼ਾ|ਫ਼ੀਰੋਜ਼ੇ]] ਦੀ ਧਰਤੀ&quot;) ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਦੇ ਮਿਸਰੀ ਲੋਕ ਇਹਨੂੰ ''ਮਫ਼ਕਤ'' ਜਾਂ &quot;ਹਰੀਆਂ ਧਾਤੂਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ&quot; ਆਖਦੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;[http://www.gemnantes.fr/documents/pdf/DUGs/Salanne_dug.pdf &quot;Étude de la turquoise: de ses traitements et imitations&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131215115447/http://www.gemnantes.fr/documents/pdf/DUGs/Salanne_dug.pdf |date=2013-12-15 }}, thesis by Claire Salanne, Université de Nantes, 2009.&lt;/ref&gt;

==ਅਗਾਂਹ ਪੜ੍ਹੋ==
* Gardner, Ann. &quot;At Home in South Sinai&quot;. ''Nomadic Peoples'' 2000. Vol. 4,Iss. 2; pp.&amp;nbsp;48–67. Detailed account of Bedouin women
* {{cite journal|title=Central Sinai|url=https://archive.org/details/sim_geographical-journal_1926-05_67_5/page/n110|author=H. J. L. Beadnell|journal=Geographical Journal|volume=67|issue=5|date=May 1926|pages=385–398|doi=10.2307/1782203|jstor=1782203}}
* {{cite journal|title=Recent Surveys in Sinai and Palestine|author=C. W. Wilson|journal=Journal of the Royal Geographical Society of London|volume=43|year=1873|pages=206–240|doi=10.2307/1798627|jstor=1798627}}
* {{cite book|url=http://books.google.com/?id=vRrJvNXGF9cC&amp;pg=PA125&amp;lpg=PA125&amp;dq=%22Tourist+Places+and+Negotiating+Modernity:+European+Women+and+Romance+Tourism+in+the+Sinai%22&amp;q=%22Tourist%20Places%20and%20Negotiating%20Modernity%3A%20European%20Women%20and%20Romance%20Tourism%20in%20the%20Sinai%22|accessdate=7 January 2010|chapter=Tourist Places and Negotiating Modernity: European Women and Romance Tourism in the Sinai|first=Jessica|last=Jacobs|title=Travels in Paradox: Remapping Tourism|editor1-first=Claudio|editor1-last=Minca|editor2-first=Tim|editor2-last=Oakes|year=2006|publisher=[[Rowman &amp; Littlefield]]|isbn=978-0-7425-2876-5}}
* {{cite journal|last1=Teague|first1=Matthew|last2=Moyer|first2=Matt|date=March 2009|title=The Sinai's Separate Peace|journal=[[National Geographic Magazine]]|publisher=[[National Geographic Society]]|location=[[Washington, D.C.]]|volume=215|issue=3|pages=99–121|url=http://ngm.nationalgeographic.com/2009/03/sinai/teague-text|accessdate=7 January 2010|issn=0027-9358|archive-date=11 ਦਸੰਬਰ 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20091211233851/http://ngm.nationalgeographic.com/2009/03/sinai/teague-text|dead-url=yes}}

==ਬਾਹਰਲੇ ਜੋੜ==
* [http://www.allSinai.info/ ਸੀਨਾਈ ਦਾ ਰਹਿਨੁਮਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੀਨਾਈ ਦੇ ਅਤੀਤ, ਪਸ਼ੂ-ਪੌਦੇ, ਮਾਰੂਥਲ, ਬਦੂਨ, ਸਫ਼ਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਧਰਾਤਲ ਦੀ ਪਿਛੋਕੜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220522144813/http://allsinai.info/ |date=2022-05-22 }}
* [http://www.sinaiweekly.com/ ਸੀਨਾਈ ਲੋਕਲ ਰਸਾਲਾ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210610101625/https://sinaiweekly.com/ |date=2021-06-10 }}
* [http://www.independent.co.uk/travel/middle-east/the-complete-guide-to-the-sinai-796142.html ਮੁਕੰਮਲ ਰਹਿਨੁਮਾ: ਸੀਨਾਈ], ''[[ਦੀ ਇੰਡੀਪੈਂਡੰਟ]]'', ੧੫ ਮਾਰਚ ੨੦੦੮।
* [http://www.aldokkan.com/geography/sinai.htm ਅਤੀਤੀ ਮਿਸਰ ਵਿੱਚ ਸੀਨਾਈ]
* [http://www.livefromsinai.com/ ਸੀਨਾਈ ਦੀਆਂ ਦੂਰਸੰਚਾਰੀ ਵੀਡੀਓਆਂ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080313141727/http://www.livefromsinai.com/ |date=2008-03-13 }}
* [http://www.odd-stuff.info/gallery/egypt/menusharm.htm ਸੀਨਾਈ ਮਾਰੂਥਲ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120307184923/http://www.odd-stuff.info/gallery/egypt/menusharm.htm |date=2012-03-07 }}
* [http://www.irinnews.org/Report.aspx?ReportId=72791 ਆਈਆਰਆਈਐੱਨ ਮਨੁੱਖਤਾਵਾਦੀ ਖ਼ਬਰ: ਈਯੂ ਦੀ ਗਰਾਂਟ ਦੱਖਣੀ ਸੀਨਾਈ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਗ਼ਰੀਬੀ ਨਾਲ਼ ਨਜਿੱਠੇਗੀ]
* [http://sinaitrekkingandsafari.com/ ਸੀਨਾਈ 'ਤੇ ਪੰਧ ਮਾਰਨੀ ਅਤੇ ਸਫ਼ਾਰੀ: ਪੈਂਡਿਆਂ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150203224214/http://sinaitrekkingandsafari.com/ |date=2015-02-03 }}
{{ਕਾਮਨਜ਼ ਸ਼੍ਰੇਣੀ|Sinai Peninsula|ਸੀਨਾਈ ਟਾਪੂਨੁਮਾ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੀਨਾਈ ਟਾਪੂਨੁਮਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਟਾਪੂਨੁਮਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੁਏਸ ਨਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲਾਲ ਸਮੁੰਦਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ]]</text>
      <sha1>nhyg6ub1chzo7u7nptvwmq8im8lv4cf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh</title>
    <ns>3</ns>
    <id>56837</id>
    <revision>
      <id>776060</id>
      <parentid>773083</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T15:13:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>7061</id>
      </contributor>
      <comment>/* This Month in Education: November 2024 */ ਨਵਾਂ ਭਾਗ</comment>
      <origin>776060</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="207758" sha1="35dl3zpgseoobc76rwyahuv54le6fn9" xml:space="preserve">{{ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ}}[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satdeep Gill|Satdeep Gill]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satdeep Gill|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੮:੩੧, ੧ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
ਮਦਦ ਦੇਣ ਅਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਹਿਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ।ਮੈਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ।ਰਫਤਾਰ ਅਜੇ ਧੀਮੀ ਹੈ।
== ਸਵਾਲ ==

{{ ਮਦਦ }}
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਹਵਾਲੇ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜੀਦੇ ਹਨ? [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੧:੧੫, ੨੯ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
:ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ [https://en.wikipedia.org/wiki/Help:Referencing_for_beginners#Manual_referencing ਇਹ ਲਿੰਕ ] ਦੇਖ ਲਵੋ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤੇ ਫਰਮੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹਵਾਲੇ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੈ।ਪੂਰੀ ਮਦਦ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਫਰਮਿਆਂ ਨਾਲ ਹਵਾਲੇ ਜੋੜ ਸਕੋਗੇ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਥੋੜ੍ਹੀ ਮੁਹਾਰਤ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Guglani|Guglani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Guglani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੫:੦੨, ੨੯ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
::ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ, ਜਨਾਬ। ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਸਿੱਖ ਜਾਓਗੇ ਕੋਈ ਔਖਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਕੇਰਾਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਲਿੰਕ &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਅਤੇ &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਟੈਗਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਲਿਖ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਟੈਗਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਲਾਇਨ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖੋ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵੇਖੋ:

&lt;pre&gt;ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;www.example.com/abc/def.htm&lt;/ref&gt;&lt;/pre&gt;

ਅਤੇ ਹਾਂ ਸਫ਼ੇ/ਲੇਖ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੇ &lt;nowiki&gt;==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}&lt;/nowiki&gt; ਲਿਖਣਾ ਨਾ ਭੁੱਲਿਓ। :-) --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Radioshield|Radioshield]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Radioshield|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੧੬:੨੫, ੨੯ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
:::ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੀ ਪੰਕਤੀ ਇੰਝ ਦਿਖੇਗੀ
 ਇਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਿਲ ਦੇ ਦੌਰੇ ਨਾਲ਼ ਹੋਈ।&lt;ref&gt;www.example.com/abc/def.htm&lt;/ref&gt;
==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}} :-)[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Guglani|Guglani]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Guglani|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੦:੪੨, ੩੦ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
ਹੁਣ ਗੱਲ ਕੁਝ ਸਮਝ ਪਈ ਹੈ ।ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਜੀ।

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੨੦:੧੫, ੩੦ ਮਾਰਚ ੨੦੧੫ (UTC)
&lt;ref&gt;ਕਮਲਦੀੋਪ ਸਿੰਘ &lt;/ref&gt;

==ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜੋੜਣ ਸਬੰਧੀ ==
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਕਿਸੇ ਲੇਖ ਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ  ਜੀ[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ੦੭:੫੬, ੨੮ ਅਪ੍ਰੈਲ ੨੦੧੫ (UTC)
:ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ {{ਪਿੰਗ|Mulkh Singh}} ਜੀ।

ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੇਖ ਨੂੰ ਦੂਜੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਲਈ ਹੇਠ ਦੱਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕਦਮ-ਦਰ-ਕਦਮ ਕਰਦੇ ਜਾਓ

* ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖੋ ਕਿ ਪੰਨੇ ਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਬੋਲੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਨਹੀਂ 

* ਜੇਕਰ ਸੂਚੀ ਦਿਖ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਲੇਖ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋਰ ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ 

ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਤਾਂ 

* ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ '''ਬੋਲੀਆਂ''' ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ Add Links ਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਉਪਲਬਧ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਦਬਾਓ ਅਰਥਾਤ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ

* ਇਸਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ’ਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਬਕਸਾ ਨਜ਼ਰੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਇਸ ਬਕਸੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ (input fields) ਉਪਲਬਧ ਹੋਣਗੇ।

* ਪਹਿਲੇ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ '''enwiki''' ਭਰ ਦੇਵੋ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੂਜਾ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ ਵੀ ਲਿਖਣ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। 

* ਦੂਜੇ ਆਗਤ-ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਿਤ ਪੰਨੇ ਦਾ ਜੋ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਾਲੇ ਪੰਨੇ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਹੈ ਉਹ ਲਿਖ ਦੇਵੋ।

ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੂੰ ਪੱਕਾ ਕਰਨ ਲਈ done ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਪੰਨੇ ਨੂੰ refresh ਯਾਨੀ ਕਿ ਮੁੜ-ਤਾਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਚੋਣ  ਨੂੰ ਵੀ ਚੁਣੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਪੰਨਾ ਹੋਰ ਬੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜ ਜਾਵੇਗਾ।

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satnam S Virdi|Satnam S Virdi]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satnam S Virdi|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:09, 7 ਅਪਰੈਲ 2016 (UTC)

== ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਨ ਸਬੰਧੀ ==

ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਜੀ, ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਨ ਜੋ ਪੰਨੇ ਤੁਸੀਂ ਸੁਧਾਰੇ ਹਨ ਜ਼ਰਾ ਇੱਕ ਝਾਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖ ਲਵੋ ਕਿ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਉਹ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਲੇਖ_ਸੁਧਾਰ_ਐਡਿਟਾਥਾਨ_(1-30_ਅਪਰੈਲ_2016)|ਇਸ ਸੂਚੀ]] ਜੋੜੇ ਗਏ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਲੇਖ ਸੂਚੀਬੱਧ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰਹਿ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਧੰਨਵਾਦ। --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satnam S Virdi|Satnam S Virdi]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satnam S Virdi|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:49, 6 ਮਈ 2016 (UTC)

==ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਰਨਸਟਾਰ==

{| style=&quot;border: 1px solid {{{border|gray}}}; background-color: {{{color|#fdffe7}}}; width=100%;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;middle&quot; | [[File:Articles for improvement star.svg|200px]]
|rowspan=&quot;2&quot; |
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 0; vertical-align: middle; height: 1.1em;&quot; | '''[[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ (1-30 ਅਪਰੈਲ 2016)|ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ]]'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; direction:ltr; border-top: 1px solid gray;&quot; |&lt;br/&gt; '''ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਲੇਖ ਸੁਧਾਰ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ  ਸ਼ੁਕਰੀਆ!''' &lt;br/&gt;'''ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੇ ਰਹੋਗੇ।'''--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Baljeet Bilaspur|Baljeet Bilaspur]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Baljeet Bilaspur|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:14, 8 ਮਈ 2016 (UTC)
|}
==[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ਜੀ ਦੇ ਲੇਖ ==

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ਜੀ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ,ਤੁਹਾਡੇ ਕਈ ਲੇਖ ਬੜੇ ਮੁੱਲਵਾਨ ਹਨ ਮਸਲਨ &quot;ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ &quot; ਵਾਲਾ ਲੇਖ| ਅਜਿਹੇ ਹੋਰ ਲੇਖ ਵੀ ਬਣਾਓਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ| ਧਨਵਾਦ  --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Harvinder Chandigarh|Harvinder Chandigarh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Harvinder Chandigarh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:20, 22 ਅਗਸਤ 2016 (UTC)

== ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਰਨਸਟਾਰ! ==

{| style=&quot;background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; style=&quot;vertical-align: middle; padding: 5px;&quot; | [[ਤਸਵੀਰ:Original Barnstar Hires.png|100px]]
|style=&quot;font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;&quot; | '''ਮੂਲ ਬਾਰਨਸਟਾਰ'''
|-
|style=&quot;vertical-align: middle; padding: 3px;&quot; | ਤੁਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਪਰ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਂ, ਉਮੀਦ ਹੈ ਇਹ ਮਿਹਨਤ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ।  [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Nirmal Brar Faridkot|Nirmal Brar]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Nirmal Brar Faridkot|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:59, 30 ਜੂਨ 2018 (UTC)
|}
ਬਹੁਤ ਸ਼ੁਕਰੀਆ ਜੀ। 
[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]])
==ਸਵਾਲ==
{{ਮਦਦ}}
ਮੈਂ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਹਵਾਲੇ ਦੇਣ ਲਈ ਲਿੰਕ ਤੋਂ ਹੀ ਵੇਰਵਾ generate ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਤਰੀਕਾ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਿੱਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ english ਜਾਂ ENG US ਆਪੇ ਭਰਿਆ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਲਿੰਕ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਦੂਜਾ ਲਿੰਕ ਵਾਲੇ ਲੇਖ ਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਨਾਂ ਭੀ ਨਹੀਂ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ।ਮੈਂ ਇਸ  ਲਈ edit ਵਾਲਾ ਤਰੀਕਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਕੇ ਠੀਕ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਕੀ ਇਸ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੋ ਸਕੇ ? ਮਦਦ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਜੀ।
[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Mulkh Singh|Mulkh Singh]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Mulkh Singh|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:21, 23 ਜੁਲਾਈ 2018 (UTC)

== MiniTTT ਸੰਬੰਧੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਬਾਰੇ ==

ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ {{ping|Mulkh Singh}} ਜੀ,

[[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ]] ਉੱਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 15-16 ਜੂਨ 2019 ਨੂੰ MiniTTT ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਇਸਦੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਸੱਥ ਤੇ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ [https://pa.wikipedia.org/wiki/ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਸੱਥ#15-16_ਜੂਨ_ਨੂੰ_ਪੰਜਾਬ_ਵਿੱਚ_MiniTTT_ਕਰਵਾਉਣ_ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਥੇ] ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ। ਧੰਨਵਾਦ - [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Satpal (CIS-A2K)|Satpal (CIS-A2K)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Satpal (CIS-A2K)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 10:55, 5 ਜੂਨ 2019 (UTC)

== Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

The Wikimedia Foundation is asking for your feedback in a survey about your experience with {{SITENAME}} and Wikimedia. The purpose of this survey is to learn how well the Foundation is supporting your work on wiki and how we can change or improve things in the future. The opinions you share will directly affect the current and future work of the Wikimedia Foundation.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 15:55, 9 ਸਤੰਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19352893 --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

A couple of weeks ago, we invited you to take the Community Insights Survey. It is the Wikimedia Foundation’s annual survey of our global communities. We want to learn how well we support your work on wiki. We are 10% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal! '''Your voice matters to us.'''

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 19:35, 20 ਸਤੰਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19397776 --&gt;

== Reminder: Community Insights Survey ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;

'''Share your experience in this survey'''

Hi {{PAGENAME}},

There are only a few weeks left to take the Community Insights Survey! We are 30% towards our goal for participation. If you have not already taken the survey, you can help us reach our goal!
With this poll, the Wikimedia Foundation gathers feedback on how well we support your work on wiki. It only takes 15-25 minutes to complete, and it has a direct impact on the support we provide.

Please take 15 to 25 minutes  to '''[https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_0pSrrkJAKVRXPpj?Target=CI2019List(sasiawps,act5) give your feedback through this survey]'''.  It is available in various languages.

This survey is hosted by a third-party and [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Community_Insights_2019_Survey_Privacy_Statement governed by this privacy statement] (in English).

Find [[m:Community Insights/Frequent questions|more information about this project]]. [mailto:surveys@wikimedia.org Email us] if you have any questions, or if you don't want to receive future messages about taking this survey.

Sincerely,
&lt;/div&gt; [[User:RMaung (WMF)|RMaung (WMF)]] 17:30, 4 ਅਕਤੂਬਰ 2019 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RMaung (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=CI2019List(sasia_wps,act5)&amp;oldid=19433037 --&gt;

== ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਕੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰੋ ==

ਪਿਆਰੇ {{ping|user:Mulkh Singh}},

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ੁਕਰੀਆ,

ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖੋਜ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿਚ ਭਾਗ ਲੈ ਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਸਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰੋ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://wikimedia.qualtrics.com/jfe/form/SV_2i2sbUVQ4RcH7Bb ਕੁਝ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਿਓ] ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਕੁਝ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਕੁਝ ਵੀਡੀਓ ਕੌਲਾਂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਤਹਿ ਕਰਾਂਗੇ।

ਧੰਨਵਾਦ, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:BGerdemann (WMF)|BGerdemann (WMF)]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:BGerdemann (WMF)|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 23:14, 2 ਜੂਨ 2020 (UTC)

ਇਹ ਸਰਵੇ ਇੱਕ ਤੀਜੀ ਧਿਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਅਤੇ ਡੇਟਾ-ਸੰਭਾਲਣ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, [https://drive.google.com/file/d/1ck7A3qq9Lz3lEjHoq4PYO-JJ8c7G6VVW/view ਸਰਵੇਖਣ ਪ੍ਰਾਈਵੇਸੀ ਸਟੇਟਮੈਂਟ] ਵੇਖੋ।

== Project Tiger 2.0 - Feedback from writing contest participants (editors) and Hardware support recipients ==

&lt;div style=&quot;border:8px red ridge;padding:6px;&gt;
[[File:Emoji_u1f42f.svg|right|100px|tiger face]]
Dear Wikimedians,

We hope this message finds you well.

We sincerely thank you for your participation in Project Tiger 2.0 and we want to inform you that almost all the processes such as prize distribution etc related to the contest have been completed now. As we indicated earlier, because of the ongoing pandemic, we were unsure and currently cannot conduct the on-ground community Project Tiger workshop. 

We are at the last phase of this Project Tiger 2.0 and as a part of the online community consultation, we request you to spend some time to share your valuable feedback on the Project Tiger 2.0 writing contest.

Please '''fill this [https://docs.google.com/forms/d/1ztyYBQc0UvmGDBhCx88QLS3F_Fmal2d7MuJsiMscluY/viewform form]''' to share your feedback, suggestions or concerns so that we can improve the program further. 

'''Note: If you want to answer any of the descriptive questions in your native language, please feel free to do so.'''

Thank you. [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:05, 11 ਜੂਨ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_Gill/list-1/PT2.0_Participants&amp;oldid=20161046 --&gt;
&lt;/div&gt;

== We sent you an e-mail ==

Hello {{PAGENAME}},

Really sorry for the inconvenience. This is a gentle note to request that you check your email. We sent you a message titled &quot;The Community Insights survey is coming!&quot;. If you have questions, email surveys@wikimedia.org. 

You can [[:m:Special:Diff/20479077|see my explanation here]].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:53, 25 ਸਤੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Samuel (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/Community_Insights_survey/other-languages&amp;oldid=20479295 --&gt;

== WMWM 2021 Newsletter #1 ==

Namaskar,

You are receiving this notification as you are one of the subscriber of [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter|Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter]]. We are sharing with you the first newsletter featuring news, updates and plans related to the event. You can find our first issue '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2020-12-01|here]]'''. If you do not want to receive this kind of notification further, you can remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|here]].

Sent through [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:57, 1 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Bodhisattwa@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20717190 --&gt;

== Reminder: Festive Season 2020 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians, 

Hope you are doing well. This message is to remind you about &quot;[[Festive Season 2020 edit-a-thon|Festive Season 2020 edit-a-thon]]&quot;, which is going to start from tonight (5 December) 00:01 am and will run till 6 December, 11:59 pm IST. &lt;br/&gt;&lt;br/&gt;
Please give some time and provide your support to this event and participate. You are the one who can make it successful! Happy editing! Thank You [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 15:53, 4 December 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Satpal_(CIS-A2K)/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20746996 --&gt;

== Token of appreciation: Festive Season 2020 edit-a-thon ==

&lt;div style=&quot; border-left:12px red ridge; padding-left:18px;box-shadow: 10px 10px;box-radius:40px;&gt;[[File:Rangoli on Diwali 2020 at Moga, Punjab, India.jpg|right|110px]]

Hello, we would like to thank you for participating in [[:m: Festive Season 2020 edit-a-thon|Festive Season 2020 edit-a-thon]]. Your contribution made the edit-a-thon fruitful and successful. Now, we are taking the next step and we are planning to send a token of appreciation to them who contributed to this event. Please fill the given Google form for providing your personal information as soon as possible. After getting the addresses we can proceed further.

Please find the form [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScBp37KHGhzcSTVJnNU7PSP_osgy5ydN2-nhUplrZ6aD7crZg/viewform here]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 09:52, 14 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/list/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20811654 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #2 ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
The second edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have started a logistics assessment. The objective of the survey is to collect relevant information about the logistics of the Indian Wikimedia community members who are willing to participate in the event. Please spend a few minutes to fill  [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdkSwR3UHRZnD_XYIsJhgGK2d6tJpb8dMC4UgJKAxyjZKA2IA/viewform this form].

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2020-12-16|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]]. --[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 01:40, 17 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 --&gt;

== Submission Open for Wikimedia Wikimeet India 2021 ==

''Sorry for writing this message in English - feel free to help us translating it''

Hello,

We are excited to announce that submission for session proposals has been opened for Wikimedia Wikimeet India 2021, the upcoming online wiki-event which is to be conducted from 19 – 21 February 2021 during the occasion of International Mother Language Day. The submission will remain open until 24 January 2021.

'''You can submit your session proposals here -'''&lt;br/&gt;
https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Submissions&lt;br/&gt;
{{Clickable button 2|Click here to Submit Your session proposals|class=mw-ui-progressive|url=https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Wikimeet_India_2021/Submissions}}

A program team has been formed recently from highly experienced Wikimedia volunteers within and outside India. It is currently under the process of expansion to include more diversity in the team. The team will evaluate the submissions, accept, modify or reject them, design and finalise the program schedule by the end of January 2021. Details about the team will come soon.

We are sure that you will share some of your most inspiring stories and conduct some really exciting sessions during the event. Best of luck for your submissions!

Regards,&lt;br/&gt;
Jayanta&lt;br/&gt;
On behalf of WMWM India 2021
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 --&gt;

==Wikipedia Asian Month 2020==
[[File:WAM logo without text.svg|right|120px|Wikipedia Asian Month 2020]]
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Dear organizers,

Many thanks for all your dedication and contribution of [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020]]. We are here welcome you update the [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Organizers and jury members|judge member list]], [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Status|status]] and [[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Ambassadors|ambassador list]] for Wikipedia Asian Month 2020. Here will be two round of qualified participants' address collection scheduled: January 1st and January 10th 2021. To make sure all the qualified participants can receive their awards, we need your kind help. 

If you need some assistance, please feel free to contact us via sending email to info@asianmonth.wiki. To reduce misunderstanding, please contact us in English.

Happy New Year and Best wishes,

[[:meta:Wikipedia Asian Month 2020/Team#International Team|Wikipedia Asian Month International Team]], 2020.12
&lt;/div&gt;

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Gaurav Jhammat|Gaurav Jhammat]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Gaurav Jhammat|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:33, 30 ਦਸੰਬਰ 2020 (UTC) ਮੁਬਾਰਕਾਂ ਮੁਲਖ ਸਿੰਘ ਜੀ। ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ 2020 ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਤੁਸੀਂ ਦੂਜੇ ਸਥਾਨ ਉੱਪਰ ਰਹੇ। ਇਸ ਜਿੱਤ ਦੀ ਵਧਾਈ ਦਿੰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਆਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ-ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖੋਂਗੇ। ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਲਈ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ।

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #3 ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Happy New Year! The third edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened proposals for session submissions. If you want to conduct a session during the event, you can propose it [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Submissions|here]] before 24 Jamuary 2021.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-01-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]]. -- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 08:56, 1 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Titodutta@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20756436 --&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Bodhisattwa@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20915971 --&gt;

== Reminder: Wikipedia 20th celebration &quot;the way I &amp; my family feels&quot; ==

&lt;div style=&quot;border:4px red ridge; background:#fcf8de; padding:8px;&gt;
'''Greetings,'''

A very Happy New Year 2021. As you know this year we are going to celebrate Wikipedia's 20th birthday on 15th January 2021, to start the celebration, I like to invite you to participate in the event titled '''&quot;[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_20th_celebration_the_way_I_%26_my_family_feels Wikipedia 20th celebration the way I &amp; my family feels]&quot;'''
 
The event will be conducted from 1st January 2021 till 15th January and another one from 15th January to 14th February 2021 in two segments, details on the event page.

Please have a look at the event page: ''''&quot;[https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikipedia_20th_celebration_the_way_I_%26_my_family_feels Wikipedia 20th celebration the way I &amp; my family feels]&quot;'''

Let's all be creative and celebrate Wikipedia20 birthday, '''&quot;the way I and my family feels&quot;'''.  

If you are interested to contribute please participate. Do feel free to share the news and ask others to participate. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Marajozkee|Marajozkee]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Marajozkee|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 15:27, 1 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;

== Wikipedia Asian Month 2020 Postcard ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg|link=m:Wikipedia_Asian_Month_2020|right|120px|Wikipedia Asian Month 2020]]
Dear Participants, Jury members and Organizers,

Congratulations!

It's Wikipedia Asian Month's honor to have you all participated in Wikipedia Asian Month 2020, the sixth Wikipedia Asian Month. Your achievements were fabulous, and all the articles you created make the world can know more about Asia in different languages! Here we, the Wikipedia Asian Month International team, would like to say thank you for your contribution also cheer for you that you are eligible for the postcard of Wikipedia Asian Month 2020. Please kindly fill '''[https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSftK0OwA_f1ZVtCULlyi4bKU9w2Z7QfW4Y_1v9ltdTIFKFcXQ/viewform the form]''', let the postcard can send to you asap! 

* This form will be closed at February 15.
* For tracking the progress of postcard delivery, please check '''[[:m:Wikipedia Asian Month 2020/Organizers and jury members|this page]]'''.

Cheers!

Thank you and best regards,

[[:m:Wikipedia_Asian_Month_2020/Team#International_Team|Wikipedia Asian Month International Team]], 2021.01&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KOKUYO@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WAM_2020_Postcards&amp;oldid=20923776 --&gt;

== Wikipedia 20th anniversary celebration edit-a-thon ==

[[File:WP20Symbols CAKE1.svg|thumb|70px|right]]

Dear editor, 

I hope this message finds you well. [[:m: Wikipedia 20th anniversary celebration edit-a-thon|Wikipedia 20th anniversary celebration edit-a-thon]] is going to start from tomorrow. This is a gentle reminder. Please take part. Happy editing. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:03, 8 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikipedia_20th_anniversary_celebration_edit-a-thon/lists/Participants&amp;oldid=20941552 --&gt;

== Wikipedia Asian Month 2020 Postcard ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:Wikipedia_Asian_Month_Logo.svg|link=m:Wikipedia_Asian_Month_2020|right|120px|Wikipedia Asian Month 2020]]
Dear Participants and Organizers,

Kindly remind you that we only collect the information for Wikipedia Asian Month postcard 15/02/2021 UTC 23:59. If you haven't filled the [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSftK0OwA_f1ZVtCULlyi4bKU9w2Z7QfW4Y_1v9ltdTIFKFcXQ/viewform Google form], please fill it asap. If you already completed the form, please stay tun, [[:m:Wikipedia Asian Month 2020/Postcards and Certification|wait for the postcard and tracking emails]].

Cheers!

Thank you and best regards,

[[:m:Wikipedia Asian Month 2020/Team#International Team|Wikipedia Asian Month International Team]], 2021.01
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KOKUYO@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WAM_2020_Postcards&amp;oldid=20923776 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #4 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Happy New Year! The fourth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before 16 February 2021.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-16-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:12, 17 ਜਨਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=20977965 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #5 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Greetings!! The fifth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before '''16 February 2021'''.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-02-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].&lt;br&gt;[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:49, 3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=21052845 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Newsletter #5 ==

&lt;div style=&quot;border:1px #808080 ridge; background:Azure; padding:8px;&gt;
Hello,&lt;br&gt;
Greetings!! The fifth edition of Wikimedia Wikimeet India 2021 newsletter has been published. We have opened the registration for participation for this event. If you want to participate in the event, you can register yourself [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]] before '''16 February 2021'''.  

There are other stories. Please read the '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Newsletter/2021-02-01|full newsletter here]]'''. 

To subscribe or unsubscribe the newsletter, please visit [[:m:Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2021|this page]].&lt;br&gt;[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:53, 3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Wikimedia_Wikimeet_India_2021&amp;oldid=21052845 --&gt;

== Wikimedia Wikimeet India 2021 Program Schedule: You are invited 🙏 ==

[[File:WMWMI logo 2.svg|right|150px]]
&lt;div lang=&quot;en&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Hello {{BASEPAGENAME}},

Hope this message finds you well. [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021|Wikimedia Wikimeet India 2021]] will take place from '''19 to 21 February 2021 (Friday to Sunday)'''. Here is some quick important information:

* A tentative schedule of the program is published and you may see it [[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Program|here]]. There are sessions on different topics such as Wikimedia Strategy, Growth, Technical, etc. You might be interested to have a look at the schedule.
* The program will take place on Zoom and the sessions will be recorded.
* If you have not registered as a participant yet, please register yourself to get an invitation, The last date to register is '''16 February 2021'''.
* Kindly share this information with your friends who might like to attend the sessions.

Schedule : '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Program|Wikimeet program schedule]]'''. Please register '''[[:m:Wikimedia Wikimeet India 2021/Registration|here]]'''.

Thanks&lt;br/&gt;
On behalf of Wikimedia Wikimeet India 2021 Team
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Jayantanth@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Wikimedia_Wikimeet_India_2021/list/active&amp;oldid=21060878 --&gt;

== This Month in Education: February 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 2 • February 2021&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/February 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/February 2021/Headlines|Headlines]] • [[metawiki:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/February 2021/Education news bytes|Wikimedia Education news bytes]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Featured education community member of February 2021|Featured education community member of February 2021]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Karvachar Wikiclub continues its activities online|Karvachar Wikiclub continues its activities online]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Over 4,000 references added|Over 4,000 more references added! 1Lib1Ref campaign in Poland]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Philippines Climate Change Translate-a-thon|Philippines Climate Change Translate-a-thon]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:34, 24 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21035028 --&gt;

== This Month in Education: February 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 2 • February 2021&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/February 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/February 2021/Headlines|Headlines]] • [[metawiki:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/February 2021/Education news bytes|Wikimedia Education news bytes]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Featured education community member of February 2021|Featured education community member of February 2021]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Karvachar Wikiclub continues its activities online|Karvachar Wikiclub continues its activities online]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Over 4,000 references added|Over 4,000 more references added! 1Lib1Ref campaign in Poland]]
* [[outreach:Education/News/February 2021/Philippines Climate Change Translate-a-thon|Philippines Climate Change Translate-a-thon]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 12:20, 24 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21035028 --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; - 27 March 2021 (Saturday) ==

Greetings, this is to inform you that as part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, a workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; will be conducted on upcoming Saturday (27 March). We will learn how to address the common template errors on wikis (related but not limited to importing templates, translating them, Lua, etc.)

Details of the workshop are as follows:
*Date: 27 March
*Timings: 15:30 to 17:00 (IST), 15:45 to 17:15 (NPT), 16:00 to 17:30 (BST)
*Languages supported: English and Hindi
*Meeting link: https://meet.google.com/cyo-mnrd-ryj

If you are interested, please [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Registration#Debugging_template_errors_workshop|sign-up on the registration page]].

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], 13:03, 23 ਮਾਰਚ 2021 (UTC)

''If you would like unsubscribe from updates related &quot;Small wiki toolkits - South Asia&quot;, kindly remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Small wiki toolkits - South Asia|this page]].''
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21249539 --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; - 27 March 2021 (Saturday) ==

Greetings, this is to inform you that as part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, a workshop on &quot;Debugging/fixing template errors&quot; will be conducted on upcoming Saturday (27 March). We will learn how to address the common template errors on wikis (related but not limited to importing templates, translating them, Lua, etc.)

Details of the workshop are as follows:
*Date: 27 March
*Timings: 15:30 to 17:00 (IST), 15:45 to 17:15 (NPT), 16:00 to 17:30 (BST)
*Languages supported: English and Hindi
*Meeting link: https://meet.google.com/cyo-mnrd-ryj

If you are interested, please [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Registration#Debugging_template_errors_workshop|sign-up on the registration page]].

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], 14:08, 23 ਮਾਰਚ 2021 (UTC)

''If you would like unsubscribe from updates related &quot;Small wiki toolkits - South Asia&quot;, kindly remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Small wiki toolkits - South Asia|this page]].''
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21249539 --&gt;

== This Month in Education: March 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 3 • March 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/March 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/March 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/March 2021/A Wikipedia Webinar for Indonesian Women Teachers|A Wikipedia Webinar for Indonesian Women Teachers]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Educational program of GLAM Macedonia|Educational program of GLAM Macedonia]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Filling Gaps - the Conference about Education in Poland|Filling the Gaps &amp; Open Education Week]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Featured education community member of March 2021|Meet this month's featured Wikimedia &amp; Education community member: Bara'a Zama'reh]]
* [[outreach:Education/News/March 2021/Using Wikipedia and Bridging the Gender Gap: In-Service training for Teachers in Philippines|Using Wikipedia and Bridging the Gender Gap: In-Service training for Teachers in Philippines]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 11:46, 26 ਮਾਰਚ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21247888 --&gt;

== [Small wiki toolkits] Workshop on Workshop on &quot;Designing responsive main pages&quot; - 30 April (Friday) ==

As part of the Small wiki toolkits (South Asia) initiative, we would like to inform you about the third workshop of this year on “Designing responsive main pages”. During this workshop, we will learn to design the main page of a wiki to be responsive. This will allow the pages to be mobile-friendly, by adjusting the width and the height according to various screen sizes. Participants are expected to have a good understanding of Wikitext/markup and optionally basic CSS.

Details of the workshop are as follows:
*Date: 30 April 2021 (Friday)
*Timing: [https://zonestamp.toolforge.org/1619785853 18:00 to 19:30 (India / Sri Lanka), 18:15 to 19:45 (Nepal), 18:30 to 20:00 (Bangladesh)]
*Languages supported: English, Hindi
*Meeting link: https://meet.google.com/zfs-qfvj-hts

If you are interested, please [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Registration#Designing_responsive_main_pages|sign-up on the registration page]].

Regards, [[:m:Small_wiki_toolkits/South_Asia/Organization|Small wiki toolkits - South Asia organizers]], 05:53, 24 ਅਪਰੈਲ 2021 (UTC)

''If you would like unsubscribe from updates related &quot;Small wiki toolkits - South Asia&quot;, kindly remove yourself from [[:m:Global message delivery/Targets/Small wiki toolkits - South Asia|this page]].''
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21367255 --&gt;

== This Month in Education: April 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 4 • April 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/April 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/April 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/April 2021/Collaboration with Brusov State University|Collaboration with Brusov State University]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Editing contest &quot;Meet Russia&quot;|Editing contest &quot;Meet Russia&quot;]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences|Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences (Centro Universitario de Ciencias Económico Administrativas (CUCEA)) of the University of Guadalajara]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC|Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program|Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 22:48, 25 ਅਪਰੈਲ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21372399 --&gt;

== This Month in Education: April 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 4 • April 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/April 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/April 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issuse&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/April 2021/Collaboration with Brusov State University|Collaboration with Brusov State University]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Editing contest &quot;Meet Russia&quot;|Editing contest &quot;Meet Russia&quot;]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences|Educational project: Wikipedia at the University with the University Center for Economic-Administrative Sciences (Centro Universitario de Ciencias Económico Administrativas (CUCEA)) of the University of Guadalajara]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC|Regional Meeting of Latin American Education by the EWOC]]
* [[outreach:Education/News/April 2021/Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program|Students of the Faculty of Philosophy in Belgrade have started an internship program]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 00:17, 26 ਅਪਰੈਲ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21372399 --&gt;

== This Month in Education: May 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 5 • May 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/May 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/May 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/May 2021/A Multimedia-Rich Wikiversity MOOC from Brazil|A Multimedia-Rich Wikiversity MOOC from Brazil]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Featured education community member of May 2021|Meet this month's featured Wikimedia &amp; Education community member: Maria Weronika Kmoch]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Offline workshop with Nikola Koperniku High School in Albania|Offline workshop with Nikola Koperniku High School in Albania]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Wiki Education Program Organized with the University Students for the First time in Bangladesh|Wiki Education Program Organized with the University Students for the First time in Bangladesh]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Wikimedia Commons workshop with high school students in Kosovo; Workshop with telecommunication students at University of Prishtina|Wikimedia Commons workshop with high school students in Kosovo]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/Wikipedia training for the Safeguardians of the Intangible Cultular Heritage|Wikipedia training for the Bearers of Intangible Cultural Heritage in Poland]]
* [[outreach:Education/News/May 2021/“Writing a Wikipedia article isn’t as difficult and unimaginable as it seems”: A case for Wikipedia Education Program in Ukraine|“Writing a Wikipedia article isn’t as difficult and unimaginable as it seems”: A case for Wikipedia Education Program in Ukraine]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 17:39, 27 ਮਈ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21425406 --&gt;

== SWT South Asia Workshops: Feedback Survey ==

Thanks for participating in one or more of [[:m:Small wiki toolkits/South Asia/Workshops|small wiki toolkits workshops]]. Please fill out this short feedback survey that will help the program organizers learn how to improve the format of the workshops in the future. It shouldn't take you longer than 5-10 minutes to fill out this form. Your feedback is precious for us and will inform us of the next steps for the project.

Please fill in the survey before 24 June 2021 at https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSePw0eYMt4jUKyxA_oLYZ-DyWesl9P3CWV8xTkW19fA5z0Vfg/viewform?usp=sf_link.

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:51, 9 ਜੂਨ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=21367255 --&gt;

== This Month in Education: June 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 6 • June 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/June 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/June 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/June 2021/Children writing for an encyclopedia – is it possible?|Can children write articles for a wiki encyclopedia?]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Editing contest &quot;Biosphere reserves in the world&quot;|Editing contest &quot;Biosphere reserves in the world&quot;]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Training &amp; workshop on Wikidata and Wikimedia Commons with students from Municipal Learning Center, Gurrakoc|Training &amp; workshop on Wikidata and Wikimedia Commons with students from Municipal Learning Center, Gurrakoc]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Wiki for Human Rights Campaign in the Philippines|Wiki for Human Rights Campaign in the Philippines]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Wiki-School program in Poland at the end of school year|Wikipedia makes children and teachers happy!]]
* [[outreach:Education/News/June 2021/Workshop with students of Language Faculty of Philology, University of Prishtina &quot;Hasan Prishtina&quot;|Workshop with the students of Language Faculty of Philology, University of Prishtina &quot;Hasan Prishtina&quot;]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:57, 23 ਜੂਨ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21553405 --&gt;

== 2021 Wikimedia Foundation Board elections: Eligibility requirements for voters ==

Greetings,

The eligibility requirements for voters to participate in the 2021 Board of Trustees elections have been published. You can check the requirements on [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021#Eligibility_requirements_for_voters|this page]].

You can also verify your eligibility using the [https://meta.toolforge.org/accounteligibility/56 AccountEligiblity tool].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:46, 30 ਜੂਨ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;''Note: You are receiving this message as part of outreach efforts to create awareness among the voters.''&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21670000 --&gt;

== [Wikimedia Foundation elections 2021] Candidates meet with South Asia + ESEAP communities ==

Hello,

As you may already know, the [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021|2021 Wikimedia Foundation Board of Trustees elections]] are from 4 August 2021 to 17 August 2021. Members of the Wikimedia community have the opportunity to elect four candidates to a three-year term. After a three-week-long Call for Candidates, there are [[:m:Template:WMF elections candidate/2021/candidates gallery|20 candidates for the 2021 election]]. 

An &lt;u&gt;event for community members to know and interact with the candidates&lt;/u&gt; is being organized. During the event, the candidates will briefly introduce themselves and then answer questions from community members. The event details are as follows:
*Date: 31 July 2021 (Saturday)
*Timings: [https://zonestamp.toolforge.org/1627727412 check in your local time]
:*Bangladesh: 4:30 pm to 7:00 pm
:*India &amp; Sri Lanka: 4:00 pm to 6:30 pm
:*Nepal: 4:15 pm to 6:45 pm
:*Pakistan &amp; Maldives: 3:30 pm to 6:00 pm
* Live interpretation is being provided in Hindi.
*'''Please register using [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSflJge3dFia9ejDG57OOwAHDq9yqnTdVD0HWEsRBhS4PrLGIg/viewform?usp=sf_link this form]

For more details, please visit the event page at [[:m:Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP|Wikimedia Foundation elections/2021/Meetings/South Asia + ESEAP]].

Hope that you are able to join us, [[:m:User:KCVelaga (WMF)|KCVelaga (WMF)]], 06:32, 23 ਜੁਲਾਈ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21774692 --&gt;

== This Month in Education: July 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 7 • July 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/July 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/July 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/July 2021/UHI Editathon celebrates 10 years as a university|University celebrates 10th anniversary with an Editathon]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia|A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Announcing the Training of Trainers program for Reading Wikipedia in the Classroom!|Announcing the Training of Trainers program for &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot;]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre|MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Leamos Wikipedia en Bolivia|Updates on the Leamos Wikipedia en Bolivia 2021]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/E-lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska|Virtual lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska for schools]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:32, 3 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21829196 --&gt;

== Feedback for Mini edit-a-thons ==

Dear Wikimedian, 

Hope everything is fine around you. If you remember that A2K organised [[:Category: Mini edit-a-thons by CIS-A2K|a series of edit-a-thons]] last year and this year. These were only two days long edit-a-thons with different themes. Also, the working area or Wiki project was not restricted. Now, it's time to grab your feedback or opinions on this idea for further work. I would like to request you that please spend a few minutes filling this form out. You can find the form link [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdNw6NruQnukDDaZq1OMalhwg7WR2AeqF9ot2HEJfpeKDmYZw/viewform here].  You can fill the form by 31 August because your feedback is precious for us. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:58, 16 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: August 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 8 • August 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/August 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/August 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/August 2021/Workshop for the Teachers from Poland|GLAM-wiki Summer in the City: Polish Teachers met in Warsaw]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers|Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico|The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/&quot;Searching for the unschooling vibes around Wikipedia&quot; at the Wikimania 2021|Wikimania 2021 and the unschooling vibes around Wikipedia by Wikimedia Polska, Education team]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers|Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 13:38, 25 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21914750 --&gt;

== ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰੱਸਟੀ ਚੌਣਾਂ ਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ। ==

ਡਿਅਰ Mulkh Singh,

ਤੁਸੀ ਇਹ ਈਮੇਲ ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿਓ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਟਰਸਟੀ ਚੌਣਾ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪੌਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ | ਚੋਣਾਂ ੧੮ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਖੁੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ੩੧ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਬੰਦ ਹੋਣ ਗਿਆਂ | ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਪਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਟਰਸਟੀ ਬੋਰਡ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ|ਬੋਰਡ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਦਾ ਫੈਂਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ | [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Overview|ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰਸਟੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਇਸ ਸਾਲ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮਿਓਨਟੀ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਨੀ ਹੈ | ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ੧੯ ਉਮੀਦਵਾਰ ਇਨਾਂ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ | [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|੨੦੨੧ ਦੇ ਬੋਰਡ ਟਰਸਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਲਗਭਗ ੭੦.੦੦੦ ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ | ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ! ਚੋਣਾਂ ੨੩.੫੯ ਯੂਟੀਸੀ ੩੧ ਆਗਸਤ ਤੱਕ ਹੀ ਨੇ | 
*[[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2021|'''ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਸਿਕਿਉਰ ਪੋਲ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੋਟ ਕਰੋ''']] |

ਜੇ ਤੁਸੀ ਪਹਿਲਾ ਵੋਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰੋ | ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਖਾਤੇ ਹੋਨ |

[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|ਇਸ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਜਾਨਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜੋ]]| [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 28 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21946145 --&gt;

== This Month in Education: September 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 9 • September 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/September 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/September 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/September 2021/Cultural history on Wikipedia|Cultural history on Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Education program in Ukraine is finally back to offline|Education program in Ukraine is finally back to offline!]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines|Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou|Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia|#WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:43, 26 ਸਤੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22072998 --&gt;

== Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon to celebrate Mahatma Gandhi's birth anniversary ==

[[File:Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon poster 2nd.pdf|thumb|100px|right|Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon]]
Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. Glad to inform you that A2K is going to conduct a mini edit-a-thon to celebrate Mahatma Gandhi's birth anniversary. It is the second iteration of Mahatma Gandhi mini edit-a-thon. The edit-a-thon will be on the same dates 2nd and 3rd October (Weekend). During the last iteration, we had created or developed or uploaded content related to Mahatma Gandhi. This time, we will create or develop content about Mahatma Gandhi and any article directly related to the Indian Independence movement. The list of articles is given on the [[:m: Mahatma Gandhi 2021 edit-a-thon|event page]]. Feel free to add more relevant articles to the list. The event is not restricted to any single Wikimedia project. For more information, you can visit the event page and if you have any questions or doubts email me at nitesh@cis-india.org. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:33, 28 ਸਤੰਬਰ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: October 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 10 • October 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/October 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/October 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/October 2021/1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia.|1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community|Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/The Second Online EduWiki Camp in Serbia|The Second Online EduWiki Camp in Serbia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/University courses in the UK|Higher and further education courses in the UK]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland|Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland and in Czech Republic]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:41, 26 ਅਕਤੂਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22208730 --&gt;

== This Month in Education: November 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 11 • November 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/November 2021|Contents]] • [[m:Education/Newsletter/November 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Education/News/November 2021/We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it|We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it]]
* [[m:Education/News/November 2021/Welcome to Meta!|Welcome to Meta!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021|Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership|Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership]]
* [[m:Education/News/November 2021/Launch of the Wikimedia Research Fund!|Launch of the Wikimedia Research Fund!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Education projects in the Land of Valencia|Education projects in the Land of Valencia]]
* [[m:Education/News/November 2021/A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event|A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students|Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students|Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:19, 21 ਨਵੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22360687 --&gt;

== First Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Dear Wikimedian,

We are glad to inform you that the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|second iteration of Wikimedia Wikimeet India]] is going to be organised in February. This is an upcoming online wiki event that is to be conducted from 18 to 20 February 2022 to celebrate International Mother Language Day. The planning of the event has already started and there are many opportunities for Wikimedians to volunteer in order to help make it a successful event. The major announcement is that [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions for sessions]] has opened from yesterday until a month (until 23 January 2022). You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2021-12-23|first newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:36, 24 ਦਸੰਬਰ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/WMWM_2021_users_list&amp;oldid=22491850 --&gt;

== Second Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Dear Wikimedian,

Happy New Year! Hope you are doing well and safe. It's time to update you regarding [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|Wikimedia Wikimeet India 2022]], the second iteration of Wikimedia Wikimeet India which is going to be conducted in February. Please note the dates 18 to 20 February 2022 of the event. The [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions]] has opened from 23 December until 23 January 2022. You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. We want a few proposals from Indian communities or Wikimedians. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2022-01-07|second newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 05:44, 8 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/WMWM_2021_users_list&amp;oldid=22491850 --&gt;

== Second Newsletter: Wikimedia Wikimeet India 2022 ==

Dear Wikimedian,

Happy New Year! Hope you are doing well and safe. It's time to update you regarding [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022|Wikimedia Wikimeet India 2022]], the second iteration of Wikimedia Wikimeet India which is going to be conducted in February. Please note the dates 18 to 20 February 2022 of the event. The [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|submissions]] has opened from 23 December until 23 January 2022. You can propose your session [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Submissions|here]]. We want a few proposals from Indian communities or Wikimedians. For more updates and how you can get involved in the same, please read the [[:m: Wikimedia Wikimeet India 2022/Newsletter/2022-01-07|second newsletter]]

If you want regular updates regarding the event on your talk page, please add your username [[:m: Global message delivery/Targets/Wikimedia Wikimeet India 2022|here]]. You will get the next newsletter after 15 days. Please get involved in the event discussions, open tasks and so on. 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:04, 8 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/WMWM_2021_users_list&amp;oldid=22491850 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:29, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:14, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== International Mother Language Day 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedian,

CIS-A2K announced [[:m:International Mother Language Day 2022 edit-a-thon|International Mother Language Day]] edit-a-thon which is going to take place on 19 &amp; 20 February 2022. The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate International Mother Language Day.

This time we will celebrate the day by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some language-related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about languages or related to languages. Anyone can participate in this event and editors can add their names [https://meta.wikimedia.org/wiki/International_Mother_Language_Day_2022_edit-a-thon#Participants here]. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:13, 15 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC)
&lt;small&gt;

On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: February 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English ... {{int:please-translate}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 2 • February 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS|Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia|Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico|Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay|Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos|WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields|Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians|The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians]]
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:09, 28 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22886200 --&gt;

== International Women's Month 2022 edit-a-thon ==

Dear Wikimedians,

Hope you are doing well. Glad to inform you that to celebrate the month of March, A2K is to be conducting a mini edit-a-thon, International Women Month 2022 edit-a-thon. The dates are for the event is 19 March and 20 March 2022. It will be a two-day long edit-a-thon, just like the previous mini edit-a-thons. The edits are not restricted to any specific project. We will provide a list of articles to editors which will be suggested by the Art+Feminism team. If users want to add their own list, they are most welcome. Visit the given [[:m:International Women's Month 2022 edit-a-thon|link]] of the event page and add your name and language project. If you have any questions or doubts please write on [[:m:Talk:International Women's Month 2022 edit-a-thon|event discussion page]] or email at nitesh@cis-india.org. Thank you [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 12:53, 14 ਮਾਰਚ 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: March 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 3 • March 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment|Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week|The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Call for Participation: Higher Education Survey|Call for Participation: Higher Education Survey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Collection of Good Practices in Wikipedia Education|Collection of Good Practices in Wikipedia Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America|Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week 2022, celebrations and learnings|EduWiki Week 2022, celebrations and learnings]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week in Armenia|EduWiki Week in Armenia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León|Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan|Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers|Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:58, 25 ਮਾਰਚ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23020683 --&gt;

== Indic Hackathon | 20-22 May 2022 + Scholarships ==

Hello {{PAGENAME}},

&lt;small&gt;''(You are receiving this message as you participated previously participated in small wiki toolkits workshops.)''&lt;/small&gt;

We are happy to announce that the [[:m:Indic MediaWiki Developers User Group|Indic MediaWiki Developers User Group]] will be organizing [[:m:Indic Hackathon 2022|Indic Hackathon 2022]], a regional event as part of the main [[:mw:Wikimedia Hackathon|Wikimedia Hackathon]] taking place in a hybrid mode during 20-22 May. The regional event will be an in-person event taking place in Hyderabad.

As it is with any hackathon, the event’s program will be semi-structured i.e. while we will have some sessions in sync with the main hackathon event, the rest of the time will be upto participants’ interest on what issues they are interested to work on. The event page can be seen at &lt;span class=&quot;plainlinks&quot;&gt;https://meta.wikimedia.org/wiki/Indic_Hackathon_2022&lt;/span&gt;.

We have full scholarships available to enable you to participate in the event, which covers travel, accommodation, food and other related expenses. The link to scholarships application form is available on the event page. The deadline is 23:59 hrs 17 April 2022.

Let us know on the event talk page or send an email to {{email|contact|indicmediawikidev.org}} if you have any questions. We are looking forward to your participation.

Regards, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:43, 12 ਅਪਰੈਲ 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Small_wiki_toolkits_-_South_Asia&amp;oldid=23135275 --&gt;

== This Month in Education: April 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 4 • April 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico|Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana|Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong|Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/HerStory walks as a part of edit-a-thons|HerStory walks as a part of edit-a-thons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Join us for Wiki Workshop 2022|Join us for Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student|The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 12:52, 24 ਅਪਰੈਲ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23177152 --&gt;

== Translation request ==

Hello.

Can you translate and upload the articles [[:en:National Museum of History of Azerbaijan]] and [[:en:National Art Museum of Azerbaijan]] in Punjabi Wikipedia?

Yours sincerely, [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:Multituberculata|Multituberculata]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Multituberculata|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:13, 9 ਮਈ 2022 (UTC)

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:43, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23282386 --&gt;

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[m:Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[m:Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[m:Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[m:Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[m:Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[m:Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[m:Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:54, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23351176 --&gt;

== June Month Celebration 2022 edit-a-thon ==

Dear User,

CIS-A2K is announcing June month mini edit-a-thon which is going to take place on 25 &amp; 26 June 2022 (on this weekend). The motive of conducting this edit-a-thon is to celebrate June Month which is also known as pride month.

This time we will celebrate the month, which is full of notable days, by creating &amp; developing articles on local Wikimedia projects, such as proofreading the content on Wikisource if there are any, items that need to be created on Wikidata [edit Labels &amp; Descriptions], some June month related content must be uploaded on Wikimedia Commons and so on. It will be a two-days long edit-a-thon to increase content about the month of June or related to its days, directly or indirectly. Anyone can participate in this event and the link you can find [[:m: June Month Celebration 2022 edit-a-thon|here]]. Thank you [[User:Nitesh (CIS-A2K)|Nitesh (CIS-A2K)]] ([[User talk:Nitesh (CIS-A2K)|talk]]) 12:46, 21 June 2022 (UTC)

&lt;small&gt;On behalf of [[User:Nitesh (CIS-A2K)]]&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/list/Festive_Season_2020_Participants&amp;oldid=20811654 --&gt;

== This Month in Education: June 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 6 • June 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group|Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom|Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University|Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA|The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign|New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end|The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course|The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows|Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikiclubs in Albania|Wikiclubs in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience|Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand|Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia|А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:50, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23406065 --&gt;

== This Month in Education: July 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 7 • July 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education|Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program|Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia for Illiterate Persons|Wikimedia for Illiterate Persons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/EtnoWiki edit-a-thon in Poland|Polish Wikipedia is enriched with new EtnoWiki content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Career Education through Wikipedia|Career Education through Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:39, 3 ਅਗਸਤ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23607963 --&gt;

== This Month in Education: August 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 8 • August 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom|The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience|Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons|An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience|Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again|Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience |Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wiki For Senior Citizens|Wiki For Senior Citizens]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete|WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikiteka project in Poland - summertime|Wikiteka project in Poland - summertime]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:01, 7 ਸਤੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23758285 --&gt;

== This Month in Education: September 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 9 • September 2022&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland|OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage|Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Research Fund|Wikimedia Research Fund]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe|Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikipedia, Education, and the Crisis of Information|Wikipedia, Education, and the Crisis of Information]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:55, 3 ਅਕਤੂਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23879722 --&gt;

== WikiConference India 2023: Program submissions and Scholarships form are now open ==

Dear Wikimedian, 

We are really glad to inform you that '''[[:m:WikiConference India 2023|WikiConference India 2023]]''' has been successfully funded and it will take place from 3 to 5 March 2023. The theme of the conference will be '''Strengthening the Bonds'''. 

We also have exciting updates about the Program and Scholarships. 

The applications for scholarships and program submissions are already open! You can find the form for scholarship '''[[:m:WikiConference India 2023/Scholarships|here]]''' and for program you can go '''[[:m:WikiConference India 2023/Program Submissions|here]]'''. 

For more information and regular updates please visit the Conference [[:m:WikiConference India 2023|Meta page]]. If you have something in mind you can write on [[:m:Talk:WikiConference India 2023|talk page]].

‘‘‘Note’’’: Scholarship form and the Program submissions will be open from '''11 November 2022, 00:00 IST''' and the last date to submit is '''27 November 2022, 23:59 IST'''. 

Regards 

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:25, 16 ਨਵੰਬਰ 2022 (UTC) 

(on behalf of the WCI Organizing Committee)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_scholarships_and_program&amp;oldid=24082246 --&gt;

== WikiConference India 2023: Open Community Call and Extension of program and scholarship submissions deadline ==

Dear Wikimedian,

Thank you for supporting Wiki Conference India 2023. We are humbled by the number of applications we have received and hope to learn more about the work that you all have been doing to take the movement forward. In order to offer flexibility, we have recently extended our deadline for the Program and Scholarships submission- you can find all the details on our [[:m:WikiConference India 2023|Meta Page]].

COT is working hard to ensure we bring together a conference that is truly meaningful and impactful for our movement and one that brings us all together. With an intent to be inclusive and transparent in our process, we are committed to organizing community sessions at regular intervals for sharing updates and to offer an opportunity to the community for engagement and review. Following the same, we are hosting the first Open Community Call on the 3rd of December, 2022. We wish to use this space to discuss the progress and answer any questions, concerns or clarifications, about the conference and the Program/Scholarships. 

Please add the following to your respective calendars and we look forward to seeing you on the call 

* '''WCI 2023 Open Community Call'''
* '''Date''': 3rd December 2022
* '''Time''': 1800-1900 (IST)
* '''Google Link'''': https://meet.google.com/cwa-bgwi-ryx

Furthermore, we are pleased to share the email id of the conference contact@wikiconferenceindia.org which is where you could share any thoughts, inputs, suggestions, or questions and someone from the COT will reach out to you. Alternatively, leave us a message on the Conference [[:m:Talk:WikiConference India 2023|talk page]]. Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:21, 2 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)

On Behalf of,
WCI 2023 Core organizing team.
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh Gill@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WCI_2023_active_users,_scholarships_and_program&amp;oldid=24083503 --&gt;

== This Month in Education: End of the 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 10 • October–November 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/2nd Latin American Regional Meeting on Education|2nd Latin American Regional Meeting on Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom|Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete|Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school|Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project|Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wiki For Senior Citizens Network|Wiki For Senior Citizens Network]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources|WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative|Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/An event at the National History Museum in Tirana|An event at the National History Museum in Tirana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Students 24-hour competition on Wikipedia article writing|Students 24-hour competition on Wikipedia article writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wiki-Data a Giant at 10|Wiki-Data a Giant at 10]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge|WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative|Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom |Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook|Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time|“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results|Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:56, 19 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24091294 --&gt;

== This Month in Education: January 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 1 • January 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Educational Projects 2023-1 in Mexico|Educational Projects 2023-1 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led|Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina|Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai|Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina|Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching|Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:32, 6 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24472891 --&gt;

== Women's Month Datathon on Commons ==

Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. CIS-A2K and [[:commons:Commons Photographers User Group|CPUG]] have planned an online activity for March. The activity will focus on Wikimedia Commons and it will begin on 21 March and end on 31 March 2023. During this campaign, the participants will work on structure data, categories and descriptions of the existing images. We will provide you with the list of the photographs that were uploaded under those campaigns, conducted for Women’s Month.  

You can find the event page link [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons|here]]. We are inviting you to participate in this event and make it successful. There will be at least one online session to demonstrate the tasks of the event. We will come back to you with the date and time. 

If you have any questions please write to us at the event [[:m:Talk:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons|talk page]] Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 18:09, 12 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: February 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 2 • February 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil|A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand|Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Call for Submissions to Wiki Workshop 2023|Call for Submissions to Wiki Workshop 2023]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January|Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program|Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Wikiclubs with different schools in Albania |Wikiclubs with different schools in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:08, 12 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24706239 --&gt;

== Women's Month Datathon on Commons Online Session ==

Dear Wikimedian,

Hope you are doing well. As we mentioned in a previous message, CIS-A2K and [[:commons:Commons Photographers User Group|CPUG]] have been starting an online activity for March from 21 March to 31 March 2023. The activity already started yesterday and will end on 31 March 2023. During this campaign, the participants are working on structure data, categories and descriptions of the existing images. The event page link is [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons|here]]. We are inviting you to participate in this event. 

There is an online session to demonstrate the tasks of the event that is going to happen tonight after one hour from 8:00 pm to 9:00 pm. You can find the meeting link [[:m:CIS-A2K/Events/Women's Month Datathon on Commons/Online Session|here]]. We will wait for you. Regards [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:38, 22 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Nitesh (CIS-A2K)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Nitesh_(CIS-A2K)/Mini_edit-a-thon_Participants&amp;oldid=21886141 --&gt;

== This Month in Education: March 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 3 • March 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program|Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club|Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Exploring How Wikipedia Works|Exploring How Wikipedia Works]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit|Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Improving hearing health content in Brazil|Improving hearing health content in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries |Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikeys in the Albanian language|Wikeys in the Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia|Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Polska short report|Wikimedia Polska short report]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia|Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:45, 8 ਅਪਰੈਲ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24824837 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:27, 23 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:07, 24 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: June 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 5 • June 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates|Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia|From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers|Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Using Wikipedia in education: students' and teachers' view|Using Wikipedia in education: students' and teachers' view]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State|The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/WMB goes to Serbia |WMB goes to Serbia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/But we don't want it to end!|But we don't want it to end!]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:44, 4 ਜੁਲਾਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25147408 --&gt;

== This Month in Education: July 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • July 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Kaduna Connect Campaign|Wikimedia Kaduna Connect Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program|Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia and Education Kailali Multiple campus|Wikimedia and Education Kailali Multiple campus]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation|WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wiki at the Brazilian National History Symposium|Wiki at the Brazilian National History Symposium]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/US &amp; Canada program reaches 100M words added |US &amp; Canada program reaches 100M words added]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers|Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba|Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony|Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book|Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book. Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources in Xalala, Veracruz from the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program|62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine|“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana|OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:33, 14 ਅਗਸਤ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25457946 --&gt;

== This Month in Education: September 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • September 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference|Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs|Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa|Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools|WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia|WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education |Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:01, 10 ਅਕਤੂਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25700976 --&gt;

== This Month in Education: October 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;Volume 12 • Issue 8 • October 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye|3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community|CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan|Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci|Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU|PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab|PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities|WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi|Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia in Brazil is going to be a book|Wikimedia in Brazil is going to be a book]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023|Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 11:34, 8 ਨਵੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25784366 --&gt;

== This Month in Education: November 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 9 • November 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education|4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo|Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia|EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia|Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities|Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania |Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/First anniversary of the game Wikeys|First anniversary of the game Wikeys]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Involve visiting students in education programs|Involve visiting students in education programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing|Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy|Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin|Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Tyap Wikimedians Zaria Outreach|Tyap Wikimedians Zaria Outreach]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Art Outreach at Aje Compreshensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland|Art Outreach at Aje Comprehensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment|PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:24, 14 ਦਸੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25919737 --&gt;

== This Month in Education: January 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 1 • January 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia|Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students|Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania|Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language|Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Summer students at Auckland Museum|Summer students at Auckland Museum]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project|WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Armenia's Educational Workshops|Wikimedia Armenia's Educational Workshops]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment|Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 10:02, 10 ਫ਼ਰਵਰੀ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26091771 --&gt;

== This Month in Education: February 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 2 • February 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February|2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/More two wiki-education partnerships|More two wiki-education partnerships]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Open Education Week 2024 in Mexico|Open Education Week 2024 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows|Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Education Philippines promotes OERs utilization|Wiki Education Philippines promotes OERs utilization]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Loves Librarians, Kaduna|Wiki Loves Librarians, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Workshop 2024 CfP - Call for Papers Research track|Wiki Workshop 2024 CfP – Call for Papers Research track]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:38, 20 ਮਾਰਚ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26310117 --&gt;

== This Month in Education: March 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 3 • March 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna|Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand|Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad|Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wikipedia within the Education Setting in Albania|Wikipedia within the Education Setting in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:28, 28 ਅਪਰੈਲ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26659969 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Reminder to vote now to select members of the first U4C&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote reminder}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear Wikimedian,

You are receiving this message because you previously participated in the UCoC process.

This is a reminder that the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) ends on May 9, 2024. Read the information on the [[Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility.

The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

On behalf of the UCoC project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 22:53, 2 ਮਈ 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2024/Previous_voters_list_3&amp;oldid=26721208 --&gt;

== This Month in Education: April 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 4 • April 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/EduWiki Updates From Uganda|EduWiki Updates From Uganda]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024|Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil|Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project|Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 03:20, 14 ਮਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26698909 --&gt;

== This Month in Education: May 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 5 • May 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024|Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan|Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia|Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons|Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/We left a piece of our hearts at Arhavi|We left a piece of our hearts at Arhavi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series |Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA|Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:30, 15 ਜੂਨ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26854161 --&gt;

== This Month in Education: June 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 6 • June 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect|From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico|5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students|Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024|First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy|Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects |Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions|Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration|Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:58, 9 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27085892 --&gt;

== Indic Technical Consultations 2024 ==

ਪਿਆਰੇ ਸਾਥੀਓ,

[[m:Indic MediaWiki Developers User Group|ਇੰਡਿਕ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਡਿਵੈਲਪਰਸ ਯੂਜ਼ਰ ਗਰੁੱਪ]] ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਕਨੀਕੀ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਭਾਈਚਾਰਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਤਕਨੀਕੀ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ, ਆਮ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕੀ ਵਿਕਾਸ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚਾਰੂ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।

ਇਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਲਿੰਕ ਉੱਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸਰਵੇਖਣ ਫਾਰਮ (ਕਿਸੇ ਵੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ) ਭਰੋ।
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfvVFtXWzSEL4YlUlxwIQm2s42Tcu1A9a_4uXWi2Q5jUpFZzw/viewform?usp=sf_link

ਇਸ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਮਿਤੀ 21 ਸਤੰਬਰ 2024 ਹੈ।

ਇਸ ਗਤੀਵਿਧੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਦੇਖੋ: https://w.wiki/AV78

ਇਹ ਸਰਵੇਖਣ {ਤੁਹਾਡੀ ਭਾਸ਼ਾ} ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।

ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸਰਵੇਖਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਵੀ ਭਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਜਾਂ ਸੁਝਾਅ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।

ਤੁਹਾਡੇ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ!

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:33, 9 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC), ਇੰਡਿਕ ਮੀਡੀਆਵਿਕੀ ਡਿਵੈਲਪਰਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Indic_Tech_Consults_2024/pa&amp;oldid=27434533 --&gt;

== This Month in Education: August 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 7 • August 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran|Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba|Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine|Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Edu Wiki Camp in Serbia, 2024|Edu Wiki Camp in Serbia, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount|Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning|Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon|Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop|Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:22, 11 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27310254 --&gt;

== This Month in Education: October 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 8 • October 2024&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/CBSUA Wiki Education turns 1 year|CBSUA Wiki Education turns 1 year]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic|7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo|Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edu_Wiki_in_South_Sudan:_Creating_a_better_future_in_education|Empowering Digital Literacy through Wikimedia in South Sudan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD|Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month |New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms|Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global|WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia helps in improving cognitive skills|Wikipedia helps in improving cognitive skills]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact|Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WiLMa PH establishes a Wiki Club|WiLMa PH establishes a Wiki Club]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 14:57, 12 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27733413 --&gt;

== This Month in Education: November 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 9 • November 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Auckland Museum Wikipedia Student Programme|Auckland Museum Wikipedia Student Programme]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language|Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week|Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania|Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in Albania, 2024|Wikidata birthday in Albania, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in School |Wikidata birthday in School]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University|Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia MKD's new collaborations and new content|Wikimedia MKD's new collaborations and new content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program|Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:13, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27879342 --&gt;</text>
      <sha1>35dl3zpgseoobc76rwyahuv54le6fn9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੋਕ੍ਸਿਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67961</id>
    <revision>
      <id>776086</id>
      <parentid>618384</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:51:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776086</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16193" sha1="ddppuk6hajny5q35h8ukpa11ned6wwi" xml:space="preserve">'''ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੋਕ੍ਸਿਨ''' (ਬੀਟੀਐਕਸ) ਇੱਕ ਨੀਉਰੋ ਟਾਕਸਿਕ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਹੈ ਜੋਕਿ ਬੈਕਟੀਰੀਅਮ ਕੈਲੋਸਟਰੀਡੀਅਮ ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਤੋਂ ਪੈਂਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ I&lt;ref&gt;{{Cite journal | author = Montecucco C, Molgó J | title = Botulinal neurotoxins: revival of an old killer | journal = Current Opinion in Pharmacology | volume = 5 | issue = 3 | pages = 274–279 | year = 2005 | pmid = 15907915 }}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਪਾਰਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੈਡੀਕਲ, ਕਾਸ੍ਮੇਟਿਕ੍ਸ ਅਤੇ ਖੋਜ ਦੇ ਮਕਸਦ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ I ਇਸਦੀ ਦੋ ਮੁੱਖ ਵਪਾਰਕ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ- ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੌਕਸਿਨ ਕਿਸਮ ਏ ਅਤੇ ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੌਕਸਿਨ ਕਿਸਮ ਬੀ I&lt;ref&gt;{{Cite journal|author=Charles PD |title=Botulinum neurotoxin serotype A: a clinical update on non-cosmetic uses |journal=American journal of health-system pharmacy: AJHP: official journal of the American Society of Health-System Pharmacists |volume=61 |issue=22 Suppl 6 |pages=S11–23 |year=2004 |pmid=15598005 |doi=}}&lt;/ref&gt; ਬੈਕਟੀਰੀਅਮ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵੱਜੋਂ ਜੋ ਸੰਭਾਵੀ ਘਾਤਕ ਬੀਮਾਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਬੋਟੁਲੀਸਮ ਆਖਦੇ ਹਨ I ਬੋਟੁਲੀਨੀਅਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਜਾਨਲੇਵਾ ਟਾਕਸਿਨ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ (LD50) 1.3-2.1 ਐਨਜੀ/ਕੇਜੀ ਦੀ ਨਸਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਮਾਂਸਪੇਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ 10-13 ਐਨਜੀ/ਕੇਜੀ ਜਦ ਸਾਹ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਲੈ ਲੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਦੀ ਅੰਦਾਜ਼ਨ ਇੰਸਾਨੀ ਔਸਤ ਜਾਨਲੇਵਾ ਖੁਰਾਕ ਹੈ I&lt;ref name = &quot;Arnon&quot;&gt;{{Cite journal | last = Arnon | first = Stephen S. |author2=Schechter R |author3=Inglesby TV |author4=Henderson DA |author5=Bartlett JG |author6=Ascher MS |author7=Eitzen E |author8=Fine AD |author9=Hauer J |author10=Layton M |author11=Lillibridge S |author12=Osterholm MT |author13=O'Toole T |author14=Parker G |author15=Perl TM |author16=Russell PK |author17=Swerdlow DL |author18=Tonat K |author19=Working Group on Civilian Biodefense | date = February 21, 2001 | title = Botulinum Toxin as a Biological Weapon: Medical and Public Health Management | journal = Journal of the American Medical Association | volume = 285 | issue = 8 | pages = 1059–1070 | pmid = 11209178 | url = http://jama.ama-assn.org/cgi/reprint/285/8/1059.pdf | format = PDF, 0.5 MB}}&lt;/ref&gt;

ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੋਕ੍ਸਿਨ ਕਿਸਮ ਏ ਅਤੇ ਕਿਸਮ ਬੀ ਦਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਅਪੱਰ ਮੋਟਰ ਨਿਉਰੋਨ ਸਾਇਨਡਰੋਮ, ਫੋਕਲ ਹਾਇਪਰ ਹਾਇਡਰੋਸਿਸ ਬਲੈਫਰੋਸਪੈਸਮ, ਸਟੈ੍ਬਿਸਮਸ, ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਮਾਈਗ੍ਰੇਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰੁਕਇਸਮ I ਇਹ ਕਾਸ੍ਮੇਟਿਕ੍ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਤੋਰ ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ I ਯੂਐਸ ਦੇ ਫੂਡ ਅਤੇ ਡਰਗਸ ਪ੍ਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਡੱਬੇ ਤੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਣ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਸ ਟਾਕਸਿਨ ਦੀ ਲੋਕਲ ਚੁਕਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਇੰਨਜੈਕਸ਼ਨ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੌਟੂਲਿਸਮ ਜਿਹੇ ਲੱਛਣ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ I ਚੇਤਾਵਨੀ ਮੌਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ, ਜੋ ਇਸ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਸੀ I&lt;ref name=FDA08&gt;[http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2008/ucm116857.htm FDA Notifies Public of Adverse Reactions Linked to Botox Use]. Fda.gov. Retrieved on May 6, 2012.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=FDA09&gt;[http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2009/ucm175013.htm FDA Gives Update on Botulinum Toxin Safety Warnings; Established Names of Drugs Changed], FDA Press Announcement, August 3, 2009&lt;/ref&gt; ਹੋਰਨਾਂ ਵਿਚ, ਇਸਦਾ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਬੌਟੋਕਸ ਨਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਾਂਡ ਤਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ I ਬੌਟੋਕਸ ਐਲਰਗਨ&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Egan|first1=Matt|title=Botox maker bought for $66 billion in biggest deal of 2014|url=http://money.cnn.com/2014/11/17/investing/allergan-actavis-merger-boom/|website=cnn.com|accessdate=18 November 2015}}&lt;/ref&gt; ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ I

==ਵਰਤੋਂ==

===ਮੈਡੀਕਲ ਵਰਤੋਂ===

ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੌਕਸਿਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਡਾਕਟਰੀ ਤਕਲੀਫਾਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ I&lt;ref name=Barbano&gt;{{Cite journal| last = Barbano| first = Richard| date = November 8, 2006| title = Risks of erasing wrinkles: Buyer beware!| journal = Neurology| volume = 67| issue = 10| pages = E17–E18| pmid = 17130399| url = http://www.neurology.org/cgi/content/full/67/10/E17| access-date = ਨਵੰਬਰ 18, 2015| archive-date = ਅਪ੍ਰੈਲ 2, 2010| archive-url = https://web.archive.org/web/20100402081355/http://www.neurology.org/cgi/content/full/67/10/E17| dead-url = yes}}&lt;/ref&gt; ਜਦੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਟੀਕਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਮਾਂਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਨੂੰ ਅਸਰਦਾਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਘੱਟਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ I&lt;ref name=afis&gt;{{cite web| author = Edwards, Michael | year = 2006| title = Anal fissure| publisher = Dumas Ltd| url = http://www.privatehealth.co.uk/private-operations/general-surgery/anal-fissure/| accessdate = 18 November 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਸਪਾਸਮਸ ਅਤੇ ਡਾਇਸਟੋਨਿਆਂਸ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ I&lt;ref&gt;{{Cite journal| author = Bihari K|date=March 2005| title = Safety, effectiveness, and duration of effect of BOTOX after switching from Dysport for blepharospasm, cervical dystonia, and hemifacial spasm dystonia, and hemifacial spasm| url = https://archive.org/details/sim_current-medical-research-and-opinion_2005-03_21_3/page/433| journal = Current Medical Research and Opinion| volume = 21| issue = 3| pages = 433–438|| pmid = 15811212}}&lt;/ref&gt;

ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੌਕਸਿਨ ਨਾਲ ਜਿਹਨਾਂ ਹਲਾਤਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੀ ਮੰਨਜ਼ੂਰੀ ਹੈ, ਉਹ ਹਨ-&lt;ref name=FDA08/&gt;&lt;ref name=FDA09/&gt;&lt;ref name=FDA09hc&gt;FDA, 2009, &quot;Information for Healthcare Professionals, FDA ALERT [08/2009]: OnabotulinumtoxinA (marketed as Botox/Botox Cosmetic), AbobotulinumtoxinA (marketed as Dysport) and RimabotulinumtoxinB (marketed as Myobloc)&quot;, see [http://www.fda.gov/Drugs/DrugSafety/PostmarketDrugSafetyInformationforPatientsandProviders/DrugSafetyInformationforHeathcareProfessionals/ucm174949.htm], accessed 18 November 2015.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=FDA10&gt;FDA, 2010, &quot;FDA News Release:FDA approves Botox to treat chronic migraine&quot; see [http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/ucm229782.htm], accessed 18 November 2015.&lt;/ref&gt;

* ਸਰਵਾਇਕਲ ਡਾਇਸਟੋਨਿਆ (ਸਪਾਸਮੋਡਿਕ ਟੌਰਟੀਕੌਲਿਸ), ਸਿਰ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦਾ ਨਿਉਰੋਮਸਕੂਲਰ ਡਿਸਓਡਰ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਿਨਾ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਝੱਟਕੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ I&lt;ref&gt;{{Cite journal|title = A pilot study on the use of botulinum toxin in spasmodic torticollis|journal = The Canadian Journal of Neurological Sciences. Le Journal Canadien Des Sciences Neurologiques|date = 1985-11-01|pmid = 4084867|pages = 314–316|volume = 12|issue = 4|first = J. K.|last = Tsui|first2 = A.|last2 = Eisen|first3 = E.|last3 = Mak|first4 = J.|last4 = Carruthers|first5 = A.|last5 = Scott|first6 = D. B.|last6 = Calne}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal| author = Brin MF, Lew MF, Adler CH, Comella CL, Factor SA, Jankovic J, O'Brien C, Murray JJ, Wallace JD, Willmer-Hulme A, Koller M| date = October 22, 1999| title = Safety and efficacy of NeuroBloc (botulinum toxin type B) in type A-resistant cervical dystonia| url = https://archive.org/details/sim_neurology_1999-10-22_53_7/page/1431| journal = Neurology| volume = 53| issue = 7| pages = 1431–1438| pmid = 10534247}}&lt;/ref&gt;
* ਬਲੈਫਰੋਸਪਾਸਮ, ਬੇਕਾਬੂ ਮਾਂਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਸਿਕੁੜਣ ਅਤੇ ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਝਟਕਾ I&lt;ref&gt;{{Cite journal| author = Shukla HD, Sharma SK| year = 2005| title = Clostridium botulinum: a bug with beauty and weapon| journal = Critical Reviews in Microbiology| volume = 31| issue = 1| pages = 11–18| pmid = 15839401}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.drbatul.com/treatments-procedures/botox-botulinum-toxin-injection/ |title=Botox Treatment |publisher=drbatul.com |date= |accessdate=18 November 2015}}&lt;/ref&gt;
* ਗੰਭੀਰ ਮੁੱਖ ਅਗਜ਼ੀਲਰੀ ਹਾਇਪਰਹਾਇਡ੍ਰੋਸਿਸ, ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪਸੀਨਾ ਆਉਦਾ ਹੈ I[&lt;ref name=&quot;Eisenach JH, Atkinson JL, Fealey RD. 657–666&quot;&gt;{{Cite journal| author = Eisenach JH, Atkinson JL, Fealey RD.|date=May 2005| title = Hyperhidrosis: evolving therapies for a well-established phenomenon| url = https://archive.org/details/sim_mayo-clinic-proceedings_2005-05_80_5/page/657| journal = Mayo Clinic Proceedings| volume = 80| issue = 5| pages = 657–666 | pmid = 15887434}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Primary&quot;&gt;{{Cite journal|url=http://www.jaoa.org/content/106/10/609.long|last1=Felber|first1=ES|title=Botulinum toxin in primary care medicine.|journal=The Journal of the American Osteopathic Association|volume=106|issue=10|pages=609–614|year=2006|pmid=17122031|access-date=2015-11-18|archive-date=2014-05-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20140513062128/http://www.jaoa.org/content/106/10/609.long|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
* ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਮਾਈਗ੍ਰੇਨ, ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਪਰਭਾਸ਼ਿਤ ਅਤੇ ਉਚ ਵਾਰਵਾਰਤਾ ਨਾਲ ਘਟਨਾ I&lt;ref name=FDA10/&gt;&lt;ref&gt;Approved indication as of 2010, though the area has a history of conflicting reports, see the following.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;pmid18458231&quot;&gt;{{Cite journal|author=Naumann M |title=Assessment: Botulinum neurotoxin in the treatment of autonomic disorders and pain (an evidence-based review): report of the Therapeutics and Technology Assessment Subcommittee of the American Academy of Neurology |journal=Neurology |volume=70 |issue=19 |pages=1707–14 |date=May 2008 |pmid=18458231|author2=So Y|author3=Argoff CE|last4=Childers|first4=M. K.|last5=Dykstra|first5=D. D.|last6=Gronseth|first6=G. S.|last7=Jabbari|first7=B.|last8=Kaufmann|first8=H. C.|last9=Schurch|first9=B.| displayauthors = 8}}&lt;/ref&gt;
* ਸਟੈ੍ਬਿਸਮਸ, ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਗਲਤ ਅਨੁਕੂਲਤਾ(ਹੈਟਰੋਟਰੌਫਿਆ, ਬੋਲਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ “ਕ੍ਰੌਸਡ ਆਈਸ”) I&lt;ref name=Strabismus&gt;{{cite journal|last1=Kowal|first1=Lionel|last2=Wong|first2=Elaine|last3=Yahalom|first3=Claudia|title=Botulinum Toxin in the treatment of strabismus. A review of its use and effects|url=https://archive.org/details/sim_disability-and-rehabilitation_2007-12-15_29_23/page/n69|journal=Disability and Rehabilitation|date=December 2007|volume=29|issue=23|pages=1823–1831}}&lt;/ref&gt;

ਬੋਤੁਲਿਨੁਮ ਟੌਕਸਿਨ ਕਿਸਮ ਏ ਦੀ ਹੋਰ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਹੇਠ ਲਿਖਿਆ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ-

* ਓਸਿਓਫਾਗਿਅਲ ਐਕਾਲਾਸਿਆ, ਮਾਂਸਪੇਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਵਿਘਨਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ਾਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਓਸਿਓਫਾਗਿਅਲ ਸਪਹਿਨਟਰ ਲੋੜ ਵੇਲੇ ਅਸਫਲ ਹੋ ਜਾਵੇ I&lt;ref name=achalasia&gt;{{cite journal|last1=Stavropoulos|first1=S. N.|last2=Friedel|first2=D.|last3=Modayil|first3=R.|last4=Iqbal|first4=S.|last5=Grendell|first5=J. H.|title=Endoscopic approaches to treatment of achalasia|journal=Therapeutic Advances in Gastroenterology|date=20 December 2012|volume=6|issue=2|pages=115–135|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3589133/|accessdate=18 November 2015}}&lt;/ref&gt;
* ਬ੍ਰੁਕਸਿਮ, ਪੈਰਾਫੰਕਸ਼ਨਲ ਦੰਦ ਦਾ ਪੀਹਣਾ/ਜਬਾੜਾ ਨੂੰ ਭੀਚਣਾ, ਮੈਸਕੇਟਿੰਗ ਮਾਂਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਟੀਕਾ ਲਗਾਣ ਨਾਲ(ਜਿਵੇਂ- ਦ ਮੈਸੇਟਰ) I&lt;ref name=Bruxism&gt;{{cite journal|last1=Long|first1=Hu|last2=Liao|first2=Zhengyu|last3=Wang|first3=Yan|last4=Liao|first4=Lina|last5=Lai|first5=Wenli|title=Efficacy of botulinum toxins on bruxism: an evidence-based review|journal=International Dental Journal|date=February 2012|volume=62|issue=1|pages=1–5||url=http://onlinelibrary.wiley.com/enhanced/doi/10.1111/j.1875-595X.2011.00085.x/|accessdate=18 November 2015}}&lt;/ref&gt;
* ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਫੋਕਲ ਨਿਉਰੋਪੈਥੀਆਂ: ਇਹ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਬੀਟੀਐਕਸ-ਏ ਦਾ ਇੰਨਟ੍ਰਾਡਰਮਲ ਟੀਕਾ ਮਦਦਗਾਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਦਾਂ ਕਿ ਐਨਲਜੈਸਿਕ ਪ੍ਭਾਵ ਮਾਂਸਪੇਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਬਦਲਾਵ ਲਈ ਸਵਤੰਤਰ ਹੈI&lt;ref&gt;{{Cite journal|author=Ranoux D, Attal N, Morain F, Bouhassira D |title=Botulinum toxin type A induces direct analgesic effects in chronic neuropathic pain |journal=Annals of Neurology |volume=64 |issue=3 |pages=274–83 |date=September 2008 |pmid=18546285 |url=}}&lt;/ref&gt;
* ਆਈਡਿਓਪੈਥਿਕ ਅਤੇ ਨਿਉਰੋਜੈਨਿਕ, ਡੈਸਟਰੁਸਰ ਓਵਰਐਕਟੀਵੀਟੀI&lt;ref name=&quot;multiple&quot;&gt;{{Cite journal|author=Mangera A, Andersson KE, Apostolidis A, Chapple C, Dasgupta P, Giannantoni A, Gravas S, Madersbacher S. |title=Contemporary management of lower urinary tract disease with botulinum toxin A: a systematic review of botox (onabotulinumtoxinA) and dysport (abobotulinumtoxinA)|journal=European Urology |volume=60 |issue=4 |pages=784–95 |year=2005 |pmid=21782318}}&lt;/ref&gt;
* ਵੈਜਾਨਲ ਮਾਸਂਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਵੈਜਾਈਨਿਮਸ I&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Pacik, PT |title=Botox Treatment for Vaginismus |pmid=19952618|journal=Plast Reconstr Surg|year= 2009 |volume=124|issue=6|pages=455e-6e}}&lt;/ref&gt;
* ਸੱਟ ਚੋਟ ਕਾਰਨ ਹਿਲਜੁੱਲ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਸੈਂਟਰਲ ਨਰਵਸ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਬਮਾਰੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ- ਟ੍ਰਾਓਮਾ, ਸਟ੍ਰੋਕ, ਮਲਟੀਪਲ ਸਕਲਰੋਸਿਸ, ਪਾਰਕਿੰਨਸਨ ਬਿਮਾਰੀ, ਜਾਂ ਸੈਰੇਬਰਲ ਪੈਲਸੀ I
* ਫੌਕਲ ਡਿਸਟੌਨਿਆਸ ਅੰਗਾਂ, ਚਿਹਰੇ, ਜਬਾੜੇ, ਜਾਂ ਵੋਕਲ ਕੌਰਡ ਨੂੰ ਪ੍ਭਾਵਿਤ ਕਰਨਾ I

==ਹਵਾਲੇ==</text>
      <sha1>ddppuk6hajny5q35h8ukpa11ned6wwi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>68449</id>
    <revision>
      <id>776094</id>
      <parentid>725273</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:23:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 12 books for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776094</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84444" sha1="811cz531ujoq2rr2ligxm9yj4ne14lv" xml:space="preserve">{{Quantum field theory}}
[[ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ, [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ('''QED''') ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਹੈ। ਸਾਰਾਂਸ਼ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਥਿਊਰੀ ਹੈ ਜਿਸਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅਤੇ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਪੂਰਣ ਸਹਮਿਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। QED ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਤੌਰ ਤੇ ਚਾਰਜ ਹੋਏ ਕਣ ਫੋਟੌਨਾਂ ਦੇ ਵਟਾਂਦਰੇ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਅਰੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਤੌਰ ਤੇ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਕਲਾਸੀਕਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਜ਼ਮ ਦੇ ਕੁਆਂਟਮ ਵਿਰੋਧੀਸਾਥੀ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।  

ਤਕਨੀਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ, [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਨੂੰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਵੈਕੱਮ ਦੀ ਪਰਚਰਬੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [[ਰਿਚਰਡ ਫੇਨਮੈਨ]] ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇਸਦੇ, ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਦੇ ਊਰਜਾ ਲੈਵਲਾਂ ਦੀ ਲੈਂਬ ਸ਼ਿਫਟ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੀ ਨਿਯਮਵਿਰੁੱਧ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਮੋਮੈਂਟ ਵਰਗੀਆਂ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਦੇ ਅਤਿ ਸ਼ੁੱਧ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਲਈ  “ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਗਹਿਣਾ” ਕਿਹਾ। &lt;ref name=feynbook&gt;{{cite book |last=Feynman |first=Richard |authorlink=Richard Feynman |year=1985 |isbn=978-0-691-12575-6 |title=QED: The Strange Theory of Light and Matter |publisher=Princeton University Press}}&lt;/ref&gt;

==ਇਤਿਹਾਸ==
 
{{main|ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ}}
[[File:Dirac 3.jpg|upright|thumb|right|[[ਪੌਲ ਡੀਰਾਕ]]]]

ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਕ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਾਰਮੂਲਾ ਬਣਤਰ ਸੂਤਰੀਕਰਨ ਦਾ ਸੇਹਰਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਿਗਿਆਨਿਕ [[ਪੌਲ ਡੀਰਾਕ]] ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ (1920ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ) ਕਿਸੇ ਐਟਮ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਨਿਕਾਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂਕ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। &lt;ref name=dirac&gt;
{{cite journal
 | author=P.A.M. Dirac
 | authorlink= Paul Adrien Maurice Dirac
 | year=1927
 | title=The Quantum Theory of the Emission and Absorption of Radiation
 | journal=[[Proceedings of the Royal Society of London A]]
 | volume=114 | pages=243–265
 | doi=10.1098/rspa.1927.0039
|bibcode = 1927RSPSA.114..243D
 | issue=767 }}&lt;/ref&gt;

|bibcode = 1932RvMP....4...87F }}&lt;/ref&gt;ਡੀਰਾਕ ਨੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਦੀ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਣਾਂ ਦੇ ਰਚਨਾਤਮਿਕ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ਤਮਿਕ ਓਪਰੇਟਰਾਂ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਕਰਵਾ ਕੇ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਔਸੀਲੇਟਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦਰਸਾਇਆ।
 ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, [[ਵੁਲਫਗਾਂਗ ਪੌਲੀ]], [[ਇਉਜੀਨ ਵਿਗਨਰ]], [[ਪਾਸਕਲ ਜੌਰਡਨ]], [[ਵਰਨਰ ਹੇਜ਼ਨਬਰਗ]] ਅਤੇ ਇੱਕ ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਫਾਰਮੂਲਾ ਸੂਤਰੀਕਰਨ ਜੋ [[ਐਨ੍ਰੀਕੋ ਫਰਮੀ]]&lt;ref name=fermi&gt;
{{cite journal
 | author=E. Fermi
 | authorlink= Enrico Fermi
 | year=1932
 | title=Quantum Theory of Radiation
 | journal=[[Reviews of Modern Physics]]
 | volume=4 | pages=87–132
 | doi=10.1103/RevModPhys.4.87
|bibcode = 1932RvMP....4...87F }}&lt;/ref&gt;
 ਕਾਰਨ ਸੀ, ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਸਦਕਾ, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਹ ਯਕੀਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿ, ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ, ਫੋਟੌਨਾਂ ਅਤੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਕਣਾਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਲਈ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਲਗਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, [[ਫਲੈਕਸ ਬਲੋਚ]] ਦੇ [[ਅਰਨਾਲਡ ਨੌਰਡਸਿਕ]]&lt;/ref&gt; and [[Victor Weisskopf]],&lt;ref name=weisskopf&gt;{{cite journal
 | author=V. F. Weisskopf
 | authorlink= Victor Weisskopf
 | year=1939
 | title=On the Self-Energy and the Electromagnetic Field of the Electron
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1939-07-01_56_1/page/n72
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=56 | pages=72–85
 | doi=10.1103/PhysRev.56.72
|bibcode = 1939PhRv...56...72W }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਵਿਕਟਰ ਵੇਸਕੌਫ]]&lt;ref name=weisskopf&gt;{{cite journal
 | author=V. F. Weisskopf
 | authorlink= Victor Weisskopf
 | year=1939
 | title=On the Self-Energy and the Electromagnetic Field of the Electron
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1939-07-01_56_1/page/n72
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=56 | pages=72–85
 | doi=10.1103/PhysRev.56.72
|bibcode = 1939PhRv...56...72W }}&lt;/ref&gt; ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੀਤੇ 1937 ਅਤੇ 1939 ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਦੇ ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਭੇਤ ਖੋਲਿਆ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਸਿਰਫ [[ਪਰਚਰਬੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਅਜਿਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ [[ਰੌਬਰਟ ਅੱਪਨਹੀਮਰ]]&lt;ref name=oppenheimer&gt;{{cite journal
 | author=R. Oppenheimer
 | authorlink= Robert Oppenheimer
 | year=1930
 | title=Note on the Theory of the Interaction of Field and Matter
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1930-03-01_35_5/page/n21
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=35 | pages=461–477
 | doi=10.1103/PhysRev.35.461
|bibcode = 1930PhRv...35..461O
 | issue=5 }}&lt;/ref&gt; ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਲੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਦਰਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਅਨੰਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਅਰਥਹੀਣ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਅਪਣੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਥਿਰਤਾ ਉੱਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਅਣਸੁਲ਼ਝੇ ਹੱਲ ਨਾਲ, ਇਹ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਮੁਢਲੀ ਬੇਮੇਲਤਾ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। 

[[File:Hans Bethe.jpg|upright|thumb|left|[[ਹੰਸ ਬੈਥੇ]]]]

1940 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਵਧ ਗਈਆਂ। ਮਾਈਕ੍ਰੋਵੇਵ ਤਕਨੀਕ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੇ [[ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਐਟਮ]]&lt;ref name=lamb&gt;
{{cite journal
 | authorlink1= Willis Lamb
 | authorlink2=Robert Retherford
 | year=1947
 | title=Fine Structure of the Hydrogen Atom by a Microwave Method,
 | url= https://archive.org/details/sim_physical-review_1947-08-01_72_3/page/n51
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=72 | pages= 241–243
 | doi=10.1103/PhysRev.72.241
|bibcode = 1947PhRv...72..241L
 | issue=3
 | last1= Lamb
 | first1= Willis
 | last2= Retherford
 | first2= Robert
 }}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਲੈਵਲਾਂ ਦੇ ਖਿਸਕਾਓ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ੁੱਧ ਨਾਪਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣਾ ਸੰਭਵ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਲੈਂਬ ਸ਼ਿਫਟ]] ਅਤੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਦੀ [[ਚੁੰਬਕੀ ਮੋਮੈਂਟ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=foley&gt;
{{cite journal
 | authorlink2=Polykarp Kusch
 | authorlink1=H. M. Foley
 | year=1948
 | title=On the Intrinsic Moment of the Electron
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=73 | pages=412
 | doi=10.1103/PhysRev.73.412
 | bibcode = 1948PhRv...73..412F
 | issue=3
 | last1= Foley
 | first1= H.
 | last2= Kusch
 | first2= P. }}&lt;/ref&gt; ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਵਿਸੰਗਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਂਦਾ ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਥਿਊਰੀ ਸਮਝਾਉਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਰਹੀ ਸੀ। 

ਇੱਕ ਸੰਭਵ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੰਕੇਤ ਹੰਸ ਬੈਥੇ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1947 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਿਊਯੌਰਕ ਤੋਂ ਸ਼ੈਨੇਕਟਡੀ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਰੇਲਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ&lt;ref name=schweber&gt;{{cite book |last=Schweber |first=Silvan |authorlink=Silvan Schweber |year=1994 |isbn=978-0-691-03327-3 |title=QED and the Men Who Did it: Dyson, Feynman, Schwinger, and Tomonaga |url=https://archive.org/details/qedmenwhomadeitd0000schw_i5v2 |chapter=Chapter 5 |page=[https://archive.org/details/qedmenwhomadeitd0000schw_i5v2/page/230 230] |publisher=Princeton University Press}}&lt;/ref&gt;, ਤਾਂ ਸ਼ੈਲਟਰ ਆਈਸਲੈਂਡ ਵਿਖੇ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਦ, ਬੈਥੇ ਨੇ ਲੈਂਬ ਅਤੇ [[ਰੇਥਰਫੋਰਡ]]&lt;ref name=bethe&gt;
{{cite journal
 | author=H. Bethe
 | authorlink= Hans Bethe
 | year=1947
 | title=The Electromagnetic Shift of Energy Levels
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1947-08-15_72_4/page/n75
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=72 | pages=339–341
 | doi=10.1103/PhysRev.72.339
|bibcode = 1947PhRv...72..339B
 | issue=4 }}&lt;/ref&gt; ਦੁਆਰਾ ਨਾਪੀਆਂ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਐਟਮ ਦੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਖਿਸਕਾਓ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ। ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਸਹਿਮਤੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀ। ਵਿਚਾਰ ਸਰਲਤਾ ਨਾਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਮੁੱਲ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਚਾਰਜ ਦੇ ਸੁਧਾਰਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਅਨੰਤਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਅਨੰਤ ਉਹਨਾਂ ਸਥਿਰਾਂਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਖ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਸਹਿਮਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਨਤੀਜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਧੀ ਨੂੰ [[ਪੁਨਰਮਾਨਕੀਕਰਨ]] (ਰੀਨੌਰਮਲਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ) ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 

[[File:Feynman and Oppenheimer at Los Alamos.jpg|thumb|right|[[ਲੌਸ ਅਲਮਸ]] ਵਿਖੇ [[ਰਿਚਰਡ ਫੇਨਮੈਨ|ਫੇਨਮੈਨ]] (ਵਿਚਕਾਰ) ਅਤੇ [[ਰੌਬਰਟ ਅੱਪਨਹੀਮਰ|ਅੱਪਨਹੀਮਰ]] (ਸੱਜੇ)]]

ਬੈਥੇ ਦੇ ਸਹਿਜ ਗਿਆਨ ਅਤੇ [[ਸਿਨ-ਲਤੀਰੋ ਟੋਮੋਨਾਗਾ]]&lt;ref name=tomonaga&gt;
{{cite journal
 | author=S. Tomonaga
 | authorlink= Sin-Itiro Tomonaga
 | year=1946
 | title=On a Relativistically Invariant Formulation of the Quantum Theory of Wave Fields
 | journal=[[Progress of Theoretical Physics]]
 | volume=1 | pages= 27–42
 | doi=10.1143/PTP.1.27
 | issue=2
}}&lt;/ref&gt;, [[ਜੂਲੀਅਨ ਸ਼ਵਿੰਗਰ]],&lt;ref name=schwinger1&gt;
{{cite journal
 | author=J. Schwinger
 | authorlink= Julian Schwinger
 | year=1948
 | title=On Quantum-Electrodynamics and the Magnetic Moment of the Electron
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1948-02-15_73_4/page/n144
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=73 | pages= 416–417
 | doi=10.1103/PhysRev.73.416
|bibcode = 1948PhRv...73..416S
 | issue=4 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=schwinger2&gt;
{{cite journal
 | author=J. Schwinger
 | authorlink= Julian Schwinger
 | year=1948
 | title=Quantum Electrodynamics. I. A Covariant Formulation
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1948-11-15_74_10/page/n169
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=74 | pages= 1439–1461
 | doi=10.1103/PhysRev.74.1439
|bibcode = 1948PhRv...74.1439S
 | issue=10 }}&lt;/ref&gt; [[ਰਿਚਰਡ ਫੇਨਮੈਨ]]&lt;ref name=feynman1&gt;
{{cite journal
 | author=R. P. Feynman
 | authorlink= Richard Feynman
 | year=1949
 | title=Space–Time Approach to Quantum Electrodynamics
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1949-09-15_76_6/page/n63
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=76 | pages= 769–789
 | doi=10.1103/PhysRev.76.769
|bibcode = 1949PhRv...76..769F
 | issue=6 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=feynman2&gt;
{{cite journal
 | author=R. P. Feynman
 | authorlink= Richard Feynman
 | year=1949
 | title=The Theory of Positrons
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1949-09-15_76_6/page/n43
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=76 | pages= 749–759
 | doi=10.1103/PhysRev.76.749
|bibcode = 1949PhRv...76..749F
 | issue=6 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=feynman3&gt;
{{cite journal
 | author=R. P. Feynman
 | authorlink= Richard Feynman
 | year=1950
 | title=Mathematical Formulation of the Quantum Theory of Electromagnetic Interaction
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1950-11-01_80_3/page/n130
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=80 | pages= 440–457
 | doi=10.1103/PhysRev.80.440
|bibcode = 1950PhRv...80..440F
 | issue=3 }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਫਰੀਮੈਨ ਡੇਅਸਨ]]&lt;ref name=dyson1&gt;
{{cite journal
 | author=F. Dyson
 | authorlink= Freeman Dyson
 | year=1949
 | title=The Radiation Theories of Tomonaga, Schwinger, and Feynman
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1949-02-01_75_3/page/n136
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=75 | pages= 486–502
 | doi=10.1103/PhysRev.75.486
|bibcode = 1949PhRv...75..486D
 | issue=3 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=dyson2&gt;
{{cite journal
 | author=F. Dyson
 | authorlink= Freeman Dyson
 | year=1949
 | title=The S Matrix in Quantum Electrodynamics
 | url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1949-06-01_75_11/page/n100
 | journal=[[Physical Review]]
 | volume=75 | pages=  1736–1755
 | doi=10.1103/PhysRev.75.1736
|bibcode = 1949PhRv...75.1736D
 | issue=11 }}&lt;/ref&gt; ਦੁਆਰਾ ਵਿਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪੇਪਰਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ [[ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ]] ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਊਂਤਬੰਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀਆਂ ਸੰਭਵ ਹੋ ਗਈਆਂ ਜੋ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਦੀਆਂ ਪਰਚਰਬੇਸ਼ਨ ਲੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਰਜੇ ਉੱਤੇ ਸੀਮਤ ਸਨ। ਸਿਨ-ਲਤੀਰੋ ਟੋਮੋਨਾਗਾ, ਜੂਲੀਅਨ ਸ਼ਵਿੰਗਰ ਅਤੇ ਰਿਚਰਡ ਫੇਨਮੈਨ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ 1965 ਵਿੱਚ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ, ਅਤੇ ਫਰੀਮੈਨ ਡੇਅਸਨ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ, ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੇ ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਅਤੇ ਗੇਜ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਫਾਰਮੂਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਸੀ, ਜੋ [[ਪਰਚਰਬੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਕਿਸੇ ਦਰਜੇ ਉੱਤੇ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਪਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਫੇਨਮੈਨ ਦੀ ਗਣਿਤਿਕ ਤਕਨੀਕ, ਜੋ ਉਸਦੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ, ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਫੀਲਡ-ਥਿਊਰੈਟਿਕ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰੀ ਲਗਦੀ ਸੀ ਜੋ ਸ਼ਵਿੰਗਰ ਅਤੇ ਟੋਮੋਨਾਗਾ ਦੀ ਓਪਰੇਟਰ-ਅਧਾਰਿਤ ਪਹੁੰਚ ਸੀ, ਪਰ ਫਰੀਮੈਨ ਡੇਅਸਨ ਨੇ ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਦੋਵੇਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸਮਾਨ ਹੀ ਸਨ। [[ਪੁਨਰਮਾਨਕੀਕਰਨ]], ਜੋ ਇੰਟਗ੍ਰਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਦਿਸਦੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਡਾਇਵਰਜੰਸਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਭੌਤਿਕੀ ਅਰਥ ਜੋੜਨ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ, ਬਾਦ ਵਿੱਚ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪਹਿਲੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਸਵੀਕ੍ਰਿਤੀ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਰੀਨੌਰਮਲਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਪੁਨਰਮਾਨਕੀਕਰਨ) ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਫੇਨਮੈਨ ਇਸਦੀ ਗਣਿਤਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਨਾਲ ਕਦੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੁਨਰਮਾਨਕੀਕਰਨ ਨੂੰ ਇੱਕ “ਸ਼ੈੱਲ ਗੇਮ” ਅਤੇ “ਹੋਕੁਸ ਪੋਕੁਸ” (ਧੋਖਾ ਦੇਣਾ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। 

ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਬਾਦ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀਆਂ ਲਈ ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਨਮੂਨੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਜਿਹੀ ਬਾਦ ਵਾਲੀ ਥਿਊਰੀ [[ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਹੈ, ਜੋ 1960ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਤੇ ਅਪਣੀ ਮੌਜੂਦਾ ਕਿਸਮ [[ਐੱਚ. ਡੇਵਿਡ ਪੋਲੀਟਜ਼ਰ]], [[ਸਿਡਨੇ ਕੋਲੇਮਨ]], [[ਡੇਵਿਡ ਗ੍ਰੌਸ]], ਅਤੇ [[ਫ੍ਰੈਂਕ ਵਿਲਜ਼ੱਕ]] ਦੁਆਰਾ 1975 ਵਿੱਚ ਆਈ। ਸ਼ਵਿੰਗਰ, [[ਗੇਰਾਲਡ ਗੁਰਾਲਨਿਕ]], [[ਡਿਕ ਹਾਗਨ]], ਅਤੇ [[ਟੌਮ ਕਿੱਬਲ]], [[ਪੀਟਰ ਹਿੱਗਜ਼]], [[ਜੈੱਫ੍ਰੀ ਗੋਲਡਸਟੋਨ]] ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਉੱਤੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, [[ਸ਼ੈਲਡਨ ਗਲਾਸ਼ੋਅ]], [[ਸਟੀਵਨ ਵੇਨਬਰਗ]] ਅਤੇ [[ਅਬਡਸ ਸਾਲਮ]] ਨੇ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਕਮਜੋਰ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਬਲ ਅਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਇੱਕੋ ਸਿੰਗਲ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਵੀਕ ਫੋਰਸ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। 

==ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਪ੍ਰਤਿ ਫੇਨਮੈਨ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ==
===ਜਾਣ ਪਛਾਣ===

ਅਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅੰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ, [[ਰਿਚਰਡ ਪੀ. ਫੇਨਮੈਨ]] ਨੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਉੱਤੇ ਲੈਕਚਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੀਰੀਜ਼ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਲੈਕਚਰ ਫੇਨਮੈਨ ਦੀ ਲਿਖਤ ਸਨ ਜੋ ਫੇਨਮੈਨ (1985), ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ: ਦਿ ਸਟ੍ਰੇਂਜ ਥਿਊਰੀ ਆਫ ਲਾਈਟ ਐਂਡ ਮੈਟਰ, (ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਅਨੋਖੀ ਥਿਊਰੀ) ਦੇ ਨਾਮ ਛਾਪੇ ਗਏ, ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਰਸਾਏ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਦੀ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਗਣਿਤਿਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਹੈ। 

[[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਦੀ ਫੇਨਮੈਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੱਸੇ ਤਿੰਨ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਰਜ ਹਨ। 

*	ਇੱਕ [[ਫੋਟੌਨ]] ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
*	ਇੱਕ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
*	ਇੱਕ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਇੱਕ [[ਫੋਟੌਨ]] ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਇੱਕ [[ਫੋਟੌਨ]] ਨੂੰ ਸੋਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।

[[File:Feynman Diagram Components.svg|thumb|right|300px|[[ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰ]] ਤੱਤ]]

ਇਹ ਕਾਰਜ ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੱਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੰਖੇਪ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ਫੋਟੌਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਰੰਗੀ ਰੇਖਾ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਅਤੇ ਦੋ ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾਵਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤਰੰਗੀ ਰੇਖਾ ਦਾ ਜੰਕਸ਼ਨ  ਕਿਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਫੋਟੌਨ ਦੇ ਸੋਖੇ ਜਾਣ ਜਾਂ ਨਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਸ਼ਿਖਰ ਲਈ। ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਨਾਲ ਦਿਖਾਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।  

ਇਹਨਾਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਾ ਕਰਨੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇੱਕ ਕਣ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚਿੱਤਰ ਇਹ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਕਿ ਕਣ ਸਿੱਧੀਆਂ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹਨ ਜਾਂ ਵਕਰਿਤ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਭਾਵ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਣ ਸਥਿਰ ਸਪੀਡਾਂ ਨਾਲ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫੋਟੌਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਦੀ ਵਜਾਏ ਤਰੰਗੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋਣਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦਾ ਤੱਥ ਇਹ ਭਾਵ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਕਿ ਇਹ ਸੋਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਤਰੰਗ ਵਰਗਾ ਵਰਤਾਓ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਲਈ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਿਰਫ ਚਿੰਨ ਹਨ: ਫੋਟੌਨ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ, ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ, ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਬਿੰਦੂ ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਫੋਟੌਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਖਦੇ ਅਤੇ ਨਿਕਾਸਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਕੁੱਝ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਥਿਊਰੀ ਸਾਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵਾਪਰਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ (ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ) ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ। 

ਜਿਵੇਂ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਫੇਨਮੈਨ ਨੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਸੰਖੇਪ ਸੰਕੇਤਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਈ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਫੇਨਮੈਨ ਨੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਨਾਮਕ ਸੰਖਿਅਕ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਲਈ ਵੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸੰਖੇਪ ਸੰਕੇਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ। ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਕੁੱਲ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਦਾ ਵਰਗ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਫੋਟੌਨ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ- ਸੰਖੇਪ ਸੰਕੇਤ A – ਤੋਂ- ਦੀਜੇ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ – B- ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਬੰਧਤ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਫੇਨਮੈਨ ਸੰਖੇਪ ਸੰਕੇਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ P(A ਤੋਂ B) ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਲਈ ਇਹੀ ਮਾਤਰਾ E(C ਤੋਂ D) ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ C ਤੋਂ D ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਮਾਤਰਾ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਫੋਟੌਨ ਦੇ ਸੋਖੇ ਜਾਣ ਜਾਂ ਨਿਕਾਸ ਲਈ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਉਡ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਉਸਨੂੰ ਉਸਨੇ “j” ਕਿਹਾ। ਇਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਚਾਰਜ “e” ਨਾਪਣ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। 

[[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਇਸ ਮਾਨਤਾ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਅਤੇ ਫੋਟੌਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ ਤਿੰਨ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਢੁਕਵੇਂ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਫਿੱਟ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਵਿਚਾਰਇਹ ਧਾਰਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ (P(A ਤੋਂ B), E(A ਤੋਂ B) ਅਤੇ 'j') ਕੁੱਲ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦਾ ਵਰਗ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ “ਸ਼ਾਇਦ” ([[ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ]]) ਵਾਂਗ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬਾਦ ਵਿੱਚ, ਫੇਨਮੈਨ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਇਸਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁਆਂਟਮ-ਅੰਦਾਜ਼ ਗਣਿਤ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 

ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਨੂੰਨ ਜੋ ਵਰਤੇ ਜਾਣਗੇ ਇਹ ਹਨ;

# ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਘਟਨਾ ਵਿਭਿੰਨ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵਾਪਰ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਦਾ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ#ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ|ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ]] ਸੰਭਵ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
# ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੁਤੰਤਰ ਉੱਪ-ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਸਮੇਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸਦਾ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ#ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ|ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ]] ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਬਿਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦੇ ਗੁਣਨਫਲ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

===ਬੁਨਿਆਦੀ ਬਣਤਰਾਂ===

ਮੰਨ ਲਓ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ (ਇਸ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਨੂੰ ਮਨਚਾਹਿਆ ਨਾਮਕਰਨ A ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ) ਉੱਤੇ ਇੱਕ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ (ਜਿਸਨੂੰ B ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ) ਉੱਤੇ ਇੱਕ [[ਫੋਟੌਨ]] ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਭੌਤਿਕੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ: ਕਿਸੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਨੂੰ C (ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਬਾਦ ਵਾਲੇ ਵਕਤ) ਅਤੇ ਇੱਕ [[ਫੋਟੌਨ]] ਨੂੰ D (ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ) ਉੱਤੇ ਖੋਜਣ ਦੀ ਖੋਜਣਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਕੀ ਹੈ?। ਇਸ ਸਿਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਰਲਤਮ ਕ੍ਰਿਆ, [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਲਈ A ਤੋਂ C ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਨ ਦੀ (ਇੱਕ ਮੁਢਲੇ ਕਾਰਜ) ਅਤੇ ਫੋਟੌਨ ਲਈ B ਤੋਂ D ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਨ ਦੀ (ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਢਲੇ ਕਾਰਜ) ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਉੱਪ-ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ  E(A ਤੋਂ C) ਅਤੇ P(B ਤੋਂ D) ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ- ਫੇਰ ਅਸੀਂ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ ਦੂਜੇ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਦੋਵੇਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਰਲ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਖੋਜਯੋਗਤਾ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਇੱਕ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਖੋਜਯੋਗਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  
[[File:Compton Scattering.svg|thumb|left|200px|[[ਕੌਂਪਟਨ ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਗ]]]]

ਪਰ ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਿਮ ਨਤੀਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ E ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਫੋਟੌਨ ਨੂੰ ਸੋਖ ਗਿਆ ਹੋਵੇ; ਫੇਰ F ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਫੋਟੌਨ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਹੋਵੇ; ਫੇਰ C ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਡਿਕੈਕਟ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ, ਜਦੋਂਕਿ ਨਵਾਂ ਫੋਟੌਨ D ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਫੇਰ ਤੋਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਾਰਜਾਂ (ਐਕਸ਼ਨਾਂ): ਤਿੰਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਐਕਸ਼ਨਾਂ, ਦੋ ਫੋਟੌਨ ਐਕਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਦੋ ਸ਼ਿਖਰਾਂ- ਇੱਕ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੋਖਣਾ (ਅਬਜ਼ੌਰਪਸ਼ਨ)- ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕੁੱਲ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਉਡ ਨੂੰ ਖੋਜਣ ਦੀ ਉਮੀਦ E ਅਤੇ F ਦੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੁਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਹਰੇਕ ਕਾਰਜ (ਐਕਸ਼ਨ) ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਕਰਾਂਗੇ। ਫੇਰ ਅ ਸਾਨੂੰ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਇਆ ਪਹਿਲਾ ਕਨੂੰਨ ਵਰਤ ਕੇ, E ਅਤੇ F ਲਈ ਸਾਰੇ ਬਦਲਵੇਂ ਤਰੀਕਿਆਂ ਲਈ ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਪਏਗਾ। (ਇਹ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਮੁਢਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੰਟੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ)। 

ਪਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ G ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਇੱਕ ਫੋਟੌਨ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ D ਤੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂਕਿ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ H ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਪਹਿਲੇ ਫੋਟੌਨ ਨੂੰ C ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸਨੂੰ ਸੋਖ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ (ਸਾਰੇ G ਅਤੇ H ਬਿੰਦੂਆਂ ਲਈ) ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਫੇਰ ਸਾਡੇ ਅਸਲੀ ਸਰਲ ਅਨੁਮਾਨ ਨਾਲੋਂ ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਸੰਭਾਵਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਬਣੇ ਕੁੱਲ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਦਾ ਇੱਕ ਬੇਹਤਰ ਅਨੁਮਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਤਫਾਕ ਨਾਲ ਇੱਕ ਫੋਟੌਨ ਦੀ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਨਾਲ ਇੱਸ ਤਰਾਂ ਦੀ ਇਸ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ [[ਕੌਂਪਟਨ ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਗ]] ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  

ਹੋਰ ਮੱਧ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਫੋਟੌਨ ਸੌਖੇ ਅਤੇ/ਜਾਂ ਨਿਕਾਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਸੰਭਾਵਨਾ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਤੀਜਨ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹਿਸਾਨ ਕਿਤਾਬ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣ ਤੇ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤਰ ਜਿੰਨਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋਵੇਗਾ ਉੰਨਾ ਹੀ ਘੱਟ ਇਹ ਨਤੀਜੇ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇਵੇਗਾ, ਇਹ ਸਿਰਫ ਮੂਲ ਸਵਾਲ ਜਿੰਨਾ ਸ਼ੁੱਧ ਜਵਾਬ ਖੋਜਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵਕਤ ਅਤੇ ਯਤਨ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪਹੁੰਚ ਹੈ। ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਅਤੇ ਫੋਟੌਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਾਰੇ ਸੰਭਵ ਤਰੀਕੇ ਨੋਟ ਕਰਨ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਚਿੱਤਰ ਸਬੰਧਤ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਖੋਜਣ ਲਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਨੂੰਨਾਂ ਵਾਲੇ ਕੁੱਝ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 

ਇਹ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕੱਚਾ ਢਾਂਚਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਇੱਕ ਕੁਆਂਟਮ ਵਿਵਰਣ ਤੱਕ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕੁੱਝ ਸੰਕਲਪਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਲੋੜ ਇਹ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਉਮੀਦ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬਿੰਦੂਆਂ ਉੱਤੇ ਕੁੱਝ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਤੱਕ ਕੋਈ ਕਣ ਗਤੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਪੂਰੇ ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੀ A ਉੱਤੇ, ਜਾਂ ਇੱਕ ਫੋਟੌਨ ਦੀ B ਉੱਤੇ, ਇੱਕ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਤੱਕ ਇੱਕ ਮੁਢਲੇ ਕਾਰਜ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਗਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਥਾਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਪੀਡ ਉੱਤੇ ਹੀ ਪਹੁੰਚਣਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। (ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਪਿੱਛੇ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਇੱਕ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸੇ [[ਪੌਜ਼ੀਟ੍ਰੌਨ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ)

===ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ===
 
[[File:Feynmans QED probability amplitudes.gif|frame|right|ਫੇਨਮੈਨ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਦੀ ਜਗਹ ਸਪਿੱਨਿੰਗ ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਨਿਕਾਸ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਕਣ ਦੀ ਡਿਟੈਕਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਮੁੱਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਨਤੀਜਨ ਤੀਰਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਘਟਨਾ ਦੀ ਕੁੱਲ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, ਸੋਮੇ '''''S''''' ਦੁਆਰਾ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ '''''P''''' ਉੱਤੇ ਡਿਟੈਕਟਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਪਣ (ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ) ਦੇ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਉੱਤੇ ਉੱਛਲਦਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਰਸਤਿਆਂ ਦਾ ਜੋੜ ਜਰੂਰ ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗ੍ਰਾਫ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ ਰਸਤਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁੱਲ ਵਕਤ ਦੇ ਖਰਚ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿਸ਼-ਬੱਧ ਕਰਦਾ ਹੈ]]

[[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਖੋਜਯੋਗਤਾਵਾਂ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ) ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਬਦੀਲੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਡੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਲਈ ਆਮ ਵਾਸਤਵਿਕ ਨੰਬਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦੇ ਵਰਗ (ਸਕੁਏਅਰ) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪਤਾ ਲਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

ਫੇਨਮੈਨ ਕਿਸੇ ਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਜਾਂ ਸਕਰੀਨ ਉੱਤੇ ਤੀਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਰਲ ਪਰ ਸ਼ੁੱਧ ਤਰੀਕਾ ਵਰਤਕੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਅੱਗੇ [[ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ]] ਦੀ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। (ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਤੀਰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਜੋ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸਪੇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ [[ਅਯਾਮ|ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਾਂ]] ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਕਤ ਦੇ [[ਅਯਾਮ]] ਵਿੱਚ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਸਬੰਧ ਵਾਲੀਆਂ ਦੋ ਡਾਇਮੈਨਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀਆਂ ਹਨ)। ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਤੀਰ ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਵਿਵਰਣ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਲਈ ਕੋਈ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀਜਨਕ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੇ ਕੁਆਂਟਮ ਘਟਨਾਕ੍ਰਮ ਦੇ ਸਾਡੇ ਵਿਚਰਣ ਦਾ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। 

ਇਹ ਇਸ ਸਰਲ ਕਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਦੇ ਸਾਡੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਘਟਨਾ ਦੀ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਸਬੰਧਤ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਤੀਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦਾ ਵਰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਲਈ, ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਲਈ, ਜੇਕਰ ਦੋ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ v ਅਤੇ w ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਸਮੀਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:

:&lt;math&gt;P=|\mathbf{v}+\mathbf{w}|^2&lt;/math&gt;

ਜਾਂ

:&lt;math&gt;P=|\mathbf{v} \,\mathbf{w}|^2.&lt;/math&gt;

ਕਨੂੰਨ ਜਿਵੇਂ ਜੋੜਨਾ ਜਾਂ ਗੁਣਾ ਕਰਨਾ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ, ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਖੋਜਯੋਗਤਾਵਾਂ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ) ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਜਾਂ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਉੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਜਾਂ ਗੁਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋ ਜੋ ਹੁਣ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

[[File:AdditionComplexes.svg|thumb|right|200px|ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜੋੜ]]
[[File:MultiplicationComplexes.png|thumb|right|200px|ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦਾ ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਗੁਣਨਫਲ]]

ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਦੀ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਜੋੜਫਲ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਜਾਣੇ ਪਛਾਣੇ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਹਨ ਅਤੇ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਜੋੜ ਇਸਤਰਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਤੀਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦੇ ਅੰਤ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦਿਓ। ਜੋੜ ਫੇਰ ਇੱਕ ਤੀਜਾ ਤੀਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਦੂਜੇ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਪਹਿਲੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਤੀਰਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਤੀਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਲੰਬਾਈ ਦੋਵੇਂ ਲੰਬਾਈਆਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਣਨਫਲ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਉਹਨਾਂ ਐਂਗਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਖੋਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਰੈੱਫਰੈਂਸ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਜੋ ਉਹ ਐਂਗਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਗੁਣਨਫਲ ਨੂੰ ਰੈੱਫਰੈਂਸ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  

ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਤੱਕ ਦੀ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਬਦਲੇ ਬਗੈਰ ਹੀ ਗਣਿਤ ਨੂੰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਅਜੇ ਵੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਫੋਟੌਨਾਂ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪੋਲਰਾਈਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਕਹਿਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਲਟਕਾਓ ਵੀ ਲੈਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਲਈ, P(A ਤੋਂ B) ਅਸਲ ਵਿੱਚ 16 ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ ਜਾਂ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਾਤਰਾ “j” ਨਾਲ ਵੀ ਕੁੱਝ ਸੂਖਮ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੁੱਝ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨਾਂ ਲਈ 90 ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਗੁਣਾਂਕ ਵਿੱਚ ਘੁਮਾਇਆ ਜਾਣਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਦਿਲਚਸਪ ਚੀਜ਼ ਹੈ।  

ਇਸ ਤੱਥ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਨੂੰ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿਵਰਣ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਤੱਥ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਇੱਕ ਫਰਮੀਔਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਰਮੀ-ਡੀਰਾਕ ਸਟੈਟਿਸਟਿਕਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਨੂੰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਕੰਪਲੈਕਸ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਲਈ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਹੋਣ, ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੂਰਕ ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ (ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ) ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਦੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਹੀ ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਨਤੀਜਨ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਪਹਿਲੇ ਦਾ ਨੈਗਟਿਵ- ਉਲਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।  ਸਰਲਤਮ ਮਾਮਲਾ A ਅਤੇ B ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ C ਅਤੇ D ਉੱਤੇ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਦਾ ਹਿਸਾਬ “ਅੰਤਰ”, E(A ਤੋਂ D) × E(B ਤੋਂ C) − E(A ਤੋਂ C) × E(B ਤੋਂ D) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ , ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਦੇ ਅਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ  ਵਿਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਜੋੜ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

===ਪ੍ਰਸਾਰਕ===

ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਫੋਟੌਨ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਲਈ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ P (A ਤੋਂ B) ਅਤੇ E (C ਤੋਂ D) ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਦੇ ਹੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਦਾ ਵਰਤਾਓ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਦੇ ਹੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਫੋਟੌਨ ਦੇ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਦਾ ਵਰਤਾਓ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੇਨਮੈਨ ਪ੍ਰੌਪੇਗੇਟਰ (ਪ੍ਰਸਾਰਕ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਿਆਰੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਇੱਕ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਬਦਲ ਇਸਤਰਾਂ ਹੈ:

:&lt;math&gt;P(\mbox{A to B}) \rightarrow D_F(x_B-x_A),\quad  E(\mbox{C to D}) \rightarrow S_F(x_D-x_C) &lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ &lt;math&gt;x_A&lt;/math&gt;  ਵਰਗਾ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪ ਸੰਕੇਤ ਚਿੰਨ ਚਾਰ ਵਾਸਤਵਿਕ ਨੰਬਰਾਂ ਲਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ A ਨਾਮਕ ਬਿੰਦੂ ਦਾ ਤਿੰਨ ਅਯਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਕਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।  

===ਪੁੰਜ ਪੁਨਰ-ਮਾਨਕੀਕਰਨ===

{{Main|ਸਵੈ-ਊਰਜਾ}}
 
[[File:Electron self energy loop.svg|thumb|right|200px|ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ [[ਸਵੈ-ਊਰਜਾ]] ਲੂਪ]]

ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਜਿਸਨੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਅੱਗੇ ਤਰੱਕੀ ਰੋਕੀਂ ਰੱਖੀ: ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨ ਬੁਨਿਆਦੀ “ਸਰਲ” ਐਕਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਖੇਡ ਦੇ ਕਨੂੰਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੇ A ਤੋਂ B ਤੱਕ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸੰਭਵ ਰਸਤੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਅੰਦਰ ਵਿਚਾਰਨੇ ਪੈਣਗੇ: ਉਹਨਾਂ ਅੰਤਿਮ ਸਿਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਿੰਦੂਆਂ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸੰਭਵ ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰ। ਇਸ ਕਾਰਣ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਸਤਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ C ਤੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਫੋਟੋਨ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਫੇਰ ਇਸਨੂੰ B ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੁਬਾਰਾ ਸੋਖ ਲੈਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਾਂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੋ ਵਾਰ ਕਰਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਜਾਂ ਜਿਆਦਾ ਵਾਰ ਵੀ। ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਭਿੰਨ-ਵਰਗੀ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਰੇਖਾ ਉੱਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਤੋਂ ਨਜ਼ਰ ਪਾਈਏ ਤਾਂ ਇਹ “ਸਰਲ” ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਟੁੱਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਰੇਖਾ, ਜੇਕਰ ਨਜ਼ਦੀਕ ਤੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾਵੇ, ਤਾਂ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋਰ “ਸਰਲ” ਰੇਖਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸੀਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਭਾਲਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਕਠਿਨ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਵਿਵਰਣ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਨਾਲ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜਰਾ ਜਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇੰਨੀ ਜਿਆਦਾ ਬੁਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉੱਪਰ ਦੱਸੀ ਸਰਲ ਸੋਧ ਨੇ ਅਨੰਤ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਵੱਲ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ। ਓਸ ਵਕਤ ਇਹ ਸਮੱਸਿਆ ਪੁਨਰਮਾਨਕੀਕਰਨ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਰਾਹੀਂ ਸੁਲਝਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਫੇਨਮੈਨ ਖੁਸ ਇਸ ਬਾਰੇ ਨਾਖੁਸ਼ ਰਿਹਾ, ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਉਸਨੇ ਇੱਕ “ਪਾਗਲ ਵਿਧੀ” ਕਿਹਾ। 

===ਪਰਿਣਾਮ===

ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ ਢਾਂਚੇ ਅੰਦਰ [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]] ਫੇਰ [[ਅਸੰਗਤ ਚੁੰਬਕੀ ਡਾਇਪੋਲ ਮੋਮੈਂਟ]] ਵਰਗੀਆਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉੱਚ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਤੱਕ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਫੇਰ ਵੀ, ਜਿਵੇਂ ਫੇਨਮੈਨ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਕਿ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਵਰਗੇ ਕਣ [[ਪੁੰਜ]] ਕਿਉਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। “ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਥਿਊਰਿ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਜਰੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੰਬਰਾਂ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ। ਅਸੀਂ ਅਪਣੀਆਂ ਸਭ ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨੰਬਰ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ- ਉਹ ਕੀ ਹਨ, ਜਾਂ ਉਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਹਨ। ਮੈਂ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ, ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਿਲਚਸਪ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ”

==ਗਣਿਤ==

ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] U(1) ਸਮਿੱਟਰੀ ਗਰੁੱਪ ਵਾਲੀ ਇੱਕ [[ਅਬੇਲੀਅਨ ਗੇਜ ਥਿਊਰੀ]] ਹੈ। ਗੇਜ ਫੀਲਡ ਜੋ ਚਾਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ [[ਸਪਿੱਨ-½]] ਫੀਲਡਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਦੀ ਵਿਚੋਲਗਿਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਪਿੱਨ-½ ਫੀਲਡ ਲਈ ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ [[ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ]] ਇਸ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀ ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਵਾਸਤਵਿਕ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,  

:&lt;math&gt;\mathcal{L}=\bar\psi(i\gamma^\mu D_\mu-m)\psi -\frac{1}{4}F_{\mu\nu}F^{\mu\nu}&lt;/math&gt;
 
ਜਿੱਥੇ
:&lt;math&gt; \gamma^\mu &lt;/math&gt; ਡੀਰਾਕ ਮੈਟ੍ਰੀਸੀਜ਼ ਹਨ;
:&lt;math&gt;\psi&lt;/math&gt;   ਸਪਿੱਨ-½ ਕਣਾਂ ਦੀ ਬਾਇਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡ ਹੈ (ਯਾਨਿ ਕਿ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ-ਪੌਜ਼ੀਟ੍ਰੌਨ ਫੀਲਡ);
:&lt;math&gt;\bar\psi\equiv\psi^\dagger\gamma^0&lt;/math&gt; , ਨੂੰ &quot;ਸਾਈ-ਬਾਰ&quot; ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕਦੇ ਕਦੇ ਡੀਰਾਕ ਅਡਜੋਆਇੰਟ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;
:&lt;math&gt;D_\mu \equiv \partial_\mu+ieA_\mu+ieB_\mu \,\!&lt;/math&gt;  ਗੇਜ ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਹੈ;
:''e'' ਕਪਲਿੰਗ ਸਥਿਰਾਂਕ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਇਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡ ਦੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ ਬਰਾਬਰ ਹੈ;
:''m''  ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਜਾਂ ਪੌਜ਼ੀਟ੍ਰੌਨ ਦਾ ਪੁੰਜ ਹੈ;
:&lt;math&gt;A_\mu&lt;/math&gt;  ਖੁਦ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਦਾ ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਫੋਰ-ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਹੈ;
:&lt;math&gt;B_\mu&lt;/math&gt;  ਬਾਹਰੀ ਸੋਮੇ ਦੁਆਰਾ ਥੋਪੀ ਗਈ ਬਾਹਰੀ ਫੀਲਡ ਹੈ;
:&lt;math&gt;F_{\mu\nu} = \partial_\mu A_\nu - \partial_\nu A_\mu \,\!&lt;/math&gt;  ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਟੈਂਸਰ ਹੈ। 

===ਗਤੀ ਦੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ===

ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਲਈ, ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਵਿੱਚ D ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਭਰਦੇ ਹੋਏ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ,

:&lt;math&gt;\mathcal{L} = i \bar\psi \gamma^\mu \partial_\mu \psi - e\bar{\psi}\gamma_\mu (A^\mu+B^\mu) \psi -m \bar{\psi} \psi - \frac{1}{4}F_{\mu\nu}F^{\mu\nu}. \,&lt;/math&gt;

ਇਸਤੋਂ ਬਾਦ, ਅਸੀਂ ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਫੀਲਡ ਲਈ ਗਤੀ ਦੀ ਇਲੁਰ-ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਸਮੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਜੋ ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਲਈ ਫੀਲਡ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਮਿਲ ਸਕਣ।

:&lt;math&gt; \partial_\mu \left( \frac{\partial \mathcal{L}}{\partial ( \partial_\mu \psi )} \right) - \frac{\partial \mathcal{L}}{\partial \psi} = 0 \,&lt;/math&gt; --- 2

ਫੇਰ, ਇਸ ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਤੋਂ ਇਹ ਦੋ ਰਕਮਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ,

:&lt;math&gt;\partial_\mu \left( \frac{\partial \mathcal{L}}{\partial ( \partial_\mu \psi )} \right) = \partial_\mu \left( i \bar{\psi} \gamma^\mu \right), \,&lt;/math&gt;

:&lt;math&gt;\frac{\partial \mathcal{L}}{\partial \psi} = -e\bar{\psi}\gamma_\mu (A^\mu+B^\mu) - m \bar{\psi}. \,&lt;/math&gt;

ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਿਸ ਇਲੁਰ-ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਸਮੀਕਰਨ 2 ਵਿੱਚ ਭਰਦੇ ਹੋਏ,

:&lt;math&gt;i \partial_\mu \bar{\psi} \gamma^\mu + e\bar{\psi}\gamma_\mu (A^\mu+B^\mu) + m \bar{\psi} = 0 \,&lt;/math&gt;

ਕੰਪਲੈਕਸ ਕੰਜੂਗੇਟ ਨਾਲ

:&lt;math&gt;i \gamma^\mu \partial_\mu \psi - e \gamma_\mu (A^\mu+B^\mu) \psi - m \psi = 0. \,&lt;/math&gt;

ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਰਕਮ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਲਿਆਉਣ ਨਾਲ ਦੂਜੀ ਸਮੀਕਰਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ,

&lt;math&gt;i \gamma^\mu \partial_\mu \psi - m \psi = e \gamma_\mu (A^\mu+B^\mu) \psi \,&lt;/math&gt;

ਖੱਬਾ ਪਾਸਾ ਮੂਲ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਵਰਗਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੱਜਾ ਪਾਸਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਹੈ। 

ਇਸ ਵਕਤ ਫੀਲਡ &lt;math&gt;A^\mu&lt;/math&gt;  ਲਈ, ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਏ ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਇਲੁਰ-ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਭਰਕੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਖੋਜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ: 

:&lt;math&gt; \partial_\nu \left( \frac{\partial \mathcal{L}}{\partial ( \partial_\nu A_\mu )} \right) - \frac{\partial \mathcal{L}}{\partial A_\mu} = 0\,. &lt;/math&gt; ----3

ਇਸ ਵਕਤ ਦੋਵੇਂ ਰਕਮਾਂ ਇਹ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ,

:&lt;math&gt;\partial_\nu \left( \frac{\partial \mathcal{L}}{\partial ( \partial_\nu A_\mu )} \right) = \partial_\nu \left( \partial^\mu A^\nu - \partial^\nu A^\mu \right), \,&lt;/math&gt;

:&lt;math&gt;\frac{\partial \mathcal{L}}{\partial A_\mu} = -e\bar{\psi} \gamma^\mu \psi \,&lt;/math&gt;

ਅਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਰਕਮਾਂ, ਜਦੋਂ ਵਾਪਿਸ ਸਮੀਕਰਨ 3 ਵਿੱਚ ਭਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ,

:&lt;math&gt;\partial_\nu F^{\nu \mu} = e \bar{\psi} \gamma^\mu \psi \,&lt;/math&gt;

ਹੁਣ, ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਲੌਰੰਜ ਗੇਜ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਥੋਪੀਏ, ਤਾਂ ਫੋਰ ਪੁਟੈਸ਼ਨ ਦਾ ਡਾਇਵੇਰਜੰਸ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, 

:&lt;math&gt;\partial_{\mu} A^\mu = 0 &lt;/math&gt;

ਫੇਰ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ,

:&lt;math&gt;\Box A^{\mu}=e\bar{\psi} \gamma^{\mu} \psi\,,&lt;/math&gt;

ਜੋ ਫੋਰ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਲਈ ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਲੌਰੰਜ਼ ਗੇਜ ਵਿੱਚ ਕਲਾਸੀਕਲ ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦਾ ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਰੂਪ ਹੈ। (ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਈ ਸਮੀਕਰਨ ਵਿੱਚ, ਵਰਗ, ਡੀ’ਅਲਬ੍ਰਟ ਓਪਰੇਟਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ)

===ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਤਸਵੀਰ===

ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਬੋਸੌਨਿਕ ਅਤੇ ਫਰਮੀਔਨਿਕ ਸੈਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਸਮਝ ਕੇ ਸਿੱਧੀ ਹੀ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਅਸਿੰਪਟੋਟਿਕ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਰਚਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਵੱਖਰੀਆਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਲਈ ਖੋਜਯੋਗਤਾ (ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ) ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਐਵੋਲੀਊਸ਼ਨ (ਉਤਪਤੀ) ਓਪਰੇਟਰ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ ਜੋ , ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ  &lt;math&gt;|i\rangle&lt;/math&gt; ਲਈ, ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅੰਤਿਮ ਅਵਸਥਾ  &lt;math&gt;\langle f|&lt;/math&gt;  ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਮਿਲ ਸਕੇ

:&lt;math&gt;M_{fi}=\langle f|U|i\rangle.&lt;/math&gt;

ਇਸ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ S-ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਤਪਤੀ ਓਪਰੇਟਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਤਸਵੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਦੁਆਰਾ ਵਕਤ ਉਤਪਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਪਰ ਦਰਸਾਈ ਲਗਰਾਂਜੀਅਨ ਘਣਤਾ ਵਿਚਲੀ ਦੂਜੀ ਰਕਮ ਦੀ ਸਪੇਸ ਉੱਪਰ ਇੰਟਗ੍ਰਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; 

:&lt;math&gt;V=e\int d^3x\bar\psi\gamma^\mu\psi A_\mu&lt;/math&gt;
 
ਅਤੇ ਇਸਤਰਾਂ, ਇਹ ਮਿਲਦਾ ਹੈ,

:&lt;math&gt;U=T\exp\left[-\frac{i}{\hbar}\int_{t_0}^tdt'V(t')\right]&lt;/math&gt;
 
ਜਿੱਥੇ '''T''' ਟਾਈਮ ਔਰਡਰਿੰਗ ਓਪਰੇਟਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਤਪਤੀ ਓਪਰੇਟਰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਲੜੀ ਵਜੋਂ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵਿਕਾਸ ਮਾਪਦੰਡ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਾਰੀਕ ਬਣਤਰ ਸਥਿਰਾਂਕ ਵਾਲਾ ਪਰਚਬੇਸ਼ਨ ਸੀਰੀਜ਼ ਹੈ। ਇਸ ਸੀਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਡੇਅਸਨ ਸੀਰੀਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 


===ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰ===

ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਪ੍ਰਤਿ ਇਸ ਫੇਨਮੈਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਸੰਕਲਪਿਕ ਸਪੱਸ਼ਟਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਲੱਗਭੱਗ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੁਸਤਕ ਨੇ ਅਪਣੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਵਿੱਚ ਫੇਨਮੈਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਇਆ। ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨਾਂ ਕਰਦੇ ਵਕਤ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੇ ਫੋਰੀਅਰ ਟਰਾਂਸਫੌਰਮਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਆਂਟਮ ਫਿਜ਼ਿਕਸ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਜਗਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੋਮੈਂਟਾਂ ਨੂੰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਣਾਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਸੋਚਣਾ ਅਸਾਨੀਜਨਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਣਦੇ ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰ ਫੇਰ ਉਸੇ ਤਰਾਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਰੇਖਾ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਫੋਟੌਨ ਰੇਖਾ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਰਟੈਕਸ ਚਿੱਤਰ ਇੱਕ ਫੋਟੌਨ ਦੀ ਰਚਨਾ ਜਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੇ ਦੂਜੇ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਕਣ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਊਰਜਾਵਾਂ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਡੇਅਸਨ ਸੀਰੀਜ਼ ਦੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿੱਕ ਥਿਊਰਮ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਲਈ S-ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਨੂੰ ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਰਾਹੀਂ ਗਿਣਿਆ ਮਿਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਡਰਾਇੰਗ ਲਈ ਕਨੂੰਨ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਹਨ;   

&lt;center&gt;[[Image:qed rules.jpg|488px]]&lt;/center&gt;

&lt;center&gt;[[image:ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ.jpg|488px|ਫੇਨਮੈਨ ਚਿੱਤਰ]]&lt;/center&gt;

ਇਹਨਾਂ ਕਨੂੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਬੰਦ ਲੂਪਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਨੂੰਨ ਜੋੜਨਾ ਪਏਗਾ ਜੋ ਮੋਮੈਂਟਾ  &lt;math&gt;\int d^4p/(2\pi)^4&lt;/math&gt;  ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਇੰਟੀਗ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅੰਦਰੂਨੀ (ਵਰਚੁਅਲ) ਕਣ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ- ਭਾਵੇਂ ਜੋ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਰਾਹੀਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ, ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਸਿੱਧੇ ਹੀ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ, ਇਲਾਸਟਿਕ ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਗ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੋਟੌਨ ਵਾਲੀ ਕੌਂਪਟਨ ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਗ ਹੈ। 

&lt;center&gt;[[Image:compton qed.jpg|300px]]&lt;/center&gt;
 
ਅਤੇ ਇਸਤਰਾਂ ਅਸੀਂ S-ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਲਈ ਇੱਕ ਪਰਚਰਬੇਸ਼ਨ ਸੀਰੀਜ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਉੱਤੇ ਸਬੰਧਤ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ:

:&lt;math&gt;M_{fi}=(ie)^{2}\overline{u}(\vec{p}\,',s')\epsilon\!\!\!/\,'(\vec{k}\,',\lambda')^{*}{p\!\!\!/+k\!\!\!/+m_{e}
\over (p+k)^{2}-m^{2}_{e}}\epsilon\!\!\!/(\vec{k},\lambda)u(\vec{p},s)+(ie)^{2}\overline{u}(\vec{p}\,',s')\epsilon\!\!\!/(\vec{k},\lambda){p\!\!\!/-k\!\!\!/'+m_{e}\over (p-k')^{2}-m^{2}_{e}}\epsilon\!\!\!/\,'(\vec{k}\,',\lambda')^{*}u(\vec{p},s)&lt;/math&gt; 

ਜਿਸਤੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਗ ਵਾਸਤੇ ਕ੍ਰੌਸ ਸੈਕਸ਼ਨ (ਕਾਟ ਹਿੱਸਾ) ਪਤਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ।

==ਪੁਨਰ-ਮਾਨਕੀਕਰਨ==

ਉੱਚ ਕ੍ਰਮ ਰਕਮਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪਤੀ ਓਪਰੇਟਰ ਲਈ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਰਕਮਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਰਸਾਏ ਅਜਿਹੇ ਸਰਲ ਚਿੱਤਰ ਦਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਬੰਦ ਲੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ, ਗਣਿਤਿਕ ਅਰਥ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਫੈਲ ਰਹੇ ਇੰਟਗ੍ਰਲ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। 

&lt;gallery class=&quot;center&quot;&gt;
Image:vacuum_polarization.svg | ਵੈਕੱਮ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਫੰਕਸ਼ਨ &lt;math&gt;\Pi\,&lt;/math&gt;  ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ-ਲੂਪ ਯੋਗਦਾਨ
Image:electron_self_energy.svg | ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ [[ਸਵੈ-ਊਰਜਾ]] ਫੰਕਸ਼ਨ  &lt;math&gt;\Sigma \,&lt;/math&gt; ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ-ਲੂਪ ਯੋਗਦਾਨ 
Image:vertex_correction.svg | ਵਰਟੈਕਸ ਫੰਕਸ਼ਨ &lt;math&gt;\Gamma\,&lt;/math&gt;  ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ-ਲੂਪ ਯੋਗਦਾਨ
&lt;/gallery&gt;
	 
ਇਸ ਕਠਿਨਾਈ ਨਾਲ ਨਿਬਟਣ ਲਈ, [[ਪੁਨਰ-ਮਾਨਕੀਕਰਨ]] (ਰੀਨੌਰਮਲਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ) ਨਾਮ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਹਿਮਤੀ ਵਿੱਚ ਸੀਮਤ ਨਤੀਜੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪੁਨਰ-ਮਾਨਕੀਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਅਰਥ-ਭਰਪੂਰ ਹੋਣ ਲਈ ਕਸੌਟੀ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਫੈਲ ਰਹੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਸੀਮਤ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਥਿਊਰੀ ਨੂੰ ਪੁਨਰ-ਮਾਨਕੀਕਰਨਯੋਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਿਰੀਖਣਯੋਗਾਂ (ਔਬਜ਼ਰਵੇਬਲਾਂ) ਦੀ ਪੁਨਰ-ਮਾਨਕੀਕਰਨਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੀਮਤ ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਸਥਿਰਾਂਕਾਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਮੁੱਲ ਨੂੰ ਅਣਛੂਹਿਆ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਦਾ ਉਹ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਫੈਲ ਰਹੇ ਚਿੱਤਰ (ਡਾਇਵਰਜਿੰਗ ਡਾਇਗ੍ਰਾਮ) ਹੀ ਦਿਖਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਧੀ ਅਜਿਹੇ [[ਨਿਰੀਖਣਯੋਗ]] (ਔਬਜ਼ਰਵੇਬਲ) ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਹਿਮਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਜਾਇਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

ਪੁਨਰਮਾਨਕੀਕਰਨਯੋਗਤਾ ਕਿਸੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਸਫਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾਣ ਲਈ ਇੱਲ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਸੌਟੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ]], ਜਿਸਦਾ [[ਕੁਆਂਟਮ]] ਵਿਰੋਧੀਸਾਥੀ ਅਜੱਕਲ ਖੋਜ ਅਧੀਨ ਹੈ, ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੁਢਲੀਆਂ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਥਿਊਰੀਆਂ ਪੁਨਰ-ਮਾਨਕੀਕਰਨਯੋਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 

==ਸੀਰੀਜ਼ ਦੀ ਗੈਰ-ਕਨਵਰਜੰਸ==

[[ਫਰੀਮੈਨ ਡੇਅਸਨ]] ਦਾ ਇੱਕ ਤਰਕ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਵਿੱਚ ਪਰਚਰਬੇਸ਼ਨ ਸੀਰੀਜ਼ ਦੇ ਕਨਵਰਜੰਸ ਦਾ [[ਰੇਡੀਅਸ]] ਜ਼ੀਰੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੁਢਲਾ ਤਰਕ ਕੁੱਝ ਇਸਤਰਾਂ ਹੈ: ਜੇਕਰ ਕਪਲਿੰਗ ਸਥਿਰਾਂਕ ਨੈਗਟਿਵ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਕੂਲੌਂਬ ਫੋਰਸ ਸਥਿਰਾਂਕ ਦੇ ਨੈਗੈਟਵ ਹੋਣ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ। ਇਸਨੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਚਾਰਜ ਖਿੱਚਦੇ ਅਤੇ ਉਲਟੇ ਚਾਰਜ ਧੱਕਦੇ। ਇਸਨੇ ਵੈਕੱਮ ਨੂੰ [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ]] ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੌਜ਼ੀਟ੍ਰੌਨਾਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਵਿੱਚ ਵਿਕੀਰਣ ਤੋਂ ਉਲਟ ਅਸਥਿਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਕਪਲਿੰਗ ਸਥਿਰਾਂਕ ਦੇ ਨੈਗਟਿਵ ਮੁੱਲ ਵਾਸਤੇ ਥਿਊਰੀ ਕਮਜੋਰ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਸੀਰੀਜ਼ ਇੱਕੋ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਅਸਿੰਪਟੋਟਿਕ ਸੀਰੀਜ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।  

ਇੱਕ ਅਜੋਕੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ, ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]], ਮਨਚਾਹੀ ਉੱਚ ਊਰਜਾ ਤੱਕ ਕਿਸੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਥਿਊਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸੀਮਤ ਊਰਜਾ ਉੱਤੇ ਮੇਲਣ ਵਾਲੇ (ਕਪਲਿੰਗ) ਸਥਿਰਾਂਕ, ਇੱਕ [[ਲਾਨਦਾਓ ਪੋਲ]] ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੰਤ ਤੱਕ ਭੱਜ ਤੁਰਦੇ ਹਨ। ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ, ਕੁਆਂਟਮ ਸੂਖਮਤਾ ਮਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈ। [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਯੁਕਤ ਥਿਊਰੀ ([[ਗ੍ਰੈਂਡ ਯੂਨੀਫਾਈਡ ਥਿਊਰੀ]]) ਅੰਦਰ ਜੜੇ ਜਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਹੈ। 

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
{{ਫਾਟਕ|ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|2}}

== ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ==

=== ਪੁਸਤਕਾਂ ===
* {{cite book |last=De Broglie |first=Louis |authorlink=Louis de Broglie |title=Recherches sur la theorie des quanta [Research on quantum theory] |year=1925 |publisher=Wiley-Interscience |location=France}}
* {{cite book |last=Feynman |first=Richard Phillips |authorlink=Richard Feynman |title=Quantum Electrodynamics |year=1998 |publisher=Westview Press |edition=New |isbn=978-0-201-36075-2}}
* {{cite book |last1=Jauch |first1=J.M. |last2=Rohrlich |first2=F. |title=The Theory of Photons and Electrons |year=1980 |publisher=Springer-Verlag |isbn=978-0-387-07295-1}}
* {{cite book |last1=Greiner |first1=Walter |last2=Bromley |first2=D.A. |last3=Müller |first3=Berndt |title=Gauge Theory of Weak Interactions |year=2000 |publisher=Springer |isbn=978-3-540-67672-0}}
* {{cite book |last=Kane |first=Gordon, L. |title=Modern Elementary Particle Physics |url=https://archive.org/details/modernelementary0000kane |year=1993 |publisher=Westview Press |isbn=978-0-201-62460-1}}
* {{cite book |last=Miller |first=Arthur I. |title=Early Quantum Electrodynamics: A Sourcebook |url=https://archive.org/details/earlyquantumelec0000mill |year=1995 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-56891-3}}
* Milonni, Peter W., (1994) ''The quantum vacuum - an introduction to quantum electrodynamics''. Academic Press. ISBN 0-12-498080-5
* {{cite book |last=Schweber |first=Silvan S. |title=QED and the Men Who Made It |url=https://archive.org/details/qedmenwhomadeitd0000schw_i5v2 |year=1994 |publisher=Princeton University Press |isbn=978-0-691-03327-3}}
* {{cite book |last=Schwinger |first=Julian |authorlink=Julian Schwinger |title=Selected Papers on Quantum Electrodynamics |year=1958 |publisher=Dover Publications |isbn=978-0-486-60444-2}}
* {{cite book |last1=Tannoudji-Cohen |first1=Claude |authorlink1=Claude Cohen-Tannoudji |last2=Dupont-Roc |first2=Jacques |last3=Grynberg |first3=Gilbert |title=Photons and Atoms: Introduction to Quantum Electrodynamics |year=1997 |publisher=Wiley-Interscience |isbn=978-0-471-18433-1}}

=== ਰਸਾਲੇ ===
* {{cite journal | last1 = Dudley | first1 = J.M. | last2 = Kwan | first2 = A.M. | year = 1996 | title = Richard Feynman's popular lectures on quantum electrodynamics: The 1979 Robb Lectures at Auckland University | url = | journal = American Journal of Physics | volume = 64 | issue = 6| pages = 694–698 | doi = 10.1119/1.18234 |bibcode = 1996AmJPh..64..694D }}

[[Category:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>811cz531ujoq2rr2ligxm9yj4ne14lv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>69208</id>
    <revision>
      <id>776090</id>
      <parentid>618383</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:05:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776090</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18354" sha1="psgm2olynt8j1rlha8agw9za1qujl2b" xml:space="preserve">[[File:Scalar field.png|thumb|right|ਇੱਕ '''ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ''' ਜਿਵੇਂ ਤਾਪਮਾਨ ਜਾਂ ਦਬਾਓ (ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ), ਜਿੱਥੇ ਫੀਲਡ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ (ਇੰਟੈਂਸਟੀ) ਨੂੰ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਸ਼ੇਡਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ]]

[[ਗਣਿਤ]] ਅਤੇ [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਕਿਸੇ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਸਕੇਲਰ]] ਮੁੱਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਣਾਊਂਦੀ ਹੈ। ਸਕੇਲਰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗਣਿਤਿਕ ਸੰਖਿਆ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ [[ਭੌਤਿਕੀ ਮਾਤਰਾ]] ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ-ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਮੰਗਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ ਵਰਤਣ ਵਾਲੇ ਕੋਈ ਵੀ ਦੋ ਨਿਰੀਖਕ, ਉਰਿਜਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਤ ਬਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਅੱਖੋ ਉਹਲੇ ਕਰਕੇ ਸਪੇਸ (ਜਾਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ) ਅੰਦਰ ਇੱਕੋ ਸ਼ੁੱਧ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਦੇ ਮੁੱਲ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਗੇ। ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੇਸ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਵੰਡ ਵਿਸਥਾਰ, ਕਿਸੇ ਤਰਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਵੰਡ ਵਿਸਥਾਰ, ਅਤੇ ਸਪਿੱਨ-ਜ਼ੀਰੋ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡਾਂ, ਜਿਵੇਂ [[ਹਿਗਜ਼ ਫੀਲਡ]] ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਇਹ ਫੀਲਡਾਂ [[ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹਨ।

== ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ==
ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ, ਕਿਸੇ [[ਖੇਤਰ (ਗਣਿਤਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ)|ਖੇਤਰ]] ''U'' ਉੱਤੇ ਇੱਕ [[ਵਾਸਤਵਿਕ ਮੁੱਲ ਵਾਲਾ ਫੰਕਸ਼ਨ|ਵਾਸਤਵਿਕ]] ਜਾਂ [[ਕੰਪਲੈਕਸ ਮੁੱਲ ਵਾਲਾ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਜਾਂ [[ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ (ਗਣਿਤ)|ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book |first=Tom |last=Apostol |authorlink=Tom Apostol |title=Calculus 
 |volume=II |publisher=Wiley |year=1969 |edition=2nd }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{springer|title=Scalar|id=s/s083240}}&lt;/ref&gt; ਖੇਤਰ ''U'' ਨੂੰ ਕਿਸੇ [[ਯੁਕਿਲਡਨ ਸਪੇਸ]], [[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸ]], ਜਾਂ ਹੋਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ [[ਮੈਨੀਫੋਲਡ]] ਦੇ ਕਿਸੇ ਉੱਪ-ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਉੱਤੇ ਇੰਝ ਹੋਰ ਸ਼ਰਤਾਂ ਥੋਪਣੀਆਂ ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ [[ਨਿਰੰਤਰ ਫੰਕਸ਼ਨ|ਨਿਰੰਤਰ]] ਰਹੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਕ੍ਰਮ ਪ੍ਰਤਿ ਅਕਸਰ [[ਨਿਰੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ-ਯੋਗ]] ਰਹੇ। ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਸਿਫਰ ਦਰਜੇ ਦੀ ਇੱਕ [[ਟੈਂਸਰ ਫੀਲਡ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ,&lt;ref&gt;{{springer|id=s/s083260|title=Scalar field}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ &quot;ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ&quot; ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਟੈਂਸਰ ਫੀਲਡ, [[ਡੈਂਸਟੀ ਬੰਡਲ|ਘਣਤਾ]], ਜਾਂ [[ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਰੂਪ]] ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਪਹਿਚਾਣ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
[[File:Scalar Field.ogv|thumb|&lt;math&gt;\sin (2\pi(xy+\sigma))&lt;/math&gt; ਦੀ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਜੋ &lt;math&gt;\sigma&lt;/math&gt; ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਡੋਲਦੀ ਹੈ। ਲਾਲ ਰੰਗ ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਾਮਣੀ ਰੰਗ ਨੈਗਟਿਵ ਮੁੱਲ, ਅਤੇ ਆਸਮਾਨੀ ਨੀਲਾ ਰੰਗ ਸਿਫਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।]]

ਭੌਤਿਕੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਵਾਧੂ ਤੌਰ ਤੇ, ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ [[ਨਾਪ ਦੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ]] ਰੱਖਣ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਅਲੱਗ ਪਹਿਚਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ “ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ” ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ- ਯਾਨਿ ਕਿ, ਕੋਈ ਦੋ [[ਔਬਜ਼ਰਵਰ (ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ)|ਔਬਜ਼ਰਵਰ]] ਜੋ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹੋਣ, ਭੌਤਿਕੀ ਸਪੇਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਦੇ ਸੰਖਿਅਕ ਮੁੱਲ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹਨ। ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ, ਕਿਸੇ ਖੇਤਰ ਦੇ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਪ੍ਰਤਿ ਕਿਸੇ [[ਯੁਕਿਲਡਨ ਵੈਕਟਰ|ਵੈਕਟਰ]] ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਰ ਭੌਤਿਕੀ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ [[ਟੈਂਸਰ ਫੀਲਡ]]ਾਂ ਅਤੇ [[ਸਪਿੱਨੌਰ|ਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡ]]ਾਂ ਦੇ ਵੀ।{{Citation needed|date=June 2012}} ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਠੋਸ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਅਕਸਰ [[ਸੂਡੋਸਕੇਲਰ]] ਫੀਲਡਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਉਪਯੋਗ ==
ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਅਕਸਰ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ [[ਫੋਰਸ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ [[ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਊਰਜਾ]] ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਫੋਰਸ ਇੱਕ [[ਵੈਕਟਰ ਫੀਲਡ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਊਰਜਾ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਦੇ [[ਗ੍ਰੇਡੀਅੰਟ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ:

*[[ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਫੀਲਡ]]ਾਂ, ਜਿਵੇਂ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕਸ]] ਅੰਦਰ ਨਿਉਟੋਨੀਅਨ [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]], ਜਾਂ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]], ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਹਨ ਜੋ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਜਾਣੇ ਪਛਾਣੇ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। 
* [[ਤਾਪਮਾਨ]], [[ਨਮੀ]] ਜਾਂ [[ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ]] ਫੀਲਡ, ਜਿਵੇਂ [[ਮੀਟ੍ਰੌਲੌਜੀ]] ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

=== ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ ਅਤੇ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਉਦਾਹਰਨ ===
* [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ, ਸਪਿੱਨ-0 ਕਣਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ [[ਬੋਸੌਨਿਕ ਫੀਲਡ|ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ]] ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਵਾਸਤਵਿਕ ਜਾਂ ਕੰਪਲੈਕਸ ਮੁੱਲ ਵਾਲੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੰਪਲੈਕਸ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਣੇ ਕਣ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਈ [[ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ]] ਦੀ [[ਹਿੱਗਜ਼ ਫੀਲਡ]] ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ਅਤੇ [[ਤਾਕਤਵਰ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ]] ਦੇ ਵਿਚੋਲੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ [[ਪਾਈਔਨ]] ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;Technically, pions are actually examples of [[pseudoscalar meson]]s, which fail to be invariant under spatial inversion, but are otherwise invariant under Lorentz transformations.&lt;/ref&gt;
* [[ਮੁਢਲੇ ਕਣ]]ਾਂ ਦੇ [[ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ]] ਅੰਦਰ, [[ਯੁਕਾਵਾ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ]] ਅਤੇ [[ਤੁਰੰਤ ਸਮਿੱਟਰੀ ਟੁੱਟਣਾ]] ਦੇ ਇੱਕ ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ [[ਹਿੱਗਜ਼ ਫੀਲਡ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ [[ਲੈਪਟੌਨ]]ਾਂ ਅਤੇ [[W ਅਤੇ Z ਬੋਸੌਨ|ਭਾਰੀ ਵੈਕਟਰ ਬੋਸੌਨਾਂ]] ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੁੰਜ ਦੇਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਕੈਨੀਕਲ ਵਿਧੀ ਨੂੰ [[ਹਿੱਗਜ਼ ਮਕੈਨਿਜ਼ਮ]] ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal|author=P.W. Higgs|journal=Phys. Rev. Lett.|volume=13|issue=16|pages=508|date=Oct 1964|title=Broken Symmetries and the Masses of Gauge Bosons|doi=10.1103/PhysRevLett.13.508|bibcode = 1964PhRvL..13..508H }}&lt;/ref&gt; [[ਹਿੱਗਜ਼ ਬੋਸੌਨ]] ਲਈ ਇੱਕ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ CERN ਵਿਖੇ 2012 ਵਿੱਚ ਪਛਾਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
* [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਕੇਲਰ ਥਿਊਰੀਆਂ]] ਅੰਦਰ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
* [[ਸਕੇਲਰ-ਟੈਂਸਰ ਥਿਊਰੀ]]ਆਂ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੈਂਸਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ, ਦੋਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਯਤਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, [[ਪਾਸਕਲ ਜੌਰਡਨ|ਜੌਰਡਨ]] ਥਿਊਰੀ&lt;ref&gt;{{cite book |first=P. |last=Jordan |title=Schwerkraft und Weltall |publisher=Vieweg |location=Braunschweig |year=1955 |url=https://books.google.com/books?id=snJTcgAACAAJ }}&lt;/ref&gt; [[ਕਲੂਜ਼ਾ-ਕਲੇਇਨ ਥਿਊਰੀ]] ਅਤੇ [[ਬ੍ਰਾਂਸ-ਡਿਕੇ ਥਿਊਰੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨਕਰਨ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite journal |first=C. |last=Brans |first2=R. |last2=Dicke |title=Mach's Principle and a Relativistic Theory of Gravitation |url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1961-11-01_124_3/page/n289 |journal=Phys. Rev. |volume=124 |issue=3 |pages=925 |year=1961 |doi=10.1103/PhysRev.124.925 |bibcode=1961PhRv..124..925B }}&lt;/ref&gt;
:* ਹਿਗਜ਼ ਫੀਲਡ ਵਰਗੀਆਂ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ [[ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ]] ਦੀ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਹਿਗਜ਼ ਫੀਲਡ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸਕੇਲਰ-ਟੈਂਸਰ ਥਿਊਰੀਆਂ ਅੰਦਰ ਖੋਜੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite journal |first=A. |last=Zee |title=Broken-Symmetric Theory of Gravity |journal=Phys. Rev. Lett. |volume=42 |issue=7 |pages=417 |year=1979 |doi=10.1103/PhysRevLett.42.417 |bibcode=1979PhRvL..42..417Z }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |first=H. |last=Dehnen |first2=H. |last2=Frommert |first3=F. |last3=Ghaboussi |title=Higgs field and a new scalar-tensor theory of gravity |url=https://archive.org/details/sim_international-journal-of-theoretical-physics_1992-01_31_1/page/109 |journal=Int. J. Theor. Phys. |volume=31 |issue=1 |pages=109 |year=1992 |doi=10.1007/BF00674344 |bibcode=1992IJTP...31..109D }}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਫੀਲਡ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਪੁੰਜ ਪ੍ਰਾਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਨਾਲ, ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਤੌਰ ਤੇ ਅਤੇ [[ਯੁਕਾਵਾ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ|ਯੁਕਾਵਾ]]-ਵਾਂਗ (ਘੱਟ-ਦੂਰੀ ਤੇ) ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal |first=H. |last=Dehnen |first2=H. |last2=Frommmert |title=Higgs-field gravity within the standard model |journal=Int. J. Theor. Phys. |volume=30 |issue=7 |pages=985–998 [p. 987] |year=1991 |doi=10.1007/BF00673991 |bibcode=1991IJTP...30..985D }}&lt;/ref&gt;
* ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਇਸ ਟੈਂਸਰ ਦੀਆਂ ਕੁਆਂਟਮ ਵਿਸੰਗਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ, ਸਟਰਿੰਗ ਦੀ ਅਨੁਪਾਲਣ ਸਮਰੂਪਤਾ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ [[ਡਿਲੇਸ਼ਨ]] ਫੀਲਡਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸੁਪਰਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੋਜੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite journal |first=C. H. |last=Brans |title=The Roots of scalar-tensor theory |url=https://archive.org/details/arxiv-gr-qc0506063 |arxiv=gr-qc/0506063 |year=2005 |bibcode=2005gr.qc.....6063B }}&lt;/ref&gt;
* ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਗਿਤ ਫੈਲਾਓ ([[ਇਨਫਲੇਸ਼ਨ (ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ)|ਇਨਫਲੇਸ਼ਨ]])&lt;ref&gt;{{cite journal |first=A. |last=Guth |title=Inflationary universe: A possible solution to the horizon and flatness problems |journal=Phys. Rev. D |volume=23 |issue= |pages=347 |year=1981 |doi=10.1103/PhysRevD.23.347 |bibcode=1981PhRvD..23..347G }}&lt;/ref&gt; ਪ੍ਰਤਿ ਜਿਮੇਂਵਾਰ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ [[ਹੌਰਾਇਜ਼ਨ ਸਮੱਸਿਆ]] ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਗੈਰ-ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਰਹੇ [[ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸਥਿਰਾਂਕ]] ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਪਰਿਕਲਪਿਤ ਕਾਰਨ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪੁੰਜ-ਰਹਿਤ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਲੰਬੀ-ਦੂਰੀ ਵਾਲੀਆਂ) ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ, ਇਸ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ, [[ਇਨਫਲੇਸ਼ਨ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰੀ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਘੱਟ-ਦੂਰੀ ਵਾਲੀਆਂ) ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡਾਂ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਹਿਗਜ਼-ਵਰਗੀਆਂ ਫੀਲਡਾਂ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਵੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite journal |first=J. L. |last=Cervantes-Cota |first2=H. |last2=Dehnen |title=Induced gravity inflation in the SU(5) GUT |journal=Phys. Rev. D |volume=51 |issue= |pages=395 |year=1995 |doi=10.1103/PhysRevD.51.395 |arxiv=astro-ph/9412032 |bibcode=1995PhRvD..51..395C }}&lt;/ref&gt;

==ਹੋਰ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਫੀਲਡਾਂ==
*[[ਵੈਕਟਰ ਫੀਲਡ]]ਾਂ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਵੈਕਟਰ (ਰੇਖਾਗਣਿਤ)|ਵੈਕਟਰ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। [[ਵੈਕਟਰ ਫੀਲਡ]]ਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਨਾਂ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ]] ਅਤੇ ਨਿਓਟੋਨੀਅਨ ਗ੍ਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਫੀਲਡ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
*[[ਟੈਂਸਰ ਫੀਲਡ]]ਾਂ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਟੈਂਸਰ]] ਨਾਲ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਟੈਂਸਰ ਫੀਲਡ ਜੁੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਟੈਂਸਰ]] ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। [[ਕਾਲੂਜ਼ਾ-ਕਲੇਇਨ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ, [[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਨੂੰ ਪੰਜ ਅਯਾਮਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ [[ਰੀਮਨ ਕਰਵੇਚਰ ਟੈਂਸਰ]] ਸਧਾਰਨ [[ਅਯਾਮ|ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ]] ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨ ਜਮਾਂ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਸੈੱਟ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ]] ਵਾਸਤੇ [[ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਸਮੀਕਰਨਾਂ]] ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ [[ਡਿਲੇਸ਼ਨ]] ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।{{Citation needed|date=June 2012}} [[ਸਟਰਿੰਗ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ ਪੁੰਜ-ਰਹਿਤ ਬੋਸੌਨਿਕ ਫੀਲਡਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਵੀ ਡਿਲੇਸ਼ਨ ਸਕੇਲਰ ਖੋਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]]
* [[ਵੈਕਟਰ ਮੁੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਫੰਕਸ਼ਨ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵੀਡੀਓ ਕਲਿੱਪਾਂ ਵਾਲੇ ਲੇਖ]]</text>
      <sha1>psgm2olynt8j1rlha8agw9za1qujl2b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਿਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80209</id>
    <revision>
      <id>776089</id>
      <parentid>725466</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:04:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 8 books for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776089</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="143857" sha1="39c3xicc5fv9f544mht3bq3diu2951o" xml:space="preserve">{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ|cTopic=ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ}}

[[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਅੰਦਰ, ਰਿਲੇਟਿਵਿਸਟਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ (RQM) [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ [[ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਕੋਵੇਰਿਅੰਟ]] ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ c ਦੇ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਸਾਰੀਆਂ [[ਵਿਲੌਸਿਟੀ]]ਆਂ ਉੱਤੇ ਸੰਚਾਰਿਤ [[ਪੁੰਜ-ਯੁਕਤ ਕਣ|ਪੁੰਜ-ਯੁਕਤ ਕਣਾਂ]] ਪ੍ਰਤਿ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ [[ਪੁੰਜ-ਰਹਿਤ ਕਣ|ਪੁੰਜ-ਰਹਿਤ ਕਣਾਂ]] ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਥਿਊਰੀ ਦੇ ਉਪਯੋਗ [[ਉੱਚ-ਊਰਜਾ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]],&lt;ref&gt;{{cite book|author=D.H. Perkins|title=Introduction to High Energy Physics|publisher=Cambridge University Press|year=2000|url=http://books.google.co.uk/books?id=e63cNigcmOUC&amp;pg=PA19&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics#v=onepage&amp;q=Relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=0-52162-1968}}&lt;/ref&gt;, [[ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]], ਅਤੇ [[ਐਕਸਲ੍ਰੇਟਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]&lt;ref name=&quot;Martin, Shaw, p 3&quot;&gt;{{cite book| author=B. R. Martin, G.Shaw|title=Particle Physics|edition=3rd|series=Manchester Physics Series |publisher=John Wiley &amp; Sons|pages=3|isbn=978-0-470-03294-7}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ [[ਐਟੋਮਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]], [[ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ]]&lt;ref&gt;{{cite book|author=M.Reiher, A.Wolf|title=Relativistic Quantum Chemistry|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=2009|url=http://books.google.co.uk/books?id=YwSpxCfsNsEC&amp;pg=PA1&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics#v=onepage&amp;q=Relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=3-52762-7499}}&lt;/ref&gt;, ਅਤੇ [[ਕੰਡੈੱਨਸਡ ਮੈਟਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]&lt;ref&gt;{{cite book|author=P. Strange|title=Relativistic Quantum Mechanics: With Applications in Condensed Matter and Atomic Physics|publisher=Cambridge University Press|year=1998|url=http://books.google.co.uk/books?id=sdVrBM2w0OwC&amp;pg=PR15&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics|isbn=0521565839}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=P. Mohn|title=Magnetism in the Solid State: An Introduction|page=6|publisher=Springer|volume=134|series=Springer Series in Solid-State Sciences Series|year=2003|url=
http://books.google.co.uk/books?id=ZgyjojQUyMcC&amp;pg=PA6&amp;dq=electromagnetic+multipoles+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=electromagnetic%20multipoles%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=3-54043-1837}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਨ। [[ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] [[ਗੈਲੀਲੀਅਨ ਸਾਪੇਖਿਕਤਾ]] ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਵਾਲੀ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਗਣਿਤਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ]] ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਜਿਆਦਾ ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ [[ਓਪਰੇਟਰ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਓਪਰੇਟਰਾਂ]] ਦੁਆਰਾ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਸਥਿਰਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦਾ [[ਨਿਰਾਧਾਰੀਕਰਨ]] ਕਰਦਾ ਹੈ। '''ਰਿਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ''' ਉਹ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਹੈ ਜੋ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਸਮੇਤ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ [[ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਸਮੇਤ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਪਹਿਲੀਆਂ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ, ਜਿਵੇਂ [[ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਤਸਵੀਰ]] ਅਤੇ [[ਹੇਜ਼ਨਬਰਗ ਤਸਵੀਰ]] ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੈਰਸਾਪੇਖਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੱਧ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਤਾਂ ਵੀ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀਆਂ ਇਹ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੀ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਸਮੇਤ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਕੁੱਝ ਸੰਦ੍ਰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਨਾਲ਼ੋਂ ਜਿਆਦਾ ਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ: [[ਐਂਟੀਮੈਟਰ]], [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਸਪਿੱਨ]], [[ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਣ|ਬੁਨਿਆਦੀ]] [[ਸਪਿੱਨ-1/2]] [[ਫਰਮੀਔਨ|ਫਰਮੀਔਨਾਂ]] ਦੀ [[ਸਪਿੱਨ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਮੋਮੈਂਟਾ]], [[ਫਾਈਨ ਸਟ੍ਰਕਚਰ]], ਅਤੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ|ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡਾਂ]] ਅੰਦਰ [[ਚਾਰਜਡ ਕਣ|ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਣਾਂ]] ਦਾ ਕੁਆਂਟਮ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ।&lt;ref name=&quot;Martin, Shaw, pp 5–6&quot;&gt;{{cite book| author=B. R. Martin, G.Shaw|title=Particle Physics|edition=3rd|series=Manchester Physics Series |publisher=John Wiley &amp; Sons|pages=5–6|isbn=978-0-470-03294-7}}&lt;/ref&gt; ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਤੀਜਾ [[ਡੀਰਾਕ ਸਮੀਕਰਨ]] ਹੈ, ਜਿਸਤੋਂ ਇਹ ਅਨੁਮਾਨ ਆਪੇ ਹੀ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ, ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਪਰਖਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਖੱਟਣ ਲਈ ਰਕਮਾਂ ਨੂੰ [[ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਓਪਰੇਟਰ]] ਵਿੱਚ ਬਣਾਵਟੀ ਤੌਰ ਤੇ ਦਾਖਲ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਗਿਆਤ ਕਣ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਵੈ-ਅਨੁਕੂਲ ਸਾਪੇਖਿਕ ਥਿਊਰੀ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸੰਖੇਪਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਜਿੱਥੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, [[ਪਦਾਰਥਕ ਰਚਨਾ]] ਅਤੇ [[ਵਿਨਾਸ਼]] ([[ਐਨਹੀਲੇਸ਼ਨ]]) ਵਿੱਚ।&lt;ref name=&quot;A. Messiah 1981 875&quot;&gt;{{cite book| author = A. Messiah| year = 1981| title = Quantum Mechanics|publisher=North-Holland Publishing Company|volume=2|page=875|url=http://books.google.co.uk/books?id=VR93vUk8d_8C&amp;pg=PA876&amp;dq=lorentz+group+in+relativistic+quantum+mechanics#v=onepage&amp;q=lorentz%20group%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false| isbn =0-7204-00457}}&lt;/ref&gt; ਹੁਣ ਤੱਕ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਤਰੱਕੀ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੁੱਧ ਥਿਊਰੀ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਹੋਂਦਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇਵੇ [[ਰਿਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ]] [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਣਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ [[ਫੀਲਡ ਕੁਆਂਟਾ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਲੇਖ ਦੇਖੋ)

ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਗਿਆਤ ਕਣ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਵੈ-ਅਨੁਕੂਲ ਸਾਪੇਖਿਕ ਥਿਊਰੀ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸਂਖੇਪਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਜਿੱਥੇ ਕਣਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, [[ਪਦਾਰਥਕ ਰਚਨਾ]] ਅਤੇ [[ਵਿਨਾਸ਼]] ([[ਐਨਹੀਲੇਸ਼ਨ]]) ਵਿੱਚ।&lt;ref name=&quot;A. Messiah 1981 875&quot;/&gt; ਹੁਣ ਤੱਕ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਤਰੱਕੀ, ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ੁੱਧ ਥਿਊਰੀ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਹੋਂਦਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇਵੇ [[ਰਿਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ]] [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਣਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ [[ਫੀਲਡ ਕੁਆਂਟਾ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। (ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਲੇਖ ਦੇਖੋ)

ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ, ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੀ-ਪਛਾਣੀ 3-ਅਯਾਮੀ [[ਵੈਕਟਰ ਕੈਲਕੁਲਸ]] ਚਿੰਨ-ਧਾਰਨਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ [[ਓਪਰੇਟਰ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਓਪਰੇਟਰਾਂ]] ਲਈ [[ਟੋਪੀ]]ਆਂ (ਹੈਟ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ (ਜੋ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੋਵੇ), ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪੁਰਜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, [[ਟੈਂਸਰ ਸੂਚਕਾਂਕ ਧਾਰਨਾ]] ਨੂੰ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ (ਜੋ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ), ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਧਾਰਨਾ|ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਜੋੜ ਪ੍ਰੰਪਰਾ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ [[SI ਇਕਾਈਆਂ]] ਇੱਥੇ ਵਰਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ; [[ਗਾਔਸ਼ੀਅਨ ਇਕਾਈਆਂ]] ਅਤੇ [[ਕੁਦਰਤੀ ਇਕਾਈਆਂ]] ਸਾਂਝੇ ਬਦਲਵੇਂ ਬਿਕਲਪ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਅੰਦਰ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ; ਮੋਮੈਂਟਮ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਵਾਸਤੇ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ [[ਫੋਰੀਅਰ ਟ੍ਰਾਂਸਫੌਰਮ]] ਕਰਨਾ ਹੀ ਪਿਆ ਹੈ – ਦੇਖੋ [[ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਪੇਸ]]

== ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅਤੇ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦਾ ਮੇਲ ਕਰਨਾ ==
ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ [[ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਨੂੰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਸੋਧਣਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Martin, Shaw, p 3&quot;/&gt;

[[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਗਣਿਤਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ|ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦਾ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ]] ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਸਿਸਟਮ]] ਦਾ [[ਟਾਈਮ ਐਵੋਲੀਊਸ਼ਨ]], ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਢੁਕਵਾਂ [[ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਓਪਰੇਟਰ]] ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, [[ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;i\hbar \frac{\partial}{\partial t}\psi =\hat{H}\psi&lt;/math&gt;

ਹੱਲ, ਇੱਕ [[ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਕੰਪਲੈਕਸ]]-ਮੁੱਲ ਵਾਲਾ [[ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] {{math|''ψ''('''r''', ''t'')}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਵਰਤਾਓ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ, ਵਕਤ {{math|''t''}} ਉੱਤੇ ਕਣ ਦੇ [[ਤਿੰਨ-ਅਯਾਮੀ ਸਪੇਸ|3-ਅਯਾਮੀ]] [[ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਵੈਕਟਰ]] {{math|'''r'''}} ਦਾ ਇੱਲ [[ਫੰਕਸ਼ਨ (ਗਣਿਤ)|ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਹਰੇਕ ਕਣ ਦਾ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਨੈਗਟਿਵ [[ਸਪਿੱਨ ਕੁਆਂਟਮ ਨੰਬਰ]] {{math|''s''}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੰਬਰ {{math|2''s''}} ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਅੰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ [[ਫਰਮੀਔਨ|ਫਰਮੀਔਨਾਂ]] ਲਈ [[ਔਡ]] (ਟਾਂਕ ਜਾਂ ਬਿਖਮ) ਅਤੇ [[ਬੋਸੌਨ|ਬੋਸੌਨਾਂ]] ਲਈ [[ਈਵਨ]] (ਸਮ ਜਾੰ ਜਿਸਤ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ {{math|''s''}} ਦੇ {{math|2''s'' + 1}} ''z''-ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ ਕੁਆਂਟਮ ਨੰਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; {{math|''σ'' {{=}} ''s'', ''s'' − 1, ..., −''s'' + 1, −''s''}}.&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;ਹੋਰ ਸਾਂਝੀਆਂ ਚਿੰਨ-ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ {{math|''m&lt;sub&gt;s&lt;/sub&gt;''}} ਅਤੇ {{math|''s&lt;sub&gt;z&lt;/sub&gt;''}} ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਗੈਰ-ਜਰੂਰੀ ਉੱਪ-ਸਕ੍ਰਿਪਟਾਂ ਨਾਲ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਦੇਵੇਗਾ। ਸਪਿੱਨ ਮੁੱਲ ਨਾਮਕਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਉਪ-ਸਕ੍ਰਪਿਟਾਂ {{math|''σ''}} ਪ੍ਰਤਿ ਨਾ ਹੀ [[ਟੈਂਸਰ ਸੂਚਕਾਂਕ ਚਿੰਨ|ਟੈਂਸਰ ਸੂਚਕਾਂਕਾਂ]] ਨਾਲ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ [[ਪੌਲੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ|ਪੌਲੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ]] ਨਾਲ ਗਲਤਵਹਿਮੀ ਨਹੀਂ ਪਾਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।&lt;/ref&gt; ਇਹ ਇੱਕ ਅਤਿਰਿਕਤ ਅਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ; {{math|''ψ''('''r''', ''t'', ''σ'')}}।

ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ 1920 ਵਿੱਚ [[ਵੌਲਫਗੈਂਗ ਪੌਲੀ|ਪੌਲੀ]], [[ਰਾਲਫ ਕ੍ਰੋਨਿਗ|ਕ੍ਰੋਨਿਗ]], [[ਜੌਰਜ ਓਲਹਨਬੈਕ|ਉਲਹਨਬੈਕ]] ਅਤੇ [[ਸੈਮੂਅਲ ਗੁਡਸਮਿਥ|ਗੁਡਸਮਿਥ]] ਵੱਲੋਂ ਸਪਿੱਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਪਹਿਲੇ ਇਨਸਾਨ ਸਨ। ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਪਿੱਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ, [[ਪੌਲੀ ਐਕਸਕਲੂਜ਼ਨ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ]] (1925) ਅਤੇ [[ਮਾਰਕਸ ਫੀਅਰਜ਼|ਫੀਅਰਜ਼]] ਦੀ ਹੋਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ [[ਸਪਿੱਨ-ਸਟੈਟਿਕਟਿਸ ਥਿਊਰਮ]] (1939) ਦਾ ਸਹੋਯੋਗ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਦ ਪੌਲੀ ਦੁਆਰਾ ਪੁਨਰ-ਵਿਓਂਤਬੱਧ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਐਟਮਾਂ, ਨਿਊਕਲੀਆਇ (ਅਤੇ ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਪੀਰੀਔਡਿਕ ਟੇਬਲ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ [[ਰਸਾਇਣਿਕ ਤੱਤ|ਤੱਤਾਂ]] ਦੀ ਵੀ) [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ ਰਚਨਾ]] ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੁਆਰਕ ਬਣਤਰਾਂ ਅਤੇ [[ਕਲਰ ਚਾਰਜ]] (ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਰੌਨਾਂ ਅਤੇ ਮੀਜ਼ੌਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ) ਤੱਕ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਅਤੇ [[ਉੱਪ-ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਕਣ]] ਫਿਤਰਤ ਦੀ ਡਾਇਵਰਸ &lt;!--ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ --&gt; ਰੇਂਜ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ।

[[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਨੁਮਾਨ ਸਾਪੇਖਿਕ [[ਐਨਰਜੀ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਬੰਧ]] ਹੈ; [[ਰੈਸਟ ਮਾਸ]] {{math|''m''}}, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ [[ਇਸ਼ਾਰੀਆ ਢਾਂਚਾ|ਰੈੱਫ੍ਰੈਂਸ ਫਰੇਮ]] ਅੰਦਰ [[ਊਰਜਾ]] {{math|''E''}} ਅਤੇ ਡੌਟ ਪ੍ਰੋਡਕਟ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ {{math|''p'' {{=}} {{sqrt|'''p''' • '''p'''}}}} ਮਾਤਰਾ ਵਾਲੇ 3-[[ਮੋਮੈਂਟਮ]] {{math|'''p'''}} ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਕਣ ਲਈ ਇਹ ਸਬੰਧ ਇਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite book|title=Dynamics and Relativity|author1=J.R. Forshaw |author2=A.G. Smith |series=Manchester Physics Series|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=2009|pages=258–259|isbn=978-0-470-01460-8}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;E^2 = c^2\mathbf{p}\cdot\mathbf{p} + (mc^2)^2\,.&lt;/math&gt;
 
ਊਰਜਾ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਬੰਧ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਇੱਕ [[ਅੰਸ਼ਿਕ ਡਿੱਫ਼੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਜੋ ਕਣ ਦੀ ਕੁਆਂਟਮ ਯੰਤ੍ਰਾਵਲੀ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਲਈ {{math|''ψ''}} ਵਾਸਤੇ ਹੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਇੱਕ [[ਸਾਪੇਖਿਕ ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਰਚਣ ਲਈ, ਇਹ ਸਮੀਕਰਨਾਂ [[ਊਰਜਾ ਓਪਰੇਟਰ|ਊਰਜਾ]] ਅਤੇ [[ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ|ਮੋਮੈਂਟਮ]] [[ਓਪਰੇਟਰ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)#ਕ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ ਓਪਰੇਟਰ|ਓਪਰੇਟਰਾਂ]] ਨਾਲ ਇਕੱਠੀਆਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਇਹ ਹਨ:

:&lt;math&gt;\hat{E}=i\hbar\frac{\partial}{\partial t}\,,\quad \hat{\mathbf{p}} = -i\hbar\nabla\,,&lt;/math&gt;

=== ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ===
[[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਾਤਮਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਸਮਾਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ੁੱਧ ਮਾਤਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਅਤੇ ਕਣ ਹਮੇਸਾਂ ਹੀ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਸਪੇਸ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ ਟਿੱਕ ਟਿੱਕ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਾਤਮਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ [[ਕਈ ਕਣ ਸਿਸਟਮ]] ਲਈ ਸਾਡੇ ਕੋਲ {{math|''ψ''('''r'''&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt;, '''r'''&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;, '''r'''&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;, ..., ''t'', ''σ''&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt;, ''σ''&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;, ''σ''&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;...)}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

[[ਰਿਲੇਟਵਿਸਟਿਕ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅੰਦਰ, [[ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਸਿਸਟਮ|ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ]] ਅਤੇ [[ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ ਸਮਾਂ]] ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ; ਕੋਈ ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਜੋ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋਣ, [[ਘਟਨਾ (ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ)|ਘਟਨਾ]]ਵਾਂ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਸਥਾਨ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਪ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਕੋ-ਆਰਡੀਨੇਟ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਿਲ ਕੇ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ [[ਚਾਰ ਵੈਕਟਰ#ਫੋਰ-ਪੁਜੀਸ਼ਨ|ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਪੁਜੀਸ਼ਨ]] {{math|'''X''' {{=}} (''ct'', '''r''')}} ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਤੇ 3-ਮੋਮੈਂਟਮ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਮਿਲ ਕੇ ਕਿਸੇ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਣ ਦਾ [[ਫੋਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]] {{math|'''P''' {{=}} (''E''/''c'', '''p''')}} ਰਚਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ [[ਰੈੱਫਰੈਂਸ ਫਰੇਮ]] ਵਿੱਚ ਨਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਚਾਰਾਧੀਨ ਮੂਲ ਫਰੇਮ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਘੁਮਾਉਣ ਤੇ ਜਾਂ/ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੱਖਰੀ ਫਰੇਮ ਵਿੱਚ ਵਧਾ ਕੇ ਨਾਪਣ ਤੇ ਇੱਕ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸਨ]] ਮੁਤਾਬਿਕ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਓਪਰੇਟਰ, ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਊਰਜਾ ਤੇ 3-ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ ਵੀ ਗੈਰ-ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ (ਅਸਥਿਰ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਲੌਰੱਟਜ਼ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਅਧੀਨ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

[[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਸਪੇਸ]] ਅੰਦਰ, ਇੱਕ ਢੁਕਵੀਂ [[ਔਰਥੋਕ੍ਰੋਨਸ]] [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸਨ]] {{math|('''r''', ''t'') → Λ('''r''', ''t'')}} ਅਧੀਨ, ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਕ-ਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਆਂਟਮ ਅਵਸਥਾਵਾਂ {{math|''ψ&lt;sub&gt;σ&lt;/sub&gt;''}} ਸਥਾਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ]] ਦੀ ਕਿਸੇ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਥਿਊਰੀ|ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ]] {{math|''D''}} ਅਧੀਨ ਪਰਵਰਤਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:&lt;ref name=&quot;Weinberg&quot;&gt;{{cite journal|author=Weinberg, S.|journal=Phys. Rev.|volume=133|pages=B1318–B1332|year=1964|doi=10.1103/PhysRev.133.B1318|title=Feynman Rules ''for Any'' spin|issue=5B|bibcode=1964PhRv..133.1318W|url=http://theory.fi.infn.it/becattini/files/weinberg1.pdf|access-date=2017-01-20|archive-date=2020-12-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20201204053451/http://theory.fi.infn.it/becattini/files/weinberg1.pdf|dead-url=yes}}; {{cite journal|author=Weinberg, S.|journal=Phys. Rev.|volume=134|pages=B882–B896|year=1964|doi=10.1103/PhysRev.134.B882|title=Feynman Rules ''for Any'' spin. II. Massless Particles|issue=4B|bibcode=1964PhRv..134..882W|url=http://theory.fi.infn.it/becattini/files/weinberg2.pdf|access-date=2017-01-20|archive-date=2022-03-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20220309040610/http://theory.fi.infn.it/becattini/files/weinberg2.pdf|dead-url=yes}}; {{cite journal|author=Weinberg, S.|journal=Phys. Rev.|volume=181|pages=1893–1899|year=1969|doi=10.1103/PhysRev.181.1893|title=Feynman Rules ''for Any'' spin. III|issue=5|bibcode=1969PhRv..181.1893W|url=http://theory.fi.infn.it/becattini/files/weinberg3.pdf|access-date=2017-01-20|archive-date=2022-03-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220325020742/http://theory.fi.infn.it/becattini/files/weinberg3.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;{{cite arXiv
 | author = K. Masakatsu
 | year = 2012
 | title = Superradiance Problem of Bosons and Fermions for Rotating Black Holes in Bargmann–Wigner Formulation
 | arxiv = 1208.0644
}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\psi_\sigma(\mathbf{r}, t) \rightarrow D(\Lambda) \psi_\sigma(\Lambda^{-1}(\mathbf{r}, t)) &lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ {{math|''D''(Λ)}} ਇੱਕ ਸੀਮਤ-ਅਯਾਮੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ {{math|(2''s'' + 1)×(2''s'' + 1)}} [[ਸਕੁਏਅਰ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]] ਹੈ। ਫੇਰ ਤੋਂ, {{math|''ψ''}} ਨੂੰ {{math|''σ''}} ਦੇ {{math|(2''s'' + 1)}} ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਮੁੱਲਾਂ ਵਾਲੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ [[ਕਾਲਮ ਵੈਕਟਰ]] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। {{math|''s''}} ਅਤੇ {{math|''σ''}} ਕੁਆਂਟਮ ਨੰਬਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਾਮ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਨਿਰੰਤਰ ਹੋਣ ਜਾਂ ਅਨਿਰੰਤਰ, ਜੋ ਕੁਆਂਟਮ ਨੰਬਰਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦਬਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। {{math|''σ''}} ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਲ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇੱਕ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵਾਰ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
{{ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ|ਜਨਰੇਟਰ (ਗਣਿਤ)|ਗਰੁੱਪ ਥਿਊਰੀ|ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਥਿਊਰੀ|ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਸਮਰੂਪਤਾਵਾਂ}}

=== ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ===
{{main article|ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਓਪਰੇਟਰ}}
ਕਿਸੇ [[ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਕਣ ਵਾਸਤੇ [[ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਮਕੈਨਿਕਸ|ਕਲਾਸੀਕਲ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ]], [[ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਐਨਰਜੀ]] {{math|'''p'''·'''p'''/2''m''}} ਅਤੇ [[ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਐਨਰਜੀ]] {{math|''V''('''r''', ''t'')}} ਦਾ ਜੋੜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ [[ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਤਸਵੀਰ]] ਅੰਦਰ ਇਹ ਕੁਆਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:
:&lt;math&gt;\hat{H} = \frac{\hat{\mathbf{p}}\cdot\hat{\mathbf{p}}}{2m} + V(\mathbf{r},t) &lt;/math&gt;

ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਉੱਪਰ ਲਿਖੀ ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਭਰਨ ਨਾਲ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਮਿਲਦੀ ਹੈ: ਜੋ ਵਿਧੀ ਇੱਕ ਸਰਲ ਸਮੀਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਿੱਧੀ ਬਦਲ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਇਹ ਇੰਨੀ ਅਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ: ਐਨਰਜੀ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਐਨਰਜੀ ਅੰਦਰ ਦੋਘਾਤੀ ([[ਕੁਆਡ੍ਰੈਟਿਕ]]) ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੂਲ ਸੈਟਿੰਗ:
:&lt;math&gt;\hat{H} = \hat{E} = \sqrt{c^2 \hat{\mathbf{p}}\cdot\hat{\mathbf{p}} + (mc^2)^2} \quad \Rightarrow \quad i\hbar\frac{\partial}{\partial t}\psi = \sqrt{c^2 \hat{\mathbf{p}}\cdot \hat{\mathbf{p}} + (mc^2)^2} \, \psi&lt;/math&gt;
ਕਈ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਮਦਦਗਾਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਓਪਰੇਟਰਾਂ ਦਾ ਵਰਗਮੂਲ ਉਵੇਂ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਇਸਨੂੰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ [[ਪਾਵਰ ਸੀਰੀਜ਼]] ਅੰਦਰ ਫੈਲਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਰਕਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਵਰ ਤੱਕ ਵਧਾਉਣ ਤੇ, ਇਹ {{math|''ψ''}} ਉੱਤੇ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਾਵਰ ਸੀਰੀਜ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਸਪੇਸਟਾਈਮ [[ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ (ਗਣਿਤ)|ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ]] ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਅਸਮਰੂਪ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ਸਪੇਸ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਅਨੰਤ-ਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸਮਾਂ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਸਿਰਫ ਪਹਿਲੀ ਵਿਵਸਥਾ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਚੰਗੇ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਤੋਂ, ਐਨਰਜੀ ਓਪਰੇਟਰ ਦੀ ਗੈਰ-ਸਥਿਰਤਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਵਰਗਮੂਲ ਬਰਾਬਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆ, ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ [[ਕੁਆਂਟਮ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕਤਾ|ਗੈਰਸਥਾਨਿਕ]] ਹੋਣਾ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ [[ਕਾਰਣਾਤਮਿਕਤਾ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਕਾਰਣਾਤਮਿਕਤਾ]] (ਕੈਜ਼ੂਅਲਟੀ) ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਦਾ ਵੀ ਸ਼ਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਕਣ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੂ {{math|'''r'''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt;}} ਉੱਤੇ ਸਥਾਨਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ ਕਿ {{math|''ψ''('''r'''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt;, ''t'' {{=}} 0)}} ਸੀਮਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਭ ਜਗਹ ਜ਼ੀਰੋ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਬਾਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੇ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਹਰੇਕ ਸਥਾਨ ਤੇ ਡੀਲੋਕਲਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਸਥਾਂਤਰਨ) {{math|''ψ''('''r''', ''t'') ≠ 0}} ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ {{math|{{!}}'''r'''{{!}} &gt; ''ct''}} ਲਈ ਵੀ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਕਣ ਕਿਸੇ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤਰੰਗ ਦੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਇਲਾਜ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਰੋਕਥਾਮ {{math|''ψ''({{math|{{!}}'''r'''{{!}} &gt; ''ct''}}, ''t'') {{=}} 0}}.&lt;ref name=&quot;Parker 1994&quot;&gt;{{cite book|pages=1193–1194| author=C.B. Parker| title=McGraw Hill Encyclopaedia of Physics| publisher=McGraw Hill|edition=2nd| year=1994| isbn=0-07-051400-3}}&lt;/ref&gt; ਲਗਾ ਕੇ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਸਪਿੱਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਪਿੱਨ-ਯੁਕਤ ਕਣ {{math|''μ&lt;sub&gt;B&lt;/sub&gt;''}} ਦੀਆਂ ਯੂਨਿਟਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਸਬੰਧਤ ਸਪਿੱਨ ਚੁੰਬਕੀ ਮੋਮੈਂਟ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਬੋਹਰ ਮੈਗਨੇਟੌਨ]] ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ:&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Physics of Atoms, Molecules, Solids, Nuclei and Particles|url=https://archive.org/details/quantumphysicsof00eisb|edition=2nd|page=[https://archive.org/details/quantumphysicsof00eisb/page/274 274]|author1=R. Resnick |author2=R. Eisberg |publisher=John Wiley &amp; Sons|year=1985|isbn=978-0-471-87373-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author1=L.D. Landau |author2=E.M. Lifshitz |title=Quantum Mechanics Non-Relativistic Theory|volume=3|page=455|publisher=Elsevier|year=1981|url=https://books.google.com/books?id=SvdoN3k8EysC&amp;pg=PA455&amp;dq=magnetic+moments+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20moments%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=0-08-050348-9}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\hat{\boldsymbol{\mu}}_S = - \frac{g\mu_B}{\hbar}\hat{\mathbf{S}}\,,\quad \left|\boldsymbol{\mu}_S\right| = - g\mu_B \sigma\,,&lt;/math&gt;

=== ਸੁਤੰਤਰ ਕਣਾਂ ਲਈ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਅਤੇ ਡੀਰਾਕ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ===
ਐਨਰਜੀ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ ਮੁੱਲ ਭਰਨਾ ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ [[ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਦੱਸਦਾ ਲਗਦਾ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite news|author=A. Wachter|page=5|title=Relativistic quantum mechanics
 |publisher=Springer|year=2011|url=https://books.google.com/books?id=NjZogv2yFzAC&amp;pg=PA367&amp;dq=electromagnetic+multipoles+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=electromagnetic%20multipoles%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=90-481-3645-8}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\hat{E}^2 \psi = c^2\hat{\mathbf{p}}\cdot\hat{\mathbf{p}}\psi + (mc^2)^2\psi \,,&lt;/math&gt;
ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਬਹੁਤ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਸੀ, ਇਹ 1925 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਨੇ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਅਜੇ ਉਸਨੇ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਖੋਜੀ ਸੀ, ਅਤੇ 1927 ਵਿੱਚ ਕਲੇਇਨ ਜੌਰਡਨ ਨੇ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਹ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਕੋਵੇਰੀਅੰਸ|ਸਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਥਿਰ]] ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਇਕੱਲੀ ਹੀ ਕੁੱਝ ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਜਿੰਨੀ ਕਾਫੀ ਬੁਨਿਆਦ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇੱਕ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨੈਗਟਿਵ-ਐਨਰਜੀ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹੱਲ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ,&lt;ref name=&quot;Martin, Shaw, p 3&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Mechanics|author=E. Abers|publisher=Addison Wesley|year=2004|page=415|isbn=978-0-13-146100-0}}&lt;/ref&gt; ਦੂਜਾ ਕਾਰਣ ਡੈਂਸਟੀ (ਅੱਗੇ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ) ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਜਿਵੇਂ ਹੈ ਉਸਤਰਾਂ ਸਿਰਫ ਸਪਿੱਨਹੀਣ ਕਣਾਂ ਤੇ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਤੋੜ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:&lt;ref name=&quot;Penrose 2005, p 620–621&quot;&gt;{{cite book |author=R. Penrose| title=[[The Road to Reality]]| publisher= Vintage Books|pages=620–621| year=2005 | isbn=978-0-09-944068-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Physics of Atoms and Molecules|author=Bransden, BH|author2=Joachain, CJ |year=1983|publisher=Prentice Hall|edition=1st|page=634|isbn=0-582-44401-2}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;
\left(\hat{E} - c\boldsymbol{\alpha}\cdot\hat{\mathbf{p}} - \beta mc^2 \right)\left(\hat{E} + c\boldsymbol{\alpha}\cdot\hat{\mathbf{p}} + \beta mc^2 \right)\psi=0 \,,
&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ {{math|'''α''' {{=}} (''α''&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt;, ''α''&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;, ''α''&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;)}} ਅਤੇ {{math|''β''}} ਸਿਰਫ ਨੰਬਰ ਜਾਂ ਵੈਕਟਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ 4 × 4 [[ਹਰਮਿਸ਼ੀਅਨ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]] ਹਨ ਜੋ {{math|''i'' ≠ ''j''}} ਵਾਸਤੇ [[ਐਂਟੀਕਮਿਊਟ]] ਹੋਣੇ ਮੰਗਦੇ ਹਨ:

:&lt;math&gt;\alpha_i \beta = - \beta \alpha_i, \quad \alpha_i\alpha_j = - \alpha_j\alpha_i \,,&lt;/math&gt;

ਅਤੇ [[ਆਇਡੈਂਟਿਟੀ ਮੈਟ੍ਰਕਿਸ]] ਪ੍ਰਤਿ ਵਰਗ ਹੋਣਾ ਮੰਗਦੇ ਹਨ:

:&lt;math&gt; \alpha_i^2 = \beta^2 = I \,, &lt;/math&gt;

ਤਾਂ ਜੋ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਮੁੱਕ ਜਾਣ ਜਦੋਂਕਿ ਦੂਜੇ ਦਰਜੇ ਵਾਲੇ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਵਾਲੀਆੰ ਰਕਮਾਂ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਅੰਦਰ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਬਚ ਜਾਣ। ਪਹਿਲੀ ਵਿਵਸਥਾ:
:&lt;math&gt;\left(\hat{E} - c\boldsymbol{\alpha}\cdot\hat{\mathbf{p}} - \beta mc^2 \right)\psi=0 \quad \Leftrightarrow \quad \hat{H} = c\boldsymbol{\alpha}\cdot\hat{\mathbf{p}} + \beta mc^2&lt;/math&gt;
[[ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਹੈ। ਦੂਜਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਕਿਸੇ [[ਨੈਗਟਿਵ ਪੁੰਜ]] ਵਾਲੇ ਕਣ ਲਈ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Penrose 2005, p 620–621&quot;/&gt; ਹਰੇਕ ਹਿੱਸਾ (ਫੈਕਟਰ) ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ (ਸਥਿਰ) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਣ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰਾਂ ਵੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਉੱਪ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਅੰਦਰ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਇਸ ਤਰਾਂ ਲਓ, ਜਿਵੇਂ ਡੀਰਾਕ ਨੇ 1928 ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਸੀ, ਫੇਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਓਪਰੇਟਰਾਂ {{math|''E'' + ''c'''''α''' · '''p''' + ''βmc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸੇ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੁਣਾ ਕਰ ਦੇਵੋ, ਅਤੇ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨ ਤੇ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ {{math|'''α'''}} ਅਤੇ {{math|''β''}} ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਪੁੰਜ ਵਾਲੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਬੇਗਹਿਚਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। {{math|''ψ''}} ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਸੁਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸਕੇਲਰ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਚਾਰ-ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਵਾਲੀ ਇਕਾਈ (ਚੀਜ਼) ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਅਜੇ ਵੀ ਨੈਗਟਿਵ ਐਨਰਜੀ ਵਾਲੇ ਹੱਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ,&lt;ref name=&quot;Martin, Shaw, pp 5–6&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author=W.T. Grandy|title=Relativistic quantum mechanics of leptons and fields|volume=|page=54|publisher=Springer|year=1991|url=https://books.google.com/books?id=BPCFI4yFMbcC&amp;pg=PA67&amp;dq=magnetic+moments+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20moments%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=0-7923-1049-7}}&lt;/ref&gt; ਇਸਲਈ ਡੀਰਾਕ ਨੇ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਕਿ ਨੈਗਟਿਵ ਐਨਰਜੀ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਘੇਰੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ [[ਪੌਲੀ ਸਿਧਾਂਤ]] ਮੁਤਾਬਿਕ, [[ਐਟਮ]]ਾਂ ਵਿੱਚ ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਤੋਂ ਨੈਗਟਿਵ ਐਨਰਜੀ ਲੈਵਲਾਂ ਤੱਕ ਦੀਆਂ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ ਤਬਦੀਲੀ]]ਆਂ ਮਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਆਦਾ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ [[ਡੀਰਾਕ ਸਾਗਰ]] ਦੇਖੋ।

ਜਿੱਥੇ {{math|''g''}}, ਕਣ ਵਾਸਤੇ (ਸਪਿੱਨ) [[g-ਫੈਕਟਰ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|g-ਹਿੱਸਾ]] (ਫੈਕਟਰ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ {{math|'''S'''}}, [[ਸਪਿੱਨ ਓਪਰੇਟਰ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ]]ਾਂ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ [[ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ]] {{math|'''B'''}} ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਕਣ ਵਾਸਤੇ, ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਰਕਮ&lt;ref name=&quot;Schuam p 181&quot;&gt;{{cite book|author1=Y. Peleg |author2=R. Pnini |author3=E. Zaarur |author4=E. Hecht | year = 2010|edition=2nd| title = Quantum Mechanics|series=Shaum's outlines|publisher=McGraw–Hill|page=181|volume=| isbn = 978-0-07-162358-2}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\hat{H}_B = - \mathbf{B} \cdot \hat{\boldsymbol{\mu}}_S &lt;/math&gt;
ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਨੌਨ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਵਿੱਚ ਜੋੜਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਐਨਰਜੀ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਬੰਧ ਤੇ ਜੋਰ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਪਿੱਨ ਨੂੰ ਖੁਦ-ਬ-ਖੁਦ (ਐਟੋਮੈਟਿਕਲੀ) ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Mechanics|author=E. Abers|publisher=Addison Wesley|year=2004|page=425|isbn=978-0-13-146100-0}}&lt;/ref&gt;
ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਨੌਨ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ; [[ਰੈਸਟ ਮਾਸ]] ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਫੀਲਡਾਂ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਵਾਲੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੀਆਂ ਰਕਮਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਐਨਰਜੀ ਰਕਮ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਐਨਰਜੀ ਰਕਮ ਵਰਗੀਆਂ ਮੋਮੈਂਟਮ ਰਕਮਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਫਰਕ ਇਹ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ [[ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ (ਗਣਿਤ)|ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਪਿੱਨ ਓਪਰੇਟਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪਿੱਨ ਇੰਡੈਕਸ {{math|''σ''}} ਉੱਤੇ [[ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਗੁਣਨਫਲ]] ਚਲਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ:

:&lt;math&gt;\hat{H} = \hat{H}(\mathbf{r}, t, \hat{\mathbf{p}}, \hat{\mathbf{S}})&lt;/math&gt;
ਸਪੇਸ, ਸਮੇਂ, ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਤੇ ਸਪਿੱਨ ਓਪਰੇਟਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਫੰਕਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

== ਘਣਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਕਰੰਟ ==
ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, [[ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] {{math|''ψ''}} ਦਾ ਸਕੁਏਅਰ-ਮੌਡੂਲਸ, [[ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਡੈਂਸਟੀ ਫੰਕਸ਼ਨ]] {{math|''ρ'' {{=}} {{!}}''ψ''{{!}}&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੱਗਪਗ 1927 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ [[ਕੌਪਨਹਾਗਨ ਵਿਆਖਿਆ]] ਹੈ। ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਜਿੱਥੇ {{math|''ψ''('''r''', ''t'')}} ਇੱਕ [[ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਵਿਆਖਿਆ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਨੌਨ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਅੰਦਰਲੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਡੈਂਸਟੀ {{math|''ρ''}} ਜਾਂ [[ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਕਰੰਟ]] {{math|'''j'''}} (ਜਿਸਦਾ ਸਹੀ ਅਰਥ “ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਕਰੰਟ ਡੈਂਸਟੀ” ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਨਹੀਂ ਲਗਾਉਂਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਪਰ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੀ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Mechanics|author=E. Abers|publisher=Addison Wesley|year=2004|page=423|isbn=978-0-13-146100-0}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\rho=\psi^\dagger \psi, \quad \mathbf{j} = \psi^\dagger \gamma^0 \boldsymbol{\gamma} \psi \quad \rightleftharpoons \quad J^\mu = \psi^\dagger \gamma^0 \gamma^\mu \psi &lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ ਡੈਗਰ ਵਾਲਾ ਚਿੰਨ੍ਹ [[ਹਰਮਿਸ਼ੀਅਨ ਅਡਜੋਆਇੰਟ]] (ਵਿਦਵਾਨ ਅਕਸਰ [[ਡੀਰਾਕ ਅਡਜੋਆਇੰਟ]] ਵਾਸਤੇ {{math|{{overline|''ψ''}} {{=}} ''ψ''&lt;sup&gt;†&lt;/sup&gt;''γ''&lt;sup&gt;0&lt;/sup&gt;}} ਲਿਖਦੇ ਹਨ) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ {{math|''J&lt;sup&gt;μ&lt;/sup&gt;''}}, [[ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਕਰੰਟ#ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ (ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) 4-ਕਰੰਟ|ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਚਾਰ-ਕਰੰਟ]] ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ [[ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ:&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Field Theory|url=https://archive.org/details/quantumfieldtheo0000mcma|series=Demystified|author=D. McMahon|publisher=McGraw Hill|page=[https://archive.org/details/quantumfieldtheo0000mcma/page/114 114]|year=2008|isbn=978-0-07-154382-8}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\rho = \frac{i\hbar}{2mc^2}\left(\psi^{*}\frac{\partial \psi}{\partial t} - \psi \frac{\partial \psi^*}{\partial t}\right)\,,\quad \mathbf{j} = -\frac{i\hbar}{2m}\left(\psi^* \nabla \psi - \psi \nabla \psi^*\right) \quad \rightleftharpoons \quad J^\mu = \frac{i\hbar}{2m}(\psi^*\partial^\mu\psi - \psi\partial^\mu\psi^*) &lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ {{math|∂&lt;sup&gt;''μ''&lt;/sup&gt;}}, [[ਚਾਰ-ਗ੍ਰੇਡੀਅੰਟ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ {{math|''ψ''}} ਅਤੇ {{math|∂''ψ''/∂''t''}}, ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕੀਮਤਾਂ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨਾਲ ਚੁਣੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਡੈਂਸਟੀ ਨੇਗਟਿਵ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਇਸਦੀ ਜਗਹ, ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਡੈਂਸਟੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਕਰੰਟ ਨੂੰ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ]] ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਤੇ [[ਚਾਰਜ ਡੈਂਸਟੀ]] ਅਤੇ [[ਕਰੰਟ ਡੈਂਸਟੀ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਫੇਰ, ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ {{math|''ψ''}} ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਨਹੀੰ ਰਹਿੰਦਾ, ਪਰ ਕੋਈ ਫੀਲਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਅਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Parker 1994&quot;/&gt; ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ ਦੀ ਡੈਂਸਟੀ ਅਤੇ ਕਰੰਟ ਹਮੇਸਾਂ ਹੀ ਇੱਕ [[ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਸਮੀਕਰਨ]] ([[ਕੰਟੀਨਿਊਟੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ:
 
:&lt;math&gt;\frac{\partial \rho}{\partial t} + \nabla\cdot\mathbf{J} = 0 \quad \rightleftharpoons \quad \partial_\mu J^\mu = 0 \,, &lt;/math&gt;
ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਚਾੇਰਜ ਇੱਕ [[ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਾਤਰਾ]] (ਕੰਜ਼੍ਰਵਡ ਕੁਆਂਟਿਟੀ) ਹੋਵੇ। ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਡੈਂਸਟੀ ਅਤੇ ਕਰੰਟ ਵੀ ਇੱਕ ਨਿਰੰਰਤ੍ਰਤਾ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਤੇ ਖਰੇ ਉਤਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਅੰਦਰ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਕੁੱਝ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

== ਸਪਿੱਨ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਕਣ ==
ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਅੰਦਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਕਠਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। [[ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਮੇਲ]] ([[ਮਿਨੀਮਲ ਕਪਲਿੰਗ]]) ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ]] {{math|''q''}} ਚਾਰਜ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਕਣ ਵਾਸਤੇ, ਜੋ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ {{math|'''B''' {{=}} &amp;nabla; &amp;times; '''A'''}}, ਅਤੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਸਕੇਲਰ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] {{math|''ϕ''('''r''', ''t'')}} ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ [[ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਵੈਕਟਰ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] {{math|'''A'''('''r''', ''t'')}} ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Physics of Atoms and Molecules|author=Bransden, BH|author2=Joachain, CJ |year=1983|publisher=Prentice Hall|edition=1st|pages=632–635|isbn=0-582-44401-2}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\hat{E} \rightarrow \hat{E} - q\phi \,, \quad \hat{\mathbf{p}}\rightarrow \hat{\mathbf{p}} - q \mathbf{A} \quad \rightleftharpoons \quad \hat{P}_\mu \rightarrow \hat{P}_\mu -q A_\mu&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ {{math|''P&lt;sub&gt;μ&lt;/sub&gt;''}} ਇੱਕ [[ਚਾਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸਬੰਧਤ [[4-ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ]], ਅਤੇ {{math|''A&lt;sub&gt;μ&lt;/sub&gt;''}} [[ਫੋਰ-ਪੁਟੇਂਸ਼ਲ]] ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ, ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਨੌਨ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੀਮਾ, ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵੱਲ ਇਾਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ:

:&lt;math&gt;E - e\phi \approx mc^2\,,\quad \mathbf{p} \approx m \mathbf{v}\,,&lt;/math&gt;
ਯਾਨਿ ਕਿ, ਕਣ ਦੀ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਲੱਗਪਗ ਛੋਟੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪੁਟੈਂਸਲਾਂ ਵਾਸਤੇ ਰੈਸਟ ਐਨਰਜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਲੱਗਪਗ ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

=== ਸਪਿੱਨ-0 ===
ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ, ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਮੇਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ;
 
:&lt;math&gt;{(\hat{E} - q\phi)}^2 \psi = c^2{(\hat{\mathbf{p}} - q \mathbf{A})}^2\psi + (mc^2)^2\psi \quad \rightleftharpoons \quad \left[{(\hat{P}_\mu - q A_\mu)}{(\hat{P}^\mu - q A^\mu)} - {(mc)}^2 \right] \psi = 0.&lt;/math&gt;

ਜਿਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਚਾਰਕ ਜ਼ੀਰੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਮੀਕਰਨ ਮਮੂਲੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਤੱਕ ਘਟ ਕੇ ਸੰਖੇਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਗੈਰ-ਸਿਫਰ ਚਾਰਜ ਨੂੰ ਥੱਲੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਘਟਾਈ-ਨਾ-ਜਾ-ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ-ਅਯਾਮੀ ਸਕੇਲਰ [[ਲੌਰੱਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਥਿਊਰੀ|{{math|(0,0)}}]] ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਸਦੇ ਹੱਲ {{math|(0,0)}} ਪ੍ਰਸਤੁਤੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧੇ ਜੋੜ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣਗੇ। ਜਿਹੜੇ ਹੱਲ ਘਟਾਈ-ਨਾ-ਜਾ-ਸਕਣ-ਯੋਗ {{math|(0,0)}} ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਉਹ ਦੋ ਜਾਂ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਸੁਤੰਤਰ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਰੱਖਣਗੇ। ਅਜਿਹੇ ਹੱਲ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਗੈਰ-ਸਿਫਰ ਸਪਿੱਬਨ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਸਪਿੱਨ-ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਸੁਤੰਤਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇਸਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਰੋਕਥਾਮ ਲਗਾਉਣੀ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਦੇਖੋ ਥੱਲੇ, ਸਪਿੱਨ ½ ਵਾਸਤੇ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਸਿਸਟਮ ਸਿਰਫ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਹੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਸਪਿੱਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਵਿਆਖਿਅਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਨੂੰ [[ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਦੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ]] ਮੁਤਾਬਿਕ ਕਲਾਸੀਕਲ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਣ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਦਾ ਹੱਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕੁਏਸ਼ਨ, ਜਿਵੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਲਾਭਦਾਇਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਪੁੰਜਯੁਕਤ ਸਪਿੱਨਹੀਣ ਕਣ, ਜਿਵੇਂ [[π-ਮੀਜ਼ੌਨ]], ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ [[ਤਾਕਤਵਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ]] ਵੀ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਫੇਰ ਵੀ, ਇਹ, ਹੋਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ [[ਸਪਿੱਨ]]ਹੀਣ [[ਬੋਸੌਨ|ਬੋਸੌਨਾਂ]] ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

[[ਕਲੇਇਨ ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਅੰਦਰ ਸਪਿੱਨਹੀਣ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ [[ਬੋਸੌਨ|ਬੋਸੌਨਾਂ]] ਤੇ ਲਾਗੂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Martin, Shaw, p 3&quot;/&gt; ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਕਿਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਸਪਿੱਨਹੀਣ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਣ ਵਾਸਤੇ ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਤੱਕ ਘਟ ਕੇ ਸੰਖੇਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:&lt;ref name=&quot;Schuam p 181&quot;/&gt;

:&lt;math&gt;\left (i\hbar \frac{\partial}{\partial t}- q\phi\right) \psi = \frac{1}{2m}{(\hat{\mathbf{p}} - q \mathbf{A})}^2 \psi \quad \Leftrightarrow \quad \hat{H} = \frac{1}{2m}{(\hat{\mathbf{p}} - q \mathbf{A})}^2 + q\phi.&lt;/math&gt;

=== ਸਪਿੱਨ-½ ===
{{main article|ਸਪਿੱਨ-1/2}}
ਗੈਰ ਸਾਪੇਖਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਕਿਸੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਕ ਫੀਲਡ]] ਅੰਦਰ ਕਣਾਂ ਲਈ 1927 ਵਿੱਚ [[ਵੌਲਫਗੈਂਗ ਪੌਲੀ|ਪੌਲੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਪੌਲੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਵਿੱਚ ਸਪਿੱਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ [[ਫੀਨੋਮੀਨੌਲੌਜੀਕਲ ਮਾਡਲ|ਫੀਨੋਮੀਨੌਲੌਜੀਕਲ]] (ਵਰਤਾਰਿਕ) ਤੌਰ ਤੇ 2 &amp;times; 2 [[ਪੌਲੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]]ਾਂ, ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ (ਅਰਥਾਂ): 
:&lt;math&gt;\left(i \hbar \frac{\partial}{\partial t} - q \phi \right) \psi = \left[ \frac{1}{2m}{(\boldsymbol{\sigma}\cdot(\mathbf{p} - q \mathbf{A}))}^2 \right] \psi \quad \Leftrightarrow \quad \hat{H} = \frac{1}{2m}{(\boldsymbol{\sigma}\cdot(\mathbf{p} - q \mathbf{A}))}^2 + q \phi &lt;/math&gt;
ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ {{math|''&amp;psi;''}} ਸਿਰਫ ਕੋਈ ਸਕੇਲਰ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ (ਨੌਨ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਦੋ-ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਵਾਲੀ [[ਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
:&lt;math&gt;\psi=\begin{pmatrix}\psi_{\uparrow} \\ \psi_{\downarrow} \end{pmatrix}&lt;/math&gt;
ਜਿੱਥੇ ਸਬਸਕ੍ਰਿਪਟਾਂ ↑ ਅਤੇ ↓ ਸਪਿੱਨ ਅੱਪ ({{math|''σ'' {{=}} +1/2}}) ਅਤੇ ਸਪਿੱਨ-ਡਾਊਨ ({{math|''σ'' {{=}} −1/2}}) ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;ਇਹ ਸਪਿੱਨੌਰ ਚਿੰਨ-ਧਾਰਨਾ ਕੋਈ ਮਿਆਰੀ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ; ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਆਮਤੌਰ ਤੇ &lt;math&gt;\psi=\begin{pmatrix} u^1 \\ u^2 \end{pmatrix}&lt;/math&gt; ਜਾਂ &lt;math&gt;\psi=\begin{pmatrix} \chi \\ \eta \end{pmatrix}&lt;/math&gt; ਆਦਿ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਪਿੱਨ-½ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਪਛਾਣ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਬਣਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;/ref&gt;

ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਮਿਨੀਮਲ ਕਪਲਿੰਗ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੁਬਾਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ;

:&lt;math&gt;\left(i \hbar \frac{\partial}{\partial t} -q\phi \right)\psi = \gamma^0 \left[ c\boldsymbol{\gamma}\cdot{(\hat{\mathbf{p}} - q\mathbf{A})} - mc^2 \right] \psi \quad \rightleftharpoons \quad \left[\gamma^\mu (\hat{P}_\mu - q A_\mu) - mc^2 \right]\psi = 0&lt;/math&gt;
ਅਤੇ ਇਹ ਸਪਿੱਨ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਸੀ, ਜੋ 4 &amp;times; 4 [[ਗਾਮਾ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ]] {{math|''γ''&lt;sup&gt;0&lt;/sup&gt; {{=}} ''β'', '''γ''' {{=}} (''γ''&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt;, ''γ''&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;, ''γ''&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;) {{=}} ''β'''''α''' {{=}} (''βα''&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt;, ''βα''&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;, ''βα''&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;)}} ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਹੈ।

ਇੱਕ 4 × 4 [[ਆਇਡੈਂਟਿਟੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਐਨਰਜੀ ਓਪਰੇਟਰ (ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਐਨਰਜੀ ਰਕਮ ਸਮੇਤ) ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੁਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਰਲਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੰਪ੍ਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਖੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ (ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, 1 ਨੰਬਰ ਵਾਂਗ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ)। ਇੱਥੇ {{math|''&amp;psi;''}} ਇੱਕ ਚਾਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਾਲੀ ਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰੰਪਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ਦੋ-ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਸਪਿੱਨੌਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੋੜ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:&lt;ref group=&quot;note&quot;&gt;ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਤੋਂ ਇਹ ਚਿੰਨ-ਧਾਰਨਾ ਕੋਈ ਮਿਆਰੀ ਜਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਪਰ ਜਿਆਦਾ ਵਿਕਸਿਤ ਲਿਟ੍ਰੇਚਰ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਰਤਦਾ ਹੈ
:&lt;math&gt;\psi=\begin{pmatrix}u \\ v \end{pmatrix} = \begin{pmatrix} u^1 \\ u^2 \\ v^1 \\ v^2 \end{pmatrix} &lt;/math&gt; etc.,
ਪਰ ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਐਨਰਜੀ, ਹੈਲੀਸਿਟੀ, ਅਤੇ ਸਪਿੱਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਾਂ।&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\psi=\begin{pmatrix}\psi_{+} \\ \psi_{-} \end{pmatrix} = \begin{pmatrix}\psi_{+\uparrow} \\ \psi_{+\downarrow} \\ \psi_{-\uparrow} \\ \psi_{-\downarrow} \end{pmatrix} &lt;/math&gt;

2-ਸਪਿੱਨੌਰ {{math|''ψ''&lt;sub&gt;+&lt;/sub&gt;}} ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਕਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ 4-ਮੋਮੈਂਟਮ {{math|(''E'', '''p''')}} ਅਤੇ ਚਾਰਜ {{math|''q''}} ਅਤੇ ਦੋ ਸਪਿੱਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ (ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ {{math|''σ'' {{=}} ±1/2}}) ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਬਾਕੀ ਹੋਰ 2-ਸਪਿੱਨੌਰ {{math|''ψ''&lt;sub&gt;−&lt;/sub&gt;}} ਇੱਕ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਅਜਿਹੇ ਕਣ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦਾ ਪੁੰਜ ਅਤੇ ਸਪਿੱਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਉਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਨੈਗਟਿਵ 4-ਮੋਮੈਂਟਮ {{math|−(''E'', '''p''')}} ਅਤੇ ''ਨੈਗਟਿਵ'' ਚਾਰਜ {{math|−''q''}} ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਨੈਗਟਿਵ ਐਨਰਜੀ ਅਵਸਥਾਵਾਂ, [[T-ਸਮਿੱਟਰੀ|ਸਮਾਂ-ਪਲਟਿਆ]] ਮੋਮੈਂਟਮ, ਅਤੇ [[C-ਸਮਿੱਟਰੀ|ਨਕਾਰਿਆ ਚਾਰਜ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਕਣ ([[ਪਾਰਟੀਕਲ]]) ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਬੰਧਤ [[ਐਂਟੀ-ਪਾਰਟੀਕਲ]] ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਸਪਿੱਨੌਰਾੰ ਦੇ ਹੋਰ ਵੇਰਵੇ ਵਾਸਤੇ ਦੇਖੋ [[ਡੀਰਾਕ ਸਪਿੱਨੌਰ]] ਅਤੇ [[ਬਾਇਸਪਿੱਨੌਰ]]।

ਗੈਰ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਨੌਨ-ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਹੱਦ ਅੰਦਰ ਡਿਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਪੌਲੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਤੱਕ ਘਟ ਕੇ ਸੰਖੇਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ (ਕਾਰਣ ਜਾਣਨ ਲਈ ਦੇਖੋ [[ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ#ਪੌਲੀ ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ|ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]])। ਢੁਕਵੇਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਤੇ {{math|'''A''' {{=}} '''0'''}} ਅਤੇ {{math|''ϕ''}} ਸੈੱਟ ਕਰਕੇ ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਐਟਮ ਜਾਂ ਆਇਨ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵਾਧੂ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਰਕਮਾਂ [[ਸਪਿੱਨ-ਔਰਬਿਟ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ]], ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ [[ਜਾਇਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਅਨੁਪਾਤ]], ਅਤੇ [[ਡਾਰਵਿਨ ਰਕਮ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਧਾਰਨ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਰਕਮਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਬੁੱਝ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਪਰਚ੍ਰਬੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ]] ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਊੇਰਜਾਵਾਂ [[ਫਾਈਨ ਸਟ੍ਰਕਚਰ]] &lt;!--ਪੰਜਾਬੀ ਐਡੀਟਰ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਫਾਈਨ ਸਟ੍ਰਕਚਰ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਵਧੀਆ ਬਣਤਰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਖੇਚਲ ਨਾ ਕਰਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਸਹੀ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗੀ--&gt; ਵਾਸਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਪੁੰਜਹੀਣ ਕਣਾਂ ਵਾਸਤੇ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਘਟ ਕੇ ਇਹ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:

:&lt;math&gt; \left(\frac{\hat{E}}{c} + \boldsymbol{\sigma}\cdot \hat{\mathbf{p}} \right) \psi_{+} = 0 \,,\quad \left(\frac{\hat{E}}{c} - \boldsymbol{\sigma}\cdot \hat{\mathbf{p}} \right) \psi_{-} = 0 \quad \rightleftharpoons \quad \sigma^\mu \hat{P}_\mu \psi_{+} = 0\,,\quad \sigma_\mu \hat{P}^\mu \psi_{-} = 0\,,&lt;/math&gt;

ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਰਕਮ [[ਵੇਇਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਹੈ, ਜੋ ਪੁੰਜਹੀਣ [[ਨਿਊਟ੍ਰੀਨੋ]]ਆਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣਯੋਗ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰਯੋਗ ਸਰਲਤਾ ਹੈ&lt;ref name=&quot;C.B. 1994&quot;&gt;{{cite book|author=C.B. Parker|year=1994|title=McGraw Hill Encyclopaedia of Physics|edition=2nd|publisher=McGraw Hill|page=1194|isbn=0-07-051400-3}}.&lt;/ref&gt; ਇਸ ਵਕਤ ਇੱਥੇ ਇੱਕ 2 × 2 [[ਆਇਡੈਂਟਿਟੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]] ਐਨਰਜੀ ਓਪਰੇਟਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਗੁਣਾ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰੰਪਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਇਸਨੂੰ ਜ਼ੀਰੋ ਪੌਲੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ {{math|''σ''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt;}} ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲੈਣਾ ਲਾਭਦਾਇਕ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਐਨਰਜੀ ਓਪਰੇਟਰ ਨਾੋਲ ਮੇਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਹੋਰ ਤਿੰਨ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ ([[ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ]]) ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪੌਲੀ ਅਤੇ ਗਾਮਾ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਇੱਥੇ ਸਿਧਾੰਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ, ਨਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ [[ਸ਼ੁੱਧ ਗਣਿਤ]] ਦੇ ਵਿੱਚ। ਇਹ [[ਕੁਆਟ੍ਰਨੀਔਨ]]ਾਂ ਅਤੇ [[SO(2)]] ਅਤੇ [[SO(3)]] [[ਲਾਈ ਗਰੁੱਪ]]ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ [[ਕਮਿਊਟੇਟਰ]] [&amp;nbsp;,&amp;nbsp;] ਅਤੇ [[ਕਮਿਊਟੇਟਰ#ਐਂਟੀਕਮਿਊਟੇਟਰ|ਐਂਟੀਕਮਿਊਟੇਟਰr]] [&amp;nbsp;,&amp;nbsp;]&lt;sub&gt;+&lt;/sub&gt; ਸਬੰਧਾੰ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ:

:&lt;math&gt;\left[\sigma_a, \sigma_b \right] = 2i \varepsilon_{abc} \sigma_c \,, \quad \left[\sigma_a, \sigma_b \right]_{+} = 2\delta_{ab}\sigma_0&lt;/math&gt;
ਜਿੱਥੇ {{math|''ε&lt;sub&gt;abc&lt;/sub&gt;''}} [[ਤਿੰਨ-ਅਯਾਮੀ]] [[ਲੇਵੀ-ਸਿਵਿਟਾ ਚਿੰਨ]] ਹੈ। ਗਾਮਾ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ [[ਕਲਿੱਫੋਰਡ ਅਲਜਬਰਾ|ਕਲਿੱਫੋਰਡ ਅਲਜਬਰੇ]] ਅੰਦਰ [[ਬੇਸਿਸ (ਰੇਖਿਕ ਅਲਜਬਰਾ)|ਬੇਸਿਸ]] ਰਚਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਐਂਟੀਕਮਿਊਟੇਸ਼ਨ ਸਬੰਧ ਅੰਦਰ ਫਲੈਟ ਸਪੇਸਟਾਈਮ [[ਮਿੰਕੋਵਸਕੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕ]] {{math|''η&lt;sup&gt;αβ&lt;/sup&gt;''}} ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਪਰਕ ਰੱਖਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;\left[\gamma^\alpha,\gamma^\beta\right]_{+} = \gamma^\alpha\gamma^\beta + \gamma^\beta\gamma^\alpha = 2\eta^{\alpha\beta}\,,&lt;/math&gt;

([[ਕਾਰਟਨ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਵੇਰਬੇਨ]]ਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਸਨੂੰ [[ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸ]]ਟਾਈਮ ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ।)

1929 ਵਿੱਚ, [[ਬ੍ਰੇਟ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਖੋਜੀ ਗਈ ਜੋ ਦੋ ਜਾਂ ਜਿਆਦਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰ ਰਹੇ ਪੁੰਜ-ਯੁਕਤ ਸਪਿੱਨ-1/2 [[ਫਰਮੀਔਨ|ਫਰਮਿਔਨਾਂ]] ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੁਧਾਰ ਤੱਕ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਖੋਜੀ ਗਈ ਸੀ।; ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ [[ਕਈ-ਕਣ ਸਿਸਟਮ]] ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਫੇਰ ਵੀ, ਇਹ, ਅਜੇ ਵੀ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਲੱਗਪਗਤਾ ਹੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਬਹੁਤ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਜੋੜਾਂ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

=== ਹੈਲੀਸਿਟੀ ਅਤੇ ਚੀਰੈਲਿਟੀ ===
{{main article|ਹੈਲੀਸਿਟੀ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਚੀਰੈਲਿਟੀ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)}}
{{see also|ਸਪਿੱਨ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ}}
[[ਹੈਲੀਸਿਟੀ (ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਹੈਲੀਸਿਟੀ ਓਪਰੇਟਰ]] ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ;

:&lt;math&gt;\hat{h} = \hat{\mathbf{S}}\cdot \frac{\hat{\mathbf{p}}}{|\mathbf{p}|} = \hat{\mathbf{S}} \cdot \frac{c\hat{\mathbf{p}}}{\sqrt{E^2 - (m_0c^2)^2}}&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ '''p''' ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, '''S''' ਕਿਸੇ ''s'' ਸਪਿੱਨ ਵਾਲੇ ਕਣ ਦਾ ਸਪਿੱਨ ਓਪਰੇਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ''E'', ਕਣ ਦੀ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ''m''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt; ਇਸਦਾ ਰੈਸਟ ਮਾਸ (ਪੁੰਜ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੈਲੀਸਿਟੀ ਸਪਿੱਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਲੇਸ਼ਨਲ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵੈਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=Supersymmetry|author=P. Labelle|series=Demystified|publisher=McGraw-Hill|year=2010|isbn=978-0-07-163641-4}}&lt;/ref&gt; ਹੈਲੀਸਿਟੀ ਫ੍ਰੇਮ-ਉੱਤੇ-ਨਿਰਭਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਕਾਰਣ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅੰਦਰ 3-ਮੋਮੈਂਟਮ ਦਾ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਪਿੱਨ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਕਾਰਣ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਮਾਂਤਰ ਸੇਧ ਵਾਸਤੇ ਅਨਿਰੰਤਰ ਪੌਜ਼ਟਿਵ ਮੁੱਲ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਅਸਮਾਂਤਰ ਸੇਧ ਵਾਸਤੇ ਨੈਗਟਿਵ ਮੁੱਲ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ (ਅਤੇ ਵੇਇਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨ) ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਖੁਦ-ਬ-ਖੁਦ ਹੋਂਦ ਸਪਿੱਨ-½ ਓਪਰੇਟਰ ਦੀ 3-ਮੋਮੈਂਟਮ (ਗੁਣਾ ''c''), {{math|'''σ''' · ''c'' '''p'''}} ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ (ਪ੍ਰੋਜੈਕਸ਼ਨ) ਹੈ, ਜੋ ਹੈਲੀਸਿਟੀ (ਸਪਿੱਨ-½ ਮਾਮਿਲਆਂ ਲਈ) ਗੁਣਾ &lt;math&gt;\sqrt{E^2 - (m_0c^2)^2}&lt;/math&gt; ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪੁੰਜਹੀਣ ਕਣਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੈਲੀਸਿਟੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ:

:&lt;math&gt;\hat{h} = \hat{\mathbf{S}} \cdot \frac{c\hat{\mathbf{p}}}{E} &lt;/math&gt;

=== ਉੱਚ-ਸਪਿੱਨ ===

ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਸਿਰਫ ਸਪਿੱਨ-1/2 ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦਰਸਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾੰ ਵਿਭਿੰਨ ਸਪਿੱਨਾਂ ਵਾਲ਼ੇ [[ਸੁਤੰਤਰ ਕਣ]]ਾਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆੰ ਗਈਆਂ ਹਨ। 1936 ਵਿੱਚ, ਡੀਰਾਕ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਫਰਮੀਔਨਾਂ ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ, ਤਿੰਨ ਸਾਲਾੰ ਬਾਦ [[ਮਾੇਰਕੁਸ ਫੇਅਰਜ਼|ਫੇਅਰਜ਼]] ਅਤੇ ਪੌਲੀ ਨੇ ਓਸੇ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਿਓਂਤਬੱਧ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{cite arXiv | author = S. Esposito | year = 2011 | title = Searching for an equation: Dirac, Majorana and the others | arxiv = 1110.6878 }}&lt;/ref&gt; [[ਬ੍ਰਗਮਾੱਨ-ਵਿਗਨਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ]] 1948 ਵਿੱਚ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਖੋਜੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਪਿੱਨ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਰੇ ਸੁਤੰਤਰ ਕਣਾਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੋਣਯੋਗ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite journal|author1=Bargmann, V.|author2=Wigner, E. P.|title=Group theoretical discussion of relativistic wave equations|year=1948|journal=Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.|volume=34|pages=211–23|url=http://www.pnas.org/content/34/5/211.full.pdf|issue=5|bibcode = 1948PNAS...34..211B |doi = 10.1073/pnas.34.5.211|pmid=16578292|pmc=1079095}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal
 | author = E. Wigner
 | year = 1937
 | title = On Unitary Representations Of The Inhomogeneous Lorentz Group
 | journal = Annals of Mathematics
 | volume = 40
 | number = 1
 | page = 149
 | url = http://courses.theophys.kth.se/SI2390/wigner_1939.pdf
 | doi = 10.2307/1968551
 | bibcode = 1939AnMat..40..149W
 | access-date = 2017-02-07
 | archive-date = 2015-10-04
 | archive-url = https://web.archive.org/web/20151004025027/http://courses.theophys.kth.se/SI2390/wigner_1939.pdf
 | dead-url = yes
 }}&lt;/ref&gt; ਉੱਪਰ ਵਾਲ਼ੀ ਕਲੇਇਨ ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਦੀ ਫੈਕਟ੍ਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਹਿੱਸਾਬੰਦੀ) ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਠੋਸ ਤਰੌਰ ਤੌਰ ਤੇ [[ਲੌਰੱਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ]] [[ਥਿਊਰੀ]] ਦੁਆਰਾ, ਸਪਿੱਨ ਨੂੰ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾੰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਬਹੁ-ਹਿੱਸਾ-ਯੁਕਤ (ਮਲਟੀ-ਕੰਪੋਨੈਂਟ) [[ਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡ]]ਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾੰ ਨੂੰ ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ [[ਫੰਕਸ਼ਨ (ਗਣਿਤ)|ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ]] ਦੇ [[ਕਾਲਮ ਵੈਕਟਰ]]ਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;\psi(\mathbf{r},t) = \begin{bmatrix} \psi_{\sigma=s}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{\sigma=s - 1}(\mathbf{r},t) \\ \vdots \\ \psi_{\sigma=-s + 1}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{\sigma=-s}(\mathbf{r},t) \end{bmatrix}\quad\rightleftharpoons\quad {\psi(\mathbf{r},t)}^\dagger = \begin{bmatrix} {\psi_{\sigma=s}(\mathbf{r},t)}^\star &amp; {\psi_{\sigma=s - 1}(\mathbf{r},t)}^\star &amp; \cdots &amp; {\psi_{\sigma=-s + 1}(\mathbf{r},t)}^\star &amp; {\psi_{\sigma=-s}(\mathbf{r},t)}^\star \end{bmatrix}&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਉੱਤੇ ਵਾਲ਼ਾ ਦਰਸਾਓ [[ਹਰਮਿਸ਼ੀਅਨ ਕੰਜੂਗੇਟ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਪਿੱਨ {{math|''s''}} ਵਾਲ਼ੇ ਕਿਸੇ ਪੁੰਜਯੁਕਤ ਕਣ ਵਾਸਤੇ, ਕਣ ਲਈ {{math|2''s'' + 1}} ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ [[ਐਂਟੀਪਾਰਟੀਕਲ]] ਵਾਸਤੇ, ਇੱਕ ਹੋਰ {{math|2''s'' + 1}} ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ (ਹਰੇਕ ਮਾਲੇ ਵਿੱਚ {{math|2''s'' + 1}} ਸੰਭਵ {{math|''σ''}} ਮੁੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ), ਜੋ ਸਭ ਰਲਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ {{math|2(2''s'' + 1)}}-ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡ ਰਚਦੇ ਹਨ:

:&lt;math&gt;\psi(\mathbf{r},t) = \begin{bmatrix} \psi_{+,\,\sigma=s}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{+,\,\sigma=s - 1}(\mathbf{r},t) \\ \vdots \\ \psi_{+,\,\sigma=-s + 1}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{+,\,\sigma=-s}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{-,\,\sigma=s}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{-,\,\sigma=s - 1}(\mathbf{r},t) \\ \vdots \\ \psi_{-,\,\sigma=-s + 1}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{-,\,\sigma=-s}(\mathbf{r},t) \end{bmatrix}\quad\rightleftharpoons\quad {\psi(\mathbf{r},t)}^\dagger\begin{bmatrix} {\psi_{+,\,\sigma=s}(\mathbf{r},t)}^\star &amp; {\psi_{+,\,\sigma=s - 1}(\mathbf{r},t)}^\star &amp; \cdots &amp; {\psi_{-,\,\sigma=-s}(\mathbf{r},t)}^\star \end{bmatrix} &lt;/math&gt;

ਜਿਸ ਵਿੱਚ + ਸਬਸਕ੍ਰਪਿਟ ਕਣ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ – ਸਬਸਕ੍ਰਿਪਟ ਐਂਟੀਪਾਰਟੀਕਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਫੇਰ ਵੀ, ਸਪਿੱਨ ''s'' ਰੱਖਦੇ ਪੁੰਜਹੀਣ ਕਣਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਸਿਰਫ ਦੋ-ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਸਪਿੱਨੌਰ ਫੀਲਡਾਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ; ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫੀਲਡ ਓਸ ਕਣ ਲਈ ਹੁੱਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਹੈਲੀਸਿਟੀ ਅਵਸਥਾ +''s'' ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਉਲਟ ਹੈਲੀਸਿਟੀ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ −''s'' ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਐਂਟੀਪਾਰਟੀਕਲ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:
	
:&lt;math&gt;\psi(\mathbf{r},t) = \begin{pmatrix} \psi_{+}(\mathbf{r},t) \\ \psi_{-}(\mathbf{r},t) \end{pmatrix}&lt;/math&gt;

ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਐਨਰਜੀ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਸਬੰਧ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਸਾਰੇ ਪੁੰਜਹੀਣ ਕਣ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਦੋ-ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਸਪਿੱਨੌਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, [[ਏਲਾਇ ਕਾਰਟਨ]] ਨੇ 1913 ਵਿੱਚ [[ਸਪਿੱਨੌਰ]]ਾਂ ਦੀ ਸਰਵਸਧਾਰਨ ਕਿਸਮ ਖੋਜੀ, ਜੋ 1927 ਸੰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਅੰਦਰ ਸਪਿੱਨੌਰਾਂ ਦਾ ਭੇਤ ਖੁੱਲੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।

ਉੱਚ-ਸਪਿੱਨ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਲਈ, ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਸਰਲ ਮਿਨੀਮਲ ਕਪਲਿੰਗ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜੋ ਗਲਤ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।&lt;ref&gt;{{cite journal|author1=T. Jaroszewicz |author2=P.S Kurzepa |year=1992|title=Geometry of spacetime propagation of spinning particles|journal=Annals of Physics|doi=10.1016/0003-4916(92)90176-M|bibcode = 1992AnPhy.216..226J|volume=216|pages=226–267}}&lt;/ref&gt; ''ħ''/2 ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਵੱਡੇ ਸਪਿੱਨਾਂ ਲਈ, ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਕਣਾਂ ਦੇ ਪੁੰਜ, ਸਪਿੱਨ, ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ: [[ਸਪਿੱਨ ਕੁਆਂਟਮ ਨੱਬਰ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਮੋਮੈਂਟਾਂ ([[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਡਾਇਪੋਲ ਮੋਮੈਂਟ]]ਾਂ ਅਤੇ [[ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਡਾਇਪੋਲ ਮੋਮੈਂਟ]]ਾਂ) ਮਨਮਰਜੀ ਦੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। (ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, [[ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਚਾਰਜ]] ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਏਗਾ)। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਪਿੱਨ-½ ਮਾਮਲੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਚੁੰਬਕੀ ਡਾਇਪੋਲ ਦੀ ਹੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਪਿੱਨ-1 ਕਣ ਵਾਸਤੇ ਚੁੰਬਕੀ ਕੁਆਡ੍ਰਪੋਲ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਡਾਇਪੋਲ ਵੀ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;C.B. 1994&quot;/&gt; ਇਸ ਪ੍ਰਸੰਗ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, ਦੇਖੋ [[ਮਲਟੀਪਲ ਫੈਲਾਓ]] ਅਤੇ (ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ) Cédric Lorcé (2009).&lt;ref&gt;{{cite arXiv
 | author = Cédric Lorcé
 | year = 2009
 | title = Electromagnetic Properties for Arbitrary Spin Particles: Part 1 − Electromagnetic Current and Multipole Decomposition
 | arxiv = 0901.4199
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite arXiv
 | author = Cédric Lorcé
 | year = 2009
 | title = Electromagnetic Properties for Arbitrary Spin Particles: Part 2 − Natural Moments and Transverse Charge Densities
 | arxiv = 0901.4200
}}&lt;/ref&gt;

== ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਓਪਰੇਟਰ ==
ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ/ਪੌਲੀ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਓਪਰੇਟਰ ਨੂੰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ {{math|'''p''' {{=}} ''m'' '''v'''}} ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਕਿਸੇ ਪੁੰਜਯੁਕਤ ਕਣ ਲਈ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਮ ਤਰੀਕੇ ਵਾਂਗ ਕੁਆਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰਾਂ ਨਾਲ ਬਦਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite book|author=P. Strange|title=Relativistic Quantum Mechanics: With Applications in Condensed Matter and Atomic Physics|page=206|publisher=Cambridge University Press|year=1998|url=https://books.google.com/books?id=sdVrBM2w0OwC&amp;pg=PA208&amp;dq=velocity+operator+in+relativistic+quantum+mechanics#v=onepage&amp;q=velocity%20operator%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=0-521-56583-9}}&lt;/ref&gt;
:&lt;math&gt;\hat{\mathbf{v}} = \frac{1}{m}\hat{\mathbf{p}}&lt;/math&gt;

ਜਿਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੇ ਆਈਗਨਮੁੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਮੁੱਲ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ, ਡੀਰਾਕ ਥਿਊਰੀ ਅੰਦਰ, ਇਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ:

:&lt;math&gt;\hat{\mathbf{v}} = \frac{i}{\hbar}\left[\hat{H},\hat{\mathbf{r}}\right]&lt;/math&gt;

ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਆਈਗਨਮੁੱਲ ±''c'' ਦਰਮਿਆਨ ਰਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਪਿਛੋਕੜ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, ਦੇਖੋ [[ਫੋਲਡੀ-ਵਾਓਥੁਸੇਨ ਪਰਿਵਰਤਨ]]।

== ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ ==
ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਪਿਕਚਰ ਅੰਦਰ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਓਪਰੇਟਰ, {{math|''ψ''}} ਵਾਸਤੇ ਡਿੱਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਪਹੁੰਚ ਹਨ। ਇੱਕ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੋਰ ਬਦਲ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ [[ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ (ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ)|ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ]] (ਜਿਸਦਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਅਰਥ [[ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ ਡੈਂਸਟੀ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਫੇਰ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ#ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ|ਫੀਲਡ-ਥਿਓਰੈਟਿਕ ਇਲੁਰ-ਲਗ੍ਰਾਂਜ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਦੁਆਰਾ ਡਿਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt; \partial_\mu \left(\frac{\partial \mathcal{L}}{\partial (\partial_\mu \psi)} \right) - \frac{\partial \mathcal{L}}{\partial \psi} = 0 \,&lt;/math&gt;

ਕੁੱਝ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਜਾਂਚ-ਪੜਤਾਲ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ ਖੋਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਡੀਰਾਕ ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite book|title=Supersymmetry|author=P. Labelle|series=Demystified|publisher=McGraw-Hill|page=14|year=2010|isbn=978-0-07-163641-4}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\mathcal{L} = \overline{\psi}(\gamma^\mu P_\mu - mc)\psi&lt;/math&gt;

ਅਤੇ ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;\mathcal{L} = - \frac{\hbar^2}{m} \eta^{\mu \nu} \partial_{\mu}\psi^{*} \partial_{\nu}\psi - m c^2 \psi^{*} \psi\,.&lt;/math&gt;

ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰਣ ਕਿ ਲੌਰੰਟਜ਼ ਗਰੁੱਪ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਅਸਰਦਾਰ ਹੈ, ਇਹ ਹੈ: ਬੁਨਿਆਦੀ ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ ਅਤੇ ਸਮਿੱਟਰੀਆਂ, ਸਪੇਸ ਅਤੇ ਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਢੁਕਵੀਆਂ ਗਰੁੱਪ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀਆਂ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਵੇਵ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀਆੰ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। {{math|''ψ''}} ਦੀ ਫੀਲਡ ਵਿਆਖਿਆ ਸਮੇਤ ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦਾ: ਫਾਇਨਮੈਨ ਦਾ [[ਪਾਥ ਇੰਟਗ੍ਰਲ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ]] ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਓਪਰੇਟਰਾਂ ਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਓਪਰੇਟਰ ਅਤਿ-ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਦੇਖੋ (ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ) ਐੱਸ ਵੇਇਨਬ੍ਰਗ (1995)&lt;ref&gt;{{cite book| author = [[Steven Weinberg|S. Weinberg]] | year = 1995 | title = The Quantum Theory of Fields|volume=1 |publisher= Cambridge University Press| isbn = 0-521-55001-7}}&lt;/ref&gt;

== ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ==
ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, [[ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ]] ਕਲਾਸੀਕਲ [[ਸੂਡੋਵੈਕਟਰ]] ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ {{math|'''L''' {{=}} '''r''' × '''p'''}} ਤੋਂ ਰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਓਪਰੇਟਰ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਓੱਥੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਔਰਬਿਟਲ [[ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਟੈਂਸਰ ਅੰਦਰ ਦਿਸਦੇ ਹਨ ਜੋ [[ਬਾਹਰੀ ਅਲਜਬਰਾ]] ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਅੰਦਰ ਇੱਕ [[ਬਾਇਵੈਕਟਰ]] ਦੇ ਸਮਾਨ, ਕਣ ਦੇ ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮੋਮੈਂਟਮ ਤੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite book |author=R. Penrose| title=[[The Road to Reality]]| publisher= Vintage Books|pages=437, 566–569| year=2005 | isbn=978-0-09-944068-0}} '''ਧਿਆਨ ਦੇਓ:''' ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਨਰੋਜ਼ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਇਸ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲੈਟਿਨ ਅੱਖਰ ਵਰਤਦੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਅੰਦਰ ਵੈਕਟਰਾਂ ਅਤੇ ਟੈਂਸਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਗ੍ਰੀਕ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਹੈ&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;M^{\alpha\beta} = X^\alpha P^\beta - X^\beta P^\alpha = 2 X^{[\alpha} P^{\beta]} \quad \rightleftharpoons \quad \mathbf{M} = \mathbf{X}\wedge\mathbf{P}\,,&lt;/math&gt;

ਜੋ ਸਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਕੇ ਛੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਬਣਦੇ ਹਨ: ਤਿੰਨ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ 3-ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟੈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; {{math|''M''&lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt; {{=}} ''L''&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;}}, {{math|''M''&lt;sup&gt;23&lt;/sup&gt; {{=}} ''L''&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;}}, {{math|''M''&lt;sup&gt;31&lt;/sup&gt; {{=}} ''L''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}}, ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਤਿੰਨ {{math|''M''&lt;sup&gt;01&lt;/sup&gt;}}, {{math|''M''&lt;sup&gt;02&lt;/sup&gt;}}, {{math|''M''&lt;sup&gt;03&lt;/sup&gt;}} ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਚੀਜ਼ ਦੇ [[ਕੇਂਦਰੀ ਪੁੰਜ]] ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਪਿੱਨ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ)-ਕੁਆਂਟਮ ਰਕਮ ਨੂੰ ਵੀ ਜੋੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਰੈਸਟ ਮਾਸ {{math|''m''}} ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਕਣ ਵਾਸਤੇ, ਕੁੱਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਟੈਂਸਰ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;J^{\alpha\beta} = 2X^{[\alpha} P^{\beta]} + \frac{1}{m^2}\varepsilon^{\alpha \beta \gamma \delta} W_\gamma p_\delta \quad \rightleftharpoons \quad \mathbf{J} = \mathbf{X}\wedge\mathbf{P} + \frac{1}{m^2}\star(\mathbf{W}\wedge\mathbf{P})&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ ਸਟਾਰ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ [[ਹੋੱਜ ਡਿਊਲ]] ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ

:&lt;math&gt;W_\alpha =\frac{1}{2}\varepsilon_{\alpha \beta \gamma \delta}M^{\beta \gamma}p^\delta \quad \rightleftharpoons \quad \mathbf{W} = \star(\mathbf{M}\wedge\mathbf{P})&lt;/math&gt;

[[ਪੌਲੀ-ਲੋਬੰਸਕੀ ਸੂਡੋ-ਵੈਕਟਰ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Field Theory|author=L.H. Ryder|publisher=Cambridge University Press|edition=2nd|isbn=0-521-47814-6|year=1996|page=62|url=https://books.google.com/books?id=nnuW_kVJ500C&amp;pg=PA62&amp;dq=pauli-lubanski+pseudovector#v=onepage&amp;q=pauli-lubanski%20pseudovector&amp;f=false}}&lt;/ref&gt; ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸਪਿੱਨ ਉੱਤੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਦੇਖੋ (ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ) S.M. Troshin ਅਤੇ N.E. Tyurin (1994)&lt;ref&gt;{{cite book|author1=S.M. Troshin |author2=N.E. Tyurin |year=1994|publisher=World Scientific|title=Spin phenomena in particle interactions|url=https://books.google.com/books?id=AU2DV1hKpuoC&amp;pg=PA9&amp;dq=pauli-lubanski+pseudovector&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=pauli-lubanski%20pseudovector&amp;f=false|isbn=981-02-1692-0}}&lt;/ref&gt;

=== ਥੌਮਸਨ ਪ੍ਰੀਸੈਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਪਿੱਨ-ਔਰਬਿਟ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ===
1926 ਵਿੱਚ [[ਥੌਮਸਨ ਪ੍ਰੀਸੈੱਸ਼ਨ]] ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ: ਜੋ ਅਸਥੂਲ (ਮੈਕ੍ਰੋਸਕੋਪਿਕ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਾਲ) ਚੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਐਟਮਾਂ ਦੀ [[ਸਪਿਨ-ਔਰਬਿਟ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ]] ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਣਾਂ ਦੇ ਸਪਿੱਨ ਪ੍ਰਤਿ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੁਧਾਰ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|author=[[Charles W. Misner|C.W. Misner]], [[Kip S. Thorne|K.S. Thorne]], [[John A. Wheeler|J.A. Wheeler]]|title=[[Gravitation (book)|Gravitation]]|page=1146|isbn=0-7167-0344-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|author1=I. Ciufolini |author2=R.R.A. Matzner |title=General relativity and John Archibald Wheeler|
page=329|publisher=Springer|year=2010|url=https://books.google.com/books?id=v0pSfo8vrtsC&amp;pg=PA329&amp;lpg=PA329&amp;dq=thomas+precession+relativistic+quantum+mechanics#v=onepage&amp;q=thomas%20precession%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=90-481-3735-7}}&lt;/ref&gt; 1939 ਵਿੱਚ ਵਿਗਨਰ ਨੇ ਥਫਮਸਨ ਪ੍ਰੀਸੈੱਸ਼ਨ ਵਿਓੰਤਬੰਦੀ ਬਣਾਈ।

[[ਕਲਾਸੀਕਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਜ਼ਮ ਅਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ#E ਅਤੇ B ਫੀਲਡਾਂ|ਕਲਾਸੀਕਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨਟਿਜ਼ਮ ਅਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਵਿਲੌਸਿਟੀ {{math|'''v'''}} ਨਾਲ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕੋਈ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਜੋ ਕਿਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ {{math|'''E'''}} ਰਾਹੀੰ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਚੁੰਬਕੀ ਫੀਲਡ {{math|'''B'''}} ਰਾਹੀਂ ਨਾ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਰੈਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ ਅੰਦਰ ਇੱਕ [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ|ਲੌਰੰਟਜ਼-ਪਰਿਵਰਤਿਤ]] ਚੁੰਬਕੀ ਫੀਲਡ {{math|'''B&amp;prime;'''}} ਅਨੁਭਵ ਕਰੇਗਾ:

:&lt;math&gt;\mathbf{B}' = \frac{\mathbf{E} \times \mathbf{v}}{c^2\sqrt{1- \left(v/c\right)^2}} \,.&lt;/math&gt;

ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਹੱਦ {{math|''v'' &lt;&lt; ''c''}} ਅੰਦਰ:

:&lt;math&gt;\mathbf{B}' = \frac{\mathbf{E} \times \mathbf{v}}{c^2} \,,&lt;/math&gt;

ਇਸਲਈ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਸਪਿੱਨ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਇਹ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:&lt;ref name=&quot;Kroemer&quot;&gt;{{cite journal|author=H. Kroemer|year=2003|title=The Thomas precession factor in spin–orbit interaction |doi=10.1119/1.1615526|url=http://www.ece.ucsb.edu/faculty/Kroemer/pubs/13_04Thomas.pdf|arxiv = physics/0310016 |bibcode = 2004AmJPh..72...51K|volume=72|journal=American Journal of Physics|pages=51}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\hat{H} = - \mathbf{B}'\cdot \hat{\boldsymbol{\mu}}_S = -\left(\mathbf{B} + \frac{\mathbf{E} \times \mathbf{v}}{c^2} \right) \cdot \hat{\boldsymbol{\mu}}_S \,, &lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲੀ ਰਕਮ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਮੋਮੈਂਟ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਰਕਮ (ਟਰਮ) {{math|(''v''/''c'')&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} ਦਰਜੇ ਦੀ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਰੈਕਸ਼ਨ (ਸੋਧ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਐਟੌਮਿਕ ਸਪੈਕਟ੍ਰਾ ਨਾਲ ½ ਦੇ ਫੈਕਟਰ (ਹਿੱਸੇ) ਜਿੰਨੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਐੱਲ ਥੌਮਸਨ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿ ਇੱਕ ਦੂਜਾ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਜੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਦੇ ਸਮਕੋਣ ਤੇ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸਦੀ ਤਤਕਾਲ ਵਿਲੌਸਿਟੀ ਪ੍ਰਤਿ ਸਮਕੋਣ ਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਧੂ ਐਕਸਲ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਇੱਕ ਵਕਰਿਤ (ਮੁੜਵੇਂ) ਰਸਤੇ (ਪਥ) ਉੱਤੇ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਇੱਕ [[ਘੁੰਮਦੀ ਹੋਈ ਰੇਫ੍ਰੈਂਸ ਫ੍ਰੇਮ]] ਅੰਦਰ ਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੀ ਇਹ ਵਾਧੂ ਪ੍ਰੀਸੈੱਸ਼ਨ ਥੌਮਸਨ ਪ੍ਰੀਸੈੱਸ਼ਨ ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ&lt;ref&gt;{{cite book| author=Jackson, J. D.| authorlink=John David Jackson (physicist)|page=[https://archive.org/details/classicalelectro0000jack_e8g9/page/548 548]|year=1999|title=Classical Electrodynamics| url=https://archive.org/details/classicalelectro0000jack_e8g9|edition=3rd|publisher=Wiley|isbn=0-471-30932-X}}&lt;/ref&gt; ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪਿੱਨ-ਔਰਬਿਟ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਘਟ ਕੇ ਅੱਧੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤੀ ਗਈ ਚੁੰਬਕੀ ਫੀਲਡ ਸਿਰਫ ਅੱਧਾ ਮੁੱਲ ਹੀ ਰੱਖਦੀ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਅੰਦਰ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੋਧ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:

:&lt;math&gt;\hat{H} = - \mathbf{B}'\cdot \hat{\boldsymbol{\mu}}_S = -\left(\mathbf{B} + \frac{\mathbf{E} \times \mathbf{v}}{2c^2} \right) \cdot \hat{\boldsymbol{\mu}}_S \,.&lt;/math&gt;
ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਅੰਦਰ, ½ ਵਾਲਾ ਫੈਕਟਰ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ&lt;ref name=&quot;Kroemer&quot;/&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਅਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਤੱਕ ਜਾਣ ਤੱਕ ਦਾ ਨਿਰੰਰਤ ਸਮਾਂ ਹੇਠਾਂ ਸੰਖੇਪ-ਸ਼ਾਰਾਂਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ [ਦੇਖੋ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਆਰ- ਰੈਸਨਿੱਕ ਅਤੇ ਆਰ- ਏਇਸਬ੍ਰਗ (1885),&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Physics of Atoms, Molecules, Solids, Nuclei and Particles|url=https://archive.org/details/quantumphysicsof00eisb|edition=2nd|pages=[https://archive.org/details/quantumphysicsof00eisb/page/57 57], 114–116, 125–126, 272|author1=R. Resnick |author2=R. Eisberg |publisher=John Wiley &amp; Sons|year=1985|isbn=978-0-471-87373-0}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਪੀਟਰ ਅਟਕਿਨਜ਼|ਪੀ ਡਬਲਿਊ ਅਟਕਿਨਜ਼]] (1974)&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quanta: A handbook of concepts|url=https://archive.org/details/quantahandbookof0000atki|author=[[Peter Atkins|P.W. Atkins]]|publisher=Oxford University Press|pages=[https://archive.org/details/quantahandbookof0000atki/page/168 168]–169, 176, 263, 228|year=1974|isbn=0-19-855493-1}}&lt;/ref&gt;]. 1890 ਤੋਂ 1950ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ ਦੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਰਿਸਰਚ ਜੋ ਨਵੀਂ ਅਤੇ ਰਹੱਸਮਈ ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਰਹੱਸ ਖੁੱਲਣ ਲੱਗੇ ਸਨ। ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਇਕੱਲੇ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਸਮਝਾਏ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ। 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਖੋਜੀ ਗਈ SR ([[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]]), ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਯੂਨੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਵੱਲ ਲਿਜਾਉਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਨਵੀਨ ਖੋਜਾਂ [[ਐਟੋਮਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]], [[ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]], ਅਤੇ [[ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈਆਂ: ਜਿਸਲਈ [[ਸਪੈਕਟ੍ਰੋਸਕੋਪੀ]], [[ਡਿਫ੍ਰੈਕਸ਼ਨ]] ਅਤੇ ਕਣਾਂ ਦੀ [[ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਗ]] ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਹੋਏ, ਅਤੇ ਮੌਲੀਕਿਊਲਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਅੰਦਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲਾਇ ਉੱਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਸਪਿੱਨ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਤੀਜੇ ਕੱਢੇ। 
=== ਕੁਆਂਟਮ ਵਰਤਾਰੇ ਅੰਦਰ ਕਣਾਂ ਦਾ ਸਾਪੇਖਿਕ ਵੇਰਵਾ ===

*1905 ਵਿੱਚ [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ]] ਨੇ [[ਫੋਟੋਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਸਮਝਾਇਆ; ਜੋ [[ਫੋਟੋਨ|ਫੋਟੌਨਾਂ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਕਣ ਦਾ ਵਿਵਰਣ ਹੈ। 
*1916 ਵਿੱਚ, [[ਅ੍ਰਨੌਲਡ ਸੋੱਮਰਫੈਲਡ|ਸੋੱਮਰਫੈਲਡ]] ਨੇ [[ਫਾਈਨ ਸਟ੍ਰਕਚਰ]] ਸਮਝਾਈ; ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਦਰਜੇ ਦੀਆਂ ਸਾਪੇਖਿਕ (ਰੀਲੇਟੀਵਿਸਟਿਕ) ਸੋਧਾਂ ਕਾਰਣ [[ਐਟਮ|ਐਟਮਾਂ]] ਦੀਆਂ [[ਸਪੈਕਟ੍ਰਲ ਰੇਖਾ]]ਵਾਂ ਦਾ ਖਿੰਡਣਾ ਹੈ। 
*1923 ਦੇ ਵਿੱਚ ਖੋਜੇ ਗਏ [[ਕੌੰਪਟਨ ਪ੍ਰਭਾਵ]] ਨੇ ਹੋਰ ਸਬੂਤ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ ਕਿ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਜੋ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਫੋਟੌਨ-ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਕਣ-ਵਿਵਰਣ ਸੀ। [[ਲੁਇਸ ਡੀ ਬ੍ਰਗਿੋਲਿ|ਡੀ ਬ੍ਰਗੋਲਿ]] ਨੇ [[ਵੇਵ-ਪਾਰਟੀਕਲ ਡਿਊਲਿਟੀ]] ਨੂੰ [[ਪਦਾਰਥ]] ([[ਮੈਟਰ]]) ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ: [[ਡਿ ਬ੍ਰਗੋਲਿ ਰਿਲੇਸ਼ਨਜ਼]], ਜੋ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅਤੇ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਨਾਲ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। 
*1927 ਵਿੱਚ [[ਕਲਿੰਟਨ ਡੈਵੀੱਸਨ|ਡੈਵੀਸੱਨ]] ਅਤੇ [[ਲੈਸਟ੍ਰ ਜਰਮ੍ਰ|ਜ੍ਰਮਰ]] ਅਤੇ ਅਲੱਗ ਤੌਰ ਤੇ [[ਜੌਰਜ ਪਗਟ ਥੌਮਸਨ|ਗੀ ਥੌਮਸਨ]] ਨੇ ਸਫਲਤਾਪੂਰਵਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਡਿਫ੍ਰੈਕਟ ਕੀਤੇ, ਅਤੇ ਵੇਵ-ਪਾਰਟੀਕਲ ਡਿਊਲਿਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਸਬੂਤ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਏ।

=== ਪ੍ਰਯੋਗ ===
*1897 [[ਜੇ ਜੇ ਥੌਮਸਨ]] [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ]] ਖੋਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ [[ਪੁੰਜ-ਤੋਂ ਚਾਰਜ ਅਨੁਪਾਤ]] ਨਾਪਦਾ ਹੈ। [[ਜ਼ੀਮੈਨ ਇਫੇੱਕਟ]] ਦੀ ਖੋਜ: ਕਿਸੇ [[ਸਪੈਕਟ੍ਰਲ ਰੇਖਾ]] ਦਾ ਕਿਸੇ ਸਥਿਰ ਚੁੰਬਕੀ ਫੀਲਡ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡ ਜਾਣਾ। 
*1908 [[ਰੌਬ੍ਰਟ ਐਂਡ੍ਰੀਊਸ ਮਿੱਲੀਕਾਨ|ਮਿੱਲੀਕਾਨ]], [[ਔਇਲ ਡ੍ਰੌਪ ਐਕਸਪੈਰੀਮੈਂਟ]] ([[ਤੇਲ ਦੇ ਤੁਪਕੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ]]) ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਉੱਤੇ ਦਾ ਚਾਰਜ ਨਾਪਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਸਬੂਤ ਖੋਜਦਾ ਹੈ। 
*1911 [[ਅਲਫਾ ਕਣ]] ਸਕੈਟ੍ਰਿੰਫਗ ਜੋ [[ਅ੍ਰਨੈਸਟ ਰਦ੍ਰਫੋਰਡ|ਰਦ੍ਰਫੋਰਡ]] ਦੁਆਰਾ [[ਗੀਗਰ-ਮਾਰਡੇਨ ਪ੍ਰਯੋਗ]] ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਐਟਮ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਣਤਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ: ਜੋ [[ਐਟੋਮਿਕ ਨਿਊਕਲੀਅਸ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book|author=K.S. Krane|year=1988|title=Introductory Nuclear Physics|publisher=John Wiley &amp; Sons|pages=396–405|isbn=978-0-471-80553-3}}&lt;/ref&gt;
*1913 [[ਸਟਾਰਕ ਇੱਫੈਕਟ]] ਖੋਜਿਆ ਗਿਆ: ਜੋ ਕਿਸੇ ਸਥਿਰ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ]] ਕਾਰਣ ਸਪੈਕਟ੍ਰਲ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਖਿੰਡਣਾ ਹੈ (ਜ਼ੀਮੈਨ ਇੱਫੈਕਟ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ)।
*1922 [[ਸਟ੍ਰਨ-ਗ੍ਰਲਾਚ ਪ੍ਰਯੋਗ]]: ਸਪਿੱਨ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕੁਆਂਟਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਸਬੂਤ। 
*1924 [[ਐਡਮੰਡ ਕਲਿਫਟਨ ਸਟੋਨ੍ਰ|ਸਟੋਨ੍ਰ]] ਨੇ [[ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ]]ਾਂ ਅੰਦਰ [[ਐਨਰਜੀ ਲੈਵਲਾ]]ਾਂ ਦੇ ਖਿੰਡਣ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। 
*1932 ਪੌਜ਼ੀਟ੍ਰੌਨਾਂ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੋਈ [[ਕਾਰਲ ਡੇਵਿਡ ਐਂਡ੍ਰਸਨ|ਐਂਡ੍ਰਸਨ]] ਦੁਆਰਾ [[ਪੌਜ਼ੀਟ੍ਰੌਨ]]ਾਂ ਅਤੇ [[ਜੇਮਸ ਚਾਡਵਿਕ|ਚਾਡਵਿਕ]] ਦੁਆਰਾ [[ਨਿਊਟ੍ਰੌਨ]] ਦੀ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਖੋਜ। 
*1958 [[ਮੌਸਬਾਓਇਰ ਇੱਫੈਕਟ]] ਦੀ ਖੋਜ: [[ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ]] ਅਤੇ [[ਟਾਈਮ ਡਿਲੇਸ਼ਨ]] ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨਾਪਾਂ ਲਈ ਅਤੇ [[ਹਾਈਪਰਫਾਈਨ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ]]ਵਾਂ ਅੰਦਰ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਮੋਮੈਂਟਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਲਾਭਦਾਇਕ, ਕਿਸੇ ਠੋਸ ਅੰਦਰ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਐਟੌਮਿਕ ਨਿਊਕਲਾਇ ਦੁਆਰਾ [[ਗਾਮਾ ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ]] ਦੀ ਰੈਜ਼ੋਨੈਂਟ ਅਤੇ ਰਿਕੁਆਇਲ-ਮੁਕਤ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਖਪਤ।&lt;ref&gt;{{cite book|author=K.S. Krane|year=1988|title=Introductory Nuclear Physics|publisher=John Wiley &amp; Sons|pages=361–370|isbn=978-0-471-80553-3}}&lt;/ref&gt;

=== ਕੁਆਂਟਮ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਸਥਾਨਿਕਤਾ ===
1935 ਵਿੱਚ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ, [[ਨਾਥਨ ਰੋਜ਼ਨ|ਰੋਜ਼ਨ]], [[ਬੋਰਿਸ ਪੋਡੋਲਸਕਿ|ਪੋਡੋਲਸਕਿ]] ਨੇ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਛਾਪਿਆ&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Can Quantum-Mechanical Description of Physical Reality Be Considered Complete?|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1935-05-15_47_10/page/n71|author1=A. Einstein |author2=B. Podolsky |author3=N. Rosen |year=1935|doi=10.1103/PhysRev.47.777|journal=Phys. Rev.|volume=47|bibcode = 1935PhRv...47..777E |pages=777–780}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਣਾਂ ਦੀ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇੰਟੈਂਗਲਮੈਂਟ]] ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ।, ਜੋ [[ਕੁਆਂਟਮ ਗੈਰਸਥਾਨਿਕਤਾ]] ਤੇ ਸਵਾਲ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਾਰਣਾਤਮਿਕਤਾ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਉਲੰਘਣਾ ਸੀ: ਕਿ ਕਣ ਮਨਮਰਜੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਤਤਕਾਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ (ਗੱਲਬਾਤ) ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਗਲਤਵਹਿਮੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੂਚਨਾ ਇੰਟੈਗਲਡ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਅੰਦਰ ਸਥਾਂਤ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਨਾਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ; ਸਗੋਂ ਸੂਚਨਾ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਦੋ ਔਬਜ਼ਰਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਾਪਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਇੱਕ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਨੇ ਦੂਜੇ ਔਬਜ਼ਰਵਰ ਤੱਕ ਸੰਕੇਤ ਭੇਜਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਸਪੀਡ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ ਸਫਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ)। ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=Quantum Mechanics|author=E. Abers|publisher=Addison Wesley|year=2004|page=192|isbn=978-0-13-146100-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |author=R. Penrose| title=[[The Road to Reality]]| publisher= Vintage Books|pages=| year=2005 | isbn=978-0-09-944068-0}} ''Chapter '''23''': The entangled quantum world''&lt;/ref&gt; 1959 ਵਿੱਚ, [[ਡੇਵਿਡ ਬੋਹਮ|ਬੋਹਮ]] ਅਤੇ [[ਯਾਕਿਰਅਹਾਰੋਨੋਵ]] ਨੇ [[ਅਹਾਰੋਨੋਵ-ਬੋਹਮ ਇੱਫੈਕਟ]] ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਛਾਪਿਆ&lt;ref&gt;
{{cite journal
 |author1=Y. Aharonov |author2=D. Bohm |year=1959
 |title=Significance of electromagnetic potentials in quantum theory
 |url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1959-07-15_115_2/page/n263 |journal=[[Physical Review]]
 |volume=115 |pages=485–491
 |doi=10.1103/PhysRev.115.485
|bibcode = 1959PhRv..115..485A }}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲਾਂ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ਪ੍ਰਤਿ ਸਵਾਲ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਅੰਦਰ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਟੈਂਸਰ]] ਅਤੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੋਰ-ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਲਾਗੂ-ਹੋਣ-ਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਪੁਟੇਂਸ਼ਲ ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ (ਦੇਖੋ ਉੱਤੇ) ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕਣਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਜ਼ੀਰੋ ਫੀਲਡਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਖੇਤਰ ਹੀ ਹੋਣ। 1964 ਵਿੱਚ, [[ਬੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰਮ]] ਇੱਕ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚ ਛਾਪੀ ਗਈ ਜੋ [[EPR]] ਪੈਰਾਡੌਕਸ (ਪਹੇਲੀ) ਉੱਤੇ ਸੀ।,&lt;ref&gt;{{cite journal
 |last=Bell |first=John
 |year=1964
 |title=On the Einstein Podolsky Rosen Paradox
 |url=http://homepages.physik.uni-muenchen.de/~vondelft/Lehre/09qm/lec21-22-BellInequalities/Bell1964.pdf
 |journal=[[Physics (American Physical Society journal)|Physics]]
 |volume=1 |issue=3 |pages=195–200
}}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਦਿਖਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਨੂੰ [[ਸਥਾਨਿਕ ਛੁਪੇ ਹੋਏ ਅਸਥਰਿਾਂਕਾਂ ਦੀ ਥਿਊਰੀ|ਲੋਕਲ ਹਿਡਨ ਵੇਰੀਏਬਲ ਥਿਊਰੀਆਂ]] ਤੋਂ ਵਿਓਂਤਵਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਜੇਕਰ ਸਥਾਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਹੀ ਹੋਵੇ।

=== ਲੈਂਬ ਸ਼ਿਫਟ ===
{{main article|ਲੈਂਬ ਸ਼ਿਫਟ}}
1947 ਵਿੱਚ ਲੈਂਬ ਸ਼ਿਫਟ ਖੋਜੀ ਗਈ ਸੀ।: ਜੋ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਦੇ ਲੈਵਲਾਂ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;''S''&lt;sub&gt;1/2&lt;/sub&gt; ਅਤੇ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;''P''&lt;sub&gt;1/2&lt;/sub&gt; ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਫਰਕ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਕਾਰਣ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਅਤੇ ਵੈਕੱਮ ਦਰਮਿਆਨ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। [[ਵਿਲਿੱਸ ਲੈਂਬ|ਲੈਂਬ]] ਅਤੇ [[ਰੌਬ੍ਰਟ ਰੇਦਰਫੋਰਡ|ਰੇਦਰਫੋਰਡ]] ਨੇ [[ਮਾਈਕ੍ਰੋਵੇਵ]] ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸਮੂਹਿਕ ਰੇਡੀਓ-ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀ ਦੁਆਰਾ ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਦੇ sup&gt;2&lt;/sup&gt;''S''&lt;sub&gt;1/2&lt;/sub&gt; ਅਤੇ &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;''P''&lt;sub&gt;1/2&lt;/sub&gt; ਲੈਵਲਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਨਾਪਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite journal|title=Fine Structure of the Hydrogen Atom by a Microwave Method|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1947-08-01_72_3/page/n51|first=Willis E.|last=Lamb|author2=Retherford, Robert C. |authorlink=Willis Lamb|journal=[[Physical Review]]|volume=72|issue=3|pages=241–243|year=1947|doi=10.1103/PhysRev.72.241|bibcode = 1947PhRv...72..241L }}&lt;/ref&gt; [[ਹੰਸ ਬੇਥ|ਬੇਥ]] ਦੁਆਰਾ ਲੈਂਬ ਸ਼ਿਫਟ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਆਖਿਆ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪ੍ਰਭਾਵ ਉੱਤੇ ਪੇਪਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ 1950ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਛਾਪੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;&lt;!---IF FOR ANY REASON THIS REF IS DELETED - MAKE SURE IT'S IN THE MAIN ARTICLE FIRST.---&gt;{{cite journal|author1=W.E. Lamb, Jr. |author2=R.C. Retherford |lastauthoramp=yes | year = 1950| title = Fine Structure of the Hydrogen Atom. Part I|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1950-08-01_79_3/page/n128 |journal=Phys. Rev.|volume=79|doi=10.1103/PhysRev.79.549 |bibcode = 1950PhRv...79..549L |pages=549–572}}
{{cite journal|author1=W.E. Lamb, Jr. |author2=R.C. Retherford |lastauthoramp=yes | year = 1951| title = Fine Structure of the Hydrogen Atom. Part II|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1951-01-15_81_2/page/n58 |journal=Phys. Rev.|volume= 81|doi=10.1103/PhysRev.81.222 |bibcode = 1951PhRv...81..222L |pages=222–232}}{{cite journal| author = W.E. Lamb, Jr.| year = 1952| title = Fine Structure of the Hydrogen Atom. III| url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1952-01-15_85_2/page/n100|journal=Phys. Rev.|volume= 85|doi=10.1103/PhysRev.85.259 |bibcode = 1952PhRv...85..259L| pages=259–276}}
{{cite journal|author1=W.E. Lamb, Jr. |author2=R.C. Retherford |lastauthoramp=yes | year = 1952| title = Fine Structure of the Hydrogen Atom. IV|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1952-06-15_86_6/page/n200 |journal=Phys. Rev.|volume= 86|doi=10.1103/PhysRev.86.1014 |bibcode = 1952PhRv...86.1014L |pages=1014–1022}}
{{cite journal|author1=S. Triebwasser |author2=E.S. Dayhoff |author3=W.E. Lamb, Jr. |last-author-amp=yes | year = 1953| title = Fine Structure of the Hydrogen Atom. V|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1953-01-01_89_1/page/n100 |journal=Phys. Rev.|volume= 89|doi=10.1103/PhysRev.89.98 |bibcode = 1953PhRv...89...98T |pages=98–106}}&lt;/ref&gt;

=== ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ===
*1943 [[ਸਿਨ-ਇਟੀਰੋ ਟੋਮੋਨਾਗਾ|ਟੋਮੋਨਾਗਾ]] ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਅਸਰਦਾਰ [[ਪੁਨਰਮਾਨਕੀਕਰਨ]] ([[ਰੀਨੌਰਮਲਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ]]) ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦਾ ਹੈ। 
*1947 [[ਜੂਲੀਅਨ ਸ਼ਵਿੰਗਰ|ਸ਼ਵਿੰਗਰ]] [[ਨਿਯਮਵਿਰੁੱਧ ਚੁੰਬਕੀ ਡਾਇਪੋਲ ਮੋਮੈਂਟ#ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੀ ਨਿਯਮ-ਵਿਰੁੱਧ ਚੁੰਬਕੀ ਮੋਮੈਂਟ|ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਦੀ ਨਿਯਮ-ਵਿਰੁੱਧ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਮੋਮੈਂਟ]] ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ। [[ਪੌਲੀਕਾਰਪ ਕੁੱਚ|ਕੁੱਚ]] ਨਿਯਮਵਿਰੁੱਧ ਚੁੰਬਕੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨਾਪਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੇ ਮਹਾਨ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਅਨੁਮਾਨ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
{{multicol}}

=== ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ===
* [[ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ]]
* [[ਬ੍ਰੇਇਟ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
* [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਸਪਿੱਨ ਰੈਜ਼ੋਨੈਂਸ]]
* [[ਫਾਈਨ ਸਟ੍ਰਕਚ੍ਰ ਸਥਿਰਾਂਕ]]

=== ਗਣਿਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ===
* [[ਕੁਆਂਟਮ ਸਪੇਸਟਾਈਮ]]
* [[ਸਪਿੱਨ ਰਿਸ਼ਤੇ]]
* [[ਸਪਿੱਨੌਰ ਬੰਡਲ]]
* [[ਭੌਤਿਕੀ ਸਪੇਸ ਦੇ ਅਲਜਬਰੇ ਵਿੱਚ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
* [[ਕੈਸਮੀਰ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]]
* [[ਕੈਸਮੀਰ ਓਪਰੇਟਰ]]
* [[ਵਿਗਨਰ ਡੀ-ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]]
{{multicol-break}}

=== ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ===
* [[ਜ਼ਿੱਟ੍ਰਬਿਵੇਗੰਗ]]
* [[ਦੋ-ਸ਼ਰੀਰ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
* [[ਸਾਪੇਖਿਕ ਭਾਰੀ ਆਇਓਨ ਕੋਲਾਈਡ੍ਰ]]
* [[ਸਮਰੂਪਤਾ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)]]
* [[ਪੇਅਰਟੀ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)]]
* [[CPT ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ]]
* [[ਚੀਰੈਲਿਟੀ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)]]
* [[ਸਟੈਂਡਰਡ ਮਾਡਲ]]
* [[ਗੇਜ ਥਿਊਰੀ]]
* [[ਟੈਕਿਔਨ]]
* [[ਲੌਰੰਟਜ਼ ਉਲੰਘਣਾ ਵਾਸਤੇ ਅਜੋਕੀਆਂ ਖੋਜਾਂ]]
{{multicol-end}}

== ਫੁੱਟਨੋਟਸ ==
{{Reflist|group=&quot;note&quot;|1}}

== ਹਵਾਲੇ ==
=== ਨੋਟਸ ===
{{reflist}}

=== ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ===
&lt;!---PLEASE PLEASE PLEASE DO NOT DELETE ANYTHING AS &quot;IRRELEVANT/OUTDATED&quot; FROM PERSONAL PREFERENCES IN THIS REF SECTION - MOST OF THE BOOKS WILL BE MOVED INTO THE ARTICLE AT SOME POINT---&gt;
* {{Cite book|title=Principles of Quantum Mechanics|author=[[Paul Dirac|P.A.M. Dirac]]|edition=4th|publisher=Clarendon Press|year=1981|url=http://books.google.co.uk/books?id=XehUpGiM6FIC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=principles+of+quantum+mechanics+dirac+4th+edition&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=principles%20of%20quantum%20mechanics%20dirac%204th%20edition&amp;f=false|isbn=9-780198-520115}}
* {{cite book|author=P.A.M. Dirac|title=Lectures on Quantum Mechanics|publisher=Courier Dover Publications|year=1964|url=http://books.google.co.uk/books?id=GVwzb1rZW9kC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics#v=onepage&amp;q=Relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=0-48641-7131}}
* {{Cite book|title=The Dirac Equation|author=B. Thaller|year=2010 |publisher=Springer|isbn=3-64208-1347|url=http://books.google.co.uk/books?id=822rcQAACAAJ&amp;dq=dirac+equation+springer&amp;redir_esc=y}}
* {{Cite book|title=General Principles of Quantum Mechanics|author=[[Wolfgang Pauli|W. Pauli]]|year=1980|publisher=Springer|isbn=3-54009-8429|url=http://books.google.co.uk/books?id=93sfAQAAMAAJ&amp;q=General+Principles+of+Quantum+Mechanics&amp;dq=General+Principles+of+Quantum+Mechanics}}
* {{cite book| author = E. Merzbacher| year = 1998|edition=3rd| title = Quantum Mechanics| url = https://archive.org/details/quantummechanics0000merz|publisher=|volume=| isbn = 0-471-887-021}}
* {{cite book| author = A. Messiah| year = 1961| title = Quantum Mechanics|publisher=John Wiley &amp; Sons |volume=1| isbn = 047159766X}}
* {{cite book|author1=J.D. Bjorken |author2=S.D. Drell | year = 1964| title = Relativistic Quantum Mechanics (Pure &amp; Applied Physics) |url=https://archive.org/details/relativisticquan0000bjor |publisher=McGraw-Hill|volume=| isbn = 007-0054-932}}
* {{cite book|author1=R.P. Feynman |author2=R.B. Leighton |author3=M. Sands | year = 1965 | title = Feynman Lectures on Physics|publisher=Addison-Wesley|volume=3| isbn = 0-201-02118-8}}
* {{cite book| author = L.I. Schiff| year = 1968 |edition=3rd| title = Quantum Mechanics| url = https://archive.org/details/quantummechanics0000schi|publisher=McGraw-Hill|volume=| isbn =}}
* {{cite book| author = [[Freeman Dyson|F. Dyson]]| edition=2nd|year = 2011| title = Advanced Quantum Mechanics|publisher=World Scientific|volume=| isbn = 981-4383-406}}
* {{cite book|author=R.K. Clifton|title=Perspectives on Quantum Reality: Non-Relativistic, Relativistic, and Field-Theoretic|publisher=Springer|year=2011|url=http://books.google.co.uk/books?id=TTKacQAACAAJ&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics|isbn=9-0481-46437}}
* {{cite book| author = [[Claude Cohen-Tannoudji|C. Tannoudji]], B.Diu, F.Laloë| edition=|year = 1977| title = Quantum Mechanics|publisher=Wiley VCH|volume=1| isbn = 047-116-433-X}}
* {{cite book| author = [[Claude Cohen-Tannoudji|C. Tannoudji]], B.Diu, F.Laloë| edition=|year = 1977| title = Quantum Mechanics|publisher=Wiley VCH|volume=2| isbn = 047-1164-356}}
* {{cite book| author = A.I.M Rae|year = 2008| title = Quantum Mechanics|edition=5th|publisher=Taylor &amp; Francis |volume=2| isbn = 1-5848-89705|url=http://books.google.co.uk/books?id=YDhHAQAAIAAJ&amp;q=quantum+mechanics+Alastair+Rae+5th+edition&amp;dq=quantum+mechanics+Alastair+Rae+5th+edition&amp;redir_esc=y}}
* {{cite book| author = H. Pilkuhn|edition=2nd|year = 2005 |series=Texts and Monographs in Physics Series| title = Relativistic Quantum Mechanics|volume= |publisher= Springer| isbn = 3-54028-5229|url=http://books.google.co.uk/books?id=jEW6fY6-iVcC&amp;pg=PA1&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics
}}
* {{cite book|author=R. Parthasarathy|title=Relativistic quantum mechanics
 |publisher=Alpha Science International|year=2010|url=http://books.google.co.uk/books?id=1t0WAQAAMAAJ&amp;q=relativistic+quantum+mechanics&amp;dq=relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y|isbn=1-84265-5736}}
* {{cite book|author=U. Kaldor, S.Wilson|title=Theoretical Chemistry and Physics of Heavy and Superheavy Elements
|publisher=Springer|year=2003|isbn=1-4020-1371-X|url=http://books.google.co.uk/books?id=0xcAM5BzS-wC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Relativistic_quantum_mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=Relativistic_quantum_mechanics&amp;f=false}}
* {{cite book|author=B. Thaller|title=Advanced visual quantum mechanics|publisher=Springer|year=2005|url=http://books.google.co.uk/books?id=iq1Gi6hmTRAC&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics|isbn=0-38727-1279}}
* {{cite book|author=H.P. Breuer, F.Petruccione|title=Relativistic Quantum Measurement and Decoherence |publisher=Springer|year=2000|url=http://books.google.co.uk/books?id=ENp7B5U0mCcC&amp;dq=Relativistic+quantum+mechanics|isbn=3-54041-0619}}
* {{cite book|author=P.J. Shepherd|title=A Course in Theoretical Physics|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=2013|url=http://books.google.co.uk/books?id=CoV4JemLm40C&amp;printsec=frontcover&amp;dq=A+course+in+theoretical+physics&amp;redir_esc=y|isbn=1-1185-16923}}
*{{cite book|author=[[Hans Bethe|H.A. Bethe]], R.W. Jackiw|title=Intermediate Quantum Mechanics|page=|publisher=Addison-Wesley|year=1997|url=http://books.google.co.uk/books?id=7s5gog6O0fkC&amp;dq=magnetic+moments+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y|isbn=0-2013-28313}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*{{cite book|author=W. Heitler|title=The Quantum Theory of Radiation|page=|publisher=Courier Dover Publications|year=1954|edition=3rd|url=http://books.google.co.uk/books?id=L7w7UpecbKYC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=magnetic+moments+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q&amp;f=false
|isbn=0-48664-5584}}
*{{cite book|author1=K. Gottfried |author2=T. Yan |edition=2nd|title=Quantum Mechanics: Fundamentals|page=245|publisher=Springer|year=2003|url=http://books.google.co.uk/books?id=8gFX-9YcvIYC&amp;pg=PA245&amp;dq=hyperfine+structure+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=hyperfine%20structure%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=0-38795-5763}}
*{{cite book|author=F.Schwabl|title=Quantum Mechanics|page=220|publisher=Springer|year=2010|url=http://books.google.co.uk/books?id=pTHb4NK2eZcC&amp;pg=PA220&amp;dq=hyperfine+structure+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=hyperfine%20structure%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=3-54071-9334}}
*{{cite book|author=R.G. Sachs|title=The Physics of Time Reversal|edition=2nd|page=|publisher=University of Chicago Press|year=1987|url=http://books.google.co.uk/books?id=Ph4yNkXSsHUC&amp;pg=PA280&amp;dq=hyperfine+structure+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=hyperfine%20structure%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=022-6733-319}}

=== ਕੁਆਂਟਮ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਗਰੁੱਪ ਥਿਊਰੀ ===
*{{cite book|author=[[Hermann Weyl|H. Weyl]]|title=The theory of groups and quantum mechanics|page=203|publisher=Courier Dover Publications|year=1950|url=http://books.google.co.uk/books?id=jQbEcDDqGb8C&amp;pg=PA203&amp;dq=magnetic+moments+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20moments%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false}}
*{{cite book|author= W.K. Tung|title=Group Theory in Physics
|page=|publisher=World Scientific|year=1985|url=http://books.google.co.uk/books?id=O89tgpOBO04C&amp;printsec=frontcover&amp;dq=group+theory+in+physics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=group%20theory%20in%20physics&amp;f=false|isbn=997-1966-565}}
*{{cite book|author=V. Heine|title=Group Theory in Quantum Mechanics: An Introduction to Its Present Usage
|page=|publisher=Courier Dover Publications|year=1993|url=http://books.google.co.uk/books?id=NayFD34uEu0C&amp;pg=PA363&amp;dq=lorentz+group+in+relativistic+quantum+mechanics#v=onepage&amp;q=lorentz%20group%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=048-6675-858}}

=== ਚੋਣਵੇਂ ਪੇਪਰ ===
&lt;!---PLEASE PLEASE PLEASE DO NOT DELETE ANYTHING AS &quot;IRRELEVANT/OUTDATED&quot; FROM PERSONAL PREFERENCES IN THIS REF SECTION - MOST OF THE PAPERS WILL BE MOVED INTO THE ARTICLE AT SOME POINT---&gt;
* {{cite journal| author = [[Paul Dirac|P.A.M Dirac]]| year = 1932| title = Relativistic Quantum Mechanics|journal=[[Proceedings of the Royal Society A]]|volume= 136|doi=10.1098/rspa.1932.0094 |url=http://rspa.royalsocietypublishing.org/content/136/829/453.full.pdf|bibcode = 1932RSPSA.136..453D }}
* {{cite news| author = [[Wolfgang Pauli|W. Pauli]]| year = 1945| title = Exclusion principle and quantum mechanics
|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1945/pauli-lecture.pdf}}
* {{cite journal|author=J.P. Antoine|year=2004|title= Relativistic Quantum Mechanics |volume=37 |journal=J. Phys. A |doi=10.1088/0305-4470/37/4/B01|bibcode = 2004JPhA...37.1463P }}
* {{cite news|title=Relativistic quantum mechanics of supersymmetric particles|author1=M. Henneaux |author2=C. Teitelboim |volume=143|year=1982}}
* {{cite journal|journal=Phys. Rev. A|volume=34|year=1986|title=Parametrizing relativistic quantum mechanics|author=J.R. Fanchi |doi=10.1103/PhysRevA.34.1677|bibcode = 1986PhRvA..34.1677F }}
* {{cite journal|author=G N Ord|year=1983|title= Fractal space-time: a geometric analogue of relativistic quantum mechanics 
|volume=16 |journal=J. Phys. A |doi=10.1088/0305-4470/16/9/012|bibcode = 1983JPhA...16.1869O }}
* {{cite book|year=1982|title=Relativistic quantum mechanics of particles with direct interactions|author1=F. Coester |author2=W. N. Polyzou |journal=Phys. Rev. D 26|doi=10.1103/PhysRevD.26.1348|volume=26}}
* {{cite journal|author1=R.B. Mann |author2=T.C. Ralph |year=2012|journal=Class. Quantum Grav.|doi=10.1088/0264-9381/29/22/220301|title= Relativistic quantum information |volume=29 |bibcode = 2012CQGra..29v0301M }}
* {{cite journal|author=S.G. Low|year=1997|journal=J. Math. Phys|doi=10.1088/0264-9381/29/22/220301|title= Canonically Relativistic Quantum Mechanics: Representations of the Unitary Semidirect Heisenberg Group, U(1,3) *s H(1,3)|volume=38|arxiv=physics/9703008|bibcode = 2012CQGra..29v0301M }}
* {{cite journal|author1=C. Fronsdal |author2=L.E. Lundberg |year=1970|journal=Phys. Rev. D|doi=10.1103/PhysRevD.1.3247|title= Relativistic Quantum Mechanics of Two Interacting Particles|volume=1 |arxiv=physics/9703008|bibcode = 1970PhRvD...1.3247F }}
*{{cite journal|author1=V.A. Bordovitsyn |author2=A.N. Myagkii |title=Spin-orbital motion and Thomas precession in the classical and quantum theories |doi=10.1119/1.1615526|url=http://cds.cern.ch/record/488497/files/0102107.pdf|arxiv = physics/0310016 |bibcode = 2004AmJPh..72...51K }}
*{{cite journal|author=K. Rȩbilas|year=2013|title=Comment on 'Elementary analysis of the special relativistic combination of velocities, Wigner rotation and Thomas precession' |journal=Eur. J. Phys.|volume=34 |doi=10.1088/0143-0807/34/3/L55|bibcode = 2013EJPh...34L..55R }}
*{{cite journal|author=H.C. Corben|year=1993 |page=551|title=Factors of 2 in magnetic moments, spin–orbit coupling, and Thomas precession |journal=Am. J. Phys.|volume=61|doi=10.1119/1.17207 |bibcode = 1993AmJPh..61..551C }}

== ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ==
=== ਸਾਪੇਖਿਕ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅਤੇ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ===
&lt;!---PLEASE PLEASE PLEASE DO NOT DELETE ANYTHING AS &quot;IRRELEVANT/OUTDATED&quot; FROM PERSONAL PREFERENCES IN THIS REF SECTION - MOST OF THE BOOKS MAY BE MOVED INTO THE ARTICLE AT SOME POINT, BUT THEY SERVE AS GOOD ENTRY POINTS INTO QFT AND HAVE SOME SCOPE FOR RQM---&gt;
* {{cite book|isbn=1-13950-4320|author=T. Ohlsson|title=Relativistic Quantum Physics: From Advanced Quantum Mechanics to Introductory Quantum Field Theory|publisher=Cambridge University Press|year=2011|page=10|url=http://books.google.co.uk/books?id=hRavtAW5EFcC&amp;pg=PA11&amp;dq=pauli-lubanski+pseudovector#v=onepage&amp;q=pauli-lubanski%20pseudovector&amp;f=false}}
*{{cite book|author1=I.J.R. Aitchison |author2=A.J.G. Hey |title=Gauge Theories in Particle Physics: From Relativistic Quantum Mechanics to QED|volume=1|edition=3rd|page=|publisher=CRC Press|year=2002|url=http://books.google.co.uk/books?id=n7k_QS4Hb0YC&amp;pg=PA50&amp;dq=hyperfine+structure+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=hyperfine%20structure%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false|isbn=0-84938-7752}}
* {{cite book|author=D. Griffiths|title=Introduction to Elementary Particles|page=|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=2008 |url=http://books.google.co.uk/books?id=Wb9DYrjcoKAC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=hyperfine+structure+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=hyperfine%20structure%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false
|isbn=3-52761-8473}}
* {{cite book|title=Relativistic quantum mechanics and introduction to quantum field theory|url=http://books.google.co.uk/books?id=tTJHB5hepQUC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y|author=Capri, Anton Z|year=2002|publisher=World Scientific|isbn=9-81238-1376}}
* {{cite book|title=Relativistic quantum mechanics and quantum fields|url=http://books.google.co.uk/books?id=gJR_gVU52NkC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y|author1=Ta-you Wu |author2=W. Y. Pauchy Hwang |year=1991|publisher=World Scientific|isbn=9-81020-6089}}
* {{cite book|title=Elementary particle physics, Quantum Field Theory|author=Y. Nagashima|volume=1|year=2010|isbn=978-35274-09624}}
* {{cite book|author1=J.D. Bjorken |author2=S.D. Drell | year = 1965| title = Relativistic Quantum Fields (Pure &amp; Applied Physics) |publisher=McGraw-Hill|volume=| isbn = 007-0054-940}}
* {{cite book| author = [[Steven Weinberg|S. Weinberg]] | year = 1996 | title = The Quantum Theory of Fields|volume=2 |publisher= Cambridge University Press| isbn = 0-52155-0025}}
* {{cite book| author = [[Steven Weinberg|S. Weinberg]] | year = 2000 | title = The Quantum Theory of Fields|volume=3 |publisher= Cambridge University Press| isbn = 0-52166-0009}}
* {{cite book| author = F. Gross| year = 2008 | title = Relativistic Quantum Mechanics and Field Theory
|volume= |publisher= John Wiley &amp; Sons| isbn = 3-52761-7345|url=http://books.google.co.uk/books?id=o9dXoK_2s6MC&amp;pg=PP2&amp;dq=fractional+quantum+mechanics+books#v=onepage&amp;q&amp;f=false}}
* {{cite book| author = Y.V. Nazarov, J.Danon | year = 2013 | title = Advanced Quantum Mechanics: A Practical Guide
|volume= |publisher= Cambridge University Press| isbn=0-52176-1506|url= http://books.google.co.uk/books?id=BrTP8hEWRGUC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Relativistic_quantum_mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=Relativistic_quantum_mechanics&amp;f=false}}
* {{cite book|title=General Principles of Quantum Field Theory|author=N.N. Bogolubov|publisher=Springer|edition=2nd|isbn=0-7923-0540-X|year=1989|page=272|url=http://books.google.co.uk/books?id=Ef4zDW1V2LkC&amp;pg=PA187&amp;dq=lamb+shift#v=onepage&amp;q=lamb%20shift&amp;f=false
}}
* {{cite book|title=Quantum Field Theory|author1=F. Mandl |author2=G. Shaw |publisher=John Wiley &amp; Sons|edition=2nd|isbn=047-1496-839|year=2010|page=|url=http://books.google.co.uk/books?id=7VLMj4AvvicC&amp;pg=PA273&amp;dq=pauli-lubanski+pseudovector#v=onepage&amp;q=pauli-lubanski%20pseudovector&amp;f=false}}
* {{cite book| author = I. Lindgren| year = 2011 | title = Relativistic Many-body Theory: A New Field-theoretical Approach|publisher= Springer| isbn=144-1983-090|volume=63|series=Springer series on atomic, optical, and plasma physics|url= http://books.google.co.uk/books?id=noUF83SAl2wC&amp;pg=PA9&amp;dq=hyperfine+structure+in+relativistic+quantum+mechanics&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=hyperfine%20structure%20in%20relativistic%20quantum%20mechanics&amp;f=false}}
*{{cite book|title=Relativistic Quantum theory of atoms and molecules|publisher=Springer|author=I. P. Grant|isbn=0-387-34671-6|year=2007|series=Atomic, optical, and plasma physics|url=http://books.google.co.uk/books?id=yYFCAAAAQBAJ}}

=== ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ ਅਤੇ ਆਮ ਉਪਯੋਗ ===

&lt;!---PLEASE PLEASE PLEASE DO NOT DELETE ANYTHING AS &quot;IRRELEVANT/OUTDATED&quot; FROM PERSONAL PREFERENCES IN THIS REF SECTION - MOST OF THE BOOKS MAY BE MOVED INTO THE ARTICLE AT SOME POINT, BUT THEY SERVE AS GOOD ENTRY POINTS INTO QFT AND HAVE SOME SCOPE FOR RQM---&gt;
*{{cite book|author1=G. Aruldhas |author2=P. Rajagopal |title=Modern Physics|page=395|publisher=PHI Learning Pvt. Ltd.|year=2005|url=
http://books.google.co.uk/books?id=GnCWJF6TQUwC&amp;pg=PA395&amp;dq=electromagnetic+moments+for+high-spin+particles&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=electromagnetic%20moments%20for%20high-spin%20particles&amp;f=false|isbn=8-12032-5974}}
*{{cite book|author=R.E. Hummel|title=Electronic properties of materials|page=395|publisher=Springer|year=2011|url=http://books.google.co.uk/books?id=TsHFou6RftkC&amp;pg=PA395&amp;dq=electromagnetic+moments+for+high-spin+particles&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=electromagnetic%20moments%20for%20high-spin%20particles&amp;f=false|isbn=1-44198-1640}}
*{{cite book|author=D.L. Pavia|edition=4th|title=Introduction to Spectroscopy|page=105|publisher=Cengage Learning|year=2005|url=
http://books.google.co.uk/books?id=FkaNOdwk0FQC&amp;pg=PA105&amp;dq=magnetic+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false|isbn=0-49511-4782}}
*{{cite book|author=U. Mizutani|title=Introduction to the Electron Theory of Metals|page=387|publisher=Cambridge University Press|year=2001|url=
http://books.google.co.uk/books?id=zY5z_UGqAcwC&amp;pg=PA387&amp;dq=magnetic+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false|isbn=0-52158-7093}}
*{{cite book|author=G.R. Choppin|edition=3|title=Radiochemistry and nuclear chemistry|page=308|publisher=Butterworth-Heinemann|year=2002|url=http://books.google.co.uk/books?id=IsAEjPpvyrkC&amp;pg=PA308&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false|isbn=0-75067-4636}}
*{{cite book|author=A.G. Sitenko|title=Theory of nuclear reactions|page=443|publisher=World Scientific|year=1990|url=
http://books.google.co.uk/books?id=IcF5GV7ftT0C&amp;pg=PA443&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false|isbn=997-1504-820}}
*{{cite book|author1=W. Nolting |author2=A. Ramakanth |title=Quantum theory of magnetism|page=|publisher=Springer|year=2008|url=
http://books.google.co.uk/books?id=vrcHC9XoHbsC&amp;pg=PA748&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false|isbn=3-54085-4169}}
*{{cite book|author=H. Luth|title=Quantum Physics in the Nanoworld|page=149|publisher=Springer|series=Graduate texts in physics|year=2013|url=http://books.google.co.uk/books?id=9zrbFSHWcCAC&amp;pg=PA149&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false
|isbn=3-64231-2381}}
*{{cite book|author=K.D. Sattler|title=Handbook of Nanophysics: Functional Nanomaterials|pages=40–3|publisher=CRC Press|year=2010|url=http://books.google.co.uk/books?id=08BWNlciXx4C&amp;pg=SA40-PA3&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false
|isbn=1-42007-5535}}
*{{cite book|author=H.Kuzmany|title=Solid-State Spectroscopy|page=256|publisher=Springer|year=2009|url=http://books.google.co.uk/books?id=Jg89d0h9SIoC&amp;pg=PA256&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false
|isbn=3-64201-4801}}
*{{cite book|author=J.M. Reid|title=The Atomic Nucleus
|page=|edition=2nd|publisher=Manchester University Press|year=1984|url=http://books.google.co.uk/books?id=rcdRAQAAIAAJ&amp;pg=PA277&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false
|isbn=0-71900-9782}}
*{{cite book|author=P. Schwerdtfeger|title=Relativistic Electronic Structure Theory - Fundamentals|page=208|volume=11|series=Theoretical and Computational Chemistry|publisher=Elsevier|year=2002|url=http://books.google.co.uk/books?id=9tO_9Tf6dZgC&amp;pg=PA208&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false
|isbn=008-0540-465}}
*{{cite book|author=L. Piela|title=Ideas of Quantum Chemistry|page=676|publisher=Elsevier|year=2006|url=http://books.google.co.uk/books?id=nbdITbfsP6oC&amp;pg=PA676&amp;dq=magnetic+multipole+moments+allowed+by+spin+quantum+number&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=magnetic%20multipole%20moments%20allowed%20by%20spin%20quantum%20number&amp;f=false
|isbn=008-0466-761}}
*{{cite book|title=[[Quantum (book)]]|author=M. Kumar|isbn=1-84831-0358|year=2009}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

*{{cite book|title=Relativistic Quantum Mechanics, an Introduction|orig-year=2004|author=W. Pfeifer|isbn=|url=http://www.walterpfeifer.ch/index.html|year=2008}}
*{{cite news|title=Relativistic Quantum Mechanics (Lecture Notes)|author=Igor Lukačević|url=http://www.fizika.unios.hr/~ilukacevic/dokumenti/materijali_za_studente/qm2/Lecture_11_Relativistic_quantum_mechanics.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140826114453/http://www.fizika.unios.hr/~ilukacevic/dokumenti/materijali_za_studente/qm2/Lecture_11_Relativistic_quantum_mechanics.pdf|archivedate=2014-08-26|year=2013|access-date=2016-06-27|dead-url=yes}}
*{{cite arXiv|title= An Introduction to Relativistic Quantum Mechanics. I. From Relativity to Dirac Equation|author=M. De Sanctis|year=2011|arxiv=0708.0052}}
*{{cite news|title= Relativistic Quantum Mechanics|publisher=[[University of Cambridge]], [[Cavendish Laboratory]]|url=http://www.tcm.phy.cam.ac.uk/~bds10/aqp/handout_relqu.pdf}}
*{{cite news|author=D.G. Swanson|year=2007|title=Quantum Mechanics Foundations and Applications|page=160|location=Alabama, USA|publisher=Taylor &amp; Francis}}
*[http://mysite.du.edu/~jcalvert/phys/partelec.htm J. B. Calvert (2003) ''The Particle Electron and Thomas Precession'']
*[http://www.antidogma.ru/english/node58.html S.N. Arteha ''Spin and the Thomas precession'']

{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿਸ਼ੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗਣਿਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੇਟਿਜ਼ਮ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਟੋਮਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]</text>
      <sha1>39c3xicc5fv9f544mht3bq3diu2951o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80810</id>
    <revision>
      <id>776074</id>
      <parentid>725272</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:22:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776074</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13919" sha1="d5mwwjwkimhteai7sa977e2wrejmuqq" xml:space="preserve">{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ|cTopic=ਸ਼ਮੀਕਰਨਾਂ}}
{{ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ|cTopic=ਸਮੀਕਰਨਾਂ}}

[[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਅੰਦਰ, '''ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ''' 1928 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਪੌਲ ਡੀਰਾਕ]] ਦੁਆਰਾ ਸੂਤਰਬੱਧ ਕੀਤੀ ਇੱਕ [[ਸਾਪੇਖਿਕ ਤਰੰਗ ਸਮੀਕਰਨ]] ਹੈ। ਆਪਣੀ [[ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ#ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ|ਸੁਤੰਤਰ ਕਿਸਮ]] ਵਿੱਚ, ਜਾਂ [[ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ#ਪੌਲੀ ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ|ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਇੰਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨਾਂ]] ਸਮੇਤ, ਇਹ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ|ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ]] ਅਤੇ [[ਕੁਆਰਕ|ਕੁਆਰਕਾਂ]] ਵਰਗੇ ਸਾਰੇ [[ਸਪਿੱਨ-½|ਸਪਿੱਨ-{{frac|2}}]] ਪੁੰਜ-ਯੁਕਤ [[ਕਣ|ਕਣਾਂ]] ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ [[P-ਸਮਿੱਟਰੀ|ਪੇਅਰਟੀ]] ਇੱਕ ਸਮਰੂਪਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅਤੇ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਥਿਊਰੀਆਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,&lt;ref&gt;{{cite book|title = Quanta: A handbook of concepts|url = https://archive.org/details/quantahandbookof0000atki|author = P.W. Atkins|publisher=Oxford University Press|page=[https://archive.org/details/quantahandbookof0000atki/page/52 52]|year = 1974|isbn = 0-19-855493-1}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਵਾਸਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਪਹਿਲੀ ਥਿਊਰੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਬੇਢਬੇ ਤਰੀਕੇ ਵਾਲੇ [[ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਸਪੈਕਟ੍ਰਲ ਸੀਰੀਜ਼|ਹਾਈਡ੍ਰੋਜਨ ਸਪੈਕਟ੍ਰਮ]] ਦੇ ਸੂਖਮ ਵੇਰਵੇ ਲਈ ਵੀ ਇਸਨੂੰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਹ [[ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] [[ਪਦਾਰਥ]] ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਕਿਸਮ, [[ਐਂਟੀਮੈਟਰ]] ([[ਉਲਟ ਪਦਾਰਥ]]) ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਭਾਵ ਵੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੱਕੀ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਅਤੇ ਕਦੇ ਪਰਖੀ ਨਹੀਂ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਜਿਸਨੂੰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਦ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸਨੇ [[ਸਪਿੱਨ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਸਪਿੱਨ]] ਦੀ [[ਵੌਲਫਗੈਂਗ ਪੌਲੀ|ਪੌਲੀ]] ਦੀ [[ਫੀਨੋਮੀਨੌਲੌਜੀਕਲ (ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਵਰਤਾਰਾਤਮਿਕ]] [[ਥਿਊਰੀ]] ਵਿੱਚ ਕਈ ਪੁਰਜੇ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਪੁਸ਼ਟੀਕਰਨ ਵੀ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ; [[ਡੀਰਾਕ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਚਾਰ [[ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰ|ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰਾਂ]] (ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਬਾਇਸਪਿਨੌਰ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇ [[ਵੈਕਟਰ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ [[ਕੰਪਲੈਕਸ ਨੰਬਰ]] [[ਗੈਰ-ਸਾਪੇਖਿਕ ਸੀਮਾ]] ਅੰਦਰ [[ਪੌਲੀ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਹਨ, ਜੋ [[ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਤੋਂ ਉਲਟ ਹਨ ਜੋ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਇੱਕ [[ਕੰਪਲੈਕਸ]] ਮੁੱਲ ਨਾਲ ਹੀ ਦਰਸਾਉਂਸੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਜ਼ੀਰੋ [[ਪੁੰਜ]] ਦੀ ਹੱਦ ਵਿੱਚ, ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ [[ਵੇਇਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਤੱਕ ਘਟ (ਸੁੰਗੜ) ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਭਾਵੇਂ ਡੀਰਾਕ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਆਪਣੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ।, ਫੇਰ ਵੀ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅਤੇ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀ ਸੰਯੁਕਤਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਪਿੱਨ ਦੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਿਆਖਿਆ- ਅਤੇ [[ਪੌਜ਼ੀਟ੍ਰੌਨ]] ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਖੋਜ- [[ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਦੀਆਂ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਉਪਲਬਧੀ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ [[ਇਜ਼ਾਕ ਨਿਊਟਨ|ਨਿਊਟਨ]], [[ਜੇਮਸ ਕਲਾਰਕ ਮੈਕਸਵਲ|ਮੈਕਸਵਲ]], ਅਤੇ [[ਅਲਬ੍ਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ|ਆਈਨਸਟਾਈਨ]] ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਦਰਸਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite book|title=The New Quantum Universe|author=T.Hey, P.Walters|publisher = Cambridge University Press|year=2009|page = 228|isbn = 978-0-521-56457-1}}&lt;/ref&gt; [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ, [[ਅੱਧਾ-ਸਪਿੱਨ]] ਕਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡਾਂ]] ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ '''ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ''' ਨੂੰ ਪੁਨਰ-ਵਿਆਖਿਆਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
== ਗਣਿਤਿਕ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ==

[[ਪੌਲ ਡੀਰਾਕ|ਡੀਰਾਲ]] ਦੁਆਰਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਇਹ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite book | last=Dirac|first= P.A.M.| title=Principles of Quantum Mechanics| url=https://archive.org/details/principlesofquan0000unse_i1n0|edition= 4th| publisher=Oxford University Press|series=International Series of Monographs on Physics| orig-year = 1958 |year=1982|isbn=978-0-19-852011-5|page=[https://archive.org/details/principlesofquan0000unse_i1n0/page/255 255]}}&lt;/ref&gt;

{{Equation box 1
|title='''Dirac equation''' ''(original)''
|indent =:
|equation = &lt;math&gt;\left(\beta mc^2 + c\left(\sum_{n \mathop =1}^{3}\alpha_n p_n\right)\right) \psi (x,t) = i \hbar \frac{\partial\psi(x,t) }{\partial t} &lt;/math&gt;
|cellpadding
|border
|border colour = #50C878
|background colour=#ECFCF4}}

=== ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਾਪੇਖਿਕ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ===
=== ਡੀਰਾਕ ਦਾ ਕੂਪ ===
=== ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਸਾਪੇਖਿਕ ਇਨਵੇਰੀਅੰਸ ===
=== ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਕਰੰਟ ਦਾ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ===
=== ਹੱਲ ===
=== ਪੌਲੀ ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ===
=== ਵੇਇਲ ਥਿਊਰੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ===
=== ਡੀਰਾਕ ਲਗ੍ਰਾਂਜੀਅਨ ===
=== ਇੱਕ ਸਥਾਨਿਕ ਅਯਾਮ ਅੰਦਰ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ===

== ਭੌਤਿਕੀ ਵਿਆਖਿਆ ==
=== ਔਬਜ਼ਰਵੇਬਲਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ===
=== ਹੋਲ ਥਿਊਰੀ ===
=== ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ਅੰਦਰ ===
== ਹੋਰ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ==
=== ਇੱਕ ਵਾਸਤਵਿਕ ਪੁਰਜੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਿੱਫ਼੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ===
=== ਵਕਰਿਤ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ===
=== ਭੌਤਿਕੀ ਸਪੇਸ ਦਾ ਅਲਜਬਰਾ ===
== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
The Dirac equation appears on the floor of [[Westminster Abbey]] on the plaque commemorating Paul Dirac's life, which was inaugurated on November 13, 1995.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Gisela Dirac-Wahrenburg |url=http://www.dirac.ch/PaulDirac.html |title=Paul Dirac |publisher=Dirac.ch |date= |accessdate=2013-07-12}}&lt;/ref&gt;

{{multicol}}

=== ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਆਰਟੀਕਲ ===
*[[ਡੀਰਾਕ ਫੀਲਡ]]
*[[ਡੀਰਾਕ ਸਪਿੱਨੌਰ]]
*[[ਕਲੇਇਨ ਪਹੇਲੀ]]
*[[ਗੈਰ-ਰੇਖਿਕ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]

=== ਹੋਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ===
*[[ਬ੍ਰੇਇਟ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
*[[ਆਈਨਸਟਾਈਨ-ਮੈਕਸਵਲ-ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ]]
*[[ਕਲੇਇਨ-ਜੌਰਡਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
*[[ਰਾਰਿਤਾ-ਸ਼ਵਿੰਗਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
*[[ਦੋ-ਸ਼ਰੀਰ ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
{{multicol-break}}

=== ਹੋਰ ਟੌਪਿਕ ===
*[[ਫਰਮੀਔਨਿਕ ਫੀਲਡ]]
*[[ਫੇਨਮੈਨ ਚੈਕਬੋਰਡ]]
*[[ਫੋਲਡੀ-ਵਾਊਥੇਸੇਨ ਪਰਿਵਰਤਨ]]
*[[ਪੁਰਾਣੀ ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ#ਸਾਪੇਖਿਕ ਔਰਬਿਟ|ਬੋਹਰ-ਸੱਮਰਫੈਲਡ ਥਿਊਰੀ]]
*[[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]]
*[[ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ਲਈ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗਿਕ ਪੁਸ਼ਟੀ]]
{{multicol-end}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

=== ਚੋਣਵੇਂ ਪੇਪਰ ===
* {{cite journal|doi=10.1098/rspa.1928.0023|title=The Quantum Theory of the Electron|year=1928|last1=Dirac|first1=P. A. M.|journal=Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences|volume=117|issue=778|page=610|bibcode = 1928RSPSA.117..610D|url=http://www.math.ucsd.edu/~nwallach/Dirac1928.pdf| jstor=94981 }}
* {{cite journal|url=http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k56219d/f388.table|jstor=95359|doi=10.1098/rspa.1930.0013|title=A Theory of Electrons and Protons|year=1930|last1=Dirac|first1=P. A. M.|journal=Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences|volume=126|issue=801|page=360 |bibcode = 1930RSPSA.126..360D }}
* {{cite journal|doi=10.1103/PhysRev.43.491|title=The Positive Electron|url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1933-03-15_43_6/page/n105|year=1933|last1=Anderson|first1=Carl|journal=Physical Review|volume=43|issue=6|page=491|bibcode = 1933PhRv...43..491A }}
* {{cite journal|doi=10.1007/BF01330773|title=Über die magnetische Ablenkung von Wasserstoffmolekülen und das magnetische Moment des Protons. I|year=1933|last1=Frisch|first1=R.|last2=Stern|first2=O.|journal=Zeitschrift für Physik|volume=85|page=4|bibcode = 1933ZPhy...85....4F }}
* {{Cite journal| author1 = M. Arminjon|author2= F. Reifler
 | year = 2013
 | title = Equivalent forms of Dirac equations in curved spacetimes and generalized de Broglie relations
 | journal = Brazilian Journal of Physics
 | volume = 43
 | pages = 64–77
 | issue = 1–2
 | arxiv = 1103.3201 |doi=10.1007/s13538-012-0111-0
 |bibcode = 2013BrJPh..43...64A }}

=== ਪੁਸਤਕਾਂ ===
* {{cite book |author1=Halzen, Francis |author2=Martin, Alan | title=Quarks &amp; Leptons: An Introductory Course in Modern Particle Physics |url=https://archive.org/details/quarksleptonsint0000fran | publisher=John Wiley &amp; Sons| year=1984}}
* {{cite book | author=Shankar, R.| title=Principles of Quantum Mechanics|edition= 2nd| publisher=Plenum| year= 1994}}
* {{cite book |author1=Bjorken, J D |author2=Drell, S| title=Relativistic Quantum mechanics|year=1964 |url=https://archive.org/details/relativisticquan0000bjor }}
* {{cite book | author=Thaller, B.| title=The Dirac Equation|series= Texts and Monographs in Physics | publisher=Springer| year= 1992}}
* {{cite book | author=Schiff, L.I.| title=Quantum Mechanics| url=https://archive.org/details/quantummechanics0000schi|edition= 3rd | publisher=McGraw-Hill| year= 1968}}
* {{cite book | author=Griffiths, D.J.| title=Introduction to Elementary Particles|edition= 2nd| publisher=Wiley-VCH|year= 2008|isbn= 978-3-527-40601-2}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://www.mathpages.com/home/kmath654/kmath654.htm The Dirac Equation] at MathPages
* [http://www.mc.maricopa.edu/~kevinlg/i256/Nature_Dirac.pdf The Nature of the Dirac Equation, its solutions, and Spin]
* [http://electron6.phys.utk.edu/qm2/modules/m9/dirac.htm Dirac equation for a spin ½ particle]
* [http://www.quantumfieldtheory.info/ Pedagogic Aids to Quantum Field Theory] click on Chap. 4 for a step-by-small-step introduction to the Dirac equation, spinors, and relativistic spin/helicity operators.
* [https://www.youtube.com/watch?v=-yflI8_CJzs BBC Documentary ''Atom 3 The Illusion of Reality'']

{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਟੌਪਿਕ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਪਿੱਨੌਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪਾਰਸ਼ਲ ਡਿੱਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫਰਮੀਔਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੌਲ ਡੀਰਾਕ|ਸਮੀਕਰਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਡੀਰਾਕ ਇਕੁਏਸ਼ਨ| ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:1928 ਜਾਣ-ਪਛਾਣਾਂ]]</text>
      <sha1>d5mwwjwkimhteai7sa977e2wrejmuqq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਡੀ ਬ੍ਰੋਗਲਾਇ-ਬੋਹਮ ਥਿਊਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80989</id>
    <revision>
      <id>776072</id>
      <parentid>734683</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:18:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 3 books for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776072</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20987" sha1="1obopeadhvj82ij88f0mg3u5bgx6e8b" xml:space="preserve">{{Use dmy dates|date=June 2013}}
{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ|ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ}}

[[ਡੀ-ਬ੍ਰੋਗਲਿ-ਬੋਹਮ ਥਿਊਰੀ]], ਜਿਸ ਨੂੰ [[ਪਿਲੌਟ ਵੇਵ|ਪਿਲੌਟ-ਤੰਰਗ]] ਥਿਊਰੀ, [[ਬੋਹਮੀਅਨ ਮਕੈਨਿਕਸ]], ਬੋਹਮ ਜਾਂ [[ਬੋਹਮ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ]], ਅਤੇ [[ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਵਿਆਖਿਆ]] ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ|ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ]] ਦੀ ਇੱਕ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ|ਵਿਆਖਿਆ]] ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਭਵ ਬਣਤਰਾਂ ਦੀ ਸਪੇਸ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ [[ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਵਾਸਤਵਿਕ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਦੋਂ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੇਖੀ (ਪਰਖੀ) ਨਹੀਂ ਗਈ ਹੁੰਦੀ। ਬਣਤਰ ਦੀ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਉਤਪਤੀ (ਯਾਨਿ ਕਿ, ਸਾਰੇ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਜਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਫੀਲਡਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ) ਇੱਕ [[#ਗਾਈਡਿੰਗ ਇਕੁਏਸ਼ਨ|ਗਾਈਡਿੰਗ ਸਮੀਕਰਨ]] ਰਾਹੀਂ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦੀ ਉਤਪਤੀ [[ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ|ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਦੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਨਾਮ [[ਲੁਇਸ ਡੀ ਬ੍ਰੋਗਲੀ]] (1892–1987), ਅਤੇ [[ਡੇਵਿਡ ਬੋਹਮ]] (1917–1992) ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਇਹ ਥਿਊਰੀ [[ਨਿਰਧਾਰਤਮਿਕ ਸਿਸਟਮ|ਨਿਰਧਾਤਮਿਕ]]&lt;ref&gt;{{Cite journal| first = David | last = Bohm | title = A Suggested Interpretation of the Quantum Theory in Terms of 'Hidden Variables' I | url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1952-01-15_85_2/page/n7 | journal = Physical Review | year = 1952 | volume = 85 | pages = 166–179 | doi = 10.1103/PhysRev.85.166|bibcode = 1952PhRv...85..166B }} (&quot;In contrast to the usual interpretation, this alternative interpretation permits us to conceive of each individual system as being in a precisely definable state, whose changes with time are determined by definite laws, analogous to (but not identical with) the classical equations of motion. Quantum-mechanical probabilities are regarded (like their counterparts in classical statistical mechanics) as only a practical necessity and not as an inherent lack of complete determination in the properties of matter at the quantum level.&quot;)&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਸਥਾਨਿਕਤਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ|ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕ]] ਹੈ: ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਣ ਦੀ [[ਵਿਲੌਸਿਟੀ]] ਅਜਿਹੀ ਗਾਈਡਿੰਗ ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਮੁੱਲ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਦੇ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਬਣਤਰ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਜੋ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਬਾਊਂਡਰੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਥਿਊਰੀ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਲਈ [[ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਸਮਾਨ ਇੱਕ ਨਾਪ [[ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ]] ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ [[ਕੌਪਨਹਾਗਨ ਵਿਆਖਿਆ]] ਨਾਲ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੁੜੀ [[ਮਿਆਰੀ ਕੁਆਂਟਮ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ]] ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ [[ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕਤਾ]] [[ਨਾਪ ਸਮੱਸਿਆ]] ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰੰਪਰਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਕੌਪਨਹਾਗਨ ਵਿਆਖਿਆ]] ਅੰਦਰ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ]] ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਸੌਂਪੀਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

[[ਬ੍ਰੋਗਲਾਇ-ਬੋਹਮ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ [[ਬੌਰਨ ਰੂਲ]] ਕੋਈ ਮੁਢਲਾ ਨਿਯਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਗੋਂ, ਇਸ [[ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ, [[ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਡੈੱਨਸਟੀ]] ਅਤੇ [[ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਦਰਮਿਆਨ ਸੰਪਰਕ ਇੱਕ [[ਪਰਿਕਲਪਨਾ]] ਦਾ [[ਰੁਤਬਾ]] ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ [[ਕੁਆਂਟਮ ਸੰਤੁਲਨ ਪਰਿਕਲਪਨਾ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ [[ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ [[ਅਧਾਰ]] (ਮੁਢਲੇ) ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੋਂ [[ਅਤਿਰਿਕਤ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਥਿਊਰੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਡੀ ਬ੍ਰੋਗਲਾਇ ਦੁਆਰਾ 1920ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।, ਜੋ 1927 ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਓਸ ਵਕਤ ਦੀ ਮੁੱਖਧਾਰਾ ਕੌਪਨਹਾਗਨ ਵਿਆਖਿਆ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਛੱਡਣ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਡੇਵਿਡ ਬੋਹਮ, ਜੋ ਪ੍ਰਚਿੱਲਤ ਕੱਟੜਤਾ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸੀ, ਨੇ 1952 ਵਿੱਚ ਡੀ ਬ੍ਰੋਗਲਾਇ ਦੀ ਪੀਲੌਟ ਵੇਵ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਪੁਨਰਖੋਜ ਕੀਤੀ। ਓਸ ਵੇਲੇ ਬੋਹਮ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੱਧਰ ਨੇ ਨਹੀਂ ਅਪਣਾਏ ਗਏ, ਜਿਸਦੇ ਕੁੱਝ ਕਾਰਣ ਉਹਨਾਂ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ, ਜੋ ਬੋਹਮ ਦੇ ਯਿਵਾ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਸੰਪਰਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਨ।&lt;ref&gt;F. David Peat, ''Infinite Potential: The Life and Times of David Bohm'' (1997), p. 133. James T. Cushing, ''Quantum Mechanics: Historical Contingency and the Copenhagen Hegemony'' (1994) discusses &quot;the hegemony of the Copenhagen interpretation of quantum mechanics&quot; over theories like Bohmian mechanics as an example of how the acceptance of scientific theories may be guided by social aspects.&lt;/ref&gt; ਡੀ ਬ੍ਰੋਗਲਾਇ ਥਿਊਰੀ ਮੁੱਖਧਾਰਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਜਿਅਦਾਤਰ ਕਾਰਣ ਇਸਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕਤਾ ਸੀ। ਡੇਵਿਡ ਬੋਹਮ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਬੈੱਲ ਦੀ ਖੋਜ ਰਾਹੀਂ [[ਬੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰਮ]] (1964) ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੋਈ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਅਗਲੀ ਹੈਰਾਨੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਥਿਊਰੀ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਮਿਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। 1990 ਤੋਂ ਬਾਦ, ਬ੍ਰੋਗਲਾਇ-ਬੋਹਮ ਥਿਊਰੀ ਪ੍ਰਤਿ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੁਨਰ-ਸੁਰਜੀਤ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਇਸਨੂੰ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ]] ਅਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਇਸਦੇ ਲੱਛਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪਿੱਨ ਜਾਂ ਵਕਰਿਤ ਸਥਾਨਿਕ ਰੇਖਗਣਿਤ ਹਨ।&lt;ref&gt;David Bohm and Basil J. Hiley, ''The Undivided Universe - An Ontological Interpretation of Quantum Theory'' appreared after Bohm's death, in 1993; [http://www.mathematik.uni-muenchen.de/~bohmmech/BohmHome/files/bhr.pdf reviewed] by Sheldon Goldstein in ''Physics Today'' (1994). J. Cushing, A. Fine, S. Goldstein (eds.), ''Bohmian Mechanics and Quantum Theory - An Appraisal'' (1996).&lt;/ref&gt;

== ਸੰਖੇਪ ਸਾਰਾਂਸ਼ ==
=== ਡਬਲ-ਸਲਿਟ ਪ੍ਰਯੋਗ ===
== ਥਿਊਰੀ ==
=== ਔਂਟੌਲੌਜੀ ===
=== ਗਾਈਡਿੰਗ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ===
=== ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ===
=== ਬੌਰਨ ਰੂਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ===
=== ਕਿਸੇ ਉੱਪ-ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਕੰਡੀਸ਼ਨਲ ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ===
== ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ==
=== ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ===
=== ਸਪਿੱਨ ===
=== ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ ===
=== ਵਕਰਤਿ ਸਪੇਸ ===
=== ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕਤਾ ਦਾ ਉਲੰਘਣ ===
== ਨਤੀਜੇ ==
=== ਸਪਿੱਨ ਅਤੇ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਨਾਪਣਾ ===
=== ਨਾਪ, ਕੁਆਂਟਮ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ, ਅਤੇ ਨਿਰੀਖਕ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ===
==== ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦਾ ਟੁੱਟਣਾ ====
==== ਔਬਜ਼ਰਵੇਬਲਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਓਪਰੇਟਰ ====

==== ਛੁਲੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕ ====
=== ਹੇਜ਼ਨਰਬਰਗ ਦਾ ਅਨਸਰਟਨਟੀ ਸਿਧਾਂਤ ===
=== ਕੁਆਂਟਮ ਇੰਟੈਂਗਲਮੈਂਟ, ਆਈਨਸਟਾਈਨ-ਪੋਡਲਸਕੀ-ਰੋਜ਼ਨ ਪਹੇਲੀ, ਬੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰਮ, ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕਤਾ ===
=== ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੀਮਾ ===
=== ਕੁਆਂਟਮ ਟ੍ਰੈਕੈਕਟਰੀ ਵਿਧੀ ===
=== ਓਕੱਮ ਦਾ ਰੇਜ਼ਰ ਅਲੋਚਨਾਵਾਦ ===
=== ਗੈਰ-ਬਰਾਬਰਤਾ ===
== ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ ==
== ਇਤਿਹਾਸ ==
=== ਪੀਲੌਟ-ਵੇਵ ਥਿਊਰੀ ===
=== ਬੋਹਮੀਅਨ ਮਕੈਨਿਕਸ ===
=== ਕਾਰਣਾਤਮਿਕ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਔਂਟੌਲੌਜੀਕਲ ਵਿਆਖਿਆ ===
== ਪ੍ਰਯੋਗ ==
== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
*[[ਡੇਵਿਡ ਬੋਹਮ]]
*[[ਫੈਰਾਡੇਅ ਵੇਵ]]
*[[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ]]
*[[ਮੇਡਲੰਗ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]
*[[ਲੋਕਲ ਹਿਡਨ ਵੇਰੀਏਬਲ ਥਿਊਰੀ]]
*[[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]]
*[[ਪੀਲੌਟ ਵੇਵ]]

== ਨੋਟਸ ==
{{Reflist|30em}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Refbegin}}
* {{Cite journal| doi = 10.1038/scientificamerican0594-58| first = David Z. | last = Albert | title = Bohm's Alternative to Quantum Mechanics | journal = Scientific American |date=May 1994 | volume= 270 | pages = 58–67 | issue=5}}
* {{Cite journal| first = G. D. | last = Barbosa |author2=N. Pinto-Neto | title = A Bohmian Interpretation for Noncommutative Scalar Field Theory and Quantum Mechanics | journal = Physical Review D | volume = 69 | year = 2004 | pages = 065014 | id = | doi = 10.1103/PhysRevD.69.065014 | arxiv=hep-th/0304105|bibcode = 2004PhRvD..69f5014B }}
* {{Cite journal| first = David | last = Bohm | title = A Suggested Interpretation of the Quantum Theory in Terms of &quot;Hidden Variables&quot; I | url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1952-01-15_85_2/page/n7 | journal = Physical Review | year = 1952 | volume = 85 | pages = 166–179 | doi = 10.1103/PhysRev.85.166|bibcode = 1952PhRv...85..166B }} ([https://www.nd.edu/~dhoward1/Bohm%20HV-I%20Phys%20Rev%201952.pdf full text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121018190801/https://www.nd.edu/~dhoward1/Bohm%20HV-I%20Phys%20Rev%201952.pdf |date=18 ਅਕਤੂਬਰ 2012 }})
* {{Cite journal| first = David | last = Bohm | title = A Suggested Interpretation of the Quantum Theory in Terms of &quot;Hidden Variables&quot;, II | url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1952-01-15_85_2/page/n21 | journal = Physical Review | year = 1952 | volume = 85 | pages = 180–193 | doi = 10.1103/PhysRev.85.180|bibcode = 1952PhRv...85..180B }} ([https://www.nd.edu/~dhoward1/Bohm%20HV-II%20Phys%20Rev%201952.pdf full text] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121018190859/https://www.nd.edu/~dhoward1/Bohm%20HV-II%20Phys%20Rev%201952.pdf |date=18 ਅਕਤੂਬਰ 2012 }})
* {{Cite journal | first = David | last = Bohm | title = A new theory of the relationship of mind and matter | url = http://www.tcm.phy.cam.ac.uk/~mdt26/local_papers/bohm_mind_matter_1990.pdf | year = 1990 | journal = Philosophical Psychology | volume = 3 | issue = 2 | pages = 271–286 | doi = 10.1080/09515089008573004 | access-date = 7 ਜੁਲਾਈ 2016 | archive-date = 4 ਮਾਰਚ 2016 | archive-url = https://web.archive.org/web/20160304053851/http://www.tcm.phy.cam.ac.uk/~mdt26/local_papers/bohm_mind_matter_1990.pdf | dead-url = yes }}
* {{Cite book| first = David | last = Bohm |author2=B.J. Hiley | title = The Undivided Universe: An ontological interpretation of quantum theory | url = https://archive.org/details/undividedunivers0000bohm | location = London | publisher = Routledge | year =1993 | isbn = 0-415-12185-X}}
* {{Cite journal | first = Detlef | last = Dürr | author2 = Sheldon Goldstein | author3 = Roderich Tumulka | author4 = Nino Zanghì | url = http://www.math.rutgers.edu/~oldstein/papers/bohmech.pdf | format = PDF | title = Bohmian Mechanics | date = December 2004 | volume = 93 | issue = 9 | pages = 090402 | issn = 0031-9007 | pmid = 15447078 | journal = Physical Review Letters | doi = 10.1103/PhysRevLett.93.090402 | arxiv = quant-ph/0303156 | bibcode = 2004PhRvL..93i0402D }}
* {{Cite journal | first = Sheldon | last = Goldstein | url = http://plato.stanford.edu/entries/qm-bohm/ | title = Bohmian Mechanics | year = 2001 | journal = [[Stanford Encyclopedia of Philosophy]] }}
* {{Cite journal| first = Michael J. W. | last = Hall | title = Incompleteness of trajectory-based interpretations of quantum mechanics | year = 2004 | id = | doi = 10.1088/0305-4470/37/40/015 | journal = Journal of Physics A: Mathematical and General | volume = 37 | pages = 9549–9556 | arxiv=quant-ph/0406054|bibcode = 2004JPhA...37.9549H }} (Demonstrates incompleteness of the Bohm interpretation in the face of fractal, differentialble-nowhere wavefunctions.)
* {{Cite book| first = Peter R. | last = Holland | title = The Quantum Theory of Motion: An Account of the de Broglie–Bohm Causal Interpretation of Quantum Mechanics | url = https://archive.org/details/quantumtheoryofm0000holl | location = Cambridge | publisher = Cambridge University Press | year = 1993 | isbn = 0-521-48543-6}}
* {{Cite journal| first = H. | last = Nikolic | title = Relativistic quantum mechanics and the Bohmian interpretation | year = 2004 | id = | doi = 10.1007/s10702-005-1128-1 | journal = Foundations of Physics Letters | volume = 18 | pages = 549–561 | arxiv=quant-ph/0406173|bibcode = 2005FoPhL..18..549N }}
* {{Cite journal| first = Oliver | last = Passon | title = Why isn't every physicist a Bohmian? | year =2004 | id = | arxiv=quant-ph/0412119|bibcode = 2004quant.ph.12119P }}
* {{Cite journal| first = A. S. | last = Sanz |author2=F. Borondo | title = A Bohmian view on quantum decoherence | year = 2003 | id = | doi = 10.1140/epjd/e2007-00191-8 | journal = European Physical Journal D | volume = 44 | pages = 319–326 | arxiv=quant-ph/0310096|bibcode = 2007EPJD...44..319S }}
* {{Cite journal| first = A. S. | last = Sanz | doi = 10.1088/0305-4470/38/26/013 | title = A Bohmian approach to quantum fractals | year = 2005 | journal = Journal of Physics A: Mathematical and General | volume = 38 | pages = 319|arxiv = quant-ph/0412050 |bibcode = 2005JPhA...38.6037S }} (Describes a Bohmian resolution to the dilemma posed by non-differentiable wavefunctions.)
* {{Cite book| first = Mark P. | last = Silverman | title = And Yet It Moves: Strange Systems and Subtle Questions in Physics | url = https://archive.org/details/andyetitmoves00mark | location = Cambridge | publisher = Cambridge University Press | year = 1993 | isbn = 0-521-44631-7}}
* {{Cite web | first = Ray F. | last = Streater | authorlink = Ray Streater | url = http://www.mth.kcl.ac.uk/~streater/lostcauses.html#XI | title = Bohmian mechanics is a 'lost cause' | year = 2003 | accessdate = 2006-06-25 }}
* {{Cite journal| first = Antony | last = Valentini | authorlink = Antony Valentini |author2=Hans Westman | title = Dynamical Origin of Quantum Probabilities | year = 2004 | id = | arxiv=quant-ph/0403034|bibcode = 2005RSPSA.461..253V |doi = 10.1098/rspa.2004.1394 | volume=461 | journal=Proceedings of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences | pages=253–272}}
*[http://xstructure.inr.ac.ru/x-bin/theme3.py?level=1&amp;index1=-139823 Bohmian mechanics on arxiv.org]
{{Refend}}

== ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ==
* [[John S. Bell]]: ''Speakable and Unspeakable in Quantum Mechanics: Collected Papers on Quantum Philosophy'', Cambridge University Press, 2004, ISBN 0-521-81862-1
* [[David Bohm]], [[Basil Hiley]]: ''The Undivided Universe: An Ontological Interpretation of Quantum Theory'', Routledge Chapman &amp; Hall, 1993, ISBN 0-415-06588-7
* Detlef Dürr, Sheldon Goldstein, Nino Zanghì: ''Quantum Physics Without Quantum Philosophy'', Springer, 2012, ISBN 978-3-642-30690-7
* Detlef Dürr, Stefan Teufel: ''Bohmian Mechanics: The Physics and Mathematics of Quantum Theory'', Springer, 2009, ISBN 978-3-540-89343-1
* [[Peter R. Holland]]: ''The quantum theory of motion'', Cambridge University Press, 1993 (re-printed 2000, transferred to digital printing 2004), ISBN 0-521-48543-6

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
{{Wikiversity|Making sense of quantum mechanics}}
*[http://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-fluid-010814-014506 &quot;Pilot-Wave Hydrodynamics&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210318163615/https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-fluid-010814-014506 |date=18 ਮਾਰਚ 2021 }} Bush, J. W. M., ''Annual Review of Fluid Mechanics'', 2015
*[http://plato.stanford.edu/entries/qm-bohm &quot;Bohmian Mechanics&quot; (''Stanford Encyclopedia of Philosophy'')]
*[http://www.youtube.com/playlist?list=PL7LbfRoKBR5OpRjt8toBOmzqGjH7zaM1m Videos answering frequently asked questions about Bohmian Mechanics]
*[http://www.bohmian-mechanics.net &quot;Bohmian-Mechanics.net&quot;], the homepage of the international research network on Bohmian Mechanics that was started by D. Dürr, S. Goldstein and N. Zanghì.
* [http://www.mathematik.uni-muenchen.de/~bohmmech/ Workgroup Bohmian Mechanics at LMU Munich (D. Dürr)]
* [http://bohm-mechanics.uibk.ac.at/ Bohmian Mechanics Group at University of Innsbruck (G. Grübl)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141125213942/http://bohm-mechanics.uibk.ac.at/ |date=25 ਨਵੰਬਰ 2014 }}
*[http://www.tcm.phy.cam.ac.uk/~mdt26/pilot_waves.html &quot;Pilot waves, Bohmian metaphysics, and the foundations of quantum mechanics&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160410173517/http://www.tcm.phy.cam.ac.uk/%7Emdt26/pilot_waves.html |date=10 ਅਪ੍ਰੈਲ 2016 }}, lecture course on de Broglie-Bohm theory by [[Mike Towler]], Cambridge University.
*[http://www.vallico.net/tti/deBB_10/conference.html &quot;21st-century directions in de Broglie-Bohm theory and beyond&quot;], August 2010 international conference on de Broglie-Bohm theory. Site contains slides for all the talks - the latest cutting-edge deBB research.
*[http://www.aip.org.au/Congress2010/Abstracts/Monday%206%20Dec%20-%20Orals/Session_3E/Kocsis_Observing_the_Trajectories.pdf &quot;Observing the Trajectories of a Single Photon Using Weak Measurement&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110626194505/http://www.aip.org.au/Congress2010/Abstracts/Monday%206%20Dec%20-%20Orals/Session_3E/Kocsis_Observing_the_Trajectories.pdf |date=26 ਜੂਨ 2011 }}
*[http://www.physicsforums.com/blog.php?b=3077 &quot;Bohmian trajectories are no longer 'hidden variables'&quot;]
*[http://dbohm.com The David Bohm Society]

{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਟੌਪਿਕ}}

{{DEFAULTSORT:ਬੋਹਮ ਵਿਆਖਿਆ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀਆਂ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਨਾਪ]]</text>
      <sha1>1obopeadhvj82ij88f0mg3u5bgx6e8b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹਿਡਨ ਵੇਰੀਏਬਲ ਥਿਊਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>81154</id>
    <revision>
      <id>776078</id>
      <parentid>626484</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:30:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776078</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12476" sha1="gnp4d0e92c8co6x7r37bzdzsyzaelsc" xml:space="preserve">{{about|ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ|ਇਕਨੌਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਛੁਪੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕ|ਅਪ੍ਰਗਟ ਅਸਥਿਰਾਂਕ|ਹੋਰ ਵਰਤੋਆਂ|ਛੁਪੇ ਅਸਥਰਿਾਂਕ (ਬਹੁ-ਵਿਕਲਪੀ)}}
{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ|ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ}}

[[ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ]], [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਅੰਦਰ, [[ਛੁਪੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕ ਥਿਊਰੀ]]ਆ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੁੱਝ [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ]]ਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਤਰਕ ਸੀ। ਕਿ ਕਿਸੇ [[ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮ]] ਦੀ [[ਕੁਆਂਟਮ ਅਵਸਥਾ|ਅਵਸਥਾ]], ਜਿਵੇਂ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੁਆਰਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੱਧ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸਿਸਟਮ ਵਾਸਤੇ ਕੋਈ ਸੰਪੂਰਣ ਵੇਰਵਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ; ਯਾਨਿ ਕਿ, ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਤਿਮ ਤੌਰ ਤੇ ਅਧੂਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੋਈ [[ਸੰਪੂਰਣ ਥਿਊਰੀ]] ਹੀ, ਕੋਈ ਵੀ [[ਕੁਆਂਟਮ ਗੈਰਨਿਰਧਾਤਮਿਕਤਾ|ਗੈਰ-ਨਿਰਧਾਰਤਮਿਕਤਾ]] ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ [[ਨਿਰੀਖਕ ਪ੍ਰਭਾਵ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਸਾਰੇ ਨਿਰੀਖਣਯੋਗ ਵਰਤਾਓ]] ਨੂੰ ਗਿਣਨ ਲਈ ਵਿਵ੍ਰਿਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾ ਸਕੇਗੀ। ਕੁੱਝ ਨਾਪਾਂ ਲਈ ਗੈਰ-ਨਿਰਧਾਤਮਿਕਤਾ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੀਆਂ ਪੂਰਵ-ਸਬੰਧਤ ਵਿਆਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਲੱਛਣ ਹੈ; ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਗੈਰ-ਨਿਰਧਾਤਮਿਕਤਾ ਲਈ ਸ਼ਰਤਾਂ ਨੂੰ [[ਹੇਜ਼ਨਬਰਗ ਅਨਸਰਟਨਟੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਾਤ੍ਰਾਤਮਿਕ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

[[ਅਲਬ੍ਰਟ ਆਈਨਸਟਾਈਨ]], ਜੋ ਛੁਪੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਮਰਥਕ ਹੈ, ਨੇ, ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤੌਰ ਤੇ ਖੋਜਾਤਮਿਕ ਫਿਤਰਤ ਪ੍ਰਤਿ ਇਤਰਾਜ਼ ਜਤਾਇਆ,&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Born-Einstein letters: correspondence between Albert Einstein and Max and Hedwig Born from 1916–1955, with commentaries by Max Born|year=1971|publisher=Macmillan|page=158}}, (Private letter from Einstein to [[Max Born]], 3 March 1947: &quot;I admit, of course, that there is a considerable amount of validity in the statistical approach which you were the first to recognize clearly as necessary given the framework of the existing formalism. I cannot seriously believe in it because the theory cannot be reconciled with the idea that physics should represent a reality in time and space, free from spooky actions at a distance.... I am quite convinced that someone will eventually come up with a theory whose objects, connected by laws, are not probabilities but considered facts, as used to be taken for granted until quite recently&quot;.)&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਐਲਾਮ ਕੀਤਾ;

: '''ਮੇਰਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ [[ਰੱਬ]] ਪਾਸੇ ਨਹੀੰ ਖੇਡਦਾ।'''&lt;ref&gt;private letter to Max Born, 4 December 1926, [http://alberteinstein.info/vufind1/Record/EAR000038009 Albert Einstein Archives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131213230148/http://alberteinstein.info/vufind1/Record/EAR000038009 |date=2013-12-13 }} reel 8, item 180&lt;/ref&gt;

ਆਈਨਸਟਾਈਨ, [[ਬੋਰਿਸ ਪੋਡੋਸਲਸਕੀ|ਪੋਡੋਲਸਕੀ]], ਅਤੇ [[ਨਾਥਨ ਰੋਜ਼ਨ|ਰੋਜ਼ਨ]] ਨੇ ਤਰਕ ਕੀਤਾ ਕਿ &quot;ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਦੇ ਤੱਤ&quot; (ਛੁਪੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕ) ਜਰੂਰ ਹੀ [[ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ]] ਬਗੈਰ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇੰਟੈਂਗਲਮੈਂਟ|ਇੰਟੈਂਗਲਮੈਂਟ]] ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਾਸਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਵਿੱਚ ਜੋੜੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;EPR&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Einstein | first1 = A. | last2 = Podolsky | first2 = B. | last3 = Rosen | first3 = N. | year = 1935 | title = Can Quantum-Mechanical Description of Physical Reality Be Considered Complete? | url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1935-05-15_47_10/page/n71 | journal = [[Physical Review]] | volume = 47 | issue = 10| pages = 777–780 | doi = 10.1103/PhysRev.47.777 | bibcode=1935PhRv...47..777E}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&quot;The debate whether Quantum Mechanics is a complete theory and probabilities have a non-epistemic character (i.e. nature is intrinsically probabilistic) or whether it is a statistical approximation of a deterministic theory and probabilities are due to our ignorance of some parameters (i.e. they are epistemic) dates to the beginning of the theory itself&quot;. See: arXiv:quant-ph/0701071v1 12 Jan 2007&lt;/ref&gt; ਬਾਸ ਵਿੱਚ, [[ਬੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰਮ]] ਨੇ ਸੁਝਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਕੁੱਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ [[ਲੋਕਲ ਹਿਡਨ ਵੇਰੀਏਬਲ ਥਿਊਰੀ|ਸਥਾਨਿਕ ਛੁਪੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕ]] ਅਸਭੰਵ ਹਨ, ਜਾਂ ਉਹ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੈਰ-ਸਥਾਨਿਕ ਥਿਊਰੀ [[ਡੀ-ਬ੍ਰੋਗਲਾਇ-ਬੋਹਮ ਥਿਊਰੀ]] ਹੈ।

== ਪ੍ਰੇਰਣਾ ==
== ਰੱਬ ਪਾਸੇ ਨਹੀੰ ਖੇਡਦਾ ==
== ਵੁਪੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕ ਥਿਊਰੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਯਤਨ ==
== ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣਤਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ==
== ਬੋਹਰ-ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਮੁਕਾਬਲੇ ==

== E P R ਪੈਰਾਡੌਕਸ ==
== ਬੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰਮ ==
== ਬੋਹਮ ਦੀ ਹਿਡਨ ਵੇਰੀਏਬਲ ਥਿਊਰੀ ==
== ਤਾਜ਼ਾ ਵਿਕਾਸ ==
== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਲੋਕਲ ਹਿਡਨ ਵੇਰੀਏਬਲ ਥਿਊਰੀ]]
* [[ਬੈੱਲ ਦੀ ਥਿਊਰਮ]]
* [[ਬੈੱਲ ਟੈਸਟ ਪ੍ਰਯੋਗ]]
* [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]]
* [[ਬੋਹਮ ਵਿਆਖਿਆ]]
* [[ਪੈੱਕਨਜ਼ ਖਿਡੌਣਾ ਮਾਡਲ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|35em}}

== ਗੰਥ ਸੂਚੀ ==
* '''[[Albert Einstein]], [[Boris Podolsky]], and [[Nathan Rosen]]''', &quot;Can Quantum-Mechanical Description of Physical Reality Be Considered Complete?&quot; ''[[Physical Review]]'' '''47''', 777–780 (1935).
* '''[[John Stewart Bell]]''', &quot;On the Einstein–Podolsky–Rosen paradox&quot;, ''Physics'' '''1''', (1964) 195–200. Reprinted in ''Speakable and Unspeakable in Quantum Mechanics'', Cambridge University Press, 2004.
* '''[[David Bohm|D. Bohm]] and [[Basil Hiley|B. J. Hiley]]''', ''The Undivided Universe'', Routledge, 1993
* '''[[Wolfgang Pauli]]''', letter to M. Fierz dated 10 August 1954, reprinted and translated in K. V. Laurikainen, ''Beyond the Atom: The Philosophical Thought of Wolfgang Pauli'', Springer-Verlag, Berlin, 1988, p.&amp;nbsp;226.
* '''[[Werner Heisenberg]]''', ''Physics and Beyond: Encounters and Conversations'', translated by A. J. Pomerans, Harper &amp; Row, New York, 1971, pp.&amp;nbsp;63–64.
* '''[[Claude Cohen-Tannoudji]], Bernard Diu and Franck Laloë''', ''Mecanique quantique'' (see also ''Quantum Mechanics'' translated from the French by Susan Hemley, Nicole Ostrowsky, and Dan Ostrowsky; John Wiley &amp; Sons 1982) Hermann, Paris, France. 1977.
* '''P. S. Hanle''', ''Indeterminacy before Heisenberg: The Case of Franz Exner and [[Erwin Schrödinger]]'', ''Historical Studies in the Physical Sciences'' 10, 225 (1979).
* '''[[Asher Peres]] and [[Wojciech Zurek]]''', &quot;Is quantum theory universally valid?&quot; ''[[American Journal of Physics]] '''50''', 807 (1982).
* '''Wojciech Zurek''' ''Physical Review'' D 26 1862. 1982.{{Title missing|date=November 2015}}
* '''[[Max Jammer]]''', &quot;The EPR Problem in Its Historical Development&quot;, in ''Symposium on the Foundations of Modern Physics: 50 years of the Einstein–Podolsky–Rosen Gedankenexperiment'', edited by P. Lahti and P. Mittelstaedt (World Scientific, Singapore, 1985), pp.&amp;nbsp;129–149.
* '''[[Arthur Fine]]''', ''The Shaky Game: Einstein Realism and the Quantum Theory'', University of Chicago Press, Chicago, 1986.
* '''[[Thomas Kuhn]]'''. ''[[Black-Body Theory and the Quantum Discontinuity]]'', 1894–1912 Chicago University Press. 1987.
* '''Asher Peres''', ''Quantum Theory: Concepts and Methods'', Kluwer, Dordrecht, 1993.
* '''[[Carlton M. Caves]] and Christopher A. Fuchs''', &quot;Quantum Information: How Much Information in a State Vector?&quot;, in ''The Dilemma of Einstein, Podolsky and Rosen – 60 Years Later'', edited by A. Mann and M. Revzen, ''Ann. Israel Physical Society'' 12, 226–257 (1996).
* '''[[Carlo Rovelli]]'''. &quot;Relational quantum mechanics&quot; ''International Journal of Theoretical Physics'' '''35''' 1637–1678. 1996.
* '''[[Roland Omnès]]''', ''Understanding Quantum Mechanics'', Princeton University Press, 1999.
* '''[[Roman Jackiw]] and [[Daniel Kleppner]]''', &quot;One Hundred Years of Quantum Physics&quot;, ''Science'', Vol. 289 Issue 5481, p.&amp;nbsp;893, August 2000.
* {{Cite book
 | author = '''Orly Alter and [[Yoshihisa Yamamoto (scientist)|Yoshihisa Yamamoto]]'''
 | publisher = Wiley-Interscience
 | title = Quantum Measurement of a Single System
 | pages = 136 pp.
 | nopp = yes
 | year = 2001
 | doi = 10.1002/9783527617128
 | url = http://www.alterlab.org/publications/Alter_Yamamoto_Wiley_2001_Bibliography.pdf
 | id = [http://www.alterlab.org/presentations/Alter_PhD_Dissertation_1999_Slides.pdf Slides]
 | isbn = 9780471283089
 | access-date = 2016-07-08
 | archive-date = 2014-02-03
 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140203121741/http://www.alterlab.org/publications/Alter_Yamamoto_Wiley_2001_Bibliography.pdf
 | dead-url = yes
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203121741/http://www.alterlab.org/publications/Alter_Yamamoto_Wiley_2001_Bibliography.pdf |date=2014-02-03 }}
* '''Erich Joos, et al.''', ''Decoherence and the Appearance of a Classical World in Quantum Theory'', 2nd ed., Berlin, Springer, 2003.
* '''Wojciech Zurek''' (2003). &quot;Decoherence and the transition from quantum to classical — Revisited&quot;, {{arxiv|quant-ph/0306072}} (An updated version of ''Physics Today'', 44:36–44 (1991) article)
* '''Wojciech Zurek''', &quot;Decoherence, einselection, and the quantum origins of the classical&quot; in ''Reviews of Modern Physics'', vol.75, (715).
* '''Asher Peres and Daniel Terno''', &quot;Quantum Information and Relativity Theory&quot;, ''[[Reviews of Modern Physics]]'' 76 (2004) 93.
* '''[[Roger Penrose]]''', ''[[The Road to Reality: A Complete Guide to the Laws of the Universe]]'', Alfred Knopf 2004.
* '''Maximilian Schlosshauer''', &quot;Decoherence, the Measurement Problem, and Interpretations of Quantum Mechanics&quot;, in ''Reviews of Modern Physics'', vol.76, pages 1267–1305, 2005.
* '''Federico Laudisa and Carlo Rovelli'''. &quot;Relational Quantum Mechanics&quot; ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy'' (Fall 2005 Edition).
* '''Marco Genovese''', &quot;Research on hidden variable theories: a review of recent progresses&quot;, in ''Physics Reports'', vol.413, 2005.

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
*[http://www.dbohm.com/david-bohm-quantum-theory.html The David Bohm Society] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191020051418/http://dbohm.com/david-bohm-quantum-theory.html |date=2019-10-20 }}

{{ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਟੌਪਿਕ}}

{{DEFAULTSORT:ਹਿਡਨ ਵੇਰੀਏਬਲ ਥਿਊਰੀ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਨਾਪ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਛੁਪੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕ ਥਿਊਰੀ|*]]</text>
      <sha1>gnp4d0e92c8co6x7r37bzdzsyzaelsc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>81857</id>
    <revision>
      <id>776082</id>
      <parentid>579350</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:42:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776082</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35822" sha1="h4p737pq32r70xpcujtdh7ng79zz7aj" xml:space="preserve">'''ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ''' (OAM) ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਬੀਮ ਦੇ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ|ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਦਾ ਪੁਰਜ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਫੀਲਡ ਸਥਾਨਿਕ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ [[ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਤਰੰਗਾਂ)|ਧਰੁਵੀਕਰਨ]] ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਿੱਚ ਤੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੰਦਰੂਨੀ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਕਿਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਉਰਿਜਨ-ਸੁਤੰਤਰ ਐਂਗੁਲਰ-ਮੋਮੈਂਟਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਕਿਸੇ [[ਹੈਲੀਕਲ]] ਜਾਂ ਵਟੇਦਾਰ [[ਵੇਵਫਰੰਟ]] ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਾਹਰੀ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਇੱਕ ਉਰਿਜਨ-ਨਿਰਭਰ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਬੀਮ ਪੁਜੀਸ਼ਨ (ਬੀਮ ਦਾ ਕੇਂਦਰ) ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕੁੱਲ [[ਰੇਖਿਕ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਦੇ [[ਕ੍ਰੌਸ ਪ੍ਰੋਡਕਟ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ==
[[File:Helix oam.png|thumb|right|400px|ਵੱਖਰੇ ਕਾਲਮ ਬੀਮ ਹੈਲੀਕਲ ਬਣਤਰਾਂ, ਫੇਜ਼ ਫਰੰਟਾਂ ਅਤੇ ਸਬੰਧਿਤ ਤੀਬਰਤਾ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ]]
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਣ ਇੱਕ ਰੇਖਿਕ ਮੋਮੈਂਟਮ &lt;math&gt;\mathbf{P}&lt;/math&gt; ਰੱਖਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਇਹ ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ &lt;math&gt;\mathbf{L}_e=\mathbf{r}\times\mathbf{P}&lt;/math&gt; ਦਾ ਗੁਣ ਵੀ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਾਹਰੀ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ [[ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ]] ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਦੀ ਚੋਣ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਮੂਲ ਬਿੰਦੂ ਨੂੰ ਬੀਮ-ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ ਚੁਣਿਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਬੀਮ ਸਲਿੰਡਰੀ ਤੌਰ ਤੇ (ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਆਪਣੀ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਅੰਦਰ) ਸਮਰੂਪ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਬਾਹਰੀ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਬਾਹਰੀ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ OAM ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ [[ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਤਰੰਗਾਂ)|ਧਰੁਵੀਕਰਨ]] ਨਾਲ ਅਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਔਪਟੀਕਲ ਫੀਲਡ]] (E) ਦੀ ਸਥਾਨਿਕ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

OAM ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦਿਲਚਸਪ ਉਦਾਹਰਨ ਅੰਦਰੂਨੀ OAM ਦਾ ਉਦੋਂ ਦਿਸਣਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇੱਕ [[ਪੈਰਾਐਕਸੀਅਲ]] ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਿਰਨ &quot;''ਹੈਲੀਕਲ ਮੋਡ''&quot; ਕਹੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ]] ਦੇ ਹੈਲੀਕਲ ਮੋਡ ਇੱਕ [[ਹੈਲੀਕਸ]] ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਾਲ਼ੇ [[ਵੇਵਫ੍ਰੰਟ]] ਰਾਹੀਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦਾ ਕਿਰਨ ਦੇ ਧੁਰੇ (ਦੇਖੋ ਚਿੱਤਰ) ਉੱਤੇ, ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਔਪਟੀਕਲ ਵਰਟੈਕਸ]] (ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗਤ ਸ਼ਿਖਰ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹੈਲੀਕਲ ਮੋਡਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪੌਜ਼ੀਟਵ ਜਾਂ ਨੈਗਟਿਵ ਪੂਰਨ ਅੰਕ &lt;math&gt;m&lt;/math&gt; ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
*ਜੇਕਰ &lt;math&gt;m=0&lt;/math&gt; ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮੋਡ ਹੈਲੀਕਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਵੇਵਫ੍ਰੰਟ ਸੰਪਰਕਹੀਣ ਬਹੁਸਤਿਹਾਂ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਮਾਂਤਰ ਸਤਿਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ (ਜਿਸਤੋਂ ਨਾਮ &quot;ਪਲੇਨ ਤਰੰਗ&quot; ਬਣਦਾ ਹੈ)। 
*ਜੇਕਰ &lt;math&gt;m=\pm 1&lt;/math&gt; ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਖੱਬਾ-ਸੱਜਾ-ਪਾਸਾ &lt;math&gt;m&lt;/math&gt; ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਰਾਹੀਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ [[ਵੇਵਫ੍ਰੰਟ]] ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਹੈਲੀਕਲ ਸਤਹਿ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇੱਕ ਸਟੈੱਪ ਦੀ ਲੰਬਾਈ [[ਵੇਵਲੈਂਥ]] &lt;math&gt;\lambda&lt;/math&gt; ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 
*ਜੇਕਰ &lt;math&gt;|m|\geqslant 2&lt;/math&gt; ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਵੇਵਫ੍ਰੰਟ ਵੱਖਰੀ ਪਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਜੁੜੀਆਂ ਹੈਲੀਕਲਾਂ &lt;math&gt;|m|&lt;/math&gt; ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰੇਕ ਹੈਲਿਕਸ ਸਤਹਿ ਦੀ ਸਟੈੱਪ-ਲੰਬਾਈ &lt;math&gt;|m|\lambda&lt;/math&gt; ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੱਜੇ-ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਦਾ ਪਤਾ &lt;math&gt;m&lt;/math&gt; ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ।

ਪੂਰਨ ਅੰਕ &lt;math&gt;m&lt;/math&gt; ਨੂੰ [[ਔਪਟੀਕਲ ਵਰਟੈਕਸ]] ਦਾ [[ਟੌਪੌਲੌਜੀਕਲ ਚਾਰਜ]] ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੈਲੀਕਲ ਮੋਡ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਗੈਰ-ਜ਼ੀਰੋ OAM ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।

ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ, 
*ਪਹਿਲਾ ਕਾਲਮ ਬੀਮ ਵੇਵਫ੍ਰੰਟ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
*ਦੂਜਾ ਕਾਲਮ ਕਿਸੇ ਬੀਮ ਕ੍ਰੌਸ-ਸੈਕਸ਼ਨ ਅੰਦਰ [[ਔਪਟੀਕਲ ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ|ਔਪਟੀਕਲ ਸਪੇਸ]] ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਨੂੰ ਉਲਟ-ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। 
*ਤੀਜਾ ਕਾਲਮ ਕਿਸੇ ਬੀਮ ਕ੍ਰੌਸ-ਸੈਕਸ਼ਨ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ [[ਲਿਊਮੀਨਸ ਇੰਟੈਸਟੀ|ਚਮਕ ਸ਼ਕਤੀ]] ਵਿਸਥਾਰ ਵੰਡ ਨੂੰ (ਕੇਂਦਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗਹਿਰੇ ਸ਼ਿਖਰ ਖੋਲ ਨਾਲ) ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅਜਿਹੀ ਕਿਸੇ ਬੀਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਫੋਟੌਨ ਬੀਮ-ਧੁਰੇ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ &lt;math&gt;m\hbar&lt;/math&gt; ਮੁੱਲ ਦਾ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ OAM ਮੂਲ-ਬਿੰਦੂ ਦੀ ਚੋਣ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।{{dubious|date=May 2016}}

ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਰੋਟੇਸ਼ਨਲ ਮੋਡ ਨੰਬਰ l≠0 ਵਾਲਾ ਕੋਈ [[ਲੈਗੁਇੱਰੇ-ਗਾਓਸ਼ੀਅਨ]] ਮੋਡ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਹੈਲੀਕਲ [[ਵੇਵਫ੍ਰੰਟ]] ਰੱਖਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book|last=Siegmam|first=Anthony E.|title=Lasers|year=1986|publisher=University Science Books|isbn=0-935702-11-3|pages=1283}}&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਾਸਤੇ ਗਣਿਤਿਕ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ==
ਪੈਰਾਐਕਸੀਅਲ ਹੱਦ ਅੰਦਰ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸਮੀਕਰਨ{{dubious|date=May 2016}} ਇਹ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Belinfante|first=F. J.|title=On the current and the density of the electric charge, the energy, the linear momentum and the angular momentum of arbitrary fields|journal=Physica|year=1940|volume=7|pages=449–474|doi=10.1016/S0031-8914(40)90091-X|issue=5|bibcode = 1940Phy.....7..449B }}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\mathbf{L}=\epsilon_0\sum_{i=x,y,z}\int \left(E^i\left(\mathbf{r}\times\mathbf{\nabla}\right)A^i\right)d^{3}\mathbf{r},&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ &lt;math&gt;\mathbf{E}&lt;/math&gt; ਅਤੇ &lt;math&gt;\mathbf{A}&lt;/math&gt; [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਫੀਲਡ]] ਅਤੇ [[ਵੈਕਟਰ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] ਹਨ, &lt;math&gt;\epsilon_0&lt;/math&gt; [[ਵੈਕੱਮ ਪਰਮਿੱਟੀਵਿਟੀ]] ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ SI ਯੂਨਿਟਾਂ ਵਰਤੀਆਂ ਹਨ। &lt;math&gt;i&lt;/math&gt;-ਸੁਪਰਕ੍ਰਿਪਟ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਬੰਧਤ ਵੈਕਟਰਾਂ ਦੇ ਕਾਰਟੀਜ਼ੀਅਨ ਕੰਪੋਨੈਂਟਾਂ (ਪੁਰਜਿਆਂ) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਕਿਸੇ [[ਮੋਨੋਕ੍ਰੋਮੈਟਿਕ]] (ਸਿੰਗਲ ਫ੍ਰੀਕਿੁਐਂਸੀ-ਯੁਕਤ) ਤਰੰਗ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਸਮੀਕਰਨ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀ ਸਮੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪਰਵਰਤਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ:&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Humblet|first=J.|title=Sur le moment d'impulsion d'une onde electromagnetique|journal=Physica (Utrecht)|year=1943|volume=10|pages=585–603|doi=10.1016/S0031-8914(43)90626-3|issue=7|bibcode = 1943Phy....10..585H }}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\mathbf{L}=\frac{\epsilon_0}{2i\omega}\sum_{i=x,y,z}\int \left({E^i}^{\ast}\left(\mathbf{r}\times\mathbf{\nabla}\right)E^{i}\right)d^{3}\mathbf{r} .&lt;/math&gt;

ਇਹ [[ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਓਦੋਂ ਹੋਂਦ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤਰੰਗ ਸਲਿੰਡਰੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਖਾਸਕਰ ਕੇ, [[ਕੁਆਂਟਮ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ [[ਫੋਟੌਨ]] [[ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੇ ਮੁੱਲ ਰੱਖਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ:
:&lt;math&gt;\mathbf{L}_z=m\hbar .&lt;/math&gt;

ਸਬੰਧਤ [[ਵੇਵ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ([[ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]] [[ਓਪਰੇਟਰ]] ਦੇ [[ਆਈਗਨ-ਫੰਕਸ਼ਨ]]) ਅੱਗੇ ਲਿਖੀ ਸਰਵ-ਸਧਾਰਨ ਸਮੀਕਰਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ:
:&lt;math&gt;\langle \mathbf{r}|m\rangle\propto e^{i m \phi} .&lt;/math&gt;
ਜਿੱਥੇ &lt;math&gt;\phi&lt;/math&gt; ਸਲੰਡ੍ਰੀਕਲ [[ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ]] ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ [[ਸਮੀਕਰਨ]] ਦਾ ਸਬੰਧ, [[ਬੀਮ]]-ਧੁਰੇ ਉੱਤੇ, ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਔਪਟੀਕਲ]] [[ਵਰਟੈਕਸ]] ਵਾਲਾ [[ਹੈਲੀਕਲ]] [[ਵੇਵਫ੍ਰੰਟ]] (ਦੇਖੋ ਉੱਪਰ ਦਿੱਤਾ ਚਿੱਤਰ) ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

== ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ==
&lt;math&gt;l = \pm 1&lt;/math&gt; ਵਾਲੀਆਂ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਪਾਈਂਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਕੁੰਡਲੀਦਾਰ ਫੇਜ਼ ਪਲੇਟਾਂ, ਸਥਾਨਿਕ (ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੌਡਿਊਲੇਟਰਾਂ ਅਤੇ q-ਪਲੇਟਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਵਿੱਚ ਮਨਮਰਜੀ ਦੇ &lt;math&gt;l&lt;/math&gt; ਦੀਆਂ OAM ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕੇ ਹਨ।

ਕੁੰਡਲੀਦਾਰ ਤਰੰਗ ਪਲੇਟਾਂ, ਜੋ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਪਲੇਟਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਫੇਜ਼ ਗ੍ਰੇਡੀਅੰਟ ਅੰਕਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁੰਡਲੀਦਾਰ ਨਮੂਨੇ ਅੰਦਰ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਤਰੰਗਲੰਬਾਈ ਵਾਸਤੇ, ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ &lt;math&gt;l&lt;/math&gt; ਦੀ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਵਸਥਾ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਤਲੇ ਤੋਂ ਪਤਲੇ ਅਤੇ ਮੋਟੇ ਤੋਂ ਮੋਟੇ ਪਲੇਟ ਦੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਟੈੱਪ ਉੱਚਾਈ &lt;math&gt;s = l\lambda/(n-1)&lt;/math&gt; ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ਜਿੱਥੇ &lt;math&gt;n&lt;/math&gt; ਇੱਕ ਪੂਰਨ-ਅੰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਤਰੰਗ ਪਲੇਟਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਕੁਸ਼ਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਹ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਅਤੇ, ਆਮਤੌਰ ਤੇ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਢਲਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite journal|last1=Beijersbergen|first1=M.W.|last2=Coerwinkel|first2=R.P.C.|last3=Kristensen|first3=M.|last4=Woerdman|first4=J.P.|title=Helical-wavefront laser beams produced with a spiral phaseplate|url=https://archive.org/details/sim_optics-communications_1994-12-01_112_5-6/page/n78|journal=Optics Communications|date=December 1994|volume=112|issue=5-6|pages=321–327|doi=10.1016/0030-4018(94)90638-6|bibcode = 1994OptCo.112..321B }}&lt;/ref&gt;

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਫੇਜ਼ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾ ਕਿਸੇ ਡਿੱਫ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਜਾਲੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ &lt;math&gt;l=0&lt;/math&gt; ਅਵਸਥਾ ਵਾਸਤੇ, ਡਿੱਫ਼੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਜਾਲੀ ਸਮਾਂਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਬਣੇਗੀ। ਫੇਰ ਵੀ, ਕਿਸੇ &lt;math&gt;l=1&lt;/math&gt; ਅਵਸਥਾ ਵਾਸਤੇ, ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਗੜਬੜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਗੜਬੜੀ ਤੋਂ ਉੱਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਥੱਲੇ ਨਾਲੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਵੇਗੀ। &lt;math&gt;l&gt;1&lt;/math&gt; ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਗੜਬੜੀ ਦੇ ਉੱਪਰ-ਥੱਲੇ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚਲੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਵਧਾ ਕੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Bazhenov|first1=V.Yu.|last2=Soskin|first2=M.S.|last3=Vasnetsov|first3=M.V.|title=Screw Dislocations in Light Wavefronts|journal=Journal of Modern Optics|date=May 1992|volume=39|issue=5|pages=985–990|doi=10.1080/09500349214551011|bibcode = 1992JMOp...39..985B }}&lt;/ref&gt; ਕੁੰਡਲੀਦਾਰ ਤਰੰਗ ਪਲੇਟਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਾਂਗ ਹੀ, ਇਹ ਡਿਫ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਜਾਲੀਆਂ &lt;math&gt;l&lt;/math&gt; ਵਾਸਤੇ ਫਿਕਸ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਤਰੰਗਲੰਬਾਈ ਪ੍ਰਤਿ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਡਿਫ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਜਾਲੀ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੌਡਿਊਲੇਟਰ ਵੀ ਓਪਰੇਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੇਂਜ ਨੂੰ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨਾਲ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਿਧਾਂਤਕ ਕੰਮ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗਤ ਤੌਰ ਤੇ ਵੱਖਰੇ ਕ੍ਰੋਮੋਫੋਰ ਉਤੇਜਨਾਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਰੂਪਤਾ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਤੇਜਨਾ ਦੌਰਾਨ ਗੈਰ-ਜ਼ੀਰੋ ਟੌਪੌਲੌਜੀਕਲ ਚਾਰਜ ਦਾ ਇੱਕ ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਮੋਡ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Williams|first1=M.D.|title=Direct generation of optical vortices|journal=Physical Review A|date=March 2014|volume=89|pages=033837|doi=10.1103/PhysRevA.89.033837|issue=3|last2=Coles|first2=M.M.|last3=Bradshaw|first3=D.S.|last4=Andrews|first4=D.L.|bibcode=2014PhRvA..89c3837W}}&lt;/ref&gt;

ਤਾਜ਼ਾ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਲਈ [[ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਫੇਜ਼]] ਧਾਰਨਾ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਫੇਜ਼ ਸਪੈਸ਼ੀਅਲ ਫੇਜ਼ ਨਿਰਭਰਤਾ ਫੈਕਟਰ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਕਿਸੇ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਚੁੱਕਣ ਵਾਲੀ ਤਰੰਗ ਦੇ &lt;math&gt;e^{i m \phi} &lt;/math&gt; ਨਾਲ ਮੇਲਣ ਲਈ ਮੋਡਿਊਲੇਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ, ਐਨੀਸੋਟ੍ਰੌਪਿਕ ਸਕੈਟ੍ਰਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਰੇਖਾਗਣਿਤਿਕ ਫੇਜ਼ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਕਿਸੇ ਰੋਟੇਸ਼ਨਲ ਸਮਿੱਟ੍ਰਿਕ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਰੇਖਿਕ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਬਣਿਅ ਕੋਈ ਮੈਟਾਮਟੀਰੀਅਲ 1 ਦਰਜੇ ਦਾ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਰਚਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Twisted Vector Field from an Inhomogeneous and Anisotropic Metamaterial&quot;&gt;{{cite journal | doi = 10.1364/JOSAB.29.000572| title = Twisted Vector Field from an Inhomogeneous and Anisotropic Metamaterial | date = 2012-03-06| last1 = Kang | first1 = Ming | last2 = Chen | first2 = Jing | last3 = Wang | first3 = Xi-Lin | last4 = Wang | first4 = Hui-Tian | journal = J. Opt. Soc. Am. B | volume = 29 | issue=4 | pages= 572–576 }}&lt;/ref&gt;

ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਦੀ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਤਰੰਗ ਰਚਣ ਲਈ, ਸਪਿੱਨ-ਓਬਿਟ ਮੇਲ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਆਉਣ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਨੈਨੋ-ਐਂਟੀਨੇ ਡਿਜਾਈਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫੇਰ ਵੱਖਰੇ ਟੌਪੌਲੌਜੀਕਲ ਚਾਰਜਾਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਮੈਟਾ-ਸਤਹਿ ਰਚਣ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Optical Spin-to-Orbital Angular Momentum Conversion in Ultra-Thin Metasurfaces with Arbitrary Topological Charges&quot; &gt;{{cite journal | doi = 10.1063/1.4895620| title = Optical Spin-to-Orbital Angular Momentum Conversion in Ultra-Thin Metasurfaces with Arbitrary Topological Charges | date = 2014-09-11| last1 = Bouchard | first1 = Frederic | last2 = Leon | first2 = Israel De | last3 = Schulz | first3 = Sebastian A. | last4 = Upham | first4 = Jeremy | last5 =Karimi | first5 = Ebrahim | last6 = Boyd| first6 = Robert W. | journal = Appl. Phys. Lett.| volume = 105 | issue=10 | pages= 101905 }}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸੰਚਾਰਿਤ ਤਰੰਗ ਇੱਕ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਚੱਕ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਦਰਜਾ ਟੌਪੌਲੌਜੀਕਲ ਚਾਰਜ ਦੇ ਮੁੱਲ ਨਾਲੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਮਤੌਰ ਤੇ, ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਸੰਚਾਰਾਤਮਿਕ-ਕਿਸਮ ਦੀ ਮੈਟਾ-ਸਤਹਿ ਵਾਸਤੇ ਜਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਉੱਚ ਸੰਚਾਰਾਤਮਿਕਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਬਦਲਵਾਂ ਹੱਲ ਪੂਰਕ (ਬੇਬੀਨੈਟ-ਇਨਵਰਟਡ) ਮੈਟਾ-ਸਫਰੇਸ ਵਰਤਣਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot; Ultrathin Complementary Metasurface for Orbital Angular Momentum Generation at Microwave Frequencies&quot;&gt;{{cite journal | doi = 10.1109/TAP.2016.2626722| title = Ultrathin Complementary Metasurface for Orbital Angular Momentum Generation at Microwave Frequencies | date = 2016-11-08| last1 = Chen | first1 = Menglin L. N. | last2 = Jiang | first2 = Li Jun | last3 = Sha | first3 = Wei E. I. | journal = IEEE Trans. Antennas Propagat. | volume = 00 | issue=00 | pages= 0000–0000 }}&lt;/ref&gt; ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਸੰਯੁਕਤ PEC-PMC ਮੈਟਾ-ਸ੍ਰਫੇਸ ਵਰਗੀ ਰਿਫਲੈਕਸ਼ਨ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮੈਟਾਸ੍ਰਫੇਸ ਅੰਦਰ 100% ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਤੱਕ ਦੀ ਉੱਚ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਕੁਸ਼ਲਤਾ (ਐਫੀਸ਼ੈਂਸੀ) ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਅਸਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot; Artificial Perfect Electric Conductor-Perfect Magnetic Conductor Anisotropic Metasurface for Generating Orbital Angular Momentum of Microwave with Nearly Perfect Conversion Efficiency&quot;&gt;{{cite journal | doi = 10.1063/1.4941696| title = Artificial Perfect Electric Conductor-Perfect Magnetic Conductor Anisotropic Metasurface for Generating Orbital Angular Momentum of Microwave with Nearly Perfect Conversion Efficiency | date = 2016-02-11| last1 = Chen | first1 = Menglin L. N. | last2 = Jiang | first2 = Li Jun | last3 = Sha | first3 = Wei E. I. | journal = J. Appl. Phys. | volume = 119 | issue=6 | pages= 064506}}&lt;/ref&gt;

== ਦੂਰ-ਸੰਚਾਰਾਂ ਅੰਦਰ ਤਾਕਤਵਰ ਵਰਤੋਂ ==
{{main article|ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਮਲਟੀਪਲੈਕਸਿੰਗ}}
ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਨੇ ਸੁਝਾਇਆ ਕਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤਰੰਗਾਂ [[ਔਪਟੀਕਲ ਫਾਈਬਰ]] ਰਾਹੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਬੇਜੋੜ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਆਂਕੜਾ ਚੁੱਕ ਸਕਦੀਆਂ ਸਨ। ਮੁਢਲੀਆਂ ਪਰਖਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਕਿਸੇ ਬੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਆਂਕੜਾ ਧਾਰਾਵਾਂ (ਸਟ੍ਰੀਮਾਂ) 8 ਵੱਖਰੇ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਧਰੁਵਾਂ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਂਕੜੇ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਦੀ 2.5 ਟੈਰਾਬਾਈਟ ਤੱਕ ਦੀ ਸਮਰਥਾ (ਜੋ ਪ੍ਰਤੀ ਸਕਿੰਟ 66 [[DVD]] ਜਾਂ 320 [[ਗੀਗਾਬਾਈਟ]]ਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite news |title='Twisted light' carries 2.5 terabits of data per second |author= |url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-18551284 |newspaper=BBC |date=25 June 2012 |accessdate=25 June 2012}}&lt;/ref&gt; ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਤਰੰਗਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਮਲਟੀਪਲੈਕਸਿੰਗ ਅੰਦਰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਰਿਸਰਚ ਮੁਢਲੀਆਂ ਪਰਖਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਹਵਾ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰਤਿ ਸਕਿੰਟ 32 ਗੀਗਾਬਾਈਟ ਡੈਟਾ ਸੰਚਾਰੋਤ ਕਰਨਯੋਗ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Yan|first1=Yan|title=High-capacity millimetre-wave communications with orbital angular momentum multiplexing|journal=Nature Communications|date=16 September 2014|volume=5|url=http://www.nature.com/ncomms/2014/140916/ncomms5876/full/ncomms5876.html|accessdate=18 September 2014|doi=10.1038/ncomms5876|pmid=25224763|pages=4876|bibcode = 2014NatCo...5E4876Y|pmc=4175588}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਚਰਚਾ ਵਿਚਾਰਾਧੀਨ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਇਹ [[MIMO]] ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਿਰੇ ਉੱਤੇ ਕਿਸੇ ਸਮਰਥਾ ਨੂੰ ਜੋੜ ਸਕੇਗੀ।

== ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਨਾਪਣਾ ==
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ|ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]] ਨੂੰ ਨਾਪਣਾ ਸਰਲ ਹੈ- ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਅਵਸਥਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਪ੍ਰਤਿ ਫੋਟੌਨ, ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ, ਖੱਬੀ ਅਤੇ ਸੱਜੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਕਿਰਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਦੇ ਇੱਕ p- ਜਾਂ s-ਪੋਲਰਾਇਜ਼ ਕੀਤੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤਰੰਗ ਪਲੇਟ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਰੁਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਕਰਕੇ ਨਾਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫੇਰ ਇੱਕ ਪੋਲਰਾਇਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬੀਮ-ਸਪਲਿੱਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਨੂੰ ਸੰਚਾਰਿਤ ਜਾਂ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰੇਗਾ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਲਈ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਤੇ ਸਰਲ ਤਰੀਕਾ, ਫੇਰ ਵੀ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਖਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮੱਸਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ (ਪ੍ਰਤਿ ਫੋਟੌਨ) ਬੀਮ ਦੇ ਕ੍ਰੌਸ-ਸੈਕਸ਼ਨ (ਆਰਪਾਰ ਹਿੱਸੇ) ਦੇ ਐਂਪਲੀਟਿਊਡ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ: ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀਆਂ ਸਿਰਫ ਦੋ ਹੀ ਔਰਥੋਗਨਲ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਪੂਰਨ-ਅੰਕ ਮੁੱਲ ''N'' ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ।&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Padgett|first1=[ed.:] L. Allen, Stephen M. Barnett, Miles J.|title=Optical angular momentum|date=2003|publisher=Institute of Physics Publ.|location=Bristol [u.a.]|isbn=978-0-7503-0901-1}}&lt;/ref&gt;

ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਬਗੈਰ-ਹੱਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਲਈ ''l'' ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਮੁੱਲ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਔਰਥੋਗਨਲ (ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ) ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਬੀਮ-ਸਪਲਿਟਰ ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਦੇ ''N'' (ਜੇਕਰ 2 ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਵੇ) ਮੋਡਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਯੰਤਰ ਵੱਖਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਾਰੀਆਂ ''N'' ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਸੰਪੂਰਣ ਪਛਾਣ (ਡਿਟੈਕਸ਼ਨ) ਅੰਤ ਨੂੰ ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਦੇ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨਾ ਮੰਗਦੀ ਹੈ। 
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਨੂੰ ਨਾਪਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਤਰੀਕੇ ਜਾਂਚੇ ਗਏ ਹਨ।

=== ਕੁੰਡਲੀਦਾਰ ਫਰਿੰਜਾਂ ਨੂੰ ਗਿਣਨਾ ===
=== ਡਿੱਫ੍ਰੈਕਟਿਵ ਹੋਲੋਗ੍ਰਾਫਿਕ ਫਿਲਟਰ ===
=== ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ===

== ਕੁਆਂਟਮ ਸੂਚਨਾ ਉਪਯੋਗ ==
OAM ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ [[ਕੋਹਰੰਸ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਕੋਹਰੰਟ]] (ਸਪਸ਼ਟ) [[ਕੁਆਂਟਮ ਸੁਪਰਪੁਜੀਸ਼ਨ|ਸੁਪਰਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ]] ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇੰਟੈਗਲਮੈਂਟ|ਇੰਟੈਗਲ]] (ਬੰਨਿਆ) ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ [[ਕੁਆਂਟਮ ਜਾਣਕਾਰੀ]] ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲਾਂ ਲਈ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਜੋੜਨ ਵਾਲਾ ਤੱਤ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ [[ਤਤਕਾਲ ਪੈਰਾਮੀਟ੍ਰਿਕ ਡਾਊਨ-ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ|ਪੈਰਾਮੀਟ੍ਰਿਕ ਡਾਊਨ-ਕਨਵਰਸ਼ਨ]], ਅਤੇ ਸਥਾਨਿਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੌਡਿਊਲੇਟਰਾਂ (SLM) ਰਾਹੀਂ ਨਾਪੇ ਸਹਿਸਵਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;B. Jack, a. M. Yao, J. Leach, J. Romero, S. Franke-Arnold, D. G. Ireland, S. M. Barnett, and M. J. Padgett, Phys. Rev. A - At. Mol. Opt. Phys. 81, 1 (2010).&lt;/ref&gt;

ਕਿਊਡਿਟਸ (''d'' ਲੈਵਲਾਂ ਵਾਲੇ, ਜੋ ਕਿਸੇ [[ਕਿਊਬਿਟ]] ਦੇ 2 ਲੈਵਲਾਂ ਤੋਂ ਉਲਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ) ਵਰਤ ਕੇ [[ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੁਆਂਟਮ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ]] ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਔਰਬਿਟਲ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਅਜਿਹੇ ਕਿਸੇ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਢੁਕਵੀਂ ਭੌਤਿਕੀ ਵਾਸਤਵਿਕਤਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤ-ਦੇ-ਸਬੂਤ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਯੋਗ (&lt;math&gt;l = -3&lt;/math&gt; ਤੋਂ &lt;math&gt;l = 3&lt;/math&gt; ਤੱਕ 7 OAM ਮੋਡਾਂ ਵਾਲ਼ਾ)&lt;ref&gt;[http://arxiv.org/abs/1402.7113 M. Mirhosseini, arXiv 1402.7113 (2014)].&lt;/ref&gt; ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
{{colbegin||22em}}
* [[ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]]
* [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]]
* [[ਚੱਕਰਾਕਾਰ ਧਰੁਵੀਕਰਨ]]
* [[ਗਾਓਸ਼ੀਅਨ ਬੀਮ#ਹਾਇਪਰਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ-ਗਾਓਸ਼ੀਅਨ ਮੋਡ|ਹਾਇਪਰ-ਜਿਓਮੈਟ੍ਰਿਕ-ਗਾਓਸ਼ੀਅਨ ਮੋਡ]]
* [[ਲੈਗੁਇੱਰੇ-ਗਾਓਸ਼ੀਅਨ ਮੋਡ]]
* [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਪਿੱਨ ਐਂਗੁਲਰ ਮੋਮੈਂਟਮ]]
* [[ਔਪਟੀਕਲ ਸ਼ਿਖਰ]]
* [[ਪੈਰਾਐਕਸੀਅਲ ਸੰਖੇਪ ਅਨੁਮਾਨ]]
* [[ਪੋਲਰਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਤਰੰਗਾਂ)]]
* [https://www.google.com/patents/US20160292472 [[Siae Microelettronica]] patent]
{{colend}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ==
{{Empty section|date=March 2016}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://www.phorbitech.eu/ Phorbitech] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131217221347/http://www.phorbitech.eu/ |date=2013-12-17 }}{{refbegin}}
*{{Cite book |last=Allen |first=L. |lastauthoramp=yes |last2=Barnett |first2=Stephen M.|last3=Padgett |first3=Miles J. |title=Optical Angular Momentum |publisher=Institute of Physics |location=Bristol |year=2003 |isbn=978-0-7503-0901-1|postscript=&lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}} }}.
*{{Cite book |last= Torres |first=Juan P. |lastauthoramp=yes |last2=Torner |first2= Lluis|title=Twisted Photons: Applications of Light with Orbital Angular Momentum |publisher= Wiley-VCH |location=Bristol |year=2011 |isbn=978-3-527-40907-5|postscript=&lt;!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to &quot;.&quot; for the cite to end in a &quot;.&quot;, as necessary. --&gt;{{inconsistent citations}} }}.
*{{cite book|last=Andrews|first=David L.|lastauthoramp=yes |last2=Babiker |first2= Mohamed|title=The Angular Momentum of Light|year=2012|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=9781107006348|pages=448|url=http://www.cambridge.org/de/knowledge/isbn/item6687744/The%20Angular%20Momentum%20of%20Light/}}
{{refend}}
* [http://www.physics.gla.ac.uk/Optics/ Glasgow Optics Group] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110927142704/http://www.physics.gla.ac.uk/Optics/ |date=2011-09-27 }}
* [http://www.molphys.leidenuniv.nl/qo/ Leiden Institute of Physics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110921001433/http://molphys.leidenuniv.nl/qo/ |date=2011-09-21 }}
* [http://www.icfo.es/ ICFO]
* [http://people.na.infn.it/~marrucci/softmattergroup/ Università Di Napoli &quot;Federico II&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304061958/http://people.na.infn.it/~marrucci/softmattergroup/ |date=2016-03-04 }}
* [http://quantumoptics.phys.uniroma1.it/homepage.htm Università Di Roma &quot;La Sapienza&quot;]
* [http://sqogroup.ca University of Ottawa]
* [http://spookyactionbook.com/2016/04/10/how-to-demonstrate-twisted-light-using-a-laser-pointer/ Elementary demonstration using a laser pointer]

&lt;!--- Categories ---&gt;
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪ੍ਰਕਾਸ਼]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਔਪਟਿਕਸ]]</text>
      <sha1>h4p737pq32r70xpcujtdh7ng79zz7aj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਥਿਊਰਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>90949</id>
    <revision>
      <id>776083</id>
      <parentid>579320</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:44:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776083</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26465" sha1="0jgjctfcnmoflfs6dqvnq0tknykzf3k" xml:space="preserve">[[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਅੰਦਰ '''ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਥਿਊਰਮ''' ਬਿਆਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਝ ਸਿਸਟਮ, ਇੱਕ ਕਾਫੀ ਲੰਬੇ ਪਰ ਸੀਮਤ ਸਮੇਂ ਬਾਦ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵੱਲ ਵਾਪਿਸ ਪਰਤ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। '''ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਰੀਅੱਕ੍ਰੈਂਸ (ਪੁਨਰਹੋਂਦ) ਸਮਾਂ''' ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਤੱਕ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ (ਇਹ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਤੌਰ ਤੇ ਇੰਨਬਿੰਨ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਅਤੇ ਜਰੂਰਤ ਜਿੰਨੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੇ ਦਰਜੇ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ)। ਨਤੀਜਾ ਕੁੱਝ ਪਾਬੰਧੀਆਂ ਅਧੀਨ ਆਇਸੋਲੇਟ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮਾਂ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਾਰੇ ਕਣ ਜਰੂਰ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ (ਸੀਮਤ) ਵੌਲੀਊਮ (ਘਣਫ਼ਲ) ਪ੍ਰਤਿ ਹੱਦ ਵਿੱਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਥਿਊਰਮ ਨੂੰ ਸਾੰਝੇ ਤੌਰ ਤੇ [[ਐਰਗੌਡਿਕ ਥਿਊਰੀ]], [[ਡਾਇਨੈਮੀਕਲ ਸਿਸਟਮ]] ਅਤੇ [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ ਚਰਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਥਿਊਰਮ ਦਾ ਨਾਮ [[ਹੈਨਰੀ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ]] ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ 1890&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Poincaré, H. |year=1890|title=Sur le problème des trois corps et les équations de la dynamique|journal= Acta Math. |volume=13|pages=1–270}} Œuvres VII 262–490 (theorem 1 section 8)&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ 1919&lt;ref&gt;Carathéodory, C. (1919) &quot;Über den Wiederkehrsatz von Poincaré&quot;. ''Berl. Sitzungsber''. 580–584; Ges. math. Schr. IV 296–301&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ [[ਨਾਪ ਥਿਊਰੀ]] ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ [[ਕੰਸਟੈਂਟਿਨ ਕੈਰਾਥਿਓਡੋਰੀ]] ਦੁਆਰਾ ਸਾਬਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

[[ਪੋਆੀਨਕੇਅਰ ਰੀਅੱਕ੍ਰੈਂਸ ਥਿਊਰਮ]] ਕਿਸੇ ਆਓਸੋਲੇਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਸੂਖਮ ਵੇਰਵੇ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਓਦੋਂ ਕਿਸੇ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਲ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਮਾਡਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਕਿਸੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕੰਧ ਨੂੰ ਹਟਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਕਾਫੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬਾਦ, ਸਿਸਟਮ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਦੀ ਇੱਕ ਸੂਖਮ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਅਵਸਥਾ ਤੱਕ ਵਾਪਿਸ ਮੁੜ ਆਵੇਗਾ। ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਟਾਈਮ ਵਾਪਿਸੀ ਤੱਕ ਦੇ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਲੰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਲੰਬਾ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਹਟਾਈ ਗਈ ਕੰਧ ਦੇ ਰੇਖਾਗਣਿਤ ਉੱਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਨਿਤਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਥਿਊਰਮ ਨੂੰ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਨਿਯਮ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ, ਫੇਰ ਵੀ, ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਕਿਸੇ ਕੰਧ ਦੇ ਹਟਾਉਣ ਕਾਰਨ ਰਚੇ ਕਿਸੇ ਆਇਸੋਲੇਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਿਸਟਮ ਅੰਦਰ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੂਖਮ ਆਦਰਸ਼ (ਮਾਡਲ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਲ ਸਿਸਟਮ ਵਾਸਤੇ, ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਦਾ ਸਮਾਂ ਇੰਨਾ ਜਿਆਦਾ (ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਜੀਵਨਕਾਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਲੰਬਾ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਸਾਰੇ ਅਮਲੀ ਮਕਸਦਾਂ ਲਈ, ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇਹ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਲਈ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਫੇਰ ਕੰਧ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਾਪਿਸ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਰਾਹੀਂ ਹਟਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਫੇਰ ਇਹ ਸਾਫ ਸਾਬਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ-ਪਲਟਣਯੋਗਤਾ ਦਿ ਦਿੱਖ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਦੇ ਗੈਰ-ਅਨੁਮਾਨਯੋਗ ਕਥਨ ਕਾਰਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਇਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਸੰਤੁਲਨ ਦੀ ਇੱਕ ਅਵਸਥਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਅਸਥੂਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਇਸਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਫੇਰ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਕੰਧ ਨੂੰ ਮੁੜ-ਰੱਖਣ ਦੇ ਸਹੀ ਪਲ ਨੂੰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਵਿਵਹਾਰਿਕ (ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ) ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਥਿਊਰਮ ਲੋਸ਼ਮਿਡਟ ਪਹੇਲੀ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਹੱਲ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਇਸੋਲੇਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਿਸਟਮ, ਔਸਤਨ ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀ ਵਧ ਰਹੀ ਮਾਤਰਾ ਉੱਤੇ ਦੇਖਿਆ ਪਰਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਵਰਤਾਓ ਸਮਾਂ ਪਲਟਣ ਅਧੀਨ ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ (ਸਥਿਰ) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 
[[File:James-clerk-maxwell3.jpg|thumb|upright|ਜੇਮਸ ਕਲ੍ਰਕ ਮੈਕਸਵੈੱਲ]]

== ਸ਼ੁੱਧ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ==
ਕਿਸੇ [[ਸਧਾਰਨ ਡਿੱਫ੍ਰੈਂਸ਼ੀਅਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਦੁਆਰਾ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੀ [[ਡਾਇਨੈਮੀਕਲ ਸਿਸਟਮ]] (ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ) ਆਪਣੇ ਆਪ ਉੱਤੇ [[ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ]] ਮੈਪ ਕਰਕੇ ਇੱਕ [[ਪ੍ਰਵਾਹ (ਗਣਿਤ)|ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਕਸ਼ਾ]] ''f''&lt;sup&gt;&amp;nbsp;''t''&lt;/sup&gt; ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ [[ਵੌਲੀਊਮ ਸੁਰੱਖਿਅਕ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅਧੀਨ ਫੇਝ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਸੈੱਟ ਦਾ ਵੌਲਿਊਮ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਵੇ। ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਸਾਰੇ [[ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਸਿਸਟਮ]] ਵੌਲੀਊਮ ਸੁਰੱਖਿਅਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਸਦਾ ਕਾਰਣ [[ਲਿਓਵਿੱਲੇ ਥਿਊਰੀ (ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ)|ਲਿਓਵਿੱਲੇ ਥਿਊਰਮ]] ਹੈ। ਥਿਊਰਮ ਫੇਰ; ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵੌਲੀਊਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਸੀਮਤ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਔਰਬਿਟ ਹੀ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਖੁੱਲੇ ਸੈੱਟ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਔਰਬਿਟ ਮੌਜੂਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੈੱਟ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਨੰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਕੱਟਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Barreira 2005&quot;&gt;{{Cite book | last1=Barreira | first1=Luis | editor1-last=Zambrini | editor1-first=Jean-Claude | title=XIVth International Congress on Mathematical Physics | publisher=[[World Scientific]] | isbn=978-981-256-201-2 | doi=10.1142/9789812704016_0039 | year=2006 | chapter=Poincaré recurrence: old and new | pages=415–422 }}&lt;/ref&gt;

== ਸਬੂਤ ਦੀ ਚਰਚਾ ==
ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਸਬੂਤ, ਦੋ ਅਧਾਰਾਂ ਤੇ ਟਿਕਿਆ ਹੈ:&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;&gt;Chapter X of {{cite book |last=Gibbs |first=Josiah Willard |authorlink=Josiah Willard Gibbs |title=[[Elementary Principles in Statistical Mechanics]] |year=1902 |publisher=[[Charles Scribner's Sons]] |location=New York}}&lt;/ref&gt;

# ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਉੱਪਰਲਾ ਬਾਊਂਡ ਕੁੱਲ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ ਤੌਰ ਤੇ ਸਕ੍ਰਿਆਯੋਗ ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ ਵੌਲੀਊਮ ਉੱਤੇ ਸੈੱਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮ ਵਾਸਤੇ, ਇਹ ਸੀਮਾ ਇਸ ਮੰਗ ਨਾਲ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿਸਟਮ, ਸਪੇਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਅਜਿਹੇ [[ਐਸਕੇਪ ਵਿਲੌਸਟੀ|ਕਣਾਂ ਦਾ ਨਿਕਾਸ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਜੋ ਕਦੇ ਵਾਪਿਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤਦੇ]])- ਐਨਰਜੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤਾ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
# ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਅਧੀਨ ਕਿਸੇ ਸੀਮਤ ਐਲੀਮੈਂਟ ਦਾ ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। (ਕਿਸੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮ ਵਾਸਤੇ, ਇਸਨੂੰ [[ਲਿਓਵਿੱਲੇ ਦੀ ਥਿਊਰੀ (ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ)|ਲਿਓਵਿੱਲੇ ਦੀ ਥਿਊਰਮ]] ਦੁਆਰਾ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।)
[[ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ]] ਦੇ ਕਿਸੇ ਸੀਮਤ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਅਧੀਨ ਇਸਦੇ ਰਸਤੇ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰੋ। ਉਤਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਵੌਲੀਊਮ ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ ਦੇ ਬਿੰਦੂ ਸੁੰਭਰਦਾ (ਸਵੀਪ ਕਰਦਾ)ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਸੁੰਭਰਨ (ਸਵੀਪਿੰਗ) ਦਾ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਇੱਕ ਸਥਿਰ ਅਕਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ ਫਰੋਲਿਆ ਗਿਆ ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ (ਜਿਸਨੂੰ ਫੇਜ਼ ਟਿਊਬ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ) ਰੇਖਿਕ (ਲੀਨੀਅਰ) ਤੌਰ ਤੇ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਅਜਿਹਾ ਜਰੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਕ੍ਰਿਆਯੋਗ ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ ਟਿਊਬ ਜਰੂਰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੱਟਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ, ਫੇਰ ਵੀ, ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਇਸਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਰਾਹੀਂ ਜਰੂਰ ਗੁਜ਼ਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਹਿੱਸਾ ਜਰੂਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਪੁਨਰ ਹੋਂਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ ਦੇ ਨਾ-ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਅਕਾਰ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰੋ- ਜੋ ਹੱਸਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਵੱਲ ਕਦੇ ਵਾਪਿਸ ਨਹੀਂ ਪਰਤਦਾ। ਪਿਛਲੇ ਪੈਰਾਗ੍ਰਾਫ ਵਿੱਚ ਚਰਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਿਧਾਂਤ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇਕਰ ਵਾਪਸ ਨਾ ਪਰਤਣ ਵਾਲਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀਮਤ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਫੇਰ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਹਿੱਸਾ ਜਰੂਰ ਹੀ ਵਾਪਿਸ ਪਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਰੁੱਧ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਾਪਿਸ ਨਾ ਪਰਤਣ ਵਾਲੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਪਰਤਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮੂਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਵੱਲ ਵੀ ਵਾਪਿਸ ਪਰਤਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਦਾ ਨਾ-ਵਾਪਸੀ ਹਿੱਸਾ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਜਰੂਰ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਅਨੰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਛੋਟਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। [[ਇਤਿ ਸਿੱਧਮ]].

ਥਿਊਰਮ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਦੇ ਕੁੱਝ ਪਹਿਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਟਿੱਪਣੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਯਕੀਨ ਇਹ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ:
* ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਫੇਜ਼ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ ਵੱਲ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਪਰਤਦੇ, ਜਾਂ ਓਹ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਵੱਲ ਕਦੇ ਦੁਬਾਰਾ ਪਰਤਣ ਦੀ ਜਗਹ ਇੱਕ ਸੀਮਤ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਰਤਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਤਿ ਵਿਰਲੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਦੇ ਇੱਕ ਅਤਿਸੂਖਮ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਰਚਦੇ ਹਨ।
*ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸੇ ਇੱਕੋ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਵਾਪਿਸ ਆਉਣ, ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਹਿੱਸੇ ਪਹਿਲੇ ਲਾਂਘੇ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਨੂੰ, ਸਿਰਫ ਆਪਣੀ ਵਾਪਸੀ ਕਿਸੇ ਬਾਦ ਦੇ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ, ਮਿੱਸ ਕਰਨਗੇ।
* ਸਾਰੇ ਸੰਭਵ ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮਾਂ ਦੇ ਖਪਤ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਫੇਜ਼ ਟਿਊਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰੋਕਦਾ। ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਮਮੂਲੀ ਉਦਾਹਰਨ [[ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਔਸੀਲੇਟਰ]] ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਿਸਟਮ ਸਾਰੇ ਸਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਫੇਜ਼ ਵੌਲਊਮ ਮੱਲਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ [[ਐਰਗੌਡਿਕ ਪਰਿਕਲਪਨਾ|ਐਰਗੌਡਿਕ]] ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। *ਇਹ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਕ੍ਰਿਆਸ਼ੀਲ ਵੌਲੀਊਮ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।)
* ਜੋ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੱਗਪਗ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫੇਜ਼ ਵਾਸਤੇ, ਕੋਈ ਸਿਸਟਮ ਅੰਤ ਨੂੰ ਓਸ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਫੇਜ਼ ਦੇ ਮਨਮਰਜੀ ਤੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕ ਪਰਤ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਵਕਤ ਨਜ਼ਦੀਕੀਪਣ ਦੇ ਜਰੂਰਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਦਰਜੇ (ਫੇਜ਼ ਵੌਲੀਊਮ ਦੇ ਆਕਾਰ) ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਦੀ ਜਿਆਦਾ ਵੱਡੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ,ਸਾਨੂੰ ਛੋਟਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵੌਲੀਊਮ ਲੈਣ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਵਕਤ ਲੰਬਾ ਹੋਵੇ।
* ਕਿਸੇ ਵੌਲੀਊਮ ਅੰਦਰਲੇ ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਫੇਜ਼ ਵਾਸਤੇ, ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਪੀਰੀਔਡਿਕ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਹੋਵੇ। ਦੂਜਾ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਵਕਤ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਵਕਤ ਤੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਹੀ ਹੋਵੇ।

== ਥਿਊਰਮ ਦੀ ਰਸਮੀ ਸਟੇਟਮੈਂਟ ==
ਮੰਨ ਲਓ ਕਿ
:&lt;math&gt;(X,\Sigma,\mu)&lt;/math&gt;

ਕੋਈ ਸੀਮਤ [[ਨਾਪਸਪੇਸ]] ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਮੰਨ ਲਓ 
:&lt;math&gt;f\colon X\to X&lt;/math&gt;
ਕੋਈ [[ਨਾਪ-ਸੁਰੱਖਿਅਕ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ]] ਹੋਵੇ। ਹੇਠਾਂ ਥਿਊਰਮ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬਦਲਵੀਆਂ ਸਟੇਟਮੈਂਟਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

=== ਥਿਊਰਮ 1 ===
ਕਿਸੇ ਵੀ &lt;math&gt;E\in \Sigma&lt;/math&gt; ਵਾਸਤੇ, &lt;math&gt;E&lt;/math&gt; ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਬਿੰਦੂਆਂ &lt;math&gt;x&lt;/math&gt; ਦੇ ਸਮੂਹ (ਸੈੱਟ) ਲਈ ਨਾਪ ਜ਼ੀਰੋ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਾਸਤੇ &lt;math&gt;N\in\mathbb{N}&lt;/math&gt; ਇੰਝ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ &lt;math&gt;n&gt;N&lt;/math&gt; ਵਾਸਤੇ &lt;math&gt;f^n(x)\notin E&lt;/math&gt; ਹੋਵੇ। ਯਾਨਿ ਕਿ, &lt;math&gt;E&lt;/math&gt; ਦਾ ਲੱਗਪਗ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਹੀ &lt;math&gt;E&lt;/math&gt; ਤੱਕ ਵਾਪਿਸ ਪਰਤ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਲੱਗਪਗ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਹੀ ਅਨੰਤ ਤੌਰ ਤੇ ਅਕਸਰ ਪਰਤ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ, 
:&lt;math&gt;\mu\left(\{x\in E:\text{ there exists } N \text{ such that }
f^n(x)\notin E \text{ for all } n&gt;N\}\right)=0.&lt;/math&gt;

ਕਿਸੇ ਸਬੂਤ ਲਈ, ਦੇਖੋ {{planetmath reference|id=6035|title=ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਦੀ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਥਿਊਰਮ 1 ਦਾ ਸਬੂਤ}}

=== ਥਿਊਰਮ 2 ===
ਅੱਗੇ ਇਸ ਥਿਊਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਟੌਪੌਲੌਜੀਕਲ ਰੂਪ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:

ਜੇਕਰ &lt;math&gt;X&lt;/math&gt; ਕੋਈ [[ਦੂਜੀ-ਗਿਣਨਯੋਗ]] [[ਹੌਸਡੌਰਫ ਸਪੇਸ]] ਹੋਵੇ ਅਤੇ &lt;math&gt;\Sigma&lt;/math&gt; [[ਬੋਰਲ ਸਿਗਮਾ-ਅਲਜਬਰਾ]] ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਫੇਰ &lt;math&gt;f&lt;/math&gt; ਦੇ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਬਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਸੈੱਟ ਪੂਰਾ ਨਾਪ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਯਾਨਿ ਕਿ, ਲੱਗਪਗ ਹਰੇਕ ਬਿੰਦੂ ਹੀ ਪੁਨਰ-ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
ਇਸਦੇ ਇੱਕ ਸਬੂਤ ਦੇ ਲਈ, ਦੇਖੋ {{planetmath reference|id=6036|title=ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਥਿਊਰਮ 2 ਦਾ ਸਬੂਤ}}

== ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨੀਕਲ ਵਰਜ਼ਨ ==
ਅਨਿਰੰਤਰ ਊਰਜਾ ਆਇਗਨ-ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਇੱਕ ਮਿਲਦੀ ਜੁਲਦੀ ਥਿਊਰਮ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰੇਕ &lt;math&gt;\varepsilon &gt;0&lt;/math&gt; ਅਤੇ &lt;math&gt;T_0&gt;0&lt;/math&gt; ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਵਕਤ ''T'' ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ &lt;math&gt; T_0&lt;/math&gt; ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ, &lt;math&gt;|| \psi(T) \rangle - |\psi(0)\rangle| &lt; \varepsilon&lt;/math&gt; ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ &lt;math&gt;| \psi(t)\rangle&lt;/math&gt; ਵਕਤ t ਉੱਤੇ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਅਵਸਥਾ ਵੈਕਟਰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite journal |first=P. |last=Bocchieri |first2=A. |last2=Loinger |title=Quantum Recurrence Theorem |url=https://archive.org/details/sim_physical-review_1957-07-15_107_2/page/n5 |journal=[[Physical Review|Phys. Rev.]] |volume=107 |issue=2 |pages=337–338 |year=1957 |doi=10.1103/PhysRev.107.337 |bibcode = 1957PhRv..107..337B }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |first=I. C. |last=Percival |title=Almost Periodicity and the Quantal H theorem |journal=[[Journal of Mathematical Physics|J Math. Phys.]] |volume=2 |issue= 2|pages=235–239 |year=1961 |doi=10.1063/1.1703705 |bibcode = 1961JMP.....2..235P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |first=L. S. |last=Schulman |title=Note on the quantum recurrence theorem |journal=Phys. Rev. |volume=A 18 |issue=5 |pages=2379–2380 |year=1978 |doi=10.1103/PhysRevA.18.2379 |bibcode = 1978PhRvA..18.2379S }}&lt;/ref&gt;

ਸਬੂਤ ਦੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੱਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ। ਵਕਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਿਸਟਮ ਇਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;|\psi(t)\rangle = \sum_{n=0}^\infty c_n \exp(-i E_n t)|\phi_n\rangle&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ &lt;math&gt;E_n&lt;/math&gt; ਊੇਰਜਾ ਆਈਗਨਮੁੱਲ ਹਨ (ਅਸੀਂ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਇਕਾਈਆਂ ਵਰਤਦੇ ਹਾਂ, ਇਸਲਈ &lt;math&gt;\hbar = 1&lt;/math&gt; ਹੁੰਦਾ ਹੈ), ਅਤੇ &lt;math&gt;|\phi_n \rangle&lt;/math&gt; ਊਰਜਾ ਆਇਗਨ-ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਵਕਤ ''T'' ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਜ਼ੀਰੋ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਅਵਸਥਾ ਵੈਕਟਰ ਦੇ ਫਰਕ ਦੇ ਵਰਗ ਕੀਤੇ ਨੌਰਮ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;|| \psi(T) \rangle - |\psi(0)\rangle||^2 = 2\sum_{n=0}^\infty |c_n|^2 [1-\cos(E_n T)]&lt;/math&gt;

ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ''n''&amp;nbsp;=&amp;nbsp;''N'' ਉੱਤੇ ''T'' ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਚਿੰਨ ਨੂੰ ਕੱਟ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ

&lt;math&gt;\sum_{n=N+1}^\infty |c_n|^2 [1-\cos(E_n T)] \leq 2\sum_{n=N+1}^\infty |c_n|^2&lt;/math&gt;

ਜਿਸਨੂੰ ਮਨਮਰਜੀ ਤੱਕ ਛੋਟਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੋੜਚਿੰਨ &lt;math&gt;\sum_{n=0}^\infty |c_n|^2&lt;/math&gt;, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਵਰਗ ਕੀਤਾ ਨੌਰਮ ਹੋਣ ਕਾਰਨ &amp;nbsp;1 ਤੱਕ ਸੁੰਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
ਕਿ ਸੀਮਤ ਜੋੜ
:&lt;math&gt;\sum_{n=0}^N |c_n|^2 [1-\cos(E_n T)]&lt;/math&gt;
ਮਨਮਰਜੀ ਤੱਕ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਨ ਅੰਕ &lt;math&gt;k_n&lt;/math&gt; ਇੰਝ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨਮਰਜੀ ਦੇ &lt;math&gt;\delta&gt;0&lt;/math&gt; ਵਾਸਤੇ
:&lt;math&gt;|E_n T -2\pi k_n|&lt;\delta&lt;/math&gt;

ਇਸ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ T ਵਾਸਤੇ ਅਜਿਹੇ ਅੰਤਰਾਲ ਮੌਜੂਦ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਉੱਤੇ 
:&lt;math&gt;1-\cos(E_n T)&lt;\frac{\delta^2}{2}.&lt;/math&gt;
ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਅਜਿਹੇ ਅੰਤਰਾਲਾਂ ਉੱਤੇ, ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ:
:&lt;math&gt;2\sum_{n=0}^N |c_n|^2 [1-\cos(E_n T)] &lt; \delta^2 \sum_{n=0}^N |c_n|^2&lt;\delta^2&lt;/math&gt;
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਵਸਥਾ ਵੈਕਟਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਅਕਸਰ ਅਨੰਤ ਵਾਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਐਰਗੌਡਿਕ ਪਰਿਕਲਪਨਾ]]
* [[ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਪਲੌਟ]]
* [[ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਅੰਤਰਾਲ ਘਣਤਾ ਐਨਟ੍ਰੌਪੀ]]
* [[ਵੈਂਡ੍ਰਿੰਗ ਸੇੱਟ]]
* [[ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਬ੍ਰੇਨ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

== ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ==
* {{cite journal|last=Page|first=Don N.|title=Information Loss in Black Holes and/or Conscious Beings?|pages=arXiv:hep–th/9411193|date=November 25, 1994|arxiv=hep-th/9411193|bibcode = 1994hep.th...11193P }}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* {{cite web|last=Padilla|first=Tony|title=The Longest Time|url=http://www.numberphile.com/videos/longest_time.html|work=Numberphile|publisher=[[Brady Haran]]|access-date=2017-03-08|archive-date=2013-11-27|archive-url=https://web.archive.org/web/20131127054243/http://numberphile.com/videos/longest_time.html|dead-url=yes}}

{{PlanetMath attribution|id=6033|title=Poincaré recurrence theorem}}

{{DEFAULTSORT:ਪੋਆਇਨਕੇਅਰ ਪੁਨਰਹੋਂਦ ਥਿਊਰਮ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਡਾਇਨੈਮੀਕਲ ਸਿਸਟਮਾਂ ਅੰਦਰ ਥਿਊਰਮ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਐਰਗੌਡਿਕ ਥਿਊਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]]</text>
      <sha1>0jgjctfcnmoflfs6dqvnq0tknykzf3k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>91151</id>
    <revision>
      <id>776079</id>
      <parentid>725481</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:35:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776079</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73443" sha1="mnnuz6zpg7r1rgr5o2c1dyixrw6xdoz" xml:space="preserve">{{ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ}}
'''ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ''' [[ਪਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਥਿਊਰੀ]] ਵਰਤਣ ਵਾਲੀ [[ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਦੀ ਉਹ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ [[ਮਕੈਨਿਕਸ|ਮਕੈਨੀਕਲ]] ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਔਸਤਨ ਵਰਤਾਓ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ।&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;tolman&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;balescu&quot;/&gt;&lt;ref group=note&gt; ਸ਼ਬਦ ''ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ'' ਕਦੇ ਕਦੇ ਸਿਰਫ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਵੱਲ ਵੀ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਰਟੀਕਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ, [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵੱਡਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ਆਂਕੜਾਤਮਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਭੌਤਿਕੀ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਕਸਰ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਸਮਾਨਾਰਥਿਕ ਹੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;/ref&gt;

ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ [[ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ|ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ]] ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਇਹ ਸ਼ਾਖਾ, ਜੋ [[ਕਲਾਸੀਕਲ]] [[ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਨਾਲ ਵਰਤਦੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਦੀ ਹੈ, '''ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ''' ਜਾਂ '''ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ''' ਕਹੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਇਕ੍ਰੋਸਕੋਪਿਕ ਮਕੈਨੀਕਲ ਨਿਯਮ ਕੁੱਝ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ ਜਿਵੇਂ ਤਾਪਮਾਨ, ਗਰਮੀ, ਜਾਂ ਐਨਟ੍ਰੌਪੀ; ਫੇਰ ਵੀ, ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਇਹ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਕਿਸੇ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਬਾਬਤ ਕੁਦਰਤੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਿਤਾ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਓਹ ਸਿਸਟਮ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਟਿਸਟਿਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਰਤਣ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਮਾਤਰਾਵਾਂ (ਜਿਵੇਂ [[ਹੀਟ ਸਮਰੱਥਾ]]) ਨੂੰ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪਿਕ ਵਰਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਪ੍ਰਤਿ ਇੰਨਬਿੰਨ ਤਰੀਕੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਿ, [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਅੰਦਰ, ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਵਿਕਲਪ ਜੋ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵਿਭਿੰਨ ਪਦਾਰਥਾਂ ਵਾਸਤੇ ਅਜਿਹੀਆ਼ ਮਾਤਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਨਾਪਣਾ ਅਤੇ ਸਾਰਣੀਬੱਧ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਪ੍ਰਤਿ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਲਾਸੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਅੰਦਰ ਵਿਚਾਰੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ, ਜਿਵੇਂ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਕੁ ਡਿਗਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹੋਰ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪਿਕ ਸਿਸਟਮ । &lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt;

ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਵਰਤੋਂ ਖੋਜਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਉੱਪ-ਸ਼ਾਖਾ ਜਿਸਨੂੰ '''ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟਿਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ''' ਪੁਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਸੰਤੁਲਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ [[ਗੈਰ-ਪਲਟਣਯੋਗ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ]]ਵਾਂ ਦੀ ਸਪੀਡ ਸੂਖਮ ਤੌਰ ਤੇ ਮਾਡਲਬੱਧ ਕਰਨ ਸਬੰਧੀ ਮਸਲੇ ਨਾਲ ਵਰਤਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਹੀਟ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਹਾਂ ਜਾਂ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ । ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਉਲਟ, ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਜੋ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਇਹ ਸ਼ਾਖਾ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਰਿਸਰਚ ਦੇ ਐਕਟਿਵ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਬਚਦੀ ਹੈ। 
== ਸਿਧਾਂਤ:ਮਕੈਨਿਕਸ ਅਤੇ ਐਨਸੈਂਬਲ ==
{{main article|ਮਕੈਨਿਕਸ|ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ (ਗਣਿਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|l2=ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ}}
ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਦੋ ਕਿਸਮ ਦੇ ਮਕੈਨਿਕਸ ਜਾਂਚੇ-ਪਰਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅਤੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] । ਦੋਵੇਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਮਕੈਨਿਕਸਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਮਿਆਰੀ ਗਣਿਤਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੋ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ:
# ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ [[ਵਕਤ]] ਉੱਤੇ ਮਕੈਨੀਕਲ [[ਸਿਸਟਮ]] ਦੀ ਪੂਰੀ ਅਵਸਥਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ [[ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ|ਫੇਜ਼ ਬਿੰਦੂ]] ([[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]]) ਜਾਂ ਕੋਈ ਸ਼ੁੱਧ [[ਕੁਆਂਟਮ ਅਵਸਥਾ ਵੈਕਟਰ]] ([[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]]) ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਕੇਂਤਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
# ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਗਤੀ ਸਮੀਕਰਨ ਜੋ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਰੱਖਦੀ ਹੈ: [[ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ ਸਮੀਕਰਨ]] ([[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]]) ਜਾਂ [[ਵਕਤ-ਤੇ-ਨਿਰਭਰ ਸ਼੍ਰੋਡਿੰਜਰ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ([[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]])

ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਕਤ, ਭੂਤਕਾਲ ਜਾਂ ਭਵਿੱਖ ਕਾਲ, ਉੱਤੇ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਸਿਧਾਂਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਫੇਰ ਵੀ, ਇਹਨਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਤਜ਼ੁਰਬਿਆਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਸੰਪਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇਨਸਾਨੀ ਪੈਮਾਨੇ (ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਕੋਈ ਰਸਾਇਣਿਕ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਦੇ ਵਕਤ) ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਕਰਦੇ ਵਕਤ ਹਰੇਕ ਮੌਲੀਕਿਊਲ ਦੀਆਂ ਕਿਸੇ ਸੂਖਮ ਪੱਧਰ ਤੇ ਇਕੱਠੀਆਂ ਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਨੂੰ ਇੰਨਬਿੰਨ ਜਾਣਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦੇ (ਨਾ ਹੀ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) । ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਮੋਜੂਦਾ ਅਵਸਥਾ ਬਾਬਤ ਕੁੱਝ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਾਵਾਂ ਜੋੜ ਕੇ, ਅਧੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇਸ ਗੈਰ-ਸੰਪ੍ਰਕ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਸਧਾਰਨ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸਿਰਫ ਕਿਸੇ ਸਿੰਗਲ ਅਵਸਥਾ ਦੇ ਵਰਤਾਓ ਤੇ ਹੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅਜਿਹੇ [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ੯ਗਣਿਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ]] ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਭਿੰਨ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਅੰਦਰ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਬਣਾਵਟੀ, ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਨਕਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਮੂਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਟਿਸਟਿਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਭਵ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਉੱਪਰ ਇੱਕ [[ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਲਾਸੀਕਲ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਐਨਸੈਂਬਲ, ਆਮਤੌਰ ਤੇ [[ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂਕ]]ਾਂ ਵਾਲੀ ਇੱਕ [[ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ]] ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਫੇਜ਼ ਬਿੰਦੂਆਂ (ਜੋ ਸਧਾਰਨ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰਲੇ ਕਿਸੇ ਸਿੰਗਲ ਫੇਜ਼ ਬਿੰਦੂ ਤੋਂ ਉਲਟ ਗੱਲ ਹੈ) ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕੁਆਂਟਮ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ, ਐਨਸੈਂਬਲ, ਸ਼ੁੱਧ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, &lt;ref group=note&gt;ਕੁਆਂਟਮ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਨੂੰ [[ਕੁਆਂਟਮ ਸੁਪਰਪੁਜੀਸ਼ਨ]] ਨਹੀਂ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਜਦੋਂਕਿ ਕੋਈ ਕੁਆਂਟਮ ਐਨਸੈਂਬਲ ਕੁਆਂਟਮ ਸੁਪਰਪੁਜੀਸ਼ਨਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਅ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਸਿੰਗਲ ਕੁਆਂਟਮ ਅਵਸਥਾ ਕਿਸੇ ਐਨਸੈਂਬਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਨਹੀਂ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ।&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ [[ਡੈਂਸਟੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਯਾਦ ਰੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਆਮ ਹੈ, ਐਨਸੈਂਬਲ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt;
* ਕੋਈ ਐਨਸੈਂਬਲ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਿਭਿੰਨ ਸੰਭਵ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਿਸਟਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ([[ਇਪਿਸਟੇਮੈਟਿਕ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ]], ਗਿਆਨ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ) ਜਾਂ
* ਐਨਸੈਂਬਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸੁਤੰਤਰ ਸਿਸਟਮਾਂ ਉੱਤੇ ਦੋਹਰਾਏ ਗਏ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਅੰਦਰ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆੰ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਪਰ ਅੰਸ਼ਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਅੰਦਾਜ਼ ([[ਅਨੁਭਵ-ਸਿੱਧ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ]]) ਅੰਦਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਅਨੰਤ ਸੰਖਿਆ ਦੀ ਹੱਦ ਅੰਦਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ।.

ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਅਰਥ ਕਈ ਮਕਸਦਾਂ ਲਈ ਇੱਕ-ਸਮਾਨ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਲੇਖ ਅੰਦਰ ਅੰਤ੍ਰਿਕ-ਵਟਾਂਦ੍ਰਾਤਮਿਕ (ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਵਟਾ ਵਟਾ ਕੇ) ਤੌਰ ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਣਗੇ ।

ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਚਾਹੇ ਕਿਵੇਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਐਨਸੈਂਬਲ ਵਿਚਲੀ ਹਰੇਕ ਅਵਸਥਾ ਵਕਤ ਉੱਪਰ ਗਤੀ ਦੀ ਸਮੀਕਰਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੀ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ, ਐਨਸੈਂਬਲ (ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਉੱਪਰ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ) ਖੁਦ ਵੀ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇੰ ਜਿਵੇਂ ਐਨਸੈਂਬਲ ਅੰਦਰਲੇ ਬਣਾਵਟੀ ਸਿਸਟਮ ਇੱਕ ਅਵਸਥਾ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਜੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਐਨਸੈਂਬਲ ਉਤਪਤੀ [[ਲੀਓਵਿੱਲੇ ਦੀ ਥਿਊਰਮ (ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ)|ਲੀਓਵਿੱਲੇ ਸਮੀਕਰਨ]] (ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ) ਜਾਂ [[ਵੌਨ ਨਿਉਮਾੱਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] (ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ) ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਸਰਲਤਾ ਨਾਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਅੰਦਰਲੇ ਹਰੇਕ ਬਣਾਵਟੀ ਸਿਸਟਮ ਪ੍ਰਤਿ ਵੱਖਰੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਗਤੀ ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਉਪਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਵਟੀ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਵਕਤ ਉੱਪਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਅਵਸਥਾ ਤੱਕ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਐਨਸੈਂਬਲ ਦੀ ਇੱਕ ਸਪੈਸ਼ਲ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਉਹ ਐਨਸੈਂਬਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ ਉਤਪੰਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ । ਇਹਨਾਂ ਐਨਸੈਂਬਲਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਨ ਐਨਸੈਂਬਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕੰਡੀਸ਼ਨ ਨੂੰ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਉਦੋਂ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ, ਐਨਸੈਂਬਲ ਅੰਦਰਲੀ ਹਰੇਕ ਅਵਸਥਾ ਲਈ, ਓਸ ਅਵਸਥਾ ਅੰਦਰ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਟੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਇਸਦੀਆਂ ਭਵਿੱਖ ਤੇ ਭੂਤਕਾਲ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਐਨਸੈਂਬਲ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ।&lt;ref group=note&gt; ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ [[ਮਕੈਨੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ]] ਨਹੀਂ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ । ਬਾਦ ਵਾਲਾ ਸੰਤੁਲਨ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮ, ਫੋਰਸਾਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸੰਪੂਰਣ ਸੰਤੁਲਨ ਵਾਲੀ ਕਿਸੇ ਅਵਸਥਾ ਅੰਦਰ ਹੋਣ ਸਦਕਾ ਕਿਸੇ ਸੂਖਮ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਉਤਪੰਨ ਹੋਣਾ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਆਮਤੌਰ ਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;/ref&gt; ਆਈਸੋਲੇਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਐਨਸੈਂਬਲਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਐਨਸੈਂਬਲਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਕਤ ਬੀਤਨ ਤੇ ਬਦਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ/ਜਾਂ ਗੈਰ-ਆਇਸੋਲੇਟ ਕੀਤੇ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦੇ ਐਨਸੈਂਬਲਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

== ਸਟੈਟਿਸਟਿਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ==
ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ (ਜਿਸਨੂੰ ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਤਵ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਰਚਣਹਾਰੇ ਕਣਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ [[ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਸੰਤੁਲਨ]] ਅੰਦਰ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਥੂਲਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਪਦਾਰਥ ਅੰਦਰਲ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਤੇ ਸੂਖਮ ਵਰਤਾਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਸੰਪਰਕ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। 

ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸਹੀ ਤੌਰ ਤੇ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਧਿਆਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ (ਸਥਿਰ ਅਵਸਥਾ) ਉੱਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਨਹੀੰ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕਣ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਹੋਣੋਂ ਰੁਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ([[ਮਕੈਨੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ]]), ਸਗੋਂ ਸਿਰਫ ਇਹ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਐਨਸੈਂਬਲ ਉਤਪੰਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ । 
=== ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ===
ਕਿਸੇ ਆਇਸੋਲੇਟ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਿਸਟਮ ਵਾਲੇ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਸੰਤੁਲਨ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ [[ਜਰੂਰਤ ਜਿੰਨੀ ਕਾਫੀ ਸ਼ਰਤ|ਜਰੂਰਤ ਜਿੰਨੀ ਕਾਫੀ]] (ਪਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ) ਸ਼ਰਤ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਸਿਰਫ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ (ਕੁੱਲ ਐਨਰਜੀ, ਕੁੱਲ ਕਣ ਸੰਖਿਆ, ਆਦਿ) ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਫੰਕਸ਼ਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt;

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਖਰੇ ਸੰਤੁਲਨ ਐਨਸੈਂਬਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ ਕੁੱਝ ਐਨਸੈਂਬਲ ਹੀ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt; ਕੋਈ ਦਿੱਤੇ ਹੋਈ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਐਨਸੈਂਬਲ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਾਧੂ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਜਰੂਰੀ ਹਨ।

ਕਈ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅੰਦਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਤਰਜੀਹ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਲੈਣਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;tolman&quot;/&gt; ਇਹ ਸਵੈ-ਸਿਧਾਂਤ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ 
: ''ਕਿਸੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਗਿਆਤ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਗਿਆਤ ਬਣਤਰ ਵਾਲੇ ਆਇਸੋਲੇਟ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਿਸਟਮ ਲਈ, ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਓਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਕਿਸੇ ਵੀ [[ਸੂਖਮ-ਅਵਸਥਾ (ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ)|ਸੂਖਮ-ਅਵਸਥਾ]] ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਨਾਲ ਖੋਜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।''
ਬਰਾਬਰ ਤਰਜੀਹ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਵਾਲਾ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਇਸਤਰਾਂ ਥੱਲੇ ਵਿਵਰਿਤ ਕੀਤੇ [[ਮਾਈਕ੍ਰੋ-ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ]] ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਮੋਟੀਵੇਸ਼ਨ (ਵਿਕਾਸ-ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ) ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਤਰਜੀਹ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਵਾਲੇ ਸਵੈ-ਸਿੱਧ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਰਕ ਮੌਜੂਦ ਹਨ:
* [[ਐਰਗੌਡਿਕ ਪਰਿਕਲਪਨਾ]]: ਇੱਕ ਐਰਗੌਡਿਕ ਸਿਸਟਮ ਉਹ ਸਿਸਟਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪਹੁੰਚ-ਯੋਗ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਫਰੋਲਣ ਵਾਸਤੇ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਐਰਗੌਡਿਕ ਸਿਸਟਮ ਅੰਦਰ, ਸੂਖਮ-ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਫਿਕਸ ਊਰਜਾ ਵਾਲਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਸੰਭਵ ਸੰਤੁਲਨ ਐਨਸੈਂਬਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸੀਮਤ ਉਪਯੋਗ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਿਸਟਮ ਐਰਗੌਡਿਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ।
* [[ਇਨਡਿਫਰੈਂਸ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ]]: ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਹਰੇਕ ਅਨੁਕੂਲ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ । 
* [[ਉੱਚਤਮ ਐਨਟ੍ਰੌਪੀ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ|ਉੱਚਤਮ ਸੂਚਨਾ ਐਨਟ੍ਰੌਪੀ]]: ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰੂਪ ਇਹ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਹੀ ਐਨਸੈਂਬਲ ਉਹ ਐਨਸੈਂਬਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਗਿਆਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉੱਚਤਮ [[ਗਿਬਜ਼ ਐਨਟ੍ਰੌਪੀ]] ([[ਸੂਚਨਾ ਐਨਟ੍ਰੌਪੀ]]) ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ । &lt;ref&gt;{{Cite journal | last1 = Jaynes| first1 = E.| authorlink1 = Edwin Thompson Jaynes| title = Information Theory and Statistical Mechanics | url = https://archive.org/details/sim_physical-review_1957-05-15_106_4/page/n12| doi = 10.1103/PhysRev.106.620 | journal = Physical Review | volume = 106 | issue = 4 | pages = 620 | year = 1957 | pmid =  | pmc = |bibcode = 1957PhRv..106..620J }}&lt;/ref&gt;
ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਲਈ ਹੋਰ ਬੁਨਿਆਦੌ ਸਵੈ-ਸਿਧਾਂਤ ਵੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;uffink&quot;/&gt;

=== ਤਿੰਨ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਐਨਸੈਂਬਲ ===
{{main article|ਮਾਈਕ੍ਰੋ-ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ|ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ|ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ}}
ਇੱਕ ਸਰਲ ਰੂਪ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨ ਸੰਤੁਲਨ ਐਨਸੈਂਬਲ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸੀਮਤ ਵੌਲੀਊਮ ਅੰਦਰ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਕਿਸੇ ਵੀ [[ਆਈਸੋਲੇਟਡ }]] ਵਾਸਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt; ਇਹ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਅੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਅਕਸਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਐਨਸੈਂਬਲ ਹਨ। ਅਸਥੂਲਿਕ ਹੱਦ ਅੰਦਰ (ਜੋ ਥੱਲੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ) ਇਹ ਸਾਰੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। 
; [[ਮਾਈਕ੍ਰੋਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ]]
: ਅਜਿਹਾ ਸਿਸਟਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਐਨਰਜੀ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਬਣਤਰ (ਕਣਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਸੰਖਿਆ) ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਈਕ੍ਰੋਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਨਾਲ ਹਰੇਕ ਸੰਭਵ ਅਵਸਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜੋ ਓਸ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 
; [[ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ]]
: ਸਥਿਰ ਕੀਤੀ ਬਣਤਰ ਵਾਲਾ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਸਿਸਟਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਸ਼ੁੱਧ [[ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਤਾਪਮਾਨ|ਤਾਪਮਾਨ]] ਵਾਲੇ [[ਹੀਟ ਬਾਥ]] ਨਾਲ [[ਥਰਮਨ ਸੰਤੁਲਨ]] &lt;ref group=note&gt;ਇੱਥੇ ਵਰਤੇ ਸੰਚਾਰਕ ਥਰਮਲ ਸੰਤੁਲਨ (ਜਿਵੇਂ &quot;X ਦਾ ਥਰਮਲ ਸੰਤੁਲਨ Y ਨਾਲ ਹੈ&quot; ਵਿੱਚ) ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਸਿਸਟਮ ਵਾਸਤੇ ਐਨਸੈਂਬਲ ਨੂੰ ਓਦੋਂ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਜਦੋਂ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਸਿਸਟਮ ਨਾਲ ਕਮਜੋਰ ਤੌਰ ਤੇ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ&lt;/ref&gt;ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਬਦਲਦੀ ਊਰਜਾ ਵਾਲੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਬਣਤਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ; ਐਨਸੈਂਬਲ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਵੱਖਰੀਆੰ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀਆਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੁੰਦੀਆ੍ ਹਨ।
; [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ]]
: ਅਸਥਿਰ ਬਣਤਰ (ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਣ ਸੰਖਿਆਵਾਂ) ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਸਿਸਟਮ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਸੁਰੱਖਿਅਕ ਨਾਲ ਥਰਮਲ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੁਰੱਖਿਅਕ ਵਿਭਿੰਨ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕਣਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਸ਼ੁੱਧ ਤਾਪਮਾਨ, ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ [[ਰਸਾਇਣਕ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]]ਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰੈਂਡ ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਬਦਲਦੀ ਊਰਜਾ ਦੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ; ਐਨਸੈਂਬਲ ਅੰਦਰਲੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆੱ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਅਪਣੀ ਕੁੱਲ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਕਣ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀਆਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 

ਕਈ ਕਣਾਂ ([[ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਸੀਮਾ]]) ਵਾਲੇ ਸਿਸਟਮਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਉੱਪਰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਿੰਨੇ ਐਨਸੈਂਬਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਵਰਤਾਓ ਦੇਣ ਲਈ ਮਜਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਿਹੜਾ ਐਨਸੈਂਬਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਕਿਹੜਾ ਨਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ, ਇਹ ਫੇਰ ਸਧਾਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਗਣਿਤਿਕ ਅਸਾਨੀ ਦਾ ਮਸਲਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Reif&quot;&gt;{{cite book | last = Reif | first = F. | title = Fundamentals of Statistical and Thermal Physics| url = https://archive.org/details/fundamentalsofst00fred | publisher = McGraw–Hill | year = 1965 |isbn =9780070518001|page=[https://archive.org/details/fundamentalsofst00fred/page/227 227]}}&lt;/ref&gt;

ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮਾਮਲਿਆਂ, ਜਿੱਥੇ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਐਨਸੈਂਬਲ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਨਤੀਜੇ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ:
* ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਕੋਪਿਕ ਸਿਸਟਮ । 
* ਇੱਕ ਫੇਜ਼ ਟ੍ਰਾਂਜ਼ੀਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਸਟਮ । 
* ਲੰਬੀ ਰੇਂਜ ਵਾਲੀਆਂ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਸਟਮ ।

ਇਹਨਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅੰਦਰ, ਸਹੀ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਐਨਸੈਂਬਲ ਜਰੂਰ ਹੀ ਇਸਤਰਾੰ ਚੁਣੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਐਨਸੈਂਬਲਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਨਾ ਕੇਵਲ ਉਤ੍ਰਾਵਾਂ-ਚੜਾਵਾਂ ਦੇ ਅਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਔਬਜ਼ਰਵੇਬਲ ਫਰਕ ਹੋਣ, ਸਗੋਂ ਕਣਾਂ ਦੀ ਵਿਸਥਾਰ-ਵੰਡ ਵਰਗੀਆਂ ਔਸਤਨ ਮਾਤ੍ਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਔਬਜ਼ਰਵੇਬਲ ਫਰਕ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਹੀ ਐਨਸੈਂਬਲ ਉਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲੱਛਣਬੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖੇ- ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਸਿਸਟਮ ਬਾਬਤ ਸੂਚਨਾ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰੇ ਉਹ ਐਨਸੈਂਬਲ ਸਹੀ ਐਨਸੈਂਬਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;tolman&quot;/&gt;
{{ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਐਨਸੈਂਬਲ}}

=== ਕੈਲਕਿਉਲੇਸ਼ਨ ਵਿਧੀਆਂ ===
ਕਿਸੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸਿਸਟਮ ਵਾਸਤੇ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਐਨਸੈਂਬਲ ਲਈ ਲੱਛਣਾਤਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਫੰਕਸ਼ਨ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੇ, ਓਹ ਸਿਸਟਮ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਲੱਛਣਾਤਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਫੰਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਮੈਕ੍ਰੋਸਕੋਪਿਕ ਔਬਜ਼ਰਵੇਬਲ ਕੱਢੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ)। ਫੇਰ ਵੀ, ਕਿਸੇ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਐਨਸੈਂਬਲ ਦੇ ਲੱਛਣਾਤਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਫੰਕਸ਼ਨ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣਾ ਕੋਇ ਸਰਲ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਹਰੇਕ ਸੰਭਵ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂਕਿ ਕੁੱਝ ਪਰਿਕਲਪਿਤ ਸਿਸਟਮ ਸਹੀ ਤੋਰ ਤੇ ਹੱਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਫੇਰ ਵੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ (ਅਤੇ ਵਾਸਤਵਿਕ) ਮਾਮਲੇ ਸਹੀ ਹੱਲ ਵਾਸਤੇ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ੁੱਧ ਐਨਸੈਂਬਲ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਔਸਤਨ ਮਾਤ੍ਰਾਵਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਤਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। 
==== ਇੰਨਬਿੰਨ ====
ਕੁੱਝ ਮਾਮਲੇ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ਸਹੀ ਹੱਲ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। 
* ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਸੂਖਮ ਸਿਸਟਮਾਂ ਵਾਸਤੇ, ਐਨਸੈਂਬਲਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਭਵ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿਰਫ ਗਿਣਤੀ ਕਰਕੇ ਸਿੱਧਾ ਹੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਸਹੀ ਡਾਇਗਨਲਾਇਜ਼ੇਸ਼ਨ ਵਰਤ ਕੇ, ਜਾਂ ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਸਾਰੀ ਫੇਜ਼ ਸਪੇਸ ਉੱਪਰ ਇੰਟਗ੍ਰਲ ਰਾਹੀਂ)। 
* ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਸਟਮ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿਖੇੜਨਯੋਗ ਸੂਖਮ ਸਿਸਟਮਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਹਰੇਕ ਉੱਪ-ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਸੁਤੰਤਰ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨਯੋਗ ਤੌਰ ਤੇ, ਗੈਰ-ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਵਾਲੇ ਕਣਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਆਦਰਸ਼-ਬੱਧ ਗੈਸਾਂ ਇਹ ਗੁਣ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ [[ਮੈਕਸਵੈੱਲ-ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਸਟੈਟਿਕਸ]], [[ਫਰਮੀ-ਡੀਰਾਕ ਸਟੈਟਿਕਸ]], ਅਤੇ [[ਬੋਸ-ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਸਟੈਟਿਕਸ]] ਦੀਆਂ ਸਹੀ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;tolman&quot;/&gt;
* ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ ਵਾਲੇ ਕੁੱਝ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਿਸਟਮ ਹੱਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਕਠਿਨ ਗਣਿਤਿਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਾਹੀਂ, ਕੁੱਝ [[ਖਿਡੌਣਾ ਮਾਡਲ]]ਾਂ ਵਾਸਤੇ ਸਹੀ ਹੱਲ ਖੋਜੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{cite book | isbn = 9780120831807 | title = Exactly solved models in statistical mechanics | url = https://archive.org/details/exactlysolvedmod0000baxt | last1 = Baxter | first1 = Rodney J. | year = 1982 | publisher = Academic Press Inc.  | pages =  }}&lt;/ref&gt; ਕੁੱਝ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਵਿੱਚ [[ਬੈਥੇ ਅਨਸਾਟਜ਼]], ਜ਼ੀਰੋ ਫੀਲਡ ਅੰਦਰ [[ਸਕੁਏਅਰ-ਲੈਟਿਸ ਆਇਸਿੰਗ ਮਾਡਲ]], [[ਹਾਰਡ ਹੈਕਸਾਗਨ ਮਾਡਲ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

==== ਮੋਂਟੇ ਕਾਰਲੋ ====
{{main article|ਮੋਂਟੇ ਕਾਰਲੋ ਵਿਧੀ}}
ਇੱਕ ਅਨੁਮਾਨਤ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਜੋ ਕੰਪਿਊਟਰਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਢੁਕਵੀਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ [[ਮੋਂਟੇ ਕਾਰਲੋ ਵਿਧੀ]] ਹੈ, ਜੋ ਮਨਮਰਜੀ ਨਾਲ (ਜਾਇਜ ਭਾਰ ਵਾਲੀਆਂ) ਚੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਸੰਭਵ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ-ਪਰਖ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਇਹ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਸਿਸਟਮ ਦੀਆਂ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਪੂਰਾ ਸੈੱਟ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਨਮੂਨਾ ਰਚਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਲੱਛਣਾਤਮਿਕ ਫੰਕਸ਼ਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਨਮੂਨੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਗਲਤੀਆਂ ਇੱਕ ਮਨਮਰਜੀ ਤੱਕ ਦੇ ਘੱਟ ਪੱਧਰ ਤੱਕ ਘਟਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
* [[ਮੈਟ੍ਰੋਪੋਲਿਸ-ਹਾਸਟਿੰਗਜ਼ ਅਲੌਗ੍ਰਿਥਮ[[ ਇੱਕ ਕਲਾਸੀਕ ਮੋਂਟੇ ਕਾਰਲੋ ਵਿਧੀ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਲਈ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸੀ। 
* [[ਪਾਥ ਇੰਟਗ੍ਰਲ ਮੋਂਟੇ ਕਾਰਲੋ]], ਵੀ ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਦੇ ਨਮੂਨੀਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

==== ਹੋਰ ====
* ਵਿਰਲੀਆਂ ਗੈਰ-ਆਦਰਸ਼ ਗੈਸਾਂ ਲਈ, [[ਝੁੰਡ ਫੈਲਾਓ]] ([[ਕਲੱਸਟ੍ਰ ਐਕਸਪੈਂਸ਼ਨ]]) ਵਰਗੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਕਮਜੋਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਲਈ [[ਪਰਚਰਬੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰੀ]] ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ [[ਵਾਇਰਲ ਫੈਲਾਓ]] ਵੱਲ ਲਿਜਾਂਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;balescu&quot;/&gt;
* ਸੰਘਣੇ ਵਹਿੰਦੇ ਤਰਲਾਂ ਲਈ, ਘਟਾਏ ਹੋਏ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਸ਼ਨ ਫੰਕਸ਼ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਖੇਪ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ [[ਰੇਡੀਅਲ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਸ਼ਨ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਅੰਦਰ ।&lt;ref name=&quot;balescu&quot;/&gt;
* ਐਰਗੌਡਿਕ ਸਿਸਟਮਾਂ ਅੰਦਰ, [[ਮੌਲੀਕਿਊਲਰ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਕੰਪਿਊਟਰ ਬਣਾਵਟਾਂ [[ਮਾਈਕ੍ਰੋਕਾਨੋਨੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ]] ਔਸਤਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ ਹੀਟ ਬਾਥ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਸੰਪ੍ਰਕ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨਾਲ, ਇਹ ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਅਤੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਕਾਨੋਨੀਕਲ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦਾ ਮਾਡਲ ਵੀ ਬਣਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। 
* ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨੀਕਲ ਨਤੀਜਆਂ (ਦੇਖੇ ਥੱਲੇ) ਵਾਲੀਆਂ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਵਿਧੀਆਂ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

== ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ==
{{see also|ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ}}
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੇ ਭੌਤਿਕੀ ਵਰਤਾਰੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਜੋ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੁਆਸੀ-ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ:
* [[ਥਰਮਲ ਕੰਡਕਸ਼ਨ|ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਗਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀਟ ਸੰਚਾਰ]], ਜੋ ਇੱਕ ਤਾਪਮਾਨ ਅਸੰਤੁਲਨ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
* [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਕੰਡਕਸ਼ਨ|ਕਿਸੇ ਕੰਡਕਟਰ (ਸੁਚਾਲਕ) ਅੰਦਰ ਚਾਰਜਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਰਾਹੀਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਕਰੰਟਾਂ ਦਾ ਹੋਣਾ]], ਜੋ ਇੱਕ ਵੋਲਟੇਜ ਅਸੁੰਤਲਨ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 
* ਤਤਕਾਲ [[ਰਸਾਇਣਕ ਕ੍ਰਿਆ]]ਵਾਂ ਜੋ ਸੁਤੰਤਰ ਐਨਰਜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮੀ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। 
* [[ਰਗੜ-ਬਲ]], [[ਡਿੱਸੀਪੇਸ਼ਨ]] (ਖਪਤ), [[ਕੁਆਂਟਮ ਡੀਕੋਹਰੰਸ]],
* ਬਾਹਰੀ ਫੋਰਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੰਕ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਿਸਟਮ ([[ਔਪਟੀਕਲ ਪੰਪਿੰਗ]], ਆਦਿ),
* ਅਤੇ ਆਮਤੌਰ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਪਲਟਣਯੋਗ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ।
ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਵਕਤ ਉੱਤੇ ਲੱਛਣਾਤਮਿਕ ਦਰਾਂ ਨਾਲ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਦਰਾਂ ਇੰਜੀਨਿਅਰਿੰਗ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੈਰ-ਸੰੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦਾ ਖੇਤਰ ਸੂਖਮ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਇਹਨਾਂ ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। (ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਸਿਰਫ ਓਦੋਂ ਅੰਤਿਮ ਨਤੀਜਾ ਕੈਲਕੁਲੇਟ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਬਾਹਰੀ ਅਸੰਤੁਲਨ ਹਟਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਐਨਸੈਂਬਲ ਸੰਤੁਲਨ ਤੱਕ ਥੱਲੇ  ਵਾਪਿਸ ਬੈਠਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।)
ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ, ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਇਸੋਲੇਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਿਸਟਮ [[ਲੀਓਵਿੱਲੇ ਦੀ ਥਿਊਰਮ (ਹੈਮਿਲਟੋਨੀਅਨ)|ਲੀਓਵਿੱਲੇ ਦੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਜਾਂ ਇਸਦੀ ਕੁਆਂਟਮ ਤੁੱਲ [[ਵੌਨ ਨਿਊਮਨ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਵਰਗੀਆਂ ਨਿਰਧਾਰਨਾਤਮਿਕ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਵਕਤ ਬੀਤਣ ਤੇ ਉਤਪੰਨ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਐਨਸੈਂਬਲ ਅੰਦਰਲੀ ਹਰੇਕ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਤਿ ਸੁਤੰਤਰ ਗਤੀ ਦੀਆਂ ਮਕੈਨੀਕਲ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਅਪਲਾਈ ਕਰਕੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਨਤੀਜਾ ਹਨ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ, ਇਹ ਐਨਸੈਂਬਲ ਉਤਪਤੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਛੁਪੀ ਮਕੈਨੀਕਲ ਗਤੀ ਦੀ ਗੁੰਝਲਦਾਰਤਾ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸਹੀ ਹੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੇ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ, ਐਨਸੈਂਬਲ ਉਤਪਤੀ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਪਲਟਣਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੀਆਂ (ਐਨਸੈਂਬਲ ਦੀ [[ਗਿਬਜ਼ ਐਨਟ੍ਰੌਪੀ]] ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ)। ਨਾ-ਪਲਟਣਯੋਗ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਨਮੂਨੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਿੱਧਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ, ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਟੀ ਅਤੇ ਪਲਟਣਯੋਗ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵਾਧਞ ਫੈਕਟਰਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 

ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਮਕੈਨਿਕਸ ਇਸਤਰਾਂ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਰਿਸਰਚ ਦਾ ਇੱਕ ਸਕ੍ਰਿਆ ਖੇਤਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਵਾਧੂ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦਾ ਦਾਇਰਾ ਫਰੋਲਣਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਗਲੇ ਉੱਪ-ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦਰਸਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। 
=== ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ===
ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ [[ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ]] (ਬੇਢਬਾ) ਵਰਤਾਓ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ ਵਰਤਾਓ ਐਨਸੈਂਬਲ ਅੰਦਰ ਮੌਜੂਦ ਸੂਚਨਾ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਤਕਨੀਕੀ ਤੌਰ ਤੇ ਗਲਤ ਹੈ ([[ਬਲੈਕ ਹੋਲ ਸੂਚਨਾ ਪਹੇਲੀ|ਪਰਿਕਲਪਿਤ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕ ਹੋਲਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ]] ਤੋਂ ਛੁੱਟ, ਕੋਈ ਸਿਸਟਮ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਗੁਆਚ ਜਾਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ), ਫੇਰ ਵੀ ਬੇਢਬਾਪਣ ਇਹ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਕਤ ਪਾ ਕੇ ਸਿਸਟਮ ਅੰਦਰ ਕਠਿਨ ਸਹਿ-ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਸਿਸਟਮ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਰਮਿਆਨ ਸਹਿਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਹਿ-ਸਬੰਧ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦੇ ਅਸਥਿਰਾਂਕਾਂ ਉੱਤੇ [[ਕਾਓਟਿਕ]] ਜਾਂ [[ਸੂਡੋਰੈਂਡੱਮ]] ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਹਿ-ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਬੇਢਬੇਪਣ ਨਾਲ ਬਦਲ ਕੇ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨਾਂ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਅਸਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
{{unordered list
|1= ''[[ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]]'': ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਰੂਪ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਸ਼ਬਦ ਘੜੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ [[ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਥਿਊਰੀ|ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਥਿਊਰੀ]] ਦੀਆਂ ਪੜਾਈਆਂ ਅੰਦਰ ਦਿਸਿਆ । [[ਜੇਮਸ ਕਲ੍ਰਕ ਮੈਕਸਵੈੱਲ]] ਸਾਬਤ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਕਿ ਮੌਲੀਕਿਊਲਰ ਟਕ੍ਰਾਓ ਕਿਸੇ ਗੈਸ ਅੰਦਰਲੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਾਓਟਿਕ ਗਤੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋਣਗੇ । [[ਲੁਡਵਿਗ ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ]] ਨੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ, ਕਿਸੇ ਸੰਪੂਰਣ ਬੇਢਬੇਪਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ [[ਮੌਲੀਕਿਊਲਰ ਕਾਓਸ]] ਨੂੰ ਲੇ ਕੇ, ਕਿਸੇ ਗੈਸ ਅੰਦਰਲੇ ਕਣਾਂ ਦੀਆਂ ਗਤੀਆਂ ਇੱਕ ਸਰਲ [[ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਅਪਣਾਉਣਗੀਆਂ ਜੋ ਗੈਸ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਸੰਤੁਲਨ ਅਵਸਥਾ (ਦੇਖੋ [[H-ਥਿਊਰਮ]]) ਤੱਕ ਪੁਨਰ-ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ । 
[[ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਇਕੁਏਸ਼ਨ]] ਅਤੇ ਸਬੰਧਤ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਔਜ਼ਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਅੱਤ ਸਰਲਤਾ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸੰਖੇਪਤਾ ਅਨੁਮਾਨ ਅਜਿਹੇ ਸਿਸਟਮਾਂ ਅੰਦਰ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਦਿਲਚਸਪ ਸੂਚਨਾ ਤੁਰੰਤ ਹੀ (ਸਿਰਫ ਇੱਕੋ ਟਕ੍ਰਾਓ ਤੋਂ ਬਾਦ) ਕਠਿਨ ਸਹਿ-ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਰਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਬਣਨ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਇਕੁਏਸ਼ਨ ([[ਟਰਾਂਜ਼ਿਸਟ੍ਰ]]ਾਂ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਡੋਪ ਕੀਤੇ ਹੋਏ [[ਸੇਮੀਕੰਡਕਟਰ]]ਾਂ ਅੰਦਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਸੰਚਾਰ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬਣਾਵਟਾਂ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਗੈਸ ਦੇ ਤੁੱਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 

ਥੀਮ ਅੰਦਰ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਕੁਆਂਟਮ ਤਕਨੀਕ [[ਰੈਂਡੱਮ ਫੇਜ਼ ਅਪ੍ਰੌਕਸੀਮੇਸ਼ਨ]] ਹੈ। 
|2= ''[[BBGKY ਪਦ-ਕ੍ਰਮ]]'':
ਤਰਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਣੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਅੰਦਰ, ਇੱਕ ਟਕ੍ਰਾਓ ਤੋਂ ਬਾਦ ਕਣਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਸਹਿ-ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦੇਣਾ ਸਹੀ (ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । [[BBGKY ਪਦ-ਕ੍ਰਮ]] (ਬੋਗੋਲੀਓਬੋਵ-ਬੌਰਨ-ਗ੍ਰੀਨ-ਕਿਰਕਵੁਡ-ਯਵੌਨ ਹਾਇਰਾਰਚੀ) ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ-ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਇਕੁਏਸ਼ਨਾਂ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਰੀਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਡਿਲਿਊਟ ਗੈਸ ਮਾਮਲੇ ਤੋਂ ਪਰੇ ਫੈਲਾਓਣ ਲਈ ਵੀ ਤਰੀਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਕੁੱਝ ਟਕ੍ਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਬਾਦ ਸਹਿ-ਸਬੰਧ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਣ । 

|3= ''[[ਕੇਲਡਿਸ਼ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ]]'' (a.k.a. NEGF—ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਗਰੀਨ ਫੰਕਸ਼ਨ):
ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਸਮੇਤ ਇੱਕ ਕੁਆਂਟਮ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਕੇਲਡਿਸ਼ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਅੰਦਰ ਖੋਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਅਕਸਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ [[ਕੁਆਂਟਮ ਸੰਚਾਰ]] ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨਾਂ ਅੰਦਰ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 
}}

=== ਨਜ਼ਦੀਕੀ-ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਧੀਆਂ ===
ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਮਾਡਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਅਜਿਹੇ ਸਿਸਟਮਾਂ ਨਾਲ ਵਰਤਦੀ (ਵਾਸਤਾ ਰੱਖਦੀ) ਹੈ ਜੋ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਸਿਰਫ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਿੱਲਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸੂਖਮ ਛੇੜਖਾਨੀਆਂ ਨਾਲ, ਜਵਾਬ ਨੂੰ [[ਲੀਨੀਅਰ ਰਿਸਪੌਂਸ ਥਿਊਰੀ]] ਅੰਦਰ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [[ਫਲੱਕਚੁਏਸ਼ਨ-ਡਿੱਸੀਪੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰਮ]] ਦੁਆਰਾ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਤੀਜਾ, ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਜਵਾਬ, ਸੰਤੁਲਨ ਸ਼ੁੱਧ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁੱਲ ਸੰਤੁਲਨ ਅੰਦਰ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਹੋਣ ਵੇਲੇ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੇ [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਉਤ੍ਰਾਓ-ਚੜਾਓ|ਉਤ੍ਰਾਵਾਂ-ਚੜਾਵਾਂ]] ਪ੍ਰਤਿ ਸਬੰਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ, ਕੋਈ ਸਿਸਟਮ ਜੋ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਚਾਹੇ ਓਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਬਲਾਂ ਜਾਂ ਉਤ੍ਰਾਵਾਂ-ਚੜਾਵਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ- ਸੰਤੁਲਨ ਵੱਲ ਓਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿਸਟਮ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਜਾਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਤੋਂ ਪਰੇ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;balescu&quot;/&gt;{{rp|664}}

ਇਹ ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਤੋਂ ਨਤੀਜੇ ਕੱਢ ਕੇ [[ਓਹਮ ਦਾ ਨਿਯਮ|ਓਹਮ ਸੁਚਾਲਕਤਾ]] ਅਤੇ [[ਥਰਮਲ ਸੁਚਾਲਕਤਾ]] ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਅਸਿੱਧਾ ਰਸਤਾ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਗਣਿਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ (ਕੁੱਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਅੰਦਰ) ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਜਿਆਦਾ ਜਿਮੇਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸਲਈ ਉਤ੍ਰਾਓ-ਚੜਾਓ-ਡਿੱਸੀਪੇਸ਼ਨ ਸੰਪਰਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਅਸਾਨੀਦਾਇਕ ਸ਼ੌਰਟਕੱਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। 

ਇਸ ਸੰਪਰਕ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਕੁੱਝ ਸਿਧਾਂਤਿਕ ਔਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ:
* [[ਉਤ੍ਰਾਓ-ਚੜਾਓ-ਡਿੱਸੀਪੇਸ਼ਨ ਥਿਊਰਮ]]
* [[ਔਂਸਾਗਰ ਰੈਸੀਪ੍ਰੋਕਲ ਸਬੰਧ]]
* [[ਗ੍ਰੀਨ-ਕੁਬੋ ਸਬੰਧ]]
* ਲਾਨਦਾਓਇਰ-ਬੁੱਟਿਕਰ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ 
* [[ਮੋਰੀ-ਜ਼ਵਾਂਜ਼ਿਗ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ]]

=== ਹਾਈਬ੍ਰਿਡ ਵਿਧੀਆਂ ===
ਇੱਕ ਅਡਵਾਂਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ ਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਲੀਨੀਅਰ ਰਿਸਪੌਂਸ ਥਿਊਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਮੇਲ ਵਰਤਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਕਿਸੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਸੁਚਾਲਕਤਾ ਅੰਦਰ ਕੁਆਂਟਮ ਕੋਹਰੰਸ ਅਸਰਾਂ ([[ਕਮਜੋਰ ਸਥਾਨਿਕਤਾ]]), [[ਸੁਚਾਲਕਤਾ ਉਤ੍ਰਾਓ-ਚੜਾਓ]] ਨਾਪਣ ਪ੍ਰਤਿ ਇੱਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਕੇਲਡਿਸ਼ ਵਿਧੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਵਿਭਿੰਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਟੌਕਾਸਟਿਕ [[ਡੀਫੇਜ਼ਿੰਗ]] ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਗ੍ਰੀਨ-ਕੁਬੋ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite journal | last1 = Altshuler | first1 = B. L. | last2 = Aronov | first2 = A. G. | last3 = Khmelnitsky | first3 = D. E. | doi = 10.1088/0022-3719/15/36/018 | title = Effects of electron-electron collisions with small energy transfers on quantum localisation | journal = Journal of Physics C: Solid State Physics | volume = 15 | issue = 36 | pages = 7367 | year = 1982 | pmid =  | pmc = |bibcode = 1982JPhC...15.7367A }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal | last1 = Aleiner | first1 = I. | last2 = Blanter | first2 = Y. | doi = 10.1103/PhysRevB.65.115317 | title = Inelastic scattering time for conductance fluctuations | journal = Physical Review B | volume = 65 | issue = 11 | year = 2002 | pmid =  | pmc = |arxiv = cond-mat/0105436 |bibcode = 2002PhRvB..65k5317A }}&lt;/ref&gt;

== ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਉਪਯੋਗ ==
ਐਨਸੈਂਬਲ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਬਾਬਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅੰਦਰ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਿਤਾ ਨਾਲ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਨਸੈਂਬਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:
* ਵਕਤ ਬੀਤਣ ਤੇ [[ਅਨਸਰਟਨਟੀ ਦਾ ਸੰਚਾਰ]],&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt;
* ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ [[ਔਰਬਿਟ]]ਾਂ ਦਾ [[ਰਿਗ੍ਰੈਸ਼ਨ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ]],
* ਮੌਸਮ ਦੀ [[ਐਨਸੈਂਬਲ ਫੋਰਕਾਸਟਿੰਗ]],
* [[ਨਿਊਟ੍ਰਲ ਨੈਟਵਰਕ]]ਾਂ ਦਾ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ,
* ਗੇਮ ਥਿਊਰੀ ਅਤੇ ਇਕਨੌਮਿਕਸ ਅੰਦਰ ਬੰਨੀਆਂ ਹੋਈਆਂ-ਰੇਸ਼ਨਲ [[ਪੁਟੈਂਸ਼ਨ ਗੇਮ]]ਾਂ ।

== ਇਤਿਹਾਸ ==
1738 ਵਿੱਚ, ਸਵਿੱਸ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ [[ਡੈਨੀਅਲ ਬ੍ਰਨੌਲੀ]] ਨੇ ਹਾਈਡ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਛਾਪਿਆ ਜਿਸਨੇ [[ਗੈਸਾਂ ਦੀ ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਥਿਊਰੀ]] ਵਾਸਤੇ ਬੁਨਿਆਦ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ । ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਨੌਲੀ ਨੇ ਇਹ ਤਰਕ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਗੈਸਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਮੌਲੀਕਿਊਲਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਖਿਆ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਸਤਹਿ ਉੱਤੇ ਅਸਰ ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਗੈਸ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ [[ਗਰਮੀ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਸਰਲਤਾ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਤੀ ਦੀ ਕਾਇਨੈਟਿਕ ਊਰਜਾ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;uffink&quot;/&gt;

1859 ਵਿੱਚ, [[ਰਡਲਫ ਕਲਾਓਸੀਅਸ]] ਦਾ ਮੌਲੀਕਿਊਲਾਂ ਦੇ ਡਿੱਫਿਊਜ਼ਨ ਉੱਤੇ ਪੇਪਰ ਪੜਨ ਤੋਂ ਬਾਦ, ਸਕੌਟਿਸ਼ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਜੇਮਸ ਕਲ੍ਰਕ ਮੈਕਸਵੈੱਲ]] ਨੇ ਮੌਲੀਕਿਊਲਰ ਵਿਲੌਸਟੀਆਂ ਦੀ [[ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਡਿਸਟ੍ਰੀਬਿਊਸ਼ਨ]] ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕੀਤੀ, ਜਿਸਨੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਰੇਂਜ ਅੰਦਰ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵਿਲੌਸਟੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਮੌਲੀਕਿਊਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਦਿੱਤਾ । ਇਹ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਿਆ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਨਿਯਮ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{cite book |author=Mahon, Basil |title=The Man Who Changed Everything – the Life of James Clerk Maxwell |location=Hoboken, NJ |publisher=Wiley |year=2003 |isbn=0-470-86171-1 |oclc=52358254}}&lt;/ref&gt; ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਬਾਦ, 1864 ਵਿੱਚ, [[ਲੁਡਵਿਗ ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ]], ਜੋ ਵੀਆਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ, ਮੈਕਸਵੈੱਲ ਦੇ ਪੇਪਰ ਨਜ਼ਦੀਕ ਆਇਆ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ ।

ਸਹੀ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ 1870ਵੇਂ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਕੰਮ ਉਸਦੇ 1896 ਦੇ ''ਲੈਕਚਰਜ਼ ਔਨ ਗੈਸ ਥਿਊਰੀ'' ਵਿੱਚ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite book |title=Statistical Thermodynamics and Stochastic Theory of Nonequilibrium Systems |last1=Ebeling |first1=Werner |last2=Sokolov |first2=Igor M. |year=2005 |publisher=World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. |isbn=978-90-277-1674-3 |pages=3–12 |url=https://books.google.com/books?id=KUjFHbid8A0C}} (section 1.2)&lt;/ref&gt; ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਦੀ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਵਿਆਖਿਆ ਉੱਤੇ ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਦੇ ਮੂਲ ਪੇਪਰ, [[H-ਥਿਊਰਮ]], [[ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਥਿਊਰੀ (ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਥਿਊਰੀ]], [[ਥਰਮਲ ਸੰਤੁਲਨ]], ਗੈਸਾਂ ਦੀ [[ਅਵਸਥਾ ਸਮੀਕਰਨ]], ਅਤੇ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਵਿਸ਼ੇ, ਵਿਆਨਾ ਅਕੈਡਮੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੋਸਾਈਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਪਗ 2,000 ਸਫ਼ੇ ਮੱਲਦੇ ਹਨ। ਬੋਲਟਜ਼ਮਨ ਨੇ ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਪਣੀ [[H-ਥਿਊਰਮ]] ਨਾਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਲਈ ਪਰਖਾਂ-ਪੜਤਾਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ।

ਸ਼ਬਦ &quot;ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ&quot; 1884 ਵਿੱਚ ਅਮੈਰੀਕਨ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਜੋਸੀਆਹ ਵਿਲੀਆਰਡ ਗਿਬਜ਼]] ਵੱਲੋਂ ਘੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;J. W. Gibbs, &quot;On the Fundamental Formula of Statistical Mechanics, with Applications to Astronomy and Thermodynamics.&quot; Proceedings of the American Association for the Advancement of Science, '''33''', 57-58 (1884). Reproduced in ''The Scientific Papers of J. Willard Gibbs, Vol II'' (1906), [https://archive.org/stream/scientificpapers02gibbuoft#page/16/mode/2up pp.&amp;nbsp;16].&lt;/ref&gt;&lt;ref group=note&gt; ਗਿਬਜ਼ ਮੁਤਾਬਿਕ, ਸ਼ਬਦ &quot;ਸਟੈਟਿਕਸ&quot;, ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ, ਯਾਨਿ ਕਿ, ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ, 1871 ਵਿੱਚ ਸਕੌਟਿਸ਼ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ [[ਜੇਮਸ ਕਲ੍ਰਕ ਮੈਕਸਵੈੱਲ]] ਵੱਲੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਲੋਂ: J. Clerk Maxwell, ''Theory of Heat'' (London, England: Longmans, Green, and Co., 1871), [https://books.google.com/books?id=DqAAAAAAMAAJ&amp;pg=PA309 p. 309:] &quot;ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਪੁੰਜਾਂ ਨਾਲ ਵਾਸਤਾ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਮੌਲੀਕਿਊਲਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ, ਫੇਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਮੈਂ ਕੈਲਕੁਲੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਖਤ ਡਾਇਨੈਮੀਕਲ ਵਿਧੀ ਛੱਡਣ ਲਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕੈਲਕੁਲਸ ਦੁਆਰਾ ਹਰੇਕ ਗਤੀ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ।&quot;&lt;/ref&gt; &quot;ਪ੍ਰੋਬੇਬਿਲਿਸਟਿਕ ਮਕੈਨਿਕਸ&quot; ਜਰੂਰ ਹੀ ਅੱਜਕੱਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜਿਆਦਾ ਢੁਕਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦਿਸਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਮਜਬੂਤੀ ਨਾਲ ਪਕੜਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite book |title=The enigma of probability and physics |last=Mayants |first=Lazar |year=1984 |publisher=Springer |isbn=978-90-277-1674-3 |page=174 |url=https://books.google.com/books?id=zmwEfXUdBJ8C&amp;pg=PA174}}&lt;/ref&gt; ਅਪਣੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਪਹਿਲਾਂ, ਗਿਬਜ਼ ਨੇ 1902 ਵਿੱਚ [[ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲਜ਼ ਇਨ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਛਾਪੀ, ਜੋ ਅਜਿਹੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਸਾਰੇ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਿਸਟਮਾਂ- ਸੂਖਮ ਜਾਂ ਅਸਥੂਲ, ਗੈਸਾਂ ਜਾਂ ਗੈਰ-ਗੈਸਾਂ- ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਸਰਵ ਸਧਾਰਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਫਾਰਮੂਲਾ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;/&gt; ਗਿਬਜ਼ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਫ੍ਰੇਮਵਰਕ [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅੰਦਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਵਿਓਂਤਬੰਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।, ਫੇਰ ਵੀ ਉਹ ਅਜਿਹੀ ਸਰਵ-ਸਧਾਰਨਤਾ ਵਾਲੇ ਸਨ ਕਿ, ਉਹ ਬਾਦ ਦੇ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਵੱਲੋਂ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਪਾਏ ਗਏ, ਅਤੇ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਤੱਕ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰਚਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;tolman&quot;/&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
{{Commons category|ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ}}
{{colbegin|2}}
* [[ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]]: [[ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ|ਗੈਰ-ਸੰਤੁਲਨ]], [[ਕੈਮੀਕਲ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ|ਕੈਮੀਕਲ]]
* [[ਮਕੈਨਿਕਸ]]: [[ਕਲਾਸੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ|ਕਲਾਸੀਕਲ]], [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ|ਕੁਆਂਟਮ]]
* [[ਪਰੋਬੇਬਿਲਟੀ]], [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ (ਗਣਿਤਿਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਐਨਸੈਂਬਲ]]
* ਸੰਖਿਅਕ ਵਿਧੀਆਂ: [[ਮੋਂਟੇ ਕਾਰਲੋ ਵਿਧੀ]], [[ਮੌਲੀਕਿਊਲਰ ਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]]
* [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਫਿਜ਼ਿਕਸ]]
* [[ਕੁਆਂਟਮ ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ]]
* [[ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਧਿਆਨਯੋਗ ਟੈਕਸਟਬੁੱਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]
* [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ#ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ|ਸਟੈਟਿਸਟਿਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਅੰਦਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]
{{colend}}
{{Books-inline|ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ ਦੀਆਂ ਬੁਨਿਆਦਾਂ}}

== ਨੋਟਸ ==
{{reflist|group=note}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|refs=
&lt;ref name=&quot;gibbs&quot;&gt;{{cite book |last=Gibbs |first=Josiah Willard |authorlink=Josiah Willard Gibbs |title=[[Elementary Principles in Statistical Mechanics]] |year=1902 |publisher=[[Charles Scribner's Sons]] |location=New York}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;tolman&quot;&gt;{{cite book | last=Tolman |first=R. C. | authorlink = Richard C. Tolman | year=1938 | title=The Principles of Statistical Mechanics | publisher=[[Dover Publications]] | isbn = 9780486638966}}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;balescu&quot;&gt;{{Cite book | isbn = 9780471046004 | title = Equilibrium and Non-Equilibrium Statistical Mechanics | last1 = Balescu | first1 = Radu | authorlink1 = Radu Balescu | year = 1975 | publisher = John Wiley &amp; Sons  | pages =  }}&lt;/ref&gt;
&lt;ref name=&quot;uffink&quot;&gt;J. Uffink, &quot;[http://philsci-archive.pitt.edu/2691/1/UffinkFinal.pdf Compendium of the foundations of classical statistical physics.]&quot; (2006)&lt;/ref&gt;
}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://plato.stanford.edu/entries/statphys-statmech/ Philosophy of Statistical Mechanics] article by Lawrence Sklar for the [[Stanford Encyclopedia of Philosophy]].
* [http://www.sklogwiki.org/ Sklogwiki - Thermodynamics, statistical mechanics, and the computer simulation of materials.]  SklogWiki is particularly orientated towards liquids and soft condensed matter.
*[http://history.hyperjeff.net/statmech.html Statistical Thermodynamics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060616002812/http://history.hyperjeff.net/statmech.html |date=2006-06-16 }} - Historical Timeline
* [http://farside.ph.utexas.edu/teaching/sm1/statmech.pdf Thermodynamics and Statistical Mechanics] by Richard Fitzpatrick
* [http://arxiv.org/abs/1107.0568 Lecture Notes in Statistical Mechanics and Mesoscopics] by Doron Cohen
* {{YouTube|id=H1Zbp6__uNw&amp;list=PLB72416C707D85AB0&amp;index=1|title=Videos of lecture series in statistical mechanics}} taught by [[Leonard Susskind]].
* Vu-Quoc, L., [http://clesm.mae.ufl.edu/wiki.pub/index.php/Configuration_integral_%28statistical_mechanics%29 Configuration integral (statistical mechanics)], 2008. this wiki site is down; see [https://web.archive.org/web/20120428193950/http://clesm.mae.ufl.edu/wiki.pub/index.php/Configuration_integral_%28statistical_mechanics%29 this article in the web archive on 2012 April 28].

{{Physics-footer}}
{{Statistical mechanics topics}}

{{Authority control}}

[[Category:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਅੰਦਰ ਧਾਰਨਾਵਾਂ]]
[[Category:ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]
[[Category:ਸਟੈਟਿਸਟੀਕਲ ਮਕੈਨਿਕਸ|*]]
[[Category:ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]]</text>
      <sha1>mnnuz6zpg7r1rgr5o2c1dyixrw6xdoz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਾਲਵਿਕਾ ਰਾਜ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93620</id>
    <revision>
      <id>776080</id>
      <parentid>706099</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:37:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776080</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4808" sha1="otil5fvgu3wf8gu3gova6tmq1lu5p1u" xml:space="preserve">{{Infobox person
|name = ਮਾਲਵਿਕਾ ਰਾਜ
|image = 
|image_size = 
|caption = 
|birth_date = {{Birth date and age|1991|6|5}} 
|birth_place = [[ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]]
|residence = [[ਮੁੰਬਈ]], [[ਭਾਰਤ]]
|nationality = [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]]
|education = 
|occupation = ਮਾਡਲ, [[ਅਦਾਕਾਰਾ]] 
|years_active = 
|height = 
}}
'''ਮਾਲਵਿਕਾ ਰਾਜ''' (ਜਨਮ [[5 ਜੂਨ]], [[1991]]) ਇੱਕ [[ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ]] ਅਤੇ ਮਾਡਲ ਹੈ। [[2010]] ਵਿੱਚ, ਇਹ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਯੋਗੀ ਰਹੀ।&lt;ref name=&quot;indiatimes.com&quot;&gt;{{cite web|url=http://beautypageants.indiatimes.com/Contestants/Miss-India-2010/photolist/5711191.cms|title=Miss India 2010 Contestants Profile - Femina Miss India 2011|work=indiatimes.com|accessdate=3 December 2016}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਦਸੰਬਰ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਇਸਨੇ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫ਼ਿਲਮ [[ਕਭੀ ਖੁਸ਼ੀ ਕਭੀ ਗਮ]] ਵਿੱਚ [[ਕਰੀਨਾ ਕਪੂਰ]] ਦੀ ਕਿਸ਼ੋਰ ਭੂਮਿਕਾ, ਪੂਜਾ ਵਜੋਂ ਅਦਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mid-day.com/photos/in-pictures-12-child-artistes-who-turned-into-beautiful-divas/4963/44726|title=Malvika Raaj: The girl who played the young Kareena Kapoor in 'Kabhi Khushi Kabhie Gham' (2001), was a Femina Miss India contestant in 2010, and is now a full-time model and has also been a national level football player|work=mid-day.com|accessdate=3 December 2016}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਅਦਾਕਾਰ [[ਜਗਦੀਸ਼ ਰਾਜ]] ਦੀ ਪੋਤੀ ਹੈ।

==ਜੀਵਨ== 
ਮਾਲਵਿਕਾ ਰਾਜ ਦਾ ਜਨਮ [[5 ਜੂਨ]], [[1991]] ਨੂੰ [[ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਖੇ ਹੋਇਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.justbollywood.in/malvika-raaj|title=Malvika Raaj: Biography, wiki, age, height, movies, model, wallpapers|work=justbollywood.in|accessdate=3 December 2016|archive-date=8 ਦਸੰਬਰ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161208040056/http://www.justbollywood.in/malvika-raaj/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ [[ਬੋਬੀ ਰਾਜ]] ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ [[ਅਨੀਤਾ ਰਾਜ]] ਦੀ ਭਤੀਜੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;imdb.com&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.imdb.com/name/nm1160112/bio|title=Malvika Raaj|work=imdb.com|accessdate=3 December 2016}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਅਦਾਕਾਰ [[ਜਗਦੀਸ਼ ਰਾਜ]] ਦੀ ਪੋਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਸਚੁਮ ਡਿਜ਼ਾਇਨਰ ਦੀ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸੋਨਾਕਸ਼ੀ ਰਾਜ ਦੀ ਭੈਣ ਹੈ।

==ਕੈਰੀਅਰ==
ਮਾਲਵਿਕਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਫ਼ਿਲਮ &quot;ਸ਼ਿਕਾਰ&quot; ([[2000]]) ਅਤੇ [[ਕਭੀ ਖੁਸ਼ੀ ਕਭੀ ਗਮ]] ([[2001]]) ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸਨੇ ਕਰੀਨਾ ਕਪੂਰ ਦੀ ਕਿਸ਼ੋਰ ਭੂਮਿਕਾ ਬਤੌਰ ਪੂਜਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸਨੇ [[2010]] ਵਿੱਚ, ਮਾਲਵਿਕਾ ਨੇ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;indiatimes.com&quot;/&gt; ਮਾਲਵਿਕਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਿੱਤਾ ਮਾਡਲਿੰਗ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸਨੇ [[ਯੂਰੋਪ]] ਦੀ ਬ੍ਰਾਂਡ ਲਈ, ਫ੍ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਰੈਂਪ ਉੱਪਰ ਚੱਲੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.justbollywood.in/malvika-raaj/|title=Malvika Raaj: Biography, wiki, age, height, movies, model, wallpapers|work=justbollywood.in|accessdate=3 December 2016|archive-date=8 ਦਸੰਬਰ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161208040056/http://www.justbollywood.in/malvika-raaj/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

==ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ==
* [[ਕਨਿਕਾ ਤਿਵਾਰੀ]]
* [[ਜ਼ੋਯਾ ਅਫ਼ਰੋਜ਼]]

==ਹਵਾਲੇ==
{{reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1991]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਮਾਡਲਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਬਾਲਗ ਔਰਤ ਮਾਡਲਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]</text>
      <sha1>otil5fvgu3wf8gu3gova6tmq1lu5p1u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਯੇਵਗਿਨੀ ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>102197</id>
    <revision>
      <id>776101</id>
      <parentid>774883</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T00:30:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776101</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16827" sha1="eolagabq05gbjl6nn3v1vaby8h8r00y" xml:space="preserve">'''ਯੇਵਗਿਨੀ ਇਵਾਨੋਵਿਚ ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ'''&lt;ref&gt;His last name is often [//en.wikipedia.org/wiki/Transliterated transliterated] as ''Zamiatin'' or ''Zamjatin''. His first name is sometimes [//en.wikipedia.org/wiki/Translation translated] as ''Eugene''.&lt;/ref&gt; ({{lang-rus|Евге́ний Ива́нович Замя́тин|p=jɪvˈɡʲenʲɪj ɪˈvanəvʲɪtɕ zɐˈmʲætʲɪn}}; 20 ਜਨਵਰੀ ([[ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ|ਜੂਲੀਅਨ]]) / 1 ਫਰਵਰੀ ([[ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕਲੰਡਰ|ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ]]), 1884 – 10 ਮਾਰਚ 1937), ਇੱਕ  ਵਿਗਿਆਨ ਗਲਪਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਵਿਅੰਗਕਾਰ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ 1921 ਦੇ ਨਾਵਲ ''ਅਸੀਂ'', ਲਈ ਬਹੁਤਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਡਿਸਟੋਪੀਆਈ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਰਾਜ ਹੈ। 

ਪੁਰਾਣਾ ਬੋਲਸ਼ੇਵਿਕ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਅਕਤੂਬਰ ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੀ.ਪੀ.ਪੀ.ਯੂ ਦੁਆਰਾ ਅਪਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਤੋਂ ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ। 1921 ਵਿਚ, ''ਅਸੀਂ'' ਸੋਵੀਅਤ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਪਹਿਲਾ ਕਿਤਾਬ  ਬਣ ਗਈ। ਅਖੀਰ ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਲਈ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਤਸਕਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ। ਪਾਰਟੀ ਅਤੇ ਸੋਵੀਅਤ ਰਾਇਟਰਸ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਅੰਦਰ ਛਿੜਨ ਵਾਲੇ ਵੱਡੇ ਵਿਵਾਦ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤ-ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ਨਿਕਾਲੇ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਸੋਵੀਅਤ ਸਮਾਜ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲੇ ਸੋਵੀਅਤ ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 

== ਸ਼ੁਰੂ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਜ਼ਮਯਾਤਿਨ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਸਕੋ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ 300 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (186 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਤੈਂਬਵ ਰਾਜ ਦੇ ਲੇਬੇਡਿਆਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।  ਉਸ ਦਾ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਰੂਸੀ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਪਾਦਰੀ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਮਾਸਟਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ। 1922 ਦੇ ਇਕ ਲੇਖ ਵਿਚ ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਚਪਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, &quot;ਤੁਸੀਂ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਇਕੱਲੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਸਕੋਗੇ, ਬਿਨਾਂ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸਾਥੀ ਦੇ, ਉਸ ਦੇ ਪੇਟ ਤੇ, ਇਕ ਕਿਤਾਬ ਜਾਂ ਪਿਆਨੋ ਦੇ ਹੇਠਾਂ, ਜਿਸ&lt;nowiki&gt;' ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਚੋਪਿਨ ਬਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।''&lt;/nowiki&gt;&lt;ref&gt;''A Soviet Heretic: Essays by Yevgeny Zamyatin'', Edited and translated by [//en.wikipedia.org/wiki/Mirra_Ginsburg Mirra Ginsburg], University of Chicago Press 1970. Page 3.&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਿਨੇਸਥੀਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਅੱਖਰਾਂ ਅਤੇ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਗੁਣ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ, ਉਸਨੇ [[ਐਲ (ਸਿਰਿਲਿਕ)|Л]] ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਿੱਕੇ ਪੀਲੇ ਠੰਡੇ ਅਤੇ ਹਲਕੇ ਨੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਗੁਣ ਸਨ।&lt;ref&gt;Introduction to Randall's translation of ''We''.&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੇ 1902 ਤੋਂ 1908 ਤਕ ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਸਬਰਗ ਵਿਚ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਬੋਲਸ਼ੇਵਿਕਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref name=&quot;ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ&quot;&gt;{{Cite web |url=https://www.hesperuspress.com/yevgeny-zamyatin.html |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2018-01-07 |archive-date=2017-02-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170216033929/https://www.hesperuspress.com/yevgeny-zamyatin.html |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;  ਉਸ ਨੂੰ 1905 ਦੀ ਰੂਸੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੌਰਾਨ ਗਿਰਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਇਬੇਰੀਆ ਵਿਚ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਲਾਵਤਨੀ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ ਅਤੇ ਵਾਪਸ ਸੇਂਟ ਪੀਟਰਸਬਰਗ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਹ 1906 ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਫਿਨਲੈਂਡ ਦੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਡਚੀ ਵਿਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗ਼ੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਰਿਹਾ।

ਰੂਸ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ੌਂਕ ਵਜੋਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਲਿਖਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ 1911 ਵਿਚ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ਨਿਕਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਪਰੰਤੂ 1913 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਰਿਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 1913 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ  ਯੂਏਜ਼ਦਾਨੋਏ (ਇਕ ਸੂਬਾਈ ਕਹਾਣੀ) ਲਿਖੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਰੂਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮਿਲੀ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਉਸ ਤੇ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾ ਕੁਲਿਚਕਾਖ (ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਤੇ) ਵਿਚ ਸ਼ਾਹੀ ਰੂਸੀ ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ। &lt;ref name=&quot;ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ&quot;/&gt; ਉਸ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲੇਖਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।

ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਰੂਸੀ ਨੇਵੀ ਲਈ ਇਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਨੇ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਸਾਲ 1916 ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਿਊਕੈਸਲ ਅਪੌਨ ਟਾਇਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਵਾਕਰ ਅਤੇ ਵਾਲਸੈਂਡ ਦੇ ਸ਼ਾਪਰਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈਸਬਰੇਕਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://rbth.com/literature/2014/09/19/the_russian_writer_who_inspired_orwell_and_huxley_39935.html The Russian writer who inspired Orwell and Huxley, Russia Beyond The Headlines]&lt;/ref&gt; 

== ਸਾਹਿਤਕ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਪਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, &quot;ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ, ਮੈਂ ਜਹਾਜ਼ ਬਣਾਏ, ਬਰਬਾਦ ਹੋਏ ਕਿਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ, ਜਰਮਨ ਜ਼ਪੇਲਿਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੁੱਟੇ ਗਏ ਬੰਬਾਂ ਦੇ ਧਮਾਕੇ ਸੁਣੇ  ਅਤੇ ''ਟਾਪੂਨਿਵਾਸੀ''  ਲਿਖਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਫ਼ਰਵਰੀ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਅਕਤੂਬਰ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇਖ ਸਕਿਆ (ਮੈਂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਵਕਤ, ਜਰਮਨ ਪਣਡੁੱਬੀਆਂ ਕੋਲੋਂ, ਇੱਕ ਬਿਨਾਂ ਲਾਈਟਾਂ ਵਾਲੇ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ, ਪੂਰਾ ਸਮਾਂ ਜੀਵਨ ਬੱਧਰ ਪਹਿਨ ਕੇ ਐਨ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪੀਟਰਸਬਰਗ ਆ ਗਿਆ ਸੀ)। ਇਹ ਉਹੀ ਗੱਲ ਹੋਈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਆਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਸ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।&quot;
&lt;ref&gt;''A Soviet Heretic'', page 4.&lt;/ref&gt;

ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਦੇ ''ਟਾਪੂਨਿਵਾਸੀ'', ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਥੀਮ ਵਾਲਾ ''ਬੰਦਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ'', ਦੋਵੇਂ  1917 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਰੂਸ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਰੂਸੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ 1917 ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਰਸਾਲੇ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤੇ, ਲਿਖਣ-ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਬਾਰੇ ਲੈਕਚਰ ਦਿੱਤੇ, ਜੈਕ ਲੰਡਨ, ਓ. ਹੈਨਰੀ, ਐੱਚ. ਜੀ. ਵੈੱਲਸ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਰੂਸੀ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ। ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਨੇ  ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਤੂਬਰ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ ਪਰੰਤੂ ਉਸ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੈਂਸਰ ਦੀ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।

ਉਸ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਤਰਫ਼ ਵਿਅੰਗਮਈ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਗਈਆਂ  ਅਤੇ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਸੱਤਾ ਵਿਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੋਸ਼ੀਲਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ ਪਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਲਾ ਦੀ ਸੈਂਸਰਸ਼ਿਪ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਅਸਹਿਮਤੀ ਵਧਦੀ ਹੀ ਚਲੀ ਗਈ। ਜ਼ਾਮਿਆਤਿਨ ਨੇ ਆਪਣੇ 1921 ਦੇ ਲੇਖ &quot;ਮੈਨੂੰ ਡਰ ਹੈ&quot; ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ: &quot;ਸੱਚਾ ਸਾਹਿੱਤ ਸਿਰਫ਼ ਉਦੋਂ ਹੀ  ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਕਮਲਿਆਂ, ਕਾਫਰਾਂ, ਸੁਪਨਸਾਜ਼ਾਂ, ਵਿਦਰੋਹੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਦੇਹੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&quot;&lt;ref&gt;&quot;I Am Afraid,&quot; ''A Soviet Heretic: Essays''&lt;/ref&gt; ਇਸ ਰਵੱਈਏ ਨੇ ਉਸਦੀ ਪੁਜੀਸ਼ਨ 1920 ਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀ। 1923 ਵਿਚ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਵਲ '''ਅਸੀਂ''&lt;nowiki/&gt;' ਗ੍ਰੇਗਰੀ ਜਿਲਬੂਰਗ ਦੁਆਰਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ ਵਿਚ ਈਪੀ ਡੱਟਨ ਐਂਡ ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਸਮਗਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ 1924 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਟਿੱਪਣੀਆਂ ==
{{Reflist}}

== ਹਵਾਲੇ ==
* Collins, Christopher. ''Evgenij Zamjatin: An Intrepretive Study.'' The Hague and Paris, Mouton &amp; Co. 1973. Examines his work as a whole and includes articles earlier published elsewhere by the author: ''We as Myth'', ''Zamyatin, Wells and the Utopian Literary Tradition'', and ''Islanders''.
* {{Cite book|title=Human Nature in Utopia: Zamyatin's We|last=Cooke|first=Brett|publisher=Northwestern University Press|year=2002|location=Evanston, IL}}
* {{Cite journal|last=Fischer|first=Peter A.|date=Autumn 1971|title=Review of The Life and Works of Evgenij Zamjatin by Alex M. Shane|url=https://archive.org/details/sim_slavic-and-east-european-journal_fall-1971_15_3/page/388|journal=Slavic and East European Journal|volume=15|issue=3|pages=388–390|doi=10.2307/306850}}
* Kern, Gary, &quot;Evgenii Ivanovich Zamiatin (1884–1937),&quot; ''Dictionary of Literary Biography'', vol. 272:  ''Russian Prose Writers Between the World Wars'', Thomson-Gale, 2003, 454–474.
* {{Cite book|title=Zamyatin’s We. A Collection of Critical Essays|url=https://archive.org/details/zamyatinswecolle0000unse|last=Kern|first=Gary, ed|publisher=Ardis|year=1988|isbn=0-88233-804-8|location=Ann Arbor, MI}}
* {{Cite journal|last=Myers|first=Alan|author-link=Alan Myers (translator)|year=1993|title=Zamiatin in Newcastle: The Green Wall and The Pink Ticket|url=http://www.sclews.me.uk/zamyatin.html|journal=[[The Slavonic and East European Review]]|volume=71|issue=3|pages=417–427|access-date=2018-01-07|archive-date=2013-06-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20130618003630/http://www.sclews.me.uk/zamyatin.html|url-status=dead}}
* {{Cite book|title=Zamyatin: A Soviet Heretic|last=Richards|first=D.J.|publisher=Bowes &amp; Bowes|year=1962|location=London}}
* {{Cite book|title=Zamiatin’s We|last=Russell|first=Robert|publisher=Bristol Classical Press|year=1999|location=Bristol}}
* {{Cite book|title=The Life and Works of Evgenij Zamjatin|url=https://archive.org/details/lifeworksofevg00shan|last=Shane|first=Alex M.|publisher=University of California Press|year=1968|location=Berkeley}}
* {{Cite book|title=Selections|last=Zamiatin|first=Evgenii Ivanovich|publisher=Kniga|others=sostaviteli T.V. Gromova, M.O. Chudakova, avtor stati M.O. Chudakova, kommentarii Evg. Barabanova|year=1988|isbn=5-212-00084-X|location=Moskva|language=ru}} [http://orbis.uoregon.edu/record=b1791001 (bibrec)]{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [http://www.nlr.ru/e-case/expand_bme.php?id=45668&amp;cn=3 (bibrec (ਰੂਸੀ) 
)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151017130921/http://www.nlr.ru/e-case/expand_bme.php?id=45668&amp;cn=3 |date=2015-10-17 }}

* {{Cite book|title=The Dragon: Fifteen Stories|last=Zamyatin|first=Yevgeny|publisher=University of Chicago Press|others=Mirra Ginsburg (trans. and ed.)|year=1966|location=Chicago}}
* {{Cite book|title=A Soviet Heretic : Essays by Yevgeny Zamyatin|url=https://archive.org/details/sovietheretic0000yevg|last=Zamyatin|first=Yevgeny|publisher=University of Chicago Press|others=Mirra Ginsburg (trans. and ed.)|year=1970|location=Chicago}}
* {{Cite book|title=Islanders &amp; The Fisher of Men|last=Zamyatin|first=Yevgeny|publisher=Salamander Press|others=Sophie Fuller and Julian Sacchi (trans.)|year=1984|location=Edinburgh}}
* {{Cite book|title=A Godforsaken Hole|last=Zamyatin|first=Evgeny|publisher=Ardis|others=Walker Foard (trans.)|year=1988|location=Ann Arbor, MI}}
* {{Cite book|title=We|url=https://archive.org/details/we00zami|last=Zamyatin|first=Yevgeny|publisher=Modern Library|others=Natasha Randall (trans.)|year=2006|isbn=0-8129-7462-X|location=NY}}
* {{Cite book|title=The Sign: And Other Stories|last=Zamyatin|first=Yevgeny|publisher=Brimstone Press|others=John Dewey (trans.)|year=2015|isbn=9781906385545|location=Gillingham}}
* Zamyatin, Yevgeny. ''We''. List of translations.
* Zamyatin, Yevgeny. [http://az.lib.ru/z/zamjatin_e_i/ Collected works] (ਰੂਸੀ) 
including his Autobiography (1929) and Letter to Stalin (1931)

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੂਸੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਬਾਹਰੀ ਲੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਲੇ ਲੇਖ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1937]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੋਵੀਅਤ ਨਾਵਲਕਾਰ]]</text>
      <sha1>eolagabq05gbjl6nn3v1vaby8h8r00y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>105700</id>
    <revision>
      <id>776077</id>
      <parentid>527082</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:26:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776077</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24557" sha1="a38eoqmk0oq0mu43l257fib3jgva2pv" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Electric_motor.gif|thumb|ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ ਦਾ ਐਨੀਮੇਸ਼ਨ।&lt;br /&gt;
]]
'''ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ''' ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮਸ਼ੀਨ ਹੈ ਜੋ ਬਿਜਲੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਮਕੈਨਿਕ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਮਕੈਨੀਕਲ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ, ਬਿਜਲੀ ਦੇ '''ਜਨਰੇਟਰ '''ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮੋਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਆਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰਾਂ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ ਦੇ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੀਲਡ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਪਸੀ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਰਾਹੀਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੁਝ ਖਾਸ ਅਰਜ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟੇਸ਼ਨ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰੈਕਸ਼ਨ ਮੋਟਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਰੇਕ ਕਰਨ ਲਈ, ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੋਟਰ ਨੂੰ ਯੰਤਰਿਕ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਜਨਰੇਟਰਾਂ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰਿਵਰਸ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਉਦਯੋਗਿਕ ਪੱਖੇ, ਬਲੌਅਰਾਂ ਅਤੇ ਪੰਪ, ਮਸ਼ੀਨ ਟੂਲ, ਘਰੇਲੂ ਉਪਕਰਨ, ਪਾਵਰ ਟੂਲ ਅਤੇ ਡਿਸਕ ਡ੍ਰਾਇਵਜ਼ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਡਰੈਕਟ ਕਰੰਟ (ਡੀ.ਸੀ.) ਸਰੋਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੈਟਰੀਆਂ, ਮੋਟਰ ਵਾਹਨ ਜਾਂ ਰੀੈਕਟਿਫਾਇਰ ਤੋਂ, ਜਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਅਲਟਰਨੇਟਿੰਗ ਕਰੰਟ (AC) ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਾਵਰ ਗਰਿੱਡ, ਇਨਵਰਟਰਸ ਜਾਂ ਜਰਨੇਟਰ ਛੋਟੇ ਮੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕ੍ਰਿਤ ਆਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਾਲਾ ਆਮ ਉਦੇਸ਼ ਵਾਲੇ ਮੋਟਰਾਂ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਮਕੈਨੀਕਲ ਪਾਵਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਸਪੀਸ਼ਨ, ਪਾਈਪਲਾਈਨ ਸੰਕੁਚਨ ਅਤੇ ਪੰਪ-ਸਟੋਰੇਜ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਰੇਟਿੰਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 100 ਮੈਗਾਵਾਟ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਪਾਵਰ ਸਰੋਤ ਕਿਸਮ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਉਸਾਰੀ, ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ, ਗਤੀ ਆਉਟਪੁੱਟ ਦੀ ਕਿਸਮ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰੇਖਿਕ ਜਾਂ ਰੋਟਰੀ ਫੋਰਸ (ਟੋਰਕ) ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੈਗਨੈਟਿਕ ਸੋਲਨੌਇਡ ਅਤੇ ਲਾਊਡਸਪੀਕਰਾਂ ਤੋਂ ਵਖਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬਿਜਲੀ ਨੂੰ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਪਯੋਗੀ ਮਕੈਨੀਕਲ ਤਾਕਤਾਂ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਐਕੁਆਟਰ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਡਿਊਸਰ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
[[ਤਸਵੀਰ:Rotterdam_Ahoy_Europort_2011_(14).JPG|thumb|ਇਨਡੱਕਸ਼ਨ ਮੋਟਰ ਦੇ ਸਟੇਟਰ ਦੁਆਰਾ ਵਿਚਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼।&lt;br /&gt;
]]

== ਇਤਿਹਾਸ ==

=== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮੋਟਰਾਂ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Faraday_magnetic_rotation.jpg|thumb|203x203px|ਫਾਰੈਡੇ ਦੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਪ੍ਰਯੋਗ, 1821&lt;br /&gt;
&lt;ref name=&quot;Faraday (1822)&quot;&gt;{{cite journal|last=Faraday|first=Michael|year=1822|title=On Some New Electro-Magnetical Motion, and on the Theory of Magnetism|url=https://archive.org/details/quarterlyjournal12jour|journal=Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts|publisher=Royal Institution of Great Britain|volume=XII|pages=74–96 (§IX)|accessdate=12 February 2013}}&lt;/ref&gt;]]
ਸ਼ਾਇਦ ਪਹਿਲੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰਸ ਸਧਾਰਨ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਸਟੈਟਿਕ ਯੰਤਰ ਸਨ ਜੋ 1740 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਕਾਟਿਸ਼ ਮੋਢੀ ਐਂਡਰਿਊ ਗੋਰਡਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;Gordon&quot;&gt;Tom McInally, The Sixth Scottish University. The Scots Colleges Abroad: 1575 to 1799 (Brill, Leiden, 2012) p. 115&lt;/ref&gt; ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਮੈਗਨੀਟਿਕ ਫੀਲਡ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਰਾਹੀਂ ਮਕੈਨੀਕਲ ਬਲ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਪਿੱਛੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਿਧਾਂਤ, ਐਂਪਰੇਸ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਕਾਨੂੰਨ 1820 ਵਿੱਚ ਆਂਡਰੇ-ਮੈਰੀ ਐਂਪਰੇਅਰ ਦੁਆਰਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੱਭਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਅਰਥ ਦੁਆਰਾ ਬਿਜਲੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਮਕੈਨੀਕਲ ਊਰਜਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਮਾਈਕਲ ਫੈਰੇਡੇ ਦੁਆਰਾ 1821 ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ ਫ੍ਰੀ-ਲਟਕਣ ਵਾਲਾ ਤਾਰ, ਪਾਰਾ ਦੇ ਪੂਲ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਚੁੰਬਕ (ਪੀ.ਐੱਮ.) ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਤਾਰ ਵਾਇਰ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਵਾਇਰ ਨੇ ਮਗਨਟ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਾਇਆ, ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਨੇ ਤਾਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਚੱਕਰ ਦੇ ਚੁੰਬਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;SparkMuseum (Motor)&quot;&gt;{{cite conference|title=The Development of the Electric Motor,|url=http://www.sparkmuseum.com/MOTORS.HTM|publisher=SparkMuseum|accessdate=12 February 2013|booktitle=Early Electric Motors|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130306085840/http://www.sparkmuseum.com/MOTORS.HTM|archivedate=6 March 2013|df=}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਮੋਟਰ ਅਕਸਰ ਭੌਤਿਕੀ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਾਰਾ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਾਈਨ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਾਰਲੋ ਦਾ ਚੱਕਰ ਇਸ ਫਾਰੈਡੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਸੋਧ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਮਕਾਲੀਨ ਸਮੋਪਿਣਕ ਮੋਟਰਾਂ ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਦੇਰ ਤਕ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ ਲਈ ਅਣਉਚਿਤ ਰਹਿਣਾ ਸੀ।
[[ਤਸਵੀਰ:Jedlik_motor.jpg|thumb|200x200px|ਜੇਡਲਿਕ ਦਾ &quot;ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਸੈਲਫ-ਰੋਟਰ&quot;, 1827 (ਐਪਲਾਈਡ ਆਰਟਸ, ਬੂਡਪੇਸਟ ਦਾ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ). ਇਤਿਹਾਸਕ ਮੋਟਰ ਅਜੇ ਵੀ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;br /&gt;
&lt;ref name=&quot;TravelHungary (Dynamo)&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.traveltohungary.com/english/articles/article.php?id=136|title=The first dinamo?|publisher=travelhungary.com|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130720005001/http://www.traveltohungary.com/english/articles/article.php?id=136|archivedate=20 July 2013|deadurl=no|accessdate=12 February 2013|df=}}&lt;/ref&gt;]]
[[ਤਸਵੀਰ:An_electric_motor_presented_to_Kelvin_by_James_Joule_in_1842,_Hunterian_Museum,_Glasgow.jpg|thumb|1842 ਵਿੱਚ ਜੇਮਸ ਜੇਲ ਦੁਆਰਾ ਕੈਲਵਿਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਹੁੱਟਰਿਯਨ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ, ਗਲਾਸਗੋ&lt;br /&gt;
]]
1827 ਵਿੱਚ ਹੰਗਰੀ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਯਾਇਨਸ ਜੇਡਲਿਕ ਨੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਕੋਇਲਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਅਰੰਭ ਕੀਤਾ। ਜੈਡਲਿਕ ਨੇ ਕਮਿਊਟਾਟਰ ਦੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁੰਮਾਓ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਉਪਕਰਣਾਂ ਨੂੰ &quot;ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਸਵੈ-ਰੋਟਰਜ਼&quot; ਕਿਹਾ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਵਲ 1828 ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਜੇਐਡਲਿਕ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਡਿਵਾਈਸ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿ ਪ੍ਰੈਕਟਿਕਲ ਡੀਸੀ ਮੋਟਰਾਂ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ: ਸਟੇਟਰ, ਰੋਟਰ ਅਤੇ ਕਮਿਊਟਰ। ਇਸ ਯੰਤਰ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀ ਸਥਾਈ ਮੈਗਨਟ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਥਿਰ ਅਤੇ ਘੁੰਮਦੇ ਦੋਵੇਂ ਹਿੱਸੇ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਸਿਰਫ਼ ਵਹਿਮਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਰਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;Guillemin (1891)&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=QznSAAAAMAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title='Le Magnétisme et l'Électricitée'|last=Guillemin|first=Amédée|publisher=McMillan and Co.|others=trans., ed. &amp; rev. from the French by Sylvanus P. Thompson|year=1891|trans-title=Electricity and Magnetism|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180104232726/https://books.google.com/books?id=QznSAAAAMAAJ&amp;printsec=frontcover&amp;source=gbs_ge_summary_r&amp;cad=0#v=onepage&amp;q&amp;f=false|archivedate=2018-01-04|deadurl=no|df=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Nature&quot;&gt;{{cite journal|last=Heller|first=Augustus|date=April 1896|title=Anianus Jedlik|url=https://archive.org/details/sim_nature-uk_1896-04-02_53_1379/page/n10|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|publisher=Norman Lockyer|volume=53|issue=1379|page=516|bibcode=1896Natur..53..516H|doi=10.1038/053516a0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Blundel (2012)&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.amazon.com/Magnetism-Introduction-Stephen-J-Blundell/dp/0199601208#reader_0199601208|title=Magnetism A Very Short Introduction.|last=Blundel|first=Stephen J.|publisher=Oxford University Press|year=2012|isbn=978-0-19-960120-2|page=36|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170104210425/https://www.amazon.com/Magnetism-Introduction-Stephen-J-Blundell/dp/0199601208#reader_0199601208|archivedate=2017-01-04|deadurl=no|df=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Thein (2009)&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.fh-zwickau.de/mbk/kfz_ee/praesentationen/Elma-Gndl-Generator%20-%20Druckversion.pdf|title=Elektrische Maschinen in Kraftfahrzeugen|last=Thein|first=M.|language=German|trans-title=Electric Machines in Motor Vehicles|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130914192636/http://www.fh-zwickau.de/mbk/kfz_ee/praesentationen/Elma-Gndl-Generator%20-%20Druckversion.pdf|archivedate=14 September 2013|deadurl=yes|accessdate=13 February 2013|df=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://www.uni-regensburg.de/Fakultaeten/phil_Fak_I/Philosophie/Wissenschaftsgeschichte/Termine/E-Maschinen-Lexikon/Chronologie.htm|title=Elektrisiermaschinen im 18. und 19. Jahrhundert – Ein kleines Lexikon ''(&quot;Electrical machinery in the 18th and 19th centuries – a small thesaurus&quot;)''|date=March 31, 2004|publisher=[[University of Regensburg]]|language=German|chapter=Elektrische Chronologie|accessdate=August 23, 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110609031544/http://www.uni-regensburg.de/Fakultaeten/phil_Fak_I/Philosophie/Wissenschaftsgeschichte/Termine/E-Maschinen-Lexikon/Chronologie.htm|archivedate=June 9, 2011|deadurl=yes|df=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.mpoweruk.com/history.htm|title=History of Batteries (inter alia)|date=June 9, 2010|publisher=Electropaedia|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110512173049/http://www.mpoweruk.com/history.htm|archivedate=May 12, 2011|deadurl=no|accessdate=August 23, 2010|df=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Electropaedia (home)&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.mpoweruk.com/timeline.htm|title=Battery and Energy Technologies, Technology and Applications Timeline|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130302153035/http://mpoweruk.com/timeline.htm|archivedate=2 March 2013|deadurl=no|accessdate=13 February 2013|df=}}&lt;/ref&gt;

== ਮੋਟਰ ਨਿਰਮਾਣ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Stator_and_rotor_by_Zureks.JPG|right|thumb|ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ ਰੋਟਰ (ਖੱਬੇ) ਅਤੇ ਸਟੇਟਰ (ਸੱਜੇ)&lt;br /&gt;
]]

=== ਰੋਟਰ ===
ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ ਵਿੱਚ, ਰੋਲਟਰ ਦਾ ਚਲਦਾ ਭਾਗ, ਜੋ ਕਿ ਮਕੈਨੀਕਲ ਪਾਵਰ ਦੀ ਸਪੁਰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਾਫਟ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਰੋਟਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੰਡਕਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖੇ ਗਏ ਕੰਡੀਟਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਕਰੰਟ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ਾਫਟ ਨੂੰ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਤਾਕਤਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਸਟੇਟਰ ਦੇ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਰੋਟਰਸ ਸਥਾਈ ਮੈਗਨਟ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਸਟੇਟਰ ਕੰਡਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

=== ਬੀਅਰਿੰਗਜ਼ (ਬੈਰਿੰਗ) ===
ਰੋਟਰ ਬੀਅਰਿੰਗਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਿਤ ਹੈ, ਜੋ ਰੋਟਰ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਧੁਰੇ ਤੇ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੀਅਰਿੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮੋਟਰ ਹਾਉਸਿੰਗ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੋਟਰ ਸ਼ਾਰਟ ਬੋਰਿੰਗਸ ਦੁਆਰਾ ਮੋਟਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਡ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਡ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਬਾਹਰੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਇਆ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਲੋਡ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਰਾਪਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://designcenter.gates.com/wp-content/uploads/2015/05/Gates-How-Belt-Drives-Impact-Overhung-Load-White-Paper.pdf|title=How belt drives impact overhung load|date=2017|publisher=Gates Corporation|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160222054609/http://designcenter.gates.com/wp-content/uploads/2015/05/Gates-How-Belt-Drives-Impact-Overhung-Load-White-Paper.pdf|archivedate=February 22, 2016|deadurl=yes|accessdate=July 28, 2017|df=}}&lt;/ref&gt;

=== ਸਟੇਟਰ ===
ਸਟੇਟਰ ਮੋਟਰ ਦੀ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਸਰਕਟ ਦਾ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਈਨਿੰਗ ਜਾਂ ਸਥਾਈ ਮੈਗਨਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਟੇਟਰ ਕੋਰ ਬਹੁਤ ਪਤਲੀ ਮੈਟਲ ਸ਼ੀਟਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਲੇਮੀਨੇਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਲਮਾਇਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਊਰਜਾ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੇ ਇੱਕ ਠੋਸ ਕੋਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

=== ਹਵਾ ਦਾ ਗੈਪ ===
ਰੋਟਰ ਅਤੇ ਸਟੇਟਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਗੈਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਵਾ ਦੇ ਅੰਤਰ ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਿੰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਵੱਡੇ ਪਾੜੇ ਦਾ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ' ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਘੱਟ ਪਾਵਰ ਕਾਰਕ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸਰੋਤ ਹੈ ਜਿਸ ਤੇ ਮੋਟਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਵਾ ਦੇ ਪਾੜੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਮਗਨਟੀਗੇਟਿੰਗ ਚਾਲੂ ਮੌਜੂਦਾ ਲੋੜ ਹੈ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਹਵਾਈ ਗੈਪ ਘੱਟ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗੜਬੜ ਕਰਕੇ ਰੌਲੇ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਕੈਨੀਕਲ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
[[ਤਸਵੀਰ:Salient-pole_rotor.png|right|thumb|ਮੁੱਖ-ਪੋਲ ਰੋਟਰ&lt;br /&gt;
]]

=== ਵਾਈਡਿੰਗਜ਼ ===
ਵਾਈਡਿੰਗਜ਼ ਤਾਰਾਂ ਹਨ ਜੋ ਕੋਇਲ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੈਮਨੀਟਿਡ ਨਰਮ ਲੋਹੇ ਦੇ ਚੁੰਬਕੀ ਕਤਰ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਲਪੇਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਚੁੰਬਕੀ ਧਰੁਵਾਂ ਬਣ ਸਕਣ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਨਾਲ ਊਰਜਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੋ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਗਨੈਟ ਫੀਲਡ ਪੋਲ ਸੰਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ: ਮੁੱਖ-ਖੰਡਾ ਮਸ਼ੀਨ ਅਤੇ ਨੋਨਸੀਅਲ-ਪੋਲ ਮਸ਼ੀਨ। ਮੁੱਖ-ਖੰਭੇ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿੱਚ ਖੰਭੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਥੱਲੇ ਖੰਭੇ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦੁਆਰਾ ਖੰਭੇ ਦਾ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨੋਨਸਲੇਇੰਟ-ਪੋਲ, ਜਾਂ ਡਿਸਟ੍ਰੀਡਿਡ ਫੀਲਡ, ਜਾਂ ਗੋਲ-ਰੋਟਰ, ਮਸ਼ੀਨ ਵਿਚ, ਵੋਲਨਿੰਗ ਪੋਲ ਸਟਾਲ ਸਲੋਟ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Mortensen (1949)&quot;&gt;{{cite conference|booktitle=Standard Handbook for Electrical Engineers|edition=8th|year=1949|title=§7-1 'General Picture of a Synchronous Machine' in Sec. 7 - Alternating-Current Generators and Motors|first=S. H.|last=Mortensen|author2=Beckwith, S.|publisher=McGraw-Hill|editor-last=Knowlton|editor-first=A.E.|page=646-647, figs. 7-1 &amp; 7-2}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਰੰਗੀਨ-ਮੋਰੀ ਮੋਟਰ ਉਸ ਖੰਭੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੇ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਖੰਭੇ ਲਈ ਚੁੰਬਕੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਕੁਝ ਮੋਟਰਾਂ ਕੋਲ ਕੰਡਕਟਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮੋਟੇ ਧਾਤ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਧਾਤ ਦੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ੀਟ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਂਬੇ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ [[ਐਲਮੀਨੀਅਮ|ਅਲਮੀਨੀਅਮ]] ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਇੰਡਕਸ਼ਨ]] ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

=== ਕਮਿਊਟਰ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Tiny_motor_windings_-_commutator_-_brushes_in_Zip_Zaps_toy_R-C_car.jpg|thumb|ਆਪਣੇ ਕਮਿਊਟਟਰ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖਿਡਾਉਣੇ ਦੀ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਡੀਸੀ ਮੋਟਰ&lt;br /&gt;
]]
ਇਕ [[ਕਮਿਊਟਰ]] ਇੱਕ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਹੈ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਡੀਸੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਏਸੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਮੋਟਰ ਦੇ ਸ਼ਾਰਟ ਤੋਂ ਉਲੀਕਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮੋਟਰ ਦੀ ਆਰਮੇਚਰ ਕਰੰਟ ਨੂੰ ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ ਬ੍ਰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰੋਲਵਿੰਗ ਕਮਿਊਟਰ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮੌਜੂਦਾ ਰਿਵਰਸਲ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰੋਟਰ ਧਰਤ ਤੋਂ ਪੋਲ ਤੱਕ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;Hameyer, §5.1, p. 62&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Lynn, §83, p. 812&lt;/ref&gt; ਅਜਿਹੇ ਮੌਜੂਦਾ ਵਿਪਰੀਤ ਦੀ ਗੈਰ ਵਿਚ, ਮੋਟਰ ਇੱਕ ਸਟਾਪ ਨੂੰ ਤੋੜ ਜਾਵੇਗਾ ਇਲੈਕਟ੍ਰੌਨਿਕ-ਕੰਟਰੋਲਰ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਡਵਾਂਸ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿਚ, ਸੈਂਸਰਲੈੱਸ-ਨਿਯੰਤਰਣ, ਸ਼ਾਮਲ-ਮੋਟਰ ਅਤੇ ਸਥਾਈ-ਚੁੰਬਕ-ਮੋਟਰ ਖੇਤਰਾਂ, ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਨਿਕੀਨ-ਕਮਿਊਟਿਡ ਮੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ-ਕਮਿਊਟੇਟਿਡ ਇਨਕਾਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਥਾਈ-ਚੁੰਬਕ ਮੋਟਰ।

== ਨੋਟਸ ==
{{notelist}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* [https://www.wecanfigurethisout.org/VL/Motors.htm An Animated Explanation of How AC &amp; DC Motors Work] WeCanFigureThisOut.org
* [http://www.sparkmuseum.com/MOTORS.HTM SparkMuseum: Early Electric Motors]
* [http://www.eti.kit.edu/english/1376.php The Invention of the Electric Motor 1800 to 1893], hosted by Karlsrushe Institute of Technology's Martin Doppelbauer
* [http://www.phys.unsw.edu.au/~jw/HSCmotors.html Electric Motors and Generators], a U. of NSW Physclips multimedia resource
* [https://www.wecanfigurethisout.org/VL/Motors.htm An animated explanation of how AC &amp; DC motors work] WeCanFigureThisOut.org
* [http://www.iea-4e.org/ IEA 4E - Efficient Electrical End-Use Equipment].
* [https://web.archive.org/web/20081216020204/http://www.ipes.ethz.ch/ipes/2002Feldlinien/feld_dreh.html iPES Rotating Magnetic Field], animation

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕਲ ਇੰਜਿਨੀਰਿੰਗ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬਿਜਲਈ ਚੁੰਬਕੀ ਪਦਾਰਥ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਊਰਜਾ ਪਰਿਵਰਤਨ]]</text>
      <sha1>a38eoqmk0oq0mu43l257fib3jgva2pv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਬੜ (ਇਰੇਜ਼ਰ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>107658</id>
    <revision>
      <id>776187</id>
      <parentid>755130</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T11:28:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Toy_Erasers.jpg|Toy_Erasers.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Krd|Krd]] because: [[:c:Commons:Deletion requests/File:Toy Erasers.jpg|]].</comment>
      <origin>776187</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9587" sha1="9yp9ycvhqbq77gjrgxujx9svz34yrgn" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Office-pink-erasers.jpg|right|thumb|300x300px|ਗੁਲਾਬੀ ਇਰੇਜ਼ਰ&lt;br /&gt;]]
'''ਰਬੜ''' ਜਾਂ '''ਇਰੇਜਰ'''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://dictionary.canadaspace.com/definition/rubber/|title=rubber Dictionary definition at Canadaspace.com English Online Dictionary|website=dictionary.canadaspace.com|access-date=6 April 2018|archive-date=15 ਜੂਨ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180615214709/http://dictionary.canadaspace.com/definition/rubber/|dead-url=yes|archivedate=15 ਜੂਨ 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180615214709/http://dictionary.canadaspace.com/definition/rubber/|url-status=deviated}}&lt;/ref&gt; [[ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ]] ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਦ ਹੈ ਜੋ [[ਕਾਗਜ਼]] ਜਾਂ ਚਮੜੀ ਤੋਂ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਰੇਜਰ ਇੱਕ ਰਬੜ ਦੀ ਇਕਸਾਰਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਕਾਰ, ਅਕਾਰ ਅਤੇ ਰੰਗ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੁਝ ਪੈਨਸਿਲਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੇ ਐਰਰ ਹੈ। ਘੱਟ ਮਹਿੰਗਾ ਇਰੇਜ਼ਰ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਰਬੜ ਅਤੇ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਸੋਇਆ-ਆਧਾਰਿਤ ਗੱਮ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਵਧੇਰੇ ਮਹਿੰਗੇ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਈਰੇਜ਼ਰ ਵਿਨਾਇਲ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਗੱਮ ਵਰਗੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਣਦੇ ਹਨ।

ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ, ਪੈਨਸਲ ਨਾਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਇਰੇਜ਼ਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ; ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਘਟੀਆ ਸਿਆਹੀ ਇਰਸਰਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਹਨਾਂ ਚੀਜਾਂ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਚਾਕ ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਵ੍ਹਾਈਟ ਬੋਰਡ ਤੋਂ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਹਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਿਆਹੀ ਐਰਸਜ਼ਰ ਡੇਂਜਰ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੈੱਨ ਦੇ ਅੰਕ ਮਿਟਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

== ਕਿਸਮਾਂ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Erasers.jpg|right|thumb|ਕੈਪ ਈਰੇਜ਼ਰ&lt;br /&gt;]]
[[ਤਸਵੀਰ:Faber_Castell_Erasers.jpg|right|thumb|ਵਿਨਾਇਲ ਇਰੇਜ਼ਰ&lt;br /&gt;]]

=== ਪੈਨਸਲ ਜਾਂ ਕੈਪ ਈਰੇਜ਼ਰ ===
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਰਬੜ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਸਤਾ ਐਸਬੀਆਰ ਤੋਂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਖਣਿਜ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਲਾਸਟੀਸਾਈਜ਼ਰ ਨਾਲ ਪਮਾਇਸ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਬਜੀਆਂ ਦੇ ਤੇਲ। ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸਖ਼ਤ ਹਨ ([[ਪੈਨਸਿਲ]] ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਲਈ) ਅਤੇ ਅਕਸਰ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

=== ਵਿਨਾਇਲ ਈਰੇਜ਼ਰ ===
20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਵਧੀਆ ਕਿਸਮ ਦੇ ਪਲਾਸਿਟਡ ਵਿਨਾਇਲ ਜਾਂ ਹੋਰ &quot;ਪਲਾਸਟਿਕ&quot; ਯੁੱਗਾਂ, ਮੂਲ ਰੂਪ ਨਾਲ ਟ੍ਰੇਡਮਾਰਕ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਰੇਜ਼ਰ ਨਰਮ ਹਨ, ਅਤੇ ਮਿਆਰੀ ਰਬੜ ਦੇ ਏਰਸਰਾਂ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸਾਫ਼ ਮਿਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਹਟਾਏ ਗਏ ਗਰਾਫ਼ੇਰ ਨੂੰ ਰਬੜ ਦੇ ਇਰਾਜ਼ਰ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਿੰਨੇ ਰੇਸ਼ੇ ਤੇ ਨਹੀਂ ਰਖੇ ਸਨ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤੇ ਵਿਨਾਇਲ ਟੁਕੜਿਆਂ 'ਤੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਰਮ ਅਤੇ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੈਨਵਸ ਜਾਂ ਕਾਗਜ਼ੀ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਘੱਟ ਸੰਭਾਵਨਾ ਸੀ। ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਤਰਾਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੇ ਇਰੇਜਰ ਦੀ ਅਦਾਇਗੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਕਾਰਨ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਸਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ ਲੱਭੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲਾਗਤ ਵਾਲੇ ਇਰੇਜ਼ਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਲਾਸਿਟਕ ਵਾਲੇ ਵਿਨਾਇਲ ਕੰਪੋਡਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟੀ ਆਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

=== ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਇਰੇਜ਼ਰ ===
ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਇਰੇਜਰ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ 1932 ਵਿਚ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਵਿਸਕਾਨਸਿਨ ਦੇ ਰੇਸੀਨ [[ਆਰਥਰ ਡਰੇਮਲ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;hist&quot;&gt;{{Cite journal|last=Piedmont-Palladino|first=Susan|date=Summer 2005|title=The Invisible History of Erasing|journal=Blueprints (National Building Museum)|page=2}}&lt;/ref&gt;
ਇਸਨੇ ਮੋਟਰ ਦੇ ਧੁਰੇ ਤੇ ਚਲਾਏ ਚੱਕ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਇਰੇਜਰ ਸਮੱਗਰੀ ਦੇ ਬਦਲਣਯੋਗ ਸਿਲੰਡਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।
ਰੋਟੇਸ਼ਨ ਦੀ ਗਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਦਬਾਅ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੇਪਰ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਿਆਰੀ ਪੈਨਸਿਲ-ਐਰਰ ਰਬੜ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਉੱਚ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿਨਾਇਲ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਡਰਮਲ ਨੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਰੋਟਰੀ ਪਾਵਰ ਟੂਲਸ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਲਾਈਨ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ।

=== ਹੋਰ ===
ਇੱਕ ਚਾਕ ਬੋਰਡ ਤੇ ਚਾਕ ਮਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਚਾਕਬੋਰਡ ਈਰੇਜ਼ਰ ਜਾਂ ਬਲੈਕਬੋਰਡ''' ਡਸਟਰ''' ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਚਾਕ ਲਿਖਤ ਹਲਕੇ ਰੰਗ ਦੇ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਕੇ ਇਕ ਗੂੜ੍ਹੀ ਸਤ੍ਹਾ (ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਕਾਲੇ ਤੇ ਸਫੇਦ, ਜਾਂ ਹਰਾ ਉੱਤੇ ਪੀਲੇ) ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਇਸ ਨੂੰ ਨਰਮ ਸਾਮੱਗਰੀ ਨਾਲ ਰਗੜ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਗ।
ਚਾਕ ਬੋਰਡ ਲਈ ਇਰਾਜ਼ਰ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ ਲੱਕੜ ਦੇ ਇੱਕ ਬਲਾਕ ਦੇ ਨਾਲ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਇਕ ਪਾਸੇ ਦੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਲੇਅਰ ਨਾਲ, ਪੈਨ ਜਾਂ ਪੈਨਸਿਲ ਲਈ ਇਰੇਜਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ।
ਬਲਾਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਿਖਤ ਦੇ ਨਾਲ ਰਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇਹ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਚਾਕ ਦੀ ਧੂੜ ਨੂੰ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਤੱਕ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਟ੍ਰਾਸ ਕੋਲ ਰੱਖਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਤਹ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵਰਤੇ ਗਏ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਰੇਜਰ, ਬੋਰਡ ਅਤੇ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ, ਵਾਈਟ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਮਰਪਿਤ ਇਰਾਜ਼ਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਬਾਲਪੰਸ ਅਤੇ ਪੱਕੇ ਮਾਰਕਰ ਨਾਲ ਸਪਲਾਈ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸਿਰਫ ਉਸ ਲਿਖਤ ਸਾਧਨ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣਾ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ;
ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰੈਡ ਦੀ ਸਾਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਉਸ ਸਤਹ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;U.S. Patent 3875105&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਟੇਸ਼ਨਰੀ]]</text>
      <sha1>9yp9ycvhqbq77gjrgxujx9svz34yrgn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੀਆ ਹੈਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>107983</id>
    <revision>
      <id>776091</id>
      <parentid>734466</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:10:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776091</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14897" sha1="17emb2su4ty8i7niptrgwhvzj6ewtgs" xml:space="preserve">{{Infobox football biography
| name  = ਮੀਆ ਹੈਮ
| image = Mia Hamm corner (cropped).jpg 
| caption = ਮੀਆਂ ਹਾਮ ਇੱਕ ਕੋਰਨਰ ਕਿੱਕ ਲਾਉਂਦੀ ਹੋਈ (1995)
| fullname = ਮਰੀਅਲ ਮਾਰਗਰੇਟ ਹੈਮ-ਗਰਸੀਆਪਾਰਾ
| birth_date = {{birth date and age|1972|3|17}}
| height = 5&amp;nbsp;ft 5 in
| position = [[ਫਾਰਵਰਡ]], [[ਮਿਡਫੀਲਡਰ]]
}}
'''ਮਰੀਅਲ ਮਾਰਗਰੇਟ ਹੈਮ-ਗਰਸੀਆਪਾਰਾ '''(ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: '''Mariel Margaret Hamm-Garciaparra'''; ਜਨਮ 17 ਮਾਰਚ, 1972) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਰਿਟਾਇਰਡ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ [[ਫੁਟਬਾਲ|ਫੁੱਟਬਾਲ]] ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੋ ਵਾਰ ਓਲੰਪਿਕ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਦੋ ਵਾਰ ਫੀਫਾ ਮਹਿਲਾ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਜੇਤੂ ਹੈ। ਇੱਕ ਫੁਟਬਾਲ ਆਈਕਨ ਵਜੋਂ ਉਹ 1987-2004 ਤੱਕ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਦੀਆਂ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੀ ਕੌਮੀ ਫੁਟਬਾਲ ਟੀਮ ਲਈ ਫਾਰਵਰਡ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;essence_of_mia_espn&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/espnw/title-ix/article/8078671/the-essence-mia-hamm|title=The essence of Mia|last=Foudy|first=Julie|date=June 22, 2012|publisher=ESPN|access-date=June 18, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;90ssportsicons_bleacherrept&quot;&gt;{{Cite web|url=http://bleacherreport.com/articles/2679145-whatever-happened-to-90s-sports-icons-edition|title=Whatever Happened To…? '90s Sports Icons Edition|last=Quashie|first=Sid|date=November 30, 2016|publisher=Bleacher Report|access-date=June 18, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AmericanSports_History_of_Icons&quot;&gt;{{Cite book|title=American Sports: A History of Icons, Idols, and Ideas|last=Nelson|first=Murry R.|date=2013|publisher=ABC-CLIO|isbn=0313397538}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;nomeinmia_espn&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.espn.com/classic/biography/s/Hamm_Mia.html|title=No Me in Mia|last=Hilton|first=Lisette|publisher=ESPN|access-date=June 18, 2017}}&lt;/ref&gt; ਹੈਮ ਵਿਮੈਨ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸੋਲਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (ਡਬਲਿਊਯੂਐਸਏ) ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸੀ, ਜੋ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ]] ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸ਼ਨਲ ਮਹਿਲਾ ਸੌਕਰ ਲੀਗ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ 2001-2003 ਤੋਂ ਵਾਸ਼ਿੰਗਟਨ ਫ੍ਰੀਡਮ ਲਈ ਖੇਡੀ।
ਉਸਨੇ ਨਾਰਥ ਕੈਰੋਲੀਨਾ ਦੇ ਪੇਰ ਹੇਲਸ ਮਹਿਲਾ ਫੁਟਬਾਲ ਟੀਮ ਲਈ ਕਾਲਜ ਸੋਲਸਰ ਖੇਡਿਆ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਟੀਮ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਚਾਰ ''NCAA'' ''ਡਿਵੀਜ਼ਨ I ਮਹਿਲਾ ਫੁੱਟਬਾਲ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ'' ਖਿਤਾਬ ਜਿਤਾਏ।

ਕੌਮੀ ਟੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਹੈਮ ਨੇ ਚਾਰ ਫੀਫਾ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਕੱਪ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ: ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਉਦਘਾਟਨ 1991, ਸਵੀਡਨ, 1995 ਵਿੱਚ, 1999 ਅਤੇ 2003 ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ।
ਉਸਨੇ ਤਿੰਨ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਟੀਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ: ਅਟਲਾਂਟਾ ਵਿੱਚ 1996 (ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਮਹਿਲਾ ਦੇ ਫੁਟਬਾਲ), 2000 ਵਿੱਚ ਸਿਡਨੀ ਅਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਐਥਿਨਜ਼।
ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ 42 ਮੈਚ ਖੇਡੇ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ 7 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਟੂਰਨਾਮੈਂਟਾਂ ਵਿੱਚ 14 ਗੋਲ ਕੀਤੇ।

ਹੈਮ ਨੇ 2013 ਤਕ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਜਾਂ ਪੁਰਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗੋਲਾਂ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 2017 ਤੱਕ ਸਾਬਕਾ ਟੀਮ ਸਾਥੀ ਅਬੀ ਵਾਲਬੈਕ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਸਟ੍ਰਾਈਕਰ ਕ੍ਰਿਸਟੀਨ ਸਿਨਕਲੇਅਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੀਜੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਰਹੀ।&lt;ref name=&quot;sinclair_hamm_goals_fox&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.foxsports.com/soccer/story/christine-sinclair-pass-mia-hamm-as-2nd-highest-goal-scorer-in-history-021516|title=Christine Sinclair passes Mia Hamm as 2nd highest goal-scorer in history|date=February 15, 2016|work=Fox Sports|access-date=August 2, 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;renamed_from_2009_on_20101220232649&quot;&gt;{{Cite news|url=http://soccernet.espn.go.com/news/story?id=642459&amp;cc=5901|title=Mia Hamm to receive Freedom honor|date=May 1, 2009|access-date=June 1, 2017|publisher=ESPN|agency=Associated Press}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਜਨਵਰੀ 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Jezebel&quot;&gt;{{Cite web|url=http://jezebel.com/world-cup-soccer-stats-erase-the-sports-most-dominant-p-1601275793|title=World Cup Soccer Stats Erase The Sport's Most Dominant Players: Women|last=Alexander|first=Valerie|date=July 7, 2014|publisher=Jezebel|access-date=June 3, 2017|archive-date=ਸਤੰਬਰ 21, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160921132844/http://jezebel.com/world-cup-soccer-stats-erase-the-sports-most-dominant-p-1601275793|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕੀ ਕੌਮੀ ਟੀਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਤੀਸਰੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਪਾਂ (276) ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ (144) ਸਹਾਇਤਾ ਗੋਲ (ਅਸਿਸਟ) ਕਰਦੀ ਹੈ।
2001 ਅਤੇ 2002 ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਫੀਫਾ ਵਰਲਡ ਪਲੇਅਰ ਆਫ਼ ਦ ਈਅਰ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੈਮ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਾਥੀ ਮਿਸ਼ੇਲ ਆੱਫਰਾਂ ਨੂੰ ਫੀਲਡ ਦੇ ਫੀਲਡ ਦੇ 125 ਮਹਾਨ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ [[ਪੇਲੇ (ਖਿਡਾਰੀ)|ਪੇਲੇ]] ਨੇ ਸੱਦਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੀਫਾ 100 ਦੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 100 ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਮਨਾਈ ਜਾ ਸਕੇ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://usatoday30.usatoday.com/sports/soccer/2004-03-04-pele-list_x.htm|title=Pele's list of soccer's best includes Hamm, Akers|last=Millward|first=Robert|date=March 4, 2007|website=USA Today|access-date=June 3, 2017}}&lt;/ref&gt;

ਹੈਮ ਨੂੰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਸਾਲ ਦੀ ਯੂਐਸ ਸੋਲਸਰ ਫੈਮਲੀ ਅਥਲੀਟ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੇ ਸੋਸ਼ਲ ਪਲੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੇ ਫੈਮਲੀ ਐਥਲੀਟ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਈ.ਐਸ.ਪੀ.ਵਾਈ. ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।
ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਪੋਰਟਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਨੇ 1997 ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਪੋਰਟਸ ਵੂਮਨ ਆਫ ਦਿ ਯੀਅਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਐਲਬਾਮਾ ਸਪੋਰਟਸ ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ ਦੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸੋਸਲੇਟਰ ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਟੇਲਰਸ ਸਪੋਰਟਸ ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ ਅਤੇ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਵਰਲਡ ਫੁੱਟਬਾਲ ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;macHermann&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.machermanntrophy.org/mia-hamm/|title=Mia Hamm|publisher=MAC Hermann Trophy|access-date=June 2, 2017|archive-date=ਜੁਲਾਈ 30, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170730022558/http://www.machermanntrophy.org/mia-hamm/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਲੌਸ ਏਂਜਲਸ ਐਫਸੀ ਦੀ ਸਹਿ-ਮਾਲਕ, ਹੈਮ [[ਫੁੱਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਬਾਰਸੀਲੋਨਾ|ਐੱਫ ਸੀ ਬਾਰਸਿਲੋਨਾ]] ਦਾ ਇੱਕ ਗਲੋਬਲ ਐਂਬੈਸਡਰ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੇਰੀ ਏ ਕਲੱਬ ਏ.ਸ. ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰਾਂ ਦੇ ਬੋਰਡ ਵਿੱਚ ਹੈ। ''ਗੋ ਫਾਰ ਦਾ ਗੋਲ'' ਦਾ ਇੱਕ ਲੇਖਕ: ਇੱਕ ਚੈਂਪੀਅਨਜ਼ ਦੀ ਗਾਈਡ ਟੂ ਵਿਨਿੰਗ ਇਨ ਸੋਲਰ ਐਂਡ ਲਾਈਫ, ਹੈਮ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਐਚਬੀਓ ਡੌਕੂਮੈਂਟਰੀ, ਡੇਅਰ ਟੂ ਡਰੀਮ: ਦ ਸਟੋਰੀ ਆਫ਼ ਦ ਯੂ. ਵੀਮਜ਼ ਸੋਕਰ ਟੀਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਆਨਰਜ਼ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ==
ਹੈਮਮ ਨੂੰ 1997 ਅਤੇ 1999 ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਸਪੋਰਟਸ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸਾਲ ਦੀ ਖਿਡਾਰੀ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.womenssportsfoundation.org/News-And-Events/Awards/Sportswoman-of-the-Year-Award.aspx|title=Sportswoman of the Year Award|publisher=Women's Sports Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20090722204407/http://www.womenssportsfoundation.org/News-And-Events/Awards/Sportswoman-of-the-Year-Award.aspx|archive-date=July 22, 2009|dead-url=yes|access-date=August 3, 2009}}&lt;/ref&gt; ਜੂਨ 1999 ਵਿੱਚ, ਨਾਈਕ ਨੇ ਹੈਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਇਮਾਰਤ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://articles.philly.com/1999-06-18/news/25499128_1_mia-hamm-bag-of-soccer-balls-international-soccer|title=Mia Madness Is Kicking In. Soccer's Queen Is Ready To Take on the World|last=Jensen|first=Mike|date=June 18, 1999|website=The Philadelphia Inquirer|archive-url=https://web.archive.org/web/20160131011226/http://articles.philly.com/1999-06-18/news/25499128_1_mia-hamm-bag-of-soccer-balls-international-soccer|archive-date=January 31, 2016|access-date=November 10, 2014}}&lt;/ref&gt;

ਦਸੰਬਰ 2000 ਵਿੱਚ ਫੀਫਾ ਦੇ ਮਹਿਲਾ ਪਲੇਅਰ ਆਫ਼ ਸੈਂਚੁਰੀ ਅਵਾਰਡ ਵਿੱਚ ਹੈਮ ਨੂੰ ਬੀਵੀ ਦੀ ਸਦੀ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹਿਲਾ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਿਰਫ ਸੁਨ ਵੇਨ ਅਤੇ ਹਮਵਤਨ ਮਿਸ਼ੇਲ ਆਕਰਾਂ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ussoccer.com/news/womens-national-team/2000/12/michelle-akers-named-fifa-player-of-the-century.aspx|title=Michelle Akers Named FIFA Player of the Century|date=December 12, 2000|publisher=US Soccer|archive-url=https://web.archive.org/web/20130313204136/http://www.ussoccer.com/News/Womens-National-Team/2000/12/Michelle-Akers-Named-FIFA-Player-Of-The-Century.aspx|archive-date=March 13, 2013|dead-url=yes|access-date=February 3, 2013}}&lt;/ref&gt;

ਮਾਰਚ 2004 ਵਿੱਚ, ਹੈਮ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਥੀ ਮਿਸ਼ੇਲ ਅਕਰਸ ਫੀਫਾ 100 ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਸਿਰਫ ਦੋ ਮਹਿਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਪਿਲੈ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ 125 ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਫੁਟਬਾਲ ਸਵਾਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਦੀ 100 ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਲਈ ਫੀਫਾ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://usatoday30.usatoday.com/sports/soccer/2004-03-04-pele-list_x.htm|title=Pele's list of soccer's best includes Hamm, Akers|last=Millward|first=Robert|date=March 4, 2004|work=USA Today|access-date=November 10, 2014|agency=The Associated Press}}&lt;/ref&gt;

ਦੂਜੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਵਿੱਚ 1994 ਤੋਂ 1998 ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਯੂਐਸ ਸੋਲਰ ਫੈਮਿਲੀ ਅਥਲੀਟ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ussoccer.com/about/history/awards/athlete-of-the-year.aspx|title=Athlete of the Year Award|publisher=US Soccer|archive-url=https://web.archive.org/web/20141110234628/http://www.ussoccer.com/about/history/awards/athlete-of-the-year.aspx|archive-date=November 10, 2014|dead-url=yes|access-date=November 10, 2014}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੇ ਸੋਸ਼ਲ ਪਲੇਅਰ ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੇ ਫੀਲਡ ਐਥਲੀਟ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਈ.ਐਸ.ਪੀ.ਵਾਈ. ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ।

2013 ਵਿਚ, ਮੈਕਸੀਕੋ ਵਿੱਚ ਪਚੁਕ, ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਵਿਸ਼ਵ ਫੁੱਟਬਾਲ ਹਾਲ ਆਫ ਫੇਮ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਹਾੈਂਮ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਦਸੰਬਰ 2013 ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਯੂਐਸ ਸੁਕੇਰ ਦੇ ''ਯੂ.ਐਸ.ਡਬਲਯੂ.ਐਂਨ.ਟੀ ਓਲ-ਟਾਈਮ ਬੈਸਟ XI ਵਿੱਚ'' ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2013/12/21/sports/soccer/ladies-and-gentlemen-the-us-best-xis.html|title=U.S. Soccer Releases All-Time Best National Teams|last=Bell|first=Jack|date=December 20, 2013|work=The New York Times|access-date=June 18, 2017}}&lt;/ref&gt;

2014 ਵਿੱਚ, ਹੈਮ ਨੂੰ ਈਐਸਪੀਐਨਯੂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ 25 ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਉਹ ਗੋਲਡਨ ਫੁੱਟ ਲੀਜੈਂਡਜ਼ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਵੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.goldenfoot.com/legends.php?l=en|title=Legends|publisher=Golden Foot|archive-url=https://web.archive.org/web/20150925120930/http://www.goldenfoot.com/legends.php?l=en|archive-date=September 25, 2015|access-date=September 23, 2015}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist|30em}}{{reflist|30em|group=m}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1972]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>17emb2su4ty8i7niptrgwhvzj6ewtgs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪੀ ਸੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108112</id>
    <revision>
      <id>776052</id>
      <parentid>719508</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T12:10:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776052</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10198" sha1="57nkytawd1c3rr3kj1v4qfphmr98dyu" xml:space="preserve">'''ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪੀ ਯੂਨੀਅਨ''' (ਡਬਲਯੂ.ਈ.ਯੂ) ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਗਠਜੋੜ ਸੀ ਜੋ 1954 ਦੇ ਬ੍ਰਸੇਲਜ਼ ਸੰਧੀ ਦੀ ਸੋਧ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੱਛਮੀ ਯੂਨੀਅਨ (ਡਬਲਿਯੂਯੂਯੂ) ਤੋਂ ਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।
WEU ਨੇ ਸੰਸ਼ੋਧਿਤ ਬ੍ਰਸੇਲਸ ਸੰਧੀ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ
WEU ਸਦੱਸ ਰਾਜ ਵੀ ਨਾਰਥ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਸੰਧੀ ਸੰਗਠਨ (ਨਾਟੋ) ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸਨ।

21 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ, [[ਸ਼ੀਤ ਯੁੱਧ]] ਦੇ ਅੰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, WEU ਦੇ ਕੰਮ ਅਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ [[ਯੂਰਪੀ ਯੂਨੀਅਨ]] (ਈ.ਯੂ.) ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਯੂਰਪੀਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਨੀਤੀ (ਈਐਸਪੀਪੀ)।
ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ 2009 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸਦੱਸ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਕਜੁਟਤਾ ਧਾਰਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ WEU ਦੇ ਆਪਸੀ ਬਚਾਅ ਧਾਰਾ ਦੇ ਸਮਾਨ (ਪਰ ਇਕੋ ਜਿਹੇ ਨਹੀਂ) ਸੀ, ਜੋ [[ਲਿਸਬਨ]] ਦੀ ਸੰਧੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਰਾਜਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਸੇਲਜ਼ ਦੇ ਸੰਸ਼ੋਧਤ ਸੰਧੀ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 31 ਮਾਰਚ 2010 ਨੂੰ ਇਸ ਸਮਝੌਤੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਨਾਲ ਸਾਰੀਆਂ WEU ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ 15 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
30 ਜੂਨ 2011 ਨੂੰ, WEU ਨੂੰ ਆਧਿਕਾਰਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;terminate&quot;&gt;[http://www.weu.int/Declaration_E.pdf Statement of the Presidency of the Permanent Council of the WEU on behalf of the High Contracting Parties to the Modified Brussels Treaty – Belgium, France, Germany, Greece, Italy, Luxembourg, The Netherlands, Portugal, Spain and the United Kingdom] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171010150807/http://www.weu.int/Declaration_E.pdf |date=2017-10-10 }}, WEU 31 March 2010&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==

=== ਪਿਛੋਕੜ ===
[[ਬ੍ਰਸਲਜ਼]] ਦੀ ਸੰਧੀ 17 ਮਾਰਚ, 1948 ਨੂੰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ, ਫਰਾਂਸ, ਬੈਲਜੀਅਮ, ਲਕਜਮਬਰਗ ਅਤੇ ਨੀਦਰਲੈਂਡਜ਼ ਨੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਯੂਨੀਅਨ (ਡਬਲਿਯੂ.ਯੂ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ - ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਠਜੋੜ ਜੋ ਆਰਥਿਕ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਉਤਰੀ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਸੰਧੀ ਦੇ ਉਚਿਤ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਨਾਲ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਲੋੜ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀ ਅਟਲਾਂਟਿਕ ਸੰਧੀ ਸੰਸਥਾ (ਨਾਟੋ) ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਹੋਈ।
ਦਸੰਬਰ 1950 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਸਲਜ਼ ਦੀ ਸੰਧੀ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਯੂਨੀਅਨ ਮਿਲਟਰੀ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ (ਡਬਲਿਊ.ਡੀ.ਓ.ਓ.) ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰਾਂ, ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਨਾਟੋ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਸੁਪਰੀਮ ਹੈਡਕੁਆਟਰ ਆਲੀਡ ਪਾਵਰਜ਼ ਯੂਰਪ (ਸ਼ਪੇ) ਨੇ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪ ਦੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;[http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1957/feb/18/brussels-treaty-organisation-resolution Hansard extract] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303220306/http://hansard.millbanksystems.com/written_answers/1957/feb/18/brussels-treaty-organisation-resolution |date=2016-03-03 }} 18 February 1957&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ElusiveQuest&quot;&gt;{{Cite book|url=http://us.macmillan.com/theelusivequestforeuropeansecurity|title=The elusive quest for European security: from EDC to CFSP|last=Duke|first=Simon|publisher=[[Palgrave Macmillan]]|year=2000|isbn=978-0-312-22402-8|location=Basingstoke, UK|pages=13–14|access-date=2010-11-27}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;DYK&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.aco.nato.int/page20923100.aspx|title=Did you know that Europe already had a defensive military alliance prior to NATO?|year=2010|website=[[Supreme Headquarters Allied Powers Europe|Allied Command Operations (ACO)]]|publisher=[[NATO]]|access-date=2010-08-08|archive-date=2015-09-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20150921141945/http://www.aco.nato.int/page20923100.aspx|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kaplan&quot;&gt;{{Cite book|url=http://books.google.com/books?id=UV-ti1sYcbcC&amp;pg=PA139&amp;lpg=PA139&amp;dq=%http://www.rowmanlittlefield.com/Catalog/SingleBook.shtml?command=Search&amp;db=^DB/CATALOG.db&amp;eqSKUdata=0742539172|title=NATO 1948: the birth of the transatlantic Alliance|last=Kaplan|first=Lawrence S.|publisher=[[Rowman &amp; Littlefield|Rowman &amp; Littlefield Publishers, Inc.]]|isbn=0-7425-3917-2|location=[[Lanham, Maryland]]|pages=139–165|access-date=2010-08-08}}&lt;/ref&gt;

== ਸੰਗਠਨ ==
WEU ਦਾ [[ਬਰੂਸਲ|ਬ੍ਰਸਲ੍ਜ਼]] ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਸੀ, 65 ਦੇ ਇੱਕ ਸਟਾਫ ਅਤੇ € 13.4 ਮਿਲੀਅਨ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਲਾਨਾ ਬਜਟ।&lt;ref name=&quot;Rettman&quot;&gt;Rettman, Andrew (3 September 2009) [http://euobserver.com/9/28615 European defence league poised for debate on dormant pact], EU Observer accessed 3 September 2009&lt;/ref&gt; ਇਹ ਯੂਰਪੀਅਨ ਕੌਂਸਲ (ਕੌਂਸਲ) ਅਤੇ WEU (ਅਸੈਂਬਲੀ) ਦੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ।

=== ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ===
WEU ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਰਾਜਦੂਤ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀ ਸਭਾ ਦੁਆਰਾ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

=== ਸੰਸਦ ਅਸੈਂਬਲੀ ===
ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਰੀ ਅਸੈਂਬਲੀ (ਮੈਂਬਰ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ ਕੌਂਸਿਲ ਆਫ਼ ਕੌਂਸਲ ਆਫ ਦੀ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਰਵਾਨਗੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ) ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਕੰਮ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਪਰ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਕੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
WEU ਦੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਇੱਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੰਸਥਾ ਸੀ।

=== ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਸਕਿਊਰਿਟੀ ਸਟੱਡੀਜ਼ ===
ਪੱਛਮੀ ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਇਨਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਸਕਿਊਰਿਟੀ ਸਟੱਡੀਜ਼ (ਵਰਤਮਾਨ ਸਮੇਂ ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਫਾਰ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਸਟੱਡੀਜ਼)।

=== ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਕੇਂਦਰ ===
ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪੀ ਯੂਨੀਅਨ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਕੇਂਦਰ (ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪੀ ਯੂਨੀਅਨ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਕੇਂਦਰ)।

=== ਯੂਰੋਪੀ ਅਪਰੇਸ਼ਨਲ ਰੈਪਿਡ ਫੋਰਸ ===
15 ਮਈ 1995 ਨੂੰ, WEU ਦੇ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਕੌਂਸਲ ਲਿਸਬਨ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਯੂਰਪੀਅਨ ਅਪਰੇਸ਼ਨਲ ਰੈਪਿਡ ਫੋਰਸ (ਯੂਰੋਫੋਰ) ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਫਰਾਂਸ, ਇਟਲੀ, ਸਪੇਨ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਯੂਰੋਫੋਰ ਜੂਨ 1998 ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।&lt;ref&gt;[http://www.eurofor.it Eurofor] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180606154139/http://www.eurofor.it/ |date=2018-06-06 }} eurofor.it&lt;/ref&gt;

== ਮੈਂਬਰਸ਼ਿਪ ==
ਪੱਛਮੀ ਯੂਰੋਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਦਸ ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ ਹਨ: ਛੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ਾਂ, ਪੰਜ ਨਿਰੀਖਕ ਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਸੱਤ ਐਸੋਸੀਏਟ ਸਹਿਭਾਗੀ ਦੇਸ਼।
14 ਜੂਨ 2001 ਨੂੰ, WEU ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸੋਲਾਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਗਠਨ ਵਿੱਚ ਗ਼ੈਰ-ਮੈਂਬਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦਾ ਕੋਈ ਅਗਿਆਤ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ।

== ਗੈਰ-ਫੌਜੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ==
ਇਹ ਪਰਚਾ ਯੂਰਪੀਅਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ (ਗੈਰ-ਫੌਜੀ) ਢਾਂਚਿਆਂ ਅਤੇ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਦੱਸਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ 1960 ਵਿੱਚ [[ਕੌਂਸਲ ਆਫ ਯੂਰਪ]] ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|35em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਸਥਾਵਾਂ]]</text>
      <sha1>57nkytawd1c3rr3kj1v4qfphmr98dyu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108772</id>
    <revision>
      <id>776085</id>
      <parentid>577276</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:51:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776085</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19731" sha1="81bj0mon73q9rnqd8nrfqlw3t1uc57n" xml:space="preserve">{{Further|ਰਿਕੀ ਕੈਲਕੁਲਸ|ਸਪੈਸ਼ਲ ਯੂਨਾਇਟ੍ਰੀ ਗਰੁੱਪ|ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ}}

{{quantum field theory}}
[[ਸਿਧਾਂਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ|ਸਿਧਾਂਤਿਕ]] [[ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]] ਵਿੱਚ, '''ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ''' [[ਕੁਆਰਕ]]ਾਂ ਦਰਮਿਆਨ [[ਤਾਕਤਵਰ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆ]] ਅੰਦਰ [[ਗਲੂਔਨ]]ਾਂ ਦੇ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਲੱਛਣਬੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ [[ਫੋਰ ਵੈਕਟਰ]] [[ਫੀਲਡ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ [[ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] ਅੰਦਰ ਉਹੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ [[ਕੁਆਂਟਮ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]] {{snd}} ਅੰਦਰ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੋਰ-ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ [[ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ ਸ਼ਕਤੀ ਟੈਂਸਰ]] ਰਚਦੀ ਹੈ।

[[ਸਪੇਸਟਾਈਮ]] ਅੰਦਰ, ਚਾਰ-ਅਯਾਮੀ [[ਵੈਕਟਰ]]ਾਂ ਅਤੇ [[ਟੈਂਸਰ]]ਾਂ ਲਈ, ਸਾਰੇ ਰਾਹ, ਅੱਠ ਗਲੂਔਨ [[ਕਲਰ ਚਾਰਜ]]ਾਂ ਲਈ, ਲੈਟਿਨ ਸੂਚਕਾਂਕ 1, 2, …, 8 ਤੱਕ ਦੇ ਮੁੱਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂਕਿ ਗਰੀਕ ਸੂਚਕਾਂਕ ਟਾਈਮਲਾਈਕ ਪੁਰਜਿਆਂ ਵਾਸਤੇ 0 ਅਤੇ ਸਪੇਸਲਾਈਕ ਪੁਰਜਿਆਂ ਵਾਸਤੇ 1, 2, 3 ਦੇ ਮੁੱਲ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਰੀਆਂ ਸਮੀਕਰਨਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਹਾ ਨਾ ਜਾਵੇ, ਸਾਰੇ ਕਲਰ ਅਤੇ ਟੈਂਸਰ ਸੂਚਕਾਂਕਾਂ ਉੱਤੇ [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਚਿੰਨ-ਧਾਰਨਾ|ਜੋੜ ਪ੍ਰੰਪਰਾ]] ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਜਾਣ ਪਛਾਣ ==
ਗਲੂਔਨ ਅੱਠ [[ਕਲਰ ਚਾਰਜ]] ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਫੋਟੌਨਾਂ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਫੀਲਡਾਂ ਵਾਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਨਿਊਟ੍ਰਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਿਰਫ ਇੱਕੋ ਫੋਟੌਨ ਫੀਲਡ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।

ਹਰੇਕ ਕਰ ਚਾਰਜ ਲਈ ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ, [[ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] ਦੇ ਸਮਾਨ ਇੱਕ [[ਟਾਈਮਲਾਈਕ]] ਕੰਪੋਨੈਂਟ, ਅਤੇ [[ਚੁੰਬਕੀ ਵੈਕਟਰ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] ਦੇ ਤੁੱਲ ਤਿੰਨ [[ਸਪੇਸਲਾਈਕ]] ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ:&lt;ref name=&quot;Martin and Shaw&quot;&gt;{{cite book|title = Particle Physics |edition = 3rd |author1=B.R. Martin |author2=G. Shaw | series = Manchester Physics Series|pages=380–384|publisher = John Wiley &amp; Sons|year=2009|isbn = 978-0-470-03294-7}}&lt;/ref&gt;

:&lt;math&gt;\boldsymbol{\mathcal{A}}^n(\mathbf{r}, t) = [ \underbrace{\mathcal{A}^n_0(\mathbf{r}, t)}_{\text{timelike}}, \underbrace{\mathcal{A}^n_1(\mathbf{r}, t), \mathcal{A}^n_2(\mathbf{r}, t), \mathcal{A}^n_3(\mathbf{r}, t)}_{\text{spacelike}} ] = [\phi^n (\mathbf{r}, t), \mathbf{A}^n (\mathbf{r}, t)]&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ {{math|''n'' {{=}} 1, 2, ... 8}} [[ਐਕਸਪੋਨੈਂਟ]] ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਪਰ ਅੱਠ ਗਲੂਔਨ ਚਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਆਤੇ ਸਾਰੇ ਪੁਰਜੇ ਗਲੂਔਨ ਦੇ [[ਪੁਜੀਸ਼ਨ ਵੈਕਟਰ]] {{math|'''r'''}} ਅਤੇ ਵਕਤ ''t'' ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਰੇਕ &lt;math&gt;\mathcal{A}^a_\alpha &lt;/math&gt;, ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਦੇ ਕੁੱਝ ਪੁਰਜਿਆਂ ਅਤੇ ਗਲੂਔਨ ਕਲਰ ਚਾਰਜ ਲਈ, ਇੱਕ ਸਕੇਲਰ ਫੀਲਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

[[ਗੈਲ-ਮਨ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]] {{math|''λ&lt;sup&gt;a&lt;/sup&gt;''}}, ਅੱਠ 3 × 3 ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ [[ਸਪੈਸ਼ਲ ਯੂਨਾਇਟ੍ਰੀ ਗਰੁੱਪ|''SU''(3) ਗਰੁੱਪ]] ਦੀ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ [[ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਥਿਊਰੀ|ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ]] ਰਚਦੇ ਹਨ। ਇਹ [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ]] ਅਤੇ [[ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]] ਦੇ ਸੰਦ੍ਰਭ ਵਿੱਚ SU(3) ਗਰੁੱਪ ਦੇ [[ਕਿਸੇ ਗਰੁੱਪ ਦਾ ਰਚਣਹਾਰਾ ਸੈੱਟ|ਜਨਰੇਟਰ]] ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਇੱਕ ਜਨਰੇਟਰ ਕਿਸੇ [[ਸਮਿੱਟਰੀ ਟ੍ਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ]] ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ [[ਓਪਰੇਟਰ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)|ਓਪਰੇਟਰ]] ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ([[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ ਸਮਰੂਪਤਾ]] ਦੇਖੋ)। ਇਹ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ, ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ [[ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]], ਇੱਕ ਸਥਾਨਿਕ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਲਰ ਚਾਰਜ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ SU(3) [[ਗੇਜ ਗਰੁੱਪ]] ਦੀ ਇੱਕ [[ਗੇਜ ਥਿਊਰੀ]] ਹੈ: ਹਰੇਕ ਗੈਲ-ਮਨ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਇੱਕ ਖਾਸ ਗਲੂਔਨ ਕਲਰ ਚਾਰਜ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ, [[ਕਲਰ ਚਾਰਜ ਓਪਰੇਟਰ]]ਾਂ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਜਨਰੇਟਰ ਕਿਸੇ [[ਵੈਕਟਰ ਸਪੇਸ]] ਲਈ ਇੱਕ ਬੇਸਿਸ (ਰੇਖਿਕ ਅਲਜਬਰਾ)|ਅਧਾਰ]] ਵੀ ਰਚਦੇ ਹਨ, ਇਸਲਈ ਕੁੱਲ ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ ਸਾਰੀਆਂ ਕਲਰ ਫੀਲਡਾਂ ਦੀ ਇੱਕ [[ਸੁਪਰਪੁਜੀਸ਼ਨ ਸਿਧਾਂਤ|ਸੁਪਰਪੁਜੀਸ਼ਨ]] ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਗੈਲ-ਮਨ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ (ਅਸਾਨੀ ਲਈ 2 ਨਾਲ ਤਕਸੀਮ ਕਰਕੇ) ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਵਿੱਚ,

:&lt;math&gt;t_a = \frac{\lambda_a}{2}\,,&lt;/math&gt;
ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ ਦੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟ 3 × 3 ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ:

:&lt;math&gt;\mathcal{A}_{\alpha} = t_a \mathcal{A}^a_\alpha \equiv t_1 \mathcal{A}^1_\alpha + t_2 \mathcal{A}^2_\alpha + \cdots + t_8 \mathcal{A}^8_\alpha &lt;/math&gt;

ਜਾਂ ਫੇਰ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ 3 × 3 ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ ਦੇ ਇੱਕੋ ਵੈਕਟਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦੇ ਹੋਏ:

:&lt;math&gt;\boldsymbol{\mathcal{A}}(\mathbf{r}, t) = [\mathcal{A}_0(\mathbf{r}, t),\mathcal{A}_1(\mathbf{r}, t),\mathcal{A}_2(\mathbf{r}, t),\mathcal{A}_3(\mathbf{r}, t)] &lt;/math&gt;

ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ:

:&lt;math&gt;\boldsymbol{\mathcal{A}} = t_a \boldsymbol{\mathcal{A}}^a \,.&lt;/math&gt;

== ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਗੇਜ ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ==
ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (ਅਤੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਚਿੰਨ-ਧਾਰਨਾਵਾਂ) ਕੇ. ਯਾਗੀ., ਟੀ. ਹਟਸੁਦਾ, ਵਾਈ. ਮਿਆਕ&lt;ref name=&quot;Yagi, Hatsuda, Miake&quot;&gt;{{cite book|title=Quark-Gluon Plasma: From Big Bang to Little Bang
|author1=K. Yagi |author2=T. Hatsuda |author3=Y. Miake |year=2005
|pages=17–18
|publisher=Cambridge University Press
|url=https://books.google.com/books?id=C2bpxwUXJngC&amp;pg=PA18&amp;dq=equation+of+motion+gluon+field+strength#v=onepage&amp;q=equation%20of%20motion%20gluon%20field%20strength&amp;f=false
|isbn=0-521-561-086
|series=Cambridge monographs on particle physics, nuclear physics, and cosmology
|volume=23
}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਗ੍ਰੇਨਰ, ਸ਼ਾਫਰ&lt;ref name=&quot;Greiner, Schäfer&quot;&gt;{{cite book|title=Quantum Chromodynamics
|author1=W. Greiner |author2=G. Schäfer |year=1994
|chapter=4
|publisher=Springer
|url=https://books.google.com/books/about/Quantum_Chromodynamics.html?id=gzYHNhp9KTIC
|isbn=3-540-57103-5
}}&lt;/ref&gt; ਮੁਤਾਬਿਕ ਹਨ।

[[ਮੈਨੀਫੈਸਟ ਕੋਵੇਰੀਅੰਸ]] ਅੰਦਰ ਕੁਆਰਕ ਫੀਲਡਾਂ ਦੇ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਵਾਸਤੇ ਗੇਜ [[ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ]] {{math|''D&lt;sub&gt;μ&lt;/sub&gt;''}} ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ; ਜੋ [[ਅੰਸ਼ਿਕ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ]] ਜੋ [[ਫੋਰ-ਗ੍ਰੇਡੀਅੰਟ]] {{math|''∂&lt;sub&gt;μ&lt;/sub&gt;''}} ਰਚਦੇ ਹਨ, ਇਕੱਲਿਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸਰਦਾ। ਕਲਰ ਟ੍ਰਿਪਲੈਟ ਕੁਆਰਕ ਫੀਲਡਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੰਪੋਨੈਂਟ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ:

:&lt;math&gt;D_\mu =\partial_\mu \pm ig_s t_a \mathcal{A}^a_\mu\,,&lt;/math&gt;

ਜਿਸ ਵਿੱਚ {{math|''i''}} [[ਕਾਲਪਨਿਕ ਇਕਾਈ]] ਹੈ, ਅਤੇ

:&lt;math&gt;g_s = \sqrt{4\pi \alpha_s}&lt;/math&gt;

[[ਅਯਾਮਿਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ|ਅਯਾਮਹੀਣ]] [[ਕਪਲਿੰਗ ਸਥਿਰਾਂਕ#ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਅਤੇ ਅਸਿੰਪਟੋਟਿਕ ਅਜ਼ਾਦੀ|ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ ਲਈ ਕਪਲਿੰਗ ਸਥਿਰਾਂਕ]] ਹੈ। ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵੱਖਰੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਚੁਣਦੇ ਹਨ। [[ਅੰਸ਼ਿਕ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ]] ਰਕਮ ਇੱਕ 3 × 3 [[ਪਛਾਣ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]] ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਰਲਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ।

[[ਕਲਰ ਚਾਰਜ#ਕੁਆਰਕ ਅਤੇ ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡਾਂ ਅਤੇ ਕਲਰ ਚਾਰਜ|ਟ੍ਰਿਪਲੈਟ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ ਵਿੱਚ ਕੁਆਰਕ ਫੀਲਡਾਂ]] ਨੂੰ [[ਕਾਲਮ ਵੈਕਟਰ]]ਾਂ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਇੰਝ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;\psi=\begin{pmatrix}\psi_{1}\\
\psi_{2}\\
\psi_{3}
\end{pmatrix},\overline{\psi}=\begin{pmatrix}\overline{\psi}^*_{1}\\
\overline{\psi}^*_{2}\\
\overline{\psi}^*_{3}
\end{pmatrix}
&lt;/math&gt;

ਕੁਆਰਕ ਫੀਲਡ {{math|ψ}} [[ਬੁਨਿਆਦੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ]] ('''3''') ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ [[ਐਂਟੀਪਾਰਟੀਕਲ|ਐਂਟੀ]]ਕੁਆਰਕ ਫੀਲਡ {{math|{{overline|ψ}}}} [[ਹਰਮਿਸ਼ੀਅਨ ਕੰਜੂਗੇਟ|ਕੰਪਲੈਕਸ ਕੰਜੂਗੇਟ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀ]] ('''3&lt;sup&gt;*&lt;/sup&gt;''') ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ, [[ਕੰਪਲੈਕਸ ਕੰਜੁਗੇਟ]] ਨੂੰ {{math|*}} (ਓਵਰਬਾਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ) ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਗੇਜ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨਾਂ ==

{{main|ਗੇਜ ਥਿਊਰੀ}}

ਹਰੇਕ ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ &lt;math&gt;\mathcal{A}^n_\alpha&lt;/math&gt; ਦੀ [[ਗੇਜ ਟਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ]] ਜੋ ਗਲੂਔਨ ਫੀਲਡ ਸ਼ਕਤੀ ਟੈਂਸਰ ਨੂੰ ਬਗੈਰ ਬਦਲੇ ਛੱਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ;&lt;ref name=&quot;Greiner, Schäfer&quot;/&gt;

:&lt;math&gt;\mathcal{A}^n_\alpha\rightarrow e^{i\bar{\theta}(\mathbf{r},t)} \left(\mathcal{A}^n_\alpha + \frac{i}{g_s}\partial_\alpha\right)e^{-i\bar{\theta}(\mathbf{r},t)}&lt;/math&gt;

ਜਿੱਥੇ

:&lt;math&gt;\bar{\theta}(\mathbf{r},t) = t_n \theta^n(\mathbf{r},t)\,,&lt;/math&gt;

ਇੱਕ 3 × 3 ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈਜੋ ਉੱਪਰ ਲਿਖੇ {{math|''t&lt;sup&gt;n&lt;/sup&gt;''}} ਮੈਟ੍ਰਿਕਸਾਂ ਤੋਂ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ {{math|''θ''&lt;sup&gt;''n''&lt;/sup&gt; {{=}} ''θ''&lt;sup&gt;''n''&lt;/sup&gt;('''r''', ''t'')}}, ਅੱਠ [[ਗੇਜ ਥਿਊਰੀ|ਗੇਜ ਫੰਕਸ਼ਨ]] ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸਥਾਨਿਕ ਪੁਜੀਸ਼ਨ {{math|'''r'''}} ਅਤੇ ਵਕਤ ''t'' ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਰਦੇ ਹਨ। ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਨ ਵਿੱਚ [[ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ ਐਕਸਪੋਨੈਂਸ਼ੀਏਸ਼ਨ]] ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੇਜ ਕੋਵੇਰੀਅੰਟ ਡੈਰੀਵੇਟਿਵ ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਰੂਪਾਂਤ੍ਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਫੰਕਸ਼ਨ {{math|''θ''&lt;sup&gt;''n''&lt;/sup&gt;}} ਇੱਥੇ ਗੇਜ ਫੰਕਸ਼ਨ {{math|''χ''('''r''', ''t'')}} ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਸਪੇਸਟਾਈਮ ਪੁਰਜਿਆਂ ਵਿੱਚ [[ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਫੋਰ ਪੁਟੈਂਸ਼ਲ]] {{math|''A''}} ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:

:&lt;math&gt;A'_\alpha (\mathbf{r},t) = A_\alpha (\mathbf{r},t) - \partial_\alpha \chi (\mathbf{r},t) \,&lt;/math&gt;

ਜੋ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਮੈਗਨੈਟਿਕ ਟੈਂਸਰ {{math|''F''}} ਨੂੰ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਛੱਡ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

[[ਗੇਜ ਟਰਾਂਸਫੋਰਮੇਸ਼ਨ]] ਅਧੀਨ ਕੁਆਰਕ ਫੀਲਡਾਂ [[ਇਨਵੇਰੀਅੰਟ]] ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ
;&lt;ref name=&quot;Greiner, Schäfer&quot;/&gt;

:&lt;math&gt;\psi(\mathbf{r},t) \rightarrow e^{ig\bar{\theta}(\mathbf{r},t)}\psi(\mathbf{r},t) &lt;/math&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[ਕੁਆਰਕ ਕਨਫਾਈਨਮੈਂਟ]]
* [[ਗੈਲ-ਮਨ ਮੈਟ੍ਰਿਕਸ]]
* [[ਫੀਲਡ (ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ)]]
* [[ਆਈਨਸਟਾਈਨ ਟੈਂਸਰ]]
* [[ਕੁਆਂਟਮ ਮਕੈਨਿਕਸ ਵਿੱਚ ਸਮਰੂਪਤਾ]]
* [[ਵਿਲਸਨ ਲੂਪ]]
* [[ਵੈਸ-ਜ਼ੋਮੀਨੋ ਗੇਜ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
=== ਨੋਟਸ ===
{{reflist}}

=== ਹੋਰ ਲਿਖਤਾਂ ===
==== ਕਿਤਾਬਾਂ ====
*{{cite book|title = An Introduction to the Standard Model of Particle Physics|edition = |author1=W. N. Cottingham |author2=D. A. Greenwood | series = |publisher = Cambridge University Press|year=2007|isbn = 113-946-221-0|url=https://books.google.com/books?id=Dm36BYq9iu0C&amp;pg=PA156&amp;dq=gluon+field+equation&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q=gluon%20field%20equation&amp;f=false}}
*{{cite book|title = Quarks: the stuff of matter|edition = |author = H. Fritzsch| series = |publisher = Allen lane|year=1982|isbn = 0-7139-15331}}
*{{cite book|title = The Physics of the Quark-Gluon Plasma: Introductory Lectures|edition = |author1=S. Sarkar |author2=H. Satz |author3=B. Sinha |publisher = Springer|year=2009|isbn = 3642022855|url=https://books.google.com/books?id=1WPV0NSenZ4C&amp;pg=PA344&amp;dq=gluon+field+strength+tensor#v=onepage&amp;q=gluon%20field%20strength%20tensor&amp;f=false}}
*{{cite book|title = Hadrons, Quarks and Gluons: Proceedings of the Hadronic Session of the Twenty-Second Rencontre de Moriond, Les Arcs-Savoie-France|edition = |author= J. Thanh Van Tran (editor)|publisher = Atlantica Séguier Frontières|year=1987|isbn = 2863320483|url=https://books.google.com/books?id=Vo48UfeBaG4C&amp;pg=PA615&amp;dq=gluon+field+strength+tensor#v=onepage&amp;q=gluon%20field%20strength%20tensor&amp;f=false}}
*{{cite book|title = Chiral Quark Dynamics|edition = |author1=R. Alkofer |author2=H. Reinhart |publisher = Springer|year=1995 |isbn = 3540601376|url=https://books.google.com/books?id=fDENwIMAc50C&amp;pg=PA7&amp;dq=gluon+field+strength+tensor#v=onepage&amp;q=gluon%20field%20strength%20tensor&amp;f=false}}
*{{cite book|title = Hadronic Production of ''ψ''(2S) Cross Section and Polarization|edition = |author = K. Chung|publisher = ProQuest|year = 2008|isbn = 0549597743|url = https://books.google.com/books?id=ETrMNvqLrXUC&amp;pg=PA2&amp;dq=gluon+field+strength+tensor#v=onepage&amp;q=gluon%20field%20strength%20tensor&amp;f=false}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਕਤੂਬਰ 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
*{{cite book|title = Foundations of Perturbative QCD|edition = |author= J. Collins|publisher = Cambridge University Press|year=2011 |isbn = 0521855330|url= https://books.google.com/books?id=0xGi1KW9vykC&amp;pg=PA233&amp;dq=gluon+field+strength+tensor#v=onepage&amp;q=gluon%20field%20strength%20tensor&amp;f=false}}
*{{cite book|title = Standard Model of Particle Physics|edition = |author1=W.N.A. Cottingham |author2=D.A.A. Greenwood |publisher = Cambridge University Press|year=1998 |isbn = 0521588324|url= https://books.google.com/books?id=XSseBp7y19MC&amp;pg=PR16&amp;dq=gluon+field+strength+tensor#v=onepage&amp;q=gluon%20field%20strength%20tensor&amp;f=false}}

==== ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਪੇਪਰ ====

*{{cite journal
|title=QCD evolutions of twist-3 chirality-odd operators
|author1=J.P. Maa |author2=Q. Wang |author3=G.P. Zhang |year=2012
|journal=Physics Letters B
|doi=10.1016/j.physletb.2012.12.007 
|arxiv = 1210.1006 |bibcode = 2013PhLB..718.1358M |volume=718 |pages=1358–1363}}
*{{cite journal
|title=Field strength correlators in full QCD
|url=https://archive.org/details/sim_physics-letters-b_1997-09-11_408_1-4/page/n324
|author=M. D’Elia, A. Di Giacomo, E. Meggiolaro
|year=1997
|journal=Physics Letters B
|arxiv=hep-lat/9705032
|bibcode = 1997PhLB..408..315D |doi = 10.1016/S0370-2693(97)00814-9
 |volume=408
 |pages=315–319}}
*{{cite arXiv
|title=Gauge Invariant Field Strength Correlators In QCD
|author1=A. Di Giacomo |author2=M. D’elia |author3=H. Panagopoulos |author4=E. Meggiolaro |year=1998
|eprint=hep-lat/9808056
}}
*{{cite news
|title=A Virial Theorem for the Kinetic Energy of a Heavy Quark inside Hadrons
|author=M. Neubert
|year=1993
|journal=Physics Letters B
|arxiv=hep-ph/9311232
|bibcode=1994PhLB..322..419N
|doi=10.1016/0370-2693(94)91174-6
}}
*{{cite journal
|title=Field strength correlators and dual effective dynamics in QCD
|author1=M. Neubert |author2=N. Brambilla |author3=H.G. Dosch |author4=A. Vairo |year=1998
|journal=Physical Review D
|arxiv = hep-ph/9311232
|doi=10.1103/PhysRevD.58.034010
|bibcode = 1998PhRvD..58c4010B |volume=58}}
*{{cite arXiv
|title=Gluon field distribution between three infinitely spaced quarks
|author=V. Dzhunushaliev
|year=2011
|eprint=1101.5845
}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
*{{cite news
 |title=QCD 
 |author=K. Ellis 
 |year=2005 
 |publisher=[[Fermilab]] 
 |journal= 
 |url=http://theory.fnal.gov/people/ellis/Talks/FNAL/l1_s.pdf 
 |deadurl=yes 
 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060926033047/http://theory.fnal.gov/people/ellis/Talks/FNAL/l1_s.pdf 
 |archivedate=September 26, 2006 
}}

*{{cite web|accessdate=2013-10-17
|title=Chapter 2: The QCD Lagrangian
|location=Technische Universität München
|url=http://www.t39.ph.tum.de/T39_files/Lectures_files/StrongInteraction2011/QCDkap2.pdf}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕਣ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਫੀਲਡ ਥਿਊਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੁਆਂਟਮ ਕ੍ਰੋਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕਸ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗਲੂਔਨ|ਫੀਲਡ]]</text>
      <sha1>81bj0mon73q9rnqd8nrfqlw3t1uc57n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਗ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>108853</id>
    <revision>
      <id>776133</id>
      <parentid>437460</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:39:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776133</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58" sha1="j5hp04bc7kv1lfoxbnceqdse7ryjd4x" xml:space="preserve">{{Commons category|Raga|ਰਾਗ}}
{{Cat main|ਰਾਗ}}</text>
      <sha1>j5hp04bc7kv1lfoxbnceqdse7ryjd4x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776134</id>
      <parentid>776133</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:39:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776134</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="139" sha1="77clb9xlpzgdxpghx4z6eqa2psv7s5s" xml:space="preserve">{{Commons category|Raga|ਰਾਗ}}
{{Cat main|ਰਾਗ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ]]</text>
      <sha1>77clb9xlpzgdxpghx4z6eqa2psv7s5s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:FromPunjab</title>
    <ns>3</ns>
    <id>114995</id>
    <revision>
      <id>776059</id>
      <parentid>773084</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T15:13:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>7061</id>
      </contributor>
      <comment>/* This Month in Education: November 2024 */ ਨਵਾਂ ਭਾਗ</comment>
      <origin>776059</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122217" sha1="poy7tuo81uqr8k77n50qnrq32mvto45" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=FromPunjab}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 11:59, 15 ਫ਼ਰਵਰੀ 2019 (UTC)

== Wiki Loves Women South Asia 2020 ==

[[File:Wiki Loves Women South Asia 2020.svg|frameless|right]]

Hello! 

Thank you for your contribution in [[:m:Wiki Loves Women South Asia 2020|Wiki Loves Women South Asia 2020]]. We appreciate your time and efforts in bridging gender gap on Wikipedia. Due to the novel coronavirus (COVID-19) pandemic, we will not be couriering the prizes in the form of mechanize in 2020 but instead offer a gratitude token in the form of online claimable gift coupon.  Please fill [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScJ_5LgwLdIVtIuBDcew839VuOcqLtyPScfFFKF-LiwxQ_nqw/viewform?usp=sf_link this form] by last at June 10 for claiming your prize for the contest. 

Wiki Love and regards! 

[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore/International Team|Wiki Loves Folklore International Team]].

--[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:10, 31 ਮਈ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlwsa&amp;oldid=20129673 --&gt;

== Wiki Loves Women South Asia Barnstar Award ==

{| style=&quot;background-color: ; border: 3px solid #f1a7e8; padding-right: 10px;&quot;
|rowspan=&quot;2&quot; valign=&quot;left; padding: 5px;&quot; | [[File:WLW Barnstar.png|150px|frameless|left]]
|style=&quot;vertical-align:middle;&quot; |
[[File:Wiki Loves Women South Asia 2020.svg|frameless|100px|right]]

Greetings!

Thank you for contributing to the [[:m:Wiki Loves Women South Asia 2020|Wiki Loves Women South Asia 2020]]. We are appreciative of your tireless efforts to create articles about Women in Folklore on Wikipedia. We are deeply inspired by your persistent efforts, dedication to bridge the gender and cultural gap on Wikipedia. Your tireless perseverance and love for the movement has brought us one step closer to our quest for attaining equity for underrepresented knowledge in our Wikimedia Projects. We are lucky to have amazing Wikimedians like you in our movement. Please find your Wiki Loves Women South Asia postcard [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeGOOxMFK4vsENdHZgF56NHPw8agfiKD3OQMGnhdQdjbr6sig/viewform here]. Kindly obtain your postcards before 15th July 2020.

Keep shining!

Wiki Loves Women South Asia Team
|}

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:27, 5 ਜੁਲਾਈ 2020 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Tiven2240/wlwsa&amp;oldid=20247075 --&gt;

== 2021 Wikimedia Foundation Board elections: Eligibility requirements for voters ==

Greetings,

The eligibility requirements for voters to participate in the 2021 Board of Trustees elections have been published. You can check the requirements on [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021#Eligibility_requirements_for_voters|this page]].

You can also verify your eligibility using the [https://meta.toolforge.org/accounteligibility/56 AccountEligiblity tool].

[[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 16:45, 30 ਜੂਨ 2021 (UTC)

&lt;small&gt;''Note: You are receiving this message as part of outreach efforts to create awareness among the voters.''&lt;/small&gt;
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21670000 --&gt;

== This Month in Education: July 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 7 • July 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/July 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/July 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/July 2021/UHI Editathon celebrates 10 years as a university|University celebrates 10th anniversary with an Editathon]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia|A paper on Students' Attitudes Towards the Use of Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Announcing the Training of Trainers program for Reading Wikipedia in the Classroom!|Announcing the Training of Trainers program for &quot;Reading Wikipedia in the Classroom&quot;]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre|MOOC Conocimiento Abierto y Software Libre]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/Leamos Wikipedia en Bolivia|Updates on the Leamos Wikipedia en Bolivia 2021]]
* [[outreach:Education/News/July 2021/E-lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska|Virtual lessons on Wikipedia from Wikimedia Polska for schools]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:32, 3 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21829196 --&gt;

== This Month in Education: August 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 8 • August 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/August 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/August 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/August 2021/Workshop for the Teachers from Poland|GLAM-wiki Summer in the City: Polish Teachers met in Warsaw]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers|Wikipedia for School – our largest article contest for Ukrainian teachers]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico|The importance of Social Service: Modality of educational linkage with ITESM, Querétaro campus and Wikimedia Mexico]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/&quot;Searching for the unschooling vibes around Wikipedia&quot; at the Wikimania 2021|Wikimania 2021 and the unschooling vibes around Wikipedia by Wikimedia Polska, Education team]]
* [[outreach:Education/News/August 2021/Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers|Open Foundation West Africa Introduces KIWIX Offline to the National Association of Graduate Teachers]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 13:38, 25 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=21914750 --&gt;

== ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰੱਸਟੀ ਚੌਣਾਂ ਚ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ। ==

ਡਿਅਰ FromPunjab,

ਤੁਸੀ ਇਹ ਈਮੇਲ ਇਸਲਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਕਿਓ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ੨੦੨੧ ਬੋਰਡ ਆਫ਼ ਟਰਸਟੀ ਚੌਣਾ ਵਿੱਚ ਵੋਟ ਪੌਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ | ਚੋਣਾਂ ੧੮ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਖੁੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ੩੧ ਅਗਸਤ, ੨੦੨੧ ਨੂੰ ਬੰਦ ਹੋਣ ਗਿਆਂ | ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਰਗੇ ਪਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਲਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਟਰਸਟੀ ਬੋਰਡ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ|ਬੋਰਡ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੁਣੀਆਦ ਦਾ ਫੈਂਸਲਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਹੈ | [[:m:Wikimedia Foundation Board of Trustees/Overview|ਬੋਰਡ ਆਫ ਟਰਸਟੀ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਇਸ ਸਾਲ ਚਾਰ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਮਿਓਨਟੀ ਵਲੋ ਕਿਤੀ ਜਾਨੀ ਹੈ | ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ੧੯ ਉਮੀਦਵਾਰ ਇਨਾਂ ਸੀਟਾਂ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜ ਰਹੇ ਹਨ | [[:m:Wikimedia_Foundation_elections/2021/Candidates#Candidate_Table|੨੦੨੧ ਦੇ ਬੋਰਡ ਟਰਸਟੀ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ]] |

ਲਗਭਗ ੭੦.੦੦੦ ਕਮਿਉਨਟੀ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਚੋਣ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ | ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ! ਚੋਣਾਂ ੨੩.੫੯ ਯੂਟੀਸੀ ੩੧ ਆਗਸਤ ਤੱਕ ਹੀ ਨੇ | 
*[[Special:SecurePoll/vote/Wikimedia_Foundation_Board_Elections_2021|'''ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਸਿਕਿਉਰ ਪੋਲ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੋਟ ਕਰੋ''']] |

ਜੇ ਤੁਸੀ ਪਹਿਲਾ ਵੋਟ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਵੋਟ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧੰਨਵਾਦ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮੇਲ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਅੰਦਾਜ਼ ਕਰੋ | ਲੋਕ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੋਟ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਚਾਹੇ ਉਨਾਂ ਦੇ ਕਿੰਨੇ ਵੀ ਖਾਤੇ ਹੋਨ |

[[:m:Wikimedia Foundation elections/2021|ਇਸ ਚੋਣਾਂ ਦੀ ਹੋਰ ਜਾਨਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜੋ]]| [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:MediaWiki message delivery|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 06:37, 28 ਅਗਸਤ 2021 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:KCVelaga (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:KCVelaga_(WMF)/Targets/Temp&amp;oldid=21946145 --&gt;

== This Month in Education: September 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 9 • September 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/September 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/September 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/September 2021/Cultural history on Wikipedia|Cultural history on Wikipedia]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Education program in Ukraine is finally back to offline|Education program in Ukraine is finally back to offline!]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines|Reading Wikipedia in the Classroom Module Distribution in the Philippines]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou|Senior Citizens WikiTown 2021: Týn nad Vltavou]]
* [[outreach:Education/News/September 2021/WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia|#WikiXLaEducación: New contest to include articles about education on Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:Romaine|Romaine]] 19:43, 26 ਸਤੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Romaine@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22072998 --&gt;

== This Month in Education: October 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 10 • October 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[outreach:Education/Newsletter/October 2021|Contents]] • [[outreach:Education/Newsletter/October 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[outreach:Education/News/October 2021/1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia.|1st joint contest Wikimedia UG Georgia and the Ministry of Education of Georgia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community|Promoting more inclusive and equitable support for the Wikimedia Education community]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/The Second Online EduWiki Camp in Serbia|The Second Online EduWiki Camp in Serbia]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/University courses in the UK|Higher and further education courses in the UK]]
* [[outreach:Education/News/October 2021/Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland|Wikipedia on Silesia Cieszyn in Poland and in Czech Republic]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:41, 26 ਅਕਤੂਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22208730 --&gt;

== This Month in Education: November 2021 ==

{| style=&quot;width:70%;&quot;
| valign=&quot;top&quot; style=&quot;text-align:center; border:1px gray solid; padding:1em;&quot; |&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 10 • Issue 11 • November 2021&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/November 2021|Contents]] • [[m:Education/Newsletter/November 2021/Headlines|Headlines]] • [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Education/News/November 2021/We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it|We talked about EduWiki Outreach Collaborators and how Wikimedia Serbia played a role being a part of it]]
* [[m:Education/News/November 2021/Welcome to Meta!|Welcome to Meta!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021|Wikipedia Education Program in Ukraine in 2021]]
* [[m:Education/News/November 2021/Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership|Wikipedia and Education Mentorship Program-Serbia and Philippines Partnership]]
* [[m:Education/News/November 2021/Launch of the Wikimedia Research Fund!|Launch of the Wikimedia Research Fund!]]
* [[m:Education/News/November 2021/Education projects in the Land of Valencia|Education projects in the Land of Valencia]]
* [[m:Education/News/November 2021/A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event|A Hatch-Tyap-Wikipedia In-person Training Event]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students|Celebrating Sq Wikipedia Birthday with the Vasil Kamami High School students]]
* [[m:Education/News/November 2021/Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students|Celebrating Wikidata with the Nikola Koperniku High School students]]
&lt;/div&gt;
|}
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:19, 21 ਨਵੰਬਰ 2021 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22360687 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:29, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== This Month in Education: January 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 1 • January 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/30-h Wikipedia Article Writing Challenge|30-h Wikipedia Article Writing Challenge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Announcing Wiki Workshop 2022|Announcing Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Final exhibition about Cieszyn Silesia region|Final exhibition about Cieszyn Silesia region]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Join us this February for the EduWiki Week|Join us this February for the EduWiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Offline Education project WikiChallenge closed its third edition|Offline Education project WikiChallenge closed its third edition]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian|Reading Wikipedia in the Classroom ToT Experience of a Filipina Wikimedian]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program|Welcoming new trainers of the Reading Wikipedia in the Classroom program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2022/Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew|Wikimedia Israel’s education program: Students enrich Hebrew Wiktionary with Biblical expressions still in use in modern Hebrew]]
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:14, 24 ਜਨਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22669905 --&gt;

== This Month in Education: February 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English ... {{int:please-translate}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 2 • February 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS|Open Foundation West Africa Expands Open Movement With UHAS]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia|Celebrating the 18th anniversary of Ukrainian Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico|Integrating Wikipedia in the academic curriculum in a university in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay|Results of &quot;Reading Wikipedia&quot; workshop in the summer school of Plan Ceibal in Uruguay]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos|WikiFundi, offline editing plateform : last release notes and how-tos]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields|Writing Wikipedia as an academic assignment in STEM fields]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2022/The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians|The Learning and Connection – 1Lib1Ref with African Librarians]]
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:09, 28 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=22886200 --&gt;

== This Month in Education: March 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 3 • March 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment|Arte+Feminismo Pilipinas:Advocacy on Women Empowerment]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week|The edit-a-thon on Serbian Wikipedia on the occasion of Edu Wiki Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Call for Participation: Higher Education Survey|Call for Participation: Higher Education Survey]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Collection of Good Practices in Wikipedia Education|Collection of Good Practices in Wikipedia Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America|Conversation: Open education in the Wikimedia Movement views from Latin America]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week 2022, celebrations and learnings|EduWiki Week 2022, celebrations and learnings]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/EduWiki Week in Armenia|EduWiki Week in Armenia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León|Open Education Week at the Universidad Autónoma de Nuevo León]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan|Wikipedia + Education Talk With Leonard Hagan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2022/Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers|Wikimedia Israel cooperates with Yad Vashem in developing a training course for teachers]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:58, 25 ਮਾਰਚ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23020683 --&gt;

== This Month in Education: April 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English... Please help translate to your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 4 • April 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico|Audio-Educational Seminar of Wikimedia Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana|Dagbani Wikimedians using digital TV broadcast to train Wikipedia contributors in Ghana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong|Digital Education &amp; The Open Space With Herbert Acheampong]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/HerStory walks as a part of edit-a-thons|HerStory walks as a part of edit-a-thons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/Join us for Wiki Workshop 2022|Join us for Wiki Workshop 2022]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2022/The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student|The youngest member of Tartu Wikiclub is 15-year-old student]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 12:52, 24 ਅਪਰੈਲ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23177152 --&gt;

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:43, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23282386 --&gt;

== This Month in Education: May 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:40px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:20px; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif; width:900px;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 5 • May 2022&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;font-size:larger;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/span&gt;
----
&lt;span style=&quot;color:white; font-size:26px; font-family:Montserrat; display:block; background:#92BFB1; width:100%;&quot;&gt;In This Issue&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em; -moz-column-count: 2; -moz-column-width: 35em; -webkit-column-count: 2; -webkit-column-width: 35em;&quot;&gt;

* [[m:Education/News/May 2022/Wiki Hackathon in Kwara State|Wiki Hackathon in Kwara State]]
* [[m:Education/News/May 2022/Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete|Introduction of the Wikimedia Fan Club to Kwara State University Malete]]
* [[m:Education/News/May 2022/Education in Kosovo|Education in Kosovo]]
* [[m:Education/News/May 2022/Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes|Bringing the Wikiprojects to the Island of Catanduanes]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Wikipedia Goes Live|Tyap Wikipedia Goes Live]]
* [[m:Education/News/May 2022/Spring 1Lib1Ref edition in Poland|Spring 1Lib1Ref edition in Poland]]
* [[m:Education/News/May 2022/Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop|Tyap Editors Host Maiden Wiktionary In-person Training Workshop]]
* [[m:Education/News/May 2022/Wikibooks project in teaching|Wikibooks project in teaching]]
* [[m:Education/News/May 2022/Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković|Africa Eduwiki Network Hosted Conversation about Wikimedian in Education with Nebojša Ratković]]
* [[m:Education/News/May 2022/My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah|My Journey In The Wiki-Space By Thomas Baah]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education| Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 02:54, 1 ਜੂਨ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23351176 --&gt;

== This Month in Education: June 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 6 • June 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group|Black Lunch Table: Black History Month with Igbo Wikimedians User Group]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom|Bolivian Teachers Welcomed Wikipedia in their Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University|Educational program &amp; Wikivoyage in Ukrainian University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA|The Great Learning and Connection: Experience from AFLIA]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign|New Mexico Students Join Wikimedia Movement Through WikiForHumanRights Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end|The school wiki-project run by a 15 year old student came to an end]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course|The students of Kadir Has University, Istanbul contribute Wikimedia projects in &quot;Civic Responsibility Project&quot; course]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows|Wiki Trip with Vasil Kamami Wikiclub to Berat, the town of one thousand windows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikiclubs in Albania|Wikiclubs in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience|Wikidata in the classroom FGGC Bwari Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand|Wikipedia and Secondary Schools in Aotearoa New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2022/А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia|А large-scale online course for teaching beginners to work in Wikipedia has been developed in Russia]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:50, 4 ਜੁਲਾਈ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23406065 --&gt;

== This Month in Education: July 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 7 • July 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education|Wikimedia Chile launched a teacher guidebook with Wiki tools for Heritage Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program|Wikimedia Serbia received a new accreditation for the professional development program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Wikimedia for Illiterate Persons|Wikimedia for Illiterate Persons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/EtnoWiki edit-a-thon in Poland|Polish Wikipedia is enriched with new EtnoWiki content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2022/Career Education through Wikipedia|Career Education through Wikipedia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:39, 3 ਅਗਸਤ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23607963 --&gt;

== This Month in Education: August 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 8 • August 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom|The Making of a Certified Trainer of Reading Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience|Wikimania SDGs 2022: The Kwara Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons|An adapted Module teacher’s guide in Yoruba and English about Reading Wikipedia in the Classroom in Nigeria is now available on Commons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience|Reading Wikipedia in the Classroom Kwara, Nigeria: The Trainers Experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again|Edu Wiki Camp 2022 in Serbia: Together again]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience |Reading Wikipedia in the Classroom Program Nigeria: The Teacher experience]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wiki For Senior Citizens|Wiki For Senior Citizens]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete|WikiLoves SDGs Nigeria Tours Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2022/Wikiteka project in Poland - summertime|Wikiteka project in Poland - summertime]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:01, 7 ਸਤੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23758285 --&gt;

== This Month in Education: September 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 9 • September 2022&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland|OpenEdu.ch: centralising training documents, a platform for the teachers' community in Switzerland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage|Senior Citizens WikiTown 2022: Exploring Olomouc and its heritage]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Research Fund|Wikimedia Research Fund]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe|Wikimedia Youths Commemorate the International Youth Day 2022 in an exciting way across the globe]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2022/Wikipedia, Education, and the Crisis of Information|Wikipedia, Education, and the Crisis of Information]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:55, 3 ਅਕਤੂਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=23879722 --&gt;

== This Month in Education: End of the 2022 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 11 • Issue 10 • October–November 2022&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/End of the 2022/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/2nd Latin American Regional Meeting on Education|2nd Latin American Regional Meeting on Education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom|Adopting Wikipedia for Secondary School Students in Nigeria Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete|Celebrating 2022 Vibrance in Kwara State University Malete]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school|Celebrating the Wikipedia and Wikidata Birthday in school]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project|Report on school libraries in Poland for the Wikiteka project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wiki For Senior Citizens Network|Wiki For Senior Citizens Network]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources|WikiEducation, Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2022/Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative|Wikimedia &amp; Education Workshops: a Wiki Movimento Brasil initiative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/An event at the National History Museum in Tirana|An event at the National History Museum in Tirana]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Students 24-hour competition on Wikipedia article writing|Students 24-hour competition on Wikipedia article writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wiki-Data a Giant at 10|Wiki-Data a Giant at 10]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge|WikiGraphers: Visualizing Open Knowledge]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative|Wikimedia Israel’s Educational Innovation: “Students Write Wikipedia” as a Matriculation-Exam Alternative]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom |Wikimedia Morocco User Group Empowers Moroccan Teachers to Use Wikipedia in the Classroom]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook|Wikimedia Russia has released the &quot;Introduction to Wikipedia&quot; textbook]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time|“Wikipedia for School” contest was held in Ukraine for the third time]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2022/Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results|Announcing the Wikipedia &amp; Education User Group Election Results]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:56, 19 ਦਸੰਬਰ 2022 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24091294 --&gt;

== This Month in Education: January 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 1 • January 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Educational Projects 2023-1 in Mexico|Educational Projects 2023-1 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led|Integration of Wikipedia in Ukrainian universities – teacher-led and student-led]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina|Transitional Justice in Kosovo edit-a-thon and Partnership with Faculty of Electrical and Computer Engineering - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai|Wikidata Citation Hunt Program for secondary school students, Dubai]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina|Wikipedia edit-a-thon with students from Art Faculty - University of Prishtina]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2023/Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching|Тeacher from Belgrade got a reward for using Wikibooks in teaching]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 17:32, 6 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24472891 --&gt;

== This Month in Education: February 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 2 • February 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil|A Strategic Direction for a Massive Online Course for Educators in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand|Alliance Funding for Wikipedia as a school resource in Tāmaki Makaurau Auckland, New Zealand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Call for Submissions to Wiki Workshop 2023|Call for Submissions to Wiki Workshop 2023]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January|Collaboration with Charles University on the creation of Czech Wikipedia started in January]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program|Open Education Week 2023 in the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2023/Wikiclubs with different schools in Albania |Wikiclubs with different schools in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 21:08, 12 ਮਾਰਚ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24706239 --&gt;

== This Month in Education: March 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 3 • March 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program|Audio-seminar project of the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club|Empowering Nigerian Female Artists: Through Art &amp; Feminism Edith-A-Thon at KWASU Fan Club]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Exploring How Wikipedia Works|Exploring How Wikipedia Works]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit|Florida graduate students complete Library History edit-a-thon for credit]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Improving hearing health content in Brazil|Improving hearing health content in Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries |Media Literacy Portal to become a key resource for media education in Czech Libraries]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikeys in the Albanian language|Wikeys in the Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia|Wikimarathon is an opportunity to involve students and teachers in creating and editing articles in Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Polska short report|Wikimedia Polska short report]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2023/Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia|Wikimedia Serbia participated in the State Seminar of the The Mathematical Society of Serbia]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:45, 8 ਅਪਰੈਲ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24824837 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 16:27, 23 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: April 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 4 • April 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Auckland Museum Alliance fund project update|Auckland Museum Alliance fund project update]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers|Introducing Wikipedia to Kusaal Language Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program|KWASU Fan Club Leads the Way in 21st Century Learning with Wiki in School Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/On-line Courses for Educators in Poland|On-line Courses for Educators in Poland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives|Online meeting of Ukrainian educators working with Wikipedia – four perspectives]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania |Wikiclubs Editathon in Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad|Wikipedia at the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2023/Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference|Wikipedia at the University of Łódź Information Management Conference]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:07, 24 ਮਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=24999562 --&gt;

== This Month in Education: June 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 5 • June 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates|Africa Day 2023: Abuja Teachers celebrates]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia|From editing articles to civic power – Wikimedia UK's research on democracy and Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers|Reading Wikipedia in the Classroom Program in Yemen Brings Positive Impact to Yemeni Teachers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/Using Wikipedia in education: students' and teachers' view|Using Wikipedia in education: students' and teachers' view]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State|The Journey of Reading Wikipedia in the Classroom Lagos State]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/WMB goes to Serbia |WMB goes to Serbia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2023/But we don't want it to end!|But we don't want it to end!]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:44, 4 ਜੁਲਾਈ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25147408 --&gt;

== This Month in Education: July 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • July 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/July 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Kaduna Connect Campaign|Wikimedia Kaduna Connect Campaign]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program|Wikimedia Serbia published a paper Promoting Equity in Access to Open Knowledge: An Example of the Wikipedia Educational Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wikimedia and Education Kailali Multiple campus|Wikimedia and Education Kailali Multiple campus]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation|WikiCamp in Istog, Kosovo: Promoting Knowledge and Nature Appreciation]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Wiki at the Brazilian National History Symposium|Wiki at the Brazilian National History Symposium]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/US &amp; Canada program reaches 100M words added |US &amp; Canada program reaches 100M words added]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers|Renewed Community Wikiconference brought together experienced Wikipedians and newcomers]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba|Kusaal Wikipedia Workshop at Ajumako Campus, University of Education, Winneba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony|Join us to celebrate the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program Graduation Ceremony]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book|Activities that took place during the presentation of the WikiEducation book. Educational practices and experiences in Mexico with Wikipedia and other open resources in Xalala, Veracruz from the Wikimedia Mexico Education Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program|62+ Participants Graduates from the Kiwix4Schools Africa Mentorship Program]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine|“Reading Wikipedia in the Classroom” course launched in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/July 2023/OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana|OFWA and Goethe Institute Host Wiki Skills For Librarians Workshop-Ghana]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:33, 14 ਅਗਸਤ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25457946 --&gt;

== This Month in Education: September 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 7 • September 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/September 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference|Inauguration of the Kent Wiki Club at the Wikimania 2023 Conference]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs|Letter Magic: Supercharging Your WikiEducation Programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa|Réseau @pprendre (Learning Network) : The Initiative for Educational Change in Francophone West Africa]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools|WikiChallenge Ecoles d’Afrique closes its 5th edition with 13 winning schools]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia|WikiConecta: connecting Brazilian university professors and Wikimedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/September 2023/Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education |Wikimedia Germany launches interactive event series Open Source AI in Education]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 05:01, 10 ਅਕਤੂਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25700976 --&gt;

== This Month in Education: October 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;Volume 12 • Issue 8 • October 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye|3 Generations at Wikipedia Education Program in Türkiye]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community|CBSUA Launches Wiki Education in Partnership with PhilWiki Community and Bikol Wikipedia Community]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan|Celebrating Wikidata’s Birthday in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci|Edu Wiki Camp 2023 - together in Sremski Karlovci]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU|PhilWiki Community promotes language preservation and cultural heritage advocacies at ADNU]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab|PunjabWiki Education Program: A Wikipedia Adventure in Punjab]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities|WikiConference on Education ignites formation of Wikimedia communities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi|Wikimedia Estonia talked about education at CEE meeting in Tbilisi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikimedia in Brazil is going to be a book|Wikimedia in Brazil is going to be a book]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2023/Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023|Wikipedian Editor Project: Arabic Sounds Workshop 2023]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 11:34, 8 ਨਵੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25784366 --&gt;

== This Month in Education: November 2023 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 12 • Issue 9 • November 2023&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2023/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education|4th WikiUNAM Editathon: Community knowledge strengthens education]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo|Edit-a-thon at the Faculty of Medical Sciences of Santa Casa de São Paulo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia|EduWiki Nigeria Community: Embracing Digital Learning Through Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia|Evening Wikischool offers Czech seniors further education on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities|Expansion of Wikipedia Education Program through Student Associations at Iranian Universities]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania |Exploring Wikipedia through Wikiclubs and the Wikeys board game in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/First anniversary of the game Wikeys|First anniversary of the game Wikeys]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Involve visiting students in education programs|Involve visiting students in education programs]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing|Iranian Students as Wikipedians: Using Wikipedia to Teach Research Methodology and Encyclopedic Writing]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy|Kiwix4Schools Nigeria: Bridging Knowledge Gap through Digital Literacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin|Lire wikipedia en classe à Djougou au Bénin]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Tyap Wikimedians Zaria Outreach|Tyap Wikimedians Zaria Outreach]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/Art Outreach at Aje Compreshensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland|Art Outreach at Aje Comprehensive Senior High School 1st November 2023, Lagos Mainland]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2023/PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment|PhilWiki Community holds a meet-up to advocate women empowerment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 08:24, 14 ਦਸੰਬਰ 2023 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=25919737 --&gt;

== This Month in Education: January 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 1 • January 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/January 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia|Cross-Continental Wikimedia Activities: A Dialogue between Malaysia and Estonia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students|Czech programme SWW in 2023 – how have we managed to engage students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania|Extending Updates on Wikipedia in Education – Elbasan, Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language|Reading Wikipedia in the Classroom Teacher’s guide – now available in Bulgarian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Summer students at Auckland Museum|Summer students at Auckland Museum]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project|WikiDunong: EduWiki Initiatives in the Philippines Project]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Armenia's Educational Workshops|Wikimedia Armenia's Educational Workshops]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/January 2024/Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment|Wikimedia Foundation publishes its first Child Rights Impact Assessment]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 10:02, 10 ਫ਼ਰਵਰੀ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26091771 --&gt;

== This Month in Education: February 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 2 • February 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/February 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February|2 new courses in Students Write Wikipedia Starting this February]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/More two wiki-education partnerships|More two wiki-education partnerships]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Open Education Week 2024 in Mexico|Open Education Week 2024 in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows|Reading Wikipedia in Bolivia, the community grows]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Education Philippines promotes OERs utilization|Wiki Education Philippines promotes OERs utilization]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Loves Librarians, Kaduna|Wiki Loves Librarians, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/February 2024/Wiki Workshop 2024 CfP - Call for Papers Research track|Wiki Workshop 2024 CfP – Call for Papers Research track]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 18:38, 20 ਮਾਰਚ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26310117 --&gt;

== This Month in Education: March 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 3 • March 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/March 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna|Reading Wikipedia in the classroom, Kaduna]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand|Reading Wikipedia in Ukraine – the course for educators is now available on demand]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad|Wiki Movement Brazil will once again support the Brazilian Linguistics Olympiad]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/March 2024/Wikipedia within the Education Setting in Albania|Wikipedia within the Education Setting in Albania]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 07:28, 28 ਅਪਰੈਲ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26659969 --&gt;

== This Month in Education: April 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 4 • April 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/April 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/EduWiki Updates From Uganda|EduWiki Updates From Uganda]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024|Good news from Bolivia: Reading Wikipedia Program continues in 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil|Hearing Health Project: Impactful partnership with Wiki Movement Brazil]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/April 2024/Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project|Wikimedia Spain, Amical Wikimedia and the University of Valencia develop Wikipedia educational project]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 03:20, 14 ਮਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26698909 --&gt;

== This Month in Education: May 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 5 • May 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/May 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024|Albania - Georgia Wikimedia Cooperation 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan|Aleksandër Xhuvani University Editathon in Elbasan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia|Central Bicol State University of Agriculture LitFest features translation and article writing on Wikipedia]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons|Empowering Youth Council in Bulqiza through editathons]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/We left a piece of our hearts at Arhavi|We left a piece of our hearts at Arhavi]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series |Wiki Movimento Brasil at Tech Week and Education Speaker Series]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/May 2024/Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA|Wikimedia MKD trains new users in collaboration with MYLA]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:30, 15 ਜੂਨ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=26854161 --&gt;

== This Month in Education: June 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks mw-content-ltr&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 6 • June 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/June 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect|From a Language Teacher to a Library Support Staff: The Wikimedia Effect]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico|5th WikiEducation 2024 Conference in Mexico]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students|Lviv hosted a spring wikischool for Ukrainian high school students]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024|First class of teachers graduated from Reading Wikipedia in the Classroom 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy|Empowering Digital Citizenship: Unlocking the Power of Open Knowledge with Participants of the LIFE Legacy]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects |Wiki Movimento Brazil supports online and in-person courses and launches material to guide educators in using Wikimedia projects]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions|Where to find images for free? Webinar for librarians answered many questions]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/June 2024/Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration|Wikimedia MKD and University of Goce Delchev start a mutual collaboration]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 06:58, 9 ਜੁਲਾਈ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27085892 --&gt;

== This Month in Education: August 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 7 • August 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/August 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran|Cross-Cultural Knowledge Sharing: Wikipedia's New Frontier at University of Tehran]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba|Let's Read Wikipedia in Bolivia reaches teachers in Cochabamba]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine|Results of the 2023 “Wikipedia for School” Contest in Ukraine]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Edu Wiki Camp in Serbia, 2024|Edu Wiki Camp in Serbia, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount|Wikimedia Human Rights Month this year engaged schools in large amount]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning|Strengthening Education Programs at Wikimania 2024: A Global Leap in Collaborative Learning]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon|Wiki Education programs are featured in a scientific outreach magazine, and Wiki Movimento Brasil offers training for researchers in the Amazon]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/August 2024/Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop|Wiki Movimento Brasil aims to adapt a game about Wikipedia, organize an academic event for scientific dissemination, and host the XXXIII Wiki-Education Workshop]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 13:22, 11 ਸਤੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27310254 --&gt;

== This Month in Education: October 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 8 • October 2024&lt;/span&gt;
&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/October 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/CBSUA Wiki Education turns 1 year|CBSUA Wiki Education turns 1 year]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic|7th Senior WikiTown took place in Becov nad Teplou, Czech Republic]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo|Edit-a-thon about Modern Architecture in Kosovo]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Edu_Wiki_in_South_Sudan:_Creating_a_better_future_in_education|Empowering Digital Literacy through Wikimedia in South Sudan]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD|Many new articles and contributions in September and October for Wikimedia MKD]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month |New Record: 5 Events in Municipal Library within a Month]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms|Wiki-Education programs in Brazil are centered around the Wikidata and Wikisource platforms]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global|WikiChallenge African Schools wins the “Open Pedagogy” Award 2024 from OE Global]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia helps in improving cognitive skills|Wikipedia helps in improving cognitive skills]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact|Wikipedia in Graduate Studies: Expanding Research Impact]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/October 2024/WiLMa PH establishes a Wiki Club|WiLMa PH establishes a Wiki Club]]
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 14:57, 12 ਨਵੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27733413 --&gt;

== This Month in Education: November 2024 ==

&lt;div class=&quot;plainlinks&quot; lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Apologies for writing in English. Please help to translate in your language.
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:2.9em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt;This Month in Education&lt;/span&gt;

&lt;span style=&quot;font-weight:bold; color:#00A7E2; font-size:1.4em; font-family:'Helvetica Neue', Helvetica, Arial, sans-serif;&quot;&gt; Volume 13 • Issue 9 • November 2024&lt;/span&gt;

&lt;div style=&quot;border-top:1px solid #a2a9b1; border-bottom:1px solid #a2a9b1; padding:0.5em; font-size:larger; margin-bottom:0.2em&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024|Contents]] • [[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/November 2024/Headlines|Headlines]] • [[m:Special:MyLanguage/Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe]]&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;color:white; font-size:1.8em; font-family:Montserrat; background:#92BFB1;&quot;&gt;In This Issue&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: left; column-count: 2; column-width: 35em;&quot;&gt;
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Auckland Museum Wikipedia Student Programme|Auckland Museum Wikipedia Student Programme]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language|Citizenship and free knowledge on Wikipedia in Albanian language]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week|Engaging students with Wikipedia and Wikidata at Hasanuddin University’s Wikimedia Week]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania|Minigrant initiative by empowering the Rrëshen community in Albania]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in Albania, 2024|Wikidata birthday in Albania, 2024]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikidata birthday in School |Wikidata birthday in School]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University|Wikimedia Education Workshop at Lumbini Technological University]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Wikimedia MKD's new collaborations and new content|Wikimedia MKD's new collaborations and new content]]
* [[m:Special:MyLanguage/Education/News/November 2024/Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program|Improving Historical Knowledge on Persian Wikipedia through a continuous Wikimedia Education Program: Shahid Beheshti University Wikipedia Education Program]]
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;margin-top:10px; text-align: center; font-size:90%; padding-left:5px; font-family:Georgia, Palatino, Palatino Linotype, Times, Times New Roman, serif;&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Education/Newsletter/About|About ''This Month in Education'']] · [[m:Global message delivery/Targets/This Month in Education|Subscribe/Unsubscribe]] · [[m:Special:MyLanguage/MassMessage|Global message delivery]] · For the team: [[:m:User:ZI Jony|ZI Jony]] 15:13, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/This_Month_in_Education&amp;oldid=27879342 --&gt;</text>
      <sha1>poy7tuo81uqr8k77n50qnrq32mvto45</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹੈਜ਼ਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119297</id>
    <revision>
      <id>776070</id>
      <parentid>774899</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:14:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776070</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16452" sha1="0ia0ypetivketieljuzpbvpbogfypq9" xml:space="preserve">&lt;br /&gt;{{Infobox medical condition (new)|name=ਹੈਜ਼ਾ|image=PHIL 1939 lores.jpg|caption=ਹੈਜ਼ਾ ਕਾਰਨ ਗੰਭੀਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਝਰਕਦੇ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਚਮੜੀ।|field=[[ਛੂਤ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ]]|Symptoms=ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀਦਾਰ [[ਦਸਤ]], [[ਕੈ|ਉਲਟੀਆਂ]], ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੜੱਲ&lt;ref name=WHO2010 /&gt;&lt;ref name=CDC2015Pro /&gt;|Onset=2 ਘੰਟੇ ਤੋਂ 5 ਦਿਨ ਬਾਅਦ&lt;ref name=CDC2015Pro /&gt;|Duration=ਕੁਝ ਕੁ ਦਿਨ&lt;ref name=WHO2010 /&gt;|causes=ਮੋਖਿਕ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਜਾਣਾ&lt;ref name=WHO2010 /&gt;&lt;ref name=Fink2016 /&gt;|risks=ਸਫਾਈ,ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਗੰਦਾ ਪਾਣੀ&lt;ref name=WHO2010 /&gt;|Diagnosis=[[ਮਲ ਨਰੀਖਣ]]ref name=WHO2010 /&gt;|differential=|Prevention=ਸਵੱਛਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ, [[ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ|ਸਾਫ ਪਾਣੀ]], ਹੈਜ਼ਾ ਦਾ ਟੀਕਾ&lt;ref name=WHO2010 /&gt;&lt;ref name=Lancet2012 /&gt;|Medication=|Prognosis=|frequency=ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 30 ਤੋਂ 55 ਲੱਖ ਲੋਕ&lt;ref name=WHO2010 /&gt;|Deaths=28,800 (2015)&lt;ref name=GBD2015De/&gt;}} '''ਹੈਜ਼ਾ''', [[ਬੈਕਟੀਰੀਆ]] ਦਾ ਰੋਗ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਲੱਛਣ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਵੀ, ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਗੰਭੀਰ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;CDC2015Pro&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/cholera/healthprofessionals.html|title=Cholera – Vibrio cholerae infection Information for Public Health &amp; Medical Professionals|date=January 6, 2015|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150320052724/http://www.cdc.gov/cholera/healthprofessionals.html|archive-date=20 March 2015|dead-url=no|access-date=17 March 2015}}&lt;/ref&gt; ਟਕਸਾਲੀ ਲੱਛਣ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਦਸਤ ਹਨ ਜੋ ਕੁਝ ਦਿਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot;&gt;{{Cite journal|date=March 26, 2010|title=Cholera vaccines: WHO position paper|url=http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|dead-url=no|journal=Wkly. Epidemiol. Rec.|volume=85|issue=13|pages=117–128|pmid=20349546|archive-url=https://web.archive.org/web/20150413020218/http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|archive-date=April 13, 2015}}&lt;/ref&gt; [[ਕੈ|ਉਲਟੀਆਂ]] ਅਤੇ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੜੱਲ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;CDC2015Pro&quot; /&gt; ਦਸਤ ਇੰਨੇ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚੋ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot; /&gt; ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅੱਖਾਂ ਡੁੱਬੀਆਂ, ਠੰਡੀ ਚਮੜੀ, ਚਮੜੀ ਦੀ ਲਚਕਤਾ ਘਟ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਝੁਰੜੀਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Lancet2012&quot;&gt;{{Cite journal|last=Harris|first=JB|last2=LaRocque|first2=RC|last3=Qadri|first3=F|last4=Ryan|first4=ET|last5=Calderwood|first5=SB|date=30 June 2012|title=Cholera.|journal=Lancet|volume=379|issue=9835|pages=2466–76|doi=10.1016/s0140-6736(12)60436-x|pmc=3761070|pmid=22748592}}&lt;/ref&gt; ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਕਰਕੇ ਚਮੜੀ ਨੀਲੀ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=7rvLPx33GPgC&amp;pg=PA7|title=Cholera|last=Bailey|first=Diane|date=2011|publisher=Rosen Pub.|isbn=978-1-4358-9437-2|edition=1st|location=New York|page=7|archive-url=https://web.archive.org/web/20161203190215/https://books.google.com/books?id=7rvLPx33GPgC&amp;pg=PA7|archive-date=2016-12-03|dead-url=no|df=}}&lt;/ref&gt; ਲੱਛਣ ਦੋ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;CDC2015Pro&quot; /&gt;

ਹੈਜ਼ਾ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕੁਝ ਕਿਸਮਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot;&gt;{{Cite journal|date=March 26, 2010|title=Cholera vaccines: WHO position paper|url=http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|dead-url=no|journal=Wkly. Epidemiol. Rec.|volume=85|issue=13|pages=117–128|pmid=20349546|archive-url=https://web.archive.org/web/20150413020218/http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|archive-date=April 13, 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਹਨ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰੀ ਪੱਧਰ ਵਧਣ ਨਾਲ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀਆਂ ਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot; /&gt; [[ਸਟੂੱਲ ਟੈਸਟ|ਮਲ ਨਿਰੀਖਣ]] ਦੁਆਰਾ ਹੈਜ਼ਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot;&gt;{{Cite journal|date=March 26, 2010|title=Cholera vaccines: WHO position paper|url=http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|dead-url=no|journal=Wkly. Epidemiol. Rec.|volume=85|issue=13|pages=117–128|pmid=20349546|archive-url=https://web.archive.org/web/20150413020218/http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|archive-date=April 13, 2015}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਤੇਜ਼ [[ਡਿੱਪਸਟਿਕ]] ਨਾਮਕ ਜਾਂਚ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ ਪਰ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/cholera/diagnosis.html|title=Diagnosis and Detection|date=February 10, 2015|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150315041832/http://www.cdc.gov/cholera/diagnosis.html|archive-date=15 March 2015|dead-url=no|access-date=17 March 2015}}&lt;/ref&gt;

ਹੈਜ਼ਾ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਵੱਛਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ [[ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ|ਸਾਫ ਪਾਣੀ ਦੀ]] ਪਹੁੰਚ ਸ਼ਾਮਲ [[ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ|ਹੈ]]।&lt;ref name=&quot;Lancet2012&quot;&gt;{{Cite journal|last=Harris|first=JB|last2=LaRocque|first2=RC|last3=Qadri|first3=F|last4=Ryan|first4=ET|last5=Calderwood|first5=SB|date=30 June 2012|title=Cholera.|journal=Lancet|volume=379|issue=9835|pages=2466–76|doi=10.1016/s0140-6736(12)60436-x|pmc=3761070|pmid=22748592}}&lt;/ref&gt; ਹੈਜ਼ਾ ਦੇ ਟੀਕੇ ਜੋ ਮੂੰਹ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਲਗਭਗ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਵਾਜਬ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot;&gt;{{Cite journal|date=March 26, 2010|title=Cholera vaccines: WHO position paper|url=http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|dead-url=no|journal=Wkly. Epidemiol. Rec.|volume=85|issue=13|pages=117–128|pmid=20349546|archive-url=https://web.archive.org/web/20150413020218/http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|archive-date=April 13, 2015}}&lt;/ref&gt;

ਹੈਜ਼ਾ ਅੰਦਾਜ਼ਨ 3-5 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ 28,800-130,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot;&gt;{{Cite journal|date=March 26, 2010|title=Cholera vaccines: WHO position paper|url=http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|dead-url=no|journal=Wkly. Epidemiol. Rec.|volume=85|issue=13|pages=117–128|pmid=20349546|archive-url=https://web.archive.org/web/20150413020218/http://www.who.int/wer/2010/wer8513.pdf|archive-date=April 13, 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;GBD2015De&quot;&gt;{{Cite journal|last=GBD 2015 Mortality and Causes of Death|first=Collaborators.|date=8 October 2016|title=Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015.|journal=Lancet|volume=388|issue=10053|pages=1459–1544|doi=10.1016/s0140-6736(16)31012-1|pmc=5388903|pmid=27733281}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਨੂੰ [[2010]] ਵਿੱਚ [[ਮਹਾਂਮਾਰੀ]] ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਹ [[ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼|ਵਿਕਸਤ ਸੰਸਾਰ]] ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ [[ਵਿਕਸਿਤ ਦੇਸ਼|ਹੈ]]&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot; /&gt; ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/cholera/index.html|title=Cholera – Vibrio cholerae infection|date=October 27, 2014|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150317031930/http://www.cdc.gov/cholera/index.html|archive-date=17 March 2015|dead-url=no|access-date=17 March 2015}}&lt;/ref&gt; ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਜੋਖਮ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ [[ਅਫ਼ਰੀਕਾ|ਅਫਰੀਕਾ]] ਅਤੇ [[ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ|ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ]]&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot; /&gt; ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦਾ ਜੋਖਮ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ 5% ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ 50% ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot; /&gt; ਇਲਾਜ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਦੀ ਦਰ ਵੱਧ ਰਹੀ ਹੈ। 
== ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਲੱਛਣ ==
ਹੈਜ਼ਾ ਦੇ ਮੁੱਢਲੇ ਲੱਛਣ ਹਨ ਦਸਤ ਅਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤਰਲ ਦੀ [[ਕੈ|ਉਲਟੀਆਂ]]।&lt;ref name=&quot;Lancet2004&quot;&gt;{{Cite journal|date=January 2004|title=Cholera|url=https://archive.org/details/sim_the-lancet_2004-01-17_363_9404/page/n49|journal=Lancet|volume=363|issue=9404|pages=223–33|doi=10.1016/S0140-6736(03)15328-7|pmid=14738797}}&lt;/ref&gt; ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅੱਧੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਲੱਛਣ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਚਾਨਕ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=November 2012|title=The incubation period of cholera: A systematic review|url=|journal=J. Infect.|volume=66|issue=5|pages=432–438|doi=10.1016/j.jinf.2012.11.013|pmc=3677557|pmid=23201968}}&lt;/ref&gt; ਹੈਜ਼ਾ ਦਾ ਇਲਾਜ ਨਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ 10 ਤੋਂ 20 ਲੀਟਰ ਤਕ ਦਸਤ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Lancet2004&quot; /&gt; ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੈਜ਼ਾ ਅੱਧਿਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Lancet2004&quot; /&gt; ਜੇ ਗੰਭੀਰ ਦਸਤ ਦਾ ਇਲਾਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ,ਤਾਂ ਸ਼ਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਜਾਨਲੇਵਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Lancet2004&quot; /&gt; ਹੈਜ਼ਾ ਨੂੰ &quot;ਨੀਲੀ ਮੌਤ&quot; ਦਾ ਉਪਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ&lt;ref name=&quot;Greenough&quot;&gt;{{Cite journal|last=Greenough|first=William B.|date=2 January 2008|title=The blue death Disease, disaster, and the water we drink|journal=The Journal of Clinical Investigation|volume=118|issue=1|pages=4|doi=10.1172/JCI34394|pmc=2171164}}&lt;/ref&gt; ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਚਮੜੀ ਤਰਲਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਨੀਲੀ-ਸਲੇਟੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;McE2009&quot;&gt;{{Cite book|title=Medical Anthropology in Ecological Perspective|url=https://archive.org/details/medicalanthropol0000mcel_o4h6|last=McElroy, Ann|last2=Townsend, Patricia K.|publisher=Westview|year=2009|isbn=978-0-8133-4384-6|location=Boulder, CO|page=[https://archive.org/details/medicalanthropol0000mcel_o4h6/page/n396 375]}}&lt;/ref&gt;

ਰੋਗੀ ਸੁਸਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਡੀਹਾਈਡਰੇਸਨ ਦੇ ਕਾਰਨ [[ਲਹੂ ਦਾ ਦਬਾਅ|ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ]] ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਬਜ਼ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪਿਸ਼ਾਬ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਮਾਸਪੇਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕੜੱਲ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੌਰੇ ਪੈਣ ਲਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਤਾ ਕੋਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Lancet2004&quot;&gt;{{Cite journal|date=January 2004|title=Cholera|url=|journal=Lancet|volume=363|issue=9404|pages=223–33|doi=10.1016/S0140-6736(03)15328-7|pmid=14738797}}&lt;/ref&gt;

== ਕਾਰਨ ==
ਇਹ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭੋਜਨ ਦੁਆਰਾ ਫੈਲਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot; /&gt; ਕੱਚਾ ਸਮੁੰਦਰੀ ਭੋਜਨ ਇੱਕ ਆਮ ਸਰੋਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/cholera/infection-sources.html|title=Sources of Infection &amp; Risk Factors|date=November 7, 2014|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150312223337/http://www.cdc.gov/cholera/infection-sources.html|archive-date=12 March 2015|dead-url=no|access-date=17 March 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਨਾਲ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ।&lt;ref name=&quot;WHO2010&quot; /&gt; ਗਰੀਬੀ ਵੀ ਇਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।[[ਤਸਵੀਰ:Vibrio_cholerae.jpg|thumb|''ਵਿਬਰੀਓ'' ਹੈਜ਼ਾ, ਬੈਕਟੀਰੀਆ, ਜੋ ਹੈਜ਼ਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ.]]

== ਇਲਾਜ ==
ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਦਸਤ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ [[ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ|ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ]] ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਭੋਜਨ ਲਗਾਤਾਰ ਖਾਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹੋਵੇ।&lt;ref name=&quot;WHOTreatmentOfDiarrhoea2005&quot;&gt;[http://whqlibdoc.who.int/publications/2005/9241593180.pdf THE TREATMENT OF DIARRHOEA, A manual for physicians and other senior health workers] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111019172153/http://whqlibdoc.who.int/publications/2005/9241593180.pdf|date=2011-10-19}}, World Health Organization, 2005. See page 10 (14 in PDF) and esp chapter 5; &quot;MANAGEMENT OF SUSPECTED CHOLERA&quot;, pages 16–17 (20–21 in PDF).&lt;/ref&gt; ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਓਹਨਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਦਸਤ ਲੱਗ ਜਾਂਣ ਤਾਂ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੋ। ਬਾਲਗ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਕਸਰ ਖਾਣਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;CDCCommunityHealthWorkerTrainingManual&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/cholera/pdf/chw-trainingmaterials-haiti-specific-508c.pdf|title=Community Health Worker Training Materials for Cholera Prevention and Control|publisher=[[Centers for Disease Control and Prevention]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20170702064520/https://www.cdc.gov/cholera/pdf/chw-trainingmaterials-haiti-specific-508c.pdf|archive-date=2017-07-02|dead-url=no}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==

* [http://www.who.int/cholera/technical/prevention/control/en/ ਹੈਜ਼ਾ ਫੈਲਣ ਤੋਂ ਰੋਕਥਾਮ ਅਤੇ ਨਿਯੰਤਰਣ: ਡਬਲਯੂਐਚਓ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ] 
* [http://www.who.int/cholera ਹੈਜ਼ਾ] - [[ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ|ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ]] 
* [https://www.cdc.gov/cholera/index.html ਹੈਜ਼ਾ - ''ਵਿਬਰੀਓ'' ਹੈਜ਼ਾ ਦੀ ਲਾਗ]</text>
      <sha1>0ia0ypetivketieljuzpbvpbogfypq9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਿਕ ਰੌਸ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119959</id>
    <revision>
      <id>776107</id>
      <parentid>761022</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T01:49:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776107</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22820" sha1="q0v60koz0rxywfx6qcl485o7nrrm77z" xml:space="preserve">{{ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬਾ ਸੰਗੀਤ ਕਲਾਕਾਰ|Name=ਰਿਕ ਰੌਸ|image=Rick Ross Mastermind Tour.jpg{{!}}border|caption=ਜੂਨ 2014 ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਟੂਰ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਰਿਕ ਰੌਸ|Background=ਸੋਲੋ ਸਿੰਗਰ|Alias={{flatlist|
* ਰੋਜ਼ੇ
* ਦ ਬੌਸ
* ਰੇਨਜੈਲ
* ਟੈਫਲੌਨ
}}|Birth_name=ਵਿਲੀਅਮ ਲਿਓਨਾਰਡ ਰਾਬਰਟਸ II|birth_date={{birth date and age|1976|1|28}}|birth_place=ਕਲਾਰਕਸਡੇਲ, ਮਿਸੀਸਿਪੀ, ਅਮਰੀਕਾ&lt;!--As per WP:LINKDIRECT and Template:infobox person, birth/death place indicates city, state, then country. No need to spell out &quot;United States; 'U.S.' is fine.--&gt;|Origin=ਕੈਰਲ ਸਿਟੀ, [[ਫ਼ਲੌਰਿਡਾ]], ਅਮਰੀਕਾ|Genre=[[ਹਿਪ ਹੌਪ ਸੰਗੀਤ|ਹਿਪ ਹੌਪ]]|Occupation={{flatlist|
* ਰੈਪਰ
* ਗੀਤਕਾਰ
* ਉਦਮੀ
* ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਰ
}}|Label={{flatlist|
* ਐਪਿਕ ਰਿਕਾਰਡਰਜ਼
* ਮੇਅਬੈਚ ਸੰਗੀਤ
* ਐਟਲਾਂਟਿਕ ਰਿਕਾਰਡ
* ਡੇਫ ਜੈਮ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ
* ਸੂਵੇ ਹਾਊਸ ਰਿਕਾਰਡਜ਼
* ਸਲਿੱਪ-ਐਨ-ਸਲਾਈਡ ਰਿਕਾਰਡਜ਼
* ਪੋ ਬੁਆਏ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ
}}|Associated_acts={{flatlist|
* ਟ੍ਰਿਪਲ ਸੀ
* [[ਡੀ ਜੇ ਖਾਲਿਦ]]
* [[ਫ੍ਰੈਂਚ ਮੋਂਟਾਨਾ]]
* [[ਫਯੂਚਰ (ਰੈਪਰ)|ਫਯੂਚਰ]]
* [[ਗੂਚੀ ਮਾਨੇ]]
* [[ਜੇ ਜ਼ੀ]]
* [[ਜੌਨ ਲੈਜੇਂਡ]]
* [[ਲਿਲ ਵੇਨ]]
* [[ਮੀਕ ਮਿਲ]]
* [[ਨਾਸ]]
* [[ਓਮਰਿਅਨ]]
* [[ਸੀਨ ਕੌਬਸ| ਪਫ ਡੈਡੀ]]
* [[ਟੀ-ਪੇਨ]]
* ਵੇਲ
}}|Years_active=2005&amp;ndash;ਹੁਣ ਤੱਕ|website={{url|http://www.rickrossmastermind.com/}}}}
'''ਵਿਲੀਅਮ ਲਿਓਨਾਰਡ ਰਾਬਰਟਸ II''' (ਜਨਮ 28 ਜਨਵਰੀ, 1976), ਜੋ ਕਿ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ  '''ਰਿਕ ਰਾਸ''' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਰੈਪਰ, [[ਉੱਦਮ|ਉੱਦਮੀ]] ਅਤੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://djbooth.net/features/2017-03-20-rick-ross-on-mmg-control-of-artists-publishing|title=Rick Ross on control of label artists|last=Zisook, Brian|date=March 20, 2017|publisher=DJBooth.com|access-date=August 4, 2018}}&lt;/ref&gt; 

2006 ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਸਿੰਗਲ, &quot; ਹਸਟਲਿਨ &quot; ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੌਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬੋੋੋਲਣ ਵਾਲੀ ਲੜਾਈ ਬਣ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੇ [[ਜੇ ਜ਼ੀ|ਜੈ ਜੇ]] ਨਾਲ ਇੱਕ ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੇ ਸੌਦੇ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਡੈੈਡੀ ਦੇ ਬੈਡ ਬੁਆਏ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ ਅਤੇ ਇਰਵ ਗੋਟੀ ਦੇ ਮਾਰਡਰ ਇੰਕ. ਤੋਂ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ । &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mtv.com/news/1526040/jay-z-gets-behind-rick-ross-to-show-hes-still-in-the-rap-business/|title=Jay-Z Gets Behind Rick Ross To Show He's 'Still In The Rap Business'|last=|date=|website=mtv.com|access-date=2019-09-06|archive-date=2021-03-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308023508/http://www.mtv.com/news/1526040/jay-z-gets-behind-rick-ross-to-show-hes-still-in-the-rap-business/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://open.spotify.com/artist/1sBkRIssrMs1AbVkOJbc7a|title=Rick Ross|last=|date=|website=Spotify}}&lt;/ref&gt; ਰੌਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ ''ਪੋਰਟ''  ਆਫ ''ਮਿਆਮੀ'' ਨੂੰ ਉਸ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲੇਬਲ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੌਰਾਨ 187,000 ਯੂਨਿਟ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਨਾਲ, ਯੂਐਸ ਬਿਲਬੋਰਡ 200 ਐਲਬਮ ਚਾਰਟ ਤੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ।&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.mtv.com/news/articles/1538669/20060816/ross__rick__rap_.jhtml|title=Rick Ross Sails Past Breaking Benjamin, Takes Port Of Miami To #1|last=Harris|first=Chris|date=August 16, 2006|work=MTV News|access-date=May 24, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080516223636/http://www.mtv.com/news/articles/1538669/20060816/ross__rick__rap_.jhtml|archive-date=May 16, 2008|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{Cite web|url={{Allmusic|class=album|id=r847767|pure_url=yes}}|title=Port of Miami – Charts &amp; Awards|year=2006|website=Allmusic}}&lt;/ref&gt; ਰੌਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਦੂਜੀ ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮ, ''ਟ੍ਰੀਲਾ'' 2008 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ। &lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.mtv.com/news/articles/1583694/20080319/ross__rick__rap_.jhtml|title=Rick Ross On #1 Trilla Beating Out Snoop, Fat Joe: 'I Told Them We Bossin' Up'|last=Reid|first=Shaheem|date=March 19, 2008|access-date=May 24, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080424083123/http://www.mtv.com/news/articles/1583694/20080319/ross__rick__rap_.jhtml|archive-date=April 24, 2008|dead-url=no|publisher=MTV News}}&lt;/ref&gt; 

ਰਿਕ ਰੌਸ ਨੇ 2009 ਵਿਚ ਰਿਕਾਰਡ ਲੇਬਲ ਮੇਅਬੈਚ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਸਮੂਹ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਟੂਡੀਓ ਐਲਬਮ ''ਡੀਪਰ ਥਾਨ ਰੈਪ'' (2009), ''ਟੇਫਲੌਨ ਡੌਨ'' (2010), ''ਆਈ'' ''ਡੋਨ'' (2012), ''ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ'', ''ਹੁੱਡ ਬਿਲੀਨੀਅਰ'' (2014) ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ। ਰੌਸ ਪਹਿਲਾ ਕਲਾਕਾਰ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਡਿੱਡੀ ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਕੰਪਨੀ ਸੀਰੋਕ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ ਲਈ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ ਸਨ। 2012 ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ, ਐਮਟੀਵੀ ਨੇ ਰੌਸ ਨੂੰ ਗੇਮ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਹੌਲੀ ਐਮਸੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref name=&quot;rapradar.com&quot;&gt;{{Cite web|url=http://rapradar.com/2012/02/19/rick-ross-1-hottest-mc-in-the-game/|title=Rick Ross: #1 Hottest MC in the Game|date=February 19, 2012|publisher=Rap Radar|archive-url=https://web.archive.org/web/20120224032337/http://rapradar.com/2012/02/19/rick-ross-1-hottest-mc-in-the-game/|archive-date=February 24, 2012|dead-url=no|access-date=March 30, 2012}}&lt;/ref&gt; 

== ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਕੈਰੀਅਰ ==

=== 1976–2006: ਮੁਢਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ===
ਵਿਲੀਅਮ ਲਿਓਨਾਰਡ ਰਾਬਰਟਸ II ਦਾ ਜਨਮ ਕਲਾਰਕਸਡੇਲ, ਮਿਸੀਸਿਪੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।&lt;ref name=&quot;birth certificate&quot;&gt;[http://www.thesmokinggun.com/file/rick-rosss-jail-time?page=17 Birth certificate] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150705194908/http://www.thesmokinggun.com/file/rick-rosss-jail-time?page=17|date=July 5, 2015}} of William Roberts (Rick Ross) as scanned by ''[[ ਸਮੋਕਿੰਗ ਗਨ |The Smoking Gun]]''&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mtv.com/news/1640385/rick-ross-talks-miamis-fast-life-southern-heritage-in-the-source/|title=Rick Ross Talks Miami’s ‘Fast Life,’ Southern Heritage, In The Source|last=Reid|first=Shaheem|date=May 28, 2010|publisher=MTV News|archive-url=https://web.archive.org/web/20150726232415/http://www.mtv.com/news/1640385/rick-ross-talks-miamis-fast-life-southern-heritage-in-the-source/|archive-date=July 26, 2015|dead-url=no|access-date=June 24, 2015}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਫਲੋਰਿਡਾ ਦੇ ਕੈਰਲ ਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;all music&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.allmusic.com/artist/rick-ross-p736150/biography|title=Rick Ross Biography|last=Cordor|first=Cyril|website=Allmusic|archive-url=https://web.archive.org/web/20110420141321/http://www.allmusic.com/artist/rick-ross-p736150/biography|archive-date=April 20, 2011|dead-url=no|access-date=April 1, 2011|quote=During the early to mid-2000s, he became popular and well known locally through touring with Trick Daddy and guest-appearing on a few Slip-N-Slide releases, but didn't release any solo material until 2006.}}&lt;/ref&gt; ਮਿਆਮੀ ਕੈਰਲ ਸਿਟੀ ਸੀਨੀਅਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਲੇ ਕਾਲਜ ਅਲਬਾਨੀ ਸਟੇਟ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੁੱਟਬਾਲ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਤੇ ਭਾਗ ਲਿਆ. &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://miaminewtimes.com/2008-01-10/music/rick-ross-spins-a-new-one/full|title=Rick Ross Spins a New One|last=Handelsman|first=Jason|date=January 10, 2008|website=Miami New Times|archive-url=https://web.archive.org/web/20080706194243/http://www.miaminewtimes.com/2008-01-10/music/rick-ross-spins-a-new-one/full|archive-date=July 6, 2008|dead-url=no|access-date=May 24, 2008}}&lt;/ref&gt; ਰੌਬਰਟਸ ਨੇ ਜੂਨ 1997 ਵਿੱਚ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇਣ ਤੱਕ, ਦਸੰਬਰ 1995 ਤੋਂ 18 ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਧਾਰਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ. 

ਸੁਵੇ ਹਾਊਸ ਰਿਕਾਰਡਜ਼ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿਚ, ਰੌਬਰਟਸ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਟੇਫਲੌਨ ਡਾ ਡੌਨ ਦੇ ਉਪਨਾਮ ਹੇਠ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਡ੍ਰੀਮ ਵਰਕਸ, ''ਡੀਫ ਸਕੁਐਡ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਏਰਿਕ ਓਨਾਸਿਸ'' ਲਈ ਏਰਿਕ ਸਰਮਨ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਐਲਬਮ 'ਤੇ ਗੀਤ &quot; ''ਇਨਸੈਟ ਟੂ ਡਿਸਕ੍ਰਾਸ&quot; ਤੋੋਂ ਕੀਤੀ।''&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.hiphopdx.com/index/news/id.15174/title.rick-ross-recalls-drawing-inspiration-from-epmd|title=Rick Ross Recalls Drawing Inspiration From EPMD|last=Burgess|first=Omar|website=www.hiphopdx.com|publisher=Cheri Media Group|archive-url=https://web.archive.org/web/20141210213551/http://www.hiphopdx.com/index/news/id.15174/title.rick-ross-recalls-drawing-inspiration-from-epmd|archive-date=December 10, 2014|dead-url=no|access-date=2014-12-08}}&lt;/ref&gt; 2000 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਰਿਕ ਰੌਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸਟੇਜ ਦਾ ਨਾਮ ਸਾਬਕਾ ਡਰੱਗ ਕਿੰਗਪਿਨ &quot;ਫ੍ਰੀਵੇਅ&quot; ਰਿਕ ਰੌਸ ਤੋਂ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hollywoodreporter.com/thr-esq/freeway-ricky-ross-taking-battle-430210|title='Freeway' Ricky Ross Taking Battle Over Rapper Rick Ross to Appeals Court|last=Gardner|first=Eriq|date=March 21, 2013|work=The Hollywood Reporter|archive-url=https://web.archive.org/web/20131106011404/http://www.hollywoodreporter.com/thr-esq/freeway-ricky-ross-taking-battle-430210|archive-date=November 6, 2013|dead-url=no}}&lt;/ref&gt; 

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਰਿਕ ਰੌਸ ਇਕ ਈਸਾਈ ਹੈ, &lt;ref name=&quot;Christian&quot;&gt;{{Cite news|url=http://breathecast.christianpost.com/Christian.Music.News-Ignorance.or.Blasphemy.Secular.Rapper.Makes.Degrading.Song.About.the.Holy.Ghost/2_5837.htm|title=Ignorance or Blasphemy?|date=17 January 2012|work=[[The Christian Post]]|access-date=30 April 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120120184436/http://breathecast.christianpost.com/Christian.Music.News-Ignorance.or.Blasphemy.Secular.Rapper.Makes.Degrading.Song.About.the.Holy.Ghost/2_5837.htm|archive-date=January 20, 2012|quote=The first verse of the song depicts Ross, a self proclaimed Christian, relishing in the riches of sitting in his expensive Bugatti as he makes a drug deal.}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ''ਲਿਫਟ ਹਰ ਵੌਇਸ'' 'ਤੇ ਕੋਰੀ &quot;ਕੋਕੋ ਬ੍ਰਦਰ&quot; ਕੌਂਡਰੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ &quot;ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਰੱਬ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।&quot; &lt;ref name=&quot;Religion&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.rapbasement.com/videos/49967/Rick-Ross-Interview-On-A-Christian-TV-Show.html|title=Rick Ross - Interview On A Christian TV Show|year=2012|publisher=Rap Basement|archive-url=https://web.archive.org/web/20130424113511/http://www.rapbasement.com/videos/49967/Rick-Ross-Interview-On-A-Christian-TV-Show.html|archive-date=April 24, 2013|dead-url=no|access-date=30 April 2012|quote=I had told myself at one point no matter what I go through, I never question God.}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਰੌਸ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਜਦੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਟੇਜ 'ਤੇ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਰ ਵਾਰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;Religion2&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.rapbasement.com/videos/49967/Rick-Ross-Interview-On-A-Christian-TV-Show.html|title=Rick Ross - Interview On A Christian TV Show|year=2012|publisher=Rap Basement|archive-url=https://web.archive.org/web/20130424113511/http://www.rapbasement.com/videos/49967/Rick-Ross-Interview-On-A-Christian-TV-Show.html|archive-date=April 24, 2013|dead-url=no|access-date=30 April 2012|quote=Every time I go on stage, you know what I'm saying, I say a prayer.}}&lt;/ref&gt; 

=== ਪਰਿਵਾਰ ===
ਰੌਸ ਦੇ ਚਾਰ ਬੱਚੇ ਹਨ: ਟੋਏ ਰਾਬਰਟਸ, ਵਿਲੀਅਮ ਰਾਬਰਟਸ ਤੀਜਾ, ਬਰਕਲੇ ਹਰਮੇਸ ਰੌਬਰਟਸ, ਅਤੇ ਬਿਲੀਅਨ ਲਿਓਨਾਰਡ ਰਾਬਰਟਸ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://heavy.com/entertainment/2018/12/rick-ross-son-first-photo/|title=Rick Ross Shares First Photo of Son, Billion Leonard Roberts|last=Thompson|first=D.L.|date=December 10, 2018|website=[[Heavy.com]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181211123527/https://heavy.com/entertainment/2018/12/rick-ross-son-first-photo/|archive-date=ਦਸੰਬਰ 11, 2018|dead-url=|access-date=|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://thesource.com/2018/12/11/rick-ross-introduces-his-son-billion-on-instagram/|title=Rick Ross Introduces His Son Billion on Instragram|last=Grant|first=Shawn|date=December 11, 2018|website=The Source|archive-url=|archive-date=|dead-url=|access-date=}}&lt;/ref&gt; 

== ਕਾਨੂੰਨੀ ਮੁੱਦੇ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Rick_Ross_mug_shot.jpg|left|thumb|197x197px|  ਰੌਸ 2008 ਦਾ ਮੱਗ ਸ਼ਾਟ ]]
ਜਨਵਰੀ 2008 ਵਿੱਚ, ਰੌਸ ਨੂੰ ਬੰਦੂਕ ਅਤੇ ਭੰਗ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਰੇਅ ਹਰਨਨਡੇਜ਼ ਦੀ ਇਕ ਤਾਇਨਾਤੀ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਇੱਕ ਰੋਮੀ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਮੀਮੀ ਬੀਚ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਰੌਸ ਦੇ ਵਕੀਲ, ਐਲਨ ਜ਼ਮਰਾਨ ਨੇ, ਹਰਨੈਂਡਜ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਰੌਸ ਦਾ ਕੇਸ ਗੈਂਗ ਟਾਸਕ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰੌਸ ਨੇ ਟ੍ਰਿਪਲ ਸੀ (ਉਰਫ ਕੈਰਲ ਸਿਟੀ ਕਾਰਟੈਲ) ਅਤੇ ਹੋਰ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਗਿਰੋਹ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਜ਼ਮਰਾਨ ਨੇ ਰੌਸ ਅਤੇ ਗਿਰੋਹ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਇਕ ਨਿੱਜੀ ਸੰਬੰਧ ਲਈ ਹਰਨੈਂਡਜ ਨੂੰ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਕੋਈ ਸਬੂਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://highbridnation.com/2009/02/10/rick-ross-own-lawyer-de-values-his-gangsta/|title=Rick Ross' Own Lawyer De-Values|last=|first=|date=February 10, 2009|access-date=March 24, 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090213102229/http://highbridnation.com/2009/02/10/rick-ross-own-lawyer-de-values-his-gangsta|archive-date=February 13, 2009|dead-url=yes|publisher=Highbridnation.com}}&lt;/ref&gt; 

ਅਗਸਤ 2008 ਵਿੱਚ, ਯੂ ਟਿਊਬ ਮਨੋਰੰਜਨ ਡੀਜੇ ਵਲਾਡ ਨੇ ਰੌਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਹਮਲਾ ਅਤੇ ਬੈਟਰੀ ਲਈ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ ਸੀ।  

24 ਜੂਨ, 2015 ਨੂੰ ਰਿਕ ਰੌਸ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਨੂੰ ਜਯਾਰਜੀਆ ਦੇ ਫੇਏਟ ਕਾਉਂਟੀ ਵਿੱਚ ਅਗਵਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ 'ਤੇ ਇਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਰੱਖਿਅਕ ਨੂੰ ਇਕ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸ ਵਿਚ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਹੱਥਕੁੰਨ ਨਾਲ ਕੁਟਾਪਾ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਕਥਿਤ ਤੌਰ' ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਰੌਸ ਦਾ ਬਕਾਇਆ ਪੈਸਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.thedailybeast.com/cheats/2015/06/24/rick-ross-booked-for-kidnapping-assault.html|title=RICK ROSS ARRESTED FOR KIDNAPPING ASSAULT|website=The Daily Beast|archive-url=https://web.archive.org/web/20150627061347/http://www.thedailybeast.com/cheats/2015/06/24/rick-ross-booked-for-kidnapping-assault.html|archive-date=June 27, 2015|dead-url=no|access-date=25 June 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://abcnews.go.com/Entertainment/wireStory/rapper-rick-ross-arrested-kidnapping-assault-charges-31990584|title=Rapper Rick Ross Arrested on Kidnapping, Assault Charges|website=abc News|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20140414003650/http://abcnews.go.com/Entertainment/wireStory/rapper-rick-ross-arrested-kidnapping-assault-charges-31990584|archive-date=April 14, 2014|dead-url=no|access-date=25 June 2015}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.billboard.com/articles/news/6605814/rick-ross-arrested-kidnapping-assault-charges?mobile_redirection=false|title=Rick Ross Arrested on Kidnapping, Assault Charges|website=Billboard|archive-url=https://web.archive.org/web/20150628194629/http://www.billboard.com/articles/news/6605814/rick-ross-arrested-kidnapping-assault-charges?mobile_redirection=false|archive-date=June 28, 2015|dead-url=no|access-date=25 June 2015}}&lt;/ref&gt; 4 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2017 ਨੂੰ, ਰੌਸ ਨੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਜੁਰਅਤ ਲਈ ਕੋਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਹੋਰ ਸੰਗੀਨ ਦੋਸ਼ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਰੌਸ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਕੱਟੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ 10,000 ਡਾਲਰ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਅਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਵੀ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 

ਰੌਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਘੋਰ ਅਪਰਾਧੀ ਵਜੋਂ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ; ਅਤੇ ਜੁਰਮਾਨਾ ਅਦਾ ਕਰਨ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਚੋਂ ਸਜ਼ਾ ਮੁੱਕ ਗਈ। ਰੌਸ ਦੇ  5 ਕੁਕਰਮ ਸਨ; ਹਮਲਾ, ਬੈਟਰੀ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਿਸਤੌਲ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਗਿਣਤੀਆਂ, ਅਤੇ 1 ਡੌਜ ਤੋਂ ਘੱਟ ਭੰਗ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ। ਪੰਜ ਕੁਕਰਮਾਂ ਲਈ ਉਸਨੂੰ ਕੁੱਲ 60 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋਬੇਸ਼ਨ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://amp.tmz.com/2017/04/04/rick-ross-plea-deal-kidnapping-case|title=RICK ROSS GETS SWEET PLEA DEAL IN KIDNAPPING CASE|last=|first=|date=|website=TMZ|archive-url=https://web.archive.org/web/20180221043214/http://amp.tmz.com/2017/04/04/rick-ross-plea-deal-kidnapping-case|archive-date=February 21, 2018|dead-url=no|access-date=20 February 2018}}&lt;/ref&gt; 

== ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਉੱਦਮ ==
2017 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰੌਸ ਵਿੰਗਸਟਾਪ ਦੇ ਕਈ ਵੱਖਰੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://allhiphop.com/news/rick-ross-opens-new-wingstop-in-decatur-CNThR45fgUqPu0pRcbE4rQ/|title=Rick Ross Opens New Wingstop In Decatur|website=AllHipHop.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20170322204046/https://allhiphop.com/2017/01/26/rick-ross-opens-new-wingstop-decatur/|archive-date=March 22, 2017|dead-url=y}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://thesource.com/2016/07/04/rick-ross-makes-big-moves-to-expand-his-franchise/|title=Rick Ross Makes Big Moves To Expand His Franchise - The Source|last=|date=July 4, 2016|website=thesource.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20171201030620/http://thesource.com/2016/07/04/rick-ross-makes-big-moves-to-expand-his-franchise/|archive-date=December 1, 2017|dead-url=no|access-date=April 25, 2018}}&lt;/ref&gt; ਵਿੰਗਸਟਾਪ ਫਾਸਟ ਫੂਡ ਚੇਨ ਹੈ, ਚਿਕਨ ਦੇ ਖੰਭਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wingstop.com/about-us|title=About Us|last=Wingstop|website=Wingstop|access-date=May 8, 2019}}&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1976]]</text>
      <sha1>q0v60koz0rxywfx6qcl485o7nrrm77z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ 5</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121299</id>
    <revision>
      <id>776110</id>
      <parentid>770531</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T03:02:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>59.91.115.21</ip>
      </contributor>
      <origin>776110</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6747" sha1="9o8qcixens9da3j04idg8n1s4q1fref" xml:space="preserve">{{Infobox video game
| title      = ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ V
| image      = Grand Theft Auto V.png
| developer  = ਰੌਕਸਟਾਰ ਨੌਰਥ{{efn|Rockstar San Diego, Rockstar Leeds, Rockstar Toronto, Rockstar New England ਅਤੇ Rockstar London ਦੁਆਰਾ ਵਾਧੂ ਕੰਮ&lt;ref name=&quot;Grand Theft Auto V&quot;/&gt;}}
| publisher  = [[ਰੌਕਸਟਾਰ ਗੇਮਜ਼]]
| producer   = 
| designer   = {{Unbulleted list|ਲੈਸਲੀ ਬੈਂਜੀਜ਼|ਇਮਰਾਨ ਸਰਵਰ}}
| programmer = ਐਡਮ ਫੌਲਰ
| artist     = ਹਾਰੂਨ ਗਾਰਬਟ
| writer     = 
| composer   = 
| series     = ''[[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ]]''
| engine     = ਰੌਕਸਟਾਰ ਅਡਵਾਂਸ ਗੇਮ ਇੰਜਨ
| platforms  = 
| genre      = ਐਕਸ਼ਨ-ਐਡਵੈਂਚਰ
| modes      = ਸਿੰਗਲ-ਪਲੇਅਰ, ਮਲਟੀਪਲੇਅਰ
}}
'''''ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ 5'''''&lt;!-- Please don't add the abbreviation &quot;GTA V&quot; here as it isn't used throughout the article and therefore isn't needed. --&gt; ਇੱਕ 2013 ਐਕਸ਼ਨ-ਐਡਵੈਂਚਰ ਗੇਮ ਹੈ ਜੋ [[ਰੌਕਸਟਾਰ ਨੌਰਥ]] ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ [[ਰੌਕਸਟਾਰ ਗੇਮਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ 2008 ਦੇ [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ 4]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ|ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ ਸੀਰੀਜ਼]] ਵਿੱਚ ਸੱਤਵੀਂ ਮੁੱਖ ਐਂਟਰੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੰਦਰਵੀਂ ਕਿਸ਼ਤ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ, ਸੈਨ ਐਂਡਰੀਅਸ ਦੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੈੱਟ, ਸਿੰਗਲ-ਪਲੇਅਰ ਕਹਾਣੀ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ-ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਬੈਂਕ ਲੁਟੇਰੇ ਮਾਈਕਲ ਡੀ ਸੈਂਟਾ (ਨੇਡ ਲਿਊਕ), ਸਟ੍ਰੀਟ ਗੈਂਗਸਟਰ ਫਰੈਂਕਲਿਨ ਕਲਿੰਟਨ (ਸ਼ੌਨ ਫੋਂਟੇਨੋ), ਅਤੇ ਡਰੱਗ ਡੀਲਰ ਅਤੇ ਗਨਰਨਰ ਟ੍ਰੇਵਰ ਫਿਲਿਪਸ। (ਸਟੀਵਨ ਓਗ), ਅਤੇ ਇੱਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ। ਖਿਡਾਰੀ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੈਨ ਐਂਡਰੀਅਸ ਦੇ ਖੁੱਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਲਾਸ ਸੈਂਟੋਸ ਦੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ।

ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਨੁਮਾਨਿਤ, ਗੇਮ ਨੇ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਣ ਵਾਲਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਉਤਪਾਦ ਬਣ ਗਿਆ, ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ $800 ਮਿਲੀਅਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ $1 ਬਿਲੀਅਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ, ਇਸਦੇ ਮਲਟੀਪਲ-ਪ੍ਰੋਟਾਗਨਿਸਟ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਓਪਨ ਵਰਲਡ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੇਮਪਲੇ 'ਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੇ ਨਾਲ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਇਸ ਦੇ ਚਿੱਤਰਣ ਨੇ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਕਈ ਗੇਮਿੰਗ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਨੇ ਗੇਮ ਨੂੰ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੇਮ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ ਅਵਾਰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਸੱਤਵੀਂ ਅਤੇ ਅੱਠਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਕੰਸੋਲ ਗੇਮਿੰਗ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵੀਡੀਓ ਗੇਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ $8.5 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਨਾਲ, 190 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਪੀਆਂ ਭੇਜੇ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਫਲ ਮਨੋਰੰਜਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀ ਵੀਡੀਓ ਗੇਮ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਅਗਲੀ ਗੇਮ, [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ 6]], 2025 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।

== ਨੋgta5ਟ ==
{{Notelist}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

&lt;!-- =================== {{No more links}} ============================
|  PLEASE BE CAUTIOUS IN ADDING MORE LINKS TO THIS ARTICLE. Wikipedia  |
|  is not a collection of links nor should it be used for advertising. |
|            Excessive or inappropriate links WILL BE DELETED.         |
|  See [[Wikipedia:External links]] &amp; [[Wikipedia:Spam]] for details.  |
|  If there are already plentiful links, please propose additions or   |
|  replacements on this article's discussion page, or submit your link |
|  to the relevant category at the Open Directory Project (dmoz.org)   |
|  and link back to that category using the {{dmoz}} template.         |
======================= {{No more links}} ========================== --&gt;
{{commons}}
* {{Official website}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2013 ਵੀਡੀਓ ਗੇਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੌਕਸਟਾਰ ਗੇਮਜ਼ ਗੇਮਾਂ]]</text>
      <sha1>9o8qcixens9da3j04idg8n1s4q1fref</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776120</id>
      <parentid>776110</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:24:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>[[Special:Contributions/59.91.115.21|59.91.115.21]] ([[User talk:59.91.115.21|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) ਦੀ ਸੋਧ [[Special:Diff/776110|776110]] ਨਕਾਰੀ</comment>
      <origin>776120</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6743" sha1="bgy9ry74t7lilhsypf4cvm8zq2ol8pb" xml:space="preserve">{{Infobox video game
| title      = ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ V
| image      = Grand Theft Auto V.png
| developer  = ਰੌਕਸਟਾਰ ਨੌਰਥ{{efn|Rockstar San Diego, Rockstar Leeds, Rockstar Toronto, Rockstar New England ਅਤੇ Rockstar London ਦੁਆਰਾ ਵਾਧੂ ਕੰਮ&lt;ref name=&quot;Grand Theft Auto V&quot;/&gt;}}
| publisher  = [[ਰੌਕਸਟਾਰ ਗੇਮਜ਼]]
| producer   = 
| designer   = {{Unbulleted list|ਲੈਸਲੀ ਬੈਂਜੀਜ਼|ਇਮਰਾਨ ਸਰਵਰ}}
| programmer = ਐਡਮ ਫੌਲਰ
| artist     = ਹਾਰੂਨ ਗਾਰਬਟ
| writer     = 
| composer   = 
| series     = ''[[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ]]''
| engine     = ਰੌਕਸਟਾਰ ਅਡਵਾਂਸ ਗੇਮ ਇੰਜਨ
| platforms  = 
| genre      = ਐਕਸ਼ਨ-ਐਡਵੈਂਚਰ
| modes      = ਸਿੰਗਲ-ਪਲੇਅਰ, ਮਲਟੀਪਲੇਅਰ
}}
'''''ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ 5'''''&lt;!-- Please don't add the abbreviation &quot;GTA V&quot; here as it isn't used throughout the article and therefore isn't needed. --&gt; ਇੱਕ 2013 ਐਕਸ਼ਨ-ਐਡਵੈਂਚਰ ਗੇਮ ਹੈ ਜੋ [[ਰੌਕਸਟਾਰ ਨੌਰਥ]] ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ [[ਰੌਕਸਟਾਰ ਗੇਮਜ਼]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ 2008 ਦੇ [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ 4]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ|ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ ਸੀਰੀਜ਼]] ਵਿੱਚ ਸੱਤਵੀਂ ਮੁੱਖ ਐਂਟਰੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੰਦਰਵੀਂ ਕਿਸ਼ਤ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ, ਸੈਨ ਐਂਡਰੀਅਸ ਦੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰਾਜ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੈੱਟ, ਸਿੰਗਲ-ਪਲੇਅਰ ਕਹਾਣੀ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਕਿਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੈ-ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਬੈਂਕ ਲੁਟੇਰੇ ਮਾਈਕਲ ਡੀ ਸੈਂਟਾ (ਨੇਡ ਲਿਊਕ), ਸਟ੍ਰੀਟ ਗੈਂਗਸਟਰ ਫਰੈਂਕਲਿਨ ਕਲਿੰਟਨ (ਸ਼ੌਨ ਫੋਂਟੇਨੋ), ਅਤੇ ਡਰੱਗ ਡੀਲਰ ਅਤੇ ਗਨਰਨਰ ਟ੍ਰੇਵਰ ਫਿਲਿਪਸ। (ਸਟੀਵਨ ਓਗ), ਅਤੇ ਇੱਕ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ। ਖਿਡਾਰੀ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੈਨ ਐਂਡਰੀਅਸ ਦੇ ਖੁੱਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਲਾਸ ਸੈਂਟੋਸ ਦੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ।

ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਨੁਮਾਨਿਤ, ਗੇਮ ਨੇ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਕਣ ਵਾਲਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਉਤਪਾਦ ਬਣ ਗਿਆ, ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ $800 ਮਿਲੀਅਨ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ $1 ਬਿਲੀਅਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ, ਇਸਦੇ ਮਲਟੀਪਲ-ਪ੍ਰੋਟਾਗਨਿਸਟ ਡਿਜ਼ਾਈਨ, ਓਪਨ ਵਰਲਡ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੇਮਪਲੇ 'ਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੇ ਨਾਲ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਇਸ ਦੇ ਚਿੱਤਰਣ ਨੇ ਵਿਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਕਈ ਗੇਮਿੰਗ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਂ ਨੇ ਗੇਮ ਨੂੰ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੇਮ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ ਅਵਾਰਡ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪਿਛੋਕੜ ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਸੱਤਵੀਂ ਅਤੇ ਅੱਠਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਕੰਸੋਲ ਗੇਮਿੰਗ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵੀਡੀਓ ਗੇਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ $8.5 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਨਾਲ, 190 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਪੀਆਂ ਭੇਜੇ ਜਾਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਫਲ ਮਨੋਰੰਜਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਣ ਵਾਲੀ ਵੀਡੀਓ ਗੇਮ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਅਗਲੀ ਗੇਮ, [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ 6]], 2025 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਹੈ।

== ਨੋਟ ==
{{Notelist}}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

&lt;!-- =================== {{No more links}} ============================
|  PLEASE BE CAUTIOUS IN ADDING MORE LINKS TO THIS ARTICLE. Wikipedia  |
|  is not a collection of links nor should it be used for advertising. |
|            Excessive or inappropriate links WILL BE DELETED.         |
|  See [[Wikipedia:External links]] &amp; [[Wikipedia:Spam]] for details.  |
|  If there are already plentiful links, please propose additions or   |
|  replacements on this article's discussion page, or submit your link |
|  to the relevant category at the Open Directory Project (dmoz.org)   |
|  and link back to that category using the {{dmoz}} template.         |
======================= {{No more links}} ========================== --&gt;
{{commons}}
* {{Official website}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:2013 ਵੀਡੀਓ ਗੇਮਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗ੍ਰੈਂਡ ਥੈਫ਼ਟ ਆਟੋ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰੌਕਸਟਾਰ ਗੇਮਜ਼ ਗੇਮਾਂ]]</text>
      <sha1>bgy9ry74t7lilhsypf4cvm8zq2ol8pb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਹੈਰੀ ਪੌਟਰ ਐਂਡ ਦ ਪਰਿਜ਼ਨਰ ਆਫ ਅਜ਼ਕਾਬਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>121552</id>
    <revision>
      <id>776186</id>
      <parentid>626586</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T11:20:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776186</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7233" sha1="ak97r69nlw1a6ypie1yxmefo91txtp7" xml:space="preserve">'''''ਹੈਰੀ ਪਾਟਰ ਐਂਡ ਦ ਪਰਿਜ਼ਨਰ ਆਫ ਅਜ਼ਕਾਬਾਨ''''' ਇੱਕ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਨਾਵਲ ਹੈ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲੇਖਕ [[ਜੇ. ਕੇ. ਰਾਓਲਿੰਗ|ਜੇ ਕੇ ਰੌਲਿੰਗ]] ਦੁਆਰਾ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ''[[ਹੈਰੀ ਪੌਟਰ (ਨਾਵਲ)|ਹੈਰੀ ਪੋਟਰ ਦੀ]]'' ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਤੀਜੀ ਕਿਤਾਬ ਹੈ। ਕਿਤਾਬ ਹੈਰੀ ਪੌਟਰਜ਼ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਜਾਦੂਗਰ ਬਾਰੇ ਹੈ ਜੋ ਹੈਗਵਰਟਸ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਵਿਚਕਰਾਫਟ ਅਤੇ ਵਿਜ਼ਾਰਡਰੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਦੋਸਤ ਰੋਨਾਲਡ ਵੀਜ਼ਲੀ ਅਤੇ ਹਰਮਿਓਨ ਗ੍ਰੈਨਜਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈਰੀ ਅਜ਼ਕਾਬਨ ਤੋਂ ਫਰਾਰ ਕੈਦੀ ਸੀਰੀਅਸ ਬਲੈਕ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਕੈਦੀ ਲਾਰਡ ਵੋਲਡੇਮੋਰਟ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਹਿਯੋਗੀ ਹਨ।

ਇਹ ਕਿਤਾਬ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ 8 ਜੁਲਾਈ 1999 ਨੂੰ ਬਲੂਮਸਬੇਰੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ 8 ਸਤੰਬਰ 1999 ਨੂੰ ਸਕਾਲਸਟਿਕ ਇੰਕ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;about.com&quot;&gt;{{Cite web|url=http://bestsellers.about.com/od/bookclubresources/ig/Harry-Potter-Books---Movies/Harry-Potter-Book-3.htm|title=Harry Potter and the Prisoner of Azkaban by J.K. Rowling (Book 3)|publisher=about.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20130511234842/http://bestsellers.about.com/od/bookclubresources/ig/Harry-Potter-Books---Movies/Harry-Potter-Book-3.htm|archive-date=11 May 2013|access-date=23 July 2013}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130511234842/http://bestsellers.about.com/od/bookclubresources/ig/Harry-Potter-Books---Movies/Harry-Potter-Book-3.htm |date=11 ਮਈ 2013 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pottermore Release&quot;&gt;{{Cite web|url=http://pottermore-news.com/harry-potter/books/|title=The Harry Potter Books|publisher=Pottermore|archive-url=https://web.archive.org/web/20130723182513/http://pottermore-news.com/harry-potter/books/|archive-date=23 July 2013|access-date=23 July 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Guardian&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/news/datablog/2012/aug/09/best-selling-books-all-time-fifty-shades-grey-compare|title=The top 100 bestselling books of all time: how does Fifty Shades of Grey compare?|last=Rogers|first=Simon|date=9 August 2012|work=The Guardian|access-date=19 July 2013|archive-url=http://archive.wikiwix.com/cache/20170407222104/https://www.theguardian.com/news/datablog/2012/aug/09/best-selling-books-all-time-fifty-shades-grey-compare|archive-date=7 April 2017|location=London}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ajc&quot;&gt;{{Cite news|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=AT&amp;p_theme=at&amp;p_action=search&amp;p_maxdocs=200&amp;p_topdoc=1&amp;p_text_direct-0=0EADA4A144AB2106&amp;p_field_direct-0=document_id&amp;p_perpage=10&amp;p_sort=YMD_date:D&amp;s_trackval=GooglePM|title=Review: Another harrowing adventure for Harry|access-date=23 July 2013|publisher=Atlanta Journal-Constitution|archive-date=26 ਅਕਤੂਬਰ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181026064526/http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=AT&amp;p_theme=at&amp;p_action=search&amp;p_maxdocs=200&amp;p_topdoc=1&amp;p_text_direct-0=0EADA4A144AB2106&amp;p_field_direct-0=document_id&amp;p_perpage=10&amp;p_sort=YMD_date:D&amp;s_trackval=GooglePM|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਰੋਲਿੰਗ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖਣੀ ਆਸਾਨ ਲੱਗੀ ਜਿਸਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲਿਖਣਾ ਆਰੰਭ ਕਰਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਨੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਦੇ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 68,000 ਕਾਪੀਆਂ ਵੇਚੀਆਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 30 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੇਚੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;Telegraph&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/culture/donotmigrate/3593769/Longing-for-the-clock-to-strike-12.html|title=Longing for the clock to strike 12|date=2 May 2003|work=The Telegraph|access-date=20 July 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160229061857/http://www.telegraph.co.uk/culture/donotmigrate/3593769/Longing-for-the-clock-to-strike-12.html|archive-date=29 February 2016|location=London}}&lt;/ref&gt; ਕਿਤਾਬ ਨੇ 1999 ਦਾ ਵਿਟਬ੍ਰੈੱਡ ਚਿਲਡਰਨ ਬੁੱਕ ਐਵਾਰਡ, ਬ੍ਰਾਮ ਸਟੋਕਰ ਅਵਾਰਡ, ਅਤੇ ਬੈਸਟ ਫੈਂਟਸੀ ਨਾਵਲ ਲਈ 2000 ਲੋਕਸ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤੇ ਅਤੇ ਹੂਗੋ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਲਈ ਸੰਖੇਪ-ਸੂਚੀਬੱਧ ਸੀ।

ਨਾਵਲ ਦਾ ਫਿਲਮ ਰੂਪਾਂਤਰ 2004 ਵਿੱਚ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ 6 796 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਕਮਾਈ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਅਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ''ਹੈਰੀ ਪੋਟਰ ਅਤੇ ਅਜ਼ਾਬਬਾਨ ਦੇ ਕੈਦੀ'' 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਵੀਡੀਓ ਗੇਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਲਈ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਅਨੁਕੂਲ ਸਮੀਖਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।

== ਪਲਾਟ ==
ਹੈਰੀ ਗਰਮੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਲਈ ਦੁਸਲੀਜ਼ ਵਿਖੇ ਵਾਪਸ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿਥੇ ਉਹ ਮੁਗੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ ਵੇਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੀਰੀਅਸ ਬਲੈਕ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਦੋਸ਼ੀ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹੈਰੀ ਅਣਚਾਹੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਂਟੀ ਮਾਰਜ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਹੈਰੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਭੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਈਟ ਬੱਸ ਦੁਆਰਾ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ ਦੋਸਤਾਂ ਰੌਨ ਵੇਸਲੇ ਅਤੇ ਹਰਮੀਨੀ ਗ੍ਰੈਨਜਰ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੈਦੀ ਦੀ ਖੋਜ ਲਈ ਉਹ ਤਿੰਨੋ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 
==ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹੈਰੀ ਪੌਟਰ ਨਾਵਲ]]</text>
      <sha1>ak97r69nlw1a6ypie1yxmefo91txtp7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪਰਸੀ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਬਰਿੱਜਮੈਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124630</id>
    <revision>
      <id>776075</id>
      <parentid>507403</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:23:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776075</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12623" sha1="dsbmeycgkh63a7vken8e6q1a0kp2z2r" xml:space="preserve">'''ਪਰਸੀ ਵਿਲੀਅਮਜ਼ ਬਰਿੱਜਮੈਨ ('''[[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]''': Percy Williams Bridgman;''' 21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1882 - 20 ਅਗਸਤ 1961) ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਉੱਚ ਦਬਾਅ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ|ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ]] 1946 ਦਾ [[ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ|ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ]]। ਉਸਨੇ [[ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕਾ|ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ]] ਅਤੇ [[ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ|ਵਿਗਿਆਨ]] ਦੇ [[ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ|ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਦੇ]] ਹੋਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|year=1961|title=Percy W. Bridgman|journal=Physics Today|volume=14|issue=10|pages=78|doi=10.1063/1.3057180|pmc=|pmid=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Bridgman|first=P.|year=1914|title=A Complete Collection of Thermodynamic Formulas|url=https://zenodo.org/record/2462046|journal=Physical Review|volume=3|issue=4|pages=273–281|bibcode=1914PhRv....3..273B|doi=10.1103/PhysRev.3.273|pmc=|pmid=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Bridgman|first=P. W.|year=1956|title=Probability, Logic, and ESP|url=https://archive.org/details/sim_science_1956-01-06_123_3184/page/n13|journal=Science|volume=123|issue=3184|pages=15–17|bibcode=1956Sci...123...15B|doi=10.1126/science.123.3184.15|pmc=|pmid=13281470}}&lt;/ref&gt; ਬ੍ਰਿਜਗਮਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਈਡਮੈਨ – ਸਟਾਕਬਾਰਜਰ ਤਕਨੀਕ ਉਸਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਹੈ। 

== ਜੀਵਨੀ ==

=== ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ===
ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ &quot;ਪੀਟਰ&quot; ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬ੍ਰਿਡਮੈਨ ਦਾ ਜਨਮ ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਦੇ ਕੈਮਬ੍ਰਿਜ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਔਬਰੈਂਡਲ, ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Kemble&quot;&gt;{{Cite book|url=http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/bridgman-percy-w.pdf|title=Percy Williams Bridgman – 1882—1961|last=Kemble|first=Edwin C.|last2=Birch|first2=Francis|publisher=National Academy of Sciences|year=1970|pages=25, 26, 27}}&lt;/ref&gt; 

ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਦੇ ਮਾਪੇ ਦੋਵੇਂ ਨਿਊ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਰੇਮੰਡ ਲੈਂਡਨ ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ, &quot;ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ&quot; ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ ਗਏ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਰਿਪੋਰਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਮਾਂ, ਮੈਰੀ ਐਨ ਮਾਰੀਆ ਵਿਲੀਅਮਜ਼, ਨੂੰ &quot;ਵਧੇਰੇ ਰਵਾਇਤੀ, ਸਪੱਸ਼ਟ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ&quot; ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Kemble&quot;&gt;{{Cite book|url=http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/bridgman-percy-w.pdf|title=Percy Williams Bridgman – 1882—1961|last=Kemble|first=Edwin C.|last2=Birch|first2=Francis|publisher=National Academy of Sciences|year=1970|pages=25, 26, 27}}&lt;/ref&gt; 

ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਨੇ ਔਬੁਰਡੇਲ ਦੇ ਐਲੀਮੈਂਟਰੀ ਅਤੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੋਵੇਂ ਪੜ੍ਹੇ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਕਲਾਸਰੂਮ ਵਿਚ, ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ, ਅਤੇ ਸ਼ਤਰੰਜ ਖੇਡਦਿਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰੀ ਦੋਵਾਂ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ, ਉਸ ਦੀ ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਸੰਗੀਤ, ਤਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਖੇਡਾਂ, ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪਰਿਵਾਰ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ ਸੀ; ਹਰ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਬਾਈਬਲ ਪੜ੍ਹਨੀ ਅਤੇ ਇਕ ਕਲੀਸਿਯਾ ਚਰਚ ਵਿਚ ਜਾਣਾ।&lt;ref name=&quot;Kemble&quot;&gt;{{Cite book|url=http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/bridgman-percy-w.pdf|title=Percy Williams Bridgman – 1882—1961|last=Kemble|first=Edwin C.|last2=Birch|first2=Francis|publisher=National Academy of Sciences|year=1970|pages=25, 26, 27}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬ੍ਰਿਡਮੈਨ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਾਸਤਿਕ ਬਣ ਗਿਆ। 

=== ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਜੀਵਨ ===
ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਨੇ 1900 ਵਿਚ ਹਾਰਵਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ, ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੀਐਚ.ਡੀ. ਤਕ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ. 1910 ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤਕ, ਉਸਨੇ ਹਾਰਵਰਡ ਵਿਖੇ ਪੜ੍ਹਾਇਆ, 1919 ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਬਣਿਆ। 1905 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਉੱਚ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੀ ਖਰਾਬੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਬਾਅ ਯੰਤਰ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ; ਨਤੀਜਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਉਪਕਰਣ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 100,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ / ਸੇਮੀ 2 (10 ਜੀਪੀਏ; 100,000 ਵਾਯੂਮੰਡਲ) ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਬਾਅ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਪਿਛਲੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸੁਧਾਰ ਸੀ, ਜੋ ਸਿਰਫ 3,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ / ਸੇਮੀ 2 (0.3 ਜੀਪੀਏ) ਦੇ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਉਪਕਰਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੰਪ੍ਰੈਸਿਬਿਲਟੀ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਅਤੇ ਥਰਮਲ ਸੰਚਾਲਨ, ਤਣਾਅ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ 100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਖ ਵੱਖ ਮਿਸ਼ਰਣਾਂ ਦੀ ਲੇਸਤਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਨੂੰ ਧਾਤਾਂ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸਟਲ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਢੋਣ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਬ੍ਰਜਗਮੈਨ ਦੀ ਮੋਹਰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਡਗਮੈਨ ਦੇ ਥਰਮੋਡਾਇਨਾਮਿਕ ਸਮੀਕਰਣਾਂ ਦਾ ਉਪਕਰਣ ਹੈ। 

ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਨੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਉੱਚ-ਦਬਾਅ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤੇ, ਅਤੇ ਹੀਰੇ ਦੇ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Citation|last=Hazen|first=Robert|title=The Diamond Makers|year=1999}}&lt;/ref&gt; 

=== ਘਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ===
ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਨੇ 1912 ਵਿਚ ਹਾਰਟਫੋਰਡ, ਕਨੈਕਟੀਕਟ ਦੇ ਓਲਿਵ ਵੇਅਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਵੇਅਰ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਐਡਮੰਡ ਆਸਾ ਵੇਅਰ, ਐਟਲਾਂਟਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਸਨ ਅਤੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਹੋਏ ਸਨ, ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਮਾਂ ਕੈਂਬਰਿਜ ਵਿਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਨਿਊ ਹੈਂਪਸ਼ਾਇਰ ਦੇ ਰੈਂਡੋਲਫ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਘਰ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਥੇ ਬ੍ਰਿਡਗਮੈਨ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Kemble&quot;&gt;{{Cite book|url=http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/bridgman-percy-w.pdf|title=Percy Williams Bridgman – 1882—1961|last=Kemble|first=Edwin C.|last2=Birch|first2=Francis|publisher=National Academy of Sciences|year=1970|pages=25, 26, 27}}&lt;/ref&gt; 

ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਇੱਕ &quot;ਉਪਜਾਊ ਮਕੈਨੀਕਲ ਕਲਪਨਾ&quot; ਅਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਮੈਨੂਅਲ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਵਾਲਾ ਇੱਕ &quot;ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਚਿੰਤਕ&quot; ਸੀ। ਉਹ ਇਕ ਹੁਨਰਮੰਦ ਪਲੰਬਰ ਅਤੇ ਤਰਖਾਣ ਸੀ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿਚ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਤੋਂ ਵਾਂਝਿਆ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ੌਕੀਨ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿਆਨੋ ਵਜਾਉਂਦਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਫੁੱਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੇ ਬਗੀਚਿਆਂ ਵਿਚ ਮਾਣ ਕਰਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Kemble&quot;&gt;{{Cite book|url=http://www.nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/bridgman-percy-w.pdf|title=Percy Williams Bridgman – 1882—1961|last=Kemble|first=Edwin C.|last2=Birch|first2=Francis|publisher=National Academy of Sciences|year=1970|pages=25, 26, 27}}&lt;/ref&gt; 

ਬ੍ਰਾਈਡਮੈਨ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਮੈਟਾਸਟੈਟਿਕ ਕੈਂਸਰ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ। ਉਸ ਦੇ ਸੁਸਾਈਡ ਨੋਟ ਵਿਚ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, “ਸਮਾਜ ਲਈ ਇਹ ਵਿਲੀਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਆਦਮੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹ ਕੰਮ ਕਰੇ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਆਖ਼ਰੀ ਦਿਨ ਹੈ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਵਾਂਗਾ।&quot; ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਬਹਿਸ ਵਿਚ ਕਈਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;[http://www.aynrand.org/site/News2?page=NewsArticle&amp;id=15041&amp;news_iv_ctrl=1021 Ayn Rand Institute discussion on assisted suicide]. Aynrand.org; retrieved 2012-01-28.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.assistedsuicide.org/ Euthanasia Research and Guidance Organization]. Assistedsuicide.org (2003-06-13); retrieved 2012-01-28.&lt;/ref&gt; 

== ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਅਵਾਰਡ ==
ਮੈਸੇਚਿਉਸੇਟਸ ਵਿੱਚ ਪਰਸੀ ਡਬਲਯੂ. ਬ੍ਰਿਜਗਮੈਨ ਹਾਊਸ, ਇੱਕ ਯੂਐਸ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਲੈਂਡਮਾਰਕ ਹੈ, ਜੋ 1975 ਵਿੱਚ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। 

2014 ਵਿੱਚ, ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਖਣਿਜ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ (ਆਈਐਮਏ) ਦੇ ਨਵੇਂ ਖਣਿਜ, ਨਾਮਕਰਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੇਣੀਕਰਨ (ਸੀ.ਐਨ.ਐਮ.ਐਨ.ਸੀ.) ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਉੱਚ-ਸਨਮਾਨ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਭਰਪੂਰ ਖਣਿਜ, ਪੈਰੋਵਸਕਾਈਟ ਢਾਂਚਾ (ਐਮਜੀ, ਫੇ) ਸਿਓ 3 ਲਈ ਬ੍ਰਿਜਗਨਾਈਟ ਨਾਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦਿੱਤੀ। 

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1961]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਜੇਤੂ]]</text>
      <sha1>dsbmeycgkh63a7vken8e6q1a0kp2z2r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਚਤੁਰਵੇਦੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>132334</id>
    <revision>
      <id>776181</id>
      <parentid>765322</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:43:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Priyanka_Chaturvedi.jpg|Priyanka_Chaturvedi.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Abzeronow|Abzeronow]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Alka-Lamba1.jpg|]].</comment>
      <origin>776181</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14669" sha1="8mw9vpuu2sikmb05n7434b5rk1j44gl" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| honorific-prefix    = 
| office1             = [[ਡਿਪਟੀ ਲੀਡਰ]] of [[ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ]]
| occupation          = ਕਾਲਮ ਲੇਖਕ
| residence           = ਮੁੰਬਈ
| birth_place         = 
| birth_date          = {{Birth date and age|df=yes|1979|11|19}}
| party               = [[ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ]]
| nationality         = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| term_end1           = 
| term_start1         = ਅਪ੍ਰੈਲ 2019
| constituency        = [[ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਰਾਜ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿਚ|ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ]]
| name                = ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਚਤੁਰਵੇਦੀ
| successor           = 
| predecessor         = [[ਰਾਜਕੁਮਾਰ ਧੂਤ]]
| term_end            = 
| term_start          = 3 ਅਪ੍ਰੈਲ 2020
| office              = [[ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੀ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ|ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ&lt;br&gt;ਰਾਜ ਸਭਾ]]
| image               =
| honorific-suffix    = 
| native_name_lang    = Hindi
| native_name         = 
| website             = 
}}

'''ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਵਿਕਰਮ ਚਤੁਰਵੇਦੀ''' (ਜਨਮ 19 ਨਵੰਬਰ 1979) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਹੈ ਜੋ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਰਾਜ ਸਭਾ ਅਤੇ [[ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ]] ਦੇ ਉਪ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਉਹ ਇਕ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ|ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;IBNLive&quot;&gt;{{Cite web|url=http://m.ibnlive.com/news/politics/congresss-new-media-team-to-meet-on-wednesday/394577-37.html|title=Congress's new media team to meet on Wednesday-Politics News – IBNLive Mobile|date=28 May 2013|publisher=[[CNN-IBN]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20140803204902/http://m.ibnlive.com/news/politics/congresss-new-media-team-to-meet-on-wednesday/394577-37.html|archive-date=3 August 2014|access-date=26 January 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Adda&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.blogadda.com/profile/priyankac19/|title=Priyanka Chaturvedi, Female, blogs 'A Mundane Life'|year=2013|publisher=BlogAdda.com|access-date=9 October 2013}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ ''[[ਤਹਿਲਕਾ]]'', &lt;ref name=&quot;Tehelka&quot;&gt;{{Cite web|url=http://blog.tehelka.com/author/priyankachaturvedi/|title=Tehelka &quot; Priyanka Chaturvedi|year=2013|publisher=Tehelka|archive-url=https://web.archive.org/web/20151009123632/http://blog.tehelka.com/author/priyankachaturvedi/|archive-date=9 October 2015|access-date=26 January 2016}}&lt;/ref&gt; ''ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਨਿਊ''ਜ਼ ''ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ''&lt;ref name=&quot;DNA&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.dnaindia.com/columns/priyanka-chaturvedi|title=Priyanka Chaturvedi – DNA|year=2013|website=Daily News and Analysis|access-date=30 September 2013}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਫਸਟਪੋਸਟ ਦੀ ਕਾਲਮ ਲੇਖਕ ਵੀ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;FirstPost&quot;&gt;{{Cite web|url=http://orak-www.firstpost.com/author/priyanka_chaturvedi|title=Latest News from Author Priyanka Chaturvedi|year=2013|publisher=[[First Post (India)]]|access-date=30 September 2013|archive-date=3 ਫ਼ਰਵਰੀ 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210203054903/http://orak-www.firstpost.com/author/priyanka_chaturvedi|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਦੋ ਐਨਜੀਓਜ਼ ਦੀ ਟਰੱਸਟੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਇਕ ਪੁਸਤਕ ਸਮੀਖਿਆ ਬਲਾੱਗ ਵੀ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਦਸ ਵੈਬਲੌਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;btoi&quot;&gt;[http://blogs.timesofindia.indiatimes.com/priyanka-chaturvedi-blog/people-in-villages-small-towns-worst-hit-by-bjps-demonetisation-move/ About Priyanka Chaturvedi]&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਚਤੁਰਵੇਦੀ ਦਾ ਜਨਮ 19 ਨਵੰਬਰ 1979 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ [[ਮੁੰਬਈ|ਇਸਦਾ ਪਾਲਣ- ਪੋਸ਼ਣ ਮੁੰਬਈ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਤੋਂ ਆਇਆ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਸੀ]]।&lt;ref name=&quot;Adda&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Twitter&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.twitter.com/priyankac19/status/237857511611432961|title=Priyanka Chaturvedi – Twitter|date=21 August 2013|publisher=Twitter|archive-url=https://archive.today/20130930165211/https://www.twitter.com/priyankac19/status/237857511611432961|archive-date=30 September 2013|access-date=30 September 2013}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 1995 ਵਿੱਚ ਸੇਂਟ ਜੋਸੇਫ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਜੁਹੂ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਉਸਨੇ 1999 ਵਿੱਚ ਨਰਸੀ ਮੋਨਜੀ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ ਅਤੇ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਵਿਲੇ ਪਾਰਲੇ ਤੋਂ [[ਬੀਕੋਮ|ਕਾਮਰਸ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ]] ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;PeerPower&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.peerpower.com/pub/priyankachaturvedi|title=Priyanka Chaturvedi - Profile by Peerpower.com|year=2013|publisher=Peerpower.com|access-date=30 September 2013|archive-date=2 ਅਕਤੂਬਰ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131002163721/http://www.peerpower.com/pub/priyankachaturvedi|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਸ਼ਾਦੀਸ਼ੁਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;DNA1&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.dnaindia.com/analysis/1741481/column-expecting-perfection-in-motherhood|title=Expecting perfection in motherhood – Analysis – DNA|date=16 September 2012|website=Daily News and Analysis|access-date=30 September 2013}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਇੱਕ ਉਤਸੁਕ ਪਾਠਕ ਅਤੇ ਬਲੌਗਰ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;BlogAdda&quot;&gt;{{Cite web|url=http://blog.blogadda.com/2012/02/02/priyanka-chaturvedi-indian-woman-blogger-entrepreneur-interview|title=Priyanka Chaturvedi, Woman Blogger, Mom, entrepreneur, Social Worker Interview|date=2 February 2012|publisher=BlogAdda.com|access-date=30 September 2013}}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਚਤੁਰਵੇਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਐਮਪੀਵਰ ਕੰਸਲਟੈਂਟਸ, ਇੱਕ ਮੀਡੀਆ, ਪੀਆਰ ਅਤੇ ਈਵੈਂਟ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਿਆਸ ਚੈਰੀਟੇਬਲ ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਟਰੱਸਟੀ ਹੈ ਜੋ 200 ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਅਧਿਕਾਰਤ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਦੋ ਸਕੂਲ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। 2010 ਵਿੱਚ,&lt;ref name=&quot;btoi&quot;/&gt; ਉਸ ਨੂੰ [[ਇੰਡੀਅਨ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਬਿਜ਼ਨਸ|ਆਈਐਸਬੀ]] ਦੇ 10,000  ਉੱਦਮੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ, ਇੱਕ ਗਲੋਬਲ  ਉੱਦਮੀ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਗੋਲਡਮੈਨ ਸੈਚ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;BlogAdda&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Times&quot;&gt;{{Cite web|url=http://epaper.timesofindia.com/Default/Layout/Includes/ETNEW/ArtWin.asp?From=Archive&amp;Source=Page&amp;Skin=ETNEW&amp;BaseHref=ETM%2F2013%2F07%2F22&amp;ViewMode=HTML&amp;PageLabel=1&amp;EntityId=Ar00103&amp;AppName=1|title=Twiterrati turn TV Heroes|date=22 July 2013|publisher=[[Times of India]]|access-date=8 October 2013|archive-date=29 ਅਕਤੂਬਰ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029195945/http://epaper.timesofindia.com/Default/Layout/Includes/ETNEW/ArtWin.asp?From=Archive&amp;Source=Page&amp;Skin=ETNEW&amp;BaseHref=ETM%2F2013%2F07%2F22&amp;ViewMode=HTML&amp;PageLabel=1&amp;EntityId=Ar00103&amp;AppName=1|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== ਰਾਜਨੀਤੀ ==

=== ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ===
ਉਹ 2010 ਵਿਚ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ 2012 ਵਿਚ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਮੁੰਬਈ ਤੋਂ ਇੰਡੀਅਨ ਯੂਥ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਜਨਰਲ ਸੱਕਤਰ ਬਣੀ ਸੀ।

ਚਤੁਰਵੇਦੀ ਦੀ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਮੌਜੂਦਗੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਬਚਾਅ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸ੍ਰੀਮਤੀ [[ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਇਰਾਨੀ|ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਈਰਾਨੀ]] ਨੂੰ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵਿਦਿਅਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਪੱਤਰਾਂ ਦਾ ਝੂਠਾ ਹਲਫਨਾਮਾ ਦਾਇਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨਾ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ|ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ]] ਅਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸਨੇ ਈਰਾਨੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਅਲ ਕੀਉਂਕਿ ਸਾਸ ਭੀ ਕਭੀ ਬਹੁ ਥੀ ਦੇ ਥੀਮ ਨੂੰ &quot;ਕੀਉਂਕੀ ਮੰਤਰ ਭੀ ਕਭੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਥੀ&quot; ਵਜੋਂ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਗਾ ਕੇ ਈਰਾਨੀ ਵੱਲ ਵਿਅੰਗਾਤਮਕ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt; {{Cite web|url=https://www.theindiansun.com.au/2019/05/09/letter-from-the-polls/|title=Letter from the Polls by Nitin Gupta|publisher=The Indian Sun}}&lt;/ref&gt;

17 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਨੂੰ, ਉਸਨੇ ਯੂ ਪੀ ਸੀ ਸੀ (ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ) ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਨ ਲਈ ਟਵਿੱਟਰ 'ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੁਝ ਪਾਰਟੀ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਤੋਂ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਬੇਵਕੂਫਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਕੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

=== ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ===
19 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਨੂੰ [[ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ|ਸ਼ਿਵ]] [[ਉਧਵ ਠਾਕਰੇ|ਧਵ ਠਾਕਰੇ]] ਅਤੇ ਆਦਿੱਤਿਆ ਠਾਕਰੇ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਹ [[ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਉਸਨੇ ਉਧਵ ਠਾਕਰੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਿਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕੀਤਾ। 

== ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ==
ਸਾਲ 2015 ਵਿਚ, ਯੂਕੇ ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰਮੰਡਲ ਸੰਸਦੀ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਯੂ ਕੇ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੇ ਗਏ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਇਕ ਵਫ਼ਦ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ, ਉਹ [[ਲੰਡਨ|ਲੰਦਨ ਦਾ]] ਦੌਰਾ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਝਣ ਲਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਉਸੇ ਸਾਲ ਆਬਜ਼ਰਵਰ ਰਿਸਰਚ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜ਼ੀਟ ਸਟਿਫੰਗ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਯੋਜਿਤ &quot;ਏਸ਼ੀਅਨ ਫੋਰਮ ਆਨ ਗਲੋਬਲ ਗਵਰਨੈਂਸ&quot; ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ।&lt;ref name=&quot;btoi&quot;/&gt;

ਫਰਵਰੀ 2017 ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਨੇ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਮੰਡਲ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸ੍ਰੀ ਨਿਤਿਨ ਗੁਪਤਾ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ|ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਦੇ]] [[ਮੈਲਬਰਨ|ਮੈਲਬੌਰਨ]] ਵਿੱਚ “ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ” ਵਿਸ਼ੇ ‘ਤੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪ੍ਰਿਯੰਕਾ ਆਪਣੀ ਮੈਲਬੌਰਨ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਐਲਬਰਟ ਪਾਰਕ ਸਥਿਤ ਇਸਕਾਨ ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਰਿਚਮੰਡ ਫੁਟਬਾਲ ਕਲੱਬ ਵੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theindiansun.com.au/2017/03/02/priyanka-chaturvedi-talks-demon-melbourne/|title=Priyanka Chaturvedi talks Demon|date=2 March 2017|publisher=The Indian Sun}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theindiansun.com.au/2020/03/17/shiv-senas-rajya-sabha-nominee-priyanka-chaturvedi-visited-australia/|title=When Priyanka Chaturvedi visited Melbourne|date=17 March 2020|publisher=The Indian Sun}}&lt;/ref&gt;

== ਅਹੁਦੇ ਰੱਖੇ ਗਏ ==

* 2019 : [[ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ]] ਦੇ ਉਪ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://indianexpress.com/elections/lok-sabha-elections-mumbai-priyanka-chaturvedi-appointed-as-deputy-leader-of-shiv-sena-5698582/|title=Priyanka Chaturvedi appointed as deputy leader of Shiv Sena}}&lt;/ref&gt;
* 2020: ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਤੋਂ ਰਾਜ ਸਭਾ, ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ&lt;ref name=&quot;RajyaSabha&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.firstpost.com/politics/rajya-sabha-polls-sharad-pawar-ramdas-athawale-and-several-others-win-unopposed-rajasthan-set-for-tough-fight-for-3-seats-8165011.html|title=Rajya Sabha: Priyanka Chaturvedi, Sharad, Pawar, Ramdas Athawale win unopposed from Maharashtra}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਾਰਸ਼ਟਰ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1979]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>8mw9vpuu2sikmb05n7434b5rk1j44gl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਹਿਮਾ ਮਕਵਾਨਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>132633</id>
    <revision>
      <id>776066</id>
      <parentid>677901</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T17:33:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776066</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19980" sha1="a6taarg20bvrz4duwjva5vq7ql5p6xn" xml:space="preserve">
{{Infobox person|name=ਮਹਿਮਾ ਮਕਵਾਨਾ|image=Mahima Makwana at sbs Teleberation.jpg|caption=ਮਕਵਾਨਾ 2017 ਵਿਚ।|birth_date={{birth date and age|df=yes|1999|08|05}}|birth_place=[[ਮੁੰਬਈ]], ਭਾਰਤ|occupation=[[ਅਦਾਕਾਰਾ]]|height=163cm|education=ਠਾਕੁਰ ਕਾਲਜ ਆਫ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਕਮਰਸ|alma_mater=ਠਾਕੁਰ ਕਾਲਜ ਆਫ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਕਮਰਸ|known for=''ਸਪਨੇ ਸੁਹਾਨੇ ਲੜਕਪਨ ਕੇ''&lt;br&gt;''ਰਿਸ਼ਤੋਂ ਕਾ ਚੱਕਰਵਿਊ''&lt;br&gt; ''ਮਰੀਅਮ ਖਾਨ-ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਲਾਇਵ''&lt;br&gt; ''ਸ਼ੁਭਆਰੰਭ''|family=ਮੀਨਾ ਮਕਵਾਨਾ (ਮਾਂ) &lt;br&gt; ਚੇਤਨ ਮਕਵਾਨਾ (ਭਰਾ) &lt;br&gt; ਚਰੰਜੀਵ ਮਕਵਾਨਾ (ਭਰਾ)|website={{url|mahimamakwana.com/}}|yearsactive=2009-ਹੁਣ}}

'''ਮਹਿਮਾ ਮਕਵਾਨਾ''' &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/mahima-makwana-i-want-to-visit-purani-dilli-karol-bagh-in-delhi/articleshow/59987992.cms|title=Mahima Makwana: I want to visit Purani Dilli &amp; Karol Bagh in Delhi|date=10 August 2017|website=Times of India}}&lt;/ref&gt; (ਜਨਮ 5 ਅਗਸਤ 1999) ਇੱਕ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤੀ]] ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ, ਜੋ [[ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ]] ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ 'ਸਪਨੇ ਸੁਹਾਨੇ ਲੜਕਪਨ ਕੇ' ਵਿਚ ਰਚਨਾ ਕਬੀਰ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/cities/chandigarh/teen-times/|title=Teen Times|date=2012-08-19|website=The Indian Express|language=en-IN|access-date=2019-07-29}}&lt;/ref&gt;, [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੇ 'ਰਿਸ਼ਤੋਂ ਕਾ ਚੱਕਰਵਿਊ' ਵਿੱਚ ਅਨਾਮੀ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ ਦੇ 'ਮਰੀਅਮ ਖਾਨ-ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਲਾਇਵ' ਵਿੱਚ ਮਰੀਅਮ ਖਾਨ, ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ 'ਸ਼ੁਭਆਰੰਭ' ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। 

== ਜੀਵਨੀ ==
ਮਕਵਾਨਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਾਰੀ ਕਿਰਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦੀ ਪਰਵਰਿਸ਼ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕ ਹੈ ਅਤੇ ਹੁਣ ਮਕਵਾਨਾ ਦੀ ਮੈਨੇਜਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਸੰਭਾਲਦੀ ਹੈ। ਮਕਵਾਨਾ ਨੇ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਮੈਰੀ ਇਮੈਕਲੇਟ ਗਰਲਜ਼ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;
{{Citation|url=https://daily.bhaskar.com/news/ENT-TV-Mahima-makwana-house-5566236-PHO.html|title='Sapne Suhane...' Fame Mahima Makwana Used to Stay in a Chawl; Her Rags-to-Riches Story Will Surely Inspire You to Never Give Up!|newspaper=[[Daily Bhaskar]]|date=2015-06-01|access-date=2017-04-04}}
&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 13 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ।

2019 ਵਿਚ ਉਹ [[ਮੁੰਬਈ]] ਦੇ ਠਾਕੁਰ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਕਮਰਸ ਤੋਂ [[ਜਨ-ਸੰਚਾਰ|ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ]] &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/rishton-ka-chakravyuh-actor-mahima-makwana-i-dont-choose-projects-they-choose-me-4801045/|title=Rishton Ka Chakravyuh actor Mahima Makwana: I don’t choose projects, they choose me|date=17 August 2017|website=Indian Express}}&lt;/ref&gt; ਵਿਚ ਬੀ.ਏ. ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।

== ਕਰੀਅਰ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Mahima_Makwana.jpg|thumb| 2015 ਵਿੱਚ ਮਹਿਮਾ ਮਕਵਾਨਾ]]

=== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ===
ਮਕਵਾਨਾ ਨੇ 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰੀ ਲਈ ਆਡੀਸ਼ਨ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵਿਗਿਆਪਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਦੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ 'ਮੋਹੇ ਰੰਗ ਦੇ' ਤੋਂ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਾਲ 2009 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਸ਼ੋਅ [[ਬਾਲਿਕਾ ਵਧੂ]] ਵਿੱਚ ਗੁਡੀਆ/ ਗੌਰੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ., ਆਹਟ, ਮਿਲੇ ਜਬ ਹਮ ਤੁਮ ਅਤੇ ਝਾਂਸੀ ਕੀ ਰਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ ਹੈ।

ਉਸਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ 2011 ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਆਈ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਇਮੇਜਿਨ ਟੀਵੀ ਦੇ ਸ਼ੋਅ 'ਸਵਾਰੇ ਸਬਕੇ ਸਪਨੇ...ਪ੍ਰੀਤੋ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦਾ ਬਰੇਕਿੰਗ ਪੁਆਇੰਟ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ [[ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ]] ਬਲਾਕਬਸਟਰ ਸੋਪ  ਓਪੇਰਾ 'ਸਪਨੇ ਸੁਹਾਨੇ ਲੜਕਪਨ ਕੇ' ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਮਹਿਮਾ ਨੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸਦੇ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੁਕਾਮ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ''ਸਪਨੇ ਸੁਹਾਨੇ ਲੜਕਪਨ ਕੇ''  ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਡੀਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.hindustantimes.com/tv/age-is-just-a-number-for-17-year-old-tv-actor-mahima-makawana/story-eKbkEeFd8MpO8FLo1YlisK.html|title=Age is just a number for 17-year-old TV actor Mahima Makawana|date=2016-06-14|website=Hindustan Times|language=en|access-date=2019-07-29}}&lt;/ref&gt;

''ਸਪਨੇ ਸੁਹਾਨੇ ਲੜਕਪਨ ਕੇ''  ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਕਵਾਨਾ ਨੇ ''ਦਿਲ ਕੀ ਬਾਤੇਂ ਦਿਲ ਹੀ ਜਾਨ'' ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਅਤੇ ਫਿਰ 'ਅਧੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹਮਾਰੀ' ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/television/adhuri-kahaani-hamari-to-get-bajirao-mastani-touch/|title=‘Adhuri Kahaani Hamari’ to get ‘Bajirao Mastani’ touch|date=2016-01-25|website=The Indian Express|language=en-IN|access-date=2019-07-29}}&lt;/ref&gt;

2015 ਵਿਚ ਉਹ [[ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ|ਜ਼ਿੰਗ]] ਦੇ ਯੂਥ ਸ਼ੋਅ 'ਪਿਆਰੇ ਤੁਨੇ ਕਆ ਕੀਆ' ਵਿਚ ਨਿਖਿਲ ਚੱਡਾ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਭੂਮਿਕਾ ਮੰਦਿਰਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।

2017 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਦੇ ਸ਼ੋਅ 'ਰਿਸ਼ਤੋਂ ਕਾ ਚੱਕਰਵਿਊ' ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ  ਅਨਾਮੀ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;

2018 ਵਿਚ ਉਸਨੇ [[ਸਟਾਰ ਪਲੱਸ]] ਸ਼ੋਅ ਮਰੀਅਮ ਖਾਨ - ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਲਾਈਵ ਵਿਚ ਵੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Mariam&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.abplive.in/videos/mariam-khan-reporting-live-mahima-makwana-enters-the-show-as-new-mariam-762241|title=Mariam Khan - Reporting Live: Mahima Makwana enters the show as new Mariam|date=1 October 2018|website=ABP Live}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਮਈ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

ਦਸੰਬਰ 2019 ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ 2020 ਤੱਕ ਉਸਨੇ ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ ਸ਼ੁਭਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਦਵੇ ਰੇਸ਼ਮਈਆ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ ਹੈ।

=== ਫ਼ਿਲਮਾਂ ===
2017 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਫ਼ਿਲਮ ਵੈਂਕਟਾਪੁਰਮ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਤੇਲਗੂ ਫ਼ਿਲਮੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।

ਉਹ ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮ ''ਟੇਕ 2'' ਵਿਚ ਨਤਾਸ਼ਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ 27 ਸਤੰਬਰ 2019 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਫ਼ਿਲਮ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 10 ਵੇਂ ਜਾਗਰਣ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ 2019, 10 ਵੇਂ ਜ਼ੂਬਾ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਫ਼ਿਲਮ ਨੇ 'ਬੈਸਟ ਫੋਰੈਗਨ ਫ਼ਿਲਮ', ਰੀਅਲ ਟਾਈਮ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਨਾਈਜੀਰੀਆ, 2020 ਅਤੇ 'ਬੈਸਟ ਫੈਸਟੀਵਲ ਥੀਮਡ ਫ਼ਿਲਮ' ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਫ਼ਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ, ਹਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿਖੇ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰੀਮੀਅਰ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

2019 ਵਿਚ, ਉਸਨੇ ਰੰਗਬਾਜ਼ ਸੀਜ਼ਨ 2 ਵਿਚ ਚੀਕੂ (19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਡਿਜੀਟਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। 2020 ਵਿਚ ਉਹ ਇਕ ਹੋਰ ਵੈੱਬ ਸ਼ੋਅ ਫਲੇਸ਼ ਵਿਚ ਜ਼ੋਇਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ।

ਹੁਣ ਉਸਨੇ [[ਸਲਮਾਨ ਖਾਨ]] ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਿਲਮ 'ਅੰਤਿਮ: ਦ ਫਾਇਨਲ ਟਰੂਥ' ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

== ਫ਼ਿਲਮੋਗ੍ਰਾਫੀ ==

=== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ
! ਨਾਮ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਨੋਟ
|-
| 2008/2009
| ''ਮੋਹੇ ਰੰਗ ਦੇ''
| ਬਾਲ ਅਦਾਕਾਰ
|
|-
| 2009
| ''[[ਬਾਲਿਕਾ ਵਧੂ]]''
| ਬਾਲ ਗੌਰੀ ਸਿੰਘ
| ਬਾਲ ਅਦਾਕਾਰ
|-
| 2009
| ''ਮਿਲੈ ਜਬ ਹਮ ਤੁਮ''
| ਬਾਲ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਸ਼ੀ ਭੂਸ਼ਣ
| ਫਲੈਸ਼ਬੈਕ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਅਦਾਕਾਰ
|-
| 2011–12
| ''ਸਵਾਰੇ ਸਭਕੇ ਸਪਨੇ।'' ''.'' ''.'' ''ਪ੍ਰੀਤੋ''
| ਸੋਨੂੰ ਗਗਨਦੀਪ ਢਿੱਲੋ
| ਚਰਿੱਤਰ ਭੂਮਿਕਾ (ਮੁੱਖ ਪਾਤਰ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ)
|-
| 2012
| ''ਆਹਟ''
| ਬਾਲ ਭੂਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ
|
|-
| 2012–15
| ''ਸਪਨੇ ਸੁਹਾਨੇ ਲੜਕਪਨ ਕੇ''
| ਰਚਨਾ ਦਿਆਲ ਗਰਗ / ਰਚਨਾ ਕਬੀਰ ਤ੍ਰਿਪਾਠੀ
| ਨਾਟਕ
|-
| 2014
| ''ਡਾਂਸ ਇੰਡੀਆ ਡਾਂਸ ਸੀਜ਼ਨ 4''
| ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਜੋਂ
| ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਮਹਿਮਾਨ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Roopal-Mahima-Siddharth-Neha-Laxmi-Neha-Marda-and-Mishkat-to-perform-with-top-six-contestants-of-DID-4-/articleshow/29238581.cms|title=TV actors support DID 4 contestants|website=Times of India|access-date=Jan 23, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2015
| ''ਦਿਲ ਕੀ ਬਾਤੇਂ ਦਿਲ ਹੀ ਜਾਨੇ''
| ਦਿਸ਼ਾ ਰਾਮ ਅਹੂਜਾ
| ਨਾਟਕ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/Mahima-Makwana-to-play-Ram-Kapoors-daughter-in-new-TV-show/articleshow/46202121.cms|title=Mahima Makwana to play Ram Kapoor’s daughter in new TV show - Times of India|website=The Times of India|language=en|access-date=2019-07-29}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2015
| ''ਕੋਡ ਰੇੱਡ''
| ਰਿਆ
| ਐਪੀਸੋਡਿਕ ਰੋਲ
|-
| 2015
| ''ਪਿਆਰ ਤੂਨੇ ਕਯਾ ਕੀਆ''
| ਮੰਦਿਰਾ
| ਐਪੀਸੋਡਿਕ ਰੋਲ
|-
| 2015–16
| ''ਅਧੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਹਮਾਰੀ''
| ਮਨਸਵਿਨੀ / ਰਾਧਿਕਾ
| ਨਾਟਕ
|-
| 2017–18
| ''ਰਿਸ਼ਤੋਂ ਕਾ ਚੱਕਰਵਿਊ''
| ਅਨਾਮੀ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ
| ਨਾਟਕ &lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt; &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.thestatesman.com/entertainment/interviews/i-m-an-actor-by-choice-not-burden-mahima-makwana-1500554186.html|title=I'm an actor by choice, not burden: Mahima Makwana|date=2017-07-20|website=The Statesman|language=en-US|access-date=2019-07-29}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.mid-day.com/articles/mahima-makwana-occupational-hazards-on-sets-chakravyuh-wig-television-news/18332195|title=Mahima Makwana's occupational hazards on sets 'Chakravyuh'|date=13 June 2017|website=Mid-day|language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2018
| ''ਕੁਮਕੁਮ ਭਾਗਿਆ''
| ਖ਼ੁਦ
| 1 ਐਪੀਸੋਡ
''ਸਾਵਣ ਮਹਾਂਉਤਸਵ'' ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ
|-
| 2018 &amp;#x2013; 19
| ''ਮਰੀਅਮ ਖਾਨ - ਲਾਈਵ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ''
| ਮਰੀਅਮ ਮਜਾਜ ਖਾਨ / ਮਰੀਅਮ ਫਵਾਦ ਅਸ਼ਰਫ
| नायक (ਸਿਰਫ ਕੁਝ ਐਪੀਸੋਡਾਂ ਲਈ) &lt;ref name=&quot;Mariam&quot;/&gt;
|-
| 2019–20
| ''ਸ਼ੁਭਾਰੰਭ''
| ਰਾਣੀ ਰੇਸ਼ਮੀਆ (ਰਾਜਾ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਲੜਕੀ)
| ਨਾਟਕ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/mahima-makwana-like-rani-i-am-independent-and-practical-in-most-situations/amp_articleshow/72317887.cms|title=Mahima Makwana: Like Rani I am too independent and practical in most of the situations.}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2019
| ''ਬਿੱਗ ਬੌਸ 13''
| ਆਪਣੇ ਆਪ / ਮਹਿਮਾਨ
| ਟਾਸਕ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ
|-
| 2020
| ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰਵੀਵਾਰ
| ਖ਼ੁਦ
| ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਿੱਖ
|-
| 2020
| ''ਬਿੱਗ ਬੌਸ 14''
| ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਜੋਂ / ਮਹਿਮਾਨ
| ਦੀਵਾਲੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਲਈ
|}

=== ਫ਼ਿਲਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ
! ਫ਼ਿਲਮ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਭਾਸ਼ਾ
! ਨੋਟ
|-
| 2017
| ''ਵੈਂਕਟਾਪੁਰਮ''
| ਚੈਤ੍ਰਾ
| [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]]
| ਡੈਬਿਉ ਫ਼ਿਲਮ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://daily.bhaskar.com/news/ENT-TV-mahima-makwana-telugu-film-5383474-PHO.html|title=‘Sapne Suhane…’ Fame Mahima Makwana Bags a Telugu Film|date=28 July 2016|website=Daily Bhaskar|language=en|access-date=2019-07-29}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.deccanchronicle.com/entertainment/tollywood/270117/mahima-makwana-destined-debut.html|title=Mahima Makwana: Destined debut|last=Jonnalagedda|first=Pranita|date=2017-01-27|website=Deccan Chronicle|language=en|access-date=2019-07-29}}&lt;/ref&gt;
|-
| rowspan=&quot;2&quot; | 2020
| ''ਮੋਸਾਗੱਲੂ''
|
| [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]]
|
|-
| ਅੰਤਿਮ: ਦ ਫਾਇਨਲ ਟਰੂਥ 
|
|
|
|-
|}

=== ਵੈੱਬ ਲੜੀ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ
! ਸ਼ੋਅਜ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਚੈਨਲ
! ਨੋਟ
|-
| 2020
| ਫਲੇਸ਼
| ਜ਼ੋਆ
| ਈਰੋਸ ਨਾਓ
| &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.iwmbuzz.com/digital/news-digital/mahima-makwana-bags-eros-now-web-series-flesh/2019/02/06|title=Mahima Makwana bags Eros Now web series Flesh|last=Suthar|first=Author: Manisha|date=2019-02-06|website=IWMBuzz|language=en-US|access-date=2019-08-12}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/web-series/flesh-trailer-swara-bhasker-akshay-oberoi-eros-now-6550113/lite/|title=Mahima Makwana in Flesh|website=The Indian Express}}&lt;/ref&gt;
|-
| 2019
| ''ਰੰਗਬਾਜ਼ ਸੀਜ਼ਨ 2''
| ਚੀਕੂ (19 ਸਾਲ ਦਾ)
| ਜ਼ੀ 5
| ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਡੈਬਿਉ
|}

=== ਲਘੂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ
! ਫ਼ਿਲਮ
! ਭੂਮਿਕਾ
! ਨੋਟ
|-
| 2019
| ''ਟੇਕ 2''
| ਨਤਾਸ਼ਾ
|
|}

=== ਸੰਗੀਤ ਵੀਡੀਓ ===
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ
! ਸਿਰਲੇਖ
! ਕਲਾਕਾਰ
! ਚੈਨਲ
|-
| 2019
| ''ਧੜਕਨੇਂ ਮੇਰੀ''
| ਰੋਹਨ ਮਹਿਰਾ
| ਜ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਕੰਪਨੀ
|-
| 2019
| ''ਦਰਵਾਜੇ ਬੰਦ'' 
| ਰੋਹਨ ਮਹਿਰਾ
| ਜ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਕੰਪਨੀ
|-
| rowspan=&quot;3&quot; | 2020
| ''ਓ ਜਾਨੀਏ''
| ਵਰੁਣ ਧੋਣੇ
| ਵਰੁਣ ਧੋਣੇ
|-
| ''ਤੇਰੀ ਬਾਤ ਔਰ ਹੈ''
| ਰੋਹਨ ਮਹਿਰਾ
| ਜ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਕੰਪਨੀ
|-
| ਮੈਂ ਹੂੰ ਤੇਰਾ
| ਰੋਹਨ ਮਹਿਰਾ
| ਜ਼ੀ ਸੰਗੀਤ ਕੰਪਨੀ
|}

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; |ਸਾਲ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਅਵਾਰਡ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਸ਼੍ਰੇਣੀ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਦਿਖਾਓ
! style=&quot;background:#B0C4DE;&quot; | ਨਤੀਜਾ
|-
| rowspan=&quot;5&quot; | 2012
| rowspan=&quot;5&quot; | [[ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ|ਜ਼ੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਐਵਾਰਡ]]
| ''ਮਨਪਸੰਦ ਬੇਹਨ''
| rowspan=&quot;6&quot; | ''ਸਪਨੇ ਸੁਹਾਨੇ ਲਾਡਕਪਨ ਕੇ'' 
| rowspan=&quot;3&quot; {{Won}}
|-
| ''ਮਨਪਸੰਦ ਬੇਟੀ''
|-
| ''ਮਨਪਸੰਦ ਨਯਾ ਸਦਾਸਿਆ-.ਔਰਤ''
|-
| ''ਮਨਪਸੰਦ ਨਈ ਜੋੜੀ'' 
|{{Nom}}
|-
| ''ਮਨਪਸੰਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਿਹਰਾ-ਔਰਤ'' 
|{{Nom}}
|-
| 2013
| [[ਜ਼ੀ ਟੀਵੀ|ਜ਼ੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਐਵਾਰਡ]]
| ''ਮਨਪਸੰਦ ਬੇਹਨ'' 
|{{Won}}
|-
| 2019
| ਲਾਇਨਜ਼ ਗੋਲਡ ਅਵਾਰਡ &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sify.com/movies/lions-gold-awards-2018-complete-list-of-winners-imagegallery-bollywood-sbzpRFaaibhhc.html|title=Lions Gold Awards 2018: Complete list of winners|website=Sify|access-date=25 January 2018}}&lt;/ref&gt;
| ''ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ ਪਸੰਦੀਦਾ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ''
| ''ਰਿਸ਼ਤੋਂ ਕਾ ਚੱਕਰਵਿਊ'' &lt;ref name=&quot;Mahima&quot;&gt;{{Cite web|url=https://indiaeducationdiary.in/mahima-makwana-aces-fire-tandav-sequence/|title=Mahima Makwana Aces Fire And Tandav Sequence|date=25 January 2018|website=India Education Diary|access-date=January 25, 2018|archive-date=6 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230206190409/https://indiaeducationdiary.in/mahima-makwana-aces-fire-tandav-sequence/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|{{Won}}
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|8744024}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1999]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਟੈਲੀਵਿਜਨ ਦੀਆਂ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੇਲਗੂ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>a6taarg20bvrz4duwjva5vq7ql5p6xn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਕਾਲ ਚੈਨਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133719</id>
    <revision>
      <id>776189</id>
      <parentid>704448</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T11:54:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776189</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10164" sha1="irkqal1pvxg22egkf4zg6714damdbn5" xml:space="preserve">
{{Infobox television channel
| name          =ਅਕਾਲ ਚੈਨਲ
| logo          = AkaalChannelLogo.png
| logo_size     =
| logo_caption  =
| launch_date   = 02-09-2013
| owner         = ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕੂਨਰ
| area          = ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ
| replaced      =
| web           = www.akaalchannel.tv
| sat_serv_1    = [[Sky UK|Sky]] &lt;small&gt;(UK and Ireland)&lt;/small&gt;
| sat_chan_1    = Channel 770
| sat_serv_2    = ASTRA 2F
| sat_chan_2    = 12662.75 Horizontal (X) 22.00 5/6
| iptv_serv_1   =
| iptv_chan_1   =
| iptv_serv_2   =
| iptv_chan_2   =
| online_serv_1 = akaalchannel.tv
| online_chan_1 = [http://www.akaalchannel.tv/media/LiveStreaming.swf Watch live]
| headquarters  = ਬਰਮਿੰਘਮ ਯੂ.ਕੇ.
| language      = [[ਪੰਜਾਬੀ]], [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]]
| slogan        = ਸਿੱਖ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ
}}

'''ਅਕਾਲ ਚੈਨਲ''' ਇੱਕ ਯੂ.ਕੇ. ਅਧਾਰਿਤ, ਫ੍ਰੀ-ਟੂ-ਏਅਰ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਚੈਨਲ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ [[ਸਿੱਖੀ]] ਅਤੇ [[ਸਿੱਖ]] ਕੌਮ ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਕੂਨਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਚੈਨਲ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ [[ਯੂਰਪ]] ਸਮੇਤ 44 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikh24.com/2015/09/25/uk-based-akaal-channel-opens-its-sub-centre-in-amritsar/|website=sikh24.com|access-date=21 May 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://static.ofcom.org.uk/static/radiolicensing/html/tv/cs/tlcs001694ba1akaalchannel.htm|title=Ofcom {{!}} TV Cable and Satellite|website=static.ofcom.org.uk|access-date=21 May 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.birminghammail.co.uk/news/midlands-news/mayor-andy-street-tv-gaffe-16197148|title=Mayor Andy Street's TV gaffe after calling Sikh gurdwara a mosque|last=Preece|first=Ashley|date=29 April 2019|website=Birmingham Mail|access-date=21 May 2019}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਚੈਨਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸਿੱਖ ਟੀਵੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhsangat.com/index.php?/topic/69552-new-sikh-tv-channel-launching-in-january-2013-on-sky-uk/|title=New Sikh TV channel launching in January 2013 on Sky UK}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਦਾ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhmuseum.org.uk/portfolio/anglo-sikh-wars-battles-treaties-and-relics-project-and-exhibition/|title=Anglo Sikh Wars: Battles, Treaties and Relics project and exhibition|date=2017-12-29|website=Sikh Museum Initiative|language=en-GB|access-date=2019-05-28|archive-date=2019-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063018/https://www.sikhmuseum.org.uk/portfolio/anglo-sikh-wars-battles-treaties-and-relics-project-and-exhibition/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/|title=Worcestershire family lawyer fronts new TV talk show|date=2013-10-28|website=Midlands Business News|language=en-US|access-date=2019-05-28|archive-date=2019-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |date=2019-05-28 }} {{Cite web |url=http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2021-03-15 |archive-date=2019-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |dead-url=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |date=2019-05-28 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sikhri.org/leadership_the_khalsa|title=Leadership &amp; The Khalsa|last=Singh|first=Imroze|website=Sikh Research Institute|language=en|access-date=2019-05-28|archive-date=2019-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063020/https://www.sikhri.org/leadership_the_khalsa|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063020/https://www.sikhri.org/leadership_the_khalsa |date=2019-05-28 }} {{Cite web |url=https://www.sikhri.org/leadership_the_khalsa |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2021-03-15 |archive-date=2019-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063020/https://www.sikhri.org/leadership_the_khalsa |dead-url=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063020/https://www.sikhri.org/leadership_the_khalsa |date=2019-05-28 }}&lt;/ref&gt;

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==

* ਸਿੱਖ ਇਨ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ 7ਵਾਂ ਸਲਾਨਾ ਸਿੱਖ ਅਵਾਰਡ, ਲੰਡਨ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://asianlite.com/news/uk-news/special-report-7th-annual-sikh-awards-in-london/|title=SPECIAL REPORT: 7th Annual Sikh Awards in London|last=News|first=Asian Lite|date=21 November 2016|website=Local News for British Asian and Indian Community in London|access-date=21 May 2019|archive-date=8 ਨਵੰਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201108230308/https://asianlite.com/news/uk-news/special-report-7th-annual-sikh-awards-in-london/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
* ਚੈਨਲ ਨੂੰ ਅਪ੍ਰੈਲ 2019 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਯੂ.ਕੇ. ਏਸ਼ੀਅਨ ਐਂਟਰਟੇਨਮੈਂਟ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿਚ 21 ਵੇਂ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bizasialive.com/uk-tv-reach-star-plus-stays-solid-at-no-1-sony-tv-at-no-2/|title=UK TV Reach: Star Plus stays solid at No.1; Sony TV at No.2|last=Baddhan|first=Raj|date=7 May 2019|website=BizAsia {{!}} Media, Entertainment, Showbiz, Events and Music|access-date=21 May 2019}}&lt;/ref&gt;
* ਬੈਸਟ ਵਰਲਡ ਸਿੱਖ ਮੀਡੀਆ, ਸਾਲਾਨਾ ਸਿੱਖ ਅਵਾਰਡਜ਼ 2017&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://dailysikhupdates.com/akaal-channel-wins-awards-best-sikh-media-2016/|website=dailysikhupdates.com|access-date=2019-05-28|title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ|archive-date=2019-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063018/http://dailysikhupdates.com/akaal-channel-wins-awards-best-sikh-media-2016/|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063018/http://dailysikhupdates.com/akaal-channel-wins-awards-best-sikh-media-2016/ |date=2019-05-28 }} {{Cite web |url=http://dailysikhupdates.com/akaal-channel-wins-awards-best-sikh-media-2016/ |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2021-03-15 |archive-date=2019-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063018/http://dailysikhupdates.com/akaal-channel-wins-awards-best-sikh-media-2016/ |dead-url=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063018/http://dailysikhupdates.com/akaal-channel-wins-awards-best-sikh-media-2016/ |date=2019-05-28 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sikhnet.com/news/sikh-award-ceremony-2016-sewa-and-ifa|title=Sikh Award Ceremony 2016 (SEWA and IFA)|website=SikhNet|language=en|access-date=2019-05-28}}&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਿੰਗ ==
ਚੈਨਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਹਫ਼ਤਾਵਾਰੀ ‘ਬਿਗ ਕਵਾਸ਼ਨ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/|title=Worcestershire family lawyer fronts new TV talk show|date=2013-10-28|website=Midlands Business News|language=en-US|access-date=2019-05-28|archive-date=2019-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/|dead-url=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |date=2019-05-28 }} {{Cite web |url=http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |title=ਪੁਰਾਲੇਖ ਕੀਤੀ ਕਾਪੀ |access-date=2021-03-15 |archive-date=2019-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |dead-url=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190528063016/http://www.midlandsbusinessnews.co.uk/worcestershire-family-lawyer-fronts-new-tv-talk-show/ |date=2019-05-28 }}&lt;/ref&gt;

== ਮਾਨਵਤਾਵਾਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ==
ਚੈਨਲ ਦੀ ਇਕ 'ਅਕਾਉਂਟ ਚੈਨਲ ਏਡ' ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾਵਾਦੀ ਏਜੰਸੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.firstpost.com/india/cylone-fani-aftermath-iti-students-rebuild-homes-sikh-ngos-feed-thousands-as-bhubaneswar-limps-back-to-normalcy-6645971.html|title=Cylone Fani aftermath: ITI students rebuild homes, Sikh NGOs feed thousands, as Bhubaneswar limps back to normalcy|website=Firstpost|access-date=2019-05-28}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* [[:en:Sikhism_in_England|ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]
* [[ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸਿੱਖ ਮਾਸ ਮੀਡੀਆ]]</text>
      <sha1>irkqal1pvxg22egkf4zg6714damdbn5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਯਾਸਮੀਨ ਦਾਜੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>133915</id>
    <revision>
      <id>776100</id>
      <parentid>580798</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T00:22:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776100</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6446" sha1="783iowlc16pbuhf667l5bj2cmyujqns" xml:space="preserve">{{Infobox pageant titleholder|name=Yasmin Daji|occupation=[[Model (person)|Model]], [[Physician|Doctor]]|birth_date=1947|birth_place=[[New York City]], [[New York (state)|New York]], &lt;br&gt;{{flag|USA}}|title=[[Femina Miss India|Femina Miss India Universe 1966]]|competitions=[[Femina Miss India|Femina Miss India 1966]]&lt;br&gt;(Winner)&lt;br&gt;(Miss Beautiful Smile)&lt;br&gt;[[Miss Universe 1966]]&lt;br&gt;(3rd Runner Up)|height={{height|m=1.75}}}}{{Infobox pageant titleholder|name=ਯਾਸਮੀਨ ਦਾਜੀ|occupation=[[ਮਾਡਲ (ਵਿਅਕਤੀ) | ਮਾਡਲ]], [[ਚਿਕਿਤਸਕ | ਡਾਕਟਰ]]|birth_date=1947|birth_place=[[ਨਿਊ ਯਾਰਕ ਸਿਟੀ]], [[ਨਿਊ ਯਾਰਕ (ਰਾਜ) | ਨਿਊ ਯਾਰਕ]]&lt;nowiki&gt;, {{ਝੰਡਾ | ਅਮਰੀਕਾ}&lt;/nowiki&gt;|title=[[ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ | ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸ 1966]]|competitions=[[ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ | ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 1966]] &lt;br&gt; (ਜੇਤੂ) &lt;br&gt; (ਮਿਸ ਸੁੰਦਰ ਮੁਸਕਰਾਹਟ) &lt;br&gt; [[ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 1966]] &lt;br&gt; (ਤੀਜੀ ਰਨਰ ਅਪ)|height={{height|m=1.75}}}}

'''ਯਾਸਮੀਨ ਦਾਜੀ''' (ਜਨਮ 1947) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਡਾਕਟਰ, ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਧਾਰਕ ਹੈ| [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਉਸ ਨੂੰ ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 1966]] ਦਾ ਤਾਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ.|ਉਸਨੇ ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 1966 ਵਿਚ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਦੀ]] ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਥੇ ਤੀਜੇ ਰਨਰ ਅਪ ਦਾ ਤਾਜ ਜਿਤਿਆ| &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-india/miss-indias-who-won-international-pageants/articleshow/19086356.cms|title=Miss Indias who won International Pageants|website=indiatimes.com|access-date=4 June 2014}}&lt;/ref&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਉਸਦਾ ਜਨਮ 1947 ਵਿੱਚ [[ਨਿਊਯਾਰਕ ਸ਼ਹਿਰ|ਨਿਊਯਾਰਕ ਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ]] । [[ਦਿੱਲੀ|ਉਹ ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]] ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਲੇਡੀ ਹਾਰਡਿੰਗ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਈ।

== ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 1966 ==
ਉਹ ਲੇਡੀ ਹਾਰਡਿੰਗ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ (ਐਲਐਚਐਮਸੀ), ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਮੈਡੀਕਲ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ 1966 ਵਿਚ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੈਮੀਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਪੇਜੈਂਟ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ|]] ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਜੇਤੂ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ | ਉਸਨੇ ਉਪਰੋਕਤ ਮਿਸ ਸੁੰਦਰ ਮੁਸਕਾਨ ਸਬ-ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਜਿੱਤਿਆ| &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://photogallery.indiatimes.com/beauty-pageants/miss-india/50-years-of-miss-india-winners-through-the-years/Winners-through-the-years/articleshow/19122248.cms|title=50 years of Miss India: Winners through the years|website=indiatimes.com|access-date=4 June 2014}}&lt;/ref&gt;

== ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 1966 ==
ਉਸਨੇ ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ ਵਿੱਚ 1966 ਦੀ [[ਭਾਰਤ|ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ]] ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਤੀਜੀ ਰਨਰ ਅਪ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.pageantopolis.com/international/Universe_1966.htm|title=Miss Universe 1966|website=pageantopolis.com|access-date=4 June 2014|archive-date=4 ਜੁਲਾਈ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140704065151/http://www.pageantopolis.com/international/Universe_1966.htm|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

== ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 1966 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ==
ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ ਤੀਜੀ ਰਨਰ ਅਪ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਭਾਰਤ|, ਉਹ ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਚਿਹਰਾ ਬਣ ਗਈ|ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲੂਰ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸੀ| ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਮਾਡਲਿੰਗ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ| &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://8ate.blogspot.in/2011/03/lure.html|title=At the Edge: Lure-Yasmin Daji Ad|website=blogsopt.in|access-date=4 June 2014}}&lt;/ref&gt; ਪਰਸੀ ਖਾਂਬੱਤਾ ਦੁਆਰਾ ''ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿਤਾਬ ਪ੍ਰਾਈਡ''  ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਵਿਚ ਵੀ ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ|

== ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਰਾਜ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਗਈ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://beautypageants.indiatimes.com/articleshow/8116796.cms|title=Yasmin Daji|website=indiatimes.com|access-date=4 June 2014|archive-date=18 ਫ਼ਰਵਰੀ 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140218234952/http://beautypageants.indiatimes.com/articleshow/8116796.cms|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}{{S-start}}
{{S-ach}}
{{S-bef}}
{{s-ttl|title=[[ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ ]]
'''ਤੀਜਾ ਰਨਰ-ਅਪ'''|years=[[ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 1966|1966]]}}
{{S-aft}}
{{S-bef}}
{{s-ttl|title=[[ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]]|years=[[Femina Miss India#Representatives to Miss Universe|1966]]}}
{{S-aft}}
{{S-end}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1947]]</text>
      <sha1>783iowlc16pbuhf667l5bj2cmyujqns</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬਟਰ ਚਿਕਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>135403</id>
    <revision>
      <id>776177</id>
      <parentid>625966</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:38:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>194.75.228.122</ip>
      </contributor>
      <comment>yes</comment>
      <origin>776177</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11626" sha1="sy5uykykahiiiegue04cwynstgzgpj3" xml:space="preserve">{{Infobox prepared food|name=Butter chicken|image=Chicken makhani.jpg|caption=Butter chicken|alternate_name=Murgh makhani|country=[[India]]|region=[[Punjab]]&lt;ref name=&quot;sunday-guardian.com&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.sunday-guardian.com/investigation/partition-brought-moti-mahal-a-landmark-in-indias-culinary-history-to-central-delhi|title=Partition brought Moti Mahal, a landmark in India's culinary history, to central Delhi|website=www.sunday-guardian.com|access-date=16 July 2018|archive-date=11 ਜੂਨ 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150611000137/http://www.sunday-guardian.com/investigation/partition-brought-moti-mahal-a-landmark-in-indias-culinary-history-to-central-delhi|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;motimahal.in&quot;&gt;{{cite web|url=http://motimahal.in/delhis-original-butter-chicken-the-hindustan-times/|title=Delhi's original butter chicken – The Hindustan Times |access-date=16 July 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Siciliano-Rosen&quot;&gt;{{cite web|first=Laura|last=Siciliano-Rosen|url=https://books.google.com/books?id=NYfeAgAAQBAJ&amp;q=kundan+lal+gujral+hindu+partition&amp;pg=PT53|title=Delhi Food and Travel Guide: The inside scoop on the best North Indian foods|date = 13 January 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{cite book|last1=Gujral|first1=Monish|title=On the Butter Chicken Trail: A Delhi Darbar Cookbook|date=7 March 2013|publisher=Penguin India|location=Delhi, India|isbn=9780143419860|edition=1.0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;auto1&quot;&gt;{{cite book|last1=Hosking|first1=Richard|title=Authenticity in the kitchen : proceedings of the Oxford Symposium on food and cookery 2005|url=https://archive.org/details/authenticityinki0000oxfo|date=8 August 2006|publisher=Prospect Books|location=Blackawton|isbn=9781903018477|page=[https://archive.org/details/authenticityinki0000oxfo/page/393 393]|edition=1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.indianstreetfoodco.com/blog/2016/8/8/origin-of-butter-chicken-indian-or-english|title=Origin of Butter Chicken – Indian or English?|website=Indian Street Food Co.|access-date=10 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170909004555/http://www.indianstreetfoodco.com/blog/2016/8/8/origin-of-butter-chicken-indian-or-english|archive-date=9 September 2017|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.hospitalitybizindia.com/detailNews.aspx?aid=27842&amp;sid=44|title=Hospitality Biz India :: ICC 2017 by IFCA - Showcasing the culinary spirit of IndiaKundan|website=www.hospitalitybizindia.com|access-date=2021-05-25|archive-date=2020-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20201202130625/http://www.hospitalitybizindia.com/detailNews.aspx?aid=27842&amp;sid=44|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;|creator=[[Kundan Lal Gujral]]&lt;ref&gt;{{cite web |title=Recipe: Chef Monish Gujral shares the knowhow of their famed Signature Butter Chicken |url=https://www.indulgexpress.com/life-style/recipe1/2020/jan/10/recipe-chef-monish-gujral-shares-the-knwohow-of-their-famed-signature-butter-chicken-21344.html |website=www.indulgexpress.com}}&lt;/ref&gt; and [[Kundan Lal Jaggi]]|course=curry|served=|main_ingredient=[[Butter]], [[tomato]]es, [[chicken]]|variations=[[Paneer makhani]], [[dal makhani]]|calories=|other=}}

'''ਬਟਰ ਚਿਕਨ''' ਜਾਂ '''''ਮੁਰਗ ਮੱਖਣੀ  ('''''{{IPA-hns|mʊrg ˈmək.kʰə.ni|pron}}) ਇੱਕ ਮਸਾਲੇਦਾਰ ਟਮਾਟਰ, ਮੱਖਣ ਅਤੇ ਕਰੀਮ ਸਾਸ ਵਿੱਚ ਚਿਕਨ ਕੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਕੜ੍ਹੀ ਜਾਂ ਕਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਇਹ ਚਿਕਨ ਟਿੱਕਾ ਮਸਾਲੇ ਵਰਗਾ ਹੈ, ਜੋ ਟਮਾਟਰ ਦੀ ਗ੍ਰੈਵੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sonomamag.com/a-butter-chicken-vs-tikka-masala-showdown-at-cumin-in-santa-rosa/|title=A Butter Chicken Vs. Tikka Masala Showdown at Cumin in Santa Rosa|last=Irwin|first=Heather|date=September 2019|website=[[Sonoma Magazine]]|publisher=[[SMI Media]]|access-date=11 April 2021}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾd ==
ਕਰੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.menumag.ca/2019/04/11/butter-chicken-a-brief-history/|title=Butter chicken: A brief history|date=11 April 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://motimahal.in/delhis-original-butter-chicken-the-hindustan-times/|title=Delhi's original butter chicken|date=8 July 2010|website=The Hindustan Times}}&lt;/ref&gt; ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ ਜੱਗੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ,&lt;ref name=&quot;sunday-guardian.com&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Siciliano-Rosen&quot;/&gt; ਜੋ [[ਭਾਰਤ]], [[ਦਿੱਲੀ]] ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ ਮਹਿਲ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ। ਕਰੀ ਨੂੰ &quot;ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ&quot; ਟਮਾਟਰ ਦੀ ਗ੍ਰੈਵੀ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਹੋਏ ਤੰਦੂਰੀ ਚਿਕਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਮੱਖਣ ਅਤੇ ਕਰੀਮ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.outlookindia.com/website/story/what-if-kundan-lal-hadnt-hit-upon-butter-chicken/224774|title=What If Kundan Lal Hadn't Hit Upon Butter Chicken?|date=14 August 2004|website=Outlook India|access-date=16 July 2018}}&lt;/ref&gt; 1974 ਵਿੱਚ, &quot;ਮੁਰਗ ਮੱਖਣੀ (ਮੱਖਣ ਅਤੇ ਟਮਾਟਰ ਦੀ ਚਟਣੀ ਵਿੱਚ ਪਕਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਤੰਦੂਰੀ ਮੁਰਗ)&quot; ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਅੰਜਨ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1975 ਵਿੱਚ, [[ਮੈਨਹੈਟਨ|ਮੈਨਹੱਟਨ]] ਦੇ ਗੇਲੋਰਡ ਇੰਡੀਅਨ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿੱਚ ਘਰ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ &quot;ਬਟਰ ਚਿਕਨ&quot; ਕਰੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://books.google.com/books?id=daPgAAAAMAAJ&amp;q=tandoori|title=Manhattan Menus|last=Shelhart|first=John D.|last2=Cobleigh|first2=Ira U.|year=1975|last3=Bacon|first3=Norman}}&lt;/ref&gt; [[ਟੋਰਾਂਟੋ]] ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਿੰਗ ਰੈਪਿੰਗ, ਰੋਟੀ ਅਤੇ ਰੋਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਭਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ,  ਜਦੋਂ ਕਿ [[ਆਸਟਰੇਲੀਆ]] ਅਤੇ [[ਨਿਊਜ਼ੀਲੈਂਡ]] ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਫ਼ਿਲਿੰਗ ਪਾਈ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੀ ਖਾਧਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.dailytelegraph.com.au/lifestyle/food/sydney-taste/the-best-pies-in-sydney-and-regional-nsw-revealed/news-story/02610ef0ef6c25b6056e055247965434|title=The best pies in Sydney and regional NSW revealed|last=Saurine|first=Angela|date=26 May 2015|work=The Daily Telegraph}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://thewest.com.au/lifestyle/rob-broadfield/rob-broadfield-taste-testing-mrs-macs-new-perth-stadium-range-of-pies-ng-b88659062z|title=Rob Broadfield: Taste testing Mrs Mac's new Perth Stadium range of pies|last=Broadfield|first=Rob|date=18 November 2017|work=The West Australian}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.nzherald.co.nz/lifestyle/news/article.cfm?c_id=6&amp;objectid=12133349|title=New vegan pie awards and the changing taste of a Kiwi classic|date=28 September 2018|work=[[New Zealand Herald]]}}&lt;/ref&gt; ਕਰੀ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sbs.com.au/food/article/2017/05/15/indias-most-popular-curry-butter-chicken|title=India's most popular curry: Butter chicken|date=22 August 2018|website=sbs.com.au|access-date=15 April 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.huffingtonpost.in/2017/05/24/tracing-the-roots-of-arguably-delhis-most-popular-food-butte_a_22107131/|title=How Did Butter Chicken Become Synonymous With Delhi?|date=30 May 2017|website=HuffPost India|access-date=15 April 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;liu&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.thestar.com/life/food_wine/2019/08/13/how-butter-chicken-roti-became-a-toronto-classic.html|title=How butter chicken roti became a Toronto classic|last=Liu|first=Karon|date=13 August 2019|work=The Toronto Star|access-date=4 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;wilson&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.chowhound.com/food-news/206018/what-is-the-difference-between-authentic-and-american-indian-food/|title=What Is the Difference Between Authentic and American Indian Food?|last=Wilson|first=Laurie|date=11 August 2018|website=Chowhound|access-date=4 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;anand&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2010/apr/21/british-curry-india-tikka-masala|title=Sweet and murky: the British curry|last=Anand|first=Anjum|date=21 April 2010|work=The Guardian|access-date=4 January 2020}}&lt;/ref&gt;

== ਤਿਆਰੀ ==
ਚਿਕਨ ਨੂੰ ਕਈ ਘੰਟਿਆਂ ਲਈ [[ਨਿੰਬੂ|ਨਿੰਬੂ ਦੇ ਰਸ]], ਦਹੀ, ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਲਾਲ ਮਿਰਚ, ਲੂਣ, ਗਰਮ ਮਸਾਲਾ ਅਤੇ ਅਦਰਕ ਲਸਣ ਦੇ ਪੇਸਟ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਮੈਰੀਨੇਟ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮੈਰੀਨੇਟਡ ਚਿਕਨ ਨੂੰ [[ਤੰਦੂਰ]] (ਰਵਾਇਤੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤੰਦੂਰ) ਵਿੱਚ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਗ੍ਰਿਲਡ, ਭੁੰਨਿਆ ਜਾਂ ਤਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਕ ਹਲਕੀ ਕਰੀ ਦੀ ਚਟਣੀ ਵਿਚ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਟਮਾਟਰ ਚਟਣੀ, ਲਸਣ ਅਤੇ ਅਦਰਕ ਅਧਾਰਤ ਮਸਾਲੇ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਪੂਰਾ ਪਾਣੀ ਭਾਫ ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਇਸ ਚਟਣੀ ਜਾਂ ਮਸਾਲੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਸਾਲੇ ਵਿੱਚ [[ਇਲਾਇਚੀ]], [[ਜੀਰਾ]], [[ਲੌਂਗ]], [[ਦਾਲਚੀਨੀ]], [[ਧਨੀਆ]], [[ਕਾਲੀ ਮਿਰਚ|ਮਿਰਚ]], ਗਰਮ ਮਸਾਲਾ ਅਤੇ [[ਮੇਥੀ]] ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ( [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]] / [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] :ਕਸੂਰੀ ਮੇਥੀ) ਕਰੀਮ ਨੂੰ ਸਾਸ ਵਿਚ ਜਾਂ ਗਾਰਨਿਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [[ਕਾਜੂ]] ਦਾ ਪੇਸਟ ਗਾੜ੍ਹੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ 'ਚ ਇਹ [[ਧਨੀਆ]] ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}

== ਕਿਤਾਬਚਾ ==

** ''Curry Club Tandoori and Tikka Dishes'', Piatkus, London — {{ISBN|0-7499-1283-9}} (1993)
** ''Curry Club 100 Favourite Tandoori Recipes'', Piatkus, London — {{ISBN|0-7499-1491-2}}  &amp; {{ISBN|0-7499-1741-5}} (1995)
** ''India: Food &amp; Cooking'', New Holland, London — {{ISBN|978-1-84537-619-2}} (2007)

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਚਿਕਨ ਪਕਵਾਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਪਕਵਾਨ]]</text>
      <sha1>sy5uykykahiiiegue04cwynstgzgpj3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਾਰਟੀਨਾ ਟ੍ਰੇਵਿਸਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140644</id>
    <revision>
      <id>776076</id>
      <parentid>617899</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:25:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776076</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5654" sha1="chh6j4g1kl2n4yul9go0zlz2rv0mbik" xml:space="preserve">{{Infobox tennis biography|image=Trevisan WMQ18 (28) (29680365228).jpg|caption=Trevisan at the [[2018 Wimbledon Championships – Women's Singles Qualifying|2018 Wimbledon qualifying]]|birth_date={{birth date and age|1993|11|03|df=yes}}|birth_place=[[ਫਲੋਰੈਂਸ]], [[ਇਟਲੀ]]|country=|height=1.60|country_represented={{ITA}}}}

'''ਮਾਰਟੀਨਾ ਟ੍ਰੇਵਿਸਨ''' ( ਜਨਮ 3 ਨਵੰਬਰ 1993) ਉਹ ਇੱਕ [[ਇਟਲੀ]] ਦੀ  ਟੈਨਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਹੈ।

ਟ੍ਰੇਵਿਸਨ ਕੋਲ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਉੱਚੀ ਡਬਲਯੂਟੀਏ ਸਿੰਗਲਜ਼ ਰੈਂਕਿੰਗ 66 ਹੈ ਅਤੇ ਡਬਲਜ਼ ਦੀ ਸਰਵੋਤਮ ਰੈਂਕਿੰਗ 138 ਹੈ। ਉਸਨੇ ITF ਵੂਮੈਨ ਸਰਕਟ 'ਤੇ ਦਸ ਸਿੰਗਲ ਖ਼ਿਤਾਬ ਅਤੇ ਦੋ ਡਬਲ ਖ਼ਿਤਾਬ ਜਿੱਤੇ ਹਨ। ITF ਜੂਨੀਅਰ ਸਰਕਟ 'ਤੇ, ਉਹ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਉੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਦਰਜਾਬੰਦੀ 'ਤੇ 57ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ।

ਟ੍ਰੇਵਿਸਨ ਨੇ ਫੇਡ ਕੱਪ ਵਿੱਚ ਇਟਲੀ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। 2019 ਤੋਂ, ਉਸਨੇ ਮਈ 2021 ਤੱਕ 6–2 (ਸਿੰਗਲ ਵਿੱਚ 2–2 ਅਤੇ ਡਬਲਜ਼ ਵਿੱਚ 4–0) ਦਾ ਜਿੱਤ-ਹਾਰ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਉਹ ਮੈਟਿਓ ਟ੍ਰੇਵਿਸਨ ਦੀ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਹੈ ਜੋ ਏਟੀਪੀ ਵਰਲਡ ਟੂਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਟੈਨਿਸ ਖਿਡਾਰੀ ਸੀ।

2009 ਵਿੱਚ, ਟ੍ਰੇਵਿਸਨ ਫ੍ਰੈਂਚ ਓਪਨ ਅਤੇ ਵਿੰਬਲਡਨ ਗਰਲਜ਼ ਡਬਲਜ਼ ਚੈਂਪੀਅਨਸ਼ਿਪ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਸੈਮੀਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੀ।

2020 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ ਓਪਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਗ੍ਰੈਂਡ ਸਲੈਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਕੁਆਲੀਫਾਇਰ ਵਿੱਚ ਸਾਬਕਾ ਵਿੰਬਲਡਨ ਫਾਈਨਲਿਸਟ ਯੂਜੇਨੀ ਬਾਉਚਰਡ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਮੁੱਖ ਡਰਾਅ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਅੰਤਮ ਚੈਂਪੀਅਨ, ਸੋਫੀਆ ਕੇਨਿਨ, ਸਿੱਧੇ ਸੈੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://au.eurosport.com/tennis/australian-open/2020/tennis-video-genie-bouchard-falls-to-world-no-154-martina-trevisan-in-australian-open-qualifying_sto7613541/story.shtml|title=Bouchard falls to world No 154 Trevisan in Australian Open qualifying}}&lt;/ref&gt; ਫ੍ਰੈਂਚ ਓਪਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਪਹਿਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕੈਮਿਲਾ ਜਿਓਰਗੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਆਲੀਫਾਇਰ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ, ਪਰ ਜਿਓਰਗੀ ਨੇ ਸੱਟ ਕਾਰਨ ਦੂਜੇ ਸੈੱਟ ਵਿੱਚ ਸੰਨਿਆਸ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ, ਟ੍ਰੇਵਿਸਨ ਨੇ ਕੋਕੋ ਗੌਫ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸੈੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਸਲੈਮ ਤੀਜੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://eu.usatoday.com/story/sports/tennis/2020/09/30/french-open-coco-gauff-falls-qualifier-martina-trevisan/5873087002/|title=Coco Gauff double-faults 19 times in second-round loss to qualifier Martina Trevisan|date=20 September 2020|work=USA Today|agency=Associated Press}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਦਸੰਬਰ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 20ਵਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਾਰੀਆ ਸਕਕਾਰੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਜਿੱਤ ਦੇ ਨਾਲ, ਪਹਿਲਾ ਸੈੱਟ 1-6 ਨਾਲ ਗੁਆਉਣ ਅਤੇ ਟਾਈ-ਬ੍ਰੇਕ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ (ਦੋ ਮੈਚ ਪੁਆਇੰਟ ਬਚਾਉਣ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਸਲੈਮ ਦੇ ਦੂਜੇ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.wtatennis.com/news/1851002/trevisan-saves-match-points-to-stun-sakkari-in-paris|title=Trevisan saves match points to stun Sakkari in Paris|date=2 October 2020|work=WTA}}&lt;/ref&gt;  

।ਉਸਨੇ ਫਿਰ ਪੰਜਵਾਂ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਿਕੀ ਬਰਟਨਸ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਸੈੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਗ੍ਰੈਂਡ ਸਲੈਮ ਕੁਆਰਟਰ ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਅੰਤਮ ਚੈਂਪੀਅਨ, ਇਗਾ ਸਵੀਆਟੇਕ ਤੋਂ ਸਿੱਧੇ ਸੈੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਗਈ।

2021 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਸਟਰੇਲੀਅਨ ਓਪਨ ਵਿੱਚ ਅਲੈਕਜ਼ੈਂਡਰਾ ਕ੍ਰੂਨੀਚ ਦੇ ਨਾਲ ਡਬਲਜ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਆਰਟਰ ਫਾਈਨਲਿਸਟ ਵੀ ਸੀ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1993]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਹਿਲਾ ਹਫ਼ਤਾ 2022 ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਲੇਖ]]</text>
      <sha1>chh6j4g1kl2n4yul9go0zlz2rv0mbik</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>140847</id>
    <revision>
      <id>776140</id>
      <parentid>597831</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:52:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776140</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5691" sha1="1h55nwfh1rw6oovabm8xdvf1gnic3w7" xml:space="preserve">'''ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ''' ([[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਵਿਚ '''ਐਲਬੂਟਾਰੌਲ''' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ [[ਕੈਮੀਕਲ ਦਵਾਈ|ਦਵਾਈ ਹੈ]] । ਇਹ ਇੱਕ ਬ੍ਰੌਨਕੋਡਿਲੇਟਰ ਹੈ । &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.webmd.com/asthma/guide/asthma_inhalers_bronchodilators|title=Bronchodilators and Asthma|publisher=WebMD|access-date=24 December 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬ੍ਰੌਨਚੀ - [[ਫੇਫੜਾ|ਫੇਫੜਿਆਂ]] ਵਿੱਚ [[ਆਕਸੀਜਨ]] ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਟਿਊਬਾਂ - ਨੂੰ ਚੌੜਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/meds/a682145.html|title=Albuterol Oral Inhalation|last=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt;|date=September 1, 2010|website=MedlinePlus|publisher=U.S. National Library of Medicine|access-date=December 23, 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੱਕ ਆਕਸੀਜਨ ਪਹੁੰਚਣਾ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੋਂ, ਆਕਸੀਜਨ [[ਲਹੂ|ਖੂਨ]] ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੈਡੀਸਿਨ ਵਿੱਚ, ਐਲਬੂਟਾਰੌਲ ਨੂੰ ''β2 ਐਡਰੇਨਰਜਿਕ ਰੀਸੈਪਟਰ ਐਗੋਨਿਸਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।'' &lt;ref name=&quot;NHS&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.nhs.uk/Conditions/Bronchodilator-drugs/Pages/Introduction.aspx|title=Bronchodilator Medicines|last=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt;|date=May 19, 2014|website=NHS Choices|publisher=National Health Service of the United Kingdom|access-date=December 23, 2015|archive-date=ਦਸੰਬਰ 26, 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151226050158/http://www.nhs.uk/conditions/Bronchodilator-drugs/Pages/Introduction.aspx|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ ਲਈ ਹੋਰ ਨਾਂ ==
ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ ਇੱਕ ਜਨੈਰਿਕ ਦਵਾਈ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ&lt;ref name=&quot;Mayo&quot;&gt;{{Cite web|url=http://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/albuterol-inhalation-route/description/drg-20073536|title=Albuterol (Inhalation Route)|last=&lt;!--Staff writer(s); no by-line.--&gt;|date=November 1, 2015|website=Mayo Clinic|publisher=Mayo Clinic|access-date=December 23, 2015}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ,&lt;ref name=&quot;NHS&quot;/&gt; ਵਿੱਚ ਇਸ ਆਮ ਦਵਾਈ ਨੂੰ ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ [[ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ|ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ]] ਵਿਚ '''ਐਲਬੂਟਾਰੌਲ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ ਕੀ ਇਲਾਜ ਕਰਦੀ ਹੈ ==
ਕਦੇ-ਕਦੇ, [[ਦਮਾ|ਅਸਥਮਾ]] ਜਾਂ [[ਸੀ ਓ ਪੀ ਡੀ|ਕ੍ਰੋਨਿਕ ਅਬਸਟਰਕਟਿਵ ਪਲਮਨਰੀ ਡਿਜ਼ੀਜ਼]] (ਸੀਓਪੀਡੀ) ਵਰਗੀਆਂ [[ਰੋਗ|ਬਿਮਾਰੀਆਂ]] ਬ੍ਰੌਨਕੀ ਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੱਕ ਆਕਸੀਜਨ ਪਹੁੰਚਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਜਾਂ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਬਚਣ ਲਈ ਲੋੜੀਂਦੀ ਆਕਸੀਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;Medline&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;NHS&quot;/&gt;

ਸਰੀਰ ਦੇ ਹਰ ਅੰਗ ਨੂੰ ਜੀਣ ਲਈ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੋੜੀਂਦੀ ਆਕਸੀਜਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗ - ਜਿਵੇਂ [[ਦਿਮਾਗ਼|ਦਿਮਾਗ]] - ਮਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਦਿਲ ਬੰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਉਸਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਆਕਸੀਜਨ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ।

ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ ਅਕਸਰ ਇਹਨਾਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਕਸਰ, ਦਮੇ ਜਾਂ ਸੀਓਪੀਡੀ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ ਇਨਹੇਲਰ ਤਜਵੀਜ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;NHS&quot;/&gt; ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਐਲਬੂਟਾਰੌਲ ਨੂੰ ਸਾਹ ਲੈਣ ਲਈ ਇਨਹੇਲਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸੈਲਬੂਟਾਮੌਲ ਬ੍ਰੌਨਕੀ ਨੂੰ ਸੰਕੁਚਿਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਦੇਵੇਗਾ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਚੌੜਾ ਬਣਾ ਦੇਵੇਗਾ। ਇਹ ਫੇਫੜਿਆਂ ਤੱਕ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਆਮ ਮਾਤਰਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;Medline&quot;/&gt; &lt;ref name=&quot;NHS&quot; /&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>1h55nwfh1rw6oovabm8xdvf1gnic3w7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਫਾਤਮੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>145151</id>
    <revision>
      <id>776135</id>
      <parentid>775939</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:44:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776135</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8583" sha1="7f854qoxuel3i7obv1ixzxi5mc39ld8" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਫਾਤਮੀ&lt;br /&gt;&lt;small&gt;{{nq|شہناز فاطمى}}&lt;br&gt;शहनाज फातमी&lt;/small&gt;
| image            = 
| image_size       = 
| caption          = 
| pseudonym        = ''ਫਾਤਮੀ''
| birth_date       = {{birth date and age|df=y|1949|1|05}}
| birth_place      = [[ਸ਼ੇਖਪੂਰਾ]], [[ਮੁੰਗੇਰ]], [[ਬਿਹਾਰ]], [[ਭਾਰਤ]]
| occupation       = [[ਕਵਿੱਤਰੀ]], [[ਲੇਖਿਕਾ]]
| nationality      = ਭਾਰਤੀ
| genre            = ''[[ਗ਼ਜ਼ਲ]]'', [[ਸ਼ਾਇਰੀ]], [[ਨਜ਼ਮ]], ਲੇਖਿਕਾ, [[ਨਾਰੀਵਾਦ]]
| subject          = [[ਨਾਰੀਵਾਦ]]
| spouse           = 
| relatives        = 
| signature        = 
}}

'''ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਫਾਤਮੀ''' ({{langx|ur|شہناز فاطمى}}; {{langx|hi|शहनाज फातमी}}; ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਬਾਨੋ ਦਾ ਜਨਮ 5 ਜਨਵਰੀ 1949), ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਅਤੇ [[ਉਰਦੂ]] ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਫਾਤਮੀ (ਉਰਦੂ: '''فاطمى'''; ਹਿੰਦੀ: फातमी) ਦੇ ''[[ਕਲਮ ਨਾਮ|ਤਖੱਲੁਸ]]'' (ਕਲਮੀ ਨਾਮ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਸਈਅਦ ਸੁਲਤਾਨ ਅਹਿਮਦ (ਬੇਹਜ਼ਾਦ ਫਾਤਮੀ) ਦੀ ਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੇਖਪੁਰਾ ਪਿੰਡ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁੰਗੇਰ ([[ਬਿਹਾਰ]]), [[ਭਾਰਤ]] ਤੋਂ ਹੈ। ਉਹ ਉਰਦੂ ਕਵੀ ਸਈਅਦ ਸੁਲਤਾਨ ਅਹਿਮਦ ਦੀ ਧੀ ਅਤੇ ਕਵੀ ਖਾਨ ਬਹਾਦੁਰ ਸਈਅਦ ਅਲੀ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਦ ਅਜ਼ੀਮਾਬਾਦੀ&lt;ref name=&quot;profile.htmlB&quot;&gt;{{Cite web |title=Shad Azimabadi |url=https://www.rekhta.org/Poets/shad-azimabadi/profile.html |website=rekhta.org}}&lt;/ref&gt; ਦੀ ਪੋਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਸਿਵਲ ਸਰਵਿਸ ਲਈ ਡਿਪਟੀ ਕਲੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ।

== ਪੁਸਤਕ-ਸੂਚੀ ==
ਉਸ ਨੇ ਹਿੰਦੀ, ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਨਾਵਲ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਿਤਾਬਾਂ ਹਨ:

* ਮਗਰ ਸੁਸ਼ਮਾ ਨਹੀਂ ਤੂਤੀ (ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ)
* ਲਿਪਸਾ (ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ)
* ਡਰਕਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇ (ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ)
* ਲਮਹਾਂ ਕੀ ਕਸਕ (ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ) &lt;ref name=&quot;national-council-for-promotion-of-urdu-language.html&quot;&gt;{{Cite web |title=Lamhon Ki Kasak |url=https://vdocuments.site/national-council-for-promotion-of-urdu-language.html}}&lt;/ref&gt;{{ISBN|978-81-925836-3-1}}
* ਚੁਰੈਲ (JTS ਪ੍ਰਿੰਟਰਸ, ਪਟਨਾ 2000)
* ਚੰਦ (ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ)
* ਬੋਲਤੀ ਆਂਖੇਂ (ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ){{ISBN|9789383533336}}
* ਕਲਾਮ-ਏ-ਸ਼ਾਦ ਅਜ਼ੀਮਾਬਾਦੀ{{ISBN|9789383533367}}
* ਹਰਿ ਸਿੰਗਰ ਕੇ ਸਾਏ (ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ){{ISBN|9788192583648}}
* ਚਿਰਾਗੁ {{Not a typo|teh}} ਦਾਮਾ ॥{{ISBN|9789350732496}}
* ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਸਿਧਾਂਤ: ਇੱਕ ਮੁਲਾਂਕਣ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ) &lt;ref name=&quot;Directive-Principles-Bano-Shahnaz-8185078955/plp&quot;&gt;{{Cite web |title=Directive Principles: An Appraisal |url=https://www.abebooks.de/9788185078953/Directive-Principles-Bano-Shahnaz-8185078955/plp}}&lt;/ref&gt;
* ਦਿਨ ਜੋ ਪਖੇਰੁ ਹੋਤੇ (ਉਪਨਯਾਸ) (ਹਿੰਦੀ, 2018){{ISBN|9788183902793}}
* ਸੁਸ਼ਮਾ (ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਉਰਦੂ)
* ਕਾ ਸੇ ਕਹੂੰ (ਹਿੰਦੀ) (ਅਭਿਸ਼ੇਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ), [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]], 2020{{ISBN|9789383533626}}

=== ਅਨੁਵਾਦ ===

* ਵਹੀ ਕੀ ਹਸਯਾ ਵਯੰਗ ਰਚਨਾਏ (ਜੇਟੀਐਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰਜ਼), [[ਪਟਨਾ]], 1993
* ਤਰਕਸ਼ਾ-ਏ-ਵਾਹੀ (JTS ਪ੍ਰਿੰਟਰਜ਼), [[ਪਟਨਾ]], 1995
* ਬਯਾਜ਼-ਏ-ਬੇਹਜ਼ਾਦ (ਜੇਟੀਐਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰਜ਼), [[ਪਟਨਾ]], 1996
* ਕਲਾਮ-ਏ-ਸ਼ਾਦ (ਜੇਟੀਐਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰਜ਼), [[ਪਟਨਾ]], 1997
* ਅੱਕੇ ਦੁਸ਼ਯਨ (ਜੇਟੀਐਸ ਪ੍ਰਿੰਟਰਜ਼), [[ਪਟਨਾ]], 1998

== ਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ==

* ''ਅਯਾਮ - ਸਾਹਿਤ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼'' &lt;ref name=&quot;LiteraryAwards&quot;&gt;{{Cite web |title=Hindi Literary Recognition |url=http://bolozindagi.com/tag/dr-shahnaz-fatmi/ |access-date=28 October 2018 |website=bolozindagi.com |publisher=[[Bolo Zindagi]]}}&lt;/ref&gt;
* ''ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਫਾਤਮੀ ਨੇ ਪਟਨਾ ਦੇ ਅਰਵਿੰਦ ਮਹਿਲਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ ਦੌਰਾਨ ਅਚਾਰੀਆ ਸ਼ਿਵਪੂਜਨ ਸਹਾਏ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ'' &lt;ref name=&quot;acharya-shiv-pujan-sahay-s-birth-anniversary-observed&quot;&gt;{{Cite web |title=Acharya Shiv Pujan Sahay's Birth Anniversary Observed |url=https://www.patnadaily.com/index.php/news/12779-acharya-shiv-pujan-sahay-s-birth-anniversary-observed.html/ |access-date=10 August 2017 |website=[[Patna Daily]]}}&lt;/ref&gt;
* ''ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਫਾਤਮੀ ਨੇ ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦ ਅਜ਼ੀਮਾਬਾਦੀ &lt;ref name=&quot;profile.htmlB&quot;&gt;{{Cite web |title=Shad Azimabadi |url=https://www.rekhta.org/Poets/shad-azimabadi/profile.html |website=rekhta.org}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.rekhta.org/Poets/shad-azimabadi/profile.html &quot;Shad Azimabadi&quot;]. ''rekhta.org''.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਉਸਦੀ 90ਵੀਂ ਬਰਸੀ ਮੌਕੇ ਯਾਦ ਕੀਤਾ'' &lt;ref name=&quot;921917.html&quot;&gt;{{Cite web |title=शाद अजीमाबादी के स्मृति पर्व पर चादरपोशी |url=https://www.prabhatkhabar.com/news/patna/story/921917.html/ |access-date=8 January 2017 |website=prabhatkhabar.com |publisher=[[Prabhat Khabar]]}}&lt;/ref&gt;
* ''ਪਟਨਾ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾ-ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਫਾਤਮੀ'' &lt;ref name=&quot;BIH-PAT-HMU-MAT-latest-patna-news-020006-3983524-NOR.html&quot;&gt;{{Cite web |title=भारतीय भाषा-साहित्य समागम की महिला शाखा की हुई बैठक |url=https://www.bhaskar.com/news/BIH-PAT-HMU-MAT-latest-patna-news-020006-3983524-NOR.html/ |access-date=12 April 2016 |website=bhaskar.com |publisher=[[Dainik Bhaskar]]}}&lt;/ref&gt;
* ''ਅਯਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਨਾਜ਼ ਫਾਤਮੀ - ਇੱਕ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਸੰਸਥਾ'' &lt;ref name=&quot;1692018.html&quot;&gt;{{Cite web |date=17 September 2018 |title=आयाम द्वारा हिंदी पखवाड़ा के अवसर पर परिचर्चा |url=http://photosplusbejodindia.blogspot.com/2018/09/1692018.html |access-date=17 September 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[ਭਾਰਤੀ ਕਵੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]
* [[ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]
* [[ਮਹਿਲਾ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* http://www.urducouncil.nic.in/schemes/sanctionOrders/pdf/BPSO-08-09-16.pdf
* ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ Shahnaz Fatmi   
* [http://www.unesco.org/xtrans/bsresult.aspx?lg=0&amp;c=IND&amp;fr=8550 ਯੂਨੈਸਕੋ ਇੰਡੈਕਸ ਟ੍ਰਾਂਸਲੇਸ਼ਨਮ]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1949]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਉਰਦੂ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>7f854qoxuel3i7obv1ixzxi5mc39ld8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਾਧਵੀ (ਨਾਟਕ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>147163</id>
    <revision>
      <id>776069</id>
      <parentid>625707</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:14:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776069</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5234" sha1="bq91eephaopg7s5iaddqw4z1ngjqelx" xml:space="preserve">{{Infobox book
|italic title   = &lt;!--(see above)--&gt;
|name           = ਮਾਧਵੀ
|image          = Madhavi (play).jpg|image_size     = 
|caption        = 2008 ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਐਡੀਸ਼ਨ (ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ. ਸੀਗੁੱਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ)
|alt            = माधवी
|author         = [[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]]
|title_orig     = 
|orig_lang_code = 
|title_working  = 
|translator     = 
|illustrator    = 
|cover_artist   = 
|country        = [[ਭਾਰਤ]]
|language       = [[ਹਿੰਦੀ]]
|subject        = 
|genre          = ਨਾਟਕ/ਡਰਾਮਾ
|published      = ਲੋਕਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ (ਰਾਜਕਮਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ) (ਭਾਰਤ), 1982
|media_type     = ਪ੍ਰਿੰਟ (ਹਾਰਡਬੈਕ ਅਤੇ ਪੇਪਰਬੈਕ)
|pages          = 68
|awards         = 
|isbn           = 9788170462019
|oclc           = 
|dewey          = 
|congress       = 
|wikisource     = 
|exclude_cover  = 
}}
'''''ਮਾਧਵੀ''''' [[ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ]] ਦੁਆਰਾ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਨਾਟਕ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਟਕ ਹੈ ਜੋ ''[[ਮਹਾਂਭਾਰਤ|ਮਹਾਭਾਰਤ]]'' ਦੇ ਰਾਜਾ [[ਯਯਾਤੀ]] ਦੀ ਧੀ ਮਾਧਵੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/thehindu/lr/2002/07/07/stories/2002070700210400.htm|title=Bhisham Sahni : A Hindi icon|date=7 July 2002|work=[[The Hindu]]|access-date=10 November 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20020827180205/http://thehindu.com/thehindu/lr/2002/07/07/stories/2002070700210400.htm|archive-date=27 August 2002}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://womenofattic.wordpress.com/2016/04/10/579/|title=Duties and Sacrifices of women in 'MADHVI' by Bhisham Sahni|date=10 April 2016|publisher=Wordpress|access-date=5 October 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਪਲਾਟ ==
ਇਹ ਨਾਟਕ ਰਾਜਾ [[ਯਯਾਤੀ]] ਦੀ ਧੀ ਮਾਧਵੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://archive.indianexpress.com/news/a-womans-tale/689522/0|title=A woman's tale|date=1 October 2010|work=Shoma A. Chatterji|access-date=10 November 2014|agency=The Indian Express}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://archive.indianexpress.com/news/a-womans-tale/689522/0 &quot;A woman's tale&quot;]. ''Shoma A. Chatterji''. The Indian Express. 1 October 2010&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;10 November&lt;/span&gt; 2014&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ==
ਇਹ ਨਾਟਕ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਰਾਜੇਂਦਰ ਨਾਥ ਦੁਆਰਾ 1982 ਵਿੱਚ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://archive.indianexpress.com/news/a-womans-tale/689522/0|title=A woman's tale|date=1 October 2010|work=Shoma A. Chatterji|access-date=10 November 2014|agency=The Indian Express}}&lt;/ref&gt; 2005 ਵਿੱਚ, ਰਾਸ਼ੀ ਬੰਨੀ ਨੇ [[ਅਰਵਿੰਦ ਗੌੜ]] ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਇੱਕ [[ਇਕਾਂਗੀ|ਸੋਲੋ ਨਾਟਕ]] ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.mumbaitheatreguide.com/dramas/interviews/10-rashi-bunny-interview.asp|title=Theatre Gupshup : Rashi Bunny|publisher=Mumbai Theatre Guide|access-date=10 November 2014}}&lt;/ref&gt;

2016 ਵਿੱਚ, ਨਾਟਕ [[ਕਠਮੰਡੂ|ਕਾਠਮੰਡੂ]] ਦੇ ਸ਼ਿਲਪੀ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਮੰਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://annapurnapost.com/news/54427|title=त्यो माधवी र यो माधवी|website=त्यो माधवी र यो माधवी|language=en|access-date=2021-11-11}}&lt;/ref&gt; ਨਾਟਕ ਦਾ ਮੰਚਨ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਟਾਂਕਾ ਚੌਲਾਗੈਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਯੁਵਰਾਜ ਘਿਮੀਰੇ, ਜੀਵਨ ਬਰਾਲ, ਅਰਚਨਾ ਪੰਥੀ, ਪ੍ਰਦੀਪ ਰੇਗਮੀ ਆਦਿ ਨੇ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://saptahik.com.np/theater/2016/08/08/20160808145256|title=शिल्पी थियटरमा \'माधवी\'|website=saptahik.com.np|language=English|access-date=2021-11-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://shukrabar.nagariknetwork.com/news/606|title=शिल्पीमा ‘माधवी’|website=Shukrabar|language=en|access-date=2021-11-11}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਦਸੰਬਰ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਟਕ]]</text>
      <sha1>bq91eephaopg7s5iaddqw4z1ngjqelx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148893</id>
    <revision>
      <id>776126</id>
      <parentid>775973</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:34:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Restored revision 758764 by [[Special:Contributions/Gurtej Chauhan|Gurtej Chauhan]] ([[User talk:Gurtej Chauhan|talk]])</comment>
      <origin>776126</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9980" sha1="fwyvvy4lp9o3k4mdnumv5f16qmc5vpe" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                   = ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ
| other_name             = 
| settlement_type        = ਕਸਬਾ
| image_skyline          = 
| image_alt              = 
| image_caption          = 
| nickname               = ਸੱਤ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
| pushpin_map            = India Punjab#India
| pushpin_label_position = right
| pushpin_map_alt        = 
| pushpin_map_caption    = ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ
| coordinates            = {{coord|31|33|41|N|75|1|36|E|display=inline,title}}
| subdivision_type       = ਦੇਸ਼
| subdivision_name       = {{flag|ਭਾਰਤ}}
| subdivision_type1      = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1      = [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]]
| subdivision_type2      = ਖੇਤਰ
| subdivision_name2      = [[ਮਾਝਾ]]
| subdivision_type3      = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name3      = [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]]
| established_title      = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date       = 
| founder                = 
| named_for              = 
| parts_type             = 
| parts                  = 
| government_type        = 
| governing_body         = 
| unit_pref              = Metric
| area_footnotes         = 
| area_total_km2         = 
| area_rank              = 
| elevation_footnotes    = 
| elevation_m            = 
| population_footnotes   = 
| population_total         = 29232&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999|archiveurl=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999|archivedate=2004-06-16|title= Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional)|accessdate=2008-11-01|publisher= Census Commission of India}}&lt;/ref&gt;
| population_as_of         = 2011
| population_rank          = 
| population_density_km2   = auto
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਸਰਕਾਰੀ
| demographics1_info1      = [[ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਪੰਜਾਬੀ]]
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|IST]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 143115
| registration_plate       = PB-02
| blank1_name_sec1         = ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸ਼ਹਿਰ
| blank1_info_sec1         = ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
| blank2_name_sec1         = 
| blank2_info_sec1         = 
| blank3_name_sec1         = 
| blank3_info_sec1         = 
| website                  = www.jandialaguru.com
}}

'''ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ''', ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ '''ਜੰਡਿਆਲਾ''' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ।  ਇੱਥੇ [[ਜੰਡਿਆਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] ਵੀ ਹੈ। ਇਹ [[ਗ੍ਰੈਂਡ ਟਰੰਕ ਰੋਡ]] 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ,&lt;ref name=&quot;IGI&quot;&gt;{{cite web|url=https://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?objectid=DS405.1.I34_V14_061.gif|title=Jandiāla Gurū – Imperial Gazetteer of India, v. 14, p. 55|date=|publisher=Dsal.uchicago.edu|accessdate=2012-08-29}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਉਚਾਈ 229 ਮੀਟਰ (754 ਫੁੱਟ) ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fallingrain.com/world/IN/23/Jandiala_Guru.html|title=Location of Jandiala Guru – Falling Rain Genomics|date=|publisher=Fallingrain.com|accessdate=2012-08-29}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਦਾ ਨਾਂ ਸੰਸਥਾਪਕ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਜੰਡ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.tribuneindia.com/2005/20051006/aplus.htm#2|title=City of Seven Gates|date=|publisher=Tribune India|accessdate=2012-08-29}}&lt;/ref&gt; ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਦੌਰ ਦੌਰਾਨ 1867 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੀ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਰੇਲਵੇ ਦੇ ਰੂਟ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਸੀ। 1901 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਬਾਦੀ 7,750 ਸੀ, ਅਤੇ 1903-4 ਵਿੱਚ ਕਸਬੇ ਦਾ ਮਾਲੀਆ ਰੁਪਏ ਸੀ। 8,400, ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਕਟਰਾਏ ਟੈਕਸਾਂ ਤੋਂ।

ਪਹਿਲਾਂ, ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੱਤ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਦਰਵਾਜ਼ੇ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਅਜੇ ਵੀ ਬਰਕਰਾਰ ਹਨ।

21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦੀ ਲਗਭਗ 100,000 ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੱਡੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘਾਂਗਾ (ਜੱਟ), ਮਜ੍ਹਬੀ ਸਿੱਖ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ, ਜੈਨ (ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਹਿਣੇ, ਅਨਾਜ ਦੇ ਵਪਾਰੀ, ਅਤੇ ਵਪਾਰੀ), ਮਲਹੋਤਰਾ (ਖੱਤਰੀ), ਕੰਬੋਜ ਅਤੇ ਥਾਥੇਰਸ (ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ), ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਹੁਨਰਮੰਦ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਗਹਿਣਿਆਂ ਅਤੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਪਹਿਲਾਂ, ਇਹ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੱਤ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਜੇ ਵੀ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੈ। ਕਸਬੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਿੱਖਾਂ, ਹਿੰਦੂਆਂ, ਜੈਨੀਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਬਾਬਾ ਹੁੰਦਲ (ਬਾਬਾ ਹੁੰਦਲ ਤਪ ਅਸਥਾਨ) ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ।

19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸਿੱਖ ਬਾਦਸ਼ਾਹ [[ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ|ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ]] (1883) ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਥਥੇਰਸ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਬਸਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ [[ਕਸ਼ਮੀਰ]] ਦੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਧਾਤੂ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵਸਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://pib.nic.in/newsite/PrintRelease.aspx?relid=112387|title=Traditional brass and copper craft of utensil making from Punjab gets inscribed on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, UNESCO, 2014.|website=pib.nic.in|access-date=2019-07-01}}&lt;/ref&gt;

2014 ਵਿੱਚ, ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਦੇ ਠੇਠਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਰਵਾਇਤੀ ਪਿੱਤਲ ਅਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਨੂੰ [[ਯੂਨੈਸਕੋ]] ਦੁਆਰਾ ਅਟੁੱਟ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://ich.unesco.org/en/RL/traditional-brass-and-copper-craft-of-utensil-making-among-the-thatheras-of-jandiala-guru-punjab-india-00845|title=UNESCO - Traditional brass and copper craft of utensil making among the Thatheras of Jandiala Guru, Punjab, India|website=ich.unesco.org|language=en|access-date=2019-07-01}}&lt;/ref&gt; ਸੂਚੀਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਇਸ ਕਰਾਫਟ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/age-old-craft-of-thatheras-to-get-new-life/articleshow/64715430.cms|title=Jandiala utensils: Age-old craft of thatheras to get new life|last=Rana|first=Yudhvir|date=June 24, 2018|website=The Times of India|language=en|access-date=2019-07-01}}&lt;/ref&gt;

== ਰਾਜਨੀਤੀ ==
ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ [[ਜੰਡਿਆਲਾ ਗੁਰੂ ਵਿਧਾਨਸਭਾ ਹਲਕਾ|ਜੰਡਿਆਲਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਹਲਕੇ]] ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

{{Amritsar district}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>fwyvvy4lp9o3k4mdnumv5f16qmc5vpe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਪਿਰੋਲੀਨਾ (ਖੁਰਾਕ ਪੂਰਕ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>149973</id>
    <revision>
      <id>776073</id>
      <parentid>773777</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:21:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776073</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49909" sha1="17z1gl81zt0oqhjyw52kmt1rlxkqb51" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Spirulina_tablets.jpg|right|thumb| ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ]]
'''ਸਪਿਰੋਲੀਨਾ ਜਾਂ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ''' [[ਨੀਲ ਹਰੀ ਕਾਈ|ਸਾਇਨੋਬੈਕਟੀਰੀਆ]] (ਨੀਲਾ-ਹਰਾ ਐਲਗੀ) ਦਾ ਇੱਕ ਬਾਇਓਮਾਸ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ  ਕਿਸਮਾਂ ''ਆਰਥਰੋਸਪੀਰਾ ਪਲੈਟੈਂਸਿਸ'', ''ਏ.'' ਫਿਊਸੀਫਾਰਮਿਸ ਅਤੇ ''ਏ. ਮੈਕਸਿਮਾ'' ਹਨ।

''ਆਰਥਰੋਸਪੀਰਾ'' ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੁਰਾਕ ਪੂਰਕ ਜਾਂ ਪੂਰੇ ਭੋਜਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ&lt;ref name=&quot;medline-plus&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/923.html|title=Blue-green algae|date=23 July 2020|publisher=MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health|access-date=1 January 2021}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ [[ਜਲ ਖੇਤੀ (ਐਕੁਆਕਲਚਰ)|ਐਕੁਆਕਲਚਰ]], ਐਕੁਏਰੀਅਮ ਅਤੇ [[ਪੋਲਟਰੀ]] ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫੀਡ ਪੂਰਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  

ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਇਕ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਸੂਖ਼ਮ ਐਲਗੀ (ਕਾਈ) ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਘਾਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਨਸਪਤੀ ਦੀ ਇਸ ਪਹਿਲੀ ਜੀਵਿਤ ਫੋਟੋਸਿੰਥੈਟਕ ਉਤਪਤੀ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਅੱਜ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 3.5 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਕਾਈ ਵਾਤਾਵਰਨ ਵਿਚ ਆਕਸੀਜਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।


== ਵਿਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਗਿਆਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Spira400xwetcr.jpg|thumb| ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਪਾਊਡਰ 400×, ਬੇਦਾਗ ਗਿੱਲਾ ਮਾਊਂਟ]]
''ਏ. ਮੈਕਸਿਮਾ'' ਅਤੇ ''ਏ. ਪਲੇਟੈਂਸਿਸ'' ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ &lt;nowiki&gt;&lt;id=&quot;mwKA&quot;&gt;spirulina&lt;&gt;&lt;/nowiki&gt; ਜੀਨਸ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਮ ਨਾਮ, ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ, ''ਏ. ਪਲੇਟੈਂਸਿਸ'' ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਬਾਇਓਮਾਸ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Spirulina in human nutrition and health|last=Gershwin|first=M. E.|last2=Belay|first2=A.|date=2007|publisher=CRC Press, USA}}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਕਿ [[ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ|ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ]] ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਜੋ [[ਨੀਲ ਹਰੀ ਕਾਈ|ਸਾਇਨੋਬੈਕਟੀਰੀਆ]] ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਕਲੋਰੋਫਾਈਟਾ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਅਤੇ ''ਆਰਥਰੋਸਪੀਰਾ'' ਜੀਨਸ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਅੰਤਰ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ''ਆਰਥਰੋਸਪੀਰਾ'' ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਤਪਤ-ਖੰਡੀ ਅਤੇ ਉਪ-ਤਪਤਖੰਡੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰੈਕਰਿਸ਼ ਖਾਰੇ ਅਤੇ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜ ਕੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।''ਆਰਥਰੋਸਪੀਰਾ'' ਜੀਨਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ''ਏ. ਪਲੇਟੈਂਸਿਸ'' ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਿੰਡਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ, ਪਰ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ''A. maxima'' ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਅਤੇ ਮੈਕਸੀਕੋ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|date=2015|title=Spirulina in combating Protein Energy Malnutrition (PEM) and Protein Energy Wasting (PEW) - A review|url=https://jnutres.com/articles/spirulina-in-combating-protein-energy-malnutrition-pem-and-protein-energy-wasting-pew-a-review|deadurl=Siva Kiran RR, Madhu GM, Satyanarayana SV|journal=Journal of Nutrition Research|volume=3|issue=1|pages=62–79|doi=10.55289/jnutres/v3i1.5|doi-access=free|access-date=2023-02-02|archive-date=2023-02-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20230202070644/https://jnutres.com/articles/spirulina-in-combating-protein-energy-malnutrition-pem-and-protein-energy-wasting-pew-a-review|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ''ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ'' ਸ਼ਬਦ ਇਤਿਹਾਸਕ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। 

''ਆਰਥਰੋਸਪੀਰਾ'' ਸਪੀਸੀਜ਼ ਫ੍ਰੀ-ਫਲੋਟਿੰਗ, ਫਿਲਾਮੈਂਟਸ ਸਾਇਨੋਬੈਕਟੀਰੀਆ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਖੁੱਲੇ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੇ ਹੈਲਿਕਸ ਵਿੱਚ [[ਸਿਲੰਡਰ|ਬੇਲਨਾਕਾਰ]], ਬਹੁ- ਸੈਲੂਲਰ ਟ੍ਰਾਈਕੋਮ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਚ [[ਪੀ.ਐੱਚ. (ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਸ਼ਕਤੀ)|ਪੀਐਚ]] ਅਤੇ [[ਕਾਰਬੋਨੇਟ]] ਅਤੇ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ ਦੀ ਉੱਚ ਗਾੜ੍ਹਾਪਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤਪਤ-ਖੰਡੀ ਅਤੇ ਉਪ-ਤਪਤ-ਖੰਡੀ  ਝੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;FAO Spirulina Review&quot;&gt;{{Cite web|url=ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/011/i0424e/i0424e00.pdf|title=A Review on Culture, Production and Use of Spirulina as Food dor Humans and Feeds for Domestic Animals and Fish|last=Habib|first=M. Ahsan B.|last2=Parvin|first2=Mashuda|year=2008|publisher=Food and Agriculture Organization of The United Nations|access-date=November 20, 2011|last3=Huntington|first3=Tim C.|last4=Hasan|first4=Mohammad R.}}&lt;/ref&gt; ''A. ਪਲੇਟੈਂਸਿਸ'' ਅਫਰੀਕਾ, ਏਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ''ਏ. ਮੈਕਸਿਮਾ'' ਮੱਧ ਅਮਰੀਕਾ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ।  ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਓਪਨ-ਚੈਨਲ ਰੇਸਵੇਅ ਤਾਲਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੈਡਲ ਪਹੀਏ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਹਿਲਾਉਣ  ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;FAO Spirulina Review&quot; /&gt;

ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਇਕ ਤਰਾਂ ਦੇ ਪੌਦੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦੇ ਕੀੜੇ ਹਨ ਜੋ ਲਗਭਗ 8.5 pH ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅਤੇ {{Convert|30|C|F}} ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ  ਜ਼ਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਉਹ ਆਟੋਟ੍ਰੋਫਿਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਮਤਲਬ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣਾ ਭੋਜਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਿਤ ਊਰਜਾ ਜਾਂ ਜੈਵਿਕ ਕਾਰਬਨ ਸਰੋਤ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪੌਧੇ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਫੀਡ ਹੈ: &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Chang|first=Yuanyuan|displayauthors=etal|year=2013|title=Cultivation of Spirulina platensis for biomass production and nutrient removal from synthetic human urine|journal=Applied Energy|volume=102|pages=427–431|doi=10.1016/j.apenergy.2012.07.024}}&lt;/ref&gt;

* [[ਮਿੱਠਾ ਸੋਡਾ|ਬੇਕਿੰਗ ਸੋਡਾ]] {{Convert|16|g/L|g/gal|abbr=on}}
* ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ {{Convert|2|g/L|g/gal|abbr=on}}
* ਸਮੁੰਦਰੀ ਲੂਣ - {{Convert|1|g/L|g/gal|abbr=on}}
* ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ ਫਾਸਫੇਟ {{Convert|0.1|g/L|g/gal|abbr=on}}
* ਆਇਰਨ ਸਲਫੇਟ {{Convert|0.0378|g/L|g/gal|abbr=on}}
{{nutritionalvalue | name=ਸਪਿਰੂਲੀਨਾ ( ਸੁਕਾਇਆ ਹੋਇਆ)| caption=ਪ੍ਰਤੀ 100 ਗ੍ਰਾਮ ਨਿਊਟਰੀਸ਼ਨ ਵੈਲਯੂ water =4.68 g| kJ =1213| protein =57.47 g| fat =7.72 g| carbs =23.9 g| fiber =3.6 g| sugars =3.1 g| calcium_mg =120| iron_mg =28.5| magnesium_mg =195| phosphorus_mg =118| potassium_mg =1363| sodium_mg =1048| zinc_mg =2| manganese_mg =1.9| selenium_μg =7.2| vitC_mg =10.1| thiamin_mg =2.38| riboflavin_mg =3.67| niacin_mg =12.82| pantothenic_mg =3.48| vitB6_mg=0.364| folate_ug =94| choline_mg =66| vitB12_ug =0| vitA_IU =570| betacarotene_ug =| lutein_ug =| vitE_mg =5| vitD_iu =0| vitK_ug =25.5| satfat =2.65 g| monofat =0.675 g| polyfat =2.08 g| tryptophan =0.929 g| threonine =2.97 g| isoleucine =3.209 g| leucine =4.947 g| lysine =3.025 g| methionine =1.149 g| cystine =0.662 g| phenylalanine =2.777 g| tyrosine =2.584 g| valine =3.512 g| arginine =4.147 g| histidine =1.085 g| alanine =4.515 g| aspartic acid =5.793 g| glutamic acid =8.386 g| glycine =3.099 g| proline =2.382 g| serine =2.998 g| right=1 | source_usda=1|| note=[https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/170495/nutrients Link to USDA FoodData Central page]|caption=ਪ੍ਰਤੀ 100 ਗ੍ਰਾਮ ਨਿਊਟਰੀਸ਼ਨ ਵੈਲਯੂ}}
[[Category:Pages using infobox nutritional value with unknown parameters|rightSpirulina (dietary supplement)]]
[[Category:Pages using infobox nutritional value with unknown parameters|vitA_IUSpirulina (dietary supplement)]]
[[Category:Pages using infobox nutritional value with unknown parameters|selenium_μgSpirulina (dietary supplement)]]

== ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਰਤੋਂ ==
ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ [[ਅਜ਼ਤੇਕ|ਐਜ਼ਟੈਕ]] ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੇਸੋਅਮਰੀਕਨਾਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦਾ ਸਰੋਤ ਸੀ; ਮੈਕਸੀਕੋ ਵਿੱਚ ਟੇਕਸਕੋਕੋ ਝੀਲ ਤੋਂ ਵਾਢੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੇਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਰੀ ਦਾ ਵਰਣਨ [[ਹੇਰਨਾਨ ਕੋਰਤੇਸ|ਕੋਰਟੇਸ]] ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;Diaz Del Castillo, B. ''The Discovery and Conquest of Mexico, 1517–1521.'' London: Routledge, 1928, p. 300.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;OsborneKahn2005&quot;&gt;{{Cite book|title=World History: Societies of the Past|url=https://archive.org/details/worldhistorysoci0000char|last=Osborne|first=Ken|last2=Kahn|first2=Charles N.|publisher=Portage &amp; Main Press|year=2005|isbn=978-1-55379-045-7|location=Winnipeg}}&lt;/ref&gt; ਐਜ਼ਟੈਕ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ''ਟੇਕੁਇਟਲੈਟਲ''  ਕਿਹਾ। &lt;ref name=&quot;FAO Spirulina Review&quot;/&gt;{{Cite web|url=ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/011/i0424e/i0424e00.pdf|title=A Review on Culture, Production and Use of Spirulina as Food dor Humans and Feeds for Domestic Animals and Fish|last=Habib|first=M. Ahsan B.|last2=Parvin|first2=Mashuda|year=2008|publisher=Food and Agriculture Organization of The United Nations|access-date=November 20, 2011|last3=Huntington|first3=Tim C.|last4=Hasan|first4=Mohammad R.}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;

1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਫ੍ਰੈਂਚ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਪਿਰੂਲਿਨਾ  ਟੇਕਸਕੋਕੋ ਝੀਲ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਦੇ  ਸੁਕਾਏ ਜਾਣ ਕਾਰਨ , 16ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐਜ਼ਟੈਕ ਦੁਆਰਾ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਭੋਜਨ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, । . &lt;ref name=&quot;FAO Spirulina Review&quot;/&gt;{{Cite web|url=ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/011/i0424e/i0424e00.pdf|title=A Review on Culture, Production and Use of Spirulina as Food dor Humans and Feeds for Domestic Animals and Fish|last=Habib|first=M. Ahsan B.|last2=Parvin|first2=Mashuda|year=2008|publisher=Food and Agriculture Organization of The United Nations|access-date=November 20, 2011|last3=Huntington|first3=Tim C.|last4=Hasan|first4=Mohammad R.}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; 1520 ਵਿੱਚ ਖੋਜੇ ਗਏ ''ਟੇਕੁਇਟਲੈਟਲ'' ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ 1940 ਤੱਕ ਦੁਬਾਰਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਬੈਲਜੀਅਨ ਫਿਕੋਲੋਜਿਸਟ ਪਿਏਰੇ ਡਾਂਗੇਰਡ ਨੇ ''ਕਾਨੇਮਬੂ'' ਕਬੀਲੇ ਜੋ ਅਫਰੀਕੀ ਦੇਸ਼ [[ਚਾਡ]] ਵਿੱਚ [[ਚਾਡ ਝੀਲ]] ਤੋਂ ਇਸਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰਦੇ ਸਨ , ਦੁਆਰਾ ਖਾਧੀ ਗਈ ਇੱਕ ਕੇਕ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਡਾਂਗੇਰਡ ਨੇ ''ਡੀਹੇ'' ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਇਹ ਝੀਲ ਤੋਂ ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਐਲਗੀ ਦੇ ਬਸੰਤ ਰੂਪ ਦੀ ਸੁੱਕੀ ਹੋਈ ਰਸ ਹੈ। ''ਦੀਹੇ'' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭੋਜਨ ਲਈ ਬਰੋਥ ਜਾਂ ਖਾਧ ਖੁਰਾਕ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੇਚੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਚਡ ਝੀਲ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਛੋਟੀਆਂ ਝੀਲਾਂ ਅਤੇ ਛੱਪੜਾਂ ਤੋਂ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Abdulqader|first=G.|last2=Barsanti|first2=L.|last3=Tredici|first3=M.|year=2000|title=Harvest of Arthrospira platensis from Lake Kossorom (Chad) and its household usage among the Kanembu|journal=Journal of Applied Phycology|volume=12|issue=3/5|pages=493–498|doi=10.1023/A:1008177925799}}&lt;/ref&gt;

1964 ਅਤੇ 1965 ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਬਨਸਪਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ ਜੀਨ ਲਿਓਨਾਰਡ ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ''ਡਾਇਹੇ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ'' ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸੋਡੀਅਮ ਹਾਈਡ੍ਰੋਕਸਾਈਡ ਉਤਪਾਦਨ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਐਲਗੀ ਦੇ ਖਿੜਾਅ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਇਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਆਧਾਰ ਵਜੋਂ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹੋਣ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ -ਵਿਗਿਆਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਅਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।  &lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;{{Cite journal|date=2015|title=Spirulina in combating Protein Energy Malnutrition (PEM) and Protein Energy Wasting (PEW) - A review|url=https://jnutres.com/articles/spirulina-in-combating-protein-energy-malnutrition-pem-and-protein-energy-wasting-pew-a-review|deadurl=Siva Kiran RR, Madhu GM, Satyanarayana SV|journal=Journal of Nutrition Research|volume=3|issue=1|pages=62–79|doi=10.55289/jnutres/v3i1.5|doi-access=free}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;

== ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਪੋਸ਼ਣ ==
ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ [[ਕੁਪੋਸ਼ਣ]] ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕਰਨ ਲਈ , ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀ [[ਸਪੇਸ ਉਡਾਣ|ਸਪੇਸ ਫਲਾਈਟ]] ਜਾਂ [[ਮੰਗਲ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਮੰਗਲ]] ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਰਾਕ ਸਹਾਇਤਾ ਵਜੋਂ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਖੋਜ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;riley&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.theguardian.com/sustainable-business/2014/sep/12/spirulina-health-food-panacea-malnutrition|title=Spirulina: a luxury health food and a panacea for malnutrition|last=Riley, Tess|date=12 September 2014|publisher=The Guardian, London, UK|access-date=22 May 2017}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.esa.int/Our_Activities/Human_Spaceflight/Exploration/Ready_for_dinner_on_Mars|title=Ready for dinner on Mars?|date=13 June 2005|publisher=European Space Agency|access-date=22 May 2017}}&lt;/ref&gt; ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਇਸਦਾ ਫਾਇਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਸ਼ੂਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;riley&quot; /&gt;

ਸੁੱਕੀ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਵਿੱਚ 5% ਪਾਣੀ, 24% [[ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ]], 8% ਚਰਬੀ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ 60% (51-71%) [[ਪ੍ਰੋਟੀਨ]] ਹੁੰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{Cite journal|last=Khan|first=Z|last2=Bhadouria|first2=P|last3=Bisen|first3=P. S.|date=October 2005|title=Nutritional and therapeutic potential of Spirulina|url=https://semanticscholar.org/paper/28313b9eeb64770d5478e608c3d44685a0e1fa2b|journal=Current Pharmaceutical Biotechnology|volume=6|issue=5|pages=373–379|doi=10.2174/138920105774370607|pmid=16248810}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Campanella|first=L.|last2=Russo|first2=M. V.|last3=Avino|first3=P.|date=April 2002|title=Free and total amino acid composition in blue-green algae|journal=Annali di Chimica|volume=92|issue=4|pages=343–352|pmid=12073880}}&lt;/ref&gt;

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸੁੱਕੇ ਪਾਊਡਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਖਾਸ ਪੂਰਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ,ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਮੁੱਲ ਦੀ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸਪਿਰੁਲੀਨਾ ਦੀ ਇੱਕ 100-g ਮਾਤਰਾ {{Convert|290|kcal|kJ|lk=in}}   ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ (ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਮੁੱਲ,  20% ਜਾਂ ਵੱਧ ਦੇ DV)ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਪ੍ਰੋਟੀਨ]], ਬੀ ਵਿਟਾਮਿਨ (  ਕ੍ਰਮਵਾਰ 207%, 306%, ਤੇ 85% DV ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ )ਥਿਆਮਿਨ, ਰਿਬੋਫਲੇਵਿਨ, ਤੇਨਿਆਸੀਨ) ), ਅਤੇ [[ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤ|ਖੁਰਾਕੀ ਖਣਿਜ]], ਜਿਵੇਂ ਕਿ [[ਲੋਹਾ|ਆਇਰਨ]] (219% DV) ਅਤੇ [[ਮੈਂਗਨੀਜ਼]] (90% DV) ਦਾ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਸਰੋਤ ਹੈ । ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦੀ ਲਿਪਿਡ ਸਮੱਗਰੀ ਭਾਰ ਅਨੁਸਾਰ 8% ਹੈ ਜੋ  [[ਚਰਬੀਲਾ ਤਿਜ਼ਾਬ|ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ]], ਗਾਮਾ-ਲਿਨੋਲੇਨਿਕ ਐਸਿਡ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Colla|first=L. M.|last2=Bertolin|first2=T. E.|last3=Costa|first3=J. A.|date=2003|title=Fatty acids profile of Spirulina platensis grown under different temperatures and nitrogen concentrations|url=http://repositorio.furg.br/handle/1/4524|journal=Zeitschrift für Naturforschung C|volume=59|issue=1–2|pages=55–59|doi=10.1515/znc-2004-1-212|pmid=15018053}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Golmakani|first=Mohammad-Taghi|last2=Rezaei|first2=Karamatollah|last3=Mazidi|first3=Sara|last4=Razavi|first4=Seyyed Hadi|date=March 2012|title=γ-Linolenic acid production by Arthrospira platensis using different carbon sources|journal=European Journal of Lipid Science and Technology|volume=114|issue=3|pages=306–314|doi=10.1002/ejlt.201100264}}&lt;/ref&gt; ਲਿਨੋਲਿਕ ਐਸਿਡ, ਸਟੀਰੀਡੋਨਿਕ ਐਸਿਡ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Jubie|first=S.|last2=Ramesh|first2=P. N.|last3=Dhanabal|first3=P.|last4=Kalirajan|first4=R.|last5=Muruganantham|first5=N.|last6=Antony|first6=A. S.|date=August 2012|title=Synthesis, antidepressant and antimicrobial activities of some novel stearic acid analogues|journal=European Journal of Medicinal Chemistry|volume=54|pages=931–935|doi=10.1016/j.ejmech.2012.06.025|pmid=22770606}}&lt;/ref&gt; ਈਕੋਸੈਪੇਂਟੇਨੋਇਕ ਐਸਿਡ (ਈਪੀਏ), ਡੋਕੋਸਾਹੈਕਸਾਏਨੋਇਕ ਐਸਿਡ (ਡੀਐਚਏ), ਅਤੇ ਅਰਾਚੀਡੋਨਿਕ ਐਸਿਡ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। . &lt;ref name=&quot;biomass&quot;&gt;{{Cite journal|last=Tokusoglu|first=O.|last2=Unal|first2=M. K.|year=2003|title=Biomass Nutrient Profiles of Three Microalgae: Spirulina platensis, Chlorella vulgaris, and Isochrisis galbana|journal=Journal of Food Science|volume=68|issue=4|page=2003|doi=10.1111/j.1365-2621.2003.tb09615.x}}&lt;/ref&gt; ਉਹਨਾਂ 2003 ਦੇ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦੇ ਉਲਟ (DHA ਅਤੇ EPA ਕੁੱਲ ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ ਦੇ 2 ਤੋਂ 3% ਤੱਕ), 2015 ਖੋਜ ਨੇ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ  (0.1% ਤੋਂ ਘੱਟ, DHA ਅਤੇ EPA ਸਮੇਤ) &quot;ਕੋਈ ਖੋਜਣ ਯੋਗ ਓਮੇਗਾ -3 ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ ਨਹੀਂ&quot; . &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Kent|first=Megan|last2=Welladsen|first2=Heather M.|last3=Mangott|first3=Arnold|last4=Li|first4=Yan|date=2015|title=Nutritional Evaluation of Australian Microalgae as Potential Human Health Supplements|journal=PLOS ONE|volume=10|issue=2|pages=e0118985|bibcode=2015PLoSO..1018985K|doi=10.1371/journal.pone.0118985|pmc=4344213|pmid=25723496|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

=== ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ &lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; ===
ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਈ ਵਿਟਾਮਿਨ  ਬੀ &lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਪੂਰਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ &lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; ਦਾ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੂਡੋਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ &lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; (Coα-[α-(7-ਐਡੇਨਾਇਲ)]-Coβ-cyanocobamide) ਹੈ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Watanabe|first=Fumio|last2=Katsura|first2=Hiromi|last3=Takenaka|first3=Shigeo|last4=Fujita|first4=Tomoyuki|last5=Abe|first5=Katsuo|last6=Tamura|first6=Yoshiyuki|last7=Nakatsuka|first7=Toshiyuki|last8=Nakano|first8=Yoshihisa|date=November 1999|title=Pseudovitamin B12 Is the Predominant Cobamide of an Algal Health Food, Spirulina Tablets|journal=Journal of Agricultural and Food Chemistry|volume=47|issue=11|pages=4736–4741|doi=10.1021/jf990541b|pmid=10552882}}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;watanabe-review&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;ADA2009&quot; /&gt; [[ਸ਼ਾਕਾਹਾਰ|ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ]] ਖੁਰਾਕਾਂ 'ਤੇ 2009 ਦੇ ਇੱਕ ਪੋਜੀਸ਼ਨ ਪੇਪਰ ਵਿੱਚ, ਅਮਰੀਕਨ ਡਾਇਟੀਟਿਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਵਿਟਾਮਿਨ ਬੀ &lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; ਦਾ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਸਰੋਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;ADA2009&quot;&gt;{{Cite journal|last=Craig|first=W. J.|last2=Mangels|first2=A. R.|year=2009|title=Position of the American Dietetic Association: Vegetarian diets|url=http://jandonline.org/article/S0002-8223(09)00700-7/fulltext|journal=Journal of the American Dietetic Association|volume=109|issue=7|pages=1266–1282|doi=10.1016/j.jada.2009.05.027|pmid=19562864}}&lt;/ref&gt; ਡਾਕਟਰੀ ਸਾਹਿਤ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਬੀ &lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; ਦੇ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਅਣਉਚਿਤ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;watanabe-review&quot;&gt;{{Cite journal|last=Watanabe|first=F|year=2007|title=Vitamin B12 sources and bioavailability|journal=Experimental Biology and Medicine|volume=232|issue=10|pages=1266–1274|doi=10.3181/0703-MR-67|pmid=17959839|quote=Most of the edible blue-green algae (cyanobacteria) used for human supplements predominantly contain pseudovitamin B(12), which is inactive in humans. The edible cyanobacteria are not suitable for use as vitamin B(12) sources, especially in vegans.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Watanabe|first=F.|last2=Katsura|first2=H.|last3=Takenaka|first3=S.|last4=Fujita|first4=T.|last5=Abe|first5=K.|last6=Tamura|first6=Y.|last7=Nakatsuka|first7=T.|last8=Nakano|first8=Y.|displayauthors=3|year=1999|title=Pseudovitamin B(12) is the predominant cobamide of an algal health food, spirulina tablets.|journal=Journal of Agricultural and Food Chemistry|volume=47|issue=11|pages=4736–4741|doi=10.1021/jf990541b|pmid=10552882|quote=The results presented here strongly suggest that spirulina tablet algal health food is not suitable for use as a B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; source, especially in vegetarians.}}&lt;/ref&gt;

=== ਜਾਨਵਰ ਅਤੇ ਐਕੁਆਕਲਚਰ ===
ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਜਲ-ਪਾਲਣ ਲਈ ਵਿਕਲਪਕ ਫੀਡ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ 'ਤੇ ਕਈ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;{{Cite journal|date=2015|title=Spirulina in combating Protein Energy Malnutrition (PEM) and Protein Energy Wasting (PEW) - A review|url=https://jnutres.com/articles/spirulina-in-combating-protein-energy-malnutrition-pem-and-protein-energy-wasting-pew-a-review|deadurl=Siva Kiran RR, Madhu GM, Satyanarayana SV|journal=Journal of Nutrition Research|volume=3|issue=1|pages=62–79|doi=10.55289/jnutres/v3i1.5|doi-access=free}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਨੂੰ ਪੋਲਟਰੀ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ross|first=Ernest|last2=Dominy|first2=Warren|date=1990|title=The nutritional value of dehydrated, blue-green algae (''spirulina plantensis'') for poultry|url=https://archive.org/details/sim_poultry-science_1990-05_69_5/page/794|journal=Poultry Science|volume=69|issue=5|pages=794–800|doi=10.3382/ps.0690794|pmid=2114613|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਲਈ 10% ਅਤੇ ਬਟੇਰ ਲਈ 4% ਤੋਂ ਘੱਟ ਖੁਆਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ross|first=E.|last2=Puapong|first2=D. P.|last3=Cepeda|first3=F. P.|last4=Patterson|first4=P. H.|date=1994|title=Comparison of freeze-dried and extruded ''Spirulina platensis'' as yolk pigmenting agents|url=https://archive.org/details/sim_poultry-science_1994-08_73_8/page/1282|journal=Poultry Science|volume=73|issue=8|pages=1282–1289|doi=10.3382/ps.0731282|pmid=7971672|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;  21-ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਬ੍ਰਾਇਲਰ ਨਰ ਚੂਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿੱਚ,  16 ਦਿਨਾਂ ਲਈ {{Cvt|40|g/kg}} ਤੱਕ ਵਾਧਾ ,  ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ,ਮਾਸ ਦਾ ਪੀਲਾ ਅਤੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਜ਼ੀਐਕਸੈਂਥਿਨ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Toyomizu|first=M.|last2=Sato|first2=K.|last3=Taroda|first3=H.|last4=Kato|first4=T.|last5=Akiba|first5=Y.|date=2001|title=Effects of dietary Spirulina on meat colour in muscle of broiler chickens|journal=British Poultry Science|volume=42|issue=2|pages=197–202|doi=10.1080/00071660120048447|pmid=11421328}}&lt;/ref&gt; ਸੂਰ &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Nedeva|first=R.|last2=Jordanova|first2=G.|last3=Kistanova|first3=E.|last4=Shumkov|first4=K.|last5=Georgiev|first5=B.|last6=Abadgieva|first6=D.|last7=Kacheva|first7=D.|last8=Shimkus|first8=A.|last9=Shimkine|first9=A.|date=2014|title=Effect of the addition of ''Spirulina platensis'' on the productivity and some blood parameters on growing pigs|url=http://www.agrojournal.org/20/03-28.pdf|journal=Bulgarian Journal of Agricultural Science|access-date=February 20, 2016}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਖਰਗੋਸ਼  ਫੀਡ ਦਾ 10% ਤੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਦੁੱਧ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਅਤੇ ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite journal|last=Stanley|first=Jon G.|last2=Jones|first2=Jack B.|date=1976|title=Feeding algae to fish|journal=Aquaculture|volume=7|issue=3|pages=219–223|doi=10.1016/0044-8486(76)90140-X}}&lt;/ref&gt; ਬਿਗਮਾਊਥ ਮੱਝਾਂ, &lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; ਦੁੱਧ ਵਾਲੀ ਮੱਛੀ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Santiago|first=Corazon B.|last2=Pantastico|first2=Julia B.|last3=Baldia|first3=Susana F.|last4=Reyes|first4=Ofelia S.|date=April 1989|title=Milkfish (''Chanos chanos'') fingerling production in freshwater ponds with the use of natural and artificial feeds|url=https://archive.org/details/sim_aquaculture_1989-04-01_77_4/page/n17|journal=Aquaculture|volume=77|issue=4|pages=307–318|doi=10.1016/0044-8486(89)90215-9}}&lt;/ref&gt; ਕਲਚਰਡ ਸਟ੍ਰਿਪਡ ਜੈਕ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Shigeru|first=Okada|last2=Wen-Liang Liao|last3=Tetsu Mori|displayauthors=etal|date=1991|title=Pigmentation of Cultured Striped Jack Reared on Diets Supplemented with the Blue-Green Alga Spirulina maxima|journal=Nippon Suisan Gakkaishi|volume=57|issue=7|pages=1403–1406|doi=10.2331/suisan.57.1403|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਕਾਰਪ, &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Spirulina Ecology, Taxonomy, Technology, and Applications|last=Ayyappan|first=S.|date=1992|publisher&lt;!--?--&gt;=National Symposium, Murugappa Chettiar Research Centre|editor-last=Seshadri|editor-first=C. V.|pages=171–172|chapter=Potential of Spirulina as a feed supplement for carp fry|editor-last2=Jeeji Bai|editor-first2=N.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ramakrishnan|first=C. Muthu|last2=Haniffa|first2=M. A.|last3=Manohar|first3=M.|last4=Dhanaraj|first4=M.|last5=Arockiaraj|first5=A. Jesu|last6=Seetharaman|first6=S.|last7=Arunsingh|first7=S. V.|displayauthors=3|date=2008|title=Effects of probiotics and spirulina on survival and growth of juvenile common carp (''Cyprinus carpio'')|url=https://evols.library.manoa.hawaii.edu/bitstream/10524/19247/1/60_2_Arockiaraj.pdf|journal=The Israeli Journal of Aquaculture|volume=60|issue=2|pages=128–133}}&lt;/ref&gt; ਲਾਲ ਸਮੁੰਦਰੀ ਬਰੀਮ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Mustafa|first=Md. G.|last2=Umino|first2=T.|last3=Nakagawa|first3=H.|date=1994|title=The effect of ''Spirulina'' feeding on muscle protein deposition in red sea bream, ''Pagrus major''|journal=Journal of Applied Ichthyology|volume=10|issue=2–3|pages=141–145|doi=10.1111/j.1439-0426.1994.tb00153.x|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; ਤਿਲਪੀਆ  &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Olvera-Novoa|first=M. A.|last2=Dominguez-Cen|first2=L. J.|last3=Olivera-Castillo|first3=L.|last4=Martínez-Palacios|first4=Carlos A.|date=1998|title=Effect of the use of the microalga Spirulina maxima as fish meal replacement in diets for tilapia, Oreochromis mossambicus (Peters), fry|journal=Aquaculture Research|volume=29|issue=10|pages=709–715|doi=10.1046/j.1365-2109.1998.29100709.x}}&lt;/ref&gt; ਕੈਟਫਿਸ਼, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ali|first=Md. Shawkat|date=2014|title=Evaluation of the effects of feed attractants (''Spirulina'' and ekangi) on growth performance, feed utilization and body composition of fingerlings of stinging catfish ''Heteropneustes fossilis''|url=http://repository.library.du.ac.bd/xmlui/handle/123456789/494|archive-url=https://web.archive.org/web/20200117111800/http://repository.library.du.ac.bd/xmlui/handle/123456789/494|archive-date=2020-01-17|access-date=2016-02-21}}&lt;/ref&gt; ਪੀਲੀ ਪੂਛ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Güroy|first=B|last2=Şahin|first2=İ.|last3=Mantoğlu|first3=S|last4=Kayalı|first4=S.|date=2012|title=Spirulina as a natural carotenoid source on growth, pigmentation and reproductive performance of yellow tail cichlid Pseudotropheus acei|journal=Aquaculture International|volume=20|issue=5|pages=869–878|doi=10.1007/s10499-012-9512-x}}&lt;/ref&gt; ਜ਼ੈਬਰਾਫਿਸ਼, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Geffroy|first=Benjamin|last2=Simon|first2=Olivier|date=2013|title=Effects of a ''Spirulina platensis''-based diet on zebrafish female reproductive performance and larval survival rate|url=http://sfi.mnhn.fr/cybium/numeros/2013/371%20RIF/05-GeffroyRIF2012[17].pdf|journal=Cybium|volume=37|issue=1–2|pages=31–38}}&lt;/ref&gt; ਝੀਂਗਾ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Cuzon|first=Gérard|last2=Santos|first2=Rossana Dos|last3=Hew|first3=Meng|last4=Poullaouec|first4=Gilles|date=1981|title=Use of ''Spirulina'' in Shrimp (''Penaeus japonicus'') diet|journal=Journal of the World Mariculture Society|volume=12|issue=2|pages=282–291|doi=10.1111/j.1749-7345.1981.tb00302.x}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Tayag|first=Carina Miranda|last2=Lin|first2=Yong-Chin|last3=Li|first3=Chang-Che|last4=Liou|first4=Chyng-Hwa|last5=Chen|first5=Jiann-Chu|date=2010|title=Administration of the hot-water extract of ''Spirulina platensis'' enhanced the immune response of white shrimp ''Litopenaeus vannamei'' and its resistance against ''Vibrio alginolyticus''|journal=Fish &amp; Shellfish Immunology|volume=28|issue=5|pages=764–773|doi=10.1016/j.fsi.2010.01.023|pmid=20139007}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਐਬਾਲੋਨ, &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Britz|first=Peter J.|date=1996|title=The suitability of selected protein sources for inclusion in formulated diets for the South African abalone, Haliotis midae|journal=Aquaculture|volume=140|issue=1|pages=63–73|doi=10.1016/0044-8486(95)01197-8}}&lt;/ref&gt; ਲਈ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਨੂੰ &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਇੱਕ ਵਿਕਲਪਕ ਫੀਡਸਟੌਕ ਅਤੇ ਇਮਿਊਨ ਬੂਸਟਰ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।ਅਤੇ ਐਕੁਆਕਲਚਰ ਫੀਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ,2% ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੱਦ  ,ਨਾਲ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

== ਖੋਜ ==
ਯੂਐਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਹੈਲਥ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਪੂਰਕ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਬੂਤ ਨਾਕਾਫ਼ੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਰ ਖੋਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਖਪਤ ਕੋਈ ਲਾਭ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot;/&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/923.html|title=Blue-green algae|date=23 July 2020|publisher=MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health|access-date=1 January 2021}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; [[ਸ਼ੱਕਰ ਰੋਗ|ਸ਼ੂਗਰ]] ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲੂਕੋਜ਼ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਵਜੋਂ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ਯੂਰਪੀਅਨ ਫੂਡ ਸੇਫਟੀ ਅਥਾਰਟੀ ਨੇ 2013 ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Buono|first=S.|last2=Langellotti|first2=A. L.|last3=Martello|first3=A.|last4=Rinna|first4=F.|last5=Fogliano|first5=V.|date=August 2014|title=Functional ingredients from microalgae|url=https://semanticscholar.org/paper/80810fb1cf91eee3e1d644d92144af46f9e599fc|journal=Food &amp; Function|volume=5|issue=8|pages=1669–1685|doi=10.1039/c4fo00125g|pmid=24957182}}&lt;/ref&gt; [[ਐਚਆਈਵੀ|ਐੱਚਆਈਵੀ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਬਾਲਗਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਪਿਰੁਲੀਨਾ ਦਾ ਸੰਭਾਵੀ ਪੋਸ਼ਣ ਪੂਰਕ ਵਜੋਂ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਮੌਤ ਦੇ ਜੋਖਮ, ਸਰੀਰ ਦੇ ਭਾਰ, ਜਾਂ ਇਮਿਊਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ 'ਤੇ ਕੋਈ ਨਿਰਣਾਇਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=McHenry|first=M. S.|last2=Dixit|first2=A.|last3=Vreeman|first3=R. C.|year=2015|title=A Systematic Review of Nutritional Supplementation in HIV-Infected Children in Resource-Limited Settings|journal=Journal of the International Association of Providers of AIDS Care|volume=14|issue=4|pages=313–323|doi=10.1177/2325957414539044|pmid=24943654|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Grobler|first=L.|last2=Siegfried|first2=N.|last3=Visser|first3=M. E.|last4=Mahlungulu|first4=S. S.|last5=Volmink|first5=J.|year=2013|title=Nutritional interventions for reducing morbidity and mortality in people with HIV|journal=Cochrane Database of Systematic Reviews|issue=2|pages=CD004536|doi=10.1002/14651858.CD004536.pub3|pmid=23450554}}&lt;/ref&gt;

== ਖਤਰੇ ==
ਜਦੋਂ ਨੁਸਖ਼ੇ ਵਾਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਹ ਜੋ [[ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ]] ਅਤੇ ਖੂਨ ਦੇ ਜਮਾਵ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀਆਂ  ਹਨ, ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,   ਤਾਂ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਦੇ ਉਲਟ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot;/&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/923.html|title=Blue-green algae|date=23 July 2020|publisher=MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health|access-date=1 January 2021}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;

=== ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਵਿਗਿਆਨ ===
ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਇੱਕ [[ਨੀਲ ਹਰੀ ਕਾਈ|ਸਾਇਨੋਬੈਕਟੀਰੀਅਮ ਹੈ]], ਜੋ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟਿਨ । &lt;ref name=&quot;lactmed&quot;&gt;{{Cite journal|date=1 April 2019|title=Spirulina|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK501849/|publisher=Drugs and Lactation Database (LactMed), NCBI Bookshelf|pmid=30000909|access-date=11 March 2020}}&lt;/ref&gt; ਓਰੇਗਨ ਹੈਲਥ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੁਆਰਾ , ਨਿਰਧਾਰਤ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰਾਂ 'ਤੇ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਕੁਝ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਪੂਰਕ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟਿਨ ਨਾਲ ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;gilroy&quot;&gt;{{Cite journal|last=Gilroy|first=D.|last2=Kauffman|first2=K.|last3=Hall|first3=D.|last4=Huang|first4=X.|last5=Chu|first5=F.|displayauthors=3|year=2000|title=Assessing potential health risks from microcystin toxins in blue-green algae dietary supplements|url=https://archive.org/details/sim_environmental-health-perspectives_2000-05_108_5/page/435|journal=Environmental Health Perspectives|volume=108|issue=5|pages=435–439|doi=10.2307/3454384|jstor=3454384|pmc=1638057|pmid=10811570}}&lt;/ref&gt; ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟਿਨ ਗੈਸਟਰੋਇੰਟੇਸਟਾਈਨਲ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦਸਤ, ਪੇਟ ਫੁੱਲਣਾ, ਸਿਰ ਦਰਦ, ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦਰਦ, ਚਿਹਰੇ ਦੇ ਫਲੱਸ਼ਿੰਗ, ਅਤੇ ਪਸੀਨਾ ਆਉਣਾ। &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot;/&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/923.html|title=Blue-green algae|date=23 July 2020|publisher=MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health|access-date=1 January 2021}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; &lt;ref name=&quot;lactmed&quot; /&gt; ਜੇਕਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜਿਗਰ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot; /&gt; ਕਈ ਅੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਹੋਣ ਦੇ ਜੋਖਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟਿਨ ਦੇ ਘੱਟ ਪੱਧਰਾਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਐਕਸਪੋਜਰ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;gilroy&quot; /&gt;

ਇਹ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ , &lt;ref name=&quot;belay&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Vz7SpjEsE3IC|title=Spirulina (Arthrospira): Production and Quality Assurance|last=Belay|first=Amha|work=Spirulina in Human Nutrition and Health, CRC Press|year=2008|isbn=9781420052572|pages=1–25}}&lt;/ref&gt; ਪਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੇਕਰ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦੇ ਬੈਚਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ-ਉਤਪਾਦਕ, ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਐਲਗੀ ਨਾਲ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਹੈ।ਕਿਉਂਕਿ ਯੂ.ਐੱਸ. ਸਪਿਰੂਲਿਨਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖੁਰਾਕ ਪੂਰਕ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਸਰਕਾਰ ਇਸਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਜਾਂ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਲਈ ਕੋਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਾਪਦੰਡ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;gilroy&quot;/&gt;{{Cite journal|last=Gilroy|first=D.|last2=Kauffman|first2=K.|last3=Hall|first3=D.|last4=Huang|first4=X.|last5=Chu|first5=F.|displayauthors=3|year=2000|title=Assessing potential health risks from microcystin toxins in blue-green algae dietary supplements|url=https://archive.org/details/sim_environmental-health-perspectives_2000-05_108_5/page/435|journal=Environmental Health Perspectives|volume=108|issue=5|pages=435–439|doi=10.2307/3454384|jstor=3454384|pmc=1638057|pmid=10811570}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਯੂਐਸ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਹੈਲਥ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਪੂਰਕਾਂ ਨੂੰ &quot;ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ&quot; ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਬਸ਼ਰਤੇ ਉਹ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟੀਨ ਗੰਦਗੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ,ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ) । &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot;/&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/923.html|title=Blue-green algae|date=23 July 2020|publisher=MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health|access-date=1 January 2021}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਯੂਐਸ ਵਿੱਚ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ, ਕੁਝ ਜਨਤਕ-ਸਿਹਤ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਖਪਤਕਾਰ ਨਿਸ਼ਚਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਕਿ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੀਲੇ-ਹਰੇ ਐਲਗੀ ਪੂਰਕ ਗੰਦਗੀ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;gilroy&quot; /&gt; 1999 ਵਿੱਚ, ਹੈਲਥ ਕੈਨੇਡਾ ਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨਮੂਨਾ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟਿਨ-ਮੁਕਤ ਸੀ। (&quot;...ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਦੇ ''0/10'' ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟਿਨ ਸਨ।&quot; ) &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.canada.ca/en/health-canada/programs/cyanobacterial-toxins-drinking-water/cyanobacterial-toxins-drinking-water.html|title=Cyanobacterial Toxins in Drinking Water|last=Canada|first=Health|date=2016-02-12|website=aem|access-date=2020-02-16}}&lt;/ref&gt;

ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਪੂਰਕਾਂ ਦੀ ਹੈਵੀ-ਮੈਟਲ ਗੰਦਗੀ ਨੇ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਚਾਈਨੀਜ਼ ਸਟੇਟ ਫੂਡ ਐਂਡ ਡਰੱਗ ਐਡਮਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਵਿਕਣ ਵਾਲੇ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਪੂਰਕਾਂ ਵਿੱਚ [[ਸਿੱਕਾ (ਧਾਤ)|ਲੀਡ]], [[ਪਾਰਾ]], ਅਤੇ [[ਸੰਖੀਆ|ਆਰਸੈਨਿਕ]] ਗੰਦਗੀ ਵਿਆਪਕ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;wp-china&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/chinas-drug-agency-rejects-state-media-claims-of-tainted-spirulina-cover-up/2012/04/10/gIQAaEbt7S_story.html|title=China's drug agency rejects state media claims of cover-up in lead found in health supplement|date=April 10, 2012|work=[[Washington Post]]|access-date=April 23, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20181231065040/https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/chinas-drug-agency-rejects-state-media-claims-of-tainted-spirulina-cover-up/2012/04/10/gIQAaEbt7S_story.html|archive-date=December 31, 2018}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਪਾਰਕ ਪੂਰਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਨਮੂਨੇ ਵਿੱਚ 5.1 ਪੀਪੀਐਮ ਤੱਕ [[ਸਿੱਕਾ (ਧਾਤ)|ਲੀਡ]] ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ 10 ਤੋਂ 19 ਗ੍ਰਾਮ ਦੀ ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਖੁਰਾਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot;/&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/923.html|title=Blue-green algae|date=23 July 2020|publisher=MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health|access-date=1 January 2021}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;

=== ਕੁਝ ਚਿਨ੍ਹਿਤ ਸਮੂਹਾਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮੁੱਦੇ ===
ਸਾਰੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ-ਅਮੀਰ ਭੋਜਨਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸਪੀਰੂਲੀਨਾ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਮੀਨੋ ਐਸਿਡ ਫੀਨੀਲੈਲਾਨਿਨ (2.6–4.1 g/100 g) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, &lt;ref name=&quot;FAO Spirulina Review&quot;/&gt;{{Cite web|url=ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/011/i0424e/i0424e00.pdf|title=A Review on Culture, Production and Use of Spirulina as Food dor Humans and Feeds for Domestic Animals and Fish|last=Habib|first=M. Ahsan B.|last2=Parvin|first2=Mashuda|year=2008|publisher=Food and Agriculture Organization of The United Nations|access-date=November 20, 2011|last3=Huntington|first3=Tim C.|last4=Hasan|first4=Mohammad R.}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; ਜਿਸਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੀਨੀਲਕੇਟੋਨੂਰੀਆ (ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਕਾਰ ਜੋ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਫੇਨੀਲੈਲਾਨਿਨ ਨੂੰ ਮੈਟਾਬੋਲਾਈਜ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਫਿਰ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਹੈ।। &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Robb-Nicholson|first=C.|year=2006|title=By the way, doctor|journal=Harvard Women's Health Watch|volume=8}}&lt;/ref&gt;

ਮਾਈਕ੍ਰੋਸਿਸਟਿਨ ਨਾਲ ਦੂਸ਼ਿਤ ਸਪੀਰੂਲਿਨਾ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸੰਭਾਵੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇਪਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਲਈ, &lt;ref name=&quot;tap&quot;&gt;{{Cite journal|year=2012|title=Toxin content and cytotoxicity of algal dietary supplements|url=http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:bsz:352-221238|deadurl=Heussner AH, Mazija L, Fastner J, Dietrich DR|journal=Toxicol Appl Pharmacol|volume=265|issue=2|pages=263–271|doi=10.1016/j.taap.2012.10.005|pmid=23064102}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਿਗਰ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ, ਸਦਮਾ ਅਤੇ ਮੌਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;medline-plus&quot;/&gt;{{Cite web|url=https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/923.html|title=Blue-green algae|date=23 July 2020|publisher=MedlinePlus, National Library of Medicine, US National Institutes of Health|access-date=1 January 2021}}&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

== Aphanizomenon flos-aquae ==

== ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ ==
https://www.youtube.com/watch?v=ttOt8HyKQME

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}</text>
      <sha1>17z1gl81zt0oqhjyw52kmt1rlxkqb51</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੀਰਾ ਖੰਨਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>150757</id>
    <revision>
      <id>776093</id>
      <parentid>652138</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:21:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776093</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12020" sha1="8uyxn6on4pmj2ves6ud3d8ayqfq9ygz" xml:space="preserve">
[[ਤਸਵੀਰ:Meera_Khanna.png|thumb]]
'''ਮੀਰਾ ਖੰਨਾ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਲਿੰਗ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਰਕੁਨ ਹੈ। ਉਹ ਸੇਵਾ ਲਈ ਗਿਲਡ ਦੀ ਟਰੱਸਟੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ [[ਵੀ.ਮੋਹਿਨੀ ਗਿਰੀ|ਵੀ. ਮੋਹਿਨੀ ਗਿਰੀ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-07-17 |title=Together we can! |url=https://www.womennetworkforchange.org/together-we-can/ |access-date=2022-08-02 |website=Women's Network for Change |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ &quot;ਦ ਲਾਸਟ ਵੂਮੈਨ ਫਸਟ&quot; ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਗਲੋਬਲ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |date=September 2020 |title=Widows: Survivors of Conflict |url=https://ngocsw-geneva.ch/wp-content/uploads/2020/09/WRI-WPS-event-report.pdf}}&lt;/ref&gt; ਮੀਰਾ [https://everywoman.org/ ਹਰ ਵੂਮੈਨ ਕੋਲੀਸ਼ਨ] ਦੀ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਚੈਪਟਰ ਦੀ ਚੇਅਰ ਵੀ ਹੈ।

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਮੀਰਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ [[ਪੂਨੇ|ਪੁਣੇ]] ਅਤੇ [[ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ]], ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ [[ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਆਨਰਜ਼ ਅਤੇ ਮਾਸਟਰ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=October 2022}}

== ਕਰੀਅਰ ==
ਮੀਰਾ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ। ਉਹ ਗਿਲਡ ਆਫ਼ ਸਰਵਿਸ ਦੀ ਟਰੱਸਟੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-07-17 |title=Together we can! |url=https://www.womennetworkforchange.org/together-we-can/ |access-date=2022-08-02 |website=Women's Network for Change |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021-07-01 |title=Tragic Impact of COVID-19 Highlighted at Widows Day Virtual Event |url=https://www.widowsforpeace.org/news-and-events/widows-day-event/ |access-date=2022-08-02 |website=Widows for Peace through Democracy |language=en-GB}}&lt;/ref&gt; ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ, ਸੇਵਾ ਦੇ ਗਿਲਡ ਨੇ ਆਸਰਾ ਘਰ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ-ਨਿਰਮਾਣ, ਪਰਿਵਾਰਕ ਸਲਾਹ, ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹਾਸ਼ੀਏ 'ਤੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਕੂਲ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਚਲਾਏ ਹਨ। ਸੇਵਾ ਦਾ ਗਿਲਡ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ [[ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ|ਵਰਿੰਦਾਵਨ]], ਗੋਧਰਾ, ਨਾਗਪੱਟੀਨਮ, ਅਤੇ [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ|ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]] ਵਿੱਚ ਬੇਸਹਾਰਾ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਘਰ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੀਰਾ ਨੇ [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ|ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]], ਅਤੇ [[ਬਾਰਾਮੁੱਲਾ|ਬਾਰਾਮੂਲਾ]], ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਅੱਤਵਾਦ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਘਰ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।

ਮੀਰਾ ਇੱਕ ਗਲੋਬਲ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ &quot;ਦ ਲਾਸਟ ਵੂਮੈਨ ਫਸਟ&quot; ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਉਹ ਹਰ ਔਰਤ ਗੱਠਜੋੜ ਦੀ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਹੈ, ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਧਵਾ ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਲਈ ਸਾਊਥ ਏਸ਼ੀਅਨ ਨੈੱਟਵਰਕ ਦੀ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਹੈ। ਉਹ ਨਵਦਾਨਿਆ ਦੀ ਟਰੱਸਟੀ ਹੈ, ਵਾਰ ਵਿਡੋਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੀ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਅਤੇ ਯੂਐਨ ਵੂਮੈਨ, ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਵਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸਮੂਹ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਾਰੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੁਆਰਾ ਗਠਿਤ ਵਿਧਵਾਵਾਂ 'ਤੇ ਦੋ ਮਾਹਰ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=#65 FiLiA meets: Meera Khanna |url=https://www.filia.org.uk/latest-news/2020/3/30/filia-meets-meera-khanna |access-date=2022-08-02 |website=FiLiA |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-10-24 |title=India's forgotten widows: Govt must move beyond laws and actions plans, focus on social security and rehabilitation-India News, Firstpost |url=https://www.firstpost.com/india/indias-forgotten-widows-govt-must-move-beyond-laws-and-actions-plans-focus-on-social-security-and-rehabilitation-4171217.html |access-date=2022-08-02 |website=Firstpost |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਮੀਰਾ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਮਹਿਲਾ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਦੀ ਸੰਸਥਾਪਕ-ਟਰੱਸਟੀ ਵੀ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Dipti Mayee Sahoo |date=January 2014 |title=An Analysis of Widowhood in India: A Global Perspective |url=http://ijmcr.com/wp-content/uploads/2014/01/Paper845-58.pdf}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਸਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹਿਲਾ ਵਫ਼ਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹਿਲਾ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਚਨਾਤਮਕ ਵਰਕਸ਼ਾਪ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹਿਲਾ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਥੀਏਟਰ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਇਮੇਜਿੰਗ ਪੀਸ।

ਮੀਰਾ ਨੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਐਕਸ਼ਨ ਲਈ ਵਿਧਵਾਵਾਂ 'ਤੇ ਮਤੇ ਦਾ ਖਰੜਾ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਿਲਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਅੰਡਰ ਸੈਕਟਰੀ ਜਨਰਲ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਮਿਸ਼ੇਲ ਬੈਚਲੇਟ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ 80 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੀਰਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਨੁੱਖੀ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੇ 42ਵੇਂ ਸੈਸ਼ਨ (09/20/2019) ਵਿੱਚ ਸੰਕਟ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਪੈਨਲ ਵਿੱਚ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਸਪੀਕਰ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Widows in Crisis &amp; Conflict Panel – UN Human Rights Council 42 (09/20/2019) |url=https://wunrn.com/2019/09/widows-in-crisis-conflict-panel-un-human-rights-council-42/}}&lt;/ref&gt; ਮੀਰਾ ਨੇ [[ਵੀ.ਮੋਹਿਨੀ ਗਿਰੀ|ਡਾ ਵੀ ਮੋਹਿਨੀ ਗਿਰੀ]] ਨਾਲ &quot;ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਉਮਰ ਲਈ ਮੰਤਰ&quot; ਦਾ ਸਹਿ-ਸੰਪਾਦਨ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਪਰਮ [[14ਵੇਂ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ|ਪਵਿੱਤਰ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ]] ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮੁਖਬੰਧ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2021-10-02 |title=Fifty eminent Indians aged over 75 share their Mantras for Positive Ageing |url=https://www.thehansindia.com/featured/sunday-hans/fifty-eminent-indians-aged-over-75-share-their-mantras-for-positive-ageing-709210 |access-date=2022-08-02 |website=www.thehansindia.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

*

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ ==
ਐਮੀਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ 2018 ਵਿੱਚ ਮੀਰਾ ਨੂੰ ਐਮਿਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਵੂਮੈਨ ਅਚੀਵਰਜ਼ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Amity honors eminent &quot;Women Achievers&quot; during the conclusion of week-long celebrations of International Women's Day |url=https://indiaeducationdiary.in/amity-honors-eminent-women-achievers-conclusion-week-long-celebrations-international-womens-day/ |access-date=2022-08-02 |language=en-US |archive-date=2023-02-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230207080513/https://indiaeducationdiary.in/amity-honors-eminent-women-achievers-conclusion-week-long-celebrations-international-womens-day/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਜਨਰਲ ਅਸੈਂਬਲੀ ਰੈਜ਼ੋਲੂਸ਼ਨ 52/13 (1997) ਦੁਆਰਾ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਵਾਰਡ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਵੂਮੈਨਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਮੀਰਾ ਨੂੰ 2019 ਫੋਸਟਰਿੰਗ ਪੀਸ ਵਿਦਿਨ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://static1.squarespace.com/static/5bbe23b18dfc8c0bce463f1b/t/5d787f071d5e0e514fdedff5/1568177942350/WFWPI+Newsletter+Issue+37.pdf}}&lt;/ref&gt; ਮੀਰਾ ਨੂੰ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਮਹਿਲਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੁਝੇ ਹੱਕ ਹੈ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸੀ&lt;ref&gt;{{Cite web |date=July 11, 2018 |title=UN Women inspire women to defy norms, rise above roadblocks through 'Mujhe haq hai' campaign |url=https://bestmediainfo.com/2018/07/un-women-inspire-women-to-defy-norms-rise-above-roadblocks-through-mujhe-haq-hai-campaign |access-date=2022-08-02 |website=www.bestmediaifo.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Garvita Sharma |date=Jun 29, 2018 |title=Mithali Raj and Sania Mirza speak about gender equality at UN India Women's anthem launch {{!}} Mumbai News - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/mumbai/mithali-raj-and-sania-mirza-speak-about-gender-equality-at-un-india-womens-anthem-launch/articleshow/64780653.cms |access-date=2022-08-02 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{ਹਵਾਲੇ}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਰੀ ਕਾਰਕੁਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਮਹਿਲਾ ਨਾਵਲਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਜ ਕਰਤਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਰੀਵਾਦੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>8uyxn6on4pmj2ves6ud3d8ayqfq9ygz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਜਾ ਨੰਦਿਨੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154430</id>
    <revision>
      <id>776103</id>
      <parentid>735651</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T01:16:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776103</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6083" sha1="f8np4hd18bfd97n0ol7qcdd31dzb31m" xml:space="preserve">
{{Infobox film
| name           = ਰਾਜਾ ਨੰਦਿਨੀ
| image          = Raja Nandini.jpg
| caption        = ਨਾਟਕੀ ਪੋਸਟਰ ਦੀ ਪ੍ਰਦ੍ਰਿਸ਼ਤਾ
| director       = [[ਵੇਦਾਂਤਮ ਰਾਘਵਾਇਆ]]
| writer         = [[ਮਲਾਦੀ ਰਾਮਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਸ਼ਾਸਤਰੀ]]&lt;br&gt;{{small|(ਕਥਾ / ਸੰਵਾਦ)}}
| screenplay     = ਵੇਦਾਂਤਮ ਰਾਘਵਾਇਆ
| producer       = ਐੱਮ. ਰਾਮਾਕ੍ਰੀਸ਼ਨਾ ਰਾਓ&lt;br /&gt;ਮਿੱਡੇ ਜਗਨਨਾਥ ਰਾਓ
| starring       = [[ਐੱਨ. ਟੀ. ਰਾਮਾ ਰਾਓ]]&lt;br/&gt;[[ਅੰਜਲੀ ਦੇਵੀ]]
| cinematography = ਐੱਮ.ਏ. ਰਹਿਮਾਨ&lt;br /&gt;C. ਨਾਗੇਸ਼ਵਰਾ ਰਾਓ
| editing        = ਐੱਨ.ਐੱਸ. ਪ੍ਰਾਕਸ਼ਮ
| music          = [[ਟੀ. ਵੀ. ਰਾਜੂ]]
| studio         = ਜਲਰੂਹਾ ਪੇਸ਼ਕਸ਼&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.imdb.com/title/tt0257028/ |title=Raja Nandini (Overview) |work=IMDb}}&lt;/ref&gt;
| released       = {{Film date|df=y|1958|7|4}}
| runtime        = 140 ਮਿੰਟ
| country        = ਭਾਰਤ
| language       = ਤੇਲਗੂ
| budget         = 
| gross          = 
}}
[[Category:Articles with short description]]
[[Category:Short description is different from Wikidata]]
&lt;templatestyles src=&quot;Module:Infobox/styles.css&quot;&gt;&lt;/templatestyles&gt;
'''''ਰਾਜਾ ਨੰਦਿਨੀ''''' 1958 ਦੀ [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] -ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਫਿਲਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਐਮ. ਰਾਮਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਰਾਓ ਅਤੇ ਮਿੱਡੇ ਜਗਨਨਾਥ ਰਾਓ ਦੁਆਰਾ ਜਲਾਰੂਹਾ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Raja Nandini (Banner) |url=http://telugumoviepedia.com/movie/cast/1260/raja-nandini-cast.html |website=Chitr.com }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਵੇਦਾਂਤਮ ਰਾਘਵਯ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Raja Nandini (Direction) |url=http://www.filmiclub.com/movie/raja-nandini-1958-telugu-movie |website=Filmiclub}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਨੂੰ [[ਐਨ.ਟੀ. ਰਾਮਾ ਰਾਓ]] ਅਤੇ [[ਅੰਜਲੀ ਦੇਵੀ]], &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Raja Nandini (Cast &amp; Crew) |url=http://www.gomolo.com/rajanandhini-movie/15817 |website=gomolo.com |access-date=2023-02-28 |archive-date=2018-03-31 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180331173800/http://www.gomolo.com/rajanandhini-movie/15817 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਨੇ ਟੀਵੀ ਰਾਜੂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗੀਤਬੱਧ ਕੀਤਾ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Raja Nandini (Review) |url=https://spicyonion.com/title/raja-nandini-telugu-movie/ |website=Spicy Onion |access-date=2023-02-28 |archive-date=2023-02-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230228144409/https://spicyonion.com/title/raja-nandini-telugu-movie/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਅਦਾਕਾਰੀ ==

* ਜਯਾ ਚੰਦਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ [[ਐਨ.ਟੀ. ਰਾਮਾ ਰਾਓ|ਐਨ.ਟੀ ਰਾਮਾ ਰਾਓ]]
* [[ਅੰਜਲੀ ਦੇਵੀ]] ਰਮਣੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ
* ਤਿਰੁਮਾਲਾ ਨਾਇਕ ਵਜੋਂ ਰਾਜਨਲਾ
* ਰਾਮਰਾਜੁ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗੁਮਾਦੀ
* ਰੇਲੰਗੀ ਗਜਪਤੀ ਵਜੋਂ
* ਆਰ. ਨਾਗੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ ਕੀਰਤੀ ਵਜੋਂ
* ਭੂਪਤੀ ਵਜੋਂ ਮਹਾਂਕਾਲੀ ਵੈਂਕਈਆ
* ਕੇਵੀਐਸ ਸ਼ਰਮਾ ਰਾਜਾ ਗੁਰੂ ਸਦਾਨੰਦ ਸਵਾਮੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ
* ਜੀ. ਵਰਲਕਸ਼ਮੀ ਵਿਮਲਾ ਵਜੋਂ
* ਮੇਨਕਾ ਵਜੋਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕੁਮਾਰੀ
* ਸ਼੍ਰੀਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗਿਰਿਜਾ
* ਹੇਮਲਤਾ ਮਹਾਰਾਣੀ ਸੁਮਿਤਰਾ ਦੇਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ

== ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਨੰਬਰ
!ਗੀਤ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ
!ਗਾਇਕ
|-
|1
|&quot;ਹਰ ਹਰ ਪੁਰਾਹਾਰਾ&quot;
|ਐਮ.ਐਸ. ਰਾਮਾ ਰਾਓ
|-
|2
|&quot;ਚਿੱਕਵੁਲੇਰਾ ਚੱਕਨੀ ਰਾਜਾ&quot;
|ਜਿੱਕੀ
|-
|3
|&quot;ਨੀ ਮੇਦਾ ਮਨਸਾਇਰਾ&quot;
|ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ
|-
|4
|&quot;ਸ਼੍ਰੀਗਿਰੀਲਿੰਗ ਸ਼ਿਵਗੁਰੂਲਿੰਗ&quot;
|ਪੀਠਾਪੁਰਮ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ
|-
|5
|&quot;ਕਾਧਾ ਨਾਕੂ ਤੇਲੂਸੋਈ&quot;
|ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ
|-
|6
|&quot;ਕੋਮਾ ਮੀਡਾ ਕੋਇਲਾ&quot;
|ਜਿੱਕੀ
|-
|7
|&quot;ਰੰਗਲੀ ਰੌਟਾਂਟੇ&quot;
|ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ
|-
|8
|&quot;ਨੀਨੇ ਨਿਨੇ&quot;
|ਜਿੱਕੀ
|-
|9
|&quot;ਅੰਡਾਲੂ ਚਿੰਦੂ ਸੀਮਾ&quot;
|ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਜਿੱਕੀ
|-
|10
|&quot;ਨਿਤਾਨਾ ਚਿੰਨਾਵੋਡਾ&quot;
|ਜਿੱਕੀ
|-
|11
|&quot;ਚੇਨਗੁਨਾ ਏਗੀਰੇ&quot;
|ਜਿੱਕੀ
|-
|12
|&quot;ਯੇਡੂਕੋ ਚੇਪਪਲੇਨੁ&quot;
|ਪੀਠਾਪੁਰਮ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ
|-
|13
|&quot;ਜਲਾਰੂਪਾ ਮਰੁਦੂਪਾਨੀ&quot;
|
|}
{{Infobox album
| name         = ਰਾਜਾ ਨੰਦਿਨੀ
| type         = ਫ਼ਿਲਮ
| artist       = [[ਟੀ.ਵੀ. ਰਾਜੂ]]
| cover        = 
| alt          = 
| released     = 1958
| recorded     = 
| venue        = 
| studio       = 
| genre        = ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਲੜੀ
| length       = 
| label        = 
| producer     = [[ਟੀ. ਵੀ. ਰਾਜੂ]]
| prev_title   = 
| prev_year    = 
| next_title   = 
| next_year    = 
}}
[[Category:Articles with hAudio microformats]]
[[Category:Album infoboxes lacking a cover]]
[[Category:Album articles lacking alt text for covers]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}</text>
      <sha1>f8np4hd18bfd97n0ol7qcdd31dzb31m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਨੋਰਮਾ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154440</id>
    <revision>
      <id>776158</id>
      <parentid>775852</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:14:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776158</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4985" sha1="1ko9g956kxqefn9mp2hgr5m6e1x09zp" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| image               = 
| name                = ਮਨੋਰਮਾ ਸਿੰਘ
| caption             = 
| birth_date = {{birth date|df=y|1938|08|23}}
| birth_place         = ਕਲਿਆਣਪੁਰ ਪਿੰਡ, ਮੁੰਗੇਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, [[ਬਿਹਾਰ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ]]
| residence           = 
| death_date = {{death date and age|df=y|2024|12|08|1938|08|23}}
| death_place         = [[ਪਟਨਾ]], [[ਬਿਹਾਰ]], ਭਾਰਤ
| office1             = [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ]], [[ਲੋਕ ਸਭਾ]]
| constituency1       = ਬਾਂਕਾ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)
| termstart1          = 1984
| termend1            = 1985
| predecessor1        = [[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ]]
| successor1          = ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ
| termstart2          = 1986
| termend2            = 1989
| predecessor2        = [[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ
| party               = [[ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ]]
| spouse              = [[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ]]
| children            = 
| website             = 
| footnotes           = 
| date                = 
| year                = 
| source              = 
}}

'''ਮਨੋਰਮਾ ਸਿੰਘ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ: '''Manorama Singh''') ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰਹੂਮ ਪਤੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ 1980 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ [[ਬਿਹਾਰ]] ਦੇ ਬਾਂਕਾ ਤੋਂ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Lok Sabha Members Bioprofile |url=http://164.100.47.194/loksabha/writereaddata/biodata_1_12/3182.htm |access-date=22 November 2017 |publisher=[[Lok Sabha]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=6 October 2013 |title=Bihar's biwi brigade |url=https://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-times/deep-focus/Bihars-biwi-brigade/articleshow/23601794.cms |access-date=22 November 2017 |website=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BakshiSharma1998&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=1nC4bFLgK4AC&amp;pg=PA101|title=Contemporary Political Leadership in India: George Fernandes, Defence Minister of India|last=Shiri Ram Bakshi|last2=Sita Ram Sharma|last3=S. Gajrani|publisher=APH Publishing|year=1998|isbn=978-81-7024-999-3|pages=101–|access-date=22 November 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=NYIMAQAAMAAJ|title=India Today|publisher=Living Media India Pvt. Limited|year=1987|page=33|access-date=22 November 2017}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ 1984 ਵਿਚ ਬਾਂਕਾ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ 1985 ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ 'ਤੇ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1986 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1986 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1986 ਦੀ ਬਾਂਕਾ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ [[ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਂਡਿਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ 156,853 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 186,237 ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Details of Bye Elections from 1952 to 1995 |url=http://eci.nic.in/eci_main/ByeElection/Bye-ele-results52-95.xlsx |access-date=13 September 2017 |publisher=ECI, New Delhi}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 1989, 1991 ਅਤੇ 1996 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਬਾਂਕਾ ਤੋਂ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Banka Lok Sabha Election Result - Parliamentary Constituency |url=https://resultuniversity.com/election/banka-lok-sabha}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ 8 ਦਸੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਪਟਨਾ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ 86 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;[https://www.livehindustan.com/bihar/madhepura/story-former-mp-manorama-singh-passes-away-at-92-bihar-mourns-loss-201733657077349.amp.html बांका की पूर्व सांसद मनोरमा सिंह का निधन, जिले में शोक की लहर]{{in lang|hi}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [http://164.100.47.194/loksabha/writereaddata/biodata_1_12/3182.htm ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਜੀਵਨੀ ਸੰਬੰਧੀ ਸਕੈਚ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1938]]</text>
      <sha1>1ko9g956kxqefn9mp2hgr5m6e1x09zp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776159</id>
      <parentid>776158</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:14:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਮੌਤ 2024]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776159</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5026" sha1="bpwqz1mrgv4xuuqzf0wnj0uu0q8ma1w" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| image               = 
| name                = ਮਨੋਰਮਾ ਸਿੰਘ
| caption             = 
| birth_date = {{birth date|df=y|1938|08|23}}
| birth_place         = ਕਲਿਆਣਪੁਰ ਪਿੰਡ, ਮੁੰਗੇਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, [[ਬਿਹਾਰ]], [[ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ]]
| residence           = 
| death_date = {{death date and age|df=y|2024|12|08|1938|08|23}}
| death_place         = [[ਪਟਨਾ]], [[ਬਿਹਾਰ]], ਭਾਰਤ
| office1             = [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ]], [[ਲੋਕ ਸਭਾ]]
| constituency1       = ਬਾਂਕਾ (ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕਾ)
| termstart1          = 1984
| termend1            = 1985
| predecessor1        = [[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ]]
| successor1          = ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ
| termstart2          = 1986
| termend2            = 1989
| predecessor2        = [[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ]]
| successor2          = ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ
| party               = [[ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ]]
| spouse              = [[ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ]]
| children            = 
| website             = 
| footnotes           = 
| date                = 
| year                = 
| source              = 
}}

'''ਮਨੋਰਮਾ ਸਿੰਘ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ]] ਵਿੱਚ: '''Manorama Singh''') ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰਹੂਮ ਪਤੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਸਿੰਘ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ 1980 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ [[ਬਿਹਾਰ]] ਦੇ ਬਾਂਕਾ ਤੋਂ [[ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Lok Sabha Members Bioprofile |url=http://164.100.47.194/loksabha/writereaddata/biodata_1_12/3182.htm |access-date=22 November 2017 |publisher=[[Lok Sabha]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=6 October 2013 |title=Bihar's biwi brigade |url=https://timesofindia.indiatimes.com/home/sunday-times/deep-focus/Bihars-biwi-brigade/articleshow/23601794.cms |access-date=22 November 2017 |website=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BakshiSharma1998&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=1nC4bFLgK4AC&amp;pg=PA101|title=Contemporary Political Leadership in India: George Fernandes, Defence Minister of India|last=Shiri Ram Bakshi|last2=Sita Ram Sharma|last3=S. Gajrani|publisher=APH Publishing|year=1998|isbn=978-81-7024-999-3|pages=101–|access-date=22 November 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=NYIMAQAAMAAJ|title=India Today|publisher=Living Media India Pvt. Limited|year=1987|page=33|access-date=22 November 2017}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ 1984 ਵਿਚ ਬਾਂਕਾ ਤੋਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ 1985 ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਮੰਤਰੀ ਬਣਾਏ ਜਾਣ 'ਤੇ ਸੀਟ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। 1986 ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1986 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1986 ਦੀ ਬਾਂਕਾ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ [[ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ]] ਦੇ ਜਾਰਜ ਫਰਨਾਂਡਿਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ 156,853 ਵੋਟਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ 186,237 ਵੋਟਾਂ ਨਾਲ ਜਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Details of Bye Elections from 1952 to 1995 |url=http://eci.nic.in/eci_main/ByeElection/Bye-ele-results52-95.xlsx |access-date=13 September 2017 |publisher=ECI, New Delhi}}&lt;/ref&gt; ਉਹ 1989, 1991 ਅਤੇ 1996 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਬਾਂਕਾ ਤੋਂ ਚੋਣ ਹਾਰ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Banka Lok Sabha Election Result - Parliamentary Constituency |url=https://resultuniversity.com/election/banka-lok-sabha}}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੌਤ 8 ਦਸੰਬਰ 2024 ਨੂੰ [[ਪਟਨਾ]], [[ਬਿਹਾਰ]] ਵਿੱਚ 86 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;[https://www.livehindustan.com/bihar/madhepura/story-former-mp-manorama-singh-passes-away-at-92-bihar-mourns-loss-201733657077349.amp.html बांका की पूर्व सांसद मनोरमा सिंह का निधन, जिले में शोक की लहर]{{in lang|hi}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [http://164.100.47.194/loksabha/writereaddata/biodata_1_12/3182.htm ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਦੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕਾਰਤ ਜੀਵਨੀ ਸੰਬੰਧੀ ਸਕੈਚ]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1938]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 2024]]</text>
      <sha1>bpwqz1mrgv4xuuqzf0wnj0uu0q8ma1w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸਵਰੂਪ ਸੰਪਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154500</id>
    <revision>
      <id>776116</id>
      <parentid>757178</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T06:36:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776116</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8754" sha1="ackjaxlnje86mdia71j6jcvlv9c5kft" xml:space="preserve">
{{Infobox pageant titleholder|name=ਡਾ. ਸਵਰੂਪ ਰਾਵਲ|image=Swaroop Sampat.jpg|caption=2014 ਵਿਚ ਸਵਰੂਪ ਰਾਵਲ|imagesize=|birth_date={{birth date and age|df=yes|1958|11|3}}|birth_place=[[ਗੁਜਰਾਤ]], ਬੰਬੇ ਰਾਜ, [[ਭਾਰਤ]]|birth_name=ਸਵਰੂਪ ਸੰਪਤ|star sign=|spouse=ਪਰੇਸ਼ ਰਾਵਲ|occupation=ਅਦਾਕਾਰਾ, ਮਾਡਲ, ਨਿਰਮਾਤਾ|title=ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸ 1979|competitions=ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 1979 - (ਜੇਤੂ)|alma_mater=ਵਰਸੇਸਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|children=2}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਡਾ. ਸਵਰੂਪ ਰਾਵਲ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Dr. Swaroop Rawal;''' '''ਸੰਪਤ'''; ਜਨਮ 3 ਨਵੰਬਰ 1958) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਕਈ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ''ਨਰਮ ਗਰਮ'' ਅਤੇ ''ਨਖੁਦਾ'' ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ''ਯੇ ਜੋ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ'' ਵਰਗੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸੀਰੀਅਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Swaroop Sampat |url=http://www.imdb.com/name/nm0760045/ |website=IMDb}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 1979 ਵਿੱਚ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=1980-1971 - Beauty Pageants - Indiatimes |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-winners-2012-1964/1980-1971/articleshow/5022042.cms |website=Femina Miss India |access-date=2023-03-01 |archive-date=2023-05-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230529024626/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-winners-2012-1964/1980-1971/articleshow/5022042.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 1979 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਦੀ]] ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Recipe&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/the-right-recipe/article2243650.ece|title=The right recipe|date=14 April 2007|work=The Hindu|access-date=29 May 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Swaroop_Sampat_and_Paresh_Rawal.jpg|right|thumb| ਫਿਲਮ &quot;ਓਏ ਲੱਕੀ ..ਲੱਕੀ ਓਏ&quot; ਦੀ ਸਕ੍ਰੀਨਿੰਗ 'ਤੇ ਪਰੇਸ਼ ਰਾਵਲ ਅਤੇ ਸਵਰੂਪ ਸੰਪਤ!]]
ਸਵਰੂਪ ਨੇ ਵਰਸੇਸਟਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=University of Worcester - TV SOAP STAR?S PhD RESEARCH BENEFITING CHILDREN WITH SPECIAL NEEDS |url=http://www.worcester.ac.uk/about/news/6755.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071024180747/http://www.worcester.ac.uk/about/news/6755.html |archive-date=2007-10-24 |access-date=2009-11-03}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ  ਪੀ.ਐਚ.ਡੀ. ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Swaroop Sampat-Profile |url=http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/8115924.cms?curpg=2 |access-date=7 April 2015 |website=indiatimes.com |archive-date=29 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150429044606/http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/8115924.cms?curpg=2 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਸਿੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਡਰਾਮੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ 'ਤੇ ਆਪਣਾ ਡਾਕਟਰੇਟ ਥੀਸਿਸ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{Cite web |title=Teaching life skills is now her role &amp;#124; Ahmedabad News - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/ahmedabad/Teaching-life-skills-is-now-her-role/articleshow/5158046.cms |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

== ਐਕਟਿੰਗ ਕਰੀਅਰ ==
ਸਵਰੂਪ ਸੰਪਤ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਟੀਵੀ ਕਾਮੇਡੀ ਸ਼ੋਅ ''ਯੇ ਜੋ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ'' ਨਾਲ ਸਫਲ ਹੋਇਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਸ਼ਫੀ ਇਨਾਮਦਾਰ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੀਰੀਅਲ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ''ਯੇ ਜੋ ਹੈ ਜ਼ਿੰਦਗੀ'' ਦੀ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਬਹੁਤ ਦਿਲ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਵਾਲੀ ਲਗਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਯਕੀਨ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਦਗੀ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਫੈਸਲਾ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਹ ਖੁਸ਼ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੀਰੀਅਲ ਇੱਕ ਆਲ ਟਾਈਮ ਹਿੱਟ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਕਮਲ ਹਾਸਨ - ਰੀਨਾ ਰਾਏ ਸਟਾਰਰ ''ਕਰਿਸ਼ਮਾ'' ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ।

ਸਵਰੂਪ ਨੇ [[ਕੁਮਕੁਮ]] ਕੰਪਨੀ ''ਸ਼੍ਰਿੰਗਾਰ'' ਲਈ ਮਾਡਲਿੰਗ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਅਪਾਹਜ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਐਕਟਿੰਗ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ।

== ਹੋਰ ਕੰਮ ==
ਉਹ ਇੱਕ ਟ੍ਰੇਨਰ ਹੈ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਲਈ ਇਹ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਲਈ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨ ਲਈ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;auto&quot;/&gt;

ਉਸ ਨੂੰ [[ਗੁਜਰਾਤ]] ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ|ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ]] ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਵਿਦਿਅਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Narendra Modi Selects Actor Swaroop Sampat as Educational Program Head &amp;#124; GroundReport |url=http://www.groundreport.com/Arts_and_Culture/Gujarat-Chief-Minister-Narendra-Modi-selected-Acto_4/2885564 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091116171239/http://www.groundreport.com/Arts_and_Culture/Gujarat-Chief-Minister-Narendra-Modi-selected-Acto_4/2885564 |archive-date=2009-11-16 |access-date=2009-11-03}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੇ 179 ਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ 10,000 ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਰਕੀ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਗਲੋਬਲ ਟੀਚਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਲਈ ਚੋਟੀ ਦੇ 10 ਗਲੋਬਲ ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 November 2020 |title=મુકેશ અંબાણીથી ઓછી સંપતિ નથી પરેશ રાવલની પત્ની હિરોઈને પણ ટક્કર આપે છે… {{!}} Rahasya |url=https://rahasya.onlinestauts.com/paresh-raval-wife/ |access-date=2021-03-25 |language=en-US |archive-date=2021-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210512160829/https://rahasya.onlinestauts.com/paresh-raval-wife/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਸਵਰੂਪ ਦਾ ਵਿਆਹ ਅਭਿਨੇਤਾ [[ਪਰੇਸ਼ ਰਾਵਲ]] ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਅਭਿਨੈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੇਟੇ ਹਨ, ਅਨਿਰੁੱਧ ਅਤੇ ਆਦਿਤਿਆ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1958]]</text>
      <sha1>ackjaxlnje86mdia71j6jcvlv9c5kft</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਾਨਸੀ ਮੋਗੇ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154524</id>
    <revision>
      <id>776071</id>
      <parentid>644463</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:17:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776071</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6585" sha1="2s05y1vu1cdtaws3ag1pjqk5mq1db1x" xml:space="preserve">{{Infobox pageant titleholder|name=ਮਾਨਸੀ ਮੋਗੇ|image=Manasi Moghe.jpg|birth_name=ਮਾਨਸੀ ਮੋਗੇ|birth_date={{Birth date and age|df=yes|1991|8|29}}|birth_place=[[ਇੰਦੌਰ]], [[ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], [[ਭਾਰਤ]]|height=5'8&quot;|hair_color=ਕਾਲਾ|eye_color=ਕਾਲਾ|title=ਮਿਸ ਦੀਵਾ ਯੂਨੀਵਰਸ 2013|competitions=}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਮਾਨਸੀ ਮੋਗੇ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Manasi Moghe;''' ਜਨਮ 29 ਅਗਸਤ 1991) ਇੱਕ ਖਿਤਾਬਧਾਰਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਮਿਸ ਦਿਵਾ ਯੂਨੀਵਰਸ 2013 ਦਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Manasi Moghe crowned as Winner of Miss Indian Diva 2013 |url=http://news.biharprabha.com/2013/09/manasi-moghe-crowned-as-winner-of-miss-indian-diva-2013/ |access-date=6 September 2013}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ 9 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ [[ਮਾਸਕੋ]], [[ਰੂਸ]] ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 2013 ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ|ਭਾਰਤ ਦੀ]] ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Miss Diva 2013: Manasi Moghe wins the title - Beauty Pageants - Indiatimes |url=http://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/archives/Miss-Diva-2013-Manasi-Moghe-wins-the-title/articleshow/22344727.cms |access-date=2023-03-01 |archive-date=2013-11-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109215845/http://beautypageants.indiatimes.com/miss-diva/archives/Miss-Diva-2013-Manasi-Moghe-wins-the-title/articleshow/22344727.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਮਨਪਸੰਦ ਵਜੋਂ, ਉਸਨੇ 5ਵੀਂ ਰਨਰ-ਅੱਪ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 10 ਫਾਈਨਲਿਸਟ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਈ।

== ਸ਼ੁਰੁਆਤੀ ਜੀਵਨ ==
ਮਾਨਸੀ ਮੋਗੇ ਦਾ ਜਨਮ [[ਇੰਦੌਰ]], [[ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ|ਮਰਾਠੀ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼੍ਰੀ ਸੱਤਿਆ ਸਾਈਂ ਵਿਦਿਆ ਵਿਹਾਰ, ਇੰਦੌਰ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।

== ਸੁੰਦਰਤਾ ਮੁਕਾਬਲੇ ==

=== ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 2013 ===
ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 2013 ਪੇਜੈਂਟ ਕ੍ਰੋਕਸ ਸਿਟੀ ਹਾਲ, ਮਾਸਕੋ, ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਨਾਲੇ 9 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਨਸੀ ਮੋਘੇ ਨੂੰ ਪੰਜਵੇਂ ਰਨਰ-ਅੱਪ ਵਜੋਂ ਚੋਟੀ ਦੇ 10 ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

=== ਮਿਸ ਦੀਵਾ - 2013 ===
[[ਤਸਵੀਰ:MIss_Diva_2013_Manasi_Moghe.jpg|thumb|427x427px| 2013 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਮਿਸ ਦੀਵਾ ਯੂਨੀਵਰਸ ਦਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਨਸੀ ਮੋਗੇ।]]
ਮਿਸ ਦੀਵਾ - 2013 ਫਾਈਨਲ, 5 ਸਤੰਬਰ 2013 ਨੂੰ ਵੀਰਵਾਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੋਟਲ ਵੈਸਟਨ ਮੁੰਬਈ ਗਾਰਡਨ ਸਿਟੀ ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੀ ਮੋਘੇ ਸਮੇਤ 14 ਫਾਈਨਲਿਸਟ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਜ਼ਰ ਆਏ।

ਮਾਨਸੀ ਮੋਘੇ ਨੂੰ ਮਿਸ ਦੀਵਾ ਯੂਨੀਵਰਸ 2013 ਦਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰਲੀਨ ਗਰੇਵਾਲ ਨੂੰ ਮਿਸ ਦੀਵਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2013 ਅਤੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਰਾਣਾ ਨੂੰ ਮਿਸ ਦੀਵਾ ਏਸ਼ੀਆ ਪੈਸੀਫਿਕ ਵਰਲਡ 2013 ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ।

ਮਾਨਸੀ ਨੇ ਫਿਰ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 2013 ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ, ਚੋਟੀ ਦੇ 10 ਵਿੱਚ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

=== ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 2013 ===
ਮਾਨਸੀ ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 2013 ਦੇ 21 ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪੇਜੈਂਟ ਵਿੱਚ ਵਾਈਲਡ ਕਾਰਡ ਐਂਟਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਮਿਸ ਐਕਟਿਵ ਉਪ-ਟਾਈਟਲ ਜਿੱਤਿਆ।

== ਫਿਲਮ ਕੈਰੀਅਰ ==
ਮਾਨਸੀ ਨੇ ਸਾਲ 2014 ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ''ਬੁਗਦੀ ਮਾਂਜ਼ੀ ਸੰਦਲੀ ਗਾ'' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਿਨੇਮਿਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕਸ਼ਯਪ ਪਰੂਲੇਕਰ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਉਹ ਸਤੀਸ਼ ਰਾਜਵਾੜੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਮਰਾਠੀ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਅੰਕੁਸ਼ ਚੌਧਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=First song 'Ogha Oghani ' from Manasi Moghe's 'Autograph' out now! - Beauty Pageants - Indiatimes |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/first-song-ogha-oghani-from-manasi-moghes-autograph-out-now/articleshow/95822028.cms |access-date=2022-12-07 |website=Femina Miss India |archive-date=2022-12-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221207140018/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-universe/first-song-ogha-oghani-from-manasi-moghes-autograph-out-now/articleshow/95822028.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਰਾਠੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1991]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>2s05y1vu1cdtaws3ag1pjqk5mq1db1x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੋਨੂੰ ਵਾਲੀਆ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154525</id>
    <revision>
      <id>776147</id>
      <parentid>644467</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:02:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776147</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6955" sha1="dsu8af5qcrufen1xs2lftu859rl412a" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਸੋਨੂੰ ਵਾਲੀਆ
| image              = SonuWalia02.jpg
| image_size         = 
| caption            = ਮਾਰਚ 2013 ਵਿੱਚ ਸੋਨੂੰ ਵਾਲੀਆ
| birth_name         = 
| birth_date         = {{Birth date and age|df=yes|1964|2|19}}
| birth_place        = [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]], [[ਭਾਰਤ]]
| occupation         = ਅਦਾਕਾਰਾ
| spouse             = ਸੂਰਿਆ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ
| awards             = ''ਖੂਨ ਭਰੀ ਮਾਂਗ'' (1988) ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਵਾਰਡ
}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਸੋਨੂੰ ਵਾਲੀਆ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Sonu Walia;''' ਜਨਮ 19 ਫਰਵਰੀ 1964) ਇੱਕ [[ਬਾਲੀਵੁੱਡ]] ਅਭਿਨੇਤਰੀ, ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਮਾਡਲ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=BHATTACHARYA |first=ROSHMILA |title=Why Sonu Walia QUIT FILMS |url=https://www.rediff.com/movies/report/why-sonu-walia-quit-films/20211014.htm |access-date=7 May 2022 |website=Rediff |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=#Throwback: When stunner Sonu Walia was crowned Miss India 1985 - BeautyPageants |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/Throwback-When-stunner-Sonu-Walia-was-crowned-Miss-India-1985/eventshow/47720927.cms |access-date=7 May 2022 |website=Femina Miss India |archive-date=18 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230218183802/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/throwback-when-stunner-sonu-walia-was-crowned-miss-india-1985/eventshow/47720927.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਂ ਸੰਜੀਤ ਕੌਰ ਵਾਲੀਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2 October 2021 |title=Nostalgia with Sonu Walia: &quot;When I was 22, I signed my first autograph on top of the Eiffel Tower!&quot; |url=https://www.hindustantimes.com/lifestyle/brunch/nostalgia-with-sonu-walia-when-i-was-22-i-signed-my-first-autograph-on-top-of-the-eiffel-tower-101633193707062.html |access-date=7 May 2022 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; 1989 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ ''ਖੂਨ ਭਾਰੀ ਮਾਂਗ'' (1988) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਦਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਵਾਲੀਆ ਨੇ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਡਲਿੰਗ ਕੀਤੀ।

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਵਾਲੀਆ ਨੇ 1985 ਵਿੱਚ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ &lt;ref&gt;{{Cite web |year=2013 |title=Snapshot: You won't believe how actress Sonu Walia looks now! |url=http://ibnlive.in.com/news/snapshot-you-wont-believe-how-actress-sonu-walia-looks-now/378968-66.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130318024741/http://ibnlive.in.com/news/snapshot-you-wont-believe-how-actress-sonu-walia-looks-now/378968-66.html |archive-date=18 March 2013 |access-date=30 July 2013 |website=ibnlive.in.com |quote=the 1985 Miss India beauty pageant winner}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਮਿਸ ਯੂਨੀਵਰਸ 1985 ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਗਈ। ਉਸਨੇ [[ਜੂਹੀ ਚਾਵਲਾ]], ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 1984 ਤੋਂ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਅਤੇ, ਆਪਣੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1986 ਵਿੱਚ [[ਮੇਹਰ ਜੇਸੀਆ]] ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਤਾਜ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ।

1988 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ ''ਅਕਰਸ਼ਨ'' ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਸਾਲ, ਉਸਨੇ ''ਖੂਨ ਭਰੀ ਮਾਂਗ'' ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਸਰਵੋਤਮ ਸਹਾਇਕ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਦਾ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ [[ਰੇਖਾ]] ਅਤੇ ਕਬੀਰ ਬੇਦੀ ਵੀ ਸਨ।

1988 ਤੋਂ, ਉਸਨੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਕਥਾ ਟੀਵੀ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਬਬਰਵਾਹਨ ਦੀ ਮਾਂ ਮਹਾਰਾਣੀ [[ਚਿਤ੍ਰੰਗਦਾ|ਚਿਤਰਾਂਗਧਾ]] ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸਨੇ [[ਟੌਮ ਅਲਟਰ]] ਅਤੇ ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ''ਬੇਤਾਲ ਪਚੀਸੀ'' ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਅਲ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਵਾਲੀਆ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ,&lt;ref&gt;{{Cite web |year=2012 |title=Where is the bombshell Sonu Walia now? |url=http://www.hindustantimes.com/News-Feed/Entertainment/Where-is-the-bombshell-Sonu-Walia-now/Article1-968763.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121213024913/http://www.hindustantimes.com/News-Feed/Entertainment/Where-is-the-bombshell-Sonu-Walia-now/Article1-968763.aspx |archive-date=13 December 2012 |access-date=30 July 2013 |website=Hindustan Times |quote=married (to hotelier Surya Prakash)}}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਐਨਆਰਆਈ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਹੋਟਲ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Exclusive! Sonu Walia: I got closer to my husband because of Lata Mangeshkar - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/exclusive-sonu-walia-i-got-closer-to-my-husband-because-of-lata-mangeshkar/articleshow/89430562.cms |access-date=7 May 2022 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; 2009 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.hindustantimes.com/entertainment/where-is-the-bombshell-sonu-walia-now/story-wLTKdpkd4gdxMFsxN3yfEM.html|title=Where is the bombshell Sonu Walia now?|date=5 December 2012|work=Hindustan Times|access-date=7 January 2018|language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫ਼ਿਲਮਫ਼ੇਅਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੇਤਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1964]]</text>
      <sha1>dsu8af5qcrufen1xs2lftu859rl412a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਾਨਿਆ ਮਿਸ਼ਰਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154536</id>
    <revision>
      <id>776114</id>
      <parentid>644495</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T04:24:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776114</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7886" sha1="f2sysbjejixmy6s7rw3mznwxd2alzkn" xml:space="preserve"> {{Infobox pageant titleholder|image=VanyaMishra.jpg|caption=|name=ਵਾਨਿਆ ਮਿਸ਼ਰਾ|birth_date={{Birth date and age|df=yes|1992|2|27}}|birth_place=[[ਜਲੰਧਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ]]|height={{convert|172|cm|ftin}}|occupation=ਉਦਮੀ|education=IIM ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ, ਪੰਜਾਬ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ|website=|title=ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਵਰਲਡ 2012|competitions=}}

'''ਵਾਨਿਆ ਮਿਸ਼ਰਾ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Vanya Mishra;''' ਜਨਮ 27 ਫਰਵਰੀ 1992) ਇੱਕ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਉਦਯੋਗਪਤੀ, ਸਾਬਕਾ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰਤਾ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬਧਾਰਕ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ 2012 ਵਿੱਚ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਵਰਲਡ ਦਾ]] ਤਾਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://indiatoday.intoday.in/story/vanya-mishra-crowned-miss-india-world-2012/1/182682.html|title=Vanya Mishra crowned Miss India World, 2012|date=2 April 2012|work=India Today|access-date=15 August 2016}}&lt;/ref&gt;

ਵਾਨਿਆ ਦਾ ਜਨਮ [[ਜਲੰਧਰ]], [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਪੰਜਾਬ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ]] ਤੋਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/Miss-India-changed-my-life-completely-Vanya-Mishra/articleshow/36763146.cms|title=Miss India changed my life completely: Vanya Mishra - Beauty Pageants - Indiatimes|last=Sashidhar|date=23 June 2014|work=Times of India|access-date=15 August 2016}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਦਸੰਬਰ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/chandigarh/Punjab-Engineering-College-students-eager-to-welcome-Vanya-Mishra-back/articleshow/12498814.cms|title=Punjab Engineering College students eager to welcome Vanya Mishra back|last=Miglani|first=Meha|date=2 April 2012|work=Times of India|access-date=21 February 2017}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਅਗਸਤ 2012 ਵਿੱਚ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਵਰਲਡ 2012 ਈਵੈਂਟ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ 5ਵੇਂ ਰੈਂਕ 'ਤੇ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Miss World 2012: Vanya Mishra loses the pageant to Miss China |url=http://zeenews.india.com/entertainment/celebrity/miss-world-2012-vanya-mishra-loses-the-crown-to-miss-china_117392.htm |access-date=2012-08-20}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ ਐਂਡਰਾਇਡ 'ਤੇ ਲਾਂਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਆਪਣੇ ਫੈਸ਼ਨ ਖੋਜ ਪੋਰਟਲ, ਸਮਰਲੇਬਲ ਦੀ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://economictimes.indiatimes.com/small-biz/money/gurgaon-based-summerlabel-raises-angel-funding/articleshow/57492463.cms|title=Gurgaon-based SummerLabel raises angel funding|last=Khan|first=Taslima|date=6 March 2017|work=The Economic Times|access-date=9 April 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਵਾਨਿਆ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦਾ ਜਨਮ 27 ਫਰਵਰੀ 1992 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਪੰਜਾਬ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ]] (ਪੀ.ਈ.ਸੀ.) ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਉਸਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਬੈਚਲਰ ਆਫ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਡਿਗਰੀ, ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਜੋਂ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕੀਤੀ। 2022 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, IIM ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਤੋਂ ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਐਮਬੀਏ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।

ਵਾਨੀਆ ਨੂੰ [[ਪੰਜਾਬ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ|ਪੰਜਾਬ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ]] ਵੱਲੋਂ ਮੋਸਟ ਡਿਸਟਿੰਗੂਸ਼ਡ ਸਟੂਡੈਂਟ ਐਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ [[ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ]] ਐਕਸੀਲੈਂਸ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਸ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ]]  30 ਅੰਡਰ 30 ਦੇ ਤਹਿਤ ਨੌਜਵਾਨ ਅਚੀਵਰਸ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੇਟ ਵੂਮੈਨ ਅਚੀਵਰਸ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਕ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਵਿਜੇਤਾ ਅਤੇ ਉੱਦਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ 'ਤੇ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਦਿੱਲੀ|IIT ਦਿੱਲੀ]], IIM ਬੰਗਲੌਰ, [[ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਰੁੜਕੀ|IIT ਰੁੜਕੀ]], [[ਬਿਰਲਾ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਸੰਸਥਾ|BITS-ਪਿਲਾਨੀ]] ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਮਹਿਮਾਨ ਵਜੋਂ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਯੁਵਾ ਰਾਜਦੂਤ ਵਜੋਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਭਾਸ਼ਣ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸ਼ੋਅ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ NIFD ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰਾਂ ਨੂੰ ਫੈਸ਼ਨ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪੋਇਟਸ ਐਂਡ ਕੁਆਂਟਸ ਨੇ ਸਾਲ 2021-22 ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਪਸੰਦੀਦਾ 12 ਐਮਬੀਏ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਦੂਜਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1992]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>f2sysbjejixmy6s7rw3mznwxd2alzkn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇਸਾਈ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154954</id>
    <revision>
      <id>776115</id>
      <parentid>756668</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T05:18:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776115</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8563" sha1="n3ucxc7b1kdc2uhcwua6olvwwqirdaw" xml:space="preserve">
'''ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇਸਾਈ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;indiatimes.com&quot;&gt;{{Cite web |title=A model's shelf life is very small: Vaishali Desai |url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/A-models-shelf-life-is-very-small-Vaishali-Desai/articleshow/12867883.cms |access-date=27 March 2015 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਮਿਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Miss India Winners 2009 - 2001 - Indiatimes.com - Page23 |url=http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/7189876.cms?curpg=23 |access-date=27 March 2015 |website=The Times of India |archive-date=2 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402092907/http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/7189876.cms?curpg=23 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਫਿਲਮ ''ਕਲ ਕਿਸਨੇ ਦੇਖਾ'' ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕੀਤਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;indiatimes.com&quot; /&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇਸਾਈ ਇੱਕ ਗੁਜਰਾਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;jagran&quot;&gt;{{Cite news|url=http://post.jagran.com/vaishali-desai-to-play-journalist-in-meet-the-patels-1415345001|title=Vaishali Desai to play journalist in 'Meet The Patels'|date=7 November 2014|publisher=[[Dainik Jagran]]|location=Mumbai}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਮਨਮੋਹਨ ਦੇਸਾਈ ਦੀ ਪੋਤੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;jagran&quot; /&gt;

ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ [[ਬੰਗਲੌਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਕੂਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸੋਫੀਆ ਹਾਈ ਸਕੂਲ, ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਮਾਊਂਟ ਕਾਰਮਲ ਕਾਲਜ, ਬੰਗਲੌਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;Beauty&quot;&gt;{{Cite web |title=Vaishali Desai |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-winners-2012-1964/2010-2001/Vaishali-Desai/articleshow/7282996.cms |website=The Times of India |access-date=2023-03-02 |archive-date=2023-03-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230302132418/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-winners-2012-1964/2010-2001/Vaishali-Desai/articleshow/7282996.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਆਪਣੀ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਮਾਡਲਿੰਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਅਧਾਰ ਮੁੰਬਈ ਸ਼ਿਫਟ ਕਰ ਲਿਆ।

ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰੈਂਪ ਸ਼ੋਅ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਟਾਪ ਮਾਡਲ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ੋਅ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਚੌਦਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਬ੍ਰੇਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਪੌਂਡਸ ਡ੍ਰੀਮਫਲਾਵਰ ਟੈਲਕ ਲਈ ਉਸਦੇ ਪਹਿਲੇ ਵਪਾਰਕ ਨਾਲ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤਨਿਸ਼ਕ, ਕੰਪੈਕ, ਰੇਮੰਡਸ ਵਰਗੇ ਵਿਗਿਆਪਨਾਂ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੇ ਹਾਲਾਂਕਿ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਦਲ ਕੇ ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਦੇਸਾਈ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ''ਕਲ ਕਿਸਨੇ ਦੇਖਾ'' ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ''[[Similitude (short film)|ਸਿਮਲੀਟਿਊਡ]]'' ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਡਰਾਉਣੀ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ 23ਵੇਂ ਬੁਸਾਨ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਅਨ ਲਘੂ ਫਿਲਮ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਮਾਡਲਿੰਗ ਅਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ==
ਉਹ ਕੰਪੈਕ ਲੈਪਟਾਪ ਵਿਗਿਆਪਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰੇਮੰਡ ਵਿਗਿਆਪਨ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਉਹ ਨਫੀਸਾ ਅਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਹੋਰ ਤਨਿਸ਼ਕ ਵਿਗਿਆਪਨ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਵਰਨਮ ਆਇਲ ਅਤੇ ਪਾਵਰ ਡਿਟਰਜੈਂਟ ਵਰਗੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਪਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੂੰ ਸਨਫੀਸਟ ਲਈ [[ਸ਼ਾਹ ਰੁਖ ਖ਼ਾਨ|ਸ਼ਾਹਰੁਖ ਖਾਨ]] ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਪਨ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇੱਕ ਡਾਬਰ ਗੁਲਾਬਾਰੀ ਵਿਗਿਆਪਨ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੇ ਕੁਮਾਰ ਸਾਨੂ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਵੀਡੀਓ 'ਐਸਾ ਨਾ ਦੇਖੋ ਮੁਝੇ' ਗੀਤ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ [[ਯੁਫੋਰੀਆ (ਭਾਰਤੀ ਬੈਂਡ)|ਯੂਫੋਰੀਆ]] ਬੈਂਡ ਲਈ ਤਿੰਨ ਵੀਡੀਓ ਬਣਾਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Miss India Winners 2009 - 2001 - Indiatimes.com - Page23 |url=http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/7189876.cms?curpg=23 |access-date=27 March 2015 |website=The Times of India |archive-date=2 ਅਪ੍ਰੈਲ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402092907/http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/7189876.cms?curpg=23 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ &quot;ਸੋਨੀਆ&quot; ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ &quot; ਮਹਿਫੂਜ਼ &quot; ਆਈ ਜੋ ਪ੍ਰਦੀਪ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।

ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੇ ਇਲੀਟ ਲੁੱਕ ਆਫ ਦਿ ਈਅਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਦੂਜੀ ਰਨਰ-ਅੱਪ ਰਹੀ ਸੀ। ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਨੇ ਪੌਂਡ ਦੇ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਬਣਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਪੰਜ ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਫਿਰ ਉਸੇ ਸਾਲ [[ਟੋਕੀਓ]] ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਈ ਪਰ [[ਅੱਖ ਦੁਖਣੀ ਆਉਣੀ (Conjunctivitis)|ਕੰਨਜਕਟਿਵਾਇਟਿਸ]] ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੀ।

ਵੈਸ਼ਾਲੀ ਚੋਟੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰਾਂ ਲਈ ਰੈਂਪ ਸ਼ੋਅ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ [[ਲੈਕਮੇ ਫੈਸ਼ਨ ਵੀਕ]], ਢਾਕਾ ਫੈਸ਼ਨ ਵੀਕ, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਫੈਸ਼ਨ ਵੀਕ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਰੀਅਲ, ਮੋਸਚਿਨੋ, ਆਦਿ ਲਈ ਸ਼ੋਅ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਿੰਟ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕੀ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤੇ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* {{IMDB name|3197624}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੁੰਬਈ ਦੀਆਂ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੁਜਰਾਤੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]</text>
      <sha1>n3ucxc7b1kdc2uhcwua6olvwwqirdaw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਸੇਸ਼ਾਦਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>155349</id>
    <revision>
      <id>776092</id>
      <parentid>728257</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:20:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776092</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10028" sha1="h2dwysydyqkyfhxb4sbsglpacy73kgm" xml:space="preserve">
'''ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਸ਼ੇਸ਼ਾਦਰੀ''' ( {{IPA-hi|miːnaːkʂiː ʃeːʂaːdrɪ|pron}} ; ਜਨਮ 16 ਨਵੰਬਰ 1963) ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ [[ਭਾਰਤੀ ਲੋਕ|ਭਾਰਤੀ]] ਅਭਿਨੇਤਰੀ, ਮਾਡਲ ਅਤੇ ਡਾਂਸਰ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਅਤੇ [[ਤਮਿਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਤਾਮਿਲ]] ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਫਿਲਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਉਸਨੇ [[ਮਨੋਜ ਕੁਮਾਰ]] ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਮਿਤ ਫਿਲਮ ''ਪੇਂਟਰ ਬਾਬੂ'' (1983) ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਉਸਦੀ ਦੂਜੀ ਫਿਲਮ ''ਹੀਰੋ'' (1983) ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸਟਾਰਡਮ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ।

ਆਪਣੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰੀਅਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸ਼ੇਸ਼ਾਦਰੀ ਨੇ 1981 ਵਿੱਚ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ''ਈਵਜ਼ ਵੀਕਲੀ'' ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ&lt;ref name=&quot;Zeearticle&quot;&gt;{{Cite web |title=Actress missing from Action – Meenakshi Seshadri |url=http://zeenews.india.com/entertainment/slideshow/actresses-missing-from-action_161.html/7 |access-date=29 January 2012 |publisher=Zee News}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Miss India and their Bollywood breaks |url=http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/archives/Miss-Indias-and-their-Bollywood-breaks/articleshow/19103553.cms |access-date=25 June 2014 |archive-date=20 ਜੁਲਾਈ 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140720042534/http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/archives/Miss-Indias-and-their-Bollywood-breaks/articleshow/19103553.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਹ 1980 ਅਤੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ, ਉਸਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਨਿਪੁੰਨ ਡਾਂਸ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Boxofficeindia.com&quot; /&gt; ਉਸਨੂੰ ''ਹੀਰੋ'' (1983), ''ਆਂਧੀ-ਤੂਫਾਨ'' (1985), ''ਮੇਰੀ ਜੰਗ'' (1985), ''ਸਵਾਤੀ'' (1986), ''ਦਿਲਵਾਲਾ'' (1986), ''ਡਕੈਤ'' (1987), ''ਇਨਾਮ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ'' (1987), ''ਪਰਿਵਾਰ'' ਸਮੇਤ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। (1987), ''ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ'' (1988), ''ਮਹਾਦੇਵ'' (1989), ''ਅਵਾਰਗੀ'' (1990), ''ਜੁਰਮ'' (1990), ''ਘਾਇਲ'' (1990), ''ਘਰ ਹੋ ਤੋ ਐਸਾ'' (1990), ''ਦਾਮਿਨੀ'' (1993), ''ਡੁਏਟ'' (1994) ਅਤੇ ''ਘਟਕ'' (1996) )&lt;ref name=&quot;Boxofficeindia.com&quot;&gt;{{Cite web |last=Boxofficeindia.com |title=Top Actress |url=http://boxofficeindia.com/cpages.php?pageName=top_actress |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131017104803/http://boxofficeindia.com/cpages.php?pageName=top_actress |archive-date=17 October 2013}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ ''ਸਵਾਤੀ'' (1986), ''ਦਹਲੀਜ਼'' (1986), ''ਸੱਤਿਆਮੇਵ ਜਯਤੇ'' (1987), ''ਅਵਾਰਗੀ'' (1990) ਅਤੇ ''ਦਾਮਿਨੀ'' (1993) ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ।&lt;ref name=&quot;boxofficeindia1&quot;&gt;{{Cite web |title=BoxOffice India.com |url=http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=196&amp;catName=MTk5MA== |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100918075203/http://boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=196&amp;catName=MTk5MA%3D%3D |archive-date=18 September 2010 |access-date=9 August 2010 |publisher=BoxOffice India.com}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 1990 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਖਜੂਰਾਹੋ ਡਾਂਸ ਫੈਸਟੀਵਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।

ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ''ਘਟਕ'' ਦੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਪਾਲਣ ਲਈ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਚੈਰਿਸ਼ ਡਾਂਸ ਸਕੂਲ ਚਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ ''ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਐਕਸੈਪਟ ਹਰ ਵਿੰਗਜ਼''।&lt;ref name=&quot;boxofficeindia1996&quot;&gt;{{Cite web |title=Box Office 1996 |url=http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=202&amp;catName=MTk5Ng== |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080125141035/http://www.boxofficeindia.com/showProd.php?itemCat=202&amp;catName=MTk5Ng%3D%3D |archive-date=25 January 2008 |access-date=5 June 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rmrmedia1&quot;&gt;{{Cite web |date=30 December 2008 |title=The Miraculous Meenakshi |url=http://www.lcahouston.com/2008/12/the-miraculous-meenakshi/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130329152948/http://www.lcahouston.com/2008/12/the-miraculous-meenakshi/ |archive-date=29 March 2013 |access-date=7 August 2012 |publisher=lcahouston.com}}&lt;/ref&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਮੀਨਾਕਸ਼ੀ ਸ਼ੇਸ਼ਾਦਰੀ ਦਾ ਜਨਮ 16 ਨਵੰਬਰ 1963&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.freepressjournal.in/entertainment/happy-birthday-meenakshi-the-grace-of-the-80s/1170942|title=Happy Birthday Meenakshi Sheshadri! The grace of the 80's!|date=16 November 2017|work=[[The Free Press Journal]]|access-date=11 May 2019}}&lt;/ref&gt; ਨੂੰ ਸ਼ਸ਼ੀਕਲਾ ਸ਼ੇਸ਼ਾਦਰੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ [[ਤਮਿਲ਼ ਲੋਕ|ਤਾਮਿਲ]] [[ਬ੍ਰਾਹਮਣ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/second-coming/article28174395.ece|title=Second Coming|date=16 July 2005|work=The Hindu}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Daily Bhaskar: Bollywood's 'Damini' Meenakshi Seshadri turns 51 |url=http://daily.bhaskar.com/article/BIH-birthday-special-bollywoods-damini-meenakshi-sheshadri-turns-51-4436314-PHO.html |access-date=22 December 2013 |website=Daily Bhaskar}}&lt;/ref&gt; ਸਿੰਦਰੀ, [[ਬਿਹਾਰ]] (ਹੁਣ [[ਝਾਰਖੰਡ]] ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 November 1959 |title=Bollywood actress Meenakshi turns 48 |url=http://www.awaztoday.com/News_Bollywood-actress-Meenakshi-turns-48_3_14596_Showbiz-News.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131207231604/http://www.awaztoday.com/News_Bollywood-actress-Meenakshi-turns-48_3_14596_Showbiz-News.aspx |archive-date=7 December 2013 |access-date=11 March 2014 |publisher=Awaztoday.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=16 November 1959 |title=Meenakshi Seshadri |url=http://www.tollywoodtimes.com/profiles/info/Meenakshi-Seshadri/en/5twb0h8ac5 |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20130615205318/http://www.tollywoodtimes.com/profiles/info/Meenakshi-Seshadri/en/5twb0h8ac5 |archive-date=15 June 2013 |access-date=11 March 2014 |publisher=TollywoodTimes}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਚਾਰ [[ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਨਾਚ]] ਰੂਪਾਂ, [[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ|ਭਰਤ ਨਾਟਿਅਮ]], [[ਕੁਚੀਪੁੜੀ]], [[ਕਥਕ]], ਅਤੇ [[ਉੜੀਸੀ|ਓਡੀਸੀ]], ਵੇਮਪਤੀ ਚਿਨਾ ਸਤਯਮ ਅਤੇ ਜਯਾ ਰਾਮਾ ਰਾਓ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 17 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ 1981 ਵਿੱਚ ''ਈਵਜ਼ ਵੀਕਲੀ'' ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ [[ਟੋਕੀਓ]], [[ਜਪਾਨ|ਜਾਪਾਨ]] ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 1981 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Kuchipudi|last=Kothari|first=Sunil|last2=Avinash Pasricha|publisher=Abhinav Publications|year=2001|isbn=8170173590|page=203}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.expressindia.com/ie/daily/19990922/ile22130.html|title=Meenakshi magic|last=Mandhir Saikia and Avani Saxena|date=22 September 1999|work=Express|access-date=15 May 2012|archive-date=6 ਮਈ 2001|archive-url=https://web.archive.org/web/20010506025353/http://www.expressindia.com/ie/daily/19990922/ile22130.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੇਲਗੂ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਾਮਿਲ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1963]]</text>
      <sha1>h2dwysydyqkyfhxb4sbsglpacy73kgm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਦਿੱਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>156362</id>
    <revision>
      <id>776162</id>
      <parentid>648683</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:25:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Removed redirect to [[ਦਿੱਲੀ]]</comment>
      <origin>776162</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39" sha1="j7y9xhbq41rpm8dl1oyq6bhy78shvtp" xml:space="preserve">{{delete|ਗਲਤ ਸਿਰਲੇਖ}}</text>
      <sha1>j7y9xhbq41rpm8dl1oyq6bhy78shvtp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰੂਹੀ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>157567</id>
    <revision>
      <id>776108</id>
      <parentid>775680</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T02:27:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776108</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18322" sha1="ltujiqy92gj7o7odmceyp9uv5096ukq" xml:space="preserve">
'''ਰੁਹੀ ਦਿਲੀਪ ਸਿੰਘ''' (ਜਨਮ 12 ਅਕਤੂਬਰ 1995)&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh's special birthday celebrations - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/ruhi-singhs-special-birthday-celebrations/articleshow/78624525.cms |access-date=25 October 2020 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ, ਸਾਬਕਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਅਤੇ ਮਾਡਲ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਫਿਲਮਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਘ ਐਮੀ-ਨਾਮਜ਼ਦ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ''ਦ ਵਰਲਡ ਬਿਫੋਰ ਹਰ'' ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾਯੋਗ ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼ ਚੱਕਰਵਿਊਹ ਅਤੇ ''ਰਨਅਵੇ ਲੁਗਈ'' ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਦਿ ਟਾਈਮਜ਼ ਦੀ &quot;2020 ਦੀਆਂ 50 ਮਨਭਾਉਂਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ&quot; ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 10 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਉਸਨੂੰ 2014 ਵਿੱਚ, ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਡਰਾਮਾ ਫਿਲਮ ''ਕੈਲੰਡਰ ਗਰਲਜ਼'' (2015) ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੈ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਅਭਿਨੈ ਕਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Ruhi-Singh-The-lights-camera-action-call-is-my-happiest-moment/articleshow/49167410.cms|title=Ruhi Singh: The lights-camera-action call is my happiest moment - Times of India|last=Basu|first=Mohar|date=1 October 2015|work=[[The Times of India]]|access-date=4 April 2020|language=en}}&lt;/ref&gt; ਸਭ ਤੋਂ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸੀਰੀਜ਼ - ''ਰਨਵੇ ਲੁਗਾਈ'' ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਅਦਾਕਾਰਾ (ਮਹਿਲਾ) ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ OTT ਅਵਾਰਡ 2021 ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Filmfare OTT Awards 2021 - Nominations |url=https://www.filmfare.com/awards/filmfare-ott-awards-2021/nominations |access-date=24 February 2022 |website=filmfare.com |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਪਿਛੋਕੜ ==
ਰੂਹੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ [[ਜੈਪੁਰ]], [[ਰਾਜਸਥਾਨ]], ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh - Femina Miss India 2012 Contestants |url=http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/11777780.cms?curpg=12 |access-date=14 December 2015 |website=The Times of India |archive-date=5 ਨਵੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151105102254/http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/11777780.cms?curpg=12 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh – Beauty Pageants – Indiatimes |url=http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/photos/pfmi-2012-finalists/Ruhi-Singh/eventshow/11838032.cms |access-date=14 December 2015 |website=Femina Miss India |archive-date=27 ਸਤੰਬਰ 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150927215049/http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/photos/pfmi-2012-finalists/Ruhi-Singh/eventshow/11838032.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh: On kissing, I would rate myself a 10/10 |url=http://www.bombaytimes.com/movies/india/Ruhi-Singh-On-kissing-I-would-rate-myself-a-10-10/articleshow/50996369.cms |website=Bombay Times |access-date=2023-03-14 |archive-date=2017-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708081716/http://www.bombaytimes.com/movies/india/Ruhi-Singh-On-kissing-I-would-rate-myself-a-10-10/articleshow/50996369.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਸਿੰਘ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੁਪਨਾ ਇੱਕ ਸਫਲ ਗਾਇਕ ਬਣਨਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;jaipurgirl&quot;&gt;{{Cite web |title=Jaipur girl Ruhi to make film debut |url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Ruhi-Singh-is-making-her-acting-debut-with-one-of-the-oldest-banners-of-the-country-Bombay-Talkies-Studio/articleshow/27414310.cms |website=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt; ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਮਾਡਲਿੰਗ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਉਸਨੇ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਈਸਟ 2011 ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ, [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਮੁਕਾਬਲੇ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਰਨਰ ਅੱਪ ਦਾ ਤਾਜ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਸੇ ਸਾਲ ਉਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ 2011 ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ ਅਤੇ [[ਚੀਨ ਦਾ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ|ਚੀਨ]] ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਵਿਸ਼ਵ 2011 ਦੇ ਮਿਸ ਮਾਡਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਚੋਟੀ ਦੇ 36 ਕੁਆਰਟਰ ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। 2012 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਅਤੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 10 ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਿਆਮੀ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ 2012 ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ [[ਭਾਰਤ]] ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਅਸਲ ਸਫਲਤਾ 2014 ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ, ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ''ਦ ਵਰਲਡ ਬਿਫੋਰ ਹਰ''।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=13 October 2013 |title=Born to kill or thrill? |url=https://www.mid-day.com/articles/born-to-kill-or-thrill/235733 |website=mid-day}}&lt;/ref&gt; [[ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]] ਦੁਆਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਰਤ (2014) ਦੀਆਂ ਚੋਟੀ ਦੀਆਂ 25 ਸਭ ਤੋਂ ਮਨਭਾਉਂਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਟਾਈਮਜ਼ ਮੋਸਟ ਡਿਜ਼ਾਇਰੇਬਲ ਵੂਮੈਨ 2020 ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 9ਵੇਂ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਹੈ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh grabs the number 9 spot on Times Most Desirable Women 2020 {{!}} Entertainment - Times of India Videos |url=https://timesofindia.indiatimes.com/videos/entertainment/hindi/ruhi-singh-grabs-the-number-9-spot-on-times-most-desirable-women-2020/videoshow/83337738.cms |access-date=11 June 2021 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ 2022 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੈੱਟਫਲਿਕਸ ਦੇ ਆਗਾਮੀ ਅਸਲ ਸ਼ੋਅ 'ਸੋਸ਼ਲ ਕਰੰਸੀ' ਦੀ ਸੁਰਖੀ ਬਣੇਗੀ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh to be a part of Netflix's 'Social Currency' - Beauty Pageants - Indiatimes |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/ruhi-singh-to-be-a-part-of-netflixs-social-currency/articleshow/86968095.cms |access-date=24 February 2022 |website=Femina Miss India |archive-date=18 ਫ਼ਰਵਰੀ 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230218122313/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/ruhi-singh-to-be-a-part-of-netflixs-social-currency/articleshow/86968095.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਧੁਰ ਭੰਡਾਰਕਰ ਦੁਆਰਾ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਉਸਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਤੁਰੰਤ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ''ਕੈਲੰਡਰ ਗਰਲਜ਼'' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪੰਜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਸਾਈਨ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Check out: Ruhi Singh dons a sexy bikini for Calendar Girls |url=http://www.bollywoodhungama.com/movies/features/type/view/id/8982 |website=[[Bollywood Hungama]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;TimesofIndia&quot;&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh Debut |url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/Ruhi-Singh-is-making-her-acting-debut-with-one-of-the-oldest-banners-of-the-country-Bombay-Talkies-Studio/articleshow/27414310.cms |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਫਿਲਮ 25 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਈ ਸੀ। ''ਕੈਲੰਡਰ ਗਰਲਜ਼'' ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜ ਲੜਕੀਆਂ 'ਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਤੋਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਕਾਰੀ ਸਾਲਾਨਾ ਕੈਲੰਡਰ ਲਈ ਪੋਜ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵਪਾਰਕ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਰਿਸ਼ਭ ਕੁਕਰੇਜਾ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫਰ ਦੋਸਤ ਟਿੰਮੀ ਸੇਨ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਯਤਨ ਹਨ।

2021 ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਐਮਐਕਸ ਪਲੇਅਰ ਦੀਆਂ ਨਵੀਨਤਮ ਰੀਲੀਜ਼ਾਂ: ''ਚੱਕਰਵਿਊਹ'' ਅਤੇ ''ਰਨਵੇ ਲੁਗਈ'' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ &lt;ref&gt;{{Cite web |title=5 reasons to watch MX Player's latest web series: Chakravyuh |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/reviews/5-reasons-watch-mx-player-s-latest-web-series-chakravyuh-642488 |access-date=19 June 2021 |website=PINKVILLA |language=en |archive-date=21 ਜੂਨ 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210621201852/https://www.pinkvilla.com/entertainment/reviews/5-reasons-watch-mx-player-s-latest-web-series-chakravyuh-642488 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਲਈ ਵੱਧਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਅਤੇ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਦੋਨੋਂ ਲੜੀਵਾਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਿਲੀਜ਼&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Desk |first=The News |date=25 March 2021 |title=Top 3 OTT platforms in India: MX Player, Disney+Hotstar, SonyLIV |url=https://mediabrief.com/top-3-ott-platforms-in-india/ |access-date=19 June 2021 |website=MediaBrief |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 May 2021 |title=The 5 Most Viewed Streaming Shows And Movies Of The Week |url=https://www.filmcompanion.in/streaming/best-shows-on-web-ott-may-week-3-radhe-salman-khan-ramyug-netflix-amazon-prime-video-zee5/ |access-date=19 June 2021 |website=Film Companion |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨੰਬਰ 1 ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਚਾਰਟਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸਾਲ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੇਖੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਭਾਰਤੀ ਵੈੱਬ ਸੀਰੀਜ਼ ਬਣ ਗਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=FC |first=Team |date=22 March 2021 |title=The 5 Most Viewed Streaming Shows And Movies Of The Week |url=https://www.filmcompanion.in/streaming/best-shows-on-web-ott-march-week-3-bombay-begums-qubool-hai-falcon-and-the-winter-soldier-marvel-mx-player-netflix-alt-balaji-zee5/ |access-date=19 June 2021 |website=Film Companion |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਆਪਣੀ ਵਪਾਰਕ ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ, ਸੀਰੀਜ਼ ਨੇ 2021 ਦੇ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਓਟੀਟੀ ਅਵਾਰਡਸ ਵਿੱਚ ''ਸਰਵੋਤਮ ਸੀਰੀਜ਼'' ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

ਸਿੰਘ ਨੇ ''ਚੱਕਰਵਿਊ'' ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, &quot; ''ਚੱਕਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਪੱਧਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਲੋੜੀਂਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।&quot;''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Singh: My role in Chakravyuh was layered and I tried to retain the raw intensity it needed - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/ruhi-singh-my-role-in-chakravyuh-was-layered-and-i-tried-to-retain-the-raw-intensity-it-needed/articleshow/82184600.cms |access-date=19 June 2021 |website=The Times of India |language=en}}&lt;/ref&gt;

''ਰਨਵੇ ਲੁਗਾਈ,'' ਇੱਕ ਮਨਮੋਹਕ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਕ ਡਰਾਮਾ ਲੜੀ ਵਿੱਚ, ਸਿੰਘ ਦੀ 'ਬੁਲਬੁਲ' - ਇੱਕ ਬੋਲਡ, ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਭਗੌੜੀ ਦੁਲਹਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਮਿਲੀ ਬਲਕਿ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 May 2021 |title=Gripping Drama Series 'Runaway Lugai' Is Just The Comic Relief We Needed In These Testing Times! |url=https://www.indiatimes.com/entertainment/bollywood/new-web-series-runaway-lugai-is-a-must-watch-540832.html |access-date=19 June 2021 |website=The Times of India |language=en-IN}}&lt;/ref&gt; ਸਿੰਘ ਨੇ ਇੱਕ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ, &quot; ''ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਐਡਰੇਨਾਲੀਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਇੰਨੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਚੋਣ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&quot;''&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Correspondent |first=Planet Bollywood Special |date=27 May 2021 |title=Runaway Lugai: Ruhi Singh on why runaway bride stories have always made great entertainers |url=https://planetbollywood.com/wp/news/runaway-lugai-ruhi-singh-on-why-runaway-bride-stories-have-always-made-great-entertainers/ |access-date=19 June 2021 |website=Planet Bollywood |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਇੱਕ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Filmfare OTT Awards 2021 - Nominations |url=https://www.filmfare.com/awards/filmfare-ott-awards-2021/nominations |access-date=24 February 2022 |website=filmfare.com |language=en}}&lt;/ref&gt; ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।

[[ਇੰਸਟਾਗਰਾਮ|ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]], [[ਫ਼ੇਸਬੁੱਕ|ਫੇਸਬੁੱਕ]] ਅਤੇ ਜੋਸ਼ 'ਤੇ 12 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫਾਲੋਅਰਜ਼ ਦੇ ਨਾਲ, ਰੁਹੀ ਕੁਝ ਆਲੋਚਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਨੇ-ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਜਨ ਔਨਲਾਈਨ ਹੈ। ਸਫਲਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਤਾਜ਼ਾ ਦੌਰ ਉਸਦੇ ਨਵੇਂ ਸ਼ੋਅ: ''&lt;nowiki/&gt;'ਰੂਹੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ' ਨਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।'' ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਗਲੋਬਲ ਸਨੈਪਚੈਟ ਰਿਲੀਜ਼ ਰਾਹੀਂ, ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ruhi Dilip Singh announces her series 'The Greatest of All Time'; first episode out now! - Beauty Pageants - Indiatimes |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/ruhi-dilip-singh-announces-her-series-the-greatest-of-all-time-first-episode-out-now/articleshow/89589938.cms |access-date=24 February 2022 |website=Femina Miss India |archive-date=24 ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220224152822/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/ruhi-dilip-singh-announces-her-series-the-greatest-of-all-time-first-episode-out-now/articleshow/89589938.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1993]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਾਮਿਲ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>ltujiqy92gj7o7odmceyp9uv5096ukq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੋਭਿਤਾ ਧੂਲੀਪਾਲਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>158818</id>
    <revision>
      <id>776152</id>
      <parentid>694735</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:04:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776152</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10713" sha1="aq9e8bkrkltzzsig0teduhs12mzgfp7" xml:space="preserve">
{{Infobox person
| name               = ਸੋਭਿਤਾ ਧੂਲੀਪਾਲਾ
| image              = Sobhita Dhulipala at Kaalakaandi press conference (cropped).jpg
| caption            = 2018 ਵਿੱਚ ਸੋਭਿਤਾ ਧੂਲੀਪਾਲਾ
| birth_date         = {{Birth year and age|1992}}
| birth_place        = ਤੇਨਾਲੀ, [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਭਾਰਤ
| occupation         = ਅਦਾਕਾਰਾ
| years_active       = 2013–ਮੌਜੂਦ
}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਸੋਭਿਤਾ ਧੂਲੀਪਾਲਾ''' ([[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ|ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Sobhita Dhulipala;''' ਜਨਮ 1992) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੀ, ਮਲਿਆਲਮ, ਤਾਮਿਲ ਅਤੇ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 2013 ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਅਰਥ 2013 ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਮਿਸ ਅਰਥ 2013 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://beautypageants.indiatimes.com/news/Miss-India-Diaries-I-am-representing-India-at-Miss-Earth-says-Sobhita/articleshow/20456753.cms|title=Miss India Diaries: I planted 30 saplings on World Environment Day, says Sobhita! - Beauty Pageants - Indiatimes|date=6 June 2013|work=Femina Miss India|access-date=11 January 2021|archive-date=24 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190424152543/https://beautypageants.indiatimes.com/news/Miss-India-Diaries-I-am-representing-India-at-Miss-Earth-says-Sobhita/articleshow/20456753.cms|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਧੂਲੀਪਾਲਾ ਨੇ ਅਨੁਰਾਗ ਕਸ਼ਯਪ ਦੀ ਥ੍ਰਿਲਰ ਫਿਲਮ ਰਮਨ ਰਾਘਵ 2.0 (2016) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਐਮਾਜ਼ਾਨ ਪ੍ਰਾਈਮ ਵੀਡੀਓ ਡਰਾਮਾ ਲੜੀ ਮੇਡ ਇਨ ਹੈਵਨ (2019) ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.indiatvnews.com/entertainment/bollywood-anurag-kashyap-raman-raghav-2-0-actress-sobhita-dhulipala-praise-336589|title=Anurag Kashyap is all praises for 'Raman Raghav 2.0' actress Sobhita Dhulipala|last1=IANS|date=26 June 2016|work=indiatvnews.com|access-date=11 January 2021|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://scroll.in/reel/913222/made-in-heaven-trailer-zoya-akhtar-amazon-prime-video-web-series|title='Made in Heaven' trailer: Big fat weddings and secrets in Amazon Prime Original series|date=14 February 2019|work=Scroll.in|access-date=11 January 2021}}&lt;/ref&gt;

ਧੂਲੀਪਾਲਾ ਤੇਲਗੂ ਫਿਲਮਾਂ ''ਗੁਡਚਾਰੀ'' (2018) ਅਤੇ ''ਮੇਜਰ'' (2022), ਮਲਿਆਲਮ ਫਿਲਮਾਂ ''ਮੂਥਨ'' (2019) ਅਤੇ ''ਕੁਰੁਪ'' (2021), ਅਤੇ ਤਾਮਿਲ ਫਿਲਮ ''ਪੋਨੀਯਿਨ ਸੇਲਵਨ: ਆਈ'' (2022) ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ।

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਸੋਭਿਤਾ ਧੂਲੀਪਾਲਾ ਦਾ ਜਨਮ 1992,&lt;ref name=&quot;hindustantimes&quot;&gt;{{Cite web |last=Chakraborty |first=Juhi |date=17 October 2020 |title=Sobhita Dhulipala: All difficulties lead us to some learning, so what's the point in crying? |url=https://www.hindustantimes.com/bollywood/sobhita-dhulipala-all-difficulties-lead-us-to-some-learning-so-what-s-the-point-in-crying/story-U29io4PlipHhLl6A58p1IO.html |url-status=live |access-date=28 July 2021 |website=Hindustan Times |quote=the 28-year-old asks}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;thehindu&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/entertainment/i-am-an-artist-in-service-of-the-story-sobhita-dhulipala/article30556559.ece|title=I am an artist in service of the story: Sobhita Dhulipala|last=Upadhye|first=Aishwarya|date=13 January 2020|work=The Hindu|access-date=28 July 2021|language=en-IN|issn=0971-751X|quote=says the 27-year-old actress}}&lt;/ref&gt; ਤੇਨਾਲੀ, [[ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]], ਭਾਰਤ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.cinemaexpress.com/stories/interviews/2018/jul/31/sobhita-dhulipala-my-work-should-speak-for-me-7223.html|title=Sobhita Dhulipala: My work should speak for me|date=31 July 2018|work=[[Cinema Express]]|access-date=29 May 2022|quote=I was born in Tenali and was raised in Visakhapatnam|archive-date=1 ਜੁਲਾਈ 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220701090044/https://www.cinemaexpress.com/stories/interviews/2018/jul/31/sobhita-dhulipala-my-work-should-speak-for-me-7223.html|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੇਲਗੂ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/No-matter-where-I-am-I-will-be-a-Telugu-ammayi-who-craves-pappu-annam-Sobhita-Dhulipala/articleshow/53284591.cms|title=No matter where I am, I will be a Telugu ammayi, who craves pappu-annam: Sobhita Dhulipala|date=19 July 2016|work=The Times of India|access-date=26 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20160724204750/https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/telugu/movies/news/No-matter-where-I-am-I-will-be-a-Telugu-ammayi-who-craves-pappu-annam-Sobhita-Dhulipala/articleshow/53284591.cms|archive-date=24 July 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/i-embody-the-spirit-of-vizag-sobhita-dhulipala/articleshow/19194670.cms|title=I embody the spirit of Vizag: Sobhita Dhulipala - Beauty Pageants - Indiatimes|last=Salvadore|first=Sarah|date=26 March 2013|work=Femina Miss India|access-date=22 March 2021|archive-date=27 ਨਵੰਬਰ 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201127151400/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/I-embody-the-spirit-of-Vizag-Sobhita-Dhulipala/articleshow/19194670.cms|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਮਰਚੈਂਟ ਨੇਵੀ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਵੇਣੂਗੋਪਾਲ ਰਾਓ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਸੰਥਾ ਕਾਮਾਕਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite news|url=https://m.beautypageants.in/miss-india/sobhitas-proud-parents-talk-about-their-daughter/amp_articleshow/19194878.cms|title=Sobhita's proud parents talk about their daughter!|last=Humayon|first=Afrin|date=26 March 2013|work=Beauty Pageants|access-date=15 August 2022|pages=1|archive-date=23 ਮਾਰਚ 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230323161535/https://m.beautypageants.in/miss-india/sobhitas-proud-parents-talk-about-their-daughter/amp_articleshow/19194878.cms|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਹ [[ਵਿਸ਼ਾਖਾਪਟਨਮ]]&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.deccanchronicle.com/entertainment/bollywood/300616/from-vizag-to-bollywood.html|title=Sobhita Dhulipala's journey: From Vizag to Bollywood|last=Praveen|first=Priyanka|date=30 June 2016|work=Deccan Chronicle|access-date=22 March 2021|language=en}}&lt;/ref&gt; ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਬੱਚੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਹੋਈ ਜਿਸਨੇ ਸਿਰਫ਼ &quot;ਪੜ੍ਹੇ-ਪੜ੍ਹੇ ਹੋਣ, ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਹੋਣ, ਸਕੂਲ ਦੇ ਕਪਤਾਨ&quot; ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਪਰੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਦੂਰੀਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਉਹ ਸੋਲ੍ਹਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੀ ਮੁੰਬਈ ਚਲੀ ਗਈ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ [[ਮੁੰਬਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ ਐਚਆਰ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ ਐਂਡ ਇਕਨਾਮਿਕਸ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ [[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ]] ਅਤੇ [[ਕੁਚੀਪੁੜੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਲਾਸੀਕਲ ਡਾਂਸਰ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/i-want-to-try-everything-says-raman-raghav-2-0-actor-sobhita-dhulipala-2877321/|title=I want to try everything, says Raman Raghav 2.0 actor Sobhita Dhulipala|last=Gaikwad|first=Pramod|date=26 June 2016|work=The Indian Express|access-date=22 March 2021|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/entertainment/i-am-an-artist-in-service-of-the-story-sobhita-dhulipala/article30556559.ece|title=I am an artist in service of the story: Sobhita Dhulipala|last=Upadhye|first=Aishwarya|date=13 January 2020|work=The Hindu|access-date=28 July 2021|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt; ਧੂਲੀਪਾਲਾ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਨੇਵੀ ਬਾਲ ਪਿੰਨ 2010 ਵਿੱਚ ਨੇਵੀ ਕਵੀਨ ਦਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਸਾਲ
! ਅਵਾਰਡ
! ਸ਼੍ਰੇਣੀ
! ਫਿਲਮ
! ਨਤੀਜਾ
|-
| 2019
| iReel ਅਵਾਰਡ
| ਵਧੀਆ ਅਦਾਕਾਰਾ - ਡਰਾਮਾ
| ''[[ਮੇਡ ਇਨ ਹੈਵਨ (ਟੀਵੀ ਸੀਰੀਜ਼)|ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ]]'' 
|ਨਾਮਜ਼ਦ
|-
| 2022
| ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ
| ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਸਰਵੋਤਮ ਅਭਿਨੇਤਰੀ (ਮਲਿਆਲਮ)
| ''ਕੁਰੁਪ''
|ਨਾਮਜ਼ਦ
|}

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਾਮਿਲ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮਲਿਆਲਮ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤੇਲਗੂ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਜੇਤੂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1992]]</text>
      <sha1>aq9e8bkrkltzzsig0teduhs12mzgfp7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਿਹਿਕਾ ਵਰਮਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>161655</id>
    <revision>
      <id>776087</id>
      <parentid>663041</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:01:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776087</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6056" sha1="jcvxdhbt53g1hvh56m0rhqqr4f1igp3" xml:space="preserve">
'''ਮਿਹਿਕਾ ਵਰਮਾ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਮਾਡਲ ਹੈ। ਉਸਨੇ 2004 ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਮਿਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ 2004 ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=From Beauty queens to Television actresses! - BeautyPageants |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/From-Beauty-queens-to-Television-actresses/eventshow/50918802.cms |access-date=2020-07-27 |website=Femina Miss India |archive-date=2023-04-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230409145440/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/From-Beauty-queens-to-Television-actresses/eventshow/50918802.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ''ਵਿਰੁਧ'' ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਡੈਬਿਊ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਵਰਮਾ ਨੇ 'ਯੇ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤੇਂ' ਵਿੱਚ ਮਿਹਿਕਾ ਖੰਨਾ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ। ਉਸਨੇ ਸੀਰੀਅਲ ''ਬਾਤ ਸਾਡੀ ਪੱਕੀ ਹੈ'' ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ''ਯੇ ਹੈ ਆਸ਼ਿਕੀ'' ਵਿੱਚ ਫਿਜ਼ਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨਾਲ ਸੈਟਲ ਹੋਣ ਲਈ ਆਪਣਾ ਅਦਾਕਾਰੀ ਕਰੀਅਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ।&lt;ref&gt;[http://entertainment.oneindia.in/television/top-stories/specials/mihika-verma-interview-180507.html Mihikah Verma interview] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120718074701/http://entertainment.oneindia.in/television/top-stories/specials/mihika-verma-interview-180507.html|date=2012-07-18}}. One India.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=May 14, 2019 |title=Yeh Hai Mohabbatein's Mihika Verma on pursuing MBA during pregnancy: My baby is my hero |url=https://www.indiatoday.in/television/celebrity/story/yeh-hai-mohabbatein-s-mihika-verma-on-pursuing-mba-during-pregnancy-my-baby-is-my-hero-1524508-2019-05-14 |access-date=2020-12-09 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt;
== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਮਿਹਿਕਾ ਵਰਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਹੈ, ਮਿਸ਼ਕਤ ਵਰਮਾ ਜੋ ਇੱਕ ਅਦਾਕਾਰ ਵੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/tv/news-interviews/Mihikas-brother-Mishkat-makes-his-telly-debut/articleshow/27475022.cms|title=Mihika’s brother Mishkat makes his telly debut|last=Malini|first=Navya|date=17 December 2013|work=The Times of India|access-date=16 July 2014}} }&lt;/ref&gt;

ਮਿਹਿਕਾ ਨੇ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2016 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਯੂਐਸ-ਅਧਾਰਤ ਐਨਆਰਆਈ ਆਨੰਦ ਕਪਈ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਯੇ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤੇਂ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Mihika Verma and Anand Kapai - Yeh Hai Mohabbatein's Karan Patel to Taarak Mehta's Disha Vakani: TV actors who opted for an arranged marriage |url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/yeh-hai-mohabbateins-karan-patel-balika-vadhus-neha-marda-these-actors-had-an-arranged-marriage/mihika-verma-and-anand-kapai/photostory/60360301.cms |access-date=2020-07-27 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਇਜ਼ਾਨ ਕਪਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Team |first=DNA Web |date=2018-08-27 |title=In Pics: 'Yeh Hai Mohabbatein' actress Mihika Varma shares first picture of her darling baby boy |url=https://www.dnaindia.com/television/report-in-pics-ye-hai-mohabbatein-actress-mihika-varma-shares-first-picture-of-her-darling-baby-boy-2655458 |access-date=2020-07-27 |website=DNA India |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
!ਸਾਲ
! ਦਿਖਾਓ
! ਭੂਮਿਕਾ
|-
| 2004
| ''ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਬਣੋ''
| ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ (ਸੀਜ਼ਨ 1 ਦਾ ਜੇਤੂ)
|-
| 2007-2008
| ''ਵਿਰੁਧ''
| ਸ਼੍ਰੇਆ
|-
| 2009
| ''ਕਿਤਨੀ ਮੁਹੱਬਤ ਹੈ''
| ਨਤਾਸ਼ਾ ਮਿੱਤਲ
|-
| 2008
| ''ਤੁਝ ਸੰਗ ਪ੍ਰੀਤ ਲਾਗੈ ਸਾਜਨਾ''
| ਭੂਮਿਕਾ
|-
| 2008-2010
| ''[[ਕਿਸ ਦੇਸ਼ ਮੇ ਹੈ ਮੇਰਾ ਦਿਲ|ਕਿਸ ਦੇਸ਼ ਮੇਂ ਹੈ ਮੇਰਾ ਦਿਲ]]''
| ਅਸ਼ਲੇਸ਼ਾ ਮਾਨ
|-
| 2010-2011
| ''ਬਾਤ ਹਮਾਰੀ ਪੱਕੀ ਹੈ''
| ਨੀਟਾ
|-
| 2013
| ''ਯੇ ਹੈ ਆਸ਼ਿਕੀ''
| ਫਿਜ਼ਾ
|-
| 2013-2016
| ''ਯੇ ਹੈ ਮੁਹੱਬਤੇਂ''
| ਮਿਹਿਕਾ ਅਸ਼ੋਕ ਖੰਨਾ/ਮਿਹਿਕਾ ਅਈਅਰ/ਮਿਹਿਕਾ ਭੱਲਾ
|-
| 2014
| ''ਅਜੀਬ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈ ਯੇ''
| ਸ਼ਿਖਾ
|-
| 2014-2015
| ''ਬਾਕਸ ਕ੍ਰਿਕਟ ਲੀਗ 1''
| ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ
|-
| 2015
| ''ਇਤਨਾ ਕਰੋ ਨਾ ਮੁਝੇ ਪਿਆਰ''
| ਰੁਪਾਲੀ ਬਾਸੂ
|-
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੀ ਟੈਲੀਵਿਜਨ ਦੀਆਂ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੁੰਬਈ ਦੀਆਂ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1985]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>jcvxdhbt53g1hvh56m0rhqqr4f1igp3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਇਜ਼ਾ ਵਿਲਸਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>162467</id>
    <revision>
      <id>776102</id>
      <parentid>697236</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T00:58:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776102</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11604" sha1="qi94qhw5578qrsyr160hu4x027d3rhg" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਰਾਇਜ਼ਾ ਵਿਲਸਨ
| image              =
| caption            = 2022 ਵਿੱਚ ਵਿਲਸਨ
| native_name_lang   = 
| other_names        = ਰੰਜੀਤਾ
| birth_name         = ਰਾਇਜ਼ਾ ਵਿਲਸਨ
| birth_date         = {{Birth date and age|1989|4|10|df=yes}}
| birth_place        = ਊਟੀ, [[ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ]], ਭਾਰਤ
| education          = 
| alma_mater         = 
| occupation         = {{hlist|[[ਅਭਿਨੇਤਰੀ]]|[[ਮਾਡਲ (ਵਿਅਕਤੀ)|ਮਾਡਲ]]}}
| years_active       = 2017–ਮੌਜੂਦ
| spouse             = 
| parents            = 
}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਰਾਇਜ਼ਾ ਵਿਲਸਨ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Raiza Wilson;''' ਜਨਮ 10 ਅਪ੍ਰੈਲ 1989) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਮਾਡਲ ਹੈ ਜੋ [[ਤਮਿਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਤਮਿਲ]] ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਤਮਿਲ ਰਿਐਲਿਟੀ ਟੀਵੀ ਸ਼ੋਅ ''ਬਿੱਗ ਬੌਸ'' ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦਿੱਖ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;indiatimes.com&quot;&gt;{{Cite web |title=I was angry about Oviya being cornered: Raiza Wilson - Times of India |url=https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/i-was-angry-about-oviya-being-cornered-raiza-wilson/articleshow/60939685.cms |website=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ''ਪਿਆਰ ਪ੍ਰੇਮਾ ਕਾਢਲ'' ਵਿੱਚ ਸਿੰਧੂਜਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਦੱਖਣ ਲਈ ਸਰਵੋਤਮ ਫੀਮੇਲ ਡੈਬਿਊ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ। ਆਪਣੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ''ਧਨੁਸੁ ਰਾਸੀ ਨੇਰਗਲੇ'' (2019), ''ਵਰਮਾ'' (2020), ''ਐਫਆਈਆਰ'' (2022), ''ਪੋਇਕਲ ਕੁਥਿਰਾਈ'' (2022) ਅਤੇ ''ਕੌਫੀ ਵਿਦ ਕਢਲ'' (2022) ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।

== ਕੈਰੀਅਰ ==
ਵਿਲਸਨ ਨੇ [[ਬੰਗਲੌਰ]] ਵਿੱਚ ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਨਾਜ਼ਰੇਥ ਕਾਨਵੈਂਟ ਗਰਲਜ਼ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਫਿਰ [[ਊਟੀ]] ਦੇ ਜੇਐਸਐਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਬੰਗਲੌਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Shooling Tamil: Raiza School |url=https://www.cinemaexpress.com/stories/interviews/2018/aug/13/raiza-wilson-bigg-boss--helped-improve-my-tamil-7413.html |publisher=Cinemaexpress |access-date=2023-04-09 |archive-date=2023-04-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230409093309/https://www.cinemaexpress.com/stories/interviews/2018/aug/13/raiza-wilson-bigg-boss--helped-improve-my-tamil-7413.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Reenu Vijaya Kumar - Beauty Pageants - Indiatimes |url=http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-south-2011-finalists/Reenu-Vijaya-Kumar/articleshow/7139616.cms |access-date=2023-04-09 |archive-date=2023-04-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230411162614/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-south-2011-finalists/Reenu-Vijaya-Kumar/articleshow/7139616.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਮਾਡਲਿੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਲਸਨ ਨੇ 2010 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਸਾਊਥ 2011 ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਉਸਨੂੰ HICC ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਸਾਊਥ ਬਿਊਟੀਫੁੱਲ ਸਮਾਈਲ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Raiza Wilson - Beauty Pageants - Indiatimes |url=http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-south-2011-finalists/Raiza-Wilson/articleshow/7139665.cms |access-date=2023-04-09 |archive-date=2023-04-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230413061121/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india-south-2011-finalists/Raiza-Wilson/articleshow/7139665.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=GET, SET, GO: (L to R) Rikee Chatterjee, Raiza Wilson, Pallavi Singh, Kavya Shetty, Nisha Barhamand, Aakanksha Patil, Apoorva Mittra, Denzilina Brown, Nidhi Sunil, Reenu Vijaya Kumar, Yamini Acharya, Shweta Dolli—the 12 gorgeous finalists of Pantaloons Femina Miss India South 2011 pose pretty.The girls are all set to compete for the crown at the grand finale of the pageant tonight. |url=http://epaper.timesofindia.com/Repository/getFiles.asp?Style=OliveXLib:LowLevelEntityToPrint_TOI&amp;Type=text/html&amp;Locale=english-skin-custom&amp;Path=TOIH/2010/12/22&amp;ID=Pc02307 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt; ਵਿਲਸਨ ਤਮਿਲ ਫਿਲਮ ''ਵੇਲੈਲਾ ਪੱਤਾਧਾਰੀ 2'' (2017) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਵਾਲੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਆਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਵਸੁੰਧਰਾ ਪਰਮੇਸ਼ਵਰ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਸਹਾਇਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ, ਜਿਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ [[ਕਾਜੋਲ]] ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਗਈ। ਉਸਦਾ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਲਈ ਉਸਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਗੈਰ-ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bigg Boss contestant Raiza is a part of VIP 2 - Times of India |url=http://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/tamil/movies/news/bigg-boss-contestant-raiza-is-a-part-of-vip-2-/articleshow/59515229.cms |website=[[The Times of India]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=10 July 2017 |title='Big Boss Tamil' Contestant Raiza Wilson In 'VIP 2' - Silverscreen.in |url=https://silverscreen.in/tamil/news/big-boss-tamil-contestant-raiza-wilson-to-be-a-part-of-vip-2/}}&lt;/ref&gt;

2017 ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ, ਵਿਲਸਨ ਨੇ ਤਾਮਿਲ ਰਿਐਲਿਟੀ ਟੀਵੀ ਸ਼ੋਅ, ''ਬਿੱਗ ਬੌਸ (ਤਮਿਲ) - ਸੀਜ਼ਨ 1'', ਕਮਲ ਹਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਹੋਸਟ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਸਾਈਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਧਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੂੰ 63 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਅਸਲੀ ਮਹਿਲਾ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਬਣ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਲਸਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ &quot;ਸ਼ੋਅ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਕੇ ਭਾਗਸ਼ਾਲੀ&quot; ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ &quot;ਸਦਾ ਲਈ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰੇਗੀ&quot;।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 August 2017 |title=Bigg Boss Tamil: Raiza gets eliminated from Kamal Haasan's show |url=http://www.indiatvnews.com/entertainment/bollywood-bigg-boss-tamil-raiza-gets-eliminated-from-kamal-haasan-show-398541}}&lt;/ref&gt; ਵਿਲਸਨ ਨੇ ''ਪਿਆਰ ਪ੍ਰੇਮਾ ਕਾਢਲ'' ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ''ਬਿੱਗ ਬੌਸ'' ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ, ਹਰੀਸ਼ ਕਲਿਆਣ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਬਣਾਈ ਹੈ।

''ਪਿਆਰ ਪ੍ਰੇਮਾ ਕਾਢਲ'' ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਵਿਲਸਨ ਨੂੰ ਬਾਲਾ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ [[ਤੇਲੁਗੂ ਭਾਸ਼ਾ|ਤੇਲਗੂ]] ਫਿਲਮ [[ਅਰਜੁਨ ਰੈਡੀ|ਅਰਜੁਨ ਰੈੱਡੀ]] ਦੇ [[ਤਮਿਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਤਾਮਿਲ]] ਰੀਮੇਕ ''ਵਰਮਾ'' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਸਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Arjun Reddy's Tamil remake, Dhruv Vikram's Varmaa trailer out! Watch video here |url=https://www.timesnownews.com/entertainment/south-gossip/article/bala-direction-dhruv-vikrams-varmaa-trailer-out-watch-video/344570 |publisher=timesnownews}}&lt;/ref&gt; ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਲਾ ਅਤੇ ਵਿਲਸਨ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ''ਆਦਿਤਿਆ ਵਰਮਾ'' ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 February 2019 |title=Varmaa undergoes a title change, renamed Adithya Varma |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/tamil/adithya-varma-dhruv-vikram-arjun-reddy-tamil-remake-banita-sandhu-5591714/ |access-date=16 April 2019 |website=The Indian Express |language=en-IN}}&lt;/ref&gt; ''ਪਿਆਰ ਪ੍ਰੇਮਾ ਕਾਢਲ'' ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਯੁਵਨ ਸ਼ੰਕਰ ਰਾਜਾ ਅਤੇ ਵਿਲਸਨ PPK ਦੇ ਸਹਿ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਮਨੀ ਚੰਦਰੂ ਦੇ ਨਾਲ ਯੁਵਨ ਦੇ ਤੀਜੇ ਨਿਰਮਾਣ ਉੱਦਮ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਐਲਿਸ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਝਲਕ 14 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Yuvan's third production, Alice, to star Raiza Wilson in the lead |url=https://www.cinemaexpress.com/stories/news/2019/jan/14/yuvans-third-production-alice-to-star-raiza-wilson-in-the-lead-9614.html |publisher=cinemaexpress}}&lt;/ref&gt;

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ ==
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਫਿਲਮ
! ਅਵਾਰਡ
! ਸ਼੍ਰੇਣੀ
!ਨਤੀਜਾ
|-
| rowspan=&quot;6&quot; | ''ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰੇਮਾ ਕਾਢਾਲ'' 
| ਆਨੰਦ ਵਿਕਟਨ ਸਿਨੇਮਾ ਅਵਾਰਡ
| ਸਰਵੋਤਮ ਡੈਬਿਊ ਅਦਾਕਾਰਾ 
| rowspan=&quot;6&quot; |ਸਾਰੇ ਜਿੱਤੇ 
|-
| ਬੋਫਟਾ ਗੈਲਟਾ ਡੈਬਿਊ ਅਵਾਰਡਸ
| ਸਰਵੋਤਮ ਡੈਬਿਊ ਅਦਾਕਾਰਾ-ਪੀਪਲਜ਼ ਚੁਆਇਸ 
|-
| JFW ਅਵਾਰਡ
| ਡੈਬਿਊ ਰੋਲ ਵਿੱਚ ਸਰਵੋਤਮ ਅਭਿਨੇਤਰੀ 
|-
| ਐਡੀਸਨ ਅਵਾਰਡ
| ਸਰਵੋਤਮ ਡੈਬਿਊ ਅਦਾਕਾਰਾ 
|-
| 8ਵਾਂ SIIMA ਅਵਾਰਡ
| ਸਰਵੋਤਮ ਡੈਬਿਊ ਅਦਾਕਾਰਾ 
|-
| 66ਵਾਂ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਅਵਾਰਡ ਦੱਖਣ
| ਸਰਵੋਤਮ ਡੈਬਿਊਟੈਂਟ ਅਦਾਕਾਰਾ 
|-
|}

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1989]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਤਾਮਿਲ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>qi94qhw5578qrsyr160hu4x027d3rhg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲਾਭ ਸਿੰਘ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>163382</id>
    <revision>
      <id>776111</id>
      <parentid>765764</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T03:18:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776111</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="181535" sha1="2mjpyp0yl61g6jll21iz1p7o7oa4ccq" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| honorific_prefix    = ਜਨਰਲ
| name                = 
| birth_date          = 1952
| death_date          = 12 ਜੁਲਾਈ 1988
| birth_place         = ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ, [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]], [[ਭਾਰਤ]]
| death_place         = [[ਉਮਰ ਟਾਂਡਾ|ਟਾਂਡਾ]], [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]], [[ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ]], ਭਾਰਤ
| image               = Photograph of &quot;Labh Singh&quot; (born as Sukhdev Singh Dhillon), former leader of the Khalistan Commando Force.jpg
| caption             = 
| office1             = ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਦੂਜੇ ਜਥੇਦਾਰ
| predecessor1        = [[ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ]]
| successor1          = ਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ
| term1               = ਆਗਸਤ 1986 - ਜੁਲਾਈ 1988
| nickname            = ਸੁੱਖਾ ਸਿਪਾਹੀ
| signature           = 
}}
[[Category:Pages using infobox officeholder with unknown parameters|honorific prefixLabh Singh]]
[[Category:Pages using infobox officeholder with unknown parameters|years_activeLabh Singh]]
[[Category:Pages using infobox officeholder with unknown parameters|known forLabh Singh]]
[[Category:Pages using infobox officeholder with unknown parameters|organizationLabh Singh]]
'''ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ''' (1952 – 12 ਜੁਲਾਈ 1988), ਜਿਸਨੂੰ '''ਜਨਰਲ''' '''ਲਾਭ ਸਿੰਘ''' ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ '''ਸੁੱਖਾ ਸਿਪਾਹੀ''' ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ [[ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ|ਪੰਜਾਬ]] [[ਪੁਲਿਸ]] ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ ਜੋ ਖਾੜਕੂ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ &lt;ref name=&quot;lal155&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Mahmood|1997}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨੇਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;Indiamostwanted&quot;&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=PbMTAAAAIBAJ&amp;pg=6842,2750498|title=India's most-wanted terrorist captured|date=11 August 1986|access-date=23 January 2016|publisher=New Straits Times Foreign News Service}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;encycloextreme&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=b8k4rEPvq_8C|title=Encyclopedia of modern worldwide extremists and extremist groups|last=Atkins|first=Stephen E.|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2004|isbn=9780313324857|edition=illustrated|page=242|access-date=26 June 2009}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ [[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਦਾ ਸਾਥੀ ਸੀ ਅਤੇ [[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ]] ਦੌਰਾਨ [[ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ]] ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਿਆ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;lal79&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Mahmood|1997}}&lt;/ref&gt; ਜਨਰਲ ਜੀ ਨੇ ਬੋਤ ਐਕਸ਼ਿਣ ਕੀ ਤੇ । ਜਨਰਲ ਜੀ ਨੇ ਤਾ ਤਾ ਪਰ ਪਾਪੀਆਂ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ । [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]] ਦੇ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ|ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ']] ਤੇ ਹਮਲੇ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ &lt;ref name=&quot;masterbank&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Singh, Gurpreet|1996}}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਸੀ, &lt;ref name=&quot;LATimesMasq&quot; /&gt; ਲਗਭਗ ਰੁਪਏ ਲੈ ਲਏ। 60&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ ($4.5 ਮਿਲੀਅਨ) [[ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ]], ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਸ਼ਾਖਾ, [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਤੋਂ। &lt;ref name=&quot;LATimesMasq&quot;&gt;{{Cite news|url=https://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/58240583.html?dids=58240583:58240583&amp;FMT=ABS|title=Sikh Separatists Masquerade as Police to Stage India's Biggest Bank Robbery|date=13 February 1987|work=[[Los Angeles Times]]|access-date=23 January 2016|quote=Sikh(bracketed) separatists dressed as police officers looted a bank Thursday and escaped with $4.5 million, the biggest bank heist in Indian history, officials said. Bank robberies have been a major means of financing the Sikh militants' violent campaign for a separate state they call Khalistan. Bank robberies occur almost every week in Punjab.|archive-date=22 ਅਕਤੂਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121022223108/http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/58240583.html?dids=58240583:58240583&amp;FMT=ABS|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;CSTbankrob&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.highbeam.com/doc/1P2-3810376.html|title=Sikhs rob India bank of $4.5 million|date=13 February 1987|work=Chicago Sun-Times|access-date=21 March 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20121021140733/http://www.highbeam.com/doc/1P2-3810376.html|archive-date=21 October 2012}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;tribuneindia.com&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.tribuneindia.com/2008/20081010/punjab1.htm#11|title=SGPC honours kin of Vaidya's assassins|date=9 October 2008|access-date=23 January 2016|publisher=Tribuneindia.com}}&lt;/ref&gt; ਜਿਸ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;IandS&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=3eBuAAAAMAAJ|title=Identity and Survival: Sikh Militancy in India 1978–1993. Pa|last=Dhillon|first=Kirpal|publisher=Penguin India|year=2006|isbn=978-0-14-310036-2|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt;  ਜਨਰਲ ਜੀ ਸਾਕਾ ਨੀਲੇ ਤਾਰੇ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਕੇ , ਹਿਨਦੂਸਤਾਨ ਦੇ ਚੀਫ਼ ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਯਾ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ ਤੇ 75 ਫ਼ੌਜੀਆ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜੋ ਕੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ । &lt;ref name=&quot;lal79&quot; /&gt;

== ਅਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਂ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁੱਖਾ ਸਿਪਾਹੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;genterror&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=0nhuAAAAMAAJ&amp;q=general+labh+singh+jarnail+singh|title=Genesis of terrorism: an analytical study of Punjab terrorists|publisher=Patriot|year=1988|isbn=9788170500674|quote=...(KCF) which is headed by General Labh Singh alias Sukhdev Singh alias Sukha Sipahi. Perhaps he continued to maintain his links with the Babbar Khalsa also.|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ]] ਦੀ ''ਤਹਿਸੀਲ'' (ਉਪ-ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ) ਪੱਟੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ &lt;ref name=&quot;JournalCCP&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZiZnAAAAMAAJ&amp;q=labh|title=The Journal of Commonwealth &amp; comparative politics, Volume 29|last=Taylor &amp; Francis|publisher=Frank Cass|year=1991|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=nDZuAAAAMAAJ&amp;q=Labh+Singh|title=Social and political movements by Harish K. Puri, Paramjit S. Judge, Page 391|last=Puri|first=Harish K.|last2=Judge|first2=Paramjit S.|date=3 September 2008|isbn=978-81-7033-633-4|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;tribuneindia2001&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.tribuneindia.com/2001/20010310/punjab1.htm|title=Normalcy a bliss for Panjwar family|last=Walia|first=Varinder|date=9 March 2001|access-date=23 January 2016|publisher=Tribuneindia.com|last2=Puri|first2=Gurbax}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ {{Convert|9|acre|m2}}  ਜ਼ਮੀਨ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;JournalCCP&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;terrorname9&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Singh, Gurpreet|1996}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਦਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Ajmer Singh's new work engages with 1984 Catastrophe |url=http://www.worldsikhnews.com/8%20July%202009/Ajmer%20Singh%20s%20new%20work%20engages%20with%201984%20Catastrophe.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100104070402/http://worldsikhnews.com/8%20July%202009/Ajmer%20Singh%20s%20new%20work%20engages%20with%201984%20Catastrophe.htm |archive-date=4 January 2010 |access-date=23 January 2016 |publisher=World Sikh News}}&lt;/ref&gt;

== ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਸੇਵਾ ==
ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਸਾਹਿਬ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, &lt;ref name=&quot;ektaone1&quot;&gt;{{Cite web |title=Gursikhs and Inspirational Living |url=http://www.ektaone.com/literature-mainmenu-27/gursikhs-mainmenu-101?start=25 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090625153959/http://www.ektaone.com/literature-mainmenu-27/gursikhs-mainmenu-101?start=25 |archive-date=25 June 2009 |access-date=23 January 2016 |publisher=Ektaone.com}}&lt;/ref&gt; ਲਾਭ ਸਿੰਘ 1971 ਵਿੱਚ &lt;ref name=&quot;Kin of slain&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.tribuneindia.com/2001/20010309/main7.htm|title=Kin of slain Babbar Khalsa chief shift abroad|last=Walia|first=Varinder|date=8 March 2001|access-date=23 January 2016|publisher=The Tribune (Tribune News Service)|last2=Gurbaxpuri}}&lt;/ref&gt; ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ &lt;ref name=&quot;7180s&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Singh, Gurpreet|1996}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਸਿੱਖ-ਨਿਰਨਾਕਾਰੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ 1982 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। &lt;ref name=&quot;7180s&quot; /&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/AmarShaheedGeneralLabhSingh|title=Amar Shaheed General Labh Singh|last=Bhular|first=Sukhdev Singh|publisher=Gurmat Pustak Bhandar|pages=13|language=Punjabi}}&lt;/ref&gt;

== ਖਾੜਕੂਵਾਦ ==
[[ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ]] ਅਤੇ 1978 ਸਾਕੇ  ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ 1982 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। &lt;ref name=&quot;Kin of slain&quot;/&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/AmarShaheedGeneralLabhSingh|title=Amar Shaheed General Labh Singh|last=Bhular|first=Sukhdev Singh|publisher=Gurmat Pustak Bhandar|pages=13|language=Punjabi}}&lt;/ref&gt;

[[ਤਸਵੀਰ:LabhSinghkharku.jpg|440x440px|thumb|left]]

=== ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਟਾਰ ਦਾ ਕਤਲ ===
13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਨੂੰ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਖੂਨੀ ਸਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੋਏ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣ ਚੁਣ ਕੇ ਸੋਧਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਖ਼ੂਨੀ ਸਾਕੇ ਵਾਲੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਕੁਸੰਗ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਨਰਕਧਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨੇ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਸੱਤ ਸਿਤਾਰੇ ਬਣਾਏ ਸਨ ਤੇ ਬਰਾਬਰ ਬਿਠਾਏ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਿਤਾਰਾ ਰੌਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਆਪਣੀ ਗੁੰਡਾ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦਿੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਨਰਕਧਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨੇ ਵਾਲੇ ਗਰੁੱਪ ਨੂੰ ਕਰਨਾਲ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਰੌਸ਼ਨ ਸੱਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰਾ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨੰਗਲ ਖ਼ਾਨਾ ਵਿਚ 27 ਅਕਤੂਬਰ 1982 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿਚ ਸਿਰ ਨਹਾ ਕੇ ਵਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਕੇ ਸੁਕਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤਿੰਨ ਨੌਜਵਾਨ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਆ ਗਏ। ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਆਏ ਨੇ। ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ

ਹੁੰਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, “ਧੰਨ ਨਿਰੰਕਾਰ। ਧੰਨ ਨਿਰੰਕਾਰ। ਆਓ ਬੈਠੋ।” ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਪਿਛੇ ਬੈਠੇ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਾਲੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਮਹਾਂਪੁਰਖੋ, ਅਸੀਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਤੋਂ ਆਏ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਡਿਊਟੀ ਗਸ਼ਤ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੱਸਣਾ।'

ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਹਵਾ ਵੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ। ਆਉ ਬੈਠੋ ਚਾਹ ਪੀਉ।” ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨੇ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ, ਆ, ਚਾਰ ਕੁਰਸੀਆਂ ਫੜ ਕੇ ਲਿਆਇਓ ਜੇ।”

ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਵਲ ਰਾਣੀ ਦੋ ਕੁਰਸੀਆਂ ਆਪ ਤੇ ਦੋ ਨੌਕਰ ਨੂੰ ਚੁਕਾ ਲਿਆਈ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ। ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਬਾਇਨਾਂ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਰੱਖ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਮੋਢਿਆਂ 'ਤੇ ਚੁੰਨੀ ਲਮਕਾਈ ਪਿਛਲੇ ਪੈਰੀਂ ਮੁੜ ਗਈ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਚਾਹ ਦਾ ਆਹਰ-ਪਾਹਰ ਕਰਨ  ਲੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾ ਹੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੁਰਸੀਆਂ ਤੇ ਸਨ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਚੜਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵਾਹੜੀ ਬੰਨੀ ਸਿਪਾਹੀ ਸਟੇਨਗੰਨ ਮਦ 'ਤੇ ਲਮਕਾਈ ਹੱਦਾਂ ਵਿਚ ਬਾਹਾਂ ਦੇਈਂ ਇਧਰ ਉਧਰ ਨਜ਼ਰਾਂ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਕ ਮੰਨਾ ਸਿਪਾਹੀ ਧਨ ਸਿਤਾਰੇ ਨਾਲ ਗੁੜ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਮਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਹਿਣ ਲਗਾ, ਮਹਾਂਪੁਰਖੇ, ਤੁਸੀਂ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲ ਦੀ ਹਿੱਟ ਲਿਸਟ 'ਤੇ ਦੱਸ ਜਾਂਦੇ ਹੈ, ਬਾਹਰ ਅੰਦਰ ਘੱਟ ਜਾਇਆ ਕਰੋ। ਸਾਡਾ ਪੁਲਿਸ ਰਿਕਾਰਡ ਕੁਝ ਇੰਝ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਹੂਮ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਦੇ ਝਗੜੇ ਵੇਲੇ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਸੀ ? ਅੱਤਵਾਦੀ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ।”

ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਕੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦੇ। ਇਹ ਸਾਡਾ ਕੀ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸਿੱਖ ਕਾਇਰ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਪਹਾੜ ਗੰਜ ਵਿਖੇ ਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਕਤਲ ਕੀਤਾ। ਦੱਸ ਕੇ ਆਉਂਦੇ, ਫਿਰ ਵੇਖਦੇ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਅੰਬਰਸਰ ਰੇਲਵੇ ਕਾਲੋਨੀ ਵਾਲੇ ਹਮਲੇ ਵਾਂਗ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਰੇ ਪਾਉਂਦੇ। ਮੇਰੀ ਪੱਕੀ ਰਫ਼ਲ ਦੀ ਗੋਲੀ ਦਾ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਗਿੱਦੜ ਸ਼ੇਰਾਂ ਨੂੰ ਘੂਰਨ ਆਏ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ਕੀ ਹੁਕਮ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਹਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ, ਅਸੀਂ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪ ਦੀ ਨਿਰਾਦਰੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ਅੱਜ ਨਿਹੰਗਾਂ ਦੇ ਪੱਗਾਂ ਦੇ ਫਰਲੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠਾਂ ਰੋਲਾਂਗੇ। ਬਹੁਤ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਲਿਆ, ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਂ ਇਕ ਵੀ ਗੋਲੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾਈ। ਅਸਾਂ ਸੱਤਾਂ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਧਰ ਕੇ, ਇਕੱਠਿਆਂ ਸੰਤ ਗੰਨਾਂ ਦਾ ਫ਼ਾਇਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੱਜਣ ਦਾ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਿਆ। ਸੰਤ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸੇਵਾ ਦਲ ਦੇ ਸੇਵਕਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਤਾਂ ਢਾਹ ਲਿਆ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ, ਸੁੱਕਾ ਇਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ । ਕੁਝ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਡੇਢ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵੱਢੇ ਫੱਟੇ ਗਏ। ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਝਗੜੇ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਵੀ ਉਥੇ ਹੀ ਸੰਤ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਹੱਥ ਵੇਖ ਲੈਂਦਾ।”

ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਦੁਸ਼ਟਾ, ਸੰਤ ਜੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਮੂੰਹੋਂ ਕੱਢਿਆ।'

ਮੋਨੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਸਟੇਨ ਦੀ ਬੈਰਲ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਸਿਤਾਰੇ ਰੋਸ਼ਨ ਦੀ ਪਿੱਠ ਨੂੰ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।

ਸੱਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰਾ, ਧੋਖਾ, ਧੋਖਾ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ।” ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ, ‘ਕਮੀਨਿਆ, ਅਸੀਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਿੰਘ ਹਾਂ।

ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “ਮਾਰ ਸਾ.....ਦੀ ਹਿੱਕ ਵਿਚ, ਕੀ ਵੇਖਦਾ ਏਂ।”

ਸਿੱਖ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਸਟੇਨਗੰਨ ਦਾ ਘੋੜਾ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ। ਕੜ, ਕੜ ਕੜ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜੀ, ਪੰਛੀ ਰੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਉੱਡ ਗਏ। ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰਾ ਸਟੇਨਗੰਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਛਲਣੀ ਹੋ ਕੇ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਨਹਾ ਕੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਵਾਲ ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਲਹੂ ਮਿੱਝ ਨਾਲ ਲਿੱਬੜ ਗਏ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਨੂੰ ਕਿੱਕ ਮਾਰ ਕੇ ਦੋਵਾਂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਧੂੜ ਉਡਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਕੱਚੇ ਰਾਹੇ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ।

ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਵਲ ਰਾਣੀ ਚਾਹ ਬਣਾ ਕੇ ਕੱਪ ਟੋਅ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਲਿਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਟੇਨਗੰਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਆਈ ਤਾਂ ਰੌਸ਼ਨ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗਾ ਲਹੂ ਵਿਚ ਲੱਥ-ਪੱਥ ਵੇਖ ਕੇ ਚੀਕ ਮਾਰਦੀ ਭੱਜੀ ਤੇ ਚਾਹ ਵਾਲੀਆਂ ਗਲਾਸੀਆਂ ਦੀ ਟੇਅ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਚੀਕਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੋਈ ਘਰ ਵਾਲੇ ਰੌਸ਼ਨ ਸਿਤਾਰੇ 'ਤੇ ਸਿਰ ਰੱਖ ਕੇ ਧਾਹਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ।

ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰਣ ਕੰਵਲ ਰਾਣੀ ਦੇ ਭਾਅ ਦਾ ਦਿਨੇ ਹੀ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਆਇਆ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ ਕੱਕੜ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਥਾ ਪੰਥ ਦੋਖੀ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਰਾਇਲ ਐਨਫੀਲਡ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੂਰ ਤਕ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਹਵਾ ਵਿਚ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। &lt;ref name=&quot;mm&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/fundamentalismss00mart|title=Fundamentalisms and the State: Remaking Polities, Economies, and Militance|last=Marty|first=Martin E.|last2=Appleby|first2=R. Scott|date=1 July 1996|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0226508849|edition=1|page=[https://archive.org/details/fundamentalismss00mart/page/272 272]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.tribuneindia.com/2002/20021006/punjab1.htm#4|title=Akali ex-minister attends Nirankari meet function Dal Khalsa sees red|date=6 October 2002|work=The Tribune|access-date=5 September 2014}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;2nd2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=qJaHAwAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Sikh Separatist Insurgency in India: Political Leadership and Ethnonationalist Movements|last=Chima|first=Jugdep S|date=2010|publisher=SAGE Publication|isbn=9788132105381|location=New Delhi|pages=41–44}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |date=2022-10-28 |title=October 28, 1982, Forty Years Ago: Nirankari shot |url=https://indianexpress.com/article/opinion/40-years-ago/forty-years-ago-nirankari-shot-8234069/ |access-date=2023-06-01 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:244&quot;&gt;ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ in Punjabi by Maninder Singh Baja&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;2nd2&quot;/&gt; &lt;ref name=&quot;:62&quot;&gt;[[Ajit (newspaper)|Ajit Newspaper]] July 15, 1988&lt;/ref&gt;

28 ਅਕਤੂਬਰ, 1982 ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਖ਼ਬਰ ਸੀ : ‘ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੰਗਲ ਖ਼ਾਨਾ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਸਿਤਾਰੇ ਰੌਸ਼ਨ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰ  ਅੰਦਰ ਹੀ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਤਿੰਨ ਅੱਤਵਾਦੀ ਵਾਰਦਾਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਐਤਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਮੁਖੀ ਕੁਲਤਾਰ ਨੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਰੌਸ਼ਨ ਸਤਵਾਂ ਸਿਤਾਰੇ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।”&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:244&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;2nd2&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;:62&quot; /&gt;

=== ਅਟਵਾਲ ਦਾ ਕਤਲ ===
25 ਅਪ੍ਰੈਲ 1983 ਨੂੰ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ ਅਟਵਾਲ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਛੱਡਣ ਸਮੇਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ 2 ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਕਤਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਅਟਵਾਲ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਦਾ ਡਰਾਈਵਰ ਅਤੇ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਤੁਰੰਤ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਨੇੜੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹੋਰ ਯੂਨਿਟ ਵੀ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭੱਜ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿੱਤ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਉੱਥੇ ਪਈ ਰਹੀ। ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲਈ ਤਾਂ ਹੀ ਅਟਵਾਲ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਬਰਾਮਦ ਹੋਈ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅਟਵਾਲ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਭਵ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਦੇ 1 ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 3 ਹੋਰ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਭਾਵਿਤ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਟਵਾਲ 'ਤੇ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਔਰਤ ਨੂੰ ਲਾਹਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਰੇਡ ਕਰਨ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਟਵਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਫੜ ਲਿਆ ਸੀ।

=== ਲਿਸਟ ===
{{Quote|text=16-17 ਬੰਦੇ ਆ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਪੀਤੈ। ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ, ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਸਪੈਕਟਰ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਹਰ ਸਿੰਘ ਮਹਿਮਾ ਸੰਗੀਏ ਦਾ ਭਰਾ, ਨਰਕਧਾਰੀ ਦਾ ਇਥੇ ਲੱਗਾ ਜਿਹੜਾ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਉੱਤੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ, ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਹੌਲਦਾਰ, ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸਿਪਾਹੀ, ਇਕ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਇਥੇ ਆਹ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਮੁਕਦਮੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਗੜਬੜ ਕੀਤੀ ਆ, ਇਹਨਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਚ। ਇਕ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਰਣੀਏ ਵਾਲਾ, ਇਕ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਵਾਲਾ, ਇਕ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ, ਇਕ ਸ਼ਿਆਮ ਸੁੰਦਰ ਮੋਗੇ ਦਾ, ਇਕ ਆਰ. ਭੱਟੀ ਤੇ ਨਾਂਅ ਕੀ ਆ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਨਿਯਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਚਾਹੇ ਸਿੱਖ ਸੱਚਾ ਤੇ ਚਾਹੇ ਝੂਠਾ, ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ ਕਿਸੇ ਸਿੱਖ ਦੇ ਗਾਤਰੇ ਵਿਚ ਕਿਰਪਾਨ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਣੀ। ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਪੱਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਣੀ ੫ ਇਹਨਾਂ ਭੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਪੱਗ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਨਰੰਗੇ ਵਰਗੇ ਹੋ ਗੁਜ਼ਰੇ ਆ, ਅਖ਼ੀਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੀਕਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਇਥੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਪਿਆ ਸੀ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜੇ ਬਾਗ ਦੀ ਮੂਲੀ ਓ ?|author=ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ}}
1983 ‘ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜ਼ਾਲਮ ਦੀ ਲਿਸਟ ਬਨਾਤੀ ਸੀ । ਭਾਈ ਨੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲਿਸਟ ਦੀ ਸਫਈ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ੁਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ । 

=== ਹਰਜੀਤ ਤੇ ਹਮਲਾ ===
“ ਠਾਹ ...ਅ....ਅ..... | &quot;

“ ਬਿੰਬ ਵੱਟ ਗਿਆ।”

“ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੀ ਕੋਠੀ 'ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਤਾ।”

” ਕੋਈ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੀ ! “

ਬੰਬ ਫੱਟ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਠੀ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਹਿੱਲ ਗਈ। ਨੇੜੇ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਚੁਗਾਠਾਂ 'ਚੋਂ ਵੀ ਸੀਮਿੰਟ ਕਰ ਗਿਆ । ਹਿਰਦੇ-ਵੇਦਕ ਚੀਕਾਂ ਨਾਲ ਕੁਰਲਾਹਟ ਮੱਚ ਗਿਆ।

ਇਹ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕੋਠੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਫਟਿਆ ਏ। ਬੰਬ ਦੀ ਭਿਆਨਕ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਜੁਆਕ ਵੀ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਾਰੀ ਇਮਾਰਤ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਇੰਸਪੈਕਟਰ, ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ ਤੇ  ਬੱਚੇ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬ ਰਹੇ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਧੜਕੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਲੱਖ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਵੱਸ `ਚ ਨਹੀਂ ਸਨ ਆ ਰਹੇ।

1 ਮਈ, 1983 ਦਾ ਦਿਨ ਅਭਾਗਾ ਕਹਿ ਲਉ ਜਾਂ ਸੁਭਾਗਾ । ਨਿਰਣਾ ਪਾਠਕ ਆਪ ਕਰ ਲੈਣ; ਉਹ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਤਰਜ਼ੀਹ ਦੇਂਦੇ ਹਨ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ' ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸ਼ੁਹਰਤ ਦੀ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਹਰਤ ਅੱਗੇ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਠੁੱਸ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਵੱਕਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਾੜੀ-ਮੋਟੀ ਪੁੱਛ-ਪ੍ਰਤੀਤ ਸੀ। ਅਰਬ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਡਿਕਟੇਟਰਸਿਖ ਵੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਜਾਂ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਵਜੂਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਮਿੰਟ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ। ਏਹੀ ਇੱਕ ਪੁਆਇੰਟ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਆਸਰੇ ਅਕਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਉਧਾਰੇ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਜੀਅ ਰਹੀ ਸੀ।

ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਸੰਤ ! ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ ! ਸਿਖੀ ਦਾ ਪਹਿਰੇਦਾਰ ! ਉਹਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਸੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਕੋੜ ਨੌਜਦਾਰ ਸੀ। ਤਪ ਤੇਜ ਸੀ। ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੀ । ਜੁਝਾਰੂ जैये ਸੀ । ਜਿਹੜੇ ਹਰ ਵਕਤ ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੀ ਦੇਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸਿਰ-ਧੜ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਲਾ ਦਿੰਦੇ।

ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਦੀ ਧੜਕਣ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਬੇਤਾਜ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੜੇ ਖੜੇ ਕੰਮ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ 'ਤੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਲੋਕ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ਵਤਾਂ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਅਦਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅੱਧੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਭਾਵ ਫ਼ੈਸਲਾ ਸੰਤ ਜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਈ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਜੱਜ ਤਾਂ ਬੱਸ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੀ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਸਨ । ਏਨਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ | ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ । ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਪੁਲੀਸ ਅਫ਼ਸਰ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬਦੀ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬੁੱਚੜ ਅਫਸਰਾਂ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਰੱਜ ਕੇ ਲਹੂ ਪੀਤਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਹਿੱਟ ਲਿਸ਼ਟ 'ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸੀ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੰਬਰ ਨਿਕਲੇ ਹੋਏ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਗੱਡੀ ਵੀ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਸਨ। ਧੀਰਬਲ ਨਾਥ, ਬਿੱਟੂ ਰਾਮ, ਸਾਂਹਸੀ ਆਦਿ। ਇਹ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹਨੂੰ ਚਿੱਠੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ, ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ  ਉਸੇ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਈ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲ ਪੈਂਦੇ । ਕਰੜੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਹੇਠ ਵੀ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲਾਂ ਵਾਲੇ ਮਾਰ ਕੇ ਤੁਰ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਏਸ ਜਦੋਂ-ਜਹਿਦ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ–ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਕੋਟ ਈਸੇ ਖਾਂ, ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਹੇੜੂ ਕਾਂਡ, ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਬੂਲਕੋਟ, ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਨ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਏ ਕਿ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸੀ। ਸੋ ਬਿੱਟੂ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਕਿ ਉਹ ਬਚ ਗਿਆ। ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਤਿੰਨ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਬੱਧੇ ਹੋਏ ਸੀ । ਉਹ ਬੰਬ ਸੁੱਟ ਕੇ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਬੱਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਏ |

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਟਹਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਨਾ ਡਰਿਆ, ਨਾ ਘਬਰਾਇਆ, ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਂਤ ਚਿਤ ਖੜਾ ਰਿਹਾ। ਸੱਸੀ ਉਮਰ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹ ਹੱਸਣੋਂ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਨਾਮੇ 'ਤੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਣੋਂ ਨਾ ਰਹਿ ਸਕਿਆ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿੰਦ ਵਾਰਨ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕੀਤਾ । ਉਹ ਇਕ ਟੱਕ ਤੱਕੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਧੂੜਾਂ ਪੱਟਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੈਟਰੋਲ ਦਾ ਸੜਿਆ ਧੂੰਆਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਰਜ਼ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

‘ਕੌਮ ਦਾ ਅਸਲ ਸਰਮਾਇਆ ਇਹ ਯੋਧੇ ਹੀ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਹੀਰੇ- ਪੰਨਿਆਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਏਹੋ-ਜਿਹੇ ਤਿਆਗੀ ਕੌਮੀ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦਾ ਏ । ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੰਦਰਲਾ ਮਨੁੱਖ ਬੋਲਿਆ, ‘ਸੂਰਮਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਹੁੰਦਾ ਏ। ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੂਰਮੇ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਮਰੀ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਉਹ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ।

‘ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਜੋਰਾ ਵੀ ਕੋਈ ਸੂਰਮਾ ਈ ਕਰਦਾ ਏ। ਸੁਣਿਆ ਏ, ਸਾਂਹਸੀ ਨੂੰ ਮੁਕਤਸਰ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਦਿਨ-ਦੀਵੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਏ। ਭਗਵਾਨਾ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ ਮਾਰ ਸੁੱਟਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ 'ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵੀ ਬੜਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹੀਰਿਆਂ ਵਰਗੇ ਗੱਭਰੂ ਰਾਤ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅੱਤ-ਖੁਦਾ ਦਾ ਦਰਗਾਹੋਂ ਵੈਰ ਤੁਰਿਆ ਆਉਂਦਾ ਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ-ਵੱਖਵਾਦੀ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੋਭਦਾ ਨਹੀਂ । ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੂਰਮੇ ਹਨ । ਅੱਜ ਦੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ! ਸਰਾਭੇ ਦੇ ਵਾਰਸ !! ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਧਰਮੀ ਬੇਟੇ !!! ਸੁੱਖਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਬੇਖਬਰ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੰਬ ਫਟਿਆ ਏ।

ਚੁਫੇਰੇ ਰੌਲਾ ਮੱਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਖੜਕ ਗਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਪੁਲੀਸ  ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਦਿਲ ਧੜਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਦਾ ਮੂੰਹ ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ ਭਿੱਜਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਬੰਬ ਡਿੱਗਾ ਸੀ, ਉਥੋਂ ਕਿੰਨੀ ਸਾਰੀ ਥਾਂ ਪੁੱਟੀ ਗਈ ਸੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਘਾਹ ਦੇ ਪਰਖਚੇ ਉੱਡ ਗਏ ਸਨ।

ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਵਾਲੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਸੀ ਪਰ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਰਾਈਫਲਾਂ ਲੋਡ ਕੀਤੀਆਂ। ਹੋਈ ਨਾ ਹਵਾ 'ਚ ਤਲਵਾਰਾਂ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ

ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ੱਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਸੁੱਖੇ ’ਤੇ ਬੰਬ ਸੁੱਟਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾ ਕੇ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਬਠਿੰਡੇ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਸੂਰੋਂ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਸੁੱਖੇ ਨੂੰ ਗੁੱਸਾ ਆ ਗਿਆ। ਨਾਨੀ ਖਸਮ ਕਰੇ, ਚੱਟੀ ਦੋਹਤਾ ਭਰੇ। ਬੰਬ ਕੋਈ ਸੁੱਟ ਗਿਆ, ਸੰਗੀਨ ਜੁਰਮ ਸੁੱਖ ਸਿਰ । ‘ਸਿੱਖਿਆ ! ਇਹ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਰਾਜ ਏ। ਇਥੇ ਅੰਨ੍ਹੀ ਬੋਲਾ ਖਿੱਚੀ ਫਿਰਦਾ ਏ। ਅੰਨ੍ਹੀ ਪੀਂਹਦੀ ਪਈ ਏ, ਕੁੱਤਾ ਚੱਟੀ ਜਾਂਦਾ ਏ । ਓਦਣ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸੱਚ ਈ ਕਿਹਾ ਸੀ : ਕਿਸ਼ਨ ਜਮਨਾ 'ਤੇ ਨਹਾਉਂਦੀਆਂ ਗੋਪੀਆਂ ਦੇ ਬਸਤਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਉਹਨੂੰ ਸਭ ਨੇ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੀ ਪਦਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦਾ ਨੰਗੇਜ਼ ਕੱਜਿਆ, ਉਹਨੂੰ ਕਮਲਾ ਨਾਨਕ, ਕੁਰਾਹੀਆ ਨਾਨਕ ਤੇ ਭੂਤਨਾ ਆਦਿ ਕਹਿ ਕੇ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ। ਏਥੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਛਿੱਤਰ ਵੱਜਦੇ ਆ, ਝੂਠ ਦੀ ਪੂਜਾ ਹੁੰਦੀ ਏ। ਕੂੜ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਇਆ ਫਿਰਦਾ ਏ । ਸੁੱਖਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦਾ, ਰਿੱਝਦਾ ਰਿਹਾ। 'ਜੁਰਮ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਜ਼ਾ ਭੁਗਤਣ ਦਾ ਵੀ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਰ ਇਹ ਜਾਇਜ਼-ਨਜਾਇਜ਼ ਸਭ ਨੂੰ ਇੱਕ ਘੁਲਾੜੀ ਵਿੱਚ ਦੀ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੇ ਆ। ਖਾਹ-ਮਖਾਹ ਦੀ ਸਿਰ ਦਰਦੀ । ਸੁੱਖੇ ਦਾ ਪਾਰਾ ਸੱਤਵੇਂ ਦੁਆਰ ਚੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਪੁਲੀਸ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਉੱਤੇ ਗ਼ੁੱਸਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਗੁਲਾਬੀ ਲਹੂ ਉਬਾਲੇ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਬਠਿੰਡੇ ਆਏ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਨ ਹੋ ਗਏ ਸੀ।

ਯਾਰ ਪੁਲਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹਦਾ ਜੀਅ ਲੱਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਏਥੇ ਤਾਂ ਮਿਰਚਾਂ ਦੇ ਪੁਜਾਰੀ ਤੇ ਚਿੱਬੜ ਖਾਣੀ ਮਲਵਾੜ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਸੀ।

ਸੁੱਖੇ ਦਾ ਦਿਲ ਨਾ ਲੱਗਾ । ਉਹ ਬੇਮਤਲਬ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮਹਿਨਾ ਚੌਕ, ਸੱਟਾ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਆਰੀਆ ਚੌਕ, ਸਿਰਕੀ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਮਾਲ ਰੋਡ ਆਦਿ। ਅਚਾਨਕ ਉਹਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋ ਗਈ। ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਵਸਨੀਕ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ  ਬਠਿੰਡੇ ਏਰੀਏ ਦਾ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਪਿੱਛਾ ਰਵਿਊਜੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸੁੱਖੇ ਦੀ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਯਾਰੀ ਪੈ ਗਈ।

ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ ਚਾਹ ਦੇ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਮਿਲੇ।

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਦਾ ਮਨ ਟੋਹਿਆ।

ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੱਸ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ਵੈਸੇ ਮੈਂ ਏਧਰ ਦੀ ਪੁਲੀਸ 'ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਤੇਰੇ 'ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਆ ਕਿ ਤੂੰ ਭਾਊ ਏਂ ਤੇ ਭਾਊਂ ਛੇਤੀ ਕੀਤਿਆਂ ਦਗ਼ਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।”

“ਮੈਂ ਵੀ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਹੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਏ ਕਿ ਤੂੰ ਰਫਿਊਜੀਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਏਂ।” ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਾਹ ਦੀ ਘੁੱਟ ਭਰ ਕੇ ਕਿਹਾ।

ਸੁਣ।” ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਲਿਆ, “ਜਦ ਤੱਕ ਇਸ ਸਮਾਜ ਦੀ ਚੀਰ ਫਾੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਇਹਦਾ ਗੰਦਾ ਲਹੂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਤਦ ਤੱਕ ਇਸ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਆਸ ਰੱਖਣੀ ਮੂਰਖਤਾ ਏ।”

“ਸਮਾਜ ਦਾ ਪੋਸਟ-ਮਾਰਟਮ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਉਪਾਅ ?”

“ਉਪਾਅ ?” ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, ‘ਦੋਖ, ਤੇਲ ਕੱਢਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਸਰੋਂ ਨੂੰ ਕੋਹਲੂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਕੱਢਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ । ਸੱਪ ਤੋਂ ਮਨੀ ਲੈਣ ਲਈ, ਉਹਦੀ ਸਿਰੀ ਅਵੱਸ਼ ਫੇਹਣੀ ਪੈਂਦੀ ਏ। ਅਗਰ ਸਮਾਜ ਤੋਂ ਇਨਸਾਫ਼ ਲੈਣਾ ਏ ਤਾਂ ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਉੱਥਲ-ਪੁੱਥਲ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਏ । ਲੇਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰ ਪੈਂਦਾ ਏ। ਹੀਰ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਏ ਤਾਂ ਕੰਨ ਅਵੱਸ਼ ਪੜਵਾਉਣੇ ਪੈਣਗੇ।”

“ਹੀਰ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਜਰੂਰ ਕਰਨਾ ਏ, ਭਾਵੇਂ ਕੰਨ ਛੱਡ ਕੇ ਤਨ ਵੀ ਪੜਵਾਉਣਾ ਪਏ।” ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲੀ ਗਲਾਸ ਮੇਜ਼ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਮਾਰਿਆ।

ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੰਨ ਪੜਵਾਉਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ, ਹੀਰ ਤਾਂ ਆਪ ਚੱਲ ਕੇ ਆਏਗੀ । ਪਰ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ ਏ।”

“ਕੀ

ਘਰ-ਬਾਰ, ਮਾਂ-ਬਾਪ, ਬਾਲ-ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਮੋਹ ਛੱਡਣਾ ਪਏਗਾ।”

&quot;ਮਨਜ਼ੂਰ ਏ।”

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੂਹੜੀ ਦੋਸਤੀ ਪੈ ਗਈ। ਉਹਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਸੁੱਖੇ 'ਤੇ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮਨ ਐਸਾ ਬਦਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਭਗੌੜਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਬਠਿੰਡੇ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਸੰਤਾਂ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਸਿੰਘ ਸਜ ਗਿਆ।

=== ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਦਾ ਕਤਲ ===
ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਨਾਂ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸਿੰਘਾਂ ਉੱਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ਦੇ ਫੀਤੀ ਲੋਨ ਦਾ ਚਾਹ ਸੀ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਚਿਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨੋਂ ਬਾਜ਼ ਨਾ ਆਇਆ। ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਸੋਧਣ ਲਈ ਪੱਕੀ ਨੀਤੀ ਧਾਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਸ ਸੋਧਣ ਲਈ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। 15 ਅਗਸਤ, 1983 ਨੂੰ 1 ਵਜ ਕੇ 15 ਮਿੰਟ 'ਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਗੰਨਮੈਨ ਸਮੇਤ ਥਾਣੇ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਬਿਜਲੀ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਵੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬਰਾਬਰ ਉੱਤੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸਟੇਨਗੰਨ ਨਾਲ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਤੇ ਗੰਨਮੈਨ ਗੋਲੀਆਂ ਵੱਜੀਆਂ। ਦੋਵੇਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਮੇਤ ਉਲਟ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ‘ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਕੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।

ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਦੰਦ-ਕਥਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਿਆ। ਸਾਦਿਕ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਕਾਲਜ ਕੋਲੋਂ ਮੁੜਨ ਲੱਗਿਆਂ ਦੀ ਹੋਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਜੀ.ਟੀ. ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਦੁਹਾਈਆਂ ਪਾਉਂਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਸਾਂਸੀ ਤੇ ਗੰਨਮੈਨ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਦੀ ਤਾਂ ਮੌਕੇ ਉੱਤੇ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਸਿਪਾਹੀ ਗੰਨਮੈਨ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।

ਪੁਲਿਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਤੰਗ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਹੋਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਗੁਰਸਿੱਖ ਡਾਕਟਰ ਹਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਸਾਂਸੀ ਦੇ ਕਤਲ ਵਿਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

=== ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਤੋ ਹੌਲਦਾਰ ===
ਹਾਈਜੈਕਰ ਭਾਈ ਮੁਸੀਬਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਣਖੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕੋਹ ਕੋਹ ਕੇ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ 'ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬਚਤ ਪੁਲਿਸ ਅਵਸਰ ਅਖੌਤੀ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦੇ ਅਹੁਦੇ ਤਾਂ ਭਾਵੇਂ ਰਿਟਾਇਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਵਾਨ ਉਸ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਲਈ ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। 

29 ਅਕਤੂਬਰ, 1983 ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਚਾਹ ਵਾਲੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਚਾਹ ਪੀਤੀ, ਸਿਵਲ ਕੱਪੜੇ ਲਾਹ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ। ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. (ਸਾਬਕਾ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸੀ। ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਗੰਨਮੈਨਾਂ ਸਮੇਤ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਗੋਂ ਬਾਡੀਗਾਰਡਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਗਈ। ਅੱਧਾ ਘੰਟਾ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਗੋਲੀ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਇਸ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿਚ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਲੇਟ ਗਿਆ ਤੇ ਬਚ ਗਿਆ। ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਇਕ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ, ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਇਕ ਹੌਲਦਾਰ ਤੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਸਮੇਤ ਤਿੰਨ ਆਦਮੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਗੋਡੇ ਦੀ ਚੱਪਣੀ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਵੱਜੀ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਬਟਾਲੇ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚ ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਤੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੇੜੇ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਮੌਕਾ-ਏ-ਵਾਰਦਾਤ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਹੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਭੱਜਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪੈਦਲ ਹੀ ਭੱਜ ਗਿਆ ਤੇ ਭੁਲੇਖੇ ਨਾਲ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਵੜ ਗਿਆ। ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਦੀ ਨੂੰਹ ਚੰਗੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ, ‘ਵੀਰ, ਘਬਰਾ ਨਾ, ਮੈਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਕੁੰਡੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ, ਤੂੰ ਦੂਜੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨਿਕਲ ਜਾ।” ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਭੈਣ, ਆਹ ਮੇਰੀ ਸਟੇਨ ਲੁਕਾ ਦੇ ਕਿਤੇ ।”

ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਲਿਆ ਵੀਰਾ, ਮੈਂ ਇਸ ਫੋਟੋ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਾ ਦੇਨੀ ਆਂ। ਬੀਬੀ ਨੇ ਸਟੇਨ ਘਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਲੱਗੀ ਵੱਡੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁਕਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਵੀਰ, ਆਪਦੀ ਅਮਾਨਤ ਇਥੋਂ ਆ ਕੇ ਆਪੇ ਲੈ ਜਾਵੀਂ।”

ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਸਕੂਟਰ ਲੈ ਕੇ ਦੂਜੀ ਗਲੀ ਰਾਹੀਂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਖੂਨ ਵਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਮਸਾਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਨਾਕੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੰਧਾਂ ਕੋਠੇ ਟੱਪਦਾ ਹੋਇਆ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਵਿਚ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ।

ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੇ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਮੱਤਭੇਦ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਬੰਧ ਸੁਖਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੁੱਖਾ, ਸੋਢੀ ਤੇ ਮੈਂ.....। ਉਸ ਤੋਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦੀ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਬੋਲਣ ਲੱਗਾ, ‘ਤੈਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਵਰਜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ (ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ) ਨਾਲ ਨਾ ਜਾਇਆ ਕਰ, ਅੱਜ ਤੈਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ।” ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਫ਼ੌਜਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਲਿਆਉ। ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸੀ ਰਿਹਾ। ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਣ 'ਤੇ ਹੀ ਡਾਕਟਰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਛੇਤੀ ਹੀ ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਟੀਮ ਤੇ ਐਂਬੂਲੈਂਸ ਲੈ ਕੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ।

ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਇਹ ਸਮਾਂ ਬੋਲਣ ਦਾ ਨਹੀਂ। ਸੋਢੀ ਨੇ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਨਿਕਲ ਗਏ ਆਂ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੋਢੀ। ਸੋਢੀ ਦੇ ਵੀ ਲੱਤ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਆ, ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਠੀਕ ਆਂ, ਘਬਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ਜਾਂ ਫੜਿਆ ਗਿਆ, ਪਤਾ ਕਰੋ।

ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ 'ਤੇ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸਮਝਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰੀਆਂ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਾ ਇਲਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਖ਼ੂਨ ਬਹੁਤ ਵਗ ਗਿਆ ਸੀ, ਹਾਲਤ ਬੇਹੋਸ਼ੀ ਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣਾ ਖੂਨ ਦਿੱਤਾ। ਇਲਾਜ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭੇਸ ਬਦਲ ਕੇ ਭਾਈ  ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦਾ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਜਾ ਕੇ ਹਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀ ਗ਼ਲਤ-ਫਹਿਮੀ ਦੂਰ ਹੋਈ। ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਛੇਤੀ ਕਾਹਲਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ 'ਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਢੁਕਦੀ ਸੀ :

ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਸੂਰਮਾ ਬੜਾ ਹੈ ਸੀ

ਪਰ ਨੀਤੀ ਇਤਨੀ ਵਿਦਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਨੇੜੇ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਚੌਕੀ ਤੋਂ ਆਈ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਦੁਕਾਨ ਵਿਚ ਲੰਮੇ ਪਏ ਸਾਬਕਾ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਫ਼ਰਸ਼ 'ਤੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਦਾਗ਼ ਵੇਖ ਕੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਹੋਰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਗੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਤੰਦਰੁਸਤ ਕੰਮ ਧੰਦੇ ਵਿਚ ਰੁੱਝੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਸਾਹ ਵਿਚ ਸਾਹ ਆਇਆ। ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ‘ਬੇਟੀ ਸੁਖਦੀਪ, ਇਹ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਕੀ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ? “

ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਭਾਪਾ ਜੀ, ਇਥੇ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਗੋਲੀ ਚੱਲੀ, ਇਕ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਇਆ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆ ਵੜਿਆ ਸੀ। ਆਪਣਾ ਸਕੂਟਰ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਭੈਣ ਮੇਰੀ ਮਦਦ ਕਰੋ, ਸਕੂਟਰ ਦਿਉ। ਮੈਂ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਤਰਸ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੈ ਜਾਵੋ ਵੀਰ ਜੀ।”

ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਬੇਟੀ ਸੁਖਦੀਪ, ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਅੱਤਵਾਦੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਕਾਤਲਾਨਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਰੱਬ ਨੇ ਬਚਾ ਲਿਆ ਪਰ ਇਕ ਬਾਡੀਗਾਰਡ, ਹੌਲਦਾਰ ਤੇ ਸਿਪਾਹੀ ਅਤੇ ਇਕ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੂਹਾ ਬੰਦ ਰੱਖਿਆ ਕਰੋ। ਮੈਂ ਵੀ ਐਵੇਂ ਖ਼ਾਹਮਖ਼ਾਹ ਭਿੰਡਰਾਵਾਲੇ ਦੇ ਡੂੰਮਣੇ ਮਖੀਰ ਨੂੰ ਛੇੜ ਲਿਆ। ਹੁਣ ਇਹ ਖਹਿੜਾ ਈ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ। ਪੰਜ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਦਸ ਹੋਰ ਰਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ। ਮਸਲੇ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਜਾਇਜ਼ ਨਜਾਇਜ਼ ਕੰਮ ਕਰਾਉਂਦੀ ਆ ਸਰਕਾਰ, ਫੇਰ ਬੇਰ ਖਾ ਕੇ ਗਿਟਕ ਸੁੱਟਣ ਵਾਂਗ ਰਿਟਾਇਰ ਕਰ ਕੇ ਪਰਾਂ ਵਗਾਹ ਮਾਰਦੀ ਆ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਨੇ ਸਾਰੀ ਕੌਮ ਨੂੰ (ਸਿੱਖ ਕੌਮ) ਹਥਿਆਰ ਫੜਾ  ਦਿੱਤ ਆ। ਸਿੱਖ ਵੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਮੁਫਤ ਲਾ ਦੇ, ਤਾਰਾਮ ਤਾਂ ਹੀ ਮਰਨ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਡਰਦ। ਭਿੰਦਰਵਾਜ਼ਾ ਰੋਜ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਬਦਲ ਬਦਲ ਕਹਿ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਤਰਾਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਲਾਮ ਵਿਰੁੱਧ। ਸਰਕਾਰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦਾ ਕੋਈ ਬੰਦੋਬਸਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਹੁਣ ਆਮ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਚ ਮਾਰ ਹੀ ਦੇਣਾ। ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਦਿਲੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਖ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲੈਣਗੇ।

ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਘਰ ਸੋਫੇ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਰੋਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਛੱਲਾ ਆਪ ਹੀ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫੋਨ ਦੀ ਘੰਟੀ 'ਟਨ ਟਰ ਵਜੀ, ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਫੋਨ ਚੁੱਕ ਕੇ ਹਨ ਨੂੰ ਲਾਇਆ, ਹੈਲੋ, ਕੌਣ ਅੱਗੋਂ ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਦੇ ਪਤੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਸੁਖਦੀਪ ਮੈਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮਾੜੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣੀ ਹੈ, ਭਾਪਾ ਜੀ ਦਾ ਕੀ ਹਾਲ ਹੈ

ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਭਾਪਾ ਜੀ ਠੀਕ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਲਵੋ&quot; ਸੁਖਦੀਪ ਨੇ ਸਹੁਰੇ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ, “ਭਾਪਾ ਜੀ, ਆ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਿਓ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ”

ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੰਨ ਨੂੰ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਬੇਟਾ, ਮੈਂ ਠੀਕ ਹਾਂ, ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਦੋ ਬਡੀਗਤ ਤੇ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਨੂੰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮਾਰ ਗਏ, ਮੈਂ ਭੁੰਜੇ ਲੇਟ ਗਿਆ ਸੀ, ਬਚਾਅ ਹੋ ਗਿਆ। ਬੇਟੇ, ਬੱਕੀ ਬੰਦਿਆਂ ਤੋਂ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣਾ । ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।”

ਟੈਲੀਫੋਨ ਦਾ ਰਸੀਵਰ ਰੱਖ ਕੇ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸੇਵੇ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੇ ਚੁਫੇਰੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਦੀ ਸਟੇਨਗੰਨ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਉਪਰ ਕੰਧ ਨਾਲ ਲੱਗੀ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵੱਡੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਉਸ ਦੀ ਨੂੰਹ ਸੁਖਦੀਪ ਕੌਰ ਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਵੰਬਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

=== ਮੱਖਣ ਦਾ ਕਤਲ ===
ਪੁਤਲੀਘਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਮੱਖਣ ਪਦਾਰ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗਰ ਨੂੰ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਵਾਲ ਜਲਦਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਨ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਅਣਖੀ ਯੋਧੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵੀ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਮਕਾਨ ਲੈ ਕੇ ਪੁਤਲੀਘਰ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਰੋਟੀ ਹੋਟਲ ਤੋਂ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੱਡੀਆਂ/ਟਰੱਕਾਂ ਦੇ ਡਰਾਈਵਰ ਦੱਸਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਸਤਰ ਇਹ ਡੱਬਾ (ਜੱਟਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਡੱਬਾਲਡਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਚ ਹੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।

26 ਸਤੰਬਰ, 1983 ਨੂੰ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਸਕੂਟਰ 'ਤੇ ਆਇਆ ਤੇ ਸਕੂਟਰ ਦਾ ਸਟੈਂਡ ਲਾ ਕੇ ਹੋਟਲ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਹੋਟਲ 'ਚ ਰੋਟੀ ਖਾ ਕੇ ਉੱਠ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪਛਾਣ ਲਿਆ ਤੇ ਸੋਢੀ ਨੇ ਲਲਕਾਰਿਆ, ‘ਮੱਖਣਾ, ਭੱਜ ਲੈ ਜੇ ਭੱਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਈ ਤਾਂ। ਅਸੀਂ ਆ ਗਏ ਈ। 

ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਨੇ ਹੋਟਲ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਭੱਜ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਦੀ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ ਜੋ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਦੇ ਮੋਢੇ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘ ਗਈ। ਹੋਟਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਆਵਾਜਾਈ ਸੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਹੱਥੋਪਾਈ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਮੋਢੇ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ 'ਤੇ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗਾਲਾਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਬਾਂਹ ਮਰੋੜ ਕੇ ਠੁੱਡ ਮਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਲਹੂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਮੋਢੇ 'ਤੇ ਵੱਜੀ  ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਖਾਕੀ ਵਰਦੀ ਖੂਨ ਨਾਲ ਰੰਗੀ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਦਰ ਵਿਚ ਲੋਕ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਦੋ ਪੇਂਡੂ ਜਿਹੋ ਜੱਟਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਹੋਲਦਾਰ ਚਾਹ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਨਾਲ ਕੁਝ ਗੋਲੀਆਂ ਮੱਖਣ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਮਾਰੀਆਂ ਤੇ ਕੁਝ ਛਾਤੀ ਵਿਚ। ਉਹ ਭਰੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿਚ ਪੱਕੀ ਸੜਕ 'ਤੇ ਮੂੰਹ ਭਾਰ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਤੇ ਤੜਪ-ਤੜਪ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਉਥੇ ਹੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਕੇ, ਰਾਹਗੀਰ ਤੋਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਖੋਹ ਕੇ ਭੱਜ ਜਾਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਹੋਟਲ ਦਾ ਮਾਲਕ ਲਾਈ ਮੱਥੇ `ਤੇ ਤਿਲਕ ਲਾਈ ਸਿਰ 'ਤੇ ਬੋਦੀ ਛੱਡੀ, ਤੇੜ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੀ ਲਾਲਧਾਰੀ ਵਾਲੀ ਧੋਤੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਟਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਤਲ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਡਰ ਨਾਲ ਕੰਬਦਾ ਹੋਇਆ ਖੜਾ ਹਰੇ ਰਾਮ ਹਰੇ ਰਾਮ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਧੋਤੀ `ਚ ਹੀ ਚੂਰਨ-ਚੁਰਲ ਮੂਤੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;:15&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=5wSYAAAACAAJ|title=Struggle for Justice: Speeches and Conversations of Sant Jarnail Singh Khalsa Bhindranwale|last=Sandhu|first=Ranbir Singh|date=1999-08-01|publisher=Sikh Educational &amp; Religious Foundation|isbn=978-0-9672874-1-6|pages=310|language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Cite web |title=Punjab Police Martyrs |url=http://pptesting.in/Home/MartyreList |archive-url=https://web.archive.org/web/20190914134148/http://pptesting.in/Home/MartyreList |archive-date=2019-09-14}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:52&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=5wSYAAAACAAJ|title=Struggle for Justice: Speeches and Conversations of Sant Jarnail Singh Khalsa Bhindranwale|last=Sandhu|first=Ranbir Singh|date=1999-08-01|publisher=Sikh Educational &amp; Religious Foundation|isbn=978-0-9672874-1-6|pages=31–32|language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/bk-008698|title=White Paper on the Punjab Agitation|date=1984|language=English}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:2442&quot;&gt;ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ in Punjabi by Maninder Singh Baja&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:622&quot;&gt;[[Ajit (newspaper)|Ajit Newspaper]] July 15, 1988&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:23&quot;&gt;{{Cite book|title=ਪੰਤਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਃ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਲਹਿਰ|last=Singh|first=Narain|last2=Singh|first2=Dr. Karamjit|publisher=Gurmat Pustak Bhandar|pages=658}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:24&quot;&gt;{{Cite book|title=Singh Garaj|last=Singh|first=Narain|publisher=Singh Brothers|pages=112|language=Punjabi}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:25&quot;&gt;{{Cite news|title=ਹੌਲਦਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਮਾਰਿਆ|date=27 September 1983|work=[[Daily Punjab Times]]}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:26&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=emxDAAAAYAAJ|title=Link|date=1983|publisher=United India Periodicals|pages=19|language=en}}&lt;/ref&gt;

27 ਸਤੰਬਰ, 1983 ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਮੱਖਣ ਹੌਲਦਾਰ ਦੀ ਮਰੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁੱਖ ਖ਼ਬਰ ਸੀ-'ਪੁਤਲੀਘਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਦੇ ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੌਲਦਾਰ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੀ ਹੋਟਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਹੌਲਦਾਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਹਿੱਟ-ਲਿਸਟ 'ਤੇ ਸੀ। ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦ ਭੱਜ ਜਾਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੁਕਣ ਵਾਲੇ ਟਿਕਾਣਿਆਂ 'ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਛਾਪੇ ਮਾਰ ਰਹੀ ਹੈ।

=== ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ===
ਕਈ ਨਾਮਵਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/SherDil-ShaheedBhaiSurinderSinghSodhi|title=Sher Dil - Shaheed Bhai Surinder Singh Sodhi|last=www.DiscoverSikhism.com|pages=63-71|language=Punjabi}}&lt;/ref&gt;

29 ਅਕਤੂਬਰ 1983 ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ, ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਇੱਕ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਕੱਪੜੇ ਬਦਲ ਲਏ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਏ। ਮਜੀਠਾ ਰੋਡ 'ਤੇ ਵੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਡੀਐੱਸਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ  ਆਪਣੇ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨਾਲ ਬੈਠਦਾ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਟੇਨਗਨ ਨਾਲ ਡੀਐਸਪੀ ਗੁਰਬਚਨ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੇ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਲੜਾਈ ਹੋਈ। ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ  ਗੁਰਬਚਨ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਭੱਜ ਕੇ ਫਰਸ਼ 'ਤੇ ਲੇਟ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ ਸਨ। ਸਥਾਨਕ ਪੁਲਿਸ ਤੁਰੰਤ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੰਘ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗੋਡੇ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗੋਲੀ ਲੱਗੀ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮੋਟਰਸਾਇਕਲ 'ਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ, ਜਦਕਿ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਮੌਕੇ ਤੋਂ ਭੱਜ ਕੇ ਇੱਕ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੜ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਜਿਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਉਹ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ  ਗੁਰਬਚਨ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਘਰ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

ਜਦੋਂ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਦੀ ਨੂੰਹ ਨੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਭੱਜਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਔਰਤ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਘਰੋਂ ਫਰਾਰ ਹੋ ਕੇ ਉਹ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੰਨਾ ਖੂਨ ਵਹਿ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਨੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ. ਬਰਾਮਦ. ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਵੀ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਜਾ ਕੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਭ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;:4&quot; /&gt;

=== ਵੇਦ ਪਾਲ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ===
ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਵੱਲੋਂ ਬੰਦ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦੌਰਾਨ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ 20 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1984 ਤਕ ਹਰਿਆਣੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ। ਜਾਂਬਾਜ਼ ਯੋਧੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦਾ ਗੇੜਾ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ ਲਾਇਆ ਤਾਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਫਿਰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਸਿੱਖ ਯਤੀਮ ਨਹੀਂ, ਸੂਰਬੀਰ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਯੋਧੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਜਿਊਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਚਣੇ ਚਬਾਉਣੇ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਸ੍ਰੀ ਵੇਦਪਾਲ ਡਿਪਟੀ ਸਪੀਕਰ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ, ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇਵੀ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕਰਨਾਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਮਧੁਬਨ ਤੇ ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰ ਦਲੇਰ ਮਰਦਾਂ 8 ਕਾਰ 'ਤੇ ਸਟੇਨਗੰਨ ਨਾਲ ਗਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਕਾਰ ਦਾ ਡਰਾਈਵਰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ। ਗਨਮੈਨ ਸਖ਼ਤ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਇਆ, ਵੇਦਪਾਲ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿਚ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਹਰਿਆਣੇ ਨੂੰ ਇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ 125 ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਮੂੰਹ ਮੁੰਨ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਲੁੱਟਣ ਦੀ ਕਮੀਨਗੀ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਦੀਵਾਲੀ ਮਨਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਚਣੇ ਚਬਾ ਕੇ ਸੱਥਰ ਵਿਛਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਕਿਆ 9 ਮਾਰਚ, 1984 ਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |last=WSN |title=Sant Bhindranwale's associates arrested |url=https://sikhheritageeducation.com/sant-bhindranwales-associates-arrested/ |access-date=2023-06-19 |website=SIKH HERITAGE EDUCATION |language=en-US}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/bk-008698|title=White Paper on the Punjab Agitation|date=1984|pages=138|language=English}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=4B1uAAAAMAAJ|title=Through the Corridors of Power: An Insider's Story|last=Alexander|first=Padinjarethalakal Cherian|date=2004|publisher=HarperCollins Publishers|isbn=978-81-7223-550-5|pages=281|language=en}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite book|title=ਪੰਤਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਃ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਲਹਿਰ|last=Singh|first=Narain|last2=Singh|first2=Dr. Karamjit|publisher=Gurmat Pustak Bhandar|pages=667}}&lt;/ref&gt;

=== ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦਾ ਕਤਲ ===
2 ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਗੁਰਬਚਨਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ, ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਹੁ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਕੱਟੜ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. (ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹੋਇਆ  ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਵਿਚ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੋ ਲਾਲ ਜਗਤ ਨਾਰਾਇਣ ਵਾਂਗ ਖਾਹਮਖਾਹ ਟੰਗ ਅੜਾਈ ਤੇ ਜੁਝਾਰ ਖ਼ਾਲਸੇ ਨੇ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਟੰਗ ਹੀ ਨਹੀਂ ਭੁੰਨੀ, ਧੁਰ ਦੀ ਟਿਕਟ ਦੇ ਕੇ ਨਰਕਧਾਮ ਦੀ ਗੱਡੀ ਚੜਾ ਦਿੱਤਾ।

13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1978 ਦੇ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਤੇਰਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਖੌਤੀ ਪੰਥਕ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਹੁ ਬਾਦਲ ਨੇ 25 ਅਗਸਤ, 1978 ਨੂੰ ਇਕ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਹਦਾਇਤਾਂ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ ਕਿ 27 ਅਗਸਤ, 1978 ਐਤਵਾਰ ਦੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੁਚਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਲੀਡਰ (ਭਾਵ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ) ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ। ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾਣ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਵੱਕਾਰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ। (ਵਾਹ ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਹੁ ਬਾਦਲ ਦੀ ਸਿੱਖੀ ਵਾਸਤੇ ਕਿੱਡੀ ਮਹਾਨ ਕੁਰਬਾਨੀ ਹੈ ! ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਛੁੱਟੀ 'ਤੇ ਗਏ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਦਾਨੇਵਾਲੀਆ ਨੂੰ ਫ਼ੌਰਨ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸਥਿਤੀ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ 27 ਅਗਸਤ, 1978 ਨੂੰ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਸਰਕਾਰੀ ਛਤਰ ਛਾਇਆ ਹੇਠ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਹੋਏ।

27 ਅਗਸਤ, 1978 ਨੂੰ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. (ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ) ਨੇ ਉਚੇਚੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਭਵਨ, ਰਾਣੀ ਕਾ ਬਾਗ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅੰਦਰ ਸਤਸੰਗ ਕਰਵਾਇਆ ਜੋ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀ ਵੰਗਾਰ ਸੀ। ਸਮਾਂ ਆਪਣੀ ਚਾਲੇ ਚੱਲਦਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਫੁੰਕਾਰੇ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਇਹ ਆਪਣੀ ਬਹਾਦਰੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ।

14 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1984 ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸੰਮਤੀ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਬੰਦ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਰਿਆਣਾ,  ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਭੀੜਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕੀਤਾ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕੇਸ ਕੱਟੇ ਗਏ। ਦੁਕਾਨਾਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਸਾੜੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਛਤਰ ਛਾਇਆ ਹੇਠ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚੋਂ 14 ਤੋਂ 20 ਫਰਵਰੀ ਤਕ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਕਤਲ ਕਰਨ ਤੇ ਲੁੱਟਣ ਦੀ ਛੁੱਟੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। 20 ਸਿੱਖ ਕਤਲ ਕੀਤੇ, ਸਿੱਖ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਕਰਨਾਲ, ਕੈਥਲ, ਜੀਂਦ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਲੁੱਟੀਆਂ ' ਤੇ ਸਾੜੀਆਂ ਗਈਆਂ।

ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਵੱਲੋਂ ਬੰਦ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਦਾ ਨੰਗਾ ਨਾਚ ਨੱਚਿਆ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਹਜੂਮ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸੋਨੇ ਦਾ ਮਾਡਲ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬਾਨੀ ਚੌਥੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਭੰਨ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਉੱਤੇ ਹਿੰਦੂ ਹਜੂਮ ਨੇ ਬਲਦੀਆਂ ਸਿਗਰਟਾਂ ਸੁੱਟੀਆਂ, ਛਿੱਤਰ ਮਾਰੇ ਅਤੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਜਲੂਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ :

“ਦੁੱਕੀ ਤਿੱਕੀ ਖਹਿਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ ਸਿਰ 'ਤੇ ਪਗੜੀ ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਦੇਣੀ। ਕੰਘਾ ਕੜਾ ਕਛਹਿਰਾ ਕਿਰਪਾਨ ਇਹਨੂੰ ਭੇਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ।”

ਲਾਏ, ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਵੰਡੇ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਹੁੱਲੜਬਾਜ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ

ਕੋਈ ਕੇਸ ਦਰਜ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਭੀਖ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਖ਼ੁਦਗ਼ਰਜ਼ ਅਕਾਲੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਬੰਦ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਨਾ ਵਿਖਾਈ ਤਾਂ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1984 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਲੰਗਰ ਦੀ ਦੂਸਰੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ-ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤੋਂ 20 ਫ਼ਰਵਰੀ ਤਕ ਜੋ ਕੁਝ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਸ਼ਹਿ 'ਤੇ ਕੈਥਲ, ਜੀਂਦ, ਕਰਨਾਲ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਉਸ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਰਿਆਣੇ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਜਨ ਲਾਲ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਦਾਂ :

{{Quote|text=ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਵਿਚ 24 ਸਰੂਪ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤੇ। 6 ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ 12 ਟਰੱਕ ਤੇ 2 ਕਾਰਾਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀਆਂ। 125 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਸਿਰ ਮੁੰਨ ਕੇ ਇਥੇ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ। ਸੈਂਕੜੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਾੜੀਆਂ। 3 ਸਿੱਖ ਲੜਕੀਆਂ ਅਲਫ਼ ਨੰਗੀਆਂ ਕਰ ਕੇ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ 2 ਘੰਟੇ ਖੜੀਆਂ ਰੱਖੀਆਂ। 7 ਦਿਨ ਇਹ ਕੰਮ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਿੱਖ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਆ। ਲੜਕੀਆਂ ਰੋ ਰਹੀਆਂ, ਸੜਕ 'ਤੇ ਕੋਈ ਛੁਡਾਉਂਦਾ ਨਹੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ। ਜਿਹਨਾਂ ਦੀਆਂ 30-30 ਹੋਰ ਛੁਡਾਈਆਂ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਛੁਡਾਉਣ ਵਾਲੇ (ਸਿੱਖਾਂ) ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੰਗੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਗਿਆ ਸਿੱਖਾਂ ਤੋਂ। ਉੱਠ ਕੇ ਛੱਲੀ ਰਾਮ ਹੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਢੇਰੀਆਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ 20 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ। (‘ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤ', ਕੁਲਦੀਪ ਨਈਅਰ, 40 ਹਿੰਦੂ ਬਦਲੇ ਵਜੋਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ, ਪੰਨਾ 119) ਅੱਜ ਮੇਰੇ ਖ਼ਿਆਲ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਤਰੀਕ ਹੋਣੀ ਆ ਜਾਂ ਇਕੱਤੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਥੇ ਕੁ ਹੋਣੀ ਆਂ, ਅੱਜ ਪਹਿਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਆ। ਸਵਾ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋ ਗਿਆ, 40 ਦਿਨ ਤੋਂ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹੀ ਕਿ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਸਾੜੀ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਿੱਖ ਮਾਰਿਆ। ਹੁਣ ਵੀ ਤਾਂ ਭਜਨ ਉਹੋ ਈ ਆ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ, ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ ਕਿ ਹਰਿਆਣੇ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਦੱਸੋ ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਫਿਟ ਬੈਠੇ ਕਿ ਨਾ। ਦਾਸ ਨੇ ਤੇ ਇਹੋ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਇਸ਼ਟ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਈ ਆ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਸਾੜਿਆ, ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਇਜ਼ਤ ਲੁੱਟੀ ਆ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੇ, ਤਦੋਂ ਤਕ ਹਿਰਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਮੁੱਢ ਭਜਨ ਲਾਲ ਆ ਤੇ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਵੀ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਬੱਚੂ ਭਾਵੇਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਘਰ ਪਾ ਲਈਂ ਜਾ ਕੇ, ਤੈਨੂੰ ਮਿਲਾਂਗਾ ਜ਼ਰੂਰ। ਸਮਾਂ ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਵੱਧ ਘੱਟ ਲੱਗ ਜਾਏ। ਉਹਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦਾ ਕਰਾਰ ਆ, ਹੱਥੀਂ ਜਿੱਦੇ ਸੂਤ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਉਹਦੀ ਬਾਬਤ ਜੋ ਵੀ ਹਰਜ਼ਾਨਾ ਮੈਨੂੰ ਚੁਕਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ, ਉਹ ਚੁਕਾਊਂਗਾ।|author=ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ}}

ਜੁਝਾਰੂ ਖ਼ਾਲਸੇ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾਈ ਜੁਝਾਰੂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦਿਆਂ ਖਾੜਕੂ ਦਲੇਰਾਨਾ ਐਕਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. (ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ। 2 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1984 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੰਨਮੈਨਾਂ ਸਮੇਤ ਆਪਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚਲੀ ਦੁਕਾਨ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਣ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਹੀ ਰਿਹਾ, ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਕਾਹਲੇ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਇਆ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਾਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਹੀ ਸਟਾਰਟ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਸਮੇਂ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੇ ਗੰਨਮੈਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੇ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸਮਝਿਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਸ਼ੱਕ ਪੈਣ 'ਤੇ ਹੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਾ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਟੇਨ ਦਾ ਘੋੜਾ ਦਬਾ ਦਿੱਤਾ, ਕਾੜ ਕਾੜ ਕਰਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚੱਲੀਆਂ, ਬਾਡੀਗਾਰਡ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਿਆ, ਉਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਖੂਨ ਨਾਲ ਰੰਗੀ ਗਈ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਧੋਖਾ ਧੋਖਾ ਅੱਤਵਾਦੀ ਕਹਿ ਕੇ ਉੱਚੀ ਡਾਡ ਮਾਰੀ। ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਦੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਸਟੇਨਗੰਨ ਲਾ ਕੇ ਧੋਤੀ ਟੋਪੀ ਜਮਨਾ ਪਾਰ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ' ਦਾ  ਨਾਹਰਾ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਸਟੇਨਗੰਨ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਕਾਨ ਅੰਦਰ ਗਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ ਨੂੰ  ਾਏ ਫੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਗਦੇਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੰਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਲੈ ਗਏ। ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸ ਦੀ ਜੀਪ ਖੜੀ ਸੀ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ' ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਟੇਨਗੰਨ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿਚ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਟਿਕਾਣੇ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਏ।

ਇਹ ਵਾਕਿਆ 2 ਅਪਰੈਲ, 1984 ਦਾ ਹੈ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਇਸੇ ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੰਨਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ 14 ਫ਼ਰਵਰੀ, 1984 ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਮਿਤੀ ਦੇ ਬੰਦ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ 11 ਸਿੱਖ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ 'ਤੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮਾਡਲ ਤੋੜਿਆ ਸੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕੀਤੀ ਸੀ।

=== ਭਜਨ ਲਾਲ ===
ਮਾਰਚ 1984 ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਲ ਸਿੰਘ, ਦੋਵਾਂ ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰਾਂ, ਮਰਦ ਦਲੇਰਾਂ ਨੇ ਭਜਨ ਲਾਲ ਨੂੰ ਕਰਾਰੇ ਹੱਥ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਹਰਿਆਣੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੁਹਾਰਾਂ ਮੋੜੀਆਂ। ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਜਨ ਲਾਲ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਤੇ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਚਾਹ ਪੀਤੀ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੰਤ ਜੀ ਅਸੀਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਕੇ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਕਦੇ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਚਾੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਤਾਂ ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਬੱਬੂ ! ਸਾਨੂੰ ਤੇਰੀ ਤੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਜੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾਉਣ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੋਚਣੀ। ਵਕਤ ਆਉਣ 'ਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਨੂੰ ਕਰਾਰੇ ਹੱਥ ਵਿਖਾਵਾਂਗੇ, ਤੁਹਾਡੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਲੋੜ ਹੈ। ਵਾਪਸ ਜਰੂਰ ਆਉਣਾ ਹੈ।” ਸੰਤ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ੇਰਦਿਲ ਸੂਰਮੇ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਆਏ।

=== ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ===
ਸਿੱਖ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ, ਧਨਾਢ ਅਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੋ ਵੀ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੇ ਇੱਕ ਵੀ ਗੋਲੀ ਚਲਾਏ ਬਿਨਾਂ ਹੀ ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਖੂਹੜ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਖੁੱਡਾ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:8&quot;&gt;ਸ਼ੇਰ ਦਿਲ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ&lt;/ref&gt;

ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ 'ਚ ਸੂਰਜ ਸਿਨੇਮਾ ਨੇੜੇ ਪੰਜਾਬ ਐਂਡ ਸਿੰਗ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਸ਼ਰੇਆਮ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਬੈਂਕ ਛੱਡਣ ਵਾਲੇ ਸਨ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਸਿਨੇਮਾ ਦਾ ਮੈਨੇਜਰ ਵੀ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਨਕਦੀ ਪਾਉਣ ਲਈ ਆਇਆ ਸੀ ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਮੈਨੇਜਰ ਦੀ ਉਹ ਨਕਦੀ ਵੀ ਲੈ ਲਈ। ਮੈਨੇਜਰ ਨੇ ਰਹਿਮ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਮੈਂ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਆਦਮੀ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਾਂਗਾ ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਕੰਮ ਕਰ ਲਵਾਂ।&quot; ਫਿਰ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਲਾਲਾ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਰੌਲਾ ਨਾ ਪਾਓ। ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿਆਂਗੇ।”&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ 20 ਮਿੰਟ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਰਹੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਿਨੇਮਾ ਮੈਨੇਜਰ ਤੋਂ ਲਏ ਪੈਸੇ ਸੂਰਜ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ। ਕੈਸ਼ੀਅਰ ਨੇ ਪੈਸੇ ਗਿਣ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਦੀ ਰਸੀਦ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਸਿਨੇਮਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਨਕਦੀ ਦੀ ਰਸੀਦ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਪੈਸੇ ਦੀ ਬੈਂਕ ਵੀ ਲੁੱਟ ਲਈ ਅਤੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

=== ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ ===
ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਭਾਈ ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ, ਭਾਈ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਘੰਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਕਿਸੇ ਗੁਪਤ ਟਿਕਾਣੇ ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਪਾ ਲਈ। ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਹੁਣ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਆਪਣੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਬੰਨ੍ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਘੁੰਗਰਾਲੇ ਅਤੇ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਢੱਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਡਿਪਟੀ ਪੁਲਿਸ ਕਪਤਾਨ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਜੀਪ ਵਿਚ ਸਵਾਰ ਹੋ ਕੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲੱਗੇ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਮਾਨਾਂਵਾਲਾ ਪੁਲ, ਜੋ ਕਿ ਜਲੰਧਰ ਰੋਡ 'ਤੇ ਸੀ, ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਨਾਕਾ ਲਗਾ ਲਿਆ। ਰਾਤ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 10 ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਸਫ਼ਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੰਘ ਲੰਘਦੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਾਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। &lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

ਰਾਤ 11 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਜੀਪ ਤੇਜ਼ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਸ ਜੀਪ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ ਅਤੇ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਨੇ ਡਰਾਈਵਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, &quot;ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਹੋ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?&quot; ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, &quot;ਸਰ, ਮੈਂ ਕਿਰਾਏ 'ਤੇ ਡਰਾਈਵਰ ਹਾਂ ਅਤੇ ਯਾਤਰੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ।&quot; ਫਿਰ ਭਾਈ ਰਸਾਲ ਸਿੰਘ ਆਰਿਫਕੇ ਨੇ ਕਈ ਅਸਲੀ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਵਾਂਗ ਰੁੱਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਮੂਰਖ, ਗਾਹਕ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ। ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਸਾਈਡ 'ਤੇ ਪਾਰਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਡਿਪਟੀ ਪੁਲਿਸ ਕਪਤਾਨ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਜਾਓ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਡਰਾਈਵਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਸਾਈਡ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਕੀਤੀ, ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਜੀਪ 'ਤੇ ਨੰਬਰ ਪਲੇਟ ਦੁਬਾਰਾ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਦਿੱਤੀ। ਫਿਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਮੁਸਾਫਰ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਜੀਪ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਨੇ ਮਰਦ ਯਾਤਰੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਰਿਵਾਲਵਰ ਅਤੇ ਘੜੀ ਮਿਲੀ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

ਯਾਤਰੀ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਅਧਿਕਾਰੀ ਇੰਚਾਰਜ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਡਿਪਟੀ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਆਏ ਅਤੇ ਬੋਲੇ, “ਹਾਂ, ਮੈਂ ਡਿਪਟੀ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ?” ਫਿਰ ਯਾਤਰੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਆਦਮੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉਹ ਹਾਂ ਜਿਸਨੇ ਸਿੰਧੀ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਸੀ। ਗੁਰਚਰਨ ਟੌਹੜਾ ਅਤੇ ਮਲਕ ਭਾਟੀਆ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ।&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਠੀਕ ਹੈ, ਇਹ ਰਿਵਾਲਵਰ ਅਤੇ ਘੜੀ ਸੋਢੀ ਦੀ ਹੈ?&quot; ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਹਾਂ ਸਰ, ਮੈਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸ਼ਿੰਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਅਤੇ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ।” ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫਿਰ ਪੁੱਛਿਆ, &quot;ਤੁਸੀਂ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਹੈ?&quot; ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, &quot;ਸਰ, ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਸੱਤ ਵਾਰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਹੈ।&quot; ਫਿਰ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਸ਼ਿੰਦਾ, ਤੂੰ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਗੱਦਾਰ ਕਹਿ ਕੇ ਮਾਰਿਆ, ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ।&quot; ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਹਾਂ ਸਰ, ਪਰ ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।&quot;&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਸ਼ਿੰਦਾ, ਕੀ ਤੈਨੂੰ ਸੋਢੀ ਦੇ ਕਤਲ ਲਈ 50 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ? ਪੈਸੇ ਲਈ ਹਿੱਟ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਪਰਾਧ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨਹੀਂ, ਫੌਜ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਹਾਂ ਜੋ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਗਲਤ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਸਾਡਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ।” ਸ਼ਿੰਦਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਸਰ, ਮੈਂ ਅਜਿਹੀ ਫੌਜ ਬਾਰੇ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣਿਆ।&quot; ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਫੌਜ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਤਨਖਾਹ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ। ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਸਿਪਾਹੀ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਖੁਦ ਸੋਢੀ ਨੂੰ 7 ਵਾਰ ਗੋਲੀ ਮਾਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨ ਚੁੱਕੇ ਹੋ। ਭਾਈ ਸੋਢੀ ਦੇ ਸਸਕਾਰ ਵੇਲੇ ਵੀ ਅੱਗ ਬਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਸੱਤ ਟੁਕੜੇ ਕਰਾਂਗਾ।&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਜੀਪ ਵਿੱਚੋਂ ਤਲਵਾਰ ਕੱਢ ਕੇ ਬੋਲੇ, &quot;ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ।&quot; ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬਾਹਾਂ, ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਢ ਕੇ ਸੜਕ 'ਤੇ ਖਿਲਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਚੀਕਦੇ ਸ਼ਿੰਦੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਟਰੱਕ ਅਤੇ ਕਾਰਾਂ ਸ਼ਿੰਦਾ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਉਪਰੋਂ ਲੰਘ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਟੇਨਗਨਾਂ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜੀਪ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚੇ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਦੀ ਗੂੰਜ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਅਤੇ ਗੁਰਚਰਨ ਟੌਹੜਾ ਡਰੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਬੁਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਸਾਰਾ ਪੰਜਾਬ ਸ਼ਿੰਦੇ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ 24 ਘੰਟਿਆਂ ਅੰਦਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਬਲਜੀਤ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਪਿੰਡ ਵੱਲਾ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।&lt;ref name=&quot;:8&quot; /&gt;

=== ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਤਲ ===
30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1984 ਨੂੰ, ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਗੰਨਮੈਨ, ਹਵਾਲਦਾਰ ਮਲਖਾ, ਇੱਕ ਰਿਕਸ਼ਾ 'ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਮੇਤ ਰਿਕਸ਼ਾ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਟੇਨਗਨਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, &quot;ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ, ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅੱਜ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਨਹੀਂ ਦੇਵਾਂਗੇ।&quot; ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਹਵਾਲਦਾਰ ਮਲਖਾ ਡੀਐਸਪੀ ਗੁਰਬਚਨ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਬੰਦੂਕ ਬਾਹਰ ਕੱਢਦਾ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਤੇ ਹਵਾਲਦਾਰ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਡੀ.ਐਸ.ਪੀ. ਗੁਰਬਚਨ ਤੇ ਹਵਾਲਦਾਰ ਮਲਖਾ ਰਿਕਸ਼ੇ ਤੋਂ ਡਿੱਗ ਪਏ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/SherDil-ShaheedBhaiSurinderSinghSodhi|title=Sher Dil - Shaheed Bhai Surinder Singh Sodhi|last=www.DiscoverSikhism.com|pages=110-111|language=Punjabi}}&lt;/ref&gt;

=== ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦਾ ਕਤਲ ===
ਮਈ 1984 ਵਿਚ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਸੇਵਕ ਸਿੰਘ ਬਬਲਾ, &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2004-08-27/chandigarh/27157628_1_punjab-militants-jagtar-singh-hawara-police-custody|title=Babla's escape revives fear of militant strikes|last=Bharadwaj|first=Ajay|date=27 August 2004|work=[[The Times of India]]|access-date=23 January 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20121024035311/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2004-08-27/chandigarh/27157628_1_punjab-militants-jagtar-singh-hawara-police-custody|archive-date=24 October 2012}}&lt;/ref&gt; ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ 'ਤੇ [[ਹਿੰਦ ਸਮਾਚਾਰ]] ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸਮੂਹ ਸੰਪਾਦਕ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ, &lt;ref name=&quot;LSescape&quot;&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=N-UVAAAAIBAJ&amp;pg=7064,1405115&amp;dq=sukhdev-singh|title=Sikhs Kill 6 on Courthouse Steps|date=6 April 1986|access-date=23 January 2016|publisher=Associated Press (Wilmington Morning Star)}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਕਿ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/634431362.html?FMT=ABS&amp;dids=634431362:634431362&amp;FMTS=CITE:AI&amp;type=historic&amp;date=May+13%2C+1984&amp;author=&amp;pub=Chicago+Tribune&amp;desc=India+editor+slain+as+violence+spreads|title=India editor slain as violence spreads|date=13 May 1984|access-date=23 January 2016|publisher=Chicago Tribune|quote=Rioting Hindus set fire to 15 Sikh shops, a bank a library and 15 buses in the city of Jullundur Saturday after terrorists killed a newspaper editor who wrote that Punjab state has become a slaughterhouse. The editor, Ramesh Chander, was shot by four men with...|archive-date=21 ਅਕਤੂਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121021052032/http://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/634431362.html?FMT=ABS&amp;dids=634431362:634431362&amp;FMTS=CITE:AI&amp;type=historic&amp;date=May+13,+1984&amp;author=&amp;pub=Chicago+Tribune&amp;desc=India+editor+slain+as+violence+spreads|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਕੱਟੜ ਆਲੋਚਕ ਸਨ, ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਬੁੱਚੜਖਾਨਾ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਇੱਕ ਸਮਾਚਾਰ ਏਜੰਸੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਲ ਵਿੱਚ, ਚਾਰ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਜਲੰਧਰ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਸਮੂਹ ਦੇਸ਼ਮੇਸ਼ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਨੇ ਲਈ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;RameshChanderWilm&quot;&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=Y-8VAAAAIBAJ&amp;pg=4690,3148242&amp;dq=ramesh+chander+1984|title=Murder prompts riot|date=13 May 1984|work=Wilimington Morning Star|access-date=23 January 2016}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

=== ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ===
[[ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ|ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ]] ਦੌਰਾਨ, ਉਸਨੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਾਈ ਲੜੀ। &lt;ref name=&quot;lal79&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Mahmood|1997}}&lt;/ref&gt; ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਇਹ ਬੰਕਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਜਨਰਲ ਬਰਾੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਫੌਜ ਨੇ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। &lt;ref name=&quot;NSTdeath&quot;&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=ULkTAAAAIBAJ&amp;pg=6723,2918806&amp;dq=1988+sikh|title=Top Sikh extremist shot dead by Indian police|date=13 July 1988|work=New Straits Times|access-date=23 January 2016}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

== ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ==

=== ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਭੱਜਣਾ ===
[[ਜਲੰਧਰ]], ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ 'ਤੇ ਹੋਏ ਹਿੰਸਕ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ 6 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/58572255.html?dids=58572255:58572255&amp;FMT=ABS&amp;FMTS=ABS:FT&amp;type=current&amp;date=Apr+06%2C+1986&amp;author=&amp;pub=Los+Angeles+Times+%28pre-1997+Fulltext%29&amp;desc=The+World+Sikhs+Kill+Six+Policemen&amp;pqatl=google|title=The World, section 1|date=6 April 1986|work=[[Los Angeles Times]]|access-date=23 January 2016|quote=Sikh extremists shot their way into a courthouse in the Punjab city of Jullundur, killed six policemen and freed three prisoners accused of killing a Hindu editor, authorities said.|archive-date=23 ਅਕਤੂਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121023005529/http://pqasb.pqarchiver.com/latimes/access/58572255.html?dids=58572255:58572255&amp;FMT=ABS&amp;FMTS=ABS:FT&amp;type=current&amp;date=Apr+06,+1986&amp;author=&amp;pub=Los+Angeles+Times+(pre-1997+Fulltext)&amp;desc=The+World+Sikhs+Kill+Six+Policemen&amp;pqatl=google|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/25001922.html?dids=25001922:25001922&amp;FMT=CITE&amp;FMTS=CITE:FT&amp;date=Apr+06%2C+1986&amp;author=Chicago+Tribune+wires&amp;pub=Chicago+Tribune+(pre-1997+Fulltext)&amp;desc=SIKH+GUNMEN+SLAY+6+COPS+IN+PUNJAB&amp;pqatl=google|title=SIKH GUNMEN SLAY 6 COPS IN PUNJAB|last=Chicago Tribune Wires; NEWS|date=5 April 1986|access-date=23 January 2016|publisher=Chicago Tribune|page=14|archive-date=21 ਅਕਤੂਬਰ 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121021051813/http://pqasb.pqarchiver.com/chicagotribune/access/25001922.html?dids=25001922:25001922&amp;FMT=CITE&amp;FMTS=CITE:FT&amp;date=Apr+06,+1986&amp;author=Chicago+Tribune+wires&amp;pub=Chicago+Tribune+(pre-1997+Fulltext)&amp;desc=SIKH+GUNMEN+SLAY+6+COPS+IN+PUNJAB&amp;pqatl=google|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=Vc0LAAAAIBAJ&amp;pg=2390,6468990&amp;dq=sukhdev+singh+court|title=Terrorists kill 6 policemen, free prisoners|date=4 April 1986|access-date=23 January 2016|publisher=Ludington Daily News|page=8}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=TRoSAAAAIBAJ&amp;pg=3324,3332405&amp;dq=court+jullundur+police|title=Sikhs kill 6, free 3 prisoners|date=6 April 1986|publisher=[[The Spokesman-Review]] and [[Spokane Chronicle]]|page=A6}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;EugeneRG&quot;&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=QGgVAAAAIBAJ&amp;pg=5549,1304617&amp;dq=court+jullundur+police|title=Sikh extremists kill 6 policemen, free 3 prisoners|date=6 April 1986|access-date=21 October 2020|archive-url=https://archive.today/20120717171703/http://news.google.com/newspapers?id=QGgVAAAAIBAJ&amp;sjid=WOEDAAAAIBAJ&amp;pg=5549,1304617&amp;dq=court+jullundur+police|archive-date=17 July 2012|publisher=Eugene Register-Guard}}&lt;/ref&gt; ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲੇ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵੱਖਰੇ ਸਨ। &lt;ref name=&quot;LSescape&quot;/&gt; ਮਹਿਮੂਦ ਦੀ &quot;ਫਾਈਟਿੰਗ ਫਾਰ ਫੇਥ ਐਂਡ ਨੇਸ਼ਨ: ਡਾਇਲਾਗਜ਼ ਵਿਦ ਸਿੱਖ ਮਿਲਿਟੈਂਟਸ&quot; ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਣਪਛਾਤੇ ਸਰੋਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;lal168&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Mahmood|1997}}&lt;/ref&gt;

[[ਐਰੀਜ਼ੋਨਾ|ਅਰੀਜ਼ੋਨਾ]], ਯੂਐਸ ਦੇ &quot;ਦਿ ਕੋਰੀਅਰ&quot; ਨੇ ਯੂਪੀਆਈ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 3 &quot;ਸਿੱਖ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ&quot; ਨੇ 3 ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜੋ 3 ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਾਥਰੂਮ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ &quot;16 ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਗਾਰਡ ਡਰਦੇ ਹੋਏ ਡਰ ਗਏ&quot;। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ 2 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਚੌਥੇ ਕੈਦੀ ਨੂੰ ਵੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ &quot;ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ, ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਾਹਗੀਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ 15 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ ਸੀ।&quot; ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗਾਰਡ ਜਵਾਬੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਡਰੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਚੌਥਾ ਸ਼ੱਕੀ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਕੋਰੀਅਰ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਲਾਸ਼ਾਂ ਤੋਂ &quot;ਤਿੰਨ ਰਾਈਫਲਾਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਬਮਸ਼ੀਨ ਗਨ&quot; ਲੁੱਟ ਲਈ, ਅਤੇ ਇੱਕ 6ਵੇਂ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਤਾਬ ਨਾ ਝੱਲਦਿਆਂ ਦਮ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ। 

&quot; ਵਿਲਮਿੰਗਟਨ ਮਾਰਨਿੰਗ ਸਟਾਰ &quot; ਨੇ ਇੱਕ [[ਐਸੋਸੀਏਟਿਡ ਪ੍ਰੈਸ|ਏਪੀ]] ਕਹਾਣੀ ਦਿੱਤੀ, ਅਤੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ 3 &quot;ਸਿੱਖ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ&quot; ਨੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ 4 ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਦੋ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ &quot;ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਗੇਟ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਹਮਲਾਵਰ ਭੱਜ ਗਏ&quot;, ਅਤੇ 4 ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਵਿਅਕਤੀ, ਇੱਕ ਵਕੀਲ ਸਮੇਤ। ਦਿ ਸਟਾਰ ਨੇ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼ੱਕੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਲਾਭ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਹਿੰਦੂ]] ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਤਹਿਤ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਦਿ ਸਟਾਰ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟ੍ਰੇਟ ਐਸਸੀ ਅਗਰਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ 4 ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਲੇਨ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕੰਪਾਊਂਡ ਦੀਵਾਰ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜਿਓਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦੇਖਿਆ ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਟਾਇਲਟ ਵੱਲ ਲੈ ਗਈ। ਰਿਪੋਰਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੋਈ ਕਿ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ &quot;ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 50 ਰਾਊਂਡ ਫਾਇਰਿੰਗ&quot; ਕੀਤੀ। &lt;ref name=&quot;LSescape&quot;/&gt;

&quot;ਯੂਜੀਨ ਰਜਿਸਟਰ-ਗਾਰਡੀਅਨ&quot; ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ ਐਸ.ਸੀ. ਅਗਰਵਾਲ ਨੇ ਇੱਕ ਟੈਲੀਫੋਨ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ 3 ਜਾਂ ਵੱਧ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮਈ 1984 ਵਿੱਚ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ 4 ਬਚਾਓ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਹਮਲਾਵਰਾਂ ਨੇ ਮਾਰੇ ਗਏ ਪੁਲਿਸ ਪਾਸੋਂ 3 ਰਾਈਫਲਾਂ। &lt;ref name=&quot;EugeneRG&quot;/&gt;

ਇਹ ਇਕੋ ਘਟਨਾ ਰੋਬੇਰੀਓ ਦੀ &quot;ਬੁਲੇਟ ਫਾਰ ਬੁਲੇਟ&quot; ਨੀਤੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣ ਗਈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.tribuneindia.com/1999/99mar07/book.htm#1|title=Book Review:Bullet for Bullet: My Life as a Police Officer:'Bullet-for-bullet is not my baby'|last=Gupta|first=G. V.|date=7 March 1999|access-date=23 January 2016|publisher=Tribuneindia.com}}&lt;/ref&gt;

=== ਕੇਸੀਐਫ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ===
ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨੇਤਾ, ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਦੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਗਾਇਬ ਹੋਣ ਜਾਂ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। &lt;ref name=&quot;lal155&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Mahmood|1997}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;encycloextreme&quot;/&gt;

ਇੱਕ ਅਣਪਛਾਤੇ ਲੇਖਕ ਨੇ &quot;ਅੱਤਵਾਦ ਦੀ ਉਤਪਤੀ: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਅਧਿਐਨ&quot; ਵਿੱਚ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਲਾਭ ਸਿੰਘ &quot;ਸ਼ਾਇਦ&quot; ਨੇ [[ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ|ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ]] ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਬਣਾਏ ਰੱਖੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;genterror&quot;/&gt;

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ KCF ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਅਤੇ KCF ਨੂੰ &quot;ਇਕਸਾਰ&quot; ਅਤੇ &quot;ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ&quot; ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ 6 ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਜਨਰਲ ਵੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਸ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਕੇਸੀਐਫ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Another key leader dies but terrorism survives in Punjab |url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19880815-another-key-leader-dies-but-terrorism-survives-in-punjab-797572-1988-08-14 |access-date=2023-05-20 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ, ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਸੂਚਕ ਜੋ ਮਨਬੀਰ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ, ਨੂੰ KCF ਦੁਆਰਾ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ 2 ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਤੀਜਾ ਬੱਚਾ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh extremists kill six in a family - UPI Archives |url=https://www.upi.com/Archives/1986/12/16/Sikh-extremists-kill-six-in-a-family/5401535093200/ |access-date=2023-05-21 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਦਾ ਕਤਲ ===
1984 ਵਿੱਚ, ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਨੇ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕੀਤੀ ਸੀ - ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਫੌਜੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਤਕਾਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਆਰਾ ਜੂਨ 1984 ਵਿੱਚ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਭਾਰੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ। ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਫੌਜ ਤੋਂ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਣੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{cite web |title=Operation Bluestar, 20 Years On |url=http://www.rediff.com/news/2004/jun/03spec.htm |work=Rediff.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite web |title=Operation Bluestar, 20 Years On |url=http://www.rediff.com/news/2004/jun/03spec.htm |work=Rediff.com}}&lt;/ref&gt; 10 ਅਗਸਤ 1986 ਨੂੰ, ਜਨਰਲ ਅਰੁਣ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਸੁੱਖਾ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਾਰ ਬਾਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਘਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਹਮਲਾਵਰ ਮੋਟਰ ਸਕੂਟਰਾਂ 'ਤੇ ਉਸਦੀ ਕਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਜਾਂ ਨੌਂ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰ ਅਤੇ ਗਰਦਨ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਕਾਰਨ ਵੈਦਿਆ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੀ, ਉਸਦੀ ਪਿੱਠ ਅਤੇ ਪੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਖੁਫੀਆ ਸੂਤਰਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਵੈਦਿਆ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੂਚੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਨੰਬਰ ਚਾਰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਜਵਾਬੀ ਕਾਰਵਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬਲੂ ਸਟਾਰ ਲਈ। ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਵੈਦਿਆ ਨੂੰ ਸਾਕਾ ਨੀਲਾ ਤਾਰਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;shrineleaderkilled&quot;&gt;[[Associated Press]]. &quot;Shrine Leader Killed in Ambush&quot;, ''[[The Dallas Morning News]]'', 11 August 1986.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;topgeneralassasinated&quot;&gt;Weisman, Steven R. &quot;A Top Indian General is Assassinated&quot;, ''[[Seattle Post-Intelligencer]]'', 11 August 1986.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;sikhskillexarmycheif&quot;&gt;Sun-Times Wires. &quot;Sikhs kill ex-army chief, massacre revenge hinted&quot;, ''[[Chicago Sun-Times]]'', 11 August 1986.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;generalcremated&quot;&gt;[[Associated Press]]. &quot;General cremated; Sikhs admit to killing&quot;, c/o ''[[Houston Chronicle]]'', 11 August 1986.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;vaidyamurdercase&quot;&gt;&quot;The Vaidya Murder Case: Confirming Death Sentences&quot;, ''[[India Abroad]]''. (New York edition). New York, N.Y.: 24 July 1992. Vol.XXII, Issue. 43; pg.20.&lt;/ref&gt;

=== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ===
ਸਤੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਤਲਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਤੇ 29,000 ਰੁਪਏ (2023 ਵਿੱਚ 386,000 ਰੁਪਏ। 2023 ਵਿੱਚ 4,700 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=cKBKAQAAIAAJ&amp;newbks=0&amp;hl=en|title=Frontline|date=1997-07-25|publisher=S. Rangarajan for Kasturi &amp; Sons|pages=113|language=en}}&lt;/ref&gt;

29 ਸਤੰਬਰ 1986 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਤਰ ਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=zyKHAAAAMAAJ&amp;newbks=0&amp;hl=en|title=Perspectives on Human Rights|date=2000|publisher=Anamika Publishers &amp; Distributors|isbn=978-81-86565-80-3|pages=93|language=en}}&lt;/ref&gt;

ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਲਵਾੜਾ ਵਿੱਚ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਦੀ ਖੁਦ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਪੁਲਿਸ ਮੁਤਾਬਕ 4 ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟਿਆ ਅਤੇ 2 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਅਤੇ 2 ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਲੁੱਟ ਦੀ ਵਾਰਦਾਤ ਦਿਨ ਦਿਹਾੜੇ ਹੋਈ ਹੈ। $176,000 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ ਚੋਰੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। (2023 ਵਿੱਚ $488,000 USD)&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh Terrorists Rob Bank, Kill Five |url=https://apnews.com/article/a2d9183391296e26f8e38a64357426fc |access-date=2023-05-11 |website=AP NEWS |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh extremists kill three in bank robbery |url=https://www.upi.com/Archives/1986/10/30/Sikh-extremists-kill-three-in-bank-robbery/9832531032400/ |access-date=2023-05-11 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;

ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚੋਂ 1,023,000 ਰੁਪਏ (2023 20,392,784 ਰੁਪਏ ਜਾਂ 2023 US $250,000) ਲੁੱਟ ਲਏ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=6osMAQAAMAAJ&amp;newbks=0&amp;hl=en|title=India Today|date=1988|publisher=Living Media India Pvt. Limited|pages=32|language=en}}&lt;/ref&gt;

ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਦੀ ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਸ਼ਾਖਾ ਤੋਂ 800,000 ਰੁਪਏ (2023 ਵਿੱਚ 10,650,000 ਰੁਪਏ। 2023 ਵਿੱਚ 130,000 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਲੁੱਟ ਲਏ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/sikhsofpunjabunh0000pett|title=The Sikhs of the Punjab : unheard voices of State and guerrilla violence|last=Pettigrew|first=Joyce J. M.|date=1995|publisher=London ; Atlantic Highlands, N.J. : Zed Books|others=Internet Archive|isbn=978-1-85649-355-0|pages=82}}&lt;/ref&gt;

=== ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ===
ਹਾਲਾਂਕਿ ਖਾਤੇ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਿੰਨਤਾ ਹੈ, 3 ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਨੂੰ, ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ-ਜਨਰਲ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ]] [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ|ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ 'ਤੇ]] ਜਲੰਧਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=pNAVAAAAIBAJ&amp;pg=6467,1005649&amp;dq=ribeiro+attack+headquarters|title=Disguised Sikhs attack compound of police chief|last=Belle|first=G.G.|date=3 October 1986|access-date=1 October 2009|archive-url=https://archive.today/20120713072745/http://news.google.com/newspapers?id=pNAVAAAAIBAJ&amp;sjid=2BMEAAAAIBAJ&amp;pg=6467,1005649&amp;dq=ribeiro+attack+headquarters|archive-date=13 July 2012|publisher=[[The Free-Lance Star]]|page=3}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਗਾਰਡ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਰਿਬੇਰੋ, ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਹੋਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਰਿਬੇਰੋ ਦਾ ਜ਼ਖ਼ਮ ਮਾਮੂਲੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Boca Raton News - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?id=9PEPAAAAIBAJ&amp;pg=4966,638725&amp;dq=ribeiro+sikh |website=news.google.com}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Spokane Chronicle - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?id=a7ISAAAAIBAJ&amp;pg=2548,967763&amp;dq=ribeiro+sikh |website=news.google.com}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Free Lance-Star - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?id=43EQAAAAIBAJ&amp;pg=6635,476265&amp;dq=ribeiro+sikh |website=news.google.com}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://articles.latimes.com/1986-10-04/news/mn-4029_1_sikh-terrorism|title=Aide Battling Sikh Terrorism Survives Attack|last=Tempest|first=Rone|date=4 October 1986|work=Los Angeles Times}}&lt;/ref&gt; ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੇ ਇਸ ਹਮਲੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Spokesman-Review - Google News Archive Search |url=https://news.google.com/newspapers?id=MOIRAAAAIBAJ&amp;pg=5113,1949144&amp;dq=ribeiro+sikh |website=news.google.com}}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਅਪ੍ਰੈਲ 2023|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}}&lt;/ref&gt; ਕੇਸੀਐਫ ਆਗੂ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.tribuneindia.com/2002/20020125/punjab1.htm|title=Panjwar village hums with poll activity|last=Walia|first=Varinder|date=25 January 2002|access-date=30 September 2009|publisher=Tribuneindia.com|quote=...who was responsible for the attack on Mr J.F. Rebeiro, the then DGP...}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |last=The Windsor Star |date=24 April 2008 |title=India files complaint over 'martyrs' parade |url=http://www.canada.com/windsorstar/news/story.html?id=4e9019ee-c9cd-4459-8a1f-e4f08238125e |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160123142933/http://www.canada.com/windsorstar/news/story.html?id=4e9019ee-c9cd-4459-8a1f-e4f08238125e |archive-date=23 January 2016 |access-date=23 January 2016 |publisher=Canada.com |quote=One of those featured – Gen. Labh Singh – led the assassination attempt on the director-general of Punjab police, Julio Ribeiro, in 1986.}}&lt;/ref&gt;

=== ਪੁਲਿਸ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ===
ਨਵੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ, ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਮਾਚਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫੋਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਪੁਲਿਸ ਗਸ਼ਤ ਦੇ 4 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh separatists claim responsibility for slaying of police - UPI Archives |url=https://www.upi.com/Archives/1986/11/20/Sikh-separatists-claim-responsibility-for-slaying-of-police/8455532846800/ |access-date=2023-05-15 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਚੰਦ ਕਟੋਚ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ===
11 ਜਨਵਰੀ 1987 ਨੂੰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖਾੜਕੂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਚੰਦ ਕਟੋਚ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਟੋਚ ਦੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸਥਿਤ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਨੇੜੇ 3 ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜਿੰਦਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਕੂਟਰ 'ਤੇ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਕਟੋਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮਾਰਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸੀ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੋਹਰ ਵਾਲਾ ਪੱਤਰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦੇਹ 'ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕਤਲ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=xC0MAQAAMAAJ&amp;newbks=0&amp;hl=en|title=Keesing's Record of World Events|date=1987|publisher=Longman|pages=35250|language=en}}&lt;/ref&gt;

=== ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ ===
ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਾਸਟਰਮਾਈਂਡ ਸੀ &lt;ref name=&quot;masterbank&quot;&gt;{{Harvard citation no brackets|Singh, Gurpreet|1996}}&lt;/ref&gt; ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਸੀ, ਲਗਭਗ 60 ਦੇ ਕਰੀਬ&amp;nbsp;ਮਿਲੀਅਨ  (2023 ਵਿੱਚ 58 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ ਲਗਭਗ 984.5 ਮਿਲੀਅਨ ਰੁਪਏ- 2023 ਵਿੱਚ US $4.5 ਮਿਲੀਅਨ ਲਗਭਗ US $12 ਮਿਲੀਅਨ)  [[ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ]], [[ਲੁਧਿਆਣਾ]] ਦੀ ਮਿਲਰ ਗੰਜ ਸ਼ਾਖਾ ਤੋਂ; &lt;ref name=&quot;masterbank&quot; /&gt; ਇਸ ਚੋਰੀ ਹੋਏ ਪੈਸੇ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ [[ਭਾਰਤੀ ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ]], ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ਦਾ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;LATimesMasq&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;CSTbankrob&quot; /&gt; ਇਸ ਨੂੰ ਲਿਮਕਾ ਬੁੱਕ ਆਫ਼ ਰਿਕਾਰਡਜ਼ ਵਿੱਚ &quot;ਉਤਸੁਕਤਾ ਅਤੇ ਅਜੂਬਿਆਂ&quot; ਦੇ ਤਹਿਤ &quot;ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਲੁੱਟ&quot; ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=IP1tAAAAMAAJ&amp;q=Biggest+bank|title=Limca Book of Records|publisher=Bisleri Beverages Ltd.|year=1999|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਲੁੱਟ ਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਨੂੰ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰ &lt;ref name=&quot;RamKumar&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=WD9uAAAAMAAJ|title=The Sikh unrest and the Indian state: politics, personalities, and historical retrospective|last=Kumar|first=Ram Narayan|publisher=Ajanta Publications,India|year=1997|isbn=9788120204539|page=445|quote=It was only after the big bank robbery at Ludhiana in February 1987 that they could purchase sophisticated weapons; there was only one sten gun in the entire state.}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਏਕੇ-47 ਰਾਈਫਲਾਂ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ। &lt;ref name=&quot;IandS&quot; /&gt; ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਅਕਸਰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਵਿਰੁੱਧ ਆਪਣੀ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਵਿੱਤ ਦੇਣ ਲਈ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;LATimesMasq&quot; /&gt;

ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਸਨ-ਟਾਈਮਜ਼ ਨੇ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ &quot;12 ਤੋਂ 15 ਸਿੱਖ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੇ ਅਤੇ ਸਬਮਸ਼ੀਨ ਗਨ ਅਤੇ ਰਾਈਫਲਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 4.5 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਲੈ ਕੇ ਫਰਾਰ ਹੋ ਗਏ।&quot; &quot;ਕੋਈ ਵੀ ਜ਼ਖਮੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ.&quot; ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਬੁਲਾਰੇ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ &quot;ਇੱਕ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ ਅਪਰੇਸ਼ਨ&quot; ਦੱਸਿਆ। &lt;ref name=&quot;CSTbankrob&quot; /&gt;

ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਡਕੈਤੀ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ, ਮਥਰਾ ਸਿੰਘ, &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=YqBtAAAAMAAJ&amp;q=biggest+bank+robbery+|title=Asian Recorder, Issue 28|publisher=K. K. Thomas at Recorder Press|year=1987|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt; ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ, &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.indianexpress.com/news/Paramjit-Singh-Panjwar--Khalistan-Commando-Force-/394235|title=Paramjit Singh Panjwar (Khalistan Commando Force)|date=4 December 2008|work=The Indian Express|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt; ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬਾਵਾ, &lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=YqBtAAAAMAAJ&amp;q=robbery|title=Asian recorder – Google Books|date=26 August 2008|access-date=23 January 2016}}&lt;/ref&gt; ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬੁੰਡਾਲਾ,  ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸੁੱਖਾ, ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ,  &lt;ref name=&quot;indiarightsonline1&quot; /&gt;  ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਗਾਮਾ &lt;ref name=&quot;expressindia1&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;indiarightsonline1&quot;&gt;{{Cite web |title=Killers of Lalit Maken held |url=http://www.indiarightsonline.com/Sabrang/armed1.nsf/38b852a8345861dd65256a980059289d/308bbafc7afcad6fe5256be600458270/$FILE/bac37002.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110713025322/http://www.indiarightsonline.com/Sabrang/armed1.nsf/38b852a8345861dd65256a980059289d/308bbafc7afcad6fe5256be600458270/%24FILE/bac37002.pdf |archive-date=13 July 2011 |access-date=20 September 2009}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਪ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=News &amp; Current Events |url=http://www.ministryoftruth.org.uk/category/news-current-events/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100506013039/http://www.ministryoftruth.org.uk/category/news-current-events/ |archive-date=6 May 2010 |access-date=23 January 2016 |publisher=Ministry of Truth}}&lt;/ref&gt;

=== ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ===
30 ਮਾਰਚ 1987 ਨੂੰ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਲਲਿਤ ਮਾਕਨ, ਅਰਜੁਨ ਦਾਸ, ਜਨਰਲ ਵੈਦਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। 15 ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਜੋ ਸਬਮਸ਼ੀਨ ਗਨ ਅਤੇ ਪਿਸਤੌਲਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਸਨ, ਨੇ ਇੱਕ ਰੂਜ਼ ਪੁਲਿਸ ਵੈਨ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੋ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦੇਣਗੇ। ਜਿੰਦਾ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਭੱਜ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh militants stopped a police van in northern Punjab... - UPI Archives |url=https://www.upi.com/Archives/1987/03/30/Sikh-militants-stopped-a-police-van-in-northern-Punjab/4921544078800/ |access-date=2023-05-21 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Archives |first=L. A. Times |date=1987-03-31 |title=Convoy Ambushed; Sikh Extremist Freed |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1987-03-31-mn-1627-story.html |access-date=2023-05-21 |website=Los Angeles Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

=== ਸਿੱਖ ਨੈਤਿਕ ਮਰਯਾਦਾ ===
1987 ਦੇ ਮਾਰਚ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਕੇਸੀਐਫ ਨੇ ਇੱਕ 13 ਨੀਤੀ ਸਿੱਖ ਨੈਤਿਕ ਕੋਡ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਜਿਸਦਾ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕੁਝ ਨੀਤੀਆਂ ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨੱਚਣ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ, ਗੈਰ-ਰਵਾਇਤੀ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਣ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮੀਟ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਅਤੇ ਸੇਵਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੋਡ ਦਾ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਾਲਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਕਪੜੇ ਪਹਿਨਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੀਟ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਮੇਨੂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਲਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫ਼ਰਮਾਨ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ 2 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਮਾਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 6 ਮਾਰੇ ਗਏ, 60 ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਅਤੇ 1,500 ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਜਾਂ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh militants in Punjab, putting a moral edge on... - UPI Archives |url=https://www.upi.com/Archives/1987/05/10/Sikh-militants-in-Punjab-putting-a-moral-edge-on/5864547617600/ |access-date=2023-05-21 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== ਅਦਾਲਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ===
27 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1987 ਨੂੰ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ 3 ਮੈਂਬਰਾਂ, ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ, ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਰਾਜਬਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਅਦਾਲਤੀ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਚਲਾਏ ਅਤੇ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਜਾ ਰਹੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ 'ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਹਮਲਾ 3 ਮਿੰਟ ਤੱਕ ਚੱਲਿਆ ਅਤੇ ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਛਿੜਕਿਆ। KCF ਦੇ ਕਿਸੇ ਮੈਂਬਰ ਨੂੰ ਸੱਟ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਇੱਕ ਅਣਪਛਾਤੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਚਾਲਕ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 2 ਅਧਿਕਾਰੀ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh gunmen storm court building and free three jailed colleagues - UPI Archives |url=https://www.upi.com/Archives/1987/04/27/Sikh-gunmen-storm-court-building-and-free-three-jailed-colleagues/6186546494400/ |access-date=2023-05-21 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikhs free imprisoned colleagues in shootout - UPI Archives |url=https://www.upi.com/Archives/1987/04/27/Sikhs-free-imprisoned-colleagues-in-shootout/9656546494400/ |access-date=2023-05-21 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;

=== ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਡਕੈਤੀਆਂ ===
5 ਮਈ 1987 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਸ਼ਾਖਾ ਤੋਂ 850,000 ਰੁਪਏ (2023 ਵਿੱਚ 10,400,000 ਰੁਪਏ. 2023 ਵਿੱਚ 126,500 ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਲੁੱਟ ਲਏ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=KCF ultra acquitted in bank robbery case - Indian Express |url=http://archive.indianexpress.com/news/kcf-ultra-acquitted-in-bank-robbery-case/236357/ |access-date=2023-05-14 |website=archive.indianexpress.com}}&lt;/ref&gt;

=== ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਕਤਲ ===
ਕਈ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਦਾ ਕੱਟੜ ਦੁਸ਼ਮਣ ਕਿਹਾ।&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Killing of communist leaders in Punjab makes Left parties more firm in opposing terrorism |url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19861031-killing-of-communist-leaders-in-punjab-makes-left-parties-more-firm-in-opposing-terrorism-801383-1986-10-30 |access-date=2023-05-14 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt;

* ਸਤੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਕੇਸੀਐਫ, ਜਿਸਦਾ ਆਗੂ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ ਪਾਰਟੀ ਆਗੂ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਕੈਨੇਡੀਅਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਰਵਾਸੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;enpp&quot;&gt;{{cite book|title=Encyclopaedia of Political Parties|author=Ralhan, O. P.|year=2002|isbn=81-7488-865-9|pages=1165–1171}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh Extremists Kill Second Communist Leader |url=https://apnews.com/article/3f118498e9e73202009d4a7fdffaabea |access-date=2023-05-14 |website=AP NEWS |language=en}}&lt;/ref&gt;
* ਸਤੰਬਰ 1986 ਵਿੱਚ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ) ਨਿਊ ਡੈਮੋਕਰੇਸੀ ਦਾ ਇੱਕ ਖੱਬੇ-ਪੱਖੀ ਕਾਰਕੁਨ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਦਾ ਸੂਬਾ ਪੱਧਰੀ ਆਗੂ ਸੀ ਅਤੇ ਹੀਰਾਵਾਲ ਦਾਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਬਲਦੇਵ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇੜੇ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ 4 ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨਾਲ ਸੈਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਜੋ ਵਾਲ-ਵਾਲ ਬਚ ਗਿਆ।.&lt;ref&gt;{{Cite web |last= |first= |last2= |last3= |last4= |last5= |last6= |first6= |title=Gunned down by Khalistani terrorists, Baldev Singh Mann also fought state repression |url=https://www.counterview.net/2021/10/gunned-down-by-khalistani-terrorists.html |access-date=2023-05-14 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sikh Extremists Kill Second Communist Leader |url=https://apnews.com/article/3f118498e9e73202009d4a7fdffaabea |access-date=2023-05-14 |website=AP NEWS |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hirawal Dasta2&quot;&gt;{{cite web |date=21 April 2007 |title=Militancy Scenario in Punjab |url=http://pbplanning.gov.in/pdf/CS%20conference%2021-04-2007.pdf |access-date=15 June 2015 |work=Punjab Government}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;HirawalMann2&quot;&gt;{{cite web |date=September 1992 |title=Bleeding Punjab : A Report to the Nation |url=http://www.bannedthought.net/India/ML-Groups/CPI-ML-CentralTeam/TheBleedingPunjab-AReport-Sept1992.pdf |access-date=1 October 2018 |work=[[Communist Party of India (Marxist–Leninist)]]}}&lt;/ref&gt;
* 19 ਮਈ 1987 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਨੇ ਦੀਪਕ ਧਵਨ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਦੇ ਸਟੇਟ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਸਨ। ਧਵਨ ਸੰਘੇ ਨੇੜੇ ਆਪਣੇ ਸਕੂਟਰ 'ਤੇ ਸਵਾਰ ਸਨ। ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਉਸ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੌੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਸਨੇ ਭੱਜਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref name=&quot;IDSA&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WVw8AAAAMAAJ&amp;q=Deepak%20Dhawan|title=Institute for Defence Studies &amp; Analysis|publisher=Institute for Defence Studies|year=1987|page=987, 994}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CPIMBook&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=jyAmAAAAMAAJ|title=CPI(M) in Punjab: The Martyrs of the Struggle for National Unity|publisher=Communist Party of India (Marxist)|year=1987|page=20}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.thehindu.com/opinion/letters/ghosts-of-khalistan/article3978880.ece|title=Ghosts of Khalistan|date=8 October 2012|work=The Hindu|accessdate=16 June 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=No change in Punjab under President's rule, terrorists kill three people in Tarn Taran area |url=https://www.indiatoday.in/magazine/indiascope/story/19870615-no-change-in-punjab-under-presidents-rule-terrorists-kill-three-people-in-tarn-taran-area-798943-1987-06-14 |access-date=2023-05-14 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ਜੋ ਲਾਰੇ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ book in Punjabi by Loveshinder Singh Dalewal&lt;/ref&gt;
* 22 ਜੁਲਾਈ, 1987 ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਫਾਰਮ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ। ਉਹ ਉੱਥੇ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸ. ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧੀ ਸਾਰੇ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਦੋ ਹੋਰ ਧੀਆਂ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਈਆਂ, ਪਰ ਉਸ ਦਾ 5 ਸਾਲਾ ਪੁੱਤਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਿਹਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਲਾਨ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ 'ਚ ਇਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਸਵਰਨ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਅਤੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਇੱਕ ਨੋਟ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Nine killed in Sikh terror attacks - UPI Archives |url=https://www.upi.com/Archives/1987/07/22/Nine-killed-in-Sikh-terror-attacks/4105553924800/ |access-date=2023-05-14 |website=UPI |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Archives |first=L. A. Times |date=1987-07-23 |title=The World |url=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-1987-07-23-mn-5665-story.html |access-date=2023-05-14 |website=Los Angeles Times |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
* ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਸਤੰਬਰ 1987 ਵਿੱਚ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲਾਂ 'ਤੇ ਆਏ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ) ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਡਾ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=C6HaAAAAMAAJ&amp;newbks=0&amp;hl=en|title=Documents of the Communist Movement in India: 1987-1988|date=1997|publisher=National Book Agency|isbn=978-81-7626-000-8|pages=359|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=SagsAAAAIAAJ&amp;newbks=0&amp;hl=en|title=CPI(M) in Punjab: The Martyrs of the Struggle for National Unity|date=1987|publisher=Communist Party of India (Marxist)|pages=27|language=en}}&lt;/ref&gt;
* 17 ਮਾਰਚ 1988 ਨੂੰ ਜੈਮਲ ਸਿੰਘ ਪੱਡਾ ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ, ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ (ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ) ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫਰੰਟ ਦਾ ਆਗੂ ਸੀ। ਜੈਮਲ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਨਾਰਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਖਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2013-06-09 |title=Gurpreet Singh: Khalistani separatists' killings leave a legacy of sorrow in Canada and the U.S. |url=https://www.straight.com/news/389916/gurpreet-singh-khalistani-separatists-killings-leave-legacy-sorrow-canada-and-us |access-date=2023-05-14 |website=The Georgia Straight |language=en}}&lt;/ref&gt;
* 23 ਮਾਰਚ 1988 ਨੂੰ ਪਾਸ਼, ਜਿਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਸੀ, ਨੂੰ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਕੇਸੀਐਫ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪਾਸ਼ &quot;ਅਤਿ ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਨਕਸਲੀ ਲਹਿਰ&quot; ਦਾ ਸਮਰਥਕ ਸੀ। ਉਹ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਵਿਚ ਲਿਖਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਆਲੋਚਕ ਸੀ। ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਕਤਲ ਦਾ ਅਫਸੋਸ ਜਤਾਇਆ ਦੱਸਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-10-08 |title=Revolution is a Poem: Why a Punjabi poet killed by Khalistanis is ruffling feathers in contemporary India? |url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/books/avtar-singh-sandhu-pash-pash-was-assassinated-in-1988-because-he-spoke-up-against-khalistani-militants-significant-in-resistance-politics-4879677/ |access-date=2023-05-21 |website=The Indian Express |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Bhardwaj |first=Deeksha |date=2018-09-09 |title=On Pash's birthday, remembering the fiery poet killed so young by terrorists |url=https://theprint.in/features/on-pashs-birthday-remembering-the-fiery-poet-killed-so-young-by-terrorists/114775/ |access-date=2023-05-21 |website=ThePrint |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2013-04-18 |title=Paash’s relative seeks clemency for Bhullar |url=https://www.hindustantimes.com/punjab/paash-s-relative-seeks-clemency-for-bhullar/story-yY189usat80KM1PMVOjt2J.html |access-date=2023-05-21 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt;

== ਮੌਤ ==
ਜੂਨ 1988 ਵਿੱਚ, ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇੱਕ ਉੱਚ ਪੁਜਾਰੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ, &lt;ref name=&quot;NSTdeath&quot;/&gt; ਪਰ 12 ਜੁਲਾਈ 1988 ਨੂੰ ਉਹ [[ਉੜਮੁੜ ਟਾਂਡਾ|ਟਾਂਡਾ]], [[ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ]], ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਨੇੜੇ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ &lt;ref name=&quot;TerrorismInContext&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9nFyZaZGthgC|title=Terrorism in Context|date=1 January 1995|publisher=Pennsylvania State University Press|isbn=978-0-271-01015-1|editor-last=Martha Crenshaw|page=399|access-date=30 May 2009}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Puneet Singh Lamba |title=A Timeline of Sikh Religious and Political History |url=http://www.sikhtimes.com/sikhism_timeline.html |access-date=23 January 2016 |website=The Sikh Times}}&lt;/ref&gt; । &lt;ref name=&quot;NSTdeath&quot; /&gt; &lt;ref name=&quot;PunjabEndgame&quot;&gt;{{Cite journal|last=Gill|first=K.P.S.|date=May 1999|title=Endgame In Punjab: 1988–1993|url=http://satp.org/satporgtp/publication/faultlines/volume1/fault1-kpstext.htm|journal=Faultlines|publisher=Institute for Conflict Management|volume=1|issue=1|page=29|access-date=25 June 2009}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Punjab Backgrounder |url=http://www.satp.org/satporgtp/countries/india/states/punjab/backgrounder/index.html |access-date=23 January 2016 |publisher=Satp.org}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;MHdeath&quot;&gt;{{Cite news|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=MH&amp;s_site=miami&amp;p_multi=MH&amp;p_theme=realcities&amp;p_action=search&amp;p_maxdocs=200&amp;p_topdoc=1&amp;p_text_direct-0=0EB3389227357B84&amp;p_field_direct-0=document_id&amp;p_perpage=10&amp;p_sort=YMD_date:D&amp;s_trackval=GooglePM|title=IN THE WORLD, front section|last=Herald Wire Services|date=13 July 1988|work=[[The Miami Herald]]|edition=FINAL|page=2A|quote=Security forces killed one of India's most wanted Sikh militants Tuesday and said his death was a major blow to the biggest group fighting for an independent Sikh homeland in Punjab state. They said Sukhdev Singh, a self-styled &quot;lieutenant general&quot; of the Khalistan Commando Force, was shot dead when he tried to evade a police patrol in the state's Hoshiarpur district.|access-date=15 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023|archive-date=4 ਮਾਰਚ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304062529/http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_product=MH&amp;s_site=miami&amp;p_multi=MH&amp;p_theme=realcities&amp;p_action=search&amp;p_maxdocs=200&amp;p_topdoc=1&amp;p_text_direct-0=0EB3389227357B84&amp;p_field_direct-0=document_id&amp;p_perpage=10&amp;p_sort=YMD_date:D&amp;s_trackval=GooglePM|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਸਮੇਂ, ਉਹ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ, ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਦੇ ਕਤਲ ਅਤੇ [[ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ (ਭਾਰਤ)|ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਪੁਲਿਸ]] ਮੁਖੀ [[ਜੂਲੀਓ ਰਿਬੇਰੋ|ਜੂਲੀਓ ਫਰਾਂਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ']] ਤੇ ਇੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;NSTdeath&quot; /&gt; [[ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ|ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ]] ਪੁਲਿਸ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਸੁਰੇਸ਼ ਅਰੋੜਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਅਸੀਂ ਕੇਸੀਐਫ ਦੀ ਕਮਰ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤਿਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਖ਼ੌਫ਼ਨਾਕ ਸੀ।&quot; &lt;ref name=&quot;NSTdeath&quot;/&gt;

ਦਿ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਇੱਕ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਕਿ, ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ [[ਕੈਨੇਡਾ]] ਚਲੇ ਗਏ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਦਾ ਸਹੁਰਾ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਗੁਆਂਢੀ ਨੇ ਅੱਗੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ &quot;ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ&quot; ਕੁੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਹੁਰੇ ਨੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ, ਅਤੇ ਇਹ ਕਿ ਘਰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਜਾੜ ਰਿਹਾ, ਪਰ ਆਖਰਕਾਰ ਉਸਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। &lt;ref name=&quot;Kin of slain&quot;/&gt;

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਅਤੇ ਵੱਸਮ ਸਿੰਘ ਜ਼ਫ਼ਰਵਾਲ ਨੇ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆਰੰਭੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਹੋਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਨੇੜੇ ਝਬਾਲ ਵਿਖੇ 221 ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/sikhsofpunjabunh0000pett|title=The Sikhs of the Punjab : unheard voices of State and guerrilla violence|last=Pettigrew|first=Joyce J. M.|date=1995|publisher=London ; Atlantic Highlands, N.J. : Zed Books|others=Internet Archive|isbn=978-1-85649-355-0|pages=201-202}}&lt;/ref&gt;

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ ਨੇ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, 'ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਮਹਾਨ ਹੈ। ਭੱਜਣ ਵਾਲਾ ਮੁੜ ਮੁੜ ਜਨਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।' ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ 'ਅੰਤ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨੀ ਹੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਅਸਫ਼ਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ' ਦੇ ਸ਼ਬਦ 'ਤੇ ਅਮਲ ਕੀਤਾ। ਭੋਗ ਸਮਾਗਮ ਅਤੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ 21 ਜੁਲਾਈ 1988 ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਪੰਜਵੜ ਵਿਖੇ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਸਿਪਾਹੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।&quot;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|url=http://archive.org/details/sikhsofpunjabunh0000pett|title=The Sikhs of the Punjab : unheard voices of State and guerrilla violence|last=Pettigrew|first=Joyce J. M.|date=1995|publisher=London ; Atlantic Highlands, N.J. : Zed Books|others=Internet Archive|isbn=978-1-85649-355-0|pages=201-202}}&lt;/ref&gt;

ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਨੇ ਕੇ.ਸੀ.ਐਫ. ਦਾ ਆਗੂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ। &lt;ref name=&quot;tribuneindia2001&quot;/&gt;

ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਇੰਡੀਆ ਨੇ ਜੁਲਾਈ 2006 ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ &quot;ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ&quot; ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਲਈ ਇੱਕ ''ਭੋਗ'' (ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਰੋਹ) ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.tribuneindia.com/2006/20060729/punjab1.htm|title=MSP hike rejected as too meagre|last=Banerjee|first=Ajay|access-date=23 January 2016|publisher=tribuneindia.com|quote=Sources in the Punjab Police said at least six bhog ceremonies had been conducted in the past few months and their growing number had caused worry. These include the bhog to remember &quot;general&quot; Labh Singh of the Khalistan Commando Force|archive-date=4 ਮਾਰਚ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304025638/http://www.tribuneindia.com/2006/20060729/punjab1.htm|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==

* [[ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ|ਖਾਲਿਸਤਾਨੀ ਲਹਿਰ]]

== ਫੁਟਨੋਟ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1988]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1952]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖ]]</text>
      <sha1>2mjpyp0yl61g6jll21iz1p7o7oa4ccq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੀ.ਟੀ. ਲਲਿਤਾ ਨਾਇਕ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164185</id>
    <revision>
      <id>776056</id>
      <parentid>714174</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T14:19:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776056</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9773" sha1="pav1hwe979mzcx5wbt2fka4t3wapbd1" xml:space="preserve">'''ਬਾਲਾਜੀ ਤੰਗਲੀ ਲਲਿਤਾ ਨਾਇਕ''' (ਜਨਮ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1945) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਕੁਨ, ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਲੇਖਕ, ਫ਼ਿਲਮ ਅਦਾਕਾਰਾ ਹੈ ਜੋ ਕੰਨੜ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਮਹਿਲਾ ਅਤੇ ਬਾਲ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਮੰਤਰੀ ਸੀ। &lt;ref name=&quot;AAP springs a surprise in Gulbarga&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/news/national/karnataka/aap-springs-a-surprise-in-gulbarga/article5774472.ece|title=AAP springs a surprise in Gulbarga|date=12 March 2014|work=The Hindu}}&lt;/ref&gt; ਨਾਇਕ ਨੇ ਐਮਐਲਸੀ (1986-1992) ਅਤੇ ਵਿਧਾਇਕ (1994-1999) ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਉਸਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ। ਉਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਾਹਿਤਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ-ਅਧਿਕਾਰ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੰਦਯਾ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਗੋਕਾਕ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

== ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ ==
ਲਲਿਤਾ ਨਾਇਕ ਦਾ ਜਨਮ 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1945 ਨੂੰ ਇੱਕ [[ਬਣਜਾਰਾ|ਲਾਂਬਾਣੀ]] ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, &lt;ref name=&quot;dob&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=QA1V7sICaIwC&amp;pg=PA665|title=Who's Who of Indian Writers 1999: A&amp;ndash;M|last1=Chandra Dutt|first1=Kartik|publisher=Sahitya Akademi|year=1999|isbn=9788126008735|location=New Delhi|page=665}}&lt;/ref&gt; ਕਾਦੂਰ, ਚਿਕਮਗਲੂਰ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਤੰਗਲੀ ਟਾਂਡਾ (ਹੁਣ VLNgara) ਵਿੱਚ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, (ਮਰਹੂਮ) ਬਾਲਾਜੀ ਨਾਇਕ ਅਤੇ ਗੰਗਾ ਬਾਈ ਦੇ ਘਰ।

ਨਾਇਕ ਨੇ 60 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਚੰਪਲਾ ਨਾਇਕ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1996 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਉਸ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪੁੱਤਰ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;dob&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;wel&quot;&gt;{{Cite web |title=Profile of B.T. Lalitha Naik |url=http://www.welfarepartyofindia.org/welfarepatry-info-all?event=vi&amp;id=280 |website=Welfare Party of India |access-date=2023-04-15 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304043908/http://www.welfarepartyofindia.org/welfarepatry-info-all?event=vi&amp;id=280 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਲਲਿਤਾ ਨਾਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ [[ਭਰਤਨਾਟਿਅਮ]] ਡਾਂਸਯੂਜ਼ ਕੇ. ਵੈਂਕਟਾਲਕਸ਼ਮਾ ਦੀ ਪੋਤੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite book|title=ಬಂಜಾರ ಹೆಜ್ಜೆಗುರುತುಗಳು [Banjara Hejjegurutugalu]|last=ನಾಯಕ್ [Naik]|first=ಬಿ.ಟಿ. ಲಲಿತಾ [B.T. Lalitha]|publisher=ಕರ್ನಾಟಕ ರಾಜ್ಯ ಪತ್ರಾಗಾರ ಇಲಾಖೆ [Karnataka Rajya Patragara Ilakhe]|year=2009|isbn=978-81-908438-1-2|location=Bangalore|page=142}}&lt;/ref&gt;

== ਸਮਾਜਿਕ ਸਰਗਰਮੀ ਅਤੇ ਫਿਲਮਾਂ ==
ਲਲਿਤਾ ਨਾਇਕ ਨੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਕਈ ਸਮਾਜਿਕ-ਸਾਹਿਤਕ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੰਦਯਾ ਅੰਦੋਲਨ, ਸਮਾਜਿਕ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਰੋਧ ਅੰਦੋਲਨ, ਅਤੇ ਗੋਕਾਕ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ । &lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://kanaja.in/archives/7336|title=ಕನ್ನಡ ನಾಡು ನುಡಿ|last=Puttappa|first=Dr.Patila|date=2005|publisher=Directorate of Publications, Kannada University|edition=Chapter 9 : Gokak Movement|language=Kannada|trans-title=The Kannada Land and Language|access-date=2 September 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140903003449/http://kanaja.in/archives/7336|archive-date=3 September 2014}}&lt;/ref&gt; ਇੱਕ ਮੰਨੀ-ਪ੍ਰਮੰਨੀ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਲਲਿਤਾ ਨਾਇਕ ਨੇ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ [[ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦਾ ਬਿਲ|ਮਹਿਲਾ ਰਿਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਬਿੱਲ ਨੂੰ]] ਪਾਸ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.prajavani.net/article/%E0%B2%B9%E0%B3%8A%E0%B2%B8-%E0%B2%97%E0%B2%BE%E0%B2%B3%E0%B2%BF|title=ಮಹಿಳಾ ರಾಜಕಾರಣದ ಸವಾಲು: ಹೊಸ ಗಾಳಿ...|last=Naik|first=B.T. Lalitha|date=29 March 2014|work=Prajavani|language=Kannada|trans-title=The Challenge of Women's Politics: A New Wave...}}&lt;/ref&gt; ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ [[ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ|ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੱਭਿਆਚਾਰ]] ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ [[ਜੰਗੀ ਕਲਾ|ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ]] ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.youtube.com/watch?v=UdA0zTXxOiU|title=Panel Discussion on Gang Rape|date=September 2013|work=Raj News Kannada}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ [[ਡਾਕਟਰ ਬਿਨਾਇਕ ਸੇਨ|ਬਿਨਾਇਕ ਸੇਨ]] ਵਰਗੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਬੇਕਸੂਰ ਮੁਸਲਿਮ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਵਿਰੁੱਧ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ [[ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ]] ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-karnataka/bhagavad-gita-abhiyan-in-schools-challenged/article2222805.ece|title=Bhagavad Gita Abhiyan in schools challenged|date=13 July 2011|work=The Hindu}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਮਰਦਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਵੱਧ ਰਹੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰਾਂ ਅਤੇ [[ਭਾਰਤੀ ਦੰਡ ਵਿਧਾਨ|ਆਈਪੀਸੀ]] 498 (ਏ) ਦੀ ਬੇਈਮਾਨ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ [[ਕੌਮੀ ਮਹਿਲਾ ਕਮਿਸ਼ਨ|ਮਹਿਲਾ ਆਯੋਗ]] ਦੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸ਼ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ, [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦਾਜ ਪ੍ਰਥਾ|ਦਾਜ-ਦਹੇਜ ਵਿਰੋਧੀ ਕਾਨੂੰਨ]] ਜਿਸਦਾ ਉਹ ਅਕਸਰ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਰਦਾਂ ਨੂੰ ਬਲੈਕਮੇਲ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.bangalorewaves.com/news/bangalorewaves-news.php?detailnewsid=5365|title=ಕರ್ನಾಟಕ ಪುರುಷ ಆಯೋಗ ರಚನೆಯಾಗಬೇಕು : ಬಿ.ಟಿ.ಲಲಿತಾ ನಾಯಕ್|date=7 December 2012|work=Bangalore Waves|language=Kannada|trans-title=Karnataka Men's Commission Should be formed: B.T. Lalitha Naik|access-date=15 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023|archive-date=15 ਅਪ੍ਰੈਲ 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230415170648/http://www.bangalorewaves.com/news/bangalorewaves-news.php?detailnewsid=5365|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਸਥਾਈ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-national/tp-karnataka/reservation-should-not-be-permanent-lalitha-naik/article4879263.ece|title=Reservation should not be permanent: Lalitha Naik|date=4 July 2013|work=The Hindu}}&lt;/ref&gt;

ਨਾਇਕ ਨੇ 1996 ਵਿੱਚ [[ਬਣਜਾਰਾ|ਬੰਜਾਰਾ]] ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਫਿਲਮ, ''ਜ਼ਡੇਰੋ ਪੰਖੇਰੂ'' (&quot;ਫੌਰੈਸਟ ਬਰਡ&quot;) ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦ ਲਿਖੇ &lt;ref name=&quot;wel&quot; /&gt; ਉਸਨੇ ''ਪ੍ਰਿਆ-ਓ-ਪ੍ਰਿਆ'' ਅਤੇ ''ਅਸ਼ਾਂਤੀ'', ਇੱਕ ਟੈਲੀ-ਸੀਰੀਅਲ ''ਮੁਕਤਾ ਮੁਕਤਾ'' ਅਤੇ ਇੱਕ ਟੈਲੀਫਿਲਮ ''ਓਂਡੂ ਹੇਨੀਨਾ ਕਾਥੇ'' ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;AAP springs a surprise in Gulbarga&quot; /&gt; ਨਾਇਕ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜ ਬਾਲਾ ਭਾਵਨਾ ਸੋਸਾਇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਭਾਈਚਾਰਕ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨਾਂ ਅਤੇ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਰਹੇ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;dob&quot; /&gt;ਉਹ ਕਰਨਾਟਕ ਫਿਲਮ ਚੈਂਬਰਜ਼ ਦੀ ਮੈਂਬਰ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;wel&quot; /&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1945]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਅਦਾਕਾਰਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀਆਂ ਅਭਿਨੇਤਰੀਆਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਕੰਨੜ ਲੇਖਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਜ ਕਰਤਾ]]</text>
      <sha1>pav1hwe979mzcx5wbt2fka4t3wapbd1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਲੋਪਾਮੁਦਰਾ ਰਾਉਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164348</id>
    <revision>
      <id>776112</id>
      <parentid>668999</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T03:59:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776112</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9500" sha1="66t03rc0pp2mub3zq4ddtje065yzeph" xml:space="preserve">{{Infobox pageant titleholder|image=Lopamudra Raut at the launch of Fear Factor Khatron Ke Khiladi 8 in 2017 (cropped).jpg|caption=ਰਾਉਤ 2017 ਵਿੱਚ|name=ਲੋਪਾਮੁਦਰਾ ਰਾਉਤ|native_name=|birth_date={{Birth date and age|1994|10|7|df=yes}}|birth_place=|measurements=|occupation=|alma mater=|title=|competitions=}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਲੋਪਾਮੁਦਰਾ ਰਾਉਤ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Lopamudra Raut''') ਇੱਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰ, ਅਭਿਨੇਤਾ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਰਾਣੀ, ਇੱਕ ਸਾਬਕਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਮਿਸ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 45 ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕਵਾਡੋਰ (ਦੱਖਣੀ ਅਮਰੀਕਾ) ਵਿੱਚ ਇਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਜਿੱਤਿਆ। ਲੋਪਾਮੁਦਰਾ ਰਾਉਤ ਨੇ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਸੰਦੀਦਾ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=As fans laud Lopamudra Raut on her fitness, the queen reveals the secret to her perfectly fit body - Beauty Pageants - Indiatimes |url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/as-fans-laud-lopamudra-raut-on-her-fitness-the-queen-reveals-the-secret-to-her-perfectly-fit-body/articleshow/92802365.cms |access-date=2023-02-13 |website=Femina Miss India |archive-date=2023-02-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230213110029/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/as-fans-laud-lopamudra-raut-on-her-fitness-the-queen-reveals-the-secret-to-her-perfectly-fit-body/articleshow/92802365.cms |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Lopamudra Raut: I want people to see me as more than just a pretty girl |url=https://m.beautypageants.in/miss-india/lopamudra-raut-i-want-people-to-see-me-as-more-than-just-a-pretty-girl/videoshow/65139213.cms |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |title=Lopamudra Raut will represent India at Miss United Continents 2016 |url=https://m.beautypageants.in/miss-india/Lopamudra-Raut-will-represent-India-at-Miss-United-Continents-2016/articleshow/52891895.cms |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161003103509/http://m.beautypageants.in/miss-india/Lopamudra-Raut-will-represent-India-at-Miss-United-Continents-2016/articleshow/52891895.cms |archive-date=3 October 2016 |access-date=25 August 2018 |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite news|url=https://indianexpress.com/article/lifestyle/fashion/lopamudra-raut-is-second-runner-up-in-miss-united-continents-3050822/|title=India's Lopamudra Raut is second runner-up in Miss United Continents|work=The Indian Express|language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=India's Lopamudra wins Best National Costume at Miss United Continents 2016 |url=https://m.beautypageants.in/miss-india/indias-lopamudra-wins-best-national-costume-at-miss-united-continents-2016/eventshow/54404848.cms |website=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ==
ਰਾਉਤ ਦਾ ਜਨਮ 7 ਅਕਤੂਬਰ 1994 ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਰਾਉਤ ਅਤੇ ਰਾਗਿਨੀ ਰਾਉਤ ਦੇ ਘਰ ਨਾਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=City girl Lopamudra Raut comes home to a grand welcome |date=4 October 2016 |url=https://m.timesofindia.com/city/nagpur/citys-beauty-queen-comes-home/amp_articleshow/54671155.cms}}&lt;/ref&gt; ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਭੈਣ ਭਾਗਿਆਸ਼੍ਰੀ ਰਾਉਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=22 December 2016 |title=Lopamudra Raut's sister to enter Bigg Boss' house |url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/lopas-sister-to-enter-bigg-boss/amp_articleshow/56119177.cms}}&lt;/ref&gt; ਉਹ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਜੀ.ਐਚ.ਰਾਇਸੋਨੀ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਨਾਗਪੁਰ ਤੋਂ ਇਲੈਕਟ੍ਰੀਕਲ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਈ. ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 October 2016 |title=Bigg Boss 10 Contestant Lopamudra Raut Profile, Biography, Photos and Video |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bigg-boss-season-10/bigg-boss-10-contestant-lopamudra-raut-profile-biography-photos-and-video-3088014/}}&lt;/ref&gt;

== ਕੈਰੀਅਰ ==

=== ਮਾਡਲਿੰਗ ਅਤੇ ਪੇਜੈਂਟਰੀ ===
ਰਾਉਤ ਨੇ 2013 ਵਿੱਚ ''[[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ ਗੋਆ]]'' ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਰਨਰ ਅੱਪ ਰਹੀ। ਇਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ''ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 2013'' ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲਈ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਇੱਕ ਫਾਈਨਲਿਸਟ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ''ਫੈਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ 2014'' ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ 'ਮਿਸ ਬਾਡੀ ਬਿਊਟੀਫੁੱਲ' ਦਾ ਉਪ ਸਿਰਲੇਖ ਜਿੱਤਿਆ ਅਤੇ ਚੋਟੀ ਦੇ 5 ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਈ। ਉਸੇ ਸਾਲ, ਉਸਨੇ ''ਮਿਸ ਦੀਵਾ 2014'' ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਿਤਾ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫਾਈਨਲਿਸਟ ਵਜੋਂ ਚੋਟੀ ਦੇ 7 ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ ਬਣਾਈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 September 2014 |title=Miss Diva 2014 Top 16 Finalists Unveiled |url=http://m.ibtimes.co.in/miss-diva-universe-2014-top-15-contestants-unveiled-where-watch-show-609929 |website=IB Times}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਫੈਮਿਨਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿਸ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕੰਟੀਨੈਂਟਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।  ਰਾਊਤ ਨੂੰ ''ਮਿਸ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕੰਟੀਨੈਂਟਸ 2016'' ਵਿੱਚ ਸੈਕਿੰਡ ਰਨਰ ਅੱਪ ਵਜੋਂ ਤਾਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ 25 ਸਤੰਬਰ 2016 ਨੂੰ [[ਗੁਆਇਆਕੀਲ|ਗੁਆਯਾਕਿਲ]], [[ਏਕੁਆਦੋਰ|ਇਕਵਾਡੋਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।

=== ਬਿੱਗ ਬੌਸ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਡੈਬਿਊ ===
2016 ਵਿੱਚ, ਰਾਊਤ ਨੇ ਕਲਰਜ਼ ਟੀਵੀ ਦੇ ''[[ਬਿੱਗ ਬੌਸ (ਸੀਜ਼ਨ 10)|ਬਿੱਗ ਬੌਸ 10]]'' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀ ਵਜੋਂ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਰਨਰ ਅੱਪ ਵਜੋਂ ਉਭਰੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Bigg Boss 10:Lopamudra Raut is the third finalist to get eliminated race is now between Manveer and Bani |url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/bigg-boss-10-lopamudra-raut-is-the-third-finalist-to-get-eliminated/amp_articleshow/56856813.cms |website=[[Times of India]]}}&lt;/ref&gt; 2017 ਵਿੱਚ, ਰਾਉਤ ਨੇ ''ਡਰ ਫੈਕਟਰ: ਖਤਰੋਂ ਕੇ ਖਿਲਾੜੀ 8'' ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੈਮੀਫਾਈਨਲ ਵਜੋਂ ਸਮਾਪਤ ਹੋਇਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://m.timesofindia.com/tv/news/hindi/lopamudra-raut-to-participate-in-khatron-ke-khiladi/articleshow/58627203.cms|title=Lopamudra Raut to participate in Khatron Ke Khiladi|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਊਤ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ''&lt;nowiki/&gt;'ਬਲੱਡ ਸਟੋਰੀ' ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰੇਗੀ,'' ਜੋ ਇਕ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਥ੍ਰਿਲਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=19 July 2018 |title=Lopamudra Raut on her Bollywood debut: I feel like a toddler taking her first steps |url=https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/lopamudra-raut-bollywood-debut-blood-story-5266390/lite/}}&lt;/ref&gt;

== ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ==
ਰਾਉਤ ''[[ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ|ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ ਇੰਡੀਆ]]'' {{'}} ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਨਭਾਉਂਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 5ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://m.timesofindia.com/entertainment/marathi/maharashtras-queens-of-desire/articleshow/63170449.cms|title=Maharashtra's Queens of Desire|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਨੂੰ ''[[ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ|ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]]'' {{'}} 50 ਸਭ ਤੋਂ ਮਨਭਾਉਂਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ 2017 ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://m.timesofindia.com/entertainment/hindi/bollywood/news/here-are-the-other-winners-of-the-times-50-most-desirable-women-2017/articleshow/64097758.cms|title=50 Most Desirable Women 2017|work=The Times of India}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1991]]</text>
      <sha1>66t03rc0pp2mub3zq4ddtje065yzeph</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਸ਼ੀ ਰਾਓ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164353</id>
    <revision>
      <id>776106</id>
      <parentid>674649</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T01:43:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776106</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3851" sha1="42lrx16tl4eozk6jdymscwbu6z42wwl" xml:space="preserve">
{{Infobox pageant titleholder|name=ਰਾਸ਼ੀ ਰਾਓ|image=|birth_name=ਰਾਸ਼ੀ ਯਾਦਵ|birth_place=[[ਗੁੜਗਾਓਂ]], [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਭਾਰਤ]]|birth_date=|occupation=[[ਮਾਡਲ (ਵਿਅਕਤੀ)|ਮਾਡਲ]], ਡਾਂਸਰ|years_active=2014-ਮੌਜੂਦ|height=5 ਫੁੱਟ 9 ਇੰਚ|hair_color=|eye_color=|title=ਮਿਸ ਅਰਥ ਇੰਡੀਆ 2016 (ਵਿਜੇਤਾ)|competitions=}}
[[Category:Articles with hCards]]
'''ਰਾਸ਼ੀ ਰਾਓ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Rashi Rao''') ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮਾਡਲ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮਿਸ ਅਰਥ ਇੰਡੀਆ 2016 ਦਾ ਤਾਜ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਸ਼ੀ ਨੇ ਮਿਸ ਅਰਥ 2016 ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref name=&quot;lpn&quot;&gt;{{Cite news|url=https://latestpageantnews.com/miss-earth-beauties-implementing-trash-in-bin-campaign/|title=Miss Earth beauties implementing Trash in Bin Campaign|access-date=2019-09-13|publisher=Latest Pageant News}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;tkop&quot;&gt;{{Cite news|url=https://tkop.org/2016/10/03/rashi-yadav-miss-earth-india-2016/|title=Rashi Yadav is Miss Earth India 2016|date=2016-10-03|access-date=2019-09-13|publisher=TKOP|archive-date=2019-02-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20190218053830/https://tkop.org/2016/10/03/rashi-yadav-miss-earth-india-2016/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ib&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.ibtimes.co.in/miss-earth-2016-84-contestants-walk-swimsuit-rashi-yadav-represent-india-699273|title=Miss Earth 2016: 84 contestants walk in swimsuit; Rashi Yadav to represent India|date=2016-10-12|access-date=2019-09-13|publisher=IB Times}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;metv&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.missearth.tv/news.php|title=Miss Earth 2016 Beauties for Ghana's &quot;Trash in Bin&quot; Campaign|access-date=2019-09-13|publisher=Miss Eart TV}}&lt;/ref&gt;

ਰਾਓ ਮਿਸ ਦੀਵਾ 2015 ਦੇ ਫਾਈਨਲਿਸਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;it2&quot;&gt;{{Cite news|url=https://beautypageants.indiatimes.com/miss-earth/rashi-yadav-road-to-miss-earth-2016/eventshow/52235201.cms?from=mdr|title=Rashi Yadav: Road to Miss Earth 2016|date=2016-05-12|access-date=2019-09-14|publisher=IndiaTimes|archive-date=2023-04-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20230415193610/https://beautypageants.indiatimes.com/miss-earth/rashi-yadav-road-to-miss-earth-2016/eventshow/52235201.cms?from=mdr|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਰਾਸ਼ੀ ਯਾਦਵ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਆਡੀਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਅਰਥ ਇੰਡੀਆ 2016 ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਮਿਸ ਅਰਥ ਇੰਡੀਆ 2016 ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਰਾਸ਼ੀ ਯਾਦਵ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਪ੍ਰਤੀਯੋਗੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ 2016 ਵਿੱਚ ਮਿਸ ਅਰਥ ਇੰਡੀਆ ਦਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮਿਸ ਅਰਥ ਇੰਡੀਆ 2015, [[ਏਤਲ ਖੋਸਲਾ|ਆਇਤਲ ਖੋਸਲਾ]] ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਤੇ [[ਫਿਲੀਪੀਨਜ਼]] ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਮਿਸ ਅਰਥ 2016 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 2017 ਵਿੱਚ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਵਜੋਂ ਟ੍ਰੈਸ਼ ਇਨ ਬਿਨ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ [[ਘਾਨਾ]] ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕੀਤੀ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>42lrx16tl4eozk6jdymscwbu6z42wwl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਿੰਨੀ ਮੇਨਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>164448</id>
    <revision>
      <id>776088</id>
      <parentid>757938</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T19:03:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776088</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5421" sha1="e6ikzup22sefz34x9u7yjv76xql81xy" xml:space="preserve">
'''ਮਿੰਨੀ ਮੈਨਨ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਹ [https://www.peepultree.world/livehistoryindia ਲਾਈਵ ਹਿਸਟਰੀ ਇੰਡੀਆ] ਦੀ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਹੈ।

ਮਿੰਨੀ ਮੇਨਨ ਪਹਿਲਾਂ ਬਲੂਮਬਰਗ ਟੀਵੀ ਇੰਡੀਆ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਸੰਪਾਦਕ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਖ਼ਬਰਾਂ ਅਤੇ ਫੀਚਰ ਸ਼ੋਅ ਦੀ ਇੰਚਾਰਜ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite web |last=Mohan |first=Rohini |date=27 January 2016 |title=Mini Menon |url=http://indianwomanpower.com/2016/01/27/mini-menon/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160216183721/http://indianwomanpower.com/2016/01/27/mini-menon/ |archive-date=16 February 2016 |access-date=12 February 2016 |website=Indian Woman Power}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਖਬਰਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://www.bestmediainfo.com/2015/07/bloomberg-tv-india-to-launch-deal-street-series/|title=Bloomberg TV India to Launch Deal Street Series|date=16 July 2015|work=Best Media Info|access-date=12 February 2016}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਨਿਊਜ਼ ਐਂਕਰ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਲਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤੇ ਹਨ। 2013 ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ''ਇੰਪੈਕਟ'' ਮੈਗਜ਼ੀਨ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=2013 |title=Impact Magazine |url=http://www.impactonnet.com/images/50women.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20150317035543/http://www.impactonnet.com/images/50women.pdf |archive-date=17 March 2015 |access-date=12 February 2016 |publisher=Colors Viacom 18}}&lt;/ref&gt; ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤੀ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ, ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਵਿੱਚ 10 ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ''[[ਦ ਟਾਈਮਜ਼ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ]]'' ਦੁਆਰਾ ਉਸਨੂੰ &quot;ਭਾਰਤੀ ਨਿਊਜ਼ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਚਿਹਰਾ&quot; ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/photos/crown-winners-not-so-glamorous-careers/eventshow/39044758.cms|title=Crown Winners' Not-so-Glamorous Careers|work=The Times of India|access-date=12 February 2016|archive-date=16 ਫ਼ਰਵਰੀ 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160216195700/http://beautypageants.indiatimes.com/miss-india/photos/crown-winners-not-so-glamorous-careers/eventshow/39044758.cms|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== ਜੀਵਨੀ ==
ਮਿੰਨੀ ਦਾ ਜਨਮ [[ਜੰਮੂ (ਸ਼ਹਿਰ)|ਜੰਮੂ]] ਵਿੱਚ ਕੇਰਲ ਦੇ ਇੱਕ ਮਲਿਆਲੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ (ਮਰਹੂਮ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਪੀ.ਈ. ਮੈਨਨ) ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ।

ਮਿੰਨੀ ਨੇ [[ਸੇਂਟ ਸਟੀਫਨਜ਼ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ|ਸੇਂਟ ਸਟੀਫਨ ਕਾਲਜ, ਦਿੱਲੀ]] ਤੋਂ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਕੀਤੀ। ਮਿੰਨੀ ਨੇ 1996 ਵਿੱਚ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ [[ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ (ਫੇਮਿਨਾ)|ਫੇਮਿਨਾ ਮਿਸ ਇੰਡੀਆ]] ਏਸ਼ੀਆ ਪੈਸੀਫਿਕ ਖਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜਿੱਤਿਆ &lt;ref&gt;{{Cite web |date=6 May 2010 |title=Mini Menon-Profile |url=http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/7883149.cms?curpg=15 |access-date=12 February 2016 |website=The Times of India |archive-date=4 ਮਾਰਚ 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304223415/http://beautypageants.indiatimes.com/photoshow/7883149.cms?curpg=15 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ ਪੁਣੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸੰਚਾਰ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰਜ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲੀ ਗਈ। 2001 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਚੇਵੇਨਿੰਗ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਜਿੱਤੀ ਅਤੇ ਯੂਕੇ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰੌਡਕਾਸਟ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਗਈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=SpencerStuart.com |url=http://content.spencerstuart.com/sswebsite/pdf/lib/WLF2_web.pdf |access-date=2023-04-15 |archive-date=2016-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303212103/http://content.spencerstuart.com/sswebsite/pdf/lib/WLF2_web.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਪੱਤਰਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>e6ikzup22sefz34x9u7yjv76xql81xy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਹੂਆ ਮੋਇਤਰਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>166449</id>
    <revision>
      <id>776179</id>
      <parentid>722694</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:41:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Mahua_Moitra.jpg|Mahua_Moitra.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Abzeronow|Abzeronow]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Alka-Lamba1.jpg|]].</comment>
      <origin>776179</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10643" sha1="fzzzkpb1qpfl9v82gic2ab5ayh04n99" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| image               =
| office              = [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਲੋਕ ਸਭਾ]]
| term_start          = 23 ਮਈ 2019
| term_end            = 
| constituency        = ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨਗਰ
| predecessor         = ਤਪਸ ਪਾਲ
| successor           = 
| office1             = ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਲੋਕ ਸਭਾ
| primeminister1      = 
| term_start1         = 28 ਮਈ 2016
| term_end1           = 23 ਮਈ 2019
| predecessor1        = ਸਮੇਂਦਰਨਾਥ ਘੋਸ਼
| successor1          = ਬਿਮਲੇਂਦੂ ਸਿਨਹਾ ਰਾਏ
| constituency1       = ਕਰੀਮਪੁਰ
| majority1           = 15,989
| majority            = 63,218
| term_start2         = 
| term_end2           = 
| predecessor2        = 
| successor2          = 
| office3             = ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ ਗੋਆ
| term_start3         = {{Start date|2021|11|13|df=yes}}
| term_end3           = {{End date|2022|5|4|df=yes}}
| birth_date          = {{Birth date and age|1974|10|12|df=y}}
| birth_place         = ਆਸਾਮ
| party               = [[File:All India Trinamool Congress flag (2).svg|20px]] [[ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] &lt;small&gt;(2010 ਤੋਂ)&lt;/small&gt;
| otherparty          = {{ubl||[[File:INC Flag Official.jpg|20px]] [[ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ]] &lt;small&gt;(2008{{endash}}2010)&lt;/small&gt;}}
}}

ਮਹੂਆ ਮੋਇਤਰਾ (ਜਨਮ 12 ਅਕਤੂਬਰ 1974) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨਗਰ ਤੋਂ [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਲੋਕ ਸਭਾ]] ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ [[2019 ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਆਮ ਚੋਣਾਂ|2019 ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਆਮ ਚੋਣਾਂ]] ਵਿੱਚ [[ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ]] (AITC) ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਵਜੋਂ ਚੋਣ ਲੜੀ ਅਤੇ ਜਿੱਤੀ।

ਮੋਇਤਰਾ ਨੇ [[ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ]] ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ 2016 ਤੋਂ 2019 ਤੱਕ ਕਰੀਮਪੁਰ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ, ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ AITC ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬੁਲਾਰੇ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਨਿਵੇਸ਼ ਬੈਂਕਰ ਸੀ।

== ਰਾਜਨੀਤੀ ==
ਮਹੂਆ ਮੋਇਤਰਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ 2009 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਜੇਪੀ ਮੋਰਗਨ ਚੇਜ਼ ਵਿੱਚ ਉਪ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਵਜੋਂ ਆਪਣਾ ਅਹੁਦਾ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਯੂਥ ਵਿੰਗ, ਇੰਡੀਅਨ ਯੂਥ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹ &quot;ਆਮ ਆਦਮੀ ਕਾ ਸਿਪਾਹੀ&quot; ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਭਰੋਸੇਮੰਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ।

2010 ਵਿੱਚ, ਉਹ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਤ੍ਰਿਣਮੂਲ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ। ਉਹ 2016 ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਨਾਦੀਆ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਰੀਮਪੁਰ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਚੁਣੀ ਗਈ ਸੀ।

ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਨਗਰ ਤੋਂ 17ਵੀਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਲਈ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਚੁਣੀ ਗਈ ਹੈ। 13 ਨਵੰਬਰ 2021 ਨੂੰ, ਉਸਨੂੰ 2022 ਗੋਆ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣ ਲੜਨ ਲਈ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ TMC ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਗੋਆ ਇੰਚਾਰਜ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਸਿਆਸੀ ਮੁੱਦੇ ==
26 ਜੂਨ 2019 ਨੂੰ, ਮੋਇਤਰਾ ਨੇ ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ ਦੇ ਸੱਤ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ,&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-india-48755554|title=Indian MP Mahua Moitra's 'rising fascism' speech wins plaudits|date=2019-06-26|work=BBC News|access-date=2023-05-05|language=en-GB}}&lt;/ref&gt; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਉਹ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਅਧੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=TMC's Mahua Moitra points out 7 early signs of fascism seen in India in maiden Lok Sabha speech |url=https://www.indiatoday.in/india/story/tmc-mahua-moitra-fascism-india-lok-sabha-speech-1556197-2019-06-26 |access-date=2023-05-05 |website=India Today |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਸ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਹਰ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਉਹ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੁਣ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ 2020 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਪ੍ਰੈਸ ਨੂੰ 2 ਕੌਡੀ ਦੇ ਕਿਹਾ ਕਿਹਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਥਾਨਕ ਨਿਊਜ਼ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਉਸਦੀ ਭਾਰੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2020-12-09 |title=TMC MP Mahua Moitra draws flak, media boycott for ‘2 paisa’ |url=https://www.hindustantimes.com/cities/tmc-mp-mahua-moita-draws-flak-media-boycott-for-2-paisa/story-6o964yu5wy3gGFX7fu9QkI.html |access-date=2023-05-05 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਲਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Trinamool's Mahua Moitra Calls Media &quot;Two Paisa Worth&quot;, Slammed |url=https://www.ndtv.com/india-news/journalists-political-leaders-criticise-trinamool-congress-mp-mahua-moitra-for-comment-on-media-2336021 |access-date=2023-05-05 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt;

8 ਫਰਵਰੀ 2021 ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮੋਇਤਰਾ ਨੇ ਕਿਹਾ,  ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਹੁਣ ਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਇੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ 'ਤੇ ਜਿਨਸੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਲੱਗੇ ਸਨ, ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਇਸਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਭੰਗ ਹੋ ਗਈ। ਜੱਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਮੁਕੱਦਮੇ 'ਤੇ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਲੀਅਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਫਿਰ Z+ ਸੁਰੱਖਿਆ  ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ, ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉੱਪਰਲੇ ਸਦਨ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਈ। ਇਸ ਭਾਸ਼ਣ ਨੇ ਸਦਨ ਵਿੱਚ ਹੰਗਾਮਾ ਮਚਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਨੇ ਇਸਨੂੰ 'ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ' ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਸੰਸਦੀ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ &quot;ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ&quot; ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤੱਥਾਂ 'ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਜਨਤਕ ਰਿਕਾਰਡ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=No Action Against Trinamool's Mahua Moitra For Parliament Speech After All |url=https://www.ndtv.com/india-news/no-action-against-trinamools-mahua-moitra-for-parliament-speech-after-all-2366652 |access-date=2023-05-05 |website=NDTV.com}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Staff |first=Scroll |title=Parliament: Uproar in Lok Sabha after TMC MP Mahua Moitra’s remarks on former CJI |url=https://scroll.in/latest/986345/parliament-uproar-in-lok-sabha-after-tmc-mp-mahua-moitras-remarks-on-former-cji |access-date=2023-05-05 |website=Scroll.in |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 11 ਫਰਵਰੀ 2021 ਨੂੰ, ਭਾਜਪਾ ਨੇਤਾ ਨਿਸ਼ੀਕਾਂਤ ਦੂਬੇ ਅਤੇ ਪੀਪੀ ਚੌਧਰੀ ਨੇ ਮੋਇਤਰਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਨੋਟਿਸ ਭੇਜਿਆ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/one-more-bjp-mp-moves-privilege-motion-against-mahua-moitra/article61752591.ece|title=One more BJP MP moves privilege motion against Mahua Moitra|last=Correspondent|first=Special|date=2021-02-11|work=The Hindu|access-date=2023-05-05|language=en-IN|issn=0971-751X}}&lt;/ref&gt;

7 ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਨੂੰ, ਮਹੂਆ ਮੋਇਤਰਾ ਨੇ ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਕ੍ਰਿਮੀਨਲ ਪ੍ਰੋਸੀਜਰ (ਪਛਾਣ) ਬਿੱਲ, 2022 ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘੁਸਪੈਠ ਵਾਲਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=New Criminal Identification Bill Is More Intrusive Than Colonial Law: Mahua Moitra |url=https://thewire.in/rights/criminal-identification-bill-mahua-moitra-lok-sabha-speech |access-date=2023-05-05 |website=The Wire}}&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://loksabhaph.nic.in/Members/MemberBioprofile.aspx?mpsno=5049 Lok Sabha Member Profile]
* [http://www.wbassembly.gov.in/ West Bengal Legislative Assembly]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1974]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>fzzzkpb1qpfl9v82gic2ab5ayh04n99</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮੁਸਕਾਨ ਅਹਿਰਵਾਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183271</id>
    <revision>
      <id>776098</id>
      <parentid>773714</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T22:45:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776098</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7609" sha1="fpoq8uwypb4aysik6z01csqvm4dpd02" xml:space="preserve">
{{Infobox person
| name               = ਮੁਸਕਾਨ ਅਹਿਰਵਾਰ
| image              = Muskan Ahirwar.jpg
| caption            = 2023 ਵਿੱਚ ਮੁਸਕਾਨ
| birth_date         = {{birth based on age as of date |9|2016|01|26}}
| birth_place        = 
| education          = 
| occupation         = ਸਿੱਖਿਅਕ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ
| organization       = 
| spouse             = 
| mother             = 
| father             = 
| awards             = 
| honours            = 
| website            = 
}}

'''ਮੁਸਕਾਨ ਅਹੀਰਵਰ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: '''Muskan Ahirwar;''' ਜਨਮ 2006 ) ) [[ਭੋਪਾਲ]], ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸਿੱਖਿਅਕ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਅਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=10 September 2016 |title=Bhopal's little librarian gets big ovation for ingenuity |url=https://www.hindustantimes.com/bhopal/bhopal-s-little-librarian-gets-big-ovation-for-ingenuity/story-7c56CBQcuJlcMMh0LlVqyH.html |access-date=6 December 2023 |website=Hindustan Times |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=8 June 2021 |title=This 9-Year-Old Started Her Very Own Library For Slum Children |url=https://homegrown.co.in/homegrown-explore/a-9-year-old-started-a-library-for-slum-children-in-bhopal-meet-muskaan-ahirwar |access-date=6 December 2023 |website=Homegrown |language=en}}&lt;/ref&gt; 2016 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਉਹ 9 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੀ, ਉਸਨੇ [[ਝੁੱਗੀ-ਝੌਂਪੜੀ|ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਕਲੋਨੀ]] ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਬਣਾਈ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ {{Lang|hi|Kitabi Masti}} ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ 3,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Swabhiman Bharat Story of Muskan Ahirwar: A 14-year Librarian &amp; Teacher, Bal Pustakalay |url=https://www.youtube.com/watch?v=AhqE47Jcae0 |publisher=News18 India |access-date=6 December 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=Madhya Pradesh के Bhopal में 16 साल की मुस्कान बनीं मिसाल, गरीब बच्चों के लिए चलातीं है Library |url=https://www.youtube.com/watch?v=Dlq7zHs6cGU |publisher=NDTV MP Chhattisgarh |language=Hindi |access-date=6 December 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{Cite web |date=27 October 2023 |title=A Beacon of Hope: &quot;Kitabi Masti&quot; a bibliophile made out of waste that illuminates young lives |url=https://www.etvbharat.com/english/state/madhya-pradesh/kitabi-masti-library-made-out-of-waste-where-children-share-the-joy-of-reading/na20231027103216753753300 |access-date=11 December 2023 |website=ETV Bharat News |language=en}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੂੰ [[ਨੀਤੀ ਕਮਿਸ਼ਨ|ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ]], ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ, ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਫਾਰ ਪ੍ਰੋਟੈਕਸ਼ਨ ਆਫ ਚਾਈਲਡ ਰਾਈਟਸ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |title=Children Category {{!}} Delhi Commission for Protection of Child Rights (DCPCR) |url=https://dcpcr.delhi.gov.in/dcpcr/children-category |access-date=6 December 2023 |website=dcpcr.delhi.gov.in |archive-date=7 ਦਸੰਬਰ 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231207180221/https://dcpcr.delhi.gov.in/dcpcr/children-category |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/bhopal/muskan-to-be-honoured-at-hyderabad-litfest/articleshow/67579465.cms|title=Muskan to be honoured at Hyderabad Litfest|date=18 January 2019|work=The Times of India|access-date=9 December 2023|issn=0971-8257}}&lt;/ref&gt;

== ਅਵਾਰਡ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Muskan_Ahirwar_at_the_Childrens_Champion_Awards_2023.jpg|thumb| ਚਿਲਡਰਨਜ਼ ਚੈਂਪੀਅਨ ਅਵਾਰਡ 2023 ਵਿੱਚ ਮੁਸਕਾਨ]]
ਮੁਸਕਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਕਈ ਅਵਾਰਡਾਂ ਨਾਲ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ [[ਯੂਨੀਸੈਫ਼|ਯੂਨੀਸੇਫ]] ਫੀਲਡ ਆਫਿਸ ਚੀਫ ਮਾਈਕਲ ਜੁਮਾ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਉਸਦੀ ਤਾਰੀਫ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web |last=Indian |first=The Logical |date=27 December 2016 |title=A Girl Who Has Set Up A Library Outside Her House For The Slum Children In Her Neighborhood |url=https://thelogicalindian.com/exclusive/muskan/ |access-date=6 December 2023 |website=thelogicalindian.com |language=en }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਨਵੰਬਰ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

* 2016: ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ ਵੂਮੈਨ ਟ੍ਰਾਂਸਫਾਰਮਿੰਗ ਅਵਾਰਡ&lt;ref&gt;{{Citation |title=Meet the 9-Year-Old Librarian Muskan Ahirwar |url=https://www.youtube.com/watch?v=_icC6EHpIYM |publisher=The Quint |language=en |access-date=6 December 2023}}&lt;/ref&gt;
* 2016: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਥਾਟ ਲੀਡਰ ਅਵਾਰਡ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Women Transforming india aWards 2016 – NITI Aayog -A Budding Librarian- Muskan Ahirwar |url=https://www.lisportal.com/lis-result/women-transforming-india-awards-2016-niti-aayog-a-budding-librarian-muskan-ahirwar |access-date=6 December 2023 |website=www.lisportal.com}}&lt;/ref&gt;
* 2018: ਰਾਜਕੁਮਾਰੀ ਡਾਇਨਾ ਅਵਾਰਡ, ਸੁਸ਼ਿਕਸ਼ਾ ਅਵਾਰਡ&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |last=Banik |first=Mahuya |date=1 July 2021 |title=The Story of Muskan Ahirwar, a 14-year old librarian for Bhopal slum kids. |url=https://doerlife.com/the-story-of-muskan-ahirwar-a-14-year-old-librarian-for-bhopal-slum-kids/ |access-date=6 December 2023 |website=Doer Life |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
* 2019: [[Food 4 Thought Foundation|Food4Thought ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ]] ਦਾ ਇੰਡੀਅਨ ਰੀਡਿੰਗ ਓਲੰਪੀਆਡ, 18 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ &quot;ਮੈਂ ਬਾਂਡ&quot;, ਪੁਰਸਕਾਰ&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Muskan Ki Masti |url=https://food4thoughtfoundation.org/muskan-ki-masti/ |access-date=2024-01-23 |website=Food4thought Foundation |language=en-US}}&lt;/ref&gt;
* 2019: ਇੰਡੀਆ ਰੀਡਿੰਗ ਓਲੰਪੀਆਡ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਲਿਟਰੇਚਰ ਫੈਸਟੀਵਲ 
* 2020: ਦੇਵੀ ਅਵਾਰਡਸ ਇੰਦੌਰ ਕਾਊਂਟਡਾਊਨ ਸੀਰੀਜ਼ 
* 2023: ਬਾਲ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਚਿਲਡਰਨਜ਼ ਚੈਂਪੀਅਨ ਅਵਾਰਡ 
* 2023: ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਸਟੇਟ ਯੂਥ ਅਵਾਰਡ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==

* [https://www.youtube.com/@kitabimasti/videos ਕਿਤਾਬੀ ਮਸਤੀ ਯੂਟਿਊਬ ਚੈਨਲ]
* [https://www.instagram.com/kitabimastilibrary_official ਕਿਤਾਬੀ ਮਸਤੀ ਇੰਸਟਾਗ੍ਰਾਮ]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]</text>
      <sha1>fpoq8uwypb4aysik6z01csqvm4dpd02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਮਪੁਰ ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>187454</id>
    <revision>
      <id>776105</id>
      <parentid>760405</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T01:36:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776105</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3630" sha1="hmtf81ddys2jt10pito98hens7p17no" xml:space="preserve">'''ਰਾਮਪੁਰ ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ''' [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ [[ਰਾਮਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਰਾਮਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] ਦੇ [[ਰਾਮਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਮਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।ਇਹ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਡਵੀਜਨ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ 3 ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹਨ ਅਤੇ 62 ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ 2 ਰੇਲਵੇ ਟਰੈਕ ਹਨ।ਸਟੇਸ਼ਨ ਦਾ (ਸਟੇਸ਼ਨ ਕੋਡ: '''RMU''') ਹੈ। ਇਹ ਰਾਮਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

==ਇਤਿਹਾਸ==
ਵਾਰਾਣਸੀ ਨੂੰ [[ਲਖਨਊ]] ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅਵਧ ਅਤੇ ਰੋਹਿਲਖੰਡ ਰੇਲਵੇ ਨੇ ਲਖਨਊ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।  ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਸੰਦੀਲਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਹਰਦੋਈ ਤੱਕ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ 1872 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਰੇਲੀ ਤੱਕ ਦੀ ਲਾਈਨ 1873 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਤੋਂ ਚੰਦੌਸੀ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਵੀ 1872 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ 1873 ਵਿੱਚ ਬਰੇਲੀ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ। ਬਰੇਲੀ-ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਲਾਈਨ 1894 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੀ ਮੁੱਖ ਲਾਈਨ ਚੰਦੌਸੀ ਲੂਪ ਬਣ ਗਈ ਅਤੇ ਰਾਮਪੁਰ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਲਾਈਨ ਮੇਨ ਲਾਈਨ ਬਣ ਗਈ। ਇੱਕ ਬ੍ਰਾਂਚ ਲਾਈਨ ਚੰਦੌਸੀ ਨੂੰ 1894 ਵਿੱਚ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਵਧ ਅਤੇ ਰੋਹਿਲਖੰਡ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਮੁੱਖ ਲਾਈਨ ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂਪੁਰ, ਬਰੇਲੀ, ਚੰਦੌਸੀ ਅਤੇ ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਦੇ ਰਸਤੇ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਤੱਕ ਚਲਦੀ ਸੀ। 4 ਦਸੰਬਰ 1891 ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਰਾਮਪੁਰ ਰਾਹੀਂ ਬਰੇਲੀ-ਮੁਰਾਦਾਬਾਦ ਤਾਰ 8 ਜੂਨ 1894 ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ। 1 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਲਾਈਨ ਨੂੰ ਅਧਿਕਾਰਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕੋਰਡ ਵੱਲ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਲਖਨਊ ਤੋਂ ਸਹਾਰਨਪੁਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਦੂਰੀ 14.42 ਮੀਲ ਘਟ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਬਕਾ ਮੁੱਖ ਲਾਈਨ ਅਲੀਗੜ੍ਹ ਜੰਕਸ਼ਨ ਤੱਕ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਲਾਈਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਾਖਾ ਲਾਈਨ ਦੇ ਨਾਲ ਚੰਦੌਸੀ ਲੂਪ ਬਣ ਗਈ।

==ਹਵਾਲੇ==
#https://rampur.nic.in/hi/
#http://amp.indiarailinfo.com/departures/rampur-junction-rmu/345{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਦਸੰਬਰ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਮਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]]</text>
      <sha1>hmtf81ddys2jt10pito98hens7p17no</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਨਕਾਪੁਰ ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>187457</id>
    <revision>
      <id>776064</id>
      <parentid>760403</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T16:50:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776064</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1740" sha1="jx1mdi3cayjjz5o2u72e4084bbgcapx" xml:space="preserve">'''ਮਨਕਾਪੁਰ ਜੰਕਸ਼ਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ''' [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਗੋਂਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ [[ਮਨਕਾਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਟੇਸ਼ਨ ਲਖਨਊ ਡਵੀਜਨ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਨਕਪੁਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।  ਇਸਦਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਕੋਡ: '''MUR''' ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਪੰਜ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹਨ। ਲਾਈਨਾਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਜਲੀ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ। ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ 100 ਦੇ ਲਗਭਗ ਰੇਲਾਂ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ।

==ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ==
ਕੁਸ਼ੀਨਗਰ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ, ਰਾਪਤੀ ਸਾਗਰ ਸੁਪਰਫਾਸਟ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ, ਇੰਟਰਸਿਟੀ, ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਸੰਗਮ, ਦੁਰਗ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ, ਸਰਯੂ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ, ਵਾਰਾਣਸੀ ਬਹਿਰਾਇਚ ਇੰਟਰਸਿਟੀ, ਅਵਧ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ, ਛਪਰਾ ਕਛੜੀ ਗੋਮਤੀ ਨਗਰ, ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਹਿ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਟ੍ਰੇਨਾਂ ਇੱਥੇ ਰੁਕਦੀਆਂ ਹਨ।

==ਹਵਾਲੇ==
#http://amp.indiarailinfo.com/arrivals/mankapur-junction-mur/912 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240622041613/http://amp.indiarailinfo.com/arrivals/mankapur-junction-mur/912 |date=2024-06-22 }}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਗੌਂਡਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]]</text>
      <sha1>jx1mdi3cayjjz5o2u72e4084bbgcapx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2024</title>
    <ns>4</ns>
    <id>190447</id>
    <revision>
      <id>776117</id>
      <parentid>775511</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T07:06:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776117</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14039" sha1="b4dwj8ymr5fzqojykx6wi222bjxjik8" xml:space="preserve">{{Wikipedia Asian Month}}{{WAM
|header = ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[File:Wikipedia Asian Month Logo.svg|250px|center]]&lt;/div&gt;
|subheader = '''ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ''' ਇਕ ਸਲਾਨਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਅੱਲਗ-ਅੱਲਗ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲੇਖ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਭਾਈਚਾਰਾ ਨਵੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।  ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਏਸ਼ੀਆ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ 21 ਨਵੰਬਰ 2024 ਤੋਂ 21 ਦਸੰਬਰ 2024 ਤੱਕ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ &quot;ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਅਨ ਅੰਬੈਸਡਰ&quot; ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਦੁਹਰਾਓ 2015 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, 5,400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਦੁਆਰਾ 64 ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿੱਚ 56,265 ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਲੇਖ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

[[File:Asia (orthographic projection).svg|center|200px]]
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਵਾਓ|url={{fullurl:{{FULLPAGENAME}}/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ}} |class=mw-ui-progressive}}
{{Clickable button 2|ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰੋ|url=https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa/add|class=mw-ui-progressive}}
&lt;!--{{Clickable button 2|Submit focus theme|url=|class=mw-ui-progressive}}--&gt;

|body = 

== ਨਿਯਮ ==
''' ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ: ਏਸ਼ੀਆ ਬਾਰੇ, ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਮਿਆਰ ਵਾਲਾ ਲੇਖ, ਜੋ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3,000 ਬਾਈਟਸ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਦੌਰਾਨ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ।'''
* ਤੁਸੀਂ ਨਵਾਂ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ (ਪੁਰਾਣੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ) ਅਤੇ ਇਹ ਲੇਖ 21 ਨਵੰਬਰ 2024 0:00 ਅਤੇ 21 ਦਸੰਬਰ 2024 23:59 (UTC) ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3000 ਬਾਈਟਸ ਦਾ ਹੋਵੇ। &lt;small&gt;(ਫਰਮੇ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬੇ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ)&lt;/small&gt;
* ਲੇਖ ਵਿਕੀ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਵਾਲੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਲਈ।
* ਖ ਪੂਰੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਅਨੁਵਾਦ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਭੂਗੋਲ, ਲੋਕ ਆਦਿ)।
* ਸੰਯੋਜਕ (Organizer) ਦੇ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਸੰਯੋਜਕ ਵੇਖਣਗੇ।
* ਨੋਟ: ਅੰਤ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜੱਜ ਤੈਅ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲੇਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਨਹੀਂ।
* ਚਾਰ ਲੇਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਪੋਸਟ ਕਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ।
* ਏਸ਼ੀਅਨ ਅਬੈਂਸਡਰ ਨੂੰ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਮੁਦਾਇ ਤੋਂ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਕੀਤਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਕਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਦੇਖੋ [[m:Wikipedia Asian Month/QA|Q&amp;A]]
* ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ, ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ [https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa/add ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਦਰਜ ਕਰੋ। ਲਿੰਕ ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ (ਉੱਪਰ) ਲਾਗ ਇਨ ਲਿਖਿਆ ਆਵੇਗਾ, ਸੋ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਲਾਗ ਇਨ ਹੋ ਜਾਵੋ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸੰਦ (ਟੂਲ) ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
* ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸਫ਼ਾ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸੰਦ (ਟੂਲ) ਉਸ ਸਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫ਼ਰਮਾ ਭਰ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜੱਜ ਤੁਹਾਡੇ ਉਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜਾਂਚੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ  [https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa ਇਸ ਲਿੰਕ] ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਲੇਖ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
* ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਉਹ ਟੂਲ ਨਹੀਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ 2024/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ|ਇਸ ਸਫ਼ੇ]] ਉੱਪਰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤਰਤੀਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿਓ।
* ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ [[m:Wikipedia Asian Month/QA|Q&amp;A]] ਇਸ ਲਿੰਕ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਜਾਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਗੱਲਬਾਤ ਸਫ਼ੇ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

== ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰੋ ==
ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿੱਚ 21 ਦਸੰਬਰ 2024 23:59 (UTC) ਤੱਕ ਕਦੋਂ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ।
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਵਾਓ|url={{fullurl:{{FULLPAGENAME}}/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ}} |class=mw-ui-progressive}}
&lt;/div&gt;
{{Hidden|ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|
{{/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ}}}}

== ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰੋ ==
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ? ਫਾਊਂਟੇਨ ਟੂਲ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰੋ, ਅਤੇ ਫਾਊਂਟੇਨ ਟੂਲ ਦੁਆਰਾ ਫਰਮਾ &lt;nowiki&gt;{{WAM talk 2024}}&lt;/nowiki&gt; ਆਪਣੇ ਆਪ ਲੇਖ ਦੇ ਗੱਲਬਾਤ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
{{Clickable button 2|ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰੋ|url=https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa/add|class=mw-ui-progressive}}
&lt;/div&gt;

ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: [https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa]

== ਇਨਾਮ ==
ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ (ਲੇਖਾਂ ਅਨੁਸਾਰ) ਦੇਵੇਗਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:
* ਪਹਿਲਾ ਇਨਾਮ - 3000 ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ
* ਦੂਜਾ ਇਨਾਮ - 2000 ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ
* ਤੀਜਾ ਇਨਾਮ - 1000 ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ

(ਨੋਟ: ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 15 ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰਨੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ)

== ਜਿਊਰੀ ==
ਜਿਊਰੀ ਲਈ ਇੱਛੁਕ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸੰਯੋਜਕ ਕੋਲ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
* [[User:Kuldeepburjbhalaike|Kuldeepburjbhalaike]]

== ਸੰਯੋਜਕ ==
* [[User:Kuldeepburjbhalaike|Kuldeepburjbhalaike]]

== ਪਿਛਲੇ ਐਡੀਸ਼ਨ ==
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2015|WAM 2015]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2016|WAM 2016]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2017|WAM 2017]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2018|WAM 2018]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2019|WAM 2019]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2020|WAM 2020]]

|footer = 
== ਉਪਯੋਗੀ ਲਿੰਕ ==
{{flatlist|
* [[m:Wikipedia Asian Month|ਮੈਟਾ ਉੱਤੇ ਸਫ਼ਾ]]
* [[m:Wikipedia Asian Month – Rewarded Participants' Data Privacy Statement|ਡਾਟਾ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਬਿਆਨ]]
* [[m:Wikipedia Asian Month/Onsite edit-a-thon|Onsite edit-a-thon]]
* [[m:Wikipedia Asian Month/QA|ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ]]
}}

== ਮਾਨਤਾ ==
[[File:Wikimedia-logo black.svg|40px|left|alt=|link=]]
{{flatlist|
* [[:m:Wikimedia Taiwan|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਤਾਇਵਾਨ]]
* [[:m:Wikimedia India|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਰਤ]]
* [[:m:Wikimedia Indonesia|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ]]
* [[:m:Wikimedians in Kansai|ਕਨਸਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Hablon User Group|ਹਬਲਾਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Hong Kong|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ]]
* [[ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]]
* [[:m:Wikimedians of Nepal|ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Sri Lanka|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ]]
* [[:m:Odia Wikimedians User Group|ਓਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Punjabi Wikimedians User Group|ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:PhilWiki Community|ਫਿਲੀਪੀਨ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians of Korea User Group|ਕੋਰੀਆ ਦਾ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Iranian Wikimedians User Group|ਇਰਾਨੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians of the Levant|ਲੇਵੰਤ ਦਾ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Azerbaijani Wikimedians User Group|ਆਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians in Thailand|ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Turkey|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਤੁਰਕੀ]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Malaysia|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਮਲੇਸ਼ੀਆ]]
* [[:m:Vietnam Wikimedians User Group|ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:West Bengal Wikimedians|ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Wikipedia Asian Month User Group|ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Maithili Wikimedians User Group|ਮੈਥਿਲੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians of Santali Language User Group|ਸੰਤਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
}}
{{clear}}
}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ]]</text>
      <sha1>b4dwj8ymr5fzqojykx6wi222bjxjik8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776119</id>
      <parentid>776117</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T07:33:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776119</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14530" sha1="5shadzpn1igjwo9xyzhi5q4bix659ur" xml:space="preserve">{{Wikipedia Asian Month}}{{WAM
|header = ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ &lt;div style=&quot;margin-right:1em; float:right;&quot;&gt;[[File:Wikipedia Asian Month Logo.svg|250px|center]]&lt;/div&gt;
|subheader = '''ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ''' ਇਕ ਸਲਾਨਾ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਅੱਲਗ-ਅੱਲਗ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲੇਖ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਭਾਈਚਾਰਾ ਨਵੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਆਨਲਾਈਨ ਐਡਿਟਾਥਾਨ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।  ਇਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਏਸ਼ੀਆ ਬਾਰੇ ਲੇਖ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ 21 ਨਵੰਬਰ 2024 ਤੋਂ 21 ਦਸੰਬਰ 2024 ਤੱਕ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ &quot;ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਅਨ ਅੰਬੈਸਡਰ&quot; ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।

ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਦੁਹਰਾਓ 2015 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਭਾਗੀਦਾਰਾਂ ਨੇ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, 5,400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਦੁਆਰਾ 64 ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿੱਚ 56,265 ਤੋਂ ਵੱਧ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਲੇਖ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।

[[File:Asia (orthographic projection).svg|center|200px]]
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਵਾਓ|url={{fullurl:{{FULLPAGENAME}}/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ}} |class=mw-ui-progressive}}
{{Clickable button 2|ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰੋ|url=https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa/add|class=mw-ui-progressive}}
&lt;!--{{Clickable button 2|Submit focus theme|url=|class=mw-ui-progressive}}--&gt;

|body = 

== ਨਿਯਮ ==
''' ਸੰਖੇਪ ਵਿਚ: ਏਸ਼ੀਆ ਬਾਰੇ, ਨਵਾਂ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਮਿਆਰ ਵਾਲਾ ਲੇਖ, ਜੋ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3,000 ਬਾਈਟਸ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਇਵੈਂਟ ਦੌਰਾਨ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ।'''
* ਤੁਸੀਂ ਨਵਾਂ ਲੇਖ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ (ਪੁਰਾਣੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ) ਅਤੇ ਇਹ ਲੇਖ 21 ਨਵੰਬਰ 2024 0:00 ਅਤੇ 21 ਦਸੰਬਰ 2024 23:59 (UTC) ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 3000 ਬਾਈਟਸ ਦਾ ਹੋਵੇ। &lt;small&gt;(ਫਰਮੇ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀਡੱਬੇ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ)&lt;/small&gt;
* ਲੇਖ ਵਿਕੀ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣਿਆ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਹਵਾਲੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਵਿਵਾਦਪੂਰਨ ਵਾਕਾਂ ਦੇ ਲਈ।
* ਖ ਪੂਰੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਸ਼ੀਨੀ ਅਨੁਵਾਦ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਸਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ।
* ਲੇਖ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਭੂਗੋਲ, ਲੋਕ ਆਦਿ)।
* ਸੰਯੋਜਕ (Organizer) ਦੇ ਬਣਾਏ ਸਫ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਕੀ ਸੰਯੋਜਕ ਵੇਖਣਗੇ।
* ਨੋਟ: ਅੰਤ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜੱਜ ਤੈਅ ਕਰੇਗਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਲੇਖ ਨੂੰ ਲੇਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਨਹੀਂ।
* ਚਾਰ ਲੇਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਖ਼ਾਸ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਪੋਸਟ ਕਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ।
* ਏਸ਼ੀਅਨ ਅਬੈਂਸਡਰ ਨੂੰ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਮੁਦਾਇ ਤੋਂ ਹਸਤਾਖ਼ਰ ਕੀਤਾ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਅਤੇ ਪੋਸਟ ਕਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਦੇਖੋ [[m:Wikipedia Asian Month/QA|Q&amp;A]]
* ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ, ਬਣਾਏ ਸਫ਼ੇ [https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa/add ਇਸ ਲਿੰਕ] 'ਤੇ ਦਰਜ ਕਰੋ। ਲਿੰਕ ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ (ਉੱਪਰ) ਲਾਗ ਇਨ ਲਿਖਿਆ ਆਵੇਗਾ, ਸੋ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਸੀਂ ਲਾਗ ਇਨ ਹੋ ਜਾਵੋ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸੰਦ (ਟੂਲ) ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
* ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਸਫ਼ਾ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸੰਦ (ਟੂਲ) ਉਸ ਸਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਫ਼ਰਮਾ ਭਰ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖੀ ਜੱਜ ਤੁਹਾਡੇ ਉਸ ਲੇਖ ਨੂੰ ਜਾਂਚੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ  [https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa ਇਸ ਲਿੰਕ] ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਲੇਖ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
* ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਉਹ ਟੂਲ ਨਹੀਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ 2024/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ|ਇਸ ਸਫ਼ੇ]] ਉੱਪਰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਤਰਤੀਬ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿਓ।
* ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ [[m:Wikipedia Asian Month/QA|Q&amp;A]] ਇਸ ਲਿੰਕ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਜਾਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਗੱਲਬਾਤ ਸਫ਼ੇ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।

== ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰੋ ==
ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀਯੋਗਤਾ ਵਿੱਚ 21 ਦਸੰਬਰ 2024 23:59 (UTC) ਤੱਕ ਕਦੋਂ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹੋ।
&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
&lt;!-- Please edit the &quot;URL&quot; accordingly, especially the &quot;section&quot; number; thanks --&gt;
{{Clickable button 2|ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਵਾਓ|url={{fullurl:{{FULLPAGENAME}}/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ}} |class=mw-ui-progressive}}
&lt;/div&gt;
{{Hidden|ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|
{{/ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲੇ}}}}

== ਲੇਖ ਸੂਚੀ ==
ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਲੇਖ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਤੇ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਪਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਹ ਏਸ਼ੀਆ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ।
* https://pagepile.toolforge.org/api.php?action=get_data&amp;id=62743
ਜਾਂ 
* https://petscan.wmcloud.org/?psid=30325457

== ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰੋ ==
ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨੇ ਲਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ? ਫਾਊਂਟੇਨ ਟੂਲ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰੋ, ਅਤੇ ਫਾਊਂਟੇਨ ਟੂਲ ਦੁਆਰਾ ਫਰਮਾ &lt;nowiki&gt;{{WAM talk 2024}}&lt;/nowiki&gt; ਆਪਣੇ ਆਪ ਲੇਖ ਦੇ ਗੱਲਬਾਤ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

&lt;div style=&quot;text-align:center;&quot;&gt;
{{Clickable button 2|ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰੋ|url=https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa/add|class=mw-ui-progressive}}
&lt;/div&gt;

ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: [https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-pa]

== ਇਨਾਮ ==
ਜੋ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਇਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭਤੋਂ ਵੱਧ ਯੋਗਦਾਨ (ਲੇਖਾਂ ਅਨੁਸਾਰ) ਦੇਵੇਗਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:
* ਪਹਿਲਾ ਇਨਾਮ - 3000 ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ
* ਦੂਜਾ ਇਨਾਮ - 2000 ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ
* ਤੀਜਾ ਇਨਾਮ - 1000 ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ

(ਨੋਟ: ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 15 ਲੇਖ ਦਰਜ ਕਰਨੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ)

== ਜਿਊਰੀ ==
ਜਿਊਰੀ ਲਈ ਇੱਛੁਕ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸੰਯੋਜਕ ਕੋਲ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
* [[User:Kuldeepburjbhalaike|Kuldeepburjbhalaike]]

== ਸੰਯੋਜਕ ==
* [[User:Kuldeepburjbhalaike|Kuldeepburjbhalaike]]

== ਪਿਛਲੇ ਐਡੀਸ਼ਨ ==
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2015|WAM 2015]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2016|WAM 2016]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2017|WAM 2017]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2018|WAM 2018]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2019|WAM 2019]]
* [[ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ/2020|WAM 2020]]

|footer = 
== ਉਪਯੋਗੀ ਲਿੰਕ ==
{{flatlist|
* [[m:Wikipedia Asian Month|ਮੈਟਾ ਉੱਤੇ ਸਫ਼ਾ]]
* [[m:Wikipedia Asian Month – Rewarded Participants' Data Privacy Statement|ਡਾਟਾ ਗੋਪਨੀਯਤਾ ਬਿਆਨ]]
* [[m:Wikipedia Asian Month/Onsite edit-a-thon|Onsite edit-a-thon]]
* [[m:Wikipedia Asian Month/QA|ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ]]
}}

== ਮਾਨਤਾ ==
[[File:Wikimedia-logo black.svg|40px|left|alt=|link=]]
{{flatlist|
* [[:m:Wikimedia Taiwan|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਤਾਇਵਾਨ]]
* [[:m:Wikimedia India|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਰਤ]]
* [[:m:Wikimedia Indonesia|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ]]
* [[:m:Wikimedians in Kansai|ਕਨਸਾਈ ਵਿੱਚ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Hablon User Group|ਹਬਲਾਨ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Hong Kong|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ]]
* [[ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼]]
* [[:m:Wikimedians of Nepal|ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Sri Lanka|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ]]
* [[:m:Odia Wikimedians User Group|ਓਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Punjabi Wikimedians User Group|ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:PhilWiki Community|ਫਿਲੀਪੀਨ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians of Korea User Group|ਕੋਰੀਆ ਦਾ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Iranian Wikimedians User Group|ਇਰਾਨੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians of the Levant|ਲੇਵੰਤ ਦਾ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Azerbaijani Wikimedians User Group|ਆਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians in Thailand|ਥਾਈਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Turkey|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਤੁਰਕੀ]]
* [[:m:Wikimedia Community User Group Malaysia|ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ ਮਲੇਸ਼ੀਆ]]
* [[:m:Vietnam Wikimedians User Group|ਵੀਅਤਨਾਮ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:West Bengal Wikimedians|ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼]]
* [[:m:Wikipedia Asian Month User Group|ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Maithili Wikimedians User Group|ਮੈਥਿਲੀ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
* [[:m:Wikimedians of Santali Language User Group|ਸੰਤਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵਿਕੀਮੀਡੀਅਨਜ਼ ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਸਮੂਹ]]
}}
{{clear}}
}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਏਸ਼ੀਆਈ ਮਹੀਨਾ]]</text>
      <sha1>5shadzpn1igjwo9xyzhi5q4bix659ur</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸੁਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>190577</id>
    <revision>
      <id>776067</id>
      <parentid>772803</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:11:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776067</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50080" sha1="kay87pkl1jidtwn82vqzbchxtgk38aa" xml:space="preserve">{{ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ}}

'''ਸੁਰ''' ([[ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ|ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ]] : [[wiktionary:स्वर|स्वर]]) ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਸਾਹ, ਇੱਕ ਸਵਰ, ਇਸਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮੇਲ ''ਖਾਂਦੀ'' ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ ਦੀ ਧੁਨੀ, ਅਤੇ ''ਸਪਤਕ'' ਦੇ ਲਗਾਤਾਰ ਗਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਹ ਸੰਗੀਤਕ ਊੰਚਾਈ ਦੇ ਸੰਪੂਰਨ ਆਯਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸੰਕਲਪ ਹੈ। {{Sfn|Rowell|2015}} ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ '''ਸੁਰ''' ''ਨੂੰ'' ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ ਅਤੇ ਧੁਨ ਦੋਵਾਂ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਧੁਨ '''ਸੁਰ''' ਦਾ ਇੱਕ ਸਟੀਕ ਬਦਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸੁਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਭਾਰਤੀਆਂ ਕੋਲ ਛੋਟੇ ਨਾਂਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਤ ''ਸੁਰ''/ਨੋਟ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, ਧ, ਨੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ''ਸਪਤਕ'' ਜਾਂ ''ਸਪਤਕ'' ਵਜੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰਾਂ ''ਨੂੰ'' ਨੰਬਰ ਸੱਤ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਸਮੀਕਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਮੂਲ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ==

=== ਸ਼ਬਦ ਇਤਿਹਾਸ ===
ਸ਼ਬਦ '''''ਸੁਰ''''' (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: [[wiktionary:स्वर|स्वर]] ) ਮੂਲ '''''ਸਵਰ''''' ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ &quot;ਆਵਾਜ਼ ਕਰਨਾ&quot;। ਸਟੀਕ ਹੋਣ ਲਈ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ''ਨਿਰੁਕਤ'' ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ''ਸਵਰਾ ਨੂੰ'' ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

* ''svaryate iti svaraḥ'' (स्वरते इति स्वरः, ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਚਮਕਦਾ ਹੈ, ਆਵਾਜ਼ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ),
* ''ਸਵਯੰ ਰਾਜਤੇ ਇਤਿ ਸ੍ਵਰਾ:'' (स्वयं राजते इति स्वरः, ਆਪਣੇ ਆਪ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ
* ''sva rañjayati ਇਤਿ svaraḥ'' (स्व रञ्जयति इति स्वरः, ਜੋ ਕਿ ਆਕਰਸ਼ਕ ਧੁਨੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੰਗਦਾ ਹੈ)।

[[ਕੰਨੜ]] ਸ਼ਬਦ ''ਸਵਰਾ'' ਅਤੇ [[ਤਮਿਲ਼ ਭਾਸ਼ਾ|ਤਾਮਿਲ]] ਅੱਖਰ ਜਾਂ ਅੱਖਰ ''ਸੁਰਮ'' ਕਿਸੇ ਧੁਨੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਉਚਾਰਨ ਸਥਾਨ|ਜੋੜ੍ਬੰਦੀ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ]] (PoA) (பிறப்பிடம்), ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਉੱਥੇ ਬਣੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਊੰਚਾਈ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

=== ''ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ''  ਵਿਚ ===
ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵੈਦਿਕ ਸਾਹਿਤ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਸਾਮਵੇਦ]] ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਲਹਿਜ਼ਾ ਅਤੇ ਧੁਨ, ਜਾਂ ਸੰਦਰਭ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ। ਉੱਥੇ ਚਰਚਾ ਤਿੰਨ ਲਹਿਜ਼ੇ ਦੀ ਊੰਚਾਈ ਜਾਂ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੈ: ''ਸਵਰਿਤਾ'' (ਧੁਨੀ ਵਾਲਾ, ਸਰਕਮਫਲੇਕਸ ਸਧਾਰਨ), ''ਉਦੱਤ'' (ਉੱਚਾ, ਉੱਚਾ) ਅਤੇ ''ਅਨੁਦੱਤ'' (ਨੀਵਾਂ, ਉੱਚਾ ਨਹੀਂ)। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵਿਦਵਾਨ ਸਵਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੀ ਵੈਦਿਕ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਭਜਨ ਅਤੇ ਉਚਾਰਣ ਦਾ ਗਾਇਨ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਿੰਨ ਸੁਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਸੀ।  &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Rowell|first=Lewis|year=1977|title=A Siksa for the Twiceborn|journal=Asian Music|publisher=University of Texas Press|volume=9|issue=1|pages=72–94|doi=10.2307/833818|jstor=833818}}&lt;/ref&gt;

ਆਮ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ''ਸਵਰਾ ਦਾ'' ਅਰਥ ਹੈ ਸੁਰ, ਅਤੇ ਜਾਪ ਅਤੇ ਗਾਉਣ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵੈਦਿਕ ਉਚਾਰਣ ਦੇ ਮੂਲ ਸਵਰ ਹਨ ''ਉਦੱਤ'', ''ਅਨੁਦੱਤ'' ਅਤੇ ''ਸਵਰਿਤ''। ਵੈਦਿਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ''ਮੱਧਮ'' ਜਾਂ '''''ਮ''' ਨੂੰ'' ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੁਰ  ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਹੇਠਲੇ ਅਤੇ ਉੱਚੇ ਪਿੱਚਾਂ ਵੱਲ ਧੁਨੀ ਦੀ ਗਤੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ '''''ਮ''' ਨੂੰ'' ਕਿਸੇ ਵੀ ਧੁਨੀ ਸੰਗੀਤ (''ਮਧਿਆਮਾ ਅਵਿਲੋਪੀ'', ਮੱਧ ਅਵਿਲੋਪੀ) ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇੱਕ- ''ਸਵਰਾ'' ਵੈਦਿਕ ਗਾਇਨ ਨੂੰ '''ਆਰਸਿਕਾ''' ਜਾਪ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਸੁਰ  ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ:

* ਓਮ ਓਮ ਓਮ / ਓਮ ਓਮ ਓਮ
* ਹਰਿ ਓਮ ਤਤਸਤ
* ਸ਼ਿਵੋਹਮ ਸ਼ਿਵੋਹਮ
* ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ
* ਰਾਧੇ ਰਾਧੇ
* ਸਿਯਾ-ਰਾਮ ਸਿਯਾ-ਰਾਮ

ਦੋ-ਸੁਰ ਵੈਦਿਕ ਗਾਨ ਨੂੰ ਗਤਿਕਾ ਉਚਾਰਣ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੋ ਸੁਰਾਂ  ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਪਾਠਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ: 
{|
|+
|
| ਓਮ
| ਸ਼ਾਨ 
| ਤਿ,
| ਓਮ 
| ਸ਼ਾਨ-
| ਤਿ
|ਓਮ
| ਸ਼ਾਨ-
| ਤਿ, ...
|
|}
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗੀਤਕ ਅਸ਼ਟਵ ਇਹਨਾਂ ਮੂਲ ਸਵਰਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ''ਸਾਮਵੇਦ'' ਦੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਉਚਾਰਣ ਤੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।  ''ਸਿਕਸ਼ਾ'' ਉਹ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਜੋ ਧੁਨੀ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ''ਨਾਰਦੀ ਸਿੱਖਿਆ'' ਸਵਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਅਤੇ ਵੈਦਿਕ ਉਚਾਰਣ ਤੇ ਅਸ਼ਟਵ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, 

=== ''ਉਪਨਿਸ਼ਦ'' ਵਿੱਚ ===
ਇਹ ਸ਼ਬਦ [[ਉਪਨਿਸ਼ਦ੍|ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ]] ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਇਹ ''ਜੈਮਿਨਿਆ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਬ੍ਰਾਹਮਣ'' ਸੈਕਸ਼ਨ 111.33 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਚੱਕਰਵਾਤੀ ਉਭਾਰ ਅਤੇ ਡੁੱਬਣ ਨੂੰ &quot;ਗੋਲਿਆਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ&quot; ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਨੂੰ &quot;ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਣਾ&quot; ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;Coomaraswamy44&quot; /&gt; [[ਆਨੰਦ ਕੁਮਾਰ ਸਵਾਮੀ|ਆਨੰਦ ਕੂਮਾਰਸਵਾਮੀ]] ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਜੜ੍ਹਾਂ &quot; ''ਸਵਰ'' &quot;, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ &quot;ਚਮਕਣਾ&quot; (ਜਦੋਂ &quot; ''[[ਸੂਰਜ (ਦੇਵਤਾ)|ਸੂਰਿਆ]]'' &quot; ਜਾਂ ਸੂਰਜ), ਅਤੇ &quot; ''ਸਵਰ'' &quot;, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ &quot;ਧੁਨੀ ਜਾਂ ਗੂੰਜਣਾ&quot; (ਜਿੱਥੇ &quot; ''ਸਵਰਾ'' &quot;, &quot;ਸੰਗੀਤ ਨੋਟ&quot;) ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕੁਝ ਸੰਦਰਭਾਂ ਵਿੱਚ &quot;ਚਮਕਣ ਲਈ&quot;, ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਕਲਪਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ। &lt;ref name=&quot;Coomaraswamy44&quot;&gt;{{Cite journal|last=Coomaraswamy|first=A.|year=1936|title=Vedic Exemplarism|url=https://archive.org/details/sim_harvard-journal-of-asiatic-studies_1936_1_1/page/n50|journal=Harvard Journal of Asiatic Studies|publisher=Harvard University Press|volume=1|issue=1|pages=44–64|doi=10.2307/2718037|jstor=2718037}}&lt;/ref&gt; 

=== ''ਸ਼ਾਸਤਰ''  ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ===
''ਸਵਰ''  ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪਾਠ ਭਰਤ ਦੇ ''[[ਨਾਟ-ਸ਼ਾਸਤਰ|ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ]]'' ਦੇ ਅਧਿਆਇ 28 ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 200 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ 200 ਈਸਵੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ। {{Sfn|Te Nijenhuis|1974}} ਇਹ ਧੁਨੀ ਮਾਪ ਦੀ ਇਕਾਈ ਜਾਂ ਸੁਣਨਯੋਗ ਇਕਾਈ ਨੂੰ ''ਸ਼੍ਰੁਤੀ'' ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, {{Sfn|Te Nijenhuis|1974}} ਆਇਤ 28.21 ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨੇ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ:  {{Sfn|Lidova|2014}}
{{Blockquote|&lt;poem&gt;
तत्र स्वराः –        
षड्‍जश्‍च ऋषभश्‍चैव गान्धारो मध्यमस्तथा ।
पञ्‍चमो धैवतश्‍चैव सप्तमोऽथ निषादवान् ॥२१॥
| नत्य शास्त्र | २८.२१ |

tatra svarāḥ –
ṣaḍ‍jaś‍ca ṛṣabhaś‍caiva gāndhāro madhyamastathā ।
pañ‍camo dhaivataś‍caiva saptamo'tha niṣādavān ॥21॥
&lt;/poem&gt;
''Natya Shastra'' – 28.21&lt;ref&gt;Sanskrit: [http://sanskritdocuments.org/doc_z_misc_major_works/natya28.html?lang=sa Natyasastra Chapter 28], नाट्यशास्त्रम् अध्याय २८, ॥ २१॥&lt;/ref&gt;{{Sfn|Te Nijenhuis|1974|pp=21–25}}}}
ਇਸ ਪਾਠ ਵਿੱਚ ਆਧੁਨਿਕ ਨਾਮ ਹਨਃ
{{Blockquote|&lt;poem&gt;
[Here are the] ''swara''s - 
Shadaj, Rishabha, Gandhara, Madhyama, 
Panchama, Dhaivata, [and seventh] Nishada.
&lt;/poem&gt;}}ਇਹ ਸੱਤ ਸੁਰ ਹਨ -'''ਸ਼ਡਜ(ਸ),ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ),ਗੰਧਾਰ(ਗ),ਮਧ੍ਯਮ(ਮ),ਪੰਚਮ(ਪ),ਧੈਵਤ(ਧ) ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ)''' 

ਇਹ ਸੱਤ ਸਵਰਾਂ [[ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ]] ਦੀਆਂ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ''[[ਰਾਗ]]'' ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ, ਯਾਨੀ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ (ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ) ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ (ਕਰਨਾਟਿਕਿ) ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। {{Sfn|Randel|2003}}

== ਸੱਤ ''ਸੁਰ''  ਅਤੇ ਸੋਲਫੇਜ ( ''ਸਰਗਮ'' ) ==
{{Blockquote|:'''षड्जादयः स्वराः न भवन्ति'''
:'''आकारादयः एव स्वराः'''
:''Shadaj aadayah svaraah na bhavanti''
:''aakar aadayah  eva svaraah''}}
''ਸਪਤ ਸਵਰਾ'', ਜਿਸਨੂੰ ''ਸਪਤ ਸਵਰਾ'' ਜਾਂ ''ਸਪਤ ਸੁਰ'' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਸ਼ਟਕ ਦੇ ਸੱਤ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਨੋਟਾਂ ਜਾਂ ''ਸਪਤਕ'' ਦੇ ਸੱਤ ਲਗਾਤਾਰ ''ਸੁਰਾਂ''  ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ''ਨੂੰ'' ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ '''''ਸਰਗਮ''''' ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ (ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ''ਸੁਰਾਂ''  ਦੇ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਹੈ)। ''ਸਰਗਮ'' ਸੋਲਫੇਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗਾਇਨ-ਵਾਦਨ ਸਿਖਾਉਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਮੂਵਏਬਲ-ਡੂ ਸੋਲਫੇਜ ਵਿੱਚ, ''ਸੁਰ'' ਸ ਪੈਮਾਨੇ ਦਾ  ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਹੈ। {{Sfn|Randel|2003}} ''ਸਪਤਕ'' ਦੇ ਸੱਤ ''ਸੁਰ''  ਕਾਰਨਾਟਿਕੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ  ਜਾਂ ''ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ [[ਰਾਗ]]'' ਅਤੇ ''ਥਾਟਾਂ'' ਦੇ ਮੂਲ ਤੱਤ ਹਨ।

ਸੱਤ ''ਸਵਰ''  ਹਨ '''''ਸ਼ੜਜ'' , ਰਿ''ਸ਼ਭ'' , ''ਗੰਧਾਰ'' , ''ਮਧ੍ਯਮ'' ,''ਪੰਚਮ'' , ''ਧੈਵਤ''  ਅਤੇ ''ਨਿਸ਼ਾਦ'' ।''' &lt;ref&gt;{{Cite web |title=&amp;#91;Answered&amp;#93; What is the full form of SA,RA,GA,MA,PA,DHA,NI,SA - Brainly.in |url=https://brainly.in/question/4916824}}&lt;/ref&gt; ''ਸਰਗਮ'' ਦੇ ''ਸੁਰ''  ਅਕਸਰ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: '''''ਸਾ, ਰੀ'' ( ਕਰਨਾਟਿਕੀ ) ਜਾਂ ''ਰੇ'' ( [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ]] ), ''ਗ ਮ, ਪ, ਧ, ਨੀ''''' । {{Sfn|Randel|2003}} ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਪਹਿਲਾ ''ਸਵਰ'' ਜੋ '''''&quot;ਸ&quot;''''' ਹੈ, ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ ਸਵਰਾ ਜੋ '''''&quot;ਪ&quot;''''' ਹੈ, ਨੂੰ '''ਅੱਚਲ ''ਸੁਰ'''''  ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਟੱਲ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਦੇ ਛੇ ਸੁਰ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਦੋ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ (ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕੀ) ਵਿਚਕਾਰ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਹਨ।
{| class=&quot;wikitable&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: transparent;&quot;
|+'''ਉੱਤਰ ਭਾਰਤੀ''' ''ਰਾਗ'' ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ  &lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Notes in an Octave in Indian Classical Music - Raag Hindustani |url=https://raag-hindustani.com/Notes.html}}&lt;/ref&gt;
| style=&quot;background: #ffad66;&quot; width=&quot;80px&quot; |ਮੂਲ ਸੁਰ (ਲੰਬਾ ਨਾਮ ) 
| width=&quot;110px&quot; |ਸ਼ਡਜ 
| width=&quot;110px&quot; | &lt;br /&gt;ਰਿਸ਼ਭ &lt;br /&gt;
| width=&quot;110px&quot; | &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;ਗੰਧਾਰ &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
| width=&quot;110px&quot; | &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;ਮਧ੍ਯਮ &lt;br /&gt;&lt;br /&gt;
| width=&quot;110px&quot; | ਪੰਚਮ
| width=&quot;110px&quot; | ਧੈਵਤ
| width=&quot;110px&quot; | ਨਿਸ਼ਾਦ
|- style=&quot;text-align: center;&quot;
|ਉਚਾਰ੍ਖੰਡ ਲਈ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਛੋਟਾ ਨਾਮ 
| style=&quot;background: #ffdec1;&quot; | ਸ
| style=&quot;background: #ffc1ef;&quot; | ਰੇ 
| style=&quot;background: #eae0ff;&quot; | ਗ
| style=&quot;background: #d1ffc1;&quot; | ਮ
| style=&quot;background: #ffdec1;&quot; | ਪ
| style=&quot;background: #ffff99;&quot; | ਧ 
| style=&quot;background: #b2efff;&quot; | ਨੀ
|- style=&quot;text-align: center;&quot;
| &lt;small&gt;ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ 12 ਕਿਸਮੀ  (ਨਾਮ)&lt;/small&gt;
| &lt;small&gt;ਸ&lt;/small&gt;
| ਰੇ (ਸ਼ੁੱਧ)
&lt;u&gt;ਰੇ&lt;/u&gt; (ਕੋਮਲ)
|ਗ (ਸ਼ੁੱਧ)
&lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; (ਕੋਮਲ)
|  ਮ (ਸ਼ੁੱਧ)
&lt;u&gt;ਮ (ਤੀਵ੍ਰ)&lt;/u&gt; 
|ਪ
|ਧ  (ਸ਼ੁੱਧ)
&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;  (ਕੋਮਲ)
|ਨੀ (ਸ਼ੁੱਧ)
&lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;  (ਕੋਮਲ)
|}
{| class=&quot;wikitable&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;background: transparent;&quot;
|+''ਰਾਗ'' ਦੀ '''ਦੱਖਣ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ''' ਵਿੱਚ ਸਵਰਾ ([[ਤਸਵੀਰ:SouthIndia.png|29x29px]]&lt;/img&gt; ) {{Sfn|Randel|2003}}
| style=&quot;background: #ffad66;&quot; width=&quot;80px&quot; |ਮੂਲ ਸੁਰ (ਲੰਬਾ ਨਾਮ ) 
| width=&quot;110px&quot; | [[Shadaj (svara)|ਸ਼ਡਜਮ]]
| width=&quot;110px&quot; | [[ਰਿਸ਼ਭ (ਸੁਰ)|ਰਿਸ਼ਭਮ]]
| width=&quot;110px&quot; | [[ਸੁਰ ਗੰਧਾਰ (ਗ)|ਗੰਧਰਮ]]
| width=&quot;110px&quot; | [[ਮੱਧਯਮ|ਮਧਿਆਮ]]
| width=&quot;110px&quot; | [[ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ)|ਪੰਚਮ]]
| width=&quot;110px&quot; | [[ਸੁਰ ਧੈਵਤ (ਧ)|ਧੈਵਤਮ੍]]
| width=&quot;110px&quot; | [[ਸੁਰ ਨਿਸ਼ਾਦ (ਨੀ)|ਨਿਸ਼ਾਦਮ]]
|- style=&quot;text-align: center;&quot;
|ਉਚਾਰ੍ਖੰਡ ਲਈ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਛੋਟਾ ਨਾਮ 
| style=&quot;background: #ffdec1;&quot; | ਸਾ
| style=&quot;background: #ffc1ef;&quot; | ਰਿ
| style=&quot;background: #eae0ff;&quot; | ਗਾ
| style=&quot;background: #d1ffc1;&quot; | ਮਾ
| style=&quot;background: #ffdec1;&quot; | ਪਾ
| style=&quot;background: #ffff99;&quot; | ਧਾ
| style=&quot;background: #b2efff;&quot; | ਨੀ
|- style=&quot;text-align: center;&quot;
|&lt;small&gt;ਕੋਮਲ ਅਤੇ ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ ਸਮੇਤ 16 ਕਿਸਮੀ  (ਨਾਮ)&lt;/small&gt;
| &lt;small&gt;ਸੀ (ਸ਼ੜਜਮ)&lt;/small&gt;
|  &lt;small&gt;(ਸ਼ੁੱਧ ਰੀ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; (ਚਤੁਸ਼ਰੁਤੀ ਰੀ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(ਸ਼ਤਸ਼ਰੁਤੀ ਰੀ)&lt;/small&gt;
|  &lt;small&gt;(ਸ਼ੁੱਧ ਗਾ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; (ਸਾਧਾਰਨ ਗਾ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; (ਅੰਤਰਾ ਗਾ)&lt;/small&gt;
|  &lt;small&gt;(ਸ਼ੁੱਧ ਮਾ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; (ਪ੍ਰਤੀ ਮਾ)&lt;/small&gt;
| &lt;small&gt;ਪ (ਪੰਚਮ)&lt;/small&gt;
| &lt;small&gt;(ਸ਼ੁੱਧ ਧਾ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(ਚਤੁਸ਼੍ਰੁਤਿ ਧਾ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;(ਸ਼ਤਸ਼ਰੁਤੀ ਢਾ)&lt;/small&gt;
| &lt;small&gt;(ਸ਼ੁੱਧ ਨੀ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; (ਕੈਸ਼ਿਕੀ ਨੀ)&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; (ਕਾਕਲੀ ਨੀ)&lt;/small&gt;
|}

=== ਵਿਆਖਿਆ ===
ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਨੇ ਇੱਕ ਅਨੁਸਾਰੀ ਪਿੱਚ ਦਾ ਨਾਮ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਜਦੋਂ ਵੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ ਰਿ-ਗਾ ਅਤੇ ਧਾ-ਨੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਿੱਚਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੁਰ  ਇੱਕ ਅਸ਼ਟਵ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਗਤੀਮਾਨ   ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸਵਰਾ-ਗ੍ਰਾਮ (ਪੈਮਾਨਾ) ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਵਿਹਾਰਕ ਸੰਕਲਪ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੱਤ + ਪੰਜ = ਬਾਰਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਉਪਯੋਗੀ ਸੰਗੀਤਕ ਪਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। {{Sfn|Rowell|2015}}  ਮਤੰਗ ਮੁਨੀ  ਨੇ ਲਗਭਗ 1500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਬ੍ਰਿਹਦੇਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ:
{{Blockquote|:'''चतुश्चतुश्चतुश्चैव षड्जमध्यमपञ्चमाः''' 
:'''द्वे द्वे निषादगान्धारौ त्रिस्त्री ऋषभधैवतौ'''
:''Chatush chatush chatush'' chaiva Shadaj madhyama panchamaah.''
:''Dve dve nishaada gaandhaarau tristrii  rishabha dhaivatau.''}}
ਭਾਵ ਸ਼ਡਜ, ਰਿਸ਼ਭ, ਗੰਧਾਰ, ... (ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ) ਅਸਲ ਸੁਰ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਆ-ਕਾਰ, ਇ-ਕਾਰ, ਉ-ਕਾਰ ... ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਰੂਪ ਹੈ।

ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ''ਸ਼ਡਜ'' ਮੂਲ ''ਸਵਰਾ'' ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ 6 ''ਸਵਰ'' ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ''ਸ਼ਡਜ'' ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੜ- ਅਤੇ-ਜਾ। ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ''ਸ਼ੜ'' 6 ਹੈ ਅਤੇ ''ਜਾ'' 'ਜਨਮ ਦੇਣਾ' ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੈ :
 '''षड् - 6, ਜ -ਜਨਮ .''' '''ਇਸ ਲਈ, ਇਸਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਹੋਰ 6 ਨੋਟਸ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣਾ।'''
ਸਾਰੇ ''ਸਵਰਾ'' ਲਈ ਪੂਰਨ  ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਹੈ ਅਤੇ ''ਸਪਤਕ'' ਜਾਂ ਅਸ਼ਟਕ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

* ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ-
* ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 240 ਹਰਟਜ਼
* ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 270 ਹਰਟਜ਼ 
* ਗੰਧਾਰ (ਗ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 300 ਹਰਟਜ਼ 
* ਮਧ੍ਯਮ (ਮ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 320 ਹਰਟਜ਼ 
* ਪੰਚਮ (ਪ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 360 ਹਰਟਜ਼ 
* ਧੈਵਤ (ਧ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 400 ਹਰਟਜ਼ 
* ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ)450 ਹਰਟਜ਼ 
* ਤਾਰ ਸਪਤਕ ਦੇ ਸ਼ਡਜ(ਸੰ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ)480     ........ (ਇਤਿਆਦਿ). 

ਮੱਧ ਸਪਤਕ ਦੇ ਸਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਫਿਰ ਦੂਜੇ ਸਵਰਾਂ ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) ਹੋਵੇਗੀ-
              ਸ       '''ਰੇ        ਗ      ਮ       ਪ       ਧ      ਨੀ'''
 ਮੰਦਰ ਸਪਤਕ''': 120&amp;nbsp;Hz, 135&amp;nbsp;Hz, 144&amp;nbsp;Hz, 160&amp;nbsp;Hz, 180&amp;nbsp;Hz, 202.5&amp;nbsp;Hz, 216&amp;nbsp;Hz.'''
 ਮੱਧ ਸਪਤਕ''':  240&amp;nbsp;Hz, 270&amp;nbsp;Hz, 288&amp;nbsp;Hz, 320&amp;nbsp;Hz, 360&amp;nbsp;Hz, 405&amp;nbsp;Hz,   432&amp;nbsp;Hz.''' 
 ਤਾਰ ਸਪਤਕ ''': 480&amp;nbsp;Hz, 540&amp;nbsp;Hz, 576&amp;nbsp;Hz, 640&amp;nbsp;Hz, 720&amp;nbsp;Hz, 810&amp;nbsp;Hz,   864&amp;nbsp;Hz.'''
''ਸ਼ਡਜ'' (ਸ) ਅਤੇ ''ਪੰਚਮ'' (ਪ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ''ਸੁਰ ਕੋਮਲ''  ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ  ਪਰ ਸ ਅਤੇ ਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ''ਸ਼ੁੱਧ  ਸੁਰ''  ਹੁੰਦੇ ਹਨ। '''ਸ ਅਤੇ ਪ''' ਸੁਰਾਂ  ਨੂੰ '''ਅੱਚਲ ਸੁਰ''' ਵੀ  ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ''ਸੁਰ'' ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਿੱਲਦੇ ਹਨ। ''ਬਾਕੀ'' ਦੇ ਛੇ ਸੁਰਾਂ ਜਿੰਵੇਂ ਕਿ '''ਰੇ ,ਗ, ਮ, ਧ, ਨੀ''' ਨੂੰ '''ਚਲ ਸਵਰ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ''ਸੁਰ''  ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਰਾਗ ਦੀ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਹਿਲਦੇ ਹਨ।
              '''ਸਾ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, ਧ,ਨੀ - ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ''' 
                       '''ਰੇ, ਗ, ਧ, ਨੀ - ਕੋਮਲ ਸੁਰ''' 
                                  '''ਮ -ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ''' 
ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ -.
 '''ਸ, ਮ ਅਤੇ ਪ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਚਾਰ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਹਨ।'''
 '''ਰੇ ਅਤੇ ਧ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਤਿੰਨ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਹਨ।'''
 '''ਗ ਅਤੇ ਨੀ ਦੀਆਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਦੋ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਹਨ।'''
ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ 22 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

== ''ਸ਼੍ਰੁਤੀ''  ਨਾਲ ਸਬੰਧ ==
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਮਨਨਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ 
{{Quote box
| quote = &lt;poem&gt;
Through ''svara'', ''[[Īśvara]]'' [God] is realized.&lt;/poem&gt;
| source = —''A proverb among Indian musicians''&lt;br /&gt;Translator: Guy Beck&lt;ref&gt;{{cite book|author=Guy L. Beck|title=Sacred Sound: Experiencing Music in World Religions |url=https://books.google.com/books?id=t-IeHbqAfSsC&amp;pg=PA126 |year=2006|publisher=Wilfrid Laurier University Press|isbn=978-0-88920-421-8|page=126}}&lt;/ref&gt;
| align = right
| bgcolor = #FFE0BB
}}
[[ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤ|ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ]] ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ''ਸ਼੍ਰੁਤੀ''  ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।ਸੁਰ ਅਤੇ ''ਸ਼੍ਰੂਤੀ'' ਦੋਵੇਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਹਨ। ਅਤੀਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ''ਸ਼੍ਰੁਤੀ ਨੂੰ'' ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ''ਵੇਦ'' ਅਤੇ ਕੰਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਮਾਈਕ੍ਰੋਟੋਨ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਨਤ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ''ਸ਼੍ਰੂਤੀ'' ਪਿੱਚ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਦਰਜਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇੱਕ [[ਕੰਨ|ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ]] ਖੋਜ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਜਾਂ ਸਾਜ਼ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।  ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਇੱਕ ''ਸਪਤਕ'' ਵਿੱਚ 22 ''ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ'' ਜਾਂ ਮਾਈਕ੍ਰੋਟੋਨ ਹਨ ਪਰ ਕਰਨਾਟਿਕੀ ਸੰਗੀਤ 24 ''ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ''  ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ''ਸੁਰ'' 22 ''ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ'' ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਊੰਚਾਈ ਹੈ, ਅਜਿਹੇ ਕਈ  ''ਸੁਰਾਂ'' ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਪੈਮਾਨੇ, ਧੁਨ ਅਤੇ ''[[ਰਾਗ]]'' ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰ  ਕੀਤੇ ਗਏ [[ਤੰਬੂਰਾ|ਤਾਨਪੁਰਿਆਂ]] ਦੀ ਇੱਕ ਡਰੋਨ-ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ''ਸੁਰ''  ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਠਾ ਅਤੇ ਆਕਰਸ਼ਕ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਪਰ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ''ਸਪਤਕ'' ਦੀਆਂ ਕੁਝ 10 ''ਸ਼੍ਰੂਤੀ'' ਧੁਨੀਆਂ ਦੀ ਜਦੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਰੋਨਾਂ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁਰੀਲੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸੰਨ ਧੁਨ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਪਰ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ''ਸ਼੍ਰੂਤੀਆਂ''  ਲਈ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਅੰਤਰਾਲ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਡਰੋਨ ਧੁਨੀ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਭਰਤ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਪਾਠ ''[[ਨਾਟ-ਸ਼ਾਸਤਰ|ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ]]'' 22 ''ਸ਼ਰੂਤੀਆਂ''  ਅਤੇ ਸੱਤ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਦੋ ਵਿਕ੍ਰਿਤ ਸੁਰਾਂ ''ਦੀ'' ਪਛਾਣ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।  ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ 'ਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਡਜ ਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਚ, ਸੁਰ ਜੋੜੇ ਸਾ-ਮਾ ਅਤੇ ਸਾ-ਪਾ ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ (ਵਿਅੰਜਨ ਜੋੜ) ਹਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 9 ਅਤੇ 13 ਸ਼੍ਰੁਤੀ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਸੁਰ  ਜੋੜੀ ਰੇ -ਧ ਅਤੇ ਗ-ਨੀ ਵੀ ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ ਹਨ। ਦੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 'ਇੱਕ ਮਿਆਰੀ ਮਾਪ' ਜਾਂ 'ਬਰਾਬਰ ਅੰਤਰਾਲ' ਦੀ ਕੋਈ ਉਦਾਹਰਨ ਦਿੱਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਭਰਤ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾ, ਮਾ ਜਾਂ ਪਾ ਵਿੱਚ 4 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਦਾ ਅੰਤਰਾਲ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਸੁਰਾਂ  ਦੀ ਪਿੱਚ ਤੋਂ ਮਾਪਿਆ ਜਾਵੇਗਾ,ਰੇ  ਜਾਂ ਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਿਛਲੇ ਸੁਰਾਂ  ਦੀ ਪਿੱਚ ਤੋਂ ਮਾਪਿਆ ਗਿਆ 3 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਦਾ ਅੰਤਰਾਲ ਅਤੇ ਗ ਜਾਂ ਨੀ ਦਾ ਅੰਤਰਾਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਪਿਛਲੇ ਸੁਰਾਂ  ਦੀ ਪਿੱਚ ਤੋਂ ਮਾਪਿਆ ਗਿਆ 2 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹਵਾਲਾ ਇਸ ਸਭ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ:
 {{blockquote|:'''चतुश्चतुश्चतुश्चैव षड्जमध्यमपञ्चमाः''' 
:'''द्वे द्वे निषादगान्धारौ त्रिस्त्री ऋषभधैवतौ'''
:''Chatush chatush chatush'' chaiva Shadaj madhyama panchamaah.''
:''Dve dve nishaada gaandhaarau tristrii  rishabha dhaivatau.''}}
ਭਰਤ ਵੀ ਸੰਵਾਦ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਗੈਰ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਅਸਵੀਕਾਰਨਯੋਗ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ '''ਸੰਵਾਦ''' (ਸੰਵਾਦ/ਸੰਵਾਦ) ਜਾਂ ਮ-ਨਿ, ਰੇ -ਧ, ਰੇ -ਪ ਅਤੇ ਗ -ਨੀ ਦੇ ਵਿਅੰਜਨ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਸੁਰ ਜੋੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ,ਉੱਪਰ ਦੱਸੇ ਗਏ ਜੋੜੇ ਸੰਵਾਦ ਜਾਂ ਵਿਅੰਜਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰਤ ਨੇ ਅਣਜਾਣ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਪਛਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾ-ਰੇ, ਰੇ-ਗ, ਗ-ਮ, ਮ-ਪ, ਪ-ਧ, ਧ-ਨੀ, ਨੀ ਵਰਗੇ ਨੋਟ ਜੋੜਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਆਦਰਸ਼ ਧੁਨੀ ਦੇ ਪਾੜੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਗੀਤ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਲਿਖਤੀ 'ਵਿਹਾਰਕ ਅਧਾਰ' ਜਾਂ ਤਕਨੀਕ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। -ਸ* (ਤਾਰ ਸ) ਅਹੋਬਲ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਪਾਰਿਜਾਤ ਤੱਕ (ਸੀ. 1650)। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ''ਸਵਰਾ'' ਅਧਿਐਨ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕ ਗਮਟ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਟਿਊਨਿੰਗ, ਸੁਰੀਲੇ ਮਾਡਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਤੇ ''ਰਾਗ'' ਰਚਨਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। {{Sfn|Rowell|2015}}

ਸ਼ਾਇਦ ਭਰਤ, ਰਿਸ਼ੀ ਮਾਤੰਗ ਅਤੇ ਸ਼ਰੰਗਾ-ਦੇਵ ਵਰਗੇ ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਨੂੰ ਧੁਨਾਂ ਦੀ ਧੁਨ (ਤਾਨਪੁਰਾ ਡਰੋਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਆਮ ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਨਤ ਪੱਧਰ ਤੱਕ) ਦਾ ਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਲਈ ਡਰੋਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮਕਸਦ. ਬਹੁਤੇ ਅਭਿਆਸੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੰਵਾਦ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੱਤ ਧੁਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਧੁਨਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ-ਸ* (*ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉੱਪਰਲਾ ਅਸ਼ਟਵ), ਸ-ਮ ਅਤੇ ਸ-ਪ ਸਭ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ. ਨਿਭਾਂਦੇ  ਹਨ। 

== ਸੁਰ-ਲਿਪੀ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸ ==
ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਭਾਤਖੰਡੇ ਸੁਰ ਲਿਪੀ (ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੀ ਸਵਰ ਨੋਟੇਸ਼ਨ ਲਿਪੀ) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇੱਕ ਅੱਖਰ (ਸੁਰ  ਚਿੰਨ੍ਹ) ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਬਿੰਦੀ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨੋਟ ਨੂੰ ਇੱਕ ''ਸਪਤਕ'' (ਅਸ਼ਟਵ) ਉੱਚਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਬਿੰਦੀ ਇੱਕ ਸਪਤਕ ਨੂੰ ਘੱਟ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਕੋਮਲ ਸੁਰ ਇੱਕ ਅੰਡਰਸਕੋਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਹਨ ਤੀਵ੍ਰ ਮ  ਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਹੈ ਜੋ ਲੰਬਕਾਰੀ ਜਾਂ ਲੇਟਵੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। (ਜਾਂ, ਜੇਕਰ ਇੱਕੋ ਨਾਮ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਸੁਰ - ਸ, ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ - ਸ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਸੁਰ  ਤੋਂ ਇੱਕ ਅਸ਼ਟੈਵ ਉੱਚਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਅਪੋਸਟ੍ਰੋਫ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ: '''ਸ''''। ਜੇਕਰ ਇਹ ਇੱਕ ਅਸ਼ਟੈਵ ਨੀਵਾਂ ਹੈ, ਤਾਂ ਅਪੋਸਟ੍ਰੋਫ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ : '''&lt;nowiki/&gt;'ਸ'''  ਅਸ਼ਟੈਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਨੋਟ '''ਸ'''  ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਦੋ ਅਸ਼ਟੈਵ ਵਿੱਚ 'ਗ' ਨੋਟ ਕੋਮਲ ਗ ਹੋਵੇਗਾ।  ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ, ਮੂਲ ਨਿਯਮ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰ  ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ ਬਿੰਦੀਆਂ ਜਾਂ ਅਪੋਸਟ੍ਰੋਫਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮੱਧ ਸਪਤਕ (ਮੱਧ ਅਸ਼ਟਵ) ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਜਾਂ ਹੇਠਾਂ, ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਬਿੰਦੀਆਂ ਜਾਂ ਅਪੋਸਟ੍ਰੋਫਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ।

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਸੰਦਰਭ ਦਾ ਮੂਲ ਢੰਗ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਆਇਓਨੀਅਨ ਮੋਡ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ''ਬਿਲਾਵੱਲ ਥਾਟ'', ''ਕਾਰਨਾਟਿਕੀ'' ਵਿੱਚ ''ਸੰਕਰਭਰਨਮ'' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਾਰਨਾਟਿਕੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਰਾਗ ਮਾਯਾਮਾਲਾਵਗੌਲਾ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਡਬਲ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਪੈਮਾਨੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਸਮਰੂਪਤਾ ਹੈ, ਪਹਿਲੇ ਅੱਧ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਨੂੰ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ, ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਨਿਯਮਤਾਂ (ਅੱਧੇ, ਪੂਰੇ ਅਤੇ ਦੋਹਰੇ ਨੋਟ) ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ। ਇਹ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਅੱਧੇ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਨੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੱਤ-ਟੋਨ ਮੋਡ (ਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ) ਵਿੱਚ, ਰੇ , ਗ, ਧ , ਅਤੇ ਨੀ  ਸ਼ੁੱਧ  ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ 'ਸ਼ੁੱਧ' ਜਾਂ ਫਲੈਟ (ਕੋਮਲ ਜਾਂ 'ਨਰਮ') ਪਰ ਕਦੇ ਤਿੱਖੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਅਤੇ ਮ ਸ਼ੁੱਧ  ਜਾਂ ਤਿੱਖਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ  ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਮਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਬਾਰਾਂ ਨੋਟ ਬਣਾਉਣਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਰੰਗੀਨ ਸਕੇਲ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜੇ ਇੱਕ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ  ਨਹੀਂ ਹੈ , ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਲਾਈਨ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਮਤਲ ਹੈ  ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਤੀਬਰ ਲਹਿਜ਼ਾ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿੱਖਾ ਹੈ, 'ਤੀਬਰ'). ਸ  ਅਤੇ ਪ ਅਚੱਲ ਹਨ (ਇੱਕ ਵਾਰ ਸ ਚੁਣੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ), ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪੰਜਵਾਂ ਬਣਦਾ ਹੈ।

ਕੁਝ ਸੰਕੇਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ, ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਟੋਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਸੁਰ  ਦਾ ਰੂਪ ਜੋ ਕਿ ਊੰਚਾਈ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ''ਘੱਟ'' ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ''ਛੋਟੇ'' ਅੱਖਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੋ ਫਾਰਮ ਵਿੱਚ ''ਉੱਚਾ'' ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਲਈ  ਇੱਕ ''ਵੱਡੇ'' ਅੱਖਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੰਵੇਂ  Re/Ri ਅੱਖਰ r ਦੀ  ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ  ਮ m ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਰੂਪ ਹੈ ਤੀਵ੍ਰ ਮ  - ਜੋ ਅੱਖਰ ਮ .ਸ  ਅਤੇ ਪ  ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸ  ਅਤੇ ਪ  ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ।
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
|+ਕਰਨਾਟਕ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਤੁਲਨਾ
!ਟੌਿਨਕ ਤੋਂ ਸੈਮੀਟੋਨ
! colspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਕਰਨਾਟਕ ਨਾਮ
! colspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਨਾਮ
! rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;col&quot; |ਪੱਛਮੀ ਨੋਟ (ਜਦੋਂ ਟੌਿਨਕ, ਸਾ, ਸੀ.&lt;br /&gt;{{ਛੋਟਾ|(when the [[Tonic (music)|tonic]], Sa, is [[C (musical note)|C]])}}
|-
!
! scope=&quot;col&quot; |ਪੂਰਾ ਰੂਪ
! scope=&quot;col&quot; |ਸੰਖੇਪ
! scope=&quot;col&quot; |ਪੂਰਾ ਰੂਪ
! scope=&quot;col&quot; |ਸੰਖੇਪ
|-
|0
|ਸ਼ਡਜਮ 
|ਸ.
|[[Shadaj|ਸ਼ਡਜ]]
|ਸ
|ਸੀ.
|-
|1
|ਸ਼ੁੱਧ ਰਸ਼ਭਮ
|ਰੀ 1
|ਕੋਮਲ ਰਸ਼ਭ
|Re
|ਡੀ.
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2
|ਕੈਟੁਸ਼ਰੁਤੀ ਆਰਸ਼ਭਮ
|ਰੀ 2
| rowspan=&quot;2&quot; |ਸ਼ੁੱਧ ਰਸ਼ਭ
| rowspan=&quot;2&quot; |&lt;u&gt;ਰੇ&lt;/u&gt; .
|ਡੀ.
|-
|ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ
|ਗ 1
|ਈ.
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|ਸ਼ਸ਼ਰੁਤੀ ਰਸ਼ਭਮ
|ਰੀ 3
| rowspan=&quot;2&quot; |ਕੋਮਲ ਗੰਧਾਰ
| rowspan=&quot;2&quot; |&lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt;
|ਡੀ.
|-
|ਸਾਧਰਣ ਗੰਧਾਰਮ
|ਗ 2
|ਈ.
|-
|4
|ਅੰਤਰਾ ਗੰਧਾਰਮ
|ਗ 3
|ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰ
|ਗ
|ਈ.
|-
|5
|ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ
|ਮ 1
|ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ
|ਮ.
|ਐੱਫ.
|-
|6
|ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ
|ਮ 2
|ਤਿਵਰਾ ਮੱਧਯਮ
|ਮ(ਉੱਪਰ ਡੰਡੀ)
|ਐੱਫ.
|-
|7
|ਪੈਨਕੈਮਮ
|ਪ
|ਪੈਨਕੈਮ
|ਪ
|ਜੀ.
|-
|8
|ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ
|ਧ  1
|ਕੋਮਲ ਧੈਵਤ
|&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; 
|ਏ.
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |9
|ਕੈਟੁਸ਼ਰੂਤੀ ਧੈਵਤਮ
|ਧ  2
| rowspan=&quot;2&quot; |ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤ
| rowspan=&quot;2&quot; |ਧ 
|ਏ.
|-
|ਸ਼ੁੱਧ ਨੀਸ਼ਾਦਮ
|ਨੀ  1
|ਬੀ.
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |10
|ਸ਼ਸ਼ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ
|ਧ 3
| rowspan=&quot;2&quot; |ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ
| rowspan=&quot;2&quot; |&lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;
|ਏ.
|-
|ਕੈਸ਼ਿਕੀ ਨੀਸ਼ਾਦਮ
|ਨੀ 2
|ਬੀ.
|-
|11
|ਕਾਲੀ ਨੀਸ਼ਾਦਮ
|ਨੀ 3
|ਸ਼ੁੱਧ ਨਿਸ਼ਾਦ 
|ਨੀ.
|ਬੀ.
|}

=== ਕਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ''ਸਵਰਾ'' ===
ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ''ਸੁਰ'' ਬਾਰਾਂ-ਨੋਟ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਹਰੇਕ ''ਸੁਰ'' ਜਾਂ ਤਾਂ ''ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ'' (ਅਸਥਿਰ) ਜਾਂ ''ਵਿਕ੍ਰਿਤ'' (ਵੇਰੀਏਬਲ) ਹੈ। ਸ਼ਡਜ''ਮ'' ਅਤੇ ''ਪੰਚਮਮ'' ''ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ'' ਸੁਰ  ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ''ਰਿਸ਼ਭਮ'', ''ਗੰਧਾਰਮ'', ''ਮਧਿਆਮ'', ''ਧੈਵਤਮ'' ਅਤੇ ''ਨਿਸ਼ਾਦਮ'' ''ਵਿਕ੍ਰਿਤੀ'' ਸਵਰਾ ਹਨ। Ma ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ ਹਨ, ਅਤੇ ਰਿ ,ਗ ,ਧ  ਅਤੇ ਨੀ  ਦੇ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਰੂਪ ਹਨ। ਹਰੇਕ ''ਵਿਕ੍ਰਿਤੀ ਸਵਰਾ'' ਲਈ ਨੈਮੋਨਿਕ ਸਿਲੇਬਲਸ &quot;a&quot;, &quot;i&quot; ਅਤੇ &quot;u&quot; ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹੇਠਲੇ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਤੱਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ''ਰਿਸ਼ਭਮ'' ਦੇ ਤਿੰਨ ਚੜ੍ਹਦੇ ਰੂਪ ਹਨ &quot;ਰਾ&quot;, &quot;ਰੀ&quot; ਅਤੇ &quot;ਰੂ&quot;, ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1, 2 ਅਤੇ 3 ਸੈਮੀਟੋਨਸ ਟੌਨਿਕ ਨੋਟ, ''ਸ਼ਡਜਮ'' ਦੇ ਉੱਪਰ ਹਨ।
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align:center&quot;
! scope=&quot;col&quot; |Position
! scope=&quot;col&quot; |Svara (स्वर)
! scope=&quot;col&quot; |Short name
! scope=&quot;col&quot; |Notation
! scope=&quot;col&quot; |Mnemonic
! scope=&quot;col&quot; |Semitones from Sa
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |1
|[[Shadaj|Ṣaḍjam]] (ਸ਼ਡਜਮ)
|ਸ
|ਸ
|ਸਾ
|0
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |2
|Śuddha R̥ṣabham (ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ)
|ਰਿ 
|ਰਿ1
|ਰਾ
|1
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |3
|Catuśruti R̥ṣabham (ਚਤੁਸ਼੍ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ)
|ਰਿ 
|ਰਿ ₂
|ਰਿ 
| rowspan=&quot;2&quot; |2
|-
|Śuddha Gāndhāram (ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ)
|ਗ 
|ਗ₁
|ਗਾ
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |4
|Ṣaṭśruti R̥ṣabham (ਸ਼ਟਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ)
|ਰਿ
|ਰਿ ₃
|ਰੁ
| rowspan=&quot;2&quot; |3
|-
|Sādhāraṇa Gāndhāram (ਸਧਾਰਨ ਗੰਧਾਰਮ)
|ਗ
|ਗ₂
|ਗੀ
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |5
|Antara Gāndhāram (ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ)
|ਗ
|ਗ₃
|ਗੁ
|4
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |6
|Śuddha Madhyamam &lt;small&gt;(ਸ਼ੁੱਧ ਮਧ੍ਯਮਮ )&lt;/small&gt;
|ਮ
|ਮ₁
|ਮ
|5
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |7
|Prati Madhyamam (&lt;small&gt;ਪ੍ਰਤੀ&lt;/small&gt; &lt;small&gt;ਮਧ੍ਯਮਮ&lt;/small&gt;)
|ਮ
|ਮ ₂
|ਮੀ
|6
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |8
|Pañcamam (ਪੰਚਮਮ)
|ਪ
|ਪ
|ਪਾ
|7
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |9
|Śuddha Dhaivatam (ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ)
|ਧ
|ਧ₁
|ਧਾ
|8
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |10
|Catuśruti Dhaivatam &lt;small&gt;(ਚਤੁਸ਼੍ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ )&lt;/small&gt;
|ਧ
|ਧ₂
|ਧੀ
| rowspan=&quot;2&quot; |9
|-
|Śuddha Niṣādam (ਸ਼ੁੱਧ ਨਿਸ਼ਾਦਮ)
|ਨੀ
|ਨੀ₁
|ਨੀ
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; rowspan=&quot;2&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |11
|Ṣaṭśruti Dhaivatam
&lt;small&gt;(ਸ਼ਟਸ਼ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ)&lt;/small&gt;
|ਧ
|ਧ₃
|ਧੂ
| rowspan=&quot;2&quot; |10
|-
|Kaiśikī Niṣādam (ਕੈਸ਼੍ਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ)
|ਨੀ
|ਨੀ₂
|ਨੀ
|-
! class=&quot;rh heading table-rh&quot; scope=&quot;row&quot; {{rh2|align=center}} |12
|Kākalī Niṣādam (ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ)
|ਨੀ
|ਨੀ₃
|ਨੂ
|11
|}
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉੱਪਰ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ,ਚਤੁ''ਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ'' ਅਤੇ ''ਸ਼ੁਧ ਗੰਧਾਰਮ'' ਇੱਕੋ ਪਿੱਚ (ਤੀਜੀ ਕੁੰਜੀ/ਸਥਿਤੀ) ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ C ਨੂੰ ਸ਼ਡਜ''ਮ'' ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ D ਦੋਵੇਂ ਚਤੁ''ਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ'' ਅਤੇ ''ਸ਼ੁਧ ਗੰਧਾਰਮ'' ਹੋਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਇੱਕੋ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿਚ ਪੋਜੀਸ਼ਨਾਂ 4, 10 ਅਤੇ 11 'ਤੇ ਹਰੇਕ ਦੋ ਸੁਰ ਵੀ ਇੱਕੋ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕਠੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। 

== ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਚਿੰਨ੍ਹਵਾਦ ==
{{Reflist}}
ਸੁਰ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ 
&lt;nowiki&gt;-----&lt;/nowiki&gt;ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਕਹਾਵਤ 

* ਹਰੇਕ ''ਸੁਰ''  ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਜਾਨਵਰ ਜਾਂ ਪੰਛੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ,
** ''ਸ ਨੂੰ'' [[ਮੋਰ]] ਦੇ ਰੋਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
** ''ਰੇ ਨੂੰ'' [[ਢੱਠਾ|ਬਲਦ]] ਦੇ ਨੀਵੇਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
** ''ਗ'' ਇੱਕ [[ਬੱਕਰੀ]] ਦੇ ਬਲੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
** ''ਮਾ ਨੂੰ'' ਬਗਲੇ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
** ''ਪ ਨੂੰ'' ਕੋਇਲ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,
** ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ''ਧ''   [[ਘੋੜਾ|ਘੋੜੇ]] ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,
** ''ਨੀ ਨੂੰ'' [[ਹਾਥੀ]] ਦੇ ਤੁਰ੍ਹੀ ਵਜਾਉਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਲਈ ਹਰੇਕ ਸੁਰ ''ਨੂੰ'' ਕਿਸੇ ਜਾਨਵਰ ਜਾਂ ਪੰਛੀ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |date=15 March 2007 |title=The Raga Ragini System of Indian Classical Music |url=https://www.dollsofindia.com/library/raga_ragini/}}&lt;/ref&gt;

* ਹਰੇਕ ''ਸੁਰ ਸਨਾਤਨੀ''  ਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ:
** ਸ - [[ਬੁੱਧ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਬੁੱਧ]]  ,
** ਰੇ  - [[ਮੰਗਲ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਮੰਗਲ]] ,
** ਗ - [[ਸੂਰਜ]] ,
** ਮ - [[ਚੰਦਰਮਾ]] ,
** ਪ - [[ਸ਼ਨੀ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਸ਼ਨੀ]] ,
** ਧ  - [[ਬ੍ਰਹਿਸਪਤ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਬ੍ਰਹਸਪਤੀ]] ,
** ਨੀ - [[ਸ਼ੁੱਕਰ (ਗ੍ਰਹਿ)|ਸ਼ੁਕਰ]] .
* ਹਰ ਇੱਕ ''ਸਵਰਾ'' ਇੱਕ ਰੰਗ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ:
** ਸ - [[ਹਰਾ]] ,
** ਰੇ  - [[ਲਾਲ]] ,
** ਗ - ਸੁਨਹਰੀ  ,
** ਮਾ - [[ਚਿੱਟਾ]] ,
** ਪਾ - [[ਨੀਲਾ]] ਜਾਂ [[ਕਾਲਾ]] ,
** ਧਾ - [[ਪੀਲਾ (ਰੰਗ)|ਪੀਲਾ]] ,
** ਨੀ - ਬਹੁ ਰੰਗੀ।
* ਹਰੇਕ ''ਸਵਰਾ'' ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ 7 ਚੱਕਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ:
** ਸ – ਮੂਲਧਾਰਾ
** ਰੇ  - ਸਵਦੀਸਥਾਨਾ
** ਗਾ - ਮਨੀਪੁਰਾ
** ਮਾ – ਅਨਾਹਤ
** ਪਾ - ਵਿਸ਼ੁਧੀ
** ਧਾ – ਅਜਨਾ
** ਨੀ — ਸਹਸਰਾ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ]]</text>
      <sha1>kay87pkl1jidtwn82vqzbchxtgk38aa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਥਾਟ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>190589</id>
    <revision>
      <id>776068</id>
      <parentid>772793</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T18:13:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Bluelink 1 book for verifiability (20241210sim)) #IABot (v2.0.9.5) ([[User:GreenC bot|GreenC bot]]</comment>
      <origin>776068</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22559" sha1="0t2zgdm7hbdysl7jyne6ecu78wi342i" xml:space="preserve">'''''ਥਾਟ''''' [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ|ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ]] ਜਾਂ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ &quot;ਮਾਪਿਕ ਪੈਮਾਨਾ &quot; ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਉਸ ਮਾਪਿਕ ਪੈਮਾਨੇ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ '''''ਮੇਲਾਕਾਰਥ ਰਾਗ''''' ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। &lt;ref&gt;Benward and Saker (2003). ''Music: In Theory and Practice'', Vol. I, p. 39. Boston: McGraw-Hill. {{ISBN|978-0-07-294262-0}}.&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite journal|last=Castellano|first=Mary A.|last2=Bharucha|first2=J. J.|last3=Krumhansl|first3=Carol L.|date=1984|title=Tonal hierarchies in the music of North India.|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-experimental-psychology-general_1984-09_113_3/page/n69|journal=Journal of Experimental Psychology: General|language=en|volume=113|issue=3|pages=394–412|doi=10.1037/0096-3445.113.3.394|issn=1939-2222|pmid=6237169}}&lt;/ref&gt; ਥਾ''ਟ'' ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਥਾ''ਟ'' ਦਾ ਮੁਢਲਾ ਕਾਰਜ ਸੰਗੀਤ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ [[ਰਾਗ|ਰਾਗਾਂ]] ਦੇ ਵਰਗੀਕਰਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਵਜੋਂ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt; ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਮੂਲ ''ਥਾਟ'' ਵਿਚਕਾਰ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਹੋਵੇ; ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਗ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਖਾਸ ''ਥਾਟ'' ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਰਾਗ ਨੂੰ ਉਸ ਥਾ''ਟ'' ਦੇ ਸਾਰੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ,ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ  ਹੋਰ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਪਾਲਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ''ਥਾਟਾਂ'' ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਹੈਪੇਟਾਟੋਨਿਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

''ਥਾਟ'' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ [[ਸਿਤਾਰ]] ਅਤੇ [[ਵੀਣਾ]] ਵਰਗੇ ਤਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਤਾਣੇ-ਬਾਣੇ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|title=Thāṭ (Instrumental)|encyclopedia=The Oxford Encyclopaedia of the Music of India|author=Saṅgīt Mahābhāratī|isbn=978-0-19-565098-3|url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195650983.001.0001/acref-9780195650983-e-4974?rskey=LEF1wZ&amp;result=4974|access-date=5 September 2018|language=en}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਇੱਕ [[ਕਥਕ]] ਡਾਂਸਰ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਏ ਗਏ ਆਸਣ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|title=Thāṭ (Kathak)|url=http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780195650983.001.0001/acref-9780195650983-e-4975?rskey=LEF1wZ&amp;result=4975|encyclopedia=The Oxford Encyclopaedia of the Music of India|author=Saṅgīt Mahābhāratī|isbn=978-0-19-565098-3|language=en|access-date=5 September 2018}}&lt;/ref&gt;

== ਇਤਿਹਾਸ ==
ਆਧੁਨਿਕ ''ਥਾਟ'' ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਰਾਇਣ ਭਾਤਖੰਡੇ (1860-1936) ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸੀ।   ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕ ''ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ'' ਵਰਗੀਕਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਮਾਡਲ ਬਣਾਇਆ, ਜੋ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਿਦਵਾਨ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ 1640 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕਈ [[ਸੰਗੀਤ ਘਰਾਣਾ|ਘਰਾਣਿਆਂ]] (ਸਕੂਲਾਂ) ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, [[ਰਾਗ|ਰਾਗਾਂ]] ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਖੋਜ ਦੌਰਾਨ  ਉਸਨੇ 32 ਥਾਟਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਦਾ ਨਾਮ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਗ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ 32 ਥਾਟਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਉਸ ਸਮੇਂ  ਦੌਰਾਨ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਥਾਟ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਨ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸਨੇ ਓਹਨਾਂ 'ਚੋਂ ਸਿਰਫ ਦਸ ਥਾਟਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਚੁਣਿਆ।

ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਕਈ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਰਾਗ ਦਸ ਮੂਲ ਥਾਟਾਂ, ਜਾਂ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਜਾਂ ਢਾਂਚੇ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਓਹ ਦਸ ਥਾਟ ਬਿਲਾਵਲ, ਕਲਿਆਣ, ਖਮਾਜ, ਭੈਰਵ, ਪੂਰਵੀ, ਮਾਰਵਾ, ਕਾਫੀ, ਆਸਾਵਰੀ, ਭੈਰਵੀ ਅਤੇ ਤੋੜੀ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਇੱਕ ਰਾਗ ਨੂੰ ਬੇਤਰਤੀਬ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੁਣਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਸਿਧਾਂਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਥਾਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਰਾਗ ਸ਼੍ਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰੀਆ ਧਨਾਸ਼੍ਰੀ ਦਾ ਥਾਟ ਪੂਰਵੀ ਥਾਟ ਹੈ ਰਾਗ ਮਾਲਕੌਂਸ ਦਾ ਥਾਟ ਭੈਰਵੀ ਥਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਦਾ ਥਾਟ ਆਸਾਵਰੀ ਹੈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=ITC Sangeet Research Academy :: Thaat |url=http://www.itcsra.org/Thaat.aspx |access-date=2018-12-03 |website=www.itcsra.org}}&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰਣਾਲੀ ==
ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ''ਸੁਰ'' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਸੱਤ ਮੂਲ ''ਸੁਰਾਂ'' ਦੇ ਨਾਂ ਹਨ ਸ਼ਡਜ(ਸ), ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ-ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ,ਰੀ-ਕਰਨਾਟਕੀ), ਗ, ਮ, ਪ, ਧ, ਅਤੇ ਨੀ। ਸਮੂਹਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਨੋਟਸ ''ਸਰਗਮ'' (ਸ਼ਬਦ ਪਹਿਲੇ ਚਾਰ ''ਸਵਰਾਂ'' ਦੇ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਹੈ)। ''ਸਰਗਮ'' ਸੋਲਫੇਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਭਾਰਤੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗਾਇਨ-ਵਾਦਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ  ਹੈ। ਟੋਨ Sa ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਪਿੱਚ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਚਲਣਯੋਗ ਸੋਲਫੇਜ ਵਿੱਚ, Sa ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਪਿੱਚ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇੱਕ ਟੁਕੜੇ ਜਾਂ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਟੌਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ, ਸੰਦਰਭ ਦਾ ਮੂਲ ਢੰਗ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਆਇਓਨੀਅਨ ਮੋਡ ਜਾਂ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ''ਬਿਲਾਵਲ'' ਥਾਟ, ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਵਿੱਚ ''ਧੀਰਾਸੰਕਰਭਰਨਮ'' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਪਿੱਚਾਂ ਦਾ ਕੋਮਲ  ਜਾਂ ਤਿੱਖਾ ਹੋਣਾ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਾਲ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਬਿਲਾਵਲ ਥਾਟ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਬਦਲੇ ਹੋਏ ( ''ਵਿਕਰਤ'' ) ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ( ''ਸ਼ੁੱਧ'' ) ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਸੁਮੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੱਤ-ਟੋਨ ਪੈਮਾਨੇ (ਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਵਾਲੇ) ਵਿੱਚ, ਰੇ,ਗ,ਧ.ਅਤੇ ਨੀ ਕੁਦਰਤੀ ( ''ਸ਼ੁੱਧ)'' ਜਾਂ ਫਲੈਟ (''ਕੋਮਲ'') ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਤਿੱਖੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮ  ਕੁਦਰਤੀ(ਸ਼ੁੱਧ) ਜਾਂ ਤਿੱਖਾ(ਤੀਵ੍ਰ) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਮਲ  ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਰੰਗੀਨ ਪੈਮਾਨੇ ਵਾਂਗ ਬਾਰਾਂ ਨੋਟ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਤਿੱਖੀਆਂ ਜਾਂ ਚਪਟੀ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ''{{Lang|hi-Latn|vikrt swara}}'' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਧਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਟੋਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨਾ, ਜਿੱਥੇ ਸ ਅਤੇ ਪ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਜ ਹੋਰ ਟੋਨ (ਰੇ ,ਗ,ਮ,ਧ,ਨੀ) ਇਸਦੇ ਦੋ ਸੰਭਾਵਿਤ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਨੂੰ ਮੰਨ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 2 &lt;sup&gt;5&lt;/sup&gt; = 32 ਸੰਭਾਵਿਤ ਮੋਡ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ''ਕਿ'' ਇਹਨਾਂ 32 ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਦਸ ਥਾਟਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨਾ ਚੁਣਿਆ।

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ ਹੈਪਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲਾਂ ਨੂੰ ''ਥਾਟਸ'' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। {{Sfn|Jairazbhoy|1995}} ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ''ਥਾਟਸ'' ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਪੈਮਾਨਿਆਂ 'ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੇ ਹਨ:

* ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੱਤ ਸੁਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ [ਸੱਤ ਸ਼ੁੱਧ,ਕੋਮਲ  (ਰੇ, ਗ, ਧ, ਨੀ), ਇੱਕ ਤਿੱਖਾ(ਤੀਵ੍ਰ) (ਮ)]
* ਧੁਨ ਵਧਦੇ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ: ਸਾ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ
* ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੁਰ ਦੇ ਸ਼ੁਧ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਦੋਵੇਂ ਸੰਸਕਰਣ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ
* ਇੱਕ ਰਾਗ ਦੇ ਉਲਟ, ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀਆਂ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਅਤੇ ਉਤਰਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ
* ਇੱਕ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ (ਜੋ ਕਿ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਹੁੰਦੇ ਹਨ)
* ਥਾਟ ਗਾਏ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਪਰ ਥਾਟ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਕੋਈ ਵੀ ਗਾਇਕ-ਵਾਦਕ ਅਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਿੱਚ ਨੂੰ ਸ ਮੰਨ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉੱਥੋਂ ਲੜੀ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਰੇ ਥਾਟਾਂ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਨੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ (''ਔਡਵ'' ਅਤੇ ''ਸ਼ਡਵ'' ਕਿਸਮ ਦੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਰਾਗ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸੁਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ ਸੁਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਥਾਟਾਂ ਦੀ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਛੋਟੀ ਸੰਖਿਆ ਭਾਤਖੰਡੇ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝੌਤਾ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ: ਰਾਗ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਥਾਟ ਵਿਚਕਾਰ ਫਿੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਥਾਟ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਰੱਖਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਰਾਗ ਹਿੰਡੋਲ, ਕਲਿਆਣ ਥਾਟ ਨੂੰ ਸੌਂਪਿਆ ਗਿਆ, ਸ ਗ ਮ ਧ  ਨੀ ਨੋਟਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮਾਰਵਾ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। [[ਰਾਗ ਜੈਜਾਵੰਤੀ|ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਵਿੱਚ]] ਸ਼ੁੱਧ ਨੀ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਨੀ (ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਗ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਸੰਸਕਰਣ ਵੀ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਟ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦਾ। ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਨੂੰ &quot;ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਵਿਚਾਰ ਦੁਆਰਾ, ਸੰਗੀਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ&quot; ਹੱਲ ਕੀਤਾ (ਉੱਪਰਲੇ ਨੋਟ 4 ਵਿੱਚ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰਮੇਸ਼ ਗੰਗੋਲੀ ਦਾ ਲੇਖ ਦੇਖੋ)।&lt;ref name=&quot;Gangolli&quot;&gt;{{Cite web |last=Ramesh Gangolli |date=1992-12-23 |title=Chatura Pandit : V.N.Bhatkhande |url=http://www.skepticfiles.org/en003/bhat_art.htm |access-date=2007-04-11}}&lt;/ref&gt;

ਨੋਟ ਕਰੋ ਕਿ ਥਾਟ ਰਾਗ ਦੀ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਬਣਤਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਗ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਗਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਦੀ ਪਕੜ ਹੈ ਜੋ ਰਾਗ ਦੇ ਗਾਇਨ ਦਾ ਚਲਾਨ ਜਾਂ ਤਰੀਕਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |date=2019-09-01 |title=What are Thaat and Pakad of ragas |url=https://musicwithaditi.com/what-are-thaat-and-pakad-of-ragas/ |access-date=2019-09-05 |website=Learn Hindustani Classical Music Online!! |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

== ਬੁਨਿਆਦੀ ਗੱਲਾਂ ==
ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਥਾਟ ਦਾ ਨਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਗ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਰੱਖਿਆ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗਾਂ 'ਤੇ ਥਾਟ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜਨਕ ਰਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |date=2019-09-01 |title=What are Thaat and Pakad of ragas |url=https://musicwithaditi.com/what-are-thaat-and-pakad-of-ragas/ |access-date=2019-09-05 |website=Learn Hindustani Classical Music Online!! |language=en-US}}&lt;/ref&gt; ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ, ਬਿਲਾਵਲੁ ਥਾਟ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਗ ਅਲਹਈਆ ਬਿਲਾਵੱਲ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਲਹਈਆ ਬਿਲਾਵਲੁ ਰਾਗ ਇਸ ਲਈ ਬਿਲਾਵਲੁ ਥਾਟ ਦਾ ਜਨਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਥਾਟ ਦੇ ਜਨਕ ਰਾਗ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਜਨਿਆ ਰਾਗ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। &lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;

ਥਾਟਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਉਚਾਈਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੇਠਲੀਆਂ ਪਿੱਚਾਂ ਜਿੰਵੇਂ ਕਿ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਨੂੰ ਛੋਟੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅੱਖਰਾਂ ਨਾਲ। ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਪਿੱਚ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਕੋਟ (ਭਾਵ ਮ') ਹੈ। ਉੱਪਰਲਾ ਅਸ਼ਟੈਵ ਤਿਰਛੀ ਹੈ।
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;&quot;
!ਥਾਟ 
!ਪ੍ਰਮੁਖ ਰਾਗ 
!ਸੁਰ 
!ਪਛਮੀ ਸੁਰ 
!Western
!ਕਰਨਾਟਕੀ 
!Distinguishing factor{{Sfn|GMO}}
|-
|ਬਿਲਾਵਲ 
|[[ਬਿਲਾਵਲ]]
|ਸ ਰੇ ਗ ਮ ਪ ਧ ਨੀ 
|C D E F G A B C
|Ionian
|29th, ਸੰਕਰਾਭਰਨਮ
|All Shuddha Svaras
|-
|ਕਲਿਆਣ
|[[ਯਮਨ ਰਾਗ|ਯਮਨ]]
(ਇਸ ਨੂੰ ਕਲਿਆਣ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)
|ਸ ਰੇ ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਧ ਨੀ 
|C D E F# G A B C
|Lydian
|65th, (Mecha) ਕਲਿਆਣੀ
|Teevra M
|-
|ਖਮਾਜ
|ਖਮਾਜ 
|ਸ ਰ ਗ ਮ ਪ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; 
|C D E F G A Bb C
|Mixolydian
|28th, ਹਰੀਕਮਭੋਜੀ
|Komal n
|-
|ਭੈਰਵ 
|[[ਭੈਰਵ (ਰਾਗ)|ਭੈਰਵ]]
|ਸ &lt;u&gt;ਰੇ&lt;/u&gt; ਗ ਮ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; 
|C Db E F G Ab B C
|Double Harmonic
|15th, ਮ੍ਯਾਮਾਲਾਗੋਵ੍ਲਾ
|Komal r, Komal d
|-
|ਕਾਫੀ 
|[[ਕਾਫੀ (ਰਾਗ)|ਕਾਫੀ]] 
|ਸ ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; 
|C D Eb F G A Bb C
|Dorian
|22nd, ਖਰਹਰਾਪ੍ਰਿਆ
|Komal n, Komal g
|-
|ਆਸਾਵਰੀ 
|[[ਆਸਾਵਰੀ]] 
|ਸ ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;
&lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; 
|C D Eb F G Ab Bb
|Aeolian
|20th,ਨਟਭੈਰਵੀ 
|Komal n, Komal g, Komal d
|-
|ਭੈਰਵੀ 
|[[ਰਾਗ ਭੈਰਵੀ|ਭੈਰਵੀ]] 
|ਸ &lt;u&gt;ਰੇ&lt;/u&gt; &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; 
|C Db Eb F G Ab Bb C
|Phrygian
|8th, ਹਨੁਮਾਤੋੜੀ
|Komal n, Komal g, Komal d, Komal r
|-
|ਪੂਰਵੀ
|ਪੂਰਵੀ
|ਸ &lt;u&gt;ਰੇ&lt;/u&gt; ਗ  ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਨੀ 
|C Db E F# G Ab B C
|Double Harmonic #4
|51st,ਕਾਮਾਵਰਧਨੀ
|Teevra M, Komal r, Komal d
|-
|ਮਾਰਵਾ 
|[[ਰਾਗ ਮਾਰਵਾ|ਮਾਰਵਾ]]
|ਸ &lt;u&gt;ਰੇ&lt;/u&gt; ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਧ ਨੀ 
|C Db E F# G A B C
|Lydian b2
|53rd, ਗਮਨ ਸ਼ਰਾਮਾ
|Teevra M, Komal r
|-
|ਤੋੜੀ 
|ਮੀਆਂ ਕਿ ਤੋੜੀ 
|ਸ &lt;u&gt;ਰੇ&lt;/u&gt; &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਨੀ 
|C Db Eb F# G Ab B C
|Phrygian #4 #7
|45th,
ਸ਼ੁਭਾਪੰਤੂਵਾਰਾਲੀ
|Teevra M, Komal r, Komal g, Komal d
|}

== ਰਾਗ ਜੋ ''ਥਾਟ'' ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ==
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਰਾਗ ਅਜਿਹੇ ਹਨ ਜੋ ''ਥਾਟ'' ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਕੁਝ ਰਾਗ ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ''ਥਾਟ'' ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹਨ:

1. Kirvani
2. Nat Bhairav
3. Charukeshi
4. Madhuvanti 
5. [[ਅਹੀਰ ਭੈਰਵ]]

== ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ==
ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੇ ਕੁਝ ਖਾਸ ਸਮੇਂ ਲਈ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [[ਨਾਰਦ ਮੁਨੀ|ਨਾਰਦ]] ਦੀ ''ਸੰਗੀਤਾ-ਮਕਰੰਦ'', ਜੋ ਕਿ 7ਵੀਂ ਅਤੇ 11ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲਿਖੀ ਗਈ ਸੀ, ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿਨ ਦੇ ਗਲਤ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਵਜਾਉਣ ਵਿਰੁੱਧ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। {{Sfn|Kaufmann|1968}}{{Page needed|date=August 2018}} ਭਾਤਖੰਡੇ ਨੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰਾਗ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਸਹੀ ਸਮੇਂ ਦਾ ਸਬੰਧ ਇਸਦੀ ਥਾਟ (ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਵਾਦੀ ) ਨਾਲ ਹੈ।

ਹਾਲਾਂਕਿ, [[ਨਈ ਵੈਗਯਾਨਿਕ ਪਧਤੀ]] ਦੇ ਲੇਖਕ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਕੋਈ ਮਹੱਤਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੁਆਰਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਵੇਲੇ ਜਾਂ ਸਿੱਖਣ ਜਾਂ ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, [[ਭਾਤਖੰਡੇ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸਤਰ]] ਵਿਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ]]</text>
      <sha1>0t2zgdm7hbdysl7jyne6ecu78wi342i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਐਨਜਿਨ ਅਲਟਾਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191198</id>
    <revision>
      <id>776188</id>
      <parentid>775479</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T11:32:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>156</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Engin_Altan.jpg|Engin_Altan.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Krd|Krd]] because: No permission since 27 November 2024.</comment>
      <origin>776188</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15732" sha1="6qw6kjxlp7cz53ou6t4wvvl9cbtykjv" xml:space="preserve">{{Infobox person
| name               = ਐਨਜਿਨ ਅਲਟਾਨ ਡੁਜ਼ਿਆਟਨ
| image              =
| image_size         = 
| caption            = 2019 ਵਿੱਚ ਐਨਜਿਨ ਅਲਟਨ ਡੁਜ਼ਿਆਟਨ
| other_names        = 
| birth_name         = 
| birth_date         = {{birth date and age|1979|7|26|df=y}}
| birth_place        = ਕਰਸ਼ੀਯਾਕਾ, ਇਜ਼ਮੀਰ, ਤੁਰਕੀ
| death_date         = 
| death_place        = 
| death_cause        = 
| education          = ਡੋਕੁਜ਼ ਈਲੁਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
| occupation         = {{hlist|ਅਭਿਨੇਤਾ|ਨਿਰਮਾਤਾ|ਟੀਵੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰ}}
| years_active       = 1997–ਮੌਜੂਦ
| known_for          = ''Diriliş: Ertuğrul'' (ਅਰਤੁਗ੍ਰੁਲ)
| height             = 
| spouse             = {{marriage|ਨੇਸਲੀਸ਼ਾਹ ਅਲਕੋਕਲਰ|2014}}
| children           = 2
| website            = {{URL|enginaltanduzyatan.com.tr}}
}}

'''ਐਨਜਿਨ ਅਲਟਾਨ''' ਜਾਂ '''ਇੰਜਨ ਅਲਟਨ ਡੂਜ਼ਿਆਟਨ''' ([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]] ਉਚਾਰਣ: '''Engin Altan Düzyatan;''' [[ਤੁਰਕੀ]] ਉਚਾਰਣ: '''æɲˈɟin aɫˈtan dyzjaˈtan'''; ਜਨਮ 26 ਜੁਲਾਈ 1979) ਇੱਕ ਤੁਰਕੀ ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ [[ਅਦਾਕਾਰ]] ਹੈ। ਕਰਸਿਯਾਕਾ, ਇਜ਼ਮੀਰ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ, ਡੁਜ਼ਯਾਤਨ ਨੇ ''ਰੁਹਸਾਰ'' (2001) ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਡੋਕੁਜ਼ ਆਇਲੁਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਥੀਏਟਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਤੁਰਕੀ ਵਿੱਚ ਫਿਲਮ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।

ਡੂਜ਼ਿਆਟਨ ਨੂੰ &quot;''ਦਿਰਿਲੀਸ: ਅਰਤੁਗਰੁਲ&quot;'' ਵਿੱਚ [[ਅਰਤੁਗ਼ਰੂਲ|ਅਰਤੁਗਰੁਲ ਬੇ]] ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Engin Altan Düzyatan'dan Diriliş Ertuğrul paylaşımı |url=https://m.yeniakit.com.tr/foto-galeri/engin-altan-duzyatandan-dirilis-ertugrul-paylasimi-20266 |website=Yeni Akit |language=tr}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title='Ertuğrul' stars Esra Bilgiç, Engin Altan fall prey to Pakistan's 'moral brigade' |url=https://www.thenews.com.pk/latest/657767-ertuğrul-stars-esra-bilgic-engin-altan-fall-prey-to-pakistans-moral-brigade |website=The News}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੂੰ 2021 ਤੋਂ ''ਦ ਮੁਸਲਿਮ 500'' ਦੁਆਰਾ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;The Muslim 500&quot;&gt;{{Cite web |title=Engin Altan Duzyatan |url=https://themuslim500.com/?s=D%C3%BCzyatan |access-date=6 October 2023 |publisher=[[The Muslim 500]]}}&lt;/ref&gt;

[[ਤਸਵੀਰ:Engin_Altan_Düzyatan_İzmir_01_(cropped)_01.jpg|thumb| 2013 ਵਿੱਚ ਡੁਜ਼ਿਆਟਨ]]

== ਫਿਲਮਗ੍ਰਾਫੀ ==

=== ਟੀਵੀ ਲੜੀਵਾਰ ===
{| class=&quot;sortable wikitable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Year
!Series
!Role
!Notes
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2001
|''Ruhsar''
|Barış
| rowspan=&quot;3&quot; |ਮਹਿਮਾਨ ਦਿੱਖ
|-
|''Bizim Otel''
|Altan
|-
|''Yeditepe İstanbul''
|
|-
|2002–2004
|''Koçum Benim''
|Orçun
|ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ
|-
| rowspan=&quot;5&quot; |2003
|''En Son Babalar Duyar''
|
| rowspan=&quot;4&quot; |ਮਹਿਮਾਨ ਦਿੱਖ
|-
|''Hürrem Sultan''
|Şehzade Bayezid
|-
|''Alacakaranlık''
|Doctor
|-
|''Kampüsistan''
|Levent
|-
|''Mühürlü Güller''
|Engin
|ਮਹਿਮਾਨ ਦਿੱਖ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2004
|''Azize''
|Efe
|ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ
|-
|''Sil Baştan''
|Cihan
| rowspan=&quot;2&quot; |ਮਹਿਮਾਨ ਦਿੱਖ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2005
|''Belalı Baldız''
|Vedat
|-
|''Kadın Her Zaman Haklıdır''
|Pekcan
| rowspan=&quot;2&quot; |ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2006
|''Kızlar Yurdu''
|Özgür
|-
|&lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwASw&quot;&gt;Sıla&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt;
|Journalist
| rowspan=&quot;2&quot; |ਮਹਿਮਾਨ ਦਿੱਖ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2007
|''Affedilmeyen''
|Orhan
|-
|''Sevgili Dünürüm''
|Murat Muhtar
| rowspan=&quot;4&quot; |ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2008
|''Dantel''
|Emre
|-
|''Cesaretin Var Mı Aşka?''
|Tamer
|-
|2009
|''Bir Bulut Olsam''
|Doctor Serdar Batur
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2010
|''Kapalıçarşı''
|Fırat
|ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ
|-
|''Şen Yuva''
|Himself
|ਮਹਿਮਾਨ ਦਿੱਖ
|-
|2012
|&lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwAVc&quot;&gt;Son&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt;
|Halil
| rowspan=&quot;3&quot; |ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ
|-
|2012–2013
|''Yol Ayrımı''
|Journalist, Murat
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2014
|''Cinayet''
|Yılmaz Seyhan
|-
|''Çırağan Baskını''
|Poldi/Mustafa
|ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ/ ਮਿੰਨੀ ਸੀਰੀਜ਼
|-
|2014–2019
|''Diriliş: Ertuğrul''
|Ertuğrul Bey
| rowspan=&quot;4&quot; |ਮੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ
|-
|2019
|''Kurşun''
|Prosecutor Orhan Atmaca
|-
|2021–2022
|''Barbaroslar: Akdeniz'in Kılıcı''
|Oruç Reis
|-
|2022–2023
|''Çöp Adam''
|Tamer Yılmaz
|-
|}

=== ਫਿਲਮਾਂ ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ਕੁੰਜੀ
| style=&quot;background:#FFFFCC;&quot; | {{Dagger}}
| ਉਹਨਾਂ ਫਿਲਮਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਅਜੇ ਤੱਕ ਰਿਲੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ
|}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Year
!Film
!Role
!Notes
!Ref.
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2005
|''Kalbin Zamanı''
|Genç Demir / Young Demir
|
|
|-
|''Beyza'nın Kadınları''
|Koray
|
|
|-
|2007
|''Cennet''
|Can
|ਸ਼ੁਰੁਆਤ 
|
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2010
|''New York'ta Beş Minare''
|Timur
|
|
|-
|''Bir Avuç Deniz''
|Mert Akbay
|
|
|-
|''Romantik Komedi''
|Cem Sezgin
|
|
|-
|2011
|''Anadolu Kartalları''
|Major Kemal Tanaçan
|
|
|-
|2012
|''Bu Son Olsun''
|Sinan
|
|
|-
| rowspan=&quot;2&quot; |2013
|''Romantik Komedi 2: Bekarlığa Veda''
|Cem Sezgin
|
|
|-
|''Bu İşte Bir Yalnızlık Var''
|Mehmet
|
|
|-
|2016
|''Ve Panayır Köyden Gider''
|Ali
|
|
|-
|2022
|''Babamın Kemanı''
|Mehmet Mahir
|
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Engin Altan's new film 'Babamın Kemanı' wins hearts |url=https://www.thenews.com.pk/latest/927486-engin-altans-new-film-babamın-kemanı-wins-hearts |access-date=2022-08-16 |website=www.thenews.com.pk |language=en}}&lt;/ref&gt;
|-
| style=&quot;background:#FFFFCC;&quot; | --
|''The Code'' {{Dagger}}
|ਅਨਾਊਸ ਕੀਤੀ 
|ਅਨਾਊਸ ਕੀਤੀ 
|&lt;ref&gt;{{Cite web |title=THE CODE Movie {{!}} Engin Altan {{!}} New Film » Historic Series |url=http://historic-series.seraikigeet.com/aiovg_videos/the-code-movie-engin-altan-new-film/ |access-date=2022-08-16 |website=Historic Series |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=The Code |url=https://www.imdb.com/title/tt20117900/?ref_=filmo_li_i |type=Action, Adventure, Crime |access-date=2022-08-16}}&lt;/ref&gt;
|}

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀਆਂ ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size: 95%;&quot;
!Year
!Award Ceremony
!Category
!Project
!Conclusion
|-
|2010
|Elle Style Awards (Turkey)
|Best Actor
|ਆਪ
|ਨਾਮਜ਼ਦ 
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2012
|Elle Style Awards (Turkey)
|Best Actor
|&lt;nowiki&gt;&lt;i id=&quot;mwAog&quot;&gt;Son&lt;/i&gt;&lt;/nowiki&gt;
|ਨਾਮਜ਼ਦ 
|-
|Karsiyaka of the Year awards
|Best Actor of Turkey&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Deniz Sipahi was awarded the Karşıyakalı of the Year award |url=https://www.hurriyet.com.tr/ege/deniz-sipahiye-yilin-karsiyakalisi-odulu-20598008 |website=Hurriyet}}&lt;/ref&gt;
|ਆਪ
|ਜੇਤੂ
|-
|Los Angeles Movie Awards
|Best Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Engin Altan Düzyatan Wins Los Angeles Movie Awards for A Handful of Seas |url=https://www.reytingler.biz/Engin-Altan-Duzyatan,-Bir-Avuc-Deniz-Filmiyle-Los-Angeles-Movie-Awards-Odulu-Kazandi-872-h.html |website=Reytingler biz |access-date=2024-11-30 |archive-date=2023-04-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230402062839/https://www.reytingler.biz/Engin-Altan-Duzyatan,-Bir-Avuc-Deniz-Filmiyle-Los-Angeles-Movie-Awards-Odulu-Kazandi-872-h.html |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
|[[A Handful of Sea]]
|ਜੇਤੂ
|-
| rowspan=&quot;4&quot; |2015
|6th Quality Of Magazine Awards
|Best Quality Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Quality of magazine 6. yıl ödül töreni; En Quality Erkek Oyuncu: Engin Altan Düzyatan |url=https://youtube.com/ude4Ax_oywY |website=YouTube }}{{ਮੁਰਦਾ ਕੜੀ|date=ਦਸੰਬਰ 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;29&quot; |Resurrection: Ertugrul
|ਜੇਤੂ
|-
|Gazi University Awards
|Best Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Diriliş Ertuğrul&quot; dizisi oyuncuları Gazi Üniversitesi'nde |url=https://anadoluimages.com/p/dirilis-ertugrul-dizisi-oyunculari-gazi-universitesinde/8265314 |website=Anadolu Agency}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|Turquoise Butterfly Awards
|Actor of the Year&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Turkuaz Kelebek Ödülleri Sahiplerini Buldu |url=https://www.gtu.edu.tr/icerik/8/3381/display.aspx |website=Gebze teknik üniversitesi}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|Cinema Here Festival
|Young Actor Award&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Sinema Burada Festivali başladı |url=https://www.ntv.com.tr/sanat/sinema-burada-festivali-basladi,PxEIsi5hqUyKX9KMaEhYEA |website=NTV}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
| rowspan=&quot;15&quot; |2016
|23rd ITU EMOS Success Awards
|The Most Successful Male Series Actor of the Year
|ਨਾਮਜ਼ਦ 
|-
|INTERNETHABER (The Best)
|Best Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |date=25 November 2016 |title=Another award for Diriliş Ertuğrul, here is the best actor |url=https://www.internethaber.com/dirilis-ertugrula-bir-odul-daha-iste-en-iyi-erkek-oyuncu-foto-galerisi-1733950.htm |website=Internet Haber}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|Golden Sebilj Awards
|Actor of the Year
|ਜੇਤੂ
|-
|Internet Media Awards
|Best Turkish Drama Actor of the Year
|ਜੇਤੂ
|-
|16th Magazinci.com Internet Media
|Male Series Actor of the Year&lt;ref&gt;{{Cite web |title=MAGAZİNCİ.COM ÖDÜLLERİ SAHİPLERİNİ BULDU |url=http://www.magazinci.com/icerikler/magazin/magazinci-com-odulleri-sahiplerini-buldu_53217.html |website=Magazinci}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|Footed Newspaper TV Stars Awards
|Best Actor in a Period Series
|ਜੇਤੂ
|-
|2nd Turkey Youth Awards
|Best Actor in a TV Series
|ਜੇਤੂ
|-
|7th KTU Media Awards
|Most Admired Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=KTU Awards |url=https://m.facebook.com/Dirilisdizisi/photos/a.475853219225032/798455103631507/?type=3&amp;sfnsn=scwspmo&amp;mibextid=6aamW6 |website=Facebook}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|11th Makinistanbul Media, Art and Sports Awards
|Best Actor in a TV Series&lt;ref&gt;{{Cite web |title=11. Makinistanbul Medya, Sanat ve Spor Ödülleri, önceki akşam sahiplerini buldu |url=https://m.haberturk.com/magazin/fiskos/haber/1218825-bogazici-acapella-sahne-performansiyla-renk-katti |website=Haber Turk}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|Aegean University 5th Media Awards
|Best Actor in a TV Series
|ਜੇਤੂ
|-
|4th Mimar Sinan Fine Arts High School Awards
|Most Successful Actor of the Year&lt;ref&gt;{{Cite web |title=MIMAR SINAN FINE ARTS HIGH SCHOOL AWARD CEREMONY TURNED INTO STARS |url=https://www.magazinci.com/icerikler/magazin/mimar-sinan-guzel-sanatlar-lisesi-odul-toreni-yildizlar-gecidine-donustu_52587.html |website=Magazinci.com}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|3rd Mersin Golden Palm Awards
|Male Series Actor of the Year
|ਜੇਤੂ
|-
|12th Snow Film Festival Awards
|Best Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Erzurum'da Diriliş Ertuğrul izdihamı |url=https://www.magazinmax.com/haber/erzurumda-dirilis-ertugrul-izdihami |website=Magazin Max}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|43rd Pantene Golden Butterfly Awards
|The best actor
|ਜੇਤੂ
|-
|Turkey Golden Palm Award
|Best Actor of The Year
|ਜੇਤੂ
|-
| rowspan=&quot;7&quot; |2017
|5th Bilkent TV Awards
|Best Drama Actor
|ਜੇਤੂ
|-
|Green Look Short Awards
|Honorable Mention Award&lt;ref&gt;{{Cite web |title=AWARD CEREMONY OF &quot;GREEN LOOK SHORT FILM COMPETITION |url=https://www.kayserihaber.com.tr/haber/yesil-bakis-kisa-film-yarismasinin-odul-toreni-26098.html?m=1 |website=Kayseri haber}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|Media Oscar Awards
|Best Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Engin Altan Düzyatan Won Media Oscars |url=https://anadoluimages.com/p/medya-oscarlari-odul-toreni/11983623 |website=Anadolu Agency}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|Radio Academy Awards
|Special Award&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Engin Altan Düzyatan Best actor of turkey |url=https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/radyo-dunyasinin-en-iyileri-odullendirildi-40362358 |website=Hurriyet}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|1st Muzikonair Awards
|Best Actor in a TV Series
|ਨਾਮਜ਼ਦ 
|-
|13th Communication Awards
|Best Actor of The Year&lt;ref&gt;{{Cite web |title=13th Communication Awards Find Their Owners! |url=https://www.aydin.edu.tr/haberler/Pages/13-iletisim-odulleri.aspx |website=İstanbul Aydın üniversitesi}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|3rd Golden Baklava Film Festival Awards
|Special Award&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Altın Baklava Film Festivali ödülleri verildi |url=https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/gaziantep/altin-baklava-film-festivali-odulleri-verildi-40447849 |website=Hurriyet}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2018
|Turkey Golden Palm Awards
|Best TV Series Actor
|ਨਾਮਜ਼ਦ 
|-
|Istanbul Kültür University (İKÜ) Career Honorary Awards
|Most Favorite Male TV Series Actor of the Year&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Engin Altan Düzyatan Best actor of turkey |url=https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/iku-kariyer-onursal-odulleri-39-dalda-sahipleri-40818807 |website=Hurriyet}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|16th Stars of the Year Award
|Special Award&lt;ref&gt;{{Cite web |title=2017'nin en beğenilen iş adamı Aydın Doğan, en beğenilen iş kadını Arzuhan Doğan Yalçındağ oldu |url=https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/istanbul/2017nin-en-begenilen-is-adami-aydin-dogan-en-40708063 |website=Hurriyet}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
| rowspan=&quot;3&quot; |2019
|Pantene Golden Butterfly Awards
|Best Male Presenter
|3'te 3 Tarih
|ਨਾਮਜ਼ਦ 
|-
|Distinctive International Arab Festivals Awards (DIAFA)
|Best International Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The Most Prestigious Award in the Middle East goes to Engin Altan Düzyatan |url=https://www.klassmagazin.com/ortadogunun-en-prestijli-odulu-engin-altan-duzyatana#:~:text=Engin%20Altan%20D%C3%BCzyatan%2C%20Dubai%20Atlantis,International%20Actor%20)%E2%80%9D%20%C3%B6d%C3%BCl%C3%BCn%C3%BC%20kazand%C4%B1. |website=Klass}}&lt;/ref&gt;
| rowspan=&quot;4&quot; |Resurrection: Ertugrul
|ਜੇਤੂ
|-
|Tax Inspectors Association Achievement Awards
|The Most Successful Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Vergi Müfettişleri ödül dağıttı |url=https://www.hukukihaber.net/vergi-mufettisleri-odul-dagitti/amp |website=Hukuki Haber}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|2020
|Indian Television Academy Awards (ITA)
|Best International Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title='Ertugrul' star Engin Altan receives Indian Television Academy award as Best International Actor |url=https://www.geo.tv/latest/338326-ertugrul-star-engin-altan-receives-indian-television-academy-award |website=Geo News}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|-
|2022
|SleekAsian British Awards
|Best Actor&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Turkish actor Engin Altan Duzyatan wins 'best actor' award in UK |url=https://www.aa.com.tr/en/culture/turkish-actor-engin-altan-duzyatan-wins-best-actor-award-in-uk/2541470 |website=Anadolu Agency}}&lt;/ref&gt;
|ਜੇਤੂ
|}

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1979]]</text>
      <sha1>6qw6kjxlp7cz53ou6t4wvvl9cbtykjv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਬਰਟ ਕਲੇਗੋਰਨ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191413</id>
    <revision>
      <id>776104</id>
      <parentid>776019</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T01:28:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776104</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6542" sha1="fiz7z2qy7f5qqvsvvrt84f14oedo7oy" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Portrait_of_Doctor_Robert_Cleghorn_(by_Sir_Henry_Raeburn).jpg|thumb| ਪ੍ਰੋ ਰਾਬਰਟ ਕਲੇਘੌਰਨ]]
[[ਤਸਵੀਰ:The_grave_of_Rev_Robert_Cleghorn,_Craigton_Cemetery.jpg|thumb| ਰੇਵ ਰੌਬਰਟ ਕਲੇਘੌਰਨ ਦੀ ਕਬਰ, ਕ੍ਰੈਗਟਨ ਕਬਰਸਤਾਨ]]

'''ਰੌਬਰਟ ਕਲੇਘੌਰਨ''' (1755 – 18 ਜੂਨ 1821) ਇੱਕ ਸਕਾਟਿਸ਼ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਫਾਰਮਾਕੋਲੋਜਿਸਟ ਸੀ।

==ਜੀਵਨ==
ਉਸਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਜਨਮ 1755 ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਹੋਇਆ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;gla&quot;&gt;{{cite web|url=http://special.lib.gla.ac.uk/manuscripts/search/results_n.cfm?NID=9819&amp;RID=&amp;Y1=&amp;Y2=&amp;M=001|website=special.lib.gla.ac.uk|title=University of Glasgow :: Manuscripts Catalogue :: Material relating to Robert Cleghorn|accessdate=1 July 2018}}&lt;/ref&gt; ਉਸਨੇ 1783 ਵਿੱਚ ਐਮਡੀ ਨਾਲ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕੀਤੀ, ਐਡਿਨਬਰਗ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਵਾਈ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਹ 1785 ਤੋਂ [[ਗਲਾਸਗੋ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜੀਪੀ ਵਜੋਂ ਆਮ ਡਾਕਟਰੀ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਫਿਰ 1788 ਵਿੱਚ ਦਵਾਈ ਬਾਰੇ ਲੈਕਚਰ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਫਿਰ 1791 ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲੈਕਚਰ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 1818 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਗਲਾਸਗੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕੈਮਿਸਟਰੀ ਅਤੇ ਮੈਟੀਰੀਆ ਮੈਡੀਕਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਇੱਕ ਭੂਮਿਕਾ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.royalsoced.org.uk/cms/files/fellows/biographical_index/fells_indexp1.pdf|title=Former Fellows of The Royal Society of Edinburgh 1783 – 2002|page=189|publisher=Royal Society of Edinburgh|accessdate=1 July 2018|archive-date=24 ਜਨਵਰੀ 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130124115814/http://www.royalsoced.org.uk/cms/files/fellows/biographical_index/fells_indexp1.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਹ ਟਰੋਂਗੇਟ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਸਪ੍ਰੂਏਲਜ਼ ਲੈਂਡ ਵਿਖੇ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;Jones Directory of Glasgow Addresses 1787&lt;/ref&gt;

ਇੱਕ ਡਾਕਟਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਨੇ ਗਾਰਟਨਵੇਲ ਵਿਖੇ ਗਲਾਸਗੋ ਰਾਇਲ ਅਸਾਇਲਮ, ਅਤੇ ਗਲਾਸਗੋ ਰਾਇਲ ਇਨਫਰਮਰੀ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਓਲਡ ਟਾਊਨ ਹਸਪਤਾਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Robert Cleghorn |date=2023-06-27 |url=https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Cleghorn#cite_note-4 |work=Wikipedia |language=en |access-date=2024-12-07}}&lt;/ref&gt; ਗਾਰਟਨਵੇਲ ਵਿਖੇ ਉਸਦੀ ਸਥਿਤੀ ਡਾ. ਜੌਨ ਬਾਲਮਨੋ ਦੁਆਰਾ ਭਰੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;Physicians and Surgeons in Glasgow, 1599–1858, Fiona MacDonald&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.theglasgowstory.com/image/?inum=TGSJ00028|title = TheGlasgowStory: John Balmanno}}&lt;/ref&gt;

ਉਹ 1790 ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਫ਼ ਏਡਿਨਬਰਗ ਦਾ ਇੱਕ ਫੈਲੋ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਕ ਐਂਡਰਿਊ ਡੈਲਜ਼ੈਲ, ਡੁਗਲਡ ਸਟੀਵਰਟ ਅਤੇ ਜੇਮਸ ਗ੍ਰੈਗਰੀ ਸਨ।

18 ਜੂਨ 1821 ਨੂੰ ਰੁਦਰਗਲੇਨ ਨੇੜੇ ਸ਼ਾਫੀਲਡ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।&lt;ref&gt;The History of Rutherglen and East Kilbride, David Ure.&lt;/ref&gt;

ਉਸਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬਲੈਕਫ੍ਰਾਈਅਰਜ਼ ਚਰਚਯਾਰਡ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ 1875 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਚਰਚਯਾਰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੇਲਵੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਲਿਜਾਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੂੰ ਕ੍ਰੈਗਟਨ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੀਕ ਥਾਮਸਨ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਜੌਨ ਮੌਸਮੈਨ ਦੁਆਰਾ ਮੂਰਤੀ ਵਾਲੇ ਸਮਾਰਕ ਦੇ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ।&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.glasgow.gov.uk/CHttpHandler.ashx?id=33048&amp;p=0|title=Craigton Cemetery Heritage Trail|accessdate=1 July 2018|archive-date=15 ਫ਼ਰਵਰੀ 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180215204202/https://www.glasgow.gov.uk/CHttpHandler.ashx?id=33048&amp;p=0|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ਦੱਖਣ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਦੂਜੀ ਕਤਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਕੋਨੇ ਦੇ ਕੋਲ ਕਬਰਾਂ ਹਨ।

==ਪਰਿਵਾਰ==
ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਮਾਰਗਰੇਟ ਥੌਮਸਨ (1752-1791) ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਸੀ, ਹੈਲਨ ਕਲੇਘੌਰਨ (1790-1853)

==ਨੋਟ ਦੀਆਂ ਸਥਿਤੀਆਂ==
*'' ਰਾਇਲ ਕਾਲਜ ਆਫ਼ ਫਿਜ਼ੀਸ਼ੀਅਨਜ਼ ਐਂਡ ਸਰਜਨਸ ਆਫ਼ ਗਲਾਸਗੋ 1788-1791 ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ

*'' 1781 ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਮੈਡੀਕਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਆਨਰੇਰੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ 1783 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਧਾਨ।

*'' ਗਲਾਸਗੋ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ

*'' ਸੋਸਾਇਟੀ ਆਫ਼ ਐਂਟੀਕੁਏਰੀਜ਼ (ਸਕਾਟਲੈਂਡ) ਦੇ ਫੈਲੋ

==ਕਲਾਤਮਕ ਮਾਨਤਾ==
ਉਸਨੂੰ ਸਰ ਹੈਨਰੀ ਰੇਬਰਨ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;Illustrated Catalogue of the Exhibition of Portraits in the New Galleries of Art in Corporation Buildings&lt;/ref&gt;

==ਹਵਾਲੇ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1755]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੌਤ 1821]]</text>
      <sha1>fiz7z2qy7f5qqvsvvrt84f14oedo7oy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਧੁਰੰਜਨੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191416</id>
    <revision>
      <id>776183</id>
      <parentid>775773</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:44:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ]] ਨੂੰ [[ਮਧੁਰੰਜਨੀ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>775773</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8747" sha1="i2na1ngbahs9kjfsvvak7gsxbi8rvcy" xml:space="preserve">

ਸ ਲੇਖ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗ ਹੈ।

ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ''' ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

'''ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ''' '''ਦਾ ਪਰਿਚੈ :-'''

'''ਰਾਗ-ਮਧੁਰੰਜਨੀ'''

'''ਥਾਟ- ਕਾਫੀ'''

'''ਸਮਾਂ-ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ'''

'''ਸੁਰ -ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਅਤੇ ਧੈਵਤ(ਧ) ਵਰਜਿਤ'''

'''ਜਾਤੀ-ਔਡਵ-ਔਡਵ'''  

'''ਆਰੋਹ- ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ''' 

'''ਅਵਰੋਹ-ਸੰ ਨੀ ਪ ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ''' 

'''ਵਾਦੀ ਸੁਰ-ਪੰਚਮ (ਪ)'''

'''ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ- ਸ਼ਡਜ (ਸ)'''

'''ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਰਾਗ-ਸਰੋਤਸ੍ਵਿਨੀ''' 

'''ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ - ਪਟਦੀਪ,ਗੌਰੀਮਨੋਹਰੀ,ਉਦੈਰਵਿਚਨ੍ਦ੍ਰਿਕਾ,ਮਧੁਵੰਤੀ'''

'''ਮਧੁਰੰਜਨੀ''' (ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਜਾਂ '''ਮਧੂ ਰੰਜਨੀ''', [[ਕਾਫੀ (ਥਾਟ)|ਕਾਫੀ ਥਾਟ]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ]] [[ਰਾਗ]] ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |title=Raag : Madhuranjani {{!}} sangtar.com |url=https://www.sangtar.com/2009/10/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=www.sangtar.com}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਇੱਕ '''ਔਡਵ-ਔਡਵ''' ਜਾਤੀ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ, (ਮਤਲਬ ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ)। ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗ ਸ਼੍ਰੋਤਾਸਵਿਨੀ ਜਾਂ ਉਦਯਾਰਾਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Equivalent Ragas in Hindustani and Carnatic Music {{!}} PDF {{!}} Classical And Art Music Traditions {{!}} Sikhism |url=https://www.scribd.com/document/408390652/Equivalent-Ragas-in-Hindustani-and-Carnatic-Music |access-date=2024-11-22 |website=Scribd |language=en}}&lt;/ref&gt; ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਉਦੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਮਲ ਨੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ੁੱਧ ਨੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾ [[ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ]] ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ [[ਪਟਦੀਪ|ਰਾਗ ਪਟਦੀਪ]] ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ ਜੇਕਰ ਧੈਵਤ (ਧ) ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਗ ਸਰੋਤਾਸਵਿਨੀ ਤੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਸਵਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਮੇਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਾਫੀ ਦਾ ਨੀ ਕੋਮਲ ਵੀ ਜੋਡ਼ਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |title=Madhuranjani {{!}} SgmPNS {{!}} Hindustani Raga Index {{!}} 365+ Ragas |url=https://ragajunglism.org/ragas/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=—Rāga Junglism— |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=Screenshot of Raag Madhuranjani |url=https://archive.org/details/screenshot-raag-madhuranjani |access-date=2024-11-22}}&lt;/ref&gt;

== ਥਿਊਰੀ ==
'''&lt;big&gt;ਆਰੋਹ- ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ&lt;/big&gt;''' 
'''&lt;big&gt;ਅਵਰੋਹ-ਸੰ ਨੀ ਪ ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ&lt;/big&gt;''' 


'''&lt;big&gt;ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ&lt;/big&gt;'''
 '''&lt;big&gt;ਧਾਰਨਾਵਾਂ&lt;/big&gt;'''

 '''&lt;big&gt;ਸ਼ਰੁਤੀ*ਸੁਰ*ਰਾਗ*ਤਾਲ*ਘਰਾਣਾ*ਸਾਜ਼ 
 
 ਸ਼ੈਲੀਆਂ&lt;/big&gt;'''

 '''&lt;big&gt;ਧਰੁਪਦ*ਧਮਰ*ਖਿਆਲ*ਤਰਾਨਾ*ਠੁਮਰੀ*&lt;/big&gt;'''

 '''&lt;big&gt;ਦਾਦਰਾ*ਕੱਵਾਲੀ*ਗ਼ਜ਼ਲ
 
 ਥਾਟ&lt;/big&gt;'''

 '''&lt;big&gt;ਬਿਲਾਵਲ*ਖਮਾਜ*ਕਾਫੀ*ਆਸਵਾਰੀ*ਭੈਰਵ*
 ਭੈਰਵੀ*ਤੋੜੀ*ਪੂਰਵੀ*ਮਾਰਵਾ*ਕਲਿਆਣ&lt;/big&gt;'''
'''ਰਾਗ ਮਧੂਰੰਜਨੀ ਦੇ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ''' 

* '''ਆਰੋਹ- ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ''' 
* '''ਅਵਰੋਹ-ਸੰ ਨੀ ਪ ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ'''

'''ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਗੰਧਾਰ(ਗ) ਕੋਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ'''। ਇਹ ਇੱਕ ਔਡਵ-ਔਡਵ ਜਾਤੀ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਉਦੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਰਾਗ ਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ੁੱਧ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |title=Madhuranjani {{!}} SgmPNS {{!}} Hindustani Raga Index {{!}} 365+ Ragas |url=https://ragajunglism.org/ragas/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=—Rāga Junglism— |language=en-US}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://ragajunglism.org/ragas/madhuranjani/ &quot;Madhuranjani | SgmPNS | Hindustani Raga Index | 365+ Ragas&quot;]. ''—Rāga Junglism—''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;22 November&lt;/span&gt; 2024&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗ ਸ਼੍ਰੋਤਾਸਵਿਨੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇਸ ਰਾਗ ਲਈ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗ  [[ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ]] ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |title=Raag : Madhuranjani {{!}} sangtar.com |url=https://www.sangtar.com/2009/10/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=www.sangtar.com}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.sangtar.com/2009/10/madhuranjani/ &quot;Raag : Madhuranjani | sangtar.com&quot;]. ''www.sangtar.com''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;22 November&lt;/span&gt; 2024&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ===

* '''ਵਾਦੀ -ਪੰਚਮ (ਪ)'''
* '''ਸੰਵਾਦੀ -ਸ਼ਡਜ (ਸ)'''

=== ਪਕੜ ਜਾਂ ਚਲਣ ===

* '''ਪਕੜ ਜਾਂ [[ਰਾਗ|ਚਲਣ-]] ਨੀ ਸੰ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt;,ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸੰ ਨੀ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ ਪ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸੰ ਸੰ''' 

== ਰਾਗ ਮਧੂਰੰਜਨੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ- ==
ਬੰਦਿਸ਼ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਅਤੇ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁੱਝ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ:-

* ਪੰਡਿਤ. ਜਿਤੇਂਦਰ ਅਭਿਸ਼ੇਕੀ ਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ 
* ਪੰਡਿਤ. ਸ਼ਰਦ ਸੁਤਾਓਨੇ ਮਧਲਿਆਲੇ ਏਕਤਾਲ ਬੰਦੀਸ਼ 
* ਸਾਵਨੀ ਸ਼ੰਦੇ ਧਰੁਥ ਤੀਨ ਤਾਲ 'ਚ ਬੰਦਿਸ਼ 
* ਪੰਡਿਤ. ਉਸਤਾਦ ਰਸ਼ੀਦ ਖਾਨ 

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]
* ਰਾਗ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>i2na1ngbahs9kjfsvvak7gsxbi8rvcy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776185</id>
      <parentid>776183</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:45:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776185</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8424" sha1="lwyncyo44geblepeuq0omz8t71zydm8" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
'''ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ''' '''ਦਾ ਪਰਿਚੈ :-'''

'''ਰਾਗ-ਮਧੁਰੰਜਨੀ'''

'''ਥਾਟ- ਕਾਫੀ'''

'''ਸਮਾਂ-ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ'''

'''ਸੁਰ -ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਅਤੇ ਧੈਵਤ(ਧ) ਵਰਜਿਤ'''

'''ਜਾਤੀ-ਔਡਵ-ਔਡਵ'''  

'''ਆਰੋਹ- ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ''' 

'''ਅਵਰੋਹ-ਸੰ ਨੀ ਪ ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ''' 

'''ਵਾਦੀ ਸੁਰ-ਪੰਚਮ (ਪ)'''

'''ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ- ਸ਼ਡਜ (ਸ)'''

'''ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਰਾਗ-ਸਰੋਤਸ੍ਵਿਨੀ''' 

'''ਮਿਲਦੇ-ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ - ਪਟਦੀਪ,ਗੌਰੀਮਨੋਹਰੀ,ਉਦੈਰਵਿਚਨ੍ਦ੍ਰਿਕਾ,ਮਧੁਵੰਤੀ'''

'''ਮਧੁਰੰਜਨੀ''' (ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਜਾਂ '''ਮਧੂ ਰੰਜਨੀ''', [[ਕਾਫੀ (ਥਾਟ)|ਕਾਫੀ ਥਾਟ]] ਦਾ ਇੱਕ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ]] [[ਰਾਗ]] ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |title=Raag : Madhuranjani {{!}} sangtar.com |url=https://www.sangtar.com/2009/10/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=www.sangtar.com}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਇੱਕ '''ਔਡਵ-ਔਡਵ''' ਜਾਤੀ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ, (ਮਤਲਬ ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ)। ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗ ਸ਼੍ਰੋਤਾਸਵਿਨੀ ਜਾਂ ਉਦਯਾਰਾਵਿਚੰਦਰਿਕਾ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Equivalent Ragas in Hindustani and Carnatic Music {{!}} PDF {{!}} Classical And Art Music Traditions {{!}} Sikhism |url=https://www.scribd.com/document/408390652/Equivalent-Ragas-in-Hindustani-and-Carnatic-Music |access-date=2024-11-22 |website=Scribd |language=en}}&lt;/ref&gt; ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਉਦੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਮਲ ਨੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ੁੱਧ ਨੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਗ ਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾ [[ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ]] ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ [[ਪਟਦੀਪ|ਰਾਗ ਪਟਦੀਪ]] ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ ਜੇਕਰ ਧੈਵਤ (ਧ) ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਗ ਸਰੋਤਾਸਵਿਨੀ ਤੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਸਵਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੁਮੇਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕਾਫੀ ਦਾ ਨੀ ਕੋਮਲ ਵੀ ਜੋਡ਼ਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |title=Madhuranjani {{!}} SgmPNS {{!}} Hindustani Raga Index {{!}} 365+ Ragas |url=https://ragajunglism.org/ragas/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=—Rāga Junglism— |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=Screenshot of Raag Madhuranjani |url=https://archive.org/details/screenshot-raag-madhuranjani |access-date=2024-11-22}}&lt;/ref&gt;

== ਥਿਊਰੀ ==
'''&lt;big&gt;ਆਰੋਹ- ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ&lt;/big&gt;''' 
'''&lt;big&gt;ਅਵਰੋਹ-ਸੰ ਨੀ ਪ ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ&lt;/big&gt;''' 
 
'''&lt;big&gt;ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ&lt;/big&gt;'''
'''&lt;big&gt;ਧਾਰਨਾਵਾਂ&lt;/big&gt;'''

'''&lt;big&gt;ਸ਼ਰੁਤੀ*ਸੁਰ*ਰਾਗ*ਤਾਲ*ਘਰਾਣਾ*ਸਾਜ਼ 
 
ਸ਼ੈਲੀਆਂ&lt;/big&gt;'''

'''&lt;big&gt;ਧਰੁਪਦ*ਧਮਰ*ਖਿਆਲ*ਤਰਾਨਾ*ਠੁਮਰੀ*&lt;/big&gt;'''

'''&lt;big&gt;ਦਾਦਰਾ*ਕੱਵਾਲੀ*ਗ਼ਜ਼ਲ
 
ਥਾਟ&lt;/big&gt;'''

'''&lt;big&gt;ਬਿਲਾਵਲ*ਖਮਾਜ*ਕਾਫੀ*ਆਸਵਾਰੀ*ਭੈਰਵ*
ਭੈਰਵੀ*ਤੋੜੀ*ਪੂਰਵੀ*ਮਾਰਵਾ*ਕਲਿਆਣ&lt;/big&gt;'''
'''ਰਾਗ ਮਧੂਰੰਜਨੀ ਦੇ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ''' 

* '''ਆਰੋਹ- ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ''' 
* '''ਅਵਰੋਹ-ਸੰ ਨੀ ਪ ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ'''

'''ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਗੰਧਾਰ(ਗ) ਕੋਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ'''। ਇਹ ਇੱਕ ਔਡਵ-ਔਡਵ ਜਾਤੀ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਉਦੋਂ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਰਾਗ ਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਕੋਮਲ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ੁੱਧ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web |title=Madhuranjani {{!}} SgmPNS {{!}} Hindustani Raga Index {{!}} 365+ Ragas |url=https://ragajunglism.org/ragas/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=—Rāga Junglism— |language=en-US}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://ragajunglism.org/ragas/madhuranjani/ &quot;Madhuranjani | SgmPNS | Hindustani Raga Index | 365+ Ragas&quot;]. ''—Rāga Junglism—''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;22 November&lt;/span&gt; 2024&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗ ਸ਼੍ਰੋਤਾਸਵਿਨੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇਸ ਰਾਗ ਲਈ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਾਗ  [[ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ]] ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਹਿਰ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ &lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web |title=Raag : Madhuranjani {{!}} sangtar.com |url=https://www.sangtar.com/2009/10/madhuranjani/ |access-date=2024-11-22 |website=www.sangtar.com}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.sangtar.com/2009/10/madhuranjani/ &quot;Raag : Madhuranjani | sangtar.com&quot;]. ''www.sangtar.com''&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;22 November&lt;/span&gt; 2024&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

=== ਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸੰਵਾਦੀ ===

* '''ਵਾਦੀ -ਪੰਚਮ (ਪ)'''
* '''ਸੰਵਾਦੀ -ਸ਼ਡਜ (ਸ)'''

=== ਪਕੜ ਜਾਂ ਚਲਣ ===

* '''ਪਕੜ ਜਾਂ [[ਰਾਗ|ਚਲਣ-]] ਨੀ ਸੰ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt;,ਮ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸੰ ਨੀ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ ਪ ਨੀ ਸੰ ਪ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸੰ ਸੰ''' 

== ਰਾਗ ਮਧੂਰੰਜਨੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ- ==
ਬੰਦਿਸ਼ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਅਤੇ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁੱਝ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ:-

* ਪੰਡਿਤ. ਜਿਤੇਂਦਰ ਅਭਿਸ਼ੇਕੀ ਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ 
* ਪੰਡਿਤ. ਸ਼ਰਦ ਸੁਤਾਓਨੇ ਮਧਲਿਆਲੇ ਏਕਤਾਲ ਬੰਦੀਸ਼ 
* ਸਾਵਨੀ ਸ਼ੰਦੇ ਧਰੁਥ ਤੀਨ ਤਾਲ 'ਚ ਬੰਦਿਸ਼ 
* ਪੰਡਿਤ. ਉਸਤਾਦ ਰਸ਼ੀਦ ਖਾਨ 

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>lwyncyo44geblepeuq0omz8t71zydm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਠੇਕਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191417</id>
    <revision>
      <id>776182</id>
      <parentid>775774</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:44:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776182</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1571" sha1="nxwicpz1i5eqimdj1mjuctnz1d3qqz8" xml:space="preserve">{{Indian classical music}}

'''ਠੇਕਾ''' ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ &quot;ਸਮਰਥਨ।{{Sfn|Caudhurī|2000}} ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਲਾਸੀਕਲ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਤਾਲ (ਬੀਟ) ਅਤੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਤਾਲ ਦਾ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਚੱਕਰ (ਤਾਲ) ਸਥਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।{{Sfn|Caudhurī|2000}} ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦਾਦਰਾ ਤਾਲ ਦਾ ਠੇਕਾ- &quot;ਧਾ ਧੀ ਨਾ/ਤਾ ਤੀ ਨਾ&quot; ਹੈ,ਕੇਹਰਵਾ ਤਾਲ ਦਾ ਠੇਕਾ- &quot;ਧਾ ਗੇ ਨਾ ਤੀ,ਨਾ ਕੇ ਧਿ ਨਾ&quot;

ਠੇਕਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਾਲ ਦਾ ਮੂਲ ਤਾਲ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਹੈ।{{Sfn|Te Nijenhuis|1974}} ਇਹ ਇੱਕ ਨਿਯਮ'ਚ ਦੁਹਰਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪੈਟਰਨ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਸਮੀਕਰਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਚੱਕਰ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਠੇਕਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ''[[ਤਬਲਾ]]'' ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਢੋਲ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।{{Sfn|Randel|2003}}{{Sfn|Jairazbhoy|1995}}{{Sfn|Nettl et al.|1998}}

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==
* [[ਰਾਗ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ]]</text>
      <sha1>nxwicpz1i5eqimdj1mjuctnz1d3qqz8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੱਲਾਮਹਾਦੇਵੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191418</id>
    <revision>
      <id>776180</id>
      <parentid>775779</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:43:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776180</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2455" sha1="9a61nx1hvsjtgt3p0h0johk5ea4wpcq" xml:space="preserve">'''ਬੱਲਾਮਹਾਦੇਵੀ''' (ਮੌਤ 1285) ਸੰਨ 1275 ਤੋਂ 1292 ਤੱਕ [[ਅਲੂਪਾ ਰਾਜਵੰਸ਼]] ਦੀ ਰਾਣੀ ਸੀ।

ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਨਭਰੇਸ਼ਵਰ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ ਰਾਜਾ ਵਲਰਪਾਂਡਿਆਦੇਵ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। 1275 ਵਿਚ ਉਹ ਵਿਧਵਾ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਨਾਬਾਲਗ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜਾ ਨਾਗਦੇਵਰਾਸਾ ਦੇ ਨਾਲ ਗੱਦੀ 'ਤੇ ਬੈਠੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਘੱਟਉਮਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਸਹਿ-ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸੀ।

ਉਸਨੇ ਮਹਾਰਾਜਾਧੀਰਾਜਾ ਦੇ ਮਰਦਾਨਾ ਸਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਅਲੂਪਾ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ। 1277 ਦੇ ਇੱਕ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਵਿੱਚ ਰਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਦੇਵੀ ਨਿਰੂਵਰ-[[ਭਗਵਤੀ]] ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦਰਜ ਹਨ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਮੰਤਰੀਆਂ (ਸਮਸਤ-ਪ੍ਰਧਾਨਰੂ), ਦੇਸੀ-ਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਬਹੱਤਰ-ਨਿਯੋਗੀਆਂ ਅਤੇ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਬਾਰਾਹਕੰਨਿਆਪੁਰਾ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮਹਿਲ ਤੋਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ।

== ਨੋਟਸ ==
{{Reflist}}

== ਹਵਾਲੇ ==

*  {{Cite book|last=Eraly|first=Abraham|url=https://books.google.com/books?id=te1sqTzTxD8C&amp;pg=PA368|title=The First Spring: The Golden Age of India|date=2011|publisher=Penguin Books India|isbn=978-0-670-08478-4|pages=368|language=en}}
* ''[https://archive.org/stream/AHistoryOfSouthKanara/A%20History%20of%20South%20Kanara_djvu.txt A History Of South Kanara]'', DEPARTMENT OF EXTENSION SERVICE &amp; PUBLICATIONS KARNATAK UNIVERSITY, DHARWAR.3</text>
      <sha1>9a61nx1hvsjtgt3p0h0johk5ea4wpcq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਨੂਜਾ ਅਕਾਥੂੱਟੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191425</id>
    <revision>
      <id>776178</id>
      <parentid>775817</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:40:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776178</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10108" sha1="qpv4gwzhw8qvhxdydwx3bq549jhbrq5" xml:space="preserve">
{{Infobox writer
| name             = ਅਨੂਜਾ ਅਕਾਥੂੱਟੂ
| birth_name       = ਅਨੂਜਾ ਏ. ਆਰ.
| native_name      = 
| image            = Anuja Akathoottu.jpg
| image_size       = 
| caption          = 
| birth_date       = {{birth year and age|1987|07}}
| birth_place      = ਪੈਪਰਾ, [[ਏਰਨਾਕੁਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]], [[ਕੇਰਲਾ]], [[ਭਾਰਤ]]
| occupation       = ਲੇਖਿਕਾ, ਵਿਗਿਆਨੀ
| nationality      = ਭਾਰਤ
| alma_mater       = 
| genre            = ਕਵਿੱਤਰੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀਆਂ
| notable_works    = 
| education        = 
| spouse           = 
| children         = 
| awards           = [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] [[ਯੁਵਾ ਪੁਰਸਕਾਰ]], ONV ਯੁਵਾ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰਮ
| website          = 
}}

'''ਅਨੂਜਾ ਅਕਾਥੂੱਟੂ''' [[ਕੇਰਲ]], ਭਾਰਤ ਦੀ ਇੱਕ [[ਮਲਿਆਲਮ|ਮਲਿਆਲਮ ਭਾਸ਼ਾ]] ਦੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਲਘੂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਹੈ। 2019 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ''ਅੰਮਾ ਉਰਾਂਗੁਨਿਲਾ'' ਲਈ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਯੁਵਾ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।

== ਜੀਵਨ ==
ਅਨੂਜਾ ਏ. ਆਰ. &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Central Marine Fisheries Research Institute |url=https://www.cmfri.org.in/staff-popup/anuja-ar |website=www.cmfri.org.in |access-date=2024-12-07 |archive-date=2023-06-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230602211049/https://www.cmfri.org.in/staff-popup/anuja-ar |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਅਨੂਜਾ ਅਕਾਥੂੱਟੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ, 1987 ਵਿੱਚ ਏਰਨਾਕੁਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮੂਵਾੱਟੂਪੁਝਾ ਦੇ ਨੇਡ਼ੇ ਪਾਇਪਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਈਪਰਾ ਰਾਧਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ ਅਤੇ [[ਨਲਿਨੀ ਬੇਕਲ]] ਦੀ ਧੀ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.newindianexpress.com/states/kerala/2019/jun/15/malayath-appunni-anuja-akathootu-selected-for-sahitya-akademi-award-1990312.html|title=Malayath Appunni, Anuja Akathootu selected for Sahitya Akademi award|work=The New Indian Express}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.asianetnews.com/literature-magazine/anuja-akathuttu-poem-amma-urangunnilla-pvk44h|title='അമ്മ ഉറങ്ങുന്നില്ല' അനുജ അകത്തൂട്ട് എഴുതിയ കവിത|work=Asianet News Network Pvt Ltd|language=ml}}&lt;/ref&gt; ਉਸ ਨੇ ਸੈਕਰਡ ਹਾਰਟ, ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਰ, ਲਿਟਲ ਫਲਾਵਰ, ਮੂਵਾੱਟੁਪੁਡ਼ਾ ਅਤੇ ਸੇਂਟ ਆਗਸਟੀਨਜ਼ ਹਾਇਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਮੂਵਾਅੱਟੁਪੁਝਾ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਰੈਂਕ ਦੇ ਨਾਲ ਕੇਰਲ ਖੇਤੀਬਾਡ਼ੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਬੀਐਸਸੀ (ਖੇਤੀਬਾਡ਼ੀ) ਅਤੇ [[ਇੰਡੀਅਨ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ|ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾਡ਼ੀ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ]], ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪੀਜੀ ਅਤੇ ਪੀਐਚਡੀ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਲਈ ਆਈਏਆਰਆਈ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=14 October 2017 |title=അനുജ അകത്തൂട്ട് |url=http://keralaliterature.com/malayalam-writers-%E0%B4%AE%E0%B4%B2%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%B3%E0%B4%82-%E0%B4%8E%E0%B4%B4%E0%B5%81%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%81%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D/%E0%B4%85%E0%B4%A8%E0%B5%81%E0%B4%9C-%E0%B4%85%E0%B4%95%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%82%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8D/ |website=Keralaliterature.com |language=ml}}&lt;/ref&gt; 2009 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਨੌਜਵਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਅਨੂਜਾ ਕੇਂਦਰੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾ, [[ਕੋਚੀ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮੁਹਾਰਤ ਖੇਤੀਬਾਡ਼ੀ/ਮੱਛੀ ਫਡ਼ਨ ਦੇ ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.chandrikadaily.com/anuja-akathoot-and-malayath-appunni-get-central-award.html|title=അനുജ അകത്തൂട്ടിന് കേന്ദ്ര സാഹിത്യ അക്കാദമി പുരസ്‌കാരം; ബാലസാഹിത്യത്തില്‍ മലയത്ത് അപ്പുണ്ണി|work=Chandrika Daily|language=ml}}&lt;/ref&gt;

== ਕੰਮ ==

* ''ਅੰਮਾ ਉਰਾਂਗੁਨਿਲਾ'' (ਕਵੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਡੀ. ਸੀ. ਬੁੱਕਸ, ਕੋਟਾਯਮ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.chandrikadaily.com/anuja-akathoot-and-malayath-appunni-get-central-award.html|title=അനുജ അകത്തൂട്ടിന് കേന്ദ്ര സാഹിത്യ അക്കാദമി പുരസ്‌കാരം; ബാലസാഹിത്യത്തില്‍ മലയത്ത് അപ്പുണ്ണി|work=Chandrika Daily|language=ml}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1 cs1-prop-foreign-lang-source&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[https://www.chandrikadaily.com/anuja-akathoot-and-malayath-appunni-get-central-award.html &quot;അനുജ അകത്തൂട്ടിന് കേന്ദ്ര സാഹിത്യ അക്കാദമി പുരസ്‌കാരം; ബാലസാഹിത്യത്തില്‍ മലയത്ത് അപ്പുണ്ണി&quot;]. ''Chandrika Daily'' (in Malayalam).&lt;/cite&gt;
[[Category:CS1 Malayalam-language sources (ml)]]&lt;/ref&gt;
* ਅਰੋਮਯੂਦੇ ਵਸਤਰੰਗਲ (ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) ਕਰੰਟ ਬੁੱਕਸ, ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਰ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ਪੋਥੁਵਾਕੀਆ ਸੰਮੇਲਨਮ (ਛੋਟੀ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ) ਕਰੰਟ ਬੁੱਕਸ, ਤ੍ਰਿਸ਼ੂਰ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ''ਕੂਟੋ''&lt;ref name=&quot;Keralaliterature&quot;&gt;{{Cite web |date=14 October 2017 |title=അനുജ അകത്തൂട്ട് |url=http://keralaliterature.com/malayalam-writers-%E0%B4%AE%E0%B4%B2%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%B3%E0%B4%82-%E0%B4%8E%E0%B4%B4%E0%B5%81%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%81%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D/%E0%B4%85%E0%B4%A8%E0%B5%81%E0%B4%9C-%E0%B4%85%E0%B4%95%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%82%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8D/ |website=Keralaliterature.com |language=ml}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://keralaliterature.com/malayalam-writers-%E0%B4%AE%E0%B4%B2%E0%B4%AF%E0%B4%BE%E0%B4%B3%E0%B4%82-%E0%B4%8E%E0%B4%B4%E0%B5%81%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%81%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B5%8D%E2%80%8D/%E0%B4%85%E0%B4%A8%E0%B5%81%E0%B4%9C-%E0%B4%85%E0%B4%95%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B5%82%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B5%8D/ &quot;അനുജ അകത്തൂട്ട്&quot;]. ''Keralaliterature.com'' (in Malayalam). 14 October 2017.&lt;/cite&gt;
[[Category:CS1 Malayalam-language sources (ml)]]&lt;/ref&gt;

== ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰ ==

* 2019 [[ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ]] ਯੁਵਾ ਪੁਰਸਕਾਰ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot;/&gt;
* ਓ. ਐਨ. ਵੀ. ਯੁਵਾ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.deshabhimani.com/news/kerala/onv-mt-vasudevan-nair/722696|title=ഒഎൻവി സാഹിത്യപുരസ്‌കാരം എം ടിക്ക്‌|work=Deshabhimani|language=ml}}&lt;/ref&gt;
* ਅਬੂ ਧਾਬੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪੁਰਸਕਾਰ&lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ਵੇਨਮਨੀ ਅਵਾਰਡ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ਤਿਰੂਰ ਥੁੰਚਨ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਅਵਾਰਡ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* 2006 ਵੀ. ਟੀ. ਕੁਮਾਰਨ ਅਵਾਰਡ &lt;ref&gt;{{Cite web |date= |title=വി.ടി. കുമാരന്‍ മാസ്റ്റര്‍ പുരസ്‌ക്കാരം |url=http://www.mathrubhumi.com/books/awards.php?award=39 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120801171515/http://www.mathrubhumi.com/books/awards.php?award=39 |archive-date=1 August 2012 |access-date=4 April 2024 |website=[[Mathrubhumi]] |language=ml}}&lt;/ref&gt;
* ਬਿਨੋਏ ਚਤੁਰੂਥੀ ਅਵਾਰਡ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ਵਾਈਲੋਪਿਲੀ ਅਵਾਰਡ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* [[ਅਯੱਪ ਪਨੀਕਰ|ਅਯੱਪਾ ਪਨਿਕਰ]] ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਵਿਤਾ ਪੁਰਸਕਾਰ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* [[ਕਮਲਾ ਸੁਰੇਈਆ|ਕਮਲਾ ਸੁਰਈਆ]] ਅਵਾਰਡ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ਐਟਲਸ-ਕੈਰਾਲੀ ਕਵਿਤਾ ਪੁਰਸਕਾਰ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ਅੰਕਾਨਮ ਸਾਹਿਤ ਪੁਰਸਕਾਰ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;
* ਕੇਰਲ ਸਕੂਲ ਯੂਥ ਫੈਸਟੀਵਲ ਰਾਜ ਪੱਧਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ &lt;ref name=&quot;Chandrika Daily&quot; /&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਏਰਨਾਕੁਲਮ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1987]]</text>
      <sha1>qpv4gwzhw8qvhxdydwx3bq549jhbrq5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਧੁਵੰਤੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191428</id>
    <revision>
      <id>776174</id>
      <parentid>775814</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:37:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5530" sha1="l7kr2rk5bq73ywq224t0nhi43y5e9fs" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
'''&quot;ਆਰੋਹਣ ਮੇਂ ਰੇ ਧ ਵਰਜਿਤ,ਵਿਕਰਿਤ ਗ ਮ ਜਾਨ।'''

'''ਪ ਰੇ ਸਵਰ ਸੰਵਾਦ ਸੋ,ਮਧੁਵੰਤੀ ਪਹਿਚਾਨ।।&quot;''' 

..................'''.ਰਾਗ ਚੰਦ੍ਰਿਕਾਸਾਰ''' 

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਪਰਿਚੈ&lt;/u&gt;:-'''  

'''ਰਾਗ - ਮਧੁਵੰਤੀ'''

'''ਥਾਟ - ਤੋੜੀ''' 

'''ਜਾਤੀ - ਔਡਵ- ਸੰਪੂਰਣ''' 

'''ਸਮਾਂ - ਦਿਨ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪਹਿਰ''' 

'''ਅਰੋਹ - ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਨੀ ਸੰ'''  

'''ਅਵਰੋਹ - ਸੰ ਨੀ ,ਧ ਪ,ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਰੇ ਸ''' 

'''ਸਮਾਨਾਰਥੀ - ਰਾਗ ਅੰਬਿਕਾ'''

'''ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਰਾਗ - ਰਾਗ ਧਰਮਵਤੀ'''

'''ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ - ਰਾਗ ਮੁਲਤਾਨੀ,ਰਾਗ ਭੀਮਪਾਲਸੀ,ਰਾਗ ਪਟਦੀਪ'''

'''&lt;big&gt;&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪਰਿਚੈ:-&lt;/u&gt;&lt;/big&gt;'''

{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਸੁਰ''' 
|'''ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ ਤੇ ਧੈਵਤ ਵਰਜਿਤ''' 
'''ਗੰਧਾਰ ਕੋਮਲ,ਮਧ੍ਯਮ (ਤੀਵ੍ਰ)'''
'''ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ''' 
|-
|'''ਜਾਤੀ''' 
|'''ਔਡਵ- ਸੰਪੂਰਣ''' 
|-
|'''ਥਾਟ''' 
|'''ਤੋੜੀ''' 
|-
|'''ਵਾਦੀ''' 
|'''ਪੰਚਮ (ਪ)'''
|-
|'''ਸੰਵਾਦੀ''' 
|'''ਸ਼ਡਜ (ਸ)''' 
|-
|'''ਸਮਾਂ''' 
|'''ਦਿਨ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪਹਿਰ''' 
|-
|'''ਠੇਹਿਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ''' 
|'''ਸ ; &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ; ਪ ; ਨੀ -ਸੰ ; ਨੀ ; ਪ ; ਰੇ''' 
|-
|'''ਮੁੱਖ ਅੰਗ''' 
|'''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ ਮ(ਤੀਵ੍) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ;ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਅਰੋਹ''' 
|'''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਨੀ ਸੰ''' 
|-
|'''ਅਵਰੋਹ''' 
|'''ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ)ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਪਕੜ''' 
|'''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ,ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ''' 
|'''ਮੁਲਤਾਨੀ ਤੇ ਪਟਦੀਪ''' 
|}


&lt;big&gt;&lt;u&gt;'''ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ'''&lt;/u&gt; ''':-'''&lt;/big&gt; 

* '''ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ''' ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਮੁਲਤਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਅਤੇ ਧੈਵਤ(ਧ) ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਕੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੋਈ ਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਰਾਗ ਮੁਲਤਾਨੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਨੂੰ ਰਾਗ ਅਮਬਿਕਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
* ਜੇਕਰ ਇਸ ਦੇ ਥਾਟ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਕੀੜੇ ਵੀ ਥਾਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਬਰਦਸਤੀ ਥਾਟ ਤੋੜੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਵਿਯੰਕਟਮੁਖੀ ਦੇ 72 ਥਾਟਾਂ 'ਚੋਂ ਇਹ ਧਰਮਵਤੀ ਥਾਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
* ਇਹ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ ਭਰਪੂਰ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਛਡਦਾ ਹੈ।   

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ 'ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਸ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ&lt;/u&gt;''' :-

* '''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ;'''
* '''ਨੀ ਧ ਪ ; ਪ ਧ ਪ ; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਰੇ ਸ ;'''
* '''&lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਨੀ ਸੰ ; ਨੀ ਸੰ ਧ ਧ ਪ;'''
* '''ਧ ਪ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਗ;'''
* '''ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ;ਰੇ ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ''' 

'''&lt;big&gt;&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ 'ਚ ਕੁੱਝ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ&lt;/u&gt;:-&lt;/big&gt;'''  
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਗੀਤ 
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ/
ਗੀਤਕਾਰ 
!ਗਾਇਕ/
ਗਾਇਕਾ 
!ਫਿਲਮ/
ਸਾਲ 
|-
|ਐ ਅਜਨਬੀ ਤੂ ਭੀ 
ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਕਹਿਣ ਸੇ 
|ਏ.ਆਰ.ਰਹਮਾਨ/
ਗੁਲਜ਼ਾਰ
|ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ 
|ਦਿਲ ਸੇ/
1998
|-
|ਅਜਹੁ ਨਾ ਆਏ ਬਾਲਮਾ 
|ਸ਼ੰਕਰ ਜੈਕਿਸ਼ਨ/
ਹਸਰਤ ਜੈਪੁਰੀ 
|ਮੁੰਹਮਦ ਰਫੀ/
ਸੁਮਨ ਕਲਿਆਣਪੁਰ 
|ਸਾਂਝ ਔਰ ਸਵੇਰਾ/
1964 
|-
|ਰਾਧਾ ਕੈਸੇ ਨਾ ਜਲੇ 
|ਏ.ਆਰ.ਰਹਮਾਨ/
ਜਾਵੇਦ ਅਖ਼ਤਰ 
|ਆਸ਼ਾ ਭੋੰਸਲੇ/ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ/ਵੈਸ਼ਾਲੀ/ਕੋਰਸ 
|ਲਗਾਨ/200।
|}


[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>l7kr2rk5bq73ywq224t0nhi43y5e9fs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776175</id>
      <parentid>776174</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:38:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ]] ਨੂੰ [[ਮਧੁਵੰਤੀ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>776174</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5530" sha1="l7kr2rk5bq73ywq224t0nhi43y5e9fs" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
'''&quot;ਆਰੋਹਣ ਮੇਂ ਰੇ ਧ ਵਰਜਿਤ,ਵਿਕਰਿਤ ਗ ਮ ਜਾਨ।'''

'''ਪ ਰੇ ਸਵਰ ਸੰਵਾਦ ਸੋ,ਮਧੁਵੰਤੀ ਪਹਿਚਾਨ।।&quot;''' 

..................'''.ਰਾਗ ਚੰਦ੍ਰਿਕਾਸਾਰ''' 

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਪਰਿਚੈ&lt;/u&gt;:-'''  

'''ਰਾਗ - ਮਧੁਵੰਤੀ'''

'''ਥਾਟ - ਤੋੜੀ''' 

'''ਜਾਤੀ - ਔਡਵ- ਸੰਪੂਰਣ''' 

'''ਸਮਾਂ - ਦਿਨ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪਹਿਰ''' 

'''ਅਰੋਹ - ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਨੀ ਸੰ'''  

'''ਅਵਰੋਹ - ਸੰ ਨੀ ,ਧ ਪ,ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਰੇ ਸ''' 

'''ਸਮਾਨਾਰਥੀ - ਰਾਗ ਅੰਬਿਕਾ'''

'''ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਰਾਗ - ਰਾਗ ਧਰਮਵਤੀ'''

'''ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ - ਰਾਗ ਮੁਲਤਾਨੀ,ਰਾਗ ਭੀਮਪਾਲਸੀ,ਰਾਗ ਪਟਦੀਪ'''

'''&lt;big&gt;&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਪਰਿਚੈ:-&lt;/u&gt;&lt;/big&gt;'''

{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਸੁਰ''' 
|'''ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ ਤੇ ਧੈਵਤ ਵਰਜਿਤ''' 
'''ਗੰਧਾਰ ਕੋਮਲ,ਮਧ੍ਯਮ (ਤੀਵ੍ਰ)'''
'''ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ''' 
|-
|'''ਜਾਤੀ''' 
|'''ਔਡਵ- ਸੰਪੂਰਣ''' 
|-
|'''ਥਾਟ''' 
|'''ਤੋੜੀ''' 
|-
|'''ਵਾਦੀ''' 
|'''ਪੰਚਮ (ਪ)'''
|-
|'''ਸੰਵਾਦੀ''' 
|'''ਸ਼ਡਜ (ਸ)''' 
|-
|'''ਸਮਾਂ''' 
|'''ਦਿਨ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪਹਿਰ''' 
|-
|'''ਠੇਹਿਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ''' 
|'''ਸ ; &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ; ਪ ; ਨੀ -ਸੰ ; ਨੀ ; ਪ ; ਰੇ''' 
|-
|'''ਮੁੱਖ ਅੰਗ''' 
|'''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ ਮ(ਤੀਵ੍) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ;ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਸ ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਅਰੋਹ''' 
|'''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਨੀ ਸੰ''' 
|-
|'''ਅਵਰੋਹ''' 
|'''ਸੰ ਨੀ ਧ ਪ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ)ਗ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਪਕੜ''' 
|'''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ,ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ''' 
|-
|'''ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ''' 
|'''ਮੁਲਤਾਨੀ ਤੇ ਪਟਦੀਪ''' 
|}


&lt;big&gt;&lt;u&gt;'''ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ'''&lt;/u&gt; ''':-'''&lt;/big&gt; 

* '''ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ''' ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਮੁਲਤਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਅਤੇ ਧੈਵਤ(ਧ) ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਰਕੇ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੋਈ ਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਰਾਗ ਮੁਲਤਾਨੀ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਨੂੰ ਰਾਗ ਅਮਬਿਕਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
* ਜੇਕਰ ਇਸ ਦੇ ਥਾਟ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ ਕੀੜੇ ਵੀ ਥਾਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਜਬਰਦਸਤੀ ਥਾਟ ਤੋੜੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਵਿਯੰਕਟਮੁਖੀ ਦੇ 72 ਥਾਟਾਂ 'ਚੋਂ ਇਹ ਧਰਮਵਤੀ ਥਾਟ ਦੇ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
* ਇਹ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਰਸ ਭਰਪੂਰ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਛਡਦਾ ਹੈ।   

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ 'ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਖਾਸ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ&lt;/u&gt;''' :-

* '''ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ;'''
* '''ਨੀ ਧ ਪ ; ਪ ਧ ਪ ; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਰੇ ਸ ;'''
* '''&lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਨੀ ਸੰ ; ਨੀ ਸੰ ਧ ਧ ਪ;'''
* '''ਧ ਪ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਗ;'''
* '''ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ;ਰੇ ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ''' 

'''&lt;big&gt;&lt;u&gt;ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ 'ਚ ਕੁੱਝ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ&lt;/u&gt;:-&lt;/big&gt;'''  
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
!ਗੀਤ 
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ/
ਗੀਤਕਾਰ 
!ਗਾਇਕ/
ਗਾਇਕਾ 
!ਫਿਲਮ/
ਸਾਲ 
|-
|ਐ ਅਜਨਬੀ ਤੂ ਭੀ 
ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਕਹਿਣ ਸੇ 
|ਏ.ਆਰ.ਰਹਮਾਨ/
ਗੁਲਜ਼ਾਰ
|ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ 
|ਦਿਲ ਸੇ/
1998
|-
|ਅਜਹੁ ਨਾ ਆਏ ਬਾਲਮਾ 
|ਸ਼ੰਕਰ ਜੈਕਿਸ਼ਨ/
ਹਸਰਤ ਜੈਪੁਰੀ 
|ਮੁੰਹਮਦ ਰਫੀ/
ਸੁਮਨ ਕਲਿਆਣਪੁਰ 
|ਸਾਂਝ ਔਰ ਸਵੇਰਾ/
1964 
|-
|ਰਾਧਾ ਕੈਸੇ ਨਾ ਜਲੇ 
|ਏ.ਆਰ.ਰਹਮਾਨ/
ਜਾਵੇਦ ਅਖ਼ਤਰ 
|ਆਸ਼ਾ ਭੋੰਸਲੇ/ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ/ਵੈਸ਼ਾਲੀ/ਕੋਰਸ 
|ਲਗਾਨ/200।
|}


[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>l7kr2rk5bq73ywq224t0nhi43y5e9fs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਫਰੀਦਾਬਾਦ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191434</id>
    <revision>
      <id>776160</id>
      <parentid>775861</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:20:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776160</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39941" sha1="7emk2bjva11w62lm11u9oqzihbenpsn" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਫਰੀਦਾਬਾਦ
| official_name            = 
| settlement_type          = ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਸਿਟੀ
| native_name              = &lt;!-- Please do not add any Indic script in this infobox, per WP:INDICSCRIPT policy. --&gt;
| pushpin_map              = India Haryana#India3
| pushpin_label            = ਫਰੀਦਾਬਾਦ
| pushpin_map_alt          = Faridabad
| image_skyline            = {{multiple image
   | border       = infobox
   | space = 1
   | total_width  = 260
   | perrow       = 1/2/2/1
| image1 = Vatika Business Towers Faridabad.png
| image2 = NHPC Corporate Office.jpg
| image3 = Crown plaza Faridabad.jpg
| image4 = Academic Block, ESIC Medical College and Hospital, Faridabad.jpg
| image5 = Most Beautiful Lake in Faridabad.jpg
| image6 = Larsen &amp; Toubro Office.png
}}
| image_caption            = ਉੱਪਰ ਤੋਂ, ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ: ਵਾਟਿਕਾ ਮਾਈਂਡਸਕੇਪ, NHPC ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਦਫਤਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦਾ ਕਰਾਊਨ ਪਲਾਜ਼ਾ, ਸੂਰਜਕੁੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਝੀਲ, ਲਾਰਸਨ ਐਂਡ ਟੂਬਰੋ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਦਫਤਰ
| coordinates              = {{coord|28.4211|N|77.3078|E|display=it}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{IND}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1        = [[ਹਰਿਆਣਾ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2        = [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]
| subdivision_type3        = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨਗਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਖੇਤਰ]]
| subdivision_name3        = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ]]
| established_title        = ਸਥਾਪਨਾ
| established_date         = 1607
| founder                  = [[ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਬੁਖਾਰੀ]]
| government_type          = ਨਗਰ ਨਿਗਮ (ਭਾਰਤ)
| governing_body           = [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨਗਰ ਨਿਗਮ]]&lt;ref&gt;{{cite web |title= Faridabad Municipal Corporation |url=https://ulbharyana.gov.in/Faridabad/191 |date=June 2024}}&lt;/ref&gt;
| leader_title             = ਮੇਅਰ (ਭਾਰਤ)
| leader_name              = ਸੁਮਨ ਬਾਲਾ
| leader_title1            = ਸੀਨੀਅਰ ਡਿਪਟੀ ਮੇਅਰ
| leader_name1             = ਦਵਿੰਦਰ ਚੌਧਰੀ
| unit_pref                = ਮੈਟ੍ਰਿਕ
| area_total_km2           = 189.9
| area_footnotes           = &lt;ref&gt;{{cite web |title=Faridabad City |url=https://cdn.s3waas.gov.in/s305049e90fa4f5039a8cadc6acbb4b2cc/uploads/2018/05/2018051750-1.pdf }}&lt;/ref&gt;
| elevation_m              = 198
| population_total         = 1,414,050
| population_as_of         = 2011
| population_density_km2   = auto
| population_demonym       = ਫਰੀਦਾਬਾਦੀ
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1      = [[ਹਿੰਦੀ]]&lt;ref name=nclmanurep2010&gt;{{cite web |url = http://www.nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |title = Report of the Commissioner for linguistic minorities: 52nd report (July 2014 to June 2015) |pages = 85–86 |publisher = Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India |access-date = 16 February 2016|archive-url = https://web.archive.org/web/20161115133948/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |archive-date = 15 November 2016 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐਸਟੀ]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 121001&lt;ref name=&quot;pincode&quot;&gt;{{cite web|url=https://pin-code.net/in-taluka/faridabad-pin-code/13/|title=Faridabad Pin code|publisher=pin-code.net|access-date=15 February 2021|archive-date=22 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211022124504/https://pin-code.net/in-taluka/faridabad-pin-code/13/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
| area_code_type           = ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ
| area_code                = 0129
| registration_plate       = HR-51 (ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ) &lt;br/&gt; HR-29 (ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ) &lt;br/&gt; HR-38 (Commercial) &lt;br/&gt; HR-87 (ਬਡਖਲ)
| website                  = {{URL|https://ulbharyana.gov.in/Faridabad/191|ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨਗਰ ਨਿਗਮ}}
| blank_info_sec1          = {{nowrap|{{increase}} 0.696&lt;ref name=&quot;unhdi-gdl&quot;&gt;{{cite web |title=Government of Haryana– District Database |url=https://in.one.un.org/wp-content/uploads/2017/06/SDG-Vision-Documnet-Haryana-Final.pdf |access-date=30 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190930123032/https://in.one.un.org/wp-content/uploads/2017/06/SDG-Vision-Documnet-Haryana-Final.pdf |archive-date=30 September 2019 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; ({{color|Orange| ਮੱਧਮ}})}}
| blank_name_sec1          = ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ
}}
'''ਫਰੀਦਾਬਾਦ,''' [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਐਨ.ਸੀ.ਟੀ. ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ [[ਸ਼ਹਿਰ]] ਹੈ ਅਤੇ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)|ਦਿੱਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;tribuneindia2005&quot;&gt;{{Citation |title=The Tribune, Chandigarh, India – Delhi and neighbourhood |url=http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm#1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613023249/http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm#1 |access-date=27 May 2007 |archive-date=13 June 2007}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਤੋਂ 284 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। [[ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ|ਯਮੁਨਾ]] ਨਦੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰਬੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੀਮਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ]] ਇਸਨੂੰ 24 ਮਈ 2016 ਨੂੰ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀਜ਼ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Smrt1&quot;&gt;{{Cite web |title=Lucknow, Warangal...2nd List of Smart Cities Is Out: 10 Facts |url=http://www.ndtv.com/india-news/lucknow-warangal-2nd-list-of-smart-cities-is-out-10-facts-1409414 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160527075434/http://www.ndtv.com/india-news/lucknow-warangal-2nd-list-of-smart-cities-is-out-10-facts-1409414 |archive-date=27 May 2016 |access-date=24 May 2016}}&lt;/ref&gt; 2021 ਦਿੱਲੀ ਖੇਤਰੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=September 2007 |title=Evaluation Study of DMA Towns in National Capital Region |url=http://tcpomud.gov.in/divisions/mutp/dma/final_dma_report.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20170320052724/http://tcpomud.gov.in/divisions/mutp/dma/final_dma_report.pdf |archive-date=20 March 2017 |access-date=19 March 2017 |website=Town and Country Planning Organisation |publisher=[[Ministry of Housing and Urban Affairs|Ministry of Urban Development]]}}&lt;/ref&gt;

[[ਆਗਰਾ ਨਹਿਰ]] ਅਤੇ [[ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਵੇਂ ਵਿਕਸਤ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਹਿੱਸੇ (ਸੈਕਸ਼ਨ 66 ਤੋਂ 89) ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ [[Greater Faridabad|ਗ੍ਰੇਟਰ ਫਰੀਦਾਬਾਦ]] (ਨਹਿਰਪਾਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਚੌੜੀਆਂ ਸੜਕਾਂ, ਉੱਚੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਮਾਲ, ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਉਪ-ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੈਕਟਰ 66 ਤੋਂ 74 ਉਦਯੋਗਿਕ ਸੈਕਟਰ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੈਕਟਰ 75 ਤੋਂ 89 ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸੈਕਟਰ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Acme Spaces |url=http://www.acmespaces.com/news_detail.php?id=180 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151124164712/http://www.acmespaces.com/news_detail.php?id=180 |archive-date=24 November 2015 |website=acmespaces.com}}&lt;/ref&gt;

ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਹਰਿਆਣਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ 50% ਆਮਦਨ ਟੈਕਸ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਅਤੇ ਗੁੜਗਾਓਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 December 2005 |title=The Tribune |url=http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613023249/http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm |archive-date=13 June 2007 |access-date=27 May 2007}}&lt;/ref&gt; ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੈਕਟਰ ਤੋਂ ਮਹਿੰਦੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਟਰੈਕਟਰ, ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ, ਸਵਿੱਚ ਗੇਅਰ, ਫਰਿੱਜ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਟਾਇਰ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਉਤਪਾਦ ਹਨ।

2018 ਵਿੱਚ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ [[ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ|ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ]] ਦੁਆਰਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://ca.news.yahoo.com/worlds-worst-air-indian-city-struggles-track-pollution-132116286.html|title=With world's worst air, Indian city struggles to track pollution|last=Dasgupta|first=Neha|date=16 May 2018|work=Yahoo News|access-date=16 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180516183730/https://ca.news.yahoo.com/worlds-worst-air-indian-city-struggles-track-pollution-132116286.html|archive-date=16 May 2018|agency=Reuters|location=United States}}&lt;/ref&gt; 2020 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਦਸ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰੀਦਾਬਾਦ 10ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 August 2020 |title=top ten cleanest and dirtiest cities in India in 2020 |url=https://www.gqindia.com/get-smart/content/top-ten-cleanest-dirtiest-cities-in-india-2020 |access-date=27 May 2022 |website=GQIndia}}&lt;/ref&gt;

ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦੇ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀਜ਼ ਮਿਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੌ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

{{Weather box|width=auto|location=Faridabad|metric first=Yes|single line=Yes|Jan high C=21.1|Feb high C=23.7|Mar high C=30.0|Apr high C=36.9|May high C=40.0|Jun high C=39.0|Jul high C=35.2|Aug high C=34.2|Sep high C=34.2|Oct high C=32.9|Nov high C=27.6|Dec high C=22.4|Jan low C=7.7|Feb low C=10.6|Mar low C=15.3|Apr low C=21.1|May low C=25.4|Jun low C=27.7|Jul low C=26.7|Aug low C=25.8|Sep low C=23.9|Oct low C=19.1|Nov low C=14.2|Dec low C=9.3|rain colour=green|Jan rain mm=23|Feb rain mm=33|Mar rain mm=20|Apr rain mm=14|May rain mm=20|Jun rain mm=74|Jul rain mm=208|Aug rain mm=183|Sep rain mm=99|Oct rain mm=13|Nov rain mm=5|Dec rain mm=8|source=''Climate Data''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Faridabad climate: Weather Faridabad &amp; temperature by month |url=https://en.climate-data.org/asia/india/haryana/faridabad-2854/ |access-date=21 April 2024 |website=en.climate-data.org}}&lt;/ref&gt;}}

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
{{Bar box|title=ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ (2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ)&lt;ref name=&quot;Religion&quot;&gt;{{cite web |title=C-1 Population By Religious Community |url=https://censusindia.gov.in/2011census/C-01/DDW09C-01%20MDDS.XLS |website=census.gov.in |access-date=11 December 2020}}&lt;/ref&gt;|titlebar=#ddd|left1=[[ਧਰਮ]]|right1=ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ|float=right|bars={{bar percent|[[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]|DarkOrange|89.01}}
{{bar percent|[[ਇਸਲਾਮ]]|Green|7.29}}
{{bar percent|[[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]|Darkkhaki|2.04}}}}2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1,414,050 ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 754,542 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 659,508 ਔਰਤਾਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;2011 Census of India&quot;&gt;{{Cite web |title=Provisional Population Totals, Census of India 2011; Cities having population 1 lakh and above |url=http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_2_PR_Cities_1Lakh_and_Above.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120507135928/http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_2_PR_Cities_1Lakh_and_Above.pdf |archive-date=7 May 2012 |access-date=10 October 2015 |publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India}}&lt;/ref&gt; ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 83.83 ਫੀਸਦੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Census 2011 at a Glance (District Faridabad) |url=http://faridabad.nic.in/census2011.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20150504100306/http://faridabad.nic.in/census2011.htm |archive-date=4 May 2015}}&lt;/ref&gt; ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ [[ਬ੍ਰਜ ਭਾਸ਼ਾ|ਬ੍ਰਜਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ|ਹਰਿਆਣਵੀ]] ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional) |url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999 |archive-date=16 June 2004 |access-date=1 November 2008 |publisher=Census Commission of India}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ
! ਧਰਮ
! ਆਬਾਦੀ&lt;br /&gt;(1911)
!ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ&lt;br /&gt;(1911)
|-
| [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] [[ਤਸਵੀਰ:Om.svg|16x16px]]
| 3,034 ਹੈ
|{{Percentage|3034|4485|2}} 
|-
| [[ਇਸਲਾਮ]] [[ਤਸਵੀਰ:Star_and_Crescent.svg|15x15px]]
| 1,436
|{{Percentage|1436|4485|2}} 
|-
| [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਈਸਾਈ]] [[ਤਸਵੀਰ:Christian_cross.svg|21x21px]]
| 12
|{{Percentage|12|4485|2}} 
|-
| [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] [[ਤਸਵੀਰ:Khanda.svg|19x19px]]
| 1
|{{Percentage|1|4485|2}} 
|-
| ਹੋਰ
| 2
|{{Percentage|2|4485|2}} 
|-
| '''ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ'''
| '''4,485''' 
| '''{{Percentage|4485|4485|2}}'''
|}

== ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ==
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ ਛੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Administration |url=http://faridabad.nic.in/administration.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20150730083822/http://faridabad.nic.in/administration.htm |publisher=faridabad.nic.in |archive-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Who's Who &amp;#124; District Faridabad, Government of Haryana &amp;#124; India |url=https://faridabad.nic.in/whos-who/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190401140512/https://faridabad.nic.in/whos-who/ |archive-date=1 April 2019 |access-date=1 April 2019}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਐੱਸ ਨੰ.
! ਵਿਭਾਗ
! ਸਿਰਲੇਖ
! ਅਹੁਦਾ ਧਾਰਕ
! ਯੋਗਤਾ
|-
| 1
| ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ
| ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
| ਸ਼. ਸੰਜੇ ਜੂਨ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 2
| ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ
| [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ|ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ]]
| ਸ਼. ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 3
| ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ
| ਵਧੀਕ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ
| ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਅਪਰਾਜਿਤਾ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 4
| ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਗਰ ਨਿਗਮ (MCF)
| ਕਮਿਸ਼ਨਰ
| ਸ਼. ਜਤਿੰਦਰ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 5
| ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ
| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜ
| ਸ਼. ਯਸ਼ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
| HCS (ਨਿਆਂਇਕ)
|-
| 6
| ਪੁਲਿਸ
| ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
| ਸ਼. ਵਿਕਾਸ ਕੁਮਾਰ ਅਰੋੜਾ
| ਆਈ.ਪੀ.ਐਸ
|}
ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਪਲਵਲ, ਅਤੇ ਨੂਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਦੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਡਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
[[ਤਸਵੀਰ:Npti_at_night.jpg|alt=NPTI Corporate Office, Faridabad|left|thumb| ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਵਰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਆਫਿਸ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਸੈਕਟਰ 12 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 8 ਦਸੰਬਰ 1980 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਏਪੀ ਚੌਧਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਜੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਬਾਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ 2000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਕੀਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Faridabad |first=District Court |date=3 October 2019 |title=District Court Faridabad |url=https://districts.ecourts.gov.in/faridabad |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191003065722/https://districts.ecourts.gov.in/faridabad |archive-date=3 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਪਰਕ ==

=== ਰੇਲ ===
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ-ਮੁੰਬਈ ਲਾਈਨ ਦੇ ਬ੍ਰੌਡ ਗੇਜ 'ਤੇ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ [[ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ|ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]], [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ|ਪੁਰਾਣੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] ਤੋਂ ਕਰੀਬ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। [[ਮੁੰਬਈ]], [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਚੇਨਈ]] ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਇੱਥੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹਨ। [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਤੋਂ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿਚਕਾਰ ਲੋਕਲ ਟਰੇਨਾਂ ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;mcf&quot;&gt;{{Citation |last=Municipal Corporation Faridabad |title=Faridabad Connectivity |date=2015 |url=https://mcfbd.com/faridabad-connectivity |archive-url=https://web.archive.org/web/20150809022629/http://mcfbd.com/faridabad-connectivity/ |access-date=9 September 2015 |archive-date=9 August 2015}}&lt;/ref&gt;

=== ਮੈਟਰੋ ===
[[ਤਸਵੀਰ:DelhiMetroVioletLine.JPG|thumb| [[ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋ]] ਦੀ ਵਾਇਲੇਟ ਲਾਈਨ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਹੈ]]
[[ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋ]] ਵਾਇਲੇਟ ਲਾਈਨ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ|ਦਿੱਲੀ]] ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਤੱਕ ਵਾਇਲਟ ਲਾਈਨ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ|ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]] ਦੁਆਰਾ 6 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=PM Narendra Modi travels by Delhi Metro |date=6 September 2015 |url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-09-06/news/66268172_1_pm-narendra-modi-delhi-metro-rail-corporation-faridabad |work=[[The Economic Times]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20150925124930/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-09-06/news/66268172_1_pm-narendra-modi-delhi-metro-rail-corporation-faridabad |access-date=9 September 2015 |archive-date=25 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋ ਦੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਕੋਰੀਡੋਰ ਵਿੱਚ 9 ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਨ ਜੋ ਸਾਰੇ ਉੱਚੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Faridabad Metro Corridor – Press Brief |date=25 September 2015 |url=http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |work=Delhimetrorail.com |archive-url=https://web.archive.org/web/20160101225813/http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |access-date=3 November 2015 |archive-date=1 January 2016}}&lt;/ref&gt; ਮੈਟਰੋ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ- ਸੰਤ ਸੂਰਦਾਸ ਸਿਹੀ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ ਤੱਕ ਲੰਬਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਕੁੱਲ 11 ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਹਨ: ਸਰਾਏ, ਐਨਐਚਪੀਸੀ ਚੌਕ, ਮੇਵਾਲਾ ਮਹਾਰਾਜਪੁਰ, ਸੈਕਟਰ 28, ਬਡਖਲ ਮੋੜ, ਪੁਰਾਣਾ ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਨੀਲਮ ਚੌਕ ਅਜਰੌਂਦਾ, ਬਾਟਾ ਚੌਕ, ਐਸਕਾਰਟਸ ਮੁਜੇਸਰ, ਸੰਤ ਸੂਰਦਾਸ (ਸਿਹੀ) ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Faridabad Metro Corridor – Press Brief |url=http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |work=delhimetrorail.com |archive-url=https://web.archive.org/web/20160101225813/http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |access-date=3 November 2015 |archive-date=1 January 2016}}&lt;/ref&gt;

=== ਸੜਕ  ===
[[ਤਸਵੀਰ:Delhi_Faridabad_Skyway.png|thumb| ਦਿੱਲੀ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸਕਾਈਵੇਅ]]
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦਿੱਲੀ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸਕਾਈਵੇਅ (ਮੇਨ ਬਦਰਪੁਰ ਫਲਾਈਓਵਰ) ਰਾਹੀਂ [[ਦਿੱਲੀ]] ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਗਾਮੀ DND-ਫਰੀਦਾਬਾਦ-KMP ਐਕਸਪ੍ਰੈਸਵੇਅ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/noida/Two-bridges-across-Yamuna-to-link-Noida-and-Haryana/articleshow/23362941.cms|title=Two bridges across Yamuna to link Noida and Haryana|date=October 2013|work=The Times of India|access-date=27 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106152234/http://timesofindia.indiatimes.com/city/noida/Two-bridges-across-Yamuna-to-link-Noida-and-Haryana/articleshow/23362941.cms|archive-date=6 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Nod-for-road-joining-Greater-Noida-Faridabad/articleshow/40205603.cms|title=Nod for road joining Greater Noida, Faridabad|date=14 August 2014|work=The Times of India|access-date=27 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106234220/http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Nod-for-road-joining-Greater-Noida-Faridabad/articleshow/40205603.cms|archive-date=6 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |last=Tiwary |first=A K |title=Connectivity, smooth traffic, REAL GROWTH! FNG Expressway will be a boon for daily commuters once it is complete; also, it is emerging as a growth corridor for real estate development. |url=http://epaper.timesofindia.com/Default/Scripting/ArticleWin.asp?From=Archive&amp;Source=Page&amp;Skin=TOINEW&amp;BaseHref=CAP/2014/04/12&amp;PageLabel=57&amp;EntityId=Ar05700&amp;ViewMode=HTML |archive-url=https://web.archive.org/web/20170820040648/http://epaper.timesofindia.com/Default/Scripting/ArticleWin.asp?From=Archive&amp;Source=Page&amp;Skin=TOINEW&amp;BaseHref=CAP%2F2014%2F04%2F12&amp;PageLabel=57&amp;EntityId=Ar05700&amp;ViewMode=HTML |access-date=21 April 2019 |archive-date=20 August 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=Kalindi Kunj bypass gets a go-ahead at last |date=27 April 2014 |url=http://indiatoday.intoday.in/story/kalindi-kunj-bypass-najeeb-jung-badarpur-vorder-dnd-noida-faridabad/1/357787.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20150509014007/http://indiatoday.intoday.in/story/kalindi-kunj-bypass-najeeb-jung-badarpur-vorder-dnd-noida-faridabad/1/357787.html |access-date=27 July 2015 |archive-date=9 May 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ ਰੋਡ ( SH137 ) ਅਤੇ ਨੋਇਡਾ, [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਨਗਰ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪੁਲ ਰਾਹੀਂ [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ]] ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਮਾਂਝਵਾਲੀ ਅਤੇ ਨੋਇਡਾ ਵਿੱਚ ਜੇਵਰ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ FNG ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ।

=== ਏਅਰਵੇਜ਼ ===
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ]] ਦੁਆਰਾ ਸੇਵਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਤੋਂ 35 ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ। ਇਹ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਸੰਪਰਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Indira Gandhi Delhi International Airport – Fact Sheet |url=http://www.newdelhiairport.in/fact-sheet.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151106213309/http://www.newdelhiairport.in/fact-sheet.aspx |archive-date=6 November 2015 |access-date=12 November 2015 |website=newdelhiairport.in}}&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ==

=== ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ===
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਕੋਰਸਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਾਲਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ, ਦਵਾਈ, ਕਲਾ, ਕਾਮਰਸ, ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ, MCA, ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਕੋਰਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਾਲਜ ਜੋ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਅਤੇ ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕੋਰਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਅਲ-ਫਲਾਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (AFU)
* ESIC ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ
* ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਹੋਟਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ
* ਜੇਸੀ ਬੋਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਵਾਈ.ਐਮ.ਸੀ.ਏ
* ਮਾਨਵ ਰਚਨਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
* ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਵਰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ
* ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਲਈ ਖੇਤਰੀ ਕੇਂਦਰ (RCB)
* ਅਨੁਵਾਦਕ ਸਿਹਤ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸੰਸਥਾ (THSTI)

== ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Academic_Block,_ESIC_Medical_College_and_Hospital,_Faridabad.jpg|thumb| ESIC ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਹਨ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Private Hospital in Faridabad |url=http://www.hospitalkhoj.com/hospitals/private/faridabad |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151124183058/http://www.hospitalkhoj.com/hospitals/private/faridabad |archive-date=24 November 2015 |access-date=8 November 2015 |website=hospitalkhoj.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Hospitals in Faridabad |url=http://www.faridabadonline.in/city-guide/hospitals-in-faridabad |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151125070958/http://www.faridabadonline.in/city-guide/hospitals-in-faridabad |archive-date=25 November 2015 |access-date=8 November 2015 |website=faridabadonline.in}}&lt;/ref&gt; ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਹਸਪਤਾਲ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਕਰਮਚਾਰੀ ਰਾਜ ਬੀਮਾ ਨਿਗਮ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਗੋਲਡ ਫੀਲਡ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਸੀ ਜੋ ਪਿੰਡ ਚੈਨਸਾ, ਬੱਲਬਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ ਜੋ ਵਿੱਤੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਕਾਰਨ 2016 ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਾ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ &quot;ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ&quot; ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮੁੜ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Verma |first=Chetan |date=30 October 2020 |title=पूर्व पीएम अटल बिहारी वाजपेयी के नाम पर रखा जाएगा फरीदाबाद गोल्डफील्ड मेडिकल कॉलेज का नाम {{!}} Hari Bhoomi |url=https://www.haribhoomi.com/local/haryana/faridabad-goldfield-medical-college-to-be-named-after-former-pm-atal-bihari-vajpayee-352699 |access-date=6 November 2020 |website=www.haribhoomi.com |language=hi}}&lt;/ref&gt; ਹੋਰ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਹਸਪਤਾਲ
* ਏਸ਼ੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਿਜ਼
* ESIC ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ
* ਮੈਟਰੋ ਹਾਰਟ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਹਸਪਤਾਲ

== ਖੇਡਾਂ ==

=== ਕ੍ਰਿਕਟ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Nahar_Singh_Stadium.jpg|thumb| ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਸਟੇਡੀਅਮ]]
ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਸਟੇਡੀਅਮ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 25,000 ਸੀਟਾਂ ਹਨ, ਨੇ 8 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚ ਅਤੇ ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਲੀਗ ਦੇ ਮੁੰਬਈ ਹੀਰੋਜ਼ ਅਤੇ ਭੋਜਪੁਰੀ ਦਬੰਗ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਲੀਗ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਕਾਰਨ, 2017 ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਹਨ। 2019 ਵਿੱਚ, $10.15 ਮਿਲੀਅਨ (115 ਕਰੋੜ) ਹਰਿਆਣਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਸਟੇਡੀਅਮ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 2020 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਇਸ ਸਹੂਲਤ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਚ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;tribuneindia190302&quot;&gt;{{Cite web |last=Ahlawat |first=Bijendra |date=2 March 2019 |title=Cricket matches to resume in Faridabad stadium next year |url=https://www.tribuneindia.com/news/haryana-tribune/cricket-matches-to-resume-in-faridabad-stadium-next-year/736970.html |website=Haryana Tribune}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://archive.indianexpress.com/news/all-is-not-lost-for-nahar-singh-stadium/160189/|title=All is not lost for Nahar Singh Stadium|last=Vivek|first=G.S.|date=22 June 2007|work=[[The Indian Express]]|access-date=11 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160206210750/http://archive.indianexpress.com/news/all-is-not-lost-for-nahar-singh-stadium/160189/|archive-date=6 February 2016}}&lt;/ref&gt;

== ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ==

* ਇਸਕੋਨ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਧਾ ਗੋਵਿੰਦ ਧਾਮ।
* ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ, ਤਿਕੋਨਾ ਪਾਰਕ।
* ਸ਼੍ਰੀ ਸਾਲਾਸਰ ਬਾਲਾਜੀ ਇਵਮ ਖਾਟੂ ਸ਼ਿਆਮ ਮੰਦਰ, ਮੇਨ ਮਥੁਰਾ ਰੋਡ, ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ
* ਸ਼੍ਰੀ 1008 ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦਿਗੰਬਰ ਜੈਨ ਮੰਦਰ, ਸੈਕਟਰ 16
* ਝਰਨਾ ਮੰਦਿਰ, ਮੁਹੱਬਤਾਬਾਦ
* ਨਾਗਾਸ਼੍ਰੀ ਮੰਦਿਰ, ਸਿਹੀ
* ਧੂਣੀ ਬਾਬਾ ਮੰਦਿਰ, ਤਿਲੋਰੀ ਖੱਦਰ
* ਰਤਨ ਨਾਥ ਮੰਦਰ
* ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ, ਸੈਨਿਕ ਕਲੋਨੀ
* ਗੁੜਗਾਓਂ-ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸਵੇਅ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਮੰਦਰ
* ਬਧਕਲ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਾਰਸਨ ਮੰਦਿਰ
* ਜਗਨਨਾਥ ਮੰਦਿਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਸੈਕਟਰ 15 ਏ
* ਹਰੀ ਪਰਵਤ ਮੰਦਿਰ, ਅਨੰਗਪੁਰ

== ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ==
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਤੋਂ [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਲੋਕ ਸਭਾ|ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ]] ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਲ ਗੁਰਜਰ ਹਨ, ਜੋ ਮਈ 2019 ਵਿੱਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਇਕ]] ਨਰਿੰਦਰ ਗੁਪਤਾ ਹਨ, ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 October 2019 |title=Haryana Election Results 2019: Full list of winners |url=https://www.indiatvnews.com/elections/haryana-assembly-polls-2019-haryana-assembly-election-results-2019-full-winners-list-names-of-winning-candidates-bjp-congress-others-558754 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191025143700/https://www.indiatvnews.com/elections/haryana-assembly-polls-2019-haryana-assembly-election-results-2019-full-winners-list-names-of-winning-candidates-bjp-congress-others-558754 |archive-date=25 October 2019 |access-date=29 October 2019 |website=India TV}}&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ==

* ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਬੈਂਡਾ – ਸਿਆਸਤਦਾਨ
* ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਡਾਣਾ - ਸਿਆਸਤਦਾਨ
* [[ਮਨੂ ਭਾਕਰ]] - ਡਬਲ ਓਲੰਪਿਕ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ
* ਮਨਵਿੰਦਰ ਬਿਸਲਾ - ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* [[ਸ਼ਵੇਤਾ ਚੌਧਰੀ]] - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼
* ਰਾਹੁਲ ਦਲਾਲ, ਬੀ 1992 – ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟਰ।
* ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਲ ਗੁਰਜਰ - ਸਿਆਸਤਦਾਨ &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://164.100.47.194/Loksabha/Members/MemberBioprofile.aspx?mpsno=4629|title=Members Bioprofile}}&lt;/ref&gt;
* [[ਹਿਮਾਨੀ ਕਪੂਰ]] - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕਾ
* [[ਕੈਰੀਮਿਨਾਟੀ|ਅਜੈ ਨਗਰ]] – ਕੈਰੀਮਿਨਾਤੀ ਨਾਮ ਹੇਠ YouTube ਸਮੱਗਰੀ ਨਿਰਮਾਤਾ
* ਲਲਿਤ ਨਗਰ – ਸਿਆਸਤਦਾਨ – ਤਿਗਾਂਵ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਸਾਬਕਾ ਵਿਧਾਇਕ
* ਮਨੀਸ਼ ਨਰਵਾਲ - ਪੈਰਾਲੰਪਿਕ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਖੇਲ ਰਤਨ ਜੇਤੂ
* ਸ਼ਿਵ ਨਰਵਾਲ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼
* [[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]] - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ
* ਧਰੁਵ ਰਾਠੀ - YouTuber
* ਅਜੈ ਰਾਤਰਾ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* ਮਹੇਸ਼ ਰਾਵਤ - ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* ਰਿਦਮ ਸਾਂਗਵਾਨ - ਓਲੰਪੀਅਨ
* [[ਅਨੀਸਾ ਸੈਯਦ|ਅਨੀਸਾ ਸੱਯਦ]] - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼
* ਮੋਹਿਤ ਸ਼ਰਮਾ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* [[ਰਿਚਾ ਸ਼ਰਮਾ (ਗਾਇਕਾ)|ਰਿਚਾ ਸ਼ਰਮਾ]] - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਪਲੇਬੈਕ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਗਾਇਕਾ
* [[ਕਬੀਰ ਦੁਹਨ ਸਿੰਘ|ਕਬੀਰ ਦੁਹਾਨ ਸਿੰਘ]] – ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰ
* ਮਹਿੰਦਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ – ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ
* ਗੌਰਵ ਸੋਲੰਕੀ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼
* ਰਾਹੁਲ ਤਿਵਾਤੀਆ - ਕ੍ਰਿਕਟਰ - ਹਰਿਆਣਾ - [[ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਇਟਨਸ]]
* ਵਿਜੇ ਯਾਦਵ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
* [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ|ਗੁੜਗਾਓਂ]]
* [[ਨੋਇਡਾ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਯਾਤਰੀ ਆਕਰਸ਼ਣ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]</text>
      <sha1>7emk2bjva11w62lm11u9oqzihbenpsn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776161</id>
      <parentid>776160</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:20:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776161</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="39923" sha1="a7mcac54nzu11i46nkmx1378osc2tpt" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਫਰੀਦਾਬਾਦ
| official_name            = 
| settlement_type          = ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਸਿਟੀ
| native_name              = &lt;!-- Please do not add any Indic script in this infobox, per WP:INDICSCRIPT policy. --&gt;
| pushpin_map              = India Haryana#India3
| pushpin_label            = ਫਰੀਦਾਬਾਦ
| pushpin_map_alt          = Faridabad
| image_skyline            = {{multiple image
   | border       = infobox
   | space = 1
   | total_width  = 260
   | perrow       = 1/2/2/1
| image1 = Vatika Business Towers Faridabad.png
| image2 = NHPC Corporate Office.jpg
| image3 = Crown plaza Faridabad.jpg
| image4 = Academic Block, ESIC Medical College and Hospital, Faridabad.jpg
| image5 = Most Beautiful Lake in Faridabad.jpg
| image6 = Larsen &amp; Toubro Office.png
}}
| image_caption            = ਉੱਪਰ ਤੋਂ, ਖੱਬੇ ਤੋਂ ਸੱਜੇ: ਵਾਟਿਕਾ ਮਾਈਂਡਸਕੇਪ, NHPC ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਦਫਤਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦਾ ਕਰਾਊਨ ਪਲਾਜ਼ਾ, ਸੂਰਜਕੁੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਝੀਲ, ਲਾਰਸਨ ਐਂਡ ਟੂਬਰੋ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਦਫਤਰ
| coordinates              = {{coord|28.4211|N|77.3078|E|display=it}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{IND}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_name1        = [[ਹਰਿਆਣਾ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name2        = [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]
| subdivision_type3        = [[ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨਗਰ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਖੇਤਰ]]
| subdivision_name3        = [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)|ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ]]
| established_title        = ਸਥਾਪਨਾ
| established_date         = 1607
| founder                  = [[ਸ਼ੇਖ ਫਰੀਦ ਬੁਖਾਰੀ]]
| government_type          = ਨਗਰ ਨਿਗਮ (ਭਾਰਤ)
| governing_body           = [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨਗਰ ਨਿਗਮ]]&lt;ref&gt;{{cite web |title= Faridabad Municipal Corporation |url=https://ulbharyana.gov.in/Faridabad/191 |date=June 2024}}&lt;/ref&gt;
| leader_title             = ਮੇਅਰ (ਭਾਰਤ)
| leader_name              = ਸੁਮਨ ਬਾਲਾ
| leader_title1            = ਸੀਨੀਅਰ ਡਿਪਟੀ ਮੇਅਰ
| leader_name1             = ਦਵਿੰਦਰ ਚੌਧਰੀ
| unit_pref                = ਮੈਟ੍ਰਿਕ
| area_total_km2           = 189.9
| area_footnotes           = &lt;ref&gt;{{cite web |title=Faridabad City |url=https://cdn.s3waas.gov.in/s305049e90fa4f5039a8cadc6acbb4b2cc/uploads/2018/05/2018051750-1.pdf }}&lt;/ref&gt;
| elevation_m              = 198
| population_total         = 1,414,050
| population_as_of         = 2011
| population_density_km2   = auto
| population_demonym       = ਫਰੀਦਾਬਾਦੀ
| demographics_type1       = ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰਤ
| demographics1_info1      = [[ਹਿੰਦੀ]]&lt;ref name=nclmanurep2010&gt;{{cite web |url = http://www.nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |title = Report of the Commissioner for linguistic minorities: 52nd report (July 2014 to June 2015) |pages = 85–86 |publisher = Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India |access-date = 16 February 2016|archive-url = https://web.archive.org/web/20161115133948/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf |archive-date = 15 November 2016 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐਸਟੀ]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 121001&lt;ref name=&quot;pincode&quot;&gt;{{cite web|url=https://pin-code.net/in-taluka/faridabad-pin-code/13/|title=Faridabad Pin code|publisher=pin-code.net|access-date=15 February 2021|archive-date=22 October 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211022124504/https://pin-code.net/in-taluka/faridabad-pin-code/13/|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
| area_code_type           = ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ
| area_code                = 0129
| registration_plate       = HR-51 (ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ) &lt;br/&gt; HR-29 (ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ) &lt;br/&gt; HR-38 (Commercial) &lt;br/&gt; HR-87 (ਬਡਖਲ)
| website                  = {{URL|https://ulbharyana.gov.in/Faridabad/191|ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨਗਰ ਨਿਗਮ}}
| blank_info_sec1          = {{nowrap|{{increase}} 0.696&lt;ref name=&quot;unhdi-gdl&quot;&gt;{{cite web |title=Government of Haryana– District Database |url=https://in.one.un.org/wp-content/uploads/2017/06/SDG-Vision-Documnet-Haryana-Final.pdf |access-date=30 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190930123032/https://in.one.un.org/wp-content/uploads/2017/06/SDG-Vision-Documnet-Haryana-Final.pdf |archive-date=30 September 2019 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; ({{color|Orange| ਮੱਧਮ}})}}
| blank_name_sec1          = ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ
}}
'''ਫਰੀਦਾਬਾਦ,''' [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਐਨ.ਸੀ.ਟੀ. ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲਾ [[ਸ਼ਹਿਰ]] ਹੈ ਅਤੇ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)|ਦਿੱਲੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ]] ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;tribuneindia2005&quot;&gt;{{Citation |title=The Tribune, Chandigarh, India – Delhi and neighbourhood |url=http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm#1 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613023249/http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm#1 |access-date=27 May 2007 |archive-date=13 June 2007}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਤੋਂ 284 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। [[ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ|ਯਮੁਨਾ]] ਨਦੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਪੂਰਬੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੀਮਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ|ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ]] ਇਸਨੂੰ 24 ਮਈ 2016 ਨੂੰ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀਜ਼ ਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ।&lt;ref name=&quot;Smrt1&quot;&gt;{{Cite web |title=Lucknow, Warangal...2nd List of Smart Cities Is Out: 10 Facts |url=http://www.ndtv.com/india-news/lucknow-warangal-2nd-list-of-smart-cities-is-out-10-facts-1409414 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160527075434/http://www.ndtv.com/india-news/lucknow-warangal-2nd-list-of-smart-cities-is-out-10-facts-1409414 |archive-date=27 May 2016 |access-date=24 May 2016}}&lt;/ref&gt; 2021 ਦਿੱਲੀ ਖੇਤਰੀ ਯੋਜਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਜਾਂ ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=September 2007 |title=Evaluation Study of DMA Towns in National Capital Region |url=http://tcpomud.gov.in/divisions/mutp/dma/final_dma_report.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20170320052724/http://tcpomud.gov.in/divisions/mutp/dma/final_dma_report.pdf |archive-date=20 March 2017 |access-date=19 March 2017 |website=Town and Country Planning Organisation |publisher=[[Ministry of Housing and Urban Affairs|Ministry of Urban Development]]}}&lt;/ref&gt;

[[ਆਗਰਾ ਨਹਿਰ]] ਅਤੇ [[ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਵੇਂ ਵਿਕਸਤ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਹਿੱਸੇ (ਸੈਕਸ਼ਨ 66 ਤੋਂ 89) ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਗ੍ਰੇਟਰ ਫਰੀਦਾਬਾਦ]] (ਨਹਿਰਪਾਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਚੌੜੀਆਂ ਸੜਕਾਂ, ਉੱਚੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਮਾਲ, ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਉਪ-ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੈਕਟਰ 66 ਤੋਂ 74 ਉਦਯੋਗਿਕ ਸੈਕਟਰ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸੈਕਟਰ 75 ਤੋਂ 89 ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਸੈਕਟਰ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Acme Spaces |url=http://www.acmespaces.com/news_detail.php?id=180 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151124164712/http://www.acmespaces.com/news_detail.php?id=180 |archive-date=24 November 2015 |website=acmespaces.com}}&lt;/ref&gt;

ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਹਰਿਆਣਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ 50% ਆਮਦਨ ਟੈਕਸ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਅਤੇ ਗੁੜਗਾਓਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=28 December 2005 |title=The Tribune |url=http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613023249/http://www.tribuneindia.com/2005/20051228/delhi.htm |archive-date=13 June 2007 |access-date=27 May 2007}}&lt;/ref&gt; ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੈਕਟਰ ਤੋਂ ਮਹਿੰਦੀ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਟਰੈਕਟਰ, ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ, ਸਵਿੱਚ ਗੇਅਰ, ਫਰਿੱਜ, ਜੁੱਤੀਆਂ, ਟਾਇਰ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਇਸਦੇ ਮੁੱਖ ਉਦਯੋਗਿਕ ਉਤਪਾਦ ਹਨ।

2018 ਵਿੱਚ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ [[ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾ|ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ]] ਦੁਆਰਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://ca.news.yahoo.com/worlds-worst-air-indian-city-struggles-track-pollution-132116286.html|title=With world's worst air, Indian city struggles to track pollution|last=Dasgupta|first=Neha|date=16 May 2018|work=Yahoo News|access-date=16 May 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180516183730/https://ca.news.yahoo.com/worlds-worst-air-indian-city-struggles-track-pollution-132116286.html|archive-date=16 May 2018|agency=Reuters|location=United States}}&lt;/ref&gt; 2020 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਸਿਖਰਲੇ ਦਸ ਸਭ ਤੋਂ ਗੰਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰੀਦਾਬਾਦ 10ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 August 2020 |title=top ten cleanest and dirtiest cities in India in 2020 |url=https://www.gqindia.com/get-smart/content/top-ten-cleanest-dirtiest-cities-in-india-2020 |access-date=27 May 2022 |website=GQIndia}}&lt;/ref&gt;

ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੁਆਰਾ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦੇ ਫਲੈਗਸ਼ਿਪ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀਜ਼ ਮਿਸ਼ਨ ਤਹਿਤ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੌ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

{{Weather box|width=auto|location=Faridabad|metric first=Yes|single line=Yes|Jan high C=21.1|Feb high C=23.7|Mar high C=30.0|Apr high C=36.9|May high C=40.0|Jun high C=39.0|Jul high C=35.2|Aug high C=34.2|Sep high C=34.2|Oct high C=32.9|Nov high C=27.6|Dec high C=22.4|Jan low C=7.7|Feb low C=10.6|Mar low C=15.3|Apr low C=21.1|May low C=25.4|Jun low C=27.7|Jul low C=26.7|Aug low C=25.8|Sep low C=23.9|Oct low C=19.1|Nov low C=14.2|Dec low C=9.3|rain colour=green|Jan rain mm=23|Feb rain mm=33|Mar rain mm=20|Apr rain mm=14|May rain mm=20|Jun rain mm=74|Jul rain mm=208|Aug rain mm=183|Sep rain mm=99|Oct rain mm=13|Nov rain mm=5|Dec rain mm=8|source=''Climate Data''&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Faridabad climate: Weather Faridabad &amp; temperature by month |url=https://en.climate-data.org/asia/india/haryana/faridabad-2854/ |access-date=21 April 2024 |website=en.climate-data.org}}&lt;/ref&gt;}}

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
{{Bar box|title=ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ (2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ)&lt;ref name=&quot;Religion&quot;&gt;{{cite web |title=C-1 Population By Religious Community |url=https://censusindia.gov.in/2011census/C-01/DDW09C-01%20MDDS.XLS |website=census.gov.in |access-date=11 December 2020}}&lt;/ref&gt;|titlebar=#ddd|left1=[[ਧਰਮ]]|right1=ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ|float=right|bars={{bar percent|[[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]|DarkOrange|89.01}}
{{bar percent|[[ਇਸਲਾਮ]]|Green|7.29}}
{{bar percent|[[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]|Darkkhaki|2.04}}}}2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 1,414,050 ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 754,542 ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ 659,508 ਔਰਤਾਂ ਸਨ।&lt;ref name=&quot;2011 Census of India&quot;&gt;{{Cite web |title=Provisional Population Totals, Census of India 2011; Cities having population 1 lakh and above |url=http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_2_PR_Cities_1Lakh_and_Above.pdf |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20120507135928/http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_2_PR_Cities_1Lakh_and_Above.pdf |archive-date=7 May 2012 |access-date=10 October 2015 |publisher=Office of the Registrar General &amp; Census Commissioner, India}}&lt;/ref&gt; ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ 83.83 ਫੀਸਦੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Census 2011 at a Glance (District Faridabad) |url=http://faridabad.nic.in/census2011.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20150504100306/http://faridabad.nic.in/census2011.htm |archive-date=4 May 2015}}&lt;/ref&gt; ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ [[ਬ੍ਰਜ ਭਾਸ਼ਾ|ਬ੍ਰਜਭਾਸ਼ਾ]] ਅਤੇ [[ਹਰਿਆਣਵੀ ਬੋਲੀ|ਹਰਿਆਣਵੀ]] ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Census of India 2001: Data from the 2001 Census, including cities, villages and towns (Provisional) |url=http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040616075334/http://www.censusindia.net/results/town.php?stad=A&amp;state5=999 |archive-date=16 June 2004 |access-date=1 November 2008 |publisher=Census Commission of India}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
|+ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ
! ਧਰਮ
! ਆਬਾਦੀ&lt;br /&gt;(1911)
!ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ&lt;br /&gt;(1911)
|-
| [[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]] [[ਤਸਵੀਰ:Om.svg|16x16px]]
| 3,034 ਹੈ
|{{Percentage|3034|4485|2}} 
|-
| [[ਇਸਲਾਮ]] [[ਤਸਵੀਰ:Star_and_Crescent.svg|15x15px]]
| 1,436
|{{Percentage|1436|4485|2}} 
|-
| [[ਇਸਾਈ ਧਰਮ|ਈਸਾਈ]] [[ਤਸਵੀਰ:Christian_cross.svg|21x21px]]
| 12
|{{Percentage|12|4485|2}} 
|-
| [[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]] [[ਤਸਵੀਰ:Khanda.svg|19x19px]]
| 1
|{{Percentage|1|4485|2}} 
|-
| ਹੋਰ
| 2
|{{Percentage|2|4485|2}} 
|-
| '''ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ'''
| '''4,485''' 
| '''{{Percentage|4485|4485|2}}'''
|}

== ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ==
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ ਛੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Administration |url=http://faridabad.nic.in/administration.htm |archive-url=https://web.archive.org/web/20150730083822/http://faridabad.nic.in/administration.htm |publisher=faridabad.nic.in |archive-date=30 July 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Who's Who &amp;#124; District Faridabad, Government of Haryana &amp;#124; India |url=https://faridabad.nic.in/whos-who/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190401140512/https://faridabad.nic.in/whos-who/ |archive-date=1 April 2019 |access-date=1 April 2019}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਐੱਸ ਨੰ.
! ਵਿਭਾਗ
! ਸਿਰਲੇਖ
! ਅਹੁਦਾ ਧਾਰਕ
! ਯੋਗਤਾ
|-
| 1
| ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ
| ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
| ਸ਼. ਸੰਜੇ ਜੂਨ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 2
| ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ
| [[ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੈਜਿਸਟਰੇਟ|ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ]]
| ਸ਼. ਵਿਕਰਮ ਸਿੰਘ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 3
| ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ
| ਵਧੀਕ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸ
| ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਅਪਰਾਜਿਤਾ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 4
| ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਗਰ ਨਿਗਮ (MCF)
| ਕਮਿਸ਼ਨਰ
| ਸ਼. ਜਤਿੰਦਰ
| ਆਈ.ਏ.ਐਸ
|-
| 5
| ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ
| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜ
| ਸ਼. ਯਸ਼ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਰਾਠੌਰ
| HCS (ਨਿਆਂਇਕ)
|-
| 6
| ਪੁਲਿਸ
| ਪੁਲਿਸ ਕਮਿਸ਼ਨਰ
| ਸ਼. ਵਿਕਾਸ ਕੁਮਾਰ ਅਰੋੜਾ
| ਆਈ.ਪੀ.ਐਸ
|}
ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਪਲਵਲ, ਅਤੇ ਨੂਹ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ [[ਹਰਿਆਣਾ]] ਦੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਡਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਇੱਕ ਡਿਵੀਜ਼ਨਲ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
[[ਤਸਵੀਰ:Npti_at_night.jpg|alt=NPTI Corporate Office, Faridabad|left|thumb| ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਵਰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਆਫਿਸ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਆਂਪਾਲਿਕਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਦਫਤਰ ਸੈਕਟਰ 12 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਕਿ 8 ਦਸੰਬਰ 1980 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਏਪੀ ਚੌਧਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਪਹਿਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਤੇ ਸੈਸ਼ਨ ਜੱਜ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਜੋਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅਦਾਲਤ ਦੀ ਬਾਰ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ 2000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਕੀਲ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Faridabad |first=District Court |date=3 October 2019 |title=District Court Faridabad |url=https://districts.ecourts.gov.in/faridabad |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191003065722/https://districts.ecourts.gov.in/faridabad |archive-date=3 October 2019}}&lt;/ref&gt;

== ਆਵਾਜਾਈ ਅਤੇ ਸੰਪਰਕ ==

=== ਰੇਲ ===
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ-ਮੁੰਬਈ ਲਾਈਨ ਦੇ ਬ੍ਰੌਡ ਗੇਜ 'ਤੇ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ [[ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੂਦੀਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ|ਹਜ਼ਰਤ ਨਿਜ਼ਾਮੁਦੀਨ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]], [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ|ਪੁਰਾਣੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ]] ਤੋਂ ਕਰੀਬ 25 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। [[ਮੁੰਬਈ]], [[ਹੈਦਰਾਬਾਦ]], [[ਚੇਨਈ]] ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਲਈ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਇੱਥੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਹਨ। [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਤੋਂ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿਚਕਾਰ ਲੋਕਲ ਟਰੇਨਾਂ ਚਲਦੀਆਂ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;mcf&quot;&gt;{{Citation |last=Municipal Corporation Faridabad |title=Faridabad Connectivity |date=2015 |url=https://mcfbd.com/faridabad-connectivity |archive-url=https://web.archive.org/web/20150809022629/http://mcfbd.com/faridabad-connectivity/ |access-date=9 September 2015 |archive-date=9 August 2015}}&lt;/ref&gt;

=== ਮੈਟਰੋ ===
[[ਤਸਵੀਰ:DelhiMetroVioletLine.JPG|thumb| [[ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋ]] ਦੀ ਵਾਇਲੇਟ ਲਾਈਨ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ ਜੋੜਦੀ ਹੈ]]
[[ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋ]] ਵਾਇਲੇਟ ਲਾਈਨ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ|ਦਿੱਲੀ]] ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਤੱਕ ਵਾਇਲਟ ਲਾਈਨ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ [[ਭਾਰਤ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ|ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ]] [[ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ]] ਦੁਆਰਾ 6 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=PM Narendra Modi travels by Delhi Metro |date=6 September 2015 |url=http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-09-06/news/66268172_1_pm-narendra-modi-delhi-metro-rail-corporation-faridabad |work=[[The Economic Times]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20150925124930/http://articles.economictimes.indiatimes.com/2015-09-06/news/66268172_1_pm-narendra-modi-delhi-metro-rail-corporation-faridabad |access-date=9 September 2015 |archive-date=25 September 2015}}&lt;/ref&gt; ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋ ਦੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਕੋਰੀਡੋਰ ਵਿੱਚ 9 ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹਨ ਜੋ ਸਾਰੇ ਉੱਚੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Faridabad Metro Corridor – Press Brief |date=25 September 2015 |url=http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |work=Delhimetrorail.com |archive-url=https://web.archive.org/web/20160101225813/http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |access-date=3 November 2015 |archive-date=1 January 2016}}&lt;/ref&gt; ਮੈਟਰੋ ਨੂੰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ- ਸੰਤ ਸੂਰਦਾਸ ਸਿਹੀ ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨਾਲ ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ ਤੱਕ ਲੰਬਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਕੁੱਲ 11 ਮੈਟਰੋ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਹਨ: ਸਰਾਏ, ਐਨਐਚਪੀਸੀ ਚੌਕ, ਮੇਵਾਲਾ ਮਹਾਰਾਜਪੁਰ, ਸੈਕਟਰ 28, ਬਡਖਲ ਮੋੜ, ਪੁਰਾਣਾ ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਨੀਲਮ ਚੌਕ ਅਜਰੌਂਦਾ, ਬਾਟਾ ਚੌਕ, ਐਸਕਾਰਟਸ ਮੁਜੇਸਰ, ਸੰਤ ਸੂਰਦਾਸ (ਸਿਹੀ) ਅਤੇ ਰਾਜਾ ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ।&lt;ref&gt;{{Citation |title=Faridabad Metro Corridor – Press Brief |url=http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |work=delhimetrorail.com |archive-url=https://web.archive.org/web/20160101225813/http://www.delhimetrorail.com/press_reldetails.aspx?id=63aQSC8zmhslld |access-date=3 November 2015 |archive-date=1 January 2016}}&lt;/ref&gt;

=== ਸੜਕ  ===
[[ਤਸਵੀਰ:Delhi_Faridabad_Skyway.png|thumb| ਦਿੱਲੀ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸਕਾਈਵੇਅ]]
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦਿੱਲੀ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸਕਾਈਵੇਅ (ਮੇਨ ਬਦਰਪੁਰ ਫਲਾਈਓਵਰ) ਰਾਹੀਂ [[ਦਿੱਲੀ]] ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਆਗਾਮੀ DND-ਫਰੀਦਾਬਾਦ-KMP ਐਕਸਪ੍ਰੈਸਵੇਅ&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/noida/Two-bridges-across-Yamuna-to-link-Noida-and-Haryana/articleshow/23362941.cms|title=Two bridges across Yamuna to link Noida and Haryana|date=October 2013|work=The Times of India|access-date=27 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106152234/http://timesofindia.indiatimes.com/city/noida/Two-bridges-across-Yamuna-to-link-Noida-and-Haryana/articleshow/23362941.cms|archive-date=6 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Nod-for-road-joining-Greater-Noida-Faridabad/articleshow/40205603.cms|title=Nod for road joining Greater Noida, Faridabad|date=14 August 2014|work=The Times of India|access-date=27 July 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151106234220/http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Nod-for-road-joining-Greater-Noida-Faridabad/articleshow/40205603.cms|archive-date=6 November 2015}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |last=Tiwary |first=A K |title=Connectivity, smooth traffic, REAL GROWTH! FNG Expressway will be a boon for daily commuters once it is complete; also, it is emerging as a growth corridor for real estate development. |url=http://epaper.timesofindia.com/Default/Scripting/ArticleWin.asp?From=Archive&amp;Source=Page&amp;Skin=TOINEW&amp;BaseHref=CAP/2014/04/12&amp;PageLabel=57&amp;EntityId=Ar05700&amp;ViewMode=HTML |archive-url=https://web.archive.org/web/20170820040648/http://epaper.timesofindia.com/Default/Scripting/ArticleWin.asp?From=Archive&amp;Source=Page&amp;Skin=TOINEW&amp;BaseHref=CAP%2F2014%2F04%2F12&amp;PageLabel=57&amp;EntityId=Ar05700&amp;ViewMode=HTML |access-date=21 April 2019 |archive-date=20 August 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation |title=Kalindi Kunj bypass gets a go-ahead at last |date=27 April 2014 |url=http://indiatoday.intoday.in/story/kalindi-kunj-bypass-najeeb-jung-badarpur-vorder-dnd-noida-faridabad/1/357787.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20150509014007/http://indiatoday.intoday.in/story/kalindi-kunj-bypass-najeeb-jung-badarpur-vorder-dnd-noida-faridabad/1/357787.html |access-date=27 July 2015 |archive-date=9 May 2015}}&lt;/ref&gt; ਇਹ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ ਰੋਡ ( SH137 ) ਅਤੇ ਨੋਇਡਾ, [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਗੌਤਮ ਬੁੱਧ ਨਗਰ ਨੇੜੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪੁਲ ਰਾਹੀਂ [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ]] ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਮਾਂਝਵਾਲੀ ਅਤੇ ਨੋਇਡਾ ਵਿੱਚ ਜੇਵਰ ਅਤੇ ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ FNG ਸੜਕ ਰਾਹੀਂ।

=== ਏਅਰਵੇਜ਼ ===
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ [[ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ|ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ]] ਦੁਆਰਾ ਸੇਵਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਲਗਭਗ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਤੋਂ 35 ਕਿ.ਮੀ. ਹੈ। ਇਹ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਿਅਸਤ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ ਹੈ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਸੰਪਰਕ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Indira Gandhi Delhi International Airport – Fact Sheet |url=http://www.newdelhiairport.in/fact-sheet.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151106213309/http://www.newdelhiairport.in/fact-sheet.aspx |archive-date=6 November 2015 |access-date=12 November 2015 |website=newdelhiairport.in}}&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ==

=== ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ===
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਕੋਰਸਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਕਾਲਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਗਿਆਨ, ਦਵਾਈ, ਕਲਾ, ਕਾਮਰਸ, ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ, MCA, ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਕੋਰਸ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਕਾਲਜ ਜੋ ਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਅਤੇ ਅੰਡਰਗ੍ਰੈਜੂਏਟ ਕੋਰਸ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਅਲ-ਫਲਾਹ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (AFU)
* ESIC ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ
* ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ ਹੋਟਲ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ
* ਜੇਸੀ ਬੋਸ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਸਾਇੰਸ ਐਂਡ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ, ਵਾਈ.ਐਮ.ਸੀ.ਏ
* ਮਾਨਵ ਰਚਨਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ
* ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਵਰ ਟਰੇਨਿੰਗ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ
* ਬਾਇਓਟੈਕਨਾਲੋਜੀ ਲਈ ਖੇਤਰੀ ਕੇਂਦਰ (RCB)
* ਅਨੁਵਾਦਕ ਸਿਹਤ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸੰਸਥਾ (THSTI)

== ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Academic_Block,_ESIC_Medical_College_and_Hospital,_Faridabad.jpg|thumb| ESIC ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਹਨ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Private Hospital in Faridabad |url=http://www.hospitalkhoj.com/hospitals/private/faridabad |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151124183058/http://www.hospitalkhoj.com/hospitals/private/faridabad |archive-date=24 November 2015 |access-date=8 November 2015 |website=hospitalkhoj.com}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Hospitals in Faridabad |url=http://www.faridabadonline.in/city-guide/hospitals-in-faridabad |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20151125070958/http://www.faridabadonline.in/city-guide/hospitals-in-faridabad |archive-date=25 November 2015 |access-date=8 November 2015 |website=faridabadonline.in}}&lt;/ref&gt; ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਹਸਪਤਾਲ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਕਰਮਚਾਰੀ ਰਾਜ ਬੀਮਾ ਨਿਗਮ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਗੋਲਡ ਫੀਲਡ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ ਸੀ ਜੋ ਪਿੰਡ ਚੈਨਸਾ, ਬੱਲਬਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ ਜੋ ਵਿੱਤੀ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਕਾਰਨ 2016 ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਾ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ &quot;ਅਟਲ ਬਿਹਾਰੀ ਵਾਜਪਾਈ ਸਰਕਾਰੀ ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ&quot; ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮੁੜ ਚਾਲੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Verma |first=Chetan |date=30 October 2020 |title=पूर्व पीएम अटल बिहारी वाजपेयी के नाम पर रखा जाएगा फरीदाबाद गोल्डफील्ड मेडिकल कॉलेज का नाम {{!}} Hari Bhoomi |url=https://www.haribhoomi.com/local/haryana/faridabad-goldfield-medical-college-to-be-named-after-former-pm-atal-bihari-vajpayee-352699 |access-date=6 November 2020 |website=www.haribhoomi.com |language=hi}}&lt;/ref&gt; ਹੋਰ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ:

* ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਹਸਪਤਾਲ
* ਏਸ਼ੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਿਜ਼
* ESIC ਮੈਡੀਕਲ ਕਾਲਜ
* ਮੈਟਰੋ ਹਾਰਟ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਹਸਪਤਾਲ

== ਖੇਡਾਂ ==

=== ਕ੍ਰਿਕਟ ===
[[ਤਸਵੀਰ:Nahar_Singh_Stadium.jpg|thumb| ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਸਟੇਡੀਅਮ]]
ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਸਟੇਡੀਅਮ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 25,000 ਸੀਟਾਂ ਹਨ, ਨੇ 8 ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚ ਅਤੇ ਸੇਲਿਬ੍ਰਿਟੀ ਕ੍ਰਿਕਟ ਲੀਗ ਦੇ ਮੁੰਬਈ ਹੀਰੋਜ਼ ਅਤੇ ਭੋਜਪੁਰੀ ਦਬੰਗ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਲੀਗ ਕ੍ਰਿਕਟ ਮੈਚ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਮੈਦਾਨ ਦੀ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਕਾਰਨ, 2017 ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਹਨ। 2019 ਵਿੱਚ, $10.15 ਮਿਲੀਅਨ (115 ਕਰੋੜ) ਹਰਿਆਣਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਸਟੇਡੀਅਮ ਅਤੇ ਮੈਦਾਨਾਂ ਦਾ ਨਵੀਨੀਕਰਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 2020 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਇਸ ਸਹੂਲਤ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਚ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;tribuneindia190302&quot;&gt;{{Cite web |last=Ahlawat |first=Bijendra |date=2 March 2019 |title=Cricket matches to resume in Faridabad stadium next year |url=https://www.tribuneindia.com/news/haryana-tribune/cricket-matches-to-resume-in-faridabad-stadium-next-year/736970.html |website=Haryana Tribune}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://archive.indianexpress.com/news/all-is-not-lost-for-nahar-singh-stadium/160189/|title=All is not lost for Nahar Singh Stadium|last=Vivek|first=G.S.|date=22 June 2007|work=[[The Indian Express]]|access-date=11 October 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20160206210750/http://archive.indianexpress.com/news/all-is-not-lost-for-nahar-singh-stadium/160189/|archive-date=6 February 2016}}&lt;/ref&gt;

== ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ==

* ਇਸਕੋਨ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼੍ਰੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਧਾ ਗੋਵਿੰਦ ਧਾਮ।
* ਸ਼੍ਰੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਮੰਦਰ, ਤਿਕੋਨਾ ਪਾਰਕ।
* ਸ਼੍ਰੀ ਸਾਲਾਸਰ ਬਾਲਾਜੀ ਇਵਮ ਖਾਟੂ ਸ਼ਿਆਮ ਮੰਦਰ, ਮੇਨ ਮਥੁਰਾ ਰੋਡ, ਬੱਲਭਗੜ੍ਹ
* ਸ਼੍ਰੀ 1008 ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦਿਗੰਬਰ ਜੈਨ ਮੰਦਰ, ਸੈਕਟਰ 16
* ਝਰਨਾ ਮੰਦਿਰ, ਮੁਹੱਬਤਾਬਾਦ
* ਨਾਗਾਸ਼੍ਰੀ ਮੰਦਿਰ, ਸਿਹੀ
* ਧੂਣੀ ਬਾਬਾ ਮੰਦਿਰ, ਤਿਲੋਰੀ ਖੱਦਰ
* ਰਤਨ ਨਾਥ ਮੰਦਰ
* ਸ਼ਿਵ ਮੰਦਰ, ਸੈਨਿਕ ਕਲੋਨੀ
* ਗੁੜਗਾਓਂ-ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸਵੇਅ 'ਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਤ੍ਰਿਵੇਣੀ ਹਨੂੰਮਾਨ ਮੰਦਰ
* ਬਧਕਲ ਝੀਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਾਰਸਨ ਮੰਦਿਰ
* ਜਗਨਨਾਥ ਮੰਦਿਰ, ਫਰੀਦਾਬਾਦ, ਸੈਕਟਰ 15 ਏ
* ਹਰੀ ਪਰਵਤ ਮੰਦਿਰ, ਅਨੰਗਪੁਰ

== ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ==
ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਤੋਂ [[ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ, ਲੋਕ ਸਭਾ|ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ]] ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਲ ਗੁਰਜਰ ਹਨ, ਜੋ ਮਈ 2019 ਵਿੱਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ। [[ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ (ਭਾਰਤ)|ਵਿਧਾਇਕ]] ਨਰਿੰਦਰ ਗੁਪਤਾ ਹਨ, ਜੋ ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਵਿੱਚ ਚੁਣੇ ਗਏ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 October 2019 |title=Haryana Election Results 2019: Full list of winners |url=https://www.indiatvnews.com/elections/haryana-assembly-polls-2019-haryana-assembly-election-results-2019-full-winners-list-names-of-winning-candidates-bjp-congress-others-558754 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20191025143700/https://www.indiatvnews.com/elections/haryana-assembly-polls-2019-haryana-assembly-election-results-2019-full-winners-list-names-of-winning-candidates-bjp-congress-others-558754 |archive-date=25 October 2019 |access-date=29 October 2019 |website=India TV}}&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ ==

* ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਬੈਂਡਾ – ਸਿਆਸਤਦਾਨ
* ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਭਡਾਣਾ - ਸਿਆਸਤਦਾਨ
* [[ਮਨੂ ਭਾਕਰ]] - ਡਬਲ ਓਲੰਪਿਕ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ
* ਮਨਵਿੰਦਰ ਬਿਸਲਾ - ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* [[ਸ਼ਵੇਤਾ ਚੌਧਰੀ]] - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼
* ਰਾਹੁਲ ਦਲਾਲ, ਬੀ 1992 – ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟਰ।
* ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਾਲ ਗੁਰਜਰ - ਸਿਆਸਤਦਾਨ &lt;ref&gt;{{Cite news|url=http://164.100.47.194/Loksabha/Members/MemberBioprofile.aspx?mpsno=4629|title=Members Bioprofile}}&lt;/ref&gt;
* [[ਹਿਮਾਨੀ ਕਪੂਰ]] - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕਾ
* [[ਕੈਰੀਮਿਨਾਟੀ|ਅਜੈ ਨਗਰ]] – ਕੈਰੀਮਿਨਾਤੀ ਨਾਮ ਹੇਠ YouTube ਸਮੱਗਰੀ ਨਿਰਮਾਤਾ
* ਲਲਿਤ ਨਗਰ – ਸਿਆਸਤਦਾਨ – ਤਿਗਾਂਵ ਹਲਕੇ ਤੋਂ ਸਾਬਕਾ ਵਿਧਾਇਕ
* ਮਨੀਸ਼ ਨਰਵਾਲ - ਪੈਰਾਲੰਪਿਕ ਸੋਨ ਤਮਗਾ ਜੇਤੂ ਅਤੇ ਖੇਲ ਰਤਨ ਜੇਤੂ
* ਸ਼ਿਵ ਨਰਵਾਲ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼
* [[ਸੋਨੂੰ ਨਿਗਮ]] - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ
* ਧਰੁਵ ਰਾਠੀ - YouTuber
* ਅਜੈ ਰਾਤਰਾ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* ਮਹੇਸ਼ ਰਾਵਤ - ਘਰੇਲੂ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* ਰਿਦਮ ਸਾਂਗਵਾਨ - ਓਲੰਪੀਅਨ
* [[ਅਨੀਸਾ ਸੈਯਦ|ਅਨੀਸਾ ਸੱਯਦ]] - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨੇਬਾਜ਼
* ਮੋਹਿਤ ਸ਼ਰਮਾ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ
* [[ਰਿਚਾ ਸ਼ਰਮਾ (ਗਾਇਕਾ)|ਰਿਚਾ ਸ਼ਰਮਾ]] - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਪਲੇਬੈਕ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਗਾਇਕਾ
* [[ਕਬੀਰ ਦੁਹਨ ਸਿੰਘ|ਕਬੀਰ ਦੁਹਾਨ ਸਿੰਘ]] – ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰ
* ਮਹਿੰਦਰ ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ – ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ
* ਗੌਰਵ ਸੋਲੰਕੀ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼
* ਰਾਹੁਲ ਤਿਵਾਤੀਆ - ਕ੍ਰਿਕਟਰ - ਹਰਿਆਣਾ - [[ਗੁਜਰਾਤ ਟਾਇਟਨਸ]]
* ਵਿਜੇ ਯਾਦਵ - ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ

== ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ ==
* [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ|ਗੁੜਗਾਓਂ]]
* [[ਨੋਇਡਾ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist|30em}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਰਿਆਣਾ ਵਿਚ ਯਾਤਰੀ ਆਕਰਸ਼ਣ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਫਰੀਦਾਬਾਦ]]</text>
      <sha1>a7mcac54nzu11i46nkmx1378osc2tpt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191436</id>
    <revision>
      <id>776157</id>
      <parentid>775875</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:09:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776157</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12958" sha1="0mamhh4ur7a2hswkj0kvvn1uuzkssv4" xml:space="preserve">[[ਤਸਵੀਰ:Andaman_nicobar_76.jpg|thumb|{{Center|ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂਆਂ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਨਕਸ਼ਾ}}]]
'''ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ''' ''([[ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ]]: Andaman Islands)'' ਇੱਕ ਦੀਪ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 200 ਟਾਪੂਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ [[ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ|ਹਿੰਦ ਮਹਾਸਾਗਰ]]  ਵਿੱਚ [[ਮਿਆਂਮਾਰ]] ਦੇ ਅਯਾਰਵਾਦੀ ਖੇਤਰ ਦੇ ਤੱਟਾਂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 130 km (81 mi) ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ [[ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ|ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂਆਂ]] ਦੇ ਨਾਲ, ਅੰਡੇਮਾਨ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ [[ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ]] ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ [[ਅੰਡੇਮਾਨ ਸਮੁੰਦਰ|ਅੰਡੇਮਾਨ ਸਾਗਰ]] ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸੀਮਾ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਟਾਪੂ [[ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ|ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਨਿਕੋਬਾਰ ਦੀਪ]] ਸਮੂਹ, [[ਭਾਰਤ]] ਦੇ ਇੱਕ [[ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੋਕੋ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਪੇਰਿਸ ਟਾਪੂ [[ਮਿਆਂਮਾਰ]] ਦੇ [[ਯਾਂਗੋਨ ਖੇਤਰ]] ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ, ਅੰਡੇਮਾਨੀਆਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ, [[ਜਾਰਵਾ ਕਬੀਲਾ|ਜ਼ਾਰਾਵਾ]] ਅਤੇ [[ਸੈਂਟੇਨਲੀ ਕਬੀਲਾ|ਸੈਂਟੀਨੇਲੀਜ਼]] ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ।&lt;ref name=&quot;trained_news.au&quot;&gt;{{Cite news|url=https://www.news.com.au/travel/travel-updates/incidents/police-faceoff-with-sentinelese-tribe-as-they-struggle-to-recover-slain-missionarys-body/news-story/a88d3780059939a5e11ebcfb556327ac|title=Police face-off with Sentinelese tribe as they struggle to recover slain missionary's body|date=26 November 2018|work=News.com.au|access-date=26 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181126034539/https://www.news.com.au/travel/travel-updates/incidents/police-faceoff-with-sentinelese-tribe-as-they-struggle-to-recover-slain-missionarys-body/news-story/a88d3780059939a5e11ebcfb556327ac|archive-date=26 November 2018}}&lt;/ref&gt; ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਟਾਪੂਆਂ ਨੂੰ ਪਰਮਿਟਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉੱਤਰੀ ਸੈਂਟੀਨੇਲ ਆਈਲੈਂਡ ਸਮੇਤ, ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਦਾਖਲੇ 'ਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਸੈਂਟੀਨੇਲੀਜ਼ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੰਪਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਤੱਟ ਰੱਖਿਅਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜਤਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Andaman &amp; Nicobar |url=http://www.andaman.gov.in/web/guest/indigenous-tribes |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160611075752/http://www.and.nic.in/archives/andaman/tribes.php |archive-date=11 June 2016 |access-date=13 February 2017 |website=The Internet Archive |publisher=A&amp;N Administration}}&lt;/ref&gt;

== ਭੂਗੋਲ ਅਤੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ ==
ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੀਪ-ਸਮੂਹ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਰਮੀ ਅਰਾਕਾਨ ਯੋਮਾ ਰੇਂਜ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆਈ ਦੀਪ-ਸਮੂਹ ਦੀ ਇੱਕ ਸਮੁੰਦਰੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ 325 ਟਾਪੂ ਹਨ ਜੋ 6,408 km2 (2,474 sq mi)&lt;ref name=&quot;Planning Commission Report2&quot;&gt;{{cite book|title=Andaman and Nicobar Islands Development Report|series=State Development Report series|author=Planning Commission of India|edition=illustrated|publisher=Academic Foundation|year=2008|isbn=978-81-7188-652-4|url=https://books.google.com/books?id=ujf2N5O4iKgC|access-date=15 November 2015|archive-date=9 December 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20151209011823/https://books.google.com/books?id=ujf2N5O4iKgC|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, [1] ਟਾਪੂਆਂ ਅਤੇ ਬਰਮਾ ਦੇ ਤੱਟ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੂਰਬ ਵੱਲ [[ਅੰਡੇਮਾਨ ਸਮੁੰਦਰ|ਅੰਡੇਮਾਨ ਸਾਗਰ]] ਦੇ ਨਾਲ।&lt;ref name=&quot;olivierblaise&quot;&gt;{{Cite journal|last=Blaise, Olivier|title=Andaman Islands, India|url=http://www.picturetank.com/___/series/ff5d5b4d962b08bc130471b877292c58/en/Andaman_Isl.,_India_(1).html|publisher=PictureTank|archive-url=https://web.archive.org/web/20110715083143/http://www.picturetank.com/___/series/ff5d5b4d962b08bc130471b877292c58/en/Andaman_Isl.,_India_(1).html|archive-date=15 July 2011|access-date=16 November 2008}}&lt;/ref&gt; ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ ਬਰਮਾ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ 285 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (177 ਮੀਲ) ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਬਰਮੀ ਟਾਪੂ ਨੇੜੇ ਹਨ, ਤਿੰਨ ਕੋਕੋ ਟਾਪੂਆਂ ਸਮੇਤ।

ਦਸ ਡਿਗਰੀ ਚੈਨਲ ਅੰਡੇਮਾਨ ਨੂੰ [[ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ|ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂਆਂ]] ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਵੱਖ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਬਿੰਦੂ ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ {{Convert|732|m|abbr=on}} ਤੇ ਸੈਡਲ ਪੀਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।


ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂਆਂ ਦੇ ਭੂ-ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੇਟ ਜੂਰਾਸਿਕ ਤੋਂ ਅਰਲੀ ਈਓਸੀਨ ਓਫੀਓਲਾਈਟਸ ਅਤੇ [[ਤਲਛਟੀ ਚਟਾਨ|ਤਲਛਟ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ]] (ਅਰਗੀਲੇਸੀਅਸ ਅਤੇ ਐਲਗਲ ਚੂਨੇ ਪੱਥਰ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡੂੰਘੇ ਨੁਕਸ ਅਤੇ ਅਲਟਰਾਮਫਿਕ [[ਆਤਸ਼ੀ ਚਟਾਨ|ਅਗਨੀ]] ਘੁਸਪੈਠ ਨਾਲ ਵਿਗਾੜਦੇ ਹਨ । ਟਾਪੂਆਂ 'ਤੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 11 ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਜੁਆਲਾਮੁਖੀ ਹਨ।&lt;ref name=&quot;tsu&quot;&gt;Chakrabarti, P.; Nag, A.; Dutta, S. B.; Dasgupta, S. and Gupta, N. (2006) ''[https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&amp;pg=PA42 S &amp; T Input: Earthquake and Tsunami Effects...] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151209011823/https://books.google.com/books?id=5gEBfvCBclUC&amp;pg=PA42|date=9 December 2015}}'', page 43. Chapter 5 in S. M. Ramasamy et al. (eds.), ''Geomatics in Tsunami'', New India Publishing. {{ISBN|81-89422-31-6}}&lt;/ref&gt; ਇੱਥੇ ਦੋ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਟਾਪੂ ਹਨ, ਨਾਰਕੌਂਡਮ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਬੈਰਨ ਆਈਲੈਂਡ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ [[ਬਸਾਲਟ|ਬੇਸਾਲਟ]] ਅਤੇ ਐਂਡੀਸਾਈਟ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬੈਰਨ ਟਾਪੂ [[ਭਾਰਤੀ ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ|ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ]] ਵਿੱਚ ਇੱਕਲੌਤਾ ਸਰਗਰਮ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਸੰਬਰ 2022 ਵਿੱਚ ਤਾਜ਼ਾ ਫਟਣ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭੂ-ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਵਧ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Andaman Tourism – Science Centre |url=https://www.andamantourism.gov.in/capital.php |access-date=1 May 2023}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Global Volcanism Program – Barren Island |url=https://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn=260010 |access-date=1 May 2023}}&lt;/ref&gt;

== ਜਲਵਾਯੂ ==
ਜਲਵਾਯੂ ਸਮਾਨ ਵਿਥਕਾਰ ਦੇ ਗਰਮ ਖੰਡੀ ਟਾਪੂਆਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਿੱਘਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਵਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵਰਖਾ ਅਨਿਯਮਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਖੁਸ਼ਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮੌਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਗਿੱਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 

== ਫਲੋਰਾ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Shaheed_Island,_Andamans,_Tropical_forest.jpg|thumb| ਗਰਮ ਖੰਡੀ ਜੰਗਲ, ਸ਼ਹੀਦ ਟਾਪੂ]]
[[ਤਸਵੀਰ:Havelock_Island,_Mangrove_trees_in_tropical_sea,_Andaman_Islands.jpg|thumb| ਬੀਚ, ਹੈਵਲੌਕ ਆਈਲੈਂਡ 'ਤੇ ਮੈਂਗਰੋਵ ਦੇ ਰੁੱਖ]]
ਮੱਧ ਅੰਡੇਮਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਪਤਝੜ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲ ਹਨ । ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਗਿੱਲੀ ਸਦਾਬਹਾਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਚੜ੍ਹੇ ਹਨ।

ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਬਨਸਪਤੀ ਤੱਟ 'ਤੇ [[ਜਵਾਰੀ ਬੇਲਾ|ਮੈਂਗਰੋਵਜ਼]] ਦੇ ਨਾਲ, ਗਰਮ ਖੰਡੀ ਜੰਗਲ ਹੈ। ਬਰਮਾ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਤੱਟ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੰਗਲ ਸਦਾਬਹਾਰ ਹਨ, ਪਰ ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ, ਮੱਧ ਅੰਡੇਮਾਨ, [[ਬਾਰਾਟਾਂਗ ਟਾਪੂ|ਬਾਰਾਤੰਗ]] ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ 'ਤੇ ਪਤਝੜ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਹਨ। ਦੱਖਣੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਐਪੀਫਾਈਟਿਕ ਬਨਸਪਤੀ, ਜਿਆਦਾਤਰ ਫਰਨਾਂ ਅਤੇ ਆਰਕਿਡਾਂ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਲੌਗਿੰਗ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਮੁੱਖ ਭੂਮੀ ਤੋਂ ਆਵਾਸ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਆਬਾਦੀ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੇਕਾਰ ਹਨ। ਲਿਟਲ ਅੰਡੇਮਾਨ, ਨਾਰਕੌਂਡਮ, ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਅੰਡੇਮਾਨ 'ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਖੇਤਰ ਹਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਬਰਸਾਤੀ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਤੱਟ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਣ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਚੂਹਿਆਂ, ਕੁੱਤਿਆਂ, ਬਿੱਲੀਆਂ ਅਤੇ ਇੰਟਰਵਿਊ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਅੰਡੇਮਾਨ ਦੇ ਹਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਤੀਆਂ ਤੋਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।

== ਸਰਕਾਰ ==
[[ਤਸਵੀਰ:Aberdeen_Bazar,_Port_Blair.JPG|thumb| ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ]]
[[ਪੋਰਟ ਬਲੇਅਰ]] ਟਾਪੂਆਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਅੰਡੇਮਾਨ ਟਾਪੂ ਸੰਘ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਅੰਡੇਮਾਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ (ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1974 ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਨਿਕੋਬਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਜੋਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ) ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸਿੰਗਲ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}</text>
      <sha1>0mamhh4ur7a2hswkj0kvvn1uuzkssv4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਝਾਂਸੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191438</id>
    <revision>
      <id>776142</id>
      <parentid>775894</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:59:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776142</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17011" sha1="gmaugls6vj1aunh7myci6s2jzkdnvhv" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਝਾਂਸੀ
| settlement_type          = ਮਹਾਨਗਰ
| image_skyline            = {{multiple image
| border                   = infobox
| total_width              = 230
| image_style              = 
| perrow                   = 1/2/1
| image2     = JhansiSkylinenight rohitkarwal.jpg
| image1= Inside the Rani Laxmibai's Jhansi Fort in Jhansi, Uttar Pradesh 04.jpg
| image4= Virangana Lakshmibai Railway Station 09.jpg
| image3= Statue of Jhalkaribai in Jhansi 07.jpg
}}
| image_caption            = ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਰਾਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼, ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਕਿਲਾ, ਵਿਰੰਗਾਨਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਝਲਕਾਰੀਬਾਈ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
| nickname                 = {{Plainlist|
* [[ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ]] ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
* ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦਾ ਗੇਟਵੇ
* ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੌਰਾਹੇ (ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਰਗ): ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਗਲਿਆਰਾ
}}
| map_alt                  = 
| map_caption              = 
| pushpin_map              = India Uttar Pradesh # India
| pushpin_label_position   = right
| pushpin_map_alt          = ਬਲਵੰਤ ਨਗਰ
| pushpin_map_caption      = 
| coordinates              = {{coord|25.44862|N|78.56962|E|format=dms|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|India}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਖੇਤਰ]]
| subdivision_type3        = [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name1        = [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_name2        = [[ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]]
| subdivision_name3        = [[ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਝਾਂਸੀ]]
| established_title        = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date         = 1613
| founder                  = ਓਰਛਾ ਦਾ ਰਾਜਾ
| named_for                = 
| unit_pref                = Metric
| elevation_footnotes      = 
| elevation_m              = 285
| population_total         = 505,693&lt;ref name=&quot;Census_MCorp&quot;/&gt;
| population_as_of         = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| population_footnotes     = 
| population_density_km2   = auto
| population_metro         = 547,638&lt;ref name=&quot;Census_MCorp&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Census_CB&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Census_ITS&quot;/&gt;
| population_rank          = 57
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = [[ਭਾਸ਼ਾ]]
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰੀ
| demographics1_info1      = [[ਹਿੰਦੀ]]&lt;ref name=&quot;langoff&quot;&gt;{{cite web|title=52nd Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India |url=http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf|website=nclm.nic.in|publisher=[[Ministry of Minority Affairs]]|access-date=18 March 2019|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525141614/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf|archive-date=25 May 2017}}&lt;/ref&gt;
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐਸਟੀ]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 284001-2-3-4
| area_code                = 0510
| area_code_type           = ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate       = UP-93
| blank1_name_sec1         = ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ
| blank1_info_sec1         = [[ਮਰਦ|♂]] 0.905 : [[ਔਰਤ|♀]] 1.000
| website                  = {{URL|www.jhansi.nic.in}}
| official_name            = 
| area_total_km2           = 160
}}
'''ਝਾਂਸੀ''' [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਬਲਵੰਤ ਨਗਰ ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਂ ਸੀ। ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਤਿ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ, ਪਹੂਜ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, [[ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]] ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਝਾਂਸੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦਾ ਗੇਟਵੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਝਾਂਸੀ ਪਹੂਜ ਅਤੇ [[ਬੇਤਵਾ ਨਦੀ|ਬੇਤਵਾ]] ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ 285 ਮੀਟਰ (935 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 420 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (261 ਮੀਲ), [[ਗਵਾਲੀਅਰ]] ਤੋਂ 101 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (62 ਮੀਲ), ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਲਖਨਊ]] ਤੋਂ 315 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (196 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ।

ਝਾਂਸੀ ਸੜਕ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਨੈਟਵਰਕ ਦੁਆਰਾ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਸਬਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇਜ਼ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ ਐਨਡੀਏ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਲਿਆਰੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਹੁਲਾਰਾ ਮਿਲੇਗਾ। [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ|ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]] ਤੋਂ [[ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ]] ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਝਾਂਸੀ ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਗਲਿਆਰਾ; ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਤੇਜ਼ੀ ਆਈ ਹੈ। ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ 2018 ਰੈਂਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ੍ਰੀਨਫੀਲਡ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। 28 ਅਗਸਤ 2011 ਨੂੰ, ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਲਈ 98 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਭੂਗੋਲ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ==
ਝਾਂਸੀ 25.4333 N 78.5833 E 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Jhansi, India Page |url=http://www.fallingrain.com/world/IN/36/Jhansi.html |access-date=3 September 2012 |publisher=fallingrain.com}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 284 ਮੀਟਰ (935 ਫੁੱਟ) ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਠਾਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਜੋ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੱਥਰੀਲੀ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਢਲਾਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ [[ਤਰਾਈ ਖੇਤਰ|ਤਰਾਈ]] ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਉਚਾਈ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ ਨਿੰਬੂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ, ਦਾਲਾਂ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ [[ਮੌਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੀਂਹ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਨਹਿਰੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ (ਰਾਜਘਾਟ ਨਹਿਰ) ਦੇ ਤਹਿਤ, ਸਰਕਾਰ ਝਾਂਸੀ ਅਤੇ ਲਲਿਤਪੁਰ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨੈਟਵਰਕ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਾਂ (ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਸਮੇਤ) ਦਾ ਵਪਾਰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ।{{Wide image|View of Jhansi from Sipri's Hilltop.jpg|900px|ਸਿਪਰੀ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼}}{{Weather box|location=Jhansi (1991–2020, extremes 1901–present)|metric first=Yes|single line=Yes|temperature colour=|Jan record high C=33.8|Feb record high C=39.4|Mar record high C=43.3|Apr record high C=46.2|May record high C=49.3|Jun record high C=48.1|Jul record high C=45.6|Aug record high C=42.2|Sep record high C=40.6|Oct record high C=40.6|Nov record high C=38.1|Dec record high C=35.5|year record high C=49.3|Jan high C=22.8|Feb high C=27.3|Mar high C=33.9|Apr high C=39.7|May high C=42.5|Jun high C=40.2|Jul high C=34.2|Aug high C=32.3|Sep high C=33.4|Oct high C=34.3|Nov high C=30.1|Dec high C=24.9|year high C=33.0|Jan low C=8.6|Feb low C=11.9|Mar low C=17.3|Apr low C=23.2|May low C=27.4|Jun low C=27.9|Jul low C=25.6|Aug low C=24.6|Sep low C=23.9|Oct low C=20.3|Nov low C=14.8|Dec low C=10.2|year low C=19.7|Jan record low C=0.5|Feb record low C=0.6|Mar record low C=5.3|Apr record low C=10.1|May record low C=15.1|Jun record low C=18.5|Jul record low C=20.3|Aug record low C=18.3|Sep record low C=16.7|Oct record low C=6.3|Nov record low C=1.1|Dec record low C=0.3|year record low C=0.3|rain colour=green|Jan rain mm=10.7|Feb rain mm=13.8|Mar rain mm=8.6|Apr rain mm=5.0|May rain mm=15.7|Jun rain mm=95.8|Jul rain mm=251.9|Aug rain mm=248.5|Sep rain mm=149.0|Oct rain mm=23.0|Nov rain mm=5.0|Dec rain mm=4.3|year rain mm=831.2|Jan rain days=1.0|Feb rain days=1.1|Mar rain days=0.8|Apr rain days=0.6|May rain days=1.6|Jun rain days=5.7|Jul rain days=11.9|Aug rain days=12.4|Sep rain days=7.1|Oct rain days=1.3|Nov rain days=0.4|Dec rain days=0.4|year rain days=44.3|time day=17:30 [[Indian Standard Time|IST]]|Jan humidity=57|Feb humidity=46|Mar humidity=32|Apr humidity=24|May humidity=25|Jun humidity=42|Jul humidity=69|Aug humidity=75|Sep humidity=64|Oct humidity=45|Nov humidity=47|Dec humidity=57|year humidity=49|source 1=[[India Meteorological Department]]&lt;ref&gt;{{cite web
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/Climatological%20Tables%201991-2020.pdf
| title = Climatological Tables of Observatories in India 1991-2020
| publisher = [[India Meteorological Department]]
| access-date = April 8, 2024
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=IMDnormals&gt;
{{cite web
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200205040301/http://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf
| archive-date = 5 February 2020
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf
| title = Station: Jhansi Climatological Table 1981–2010
| work = Climatological Normals 1981–2010
| publisher = India Meteorological Department
| date = January 2015
| pages = 367–368
| access-date = 27 April 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=IMDextremes&gt;
{{cite web
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200205042509/http://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf
| archive-date = 5 February 2020
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf
| title = Extremes of Temperature &amp; Rainfall for Indian Stations (Up to 2012)
| publisher = India Meteorological Department
| date = December 2016
| page = M217
| access-date = 27 April 2020}}&lt;/ref&gt;}}

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
{{Historical populations|1871|30,000|1881|33,000|1891|53,779|1901|55,724|1911|70,200|1921|66,400|1931|76,700|1941|103,300|1951|127,400|1961|140,200|1971|173,300|1981|231,300|1991|300,850|2001|426,198|2011|505,693}}{{Bar box|title=ਝਾਂਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ (2011)&lt;ref name=&quot;religion&quot;&gt;{{Cite web|date=2011|title=Table C-01 Population by Religion: Uttar Pradesh|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11394/download/14507/DDW09C-01%20MDDS.XLS|website=censusindia.gov.in|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}&lt;/ref&gt;|titlebar=#Fcd116|left1=ਧਰਮ|right1=ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ|float=left|bars={{bar percent|[[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]|darkorange|81.10}}
{{bar percent|[[ਇਸਲਾਮ]]|green|16.51}}
{{bar percent|[[ਈਸਾਈ]]|dodgerblue|0.94}}
{{bar percent|[[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]|darkkhaki|0.52}}
{{bar percent|[[ਜੈਨ ਧਰਮ]]|pink|0.46}}
{{bar percent|ਹੋਰ|black|0.47}}|caption=ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਵੰਡ}}{{pie chart|thumb=left|caption=ਝਾਂਸੀ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (2011)&lt;ref name=&quot;Lang&quot;/&gt;|label1=[[ਹਿੰਦੀ]]|value1=97.14|color1=orange|label2=[[ਉਰਦੂ]]|value2=1.57|color2=green|label3=ਹੋਰ|value3=1.29|color3=grey}}ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ [[ਉਰਦੂ]] ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਝਾਂਸੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 547,638 ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਝਾਂਸੀ ਛਾਉਣੀ ਅਤੇ ਝਾਂਸੀ ਰੇਲਵੇ ਬੰਦੋਬਸਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

=== ਸਕੂਲ ===
* ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਦ ਕਿੰਗ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਬਲੂ ਬੈਲਸ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਭਾਨੀ ਦੇਵੀ ਗੋਇਲ ਸਰਸਵਤੀ ਵਿੱਦਿਆ ਮੰਦਰ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ
* ਕੈਥੇਡ੍ਰਲ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਕਾਰੀ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਗ੍ਰਾਮੋਦਯਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ, ਮੌਰਾਨੀਪੁਰ
* ਗਿਆਨ ਸਥਲੀ ਪਬਲਿਕ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਹਾਫਿਜ਼ ਸਿੱਦੀਕੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ
* ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਝਾਂਸੀ
* ਮਹਾਤਮਾ ਹੰਸਰਾਜ ਮਾਡਰਨ ਸਕੂਲ
* ਮਾਰਗਰੇਟ ਲੀਸਕ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਾਲਜ
* ਮਾਡਰਨ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਆਰਐਨਐਸ ਵਰਲਡ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਸਵਤੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਉਦਯੋਗਿਕ ਅੰਤਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਸਵਤੀ ਵਿਦਿਆ ਮੰਦਰ, ਝਾਂਸੀ
* ਸ਼ੇਰਵੁੱਡ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੇਂਟ ਫਰਾਂਸਿਸ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੇਂਟ ਮਾਰਕਸ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ
* ਸੇਂਟ ਕੋਲੰਬਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ

== ਗੈਲਰੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:ISKCON_Temple_at_Jhansi_City.jpg|alt=ISKCON Temple in the city| ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਸਕੋਨ ਮੰਦਿਰ
&lt;/gallery&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]]</text>
      <sha1>gmaugls6vj1aunh7myci6s2jzkdnvhv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776143</id>
      <parentid>776142</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:59:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਝਾਂਸੀ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776143</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17053" sha1="pz0n466ff2fdygxxzg0c1br6tsgo5xy" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਝਾਂਸੀ
| settlement_type          = ਮਹਾਨਗਰ
| image_skyline            = {{multiple image
| border                   = infobox
| total_width              = 230
| image_style              = 
| perrow                   = 1/2/1
| image2     = JhansiSkylinenight rohitkarwal.jpg
| image1= Inside the Rani Laxmibai's Jhansi Fort in Jhansi, Uttar Pradesh 04.jpg
| image4= Virangana Lakshmibai Railway Station 09.jpg
| image3= Statue of Jhalkaribai in Jhansi 07.jpg
}}
| image_caption            = ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਰਾਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼, ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਕਿਲਾ, ਵਿਰੰਗਾਨਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਝਲਕਾਰੀਬਾਈ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
| nickname                 = {{Plainlist|
* [[ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ]] ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
* ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦਾ ਗੇਟਵੇ
* ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੌਰਾਹੇ (ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਰਗ): ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਗਲਿਆਰਾ
}}
| map_alt                  = 
| map_caption              = 
| pushpin_map              = India Uttar Pradesh # India
| pushpin_label_position   = right
| pushpin_map_alt          = ਬਲਵੰਤ ਨਗਰ
| pushpin_map_caption      = 
| coordinates              = {{coord|25.44862|N|78.56962|E|format=dms|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|India}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਖੇਤਰ]]
| subdivision_type3        = [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name1        = [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_name2        = [[ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]]
| subdivision_name3        = [[ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਝਾਂਸੀ]]
| established_title        = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date         = 1613
| founder                  = ਓਰਛਾ ਦਾ ਰਾਜਾ
| named_for                = 
| unit_pref                = Metric
| elevation_footnotes      = 
| elevation_m              = 285
| population_total         = 505,693&lt;ref name=&quot;Census_MCorp&quot;/&gt;
| population_as_of         = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| population_footnotes     = 
| population_density_km2   = auto
| population_metro         = 547,638&lt;ref name=&quot;Census_MCorp&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Census_CB&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Census_ITS&quot;/&gt;
| population_rank          = 57
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = [[ਭਾਸ਼ਾ]]
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰੀ
| demographics1_info1      = [[ਹਿੰਦੀ]]&lt;ref name=&quot;langoff&quot;&gt;{{cite web|title=52nd Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India |url=http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf|website=nclm.nic.in|publisher=[[Ministry of Minority Affairs]]|access-date=18 March 2019|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525141614/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf|archive-date=25 May 2017}}&lt;/ref&gt;
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐਸਟੀ]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 284001-2-3-4
| area_code                = 0510
| area_code_type           = ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate       = UP-93
| blank1_name_sec1         = ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ
| blank1_info_sec1         = [[ਮਰਦ|♂]] 0.905 : [[ਔਰਤ|♀]] 1.000
| website                  = {{URL|www.jhansi.nic.in}}
| official_name            = 
| area_total_km2           = 160
}}
'''ਝਾਂਸੀ''' [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਬਲਵੰਤ ਨਗਰ ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਂ ਸੀ। ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਤਿ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ, ਪਹੂਜ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, [[ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]] ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਝਾਂਸੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦਾ ਗੇਟਵੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਝਾਂਸੀ ਪਹੂਜ ਅਤੇ [[ਬੇਤਵਾ ਨਦੀ|ਬੇਤਵਾ]] ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ 285 ਮੀਟਰ (935 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 420 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (261 ਮੀਲ), [[ਗਵਾਲੀਅਰ]] ਤੋਂ 101 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (62 ਮੀਲ), ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਲਖਨਊ]] ਤੋਂ 315 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (196 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ।

ਝਾਂਸੀ ਸੜਕ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਨੈਟਵਰਕ ਦੁਆਰਾ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਸਬਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇਜ਼ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ ਐਨਡੀਏ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਲਿਆਰੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਹੁਲਾਰਾ ਮਿਲੇਗਾ। [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ|ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]] ਤੋਂ [[ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ]] ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਝਾਂਸੀ ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਗਲਿਆਰਾ; ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਤੇਜ਼ੀ ਆਈ ਹੈ। ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ 2018 ਰੈਂਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ੍ਰੀਨਫੀਲਡ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। 28 ਅਗਸਤ 2011 ਨੂੰ, ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਲਈ 98 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਭੂਗੋਲ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ==
ਝਾਂਸੀ 25.4333 N 78.5833 E 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Jhansi, India Page |url=http://www.fallingrain.com/world/IN/36/Jhansi.html |access-date=3 September 2012 |publisher=fallingrain.com}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 284 ਮੀਟਰ (935 ਫੁੱਟ) ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਠਾਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਜੋ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੱਥਰੀਲੀ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਢਲਾਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ [[ਤਰਾਈ ਖੇਤਰ|ਤਰਾਈ]] ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਉਚਾਈ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ ਨਿੰਬੂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ, ਦਾਲਾਂ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ [[ਮੌਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੀਂਹ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਨਹਿਰੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ (ਰਾਜਘਾਟ ਨਹਿਰ) ਦੇ ਤਹਿਤ, ਸਰਕਾਰ ਝਾਂਸੀ ਅਤੇ ਲਲਿਤਪੁਰ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨੈਟਵਰਕ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਾਂ (ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਸਮੇਤ) ਦਾ ਵਪਾਰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ।{{Wide image|View of Jhansi from Sipri's Hilltop.jpg|900px|ਸਿਪਰੀ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼}}{{Weather box|location=Jhansi (1991–2020, extremes 1901–present)|metric first=Yes|single line=Yes|temperature colour=|Jan record high C=33.8|Feb record high C=39.4|Mar record high C=43.3|Apr record high C=46.2|May record high C=49.3|Jun record high C=48.1|Jul record high C=45.6|Aug record high C=42.2|Sep record high C=40.6|Oct record high C=40.6|Nov record high C=38.1|Dec record high C=35.5|year record high C=49.3|Jan high C=22.8|Feb high C=27.3|Mar high C=33.9|Apr high C=39.7|May high C=42.5|Jun high C=40.2|Jul high C=34.2|Aug high C=32.3|Sep high C=33.4|Oct high C=34.3|Nov high C=30.1|Dec high C=24.9|year high C=33.0|Jan low C=8.6|Feb low C=11.9|Mar low C=17.3|Apr low C=23.2|May low C=27.4|Jun low C=27.9|Jul low C=25.6|Aug low C=24.6|Sep low C=23.9|Oct low C=20.3|Nov low C=14.8|Dec low C=10.2|year low C=19.7|Jan record low C=0.5|Feb record low C=0.6|Mar record low C=5.3|Apr record low C=10.1|May record low C=15.1|Jun record low C=18.5|Jul record low C=20.3|Aug record low C=18.3|Sep record low C=16.7|Oct record low C=6.3|Nov record low C=1.1|Dec record low C=0.3|year record low C=0.3|rain colour=green|Jan rain mm=10.7|Feb rain mm=13.8|Mar rain mm=8.6|Apr rain mm=5.0|May rain mm=15.7|Jun rain mm=95.8|Jul rain mm=251.9|Aug rain mm=248.5|Sep rain mm=149.0|Oct rain mm=23.0|Nov rain mm=5.0|Dec rain mm=4.3|year rain mm=831.2|Jan rain days=1.0|Feb rain days=1.1|Mar rain days=0.8|Apr rain days=0.6|May rain days=1.6|Jun rain days=5.7|Jul rain days=11.9|Aug rain days=12.4|Sep rain days=7.1|Oct rain days=1.3|Nov rain days=0.4|Dec rain days=0.4|year rain days=44.3|time day=17:30 [[Indian Standard Time|IST]]|Jan humidity=57|Feb humidity=46|Mar humidity=32|Apr humidity=24|May humidity=25|Jun humidity=42|Jul humidity=69|Aug humidity=75|Sep humidity=64|Oct humidity=45|Nov humidity=47|Dec humidity=57|year humidity=49|source 1=[[India Meteorological Department]]&lt;ref&gt;{{cite web
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/Climatological%20Tables%201991-2020.pdf
| title = Climatological Tables of Observatories in India 1991-2020
| publisher = [[India Meteorological Department]]
| access-date = April 8, 2024
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=IMDnormals&gt;
{{cite web
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200205040301/http://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf
| archive-date = 5 February 2020
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf
| title = Station: Jhansi Climatological Table 1981–2010
| work = Climatological Normals 1981–2010
| publisher = India Meteorological Department
| date = January 2015
| pages = 367–368
| access-date = 27 April 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=IMDextremes&gt;
{{cite web
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200205042509/http://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf
| archive-date = 5 February 2020
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf
| title = Extremes of Temperature &amp; Rainfall for Indian Stations (Up to 2012)
| publisher = India Meteorological Department
| date = December 2016
| page = M217
| access-date = 27 April 2020}}&lt;/ref&gt;}}

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
{{Historical populations|1871|30,000|1881|33,000|1891|53,779|1901|55,724|1911|70,200|1921|66,400|1931|76,700|1941|103,300|1951|127,400|1961|140,200|1971|173,300|1981|231,300|1991|300,850|2001|426,198|2011|505,693}}{{Bar box|title=ਝਾਂਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ (2011)&lt;ref name=&quot;religion&quot;&gt;{{Cite web|date=2011|title=Table C-01 Population by Religion: Uttar Pradesh|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11394/download/14507/DDW09C-01%20MDDS.XLS|website=censusindia.gov.in|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}&lt;/ref&gt;|titlebar=#Fcd116|left1=ਧਰਮ|right1=ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ|float=left|bars={{bar percent|[[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]|darkorange|81.10}}
{{bar percent|[[ਇਸਲਾਮ]]|green|16.51}}
{{bar percent|[[ਈਸਾਈ]]|dodgerblue|0.94}}
{{bar percent|[[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]|darkkhaki|0.52}}
{{bar percent|[[ਜੈਨ ਧਰਮ]]|pink|0.46}}
{{bar percent|ਹੋਰ|black|0.47}}|caption=ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਵੰਡ}}{{pie chart|thumb=left|caption=ਝਾਂਸੀ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (2011)&lt;ref name=&quot;Lang&quot;/&gt;|label1=[[ਹਿੰਦੀ]]|value1=97.14|color1=orange|label2=[[ਉਰਦੂ]]|value2=1.57|color2=green|label3=ਹੋਰ|value3=1.29|color3=grey}}ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ [[ਉਰਦੂ]] ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਝਾਂਸੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 547,638 ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਝਾਂਸੀ ਛਾਉਣੀ ਅਤੇ ਝਾਂਸੀ ਰੇਲਵੇ ਬੰਦੋਬਸਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

=== ਸਕੂਲ ===
* ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਦ ਕਿੰਗ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਬਲੂ ਬੈਲਸ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਭਾਨੀ ਦੇਵੀ ਗੋਇਲ ਸਰਸਵਤੀ ਵਿੱਦਿਆ ਮੰਦਰ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ
* ਕੈਥੇਡ੍ਰਲ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਕਾਰੀ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਗ੍ਰਾਮੋਦਯਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ, ਮੌਰਾਨੀਪੁਰ
* ਗਿਆਨ ਸਥਲੀ ਪਬਲਿਕ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਹਾਫਿਜ਼ ਸਿੱਦੀਕੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ
* ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਝਾਂਸੀ
* ਮਹਾਤਮਾ ਹੰਸਰਾਜ ਮਾਡਰਨ ਸਕੂਲ
* ਮਾਰਗਰੇਟ ਲੀਸਕ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਾਲਜ
* ਮਾਡਰਨ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਆਰਐਨਐਸ ਵਰਲਡ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਸਵਤੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਉਦਯੋਗਿਕ ਅੰਤਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਸਵਤੀ ਵਿਦਿਆ ਮੰਦਰ, ਝਾਂਸੀ
* ਸ਼ੇਰਵੁੱਡ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੇਂਟ ਫਰਾਂਸਿਸ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੇਂਟ ਮਾਰਕਸ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ
* ਸੇਂਟ ਕੋਲੰਬਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ

== ਗੈਲਰੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:ISKCON_Temple_at_Jhansi_City.jpg|alt=ISKCON Temple in the city| ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਸਕੋਨ ਮੰਦਿਰ
&lt;/gallery&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ]]</text>
      <sha1>pz0n466ff2fdygxxzg0c1br6tsgo5xy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776144</id>
      <parentid>776143</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:59:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776144</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17137" sha1="thpeebqnj5a7s5mvzl00rjptyc7s0nl" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name                     = ਝਾਂਸੀ
| settlement_type          = ਮਹਾਨਗਰ
| image_skyline            = {{multiple image
| border                   = infobox
| total_width              = 230
| image_style              = 
| perrow                   = 1/2/1
| image2     = JhansiSkylinenight rohitkarwal.jpg
| image1= Inside the Rani Laxmibai's Jhansi Fort in Jhansi, Uttar Pradesh 04.jpg
| image4= Virangana Lakshmibai Railway Station 09.jpg
| image3= Statue of Jhalkaribai in Jhansi 07.jpg
}}
| image_caption            = ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਰਾਤ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼, ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਕਿਲਾ, ਵਿਰੰਗਾਨਾ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ, ਝਲਕਾਰੀਬਾਈ ਦੀ ਮੂਰਤੀ
| nickname                 = {{Plainlist|
* [[ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ]] ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ
* ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦਾ ਗੇਟਵੇ
* ਭਾਰਤ ਦਾ ਚੌਰਾਹੇ (ਭਾਰਤ ਦਾ ਵਰਗ): ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਗਲਿਆਰਾ
}}
| map_alt                  = 
| map_caption              = 
| pushpin_map              = India Uttar Pradesh # India
| pushpin_label_position   = right
| pushpin_map_alt          = ਬਲਵੰਤ ਨਗਰ
| pushpin_map_caption      = 
| coordinates              = {{coord|25.44862|N|78.56962|E|format=dms|display=inline,title}}
| subdivision_type         = ਦੇਸ਼
| subdivision_name         = {{flag|India}}
| subdivision_type1        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਰਾਜ]]
| subdivision_type2        = [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਖੇਤਰ]]
| subdivision_type3        = [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ|ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]
| subdivision_name1        = [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]
| subdivision_name2        = [[ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]]
| subdivision_name3        = [[ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ|ਝਾਂਸੀ]]
| established_title        = &lt;!-- Established --&gt;
| established_date         = 1613
| founder                  = ਓਰਛਾ ਦਾ ਰਾਜਾ
| named_for                = 
| unit_pref                = Metric
| elevation_footnotes      = 
| elevation_m              = 285
| population_total         = 505,693&lt;ref name=&quot;Census_MCorp&quot;/&gt;
| population_as_of         = 2011 ਜਨਗਣਨਾ
| population_footnotes     = 
| population_density_km2   = auto
| population_metro         = 547,638&lt;ref name=&quot;Census_MCorp&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Census_CB&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Census_ITS&quot;/&gt;
| population_rank          = 57
| population_demonym       = 
| demographics_type1       = [[ਭਾਸ਼ਾ]]
| demographics1_title1     = ਅਧਿਕਾਰੀ
| demographics1_info1      = [[ਹਿੰਦੀ]]&lt;ref name=&quot;langoff&quot;&gt;{{cite web|title=52nd Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India |url=http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf|website=nclm.nic.in|publisher=[[Ministry of Minority Affairs]]|access-date=18 March 2019|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525141614/http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM52ndReport.pdf|archive-date=25 May 2017}}&lt;/ref&gt;
| timezone1                = [[ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰੀ ਸਮਾਂ|ਆਈਐਸਟੀ]]
| utc_offset1              = +5:30
| postal_code_type         = [[ਪਿੰਨ ਕੋਡ]]
| postal_code              = 284001-2-3-4
| area_code                = 0510
| area_code_type           = ਟੈਲੀਫੋਨ ਕੋਡ
| registration_plate       = UP-93
| blank1_name_sec1         = ਲਿੰਗ ਅਨੁਪਾਤ
| blank1_info_sec1         = [[ਮਰਦ|♂]] 0.905 : [[ਔਰਤ|♀]] 1.000
| website                  = {{URL|www.jhansi.nic.in}}
| official_name            = 
| area_total_km2           = 160
}}
'''ਝਾਂਸੀ''' [[ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼|ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਬਲਵੰਤ ਨਗਰ ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾਂ ਸੀ। ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਤਿ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ, ਪਹੂਜ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, [[ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]] ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਝਾਂਸੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਹੈ। ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਦਾ ਗੇਟਵੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਝਾਂਸੀ ਪਹੂਜ ਅਤੇ [[ਬੇਤਵਾ ਨਦੀ|ਬੇਤਵਾ]] ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਅਤੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ 285 ਮੀਟਰ (935 ਫੁੱਟ) ਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 420 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (261 ਮੀਲ), [[ਗਵਾਲੀਅਰ]] ਤੋਂ 101 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (62 ਮੀਲ), ਅਤੇ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ [[ਲਖਨਊ]] ਤੋਂ 315 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (196 ਮੀਲ) ਦੂਰ ਹੈ।

ਝਾਂਸੀ ਸੜਕ ਅਤੇ ਰੇਲਵੇ ਨੈਟਵਰਕ ਦੁਆਰਾ [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਸਬਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇਜ਼ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ ਐਨਡੀਏ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਲਿਆਰੇ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਹੁਲਾਰਾ ਮਿਲੇਗਾ। [[ਸ੍ਰੀਨਗਰ|ਸ਼੍ਰੀਨਗਰ]] ਤੋਂ [[ਕੰਨਿਆਕੁਮਾਰੀ]] ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਕੋਰੀਡੋਰ ਝਾਂਸੀ ਦੇ ਨੇੜਿਓਂ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੂਰਬ-ਪੱਛਮੀ ਗਲਿਆਰਾ; ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਰੀਅਲ ਅਸਟੇਟ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਤੇਜ਼ੀ ਆਈ ਹੈ। ਸਵੱਛ ਸਰਵੇਖਣ 2018 ਰੈਂਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਾ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਜ਼ੋਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹਿਰ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ੍ਰੀਨਫੀਲਡ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। 28 ਅਗਸਤ 2011 ਨੂੰ, ਝਾਂਸੀ ਨੂੰ [[ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ]] ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਰਟ ਸਿਟੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਲਈ 98 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।

== ਭੂਗੋਲ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ==
ਝਾਂਸੀ 25.4333 N 78.5833 E 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Jhansi, India Page |url=http://www.fallingrain.com/world/IN/36/Jhansi.html |access-date=3 September 2012 |publisher=fallingrain.com}}&lt;/ref&gt; ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 284 ਮੀਟਰ (935 ਫੁੱਟ) ਹੈ। ਝਾਂਸੀ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪਠਾਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਖੇਤਰ ਜੋ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਪੱਥਰੀਲੀ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਖਣਿਜਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਢਲਾਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ [[ਤਰਾਈ ਖੇਤਰ|ਤਰਾਈ]] ਮੈਦਾਨਾਂ ਦੀ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ 'ਤੇ ਹੈ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਉਚਾਈ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨ ਨਿੰਬੂ ਜਾਤੀ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ, ਦਾਲਾਂ, ਮਟਰ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਖੇਤਰ ਸਿੰਚਾਈ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਲਈ [[ਮੌਨਸੂਨ]] ਦੇ ਮੀਂਹ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਨਹਿਰੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ (ਰਾਜਘਾਟ ਨਹਿਰ) ਦੇ ਤਹਿਤ, ਸਰਕਾਰ ਝਾਂਸੀ ਅਤੇ ਲਲਿਤਪੁਰ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਨੈਟਵਰਕ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਤਪਾਦਾਂ (ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਸਮੇਤ) ਦਾ ਵਪਾਰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਵੀ ਹੈ।{{Wide image|View of Jhansi from Sipri's Hilltop.jpg|900px|ਸਿਪਰੀ ਦੀ ਪਹਾੜੀ ਤੋਂ ਝਾਂਸੀ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼}}{{Weather box|location=Jhansi (1991–2020, extremes 1901–present)|metric first=Yes|single line=Yes|temperature colour=|Jan record high C=33.8|Feb record high C=39.4|Mar record high C=43.3|Apr record high C=46.2|May record high C=49.3|Jun record high C=48.1|Jul record high C=45.6|Aug record high C=42.2|Sep record high C=40.6|Oct record high C=40.6|Nov record high C=38.1|Dec record high C=35.5|year record high C=49.3|Jan high C=22.8|Feb high C=27.3|Mar high C=33.9|Apr high C=39.7|May high C=42.5|Jun high C=40.2|Jul high C=34.2|Aug high C=32.3|Sep high C=33.4|Oct high C=34.3|Nov high C=30.1|Dec high C=24.9|year high C=33.0|Jan low C=8.6|Feb low C=11.9|Mar low C=17.3|Apr low C=23.2|May low C=27.4|Jun low C=27.9|Jul low C=25.6|Aug low C=24.6|Sep low C=23.9|Oct low C=20.3|Nov low C=14.8|Dec low C=10.2|year low C=19.7|Jan record low C=0.5|Feb record low C=0.6|Mar record low C=5.3|Apr record low C=10.1|May record low C=15.1|Jun record low C=18.5|Jul record low C=20.3|Aug record low C=18.3|Sep record low C=16.7|Oct record low C=6.3|Nov record low C=1.1|Dec record low C=0.3|year record low C=0.3|rain colour=green|Jan rain mm=10.7|Feb rain mm=13.8|Mar rain mm=8.6|Apr rain mm=5.0|May rain mm=15.7|Jun rain mm=95.8|Jul rain mm=251.9|Aug rain mm=248.5|Sep rain mm=149.0|Oct rain mm=23.0|Nov rain mm=5.0|Dec rain mm=4.3|year rain mm=831.2|Jan rain days=1.0|Feb rain days=1.1|Mar rain days=0.8|Apr rain days=0.6|May rain days=1.6|Jun rain days=5.7|Jul rain days=11.9|Aug rain days=12.4|Sep rain days=7.1|Oct rain days=1.3|Nov rain days=0.4|Dec rain days=0.4|year rain days=44.3|time day=17:30 [[Indian Standard Time|IST]]|Jan humidity=57|Feb humidity=46|Mar humidity=32|Apr humidity=24|May humidity=25|Jun humidity=42|Jul humidity=69|Aug humidity=75|Sep humidity=64|Oct humidity=45|Nov humidity=47|Dec humidity=57|year humidity=49|source 1=[[India Meteorological Department]]&lt;ref&gt;{{cite web
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/Climatological%20Tables%201991-2020.pdf
| title = Climatological Tables of Observatories in India 1991-2020
| publisher = [[India Meteorological Department]]
| access-date = April 8, 2024
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=IMDnormals&gt;
{{cite web
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200205040301/http://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf
| archive-date = 5 February 2020
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf
| title = Station: Jhansi Climatological Table 1981–2010
| work = Climatological Normals 1981–2010
| publisher = India Meteorological Department
| date = January 2015
| pages = 367–368
| access-date = 27 April 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=IMDextremes&gt;
{{cite web
| archive-url = https://web.archive.org/web/20200205042509/http://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf
| archive-date = 5 February 2020
| url = https://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf
| title = Extremes of Temperature &amp; Rainfall for Indian Stations (Up to 2012)
| publisher = India Meteorological Department
| date = December 2016
| page = M217
| access-date = 27 April 2020}}&lt;/ref&gt;}}

== ਜਨਸੰਖਿਆ ==
{{Historical populations|1871|30,000|1881|33,000|1891|53,779|1901|55,724|1911|70,200|1921|66,400|1931|76,700|1941|103,300|1951|127,400|1961|140,200|1971|173,300|1981|231,300|1991|300,850|2001|426,198|2011|505,693}}{{Bar box|title=ਝਾਂਸੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਧਰਮ (2011)&lt;ref name=&quot;religion&quot;&gt;{{Cite web|date=2011|title=Table C-01 Population by Religion: Uttar Pradesh|url=https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11394/download/14507/DDW09C-01%20MDDS.XLS|website=censusindia.gov.in|publisher=[[Registrar General and Census Commissioner of India]]}}&lt;/ref&gt;|titlebar=#Fcd116|left1=ਧਰਮ|right1=ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ|float=left|bars={{bar percent|[[ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ]]|darkorange|81.10}}
{{bar percent|[[ਇਸਲਾਮ]]|green|16.51}}
{{bar percent|[[ਈਸਾਈ]]|dodgerblue|0.94}}
{{bar percent|[[ਸਿੱਖ ਧਰਮ]]|darkkhaki|0.52}}
{{bar percent|[[ਜੈਨ ਧਰਮ]]|pink|0.46}}
{{bar percent|ਹੋਰ|black|0.47}}|caption=ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਵੰਡ}}{{pie chart|thumb=left|caption=ਝਾਂਸੀ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (2011)&lt;ref name=&quot;Lang&quot;/&gt;|label1=[[ਹਿੰਦੀ]]|value1=97.14|color1=orange|label2=[[ਉਰਦੂ]]|value2=1.57|color2=green|label3=ਹੋਰ|value3=1.29|color3=grey}}ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ [[ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ|ਹਿੰਦੀ]] ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭਾਸ਼ਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ [[ਉਰਦੂ]] ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।

ਝਾਂਸੀ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਮੂਹ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 547,638 ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਝਾਂਸੀ ਛਾਉਣੀ ਅਤੇ ਝਾਂਸੀ ਰੇਲਵੇ ਬੰਦੋਬਸਤ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।

=== ਸਕੂਲ ===
* ਕ੍ਰਾਈਸਟ ਦ ਕਿੰਗ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਆਰਮੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਬਲੂ ਬੈਲਸ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਭਾਨੀ ਦੇਵੀ ਗੋਇਲ ਸਰਸਵਤੀ ਵਿੱਦਿਆ ਮੰਦਰ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ
* ਕੈਥੇਡ੍ਰਲ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਦਿੱਲੀ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਕਾਰੀ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਗ੍ਰਾਮੋਦਯਾ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਲਜ, ਮੌਰਾਨੀਪੁਰ
* ਗਿਆਨ ਸਥਲੀ ਪਬਲਿਕ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਹਾਫਿਜ਼ ਸਿੱਦੀਕੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਟਰ ਕਾਲਜ
* ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ, ਝਾਂਸੀ
* ਮਹਾਤਮਾ ਹੰਸਰਾਜ ਮਾਡਰਨ ਸਕੂਲ
* ਮਾਰਗਰੇਟ ਲੀਸਕ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਕਾਲਜ
* ਮਾਡਰਨ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਰਾਣੀ ਲਕਸ਼ਮੀਬਾਈ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਆਰਐਨਐਸ ਵਰਲਡ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੈਨਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਸਵਤੀ ਪਾਠਸ਼ਾਲਾ ਉਦਯੋਗਿਕ ਅੰਤਰ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਰਸਵਤੀ ਵਿਦਿਆ ਮੰਦਰ, ਝਾਂਸੀ
* ਸ਼ੇਰਵੁੱਡ ਕਾਲਜ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੇਂਟ ਫਰਾਂਸਿਸ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸੇਂਟ ਮਾਰਕਸ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ
* ਸੇਂਟ ਕੋਲੰਬਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ
* ਸਨ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ, ਝਾਂਸੀ

== ਗੈਲਰੀ ==
&lt;gallery&gt;
ਤਸਵੀਰ:ISKCON_Temple_at_Jhansi_City.jpg|alt=ISKCON Temple in the city| ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇਸਕੋਨ ਮੰਦਿਰ
&lt;/gallery&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]</text>
      <sha1>thpeebqnj5a7s5mvzl00rjptyc7s0nl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਾਮ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191442</id>
    <revision>
      <id>776058</id>
      <parentid>775903</parentid>
      <timestamp>2024-12-10T14:58:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>37445</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 8 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>776058</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25846" sha1="pg1w5yq4w4rpy56qdrjymraj839v74g" xml:space="preserve">
{{Infobox person
| honorific_prefix   = 
| name               = &lt;!-- defaults to article title when left blank --&gt;
| honorific_suffix   = 
| image              = &lt;!-- filename only, no &quot;File:&quot; or &quot;Image:&quot; prefix, and no enclosing [[brackets]] --&gt;
| image_upright      = 
| landscape          = &lt;!-- yes, if wide image, otherwise leave blank --&gt;
| alt                = &lt;!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --&gt;
| caption            = 
| native_name_lang   = mni
| other_names        = ਏਲਾਂਗਬਾਮ ਬੋਂਦੀਨਾ
| siglum             = 
| birth_date         = &lt;!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} for living people supply only the year with {{Birth year and age|YYYY}} unless the exact date is already widely published, as per [[WP:DOB]]. For people who have died, use {{Birth date|YYYY|MM|DD}}. --&gt;
| birth_place        = [[Imphal]], [[Manipur]], India
| baptised           = &lt;!-- will not display if birth_date is entered --&gt;
| disappeared_date   = &lt;!-- {{Disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --&gt;
| disappeared_place  = 
| disappeared_status = 
| death_date         = &lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (enter DEATH date then BIRTH date (e.g., ...|1967|8|31|1908|2|28}} use both this parameter and |birth_date to display the person's date of birth, date of death, and age at death) --&gt;
| death_place        = 
| death_cause        = &lt;!--should only be included when the cause of death has significance for the subject's notability--&gt;
| body_discovered    = 
| resting_place      = 
| resting_place_coordinates = &lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;
| burial_place       = &lt;!-- may be used instead of resting_place and resting_place_coordinates (displays &quot;Burial place&quot; as label) --&gt;
| burial_coordinates = &lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;
| monuments          = 
| nationality        = ਭਾਰਤੀ &lt;!-- use only when necessary per [[WP:INFONAT]] --&gt;
| citizenship        = ਭਾਰਤੀ &lt;!-- use only when necessary per [[WP:INFONAT]] --&gt;
| education          = [[PhD]] in [[English literature]]
| alma_mater         = [[North-Eastern Hill University]] (NEHU), [[Shillong]]
| occupation         = artist, author, painter, poet,
| years_active       = 
| era                = 
| employer           = 
| organization       = 
| agent              = &lt;!-- Discouraged in most cases, specifically when promotional, and requiring a reliable source --&gt;
| known_for          = &quot;Between the Poet and Her Pencil&quot;
| notable_works      = &quot;Between the Poet and Her Pencil&quot; &lt;!-- produces label &quot;Notable work&quot;; may be overridden by |credits=, which produces label &quot;Notable credit(s)&quot;; or by |works=, which produces label &quot;Works&quot;; or by |label_name=, which produces label &quot;Label(s)&quot; --&gt;
| style              = 
| height             = &lt;!-- &quot;X cm&quot;, &quot;X m&quot; or &quot;X ft Y in&quot; plus optional reference (conversions are automatic) --&gt;
| television         = 
| title              = &lt;!-- Formal/awarded/job title. The parameter |office=may be used as an alternative when the label is better rendered as &quot;Office&quot; (e.g. public office or appointments) --&gt;
| term               = 
| predecessor        = 
| successor          = 
| party              = 
| otherparty         = 
| movement           = 
| opponents          = 
| boards             = 
| criminal_charges   = &lt;!-- Criminality parameters should be supported with citations from reliable sources --&gt;
| criminal_penalty   = 
| criminal_status    = 
| spouse             = &lt;!-- Use article title or common name --&gt;
| partner            = &lt;!-- (unmarried long-term partner) --&gt;
| children           = 
| parents            = &lt;!-- overrides mother and father parameters --&gt;
| mother             = &lt;!-- may be used (optionally with father parameter) in place of parents parameter (displays &quot;Parent(s)&quot; as label) --&gt;
| father             = &lt;!-- may be used (optionally with mother parameter) in place of parents parameter (displays &quot;Parent(s)&quot; as label) --&gt;
| relatives          = 
| family             = [[Elangbam]]
| callsign           = 
| awards             = * Winner's title in the Varsity Week
| website            = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
| module             = 
| module2            = 
| module3            = 
| module4            = 
| module5            = 
| module6            = 
| signature          = 
| signature_size     = 
| signature_alt      = 
| footnotes          = 
}}

'''ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਾਮ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਣੀਪੁਰ]] ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਿਆਪਕ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ''&quot;ਇਜ਼ ਦ ਹੋਮੋਸੈਕਸ਼ੁਅਲ ਐਨ ਇੰਵਿਜ਼ੀਬਲ ਬਿਅੰਗ ? ਰੋਹਿੰਟਨ ਮਿਸਤਰੀ ਅਤੇ ਅਮਿਤਵ ਘੋਸ਼ ਦੀ ਚੋਣਵੀਂ ਗਲਪ ਵਿੱਚ 'ਕਾਮਰੇਡ ਲਵ'&quot;'' ਇੱਕ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ। ਖੁਦ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਕੰਗਨਾ ਰਾਣਾਵਤ|ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ]] ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਡਾ. ਜੋਸ਼ੀਆ ਖਾਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=April 2023}}

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ==
ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਾਮ ਦਾ ਜਨਮ [[ਇੰਫਾਲ]], [[ਮਣੀਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਮੀਤੇਈ ਅਤੇ ਮਾਓ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡੀ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਰ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਬੰਧਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ, ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੂੰ ਪੇਂਟਿੰਗ, ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ 19 ਦਸੰਬਰ 2016 ਨੂੰ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਿੱਚ &quot;ਬਿਟਵੀਨ ਦ ਪੋਇਟ ਐਂਡ ਹਰ ਪੈਨਸਿਲ&quot; ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਭਿਨੇਤਰੀ [[ਕੰਗਨਾ ਰਾਣਾਵਤ|ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਬਚਪਨ ਦੀ ਸਕੂਲੀ ਦੋਸਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-21 |title=Manipur: Kangana Ranaut unveils childhood friend Bondina Elangbam's book! |url=https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |access-date=2022-07-08 |website=thenortheasttoday.com |language=en-IN |archive-date=2023-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230407030655/https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-20 |title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut |url=https://www.radiocity.in/entertainment/news/gulzar-is-an-all-time-great--says-kangana-ranaut-5297 |access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/gulzar-is-an-all-time-great-says-kangana-ranaut-116122000493_1.html|title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut|last=IANS|date=2016-12-20|work=Business Standard India|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – Manipur News |url=http://www.manipur.org/news/2016/12/20/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kapoor |first=Neha |date=2016-12-21 |title=Kangana Ranaut Spotted at Book Launch Looking Elegant! |url=https://bollywoodgaram.com/84965/kangana-ranaut-spotted-book-launch-event-childhood-friend/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

ਬੋਂਦੀਨਾਏਲਾਂਗਬਮ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ''ਬਿਟਵੀਨ ਦ ਪੋਏਟ ਐਂਡ ਹਰ ਪੈਨਸਿਲ ਨੂੰ'' ਏਬੀਓਕੇ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਹਾਊਸ ਦੁਆਰਾ 9 ਜਨਵਰੀ 2017 ਨੂੰ &quot;ਮਨੀਪੁਰ ਪ੍ਰੈਸ ਕਲੱਬ&quot; ਵਿਖੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Book launch ~ E-Pao! News About Manipur |url=http://e-pao.net/epPrinter.asp?p2p=news&amp;src=Snipp4..110117.jan17&amp;sNStart=%3C!EpnSnipp4%3E&amp;sNEnd=%3C!EpnSnipp4End%3E&amp;sHead=%3C!EpnSnippHeading4%3E&amp;sHeadEnd=%3C!EpnSnippHeading4End%3E |access-date=2022-07-08 |website=e-pao.net}}&lt;/ref&gt;

''ਦਿ ਮੋਰੁੰਗ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ'' ਦੁਆਰਾ ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਕਵੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ,&lt;blockquote&gt;&quot;ਦੇਖੋ, ਮੇਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਤੱਤਾਂ, ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&quot; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

== ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਅਤੇ [[ਕੰਗਨਾ ਰਾਣਾਵਤ|ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ]] [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਦੇ [[ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ|ਡੀਏਵੀ]] ਸਕੂਲ ਸੈਕਟਰ 15 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਸਟਲ ਦੇ ਰੂਮਮੇਟ ਸਨ। ਬੋਂਦੀਨਾ [[ਲਲਿਤ ਕਲਾ|ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ]] ਸਟ੍ਰੀਮ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂਕਿ ਕੰਗਨਾ [[ਵਿਗਿਆਨ|ਸਾਇੰਸ]] ਸਟਰੀਮ ਵਿੱਚ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Kangana's School Friend Reveals The Actor's True Side In A Letter.... |url=https://www.theindusparent.com/kanganas-school-friend-reveals-the-actors-true-side/amp |access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-10-13 |title=This old letter penned by Kangana Ranaut's school friend reveals a lot about her personality |url=https://www.inuth.com/entertainment/bollywood/this-old-letter-penned-by-kangana-ranaut-school-friend-reveals-a-lot-about-her-personality/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ ਦੁਆਰਾ ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਫਾਰਵਰਡਿੰਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ, ਵਾਈਫ ਵਰਗੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਕਮਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਟਕਦੇ ਸੰਘਣੇ ਲੰਬੇ ਨੀਲੇ-ਕਾਲੇ ਵਾਲ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਲਈ ਸੱਚ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੁਭਾਉਣੇ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੁਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਾਂ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਕੇ ਹੱਸਦੇ ਸਨ, ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਭਿਆਨਕ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੇਖਦੇ ਸਨ, ਬੇਅੰਤ ਨੀਂਦ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਕੰਗਨਾ ਨੂੰ [[ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ|ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ]] ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ (ਦੋਸਤਾਂ) ਲਈ ਅਜੀਬ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਗਨਾ ਬੋਦੀਨਾ ਲਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ([[ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ|ਸ਼ਾਇਰੀਆਂ]]) ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਵਿਚਾਰ ਅਕਸਰ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਤਲੇ ਜਾਂ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਕੰਗਨਾ ਅਤੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖਾਸ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਜਦੋਂ ਕੰਗਨਾ ਅਤੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਸਨ, ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਚੋਣਾਂ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਤਰਾਂ ਬਾਰੇ ਦੇਖਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਕੰਗਨਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਹੀ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਵਚਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਲਮਾਰੀ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਭਰਮਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੀ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਆਪਣੇ ਸਕੂਲੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਦੂਰ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲੇ ਜਦੋਂ ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ''ਤਨੂ ਵੈਡਸ ਮਨੂ ਰਿਟਰਨਜ਼ ਦਾ'' ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ 'ਚ ਹੋਈ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਲੇਖਣੀ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੇ ਕੰਗਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਭੇਜੀਆਂ। ਫਿਰ, ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਬੌਂਡੀਨਾ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut |url=http://www.radioandmusic.com/entertainment/editorial/news/161220-gulzar-all-time-great-says-kangana-ranaut |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-20 |title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut |url=https://www.radiocity.in/entertainment/news/gulzar-is-an-all-time-great--says-kangana-ranaut-5297 |access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-21 |title=Manipur: Kangana Ranaut unveils childhood friend Bondina Elangbam's book! |url=https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |access-date=2022-07-08 |website=thenortheasttoday.com |language=en-IN |archive-date=2023-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230407030655/https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/gulzar-is-an-all-time-great-says-kangana-ranaut-116122000493_1.html|title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut|last=IANS|date=2016-12-20|work=Business Standard India|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ==

* ਸਾਲ 2010 ਵਿੱਚ, ਬੋਂਦੀਨਾਏਲਾਂਗਬਮ ਦੀ ਕਵਿਤਾ, &quot;ਮੇਰਾ ਡਰ&quot; ਨੇ [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਪਰਬਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] (NEHU), [[ਸ਼ਿਲਾਂਗ]] ਦੇ &quot;ਵਰਸਿਟੀ ਵੀਕ ਵਿੱਚ ਵਿਜੇਤਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ&quot; ਜਿੱਤਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;
* ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਾਮ ਨੂੰ [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਪਰਬਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] (NEHU), ਸ਼ਿਲਾਂਗ ਤੋਂ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ]] ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* ਅਬੇਨਾਓ ਏਲਾਂਗਬਾਮ

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੇਤੇ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>pg1w5yq4w4rpy56qdrjymraj839v74g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776141</id>
      <parentid>776058</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:55:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776141</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25504" sha1="2mkyusekcds13q5yt8zcfoyiz5qpwb3" xml:space="preserve">{{Infobox person
| honorific_prefix   = 
| name               = &lt;!-- defaults to article title when left blank --&gt;
| honorific_suffix   = 
| image              = &lt;!-- filename only, no &quot;File:&quot; or &quot;Image:&quot; prefix, and no enclosing [[brackets]] --&gt;
| image_upright      = 
| landscape          = &lt;!-- yes, if wide image, otherwise leave blank --&gt;
| alt                = &lt;!-- descriptive text for use by speech synthesis (text-to-speech) software --&gt;
| caption            = 
| native_name_lang   = mni
| other_names        = ਏਲਾਂਗਬਾਮ ਬੋਂਦੀਨਾ
| siglum             = 
| birth_date         = &lt;!-- {{Birth date and age|YYYY|MM|DD}} for living people supply only the year with {{Birth year and age|YYYY}} unless the exact date is already widely published, as per [[WP:DOB]]. For people who have died, use {{Birth date|YYYY|MM|DD}}. --&gt;
| birth_place        = [[ਇੰਫਾਲ]], [[ਮਨੀਪੁਰ]], ਭਾਰਤ
| baptised           = &lt;!-- will not display if birth_date is entered --&gt;
| disappeared_date   = &lt;!-- {{Disappeared date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (disappeared date then birth date) --&gt;
| disappeared_place  = 
| disappeared_status = 
| death_date         = &lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (enter DEATH date then BIRTH date (e.g., ...|1967|8|31|1908|2|28}} use both this parameter and |birth_date to display the person's date of birth, date of death, and age at death) --&gt;
| death_place        = 
| death_cause        = &lt;!--should only be included when the cause of death has significance for the subject's notability--&gt;
| body_discovered    = 
| resting_place      = 
| resting_place_coordinates = &lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;
| burial_place       = &lt;!-- may be used instead of resting_place and resting_place_coordinates (displays &quot;Burial place&quot; as label) --&gt;
| burial_coordinates = &lt;!-- {{coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;
| monuments          = 
| nationality        = ਭਾਰਤੀ &lt;!-- use only when necessary per [[WP:INFONAT]] --&gt;
| citizenship        = ਭਾਰਤੀ &lt;!-- use only when necessary per [[WP:INFONAT]] --&gt;
| education          = 
| alma_mater         = 
| occupation         = ਕਲਾਕਾਰ, ਲੇਖਕ, ਚਿੱਤਰਕਾਰ, ਕਵੀ
| years_active       = 
| era                = 
| employer           = 
| organization       = 
| agent              = &lt;!-- Discouraged in most cases, specifically when promotional, and requiring a reliable source --&gt;
| known_for          = 
| notable_works      = 
| style              = 
| height             = &lt;!-- &quot;X cm&quot;, &quot;X m&quot; or &quot;X ft Y in&quot; plus optional reference (conversions are automatic) --&gt;
| television         = 
| title              = &lt;!-- Formal/awarded/job title. The parameter |office=may be used as an alternative when the label is better rendered as &quot;Office&quot; (e.g. public office or appointments) --&gt;
| term               = 
| predecessor        = 
| successor          = 
| party              = 
| otherparty         = 
| movement           = 
| opponents          = 
| boards             = 
| criminal_charges   = &lt;!-- Criminality parameters should be supported with citations from reliable sources --&gt;
| criminal_penalty   = 
| criminal_status    = 
| spouse             = &lt;!-- Use article title or common name --&gt;
| partner            = &lt;!-- (unmarried long-term partner) --&gt;
| children           = 
| parents            = &lt;!-- overrides mother and father parameters --&gt;
| mother             = &lt;!-- may be used (optionally with father parameter) in place of parents parameter (displays &quot;Parent(s)&quot; as label) --&gt;
| father             = &lt;!-- may be used (optionally with mother parameter) in place of parents parameter (displays &quot;Parent(s)&quot; as label) --&gt;
| relatives          = 
| family             = 
| callsign           = 
| awards             = 
| website            = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
| module             = 
| module2            = 
| module3            = 
| module4            = 
| module5            = 
| module6            = 
| signature          = 
| signature_size     = 
| signature_alt      = 
| footnotes          = 
}}

'''ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਾਮ''' ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ, ਕਵੀ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਹੈ। ਉਹ [[ਮਣੀਪੁਰ]] ਦੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਿਆਪਕ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣਾਤਮਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ''&quot;ਇਜ਼ ਦ ਹੋਮੋਸੈਕਸ਼ੁਅਲ ਐਨ ਇੰਵਿਜ਼ੀਬਲ ਬਿਅੰਗ ? ਰੋਹਿੰਟਨ ਮਿਸਤਰੀ ਅਤੇ ਅਮਿਤਵ ਘੋਸ਼ ਦੀ ਚੋਣਵੀਂ ਗਲਪ ਵਿੱਚ 'ਕਾਮਰੇਡ ਲਵ'&quot;'' ਇੱਕ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ। ਖੁਦ ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਉਹ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰਾ [[ਕੰਗਨਾ ਰਾਣਾਵਤ|ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ]] ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਡਾ. ਜੋਸ਼ੀਆ ਖਾਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਹੋਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=April 2023}}

== ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ ==
ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਾਮ ਦਾ ਜਨਮ [[ਇੰਫਾਲ]], [[ਮਣੀਪੁਰ]] ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋ ਮਾਪਿਆਂ ਤੋਂ ਮੀਤੇਈ ਅਤੇ ਮਾਓ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਵੱਡੀ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਰ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਬੰਧਨ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਾਵਿ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ, ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੂੰ ਪੇਂਟਿੰਗ, ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ 19 ਦਸੰਬਰ 2016 ਨੂੰ [[ਮੁੰਬਈ]] ਵਿੱਚ &quot;ਬਿਟਵੀਨ ਦ ਪੋਇਟ ਐਂਡ ਹਰ ਪੈਨਸਿਲ&quot; ਹੈ। ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣਾ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਭਿਨੇਤਰੀ [[ਕੰਗਨਾ ਰਾਣਾਵਤ|ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ]] ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਬਚਪਨ ਦੀ ਸਕੂਲੀ ਦੋਸਤ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-21 |title=Manipur: Kangana Ranaut unveils childhood friend Bondina Elangbam's book! |url=https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |access-date=2022-07-08 |website=thenortheasttoday.com |language=en-IN |archive-date=2023-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230407030655/https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-20 |title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut |url=https://www.radiocity.in/entertainment/news/gulzar-is-an-all-time-great--says-kangana-ranaut-5297 |access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/gulzar-is-an-all-time-great-says-kangana-ranaut-116122000493_1.html|title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut|last=IANS|date=2016-12-20|work=Business Standard India|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – Manipur News |url=http://www.manipur.org/news/2016/12/20/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kapoor |first=Neha |date=2016-12-21 |title=Kangana Ranaut Spotted at Book Launch Looking Elegant! |url=https://bollywoodgaram.com/84965/kangana-ranaut-spotted-book-launch-event-childhood-friend/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

ਬੋਂਦੀਨਾਏਲਾਂਗਬਮ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ''ਬਿਟਵੀਨ ਦ ਪੋਏਟ ਐਂਡ ਹਰ ਪੈਨਸਿਲ ਨੂੰ'' ਏਬੀਓਕੇ ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ ਹਾਊਸ ਦੁਆਰਾ 9 ਜਨਵਰੀ 2017 ਨੂੰ &quot;ਮਨੀਪੁਰ ਪ੍ਰੈਸ ਕਲੱਬ&quot; ਵਿਖੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Book launch ~ E-Pao! News About Manipur |url=http://e-pao.net/epPrinter.asp?p2p=news&amp;src=Snipp4..110117.jan17&amp;sNStart=%3C!EpnSnipp4%3E&amp;sNEnd=%3C!EpnSnipp4End%3E&amp;sHead=%3C!EpnSnippHeading4%3E&amp;sHeadEnd=%3C!EpnSnippHeading4End%3E |access-date=2022-07-08 |website=e-pao.net}}&lt;/ref&gt;

''ਦਿ ਮੋਰੁੰਗ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ'' ਦੁਆਰਾ ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਕਵੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਦੋ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜੋੜਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ,&lt;blockquote&gt;&quot;ਦੇਖੋ, ਮੇਰੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਹਨ। ਮੇਰੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਤੱਤਾਂ, ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਹੋਰ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਇਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।&quot; &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

== ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ==
ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਅਤੇ [[ਕੰਗਨਾ ਰਾਣਾਵਤ|ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ]] [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਦੇ [[ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ|ਡੀਏਵੀ]] ਸਕੂਲ ਸੈਕਟਰ 15 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਸਹਿਪਾਠੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੋਸਟਲ ਦੇ ਰੂਮਮੇਟ ਸਨ। ਬੋਂਦੀਨਾ [[ਲਲਿਤ ਕਲਾ|ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ]] ਸਟ੍ਰੀਮ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂਕਿ ਕੰਗਨਾ [[ਵਿਗਿਆਨ|ਸਾਇੰਸ]] ਸਟਰੀਮ ਵਿੱਚ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Kangana's School Friend Reveals The Actor's True Side In A Letter.... |url=https://www.theindusparent.com/kanganas-school-friend-reveals-the-actors-true-side/amp |access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-10-13 |title=This old letter penned by Kangana Ranaut's school friend reveals a lot about her personality |url=https://www.inuth.com/entertainment/bollywood/this-old-letter-penned-by-kangana-ranaut-school-friend-reveals-a-lot-about-her-personality/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ ਦੁਆਰਾ ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਫਾਰਵਰਡਿੰਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ, ਵਾਈਫ ਵਰਗੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਕਮਰ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਲਟਕਦੇ ਸੰਘਣੇ ਲੰਬੇ ਨੀਲੇ-ਕਾਲੇ ਵਾਲ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਦਾ ਕੰਮ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਪ੍ਰੇਰਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਲਈ ਸੱਚ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਦੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੁਭਾਉਣੇ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੱਥ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੁਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਸਨ ਜਾਂ ਬੇਕਾਬੂ ਹੋ ਕੇ ਹੱਸਦੇ ਸਨ, ਅੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਭਿਆਨਕ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦੇਖਦੇ ਸਨ, ਬੇਅੰਤ ਨੀਂਦ ਲੈਂਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਕੰਗਨਾ ਨੂੰ [[ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ|ਹਿੰਦੀ-ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ]] ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ (ਦੋਸਤਾਂ) ਲਈ ਅਜੀਬ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੰਗਨਾ ਬੋਦੀਨਾ ਲਈ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ([[ਉਰਦੂ ਸ਼ਾਇਰੀ|ਸ਼ਾਇਰੀਆਂ]]) ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਵਿਚਾਰ ਅਕਸਰ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਪੇਤਲੇ ਜਾਂ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਕੰਗਨਾ ਅਤੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਕਵਿਤਾ ਨਾਲ ਇੱਕ ਖਾਸ ਰਿਸ਼ਤਾ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਜਦੋਂ ਕੰਗਨਾ ਅਤੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਸਨ, ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਦਿਅਕ ਚੋਣਾਂ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅੰਤਰਾਂ ਬਾਰੇ ਦੇਖਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਕੰਗਨਾ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਸਹੀ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਰਸਤੇ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰਵਵਚਨਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਲਮਾਰੀ ਦੇ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਭਰਮਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੀ ਰਹੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-18 |title=In this heartwarming foreword, Kangana talks about her younger years and how they shaped her career choices |url=https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708094510/https://www.pinkvilla.com/entertainment/news/368814/exclusive-heartwarming-foreword-kangana-talks-about-her-younger-years-and |archive-date=8 July 2022 |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=KanglaOnline |title=Kangana Ranaut launches book Between the Poet and Her Pencil – KanglaOnline |url=http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |access-date=2022-07-08 |language=en-US |archive-date=2022-07-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220708091613/http://kanglaonline.com/2016/12/kangana-ranaut-launches-book-between-the-poet-and-her-pencil/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

ਆਪਣੇ ਸਕੂਲੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਦੂਰ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲੇ ਜਦੋਂ ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ [[ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ]] ਵਿੱਚ ''ਤਨੂ ਵੈਡਸ ਮਨੂ ਰਿਟਰਨਜ਼ ਦਾ'' ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ 'ਚ ਹੋਈ। ਇਹ ਉਦੋਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕੰਗਨਾ ਰਣੌਤ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਬੋਂਦੀਨਾ ਕਲਾ, ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਲੇਖਣੀ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਬੋਂਦੀਨਾ ਨੇ ਕੰਗਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਭੇਜੀਆਂ। ਫਿਰ, ਕੰਗਨਾ ਨੇ ਬੌਂਡੀਨਾ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ।&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut |url=http://www.radioandmusic.com/entertainment/editorial/news/161220-gulzar-all-time-great-says-kangana-ranaut |access-date=2022-07-08 |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-20 |title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut |url=https://www.radiocity.in/entertainment/news/gulzar-is-an-all-time-great--says-kangana-ranaut-5297 |access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2016-12-21 |title=Manipur: Kangana Ranaut unveils childhood friend Bondina Elangbam's book! |url=https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |access-date=2022-07-08 |website=thenortheasttoday.com |language=en-IN |archive-date=2023-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230407030655/https://thenortheasttoday.com/states/manipur/manipur-kangana-ranaut-unveils-childhood-friend-bondina/cid2552951.htm |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.business-standard.com/article/news-ians/gulzar-is-an-all-time-great-says-kangana-ranaut-116122000493_1.html|title=Gulzar is an all-time great, says Kangana Ranaut|last=IANS|date=2016-12-20|work=Business Standard India|access-date=2022-07-08}}&lt;/ref&gt;

== ਅਵਾਰਡ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨ ==

* ਸਾਲ 2010 ਵਿੱਚ, ਬੋਂਦੀਨਾਏਲਾਂਗਬਮ ਦੀ ਕਵਿਤਾ, &quot;ਮੇਰਾ ਡਰ&quot; ਨੇ [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਪਰਬਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] (NEHU), [[ਸ਼ਿਲਾਂਗ]] ਦੇ &quot;ਵਰਸਿਟੀ ਵੀਕ ਵਿੱਚ ਵਿਜੇਤਾ ਦਾ ਖਿਤਾਬ&quot; ਜਿੱਤਿਆ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;
* ਬੋਂਦੀਨਾ ਏਲਾਂਗਬਾਮ ਨੂੰ [[ਉੱਤਰ ਪੂਰਬੀ ਪਰਬਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ|ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] (NEHU), ਸ਼ਿਲਾਂਗ ਤੋਂ [[ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਾਹਿਤ]] ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ। &lt;ref&gt;{{Cite web |title=Between the Poet and Her Pencil: Bondina Elangbam |url=https://morungexpress.com/between-poet-and-her-pencil-bondina-elangbam |access-date=2022-07-08 |website=MorungExpress}}&lt;/ref&gt;

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[ਅਬੇਨਾਓ ਏਲਾਂਗਬਾਮ]]

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਮੇਤੇ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਕਵੀ]]</text>
      <sha1>2mkyusekcds13q5yt8zcfoyiz5qpwb3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਮਦਦ:Maintenance template removal</title>
    <ns>12</ns>
    <id>191449</id>
    <revision>
      <id>776139</id>
      <parentid>775934</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:47:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776139</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="46462" sha1="8sn5zj4vmw0ruufoym09ql7k5kpuo62" xml:space="preserve">{{short description|How-to-guide on addressing and removing maintenance templates}}
{{pp-semi|expiry=indefinite|small=yes}}
{{Further|Wikipedia:Responsible tagging|Wikipedia:Tag bombing}}
{{Wikipedia how to|WP:MTR|H:MTR}}
{{Nutshell|If you have the ability, please [[WP:BOLD|boldly]] assist Wikipedia by fixing the issues flagged by maintenance templates!&lt;br&gt;All problems on Wikipedia are resolved through the efforts of volunteers like you. If you understand the problem that the template highlights, such as by reading the explanatory links it contains or have found guidance through this page – and have ''reasonably fixed the issues'' – you may simply remove the maintenance template; it will &lt;strong&gt;not&lt;/strong&gt; be removed automatically.}}
{{caution|Legitimate Wikipedia editors will never offer to remove maintenance templates in exchange for money. See the [[Wikipedia:Articles for creation/Scam warning|paid editing scam warning]] for more information.}}

Many Wikipedia pages display maintenance templates that identify problems. You may have arrived at this help page after clicking a link on a maintenance template saying &quot;&lt;samp&gt;''Learn how and when to remove this template message''&lt;/samp&gt;&quot;.

Maintenance templates are added and removed by volunteers. This help page explains the process for examining and removing such templates.

== Overview == 
[[WP:TM|Maintenance templates]] (or &quot;tags&quot;) are not removed automatically. Even if you fix the issue(s) described in a maintenance template, the tag will remain in the article until you or someone else ''manually removes it''. The mechanics of removal are usually as simple as clicking &quot;Edit&quot; at the top of the page or in the section involved (if you're not already in edit mode), removing the code that produces the display of the template, leaving an [[Help:Edit summary|edit summary]], and saving the page.

It is &lt;strong&gt;not&lt;/strong&gt; okay to remove maintenance templates until the issue flagged by the template is remedied first—that is, until the maintenance tag is no longer valid—unless it truly did not belong in the first place. Maintenance templates are &lt;strong&gt;not&lt;/strong&gt; to be used to express your personal opinion.

Wikipedia works because of the efforts of volunteers just like you, making [[WP:BOLD|bold edits]] to help build this encyclopedia. Fixing problems and then removing maintenance templates when you are done is important in that effort.

== Addressing the flagged problem ==
{{Shortcut|WP:TEMPREMOVE|H:TEMPREMOVE}}

We don't know which maintenance tag brought you to this page, and thus what specific problem needs attention. However, every maintenance template contains links to help pages, policies, guidelines, or other relevant pages that provide information on the problem the template was placed to flag. You will also find guidance on some of the more common templates [[#Specific template guidance|below]].

Many common templates address problems with article citations and references, or their ''lack''{{snd}}because reliable sourcing is the lifeblood of Wikipedia articles and at the core of all of Wikipedia's content policies and guidelines, such as [[WP:N|notability]], [[WP:V|verifiability]], [[WP:NPOV|neutral point of view]], and [[WP:NOR|no original research]]. But a host of other issues may be flagged, including [[:Template:Tone|tone]] and [[Wikipedia:Template messages/Cleanup#Style of writing|style of writing]], [[Wikipedia:Template messages/Cleanup#Structure, formatting and sections|structure, and formatting]], lack of links to or from other articles, compliance with Wikipedia's [[WP:MOS|manual of style]] and the lack of a [[WP:LEAD|lead section]].

Please make sure the issue has been resolved before removing the template. That does require some effort on your part—to understand both the problem and how to solve it.

=== An example === 
If the issue flagged by the maintenance template is that the article contains no references, a [[Wikipedia:Citation needed|citation needed]] template used might be {{tlx|Unreferenced}} –  typically placed by the code you would see when wikitext (source) editing: &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Unreferenced|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;.

It is important to understand that what you see when ''reading'' an article, and what you see when ''editing'' it, are different unless you're in Visual editing mode. Thus, the above code, only seen when doing source editing, results in the ''display'' of the '[[Wikipedia:Transclusion|called]]' template below:
&lt;div style=&quot;border:1px dashed grey; position:relative; float:left; padding:1em;&quot;&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:0.8em;font-weight:bold;font-style: italic;&quot;&gt;Example:&lt;/div&gt;
{{unreferenced|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
&lt;/div&gt;{{clear}}
This template contains several [[Help:Link|links]], indicated by the words and phrases in blue. Three of these links are to pages that, when explored, provide context and resources for you to understand ''why'' the template was placed on the page, and ''how'' to address the issue of the article being ''unreferenced'':
* &quot;cite&quot;, which links to the content guideline [[Wikipedia:Citing sources]];
* &quot;sources&quot;, which links to the policy [[Wikipedia:Verifiability]]; and
* &quot;adding citations to reliable sources&quot;, which links to a help page providing a [[Help:Introduction to referencing with Wiki Markup/1|how-to guide to the basics of citing references]].
Whatever maintenance tag brought you to this help page should likewise contain relevant explanatory links addressed to whatever ''its issue is''. Read these explanatory and contextual pages to learn about the problem and what it is you need to do to take care of it. Again, some of the more common maintenance templates seen are addressed in the [[#Specific template guidance|specific template guidance section below]].

== When to remove ==
{{shortcuts|WP:WTRMT}}

Maintenance templates are not meant to be in articles permanently. Any user without a [[Wikipedia:Conflict of interest|conflict of interest]] may remove a maintenance template in any of the following circumstances:

# When the issue has been adequately addressed;
# Upon determining that the issue has been resolved (perhaps by someone else);
# If it reasonably appears that the template did not belong when placed or was added in error. Consider first discussing the matter with the original placer of the template (unless this user is no longer active on Wikipedia). In any case, if the issue appears contentious, seek [[Wikipedia:Consensus|consensus]] on the [[Help:Using talk pages|talk page]];
# When an article talk  page discussion has not been initiated (for templates requesting it);
# When there is consensus on the talk page (or elsewhere) as to how to address the flagged issue, and you are reasonably implementing those changes. (It is good practice to note the location of the consensus in the [[Help:Edit Summary|edit summary]] accompanying your removal, ideally with a [[Help:Link#Wikilinks|link]] to the location);
# When it can reasonably be concluded that the template is no longer relevant, such as a {{tlx|Current}} template appearing in an article that no longer documents a current event;
# If the maintenance template is of a type that requires support but is not fully supported. For example, neutrality-related templates such as {{tlx|COI}} (associated with the [[WP:COI|conflict of interest guideline]]) or {{tlx|POV}} (associated with the [[WP:NPOV|neutral point of view policy]]) strongly recommend that the tagging editor initiate a discussion (generally on the article's talk page) to support the placement of the tag. If the tagging editor failed to do so, or the discussion is dormant, and there is no other support for the template, it can be removed. A {{tlx|notability}} tag may be removed and may not be re-added if an article has passed an [[Wikipedia:Articles for deletion]] review.
# You may remove a template when according to your best judgment the lack of edits and/or talk page discussion should be interpreted as the issue not worth fixing (as a form of &quot;[[Wikipedia:Silence and consensus|silent consensus]]&quot;). Please note there is currently no consensus for ''general'' age-related removal of maintenance templates{{snd}}that is, removing a template purely or chiefly because it is old is ''not'' considered a sufficient argument. Exception: removing POV-related templates whose discussions have gone dormant is encouraged, as addressed in the bullet point immediately above;
# Lastly, there are times when a person attempting to address a maintenance template that flags some fundamental matter may find that the issue ''cannot'' actually be addressed. For example, if an article is flagged as lacking citations to [[Wikipedia:Identifying reliable sources|reliable]], [[WP:SECONDARY|secondary]] sources, written by [[Wikipedia:Identifying and using independent sources|third-parties]] to the topic, and a user seeing the maintenance templates discovers that such sources appear ''not to exist'', that usually means the article should be [[Wikipedia:Deletion process|deleted]]. In such cases, it is not so much that the template does not belong and should be removed, but rather that flagging the page for maintenance will never address the more critical issue that the page itself does not belong on Wikipedia at all.

== When not to remove ==
{{shortcuts|WP:WNTRMT|WP:MAINTENANCEDISAGREEMENT}}

You should not remove maintenance templates if any of the following apply:

# You do not understand the issues raised by the template;
# The issue has not yet been resolved; 
# There is ongoing activity or discussion related to the template issue;
# The problem that the maintenance template flags is plainly and unambiguously required for a proper article under [[Wikipedia:Policies and guidelines|Wikipedia's policies and guidelines]];
# You have been paid to edit the article or have some other [[WP:COI|conflict of interest]] [exceptions apply: see individual template documentation].

==Removal==
Have you carefully read the help pages and thoroughly fixed the problem? Or have you made a considered decision that the template is not, or is no longer, applicable? Great! Now, to remove the maintenance template:
# Either click on &quot;edit&quot; or &quot;edit source&quot; at the top of the page, or if the maintenance template is not at the top but somewhere in the body of the article, you might instead use a [[Help:Section#Section editing|section edit link]];
# ''If you are editing wikitext (&quot;source&quot; editing)'': Delete the template code. The template code you see in this edit mode will usually be in the following form, as in the example above: &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Name of template|date=Month Year}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;.  ''If you are editing using VisualEditor'': Click on the template (tag), which will then turn blue. Press the &quot;Delete&quot; or backspace key on your keyboard.
# Leave a descriptive [[Help:Edit summary|edit summary]], e.g., &quot;Removed [''insert the name of template''] because I have fixed the issue;&quot;
# Click {{button|{{int:publishchanges}}}}.
That's it. Thank you!

== Changing a template == 
Problems flagged by some templates may imply secondary problems that will still exist after you take care of the main issue. In such cases, it may be more appropriate to switch the template to another applicable one following your edits, rather than just removing it. The reasoning behind the change in templates should be addressed in the [[Help:Edit summary|edit summary]].

A case in point is the &lt;nowiki&gt;{{Unreferenced}}&lt;/nowiki&gt; template example used above. It is placed on pages with ''no references''. Thus, adding just one suitable reference renders that maintenance template inapplicable. However, that change does not take care of the ''overarching issue of poor sourcing''. In this example, a change to a different template may be appropriate, depending on the type, quality, depth, and manner of sourcing added to fix the issue, such as {{tlx|refimprove}}, {{tlx|No footnotes}}, {{tlx|Primary sources}}, or one of the many others listed at [[Wikipedia:Template messages/Sources of articles]].

Conversely, some templates flag highly discrete issues where there is no need to consider a switch to another template. For example, if an article is &quot;[[Wikipedia:Orphan|orphaned]]&quot; – no other articles in the [[Wikipedia:What is an article?#Namespace|main article namespace]] link to it – then once that is taken care of (by the addition of links to it from other articles), the issue is gone entirely and the tag's removal is unambiguous. 

When a flagged issue has been addressed in parts of an article but remains in discrete sections, clarity may be served by replacing the template with a section variant, or by use of [[Template:Inline cleanup tags|inline cleanup tags]], if such versions of the template exist.

In some cases, it may be helpful to request a review of a maintenance template's removal or proposed removal with the editor who initially added it to the article at issue.

== Specific template guidance ==
{{Anchor|Multiple issues|Unreferenced|Refimprove|No footnotes|Primary sources|Notability|Advert|POV|Lead missing}}

This section guides you on how to address some of the more common specific templates that may have brought you to this help page. More detailed information about the templates can be found by following the links to the templates themselves.

'''Click &quot;show&quot; at the right to display the instructions.'''
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Multiple issues}}}}
Some articles will be flagged for multiple discrete problems using a single template: {{tlx|Multiple issues}}. If you take care of one or more problems that it flags but ''not all'', do not remove the template entirely but just those [[Help:Template#Parameters|parameters]] in it that you have fixed. The example below shows three different issues flagged by this template:
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;wikitext&quot;&gt;{{Multiple issues|
{{Orphan|date=January 2008}}
{{POV|date=June 2009}}
{{One source|date=March 2011}}
}}&lt;/syntaxhighlight&gt;
If you address the &quot;orphaning&quot; issue, but not the other two, remove just the line that flagged the orphan issue and leave the others intact. Thus, your removal would leave the template in this state.
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;wikitext&quot;&gt;{{Multiple issues|
{{POV|date=June 2009}}
{{One source|date=March 2011}}
}}&lt;/syntaxhighlight&gt;
See the sections below for how to address some of the more common problems flagged by templates that may be wrapped into this template.
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Unreferenced}}}}
All of Wikipedia's core content policies and guidelines have as a common denominator the need for reliable sourcing. For example, the content of Wikipedia articles must be [[WP:V|verifiable]] in [[WP:IRS|reliable sources]]; the [[WP:N|notability]] of a topic demonstrated through such reliable sources that are ''[[WP:SECONDARY|secondary]]'' in nature, which are ''[[WP:INDEPENDENT|independent]]'' of the topic and treat the subject in substantive detail (not just &quot;mere mentions&quot;); and to establish that the content is not [[WP:OR|original research]], the sources cited must directly support the material being presented without analysis or synthesis to reach or imply a conclusion that is not stated in the sources.

{{tlx|Unreferenced}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Unreferenced|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, having [[Wikipedia:Redirect|redirects]] such as &lt;nowiki&gt;{{Unsourced}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Unverified}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{No references}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{No sources}}&lt;/nowiki&gt;, and &lt;nowiki&gt;{{Unref}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{Unreferenced|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags the issue of an article containing ''no references'' at all. This template no longer applies once a single reference appears in the article, whether placed through the preferred method of [[Wikipedia:Inline citation|inline citations]], ones appearing in a [[WP:GENREF|general references]] section, or even through such a poor method as including an [[Wikipedia:Citing sources#Avoid embedded links|embedded raw link]].

To address the issue, '''add citations to reliable sources'''. Because of their importance, Wikipedia contains numerous instruction pages on aspects of referencing. We suggest starting with [[Help:Referencing for beginners]] and [[Help:Introduction to referencing/1]], and then seeing [[Wikipedia:Citing sources]] for a more involved treatment, noting that each contains see also sections linking to additional help pages, guides, and tutorials. A visual guide to placing inline citations through &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt; ... &lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; tags may also help, and appears below.
{{Hidden begin|titlestyle = background: LightSteelBlue; text-align: center; 
|title=Visual inline citation guide
}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Formatting references using inline citations
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| colspan=2 | &lt;small&gt;All information in Wikipedia articles should be [[Wikipedia:Verification|verified]] by [[Wikipedia:Citing sources|citations]] to [[Wikipedia:Reliable sources|reliable sources]]. Our preferred method of citation is using the &lt;span class=&quot;plainlinks&quot;&gt;&quot;[http://www.mediawiki.org/wiki/Extension:Cite/Cite.php cite.php]&quot;&lt;/span&gt; form of inline citations, using the &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; elements. Using this method, each time a particular source is mined for information (''don't copy word-for-word''!), a footnote is placed in the text (&quot;inline&quot;), that takes one to the detail of the source when clicked, set forth in a references [[Help:Section|section]] after the text of the article.&lt;/small&gt;&lt;p&gt;&lt;small&gt;
In brief, anywhere you want a footnote to appear in a piece of text, you place an opening &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tag followed by the text of the citation which you want to appear at the bottom of the article, and close with a &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tag. Note the closing slash (&quot;/&quot;). For multiple use of a single reference, the opening ref tag is given a name, like so: &lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;name&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt; followed by the citation text and a closing &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tag. Each time you want to use that footnote again, you simply use the first element with a slash, like so: &lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;name&quot; /&gt;&lt;/nowiki&gt;.&lt;/small&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;small&gt; For these references to appear, you must tell the software where to display them, using either the code &lt;nowiki&gt;&lt;references/&gt;&lt;/nowiki&gt; or, most commonly, the template, {{tl|Reflist}} which can be modified to display the references in columns using &lt;nowiki&gt;{{Reflist|colwidth=30em}}&lt;/nowiki&gt;. Per our [[Wikipedia:Manual of Style|style guidelines]], the references should be displayed in a separate section denominated &quot;References&quot; located after the body of the article.&lt;/small&gt;&lt;/p&gt;
|- style=&quot;vertical-align: top; text-align: center;&quot;
| &lt;small&gt;'''''[[Wikipedia:Footnotes|Inline citation]] code; what you type in 'edit mode''''''&lt;/small&gt;
| &lt;small&gt;'''''What it produces when you save'''''&lt;/small&gt;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| style=&quot;width: 400px;&quot;|Two separate citations.&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;code&gt;{{xt|Citation text.}}&lt;/code&gt;&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;code&gt;{{xt|Citation text2.}}&lt;/code&gt;&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;p&gt;&lt;br /&gt;Multiple&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;multiple&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;code&gt;{{Xt|Citation text3.}}&lt;/code&gt;&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;citation&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt; use.&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;br /&gt;== References ==&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;nowiki&gt;{{Reflist}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/p&gt;
| style=&quot;width: 400px;&quot;|Two separate citations.&lt;ref&gt;Citation text.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Citation text2.&lt;/ref&gt;&lt;p&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; Multiple&lt;ref name=&quot;multiple&quot;&gt;Citation text3.&lt;/ref&gt; citation&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt; use.&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;u style=&quot;font-size: larger;&quot;&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''References'''_________________&lt;/u&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;/p&gt;{{Reflist}}
|-
| style=&quot;text-align: center;&quot; colspan=&quot;2&quot; | &lt;small&gt;Templates that can be used between &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tags to format references&lt;/small&gt;&lt;p&gt;{{tl|Citation}} • {{tl|Cite web}} • {{tl|Cite book}} • {{tl|Cite news}} • {{tl|Cite journal}} • [[:Category:Citation templates|Others]] • [[Wikipedia:Citation templates|Examples]]&lt;/p&gt;
|-
|}&lt;!-- Template:Refref --&gt;
{{Hidden end}}
As noted [[Help:Maintenance template removal#Changing to a different template|higher on this page]], unless you thoroughly source a page in response to this template, it may more appropriate to switch this template with a more specific one rather than simply removing it. Depending on the type, quality, depth, and manner of sourcing added to fix the issue, you might replace it with {{tlx|refimprove}}, {{tlx|No footnotes}}, {{tlx|Primary sources}} or a host of others listed at [[Wikipedia:Template messages/Sources of articles]].
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Refimprove}}}}
All of Wikipedia's core content policies and guidelines have as a common denominator the need for reliable sourcing. For example, the content of Wikipedia articles must be [[WP:V|verifiable]] in [[WP:IRS|reliable sources]]; the [[WP:N|notability]] of a topic demonstrated through such reliable sources that are ''[[WP:SECONDARY|secondary]]'' in nature, which are ''[[WP:INDEPENDENT|independent]]'' of the topic and treat the subject in substantive detail (not just &quot;mere mentions&quot;); and to establish that the content is not [[WP:OR|original research]], the sources cited must directly support the material being presented without analysis or synthesis to reach or imply a conclusion that is not stated in the sources.

{{tlx|Refimprove}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Refimprove|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, having [[Wikipedia:Redirect|redirects]] such as &lt;nowiki&gt;{{Improve references}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Verify}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{More sources}}&lt;/nowiki&gt; and &lt;nowiki&gt;{{Citations needed}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{Refimprove|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags the issue of an article that has some, but ''insufficient'' inline citations to support the material currently in the article. It should not be used for articles with no sources at all ({{tlx|unreferenced}} should be used instead), nor for articles without inline citations but which contain some sources ({{tlx|No footnotes}} should be used instead), nor for an article on [[WP:BLP|living persons]] ({{tlx|BLP sources}} should be used instead). This template no longer applies once an article has been made fairly well-sourced.

To address the issue, '''add additional inline citations to reliable sources''' for all significant statements in the article. Whether or not an article has been rendered &quot;fairly well sourced&quot; may involve a judgment call, but in any event, the sources used must be [[WP:IRS|reliable]] ones, and articles should not rely predominantly on [[WP:PRIMARY|primary sources]], but rather on [[WP:SECONDARY|secondary]] sources. Note the ''minimum'': all quotations, material whose verifiability has been challenged or is likely to be challenged, and contentious material, whether negative, positive, or neutral, about living persons, must include an inline citation that directly supports the material.
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|No footnotes}}}}
All of Wikipedia's core content policies and guidelines have a common denominator: the need for reliable sourcing. For example, the content of Wikipedia articles must be [[WP:V|verifiable]] in [[WP:IRS|reliable sources]]; the [[WP:N|notability]] of a topic demonstrated through such reliable sources that are ''[[WP:SECONDARY|secondary]]'' in nature, which are ''[[WP:INDEPENDENT|independent]]'' of the topic and treat the subject in substantive detail (not just &quot;mere mentions&quot;); and to establish that the content is not [[WP:OR|original research]], the sources cited must directly support the material being presented without analysis or synthesis to reach or imply a conclusion that is not stated in the sources.

{{tlx|No footnotes}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{No footnotes|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, and having [[Wikipedia:Redirect|redirects]] such as &lt;nowiki&gt;{{Citations}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{No citations}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Inline citations}}&lt;/nowiki&gt; and &lt;nowiki&gt;{{No inline citations}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{No footnotes|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags the issue of an article that contains some form of sourcing but lacks the precision of [[WP:IC|inline citations]] to associate given portions of material with a specific reliable source(s) that support that material. Inline citations make [[WP:V|verifiability]] accessible. In short, in the absence of an inline citation that associates specific material to a specific source, it becomes very difficult for a reader to check what sources, given in only some general manner, verify what items of content.

To address the issue, '''add inline citations to reliable sources''', ideally for all significant statements in the article. Note that at a ''minimum'': all quotations, material whose verifiability has been challenged or is likely to be challenged, and contentious material, whether negative, positive, or neutral, about living persons, must include an inline citation that directly supports the material.

There are many instruction pages that directly and indirectly give guidance on adding inline citations. We suggest starting with [[Help:Referencing for beginners]] and [[Help:Introduction to referencing/1]], and then seeing [[Wikipedia:Citing sources]] for a more involved treatment, noting that each contains see also sections linking to additional help pages, guides, and tutorials. A visual guide to placing inline citations through &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt; ... &lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt; tags may also help, and appears below.
{{Hidden begin|titlestyle = background: LightSteelBlue; text-align: center; 
|title=Visual inline citation guide
}}
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+ Formatting references using inline citations
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| colspan=2 | &lt;small&gt;All information in Wikipedia articles should be [[Wikipedia:Verification|verified]] by [[Wikipedia:Citing sources|citations]] to [[Wikipedia:Reliable sources|reliable sources]]. Our preferred method of citation is using the &lt;span class=&quot;plainlinks&quot;&gt;&quot;[http://www.mediawiki.org/wiki/Extension:Cite/Cite.php cite.php]&quot;&lt;/span&gt; form of inline citations, using the &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; elements. Using this method, each time a particular source is mined for information (''don't copy word-for-word''!), a footnote is placed in the text (&quot;inline&quot;), that takes one to the detail of the source when clicked, set forth in a references [[Help:Section|section]] after the text of the article.&lt;/small&gt;&lt;p&gt;&lt;small&gt;
In brief, anywhere you want a footnote to appear in a piece of text, you place an opening &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tag followed by the text of the citation which you want to appear at the bottom of the article, and close with a &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tag. Note the closing slash (&quot;/&quot;). For multiple use of a single reference, the opening ref tag is given a name, like so: &lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;name&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt; followed by the citation text and a closing &lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tag. Each time you want to use that footnote again, you simply use the first element with a slash, like so: &lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;name&quot; /&gt;&lt;/nowiki&gt;.&lt;/small&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;small&gt; For these references to appear, you must tell the software where to display them, using either the code &lt;nowiki&gt;&lt;references/&gt;&lt;/nowiki&gt; or, most commonly, the template, {{tl|Reflist}} which can be modified to display the references in columns using &lt;nowiki&gt;{{Reflist|colwidth=30em}}&lt;/nowiki&gt;. Per our [[Wikipedia:Manual of Style|style guidelines]], the references should be displayed in a separate section denominated &quot;References&quot; located after the body of the article.&lt;/small&gt;&lt;/p&gt;
|- style=&quot;vertical-align: top; text-align: center;&quot;
| &lt;small&gt;'''''[[Wikipedia:Footnotes|Inline citation]] code; what you type in 'edit mode''''''&lt;/small&gt;
| &lt;small&gt;'''''What it produces when you save'''''&lt;/small&gt;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| style=&quot;width: 400px;&quot;|Two separate citations.&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;code&gt;{{xt|Citation text.}}&lt;/code&gt;&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;code&gt;{{xt|Citation text2.}}&lt;/code&gt;&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;p&gt;&lt;br /&gt;Multiple&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;multiple&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;code&gt;{{Xt|Citation text3.}}&lt;/code&gt;&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;citation&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt; use.&lt;span style=&quot;color: #002BB8;&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;/span&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;br /&gt;== References ==&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;nowiki&gt;{{Reflist}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/p&gt;
| style=&quot;width: 400px;&quot;|Two separate citations.&lt;ref&gt;Citation text.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Citation text2.&lt;/ref&gt;&lt;p&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt; Multiple&lt;ref name=&quot;multiple&quot;&gt;Citation text3.&lt;/ref&gt; citation&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt; use.&lt;ref name=&quot;multiple&quot; /&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;u style=&quot;font-size: larger;&quot;&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;'''References'''_________________&lt;/u&gt;&lt;/p&gt;&lt;p&gt;&lt;/p&gt;{{Reflist}}
|-
| style=&quot;text-align: center;&quot; colspan=&quot;2&quot; | &lt;small&gt;Templates that can be used between &lt;nowiki&gt;&lt;ref&gt;&lt;/ref&gt;&lt;/nowiki&gt; tags to format references&lt;/small&gt;&lt;p&gt;{{tl|Citation}} • {{tl|Cite web}} • {{tl|Cite book}} • {{tl|Cite news}} • {{tl|Cite journal}} • [[:Category:Citation templates|Others]] • [[Wikipedia:Citation templates|Examples]]&lt;/p&gt;
|-
|}&lt;!-- Template:Refref --&gt;
{{Hidden end}}
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Primary sources}}}}
{{tlx|Primary sources}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Primary sources|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, having among other redirects &lt;nowiki&gt;{{Primary}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{Primary sources|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags the issue of an article that too heavily relies on [[Wikipedia:No original research#Primary, secondary and tertiary sources|primary sources]] – original materials that are close to an event; often accounts written by people who are directly involved – as opposed to [[WP:SECONDARY|secondary]], and to some extent, [[tertiary source]]s. Primary sources have their place but they must be used carefully and are easy to misuse. Typically, they should only be used for straightforward, descriptive statements of facts that can be verified by any educated person with access to the primary source but without further, specialized knowledge. They should not be used to support content that presents interpretation, analysis, evaluation, or synthesis, and should not be the predominant form of sourcing in an article. Moreover, primary sources are generally not useful to demonstrate a topic's [[WP:N|notability]].

To address the issue, '''add citations predominantly to secondary sources'''. Often this involves replacing some of the primary sources with secondary sources, and not just adding them alongside existing ones—especially where the primary source is being used for an invalid purpose such as interpretive claims and synthesis.

Finding secondary sources is a large topic but make use of Google Books, News, and Scholar; find local newspaper archives; go to a library; if you have access, use pay/subscription services like JSTOR, Newspaperarchive.com; Ancestry.com, etc.; see our guide on [[WP:FENS|free English newspaper sources]] and others listed [[Wikipedia:The Wikipedia Library/Navbox|here]]; request access to pay/prescription sources at [[WP:RX]]. If insufficient reliable secondary and independent sources exist treating a topic in substantive detail, then Wikipedia should not have an article on the topic. Remember that [[Wikipedia:No amount of editing can overcome a lack of notability|no amount of editing can overcome a lack of notability]].
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Notability}}}}
Wikipedia is an [[WP:ENC|encyclopedia]], a specific type of reference work properly containing articles on topics of knowledge. Wikipedia employs the concept of [[WP:N|notability]] to avoid [[WP:IINFO|indiscriminate inclusion]] of topics by attempting to ensure that the subjects of articles are &quot;worthy of notice&quot;{{snd}}by only including articles on topics that the world has taken ''note'' of by substantively treating them in reliable sources unconnected with the topic.

The general notability standard thus presumes that topics are notable if they have &quot;received '''significant coverage''' in '''[[WP:reliable sources|reliable sources]]''' that are '''[[WP:Independent sources|independent]] of the subject'''&quot;.

{{tlx|Notability}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Notability|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, having [[Wikipedia:Redirect|redirects]] such as &lt;nowiki&gt;{{Notable}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Non-notable}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Nn}}&lt;/nowiki&gt; and &lt;nowiki&gt;{{Significance}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{Notability|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
(or some variation linking to one of the [[:Category:Wikipedia notability guidelines|subject-specific notability guidelines]]) questions whether a topic is notable. As stated in the template, addressing the issue requires adding citations to reliable secondary sources. There are several common mistakes seen in addressing this issue:
* '''Adding citations but to unreliable sources''': We are looking for treatment in sources like mainstream newspaper articles, non-vanity books, magazines, scholarly journals, television and radio documentaries, etc. – sources with editorial oversight and a reputation for fact-checking and accuracy. This means generally ''not'' random personal websites, blogs, forum posts, Facebook, LinkedIn, Twitter, [[WP:SPS|self-published sources]] like open wikis (including [[WP:CIRCULAR|other Wikipedia articles]]), etc. In short, read and understand [[Wikipedia:Identifying reliable sources]].
* '''Adding citations to connected (non-independent) sources''': While [[WP:PRIMARY|primary]] sources may be useful to verify certain facts, they must be used with caution and do nothing to establish notability. In short, we are looking for [[WP:SECONDARY|secondary sources]] written by [[Wikipedia:Secondary does not mean independent|third parties]] to a topic.
* '''Adding citations to sources that merely mention the topic''': You can cite numerous reliable, secondary, independent sources and it will not help establish notability if they do not treat the topic substantively – think generally two paragraphs of text focused on the topic at issue. Remember: it is much better to cite two good sources that treat a topic in detail, than twenty that just mention it in passing. Moreover, [[Wikipedia:Citation overkill|citation overkill]] to sources containing mere passing mentions of the topic is a badge of a non-notable topic and, if good sources are present in the mix, they will be hidden among these others from those seeking to assess a topic's demonstration of notability.

If insufficient reliable secondary and independent sources exist treating a topic in substantive detail, then Wikipedia should not have an article on the topic. Remember that [[Wikipedia:No amount of editing can overcome a lack of notability|no amount of editing can overcome a lack of notability]].
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Advert}}}}
{{tlx|Advert}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Advert|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, and having [[Wikipedia:Redirect|redirects]] such as &lt;nowiki&gt;{{Advertisement}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Advertising}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Ad}}&lt;/nowiki&gt; and &lt;nowiki&gt;{{Puff}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{Advert|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags the issue of an article that reads like an [[Advertising|advertisement]]. For example, such articles may tell users to buy a company's product, provide price lists, give links to online sellers, use unencyclopedic or meaningless [[buzzword]]s, be filled with [[WP:PEACOCK|peacock language]] and read like the website of the article's topic or a press release touting its virtues, rather than that of a [[WP:NPOV|neutrally]]-written encyclopedia article ''about'' the topic.

Advertisements are by no means limited to commercial topics and indeed are often seen for all manner of others, such as &quot;[[Wikipedia:Wikipedia is not here to tell the world about your noble cause|noble causes]]&quot;, religious/spiritual leaders, sports teams, gaming clans and so forth. If the article's main problem is not advertising ''per se'', then you can change the tag to something more appropriate, such as {{tl|COI}} or {{tl|Peacock}} or {{tl|POV check}}.  Pages that are [[Wikipedia:Identifying blatant advertising|''exclusively'' promotional]] and would need to be ''fundamentally'' rewritten to become encyclopedic may be tagged for speedy deletion under [[WP:CSD#G11|section G11 of the criteria]] using {{tl|db-g11}} or {{tl|db-spam}}. 

To address the issue, rewrite the article from a [[WP:NPOV|neutral point of view]]{{snd}}which is not just about the wording and tone, but also what the article covers and what it ''does not cover''. Wikipedia articles should represent fairly, proportionately, and, as far as possible, without editorial bias, all of the significant views that have been [[Wikipedia:Verifiability|published by reliable sources]] on a topic. Removing all promotional language is a good start, but depending on what is left, may only be a surface treatment. See what you can salvage, but often editors strip out all but the most basic content, leaving it in a [[WP:STUB|stub]] state. If you want to build a solid article, explore the existence of independent sources for the topic, and build it from the ground up.
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|POV}}}}
{{tlx|POV}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{POV|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, and having [[Wikipedia:Redirect|redirects]] such as &lt;nowiki&gt;{{NPOV}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{POV dispute}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Neutrality}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Neutral}}&lt;/nowiki&gt; and &lt;nowiki&gt;{{Not neutral}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{POV|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags the issue of an article that has been identified as having a serious issue of balance, the lack of a [[WP:Neutral point of view|neutral point of view]], and the tagger wishes to attract editors with different viewpoints to the article. An unbalanced or non-neutral article does not fairly represent the balance of perspectives of high-quality, reliable [[secondary sources]]. This tag is meant to be accompanied by an explanation on the article's talk page about why it was added, identifying specific issues that are actionable within Wikipedia's content policies.

This template is not meant to be a permanent resident on any article. You may remove this template whenever any one of the following is true:
# There is consensus on the talkpage or the [[Wikipedia:Neutral point of view/Noticeboard|NPOV Noticeboard]] that the issue has been resolved;
# It is not clear what the neutrality issue is, and no satisfactory explanation has been given;
# In the absence of any discussion, or if the discussion has become dormant.
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Lead missing}}}}
{{tlx|Lead missing}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Lead missing|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, and having [[Wikipedia:Redirect|redirects]] such as &lt;nowiki&gt;{{No lead}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Nointro}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{No lead section}}&lt;/nowiki&gt;, &lt;nowiki&gt;{{Lead absent}}&lt;/nowiki&gt; and &lt;nowiki&gt;{{Intro needed}}&lt;/nowiki&gt;, and displaying when reading as:
{{Lead missing|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags the issue of an article that fails to follow Wikipedia's standard [[Wikipedia:Manual of Style/Layout|article layout guidelines]] by introducing the reader to the topic in a [[Wikipedia:Manual of Style/Lead section|lead section]] containing a summary of the most important article contents. The lead should stand on its own as a concise overview of the article's topic. A good lead section cultivates the reader's interest in reading more of the article, but not by teasing the reader or hinting at content that follows. It should identify the topic, establish context, explain why the topic is [[WP:N|notable]], and summarize the most important points, including any prominent controversies.

To address the issue, write a lead section. The size of an appropriate lead will depend on the breadth of the article but it should be no more than four well-composed paragraphs, and should generally not contain content that is not already present in the body of the article.
{{Hidden end}}
{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Current}}}}
{{tlx|Current}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Current|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, and displaying when reading as:
{{Current|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
(or a subject-specific variation listed on [[Wikipedia:Current event templates]]) warns editors and readers about an article that is the subject of a current event, such as a [[WP:RSBREAKING|breaking news story]], that is accordingly experiencing a great flux of edits and is in a fast-changing state. Wikipedia attracts numerous editors who want to update articles in real time immediately after such current events are published. However, sources for breaking news reports often contain serious inaccuracies, so these templates can also draw attention to the need to add improved sources as soon as they become available.

The template should generally be removed when the event described is no longer receiving massive editing attention. It is not meant to be a [[Wikipedia:No disclaimers in articles|general disclaimer]] indicating that an article's contents may not be accurate, or to mark an article that merely has recent news articles about the topic (if it were, hundreds of thousands of articles would have the &lt;nowiki&gt;{{Current}}&lt;/nowiki&gt; template, with no informational consequence). If the article continues to have sourcing or cleanup issues, a more appropriate maintenance template should be used instead.
{{Hidden end}}

{{Hidden begin|titlestyle = background-color: #eaecf0;|title={{tlx|Linkrot}}}}
{{tlx|Linkrot}}, typically placed by the code &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Linkrot|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, and displaying when reading as:
{{Linkrot|date={{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}}}
flags an article as having bare URLs, URLs that are used as references or external links without contextual information. These bare URLs are particularly vulnerable to link rot, as the record of the reference depends on the hosting website maintaining the current site structure, which is not guaranteed. A change in the underlying URL could make the reference unusable. The full citation format, on the other hand, preserves information (such as title and author) that can be used to restore a version of the reference that is still accessible. In addition, bare URLs can be less visually pleasing if the underlying URL is long.

To address this issue, convert all bare URLs used as references to the appropriate [[Wikipedia:Inline citations|citation template format]]. For bare URLs which are not used as references, use the following format: [bare_URL Descriptive text]. Depending on the specific URL, it may be necessary to use an archiving service to restore an URL. More information is available at [[WP:DEADLINK|Repairing a dead link]].
{{Hidden end}}

===Researching the tagged issue===
As noted previously, most templates contain links to guidance pages. Additionally, many templates have documentation that provides more information about the template's flagged issue, which is displayed when you visit the ''template page itself''.

To access the template and thereby see its documentation, type into the search field &lt;kbd&gt;Template:&lt;/kbd&gt;, followed by the ''name of the template'', seen when you view its placement in the Edit interface (typically found in the first lines of the article). The first &quot;parameter&quot; is the name of the template.

For example, if you found this in the Edit interface, &lt;code&gt;&lt;nowiki&gt;{{Unreferenced|date=&lt;/nowiki&gt;{{CURRENTMONTHNAME}} {{CURRENTYEAR}}&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;&lt;/code&gt;, then you would visit the template itself by searching for &lt;kbd&gt;Template:Unreferenced&lt;/kbd&gt;. The accompanying documentation for all maintenance templates, if it exists, can be located in this way.

== Still need help? ==
If you've read through this page and are still confused about what needs to be done to fix an issue on a page and remove a maintenance template, try asking at the [[WP:Teahouse|Teahouse]], a page designed for new users to ask questions. Alternatively, you could try the more general [[WP:Help desk|Help desk]], or seek live assistance at the IRC channel: [[Wikipedia:Help desk/chat|#wikipedia-en-help]].

==See also==
* [[Wikipedia:Template messages]]
* [[Help:Template]]
* [[Wikipedia:Tagging pages for problems]] ([[Wikipedia:Tagging pages for problems|WP:TAGGING]])
* [[Wikipedia:Template messages/Disputes]]
* {{tl|Bare URL inline|date=August 2022}} – produces an inline tag (rather than banner) for individual bare URLs
{{Wikipedia template messages|state=collapsed}}
[[Category:Wikipedia template administration]]  
[[Category:Wikipedia help]]</text>
      <sha1>8sn5zj4vmw0ruufoym09ql7k5kpuo62</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191452</id>
    <revision>
      <id>776136</id>
      <parentid>775937</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:45:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ(ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ)]] ਨੂੰ [[ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>775937</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7549" sha1="n2wyvb3fcjjc8pj4yexw6akas1rvkeu" xml:space="preserve"> ਇਸ ਲੇਖ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਰਾਗ ਹੈ

ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''', ਜਿਸਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ1 

'''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' [[ਬਿਲਾਵਲ]] ਥਾਟ (ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਨੰਬਰ 29 ਧੀਰਸ਼ੰਕਰਭਰਣਮ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ [[ਰਾਗ]] ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ ਗਦੇ  ਹਨ:- ਸ਼ਡਜ, ਗੰਧਾਰ, ਮਧ੍ਯਮ, ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ। ਰਿਸ਼ਭ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਸੁਰ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਜਿਤ ਹਨ।

ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਡਜ -ਸ, ਅੰਤਰਗੰਧਰ-ਗ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਾ-ਮਾ, ਚਤੁਰੂਤੀ ਧੈਵਤ-ਧ ਅਤੇ ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦ-ਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੱਛਮੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਕੇਤ ਵਿੱਚ, ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਟੌਿਨਕ, ਮੇਜਰ ਤੀਜਾ, ਸੰਪੂਰਨ ਚੌਥਾ, ਮੇਜਰ ਛੇਵਾਂ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਸੱਤਵਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ, ਸੀ, ਈ, ਐੱਫ, ਏ ਅਤੇ ਬੀ, ਦੂਜਾ ਡੀ ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ ਜੀ ਨੋਟ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

'''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ'''  ਜਾਂ ਹਿੰਡੋਲੀ ਵਰਗੇ ਕਈ ਬਦਲਵੇਂ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸੁਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਬਿਲਾਵਲ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

== ਵੇਰਵਾ ==
ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇਃ ਇਸ ਦੀ ਜਾਤੀ ਔਡਵ-ਔਡਵ,ਮਤਲਬ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।

'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ 'ਚ ਪਰਿਚੈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ।&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਸੁਰ''' 
|'''ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ(ਪ) ਵਰਜਿਤ''' 
'''ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ''' 
|-
|'''ਜਾਤੀ''' 
|'''ਔਡਵ-ਔਡਵ''' 
|-
|'''ਥਾਟ''' 
|'''ਬਿਲਾਵਲ''' 
|-
|'''ਵਾਦੀ''' 
|'''ਮਧ੍ਯਮ''' 
|-
|'''ਸੰਵਾਦੀ''' 
|'''ਸ਼ਡਜ''' 
|-
|'''ਸਮਾਂ''' 
|'''ਰਾਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਰ''' 
|-
|'''ਠੇਹਿਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ''' 
|'''ਸ ; ਗ ; ਮ ; ਧ ਨੀ''' 
|-
|'''ਮੁੱਖ ਅੰਗ''' 
|'''ਗ ਮ ਧ ਨੀ ਧ ਸੰ ; ਨੀ ਸੰ ਧ ; ਗ ਮ ; ਧ ਮ ਗ ਸ''' 
|-
|'''ਅਰੋਹ''' 
|'''ਸ ਗ ਮ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 
|-
|'''ਅਵਰੋਹ''' 
|'''ਸੰ ਨਿਧ ਮ ਗ ਸ''' 
|-
|'''ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ''' 
|'''ਹਿੰਡੋਲੀ'''
|}


'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ(ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ) ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:-&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''

* '''ਪ੍ਰਚੀਨ ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ''' ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਬੇਸ਼ਕ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ '''ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ)''' ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸੁਰ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਮਹੱਤਤਾ ਰਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੁਰ ਤੇ ਠੇਹਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰਾਗ 'ਚ ਜਿੰਨਾ ਚਾਹੋ ਖੁੱਲ ਕੇ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਮੀੰਡ ਅਤੇ ਗਮਕ ਦੀ ਖੁੱਲ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਖੁੱਲ ਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ &quot;ਸੰ ਨੀ ਧ&quot; ਦੀ ਬਜਾਏ ਜੇਕਰ ਸੰ ਤੋਂ ਧ ਤੇ  ਮੀੰਡ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਜਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ  ਮਧੁਰਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।   
* ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਸੁਭਾ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 


ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ 'ਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ(ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ)''' ਦਾ ਸਰੂਪ ਨਿਖਰ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ:-

* '''ਸ ਧ(ਮੰਦਰ) ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ ਗ ਮ ;'''
* '''ਗ ਮ ਧ ; ਗ ਮ ; ਗ ਸ ;'''
* '''ਗ ਮ ਨੀ ਧ ਮ;ਧ ਨੀ ਸੰ ;'''
* '''ਸੰ ਗੰ ਸੰ ; ਗੰ ਸੰ ਨੀ ਧ ;'''
* '''ਧ ਨੀ ਸੰ ਧ ਮ ;'''
* '''ਮ ਧ ਗ ਮ ;ਗ ਸ'''   


'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''

ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸੁਰੀਲੀ ਬਣਤਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਧੀਰਸ਼ੰਕਰਭਰਣਮ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਗ ਚੰਦਰਕੌਣ, ਡਾਕਾ ਅਤੇ ਡੱਕਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' (ਰੈਫ-ਰਾਗ ਪ੍ਰਵਾਹਮ) ਦੇ ਨਾਲ ਪੈਮਾਨੇ-ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। 

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਦੇ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ- ਰਾਗੇਸ਼੍ਰੀ,ਚੱਕਰਧਰ ਅਤੇ ਹੇਮੰਤ

ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਰਾਗ-ਚੰਦਰਕਾਊਂਸ, ਡਾਕਾ ਅਤੇ ਡੱਕਾ


'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''

* '''&quot;ਯਾਦ ਪਿਆ ਕੀ ਆਏ&quot;-ਠੁਮਰੀ-ਉਸਤਾਦ ਬਡ਼ੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ'''
* '''&quot;ਜ਼ਲਿਮਾ ਕੋਕਾ-ਕੋਲਾ ਪਿਲਾ ਦੇ&quot;-ਫ਼ਿਲਮ ਗੀਤ-ਨੂਰ ਜਹਾਂ'''
* '''&quot;ਤੁਮ ਬਿਨ ਜੀਵਨ ਕੈਸਾ ਜੀਵਨ&quot;ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਵਾਰਚੀ ਗਾਇਕ- ਮੰਨਾ ਡੇ'''
* '''&quot;ਸਰੀ ਵਾਰਿਲੋ ਚੌਕਾ&quot;-ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਕੀਰਥਨਾਈ'''


*
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>n2wyvb3fcjjc8pj4yexw6akas1rvkeu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776138</id>
      <parentid>776136</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:46:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776138</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7499" sha1="8ehbbey7i4re5nxr1iq83qvgc8hajp4" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''', ਜਿਸਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ,ਦੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ1 

'''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' [[ਬਿਲਾਵਲ]] ਥਾਟ (ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਨੰਬਰ 29 ਧੀਰਸ਼ੰਕਰਭਰਣਮ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ [[ਰਾਗ]] ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ''' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ ਗਦੇ  ਹਨ:- ਸ਼ਡਜ, ਗੰਧਾਰ, ਮਧ੍ਯਮ, ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦ। ਰਿਸ਼ਭ ਅਤੇ ਪੰਚਮ ਸੁਰ ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਜਿਤ ਹਨ।

ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਡਜ -ਸ, ਅੰਤਰਗੰਧਰ-ਗ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਾ-ਮਾ, ਚਤੁਰੂਤੀ ਧੈਵਤ-ਧ ਅਤੇ ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦ-ਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪੱਛਮੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਕੇਤ ਵਿੱਚ, ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਟੌਿਨਕ, ਮੇਜਰ ਤੀਜਾ, ਸੰਪੂਰਨ ਚੌਥਾ, ਮੇਜਰ ਛੇਵਾਂ ਅਤੇ ਮੇਜਰ ਸੱਤਵਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ, ਸੀ, ਈ, ਐੱਫ, ਏ ਅਤੇ ਬੀ, ਦੂਜਾ ਡੀ ਅਤੇ ਪੰਜਵਾਂ ਜੀ ਨੋਟ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

'''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ'''  ਜਾਂ ਹਿੰਡੋਲੀ ਵਰਗੇ ਕਈ ਬਦਲਵੇਂ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸੁਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਬਿਲਾਵਲ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

== ਵੇਰਵਾ ==
ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇਃ ਇਸ ਦੀ ਜਾਤੀ ਔਡਵ-ਔਡਵ,ਮਤਲਬ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।

'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ 'ਚ ਪਰਿਚੈ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ।&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|'''ਸੁਰ''' 
|'''ਰਿਸ਼ਭ(ਰੇ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ(ਪ) ਵਰਜਿਤ''' 
'''ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ''' 
|-
|'''ਜਾਤੀ''' 
|'''ਔਡਵ-ਔਡਵ''' 
|-
|'''ਥਾਟ''' 
|'''ਬਿਲਾਵਲ''' 
|-
|'''ਵਾਦੀ''' 
|'''ਮਧ੍ਯਮ''' 
|-
|'''ਸੰਵਾਦੀ''' 
|'''ਸ਼ਡਜ''' 
|-
|'''ਸਮਾਂ''' 
|'''ਰਾਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪਹਿਰ''' 
|-
|'''ਠੇਹਿਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ''' 
|'''ਸ ; ਗ ; ਮ ; ਧ ਨੀ''' 
|-
|'''ਮੁੱਖ ਅੰਗ''' 
|'''ਗ ਮ ਧ ਨੀ ਧ ਸੰ ; ਨੀ ਸੰ ਧ ; ਗ ਮ ; ਧ ਮ ਗ ਸ''' 
|-
|'''ਅਰੋਹ''' 
|'''ਸ ਗ ਮ ਧ ਨੀ ਸੰ''' 
|-
|'''ਅਵਰੋਹ''' 
|'''ਸੰ ਨਿਧ ਮ ਗ ਸ''' 
|-
|'''ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ''' 
|'''ਹਿੰਡੋਲੀ'''
|}


'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ(ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ) ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ:-&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''

* '''ਪ੍ਰਚੀਨ ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ''' ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
* ਬੇਸ਼ਕ ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ '''ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਮਧ੍ਯਮ(ਮ)''' ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਬਾਕੀ ਸੁਰ ਵੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਮਹੱਤਤਾ ਰਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੁਰ ਤੇ ਠੇਹਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰਾਗ 'ਚ ਜਿੰਨਾ ਚਾਹੋ ਖੁੱਲ ਕੇ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
* ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਮੀੰਡ ਅਤੇ ਗਮਕ ਦੀ ਖੁੱਲ ਕੇ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਖੁੱਲ ਕੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ &quot;ਸੰ ਨੀ ਧ&quot; ਦੀ ਬਜਾਏ ਜੇਕਰ ਸੰ ਤੋਂ ਧ ਤੇ  ਮੀੰਡ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਜਾਇਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ  ਮਧੁਰਤਾ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।   
* ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਸੁਭਾ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 

ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀਆਂ 'ਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ(ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ)''' ਦਾ ਸਰੂਪ ਨਿਖਰ ਕੇ ਸਾਮਨੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ:-

* '''ਸ ਧ(ਮੰਦਰ) ਨੀ(ਮੰਦਰ) ਸ ਗ ਮ ;'''
* '''ਗ ਮ ਧ ; ਗ ਮ ; ਗ ਸ ;'''
* '''ਗ ਮ ਨੀ ਧ ਮ;ਧ ਨੀ ਸੰ ;'''
* '''ਸੰ ਗੰ ਸੰ ; ਗੰ ਸੰ ਨੀ ਧ ;'''
* '''ਧ ਨੀ ਸੰ ਧ ਮ ;'''
* '''ਮ ਧ ਗ ਮ ;ਗ ਸ'''   

'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''

ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸੁਰੀਲੀ ਬਣਤਰ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਧੀਰਸ਼ੰਕਰਭਰਣਮ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਗ ਚੰਦਰਕੌਣ, ਡਾਕਾ ਅਤੇ ਡੱਕਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' (ਰੈਫ-ਰਾਗ ਪ੍ਰਵਾਹਮ) ਦੇ ਨਾਲ ਪੈਮਾਨੇ-ਅਨੁਕੂਲ ਹਨ। 

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਦੇ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ- ਰਾਗੇਸ਼੍ਰੀ,ਚੱਕਰਧਰ ਅਤੇ ਹੇਮੰਤ

ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ '''ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ''' ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਰਾਗ-ਚੰਦਰਕਾਊਂਸ, ਡਾਕਾ ਅਤੇ ਡੱਕਾ

'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ&lt;/big&gt;&lt;/u&gt;'''

* '''&quot;ਯਾਦ ਪਿਆ ਕੀ ਆਏ&quot;-ਠੁਮਰੀ-ਉਸਤਾਦ ਬਡ਼ੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ'''
* '''&quot;ਜ਼ਲਿਮਾ ਕੋਕਾ-ਕੋਲਾ ਪਿਲਾ ਦੇ&quot;-ਫ਼ਿਲਮ ਗੀਤ-ਨੂਰ ਜਹਾਂ'''
* '''&quot;ਤੁਮ ਬਿਨ ਜੀਵਨ ਕੈਸਾ ਜੀਵਨ&quot;ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਵਾਰਚੀ ਗਾਇਕ- ਮੰਨਾ ਡੇ'''
* '''&quot;ਸਰੀ ਵਾਰਿਲੋ ਚੌਕਾ&quot;-ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਕੀਰਥਨਾਈ'''

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>8ehbbey7i4re5nxr1iq83qvgc8hajp4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਵਾਰੋਹਾਨਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191453</id>
    <revision>
      <id>776132</id>
      <parentid>775940</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:38:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਰਾਗ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776132</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2075" sha1="fjf0w8fomqhaczemqsr009tx3a0khe0" xml:space="preserve">
{{Indian classical music}}

ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਵਰੋਹਣ, ਅਵਰੋਹਣਮ ਜਾਂ ਅਵਰੋਹ, ਕਿਸੇ ਵੀ [[ਰਾਗ]] ਦਾ ਉਤਰਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਸੁਰ  ਉੱਪਰਲੇ ਪਿਚ ਯਾਨੀ ਤਾਰ ਸ਼ਡਜ ਜਾਂ ਸੰ  ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੀ ਪਿੱਚ ਵਿੱਚ ਉਤਰਦੇ ਹਨ, ਸੰਭਵ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਟੇਢੇ (ਵਕਰ) ਢੰਗ ਨਾਲ।

== ਉਦਾਹਰਣਾਂ ==
[[ਆਸਾਵਰੀ]]-[[ਥਾਟ]] ਦੇ ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਦੇ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਵਾਦੀ-ਸੰਵਾਦੀ  ਰੇ -ਪ ਦੇ ਨਾਲ ਤੇ ਅਵਰੋਹ  ਵਿੱਚ ਰੇੰ ਨੀ ਸ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; -&lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ -ਮ ਪ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; -ਮ ਰੇ ਸ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਧੈਵਤ ਅਤੇ ਗੰਧਾਰ ਉੱਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਹੈ।

ਮਲਹਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ 15ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਮਯਾਮਾਲਵਗੌਲਾ ਦਾ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ, ਦੇ  ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ ਧ ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸ। ਇਸ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਵਰਣਨ ਲਈ [[ਸੁਰ|ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ]] ਵੇਖੋ।

ਰਾਗ ਸਹਾਨਾ ਵਿੱਚ,ਜਿਹੜਾ ਕਿ  28ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ ਦੇ  ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ ਨੀ ਧ ਪ ਮ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ ਸ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਵਾਲੇ ਸੁਰ ਹਨ (ਦੱਤੂ ਵਾਂਗ। ਇਹ ਰਾਗ ਦੀ ਪੂਰੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਹਾਨਾ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਰਾਗ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>fjf0w8fomqhaczemqsr009tx3a0khe0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਵਾਰੋਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191454</id>
    <redirect title="ਅਵਾਰੋਹਾਨਾ" />
    <revision>
      <id>776131</id>
      <parentid>775941</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:37:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਅਵਾਰੋਹਾਨਾ]]</comment>
      <origin>776131</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" sha1="2mv9j2ae53ffvohgswilk9ypm98qwka" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਅਵਾਰੋਹਾਨਾ]]</text>
      <sha1>2mv9j2ae53ffvohgswilk9ypm98qwka</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਅਵਰੋਹ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191455</id>
    <redirect title="ਅਵਾਰੋਹਾਨਾ" />
    <revision>
      <id>776130</id>
      <parentid>775942</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:37:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਅਵਾਰੋਹਾਨਾ]]</comment>
      <origin>776130</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" sha1="2mv9j2ae53ffvohgswilk9ypm98qwka" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਅਵਾਰੋਹਾਨਾ]]</text>
      <sha1>2mv9j2ae53ffvohgswilk9ypm98qwka</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਗਾਰਾ (ਰਾਗ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191457</id>
    <revision>
      <id>776127</id>
      <parentid>775945</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:35:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਗਾਰਾ]] ਨੂੰ [[ਗਾਰਾ (ਰਾਗ)]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>775945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14846" sha1="t4irmgvmomc2b9mxob59bvhi79syuwr" xml:space="preserve"> ਇਸ ਲੇਖ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਰਾਗ ਹੈ।

ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ 'ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ&lt;/u&gt;:-'''

ਰਾ'''ਗ- ਗਾਰਾ''' 
 '''ਥਾਟ-ਇਹ ਰਾਗ ਖਮਾਜ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਹੈ(ਕੁੱਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ)
 ਜਾਤੀ-ਸੰਪੂਰਨ 
 ਸਮਾਂ-ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 6 ਵਜੇ / ਰਾਤ 9 ਵਜੇ - ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ
 ਅਰੋਹ-ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ),ਮ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਨੀ(ਮੰਦਰ)ਸ,ਰੇ ਗ ਰੇ          ਗ ਮ ਪ,ਧ ਨੀ ਸੰ 
 ਅਵਰੋਹ- ਸੰ ਨੀ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ ਮ ਗ ,ਰੇ ਗ ਰੇ ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ) ਧ(ਮੰਦਰ) ਪ(ਮੰਦਰ) 
 ਪਕੜ- ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ ਧ ਨੀ ਸ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ  
 ਚਲਨ- ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ ਧ ਨੀ ਸ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ 
 ਵਾਦੀ- ਗੰਧਾਰ (ਗ)
 ਸੰਵਾਦੀ-ਨੀ
 ਇਸ ਰਾਗ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ-ਪੀਲੂ,ਜੈਜੈਵੰਤੀ'''
'''ਰਾਗ ਗਾਰਾ''' ਖਾਮਾਜ ਥਾਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ''[[ਰਾਗ]]'' ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ [[ਰਾਗ ਜੈਜਾਵੰਤੀ|ਜੈਜੈਵੰਤੀ]] ਰਾਗ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਰਾਗਾਂ ਭਾਵ ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਅਤੇ ਗਾਰਾ ਰਾਗ ਦੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸੁਰ ਹਨ। ਗਾਰਾ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਛੇ ਸੁਰ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸੱਤ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਲਈ, ਰਾਗ ਦੀ ਜਾਤੀ ''ਸ਼ਾਡਵ-ਸੰਪੂਰਨ'' ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਦੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਜਾਤੀ ਫਿਰ ''ਸੰਪੂਰਨ-ਸੰਪੂਰਨਾ'' ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਦੋਂਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਦ ਮਤਲਬ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਕੋਮਲ  ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ [[ਖਮਾਜ (ਥਾਟ)|ਖਮਾਜ ਥਾਟ]] ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸਿਰ ਹੇਠ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗਾਰਾ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕ ਧੁਨਾਂ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ [[ਠੁਮਰੀ]] ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਲਾ-ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਫੀ, ਪੀਲੂ, ਜੰਗੁਲਾ, ਬਰਵਾ ਅਤੇ ਜਿੱਲਾ ਵਰਗੇ ਰਾਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਗ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਇਹ ਰਾਗ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਵੀ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਹੈ।

== ਰਚਨਾ ==
ਰਾਗ ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਮਾਨਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਗ ਗਾਰਾ, ਖਮਾਜ, ਪੀਲੂ ਅਤੇ ਝਿੰਝੋਟੀ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ।ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਰਾਗ  ਖਮਾਜ ਦੇ ਮੂਲ ਪੈਮਾਨੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰਿਵਾਇਤੀ ਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੇਠਲੇ ਸਪਤਕ ਦੇ ਪ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਪੈਮਾਨੇ-ਅਧਾਰ ਨਾਲ ਹੈ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਗ ਕਾਫੀ ਦੇ ਮੂਲ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਰਾਗ ਗਾਰਾ  ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਗਾਰਾ (ਜੋ ਕਿ ਖਮਾਜ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਥੋੜਾ ਬਹੁਤ ਬਿਲਾਵੱਲ ਥਾਟ ਦਾ ਵੀ) ਦੂਜਾ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਤੋਂ ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੀਲੂ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।-ang[2] ਠੁਮਰੀ ਜਾਂ ਭਜਨਾਂ (ਅਰਧ-ਕਲਾਸੀਕਲ) ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਗਾਰਾ  ਕੁਝ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਗ ਮਾਂਡ ਜਾਂ ਰਾਗ ਭਿੰਨ-ਸ਼ਡਜ, ਰਾਗ ਪੰਚਮ ਸੇ ਗਾਰ, ਰਾਗ ਪਹਾੜੀ, ਰਾਗ ਪੀਲੂ, ਰਾਗ ਸਿੰਦੂਰਾ, ਰਾਗ ਜਿਲਾ ਅਤੇ ਰਾਗ ਮੰਝ ਖਮਾਜ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਵਿਸਤਾਰ (ਆਲਾਪ) ਜਾਂ ਖਿਆਲ ਗਾਇਕੀ (ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ) ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਗ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਰਾਗ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਇਹ ਕਾਰਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਗ ਦੇ ਅਰਧ-ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।

'''ਅਰੋਹ-ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ),ਮ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਨੀ(ਮੰਦਰ)ਸ,ਰੇ'''

'''ਗ ਰੇ ਗ ਮ ਪ,ਧ ਨੀ ਸੰ''' 


'''[[ਅਵਰੋਹ|ਅਵਰੋਹ-]] ਸੰ ਨੀ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ ਮ ਗ ,ਰੇ ਗ ਰੇ ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ) ਧ(ਮੰਦਰ) ਪ(ਮੰਦਰ)'''

ਪਕੜ/'''ਚਲਨ- ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ ਧ ਨੀ ਸ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ'''  

'''ਵਾਦੀ-'''

ਗ

'''ਸੰਵਾਦੀ-'''

ਨੀ.

== ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! style=&quot;background:#f4a860&quot; |ਗੀਤ.
! style=&quot;background:#c2e7ff&quot; |ਫ਼ਿਲਮ
! style=&quot;background:#c2e7a3&quot; |ਸੰਗੀਤਕਾਰ
! style=&quot;background:#00ffff&quot; |ਕਲਾਕਾਰ
|-
|ਐਸੇ ਤੋ ਨਾ ਦੇਖੋ
|ਤੀਨ ਦੇਵੀਆਂ 
|[[ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ|ਐਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ]]
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਤੇਰੇ ਮੇਰੇ ਸਪਨੇ ਅਬ ਏਕ ਰੰਗ ਹੈ
|ਗਾਈਡ (ਫ਼ਿਲਮ) 
|[[ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ|ਐਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ]]
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਜੀਵਨ ਮੇਂ  ਪਿਯਾ ਤੇਰਾ ਸਾਥ ਰਹੇ
|ਗੂੰਜ ਉੱਠੀ ਸ਼ਹਿਨਾਈ
|ਵਸੰਤ ਦੇਸਾਈ
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]] ਅਤੇ [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]]
|-
|ਕਭੀ ਖੁਦ ਪੇ ਕਭੀ ਹਾਲਤ  ਪੇ ਰੋਨਾ ਆਯਾ
|ਹਮ ਦੋਨੋ (1961 ਫ਼ਿਲਮ) 
|ਜੈਦੇਵ
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਮੋਹੇ ਪਨਘਟ ਪੇ ਨੰਦਲਾਲ ਛੇੜ ਗਇਓ ਰੇ
|[[ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ (1960 ਫ਼ਿਲਮ)|ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ]]
|[[ਨੌਸ਼ਾਦ]]
|[[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]]
|-
|ਹਮਸਫਰ ਸਾਥ ਅਪਨਾ ਛੋਡ਼ ਚਲੇ
|ਆਖਰੀ ਦਾਓ (1958 ਫ਼ਿਲਮ) 
|[[ਮਦਨ ਮੋਹਨ|ਮਦਨ ਮੋਹਨ (ਸੰਗੀਤਕਾਰ)]]
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]] ਅਤੇ [[ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ]]
|-
|ਉਨਕੇ  ਖਿਆਲ ਆਏ ਤੋ ਆਤੇ  ਚਲੇ ਗਏ
|ਲਾਲ ਪੱਥਰ
|ਸ਼ੰਕਰ-ਜੈਕਿਸ਼ਨ
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਦਿਵਾਨਾ ਕਹ  ਕੇ ਆਜ ਮੁਝੇ ਫਿਰ ਪੁਕਾਰੀਏ
|ਮੁਲਜ਼ਿਮ (1963 ਫ਼ਿਲਮ) 
|ਰਵੀ (ਸੰਗੀਤਕਾਰ) 
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|}

== ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ==
(ਸਾਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ- &lt;ref&gt;{{Cite web |title=RagaSphere |url=https://www.ragasphere.com/Blog?var=562 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200707114600/https://www.ragasphere.com/Blog?var=562 |archive-date=2020-07-07 |access-date=2021-02-10}}&lt;/ref&gt;
 '''ਐਸੇ ਤੋ  ਨਾ ਦੇਖੋ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਤੀਨ ਦੇਵੀਆਂ''' 

 '''ਸਾਲ-1965''' 

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲ-ਦਾਦਰਾ''' 

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਐੱਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=OaginwwacJI

 '''ਦੀਵਾਨਾ ਕਹ ਕੇ ਆਜ ਮੁਝੇ ਫਿਰ ਪੁਕਾਰੀਏ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਮੁਲਜ਼ਿਮ'''

 '''ਸਾਲ-1963'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਰਵੀ'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=TDuQcRX6hXg

 '''ਹਮਸਫਰ ਸਾਥ ਅਪਨਾ ਛੋਡ਼ ਚਲੇ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਆਖਰੀ ਦਾਓ'''

 '''ਸਾਲ-1958'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-[[ਮਦਨ ਮੋਹਨ]]'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ]]'''ਰਫੀ, ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=OIZaLYIfPXg

 '''ਤੇਰੇ ਮੇਰੇ ਸਪਨੇ ਅਬ ਏਕ ਰੰਗ ਹੈ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਗਾਈਡ'''

 '''ਸਾਲ-1965'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਐੱਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ[[ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ|ਐਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ]]'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ]]''' '''[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=ngch5NKgPh8

 '''ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਪਿਯਾ ਤੇਰਾ ਸਾਥ ਰਹੇ'''

 '''ਫਿਲਮ-ਗੁੰਜ ਉਠੀ ਸ਼ਹਿਨਾਈਗੁੰਜ ਉੱਥੀ ਸ਼ਹਿਨਾਈ'''

 '''ਸਾਲ-1959'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲ-ਕਹੇਰਾਵਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਵਸੰਤ ਦੇਸਾਈ'''

 '''ਗਾਇਕ-ਮੁੰਹਮਦ ਰਫੀ [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=10c6TeWZmVE

 '''ਕਭੀ ਖੁਦ ਪੇ ਕਭੀ ਹਾਲਤ ਪੇ ਰੋਨਾ ਆਯਾ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਹਮ ਦੋਨੋ'''

 '''ਸਾਲ-1961'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਜੈਦੇਵਗਾਇਕ-ਮੁਹੰਮਦ। [[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ.ਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=CzpHlGxDzqE

 ਮੋਹੇ ਪਨਘਟ ਪੇ ਨੰਦਲਾਲ ਛੇੜ ਗਯੋ ਰੇ 
 '''ਫ਼ਿਲਮ-[[ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ (1960 ਫ਼ਿਲਮ)|ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ]]''' 

 '''ਸਾਲ-1960''' 

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ''' 

 '''ਤਾਲ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-[[ਨੌਸ਼ਾਦ]]'''

 ਗਾਇਕਾ -ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=H4y8tXUlJjA

 '''ਉੱਨਈ ਕਾਨਧੂ ਨਾਨ'''

 '''ਭਾਸ਼ਾ-ਤਾਮਿਲ'''

 '''ਫਿਲਮ-ਵਿਸ਼ਵਰੂਪਮ'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਸਾਲ-2013'''

 '''ਸੰਗੀਤਕਾਰ-[[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ|ਸ਼ੰਕਰ]]-ਅਹਿਸਾਨ-ਲੋਇਲੋਏ'''

 '''ਗਾਇਕ -[[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ]] ਅਤੇ [[ਕਮਲ ਹਸਨ|ਕਮਲ ਹਾਸਨ]]'''

 '''[[ਰਘੂਪਤੀ ਰਾਘਵ ਰਾਜਾਰਾਮ|ਰਘੂਪਤੀ ਰਾਘਵ ਰਾਜਾ ਰਾਮ]]'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤਕਾਰ-[[ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ|ਤੁਲਸੀਦਾਸ]] ਜਾਂ ਰਾਮਦਾਸ'''

 '''ਸੰਗੀਤ-ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਿਗੰਬਰ ਪਲੁਸਕਰ'''

 '''[[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ'''

  ਚੰਥੂ ਥੋਟਾਇਲ 

 ਫਿਲਮ-ਬਨਾਰਸ 

 '''ਭਾਸ਼ਾ-ਮਲਿਆਲਮ''' 

 '''ਸਾਲ-2009''' 

 '''ਰਾਗ-ਮਿਸ਼ਰਾ ਗਾਰਾ''' ਮਲਹਾਰ 

 ਸੰਗੀਤਕਾਰ-ਐਮ ਜੈਚੰਦਰਨ 

 ਗੀਤਕਾਰ-ਗਿਰੀਸ਼ ਪੁੱਟੈਂਚੇਰੀ 

 '''ਗਾਇਕਾ -[[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]'''

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[ਰਾਗ ਜੈਜਾਵੰਤੀ|ਜੈਜੈਵੰਤੀ]]
* ਪਾਈਲੂ
* [[ਖਮਾਜ|ਖਾਮਾਜ]]
* [[ਝਿੰਝੌਟੀ|ਝਿੰਝੌਤੀ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ]]</text>
      <sha1>t4irmgvmomc2b9mxob59bvhi79syuwr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776129</id>
      <parentid>776127</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:36:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776129</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14702" sha1="2ro2po4lhspz7ajqq04oh2zpaq4sx14" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ 'ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ&lt;/u&gt;:-'''

ਰਾ'''ਗ- ਗਾਰਾ''' 
 '''ਥਾਟ-ਇਹ ਰਾਗ ਖਮਾਜ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਹੈ(ਕੁੱਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਮੰਨਦੇ ਹਨ)
 ਜਾਤੀ-ਸੰਪੂਰਨ 
 ਸਮਾਂ-ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮ 6 ਵਜੇ / ਰਾਤ 9 ਵਜੇ - ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ
 ਅਰੋਹ-ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ),ਮ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਨੀ(ਮੰਦਰ)ਸ,ਰੇ ਗ ਰੇ          ਗ ਮ ਪ,ਧ ਨੀ ਸੰ 
 ਅਵਰੋਹ- ਸੰ ਨੀ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ ਮ ਗ ,ਰੇ ਗ ਰੇ ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ) ਧ(ਮੰਦਰ) ਪ(ਮੰਦਰ) 
 ਪਕੜ- ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ ਧ ਨੀ ਸ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ  
 ਚਲਨ- ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ ਧ ਨੀ ਸ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ 
 ਵਾਦੀ- ਗੰਧਾਰ (ਗ)
 ਸੰਵਾਦੀ-ਨੀ
 ਇਸ ਰਾਗ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਰਾਗ-ਪੀਲੂ,ਜੈਜੈਵੰਤੀ'''
'''ਰਾਗ ਗਾਰਾ''' ਖਾਮਾਜ ਥਾਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ''[[ਰਾਗ]]'' ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ [[ਰਾਗ ਜੈਜਾਵੰਤੀ|ਜੈਜੈਵੰਤੀ]] ਰਾਗ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਰਾਗਾਂ ਭਾਵ ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਅਤੇ ਗਾਰਾ ਰਾਗ ਦੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਸੁਰ ਹਨ। ਗਾਰਾ ਇੱਕ ਦੁਰਲੱਭ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਛੇ ਸੁਰ ਅਰੋਹ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸੱਤ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ। ਇਸ ਲਈ, ਰਾਗ ਦੀ ਜਾਤੀ ''ਸ਼ਾਡਵ-ਸੰਪੂਰਨ'' ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਦੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰਾਂ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਜਾਤੀ ਫਿਰ ''ਸੰਪੂਰਨ-ਸੰਪੂਰਨਾ'' ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਦੋਂਵੇਂ ਨਿਸ਼ਾਦ ਮਤਲਬ ਸ਼ੁੱਧ ਅਤੇ ਕੋਮਲ  ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ [[ਖਮਾਜ (ਥਾਟ)|ਖਮਾਜ ਥਾਟ]] ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਸਿਰ ਹੇਠ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗਾਰਾ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਜੋ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਲੋਕ ਧੁਨਾਂ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਸਨ, ਅਤੇ [[ਠੁਮਰੀ]] ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕਲਾ-ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਾਫੀ, ਪੀਲੂ, ਜੰਗੁਲਾ, ਬਰਵਾ ਅਤੇ ਜਿੱਲਾ ਵਰਗੇ ਰਾਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਗ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਇਹ ਰਾਗ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਵੀ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਅਤੇ ਰੋਮਾਂਟਿਕ ਹੈ।

== ਰਚਨਾ ==
ਰਾਗ ਜੈਜੈਵੰਤੀ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਮਾਨਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਗ ਗਾਰਾ, ਖਮਾਜ, ਪੀਲੂ ਅਤੇ ਝਿੰਝੋਟੀ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ।ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਰਾਗ  ਖਮਾਜ ਦੇ ਮੂਲ ਪੈਮਾਨੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰਿਵਾਇਤੀ ਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹੇਠਲੇ ਸਪਤਕ ਦੇ ਪ 'ਤੇ ਇੱਕ ਕਾਲਪਨਿਕ ਪੈਮਾਨੇ-ਅਧਾਰ ਨਾਲ ਹੈ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਗ ਕਾਫੀ ਦੇ ਮੂਲ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਰਾਗ ਗਾਰਾ  ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਚਮਕਦਾਰ ਗਾਰਾ (ਜੋ ਕਿ ਖਮਾਜ ਥਾਟ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਥੋੜਾ ਬਹੁਤ ਬਿਲਾਵੱਲ ਥਾਟ ਦਾ ਵੀ) ਦੂਜਾ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਤੋਂ ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਸਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਫੀ ਥਾਟ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪੀਲੂ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।-ang[2] ਠੁਮਰੀ ਜਾਂ ਭਜਨਾਂ (ਅਰਧ-ਕਲਾਸੀਕਲ) ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਗਾਰਾ  ਕੁਝ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਗ ਮਾਂਡ ਜਾਂ ਰਾਗ ਭਿੰਨ-ਸ਼ਡਜ, ਰਾਗ ਪੰਚਮ ਸੇ ਗਾਰ, ਰਾਗ ਪਹਾੜੀ, ਰਾਗ ਪੀਲੂ, ਰਾਗ ਸਿੰਦੂਰਾ, ਰਾਗ ਜਿਲਾ ਅਤੇ ਰਾਗ ਮੰਝ ਖਮਾਜ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਵਿਸਤਾਰ (ਆਲਾਪ) ਜਾਂ ਖਿਆਲ ਗਾਇਕੀ (ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ) ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਰਾਗ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਮੂਲ ਰਾਗ ਦੀ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਬਣਤਰ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦੀ। ਇਹ ਕਾਰਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਗ ਦੇ ਅਰਧ-ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ।

'''ਅਰੋਹ-ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ),ਮ(ਮੰਦਰ)ਪ(ਮੰਦਰ)ਧ(ਮੰਦਰ)ਨੀ(ਮੰਦਰ)ਸ,ਰੇ'''

'''ਗ ਰੇ ਗ ਮ ਪ,ਧ ਨੀ ਸੰ''' 


'''[[ਅਵਰੋਹ|ਅਵਰੋਹ-]] ਸੰ ਨੀ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਧ ਪ ਮ ਗ ,ਰੇ ਗ ਰੇ ਸ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ) ਧ(ਮੰਦਰ) ਪ(ਮੰਦਰ)'''

ਪਕੜ/'''ਚਲਨ- ਰੇ &lt;u&gt;ਗ&lt;/u&gt; ਰੇ ਸ ਧ &lt;u&gt;ਨੀ&lt;/u&gt; ਪ ਧ ਨੀ ਸ ਗ ਮ ਰੇ ਗ ਰੇ'''  

'''ਵਾਦੀ-'''

ਗ

'''ਸੰਵਾਦੀ-'''

ਨੀ.

== ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot;
! style=&quot;background:#f4a860&quot; |ਗੀਤ.
! style=&quot;background:#c2e7ff&quot; |ਫ਼ਿਲਮ
! style=&quot;background:#c2e7a3&quot; |ਸੰਗੀਤਕਾਰ
! style=&quot;background:#00ffff&quot; |ਕਲਾਕਾਰ
|-
|ਐਸੇ ਤੋ ਨਾ ਦੇਖੋ
|ਤੀਨ ਦੇਵੀਆਂ 
|[[ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ|ਐਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ]]
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਤੇਰੇ ਮੇਰੇ ਸਪਨੇ ਅਬ ਏਕ ਰੰਗ ਹੈ
|ਗਾਈਡ (ਫ਼ਿਲਮ) 
|[[ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ|ਐਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ]]
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਜੀਵਨ ਮੇਂ  ਪਿਯਾ ਤੇਰਾ ਸਾਥ ਰਹੇ
|ਗੂੰਜ ਉੱਠੀ ਸ਼ਹਿਨਾਈ
|ਵਸੰਤ ਦੇਸਾਈ
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]] ਅਤੇ [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]]
|-
|ਕਭੀ ਖੁਦ ਪੇ ਕਭੀ ਹਾਲਤ  ਪੇ ਰੋਨਾ ਆਯਾ
|ਹਮ ਦੋਨੋ (1961 ਫ਼ਿਲਮ) 
|ਜੈਦੇਵ
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਮੋਹੇ ਪਨਘਟ ਪੇ ਨੰਦਲਾਲ ਛੇੜ ਗਇਓ ਰੇ
|[[ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ (1960 ਫ਼ਿਲਮ)|ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ]]
|[[ਨੌਸ਼ਾਦ]]
|[[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]]
|-
|ਹਮਸਫਰ ਸਾਥ ਅਪਨਾ ਛੋਡ਼ ਚਲੇ
|ਆਖਰੀ ਦਾਓ (1958 ਫ਼ਿਲਮ) 
|[[ਮਦਨ ਮੋਹਨ|ਮਦਨ ਮੋਹਨ (ਸੰਗੀਤਕਾਰ)]]
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]] ਅਤੇ [[ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ]]
|-
|ਉਨਕੇ  ਖਿਆਲ ਆਏ ਤੋ ਆਤੇ  ਚਲੇ ਗਏ
|ਲਾਲ ਪੱਥਰ
|ਸ਼ੰਕਰ-ਜੈਕਿਸ਼ਨ
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|-
|ਦਿਵਾਨਾ ਕਹ  ਕੇ ਆਜ ਮੁਝੇ ਫਿਰ ਪੁਕਾਰੀਏ
|ਮੁਲਜ਼ਿਮ (1963 ਫ਼ਿਲਮ) 
|ਰਵੀ (ਸੰਗੀਤਕਾਰ) 
|[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ ਰਫੀ]]
|}

== ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਗ ਗਾਰਾ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ==
(ਸਾਰੇ ਗੀਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਜੋ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ- &lt;ref&gt;{{Cite web |title=RagaSphere |url=https://www.ragasphere.com/Blog?var=562 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200707114600/https://www.ragasphere.com/Blog?var=562 |archive-date=2020-07-07 |access-date=2021-02-10}}&lt;/ref&gt;
 '''ਐਸੇ ਤੋ  ਨਾ ਦੇਖੋ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਤੀਨ ਦੇਵੀਆਂ''' 

 '''ਸਾਲ-1965''' 

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲ-ਦਾਦਰਾ''' 

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਐੱਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=OaginwwacJI

 '''ਦੀਵਾਨਾ ਕਹ ਕੇ ਆਜ ਮੁਝੇ ਫਿਰ ਪੁਕਾਰੀਏ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਮੁਲਜ਼ਿਮ'''

 '''ਸਾਲ-1963'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਰਵੀ'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=TDuQcRX6hXg

 '''ਹਮਸਫਰ ਸਾਥ ਅਪਨਾ ਛੋਡ਼ ਚਲੇ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਆਖਰੀ ਦਾਓ'''

 '''ਸਾਲ-1958'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-[[ਮਦਨ ਮੋਹਨ]]'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ]]'''ਰਫੀ, ਆਸ਼ਾ ਭੋਸਲੇ '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=OIZaLYIfPXg

 '''ਤੇਰੇ ਮੇਰੇ ਸਪਨੇ ਅਬ ਏਕ ਰੰਗ ਹੈ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਗਾਈਡ'''

 '''ਸਾਲ-1965'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਐੱਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ[[ਸਚਿਨ ਦੇਵ ਬਰਮਨ|ਐਸ. ਡੀ. ਬਰਮਨ]]'''

 '''ਗਾਇਕ-[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ]]''' '''[[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=ngch5NKgPh8

 '''ਜੀਵਨ ਮੇਂ ਪਿਯਾ ਤੇਰਾ ਸਾਥ ਰਹੇ'''

 '''ਫਿਲਮ-ਗੁੰਜ ਉਠੀ ਸ਼ਹਿਨਾਈਗੁੰਜ ਉੱਥੀ ਸ਼ਹਿਨਾਈ'''

 '''ਸਾਲ-1959'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਤਾਲ-ਕਹੇਰਾਵਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਵਸੰਤ ਦੇਸਾਈ'''

 '''ਗਾਇਕ-ਮੁੰਹਮਦ ਰਫੀ [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=10c6TeWZmVE

 '''ਕਭੀ ਖੁਦ ਪੇ ਕਭੀ ਹਾਲਤ ਪੇ ਰੋਨਾ ਆਯਾ'''

 '''ਫ਼ਿਲਮ-ਹਮ ਦੋਨੋ'''

 '''ਸਾਲ-1961'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾਤਾਲਾ-ਦਾਦਰਾਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-ਜੈਦੇਵਗਾਇਕ-ਮੁਹੰਮਦ। [[ਮੁਹੰਮਦ ਰਫ਼ੀ|ਮੁਹੰਮਦ.ਰਫੀ]]''' '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=CzpHlGxDzqE

 ਮੋਹੇ ਪਨਘਟ ਪੇ ਨੰਦਲਾਲ ਛੇੜ ਗਯੋ ਰੇ 
 '''ਫ਼ਿਲਮ-[[ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ (1960 ਫ਼ਿਲਮ)|ਮੁਗਲ-ਏ-ਆਜ਼ਮ]]''' 

 '''ਸਾਲ-1960''' 

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ''' 

 '''ਤਾਲ-ਦਾਦਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ-[[ਨੌਸ਼ਾਦ]]'''

 ਗਾਇਕਾ -ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ '''ਵੀਡੀਓ ਲਿੰਕ'''-https://www.youtube.com/watch?v=H4y8tXUlJjA

 '''ਉੱਨਈ ਕਾਨਧੂ ਨਾਨ'''

 '''ਭਾਸ਼ਾ-ਤਾਮਿਲ'''

 '''ਫਿਲਮ-ਵਿਸ਼ਵਰੂਪਮ'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਸਾਲ-2013'''

 '''ਸੰਗੀਤਕਾਰ-[[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ|ਸ਼ੰਕਰ]]-ਅਹਿਸਾਨ-ਲੋਇਲੋਏ'''

 '''ਗਾਇਕ -[[ਸ਼ੰਕਰ ਮਹਾਦੇਵਨ]] ਅਤੇ [[ਕਮਲ ਹਸਨ|ਕਮਲ ਹਾਸਨ]]'''

 '''[[ਰਘੂਪਤੀ ਰਾਘਵ ਰਾਜਾਰਾਮ|ਰਘੂਪਤੀ ਰਾਘਵ ਰਾਜਾ ਰਾਮ]]'''

 '''ਰਾਗ-ਗਾਰਾ'''

 '''ਸੰਗੀਤਕਾਰ-[[ਤੁਲਸੀ ਦਾਸ|ਤੁਲਸੀਦਾਸ]] ਜਾਂ ਰਾਮਦਾਸ'''

 '''ਸੰਗੀਤ-ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਿਗੰਬਰ ਪਲੁਸਕਰ'''

 '''[[ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ]] ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ'''

  ਚੰਥੂ ਥੋਟਾਇਲ 

 ਫਿਲਮ-ਬਨਾਰਸ 

 '''ਭਾਸ਼ਾ-ਮਲਿਆਲਮ''' 

 '''ਸਾਲ-2009''' 

 '''ਰਾਗ-ਮਿਸ਼ਰਾ ਗਾਰਾ''' ਮਲਹਾਰ 

 ਸੰਗੀਤਕਾਰ-ਐਮ ਜੈਚੰਦਰਨ 

 ਗੀਤਕਾਰ-ਗਿਰੀਸ਼ ਪੁੱਟੈਂਚੇਰੀ 

 '''ਗਾਇਕਾ -[[ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ]]'''

== ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ ==

* [[ਰਾਗ ਜੈਜਾਵੰਤੀ|ਜੈਜੈਵੰਤੀ]]
* [[ਖਮਾਜ|ਖਾਮਾਜ]]
* [[ਝਿੰਝੌਟੀ|ਝਿੰਝੌਤੀ]]

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ]]</text>
      <sha1>2ro2po4lhspz7ajqq04oh2zpaq4sx14</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਨਟ ਭੈਰਵ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191459</id>
    <revision>
      <id>776125</id>
      <parentid>775978</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:32:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776125</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8741" sha1="b2ad9o25ye7mr31j213yiva99zcmhto" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਬਾਰੇ ਸੰਖੇਪ 'ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ:-&lt;/u&gt;'''

'''ਰਾਗ -ਨਟ ਭੈਰਵ'''

'''ਥਾਟ -ਭੈਰਵ'''

'''ਜਾਤੀ- ਸੰਪੂਰਨ''' 

'''ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ, 6-9 ਵਜੇ ਤੱਕ''' 

'''ਅਰੋਹ- ਸਾ ਰੇ ਗ ਮ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਨੀ ਸੰ''' 

'''ਅਵਰੋਹ- ਸੰ  ਨੀ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ਮ ਗ ਰੇ ਸਾ'''

'''ਪਕੜ-ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ;ਗ-ਮ-ਰੇ-ਸ;'ਨੀ-'&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਸ'''

'''ਵਾਦੀ-ਮ'''

'''ਸੰਵਾਦੀ- ਸ'''

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ

'''ਧਾਰਨਾਵਾਂ'''

ਸ਼ਰੁਤੀ,ਸੁਰ,ਰਾਗ,ਤਾਲ,ਘਰਾਣਾ,ਸਾਜ਼ 

'''ਸ਼ੈਲੀਆਂ'''

ਧਰੁਪਦ,ਧਮਾਰ,ਖਿਆਲ,ਤਰਾਨਾ,ਠੁਮਰੀ,ਦਾਦਰਾ,ਕੱਵਾਲੀ,ਗ਼ਜ਼ਲ

'''ਥਾਟ'''

ਬਿਲਾਵਲ,ਖਮਾਜ,ਕਾਫੀ,ਆਸਾਵਾਰੀ,ਭੈਰਵ

ਭੈਰਵੀ,ਤੋੜੀ,ਪੂਰਵੀ,ਮਾਰਵਾ,ਕਲਿਆਣ 

'''ਰਾਗ ਨਟ [[ਭੈਰਵ (ਥਾਟ)|ਭੈਰਵ]]''' ਇੱਕ [[ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ|ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਪੂਰਣ ਜਾਤੀ ਦਾ]] (ਭੈਰਵ ਥਾਟ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ [[ਰਾਗ]]) ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇਹ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਭੈਰਵ ਅੰਗ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।

ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ 20ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ, ''ਨਟਭੈਰਵੀ'' ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ।  {{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2024}}''ਸਰਸੰਗੀ'', ਜੋ ਕਿ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ 27ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ, ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਹਾਰਮੋਨਿਕ ਮੇਜਰ ਸਕੇਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋਡ਼ੀਂਦਾ]{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=November 2024}}

== ਥਿਊਰੀ ==
ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸਿਧਾਂਤ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣਾ ਗੁੰਝਲਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਲਿਖਤੀ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਕੋਈ ਨਿਰਧਾਰਤ, ਰਸਮੀ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਦੂਜਾ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਇੱਕ ਅਵਾਜ਼ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਲਿਖਣਾ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਮਾਮੂਲੀ ਕਰੁਣਾ ਦੇ ਮੂਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।

=== ਅਰੋਹ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ ===
&lt;nowiki&gt;&lt;b&gt;&lt;u&gt;ਅਰੋਹ-&lt;/u&gt;&lt;/nowiki&gt;&lt;nowiki&gt;&lt;/b&gt;&lt;/nowiki&gt;

ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਨੀ, ਸੰ 

[[ਅਵਰੋਹ|&lt;u&gt;ਅਵਾਰੋਹ&lt;/u&gt;]]-

ਸੰ , ਨੀ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਪ, ਮ, ਗ, ਰੇ , ਸ

=== ਪਕੜ ਜਾਂ ਚਲਨ ===
&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਨੀ-ਸੰ 

ਸ-ਰੇ-ਸ

ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਪ, ਗ-ਮ, ਰੇ-'ਨੀ-' &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਸ

'''&lt;u&gt;ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੀ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ:-&lt;/u&gt;'''
{| class=&quot;wikitable&quot;
|ਸੁਰ 
|ਧੈਵਤ ਕੋਮਲ 
ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ 
|-
|ਜਾਤੀ 
|ਸੰਪੂਰਣ-ਸੰਪੂਰਣ 
|-
|ਥਾਟ 
|ਭੈਰਵ 
|-
|ਵਾਦੀ 
|ਮਧ੍ਯਮ (ਮ)
|-
|ਸੰਵਾਦੀ 
|ਸ਼ਡਜ (ਸ)
|-
|ਸਮਾਂ 
|ਦਿਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪਹਿਰ 
|-
|ਠੇਹਰਾਵ ਦੇ ਸੁਰ 
|ਰੇ ;ਮ;&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; - &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ; ਮ; ਰੇ;
|-
|ਮੁੱਖ ਅੰਗ 
|ਰੇ ਗ ਮ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ; ਮ ਗ ਰੇ ;ਗ ਮ ਰੇ ਸ ਨੀ(ਮੰਦਰ)&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;(ਮੰਦਰ) ਸ 
|-
|ਅਰੋਹ 
|ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਨੀ, ਸੰ 
|-
|ਅਵਰੋਹ 
|ਸੰ , ਨੀ, &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;, ਪ, ਮ, ਗ, ਰੇ , ਸ
|-
|ਪਕੜ 
|&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਨੀ-ਸੰ ਸ-ਰੇ-ਸ ਸ-ਰੇ-ਗ-ਮ-&lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਪ, ਗ-ਮ, ਰੇ-'ਨੀ-' &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt;-ਸ
|}
'''&lt;u&gt;&lt;big&gt;ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ&lt;/big&gt;&lt;/u&gt; &lt;big&gt;:-&lt;/big&gt;'''

* '''ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''', ਰਾਗ ਨਟ ਤੇ ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ ਮਿਸ਼੍ਰਣ ਹੈ।
* '''ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''' ਦੇ ਪੁਰਵਾੰਗ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਨਟ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ ਤੇ ਉਤਰਾਂਗ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ।
* '''ਰਾਗ ਨਟ ਦਾ ਸਰੂਪ -&quot;ਮ ਗ ਮ ਰੇ;ਸ ਰੇ ਰੇ ਗ;ਗ ਮ ਮ ਪ;ਮ ਗ ਮ ਰੇ ;ਸ ਰੇ ਸ&quot; ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਦਾ ਸਰੂਪ-&quot;ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਨੀ ਸੰ ;ਸੰ ਨੀ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ;ਪ ਮ ਗ ਮ&quot;। ਰਾਗ ਭੈਰਵ ਇਹਨਾਂ ਸੁਰਾਂ - &quot;ਰੇ ਗ ਗ ਮ ; ਰੇ ਰੇ ਸ;&quot; ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਤੋਂ ਬਾਦ ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ ਬਣਦਾ ਹੈ।'''
* ਰਾਗ ਨਟ ਦੇ ਹੋਰ ਮਿਸ਼੍ਰਿਤ ਰਾਗ ਹਨ- '''ਨਟ ਬਿਹਾਗ,ਨਟ ਮਲਹਾਰ ਤੇ ਨਟ ਬਿਲਾਵਲ।ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''' ਇਹਨਾਂ ਬਾਕੀ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਨਵਾਂ ਹੈ।
* '''ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ''' ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸੁਭਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਧੁਰ ਤੇ ਦਿਲ ਖਿਚਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ।

=== ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧ ===
ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਗਾਂਃ

* [[ਭੈਰਵ (ਰਾਗ)]]
* [[ਅਹੀਰ ਭੈਰਵ]]
* ਥਾਟ [[ਭੈਰਵ (ਰਾਗ)|ਭੈਰਵ]]

== ਵਿਵਹਾਰ ==
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਮ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਰਾਗ ਨਟ ਅਤੇ [[ਭੈਰਵ (ਰਾਗ)|ਭੈਰਵ]] (ਸ਼ਾਹ [ਭੈਰਵ ਕੇ ਪ੍ਰਹਾਰ] 1991:255) ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭੈਰਵ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੇਠਲੇ ਟੈਟਰਾ ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਨਟ ਦੇ ਸੁਰ  ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਪਰਲੇ ਟੈਟਰਾ ਤਾਰ ਵਿਚ ਭੈਰਵ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕੋਮਲ ਧਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਗ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਥੋਡ਼ਾ ਜਿਹਾ ਕਰੁਣਾਮਈ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

=== ਸਮਾਂ ===
ਨਟ ਭੈਰਵ ਇੱਕ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਖਰਾ ਚਰਿੱਤਰ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਭੈਰਵ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

=== ਮੌਸਮ ===
ਨਟ ਭੈਰਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਗਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

=== ਰਸ। ===
ਨਟ ਭੈਰਵ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਇਕਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਥੋਡ਼ਾ ਜਿਹਾ ਕਰੁਣਾਮਈ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

== ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ ==
ਨਟ ਭੈਰਵ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਾਗ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਨਟ ਭੈਰਵ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਕੁਝ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਹਨਃ

* &quot;ਬਦਲੀ ਸੇ ਨਿਕਲਾ ਹੈ ਚਾਂਡ&quot;-[[Sanjog(1961 film)|ਸੰਜੋਗ]], 1961
* &quot;ਤੇਰੇ ਨੈਨਾ ਕਿਉਂ ਭਾਰ ਆਏ&quot;-ਗੀਤ, 1970

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>b2ad9o25ye7mr31j213yiva99zcmhto</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼ੀਬਾ ਅਸਲਮ ਫਾਹਮੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191471</id>
    <revision>
      <id>776124</id>
      <parentid>776002</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:31:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776124</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17146" sha1="aim552flgo7c9fibiqbps42ja6lvkkb" xml:space="preserve">{{Infobox person
| honorific_prefix   = 
| name               = ਸ਼ੀਬਾ ਅਸਲਮ ਫਾਹਮੀ
| honorific_suffix   = 
| image              = 
| image_size         = 
| alt                = 
| caption            = 
| native_name        = 
| native_name_lang   = 
| other_names        = 
| birth_date         = {{Birth date and age|df=yes|1971|06|30}}
| birth_place        = [[ਕਾਨਪੁਰ]], ਭਾਰਤ
| death_date         = &lt;!-- {{Death date and age|df=yes|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} (death date then birth date) --&gt;
| death_place        = 
| death_cause        = 
| body_discovered    = 
| resting_place      = 
| resting_place_coordinates = &lt;!-- {{Coord|LAT|LONG|type:landmark|display=inline}} --&gt;
| monuments          = 
| nationality        = 
| citizenship        = 
| education          = ਐਮ.ਫਿਲ
| alma_mater         = [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]]
| occupation         = [[ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਲੇਖਿਕਾ]] ਅਤੇ [[ਪੱਤਰਕਾਰ]]
| years_active       = 2009 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ
| employer           = 
| agent              = 
| known_for          = ਨਾਰੀਵਾਦ
| notable_works      = 
| style              = 
| television         = 
| title              = 
| term               = 
| predecessor        = 
| successor          = 
| party              = 
| movement           = 
| spouse             = 
| partner            = 
| children           = 
| parents            = 
| relatives          = 
| awards             = 
| website            = {{URL|http://www.blogger.com/profile/07549073121532116368}}
}}

'''ਸ਼ੀਬਾ ਅਸਲਮ ਫਾਹਮੀ''' ਇੱਕ ਨਾਰੀਵਾਦੀ ਲੇਖਕ, ਖੋਜ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ [[ਪੱਤਰਕਾਰ]] ਹੈ।

== ਆਰੰਭ ਦਾ ਜੀਵਨ ==
ਸ਼ੀਬਾ ਅਸਲਮ ਫਾਹਮੀ ਦਾ ਜਨਮ [[ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ]] ਦੇ [[ਕਾਨਪੁਰ]] ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੱਧ-ਵਰਗੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=August 2022}} ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ [[ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ|ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ]] ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ [[ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲਾ (ਭਾਰਤ)|ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ]] ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਇੱਕ [[ਅਧਿਆਪਕ]] ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੋਵੇਂ ਕੱਟੜ [[ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ|ਕਮਿਊਨਿਸਟ]] ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਨਪੁਰ ਕਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਇਹ ਵੀ ਉਹ ਥਾਂ ਜਿੱਥੇ [[ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ]] ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=August 2022}} ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਸ਼ੀਬਾ ਨਿਯਮਤ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਵੱਲ ਵਧੇਰੇ ਝੁਕਾਅ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ, ਉਹ [[ਹੋ ਚੀ ਮਿਨ੍ਹ]], [[ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ|ਫ਼ੀਦੇਲ ਕਾਸਤਰੋ]], [[ਚੀ ਗਵੇਰਾ]] ਅਤੇ [[ਵੀਅਤਨਾਮ ਜੰਗ]] ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇਖਦੀ ਸੀ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=9 June 2011|title=Profile of Sheeba Aslam Fehmi|url=http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/|journal=Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website|access-date=18 April 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yoginder Sikand |date=11 April 2011 |title=Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism |url=https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |archive-date=28 May 2016 |access-date=18 April 2020 |website=Counter Currents.org website}}&lt;/ref&gt;

ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਤਲਾਕ ਅਤੇ &quot;ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਘਾਟ&quot; ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਰਕੁਨ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਉਹ ਹੁਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਵਿਚਕਾਰ ਤਲਾਕ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਜੇਕਰ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਇਸਲਾਮਿਕ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ &amp;#x2013; ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ, ਆਪਣੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਹੁੰਦਾ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=9 June 2011|title=Profile of Sheeba Aslam Fehmi|url=http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/|journal=Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website|access-date=18 April 2020}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/ &quot;Profile of Sheeba Aslam Fehmi&quot;]. ''Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website''. 9 June 2011&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yoginder Sikand |date=11 April 2011 |title=Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism |url=https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |archive-date=28 May 2016 |access-date=18 April 2020 |website=Counter Currents.org website}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFYoginder_Sikand2011&quot;&gt;Yoginder Sikand (11 April 2011). [https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm &quot;Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism&quot;]. ''Counter Currents.org website''. [https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm Archived] from the original on 28 May 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਸਿੱਖਿਆ ==
ਸ਼ੀਬਾ ਫਾਹਮੀ ਨੇ [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]], [[ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ]] ਵਿਖੇ ਸੈਂਟਰ ਫਾਰ ਪੋਲੀਟਿਕਲ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਤੋਂ ਫਿਲਾਸਫੀ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=August 2022}}

ਉਸ ਨੇ 'ਹਿਊਮਨ ਰਾਈਟਸ ਐਂਡ ਮਲਟੀਕਲਚਰਲਿਜ਼ਮ: ਏ ਸਟੱਡੀ ਆਫ਼ ਲੀਗਲ ਕੇਸਜ਼ ਇਨਵੋਲਵਿੰਗ ਮੁਸਲਿਮ ਵੂਮੈਨ' ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲਾ ਖੋਜ-ਪ੍ਰਬੰਧ ਲਿਖਿਆ। ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਉਸੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟੋਰਲ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਕੰਮ ਦਾ ਫੋਕਸ 1947 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੱਖ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ 'ਤੇ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yoginder Sikand |date=11 April 2011 |title=Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism |url=https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |archive-date=28 May 2016 |access-date=18 April 2020 |website=Counter Currents.org website}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFYoginder_Sikand2011&quot;&gt;Yoginder Sikand (11 April 2011). [https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm &quot;Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism&quot;]. ''Counter Currents.org website''. [https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm Archived] from the original on 28 May 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

ਸ਼ੀਬਾ ਫੇਹਮੀ [[ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ]] ਵਿੱਚ [[ਡਾਕਟਰ ਆਫ਼ ਫਿਲਾਸਫੀ|ਡਾਕਟਰ ਆਫ਼ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ]] ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=9 June 2011|title=Profile of Sheeba Aslam Fehmi|url=http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/|journal=Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website|access-date=18 April 2020}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/ &quot;Profile of Sheeba Aslam Fehmi&quot;]. ''Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website''. 9 June 2011&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਕਰੀਅਰ ==
ਫਾਹਮੀ ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮਾਸਿਕ ''ਹੈੱਡਲਾਈਨ ਪਲੱਸ ਦਾ'' ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਸੰਪਾਦਕ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਅਤੇ ਰਸਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Yoginder Sikand |date=11 April 2011 |title=Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism |url=https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |archive-date=28 May 2016 |access-date=18 April 2020 |website=Counter Currents.org website}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFYoginder_Sikand2011&quot;&gt;Yoginder Sikand (11 April 2011). [https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm &quot;Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism&quot;]. ''Counter Currents.org website''. [https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm Archived] from the original on 28 May 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; ਉਸ ਦਾ ਫਰਵਰੀ 2009 ਤੋਂ ''ਜੈਂਡਰ ਜੇਹਾਦ'' ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਨਿਯਮਤ ਕਾਲਮ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਲਮ ਹਰ ਮਹੀਨੇ &quot;ਹੰਸ&quot; ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਇੱਕ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=9 June 2011|title=Profile of Sheeba Aslam Fehmi|url=http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/|journal=Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website|access-date=18 April 2020}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/ &quot;Profile of Sheeba Aslam Fehmi&quot;]. ''Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website''. 9 June 2011&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਵਿਸ਼ਵਾਸ ==
ਸ਼ੀਬਾ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਇਸਲਾਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=9 June 2011|title=Profile of Sheeba Aslam Fehmi|url=http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/|journal=Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website|access-date=18 April 2020}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/ &quot;Profile of Sheeba Aslam Fehmi&quot;]. ''Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website''. 9 June 2011&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਪ੍ਰੇਰਨਾ ==
ਸ਼ੀਬਾ ਫਾਹਮੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=August 2022}} ਉਹ ਮੰਨਦੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ [[ਮੱਧ ਪੂਰਬ]] ਅਤੇ [[ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ]] ਵਿੱਚ ਮਰਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਸ਼ੀਬਾ ਦਾ ਇੱਕ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਕਾਰਕੁਨ ਵਜੋਂ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਅਨੁਭਵ ਉਦੋਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਤਲਾਕ ਹੋ ਗਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਔਰਤ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਸੀ।{{ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ|date=August 2022}} ਸ਼ੀਬਾ ਦਾ ਉਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਨੁਕਸਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਸ਼ੀਬਾ ਲਈ, ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਮੱਧ ਪੂਰਬ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਪੁਰਖ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਠਹਿਰਾਉਣ ਲਈ ਇਸਲਾਮ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾਉਣ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ੀਬਾ ਨੇ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਿਮ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮਰਦਾਂ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਰਾਨ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।&lt;ref&gt;{{Cite journal|date=9 June 2011|title=Profile of Sheeba Aslam Fehmi|url=http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/|journal=Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website|access-date=18 April 2020}}&lt;cite class=&quot;citation journal cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot;&gt;[http://www.wisemuslimwomen.org/muslim-woman/sheeba-aslam-fehmi/ &quot;Profile of Sheeba Aslam Fehmi&quot;]. ''Women's Islamic Initiative in Spirituality &amp; Equality Website''. 9 June 2011&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CounterCurrents&quot;&gt;{{Cite web |last=Yoginder Sikand |date=11 April 2011 |title=Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism |url=https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm |archive-date=28 May 2016 |access-date=18 April 2020 |website=Counter Currents.org website}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFYoginder_Sikand2011&quot;&gt;Yoginder Sikand (11 April 2011). [https://www.countercurrents.org/sikand110411.htm &quot;Sheeba Aslam Fehmi On Islamic Feminism&quot;]. ''Counter Currents.org website''. [https://web.archive.org/web/20160528044658/http://www.countercurrents.org/sikand110411.htm Archived] from the original on 28 May 2016&lt;span class=&quot;reference-accessdate&quot;&gt;. Retrieved &lt;span class=&quot;nowrap&quot;&gt;18 April&lt;/span&gt; 2020&lt;/span&gt;.&lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt;

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:21ਵੀ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਲੇਖਿਕਾਵਾਂ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਪੱਤਰਕਾਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਨਾਰੀ ਕਾਰਕੁਨ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿੰਦਾ ਲੋਕ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜਨਮ 1971]]</text>
      <sha1>aim552flgo7c9fibiqbps42ja6lvkkb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:SKFITNESS</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191480</id>
    <revision>
      <id>776053</id>
      <timestamp>2024-12-10T13:01:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776053</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" sha1="demkip406pyj4usggbcv0nqa3vmpcmm" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=SKFITNESS}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 13:01, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>demkip406pyj4usggbcv0nqa3vmpcmm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Harmanbajwaofficial</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191481</id>
    <revision>
      <id>776057</id>
      <timestamp>2024-12-10T14:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776057</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="247" sha1="d5iovzyzywm1heg32ke741btdbzb2sm" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Harmanbajwaofficial}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 14:48, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>d5iovzyzywm1heg32ke741btdbzb2sm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191482</id>
    <revision>
      <id>776061</id>
      <timestamp>2024-12-10T15:41:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Meenukusam</username>
        <id>51574</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1251122826|Bhoopeshwari]]&quot; ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਤਰਜਮਾ ਕਰਕੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ</comment>
      <origin>776061</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6659" sha1="dteeufq3s0altbqv4lzp81ju1sft0os" xml:space="preserve">ਇਸ ਲੇਖ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰਾਗ ਹੈ। 

ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। 

ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀਦਾ ਸ਼ੰਖੇਪ 'ਚ ਪਰਿਚੈ :- 
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;width: 19em; text-align: center;&quot;
|+ class=&quot;infobox-title&quot; id=&quot;4&quot; |ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |[[Arohana|ਅਰੋਹ]]
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸ ਰੇ ਗ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਸੰ 
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |[[Avarohana|ਅਵਾਰੋਹ]]
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਸੰ ਧ ਪ ਗ ਰੇ ਸ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |ਸਮਾਨਾਰਥੀ
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਭੂਪਕਲੀ
|-
! class=&quot;infobox-label&quot; scope=&quot;row&quot; |ਇਸ ਨਾਲ ਇਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ 
| class=&quot;infobox-data&quot; |ਭੂਪਾਲੀ
|}
'''[[ਰਾਗ]] ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ''' ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਰਾਗ ਹੈ।

== ਮੂਲ ==
ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਰਾਗ ਕੋਈ ਰਵਾਇਤੀ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1990 ਅਤੇ 2000 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ [[ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ|ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਭਰਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਮਣੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।।

ਇੱਕ ਔਡਵ ਰਾਗ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਨੋਟ/ਸੁਰ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ [[ਰਾਗ]] ਜਾਂ ਸਕੇਲ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਰਾਇਣ ਭਾਤਖੰਡੇ|ਭਾਤਖੰਡੇ]] ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦਾ। ਇਹ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਚੱਕਰਵਮ, ਮੇਲਾਕਾਰਟ ਮਰਾਰੰਜਨੀ, ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਚਾਰੁਕੇਸੀ ਅਤੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਰਸੰਗੀ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Courtney |first=David |title=Rag Bhupeshwari (a.k.a. Bhoopeshree, Bhupashri, Bhoopeswari, Bhoopeshwari, Bupeshwari, Bhupkali, Bhoopeshri) |url=https://chandrakantha.com/raga_raag/bhupeshri/bhupeshwari.html |access-date=7 December 2019 |website=CHANDRAKANTHA.COM}}&lt;/ref&gt;

'ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ' ਨਾਮ [[ਭੋਪਾਲੀ|ਰਾਗ ਭੋਪਾਲੀ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਮ ਹਨ। ਪੰਡਿਤ. ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਂਸੁਰੀ ਵਾਦਕ ਹਰਿਪ੍ਰਸਾਦ ਚੌਰਸੀਆ ਰਾਗ ਭੂਪਕਲੀ ਨਾਮ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਰਾਗ ਪ੍ਰਤੀਕਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭੁਪੇਸ਼ਰੀ, ਭੂਪਸ਼ਰੀ ਆਦਿ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਰਾਗ ਨੂੰ ਰਾਗ ਵਾਸੰਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਤਕਨੀਕੀ ਵੇਰਵਾ ==
ਇਸ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮੂਲ ਅਤੇ ਨਾਮਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਰਾਗ]] [[ਭੋਪਾਲੀ|ਭੋਪਾਲ]]/ਦੇਸ਼ਕਾਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਨੋਟ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ੁੱਧ ਧ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੋਮਲ ਧ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

* ਅਰੋਹ- ਸਾ ਰੇ ਗ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਸੰ  
* ਅਵਰੋਹ- ਸੰ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ਗ ਰੇ ਸ 
* ਵਾਦੀ -ਪੰਚਮ (ਪ) ਹੈ।
* ਸੰਵਾਦੀ- ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਹੈ।

== ਸਮਾਂ ==
ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪ੍ਰਹਰ ਹੈ, ਸਵੇਰੇ 6 ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ।

== ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ==
ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਦੀ ਹਾਲੀਆ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਰਾਗ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ, ਹਲਕੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨਃ

* ਪੰਡਿਤ ਮਨੀ ਪ੍ਰਸਾਦ  ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ 
* ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ [[ਅਸ਼ਵਨੀ ਭਿਡੇ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ|ਅਸ਼ਵਨੀ ਭਿਡ਼ੇ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ]] ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਤੀਕਸ਼ਾ । 
* [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]] ਦੁਆਰਾ 'ਮਾਲਵੁਨ ਟਾਕ ਦੀਪ'
* ਅਬ ਕੇ ਬਿਛੜੇ ਮੇਹਦੀ ਹਸਨ [[ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ|ਦੁਆਰਾ ਗਈ ਗਈ ਗ਼ਜ਼ਲ]] 
* ਅਜ਼ੀਜ਼ ਨਾਜ਼ਾਨ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਚੜਤਾ  ਸੂਰਜ

{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਤਡਪ ਤਡਪ
|[[ਹਮ ਦਿਲ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਸਨਮ|ਹਮ ਦਿਲ ਦੇ ਚੁਕੇ ਸਨਮ]]
|ਇਸਮਾਈਲ ਦਰਬਾਰ
|[[ਕੇ ਕੇ (ਗਾਇਕ)|ਕੇ. ਕੇ.]]&lt;nowiki/&gt;ਡੋਮਿਨਿਕ ਸੇਰੇਜੋ
|}

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>dteeufq3s0altbqv4lzp81ju1sft0os</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776121</id>
      <parentid>776061</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:28:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <origin>776121</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5707" sha1="sf85ko2tkxf0vsyqty8qfnobgww0q7g" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
'''[[ਰਾਗ]] ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ''' ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਰਾਗ ਹੈ।

== ਮੂਲ ==
ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਰਾਗ ਕੋਈ ਰਵਾਇਤੀ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1990 ਅਤੇ 2000 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ [[ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ|ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਭਰਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਮਣੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।।

ਇੱਕ ਔਡਵ ਰਾਗ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਨੋਟ/ਸੁਰ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ [[ਰਾਗ]] ਜਾਂ ਸਕੇਲ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਰਾਇਣ ਭਾਤਖੰਡੇ|ਭਾਤਖੰਡੇ]] ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦਾ। ਇਹ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਚੱਕਰਵਮ, ਮੇਲਾਕਾਰਟ ਮਰਾਰੰਜਨੀ, ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਚਾਰੁਕੇਸੀ ਅਤੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਰਸੰਗੀ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Courtney |first=David |title=Rag Bhupeshwari (a.k.a. Bhoopeshree, Bhupashri, Bhoopeswari, Bhoopeshwari, Bupeshwari, Bhupkali, Bhoopeshri) |url=https://chandrakantha.com/raga_raag/bhupeshri/bhupeshwari.html |access-date=7 December 2019 |website=CHANDRAKANTHA.COM}}&lt;/ref&gt;

'ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ' ਨਾਮ [[ਭੋਪਾਲੀ|ਰਾਗ ਭੋਪਾਲੀ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਮ ਹਨ। ਪੰਡਿਤ. ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਂਸੁਰੀ ਵਾਦਕ ਹਰਿਪ੍ਰਸਾਦ ਚੌਰਸੀਆ ਰਾਗ ਭੂਪਕਲੀ ਨਾਮ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਰਾਗ ਪ੍ਰਤੀਕਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭੁਪੇਸ਼ਰੀ, ਭੂਪਸ਼ਰੀ ਆਦਿ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਰਾਗ ਨੂੰ ਰਾਗ ਵਾਸੰਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਤਕਨੀਕੀ ਵੇਰਵਾ ==
ਇਸ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮੂਲ ਅਤੇ ਨਾਮਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਰਾਗ]] [[ਭੋਪਾਲੀ|ਭੋਪਾਲ]]/ਦੇਸ਼ਕਾਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਨੋਟ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ੁੱਧ ਧ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੋਮਲ ਧ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

* ਅਰੋਹ- ਸਾ ਰੇ ਗ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਸੰ  
* ਅਵਰੋਹ- ਸੰ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ਗ ਰੇ ਸ 
* ਵਾਦੀ -ਪੰਚਮ (ਪ) ਹੈ।
* ਸੰਵਾਦੀ- ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਹੈ।

== ਸਮਾਂ ==
ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪ੍ਰਹਰ ਹੈ, ਸਵੇਰੇ 6 ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ।

== ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ==
ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਦੀ ਹਾਲੀਆ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਰਾਗ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ, ਹਲਕੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨਃ

* ਪੰਡਿਤ ਮਨੀ ਪ੍ਰਸਾਦ  ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ 
* ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ [[ਅਸ਼ਵਨੀ ਭਿਡੇ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ|ਅਸ਼ਵਨੀ ਭਿਡ਼ੇ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ]] ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਤੀਕਸ਼ਾ । 
* [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]] ਦੁਆਰਾ 'ਮਾਲਵੁਨ ਟਾਕ ਦੀਪ'
* ਅਬ ਕੇ ਬਿਛੜੇ ਮੇਹਦੀ ਹਸਨ [[ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ|ਦੁਆਰਾ ਗਈ ਗਈ ਗ਼ਜ਼ਲ]] 
* ਅਜ਼ੀਜ਼ ਨਾਜ਼ਾਨ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਚੜਤਾ  ਸੂਰਜ

{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਤਡਪ ਤਡਪ
|[[ਹਮ ਦਿਲ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਸਨਮ|ਹਮ ਦਿਲ ਦੇ ਚੁਕੇ ਸਨਮ]]
|ਇਸਮਾਈਲ ਦਰਬਾਰ
|[[ਕੇ ਕੇ (ਗਾਇਕ)|ਕੇ. ਕੇ.]]&lt;nowiki/&gt;ਡੋਮਿਨਿਕ ਸੇਰੇਜੋ
|}

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>sf85ko2tkxf0vsyqty8qfnobgww0q7g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776122</id>
      <parentid>776121</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T09:28:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ]] ਨੂੰ [[ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>776121</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5707" sha1="sf85ko2tkxf0vsyqty8qfnobgww0q7g" xml:space="preserve">{{ਅੰਦਾਜ਼}}
'''[[ਰਾਗ]] ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ''' ਇੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਰਾਗ ਹੈ।

== ਮੂਲ ==
ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਰਾਗ ਕੋਈ ਰਵਾਇਤੀ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ 1990 ਅਤੇ 2000 ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ [[ਅੱਲਾਦਿਆ ਖਾਨ|ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ]] ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਭਰਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਕਿਰਾਨਾ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਮਣੀ ਪ੍ਰਸਾਦ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।।

ਇੱਕ ਔਡਵ ਰਾਗ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਕੀ ਨੋਟ/ਸੁਰ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦੇ ਮੂਲ [[ਰਾਗ]] ਜਾਂ ਸਕੇਲ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਕਾਫ਼ੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ [[ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨਾਰਾਇਣ ਭਾਤਖੰਡੇ|ਭਾਤਖੰਡੇ]] ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਟ ਵਿੱਚ ਫਿੱਟ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦਾ। ਇਹ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਚੱਕਰਵਮ, ਮੇਲਾਕਾਰਟ ਮਰਾਰੰਜਨੀ, ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਚਾਰੁਕੇਸੀ ਅਤੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਰਸੰਗੀ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਿਆ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Courtney |first=David |title=Rag Bhupeshwari (a.k.a. Bhoopeshree, Bhupashri, Bhoopeswari, Bhoopeshwari, Bupeshwari, Bhupkali, Bhoopeshri) |url=https://chandrakantha.com/raga_raag/bhupeshri/bhupeshwari.html |access-date=7 December 2019 |website=CHANDRAKANTHA.COM}}&lt;/ref&gt;

'ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ' ਨਾਮ [[ਭੋਪਾਲੀ|ਰਾਗ ਭੋਪਾਲੀ]] ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਮ ਹਨ। ਪੰਡਿਤ. ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਾਂਸੁਰੀ ਵਾਦਕ ਹਰਿਪ੍ਰਸਾਦ ਚੌਰਸੀਆ ਰਾਗ ਭੂਪਕਲੀ ਨਾਮ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਰਾਗ ਪ੍ਰਤੀਕਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭੁਪੇਸ਼ਰੀ, ਭੂਪਸ਼ਰੀ ਆਦਿ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਰਾਗ ਨੂੰ ਰਾਗ ਵਾਸੰਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

== ਤਕਨੀਕੀ ਵੇਰਵਾ ==
ਇਸ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਮੂਲ ਅਤੇ ਨਾਮਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਗਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ [[ਰਾਗ]] [[ਭੋਪਾਲੀ|ਭੋਪਾਲ]]/ਦੇਸ਼ਕਾਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਨੋਟ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ੁੱਧ ਧ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੋਮਲ ਧ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।

* ਅਰੋਹ- ਸਾ ਰੇ ਗ ਪ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਸੰ  
* ਅਵਰੋਹ- ਸੰ &lt;u&gt;ਧ&lt;/u&gt; ਪ ਗ ਰੇ ਸ 
* ਵਾਦੀ -ਪੰਚਮ (ਪ) ਹੈ।
* ਸੰਵਾਦੀ- ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਹੈ।

== ਸਮਾਂ ==
ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਸਵੇਰ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪ੍ਰਹਰ ਹੈ, ਸਵੇਰੇ 6 ਤੋਂ 9 ਵਜੇ ਤੱਕ।

== ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ==
ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਦੀ ਹਾਲੀਆ ਰਚਨਾ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਇਹ ਰਾਗ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ, ਹਲਕੇ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨਃ

* ਪੰਡਿਤ ਮਨੀ ਪ੍ਰਸਾਦ  ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ 
* ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ [[ਅਸ਼ਵਨੀ ਭਿਡੇ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ|ਅਸ਼ਵਨੀ ਭਿਡ਼ੇ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ]] ਦੁਆਰਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਤੀਕਸ਼ਾ । 
* [[ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ]] ਦੁਆਰਾ 'ਮਾਲਵੁਨ ਟਾਕ ਦੀਪ'
* ਅਬ ਕੇ ਬਿਛੜੇ ਮੇਹਦੀ ਹਸਨ [[ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ|ਦੁਆਰਾ ਗਈ ਗਈ ਗ਼ਜ਼ਲ]] 
* ਅਜ਼ੀਜ਼ ਨਾਜ਼ਾਨ ਦੁਆਰਾ ਗਾਇਆ ਗਿਆ ਚੜਤਾ  ਸੂਰਜ

{| class=&quot;wikitable&quot;
!ਗੀਤ.
!ਫ਼ਿਲਮ
!ਸੰਗੀਤਕਾਰ
!ਗਾਇਕ
|-
|ਤਡਪ ਤਡਪ
|[[ਹਮ ਦਿਲ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਸਨਮ|ਹਮ ਦਿਲ ਦੇ ਚੁਕੇ ਸਨਮ]]
|ਇਸਮਾਈਲ ਦਰਬਾਰ
|[[ਕੇ ਕੇ (ਗਾਇਕ)|ਕੇ. ਕੇ.]]&lt;nowiki/&gt;ਡੋਮਿਨਿਕ ਸੇਰੇਜੋ
|}

== ਹਵਾਲੇ ==

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਰਾਗ]]</text>
      <sha1>sf85ko2tkxf0vsyqty8qfnobgww0q7g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Jeikosia</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191483</id>
    <revision>
      <id>776065</id>
      <timestamp>2024-12-10T17:26:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776065</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" sha1="2pqddnusmaunoutqxkipv4yct4rzu9r" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Jeikosia}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 17:26, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>2pqddnusmaunoutqxkipv4yct4rzu9r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Wyslijp16</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191484</id>
    <revision>
      <id>776095</id>
      <timestamp>2024-12-10T19:23:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776095</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="237" sha1="6cjbue4qhfwewresfen1o0nm9louwqf" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Wyslijp16}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:23, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>6cjbue4qhfwewresfen1o0nm9louwqf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Parwa104</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191485</id>
    <revision>
      <id>776096</id>
      <timestamp>2024-12-10T19:35:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776096</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="236" sha1="3769bfgy8lx4va2kmf4dodgin5y7g0s" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Parwa104}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 19:35, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>3769bfgy8lx4va2kmf4dodgin5y7g0s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Singh jaskirat 12</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191486</id>
    <revision>
      <id>776097</id>
      <timestamp>2024-12-10T21:21:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776097</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="245" sha1="s4f7xrd4nlmcp3k0ahsqv2grovp33xn" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Singh jaskirat 12}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 21:21, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>s4f7xrd4nlmcp3k0ahsqv2grovp33xn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Bearian</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191487</id>
    <revision>
      <id>776099</id>
      <timestamp>2024-12-10T22:47:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776099</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="235" sha1="qztllobxpvzr26jmyaly4c2tzz68380" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Bearian}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 22:47, 10 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>qztllobxpvzr26jmyaly4c2tzz68380</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Debadarshianurag</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191488</id>
    <revision>
      <id>776113</id>
      <timestamp>2024-12-11T04:17:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776113</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="244" sha1="lfac31216d3f4sa165slczehho25b05" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Debadarshianurag}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 04:17, 11 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>lfac31216d3f4sa165slczehho25b05</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:Indipedian1991</title>
    <ns>3</ns>
    <id>191489</id>
    <revision>
      <id>776118</id>
      <timestamp>2024-12-11T07:07:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>New user message</username>
        <id>10694</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Adding [[Template:Welcome|welcome message]] to new user's talk page</comment>
      <origin>776118</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="242" sha1="plo28saeugxuiatsh01iohsiqn7yg37" xml:space="preserve">{{Template:Welcome|realName=|name=Indipedian1991}}

-- [[ਵਰਤੋਂਕਾਰ:New user message|New user message]] ([[ਵਰਤੋਂਕਾਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ:New user message|ਗੱਲ-ਬਾਤ]]) 07:07, 11 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)</text>
      <sha1>plo28saeugxuiatsh01iohsiqn7yg37</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191490</id>
    <redirect title="ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ" />
    <revision>
      <id>776123</id>
      <timestamp>2024-12-11T09:28:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ]] ਨੂੰ [[ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>776123</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="57" sha1="q9ydx733dkjjtvlkayj4qdn7kzxzfen" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਭੁਪੇਸ਼ਵਰੀ]]</text>
      <sha1>q9ydx733dkjjtvlkayj4qdn7kzxzfen</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਗ ਗਾਰਾ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191491</id>
    <redirect title="ਗਾਰਾ (ਰਾਗ)" />
    <revision>
      <id>776128</id>
      <timestamp>2024-12-11T09:35:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਗਾਰਾ]] ਨੂੰ [[ਗਾਰਾ (ਰਾਗ)]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>776128</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54" sha1="46gz4xoitwly40w2pgop5p0vfgc3xxc" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਗਾਰਾ (ਰਾਗ)]]</text>
      <sha1>46gz4xoitwly40w2pgop5p0vfgc3xxc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ(ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191492</id>
    <redirect title="ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ" />
    <revision>
      <id>776137</id>
      <timestamp>2024-12-11T09:45:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ(ਕੌਸ਼ਿਕੀ ਧ੍ਵਨਿ)]] ਨੂੰ [[ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>776137</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="55" sha1="2kq8isw3e0otjm5ir3l3i8dl9ucgi5z" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਭਿੰਨ ਸ਼ਡਜ]]</text>
      <sha1>2kq8isw3e0otjm5ir3l3i8dl9ucgi5z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>191493</id>
    <revision>
      <id>776148</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:03:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਜ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>776148</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180" sha1="hx0wfhaqbrcp57u4j31w63j06dlmm29" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਜ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>hx0wfhaqbrcp57u4j31w63j06dlmm29</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>191494</id>
    <revision>
      <id>776149</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:03:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Commons category|Jhansi|ਝਾਂਸੀ}} {{Cat main|ਝਾਂਸੀ}}&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>776149</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" sha1="t3yd9va5td0owc18zp89n0ivym1fhja" xml:space="preserve">{{Commons category|Jhansi|ਝਾਂਸੀ}}
{{Cat main|ਝਾਂਸੀ}}</text>
      <sha1>t3yd9va5td0owc18zp89n0ivym1fhja</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776150</id>
      <parentid>776149</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:04:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776150</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="157" sha1="mer5vjtibbq1ufylipomad9shlfsoev" xml:space="preserve">{{Commons category|Jhansi|ਝਾਂਸੀ}}
{{Cat main|ਝਾਂਸੀ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]</text>
      <sha1>mer5vjtibbq1ufylipomad9shlfsoev</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776151</id>
      <parentid>776150</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:04:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776151</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="267" sha1="kv2r2c553zmvmozfqou1xeodxjs1an6" xml:space="preserve">{{Commons category|Jhansi|ਝਾਂਸੀ}}
{{Cat main|ਝਾਂਸੀ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]</text>
      <sha1>kv2r2c553zmvmozfqou1xeodxjs1an6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>191495</id>
    <revision>
      <id>776153</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:05:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]] [[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>776153</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="296" sha1="a0muikmx22q3uhvx0no7lldgvugcvkb" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਕਸਬੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ]]</text>
      <sha1>a0muikmx22q3uhvx0no7lldgvugcvkb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>191496</id>
    <revision>
      <id>776154</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:06:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;{{Commons category|Jhansi district|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}} {{Cat main|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>776154</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="125" sha1="bo42wsxjoyxvrzbzqwg9apg187djsyt" xml:space="preserve">{{Commons category|Jhansi district|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}
{{Cat main|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}</text>
      <sha1>bo42wsxjoyxvrzbzqwg9apg187djsyt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776155</id>
      <parentid>776154</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:07:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776155</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="216" sha1="0u61muo9y4r0yws7koi81rbbfg5fw6p" xml:space="preserve">{{Commons category|Jhansi district|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}
{{Cat main|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]</text>
      <sha1>0u61muo9y4r0yws7koi81rbbfg5fw6p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776156</id>
      <parentid>776155</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:07:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਨਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776156</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="313" sha1="o5v49v2iv9quocxbqr2wszbykdklydu" xml:space="preserve">{{Commons category|Jhansi district|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}
{{Cat main|ਝਾਂਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ}}

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਨਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ]]</text>
      <sha1>o5v49v2iv9quocxbqr2wszbykdklydu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191497</id>
    <revision>
      <id>776163</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:30:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;'''ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ''' ('''ਐੱਨਸੀਆਰ'''; [[Hindi language|Hindi]]: {{transl|hi|ISO|Rāṣṭrīya Rājadhānī Kṣētra}}) [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCT) ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]]...&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>776163</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2410" sha1="or9gn40ir93mkyfbdbrg6fg3xh3to2i" xml:space="preserve">'''ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ''' ('''ਐੱਨਸੀਆਰ'''; [[Hindi language|Hindi]]: {{transl|hi|ISO|Rāṣṭrīya Rājadhānī Kṣētra}}) [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCT) ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ncrpb&quot;/&gt; NCR ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ (NCRPB) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1985 ਵਿੱਚ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀ-ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇੱਕਸੁਰਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;1985act&quot;/&gt; NCR ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]], [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ]], [[ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ]], [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ|ਗੁੜਗਾਉਂ]] ਅਤੇ [[ਨੋਇਡਾ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://ncrpb.nic.in/ National Capital Region Planning Board] 
* [http://www.npsin.in/blogs/mandir/famous-temples-in-delhi-ncr Famous Temples in Delhi NCR]
* [https://web.archive.org/web/20110721175718/http://ncrup.up.nic.in/images/ncrmaps.jpg NCR map] (archived 21 July 2011)
* [http://www.archive.india.gov.in/knowindia/districts.php Official area information of districts of India]
* [https://bulandshahar.nic.in/ Bulandshahr official website]
* [https://web.archive.org/web/20110721163314/http://bhiwani.nic.in/ Bhiwani official site] (archived 21 July 2011)
* [http://mahendragarh.nic.in/index.asp# Mahendragarh official site]
* [https://www.adb.org/sites/default/files/linked-documents/41598-01-ind-oth-01.pdf National Capital Region Urban Infrastructure Financing Facility] on [[Asian Development Bank]]</text>
      <sha1>or9gn40ir93mkyfbdbrg6fg3xh3to2i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776164</id>
      <parentid>776163</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:30:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776164</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2509" sha1="ijhftp8eq878twhl2yxnvuojstwo24n" xml:space="preserve">'''ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ''' ('''ਐੱਨਸੀਆਰ'''; [[Hindi language|Hindi]]: {{transl|hi|ISO|Rāṣṭrīya Rājadhānī Kṣētra}}) [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCT) ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ncrpb&quot;/&gt; NCR ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ (NCRPB) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1985 ਵਿੱਚ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀ-ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇੱਕਸੁਰਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;1985act&quot;/&gt; NCR ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]], [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ]], [[ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ]], [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ|ਗੁੜਗਾਉਂ]] ਅਤੇ [[ਨੋਇਡਾ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://ncrpb.nic.in/ National Capital Region Planning Board] 
* [http://www.npsin.in/blogs/mandir/famous-temples-in-delhi-ncr Famous Temples in Delhi NCR]
* [https://web.archive.org/web/20110721175718/http://ncrup.up.nic.in/images/ncrmaps.jpg NCR map] (archived 21 July 2011)
* [http://www.archive.india.gov.in/knowindia/districts.php Official area information of districts of India]
* [https://bulandshahar.nic.in/ Bulandshahr official website]
* [https://web.archive.org/web/20110721163314/http://bhiwani.nic.in/ Bhiwani official site] (archived 21 July 2011)
* [http://mahendragarh.nic.in/index.asp# Mahendragarh official site]
* [https://www.adb.org/sites/default/files/linked-documents/41598-01-ind-oth-01.pdf National Capital Region Urban Infrastructure Financing Facility] on [[Asian Development Bank]]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</text>
      <sha1>ijhftp8eq878twhl2yxnvuojstwo24n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>776165</id>
      <parentid>776164</parentid>
      <timestamp>2024-12-11T10:30:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਭੂਗੋਲ]] using [[WP:HC|HotCat]]</comment>
      <origin>776165</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2574" sha1="bryhnygotk1gw20jx9yfleq26js9qpf" xml:space="preserve">'''ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ''' ('''ਐੱਨਸੀਆਰ'''; [[Hindi language|Hindi]]: {{transl|hi|ISO|Rāṣṭrīya Rājadhānī Kṣētra}}) [[ਭਾਰਤ]] ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]] ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCT) ਉੱਤੇ ਕੇਂਦਰਿਤ ਇੱਕ ਯੋਜਨਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਇਹ [[ਹਰਿਆਣਾ]], [[ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼]] ਅਤੇ [[ਰਾਜਸਥਾਨ]] ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਕਈ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।&lt;ref name=&quot;ncrpb&quot;/&gt; NCR ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਯੋਜਨਾ ਬੋਰਡ (NCRPB) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1985 ਵਿੱਚ ਖੇਤਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀ-ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਨਿਯੰਤਰਣ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਇੱਕਸੁਰਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।&lt;ref name=&quot;1985act&quot;/&gt; NCR ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ [[ਦਿੱਲੀ]], [[ਫਰੀਦਾਬਾਦ]], [[ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ]], [[ਗੁਰੂਗ੍ਰਾਮ|ਗੁੜਗਾਉਂ]] ਅਤੇ [[ਨੋਇਡਾ]] ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

== ਹਵਾਲੇ ==
{{Reflist}}

== ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ ==
* [http://ncrpb.nic.in/ National Capital Region Planning Board] 
* [http://www.npsin.in/blogs/mandir/famous-temples-in-delhi-ncr Famous Temples in Delhi NCR]
* [https://web.archive.org/web/20110721175718/http://ncrup.up.nic.in/images/ncrmaps.jpg NCR map] (archived 21 July 2011)
* [http://www.archive.india.gov.in/knowindia/districts.php Official area information of districts of India]
* [https://bulandshahar.nic.in/ Bulandshahr official website]
* [https://web.archive.org/web/20110721163314/http://bhiwani.nic.in/ Bhiwani official site] (archived 21 July 2011)
* [http://mahendragarh.nic.in/index.asp# Mahendragarh official site]
* [https://www.adb.org/sites/default/files/linked-documents/41598-01-ind-oth-01.pdf National Capital Region Urban Infrastructure Financing Facility] on [[Asian Development Bank]]

[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]
[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਭੂਗੋਲ]]</text>
      <sha1>bryhnygotk1gw20jx9yfleq26js9qpf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)</title>
    <ns>14</ns>
    <id>191498</id>
    <revision>
      <id>776166</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:31:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨਗਰ ਖੇਤਰ]]&quot; ਨਾਲ਼ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>776166</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" sha1="rfwefuply0jadp1fdio01lomfo0t50d" xml:space="preserve">[[ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨਗਰ ਖੇਤਰ]]</text>
      <sha1>rfwefuply0jadp1fdio01lomfo0t50d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਨਗਰ ਖੇਤਰ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>191499</id>
    <revision>
      <id>776167</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:32:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>ਖ਼ਾਲੀ ਸਫ਼ਾ ਬਣਾਇਆ</comment>
      <origin>776167</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="0" sha1="phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1" />
      <sha1>phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ, ਭਾਰਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191500</id>
    <redirect title="ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)" />
    <revision>
      <id>776168</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:35:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</comment>
      <origin>776168</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</text>
      <sha1>cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਐੱਨਸੀਆਰ ਭਾਰਤ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191501</id>
    <redirect title="ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)" />
    <revision>
      <id>776169</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:35:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</comment>
      <origin>776169</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</text>
      <sha1>cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਿੱਲੀ ਐੱਨਸੀਆਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191502</id>
    <redirect title="ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)" />
    <revision>
      <id>776170</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:35:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</comment>
      <origin>776170</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</text>
      <sha1>cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਐੱਨਸੀਆਰ ਦਿੱਲੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191503</id>
    <redirect title="ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)" />
    <revision>
      <id>776171</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:35:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</comment>
      <origin>776171</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</text>
      <sha1>cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191504</id>
    <redirect title="ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)" />
    <revision>
      <id>776172</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:36:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</comment>
      <origin>776172</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</text>
      <sha1>cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਦਿੱਲੀ ਮਹਾਨਗਰ ਖੇਤਰ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191505</id>
    <redirect title="ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)" />
    <revision>
      <id>776173</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:36:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Redirected page to [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</comment>
      <origin>776173</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="101" sha1="cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (ਭਾਰਤ)]]</text>
      <sha1>cibo2zkshnqhtoxf1wx25d2t3uwwovn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191506</id>
    <redirect title="ਮਧੁਵੰਤੀ" />
    <revision>
      <id>776176</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:38:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਮਧੁਵੰਤੀ]] ਨੂੰ [[ਮਧੁਵੰਤੀ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>776176</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="s6atko6becu2crir1tfpi3z2oytqt0y" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਮਧੁਵੰਤੀ]]</text>
      <sha1>s6atko6becu2crir1tfpi3z2oytqt0y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>191507</id>
    <redirect title="ਮਧੁਰੰਜਨੀ" />
    <revision>
      <id>776184</id>
      <timestamp>2024-12-11T10:44:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Kuldeepburjbhalaike</username>
        <id>18176</id>
      </contributor>
      <comment>Kuldeepburjbhalaike ਨੇ ਸਫ਼ਾ [[ਰਾਗ ਮਧੁਰੰਜਨੀ]] ਨੂੰ [[ਮਧੁਰੰਜਨੀ]] ’ਤੇ ਭੇਜਿਆ</comment>
      <origin>776184</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54" sha1="4m2ztdgbpqt3n0r7h4dghd7iocg8upr" xml:space="preserve">#ਰੀਡਿਰੈਕਟ [[ਮਧੁਰੰਜਨੀ]]</text>
      <sha1>4m2ztdgbpqt3n0r7h4dghd7iocg8upr</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>