Wikipodróże plwikivoyage https://pl.wikivoyage.org/wiki/Strona_g%C5%82%C3%B3wna MediaWiki 1.44.0-wmf.2 first-letter Media Specjalna Dyskusja Użytkownik Dyskusja użytkownika Wikipodróże Dyskusja Wikipodróży Plik Dyskusja pliku MediaWiki Dyskusja MediaWiki Szablon Dyskusja szablonu Pomoc Dyskusja pomocy Kategoria Dyskusja kategorii TimedText TimedText talk Moduł Dyskusja modułu 0 4879 145845 144461 2024-11-07T19:41:40Z 83.238.90.177 /* Osiedla */ Dodano osiedle Sieje. /* Transport */ Zmieniono ceny biletów. 145845 wikitext text/x-wiki {{Top-banner|Kielce Wikivoyage banner.jpg}} {{Miejscowość infobox |nazwa = Kielce |nazwa oryginalna = <!-- oryginalna pisownia nazwy miasta w miejscowym języku--> |widok = Collage_of_views_of_Kielce.png |opis = ul. Sienkiewicza, Pałac Biskupów Krakowskich, Bazylika katedralna, plac Artystów, pomnik Homo Homini, Kadzielnia |herb = Herb_miasta_Kielce.svg |mapa = <!-- położenie miasta na mapie państwa --> |państwo = [[Polska]] |region = [[województwo świętokrzyskie]] |powierzchnia = 109,65 |wysokość = <!-- wysokość n.p.m. bez metrów--> |prefiks = +48 41 |kod pocztowy = 25-001 do 25-900 |www = www.um.kielce.pl }} '''Kielce''' – miasto położone w południowo-centralnej [[Polska|Polsce]], stolica [[województwo świętokrzyskie|województwa świętokrzyskiego]]. == Charakterystyka == Kielce mają ok. 200 tys. mieszkańców. Leżą niedaleko drogi z [[Warszawa|Warszawy]] do [[Kraków|Krakowa]]. Miasto położone jest niedaleko Gór Świętokrzyskich. === Historia === Legenda wiąże powstanie Kielc z Mieszkiem, synem Bolesława Szczodrego. Przed ponad 900 laty w miejscu, gdzie dziś leży stolica województwa świętokrzyskiego, były nieprzebyte, pełne zwierzyny lasy, które przyciągały myśliwych. Polował tu także Mieszko. Kiedy w pogoni za zwierzyną zgubił swoich kompanów, wyjechał na nieznaną polanę i strudzony zasnął w trawie. Przyśniło mu się, że został napadnięty przez zbójców, a ci usiłują wlać mu do ust truciznę. Gdy zaczął już tracić siły, nagle objawił mu się św. Wojciech, uniósł pastorał i na ziemi nakreślił kręty szlak, który przemienił się w strumień wody. Mieszko obudził się, nieopodal ujrzał źródło. Woda w nim była smaczna, przejrzysta, taka jak we śnie. Poczuł przypływ nowych sił i szybko odnalazł swój orszak. Odjeżdżając z polany Mieszko zauważył ogromne, białe kły nieznanego zwierzęcia, być może dzika. Zapowiedział, że wybuduje tu gród z kościołem. Niedługo potem zbudowano w sercu puszczy osadę. Na polanie postawiono kościół pw. św. Wojciecha, a strumień, z którego woda przywróciła księciu siły, mianowano Silnicą. Osadę nazwano zaś Kiełce – na pamiątkę znalezionych tajemniczych kłów. Nazwa z biegiem czasu przekształciła się w Kielce. * 1171 r. – powstanie kolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny * 1364 r. – nadanie Kielcom prawa magdeburskiego * 1496 r. – kardynał Fryderyk Jagiellończyk nadał Kielcom herb * 1655 r. – zniszczenie miasta podczas potopu szwedzkiego * 1661 r. – pobyt w Kielcach króla Jana Kazimierza i jego dworu * 1662 r. – okupacja miasta przez zbuntowane oddziały (ok. 12 tysięcy żołnierzy) Związku Święconego * 27 lipca 1789 r. – przejście miasta na własność Rzeczypospolitej * 24 maja 1800 r. – groźny pożar strawił niemal wszystkie domy mieszkalne w centrum Kielc, spalił się także ratusz * 1809 r. – włączenie miasta do Księstwa Warszawskiego * 1815 r. – przejęcie Kielc przez Rosję i włączenie ich do zaboru rosyjskiego * 1816 r. – powstanie w Kielcach, z inicjatywy ks. Stanisława Staszica, pierwszej polskiej publicznej uczelni technicznej – Szkoły Akademiczno-Górniczej * 1818 r. – przeniesienie do Kielc stolicy województwa krakowskiego * 1844 r. – wykrycie spisku i aresztowanie ks. Piotra Ściegiennego przygotowującego powstanie przeciwko administracji rosyjskiej * 1 stycznia 1845 r. – Kielce przestały być miastem gubernialnym (ponownie były nim od 1867 roku) * 1870 r. – powstanie „Gazety Kieleckiej” * 1885 r. – budowa linii kolejowej, przebiegającej przez Kielce z Dęblina do Dąbrowy Górniczej * 3 lutego 1905 r. – strajk szkolny uczniów gimnazjum męskiego i uczennic gimnazjum żeńskiego * 3 lipca 1905 r. – W Kielcach doszło do krwawych starć Organizacji Bojowej PPS z rosyjskim wojskiem i policją. Ranne zostały cztery osoby, w tym dwie pochodzenia żydowskiego * 2 września 1906 r. – w parku miejskim odsłonięto pomnik Stanisława Staszica, powstały z inicjatywy prezydenta Kielc Władysława Garbińskiego * 13 października 1906 r. – ukazał się pierwszy numer tygodnika postępowo-demokratycznego „Echa Kieleckie”, redagowanego przez Leona Rygiera i jego żonę Zofię Nałkowską * 8 sierpnia 1914 r. – poseł kielecki do Dumy Państwowej Wiktor Jaroński wygłosił w imieniu Koła Polskiego deklarację o solidarności narodu polskiego z Rosją w jej walce z państwami centralnymi * 12 sierpnia 1914 r. – I batalion (w składzie: Pierwsza Kompania Kadrowa, druga i trzecia kompania) wkracza do Kielc. * 30 sierpnia 1914 r. – Kapelan 1 Pułku Legionów Polskich Kosma Lenczowski, przed katedrą odprawiła mszę polową, w której nie mogli uczestniczyć kieleccy księża diecezjalni powołujący się na zakaz biskupa Augusta Łosińskiego. * 5 września 1914 r. – zaprzysiężenie w Kielcach I Pułku Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego * 11 listopada 1918 r. – pogrom antyżydowski. W jego wyniku zginęły 4 osoby a 250 zostało rannych. * 2 sierpnia 1919 r. – utworzenie województwa kieleckiego * 4 i 5 września 1939 r. – bombardowanie miasta przez lotnictwo niemieckie, początek okupacji hitlerowskiej * 5 kwietnia 1941 r. – utworzenie przez okupantów niemieckich getta * 20-24 sierpnia 1942 r. – Zagłada Żydów kieleckich; trzy masowe transporty do obozu zagłady w Treblince * 24 lutego 1943 r. – sekcja oddziału Gwardii Ludowej im. Ziemi Kieleckiej pod dowództwem Jerzego Piwowarka ps. „Jurek” obrzuca granatami kawiarnię niemiecką przy ul. Sienkiewicza. Ginie pięciu hitlerowców. * 15 stycznia 1945 r. – wyzwolenie miasta spod okupacji hitlerowskiej przez oddziały 3 armii gwardyjskiej, 13 armii, 4 armii pancernej i 25 samodzielnego korpusu pancernego I Frontu Ukraińskiego. * 5 sierpnia 1945 r. – rozbicie więzienia na ul. Zamkowej i uwolnienie kilkuset więźniów, przez zgrupowanie oddziałów poakowskich pod dow. kpt. „Szarego”. * 4 lipca 1946 r. – pogrom Żydów zwany pogromem kieleckim * 1974 r. – założenie Politechniki Świętokrzyskiej * 1 stycznia 1999 r. – Kielce zostały stolicą województwa świętokrzyskiego * 12 czerwca 2016 r. – Pierwsze referendum w sprawie odwołania prezydenta miasta Kielce Wojciecha Lubawskiego. === Geografia === Kielce położone są niedaleko Gór Świętokrzyskich. W obrębie miasta ulokowane są pasma Kadzielniańskie i Dymińskie. Kielce przecina niewielka rzeka Silnica, będąca prawostronnym dopływem Bobrzy. Na terenie miasta znajduje się szereg rezerwatów przyrody ożywionej i nieożywionej, m.in. Kadzielnia, Karczówka, Ślichowice, Wietrznia, Biesak-Białogon. Ponadto granice administracyjne miasta obejmują sporą część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Historycznie i kulturowo Kielce leżą w północnej Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Charakterystyczną mową tego regionu jest tzw. gwara kielecka, którą posługują się mieszkańcy południowej i środkowej części regionu. Miasto charakteryzuje się znaczną różnicą poziomów – od 260 do 408 m n.p.m. (najwyższe wzniesienie: Telegraf, najniżej położone miejsce – dolina Silnicy). <!-- === Klimat === === Kiedy jechać === === Przygotowania === --> == Dojazd == === Samolotem === Obecnie jedyne lotnisko w województwie świętokrzyskim, w Masłowie, nie obsługuje lotów pasażerskich, ruch na lotnisku ma charakter biznesowy i sportowy. W 2009 roku opracowano Koncepcję Planu Zagospodarowania Lotniska "Masłów" i planowana jest jego modernizacja wraz z rozbudową. W przyszłości ma powstać Port Lotniczy Kielce w oddalonych o 25 km od miasta Obicach lecz teraz można dolecieć do Kielc z lotniska Warszawa-Radom w Radomiu. === Pociągiem === '''Dworzec PKP''' mieści się przy Placu Niepodległości 1 (przy ulicy Żelaznej)<br />kasa krajowa: (41) 278 33 17<br />kasa międzynarodowa: (41) 278 33 21<br />Na terenie dworca znajduje się bar, przechowalnia bagażu, kantor, przed dworcem - parking.<br /><br /> Przez miasto przechodzą linie kolejowe:<br /> * '''8''' Warszawa Zachodnia - Radom - Skarżysko Kamienna - '''Kielce''' - Kraków Główny * '''61''' Kielce - Fosowskie Na terenie miasta znajdują się stacje kolejowe: * Kielce Główne (pociągi międzymiastowe), * Kielce Białogon (pociągi regionalne), * Kielce Herbskie (pociągi regionalne), oraz przystanki kolejowe: * Kielce Ślichowice (pociągi regionalne), * Kielce Słowik (pociągi regionalne), * Kielce Piaski (pociągi regionalne). Do Kielc można przyjechać pociągiem między innymi z: * Warszawy * Krakowa * Wrocławia * Olsztyna * Trójmiasta * Katowic * Kołobrzegu * Przemyśla * Radomia * Częstochowy * Modlina * Ostrowca Świętokrzyskiego * '''[[Sandomierz|Sandomierza]]''' (połączenie sezonowe) * Buska-Zdroju (połączenie sezonowe) === Samochodem === [[Plik:Sienkiewicz Kielce.jpg|thumb|Ulica Sienkiewicza]] [[Plik:1WK15 Kielce (09) Travelarz.JPG|thumb|Dworzec autobusowy]] [[Plik:Targi Kielce - general view.jpg|thumb|Targi Kielce]] [[Plik:Park miejski Kielce 02 ssj 20050821.jpg|thumb|Figura św. Jana Nepomucena w Parku Miejskim]] Przez miasto przechodzą trzy drogi krajowe: *'''nr 7''' Żukowo - [[Gdańsk]] - [[Elbląg]] - [[Ostróda]] - Olsztynek - Płońsk - Warszawa - Janki - Grójec - Radom - '''Kielce''' - [[Kraków]] - Rabka - Chyżne - granica państwa (Słowacja) *'''nr 73''' Wiśniówka - '''Kielce''' - Morawica - Busko-Zdrój - [[Szczucin]] - Dąbrowa Tarnowska - [[Tarnów]] - Pilzno - Jasło *'''nr 74''' Sulejów - Żarnów - '''Kielce''' - Łagów - Opatów - Annopol - Kraśnik - Janów Lubelski - Frampol - Gorajec - [[Szczebrzeszyn]] - [[Zamość]] - Hrubieszów - Zosin - granica państwa (Ukraina) Kielce leżą w odległości (w linii prostej): * 101 km od Krakowa * 180 km od Warszawy * 128 km od Łodzi * 252 km od Wrocławia * 307 km od Poznania * 503 km od Szczecina [[Plik:Kielce06DSC 0234.JPG|mały|Pałac Biskupów Krakowskich]] === Autobusem === [[Plik:Katedra Kielce 01 ssj 20060513.jpg|mały|Katedra WNMP]] ===== Dworzec Autobusowy ===== W związku z rozpoczętym remontem Dworca Autobusowego uruchomiony został Tymczasowy Dworzec Autobusowy zlokalizowany na Placu Niepodległości przed budynkiem Dworca PKP. Modernizacja dworca ma potrwać do połowy 2020 roku. Realizowane są tu kursy zarówno międzymiastowe, jak i regionalne. ul. Czarnowska 12 <br /> tel. 41 366 15 00 - informacja (dni robocze.: 6:00 - 20:00, sob.-nd.: 9:00 - 17:00)<br /> http://dworzec.kielce.pl<br /> e-mail: dworzec@ztm.kielce.pl ===== Dworzec BUS ===== Znajduje się między dworcem PKP i PKS i kursują z niego busy obsługujące połączenia regionalne.<br /> ul. Żelazna 18<br /> www.busy-kielce.pl [[Plik:Kościół Świętego Wojciecha w Kielcach 02 ssj 20061112.jpg|mały|Kościół Świętego Wojciecha]] ===== FlixBus ===== Autokary zatrzymują się na ulicy Żytniej, przy przystankach autobusowych, w kierunku Warszawy jest to przystanek nr 588, w kierunku Zakopanego nr 589 (numerację przystanków można znaleźć na sip.ztm.kielce.pl). Do Kielc autokarami FlixBusa można dojechać między innymi z: * Pragi * Słowacji * Katowic * Krakowa * Warszawy * Zakopanego * Brna * Tarnowa * Rzeszowa * Lublina * Budapesztu [[Plik:Kiel25DSC 0249.JPG|mały|Pałac Zielińskiego]] == Dzielnice == Baranówek, Barwinek, Białogon, Bukówka, Centrum, Czarnów, Dąbrowa, Dobromyśl, Dyminy, Herby, Karczówka, Łazy, Nowy Folwark, Niewachlów I, Niewachlów II, Ostra Górka, Pakosz, Piaski, Pietraszki, Podhale, Posłowice, Sieje, Skrzetle, Słowik, Szydłówek, Wielkopole, Wietrznia, Zagórze, Zalesie == Osiedla == Barwinek, Bocianek, Cedro Mazur, Domaszowice Wikaryjskie, Głęboczka, Osiedle Jagiellońskie, Osiedle Jana Czarnockiego, Osiedle Jana Kochanowskiego, Kawetczyzna, Na Stoku, Pod Dalnią, Pod Telegrafem, Podkarczówka, Sady, Sandomierskie, Sieje, Słoneczne Wzgórze, Ślichowice, Osiedle Świętokrzyskie, Uroczysko, Zagórska Północ, Zagórska Południe, Związkowiec [[Plik:Panorama-slv.JPG|mały|Widok na Ślichowice]] == Władza == W Kielcach urzęduje prezydent na ul. Rynek 1, jak i wojewoda oraz marszałek województwa świętokrzyskiego na alei IX Wieków Kielc 3. == Transport == ===== Komunikacja miejska ===== Za organizację komunikacji miejskiej w Kielcach odpowiada [http://ztm.kielce.pl/ Zarząd Transportu Miejskiego]. Podróżować po mieście i okolicach można na ponad siedemdziesięciu liniach. Cennik biletów: * bilet jednorazowy: ulgowy 2,00 zł, normalny 4,00 zł (strefa 1), ulgowy 2,50 zł, normalny 5,00 zł (strefa 2) * bilet dobowy: ulgowy 7,00 zł, normalny 14,00 zł (strefa 1), ulgowy 8,00 zł, normalny 16,00 zł (strefa 2)<br /> , a dostępne są również bilety elektroniczne i okresowe<ref>http://kkm.ztm.kielce.pl/Cennik</ref> Od kilku lat wszystkie miejskie autobusy są wyposażone w biletomaty. [[Plik:Kielce - kościół Matki Bożej Częstochowskiej.JPG|mały|Kościół MB Częstochowskiej]] ===== Taxi ===== [http://www.taxikielce.pl/ MPT TeleTaxi] <br /> tel. 800 400 400 <br /> [http://www.taxilysogory.pl/ Taxi Łysogóry]<br /> tel. (41) 360 00 00, (41) 361 11 11<br /> [http://taxikorona.pl/ Radio Taxi Korona]<br /> tel. (41) 333 55 55, 19 199<br /> [http://lider-taxi.pl/taxi-kielce/ Taxi LIDER]<br /> tel. (41) 345 88 88 == Warto zobaczyć == === Architektura === === Zabytki === * '''Pałac Biskupów Krakowskich''', wzniesiony w latach 1637–1641 przez Tomasza Poncino z inicjatywy biskupa Jakuba Zadzika. Przykład polskiej rezydencji z epoki Wazów. Pomimo licznych przekształceń dokonywanych w XIX w. przez rosyjskiego zaborcę, pałac zachował pierwotną bryłę, dekorację elewacji oraz oryginalny wystrój większości wnętrz. Od 1971 roku mieści się tu Muzeum Świętokrzyskie, natomiast od 1975 Muzeum Narodowe na tyłach którego znajduje się Ogród Włoski. * '''Bazylika Katedralna Wniebowzięcia NMP''', wzniesiona w 1171 przez biskupa krakowskiego Gedeona, wielokrotnie przebudowywana w XVI, XVII i XIX wieku uzyskała wygląd wczesnobarokowej trójnawowej bazyliki. * '''Kościół Św. Wojciecha''', najstarsza świątynia w Kielcach; jej początki sięgają X w; obecne zabudowania pochodzą z 1763 roku. Na placu przed kościołem zachowano fragment muru, przed którym hitlerowcy publicznie rozstrzelali w 1943 roku zakładników – żołnierzy Armii Krajowej. * '''Kościół Świętej Trójcy''', wybudowany w latach 1640-1644. Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z XVIII wieku – barokowe i późnobarokowe ołtarze, ambona, trójkondygnacyjny chór oraz późnorenesansowa dekoracja stiukowa zdobiąca sklepienie kolebkowe z lunetami. * '''Pałacyk Zielińskiego''', w latach 1847–1858 był własnością Tomasza Zielińskiego, wielkiego orędownika kultury. Obecnie znajduje się tu Dom Środowisk Twórczych. * '''Kościół i klasztor na wzgórzu Karczówka''', zbudowany w latach 1624–1631, pierwotnie zasiedlony przez zakon bernardynów (rozwiązany przez władze carskie w 1864). Od 1957 gospodarzami obiektu są pallotyni. * '''Kościół garnizonowy''', dawna cerkiew, wzniesiona w latach 1902–1904, wzorowana na soborze Izaakowskim w [[Sankt Petersburg]]u. W okresie międzywojennym świątynię odremontowano i przystosowano do liturgii rzymskokatolickiej, przeznaczając ją na kościół garnizonowy pw. Matki Boskiej Królowej Polski. Wyposażenie wnętrza pochodzi głównie z 1926 * '''Kościół ewangelicko-augsburski pw. Świętej Trójcy''' – jedna z nielicznych świątyń ekumenicznych w Polsce. Wybudowany w stylu klasycystycznym w 1837 Posiada jednonawowy korpus i wieżę od strony północnej. Użytkowany przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Kościoła Polskokatolickiego i Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. * '''Dworek Laszczyków''', modrzewiowy dworek z 1788 roku, kryty łamanym gontem, z bielonymi ścianami i portykiem kolumnowym. Obecnie siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej. * '''Rynek''', jego lokalizacja została wyznaczona jeszcze w średniowieczu. Zabudowa pochodzi głównie z XVIII i XIX w. Na skwerku przy Rynku znajduje się figura św. Tekli z 1765 * '''Ulica Henryka Sienkiewicza''', wytyczona w latach 20. XIX w. jako ulica Konstantego, później ulica Pocztowa. Główna ulica miasta, wyłączona z ruchu kołowego. Znajduje się tu szereg zabytkowych budowli, m.in. hotele Wersal i Bristol, Teatr im. Stefana Żeromskiego, a także będący przykładem architektury secesyjnej budynek Banku Gospodarki Żywnościowej. * '''Synagoga''' – wybudowana w 1902 roku. * '''Cmentarz żydowski''' – założony w 1868 roku. * '''Cmentarz Stary''', założony ok. 1800, początkowo przeznaczony zarówno dla katolików, jak i dla ewangelików, prawosławnych i unitów. Znajdują się tu cenne nagrobki żeliwne i kamienne oraz kaplice z początku XIX w. * '''Park miejski im. Stanisława Staszica''', założony w 1830 na terenie istniejącego ogrodu z XVIII w. * '''Dworek Karscha''', wzniesiony w I poł. XIX w. przez rodzinę Stumpfów. W latach 1888–1890 miał w tym dworze swoją pracownię słynny malarz – Jan Styka. * '''Kaplica NMP Matki Kościoła''', na kieleckiej Dąbrowie wzniesiona w 1866 roku. * '''Kościół Świętego Krzyża''', budowany od 1904 z przerwami, a został ukończony po 1945, parafia powstała 13 czerwca 1913 roku, *'''Kościół MB Częstochowskiej w Niewachlowie''', kieleckiej dzielnicy, rozbudowany w 1952, posiadający 13-głosowe organy. === Szlaki turystyczne === Kielce są punktem początkowym: * czerwonego szlaku turystycznego prowadzącego do [[Chęciny|Chęcin]], * czarnego szlaku rowerowego prowadzącego do Cedzyny, * czerwonego szlaku rowerowego prowadzącego do Podzamcza Piekoszowskiego. Na terenie miasta znajdują się: * czerwony szlak miejski w Kielcach, * niebieski szlak spacerowy Kielce, ul. Zamkowa – Stadion Leśny, * zielony szlak spacerowy Kielce Słowik – rezerwat Biesak-Białogon, * zielony szlak spacerowy Kielce, ul. Zamkowa – Bukówka, * żółty szlak spacerowy wokół Kielc, * czarny szlak turystyczny Kielce, ul. Szczepaniaka – Pierścienica, * ścieżka rowerowa prowadząca przez centrum (od ul. Jesionowej, poprzez ul. Sienkiewicza aż na Stadion Leśny), * szlak rowerowy czerwony czerwona ścieżka rowerowa prowadząca na Stadion Leśny (bardzo trudna), * szlak rowerowy niebieski niebieska ścieżka rowerowa prowadząca na Stadion Leśny (nieco łatwiejsza), * szlak rowerowy czerwony czerwona ścieżka rowerowa prowadząca na Telegraf (bardzo trudna), * szlak rowerowy niebieski niebieska ścieżka rowerowa prowadząca na Telegraf (bardzo trudna). Przez Kielce przechodzi niebieski szlak turystyczny z Chęcin do Łagowa. Na terenie dawnego kamieniołomu na Kadzielni znajduje się podziemna trasa turystyczna mająca ok. 160 metrów. === Ochrona przyrody === W granicach administracyjnych Kielc znajduje się część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu, a także 5 rezerwatów przyrody: * Rezerwat przyrody Kadzielnia * Rezerwat przyrody Biesak-Białogon * Rezerwat przyrody Karczówka * Rezerwat przyrody Ślichowice im. Jana Czarnockiego * Rezerwat przyrody Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego === Imprezy === W mieście co roku odbywają się:<br /> [https://www.facebook.com/swietokielc Święto Kielc]<br /> [http://festiwal-kielce.zhp.pl/ Harcerski Festiwal Kultury Młodzieży Szkolnej]<br /> Sylwester pod Gwiazdami<br /> [http://sabatczarownic.pl/ Sabat Czarownic]<br /> [http://filharmonia.kielce.com.pl/dni.html Świętokrzyskie Dni Muzyki] Od 2007 roku organizowany jest Międzynarodowy Konkurs dla Projektantów i Entuzjastów Mody [http://www.offfashion.eu Off Fashion]. Informacje o bieżących wydarzeniach kulturalnych znajdują się na stronie lokalnej gazety [http://www.echodnia.eu/apps/pbcs.dll/section?Category=KULTURA00 Echo Dnia] == Aktywny wypoczynek == == Praca i nauka == W mieście istnieją następujące szkoły wyższe: * [http://www.tu.kielce.pl/ Politechnika Świętokrzyska] * [http://www.ujk.edu.pl/ Uniwersytet Jana Kochanowskiego] * [http://www.ssw.edu.pl/ Świętokrzyska Szkoła Wyższa] * [http://www.ws.edu.pl/ Wszechnica Świętokrzyska] * [http://wsap-kielce.edu.pl/ Wyższa Szkoła Administracji Publicznej] * [http://www.wseip.edu.pl/ Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych] * [http://www.wsh-kielce.edu.pl/ Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego] * [http://wstkt.pl/pl/ Wyższa Szkoła Technik Komputerowych i Telekomunikacji] * [http://www.wsu.kielce.pl/ Wyższa Szkoła Umiejętności im. Stanisława Staszica] * [http://www.wsd.kielce.pl/ Wyższe Seminarium Duchowne] a także:<br /> 10 liceów ogólnokształcących i innych szkół ponadgimnazjalnych<br /> 26 publicznych gimnazjów<br /> 28 publicznych szkół podstawowych. == Zakupy == [http://www.galeriaecho.pl/pl/strona_glowna Galeria Echo] ul. Świętokrzyska 20<br /> [http://www.galeria-korona.pl/ Galeria Korona] ul. Warszawska 26<br /> Pasaż Świętokrzyski ul. Massalskiego 3<br /> Hipermarket Real ul. Radomska 20 C<br /> Dom Handlowy Puchatek ul.Sienkiewicza 33<br /> Dom Handlowy Tęcza ul. Sienkiewicza 44<br /> Galeria Czarnowska ul. Czarnowska 14 (obok dworca PKS)<br /> Galeria Hossa ul. Żelazna 22 (obok dworca PKP)<br /> Targowisko miejskie/bazary przy skrzyżowaniu ulic Tarnowskiej i Seminaryjskiej == Wyżywienie == <!-- === Skromnie === === Umiarkowanie === === Wystawnie === --> == Kultura i rozrywka == <br /> [http://www.kck.com.pl Kieleckie Centrum Kultury] pl. Moniuszki 2 B<br /> <br /> [http://www.filharmonia.kielce.com.pl Filharmonia Świętokrzyska im. Oskara Kolberga] pl. Moniuszki 2 B<br /> <br /> [http://www.palacykzielinskiego.pl Dom Środowisk Twórczych] "Pałac Tomasza Zielińskiego" ul. Zamkowa 5 === Muzea === [http://mnki.pl/ '''Muzeum Narodowe''']''':'''<br /> * '''Dawny Pałac Biskupów Krakowskich''' Plac Zamkowy 1, Kielce<br /> * '''Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku''' ul. Aleja Lipowa 24, Strawczyn<br /> * '''Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego''' ul. Jana Pawła II 5, Kielce<br /> * '''Muzeum Dialogu Kultur''' ul. Rynek 3, Kielce<br /> * '''Ekspozycja Muzealna''' ul. Orla 3, Kielce<br /> [http://www.muzeumhistoriikielc.pl/ '''Muzeum Historii Kielc'''] ul. Świętego Leonarda 4, Kielce<br /> [http://www.muzeumzabawek.eu/mziz/ '''Muzeum Zabawek i Zabawy'''] pl. Wolności 2, Kielce<br /> [http://www.klcenter.h2.pl/muzeum/ '''Muzeum Diecezjalne'''] ul. Jana Pawła II 3, Kielce<br /> [http://mwk.com.pl/ '''Muzeum Wsi Kieleckiej''']''':'''<br /> * '''Dworek Laszczyków w Kielcach''' ul. Jana Pawła II 6, Kielce<br /> * '''Park Etnograficzny w Tokarni''' Tokarnia 303, Chęciny<br /> * '''Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie''' Michniów 38, Suchedniów<br /> * '''Zagroda Czernikiewiczów w Bodzentynie''' ul. 3 Maja 13, Bodzentyn === Galerie === [http://www.bwakielce.art.pl/ Biuro Wystaw Artystycznych] ul. Kapitulna 2<br /> [http://www.dompraczki.pl/ Galeria Współczesnej Sztuki Sakralnej "Dom Praczki"] ul. Zamkowa 5/7<br /> [http://www.galeriawinda.pl/index.php Galeria Sztuki Współczesnej WINDA] pl. Moniuszki 2b<br /> Galeria Związku Polskich Artystów Plastyków ul. Sienkiewicza 29 === Teatry === [http://www.teatr-zeromskiego.com.pl/ Teatr im. Stefana Żeromskiego] ul. Sienkiewicza 32, <br /> [http://www.ktt.pl/ Kielecki Teatr Tańca] (w Kieleckim Centrum Kultury) pl. Moniuszki 2B, <br /> [http://www.teatrkubus.pl/ Teatr Lalki i Aktora "Kubuś"] ul. Duża 9, === Domy kultury === [http://www.wdk-kielce.pl Wojewódzki Dom Kultury im. Józefa Piłsudskiego] ul. ks. Piotra Ściegiennego 2<br /> [http://www.mdkkielce.pl Młodzieżowy Dom Kultury] ul. Kozia 10a<br /> [http://www.zameczek-kielce.pl Dom Kultury "Zameczek"] ul. Słowackiego 23 === Biblioteki === [http://www.mbp.kielce.pl Miejska Biblioteka Publiczna] ul. M. Konopnickiej 5<br /> [http://www.wbp-kielce.one.pl/ Wojewódzka Biblioteka Publiczna] ul. ks. P. Ściegiennego 13 === Kina === [http://www.helios.pl/13,Kielce/StronaGlowna/ Kino Helios] (w Galerii Echo) ul. Świętokrzyska 20<br /> [http://www.kinomoskwa.pl/ Kino Moskwa] ul. Staszica 5<br /> [http://wdk-kielce.pl/index.php?id1=17&language=pl Kino Fenomen] (w Wojewódzkim Domu Kultury) ul. ks. Piotra Ściegiennego 2<br /> [http://multikino.pl/repertuar/kielce/# Multikino] (w Galerii Korona) ul. Warszawska 26 === Kluby, puby, kawiarnie === '''[http://klubpomarancza.pl/kielce/ Bajabongo]'''<br /> ul. Czarnowska 17<br /> wstęp od 18 lat, selekcja, muzyka: klubowa, dance <br /> '''[http://ultravioletclub.pl/ UltraViolet Exclusive Club]'''<br /> ul. Sienkiewicza 33<br /> wstęp od 18 lat, w weekend od 23, selekcja<br /> '''Euforia Club'''<br /> ul. Piotrkowska 12<br /> wstęp od 18 lat, selekcja, muzyka: taneczna, klubowa, lat '80 i '90 <br /> '''[https://www.facebook.com/madnesskielce/ Madness Club]'''<br /> ul. Piotrkowska 12<br /> <br /> Starman klubokawiarnia<br /> ul. Sienkiewicza 14<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - niedziela: 12:00 - 02:00<br /> '''[http://komitetklub.pl/ Klubokawiarnia Komitet]'''<br /> ul. Warszawska 4<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - piątek od 13:00<br /> sobota od 15:00<br /> niedziela od 16:00<br /> '''[http://www.ckm.kielce.com/ CKM]'''<br /> Ul. Bodzentyńska 2<br /> godziny otwarcia: <br /> poniedziałek - czwartek, niedziela: 14:00 - 01:00<br /> piątek - sobota: 14:00 - 03:00<br /> '''[https://pl-pl.facebook.com/CoffeinaCafe Coffeina Cafe]'''<br /> ul. Leśna 7<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - czwartek: 10:00 - 23:00<br /> piątek - sobota: 10:00 - 02:00<br /> niedziela: 16:00 - 23:00<br /> '''Lemoniada'''<br /> Plac Wolności 5<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - sobota: 9:30 - 22:00<br /> niedziela: 13:00 - 22:00 == Zakwaterowanie == ===== Hotele ===== '''[http://www.grandhotelkielce.pl/grand-hotel-kielce.html Best Western Grand Hotel]''' **** ul. Sienkiewicza 78<br /> tel. 41 365-50-00<br /> '''[http://www.qubushotel.com/pl/hotele/kielce/7/#main Qubus Hotel]''' **** ul. Składowa 2<br /> tel. 41 243-81-00<br /> '''[http://www.hoteldal.pl/index.php?gdzie=kielce&lang=pl&link=hotel DAL Hotel]''' *** ul. Piotrkowska 12<br /> tel. 41 336-10-00, 336-10-10<br /> '''[http://hotelkongresowy.pl/ Hotel Kongresowy]''' *** Al. Solidarności 34<br /> tel. 41 332-63-60<br /> '''[http://www.hotelastoria.pl/ Hotel Astoria]''' ** ul. Kościuszki 26<br /> tel. 41 341-56-45<br /> '''[http://www.r4u-citypark.pl/ r4u City Hotel]''' ** ul. Paderewskiego 4<br /> tel. 41 343-51-51<br /> '''[http://ibishotel.ibis.com/pl/polska/index.shtml Hotel Ibis]''' * ul. Warszawska 19<br /> tel. 41 340-69-00<br /> '''[http://www.hotelkielce.pl/ Hotel Arkadia]'''* ul. Urzędnicza 13<br /> tel. 41 345-51-50<br /> <br /> == Bezpieczeństwo == '''Komenda Miejska Policji''' ul. Wesoła 43<br /> tel. (41) 349-30-01<br /> tel. (41) 349-30-02<br /> Pierwszy Komisariat ul. Orzeszkowej 51 B<br /> tel. (41) 349-31-01<br /> Drugi Komisariat ul. Kołłątaja 4<br /> tel. (41) 349-31-60<br /> Trzeci Komisariat ul. Paderewskiego 10<br /> tel. (41) 349-32-01<br /> Czwarty Komisariat ul. Śniadeckich 14<br /> tel. (41) 349-32-51<br /> <br /> '''Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej''' ul. Sandomierska 81/83<br /> tel. (41) 369-30-10<br /> <br /> '''Straż Miejska''' ul. Ogrodowa 3b<br /> tel. (41) 368-75-15 === Zdrowie === '''Pogotowie Ratunkowe''' ul. Św. Leonarda 10<br /> tel. (41) 344-65-03 == Kontakt == '''Regionalne Centrum Informacji Turystycznej''' ul. Sienkiewicza 29<br /> tel. (41) 348-00-60<br /> www.swietokrzyskie.travel<br /> e-mail: informacja@swietokrzyskie.travel<br /> '''Świętokrzyski Oddział PTTK w Kielcach''' ul. Sienkiewicza 29<br /> tel. (41) 344-77-43, 344-59-15<br /> www.pttkkielce.pl<br /> e-mail: biuro@pttkkielce.pl<br /> '''Urząd Miasta Kielce''' Rynek 1<br /> tel. 800-166-726 https://www.um.kielce.pl/ Kontakt z urzędem Oddział Obsługi Klienta Świętokrzyski Urząd Wojewódzki w Kielcach al. IX Wieków Kielc 3, 25-516 Kielce budynek: A, pokój: BOK pracujemy w godzinach: 7.30-15.30 tel.: +48 (41) 342 18 00 fax: +48 (41) 342 18 34 Informacja paszportowa ŚUW: +48 (41) 342 14 13 al. IX Wieków Kielc 3, 25-516 Kielce tel: 41/342-15-30 fax: 41/344-52-65 e-mail: urzad.marszalkowski@sejmik.kielce.pl == Gdzie dalej == * [[Góry Świętokrzyskie]] * '''[[Sandomierz]]''' * [[Kraków]] == Przypisy == {{Jest w|Województwo świętokrzyskie}} {{Geo|50°53′|20°37′}} [[Kategoria:Województwo świętokrzyskie]] ar04yiy3x20qcvggt332gcm7q9bt8xy 145846 145845 2024-11-07T19:45:22Z 83.238.90.177 /* Dworzec Autobusowy */ Lekka aktualizacja danych. 145846 wikitext text/x-wiki {{Top-banner|Kielce Wikivoyage banner.jpg}} {{Miejscowość infobox |nazwa = Kielce |nazwa oryginalna = <!-- oryginalna pisownia nazwy miasta w miejscowym języku--> |widok = Collage_of_views_of_Kielce.png |opis = ul. Sienkiewicza, Pałac Biskupów Krakowskich, Bazylika katedralna, plac Artystów, pomnik Homo Homini, Kadzielnia |herb = Herb_miasta_Kielce.svg |mapa = <!-- położenie miasta na mapie państwa --> |państwo = [[Polska]] |region = [[województwo świętokrzyskie]] |powierzchnia = 109,65 |wysokość = <!-- wysokość n.p.m. bez metrów--> |prefiks = +48 41 |kod pocztowy = 25-001 do 25-900 |www = www.um.kielce.pl }} '''Kielce''' – miasto położone w południowo-centralnej [[Polska|Polsce]], stolica [[województwo świętokrzyskie|województwa świętokrzyskiego]]. == Charakterystyka == Kielce mają ok. 200 tys. mieszkańców. Leżą niedaleko drogi z [[Warszawa|Warszawy]] do [[Kraków|Krakowa]]. Miasto położone jest niedaleko Gór Świętokrzyskich. === Historia === Legenda wiąże powstanie Kielc z Mieszkiem, synem Bolesława Szczodrego. Przed ponad 900 laty w miejscu, gdzie dziś leży stolica województwa świętokrzyskiego, były nieprzebyte, pełne zwierzyny lasy, które przyciągały myśliwych. Polował tu także Mieszko. Kiedy w pogoni za zwierzyną zgubił swoich kompanów, wyjechał na nieznaną polanę i strudzony zasnął w trawie. Przyśniło mu się, że został napadnięty przez zbójców, a ci usiłują wlać mu do ust truciznę. Gdy zaczął już tracić siły, nagle objawił mu się św. Wojciech, uniósł pastorał i na ziemi nakreślił kręty szlak, który przemienił się w strumień wody. Mieszko obudził się, nieopodal ujrzał źródło. Woda w nim była smaczna, przejrzysta, taka jak we śnie. Poczuł przypływ nowych sił i szybko odnalazł swój orszak. Odjeżdżając z polany Mieszko zauważył ogromne, białe kły nieznanego zwierzęcia, być może dzika. Zapowiedział, że wybuduje tu gród z kościołem. Niedługo potem zbudowano w sercu puszczy osadę. Na polanie postawiono kościół pw. św. Wojciecha, a strumień, z którego woda przywróciła księciu siły, mianowano Silnicą. Osadę nazwano zaś Kiełce – na pamiątkę znalezionych tajemniczych kłów. Nazwa z biegiem czasu przekształciła się w Kielce. * 1171 r. – powstanie kolegiaty pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny * 1364 r. – nadanie Kielcom prawa magdeburskiego * 1496 r. – kardynał Fryderyk Jagiellończyk nadał Kielcom herb * 1655 r. – zniszczenie miasta podczas potopu szwedzkiego * 1661 r. – pobyt w Kielcach króla Jana Kazimierza i jego dworu * 1662 r. – okupacja miasta przez zbuntowane oddziały (ok. 12 tysięcy żołnierzy) Związku Święconego * 27 lipca 1789 r. – przejście miasta na własność Rzeczypospolitej * 24 maja 1800 r. – groźny pożar strawił niemal wszystkie domy mieszkalne w centrum Kielc, spalił się także ratusz * 1809 r. – włączenie miasta do Księstwa Warszawskiego * 1815 r. – przejęcie Kielc przez Rosję i włączenie ich do zaboru rosyjskiego * 1816 r. – powstanie w Kielcach, z inicjatywy ks. Stanisława Staszica, pierwszej polskiej publicznej uczelni technicznej – Szkoły Akademiczno-Górniczej * 1818 r. – przeniesienie do Kielc stolicy województwa krakowskiego * 1844 r. – wykrycie spisku i aresztowanie ks. Piotra Ściegiennego przygotowującego powstanie przeciwko administracji rosyjskiej * 1 stycznia 1845 r. – Kielce przestały być miastem gubernialnym (ponownie były nim od 1867 roku) * 1870 r. – powstanie „Gazety Kieleckiej” * 1885 r. – budowa linii kolejowej, przebiegającej przez Kielce z Dęblina do Dąbrowy Górniczej * 3 lutego 1905 r. – strajk szkolny uczniów gimnazjum męskiego i uczennic gimnazjum żeńskiego * 3 lipca 1905 r. – W Kielcach doszło do krwawych starć Organizacji Bojowej PPS z rosyjskim wojskiem i policją. Ranne zostały cztery osoby, w tym dwie pochodzenia żydowskiego * 2 września 1906 r. – w parku miejskim odsłonięto pomnik Stanisława Staszica, powstały z inicjatywy prezydenta Kielc Władysława Garbińskiego * 13 października 1906 r. – ukazał się pierwszy numer tygodnika postępowo-demokratycznego „Echa Kieleckie”, redagowanego przez Leona Rygiera i jego żonę Zofię Nałkowską * 8 sierpnia 1914 r. – poseł kielecki do Dumy Państwowej Wiktor Jaroński wygłosił w imieniu Koła Polskiego deklarację o solidarności narodu polskiego z Rosją w jej walce z państwami centralnymi * 12 sierpnia 1914 r. – I batalion (w składzie: Pierwsza Kompania Kadrowa, druga i trzecia kompania) wkracza do Kielc. * 30 sierpnia 1914 r. – Kapelan 1 Pułku Legionów Polskich Kosma Lenczowski, przed katedrą odprawiła mszę polową, w której nie mogli uczestniczyć kieleccy księża diecezjalni powołujący się na zakaz biskupa Augusta Łosińskiego. * 5 września 1914 r. – zaprzysiężenie w Kielcach I Pułku Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego * 11 listopada 1918 r. – pogrom antyżydowski. W jego wyniku zginęły 4 osoby a 250 zostało rannych. * 2 sierpnia 1919 r. – utworzenie województwa kieleckiego * 4 i 5 września 1939 r. – bombardowanie miasta przez lotnictwo niemieckie, początek okupacji hitlerowskiej * 5 kwietnia 1941 r. – utworzenie przez okupantów niemieckich getta * 20-24 sierpnia 1942 r. – Zagłada Żydów kieleckich; trzy masowe transporty do obozu zagłady w Treblince * 24 lutego 1943 r. – sekcja oddziału Gwardii Ludowej im. Ziemi Kieleckiej pod dowództwem Jerzego Piwowarka ps. „Jurek” obrzuca granatami kawiarnię niemiecką przy ul. Sienkiewicza. Ginie pięciu hitlerowców. * 15 stycznia 1945 r. – wyzwolenie miasta spod okupacji hitlerowskiej przez oddziały 3 armii gwardyjskiej, 13 armii, 4 armii pancernej i 25 samodzielnego korpusu pancernego I Frontu Ukraińskiego. * 5 sierpnia 1945 r. – rozbicie więzienia na ul. Zamkowej i uwolnienie kilkuset więźniów, przez zgrupowanie oddziałów poakowskich pod dow. kpt. „Szarego”. * 4 lipca 1946 r. – pogrom Żydów zwany pogromem kieleckim * 1974 r. – założenie Politechniki Świętokrzyskiej * 1 stycznia 1999 r. – Kielce zostały stolicą województwa świętokrzyskiego * 12 czerwca 2016 r. – Pierwsze referendum w sprawie odwołania prezydenta miasta Kielce Wojciecha Lubawskiego. === Geografia === Kielce położone są niedaleko Gór Świętokrzyskich. W obrębie miasta ulokowane są pasma Kadzielniańskie i Dymińskie. Kielce przecina niewielka rzeka Silnica, będąca prawostronnym dopływem Bobrzy. Na terenie miasta znajduje się szereg rezerwatów przyrody ożywionej i nieożywionej, m.in. Kadzielnia, Karczówka, Ślichowice, Wietrznia, Biesak-Białogon. Ponadto granice administracyjne miasta obejmują sporą część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Historycznie i kulturowo Kielce leżą w północnej Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Charakterystyczną mową tego regionu jest tzw. gwara kielecka, którą posługują się mieszkańcy południowej i środkowej części regionu. Miasto charakteryzuje się znaczną różnicą poziomów – od 260 do 408 m n.p.m. (najwyższe wzniesienie: Telegraf, najniżej położone miejsce – dolina Silnicy). <!-- === Klimat === === Kiedy jechać === === Przygotowania === --> == Dojazd == === Samolotem === Obecnie jedyne lotnisko w województwie świętokrzyskim, w Masłowie, nie obsługuje lotów pasażerskich, ruch na lotnisku ma charakter biznesowy i sportowy. W 2009 roku opracowano Koncepcję Planu Zagospodarowania Lotniska "Masłów" i planowana jest jego modernizacja wraz z rozbudową. W przyszłości ma powstać Port Lotniczy Kielce w oddalonych o 25 km od miasta Obicach lecz teraz można dolecieć do Kielc z lotniska Warszawa-Radom w Radomiu. === Pociągiem === '''Dworzec PKP''' mieści się przy Placu Niepodległości 1 (przy ulicy Żelaznej)<br />kasa krajowa: (41) 278 33 17<br />kasa międzynarodowa: (41) 278 33 21<br />Na terenie dworca znajduje się bar, przechowalnia bagażu, kantor, przed dworcem - parking.<br /><br /> Przez miasto przechodzą linie kolejowe:<br /> * '''8''' Warszawa Zachodnia - Radom - Skarżysko Kamienna - '''Kielce''' - Kraków Główny * '''61''' Kielce - Fosowskie Na terenie miasta znajdują się stacje kolejowe: * Kielce Główne (pociągi międzymiastowe), * Kielce Białogon (pociągi regionalne), * Kielce Herbskie (pociągi regionalne), oraz przystanki kolejowe: * Kielce Ślichowice (pociągi regionalne), * Kielce Słowik (pociągi regionalne), * Kielce Piaski (pociągi regionalne). Do Kielc można przyjechać pociągiem między innymi z: * Warszawy * Krakowa * Wrocławia * Olsztyna * Trójmiasta * Katowic * Kołobrzegu * Przemyśla * Radomia * Częstochowy * Modlina * Ostrowca Świętokrzyskiego * '''[[Sandomierz|Sandomierza]]''' (połączenie sezonowe) * Buska-Zdroju (połączenie sezonowe) === Samochodem === [[Plik:Sienkiewicz Kielce.jpg|thumb|Ulica Sienkiewicza]] [[Plik:1WK15 Kielce (09) Travelarz.JPG|thumb|Dworzec autobusowy]] [[Plik:Targi Kielce - general view.jpg|thumb|Targi Kielce]] [[Plik:Park miejski Kielce 02 ssj 20050821.jpg|thumb|Figura św. Jana Nepomucena w Parku Miejskim]] Przez miasto przechodzą trzy drogi krajowe: *'''nr 7''' Żukowo - [[Gdańsk]] - [[Elbląg]] - [[Ostróda]] - Olsztynek - Płońsk - Warszawa - Janki - Grójec - Radom - '''Kielce''' - [[Kraków]] - Rabka - Chyżne - granica państwa (Słowacja) *'''nr 73''' Wiśniówka - '''Kielce''' - Morawica - Busko-Zdrój - [[Szczucin]] - Dąbrowa Tarnowska - [[Tarnów]] - Pilzno - Jasło *'''nr 74''' Sulejów - Żarnów - '''Kielce''' - Łagów - Opatów - Annopol - Kraśnik - Janów Lubelski - Frampol - Gorajec - [[Szczebrzeszyn]] - [[Zamość]] - Hrubieszów - Zosin - granica państwa (Ukraina) Kielce leżą w odległości (w linii prostej): * 101 km od Krakowa * 180 km od Warszawy * 128 km od Łodzi * 252 km od Wrocławia * 307 km od Poznania * 503 km od Szczecina [[Plik:Kielce06DSC 0234.JPG|mały|Pałac Biskupów Krakowskich]] === Autobusem === [[Plik:Katedra Kielce 01 ssj 20060513.jpg|mały|Katedra WNMP]] ===== Dworzec Autobusowy ===== Dworzec Autobusowy w Kielcach jest jedynym w Polsce w kształcie okrągu, gdzie wszystkie perony są ze sobą połączone. Realizowane są tu kursy zarówno międzymiastowe, jak i regionalne. ul. Czarnowska 12 <br /> tel. 41 366 15 00 - informacja (dni robocze.: 6:00 - 20:00, sob.-nd.: 9:00 - 17:00)<br /> http://dworzec.kielce.pl<br /> e-mail: dworzec@ztm.kielce.pl ===== Dworzec BUS ===== Znajduje się między dworcem PKP i PKS i kursują z niego busy obsługujące połączenia regionalne.<br /> ul. Żelazna 18<br /> www.busy-kielce.pl [[Plik:Kościół Świętego Wojciecha w Kielcach 02 ssj 20061112.jpg|mały|Kościół Świętego Wojciecha]] ===== FlixBus ===== Autokary zatrzymują się na Dworcu Autobusowym, zazwyczaj na peronie 1, chociaż w godzinach nocnych zatrzymują się na peronach autobusów miejskich (16-18). Do Kielc autokarami FlixBusa można dojechać między innymi z: * Pragi * Słowacji * Katowic * Krakowa * Warszawy * Zakopanego * Brna * Tarnowa * Rzeszowa * Lublina * Budapesztu [[Plik:Kiel25DSC 0249.JPG|mały|Pałac Zielińskiego]] == Dzielnice == Baranówek, Barwinek, Białogon, Bukówka, Centrum, Czarnów, Dąbrowa, Dobromyśl, Dyminy, Herby, Karczówka, Łazy, Nowy Folwark, Niewachlów I, Niewachlów II, Ostra Górka, Pakosz, Piaski, Pietraszki, Podhale, Posłowice, Sieje, Skrzetle, Słowik, Szydłówek, Wielkopole, Wietrznia, Zagórze, Zalesie == Osiedla == Barwinek, Bocianek, Cedro Mazur, Domaszowice Wikaryjskie, Głęboczka, Osiedle Jagiellońskie, Osiedle Jana Czarnockiego, Osiedle Jana Kochanowskiego, Kawetczyzna, Na Stoku, Pod Dalnią, Pod Telegrafem, Podkarczówka, Sady, Sandomierskie, Sieje, Słoneczne Wzgórze, Ślichowice, Osiedle Świętokrzyskie, Uroczysko, Zagórska Północ, Zagórska Południe, Związkowiec [[Plik:Panorama-slv.JPG|mały|Widok na Ślichowice]] == Władza == W Kielcach urzęduje prezydent na ul. Rynek 1, jak i wojewoda oraz marszałek województwa świętokrzyskiego na alei IX Wieków Kielc 3. == Transport == ===== Komunikacja miejska ===== Za organizację komunikacji miejskiej w Kielcach odpowiada [http://ztm.kielce.pl/ Zarząd Transportu Miejskiego]. Podróżować po mieście i okolicach można na ponad siedemdziesięciu liniach. Cennik biletów: * bilet jednorazowy: ulgowy 2,00 zł, normalny 4,00 zł (strefa 1), ulgowy 2,50 zł, normalny 5,00 zł (strefa 2) * bilet dobowy: ulgowy 7,00 zł, normalny 14,00 zł (strefa 1), ulgowy 8,00 zł, normalny 16,00 zł (strefa 2)<br /> , a dostępne są również bilety elektroniczne i okresowe<ref>http://kkm.ztm.kielce.pl/Cennik</ref> Od kilku lat wszystkie miejskie autobusy są wyposażone w biletomaty. [[Plik:Kielce - kościół Matki Bożej Częstochowskiej.JPG|mały|Kościół MB Częstochowskiej]] ===== Taxi ===== [http://www.taxikielce.pl/ MPT TeleTaxi] <br /> tel. 800 400 400 <br /> [http://www.taxilysogory.pl/ Taxi Łysogóry]<br /> tel. (41) 360 00 00, (41) 361 11 11<br /> [http://taxikorona.pl/ Radio Taxi Korona]<br /> tel. (41) 333 55 55, 19 199<br /> [http://lider-taxi.pl/taxi-kielce/ Taxi LIDER]<br /> tel. (41) 345 88 88 == Warto zobaczyć == === Architektura === === Zabytki === * '''Pałac Biskupów Krakowskich''', wzniesiony w latach 1637–1641 przez Tomasza Poncino z inicjatywy biskupa Jakuba Zadzika. Przykład polskiej rezydencji z epoki Wazów. Pomimo licznych przekształceń dokonywanych w XIX w. przez rosyjskiego zaborcę, pałac zachował pierwotną bryłę, dekorację elewacji oraz oryginalny wystrój większości wnętrz. Od 1971 roku mieści się tu Muzeum Świętokrzyskie, natomiast od 1975 Muzeum Narodowe na tyłach którego znajduje się Ogród Włoski. * '''Bazylika Katedralna Wniebowzięcia NMP''', wzniesiona w 1171 przez biskupa krakowskiego Gedeona, wielokrotnie przebudowywana w XVI, XVII i XIX wieku uzyskała wygląd wczesnobarokowej trójnawowej bazyliki. * '''Kościół Św. Wojciecha''', najstarsza świątynia w Kielcach; jej początki sięgają X w; obecne zabudowania pochodzą z 1763 roku. Na placu przed kościołem zachowano fragment muru, przed którym hitlerowcy publicznie rozstrzelali w 1943 roku zakładników – żołnierzy Armii Krajowej. * '''Kościół Świętej Trójcy''', wybudowany w latach 1640-1644. Wyposażenie świątyni pochodzi głównie z XVIII wieku – barokowe i późnobarokowe ołtarze, ambona, trójkondygnacyjny chór oraz późnorenesansowa dekoracja stiukowa zdobiąca sklepienie kolebkowe z lunetami. * '''Pałacyk Zielińskiego''', w latach 1847–1858 był własnością Tomasza Zielińskiego, wielkiego orędownika kultury. Obecnie znajduje się tu Dom Środowisk Twórczych. * '''Kościół i klasztor na wzgórzu Karczówka''', zbudowany w latach 1624–1631, pierwotnie zasiedlony przez zakon bernardynów (rozwiązany przez władze carskie w 1864). Od 1957 gospodarzami obiektu są pallotyni. * '''Kościół garnizonowy''', dawna cerkiew, wzniesiona w latach 1902–1904, wzorowana na soborze Izaakowskim w [[Sankt Petersburg]]u. W okresie międzywojennym świątynię odremontowano i przystosowano do liturgii rzymskokatolickiej, przeznaczając ją na kościół garnizonowy pw. Matki Boskiej Królowej Polski. Wyposażenie wnętrza pochodzi głównie z 1926 * '''Kościół ewangelicko-augsburski pw. Świętej Trójcy''' – jedna z nielicznych świątyń ekumenicznych w Polsce. Wybudowany w stylu klasycystycznym w 1837 Posiada jednonawowy korpus i wieżę od strony północnej. Użytkowany przez wyznawców Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Kościoła Polskokatolickiego i Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej. * '''Dworek Laszczyków''', modrzewiowy dworek z 1788 roku, kryty łamanym gontem, z bielonymi ścianami i portykiem kolumnowym. Obecnie siedziba Muzeum Wsi Kieleckiej. * '''Rynek''', jego lokalizacja została wyznaczona jeszcze w średniowieczu. Zabudowa pochodzi głównie z XVIII i XIX w. Na skwerku przy Rynku znajduje się figura św. Tekli z 1765 * '''Ulica Henryka Sienkiewicza''', wytyczona w latach 20. XIX w. jako ulica Konstantego, później ulica Pocztowa. Główna ulica miasta, wyłączona z ruchu kołowego. Znajduje się tu szereg zabytkowych budowli, m.in. hotele Wersal i Bristol, Teatr im. Stefana Żeromskiego, a także będący przykładem architektury secesyjnej budynek Banku Gospodarki Żywnościowej. * '''Synagoga''' – wybudowana w 1902 roku. * '''Cmentarz żydowski''' – założony w 1868 roku. * '''Cmentarz Stary''', założony ok. 1800, początkowo przeznaczony zarówno dla katolików, jak i dla ewangelików, prawosławnych i unitów. Znajdują się tu cenne nagrobki żeliwne i kamienne oraz kaplice z początku XIX w. * '''Park miejski im. Stanisława Staszica''', założony w 1830 na terenie istniejącego ogrodu z XVIII w. * '''Dworek Karscha''', wzniesiony w I poł. XIX w. przez rodzinę Stumpfów. W latach 1888–1890 miał w tym dworze swoją pracownię słynny malarz – Jan Styka. * '''Kaplica NMP Matki Kościoła''', na kieleckiej Dąbrowie wzniesiona w 1866 roku. * '''Kościół Świętego Krzyża''', budowany od 1904 z przerwami, a został ukończony po 1945, parafia powstała 13 czerwca 1913 roku, *'''Kościół MB Częstochowskiej w Niewachlowie''', kieleckiej dzielnicy, rozbudowany w 1952, posiadający 13-głosowe organy. === Szlaki turystyczne === Kielce są punktem początkowym: * czerwonego szlaku turystycznego prowadzącego do [[Chęciny|Chęcin]], * czarnego szlaku rowerowego prowadzącego do Cedzyny, * czerwonego szlaku rowerowego prowadzącego do Podzamcza Piekoszowskiego. Na terenie miasta znajdują się: * czerwony szlak miejski w Kielcach, * niebieski szlak spacerowy Kielce, ul. Zamkowa – Stadion Leśny, * zielony szlak spacerowy Kielce Słowik – rezerwat Biesak-Białogon, * zielony szlak spacerowy Kielce, ul. Zamkowa – Bukówka, * żółty szlak spacerowy wokół Kielc, * czarny szlak turystyczny Kielce, ul. Szczepaniaka – Pierścienica, * ścieżka rowerowa prowadząca przez centrum (od ul. Jesionowej, poprzez ul. Sienkiewicza aż na Stadion Leśny), * szlak rowerowy czerwony czerwona ścieżka rowerowa prowadząca na Stadion Leśny (bardzo trudna), * szlak rowerowy niebieski niebieska ścieżka rowerowa prowadząca na Stadion Leśny (nieco łatwiejsza), * szlak rowerowy czerwony czerwona ścieżka rowerowa prowadząca na Telegraf (bardzo trudna), * szlak rowerowy niebieski niebieska ścieżka rowerowa prowadząca na Telegraf (bardzo trudna). Przez Kielce przechodzi niebieski szlak turystyczny z Chęcin do Łagowa. Na terenie dawnego kamieniołomu na Kadzielni znajduje się podziemna trasa turystyczna mająca ok. 160 metrów. === Ochrona przyrody === W granicach administracyjnych Kielc znajduje się część Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego, Kielecki Obszar Chronionego Krajobrazu, a także 5 rezerwatów przyrody: * Rezerwat przyrody Kadzielnia * Rezerwat przyrody Biesak-Białogon * Rezerwat przyrody Karczówka * Rezerwat przyrody Ślichowice im. Jana Czarnockiego * Rezerwat przyrody Wietrznia im. Zbigniewa Rubinowskiego === Imprezy === W mieście co roku odbywają się:<br /> [https://www.facebook.com/swietokielc Święto Kielc]<br /> [http://festiwal-kielce.zhp.pl/ Harcerski Festiwal Kultury Młodzieży Szkolnej]<br /> Sylwester pod Gwiazdami<br /> [http://sabatczarownic.pl/ Sabat Czarownic]<br /> [http://filharmonia.kielce.com.pl/dni.html Świętokrzyskie Dni Muzyki] Od 2007 roku organizowany jest Międzynarodowy Konkurs dla Projektantów i Entuzjastów Mody [http://www.offfashion.eu Off Fashion]. Informacje o bieżących wydarzeniach kulturalnych znajdują się na stronie lokalnej gazety [http://www.echodnia.eu/apps/pbcs.dll/section?Category=KULTURA00 Echo Dnia] == Aktywny wypoczynek == == Praca i nauka == W mieście istnieją następujące szkoły wyższe: * [http://www.tu.kielce.pl/ Politechnika Świętokrzyska] * [http://www.ujk.edu.pl/ Uniwersytet Jana Kochanowskiego] * [http://www.ssw.edu.pl/ Świętokrzyska Szkoła Wyższa] * [http://www.ws.edu.pl/ Wszechnica Świętokrzyska] * [http://wsap-kielce.edu.pl/ Wyższa Szkoła Administracji Publicznej] * [http://www.wseip.edu.pl/ Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych] * [http://www.wsh-kielce.edu.pl/ Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego] * [http://wstkt.pl/pl/ Wyższa Szkoła Technik Komputerowych i Telekomunikacji] * [http://www.wsu.kielce.pl/ Wyższa Szkoła Umiejętności im. Stanisława Staszica] * [http://www.wsd.kielce.pl/ Wyższe Seminarium Duchowne] a także:<br /> 10 liceów ogólnokształcących i innych szkół ponadgimnazjalnych<br /> 26 publicznych gimnazjów<br /> 28 publicznych szkół podstawowych. == Zakupy == [http://www.galeriaecho.pl/pl/strona_glowna Galeria Echo] ul. Świętokrzyska 20<br /> [http://www.galeria-korona.pl/ Galeria Korona] ul. Warszawska 26<br /> Pasaż Świętokrzyski ul. Massalskiego 3<br /> Hipermarket Real ul. Radomska 20 C<br /> Dom Handlowy Puchatek ul.Sienkiewicza 33<br /> Dom Handlowy Tęcza ul. Sienkiewicza 44<br /> Galeria Czarnowska ul. Czarnowska 14 (obok dworca PKS)<br /> Galeria Hossa ul. Żelazna 22 (obok dworca PKP)<br /> Targowisko miejskie/bazary przy skrzyżowaniu ulic Tarnowskiej i Seminaryjskiej == Wyżywienie == <!-- === Skromnie === === Umiarkowanie === === Wystawnie === --> == Kultura i rozrywka == <br /> [http://www.kck.com.pl Kieleckie Centrum Kultury] pl. Moniuszki 2 B<br /> <br /> [http://www.filharmonia.kielce.com.pl Filharmonia Świętokrzyska im. Oskara Kolberga] pl. Moniuszki 2 B<br /> <br /> [http://www.palacykzielinskiego.pl Dom Środowisk Twórczych] "Pałac Tomasza Zielińskiego" ul. Zamkowa 5 === Muzea === [http://mnki.pl/ '''Muzeum Narodowe''']''':'''<br /> * '''Dawny Pałac Biskupów Krakowskich''' Plac Zamkowy 1, Kielce<br /> * '''Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku''' ul. Aleja Lipowa 24, Strawczyn<br /> * '''Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego''' ul. Jana Pawła II 5, Kielce<br /> * '''Muzeum Dialogu Kultur''' ul. Rynek 3, Kielce<br /> * '''Ekspozycja Muzealna''' ul. Orla 3, Kielce<br /> [http://www.muzeumhistoriikielc.pl/ '''Muzeum Historii Kielc'''] ul. Świętego Leonarda 4, Kielce<br /> [http://www.muzeumzabawek.eu/mziz/ '''Muzeum Zabawek i Zabawy'''] pl. Wolności 2, Kielce<br /> [http://www.klcenter.h2.pl/muzeum/ '''Muzeum Diecezjalne'''] ul. Jana Pawła II 3, Kielce<br /> [http://mwk.com.pl/ '''Muzeum Wsi Kieleckiej''']''':'''<br /> * '''Dworek Laszczyków w Kielcach''' ul. Jana Pawła II 6, Kielce<br /> * '''Park Etnograficzny w Tokarni''' Tokarnia 303, Chęciny<br /> * '''Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie''' Michniów 38, Suchedniów<br /> * '''Zagroda Czernikiewiczów w Bodzentynie''' ul. 3 Maja 13, Bodzentyn === Galerie === [http://www.bwakielce.art.pl/ Biuro Wystaw Artystycznych] ul. Kapitulna 2<br /> [http://www.dompraczki.pl/ Galeria Współczesnej Sztuki Sakralnej "Dom Praczki"] ul. Zamkowa 5/7<br /> [http://www.galeriawinda.pl/index.php Galeria Sztuki Współczesnej WINDA] pl. Moniuszki 2b<br /> Galeria Związku Polskich Artystów Plastyków ul. Sienkiewicza 29 === Teatry === [http://www.teatr-zeromskiego.com.pl/ Teatr im. Stefana Żeromskiego] ul. Sienkiewicza 32, <br /> [http://www.ktt.pl/ Kielecki Teatr Tańca] (w Kieleckim Centrum Kultury) pl. Moniuszki 2B, <br /> [http://www.teatrkubus.pl/ Teatr Lalki i Aktora "Kubuś"] ul. Duża 9, === Domy kultury === [http://www.wdk-kielce.pl Wojewódzki Dom Kultury im. Józefa Piłsudskiego] ul. ks. Piotra Ściegiennego 2<br /> [http://www.mdkkielce.pl Młodzieżowy Dom Kultury] ul. Kozia 10a<br /> [http://www.zameczek-kielce.pl Dom Kultury "Zameczek"] ul. Słowackiego 23 === Biblioteki === [http://www.mbp.kielce.pl Miejska Biblioteka Publiczna] ul. M. Konopnickiej 5<br /> [http://www.wbp-kielce.one.pl/ Wojewódzka Biblioteka Publiczna] ul. ks. P. Ściegiennego 13 === Kina === [http://www.helios.pl/13,Kielce/StronaGlowna/ Kino Helios] (w Galerii Echo) ul. Świętokrzyska 20<br /> [http://www.kinomoskwa.pl/ Kino Moskwa] ul. Staszica 5<br /> [http://wdk-kielce.pl/index.php?id1=17&language=pl Kino Fenomen] (w Wojewódzkim Domu Kultury) ul. ks. Piotra Ściegiennego 2<br /> [http://multikino.pl/repertuar/kielce/# Multikino] (w Galerii Korona) ul. Warszawska 26 === Kluby, puby, kawiarnie === '''[http://klubpomarancza.pl/kielce/ Bajabongo]'''<br /> ul. Czarnowska 17<br /> wstęp od 18 lat, selekcja, muzyka: klubowa, dance <br /> '''[http://ultravioletclub.pl/ UltraViolet Exclusive Club]'''<br /> ul. Sienkiewicza 33<br /> wstęp od 18 lat, w weekend od 23, selekcja<br /> '''Euforia Club'''<br /> ul. Piotrkowska 12<br /> wstęp od 18 lat, selekcja, muzyka: taneczna, klubowa, lat '80 i '90 <br /> '''[https://www.facebook.com/madnesskielce/ Madness Club]'''<br /> ul. Piotrkowska 12<br /> <br /> Starman klubokawiarnia<br /> ul. Sienkiewicza 14<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - niedziela: 12:00 - 02:00<br /> '''[http://komitetklub.pl/ Klubokawiarnia Komitet]'''<br /> ul. Warszawska 4<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - piątek od 13:00<br /> sobota od 15:00<br /> niedziela od 16:00<br /> '''[http://www.ckm.kielce.com/ CKM]'''<br /> Ul. Bodzentyńska 2<br /> godziny otwarcia: <br /> poniedziałek - czwartek, niedziela: 14:00 - 01:00<br /> piątek - sobota: 14:00 - 03:00<br /> '''[https://pl-pl.facebook.com/CoffeinaCafe Coffeina Cafe]'''<br /> ul. Leśna 7<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - czwartek: 10:00 - 23:00<br /> piątek - sobota: 10:00 - 02:00<br /> niedziela: 16:00 - 23:00<br /> '''Lemoniada'''<br /> Plac Wolności 5<br /> godziny otwarcia:<br /> poniedziałek - sobota: 9:30 - 22:00<br /> niedziela: 13:00 - 22:00 == Zakwaterowanie == ===== Hotele ===== '''[http://www.grandhotelkielce.pl/grand-hotel-kielce.html Best Western Grand Hotel]''' **** ul. Sienkiewicza 78<br /> tel. 41 365-50-00<br /> '''[http://www.qubushotel.com/pl/hotele/kielce/7/#main Qubus Hotel]''' **** ul. Składowa 2<br /> tel. 41 243-81-00<br /> '''[http://www.hoteldal.pl/index.php?gdzie=kielce&lang=pl&link=hotel DAL Hotel]''' *** ul. Piotrkowska 12<br /> tel. 41 336-10-00, 336-10-10<br /> '''[http://hotelkongresowy.pl/ Hotel Kongresowy]''' *** Al. Solidarności 34<br /> tel. 41 332-63-60<br /> '''[http://www.hotelastoria.pl/ Hotel Astoria]''' ** ul. Kościuszki 26<br /> tel. 41 341-56-45<br /> '''[http://www.r4u-citypark.pl/ r4u City Hotel]''' ** ul. Paderewskiego 4<br /> tel. 41 343-51-51<br /> '''[http://ibishotel.ibis.com/pl/polska/index.shtml Hotel Ibis]''' * ul. Warszawska 19<br /> tel. 41 340-69-00<br /> '''[http://www.hotelkielce.pl/ Hotel Arkadia]'''* ul. Urzędnicza 13<br /> tel. 41 345-51-50<br /> <br /> == Bezpieczeństwo == '''Komenda Miejska Policji''' ul. Wesoła 43<br /> tel. (41) 349-30-01<br /> tel. (41) 349-30-02<br /> Pierwszy Komisariat ul. Orzeszkowej 51 B<br /> tel. (41) 349-31-01<br /> Drugi Komisariat ul. Kołłątaja 4<br /> tel. (41) 349-31-60<br /> Trzeci Komisariat ul. Paderewskiego 10<br /> tel. (41) 349-32-01<br /> Czwarty Komisariat ul. Śniadeckich 14<br /> tel. (41) 349-32-51<br /> <br /> '''Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej''' ul. Sandomierska 81/83<br /> tel. (41) 369-30-10<br /> <br /> '''Straż Miejska''' ul. Ogrodowa 3b<br /> tel. (41) 368-75-15 === Zdrowie === '''Pogotowie Ratunkowe''' ul. Św. Leonarda 10<br /> tel. (41) 344-65-03 == Kontakt == '''Regionalne Centrum Informacji Turystycznej''' ul. Sienkiewicza 29<br /> tel. (41) 348-00-60<br /> www.swietokrzyskie.travel<br /> e-mail: informacja@swietokrzyskie.travel<br /> '''Świętokrzyski Oddział PTTK w Kielcach''' ul. Sienkiewicza 29<br /> tel. (41) 344-77-43, 344-59-15<br /> www.pttkkielce.pl<br /> e-mail: biuro@pttkkielce.pl<br /> '''Urząd Miasta Kielce''' Rynek 1<br /> tel. 800-166-726 https://www.um.kielce.pl/ Kontakt z urzędem Oddział Obsługi Klienta Świętokrzyski Urząd Wojewódzki w Kielcach al. IX Wieków Kielc 3, 25-516 Kielce budynek: A, pokój: BOK pracujemy w godzinach: 7.30-15.30 tel.: +48 (41) 342 18 00 fax: +48 (41) 342 18 34 Informacja paszportowa ŚUW: +48 (41) 342 14 13 al. IX Wieków Kielc 3, 25-516 Kielce tel: 41/342-15-30 fax: 41/344-52-65 e-mail: urzad.marszalkowski@sejmik.kielce.pl == Gdzie dalej == * [[Góry Świętokrzyskie]] * '''[[Sandomierz]]''' * [[Kraków]] == Przypisy == {{Jest w|Województwo świętokrzyskie}} {{Geo|50°53′|20°37′}} [[Kategoria:Województwo świętokrzyskie]] o3mar2m5u520dwiv9zvqtoq0uogwl4t 0 11444 145847 136887 2024-11-08T10:33:05Z 78.9.204.178 /* Samolotem */ 145847 wikitext text/x-wiki {{Top-banner}} {{Miejscowość infobox |nazwa = Fürth |widok = Fuerther Innenstadt Mrz 2020.jpg |herb = DEU_Fürth_COA.svg |mapa = Locator map FÜ (town) in Bavaria.svg |państwo = [[Niemcy]] |region = [[Bawaria]] |powierzchnia = 63,35 |prefiks = 0911 |www = https://www.fuerth.de/Home.aspx }} '''Fürth''' – miasto na prawach powiatu w [[Niemcy|Niemczech]], w kraju związkowym [[Bawaria]], w rejencji [[Środkowa Frankonia]], w regionie Industrieregion Mittelfranken. Siedziba powiatu Fürth, chociaż do niego nie należy. Razem z [[Norymberga|Norymbergą]] i [[Erlangen]] tworzy trójmiasto frankońskie. Czasami do trójmiasta zaliczany jest też [[Schwabach]]. Miasto posiada około 128 000 mieszkańców, co czyni je drugim najludniejszym miastem [[Frankonia|Frankonii]] oraz szóstym Bawarii. Razem z sąsiednimi miastami region miejski posiada około 1,4 miliona mieszkańców. Tutaj rzeki [[Rednitz]] i [[Pegnitz (rzeka)|Pegnitz]] łączą się w rzekę [[Regnitz]]. Miasto leży też nad [[Kanał Ren-Men-Dunaj|Kanałem Ren-Men-Dunaj]] oraz nad starym [[Kanał Ludwika Dunaj-Men|Kanałem Ludwika Dunaj-Men]]. Miasto nosi tytuły ''miasta zabytków'' – ''Denkmalstadt'' oraz ''miasta nauki'' – ''Wissensschaftstadt''. == Dzielnice == * Altstadt – Stare średniowieczne miasto * Zentrum – część miasta z zabudową z XIX wieku na południe od starego miasta Dawnej samodzielne miejscowości, obecnie dzielnice: * Atzenhof * Bislohe * Braunsbach * [[Fürth/Burgfarrnbach|Burgfarrnbach]] * Dambach * Flexdorf * Herboldshof * Kronach * Mannhof * Oberfürberg * [[Fürth/Poppenreuth|Poppenreuth]] * Ritzmannshof * Ronhof * Sack * Stadeln * Steinach * Unterfarrnbach * Unterfürberg * Vach * Weikershof == Charakterystyka == === Historia === [[Plik:DPAG 2007 2580 1000 Jahre Fürth.jpg|thumb|Znaczek z okazji 1000-lecia Fürth]] [[Plik:Fuerth-juedischer-friedhof-v-sw.jpg|thumb|[[w:Stary Cmentarz Żydowski w Fürth|Stary cmentarz żydowski]] z 1607]] [[Plik:Ludwigskanal Alexander Marx 004.jpg|thumb|Kolej i [[Kanał Ludwika Dunaj-Men|kanał]] w 1845 roku]] Nazwa Fürth pochodzi od niemieckiego Furt, po polsku bród. Historyczny bród istniał przy połączeniu rzek [[Rednitz]] i [[Pegnitz (rzeka)|Pegnitz]], gdzie podróżni dogodnie mogli pokonać owe rzeki. Bród był znany i używany co najmniej od wczesnego średniowiecza a przy nim powstała osada. Leżał na skrzyżowaniu ważnych dróg handlowych z [[Frankfurt nad Menem|Frankfurtu nad Menem]] przez [[Würzburg]]a do [[Ratyzbona|Ratyzbony]] oraz z [[Bamberg]]u wzdłuż [[Regnitz]] na południe do [[Eichstätt]]. Królewski dwór powstał w VII lub VIII wieku. Pierwszy kościół pod wezwaniem św. Marcina powstał w połowie VIII wieku. Według legendy został wybudowany przez Karola Wielkiego w 793 roku, który uchodzi za założyciela miasta. Nie jest pewne, czy w dokumencie cesarza Ludwika IV z 907 wzmiankowany loco Furt dicto to dzisiejszy Fürth. W dokumentach innego cesarza Fürth pojawia się bezsprzecznie dokładnie sto lat później. Wtedy cesarz Henryk II podarował locum Furti dictum biskupowi w Bambergu i tak już zostało prawie do końca istnienia św. Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Aczkolwiek sąsiednie wolne miasto Rzeszy Norymberga rościła sobie tak samo prawo do miasta jaki i jej burgrabiowie z dynastii Hohenzollern, także od późnego średniowiecza miasto podlegało trójwładzy biskupa, burgrabi oraz wschodniego sąsiada. Według legendy stąd pochodzi też herb miasta – koniczyna z trzema liśćmi. Faktycznie herb nadał biskup bamberski i symbolizuje św. Trójcę. Ponieważ żaden z pretendentów nie zdobył dominującej pozycji, mieszkańcy cieszyli się de facto dużą swobodą i autonomią oraz tolerancją. Jak Norymberga w 1499 wypędziła wszystkich Żydów z swoich murów miastach, przenieśli się do Fürth i miasto szybko zyskało miano frankońskiej Jerozolimy. Reformacja została wprowadzona przez Hohenzollernów już w roku 1520. W 1632 doszło na polach i lasach pomiędzy Fürth a [[Zirndorf]]em do jednej z największych bitew Wojny Trzydziestoletniej – do [[w:Bitwa pod Norymbergą|Bitwy pod Starą Twierdzą]]. W ramach działań wojennych miasto zostało prawie doszczętnie splądrowane i spalone. Dopiero sprowadzenie uciekinierów przed prześladowaniami religijnymi z Francji i Holandii po 1685 toku, doprowadziło do odbudowy miasta. W 1792 miasto przejęli Prusy a w 1806 Bawaria. W 1835 miasto zostało połączone pierwszą niemiecka koleją z Norymbergą. Żydowscy kupcy z Fürth, którzy nadal nie mogli osiedlać się w Norymberdze, w ten sposób dogodnie mogli rano transportować towary do Norymbergi a wieczorem wrócić do swoich magazynów w Fürth. 1843 r. doszło połączenie przez [[Kanał Ludwika Dunaj-Men]] z Morzem Północnym i Morzem Czarnym. Przemysł bardzo szybko się rozwijał w XIX wieku i nowobogackie mieszczaństwo budowało wiele willi i kamienic w mieście w stylu historyzmu, a potem secesji. W trakcie Nocy Kryształowej zostały spalone synagogi miasta, w tym wczesnobarokowa z 1618 r. oraz stara barokowa szkoła żydowska Alte Schul z 1617, a [[w:Stary Cmentarz Żydowski w Fürth|stary cmentarz żydowski]] z 1607 został zdewastowany. Żydzi, którym nie udało się wyemigrować, jak rodzinie późniejszego amerykańskiego dyplomaty [[w:Henry Kissinger|Henry Kissinger]], zostali deportowani do gett i obozów koncentracyjnych. Około 900 z nich zostało zamordowanych. W odróżnieniu od Norymbergi Fürth nie został zniszczony w trakcie nalotów alianckich. Według jednej z hipotez miasto nie zostało zniszczone dlatego, ponieważ duża część kamienic należała do jego żydowskich obywateli, którzy i tak już dużo wycierpieli w trakcie holocaustu. Ponieważ miasto posiadało prawie nie naruszoną infrastrukturę, dużo bezdomnych uciekinierów osiedliło się w Fürth po wojnie. Już w 1950 r. miasto przekroczyło liczbę 100 000 mieszkańców. W trakcie powojennego cudu gospodarczego tutaj działały firmy [[w:Grundig|Grundig]] i [[w:Quelle|Quelle]]. Za ojca niemieckiego cudu gospodarczego uchodzi minister gospodarki i kanclerz [[w:Ludwig Erhard|Ludwig Erhard]] urodzony w Fürth. Port nad nowym [[Kanał Ren-Men-Dunaj|Kanałem Ren-Men-Dunaj]] został otworzony w 1971 roku. Od 1985 r. miasto jest połączone metrem z Norymbergą. === Gospodarka === [[Plik:Wehrkirche Kraftshof DSC 3634.jpg|thumb|Knoblauchsland, Kraftshof]] [[Plik:Poppenreuth.jpg|thumb|Knoblauchsland, Poppenreuth]] Od dłuższego czasu Fürth, tak samo jak pobliska Norymberga, słynie jako zagłębie produkcji zabawek. Ważną gałęzią gospodarki dla miasta było też od zawsze piwowarstwo. Z sześciu browarów pozostał obecnie już tylko jeden na granicy miasta z Norymbergą – Tucher Bräu. Nowe energie w formie fotowoltaiki są tutaj również obecne. Od 1991 r. działa tutaj ''Solid – Solarenergie Informations- und Demonstrationszentrum''. Północno-zachodnia część miasta leży w regionie Knoblauchsland, które ciągnie się aż do Norymbergi i Erlangen. Jest tam bardzo żyzna ziemia, która jest wykorzystana do produkcji owoców i warzyw w szklarniach i na polach. Dawne wioski Poppenreuth, Sach, Braunsbach i Bislohe leżą tutaj przy granicy Norymbergą. === Klimat === Klimat jest umiarkowany. Fürth leży na wysokości około 300 metrów n.p.m. Jest tutaj zatem cieplej niż w [[Monachium]] położonym na południu, które leży na ponad 500 metrów n.p.m., ale chłodniej niż w [[Würzburg]]u położonym na północy, które leży na poniżej 200 metrów n.p.m. Fürth nie posiada tradycji winiarskiej, aczkolwiek w pobliżu miasta na [[Frankenhöhe]] i w [[Steigerwald]] uprawia się winorośla i spotkać można wiele prastarych winnic. === Kultura === [[Plik:Berolzheimerianum Südostansicht.JPG|thumb|Comödie]] W Fürth działają dwa większe teatry, teatr miejski oraz Comödie i kilka kin. Istotną częścią kultury miasta jest jej żydowska przeszłość, której ślady można spotkać prawie na każdym kroku. Tutaj urodzony pisarz [[w:Jakob Wassermann|Jakob Wassermann]] pozostawił pomnik niematerialny w formie powieści Żydzi z Zirndorfu. Ważnym aspektem subkultury miasta jest piłka nożna, a przede wszystkim klub [[w:SpVgg Greuther Fürth|Greuther Fürth]], u którego w przeszłości grało dużo żydowskich piłkarzy, wygrywając mistrzostwa Niemiec w 1914, 1926 i 1929 oraz zasilając niemiecką reprezentację wieloma graczami w latach 20. Dobra pasja „żydowskiego” klubu skończyła się wraz z dojściem Hitlera do władzy. Obecnie Greuther Fürth gra z reguły w drugiej Bundeslidze od czasu do czasu zyskując awans do pierwszej Bundesligi. Stadion, obecnie zwany [[w:Sportpark Ronhof|Sportpark Ronhof]], znajduje się w dzielnicy Ronhof na północ od centrum. === Język === W Fürth mówi się po niemiecku. Dialekt frankoński, którego odmianą jest gwara w Fürth, nie jest tożsamy z dialektem bawarskim i znacząco się od niego różni. Dialektem frankońskim obecnie mówią przede wszystkim starsze osoby. Młodzi mieszkańcy mówią raczej standardowym niemieckim z akcentem frankońskim. Wiele osób w Fürth ma pochodzenie zagraniczne a zatem często ojczystym językiem imigrantów pierwszej generacji jest turecki, polski, rosyjski etc. Większość mieszkańców miasta mówi po angielsku. == Dojazd == === Samolotem === [[Plik:Airport Nürnberg Aussengelände.jpg|thumb|[[w:Port lotniczy Norymberga|Lotnisko Albrechta Dürera]]]] Franek to frajer === Koleją === Pierwszym połączeniem kolejowym w Niemczech była linia z Norymbergi do Fürth. Znajduje się tu główna stacja kolejowa – [[w:Fürth Hauptbahnhof|Fürth Hauptbahnhof]] – na południe od starego miasta. === Autokarem === Fürth nie posiada głównego dworca autokarowego. Nieopodal głównego dworca kolejowego w Norymberdze znajduje się najbliższy centralny dworzec autokarowy – ''Zentraler Omnibusbahnhof Nürnberg''. Z niego można dojechać do głównego dworca w Fürth albo pociągiem lub metrem. === Samochodem === [[Plik:Autobahnkreuz Fürth-Erlangen Luftaufnahme (2019).jpg|thumb|Skrzyżowanie autostrad Fürth-Erlangen (w trakcie rozbudowy)]] Fürth jest ważnym węzłem drogowym. Krzyżują się tutaj następujące autostrady: * [[w:Autostrada A3 (Niemcy)|A3]] z Elten przy granicy holenderskiej do [[Pasawa|Pasawy]] przy granicy austriackiej * [[w:Autostrada A73 (Niemcy)|A73]] z [[Feucht]] do [[Suhl]] Krzyżują się tutaj następujące drogi federalne: * [[w:Droga krajowa B8 (Niemcy)|B8]], [[Emmerich]] przy granicy holenderskiej do [[Pasawa|Pasawy]] przy granicy austriackiej * [[w:Droga krajowa B14 (Niemcy)|B14]], [[Waidhaus]] przy granicy czeskiej do [[Stockach]] nad [[Jezioro Bodeńskie|Jeziorem Bodeńskim]] === Statkiem === [[Plik:Hafen Fürth Luftaufnahme (2020).jpg|thumb|Port handlowy]] Fürth leży nad [[Kanał Ren-Men-Dunaj|Kanałem Ren-Men-Dunaj]], nad którym posiada port. Obok nowego kanału przebiega stary [[Kanał Ludwika Dunaj-Men]], który na terenie miasta jest już prawie całkiem zasypany. Jego korytem biegnie obecnie autostrada A73. Rzeki [[Pegnitz (rzeka)|Pegnitz]] oraz [[Rednitz]] łączą się tutaj i powstaje z nich rzeka [[Regnitz]]. One nie nadają się na terenie miasta do żeglugi, można na nich uprawiać kajakarstwo. Klub kajakarski z torem na rzece Rednitz znajduje się na południu miasta w dzielnicy Weikershof. === Rowerem === Miasto posiada wiele dróg rowerowych. Najłatwiej dotrzeć do starego miasta drogami wzdłuż rzeki Pegnitz, Rednitz lub Regnitz. Fürth leży nad następującymi drogami rowerowymi: * [[Main-Donau-Kanal-Radweg]] z [[Bamberg]] do [[Kelheim]] == Komunikacja == [[Plik:Fürther Freiheit Mai 2019 1.jpg|thumb|Parking na Fürther Freiheit]] [[Plik:Solarberg Fürth Luftaufnahme (2020).jpg|thumb|Skrzyżowanie dróg rowerowych wzdłuż [[Kanał Ren-Men-Dunaj|kanału]] oraz rzeki [[w:Zenn (rzeka)|Zenn]]]] [[Plik:Infrafürth Flughafenbus Mercedes citaro 2.jpg|thumb|Autobus 33 w drodze na lotnisko]] [[Plik:U-Bahnhof Fürth Klinikum1.jpg|thumb|Stacja metra Fürth Klinikum]] [[Plik:Fuerth Hauptbahnhof 2.jpg|thumb|[[w:Fürth Hauptbahnhof|Dworzec Główny]]]] Stare miasto można dogodnie zwiedzić pieszo lub na rowerze. === Samochód === Do centrum miasto można dogodnie dojechać samochodem. Trudniej jest się po nim poruszać, ze względu na wiele dróg jednokierunkowych i ulic z ograniczonym ruchem drogowym. Jeszcze trudniej jest znaleźć parking. W centrum znajdują się parkingi jedno- i wielopoziomowe. ==== Parkingi jednopoziomowe ==== Łatwiej znaleźć parking na południe od torów kolejowych. Place z płatnymi miejscami parkingowymi: * Fürther Freiheit. Friedrichstraße 8, 90762 Fürth. * Max-Grundig-Anlage przy Fürther Freiheit. Königswarterstraße 26, 90762 Fürth. * Park+Ride U-Bahnstation Hardhöhe. Soldnerstraße 30, 90766 Fürth. ==== Parkingi wielopoziomowe ==== Parkingi wielopoziomowe i podziemne z płatnymi miejscami parkingowymi blisko centrum: * Parkhaus. Mathildenstraße 6, 90762 Fürth. * Tiefgarage City-Center. Königstraße 114, 90762 Fürth. * Parkhaus. Friedrichstraße 13, 90762 Fürth. * Parkhaus Hornschuch-Center. Gebhardtstraße 17, 90762 Fürth. * Tiefgarage Stadthalle. Rosenstraße 50, 90762 Fürth. * Tiefgarage SATURN. Kapellenstraße 6, 90762 Fürth. * Parkhaus Comödie. Ottostraße 27, 90762 Fürth. * Parkhaus Scherbsgraben 15, 90766 Fürth. === Autobusy === Fürth posiada wiele linii autobusowych. Wszystkie linie przejeżdżają przez plac przed dworcem głównym. Linia 33 kursuje do lotniska w Norymberdze. Większość linii jest obsługiwana przez zakłady miejskie Infra. Linie pozamiejskie są obsługiwane przez inne przedsiębiorstwa. === Tramwaje === Tramwaje, które kursowały pomiędzy Fürth a Norymbergą zostały zlikwidowane z powstaniem linii metra U1. W miejsce szyn postała ulica<!-- niezrozumiałe; Norymberska, która po stronie Norymbergi nazywa się ulicą Fürtha -->. === Metro === Fürth posiada jedną [[w:Metro w Norymberdze|linię metra]] U1, która prowadzi z dzielnicy Hardhöhe i przez dworzec dalej do centrum Norymbergi. Na terenie miasta Fürth U1 posiada siedem stacji. === Kolej === Fürth posiada kolej podmiejską – S-Bahn (linia S1) i R-Bahn (linia 1, 2, 11 i 12). S-Bahn i R-Bahn można szybko dotrzeć do odległych dzielnic i okolicznych miast. Fürth posiada osiem dworców kolejowych na liniach do [[Bamberg]]u, [[Würzburg]]u i [[Cadolzburg]]u (tak zwana Rangaubahn). Wszystkie linie spotykają się na dworcu głównym, gdzie prowadzą dalej do głównego dworca w Norymberdze. == Warto zobaczyć == === Kościoły === * '''[[w:Kościół św. Michała w Fürth|Kościół św. Michała]]''', gotycka fara głównego miasta * '''[[w:Kościół św. Piotra i Pawła w Fürth|Kościół św. Piotra i Pawła]]''', gotycka fara Poppenreuth * '''[[w:Kościół św. Jana w Fürth|Kościół św. Jana]]''', gotycka fara Burgfarrnbach * '''[[w:Kościół Najświętszej Marii Panny w Fürth|Kościół Najświętszej Marii Panny]]''', klasycystyczny kościół w centrum miasta * '''[[w:Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Fürth|Kościół Zmartwychwstania Pańskiego]]''', klasycystyczny kościół w centrum miasta * '''[[w:Kościół św. Henryka w Fürth|Kościół św. Henryka]]''', neobarokowy kościół na południu miasta * '''Kościół św. Pawła''', neogotycki kościół na południu miasta <gallery mode="packed" heights="150px"> Fürth St Michael from SE.jpg|św. Michała St Peter und Paul - Poppenreuth 004.jpg|św. Piotra i Pawła Johanniskirche Burgfarrnbach 04.JPG|św. Jana Turm der Kirche Unserer Lieben Frau in Fuerth, von Suedwesten.jpg|NMP Auferstehungskirche Stadtpark Fürth DSCF6455.jpg|Zmartwychwstania Fürth St Heinrich 001.JPG|św. Henryka Paulskirche Amalienstr64 Fuerth Bayern.jpg|św. Pawła </gallery> === Zabytki świeckie === * '''[[w:Ratusz w Fürth|Ratusz]]''', wzorowany na Palazzo Vecchio we Florencji * '''[[w:Zamek w Burgfarrnbach|Zamek w dzielnicy Burgfarrnbach]]''', barokowa rezydencja * '''Loża''', budynek w stylu mauretańskim * '''[[w:Hala pogrzebowa w Fürth|Hala pogrzebowa]]''', na cmentarzu komunalnym <gallery mode="packed" heights="150px"> Fuerth Rathaus.jpg|Ratusz Schloß Burgfarrnbach - Schloßhof 12.jpg|Zamek w dzielnicy Burgfarrnbach Loge DambacherStr11 Fuerth Bayern.jpg|Loża Fürth Städtischer Friedhof 001.JPG|Hala pogrzebowa </gallery> === Fontanny === * '''Fontanna centaura''' * '''Fontanna grajka''' * '''Fontanna ewangelisty''' * '''Fontanna Billinganlage''' * '''Fontanna młodości''' * '''Fontanna Króla Ludwika II''' * '''Fontanna rajska''' * '''Fontanna w parku miejskim''' * '''Fontanna na Löwenplatz''' * '''Fontanna na Adenauer-Anlage''' <gallery mode="packed" heights="150px"> Kentaur Gare Fürth.jpg|Fontanna centaura Fürther Ansichten 052.jpg|Fontanna grajka Fürth Jugendbrunnen 002.JPG|Fontanna młodości Fürth König-Ludwig-Brunnen 003.JPG|Fontanna Króla Ludwika II Stadtpark Fürth DSCF6488.jpg|Park miejski </gallery> === Place === * '''Rynek''', średniowieczne centrum miasta * '''Plac dworcowy''', plac wokół fontanny centaura * '''Billinganlage''', plac wokół fontanny z nowoczesnymi rzeźbami * '''Dr.-Konrad-Adenauer-Anlage''', plac w centrum miasta z fontanną, parkiem i placem zabaw * '''Dr.-Max-Grundig-Anlage''', plac w centrum miasta z fontanną Paradiesbrunnen * '''Fürther Freiheit''', plac w centrum miasta z 19. wieku * '''Hallplatz''', plac w centrum miasta pomiędzy sądem a teatrem * '''Targ owocny''', dawny rynek owoców i warzyw * '''Targ węgielny''', plac przed ratuszem * '''Hornschuchpromenade''', plac z zabudową historyzmu i secesji <gallery mode="packed" heights="150px"> Fuerth Gruener Markt.jpg|Rynek Centaurenbrunnen Fürth 15.jpg|Plac dworcowy Paradiesbrunnen Fürth 03.jpg|Paradiesbrunnen Fuerth-Schwabacherstrasse-Kohlenmarkt-Hirschenstrasse-P1080314.jpg|Targ węgielny Haeuser Hornschuchpromenade 1 bis 5 in Fuerth, von Suedosten.jpg|Hornschuchpromenade </gallery> === Zieleń miejska === * '''[[w:Park Miejski w Fürth|Park miejski]]''', park pomiędzy starym miastem a rzeką Pegnitz * '''Park Miasta Południowego''', nowy nowoczesny park w miejsce koszar wojska USA * '''[[w:Las Miejski w Fürth|Las miejski]]''', las na wzgórzach południowo-zachodnich dzielnic * '''[[w:Cmentarz Miejski w Fürth|Cmentarz Miejski]]''', komunalny cmentarz * '''[[w:Nowy Cmentarz Żydowski w Fürth|Nowy Cmentarz Żydowski]]''', kirkut przy cmentarzu komunalnym * '''[[w:Stary Cmentarz Żydowski w Fürth|Stary Cmentarz Żydowski]]''', kirkut na południe od starego miasta * '''Błonia Rednitz, Pegnitz i Regnitz''', duże łąki wzdłuż rzek miasta <gallery mode="packed" heights="150px"> Stadtpark-fürth.jpg|Park miejski Fürther Stadtwald Silberweiher - 3.jpg|Las miejski Fürth Städtischer Friedhof 007.JPG|Cmentarz Miejski Fürth Neuer Jüdischer Friedhof HaJN 7035.jpg|Nowy Cmentarz Żydowski </gallery> === Dla dzieci === * [https://www.playmobil-funpark.de/ Playmobil Funpark] w pobliskim [[Zirndorf]] * Zagroda z dzikami w lesie miejskim * Zagroda z łososiami w lesie miejskim * wiele miejsc i placów zabaw === Pływalnie === * '''[https://www.fuerthermare.de/ Fürthermare]''', termy, pływalnia kryta, pływalnia otwarta oraz sauny na zachód od starego miast po drugiej stronie Rednitz * '''[https://www.infra-fuerth.de/privatkunden/leistungen/schwimmbaeder/hallenbad-stadeln/ Hallenbad Stadeln]''', pływalnia kryta w północnej części miasta * '''[https://www.infra-fuerth.de/privatkunden/leistungen/schwimmbaeder/jugendbad-burgfarrnbach/ Jugendbad Burgfarrnbach]''', pływalnia dla młodzieży, do lat 14, na zachodni części miasta * Rzeka '''Rednitz''' i '''Pegnitz''' – dawniej były tu oficjalne pływanie, obecnie miejscowi kąpią się przy Badehaus. Miasto wybudowało dogodne schody z promenady do rzeki naprzeciwko starego Badehaus. Oficjalnie nie wolno się kąpać, ale w ciepłe dni jest tu pełno korzystających z kąpieli w rzece. === Sport === * Pole golfowe koło Solarberg * Pola minigolf w parku miejskim, w centrum przy rzekach, Burgfarrnbach * boiska przy Charly-Mai-Anlage w centrum miasta * klub kajakowy w Weikershof * hale tenisowe Noris na granicy z Norymbergą * szlaki fitness w lesie miejskim * górka saneczkowa w lesie miejskim * sieć dróg rowerowych === Zdrój === W Fürth biją oprócz gorących źródeł wykorzystanych w termach Fürthermare też wody lecznicze. Miasto na początku XX wieku miało otrzymać przydomek Zdrój i nazywać się Bad Fürth. Miejscowe źródełka lecznicze są ogólnie dostępne w trzech miejscach: * '''Źródło Gustawa Adolfa''', na południu miasta nad rzeką Rednitz * '''Źródło Espan''', na Kleine Mainau w zachodniej części miasta nad rzeką Pegnitz * '''Źródło Króla Ludwika''', na zachodzie miasta nad rzeką Pegnitz, dawniej tutaj znajdował się kurpark <gallery mode="packed" heights="150px"> Fürth König-Ludwig-Quelle I 001.JPG|Źródło Króla Ludwika Fürth Weikershof Gustav-Adolf-Quelle 001.JPG|Źródło Gustawa Adolfa Fuerth Kleine Mainau 001.JPG|Źródło Espan Wolfsgrubermühle Juli 2020 3.jpg|Pegnitz w Fürth </gallery> === Miejsca widokowe === * '''Alte Veste''' – wieża widokowa w lesie miejskim na granicy z [[Zirndorf]] * '''Solarberg''' – nasypana góra koło kanału * '''Wieża ratuszowa''' – nie zawsze otwarta * '''Wieża kościoła Zmartwychwstania Pańskiego''' – nie zawsze otwarta * '''Wieżowiec Sparkasse''' – nie zawsze otwarty * '''Wieżowiec przy dworcu''' – nie zawsze otwarty <gallery mode="packed" heights="150px"> Fuerth Nuremberg City Langwasser from Alte Veste f w.jpg|Z Alte Veste Panorama Fürth.jpg|Z Solarberg </gallery> == Najbliższe okolice == Fürth sąsiaduje na północy z [[Erlangen]], na wschodzie z [[Norymberga|Norymbergą]] a na południu przez Norymbergę z [[Schwabach]]. Na zachód od miasta rozciąga się powiat Fürth, historyczny region o nazwie Rangau nad rzekami [[w:Bibert|Bibert]] i [[w:Zenn (rzeka)|Zenn]]. Tutaj znajdują się miasta [[Stein]], [[Roßtal]], [[Zirndorf]], [[Cadolzburg]] i [[Langenzenn]]. Powiat sąsiaduje z powiatami [[Roth]] na południu, z [[Ansbach]] na zachodzie oraz z [[Bad Windsheim]]-[[Neustadt an der Aisch]] na północy. == Praca == [[Plik:Verwaltungsgebäude Noris.jpg|thumb|Simba-Dickie-Group]] [[Plik:Brauerei SchwabacherStr106 Fuerth Bayern.jpg|thumb|Stary browar Humbser]] [https://www.arbeitsagentur.de/vor-ort/fuerth/startseite Urząd pracy] znajduje się we wschodniej części miasta przy Ludwig-Quellen-Str. 20, 90762 Fürth, Tel. +49 9112024 400, Fax: +49 911 2024-444, email: Fuerth@arbeitsagentur.de Bezrobocie – poniżej 5%. Do największych przedsiębiorstw w Fürth należał Grundig i Quelle, obie firmy zostały założone tutaj. Z ostatniej jeszcze pozostał ubezpieczyciel Ergo. Fürth słynie jako zagłębie producentów zabawek. Tutaj mają swoją siedzibę: * Simba-Dickie-Group * Bruder * w sąsiadującym [[Zirndorf]] ma siedzibę Playmobil Obecnie do największych pracodawców w Fürth należy: * Siemens * BSH Hausgeräte GmbH * Sellbytel Group * Centrosolar Group * Atos SE * Computec Media * Leonhard Kurz * uvex * RUAG Ammotec * Trolli * Tucher Bräu Do firm budowlanych należą: * Wohnungsbaugesellschaft Fürth * Schultheiß * P+P Group == Nauka == [[Plik:Fürth Kaiserstraße 92 - 2012 Hardenberg-Gymnasium-j.jpg|thumb|Hardenberg-Gymnasium]] Fürth nosi nazwę miasta nauki (Wissenschaftsstadt). Znajdują się tutaj instytuty [[w:Uniwersytet Fryderyka i Aleksandra w Erlangen i Norymberdze|Uniwersytetu Fryderyka i Aleksandra w Erlangen i Norymberdze (FAU)]]. Miasto posiada też dwie własne szkoły wyższe: * Zentralinstitut für Neue Materialien und Prozesstechnik (szkoła wyższa o profilu nauk ścisłych) * Wilhelm Löhe Hochschule für angewandte Wissenschaften (szkoła wyższa o profilu socjalnym i medycznym) oraz * Fraunhofer-Institut Technikum Neue Materialien (badania nad nowymi materiałami) Fürth posiada również trzy licea (''Gymnasium''), ze względu na dynamiczny przyrost populacji czwarte jest w planach: * Hardenberg-Gymnasium (rok założenia 1833) * Heinrich-Schliemann-Gymnasium (rok założenia 1896) * Helene-Lange-Gymnasium (rok założenia 1907) W mieście znajdują się dwie publiczne i jedna prywatna szkoła realna (Realschule): * Hans-Böckler-Schule * Leopold-Ullstein-Realschule * Max-Grundig-Schule Poza tym istnieją 22 szkoły podstawowe (Grundschule) i zawodowe (Hauptschule). == Zakupy == [[Plik:Fürth - Schwabacher Straße TRS 030215 002.jpg|thumb|Deptak Schabacher Straße]] [[Plik:Hornschuchpromenade Fürth DSCF6444.jpg|thumb|Hornschuchpromenade]] [http://www.einkaufsfuehrer-fuerth.de Przewodnik dla konsumentów] * [https://www.flair-fuerth.de/ FLAIR Fürth] – stara galeria handlowa, obecnie w przebudowie do jesieni 2021 * [http://neue-mitte-fuerth.de/ Neuen Mitte Fürth] – nowe centrum zakupowe w centrum miasta * [http://www.hornschuch-center.de/ Hornschuch Center] w centrum * [http://www.carre-fuerther-freiheit.de/ CARRÉ Fürther Freiheit] w centrum * [https://fuerther-markt.de/ Wochenmarkt] – targi ze świeżymi warzywami i owocami w centrum * Phönix Center na południu miasta * deptak Schwabacher Straße ma wiele sklepów * ulica Rudolf-Breitscheid-Straße ma wiele sklepów * przy skrzyżowaniu ulic Fronmüllerstraße i Schwabacher Straße na południu miasta znajduje się centrum handlowe * przy południowej Schwabacher Straße jest wielu dealerów samochodów * IKEA – w dzielnicy [[Fürth/Poppenreuth|Poppenreuth]] * OBI – przy ulicy Am Annaberg * Hornbach – przy ulicy Magazinstraße * producent gumisiów [https://www.trolli.de/?trolli_shops=fuerth Trolli] ma własny sklep firmowy przy Oststraße / Hans-Bornkessel-Straße Discounter [https://www.norma-online.de/ Norma] ma swoją główna siedzibę w Fürth. === Pamiątki === * zabawki dla dzieci (Playmobil, Bruder etc.) * gumisie Trolli * lokalne piwo Grüner * pierniki * kiełbaski * pocztówki == Kultura == === Teatry === [[Plik:Fürth Stadttheater 002.JPG|thumb|Teatr miejski]] * '''[https://www.stadttheater.fuerth.de/ Teatr miejski]''', Königstr. 116, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 974 24 00, Fax: +49 911 9 742444, email: stadttheater@fuerth.de * '''[https://www.comoedie.de/ Teatr Comödie]''', Theresienstraße 1, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 749 34 0 * '''[https://www.kulturforum.fuerth.de/ Kulturforum]''', Würzburger Str. 2, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 974 24 00, Fax: +49 911 9 74-24 44 === Muzea === [[Plik:Ludwig Erhard Zentrum Neubau Außenansicht.jpg|thumb|Zentrum Ludwika Erharda]] * '''[http://www.stadtmuseum-fuerth.de/ Muzeum miejskie]''' * '''[https://www.juedisches-museum.org/ Muzeum żydowskie we Frankonii]''' * '''[https://rundfunk-museum.de/ Muzeum radia]''' * '''[https://www.frauenindereinenwelt.de/ Muzeum kultury Frankonii]''' * '''[https://www.ludwig-erhard-zentrum.de/ Zentrum Ludwika Erharda]''' * '''[https://www.fuerth.de/kunstgaleriefuerth/desktopdefault.aspx/tabid-923/httpstatus-404/1555_read-20869/ Galeria sztuki]''' * '''[https://www.kriminalmuseum-fuerth.de/ Muzeum kryminalistyczne]''' * '''[https://www.fuerth.de/Home/Leben-in-Fuerth/kultur/museen/Dialysemuseum-Fuerth.aspx Muzeum dialyzy]''' === Kina === * '''[https://www.babylon-kino-fuerth.de/ Kino Babylon]''', Nürnberger Straße 3, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 7330966 * '''[http://www.uferpalast.de/ Kino Uferpalast]''', Würzburger Str. 2, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 973 84 43 * '''[https://www.cineplex.de/fuerth/ Kino Cineplex]''', Gebhardtstraße 8, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 8100110 == Kuchnia == W Fürth można znaleźć restauracje oferujące kuchnię z całego świata. Lokalna kuchnia jest odmianą kuchni frankońskiej. Do lokalnych specjalności kuchni frankońskiej należy między innymi: * Schäuferla * pstrąg z [[Szwajcaria Frankońska|Szwajcarii Frankońskiej]] * karp pieczony * karp po niebiesku * kiełbaski frankońskie * kiełbaski norymberskie * pierniki norymberskie * szparagi * piwo jasne: Grüner Bier, Ammerndorfer Bier, Cadolzburger Bier, Zirndorfer Landbier, Brauerei Simon, Schanzenbräu. * Obstler – wysokoalkoholowy trunek z dystylacji owoców, głównie z [[Szwajcaria Frankońska|Szwajcarii Frankońskiej]] <gallery mode="packed" heights="150px"> Heldbräu Schäuferle.JPG|Schäuferla Nuremberg Saussages.jpg|kiełbaski norymberskie Spargel Tucherhof.JPG|szparagi Obstler.jpg|Obstler </gallery> == Gastronomia == === Przy Gustavstraße == * '''[http://schwarzes-kreuz.com Schwarzes Kreuz]''', Königstr. 81, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 97 90 78-60. * '''[https://zum-alten-rentamt.de Zum alten Rentamt]''', Gustavstraße 61, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 747407. * '''[http://www.zum-tannenbaum-fuerth.de Zum Tannenbaum]''', Helmstraße 10, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 76 60 485. * '''[http://www.stubenhocker-fuerth.de/ Stubenhocker]''', Marktplatz 7, 90762 Fürth === Centralnie === * '''[http://gruener-brauhaus.de/ Grüner Brauhaus]''', Theresienstraße 1, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 74929947. * '''[http://www.ourplace-fuerth.de/ Our Place]''', Beim Liershof 3, 90762 Fürth. * '''[https://www.ew-kupferpfanne.de/ Kupferpfanne]''', Königstr. 85, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 771277 <gallery mode="packed" heights="150px"> Gustavstraße 9.jpg|Gustavstraße Fürth Gasthaus Zum Alten Rentamt 001.JPG|Zum alten Rentamt Fürth Helmstraße 10 002.JPG|Zum Tannenbaum Fürth Gasthof Schwarzes Kreuz 003.JPG|Schwarzes Kreuz Fuerth-gustavstrasse-gruener-baum-v-SO.jpg|Grüner Baum </gallery> == Życie nocne == [[Plik:Gustavstraße Fürth.jpg|thumb|Gustavstraße za dnia]] * ulica '''Gustavstraße''' na starym mieście jest zagłębiem knajp i restauracji * '''[http://www.zuhausebeifrieda.de Frieda]''' * '''[https://www.kofferfabrik.cc Kofferfabrik]''' * '''[http://www.badstrasse8.de/caf%C3%A9-badehaus/ Café Badehaus]''' == Imprezy == [[PliK:Fürth Kirchweih 2013 010.JPG|thumb|Michaelis-Kirchweih]] * marzec: [http://www.klezmer-festival.de/ '''Klezmer Festival'''] – ''największy festiwal muzyki żydowskiej w Europie'' * maj: '''New Orleans Festival''' – ''muzyka międzynarodowa na placu Fürther Freiheit'' * czerwiec i wrzesień: ''pchli targ'' '''Grafflmarkt''' ''na ulicy Gustavstraße na starym mieście'' * lipiec: '''[http://www.fuerth-festival.com Fürth Festival]''' – ''muzykanci grają na różnych placach miasta, zakończenie na Fürther Freiheit'' * wrzesień: '''[http://www.michaelis-kirchweih.de/index.php Michaelis-Kirchweih]''' – ''największy odpust w Bawarii'' * październik: '''[http://www.nacht-der-wissenschaften.de/ Die Lange Nacht der Wissenschaften]''' ''długa noc nauki'' * grudzień: '''Fürther Weihnachtsmarkt''' ''średniowieczny kiermasz bożonarodzeniowy na Fürther Freiheit'' == Noclegi == [[Plik:Fürther Stadtwald Waldhotel Forsthaus.jpg|thumb|Hotel Forsthaus]] [[Plik:Hotel Pyramide Fuerth.jpg|thumb|Hotel Pyramide]] === Tanie === * '''Hotel am Stadtpark''' – przy parku miejskim * '''PrimaVera Parco''' – w dzielnicy południowej * '''PrimaVera Centro''' – w centrum * '''Altstadt-Hotel''' – na starym mieście * '''Pension Central''' – w centrum * '''Holmbecks Hotel''' – w dzielnicy południowej === Średnie === * '''Hotel Bavaria Fürth''' 3,5* – blisko granicy z Norymbergą. * '''Schwarzes Kreuz''' – w centrum * '''Hotel am Forum''' – przy hali miejskiej * '''Werner´s''' – w centrum === Drogie === * '''Hotel Forsthaus''' 4* – przy [[w:Las Miejski w Fürth|lesie miejskim]]. * '''NH Fürth Nürnberg''' 4* – w centrum. * '''Mercure''' 4* – w dzielnicy Fürth-Poppenreuth * '''Hotel Pyramide''' 4,5* – przy Europaallee. == Bezpieczeństwo == [[Plik:Fürth Amtsgericht 001.JPG|thumb|[[w:Gmach Sądu Rejonowego w Fürth|Sąd rejonowy]]]] Fürth w ogólnoniemieckiej statystyce od 2014 jest na pierwszym miejscu najbezpieczniejszego dużego miasta w Niemczech. Tutaj w przeliczeniu na liczbę mieszkańców dochodzi do najmniejszej liczby przestępstw. Główna siedziba policji znajduje się w centrum: * '''Polizeiinspektion Fürth''', Kapellenstraße 10, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 759050 Główna siedziba sądu rejonowego znajduje się w centrum: * '''[[w:Gmach Sądu Rejonowego w Fürth|Amtsgericht Fürth]]''', Bäumenstrasse 32, 90762 Fürth. Tel.: +49 0911 74380 == Zdrowie == [[Plik:Klinikum Fürth Süd-Nord Juni 2019 1.jpg|thumb|Klinikum Fürth]] Główna klinika komunalna, Klinikum Fürth, znajduje się blisko centrum po zachodniej stronie rzeki Regnitz. Przy klinice jest przystanek autobusowy, stacja metra oraz dworzec kolejowy, wszystkie nazwane Klinikum Fürth: * '''Klinikum Fürth''', Jakob-Henle-Straße 1, 90766 Fürth. Tel.: +49 911 75800, Fax: +49 911 75801890. W mieście jest dużo lekarzy ogólnych i specjalistów oraz aptek. Zawsze co najmniej jedna apteka ma dyżur nocny i przez weekend. * '''Hirsch-Apotheke''', Rudolf-Breitscheid-Straße 1, 90762 Fürth. Tel.: +49 911 774926, Fax: +49 911 7498233, email: info@hirsch-apotheke-fuerth.de. godziny otwarcia: Po, Wt, Cz 8.00 – 19.00, Sr + Pi 8.00 – 18.30, So 9.00 – 18.00. * '''Poppenreuther Apotheke''', Hans-Vogel-Str. 54, 90765 Fürth. Tel.: +911 21070385, Fax: +911 032124734085, email: popp-apo@email.de. godziny otwarcia: Po – So 8.00 – 20.00. * '''West Apotheke''', Komotauer Str. 45, 90766 Fürth. Tel.: +49 911 731854, Fax: +49 911 733669, email: info@west-apotheke-fuerth.de. godziny otwarcia: Po – Pi 8.30 – 18.00, So 8.00 – 13.00. == Informacje turystyczne == * '''Tourist-Information''', Bahnhofplatz 2, 90762 Fürth. Po-Pi 10–18, So 10–13. Tel. +49 911 2395870. == Przewodniki == * Jo Seuss: 111 Orte in Fürth & Erlangen, die man gesehen haben muss. Emons Verlag, Okt. 2014, ISBN 978-3954514168, == Wyjazd == === Miasta === * [[Ansbach]] – średniowieczne miasto z barokową rezydencją Hohenzollernów * [[Bamberg]] – gotyckie miasto biskupie – na liście UNESCO * [[Cadolzburg]] – średniowieczne miasteczko z gotyckim zamkiem Hohenzollernów * [[Erlangen]] – barokowe miasto uniwersyteckie * [[Norymberga]] – średniowieczne miasto sąsiedzkie * [[Würzburg]] – średniowieczne miasto biskupie z barokowym pałacem biskupim – na liście UNESCO * [[Zirndorf]] – średniowieczne miasteczko z [https://www.playmobil-funpark.de Playmobil-Funpark] === Regiony === * [[Frankenhöhe]] – góry na zachodzie * [[Steigerwald]] – góry na północnym zachodzie * [[Fränkische Schweiz]] – góry na północnym wschodzie * [[Hersbrucker Alb]] – góry na wschodzie * [[Fränkische Alb]] – góry na południu * [[Fränkisches Seenland]] – sztuczne pojezierze na południu == Linki == * [https://www.fuerth.de/ Oficjalna strona miasta] * [https://www.tourismus-fuerth.de/ Informacja turystyczna] * [https://www.fuerthwiki.de FürthWiki] {{Jest w|Środkowa Frankonia}} [[Kategoria:Fürth‎| ]] om1nprcnjeqk2qyed5ar19jvhyl0zu5