وکیپیڈیا pnbwiki https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%D8%B5%D9%81%DB%81 MediaWiki 1.44.0-wmf.3 first-letter میڈیا خاص گل بات ورتنوالا ورتن گل بات وکیپیڈیا ویونت گل بات فائل فائل گل بات میڈیا وکی میڈیاوکی گل بات سانچہ سانچہ گل بات ہتھونڈائی ہتھونڈائی گل بات گٹھ گٹھ گل بات TimedText TimedText talk ماڈیول ماڈیول گل بات 0 1169 676796 562366 2024-11-20T11:40:32Z Lakhpaal 16657 676796 wikitext text/x-wiki *[[السلام علیکم]] *[[سلام (شاعری)]] [[گٹھ:گُنجھل کھول]] 9pl7jtw9cvtj14moyhkwsfsmdpntk98 0 40946 676774 676198 2024-11-20T04:10:18Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676774 wikitext text/x-wiki کوالالمپور [[ملائشیا]] دا راجگڑھ آ ۔ {{Infobox settlement | name = کوالا لمپور | native_name = Kuala Lumpur | settlement_type = [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی علاقہ]] تے [[فہرست ملائشیا دے شہر|شہر]] | official_name = {{Plainlist| * {{lang|ms|Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur}} * وفاقی علاقہ کوالا لمپور }} | translit_lang1 = ہور | translit_lang1_type1 = [[چینی بولی|چینی]] | translit_lang1_info1 = 吉隆坡 | translit_lang1_type2 = [[تمل بولی|تمل]] | translit_lang1_info2 = கோலாலம்பூர் | translit_lang1_type3 = [[جاوی حروف تہجی|جاوی]] | translit_lang1_info3 = کوالا لومڤور | image_skyline = KL Composite2.jpg | image_caption = گھڑی وار اُتےتوں کھبے : [[پیٹروناس ٹوئن ٹتے]]، [[پیٹلنگ اسٹریٹ]]، [[جامع مسجد کوالا لمپور]] تے [[دریائے گومباک|گومباک]]/[[دریائے کلانگ]] دا ملاپ، [[قومی یادگار (ملائیشیا)|قومی یادگار]]، [[ملائیشیا دی قومی مسجد|قومی مسجد]]، کوالا لمپور دی عمارات۔ وسط: [[کوالا لمپور ٹتے]] | image_flag = Flag of Kuala Lumpur Malaysia.svg | image_seal = Seal of Kuala Lumpur (1992-2019).svg | nickname = دے ایل، روشنیاں دا باغ شہر | motto = Bersedia Menyumbang Bandaraya Cemerlang<br />({{Lang-en|Ready to Contribute towards an Excellent City}}) | image_map = {{Maplink|frame=yes|plain=yes|type=shape|stroke-width=2|stroke-color=#000000|zoom=10}} | map_caption = | pushpin_map = #Malaysia#Asia | pushpin_map_caption = | coordinates = {{Coord|03|08|52|N|101|41|43|E|region:MY|display=inline,title}} | subdivision_type = ملک | subdivision_name = [[ملائیشیا]] | subdivision_type1 = انتظامی علاقے | subdivision_name1 = {{List collapsed | title = فہرست | frame_style = border:none; padding: 0; | title_style = | list_style = text-align:left;display:none; | 1 = [[دامانسارا، کوالا لمپور|دامانسارا]] | 2 = [[سیپوتیہ (وفاقی انتخابی حلقہ)|سیپوتیہ]] | 3 = [[سیگامبوت]] | 4 = [[کیپونگ]] | 5 = [[کوالا لمپور سٹی سینٹر]] | 6 = [[سیتیاوانگسا]] | 7 = [[بندر تن رزاق]] | 8 = [[سونگائی بیسی]] }} | established_title = قیام | established_date = 1859<ref>{{cite web|url=http://www.britishpathe.com/video/malaya-celebrates|title=Malaya Celebrates, 1959|publisher=British Pathé|accessdate=2 اگست 2013}}</ref> | established_title2 = شہر دا درجہ | established_date2 = 1 فروری 1972 | established_title3 = وفاقی علاقہ دا درجہ | established_date3 = 1 فروری 1974 | leader_title = [[کوالالمپور دے میئر|میئر]] | leader_name = نور ہاشم احمد | area_footnotes = <ref name="Laporan Kiraan Permulaan 2010" /> | area_magnitude = 1 E8 | area_total_km2 = 243 | area_total_sq_mi = | area_metro_km2 = 2,243.27 | elevation_footnotes = <ref>{{cite web|url=http://www.floodmap.net/elevation/ElevationMap/?gi=1735161|title=Malaysia Elevation Map (Elevation of Kuala Lumpur)|publisher=Flood Map : Water Level Elevation Map|accessdate=22 اگست 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150822163039/http://www.floodmap.net/elevation/ElevationMap/?gi=1735161|archivedate=22 اگست 2015|deadurl=no}}</ref> | elevation_m = 66 | population_total = 1,790,000 ([[ملائیشیا دے شہراں تے قصباں دی فہرست بلحاظ آبادی|اول]]) | population_as_of = 2017 اندازاً | population_footnotes = <ref>{{cite web |url=https://www.dosm.gov.my/v1/index.php?r=column/cone&menu_id=bjRlZXVGdnBueDJKY1BPWEFPRlhIdz09 |title=Federal Territory of Kuala Lumpur |work=Department of Statistics, Malaysia}}</ref> | population_density_km2 = 6,891 | population_density_sq_mi = 17,310 | population_urban = | population_metro = 7,200,000<ref>{{cite web|url=http://focusmalaysia.my/Assets/KL%20on%20track%20to%20megacity%20status|title=KL on track to megacity status|publisher=Focus Malaysia|accessdate=30 اپریل 2015|archive-date=2014-12-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20141219134216/http://focusmalaysia.my/Assets/KL%20on%20track%20to%20megacity%20status|dead-url=yes}}</ref> | population_density_metro_km2 = 6,581 | population_blank1_title = [[List of adjectivals and demonyms for cities|نام آبادی]] | population_blank1 = [[کوالا لمپور|کے ایل لائٹ]] / کوالا لمپورین | postal_code_type = [[ملائیشیا وچ ڈاک رموز|ڈاک رمز]] | postal_code = 50000 تا 60000 | website = {{دفتری ویب سائٹ}} | imagesize = 275px | demographics1_info1 = 0.857&nbsp;(<span style="color:#090;">انتہائی اعلیٰ</span>) ([[ملائیشیائی ریاستاں دی فہرست بلحاظ انسانی ترقیاتی اشاریہ|اول]]) | timezone = [[ملائیشیا وچ وقت]] | utc_offset = +8 | blank_name = [[شمسی تقویم]] | blank_info = UTC + 06:46:46 | blank1_name = [[ملائیشیا وچ ٹیلیفون نمبر|علاقہ کوڈ]] <!-- refer to Warsaw --> | blank1_info = 03 | blank2_name = [[ملائیشیا دی گاڑیاں دی رجسٹریشن پلیٹاں|گاڑیاں دا اندراج]] | blank2_info = V تے W <small> (ٹیکسی دے سوا تمام گاڑیاں دے لئے) </small><br />HW <small> (ٹیکسیاں دے لئی) </small> | blank3_name = [[آیزو 3166-2]] | blank3_info = MY-14 | demographics_type1 = [[انسانی ترقیاتی اشاریہ]] | demographics1_title1 = انسانی ترقیاتی اشاریہ (2017) }} '''کوالا لمپور''' ({{Lang-en|Kuala Lumpur}}) ([[جاوی حروف تہجی|جاوی]]: کوالا لومڤور؛ {{IPA-may|ˈkualə, -a ˈlumpo(r), -ʊ(r)|ms}}), رسمی طور اُتے '''وفاقی علاقہ کوالا لمپور''' (Federal Territory of Kuala Lumpur) ({{lang-ms|Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur}}) جسنو‏ں مقامی طور اُتے اس دے مخفف '''کے ایل''' (KL) دے نام تو‏ں جانا جاندا اے [[ملائیشیا]] دا قومی [[دار الحکومت]] تے سب تو‏ں وڈا [[شہر]] اے۔ [[ملائیشیا]] دے [[عالمی شہر]] دے طور اُتے اس دا رقبہ 243 مربع کلومیٹر (94 مربع میٹر) تے [[2016ء]] دے مطابق اوہدی آبادی تقریباً 1.73 ملین سی۔ <ref>{{cite web|url=https://www.statistics.gov.my/index.php?r=column/cone&menu_id=bjRlZXVGdnBueDJKY1BPWEFPRlhIdz09|title=Federal Territory of Kuala Lumpur|publisher=Department of Statistics, Malaysia|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160623213303/https://www.statistics.gov.my/index.php?r=column%2Fcone&menu_id=bjRlZXVGdnBueDJKY1BPWEFPRlhIdz09|archivedate=23 June 2016|deadurl=yes}}</ref> [[کوالا لمپور عظمی]] جسنو‏ں [[وادی کلانگ]] وی کہیا جاندا اے اک [[شہری علاقہ]] اے جس دی [[آبادی]] [[2017ء]] وچ 7.25 ملین افراد سی۔ <ref name="klang valley" /> [[آبادی]] تے اقتصادی ترقی دونے وچ ایہ [[جنوب مشرقی ایشیا]] وچ سب تو‏ں تیزی تو‏ں ترقی کردے ہوئے [[میٹروپولیٹن علاقہ|میٹروپولیٹن علاقےآں]] وچو‏ں اک اے۔ کوالا لمپور ملائیشیا دا ثقافتی، مالیاتی تے اقتصادی مرکز اے۔ ایتھ‏ے [[پارلیمان ملائیشیا]] تے [[یانگ دی‌ پرتوان آگونگ|شاہ ملائشیا]] ([[یانگ دی‌ پرتوان آگونگ]]) دی سرکاری رہائش گاہ [[استانا نگارا، جالان توانکو عبد الحلیم|استانا نگارا]] وی موجود اے۔ شہر وچ پہلے ایگزیکٹو تے وفاقی حکومت دی عدلیہ دی شاخاں دفاتر وی موجود سن اُتے [[1999ء]] دے آغاز وچ ایہ [[ملائیشیا]] دے وفاقی انتظامی مرکز [[پتراجایا]] منتقل کر دتے گئے نيں۔ <ref>{{cite web|url=http://www.gov.my/MyGov/BI/Directory/Government/AboutMsianGov/PutrajayaFederalAdminCapital/|title=Putrajaya&nbsp;– Administrative Capital of Malaysia|publisher=Government of Malaysia|accessdate=11 December 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071021194523/http://www.gov.my/MyGov/BI/Directory/Government/AboutMsianGov/PutrajayaFederalAdminCapital/|archivedate=21 October 2007|deadurl=yes}}</ref> اُتے سیاسی اداراں دے بعض حصے ہن وی کوالا لمپور وچ موجود نيں۔ کوالا لمپور [[ملائیشیا]] دے [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|تین وفاقی علاقہ جات]] وچو‏ں اک اے <ref name="Ibrahim, 2007">Jeong Chun Hai @Ibrahim, & Nor Fadzlina Nawi. (2007). ''Principles of Public Administration: An Introduction''. Kuala Lumpur: Karisma Publications. {{ISBN|978-983-195-253-5}}</ref> جو کہ [[جزیرہ نما ملائیشیا]] دے وسطی مغربی ساحل اُتے [[ملائیشیا دے وفاقی علاقے تے ریاستاں|ریاست]] [[سلطنت سلنگور|سلنگور]] وچ واقع اے۔ <ref>{{cite web|url=http://www.statoids.com/umy.html|title=Malaysia States|author=Gwillim Law|publisher=Statoids|date=30 June 2015|accessdate=11 December 2007}}</ref> [[1990ء]] دے دہائی تو‏ں شہر نے بوہت سارے بین الاقوامی کھیلاں، سیاسی تے ثقافتی تقریبات دی میزبانی دی اے جنہاں وچ [[1998ء]] دے [[دولت مشترکہ کھیل]] تے [[2017ء]] دے [[جنوب مشرقی ایشیائی کھیل]] وی شامل نيں۔ کوالا لمپور حالیہ دہائیاں وچ تیزی تو‏ں ترقی دی منازل طے کر چکيا اے۔ [[پیٹروناس ٹوئن ٹاورز]] جو کہ [[1998ء]] تو‏ں [[2004ء]] تک دنیا دی طویل ترین عمارت سی جو کہ ہن وی دنیا دی [[طویل ترین جڑواں عمارت تے ساخات دی فہرست|طویل ترین جڑواں عمارتاں]] نيں دا گھر اے۔ [[پیٹروناس ٹوئن ٹاورز]] جو کہ ملائیشیا ترقی دی اک مشہور علامت بن گئے نيں۔ کوالا لمپور وچ اک سڑکاں دا نظام موجود اے جدو‏ں کہ ایتھ‏ے وسیع پیمنے اُتے عوامی نقل و حمل دی سہولیات وی موجود نيں جو کہ [[وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام]] اے۔ انہاں وچ [[سونگائی بولوہ–کاجانگ لائن|ماس ریپڈ ٹرانزٹ (ایم آر ٹی)]]، [[کیلانا جایا لائن|لائٹ میٹرو (ایل آر ٹی)]]، [[بی آر ٹی سن وے لائن|بس ریپڈ ٹرانزٹ (بی آر ٹی)]]، [[کے ایل مونوریل]]، [[کے ٹی ایم کومیوٹر|تیز رفتار مسافر ریل]] تے [[کے ایل آئی اے ایکسپریس|ایئرپورٹ ریل لنک]] شامل نيں۔ کوالا لمپور سیاحت تے خریداری دے لئے دنیا دے معروف شہراں وچو‏ں اک اے، [[2017ء]] وچ ایہ دنیا وچ دسواں سب تو‏ں زیادہ سیاحاں دی میزبانی کرنے والا شہر سی <ref>{{cite web|url=https://newsroom.mastercard.com/wp-content/uploads/2017/10/Mastercard-Destination-Cities-Index-Deck.pdf|title=Mastercard Destination Cities Index 2017|publisher=MasterCard|date=26 September 2017|accessdate=3 June 2018|archive-date=1 February 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180201192101/https://newsroom.mastercard.com/wp-content/uploads/2017/10/Mastercard-Destination-Cities-Index-Deck.pdf|dead-url=yes}}</ref> شہراں دے دنیا دس وڈے [[شاپنگ مال|شاپنگ مالاں]] وچو‏ں تن شہر وچ موجود نيں۔ <ref>{{cite web|url=http://www.cnn.com/travel/article/worlds-best-shopping-cities/index.html|title=12 best shopping cities in the world|author=Violet Kim|publisher=CNN Travel|date=19 February 2014|accessdate=13 August 2017}}</ref> کوالا لمپور [[اکنامسٹ انٹیلیجنس یونٹ]] دی [[عالمی قابل سکونت درجہ بندی]] وچ [[دنیا]] وچ 70واں نمبر اُتے تے [[جنوب مشرقی ایشیا]] وچ [[سنگاپور]] دے بعد دوسرے نمبر اُتے سی <ref>{{cite web|url=http://www.thesundaily.my/news/2017/08/17/kl-second-most-liveable-city-southeast-asia|title=KL is second most liveable city in Southeast Asia|publisher=The Sun|date=17 August 2017|accessdate=27 August 2017}}</ref> [[اکنامسٹ انٹیلیجنس یونٹ]] دے [[2017ء]] دے محفوظ شہر اشاریہ وچ کوالا لمپور دنیا وچ 60 شہراں وچو‏ں 31واں نمبر اُتے سی جو کہ [[بیجنگ]] تے [[شنگھائی]] تو‏ں بہتر اے۔ <ref>{{cite news|url=http://www.themalaymailonline.com/malaysia/article/kl-safer-than-beijing-shanghai-but-tokyo-tops-list-of-safest-cities|title=KL safer than Beijing, Shanghai but Tokyo tops list of safest cities|newspaper=The Malay Mail|date=16 October 2017|accessdate=8 November 2017}}</ref> کوالا لمپور دا شمار [[نويں 7 عجائبات شہر]] وچ کیتا گیا اے، <ref>{{Cite web|url=http://english.astroawani.com/malaysia-news/kuala-lumpur-hailed-seven-wonders-cities-world-49968|title=Kuala Lumpur hailed as 'seven wonders cities' in the world|author=Linawati Adnan|publisher=Astro Awani|date=9 December 2014|accessdate=27 August 2017}}</ref> تے [[یونیسکو]] دی [[عالمی کتاب دار الحکومت]] وچ [[2020ء]] وچ اسنو‏ں المی دار الحکومت دا درجہ دتا گیا اے۔ <ref>{{cite web|url=https://en.unesco.org/world-book-capital-city-2020|title=Kuala Lumpur named World Book Capital 2020|publisher=UNESCO|date=30 September 2018|accessdate=30 September 2018}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.straitstimes.com/asia/se-asia/unesco-names-kuala-lumpur-world-book-capital|title=Unesco names Kuala Lumpur World Book Capital|publisher=The Strait Times|date=30 September 2018|accessdate=30 September 2018}}</ref> == تاریخ == کوالا لمپور [[ملائیشیا]] دا سب تو‏ں وڈا [[شہر]] تے ملک دا قومی [[دار الحکومت]] وی اے۔ کوالا لمپور دی تاریخ [[انیسواں صدی]] دے وسط وچ شروع ہوندی اے جدو‏ں [[قلع|قلعی]] دی [[کان کنی]] دی صنعت وچ اضافہ ہويا۔ [[ویہويں صدی]] دے آغاز وچ [[سلنگور]] وچ [[ربڑ]] دے پودےآں دی کاشت تو‏ں شہر دی ترقی وچ نمایاں اضافہ ہويا۔ ایہ [[سلطنت سلنگور]] دا [[دار الحکومت]] بنا، بعد وچ ایہ [[وفاقی مالے ریاستاں]]، [[اتحاد ملیایا]] تے آخر کار [[ملائیشیا]] دا وی [[دار الحکومت]] بنا۔ === اشتقاقیات === [[فائل:Cmglee KL Masjid Jamek confluence.jpg|thumb|[[جامع مسجد کوالا لمپور]] دے مقام اُتے [[دریائے گومباک]] تے [[دریائے کلانگ]] دا [[سنگم (آبی)|سنگم]]۔ ابتدائی طور اُتے کوالا لمپور [[دریائے کلانگ]] دے مشرقی طرف آباد ہويا سی]] [[مالے بولی]] وچ [[کوالا لمپور]] دے معنی "گدلا سنگم" دے نيں۔ '''کوالا''' دے معنی دو [[دریا|دریااں]] دا [[سنگم (آبی)|سنگم]] جدو‏ں کہ '''لمپور''' دے معنی گدلا یا کیچڑ تو‏ں لت پت دے نيں۔ <ref>{{cite web|url=https://glosbe.com/ms/en/kuala|title=kuala in English|work= Glosbe}}</ref><ref>{{cite book |url= https://books.google.com/books?id=9a02sRJKFhMC&pg=PA83#v=onepage|title=Malaysia, Singapore & Brunei. Ediz. Inglese|author=Simon Richmond|publisher=Lonely Planet Publications; 10th Revised edition|date=25 November 2006|isbn=978-1-74059-708-1|page=85}}</ref> اک خیال ایہ اے کہ اس دا نام [[1820ء]] دی دہائی وچ [[دریائے کلانگ]] اُتے سب تو‏ں اہ‏م [[قلع|قلعی]] کان کن آبادی '''سونگائی لمپور''' (لفظی معنی گدلا دریا) دے نام اُتے اے۔ {{sfn|Gullick|2000|pages=1–2}} اُتے اس نظریے اُتے ایہ سوالات اٹھائے گئے کہ کوالا لمپور [[دریائے گومباک]] تے [[دریائے کلانگ]] ککے [[سنگم (آبی)|سنگم]] اُتے واقع اے تو اس دا نام '''کوالا گومباک''' ہونا چاہیے سی کیونکہ اس مقام اُتے [[دریائے گومباک]] [[دریائے کلانگ]] وچ شامل ہوندا اے تے کوالا [[سنگم (آبی)|آبی سنگم]] نو‏‏ں کہیا جاندا اے۔ {{sfn|Gullick|1955|page=11}} کچھ لوگ دلیل ایہ وی دیندے نيں کہ '''سونگائی لمپور''' دراصل [[دریائے گومباک]] دا ہی نام اے لہذا مقام نو‏‏ں اسی مناسبت تو‏ں ایہ نام دتا گیا ہوئے گا۔ <ref name="sutanpuasa">Abdul-Razzaq Lubis, 'Sutan Puasa: The Founder of Kuala Lumpur', ''Journal of Southeast Asian Architecture'' (12), National University of Singapore, September 2013.</ref> اُتے کچھ ماہرین دا خیال اے کہ '''سونگائی لمپور''' (دریائے لمپور) اک تے دریا سی جو [[دریائے کلانگ]] وچ اس مقام تو‏ں اک میل قبل غالباً [[باتو غاراں|باتو غاراں]] دے شمال وچ اس وچ شامل ہوندا سی {{sfn|Gullick|1955|page=11}} یہ وی تجویز کیتا گیا اے کہ کوالا لمپور پرانا نام اصل وچ '''پینگکالان لمپور''' (Pengkalan Lumpur) ("گدلا مقام نزول") بالکل اسی طرح جداں کہ [[کلانگ]] دا قدیم نام '''پینگکالان باتو''' (Pengkalan Batu) ("پتھر مقام نزول") جو کہ وقت دے نال بگڑ کر کوالا لمپور بن گیا۔ <ref name="sutanpuasa" /> اک تے تجویز ایہ وی اے ابتدائی طور اُتے اک [[کینٹنی]] لفظ '''لام-پا''' سی جس دے لفظی معنی "سیلابی جنگل" یا "بوسیدہ جنگل" دے نيں۔ اُتے انہاں مفروضاں دے حکایات تے روایات دے علاوہ کوئی ٹھوس معاصر ثبوت نئيں نيں۔ <ref>{{cite book|title=The Story of Kuala Lumpur, 1857–1939|author=J.M. Gullick|publisher=Eastern Universities Press (M)|year=1983|isbn=978-967-908-028-5}}</ref> یہ وی ممکن اے کہ نام کسی تے لفظ دا بگاڑ ہو جو کہ تاریخ دے اوراق وچ گم ہو چکيا اے۔ {{sfn|Gullick|1955|page=11}} === ابتدائی دور === {{Quote box|width=23em |align=right |bgcolor=#FFE0AF |title=تاریخی وابستگی |fontsize=90% |quote={{پرچم|Selangor|pre-1965|name=سلطنت سلنگور}} 1857–1974<br /> {{پرچم|Federated Malay States}} 1895–1942; 1945–1946<br /> {{flagdeco|Empire of Japan|1870}} [[Japanese occupation of Malaya|سلطنت جاپان]] 1942–1945<br /> {{پرچم|Malayan Union}} 1946–1948<br /> {{پرچم|Malaya|name=Federation of Malaya}} 1948–1963<br /> {{پرچم|Malaysia}} 1963–تاحال }} [[فائل:Panorama of Kuala Lumpur ca. 1884.jpg|thumb|[[1884ء]] وچ کوالا لمپور، بائاں طرف [[مردیکا چوک، کوالا لمپور|پادانگ]]]] موجودہ کوالا لمپور دے مقام اُتے آبادی دا آغاز [[1857ء]] وچ ہويا جو کہ [[دریائے گومباک]] تے [[دریائے کلانگ]] دے [[سنگم (آبی)|سنگم]] دا مقام سی [[مالے بولی]] وچ کوالا لمپور دے لفظی معنی "گدلا سنگم" دے نيں۔ اس مقام دی قسمت اس وقت جاگی جدو‏ں [[سلطنت سلنگور]] دے [[شاہی خاندان]] دے اک فرد نے [[وادی کلانگ]] وچ [[قلع|قلعی]] دی کاناں دی کھدائی دا کم شروع کیتا۔ 87 چینی کاناں دی تلاش کرنے والے ماہرین [[امپانگ، سلنگور|امپانگ]] دے علاقے وچ آئے جو کہ اس وقت جنگل سی باوجود اسنو‏ں دے کہ 69 کان ماہراں نا مناسب حالات دی وجہ تو‏ں مر گئے اُتے ایتھ‏ے [[قلع|قلعی]] دی کان کنی دا مرکز قائم ہو گیا۔ {{sfn|Gullick|1983|pages=8–9}} اس نے قدرتی طور اُتے [[قلع|قلعی]] دے تاجراں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کیتا۔ اس وقت [[ماندایلینگ قوم]] تو‏ں تعلق رکھنے والے [[سماٹرا]] دے سلطان پواسا پہلے ہی [[امپانگ، سلنگور|امپانگ]] دے قریب تجارت کر رہے سن ۔ [[لوکوت]] وچ دو چینی تاجر ہیو سیئو (Hiu Siew) تے یاپ اہ سزے (Yap Ah Sze) کان کناں نو‏‏ں اپنی دکاناں تو‏ں اشیائے خوردونوش فراہ‏م کر رہے سن، انہاں نے کوالا لمپور وچ وی کان کناں دے لئی اپنی دکاناں قائم کيتیاں ۔ <ref>{{cite book|title=Kuala Lumpur: An Amalgam of Tin, Rubber, and Races : a Brief Review of the City's Historical, Physical, and Psychological Development : a Report|url=https://books.google.com/books?id=J9RLAQAAMAAJ|author=Willard Anderson Hanna|publisher=American Universities Field Staff|year=1959}}</ref><ref>{{cite book|title=Kuala Lumpur: 100 Years|url=https://books.google.com/books?id=sBZwAAAAMAAJ|year=1959|publisher=Kuala Lumpur Municipal Council}}</ref> کوالا لمپور [[دریائے کلانگ]] اُتے اوہ آخری نقطہ سی جتھ‏ے کشتی تو‏ں سامان آسانی تو‏ں لیایا جا سکدا سی اسی وجہ تو‏ں ایہ سامان دی درامد تے برامد دا مرکزی نقطہ بن گیا۔ {{sfn|Gullick|1955|pages=10–11}} کان کنی دے مرکز دے طور اُتے بننے والا قصبہ [[دریائے کلانگ]] دے [[سنگم (آبی)|سنگم]] اُتے ترقی پاندا رہیا تے '''میدان پاسار''' (Medan Pasar) (مرکزی بازار) اس دا تجارتی مرکز بن گیا۔ زیادہ تر چینی میدان پاسار دے قریب رہائش پذیر ہوئے، جدو‏ں کہ مالے، [[چھتیار]] ہندوستانی تے [[مسلم]] [[ہندوستان|ہندوستانی]] قصبے دے ہور شمالی علاقے [[پنڈ]] راوا وچ رہائش پذیر ہوئے۔ [[جاوا اسٹریٹ]] (موجودہ [[جالان تن پیراک]]) چینی تے مالے علاقےآں دے درمیان سرحد سی۔ قصبے دے مرکز تو‏ں کئی سڑکاں نکلاں جو [[امپانگ، سلنگور|امپانگ]] ([[جالان امپانگ]])، پودو ([[جالان پودو]])، [[باتو، کوالا لمپور|باتو]] ([[باتو روڈ]])، پیٹلنگ ([[پیٹلنگ اسٹریٹ]]) تے [[دامانسارا، کوالا لمپور|دامانسارا]] ([[جالان دامانسارا]]) سن جتھ‏ے کان کن رہائش پذیر ہونا شروع ہوئے۔ {{sfn|Gullick|2000|pages=7–9}} === یاپ اہ لوئے === {{متعدد تصاویر | footer = | align = left | image1 = Yap Ah Loy.jpg | width1 = 110 | alt1 = Yap Ah Loy | caption1 = [[کاپیتان سینا|کاپیتان]] [[یاپ اہ لوئے]]، کوالا لمپور دے تیسرے [[کاپیتان سینا]] تے | link1 = Yap Ah Loy | image2 = Sir frank swettenham.gif | width2 = 122 | alt2 = Frank Swettenham | caption2 = [[فرینک سویٹنہیم]]،<br /> کوالا لمپور دی تیزی تو‏ں ترقی وچ بنیادی کردار منے جاندے نيں۔ | link2 = Frank Swettenham }} {{اصل مضمون|یاپ اہ لوئے}} چینی کمیونٹی دے رہنما جو چینی آبادی دا انتظام دیکھدے تے قانون دی حکمرانی نو‏‏ں یقینی بناندے سن انہاں نو‏ں مقامی مالے سردار دی طرف تو‏ں [[کاپیتان سینا]] لکا لقب دتا جاندا سی ہیو سیئو [[لوکوت]] وچ اک کان دے مالک تے کوالا لمپور وچ ابتدائی دکاناں دے مالک سن نو‏‏ں پہلا [[کاپیتان سینا]] منتخب کیتا گیا۔ <ref>{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?id=Ow0pA3HchHQC&pg=PA49#v=onepage&q&f=false |title=The Consumption of Kuala Lumpur|author= Ziauddin Sardar |page=49 |publisher= Reaktion Books |date=August 1, 2000 |isbn=978-1-86189-057-3}}</ref> اُتے ایہ تیسرے [[کاپیتان سینا]] [[یاپ اہ لوئے]] سن جنہاں نے کوالا لمپور دے ابتدائی سالاں وچ قصبے دی ترقی دے حوالے تو‏ں اک گہرا اثر چھڈیا۔ انہاں نے کوالالمپور وچ پہلا اسکول تے بے گھر افراد دے لئی پناہ گاہ قائم کيتی۔ یاپ نے کوالا لمپور مؤثر طریقے تو‏ں امن و امان نو‏‏ں برقرار رکھیا تے سرحدی انصاف دا نظام وی قائم کیتا۔ انہاں نے اس گل نو‏‏ں یقینی بنایا کہ کوالا لمپور [[سلنگور]] دا تجارتی مرکز بنے۔ [[کاپیتان سینا|کاپیتان]] [[یاپ اہ لوئے]] ابتدائی کوالا لمپور دی تجارتی سرگرمیاں دے تمام پہلوآں وچ شامل سن جس وچ مارکیٹاں بشمول [[قحبہ گری|قحبہ خانے]]، جوئے خانے تے [[شراب خانہ|شراب خانے]] وی شامل سن ۔ یاپ دے دور وچ کوالا لمپور اک خطرناک سرحدہ قصبہ سی، یاپ جو خود وی [[ہائی سان خفیہ سوسائٹی]] دا رکن سی تے اس دور وچ سرحدی لڑائیاں عام سن خاس طور اُتے [[ہائی سان خفیہ سوسائٹی|ہائی سان]] تے گھی ہن گروہاں دے درمیان جو کہ [[کانچینگ آبشاراں|کانچینگ]] تے [[راوانگ، سلنگور|راوانگ]] دے علاقےآں تو‏ں سن ۔ [[1870ء]] یاپ اہ سزے (کوالا لمپور دے ابتدائی سرخیل) نو‏‏ں یاپ اہ لوئے دا خاص دوست کل قتل ہو گیا جو ممکنہ طور اُتے چونگ چونگ نے کیتا جو [[کانچینگ آبشاراں|کانچینگ]] دا سردار سی تے کوالا لمپور دا [[کاپیتان سینا]] بننا چاہندا سی {{sfn|Gullick|2000|pages=10–11}} [[فائل:KITLV - 79958 - Kleingrothe, C.J. - Medan - European tin mine at Sungai Besi near Kuala Lumpur - circa 1910.tif|thumb|[[سونگائی بیسی]] وچ [[قلع]] دی کان کنی، 1910ء|right]] کوالا لمپور [[سلنگور خانہ جنگی]] دا حصہ سی جو [[سلنگور]] دے شہزاداں دے درمیان سیاسی اقتدار تے [[قلع]] دی سرنگاں دی آمدنی دے بارے وچ سی۔ چونگ چونگ نے راجا مہدی دا نال دتا جدو‏ں کہ [[یاپ اہ لوئے]] نے راجہ عبد اللہ تے تینگکو کودین دا نال دتا۔ یاپ نے کوالا لمپور اُتے راجہ مہدی تے چونگ چونگ دی افواج دے حملےآں نو‏‏ں ناکم بنایا۔ [[1872ء]] وچ راجا اسال تے سلطان پواسا جو [[ماندایلینگ قوم]] تو‏ں تعلق رکھدے سن راجا مہدی دے حمایندی بن گئے، نے تینگکو کودین دے علاقے [[بوکیت ناناس]] دا محاصر کر لیا۔ تینگکو کودین دے جواناں بشمول یورپی کرائے دے سپاہیاں نے فرار ہونے دی کوشش کيتی لیکن اوہ [[ضلع پیٹلنگ|پیٹلنگ]] وچ پکڑے گئے تے قتل کر دے گئے۔ کوالا لمپور نو‏‏ں جلا کر خاک کر دتا گیا۔ یاپ [[کلانگ]] نو‏‏ں فرار ہونے وچ کامیاب ہويا جتھ‏ے اس نے اک لڑاکا قوت نو‏‏ں دوبارہ اکھٹا کیتا۔ یاپ تے تینگکو کودین نے [[1873ء]] وچ [[پاہانگ]] مالے لوگاں دی مدد تو‏ں کوالا لمپور نو‏‏ں دوبارہ حاصل کیتا۔ {{sfn|Gullick|1983|pages=21–23}} خانہ جنگی دے دوران شہر دی تباہی دے باوجود یاپ نو‏‏ں کوالا لمپور نے دوبارہ تعمیر تے آباد کیتا۔ یاپ نے شہر نو‏‏ں مشکل دور دے دوران وی برقرار رکھیا جدو‏ں [[قلع]] دی قیمت [[1870ء]] دی دہائی دے وسط وچ کافی کم ہو گئی۔ اسنو‏ں اس صورت حال تو‏ں شدید نقصان اٹھانا پیتا، اُتے [[1879ء]] وچ [[قلع]] دی قیمت وچ دوبارہ اضافے نے کوالا لمپور دا مستقبل محفوظ کر دتا۔ {{sfn|Gullick|2000|pages=18–24}} === برطانوی انتظامیہ === [[1874ء]] وچ [[سلطنت سلنگور]] دے [[عبد الصمد بن عبداللہ|سلطان عبد الصمد]] نے اک برطانوی رہائشی نظام دی اجازت دی جس وچ سلطان سربراہ ریاست رہیاں گے۔ [[1880ء]] وچ کوالا لمپور [[سلنگور]] دا [[دار الحکومت]] بنا تے برطانوی نوآبادیاندی انتظامیہ [[کلانگ]] تو‏ں کوالا لمپور منتقل ہو گئی، تے تب دے برطانوی رہائشی منتظم [[ولیم بلوم فیلڈ ڈگلس]] نے فیصلہ کیتا کہ حکومتی عمارتاں تے رہائش گانيں [[دریا]] دے مغرب وچ واقع ہونا چاہئے، جو کہ [[دریائے کلانگ]] مشرقی کنارے اُتے موجود چینی تے مالیائی بستیاں تو‏ں الگ ہاں۔ سرکاری دفاتر تے اک نواں [[شاہی ملائیشیا پولیس|پولیس ہیڈکوارٹر]] بوکیت امان اُتے تعمیر کیتے گئے تے [[مردیکا چوک، کوالا لمپور|پادانگ]] ابتدائی طور اُتے پولیس دی تربیت دے لئے تیار کیتا گیا۔ {{sfn|Gullick|1983|pages=35–36}} برطانوی انتظامیہ دی طرف تو‏ں دو سو تو‏ں تن سو افراد اُتے مشتمل اک پولیس فورس قائم کيتی گئی، انہاں وچو‏ں اکثر مالے سن جو دایہی [[ملاکا]] تو‏ں سن بھرتی کیتے گئے۔ اس دے علاوہ کچھ [[سکھ]] تے [[پنجابی لوگ|پنجابی]] وی اس وچ شامل سن جنہاں نو‏ں انہاں دے خانداناں سمیت ایتھ‏ے لیایا گیا تے انہاں وچو‏ں بوہت سارے لوگ اپنے خاندان نو‏‏ں ایتھ‏ے لیایا تے ایہ کوالا لمپور دے ابتدائی آبادی دا اک اہ‏م حصہ بنے۔ {{sfn|Gullick|2000|page=43}} سرکاری دفاتر بعد وچ بوکیت امان تو‏ں اک بہندے جگہ اُتے [[سلطان عبد الصمد عمارت]] وچ منتقل ہو گئے جس دا رخ پادانگ دی طرف سی جو کہ ہن [[مردیکا چوک، کوالا لمپور| مردیکا چوک]] (آزادی چوک) اے۔ ایہ برطانوی نوآبادیاندی انتظامیہ دا مرکز بن گیا۔ <ref name=virtual>{{cite web|publisher=Virtual Malaysia Magazine|accessdate=18 دسمبر 2007|title=Old-World Charm|url=http://magazine.virtualmalaysia.com/content.cfm/ID/17AD5478-79E7-4E6F-B76E41D642B3F579|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080101150055/http://magazine.virtualmalaysia.com/content.cfm/ID/17AD5478-79E7-4E6F-B76E41D642B3F579 <!-- Added by H3llBot -->|archivedate=1 جنوری 2008}}</ref><ref name="gullick 1992">{{cite journal |jstor=41493197 |last= Gullick |first= J.M. |date=1992|title= The Bangunan Sultan Abdul Samad|journal= Journal of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society |volume= 65 |issue=1|pages= 27–38}}</ref> {{وسیع تصویر|KITLV - 105897 - Lambert & Co., G.R. - Singapore - Mosque at Kuala Lumpur - circa 1900 - small.jpg|900px|[[سلطان عبد الصمد عمارت]] تے [[مردیکا چوک، کوالا لمپور|مردیکا چوک]]، کوالا لمپور، سنہ 1900۔ پیش منظر وچ قدیم [[شاہی سلنگور کلب]]، بعد وچ دوبارہ تعمیر کیتا گیا}} [[فرینک سویٹنہیم]] جو [[1882ء]] وچ رہائشی منتظم مقرر ہوئے انہاں نو‏ں کوالا لمپور دی تیزی تو‏ں ترقی تے قبصے دی اک اہ‏م شہری مرکز وچ تبدیلی دا مرکزی کردار تسلیم کیتا جاندا اے۔ <ref name="Britannica">{{cite web|title=Kuala Lumpur|url=http://www.britannica.com/eb/article-9046321/Kuala-Lumpur|work=Encyclopædia Britannica|accessdate=6 دسمبر 2007}}</ref> ابتدائی کوالا لمپور اک چھوٹا سا قصبہ سی جس دے بوہت سارے سماجی تے سیاسی مسائل سن ۔ عمارتاں لکڑی تے پرال تو‏ں بنائی گئياں جس دی وجہ تو‏ں پورا قصبہ آسانی تو‏ں اگ دا شکار ہو سکدا سی، غیر مناسب نکاسی آب تے مناسب حفظان صحت دی کمی دی وجہ تو‏ں شہر بیماریاں تو‏ں دوچار سی، تے اسنو‏ں مسلسل [[سیلاب]] دا خطرہ رہندا سی [[1870ء]] دی دہائی دے اواخر وچ [[ہیضہ]] دی وبا پھیلنے تو‏ں شہر اک وڈی تباہی تو‏ں دوچار ہويا تے بوہت سارے لوگ شہر تو‏ں نقل مکانی کر گئے۔ [[4 جنوری]] [[1881ء]] نو‏‏ں پورا شہر جل گیا تے اسی سال بعد وچ شہر اک وڈے سیلاب تو‏ں دوچار ہويا۔ [[فرینک سویٹنہیم]] نے برطانوی رہائشی منتظم بننے اُتے شہر نو‏‏ں گلیاں دی صفائی تو‏ں بہتر بنانا شروع کیتا۔ اس نے ایسی شرائط مقرر کيتیاں کہ عمارتاں دی تعمیر [[اینٹ|اینٹاں]] تے ٹائلاں تو‏ں دی جائے تا کہ اوہ آسانی تو‏ں جلنے تو‏ں محفوظ رہیاں۔ <ref name="Britannica" />{{sfn|Gullick|1983|pages=42–43}} اس نے کوالا لمپور دی وسیع سڑکاں دے نال دوبارہ تعمیر تے سڑک با سڑک گھراں نو‏‏ں اینٹاں تے ٹائلاں تو‏ں بنی عمارتاں وچ تبدیل کرنے دا حکم جاری کیتا۔ ایہ تعمیراندی پروگرام تقریباً پنج سال تک جاری رہیا۔ {{sfn|Gullick|1983|pages=42–43}} [[کاپیتان سینا]] [[یاپ اہ لوئے]] نے کوالا لمپور دی تعمیر نو دے لئی اک وڈا وسیع علاقہ خریدا جتھ‏ے اس نے [[اینٹ|اینٹاں]] بنانے دی صنعت قائم دی ایہ علاقہ [[برک فیلڈز]] اج وی اسی نام تو‏ں موسوم اے۔ <ref>{{cite web|url=http://yapahloy.tripod.com/yap_ah_loy%27s_administration.htm |title=Yap Ah Loy's Administration |publisher=Yapahloy.tripod.com |date=12 ستمبر 2000 |accessdate=5 اکتوبر 2011}}</ref> پرال تو‏ں بنی تباہ شدہ عمارتاں دی دوبارہ تعمیر اینٹاں تے ٹائلاں تو‏ں کيتی گئی، تے نويں اینٹاں تو‏ں بنی عمارتاں وچو‏ں اکثر "پنج پاآں راستے" دے نال نال چینی [[بڑھئی]] دے کم تو‏ں خاص طور اُتے آراستہ سن۔ اس دے نتیجے وچ اس علاقے وچ مخصوص طرز تعمیر دی دکان-گھر دی تعمیرات سامنے آئیاں ۔ [[فائل:Kuala Lumpur railway station (Rawang-Seremban & Sentul-Port Klang Line) (frontal facade), Kuala Lumpur.jpg|thumb|[[کوالا لمپور ریلوے اسٹیشن]] شہر دی تیزی تو‏ں ترقی کرنے دی اک علامت تھی]] [[فرینک سویٹنہیم]] نے [[کلانگ]] تے کوالا لمپور دے درمیان [[ریلوے لائن]] دی تعمیر دا آغاز کیتا جس دا افتتاح [[1886ء]] وچ ہويا۔ اوہدی وجہ تو‏ں کوالا لمپور تک رسائی وچ اضافہ ہويا تے شہر نے تیز رفتاری تو‏ں ترقی کيتی۔ آبادی جو [[1884ء]] وچ 4،500 سی [[1890ء]] وچ ودھ نو‏‏ں 20,000 ہو گئی۔ <ref name=ooi>{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?id=QKgraWbb7yoC&pg=PA746#v=onepage&q&f=false |title=Southeast Asia: A Historical Encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor, Volume 1 |editor= Keat Gin Ooi |page= |publisher=ABC-CLIO |year= 2004 |isbn=978-1-57607-770-2}}</ref> [[1896ء]] وچ [[وفاقی مالے ریاستاں]] وی [[فرینک سویٹنہیم]] دے نال شامل ہو گئياں تے سویٹنہیم نواں رہائشی جنرل بنا۔ اس دے بعد اس نے کوالا لمپور نو‏‏ں [[دار الحکومت]] بنایا۔ جداں کہ زیادہ تر مرکزی کوالا لمپور ابتدائی برساں وچ یک نامیاندی انداز وچ بغیر اہ‏م منصوبہ بندی دے بنا اس لئی شہر دے پرانے حصےآں وچ سڑکاں تنگ، منحنی تے پیچیدہ نيں۔ اس حصے وچ فن تعمیر اک منفرد نوآبادیاندی قسم دا اے جو کہ یورپی تے چینی طرز تعمیر دا اک امتزاج اے۔ آبادی وچ اضافے دے نال حفظان صحت، کچرے دے ضائع کرنے تے ہور صحت دے معاملات دے انتظام اُتے گہرا دباؤ آیا۔ اسی وجہ تو‏ں [[14 مئی]] [[1890ء]] نو‏‏ں اک صحت کاری بورڈ بنایا گیا جو شہر وچ حفظان صحت، سڑکاں دی دیکھ بھال، سڑکاں دی روشنی، منصوبہ بندی تے ہور افعال دا ذمہ دار سی ایہ آخر کار "کوالا لمپور میونسپل کونسل" بن گیا۔ <ref>{{cite news |url=https://news.google.com/newspapers?nid=1309&dat=19900513&id=9GJPAAAAIBAJ&sjid=bZADAAAAIBAJ&pg=7010,3214969&hl=en |title=Kuala Lumpur: From a Sanitary Board to City Hall |author=Chiang Siew Lee |work=New Straits Times |date=13 May 1990}}</ref> === ویہويں صدی وچ توسیع === [[فائل:KITLV - 79940 - Kleingrothe, C.J. - Medan - Tapping of a 23-year-old rubber tree on a plantation in Malaysia - circa 1910.tif|thumb|1910ء وچ ملیایا وچ [[ربڑ]] دے درختاں دی کاشت|150px]] [[فائل:An arcade of shops with a road sweeper at work in the street of Kuala Lumpur, 1915-1925.jpg|thumb|ویہويں صدی وچ دکان-گھر طرز تعمیر نے ترقی پائی|right]] کوالا لمپور [[ویہويں صدی]] وچ اک چھوٹی آبادی تو‏ں [[ملائیشیا]] دا سب تو‏ں وڈا [[شہر]] بنا۔ کوالا لمپور دا رقبہ [[1895ء]] وچ صرف 0.65 مربع کلو میٹر سی جو [[1903ء]] وچ ودھ کر 20 مربع کلومیٹر تک پہنچ گیا۔ [[1948ء]] وچ جدو‏ں ایہ بلدیہ بنا تو ایہ 93 مربع کلومیٹر تک پھیل چکيا سی تے آزادی دے بعد تو‏ں [[1974ء]] وچ بطور [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی علاقہ]] اس دا رقبہ 243 مربع کلومیٹر اے۔ <ref name="reassessment">{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?id=p6XUOGEvEcgC&pg=PA35#v=onepage&q&f=false|title=Reassessment of Urban Planning and Development Regulations in Asian Cities |page=35|year=1999|publisher= UN-HABITAT|isbn=92-1-131419-4}}</ref> [[ویہويں صدی]] دی ابتدا وچ گاڑیاں دے پہیاں دی بے انتہا طلب دی وجہ تو‏ں [[سلنگور]] [[ربڑ]] دی صنعت وچ ترقی ہوئی جس دا براہ راست اثر شہر اُتے وی پیتا۔ کوالا لمپور دی آبادی جو کہ [[1900ء]] وچ 30,000 سی [[1920ء]] ودھ کر 80,000، {{sfn|Gullick|1983|pages=111–119}} تے [[1931ء]] وچ 110,000 تو‏ں ودھ ہو گئی۔ <ref>{{cite book |url=https://books.google.co.uk/books?id=9XXJVXSHZgIC&pg=PA84#v=onepage&q&f=false |title=Asian and Pacific Cities: Development Patterns |editors= Ian F. Shirley, Carol Neill |publisher= Routledge|year= 2015 |isbn=978-1-138-81442-4 |page=84}}</ref> [[انیسواں صدی]] دے آخر تے [[ویہويں صدی]] دے آغاز وچ تجارتی سرگرمیاں بنیادی طور اُتے چینی تاجراں دے ہتھ وچ سن جو کہ کوالا لمپور دی امیر ترین اورمؤثر شخصیتاں سن۔ [[ربڑ]] دی صنعت دی ترقی دی وجہ تو‏ں غیر ملکی سرمایہ دی آمد وچ اضافہ ہويا کوالا لمپور وچ کئی غیر ملکی نويں کمپنیاں تے صنعت قائم ہوئی۔ کئی کمپنیاں جو قریبی علاقےآں مثلاً [[سنگاپور]] وچ قائم سن انہاں نے ایتھ‏ے قیام دی راہ تلاش کرنا شروع کر دت‏ی۔ {{sfn|Gullick|1983|pages=111–119}} اُتے [[ربڑ]] دی صنعت دی نوعیت دی وجہ تو‏ں – ربڑ دے درختاں دی کاشت دے کچھ سال بعد ہی ربڑ حاصل کیتا جا سکدا اے، زیادہ درختاں تو‏ں ربڑ حاصل ہونے مدت وچ صنعت وچ تیزی آ جاندی سی اُتے ہور سالاں وچ جدو‏ں پیدتے کم ہوندی سی تو صنعت وچ مندی دا رجحان ہوندا سی، اس تیزی تے مندی دی وجہ تو‏ں [[1920ء]] دی دہائی دے آغاز وچ بے روزگاری وچ وسیع پیمنے اُتے اضافہ ہويا۔ {{sfn|Gullick|1983|page=259}} [[1926ء]] وچ اک وڈے سیلاب دے بعد [[دریائے گومباک|گومباک]]-[[دریائے کلانگ|کلانگ]] [[سنگم (آبی)|سنگم]] نو‏‏ں سیدھا کیتا گیا تا کہ [[سیلاب]] دے خطرے نو‏‏ں کم کیتا جائے۔ سیلاب تو‏ں بچاو دے لئی اک نہر وی بنائی گئی تا کہ اجافی پانی نو‏‏ں دریا تو‏ں منتقل کیتا جا سکے، ایہ [[1932ء]] وچ مکمل ہوئی۔ {{sfn|Gullick|1983|pages=252–253}} === جاپانی قبضہ === [[فائل:General F W Messervy receives the sword of General Itagaki.jpg|thumb|1946ء وچ کوالا لمپور وچ جاپانی افواج دے ہتھیار ڈالنے دی رسمی تقریب]] [[فائل:Japanese troops mopping up in Kuala Lumpur.jpg|thumb|جاپانی افواج کوالا لمپور وچ|right]] کوالا لمپور [[11 جنوری]] [[1942ء]] تو‏ں [[15 اگست]] [[1945ء]] تک جاپانی قبضے وچ رہیا، اس دور نو‏‏ں "3 سال تے 8 ماہ" کہیا جاندا اے۔ کوالا لمپور دی معیشت اس دور وچ تقریباً رک گئی۔ شہر اُتے قبضے دے نتیجے وچ بہت زیادہ جانی نقصان ہويا، جاپانی افواج دے قبضے دے چند ہفتاں وچ کوالا لمپور وچ کم تو‏ں کم 5،000 چینی ہلاک ہوئے تے ہزاراں بھارتیاں نو‏‏ں زبردستی برما ریلوے اُتے کم کرنے دے لئے بھیج دتا گیا جتھ‏ے اوہ وڈی تعداد وچ ہلاک ہوئے۔ <ref name="rough guide">{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=cFnZCQAAQBAJ&pg=PT8&lpg=PT8 |title=Rough Guides Snapshot Malaysia: Kuala Lumpur|publisher= Rough Guides|date=3 August 2015 |isbn=978-0-241-24195-0}}</ref> جاپانی قبضے دے دوران فوج نے مخنتخب پالیسیاں بنائی جنہاں وچ کئی خاص طور اُتے نسلی چینی لوگاں دے لئی سن جنہاں وچ انہاں تو‏ں بہت ناروا سلوک کیتا جاندا سی کیونکہ انہاں نے [[1895ء]] وچ [[پہلی چین جاپانی جنگ]] تے [[1937ء]] وچ [[دوسری چین-جاپانی جنگ]] دے دوران چینی حکومت دی حمایت دی سی۔ دوسری طرف نسلی مالے لوگاں تو‏ں اچھا سلوک کیتا جاندا سی تے جنگ دے بعد آزادی دے وعدہ وی کیتا گیا سی تاکہ اوہ کوالا لمپور وچ جاپانی انتظامیہ تو‏ں تعاون کریئے۔ <ref name="rough guide" /> جاپانی فوجی انتظامیہ دے دوران جاپانی سماجی پالیسی نافذ کيتی گئی سی، اس پالیسی وچ تمام انگریزی تے چینی اسکولاں نو‏‏ں بند کر دتا گیا تے ہور اسکولاں وچ ہر صبح [[کی می گائیو]] (جاپان دا قومی ترانہ) کانے دا حکم جاری کیتا گیا تا کہ جاپانی شہنشاہ تو‏ں وفاداری دا اظہار کیتا جائے۔ جاپانی فوجی دے کوالا لمپور اُتے قبضہ دے دوران جاپانی فوجی ین یا جنہاں نو‏ں عام طور اُتے "بنانا نوٹ" (Banana notes) کہیا جاندا سی متعارف کرایا گیا۔ جاپانی شاہی فوجی انتظامیہ دی طرف تو‏ں بغیر ذخائر دے جاری جاپانی فوجی ین تے اضافی کرنسی پرنٹنگ دی وجہ تو‏ں افراط زر وچ انتہائی اضافہ ہويا تے خوراک دی راشننگ روز مرہ زندگی دا معمول بن گیا. ریاستہائے متحدہ فوجی فضائیہ نے [[18 فروری]] تے [[10 مارچ]] [[1945ء]] نو‏‏ں مرکزی ریلوے دی ورکشاپ اُتے شدید بمباری کيتی۔ [[اگست]] [[1945ء]] وچ [[ہیروشیما تے ناگاساکی وچ ایٹمی بمباری]] دے بعد 29 واں فوج دے کمانڈر نے [[13 ستمبر]] [[1945ء]] نو‏‏ں برطانوی فوج دے سامنے ہتھار ڈال دتے۔ <ref>{{cite web|url=http://www.colonialfilm.org.uk/node/2822|title=Japanese Surrender of 29the Army in Kuala Lumper (13/9/1945)|publisher=Imperial War Museum}}</ref> [[22 فروری]] [[1946ء]] نو‏‏ں کوالا لمپور وچ اک رسمی تقریب منعقد کيتی گئی جس وچ جاپانی ستويں فوج دے کمانڈر انہاں چیف [[سئیشیرو ایتاگاکی]] نے شہر برطانوی انتظامیہ دے حوالے کر دتا۔ === اتحاد ملیایا === [[فائل:Flag of the Federated Malay States (1895–1946).svg|thumb|[[اتحاد ملیایا]] دا پرچم]] {{اصل مضمون|اتحاد ملایا}} جاپان دے ہتھیار ڈالنے دے بعد، برطانوی فوجی انتظامیہ کوالا لمپور وچ واپس آ گئی۔ [[1 اپریل]] [[1946ء]] وچ برطانیہ نے سرکاری طور اُتے [[اتحاد ملیایا]] دا اعلان "شاہی گھر" ([[کارکوسا سری نگارا]]) وچ کیتا۔ [[ملایائی ہنگامی حالات]] دے دوران جدو‏ں ملیایا دی نوآبادیاندی حکومت [[اشتمالیت|اشتمالی]] شورش تو‏ں نمٹنے وچ مصروف سی، [[1950ء]] دے دہائی وچ شہر دے مضافات وچ نويں پنڈ قائم کیتے گئے جو کہ [[گوریلا جنگ]] نو‏‏ں کنٹرول کرنے دی خفیہ کوشش سی۔ <ref name="Britannica"/> انہاں وچو‏ں سب تو‏ں وڈا کوالا لمپور دے شمال وچ [[کیپونگ]] وچ [[جنجانگ]] سی جداں جداں لوگ [[اولو کلانگ]] تے [[امپانگ، سلنگور|زیراں امپانگ]] تو‏ں نويں [[پنڈ]] وچ منتقل ہونے لگے اس پالیسی نے کوالا لمپور دی آبادی وی بڑھا دت‏ی۔ === قبل از آزادی انتخابات === کوالا لمپور ملیایا پہلے شہراں وچو‏ں سی جتھ‏ے انتخابات منعقد ہوئے۔ سب تو‏ں پہلے بلدیاندی انتخابات [[16 فروری]] [[1952]] نو‏‏ں منعقد ہوئے۔ [[متحد مالے قومی تنظیم]] تے [[ملائیشیائی چینی ایسوسی ایشن]] نے انتخابات دے لئے اک مشترکہ اتحاد قائم کیتا تے 12 نشستاں وچو‏ں 9 نشستاں جیتاں۔ === یوم آزادی === [[فائل:Dataran Merdeka 1.jpg|thumb|[[مردیکا چوک، کوالا لمپور|میدان آزادی کوالا لمپور]]|150px]] کوالا لمپور نو‏‏ں [[1957ء]] وچ اک بار پھر تاریخی اہمیت حاصل ہوئی جدو‏ں ملائیشیا دا پرچم پہلی بار کرکٹ میدان ([[مردیکا چوک، کوالا لمپور|مردیکا چوک]]) وچ بلند کیتا گیا جو کہ برطانوی حکومت تو‏ں ملک دی آزادی دی علامت اے۔ [[1974ء]] وچ کوالا لمپور نو‏‏ں اوہدی ریاست [[سلنگور]] تو‏ں الگ کرکے اسنو‏ں [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی علاقہ]] دا درجہ دتا گیا، تے [[شاہ عالم، ملائیشیا|شاہ عالم]] ریاست [[سلنگور]] دا نواں [[دار الحکومت]] بنا۔ [[14 مئی]] [[1990ء]] نو‏‏ں کوالا لمپور نے مقامی کونسل دا 100 سال دا جشن منایا۔ نويں وفاقی علاقے کوالا لمپور دا پرچم تے ترانہ وی بنایا گیا۔ [[1 فروری]]، [[2001ء]] نو‏‏ں [[پتراجایا]] وی [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی علاقہ]] بنا تے اسنو‏ں وفاقی حکومت دی نشست ہونے دا اعلان کیتا گیا۔ <ref>{{cite web|url=http://www.malaysianbar.org.my/content/view/7524/2/|title=PJC turns focus on maintenance issues|author=Geetha Krishnan|publisher=The Malaysian Bar|accessdate=14 December 2007}}</ref> حکومت دے انتظامی تے عدالتی افعال نو‏‏ں کوالا لمپور تو‏ں [[پتراجایا]] منتقل کردتا گیا، اُتے کوالالمپور ہن وی قانون سازی افعال نو‏‏ں برقرار رکھے ہوئے اے۔ <ref>{{cite web|url=http://www.issti.gov.my/attractions.htm|title=Attractions|publisher=Ministry of Science Technology and Innovation|accessdate=11 December 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071030121747/http://www.issti.gov.my/attractions.htm|archivedate=30 October 2007|deadurl=yes}}</ref> ایہ [[یانگ دی‌ پرتوان آگونگ]] (آئینی بادشاہ) دی سرکاری رہائش گاہ کوالا لمپور وچ ہی موجود اے۔ === بعد از آزادی دور (1957ء-1990ء) === [[فائل:Tugu Negara.jpg|thumb|ملائیشیا دے آزادی وچ مرنے ہونے والےآں دی [[قومی یادگار (ملائیشیا)|قومی یادگار]]]] [[1957ء]] وچ آزادی دے بعد کوالا لمپور [[وفاق ملیایا]] دا [[دار الحکومت]] بنا تے [[1963ء]] وچ ایہ ہور وڈے [[ملائیشیا|وفاق ملائیشیا]] دا [[دار الحکومت]] بنا۔ آزادی دے موقع دے لئے اک وڈا [[اسٹیڈیم]] [[مردیکا اسٹیڈیم]] (آزادی اسٹیڈیم) تعمیر کیتا گیا جتھ‏ے پہلے [[وزیر اعظم]] [[تونکو عبدالرحمان]] نے اک وڈے ہجوم دے سامنے وچ ملیایا دی آزادی دا اعلان کیتا سی یونین جیک نو‏‏ں [[مردیکا چوک، کوالا لمپور|مردیکا چوک]] (آزادی چوک) وچ علم چوب تو‏ں اتارا گیا تے مالیائی پرچم بلند کیتا گیا۔ [[13 مئی]] [[1969ء]] نو‏‏ں [[ملائیشیا]] دی تاریخ دے بدترین نسلی فسادات وچ شہر دے اک حصے نو‏‏ں شدید نقصان پہنچیا۔ تشدد دی بنیادی وجہ ملائیشیا وچ مالے لوگاں دا انہاں دی سماجی، سیاسی حیثیت تو‏ں غیر مطمئن ہونا سی فسادات وچ 196 افراد ہلاکت ہوئے انہاں وچو‏ں اکثر چینی سن ۔ <ref name=iht>Official figure,{{cite web |url=http://www.iht.com/articles/ap/2007/05/16/asia/AS-GEN-Malaysia-Race-Riot-Book.php |archiveurl=https://web.archive.org/web/20071011030700/http://www.iht.com/articles/ap/2007/05/16/asia/AS-GEN-Malaysia-Race-Riot-Book.php |archivedate=11 October 2007 |title=New book on 1969 race riots in Malaysia may be banned, officials warn |accessdate=23 February 2013}}</ref> [[پارلیمان ملائیشیا]] [[1971ء]] تک دو سال لے لئی معطل رہی تے اس دے نتیجے وچ مالے لوگاں نو‏‏ں ہور قوماں دے مقابلے وچ اقتصادی تے معاشی پالیسی وچ ترجیح دتی گئی۔ [[1 فروری]] [[1972ء]] نو‏‏ں کوالا لمپور نو‏‏ں شہر دی حیثیت دتی گئی۔ [[1 فروری]] [[1974ء]] نو‏‏ں کوالا لمپور نو‏‏ں [[ملائیشیا]] دی ریاست [[سلنگور]] تو‏ں الگ کرکے [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی علاقہ]] بنایا گیا، جدو‏ں کہ [[شاہ عالم، ملائیشیا|شاہ عالم]] کوالا لمپور دی جگہ سلنگور دا نواں [[دار الحکومت]] بنا۔ [[5 اگست]] [[1975ء]] نو‏‏ں "جاپانی سرخ فوج" نامی دہشت گرد تنظیم نے اے آئی اے عمارت جس وچ کئی سفارت خانے واقع سن، وچ 50 تو‏ں زیادہ لوگاں نو‏‏ں یرغمال بنا لیا۔ یرغمالیاں وچ [[ریاستہائے متحدہ]] تے [[سویڈن]] دے قونصل خانے دے افراد شامل سن ۔ مسلح افراد نے 5 قیدی ساتھیاں دی رہائی حاصل کيتی تے انہاں دے نال [[لیبیا]] نو‏‏ں پرواز کر گئے۔ اس تنظیم نے [[1970ء]] دے دہائی وچ دنیا وچ بوہت سارے حملے تے قتل عام کیتا، جس تن برس قبل [[تل ابیب]] وچ [[لد]] [[ہوائی اڈا|ہوائی اڈے]] اُتے قتل عام وی شامل اے۔ <ref>"Those named by Lebanese officials as having been arrested included at least three Red Army members who have been wanted for years by Japanese authorities, most notably Kōzō Okamoto, 49, the only member of the attacking group who survived the Lod Airport massacre." [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D02E6DF1F3FF93AA25751C0A961958260 "Lebanon Seizes Japanese Radicals Sought in Terror Attacks"], ''[[The New York Times]]'', 19 February 1997.</ref> === معاصر دور (1990-تاحال) === [[فائل:Petronas Twin Towers and the KL Tower.jpg|thumb|[[پیٹروناس ٹوئن ٹاورز]] تے [[کوالا لمپور ٹتے]]]] [[فائل:Malaysia Masjid Negara.jpg|thumb|[[ملائیشیا دی قومی مسجد]]، کوالا لمپور|right]] [[1990ء]] دی دہائی دے آغاز تو‏ں ایشیائی اقتصادی تیزی دی وجہ تو‏ں کوالا لمپور دی معیشت (معاشی ترقی دی شرح 10٪ تو‏ں زیادہ تھی) نے وی تیزی تو‏ں ترقی کيتی۔ [[عالمگیریت]] دی طرف وزیر اعظم [[مہاتیر محمد]] اقدامات دی وجہ تو‏ں [[وادی کلانگ]] کہ شہری ترقی دی وجہ تو‏ں [[کوالا لمپور عظمی]] وجود وچ آیا۔ <ref>{{cite journal |title=Counter-global Cases for Place: Contesting Displacement in Globalising Kuala Lumpur Metropolitan Area |first1=Tim |last1=Bunnell |first2= Alice M.|last2= Nah|journal=Urban Studies|volume= 41|number= 12|date= 2004|pages= 2447–2467 |jstor=43197066}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=hyjtCwAAQBAJ&pg=PA88#v=onepage&q&f=false |title= Architecture and Urban Form in Kuala Lumpur | author=Yat Ming Loo |page=88 |isbn=978-1-4094-4597-5 |publisher=Routledge}}</ref> یہ علاقہ مغرب دی طرف [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی علاقہ]] کوالا لمپور تو‏ں [[کلانگ بندرگاہ]] تک، مشرق وچ [[سلسلہ کوہ تیتیوانگسا]] تک، شمال تے جنوب وچ ہور علیحدہ انتظامی قصبے تے شہر مثلاً [[کلانگ]]، [[شاہ عالم، ملائیشیا|شاہ عالم]] تے [[پتراجایا]] وی شامل نيں جنہاں نو‏ں مجموعی طور اُتے [[کوالا لمپور عظمی]] کہیا جاندا اے۔ <ref>{{cite web |url=http://www.newgeography.com/content/003395-the-evolving-urban-form-kuala-lumpur |title=The Evolving Urban Form: Kuala Lumpur|first= Wendell |last=Cox |date= 12 جنوری 2013|work=New Geography}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=3HrxBQAAQBAJ&pg=PA378#v=onepage&q&f=false |title=Taiwan in Transformation: Retrospect and Prosepct |last= Chun-chieh |first=Huang |page=378|isbn=9789863500155}}</ref> کوالا لمپور دے اندر کئی قابل ذکر منصوبے شروع ہوئے کس وچو‏ں اک [[کوالا لمپور سٹی سینٹر]] اے جو کہ [[جالان امپانگ]] کر ارد گرد دا علاقہ اے۔ کوالا لمپور وچ بے شمار [[فلک بوس عمارت|فلک بوس عمارتاں]] تعمیر ہوئی نيں، تے اک [[نوآبادی]] دور دا اک سرحدی قصبہ [[جنوب مشرقی ایشیا]] دے سب تو‏ں جدید تے تیزی تو‏ں ترقی کرنے والا شہر بن گیا اے۔ ٹریفک جام اک روز مرہ دا معمول اے جسنو‏ں مسافر روزانہ برداشت کردے نيں، حالانکہ شہر بھر وچ 6 لین ہائی ویز (بشمول دو مرتفع ہائی ویز) وی تعمیر کیتے گئے نيں۔ بس سروس کافی بدنام، بے قاعدہ تے ناکافی اے۔ [[وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام]] دے تحت شہر بھر وچ میٹرو ریل دا جال بچھا ہويا اے جو کہ عام لوگاں دی پسندیدہ سواری اے۔ [[فائل:2016 Kuala Lumpur, Kuala Lumpur City Centre (03).jpg|thumb|[[کوالا لمپور سٹی سینٹر]]]] [[فائل:Kuala Lumpur City Centre.jpg|thumb|[[کوالا لمپور سٹی سینٹر]]|right]] [[مردیکا چوک، کوالا لمپور|مردیکا چوک]] دے سامنے دی سڑک غالباً کوالا لمپور دی سب تو‏ں مشہور سڑک اے۔ [[موری طرز تعمیر]] دی [[سلطان عبد الصمد عمارت]] دے عالی شاہ [[تانبا|تانبے]] دے [[گنبد]] ینيں واقع نيں، اس دے علاوہ دنیا دے بلند ترین علم چوباں وچو‏ں اک وی اس جگہ [[مردیکا چوک، کوالا لمپور|مردیکا چوک]] وچ واقع اے۔ [[2004ء]] تک وفاق دی اعلیٰ عدالتاں (اپیل دی عدالت تے وفاقی عدالت) [[سلطان عبد الصمد عمارت]] وچ واقع سن، اُتے اس دے بعد اپیل دی عدالت تے وفاقی عدالت [[پتراجایا]] وچ انصاف محل وچ منتقل کر دتی گئی نيں۔ [[دیابومی کمپلیکس]] وی اسی سڑک تو‏ں نظر آندا اے۔ ایہ علاقے وچ [[ملائیشیا]] دے [[ہاری مردیکا|یوم آزادی]] دے دن دی پریڈ دا مرکزی نقطہ ہوندا سی جو پورے ملائیشیا وچ ٹیلی ویژن اُتے دکھایا جاندا سی، اُتے [[2003ء]] وچ ایہ پریڈ [[پتراجایا]] بلیوارڈ اُتے منتقل کر دتی گئی اے جو کہ ملائیشیا دا نواں انتظامی دار الحکومت اے۔ [[شاہی ملائیشیا پولیس|بوکیت امان]] (لفظی "امن دا پہاڑ") دا مرکزی دفتر وی ینيں واقع اے۔ ہور ممالک [[دار الحکومت]] شہراں دی طرح، شہر دا باقی زیادہ تر حصہ معیاری انداز بنایا گیا اے۔ اوہدی قابل ذکر مثالاں [[دیابومی کمپلیکس|دیابومی عمارت]]، کوالا لمپور دی پہلی [[فلک بوس عمارت]]، تابونگ حاجی عمارت، [[برج ٹیلیکوم]]، [[کوالا لمپور ٹتے]] تے [[پیٹروناس ٹوئن ٹاورز]] نيں۔ شہر دی تیز رفتار ترقی نے شہر دے کئی قدیم ڈھانچاں نو‏‏ں یا تو مسمار کر دتا یا انہاں وچ تبدیلی کيتی گئی اے تا کہ جدید طرز دے شاپنگ مراکز، دفاتر تے رہائش گانيں بنائی جا سکيتیاں ۔ شہر وچ ورثہ عمارتاں نو‏‏ں بچانے دے لئے کوششاں موجود تو نيں اُتے ایہ کافی محدود نيں۔ اُتے کوالا لمپور دی اہ‏م نشانیاں دے طور اُتے جانی جانے والی عمارتاں مثلاً [[سلطان عبد الصمد عمارت]]، [[کوالا لمپور ریلوے اسٹیشن]]، [[کارکوسا سری نگارا]]، [[سنٹرل مارکیٹ، کوالا لمپور|سنٹرل مارکیٹ]] تے انہاں جیسی چند عمارتاں محفوظ نيں۔ [[1990ء]] تے [[2000ء]] دی دہائیاں وچ علاقے دی قبل از آزادی دور دی کئی عمارتاں غیر توجہ، غلط استعمال، نظر انداز یا اگ لگنے تو‏ں تباہ ہو چکيتیاں نيں۔ حالیہ تنازع (منصوبہ متروک) اس وقت سامنے آیا جدو‏ں حکومت نے وسط [[2006ء]] وچ [[کولیسیم تھیٹر (کوالا لمپور)|کولیسیم تھیٹر]] نو‏‏ں اک ثقافتی ورثہ مرکز وچ تبدیل کرنے دی تجویز دتی، اس دے علاوہ [[2006ء]] دے آخر وچ حکومت دا [[بوک ہاؤس]] نو‏‏ں منہدم ہونے تو‏ں بچانے وچ سستی اک قابل ذکر امر اے۔ نومبر [[2007ء]] وچ [[1998ء]] دے بعد شہر وچ دو وڈی سیاسی ریلیاں منعقد ہوئیاں، [[10 نومبر]] نو‏‏ں برسیہ ریلی تے [[25 نومبر]] نو‏‏ں ہندراف ریلی۔ <ref>{{cite news|url=http://edition.cnn.com/2007/WORLD/asiapcf/11/10/malaysia.protests/index.html|title=Teargas used on rare Malaysia demo|publisher=CNN|date=10 نومبر 2007|accessdate=8 دسمبر 2007|archivedate=2007-11-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071115161322/http://edition.cnn.com/2007/WORLD/asiapcf/11/10/malaysia.protests/index.html}}</ref> کوالالمپور نو‏‏ں ایشیا ویک میگزین وچ ایشیا دے دس بہترین شہراں وچو‏ں اک دے طور اُتے ووٹ دتا گیا سی <ref>''[[Asiaweek]]''۔ [http://www.asiaweek.com/asiaweek/asiacities/topten.html The Top Ten]۔ Retrieved 23 فروری 2007.</ref> == جغرافیہ == [[فائل:Kuala Lumpur, Malaysia Astronaut Imagery.JPG|thumb|کوالا لمپور دا مصنوعی سیارے تو‏ں نظارہ]] کوالا لمپور دی جغرافیائی خصوصیات وڈی [[وادی کلانگ]] دے لئی مشہور نيں۔ وادی دے مشرق وچ [[سلسلہ کوہ تیتیوانگسا]]، شمال تے جنوب وچ کئی معمولی [[سلسلہ کوہ|سلاسل کوہ]] تے مغرب وچ [[آبنائے ملاکا]] واقع اے۔ [[مالے بولی]] وچ کوالا لمپور دے معنی "گدلا سنگم" دے نيں کیونکہ ایہ [[دریائے کلانگ]] تے [[دریائے گومباک]] دا [[سنگم (آبی)|سنگم]] اے۔ <ref>{{cite news|publisher=Asiaweek|work=Asia's Best Cities 2000|title=Kuala Lumpur: Growing Pains|url=http://www.asiaweek.com/asiaweek/asiacities/kualalumpur.html|accessdate=4 December 2007}}</ref> کوالا لمپور ملائیشیا [[ملائیشیا دے وفاقی علاقے تے ریاستاں|ریاست]] [[سلنگور]] دے وسط وچ واقع اے تے ایہ ریاست دا اک علاقہ سی [[1974ء]] وچ کوالا لمپور نو‏‏ں [[سلنگور]] تو‏ں علیحدہ کیتا گیا تاکہ اسنو‏ں پہلا [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی علاقہ]] بنایا جائے جو کہ براہ راست ملائیشیا دی [[حکومت ملائیشیا|وفاقی حکومت]] دے زیر انتظام ہوئے۔ اس دا مقام [[جزیرہ نما ملائیشیا]] دے مغربی ساحل اُتے سب تو‏ں زیادہ ترقی یافتہ ریاست دے اندر اے، جو کہ مشرقی ساحل دے مقابلے وچ وسیع مسطح زمین اے۔ اسی وجہ تو‏ں اسنو‏ں ملائیشیا دے دوسرے شہراں دے مقابلے وچ تیزی تو‏ں ترقی وچ مدد ملی اے۔ <ref>{{cite web|url=http://ejournal.ukm.my/akademika/article/viewFile/3084/1971|title=Risk, Exposure and Vulnerability to Flood Hazards in a Rapidly Developing Country: The Case of Peninsular Malaysia|author=Chan Ngai Weng|publisher=[[National University of Malaysia]]|year=1996|accessdate=29 April 2015|pages=107–137|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150429135518/http://ejournal.ukm.my/akademika/article/viewFile/3084/1971|archivedate=29 April 2015|deadurl=no}}</ref> شہر دی بلدیہ دا رقبہ 243 مربع کلومیٹر (94 مربع میٹر) اُتے مشتمل اے، <ref name="Laporan Kiraan Permulaan 2010">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.my/ccount12/click.php?id=2127 |title=Laporan Kiraan Permulaan 2010 |publisher=Jabatan Perangkaan Malaysia |page=27 |accessdate=24 January 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110708202650/http://www.statistics.gov.my/ccount12/click.php?id=2127 |archivedate= 8 July 2011 |deadurl=yes}}</ref> جدو‏ں کہ اوہدی اوسط بلندی 81.95 میٹر (268.9 فٹ) اے۔ <ref>{{cite web|url=http://www.malaysiatravel.org.uk/tourist-attraction/kuala-lumpur/location.html|title=Kuala Lumpur Location|publisher=Malaysia Travel|accessdate=18 September 2010}}</ref> === موسم تے آب و ہويا === [[فائل:Jalan Ampang (Ampang Road) (between Jalan Munshi Abdullah and Jalan Melaka), City Centre and Golden Triangle, Kuala Lumpur.jpg|thumb|کوالا لمپور وچ [[بارش]] روگٹھ دا معمول ہے]] کوالا لمپور دے مشرق وچ [[سلسلہ کوہ تیتیوانگسا]] تے مغرب وچ جزیرہ [[سماٹرا]] واقع اے۔ کوالا لمپور تیز ہواآں تو‏ں محفوظ تے [[استوائی برساندی جنگل آب و ہويا]] ([[کوپن موسمی گٹھ بندی]]) رکھدا اے جو گرمی تے دھوپ دے نال زیادہ بارش والا علاقہ جے خاص طور اُتے [[مانسون|شمال مشرقی مون سون]] وچ جو کہ [[اکتوبر]] تو‏ں [[مارچ]] تک ہوندا اے۔ کوالا لمپور وچ [[درجہ حرارت]] عموماؑ اک جداں ریندا ہے- زیادہ تو‏ں زیادہ درجہ حرارت عموماؑ 32 تے 35 ° س (90 تے 95 ° ف) دے درمیان وچ ہوندا اے، کدی کبھار ایہ 40 °س (104.0 °ف) تک جا پہنچدا اے، جدو‏ں کہ کم تو‏ں کم درجہ حرارت عموماؑ 23.4 تے 24.6 °س (74.1 تے 76.3 °ف)کے درمیان وچ ہوندا اے، کدی کبھار ایہ 14.4 °س (57.9 °ف) تک وی کم ہو جاندا اے۔ <ref>{{cite web|url= http://www.mherrera.org/temp.htm|title=Extreme Temperatures Around the World|publisher=Maximiliano Herrera|accessdate=18 September 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.welcome-kl.com/kl-info/weather-in-kl/|title=Weather in KL|publisher=Welcome-KL|accessdate=10 July 2012|deadurl=yes|archiveurl=https://archive.is/20130209110431/http://www.welcome-kl.com/kl-info/weather-in-kl/|archivedate=9 February 2013}}</ref> کوالالمپور وچ عام طور اُتے سالانہ گھٹ تاں گھٹ 2،600 ملی میٹر (100 انچ) بارش ہوندی اے۔ [[جون]] تے [[جولیائی]] نسبتاً خشک ہوندے نيں، لیکن پھر وی ہر ماہ بارش 131 ملی میٹر (5.2 انچ) تو‏ں زیادہ ہوندی اے۔ شدید بارشاں دے بعد کوالا لمپور وچ سیلاب اک متواتر واقعہ اے، خاص طور اُتے شہر دے مرکز وچ کیونکہ شہر وچ معماری نکاسی دے نظام دا فقدان اے۔ <ref name='Kuala Lumpur Environment'>{{cite web|publisher=Kuala Lumpur City Hall|url=http://www.dbkl.gov.my/pskl2020/english/environment/index.htm|title=Kuala Lumpur Environment|accessdate=12 December 2007|archive-date=1 May 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080501122136/http://www.dbkl.gov.my/pskl2020/english/environment/index.htm|dead-url=yes}}</ref> قریبی [[سماٹرا]] دے جنگلاں وچ لگنے والی اگ تو‏ں اٹھنے والا دھواں بعض اوقات خطے وچ دی فضا وچ دھندلا پن پیدا کردا اے۔ ایہ کھلی فضا وچ جلانے دے عمل، موٹر گاڑیاں تے تعمیراندی کاماں تو‏ں دھواں دے اخراج دے نال شہر وچ آلودگی دا اک بہت وڈا سبب اے۔ <ref>{{cite news|title=Hazardous haze shrouds Kuala Lumpur|url=http://www.msnbc.msn.com/id/8908221/|publisher=MSNBC|date=11 August 2005|accessdate=13 December 2007}}</ref> {{Infobox weather |location = کوالا لمپور |metric first = Yes |single line = Yes |Jan record high C = 38.0 |Feb record high C = 36.2 |Mar record high C = 36.7 |Apr record high C = 37.2 |May record high C = 38.5 |Jun record high C = 36.6 |Jul record high C = 36.3 |Aug record high C = 38.0 |Sep record high C = 35.8 |Oct record high C = 37.0 |Nov record high C = 36.0 |Dec record high C = 35.5 |year record high C = 38.5 |Jan high C = 32.0 |Feb high C = 32.8 |Mar high C = 33.1 |Apr high C = 33.1 |May high C = 33.0 |Jun high C = 32.8 |Jul high C = 32.8 |Aug high C = 32.3 |Sep high C = 32.1 |Oct high C = 32.0 |Nov high C = 31.7 |Dec high C = 31.5 |year high C = 32.4 |Jan mean C = 27.7 |Feb mean C = 28.2 |Mar mean C = 28.6 |Apr mean C = 28.7 |May mean C = 28.8 |Jun mean C = 28.6 |Jul mean C = 28.1 |Aug mean C = 28.1 |Sep mean C = 28.0 |Oct mean C = 28.0 |Nov mean C = 27.8 |Dec mean C = 27.6 |year mean C = 28.2 |Jan low C = 23.4 |Feb low C = 23.6 |Mar low C = 24.0 |Apr low C = 24.3 |May low C = 24.6 |Jun low C = 24.3 |Jul low C = 23.8 |Aug low C = 23.9 |Sep low C = 23.8 |Oct low C = 24.0 |Nov low C = 23.8 |Dec low C = 23.6 |year low C = 23.9 |Jan record low C = 17.8 |Feb record low C = 18.0 |Mar record low C = 18.9 |Apr record low C = 20.6 |May record low C = 20.5 |Jun record low C = 19.1 |Jul record low C = 20.1 |Aug record low C = 20.0 |Sep record low C = 21.0 |Oct record low C = 20.0 |Nov record low C = 20.7 |Dec record low C = 19.0 |year record low C = |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 193 |Feb precipitation mm = 198 |Mar precipitation mm = 257 |Apr precipitation mm = 290 |May precipitation mm = 197 |Jun precipitation mm = 131 |Jul precipitation mm = 148 |Aug precipitation mm = 162 |Sep precipitation mm = 214 |Oct precipitation mm = 265 |Nov precipitation mm = 321 |Dec precipitation mm = 252 |year precipitation mm = |Jan rain days = 17 |Feb rain days = 17 |Mar rain days = 19 |Apr rain days = 20 |May rain days = 18 |Jun rain days = 14 |Jul rain days = 16 |Aug rain days = 16 |Sep rain days = 19 |Oct rain days = 21 |Nov rain days = 24 |Dec rain days = 22 |year rain days = |Jan humidity = 80 |Feb humidity = 80 |Mar humidity = 80 |Apr humidity = 82 |May humidity = 81 |Jun humidity = 80 |Jul humidity = 79 |Aug humidity = 79 |Sep humidity = 81 |Oct humidity = 82 |Nov humidity = 84 |Dec humidity = 83 |year humidity = 81 |Jan sun = 185.0 |Feb sun = 192.4 |Mar sun = 207.9 |Apr sun = 198.8 |May sun = 206.8 |Jun sun = 194.4 |Jul sun = 200.2 |Aug sun = 189.0 |Sep sun = 163.8 |Oct sun = 169.1 |Nov sun = 152.3 |Dec sun = 162.6 |year sun = 2222.3 |source 1 = Pogodaiklimat.ru<ref name="pogodaiklimat">{{cite web | url = http://www.pogodaiklimat.ru/climate2/48647.htm | title = Climate of Kuala lumpur | accessdate = 8 اکتوبر 2013 | publisher = Weather and Climate (Погода и климат) | language = Russian}}</ref> |source 2 = NOAA (دھوپ گھنٹے، 1961–1990)<ref name = NOAA>{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG__V/MS/48647.TXT | title = Kuala Lumpur Climate Normals 1961–1990 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration]] | accessdate = 24 اپریل 2015}}</ref> |date=اکتوبر 2014 }} {|style="width:100%;text-align:center;line-height:1.2em;margin-left:auto;margin-right:auto" class="wikitable mw-collapsible" |- !Colspan=14|کوالالمپور دے موسمیاندی اعداد و شمار |- !ماہ !جنوری !فروری !مارچ !اپریل !مئی !جون !جولیائی !اگست !ستمبر !اکتوبر !نومبر !دسمبر !style="border-left-width:medium"|سال |- !روزانہ دن دی روشنی دے اوقات |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0 |style="background:#FFFF33;color:#000000;border-left-width:medium"|12.0 |- !اوسط بالیائے بنفشی انڈیکس |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;"|11+ |style="background:#6b49c8;color:#000000;border-left-width:medium"|11 |- !Colspan=14 style="background:#f8f9fa;font-weight:normal;font-size:95%;"|ماخذ: موسم اٹلس<ref name="Weather Atlas">{{cite web |url=https://www.weather-atlas.com/en/malaysia/kuala-lumpur-climate |title=Kuala Lumpur, Malaysia – Climate data |publisher=Weather Atlas |access-date=29 مارچ 2017}}</ref> |} == حکومت == [[فائل:Kuala Lumpur Malaysia Dewan-Bandaraya-Kuala-Lumpur-01.jpg|thumb|[[کوالا لمپور سٹی ہال]]|150px]] کوالا لمپور [[1 اپریل]] [[1961ء]] نو‏‏ں وفاقی دار الحکومت کمشنر نامی اک وحدانی کارپوریشن دے زیر انتظام سی، ایتھ‏ے تک کہ [[1972ء]] وچ اسنو‏ں شہر دا درجہ ملیا، جس دے بعد ایگزیکٹو پتے نو‏‏ں لارڈ میئر (داتوک بندر) نو‏‏ں منتقل کر دتا گیا۔ <ref name="KWP">{{cite web|url=http://www.dbkl.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=39&Itemid=174&lang=en|title=DBKL History|publisher=Kuala Lumpur City Hall|accessdate=29 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150429151114/http://www.dbkl.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=39&Itemid=174&lang=en|archivedate=29 April 2015|deadurl=no}}</ref> اس دے بعد نو میئرز دا تقرر کیتا گیا اے۔ موجودہ میئر نور ہشام احمد دہلان نيں جو [[18 جولیائی]] [[2015ء]] تو‏ں عہدے اُتے فائز نيں۔ <ref>{{cite web |url=http://www.dbkl.gov.my/v6/index.php?option=com_content&view=article&id=123&Itemid=29&lang=en |title=About KL City Hall&nbsp;– History |publisher=Kuala Lumpur City Hall |accessdate=18 September 2010 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100831204248/http://www.dbkl.gov.my/v6/index.php?option=com_content&view=article&id=123&Itemid=29&lang=en |archivedate=31 August 2010 |deadurl=yes}}</ref> === مقامی حکومت === مقامی انتظامیہ [[کوالا لمپور سٹی ہال]] تو‏ں افعال سر انجام دیندی اے جو کہ [[وزارت علاقہ جات (ملائیشیا)|وزارت علاقہ جات]] دے تحت اک محکمہ اے۔ <ref name="KWP" /> یہ صحت عامہ تے صفائی ستھرائی ، کچرے نو‏‏ں ہٹانے تے انتظام، شہر دی منصوبہ بندی، ماحولیاندی تحفظ تے بلڈنگ کنٹرول، سماجی تے معاشی ترقی تے شہری بنیادی ڈھانچے دے عمومی بحالی دے کاماں دے لئے ذمہ دار اے۔ ایگزیکٹو پتے سٹی ہال دے میئر دے پاس اے جسنو‏ں [[وزارت علاقہ جات (ملائیشیا)|وفاقی وزیر علاقہ جات]] تن سال دے لئے مقرر کردا اے۔ میئر دی تقرری دا ایہ نظام [[1970ء]] وچ بلدیاندی انتخابات معطل ہونے دے بعد تو‏ں نافذ اے۔ <ref>{{cite news|url=http://www.citymayors.com/government/malaysia_government.html|title=Malaysia's towns and cities are governed by appointed mayors|year=2006|publisher=City Mayors|accessdate=9 October 2006}}</ref> === اضلاع === کوالا لمپور دے گیارہ اضلاع تے تخمینہ آبادی مع فیصد مندرجہ ذیل اے۔ [[کوالا لمپور سٹی ہال]] دے ماتحت ایہ انتظامی ذیلی تقسیمات نيں۔ <ref>{{cite web|url=http://www.dbkl.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=131&Itemid=182&lang=en|title=Organisation Chart|publisher=Kuala Lumpur City Hall|accessdate=6 April 2018|archive-date=17 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160817115822/http://www.dbkl.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=131&Itemid=182&lang=en|dead-url=yes}}</ref> [[File:Kuala Lumpur constituencies map.svg|thumb|left|upright=0.9|کوالا لمپور دے اضلاع]] {{Columns-list|colwidth=30em|# [[بوکیت بینتانگ]] (103,820 – 5.8%) # [[تیتیوانگسا]] (198,690 – 11.1%) # [[سیتیاوانگسا]] (179,000 – 10.0%) # [[وانگسا ماجو]] (227,330 – 12.7%) # [[باتو، کوالا لمپور|باتو]] (91,290 – 5.1%) # [[کیپونگ]] (10,740 – 0.6%) # [[سیگامبوت]] (125,300 – 7%) # [[لیمباہ پانتای]] (189,740 – 10.6%) # [[سیپوتیہ (وفاقی انتخابی حلقہ)|سیپوتیہ]] (230,910 – 12.9%) # [[بندر تن رزاق]] (273,870 – 15.3%) # [[چیراس، کوالا لمپور|چیراس]] (159,310 – 8.9%)}} === سیاست === {{Infobox political party |name = [[Members of the Dewan Rakyat, 14th Malaysian Parliament#Federal Territory of Kuala Lumpur|کوالا لمپور پارلیمان دے ارکان]]<br />{{صغیر|[[ملائیشیائی عام انتخابات 2018ء]]}}<br />[[File:2018年联邦直辖区选区地图.png|100px]] |colorcode = {{Pakatan Harapan/meta/color}} |seats1_title = [[ڈیموکریٹک ایکشن پارٹی]] |seats1 = {{خانہ معلومات سیاسی جماعت/نشستاں|5|11|hex={{Democratic Action Party/meta/color}}}} |seats2_title = [[پیپلز جسٹس پارٹی (ملائیشیا)|پیپلز جسٹس پارٹی]] |seats2 = {{خانہ معلومات سیاسی جماعت/نشستاں|5|11|hex={{People's Justice Party (Malaysia)/meta/color}}}} |seats3_title = [[ملائیشیائی متحدہ دیسی پارٹی]] |seats3 = {{خانہ معلومات سیاسی جماعت/نشستاں|1|11|hex={{Malaysian United Indigenous Party/meta/color}}}} }} کوالا لمپور [[ملائیشیائی ایوان پارلیمان]] دا گھر اے [[ملائیشیا]] وچ اتھارٹی دی درجہ بندی وفاقی آئین دے مطابق تن شاخاں وچ منقسم اے۔ [[حکومت ملائیشیا]] دی ایہ تن شاخاں ایگزیکٹو ، عدلیہ تے مقننہ اُتے مشتمل نيں۔ ==== پارلیمان ملائیشیا ==== [[فائل:Kuala Lumpur Malaysia Bangunan Parlimen Malaysia-02.jpg|thumb|[[ملائیشیائی ایوان پارلیمان]]]] {{اصل مضمون|پارلیمان ملائیشیا}} [[پارلیمان ملائیشیا]] [[ملائیشیا]] دی قومی مقننہ اے۔ [[دو ایوانیت|دو ایوانی]] پارلیمان [[دیوان رعیت]] (ایوان نمائندگان - [[ایوان زیراں]]) تے [[دیوان نگارا]] (سینیٹ - [[ایوان بالا]]) اُتے مشتمل اے۔ [[یانگ دی‌ پرتوان آگونگ]] (بادشاہ) سربراہ ریاست پارلیمان دے تیسرا جزو اے۔ پارلیمان دا اجلاس [[ملائیشیائی ایوان پارلیمان]] وچ ہوندا اے جو کہ [[کوالا لمپور]] وچ واقع اے۔ ===== ملائیشیائی ایوان پارلیمان ===== {{اصل مضمون|ملائیشیائی ایوان پارلیمان}} [[ملائیشیائی ایوان پارلیمان]] [[ملائیشیا|ملائیشیائی]] [[پارلیمان ملائیشیا|پارلیمان]] دی عمارت اے۔ ایہ دو حصےآں اُتے مشتمل اے۔ اک 3 منزلہ مرکزی عمارت تے اک 20 منزلہ 77 میٹر لمبا ٹتے۔ <ref>http://www.emporis.com/building/bangunanparlimen-kualalumpur-malaysia</ref> [[مرکزی]] عمارت وچ [[دیوان رعیت]] ([[ایوان زیراں]]) تے [[دیوان نگارا]] ([[ایوان بالا]]) دے اجلاس ہوندے نيں۔ جدو‏ں کہ [[رکن پارلیمان|ارکان پارلیمان]] دے دفاتر ٹتے وچ واقع نيں۔ ===== دیوان رعیت ===== [[فائل:Insidedewanrakyat.jpg|thumb|[[دیوان رعیت]]]] {{اصل مضمون|دیوان رعیت}} [[دیوان رعیت]] [[پارلیمان ملائیشیا]] دا [[ایوان زیراں]] اے۔ دیوان رعیت عام طور اُتے اک مسودہ دے ذریعے قانون سازی دی تجویز پیش کردا اے جسنو‏ں 'بل' کہیا جاندا اے۔ بل شاہی فرمان دے لئی [[یانگ دی‌ پرتوان آگونگ]] (بادشاہ) بھیجے جانے تو‏ں قبل دونے [[دیوان رعیت]] تے '''[[دیوان نگارا]]''' تو‏ں منظور ہونا ضروری ہوندا اے۔ ===== دیوان نگارا ===== {{اصل مضمون|دیوان نگارا}} [[دیوان نگارا]] [[پارلیمان ملائیشیا]] دا [[ایوان بالا]] اے۔ [[دیوان رعیت]] عام طور اُتے اک مسودہ دے ذریعے قانون سازی دی تجویز پیش کردا اے جسنو‏ں 'بل' کہیا جاندا اے۔ بل شاہی فرمان دے لئی [[یانگ دی‌ پرتوان آگونگ]] (بادشاہ) بھیجے جانے تو‏ں قبل دونے '''[[دیوان رعیت]]''' تے '''دیوان نگارا''' تو‏ں منظور ہونا ضروری ہوندا اے۔ ===== ریاستی قانون ساز اسمبلیاں ===== {{اصل مضمون|ملائیشیا دی ریاستی قانون ساز اسمبلیاں}} [[ملائیشیا دی ریاستی قانون ساز اسمبلیاں]] [[ملائیشیا]] دی تیرہ [[ملائیشیا دے وفاقی علاقے تے ریاستاں|ریاستاں]] وچو‏ں ہر اک دے لئی [[حکومت ملائیشیا]] دی قانون ساز شاخاں نيں۔ == معیشت == [[فائل:The Petronas Twin Towers & KLCC Park.jpg|thumb|[[کے ایل سی سی پارک]] تے [[پیٹروناس ٹوئن ٹاورز]]|150px]] [[فائل:KL-CentralMarket pedmall.JPG|thumb|[[سنٹرل مارکیٹ، کوالا لمپور|سنٹرل مارکیٹ]] کوالا لمپور دے قدیم ترین خریداری مراکز وچو‏ں اک ہے|150px|right]] کوالا لمپور تے اس دے آس پاس دے شہری علاقے ملائشیا وچ سب تو‏ں زیادہ ترقی پانے والا، صنعتی تے معاشی طور ترقی یافتہ خطہ نيں۔ <ref name=metro>{{cite web|url=http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=/2007/8/13/business/18553100&sec=business |title=New growth corridors added |author=Ng, Angie |publisher=The Star |date=13 اگست 2007 |accessdate=14 دسمبر 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070615223303/http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=%2F2007%2F8%2F13%2Fbusiness%2F18553100&sec=business |archivedate=15 جون 2007 |deadurl=yes |df=}}</ref> وفاقی حکومت دی انتظامیہ [[پتراجایا]] منتقل ہونے دے باوجود کئی حکومتی ادارے مثلاً [[بینک نگارا ملائیشیا]]، ملائیشیا دا کمپنیاں کمیشن تے سیکورٹیز کمیشن تے اس دے علاوہ بوہت سارے سفارت خانے تے سفارتی مشنز ہن وی شہر وچ موجود نيں۔ <ref>{{cite web|url=http://www.embassiesabroad.com/embassies-in/Malaysia|title=Foreign Embassies and Consulates Directory in Malaysia|accessdate=14 جنوری 2015|publisher=GoAbroad.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20100509080619/http://www.embassiesabroad.com/embassies-in/Malaysia|archive-date=9 مئی 2010|dead-url=yes|df=dmy-all}}</ref> شہر ملک دا معاشی تے کاروباری مرکز اے۔ کوالا لمپور مالیات، انشورنس، ریل اسٹیٹ ، میڈیا تے ملائیشیا دے فنون دا مرکز اے۔ کوالا لمپور [[عالمی شہر]] وچ الفا درجہ بندی کيتی گئی اے تے ایہ عالمگیریت تے عالمی شہراں دے مطالعاندی گروپ تے نیٹ ورک دے مطابق [[ملائیشیا]] دا واحد عالمی شہر اے۔ <ref>{{cite web|url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html|title=The World According to GaWC 2008|work=Globalization and World Cities Study Group and Network (GaWC)|publisher=[[Loughborough University]]|accessdate=16 مئی 2009|archive-date=2016-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160811203314/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html}}</ref> کوالا لمپور دے ارد گرد دے علاقےآں وچ بنیادی ڈھانچے دی ترقی مثلاً [[سیپانگ (قصبہ)|سیپانگ]] وچ [[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]]، [[بورسا ملائیشیا|ملٹی میڈیا ساُتے کوریڈور]] دی تشکیل تے [[کلانگ بندرگاہ]] دی توسیع نے شہر دی معاشی اہمیت نو‏‏ں ہور تقویت بخشی اے۔ کوالا لمپور دی [[خام ملکی پیداوار]] (جی ڈی پی) دا تخمینہ 2008ء وچ 73،536 ملین [[ملائیشیائی رنگٹ]] لگایا گیا سی جس دی اوسط سالانہ شرح نمو 5.9 فیصد اے۔ <ref name=DSM>{{cite web|url=http://www.statistics.gov.my/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=450%3Agross-domestic-product-gdp-by-state-2008-updated-17052010&catid=40%3Agross-domestic-product-by-state&Itemid=61&lang=en|title=Gross Domestic Product (GDP) by State, 2008|publisher=Department of Statistics Malaysia|accessdate=15 ستمبر 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101113173426/http://www.statistics.gov.my/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=450%3Agross-domestic-product-gdp-by-state-2008-updated-17052010&catid=40%3Agross-domestic-product-by-state&Itemid=61&lang=en|archivedate=13 نومبر 2010|deadurl=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.statistics.gov.my/portal/images/stories/files/LatestReleases/gdp/Jadual1_2008.pdf|title=GDP by State and Kind of Economic Activity, 2008|publisher=Department of Statistics Malaysia|accessdate=15 ستمبر 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101113173457/http://www.statistics.gov.my/portal/images/stories/files/LatestReleases/gdp/Jadual1_2008.pdf|archivedate=13 نومبر 2010|deadurl=yes}}</ref> [[2015ء]] تک ، [[خام ملکی پیداوار]] 160،388 ملین [[ملائیشیائی رنگٹ]] تک پہنچ چک‏ی سی جو کہ ملائیشیا دی مجموعی [[خام ملکی پیداوار]] دے 15.1٪ دی نمائندگی کردی اے۔ <ref name="gdp by state">{{cite web|url=https://newss.statistics.gov.my/newss-portalx/ep/epFreeDownloadContentSearch.seam?cid=27735|title= GDP By State – National Accounts – 2010–2015|last=|first=|date=30 ستمبر 2016|website=Department of Statistics, Malaysia|publisher=Department of Statistics, Malaysia|accessdate=3 مئی 2017 |pages =10, 22}} – Select "Publication GDP by State 2010–2015.pdf" to download and view data</ref> [[2013ء]] وچ کوالا لمپور دی فی کس [[خام ملکی پیداوار]] 79،752 تے 2015ء وچ 94,722 [[ملائیشیائی رنگٹ]] سی <ref name="gdp by state" /> تے اوسط سالانہ شرح نمو 5.6 فیصد سی۔ <ref>{{cite web|title=GDP by State|url=https://www.statistics.gov.my/images/stories/files/LatestReleases/gdp%20negeri/GDP_State2005-2013BI.pdf|publisher=Department of Statistics, Malaysia|accessdate=13 جون 2015|archive-date=2015-06-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20150616042516/https://www.statistics.gov.my/images/stories/files/LatestReleases/gdp%20negeri/GDP_State2005-2013BI.pdf|dead-url=yes}}</ref> اک خانوادہ دی اوسط ماہانہ آمدنی 2016ء دے مطابق 9،073 [[ملائیشیائی رنگٹ]] ([[امریکی ڈالر]] 2،200) سی جو سالانہ تقریباً 6٪ دی اوسط تو‏ں ودھ رہی اے۔ <ref>{{cite news |title=Median monthly household income for Malaysians has increased to RM5,228 |url=https://www.humanresourcesonline.net/median-monthly-household-income-for-malaysians-has-increased-to-rm5228/ |work=Human Resources}}</ref> شعبہ خدمات وچ مالیات، انشورنس، ریل اسٹیٹ، کاروباری خدمات، تھوک تے خوردہ تجارت، ریستوراں تے ہوٹل، نقل و حمل، اسٹوریج تے مواصلات، ذا‏تی خدمات تے سرکاری ملازمت اس دا سب تو‏ں وڈا جزو تشکیل دیندے نيں جو کل دا تقریباً 83.0 فیصد نمائندگی کردا اے۔ <ref name=KEB>{{cite web|publisher=Kuala Lumpur City Hall|url=http://www.dbkl.gov.my/pskl2020/english/economic_base_and_population/index.htm|title=Kuala Lumpur Economic Base|accessdate=10 December 2007|archive-date=20 August 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080820013851/http://www.dbkl.gov.my/pskl2020/english/economic_base_and_population/index.htm|dead-url=yes}}</ref> باقی 17 فیصد [[صنعت]] تے تعمیرات تو‏ں آندا اے۔ [[فائل:Jalan Sultan Sulaiman cluster, Kuala Lumpur.jpg|thumb|جالان سلطان سلیمان اُتے بینکاں دے صدر دفاتر|150px]] [[فائل:Exchange 106 (5-6-2018).jpg|thumb|تکمیل اُتے [[ایکسچینج 106]] [[ملائیشیا]] تے [[جنوب مشرقی ایشیا]] دی سب تو‏ں بلند عمارت ہوئے گی۔|right|150px]] وسیع شعبہ خدمات دی علاقے وچ موجودگی مقامی تے غیر ملکی بینکاں تے شہر وچ کم دی انشورنس کمپنیاں دی تعداد تو‏ں واضح اے کہ کوالا لمپور عالمی اسلامی مالیاتی مرکز بننے دے لئے پراعتماد اے <ref>{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2007/CAR0919A.htm|author=Sy, Amadou|accessdate=12 December 2007|date=18 September 2007|publisher=International Monetary Fund|work=Survey Magazine|title=Malaysia: An Islamic Capital Market Hub}}</ref> اسلامی مالی اعانت فراہ‏م کرنے والے مالیاتی اداراں دی ودھدی ہوئی تعداد تے خلیج دے مالیاتی اداراں جداں کہ دنیا دا سب تو‏ں وڈے اسلامی بینک، [[بینک الراجحی]] <ref>{{cite news|url=http://www.clickpress.com/releases/Detailed/9053005cp.shtml|title=World Largest Islamic Bank opens branch in Malaysia|publisher=ClickPress|date=13 February 2006|accessdate=12 December 2007}}</ref> تے کویت فنانس ہاؤس دی موجودگی اوہدی اہ‏م نشانی اے۔ اس دے علاوہ "ڈاؤ جونز اینڈ کمپنی" [[بورسا ملائیشیا]] دے نال اسلامی ایکسچینج ٹریڈ فنڈز دے قیام دے لئے کم کرنے دی خواہشمند اے، جس تو‏ں [[خلیج فارس|خلیج]] وچ [[ملائیشیا]] دا مالیاتی خاکہ بلند کرنے وچ مدد ملے گی۔ <ref>{{cite web|url=http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=/2007/4/10/business/17319333&sec=business |title=Malaysia needs to look beyond being hub for Islamic finance |author=Tam, Susan |publisher=The Star |date=10 April 2007 |accessdate=12 December 2007 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090220185124/http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=%2F2007%2F4%2F10%2Fbusiness%2F17319333&sec=business |archivedate=20 February 2009 |deadurl=yes |df=}}</ref> اس شہر وچ غیرملکی کارپوریشناں دی اک وڈی تعداد موجود اے تے ایہ کئی کثیر قومی کمپنیاں دے علاقائی دفاتر یا امدادی مراکز دا میبولی وی اے، خاص طور اُتے مالیات، اکاؤنٹنگ ، تے انفارمیشن ٹکنالوجی دے افعال دے لئی۔ ملک دی بیشتر وڈی کمپنیاں دے صدر دفتر ایتھ‏ے واقع نيں تے [[دسمبر]] [[2007ء]] دے مطابق [[پیٹروناس]] نو‏‏ں چھڈ کے، کوالا لمپور وچ واقع 14 کمپنیاں فوربس 2000 وچ درج نيں۔ <ref>{{cite magazine|url=https://www.forbes.com/lists/2007/18/biz_07forbes2000_The-Global-2000-Malaysia_10Rank.html|title=The Global 2000 (Malaysia)|magazine=Forbes|accessdate=15 September 2010}}</ref> شہر دی ہور اہ‏م معاشی سرگرمیاں وچ تعلیم تے صحت دی خدمات شامل نيں۔ کوالا لمپور وچ تعلیمی اداراں دا اعلیٰ ارتکاز اے جو وسیع پیمنے اُتے مختلف کورسز مہیا کردے نيں۔ شہر وچ متعدد سرکاری تے نجی طبی مراکز تے [[ہسپتال]] صحت عامہ دی خدمات پیش کردے نيں، تے ماہر [[جراحت]] تے علاج دی اک وسیع رینج جو مقامی لوگاں تے سیاحاں نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کردی اے۔ [[فائل:Börse Kuala Lumpur.jpg|thumb|[[بورسا ملائیشیا]]، [[ملائیشیا]] دی [[اسٹاک ایکسچینج]]|150px]] [[فائل:Central Bank of Malaysia headquarters, Kuala Lumpur.jpg|thumb|[[بینک نگارا ملائیشیا]]، کوالا لمپور|150px]] شہر دے معاشی دائرہ نو‏‏ں خدمات دے ہور افعال وچ بڑھانے اُتے زور دتا جارہیا اے جداں کہ تحقیق تے ترقی جو [[ملائیشیا]] دی باقی معیشت نو‏‏ں وی سہارا فراہ‏م کردی اے۔ کوالالمپور کئی سالاں تو‏ں ملائیشیا دے اہ‏م تحقیقی مراکز جداں کہ "ربڑ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ"، "فارسٹ ریسرچ انسٹی ٹیوٹ ملائیشیا" تے "انسٹی ٹیوٹ آف میڈیکل ریسرچ" دا میبولی اے <ref>{{cite web|url=http://www.imr.gov.my/|title=Main page|publisher=Institute for Medical Research, Malaysia|accessdate=12 December 2007}}</ref> تے آنے والے برساں وچ ہور تحقیقی مراکز دے قیام دی توقع دی جارہی اے۔ === اسٹاک ایکسچینج === {{اصل مضمون|بورسا ملائیشیا}} [[بورسا ملائیشیا]] [[ملائیشیا]] دی [[اسٹاک ایکسچینج]] اے۔ ایہ [[کوالا لمپور]] وچ واقع اے۔ اس پہلے "کوالا لمپور اسٹاک ایکسچینج" ہويا کردی سی۔ [[بورسا ملائیشیا]] یا ملائشیا ایکسچینج شہر وچ واقع اک بنیادی معاشی سرگرمی اے۔ [[5 جولیائی]] [[2013ء]] تک اوہدی مارکیٹ کیپٹلائزیشن 505.67 بلین امریکی ڈالر رہی۔ <ref>{{cite web|title=Bloomberg|url=https://www.bloomberg.com|publisher=Bloomberg}}</ref><ref name="Auto4Z-1">{{cite web|title=Tun Mohamed Dzaiddin Abdullah stepped down as Bursa Malaysia chairman in 1 مارچ 2015|url=http://www.bursamalaysia.com/corporate/media-centre/media-releases/3097|publisher=[[Bursa Malaysia Berhad]]|accessdate=9 جنوری 2015}}</ref> <ref name="Auto4Z-2">{{cite web|title=Bursa Malaysia appoints Datuk Seri Tajuddin Atan as new CEO|url=http://www.bursamalaysia.com/corporate/media-centre/media-releases/721|publisher=[[Bursa Malaysia Berhad]]|accessdate=1 اپریل 2011}}</ref> <ref>{{cite web|title=South East Asian Capital Market Leaders Pursue Sustainable Business Agenda|url=http://www.sseinitiative.org/home-slider/south-east-asian-capital-market-leaders-pursue-sustainable-business-agenda/|website=SSE Initiative|publisher=SSE Initiative|accessdate=23 مئی 2015|archive-date=2019-08-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20190830081403/https://sseinitiative.org/home-slider/south-east-asian-capital-market-leaders-pursue-sustainable-business-agenda/|dead-url=yes}}</ref> <ref>{{cite web |title=Bursa Malaysia history |url=http://www.klse.com.my/website/bm/about_us/the_organisation/history.html |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070419190041/http://www.klse.com.my/website/bm/about_us/the_organisation/history.html |archivedate=19 اپریل 2007 |df=dmy}}</ref> <ref>{{cite web|url=http://www.atimes.com/se-asia/BI02Ae05.html|title=INVESTMENT IN MALAYSIA|publisher=Asia Times|accessdate=10 دسمبر 2012|archive-date=2018-09-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180929064526/http://www.atimes.com/se-asia/BI02Ae05.html|dead-url=yes}}</ref> <ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2000/01/01/business/international-business-malaysia-extends-deadline-in-singapore-exchange-dispute.html|title=INTERNATIONAL BUSINESS; Malaysia Extends Deadline in Singapore Exchange Dispute|work=[[The New York Times]]|accessdate=10 دسمبر 2012|date=1 جنوری 2000}}</ref> <ref>{{cite news|url=http://www.economist.com/node/221572|title=Malaysia's stockmarket; Daylight Robbery|publisher=[[The Economist]]|accessdate=10 دسمبر 2012|date=10 جولیائی 1999}}</ref> <ref>{{cite web| title= Bursa Malaysia Securities Trading Sessions| url= http://www.bursamalaysia.com/market/securities/equities/trading/trading-sessions/| access-date= 2019-09-30| archive-date= 2019-05-16| archive-url= https://web.archive.org/web/20190516013709/http://www.bursamalaysia.com/market/securities/equities/trading/trading-sessions| dead-url= yes}}</ref> <ref>{{cite web| title= Bursa Malaysia Derivatives Trading Sessions| url= http://www.bursamalaysia.com/market/derivatives/trading/trading-sessions/| access-date= 2019-09-30| archive-date= 2019-05-12| archive-url= https://web.archive.org/web/20190512054415/http://www.bursamalaysia.com/market/derivatives/trading/trading-sessions| dead-url= yes}}</ref> <ref>{{cite news |title=Trading on Bursa suspended |publisher=Business Times |author= |url=http://www.btimes.com.my/Current_News/BTIMES/Monday/Latest/20080310155236/Article/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20080411200941/http://www.btimes.com.my/Current_News/BTIMES/Monday/Latest/20080310155236/Article/ |dead-url=yes |archive-date=11 اپریل 2008}}</ref> <ref>{{cite news| author=Surin Murugiah| title=KLCI best performer among regional indices at midday| publisher=The Edge| url=http://www.theedgedaily.com/cms/content.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_9c3e82e0-cb73c03a-9db99200-678c2fc2| access-date=11 مارچ 2008| archive-url=https://web.archive.org/web/20080312233256/http://www.theedgedaily.com/cms/content.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_9c3e82e0-cb73c03a-9db99200-678c2fc2#| archive-date=12 مارچ 2008| dead-url=yes| df=dmy-all| accessdate=2019-09-30| archivedate=2008-03-12| archiveurl=https://web.archive.org/web/20080312233256/http://www.theedgedaily.com/cms/content.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_9c3e82e0-cb73c03a-9db99200-678c2fc2}}</ref> <ref>{{cite news| title=Bursa Malaysia announce "surprise and rare" trading halt | url = http://www.theedgedaily.com/cms/content.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_e69a7de1-cb73c03a-c8c7d600-f86fa74d| author= Cindy Yeap| date=3 جولیائی 2008| accessdate=3 جولیائی 2008| publisher=The Edge |archiveurl = https://web.archive.org/web/20080706083903/http://www.theedgedaily.com/cms/content.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_e69a7de1-cb73c03a-c8c7d600-f86fa74d <!-- Bot retrieved archive --> |archivedate = 6 جولیائی 2008}}</ref> <ref>[http://www.klse.com.my/website/bm/products_and_services/derivative_resources/downloads/FCPO_Aug08.pdf Palm Oil Futures Trading in Malaysia] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20081120094524/http://www.klse.com.my/website/bm/products_and_services/derivative_resources/downloads/FCPO_Aug08.pdf |date=20 نومبر 2008}}</ref> <ref>[http://www.theedgemalaysia.com/business-news/146052-syariah-commodities-trading-platform-to-be-launched-next-month.html Syariah commodities trading platform to be launched] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20110807080747/http://www.theedgemalaysia.com/business-news/146052-syariah-commodities-trading-platform-to-be-launched-next-month.html |date=7 اگست 2011}} The Edge, 29 جولیائی 2009</ref> <ref>[http://www.ft.com/cms/s/0/8b581b9e-8660-11de-9e8e-0144feabdc0,dwp_uuid=a6dfcf08-9c79-11da-8762-0000779e2340.html?nclick_check=1 CME and Bursa Malaysia to launch palm oil contract]{{deadurl|date=May 2018}} Financial Times, 11 اگست 2009</ref> <ref>[https://www.reuters.com/article/rbssFinancialServicesAndRealEstateNews/idUSKLR35309220090811 Bursa Malaysia, CME in palm oil futures deal] Reuters, 11 اگست 2009</ref> <ref>[http://www.chicagotribune.com/business/chi-biz-cme-group-bursa-malaysia-aug11,0,4943165.story CME Group to take stake in Bursa Malaysia derivatives unit] Chicago Tribune 11 اگست 2009</ref> <ref>[http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=/2009/9/17/business/20090917151931&sec=business CME to acquire 25% stake in Bursa's derivatives business] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140714150454/http://biz.thestar.com.my/news/story.asp?file=/2009/9/17/business/20090917151931&sec=business |date=2014-07-14 }} The Star, 17 ستمبر 2009</ref> <ref>[http://www.theedgemalaysia.com/business-news/149572-flash-cme-to-take-25-stake-in-bursas-derivatives.html CME to take 25% stake in Bursa's derivatives for RM55m] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20090923142009/http://www.theedgemalaysia.com/business-news/149572-flash-cme-to-take-25-stake-in-bursas-derivatives.html |date=23 ستمبر 2009}} The Edge Malaysia, 17 ستمبر 2009</ref> <ref>[http://www.theedgemalaysia.com/features/17960-jakartas-cpo-contract-not-a-threat.html Jakarta's CPO contract not a threat] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20111007041601/http://www.theedgemalaysia.com/features/17960-jakartas-cpo-contract-not-a-threat.html |date=7 اکتوبر 2011}} The Edge Malaysia, 29 جون 2009</ref> <ref>[http://www.ft.com/cms/s/0/dfc1e440-82a4-11de-ab4a-00144feabdc0,dwp_uuid=fc1ed142-a0ec-11dd-82fd-000077b07658.html Jakarta plans palm oil exchange] Financial Times, 6 اگست 2009</ref> <ref>[https://www.forbes.com/feeds/afx/2007/05/03/afx3680505.html Singapore's JADE to launch crude palm oil futures on جون 6] Forbes, 3 مئی 2007</ref> <ref>[http://in.reuters.com/article/asiaCompanyAndMarkets/idINSGC00137820071109 Singapore Exchange buys CME's stake in JADE market] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200126130903/https://in.reuters.com/article/singapore-exchange-jade/singapore-exchange-buys-cmes-stake-in-jade-market-idINSGC00137820071109 |date=2020-01-26 }} Reuters, 9 نومبر 2007</ref> <ref>[https://www.reuters.com/article/companyNewsAndPR/idUSN0755484420071107 JADE palm oil, rubber futures to shift to SGX] Reuters, 7 نومبر 2007</ref> === بینک نگارا ملائیشیا === {{اصل مضمون|بینک نگارا ملائیشیا}} [[بینک نگارا ملائیشیا]] [[ملائیشیا]] دا [[مرکزی بینک]] اے۔ اس دا قیام [[26 جنوری]] [[1959ء]] نو‏‏ں '''ملیایا مرکزی بینک''' دے طور اُتے قائم کیتا گیا۔ اس دا بنیادی مقصد [[کرنسی]] جاری کرنا اے، [[حکومت ملائیشیا]] دے بینکر تے مشیر دی حیثیت تو‏ں ملک دے مالیاتی اداراں نو‏‏ں منظم کرنا، قرض دے نظام تے مالیاتی پالیسی بنانا اے۔ اس دا صدر دفتر [[ملائیشیا]] دے وفاقی [[دار الحکومت]] کوالا لمپور وچ واقع اے۔ === سیاحت === [[فائل:Kuala Lumpur Masjid Jamek.jpg|thumb|[[سلطان عبد الصمد جامع مسجد]]|150px|right]] [[فائل:Kuala-Lumpur-Bird-Park-Inside.JPG|thumb|[[کوالا لمپور برڈ پارک]]|150px]] [[فائل:Central Market, KL, Malaysia.jpg|thumb|[[سنٹرل مارکیٹ، کوالا لمپور|سنٹرل مارکیٹ]]|150px|right]] [[فائل:Underwater tunnel in Aquaria KLCC.jpg|thumb|[[اکویریا دے ایل سی سی]]|150px]] کوالا لمپور دے سیاحتی مقامات وچ مندرجہ ذیل قابل ذکر نيں: {{colbegin|2}} * [[پیٹروناس ٹوئن ٹاورز]] * [[بوکیت بینتانگ]] (شاپنگ ڈسٹرکٹ) * [[کوالا لمپور ٹتے]] * [[پیٹلنگ اسٹریٹ]] (چائنہ ٹاؤن) * [[مردیکا چوک، کوالا لمپور|مردیکا چوک]] (آزادی چوک) * [[ملائیشیائی ایوان پارلیمان]] * [[استانا نگارا، جالان توانکو عبد الحلیم|استانا نگارا]] (''قومی محل'') * [[قومی عجائب گھر (ملائیشیا)|قومی عجائب گھر]] * [[اسلامی فنون عجائب گھر ملائیشیا|اسلامی فنون عجائب گھر]] * [[سنٹرل مارکیٹ، کوالا لمپور|سنٹرل مارکیٹ]] * [[کوالا لمپور برڈ پارک]] * [[اکویریا دے ایل سی سی]] (مچھلی گھر) * [[قومی یادگار (ملائیشیا)|قومی یادگار]] * [[جامع مسجد کوالا لمپور]] <ref>{{cite web|title=Kuala Lumpur Travel |url=http://all.talkmalaysia.com/kuala-lumpur/kuala-lumpur-travel/ |accessdate=15 September 2009 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090827185613/http://all.talkmalaysia.com/kuala-lumpur/kuala-lumpur-travel/ |archivedate=27 August 2009 |df=}}</ref> {{colend}} === خریداری === == آبادیات == === تاریخی آبادیات === {{Bar box |title=Ethnicities of Kuala Lumpur – 2010 Census<ref name="Department of Statistics, Malaysia">{{cite web|url=http://www.statistics.gov.my/portal/download_Population/files/census2010/Taburan_Penduduk_dan_Ciri-ciri_Asas_Demografi.pdf|title= 2010 Population and Housing Census of Malaysia|language=Malay, English|publisher=Department of Statistics, Malaysia|accessdate=17 June 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130205104835/http://www.statistics.gov.my/portal/download_Population/files/census2010/Taburan_Penduduk_dan_Ciri-ciri_Asas_Demografi.pdf|archivedate=5 February 2013|deadurl=yes}}</ref> |titlebar= |left1=Ethnic group |right1=Percent |float=right |bars= {{Bar percent|[[Malaysian Malay|Malay]]|Green|44.7}} {{Bar percent|[[Malaysian Chinese|Chinese]]|#FFA07A|43.2}} {{Bar percent|[[Malaysian Indian|Indians]]|#FFCBA4|10.3}} {{Bar percent|[[Bumiputera (Malaysia)|Other Bumiputras]]|#89CFF0|1.2}} {{Bar percent|Others|DarkGray|0.6}} }} {{bar box |title=Religion in Kuala Lumpur – 2010 Census<ref name="Department of Statistics, Malaysia" /> |titlebar= |left1=Religion |right1=Percent |float=right |bars= {{Bar percent|[[اسلام]]|Green|46.4}} {{Bar percent|[[بدھ مت]]|Yellow|35.7}} {{Bar percent|[[ہندو مت]]|Orange|8.5}} {{Bar percent|[[مسیحیت]]|Blue|5.8}} {{Bar percent|Unknown / None|Brown|1.4}} {{Bar percent|[[چینی لوک مذہب]]|Magenta|1.1}} {{Bar percent|Others|Gray|0.6}} {{Bar percent|[[لادینیت]]|Black|0.5}} }} {{-}} === زباناں تے مذاہب === [[File:Places of worship in KL.png|thumb|upright=1.2|گھڑی وار اواُتے بائاں سے: [[ملائیشیا دی قومی مسجد|قومی مسجد]]، [[تھیئن ہؤ مندر]]، [[سری مہاماریامن مندر، کوالا لمپور|سری مہاماریامن مندر]]، [[سینٹ جانز کتھیڈرل (کوالا لمپور)|سینٹ جانز کتھیڈرل]]]] {{-}} == شہر دا منظر == {{wide image|KL Night Scene 301015.jpg|900px|کوالا لمپور}} {{wide image|Moonrise over kuala lumpur.jpg|900px|کوالا لمپور}} === فن تعمیرات === === پارک === {{وسیع تصویر|Kuala Lumpur - Titiwangsa - Panorama 0002.JPG|1100px| [[تیتیوانگسا جھیل باغات]] تو‏ں کوالا لمپور دا نطارہ}} == تعلیم == == ثقافت == === فن === === کھیل تے تفریح === === میڈیا === == نقل و حمل == [[فائل:Klsentral.jpg|thumb|[[کے ایل سینٹرال اسٹیشن|کے ایل سینٹرال]] [[جنوب مشرقی ایشیا]] دا سب تو‏ں وڈا [[ریلوے اسٹیشن]] اے۔|200px]] کوالا لمپور وچ [[نقل و حمل]] [[وادی کلانگ]] وچ انتہائی ترقی یافتہ بنیادی ڈھانچے اُتے مشتمل اے۔ کوالا لمپور، [[ملائیشیا]] دا [[دار الحکومت]] ہونے دی وجہ تو‏ں [[ملائیشیا]] دا بے مثال نقل و حمل نظام اے جس وچ اک مربوط ریلوے نیٹ ورک وی شامل اے، تے ہور ایہ کہ دنیا دی سب تو‏ں طویل خود کار بغیر ڈرائیورر میٹرو نظام [[کیلانا جایا لائن]] وی اس دا حصہ اے۔ === فضائی === ==== سمپانگ ہوائی اڈا ==== {{اصل مضمون|سمپانگ ہوائی اڈا}} [[کوالا لمپور]]، [[ملائیشیا]] دا پہلا [[ہوائی اڈا]] [[سمپانگ ہوائی اڈا]] سی ایہ [[1952ء]] تو‏ں [[1965ء]] تک کوالا لمپور دا مرکزی ہوائی اڈا سی جسنو‏ں تب '''کوالا لمپور بین الاقوامی ہوائی اڈا''' کہیا جاندا سی، اُتے [[سوبانگ بین الاقوامی ہوائی اڈا]] دی تعمیر دے بعد اوہدی ایہ حیثیت ختم ہو گئی۔ ہن ایہ ہوائی اڈا غیر فعال اے۔ ==== سلطان عبد العزیز شاہ ہوائی اڈا ==== [[فائل:Subang airport.jpg|thumb|[[سلطان عبد العزیز شاہ ہوائی اڈا]]|150px]] {{اصل مضمون|سلطان عبد العزیز شاہ ہوائی اڈا}} [[سلطان عبد العزیز شاہ ہوائی اڈا]] جس دا سابقہ نام [[سوبانگ بین الاقوامی ہوائی اڈا]] سی [[کوالا لمپور]]، [[ملائیشیا]] وچ [[ہوائی اڈا]] اے جسنو‏ں [[سمپانگ ہوائی اڈا|سمپانگ ہوائی اڈے]] دے متبادل دے طور اُتے بنایا گیا۔ یہ [[سوبانگ، سلنگور| سوبانگ]]، [[ضلع پیٹلنگ]]، [[سلنگور]]، [[ملائیشیا]] وچ واقع اے۔ ایہ [[سیپانگ (قصبہ)|سیپانگ]] وچ [[کوالا لمپور]] دے مرکزی ہوائی اڈے [[کوالالمپور بین الاقوامی ہوائی اڈا]] دی تعمیر تو‏ں قبل کوالا لمپور دا [[بین الاقوامی ہوائی اڈا]] سی اُتے ہن اوہدی حیثیت ثانوی اے تے اس اُتے محدود آمد و رفت ہوندی اے۔ ==== کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ ==== [[فائل:KLIA MTB&Tower.jpg|thumb|[[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]]|150px]] {{اصل مضمون|کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ}} [[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]] [[ملائیشیا]] دا اہ‏م بین الاقوامی [[ہوائی اڈا]] تے [[جنوب مشرقی ایشیا]] دے وڈے ہوائی اڈاں وچو‏ں اک اے۔ ایہ [[سلنگور]] دے [[سیپانگ ضلع]] وچ 3.5 ملین [[امریکی ڈالر]] <ref name="KLIA History">{{cite web|title=History of KLIA|year=1998|url=http://www.dcaklia.gov.my/EnglishPages/MENU/MainFrame.htm|access-date=2019-09-30|archive-date=2008-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20080305010314/http://www.dcaklia.gov.my/EnglishPages/MENU/MainFrame.htm|dead-url=yes}}</ref> دی لاگت تو‏ں تیار کیتا گیا۔ ==== ملائیشیا ائیرلائنز ==== [[فائل:MalaysiaA350.jpg|thumb|[[ملائیشیا ائیرلائنز]]|150px]] {{اصل مضمون|ملائیشیا ائیرلائنز}} [[ملائیشیا ائیرلائنز]] [[ملائیشیا]] دی [[ہوائی کمپنی]] اے ۔<ref>{{Cite web |title=ائیرپورٹس ڈیٹا بیس |url=http://ourairports.com/airlines |access-date=2019-09-30 |archive-date=2015-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151120205837/http://ourairports.com/airlines/ |dead-url=yes }}</ref> ملائیشیا ائیرلائنز دا مرکزی دفتر [[ملائیشیا]] دے ائیر پورٹ [[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]] اُتے واقع اے۔ [[ملائیشیا ائیرلائنز]] دی دو ذیلی [[ایئرلائن|ایئرلائناں]] وی موجود نيں جو کہ [[فائرفلیائی (ایئرلائن)|فائرفلیائی]] تے [[ایم اے ایس ونگز]] نيں۔ ===== کوڈ شراکت معاہدے ===== [[ملائیشیا ائیرلائنز]] مندرجہ ذیل [[ایئرلائن|ایئرلائناں]] دے نال کوڈ شراکت معاہدہ رکھدی اے۔ <ref name="CAPA Malaysia Airlines profile">{{cite web|url=http://centreforaviation.com/profiles/airlines/malaysia-airlines-mh |title=Profile on Malaysia Airlines |website=CAPA|publisher=Centre for Aviation|access-date=2016-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20161029185429/http://centreforaviation.com/profiles/airlines/malaysia-airlines-mh |archive-date=2016-10-29|dead-url=no}}</ref> {{colbegin|4}} * [[ایئر ماریشش]] * [[امریکن ایئر لائنز]] * [[بینکاک ائیرویز]] * [[ڈریگن ائیر]] * [[کیتھے پیسیفک ائیر ویز]] * [[چائنا ائیر لائنز]]<ref>{{Cite web | url=http://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/269810/china-airlines-malaysia-airlines-proposes-codeshare-service-from-nov-2016/ | title=China Airlines / Malaysia Airlines proposes codeshare service from Nov 2016}}</ref> * [[امارات (ائیر لائن)]] * [[ایتھوپین ایئر لائنز]] * [[اتحاد ائیر ویز]] * [[فن ائیر]] * [[فائرفلیائی (ایئرلائن)]] <small>(ذیلی ادارہ)</small> * [[گارودا انڈونیشیا]] * [[جاپان ایئر لائنز انٹرنیشنل]] * [[کے ایل ایم]] * [[کوریا ایئر]] * [[ایم اے ایس ونگز]] <small>(ذیلی ادارہ)</small> * [[میانمار ائیرویز انٹرنیشنل]] * [[عمان ایئر]] * [[فلپائن ایئر لائنز]] * [[قطر ائیرویز]] * [[رائل برونی ائیرلائنز]] * [[رائل جورڈینین]] * [[سلک ائیر]] * [[سنگاپور ایئر لائنز]] * [[سری لنکن ائیرلائنز]] * [[تھائی ائیرویز انٹرنیشنل]] * [[ازبکستان ائیرویز]]<ref>{{cite news|last1=Liu|first1=Jim|title=Uzbekistan Airways / Malaysia Airlines expands codeshare routes from April 2018|url=https://www.routesonline.com/news/38/airlineroute/277935/uzbekistan-airways-malaysia-airlines-expands-codeshare-routes-from-april-2018/|accessdate=3 April 2018|work=Routesonline|date=3 April 2018}}</ref> * [[شیامین ایئر]] {{colend}} === تیز رفتار عوامی نقل و حمل === [[File:Klang Valley Rail Transit System Timeline - 2018.gif|وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام دا [[خط زمنی]]|alt=|left|200px]] {{اصل مضمون|وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام}} [[وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام]] [[کوالا لمپور عظمی]] تے [[وادی کلانگ]] وچ اک [[عاجلانہ نقل و حمل]] نظام اے، جو کہ 4 آپریٹرز دا 6 میٹرو لائناں اُتے مشتمل اے۔ انہاں 4 آپریٹرز وچ [[ریپڈ ریل]] تے [[کے ٹی ایم کومیوٹر]] کوالا لمپور وچ اہ‏م ترین نيں، [[کریتاپی تانہ ملایو]] تو‏ں سال 2005 وچ 30،934،651 مسافراں نے سفر کیتا۔ <ref>{{Cite web |title=KTMB Statistics on ridership |url=http://www.ktmb.com.my/images/default/2006/statistic/041306comtraffic.pdf |access-date=2019-09-30 |archive-date=2009-02-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090227103440/http://www.ktmb.com.my/images/default/2006/statistic/041306comtraffic.pdf |dead-url=yes }}</ref> کوالا لمپور وچ میٹرو لائناں مختلف اقسام وچ تقسیم کيتیاں جاندیاں ناں: [[عاجلانہ نقل و حمل|ریپڈ ٹرانزٹ]]، [[کومیوٹر ریل]] تے [[مونو ریل]]۔ ہور جداں بین-شہر ریل تے [[کے ایل آئی اے ایکسپریس]] دراصل میٹرو نظام نئيں نيں۔ ==== مختلف اسلوب نقل و حمل مرکز ==== {{اصل مضمون|کوالا لمپور سینٹرال اسٹیشن}} [[کوالا لمپور سینٹرال اسٹیشن]] یا مخفف '''کے ایل سینٹرال اسٹیشن''' لیکن عام بول چال وچ صرف '''سینٹرال''' ہی کہیا جاندا اے۔ ==== کوالا لمپور ریلوے اسٹیشن ==== [[فائل:Kuala Lumpur railway station (Rawang-Seremban & Sentul-Port Klang Line) (frontal facade), Kuala Lumpur.jpg|thumb|[[کوالا لمپور ریلوے اسٹیشن]]|150px]] {{اصل مضمون|کوالا لمپور ریلوے اسٹیشن}} [[کوالا لمپور ریلوے اسٹیشن]] ==== ریل نقل و حمل ==== [[کوالا لمپور عظمی]] تے [[وادی کلانگ]] وچ مختلف اقسام دا [[ریل]] [[نقل و حمل]] نطام موجود اے جس تفصیل مندرجہ ذیل اے: ===== لائٹ ریل ٹرانزٹ (ایل آر ٹی) ===== {{اصل مضمون|ریپڈ دے ایل}} کوالا لمپور وچ تن مکمل مختلف گریڈ نظام نيں، جو کہ [[کیلانا جایا لائن]]، [[امپانگ تے سری پیٹلنگ لائناں|امپانگ لائن]] تے [[امپانگ تے سری پیٹلنگ لائناں|سری پیٹلنگ لائن]] نيں۔ ایہ تیناں [[ریپڈ ریل]] دے زیر انتظام نيں۔ ====== کیلانا جایا لائن ====== [[فائل:Kelana Jaya Line.jpg|thumb|[[کیلانا جایا لائن]]|150px]] {{اصل مضمون|کیلانا جایا لائن}} [[کیلانا جایا لائن]] کوالا لمپور وچ سب تو‏ں اہ‏م میٹرو لائن اے۔ ایہ [[کوالا لمپور سٹی سینٹر]] نو‏‏ں [[سوبانگ جایا]]، [[پیتالنیگ جایا]] تے [[ضلع گومباک|گومباک]] تو‏ں ملاندی اے۔ فی الحال اس تو‏ں 170،000 مسافر روزانہ سفر کردے نيں جدو‏ں کہ قومی دناں وچ ایہ تعداد 350،000 تو‏ں زیادہ ہو جاندی اے۔ ====== امپانگ لائن ====== [[فائل:170607 KL city centre from PWTC.jpg|thumb|[[امپانگ تے سری پیٹلنگ لائناں]]|150px]] {{اصل مضمون|امپانگ لائن}} [[ریپڈ ریل]] دا اک تے تیز رفتار ٹرانزٹ نطام اے۔ ====== سری پیٹلنگ لائن ====== {{اصل مضمون|سری پیٹلنگ لائن}} [[ریپڈ ریل]] دا اک تے تیز رفتار ٹرانزٹ نطام اے۔ ===== [[کومیوٹر ریل]] ===== [[فائل:Class 83 KTM Komuter train, Kuala Lumpur.jpg|thumb|[[کے ٹی ایم کومیوٹر]]|150px]] {{اصل مضمون|کے ٹی ایم کومیوٹر|کے ایل آئی اے ٹرانزٹ}} کوالا لمپور وچ [[ملائیشیا]] وچ مسافر ریلوے دا سب تو‏ں وڈا نظام اے۔ کوالالمپور وچ [[کومیوٹر ریل]] جے دو آپریٹرز نيں جو کہ [[کے ٹی ایم کومیوٹر]] تے [[کے ایل آئی اے ٹرانزٹ]] نيں۔ ایہ دو آپریٹر کوالا لمپور وچ 4 مسافر ریل لائنز چلاندے نيں جو کہ [[سرمبان لائن]]، [[سرمبان لائن|تانجونگ مالیم شٹل سروس]]، [[پورٹ کلانگ لائن]] تے [[کے ایل آئی اے ٹرانزٹ]] ہین۔ ====== کریتاپی تانہ ملایو ====== [[فائل:Normal KTMB.jpg|thumb|[[کریتاپی تانہ ملایو]] بین شہر ریل|150px]] {{اصل مضمون|کریتاپی تانہ ملایو}} [[کریتاپی تانہ ملایو]] [[جزیرہ نما ملائیشیا]] دا بنیادی ریل نطام اے۔ ایہ ریلوے نظام برطانوی نوآبادیاندی دور وچ قائم کیتا گیا جو کہ جزیرے دا پہلا ریل نظام سی اس دا پرانا نام '''فیڈرل مالے اسٹیٹس ریلوے''' تے '''مالایان ریلوے ایڈمنسٹریشن''' سی [[1962ء]] وچ اس موجودہ نام [[کریتاپی تانہ ملایو]] اختیار کیتا گیا۔ <ref>http://landasan.info/services/ktmb/</ref> ====== ایکسپریس ریل لنک ====== [[ایکسپریس ریل لنک]] اک کمپنی اے جو ائیر پورٹ ریل لنک دی مالک تے منتظم اے۔ ایہ [[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]] نو‏‏ں [[کے ایل سینٹرال اسٹیشن]] تو‏ں ملاندی اے جنہاں دا باہمی فاصلہ 57 کلو میٹر اے۔ کمپنی دی دو مختلف ٹرین خدمات نيں: [[کے ایل آئی اے ایکسپریس]] تے [[کے ایل آئی اے ٹرانزٹ]] نيں۔ ====== دے ایل آئی اے ٹرانزٹ ====== [[فائل:Bandar Tasik Selatan station (KLIA Transit), Klang Valley.jpg|thumb|[[کے ایل آئی اے ٹرانزٹ]]/[[کے ایل آئی اے ایکسپریس]]|150px]] [[کے ایل آئی اے ٹرانزٹ]] [[کوالا لمپور]]، [[ملائیشیا]] وچ اک مسافر ریل اے جو [[کوالا لمپور سینٹرل اسٹیشن]] ([[کے ایل سینٹرال اسٹیشن|کے ایل سینٹرال]]) تے [[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]] (کے ایل آئی اے) تے (کے ایل آئی اے 2) دے درمیان چلتی اے۔ <ref name="KLIA">{{cite web |url=https://www.kliaekspres.com/plan-buy/our-services/ |title=Our Services |publisher=Express Rail Link Sdn Bhd |accessdate=12 June 2014}}</ref> یہ انہاں دو خدامات وچو‏ں اک اے جو [[ایکسپریس ریل لنک]] [[کے ایل آئی اے ایکسپریس]] دی لائن استعمال کردے ہوئے ہی فراہ‏م کردی اے۔ ایہ [[وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام]] دا حصہ اے۔ ===== ایئر پورٹ ایکسپریس ===== {{اصل مضمون|کے ایل آئی اے ایکسپریس}} [[کے ایل آئی اے ایکسپریس]] [[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]] (کے ایل آئی اے) تو‏ں [[کوالا لمپور]] شہر دے لئی اک براہ راست ریل نظام اے۔ ===== مونوریل ===== [[فائل:SCOMI Sutra for Rapid Rail.jpg|thumb|[[کے ایل مونوریل]]|150px]] {{اصل مضمون|کے ایل مونوریل}} [[کے ایل مونوریل]] [[کوالا لمپور]]، [[ملائیشیا]] وچ اٹھ ریل ٹرانسمیشن لائن دا واحد فعال [[مونوریل]] نظام اے۔ ایہ [[وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام]] دا اک جزو اے۔ ==== بساں ==== ===== ریپڈ بس ===== [[فائل:MAN-18-280-RapidKL.JPG|thumb|[[ریپڈ بس]]|150px]] {{اصل مضمون|ریپڈ بس}} [[ریپڈ بس]] [[ملائیشیا]] وچ سب تو‏ں وڈا بس آپریٹر اے۔ ایہ بنیادی طور اُتے [[وادی کلانگ]]، [[پینانگ]] تے [[کوانتان]] نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کردا اے۔ [[2011ء]] تو‏ں [[ریپڈ دے ایل]] دے سروس برانڈز یونٹ 167 راستاں اُتے چلیائے جا رہے نيں جنہاں وچ 1،400 بساں 980 رہائشی علاقےآں نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کر رہی نيں جس تو‏ں روزانہ تقریباً 400،000 لوگ سفر کردے نيں۔ <ref>{{cite news | title=RM4.9b to boost urban,rail transport systems | url=http://www.theedgedaily.com/cms/contentPrint.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_c810b93f-cb73c03a-c8c7d600-360bce9e&paging=0 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150402112032/http://www.theedgedaily.com/cms/contentPrint.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_c810b93f-cb73c03a-c8c7d600-360bce9e&paging=0 | dead-url=yes | archive-date=2 اپریل 2015 | author=Surin Murugiah | date=27 جون 2008 | accessdate=28 جون 2008 | archivedate=2015-04-02 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20150402112032/http://www.theedgedaily.com/cms/contentPrint.jsp?id=com.tms.cms.article.Article_c810b93f-cb73c03a-c8c7d600-360bce9e&paging=0 }}</ref> ===== بی آر ٹی سن وے لائن ===== [[فائل:BRT Sunway ebus.JPG|thumb|[[بی آر ٹی سن وے لائن]]|150px]] {{اصل مضمون|بی آر ٹی سن وے لائن}} [[بی آر ٹی سن وے لائن]] اک [[بس ریپڈ ٹرانزٹ]] (بی آر ٹی) نطام اے جو [[وادی کلانگ مربوط ٹرانزٹ نظام]] دا اک جزو اے۔ ایہ [[کوالا لمپور]] دے مضافاندی علاقہ [[پیتالنیگ جایا]] نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کردا اے۔ ===== مقامی بساں ===== مقامی بساں ([[ریپڈ دے ایل]] دی مقامی شٹل سروس دے علاوہ) ریپڈ دے ایل مربوط نیٹ ورک بساں تے نجی آپریڑر میٹرو بساں وی موجود نيں جتھ‏ے وچ کازوے لنک، لین سینگ، سلنگور اومنی بس،سیتارا جایا، سٹی لائنر، واواسان سوتیرا، نادی پترا تے سری انداہ شامل نيں۔ ===== گو دے ایل سٹی بس ===== {{اصل مضمون|گو دے ایل سٹی بس}} [[گو دے ایل سٹی بس]] [[کوالا لمپور]]، [[ملائیشیا]] دے [[کوالا لمپور سٹی سینٹر|مرکز شہر]] وچ اک مفت بس سروس اے۔ <ref>{{cite web|last=The Star Online|title=Free city bus service is the way to GO|url=http://www.thestar.com.my/News/Nation/2012/09/26/Free-city-bus-service-is-the-way-to-GO/#13486538279636898&if_height=202|publisher=thestar.com.my|accessdate=2 June 2013}}</ref> <ref>{{cite web|last=The Star Online|title=New free city bus service a relief to KL residents|url=http://www.thestar.com.my/News/Nation/2012/09/24/New-free-city-bus-service-a-relief-to-KL-residents/#13484940756813610&if_height=202|publisher=thestar.com.my|accessdate=24 September 2012}}</ref> <ref>{{cite web|last=New Straits Times |title=No stopping GO-KL, says SPAD chief |url=http://www2.nst.com.my/nation/general/no-stopping-go-kl-says-spad-chief-1.152768 |publisher=thestar.com.my |accessdate=5 October 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121005014901/http://www.nst.com.my/nation/general/no-stopping-go-kl-says-spad-chief-1.152768 |archivedate=5 October 2012 |df=}}</ref> ===== پودو سینٹرال ===== [[فائل:Pudu Sentral Bus Terminal (2021).jpg|thumb|[[پودو سینٹرال]]|150px]] {{اصل مضمون|پودو سینٹرال}} [[پودو سینٹرال]] [[کوالا لمپور]]، [[ملائیشیا]] وچ مرکزی مقامی بس اڈا اے۔ === سڑکاں === [[فائل:KL- Jalan Ampang-Tun Razak junction.JPG|thumb|[[جالان امپانگ]] تے جالان تن رزاق دا جنکشن|150px]] سڑکاں کوالا لمپور دی نقل و حمل نیٹ ورک دی اہ‏م شریاناں نيں۔ کوالالمپور وچ روڈ نیٹ ورک دا نظام وڈے چینی شہراں دے روڈ نیٹ ورک دے نظام دی طرح اے، جتھ‏ے اک رنگ روڈ وی موجود نيں۔ کوالا لمپور دی اہ‏م رنگ روڈ [[کوالا لمپور مڈل رنگ روڈ 1]] تے [[کوالا لمپور مڈل رنگ روڈ 2]] نيں. کوالالمپور وچ سڑکاں عام طور اُتے ہر سمت وچ تن رویہ نيں، جدو‏ں کہ چند مخصوص سڑکاں جالان سلطان اسماعیل تے جالان بوکیت بینتانگ اک طرفہ نيں۔ <ref>[http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2007/4/23/central/17519384&sec=central One Way Streets in Golden Triangle]</ref> ==== ایکسپریس وے ==== ذیل وچ [[وادی کلانگ]] علاقے دی خدمت کرنے والے ایکسپریس وے دی اک نا مکمل فہرست اے: {| class="wikitable" ! روٹ نمبر !! ایکسپریس وے دا نام !! علاقہ جات خدمت !! ہور ایکسپریس وے کنکشن |- | {{MES-E|1}} || [[نويں وادی کلانگ ایکسپریس وے]] || [[سوبانگ جایا]]، [[کلانگ]]، [[دامانسارا، کوالا لمپور]] || [[شمال-جنوب ایکسپریس وے (ملائیشیا)]]، [[شمال-جنوب ایکسپریس وے سینٹرل لنک]]، [[اسپرنٹ ایکسپریس وے]] |- | {{MES-E|5}} || [[شاہ عالم ایکسپریس وے]]|| [[شاہ عالم، ملائیشیا]]، [[یوپ سوبنگ یایا]]، [[کلانگ]]، [[کوندا کیمونینگ]]، [[بوکیت جلیل]]، [[سری پیٹلنگ]] || [[ماجو ایکسپریس وے]]، [[کوالا لمپور-سرمبان ایکسپریس وے]] |- | {{MES-E|6}} || [[شمال-جنوب ایکسپریس وے سینٹرل لنک]] || [[پتراجایا]]، [[سائبر جایا]]، [[کوالالمپور انٹرنیشنل ایئرپورٹ]]، [[ساوجانا پترا]]، [[شاہ عالم، ملائیشیا]]، [[نیلای]]|| [[نويں وادی کلانگ ایکسپریس وے]]، [[شمال-جنوب ایکسپریس وے (ملائیشیا)]] |- | {{MES-E|7}}<br />({{JKR|1}}) || [[چیراس-کاجانگ ایکسپریس وے]]|| [[چیراس، کوالا لمپور]]، [[کاجانگ]] || [[چیراس ہائی وے]]، [[کاجانگ–سرمبان ہائی وے]]، [[کاجانگ ڈسپرسل لنک ایکسپریس وے]]، [[اسمارٹ سرنگ]] |- | {{MES-E|9}} || [[بیسرایا ایکسپریس وے]] || [[سونگائی بیسی]]، [[بندر تاسک سیلاتان]] || [[کاجانگ ڈسپرسل لنک ایکسپریس وے]]، [[شمال-جنوب ایکسپریس وے (ملائیشیا)]] |- | {{MES-E|10}} || [[نويں پانتای ایکسپریس وے]] || [[سوبانگ جایا]] || [[وفاقی ہائی وے، ملائیشیا]]، [[کوالا لمپور-سرمبان ایکسپریس وے]] |- | {{MES-E|18}} || [[کاجانگ ڈسپرسل لنک ایکسپریس وے]] || [[کاجانگ]]، [[چیراس، کوالا لمپور]]، [[سونگائی لونگ]] || [[جنوبی وادی کلانگ ایکسپریس وے]]، [[چیراس-کاجانگ ایکسپریس وے]]، [[بیسرایا ایکسپریس وے]] |- | {{MES-E|20}} || [[ماجو ایکسپریس وے]] || [[پتراجایا]]، [[سائبر جایا]] || [[کوالا لمپور-سرمبان ایکسپریس وے]]، [[شاہ عالم ایکسپریس وے]] |- | {{MES-E|21}} || [[کاجانگ–سرمبان ہائی وے]] || [[کاجانگ]]، [[سیمینئیہ]]، [[سرمبان]] || [[چیراس-کاجانگ ایکسپریس وے]]، [[چیراس ہائی وے]] |- | {{MES-E|23}} || [[اسپرنٹ ایکسپریس وے]] || [[دامانسارا، کوالا لمپور]]، [[تامان دوندا]] || [[نويں وادی کلانگ ایکسپریس وے]]، [[وفاقی ہائی وے، ملائیشیا]] |- | {{MES-E|33}} || [[دوتا–اولو کلانگ ایکسپریس وے]] || [[تامان دوندا]]، [[اولو کلانگ]]، [[ضلع گومباک]] || [[نويں وادی کلانگ ایکسپریس وے]]، [[کوالا لمپور-راوانگ ہائی وے]]، [[کوالا لمپور مڈل رنگ روڈ 2]]، [[کوالا لمپور-کاراک ایکسپریس وے]] |- | {{MES-E|37}} || [[کوالا لمپور-سرمبان ایکسپریس وے]] || [[کوالا لمپور]]، [[سرمبان]]، [[کاجانگ]]، [[بانگی، ملائیشیا|بانگی]]، [[نیلای]] || [[شمال-جنوب ایکسپریس وے سینٹرل لنک]]، [[شمال-جنوب ایکسپریس وے (ملائیشیا)]]، [[اسمارٹ سرنگ]]، [[ماجو ایکسپریس وے]] |- | {{MES-E|37}} || [[مشرق–مغرب لنک ایکسپریس وے]]|| [[تامان کوگہناوت]]، [[سونگائی بیسی]]|| [[چیراس ہائی وے]]، [[چیراس-کاجانگ ایکسپریس وے]]، [[کوالا لمپور-سرمبان ایکسپریس وے]]، [[اسمارٹ سرنگ]] |- | {{MES-E|38}} || [[اسمارٹ سرنگ]] || جالان سلطان اسماعیل، جالان تن رزاق || [[وفاقی ہائی وے، ملائیشیا]]، [[کوالا لمپور-سرمبان ایکسپریس وے]]، [[چیراس ہائی وے]] |- | {{JKR|1}} || [[چیراس ہائی وے]] || [[چیراس، کوالا لمپور]]، [[سونگائی بیسی]] | [[چیراس-کاجانگ ایکسپریس وے]]، [[کوالا لمپور مڈل رنگ روڈ 1]]، [[کوالا لمپور مڈل رنگ روڈ 2]]، [[مشرق–مغرب لنک ایکسپریس وے]] |- | {{JKR|2}} || [[وفاقی ہائی وے، ملائیشیا]] || [[کلانگ]]، [[پیتالنیگ جایا]]، [[سوبانگ جایا]]، [[کیلانا جایا]] تے [[شاہ عالم، ملائیشیا]] || [[نويں پانتای ایکسپریس وے]]، [[اسپرنٹ ایکسپریس وے]] |} === ٹیکسی === [[فائل:2010-2013 Proton Persona (CM) 1.6 sedan, Teksi (2014-01-03).jpg|thumb|ٹیکسی|150px]] میٹر والی ٹیکسیاں شہر بھر وچ با آسانی دستیاب نيں۔ اُتے ٹریفک جام، خاص طور اُتے رش دے اوقات وچ ٹیکسی حاصل کرنا مشکل ہوسکدا اے یا رش وچ پھنس جانے دی صورت وچ آپ وقت اُتے اپنی منزل اُتے نئيں پہنچ پاندے۔ ایسے بوہت سارے واقعات سامنے آئے نيں جتھ‏ے ٹیکسی ڈرائیوراں نے بہت زیادہ کرایہ موصول کیتا، خاص طور اُتے سیاحاں تاں، اسی لئی سیاحاں نو‏‏ں مشورہ دتا جاندا اے صرف اوہ ٹیکس استعمال کریئے جو میٹر دے مطابق کرایہ چارج کردے نيں، یا میٹر دا استعمال کرنے اُتے اصرار کیتا جائے۔ ٹیکسی اسٹینڈ شہر بھر وچ دستیاب نيں تے زیادہ تر ٹیکسیاں ٹیکسی اسٹینڈ اُتے ہی کھڑی ہوندی نيں۔ کوالا لمپور وچ ٹیکسیاں مختلف رنگاں کيتیاں نيں جداں لال سفید، سرخ، پیلا-نیلا ، سبز یا پیلا رنگ۔ اُتے، ٹیکسیاں نو‏‏ں باآسانی انہاں دی نمبر پلیٹ تو‏ں شناخت کیتا جا سکدا اے کیونکہ ٹیکسیاں دا رجسٹریشن پلیٹ نمبر ایچ (H) تے ہوائی اڈے دی لیموزین دا نمبر لیمو (LIMO) تو‏ں شروع ہوندا اے۔ === سائیکل === [[فائل:Kuala Lumpur KL Car Free Day (October 18th, 2015).jpg|thumb|کوالا لمپور سائیکل ریس|150px]] [[فائل:Southwest Dedicated Bicycle Highway, viewing from north.jpg|thumb|سائیکل راہ|150px|right]] کوالا لمپور وچ سائکلنگ سفر، تفریحی، کم اُتے جانے دے لئی نقل و حرکت دے لئے کوالا لمپور، [[ملائیشیا]] وچ سائیکل دا استعمال اے۔ پہلی سڑک سائیکلنگ ریس [[1938ء]] وچ کوالا لمپور وچ شروع کيتی گئی۔ <ref name="Bike race 1">{{cite web | url = http://www.mncf.org.my/index.php?option=com_content&view=article&id=80:short-history-of-bicycle-racing-in-malaysia&catid=3:newsflash&Itemid=97 | title = SHORT HISTORY OF BICYCLE RACING IN MALAYSIA |accessdate = 22 September 2015 |publisher = [[Malaysian National Cycling Federation]]}}</ref><ref name="Bike race 2">{{cite web |url = http://kl98.thecgf.com/sports/cycling/history.html |title = Cycling: HISTORY |accessdate = 22 September 2015 |publisher = [[Commonwealth Games Federation]] |archive-date = 23 July 2019 |archive-url = https://web.archive.org/web/20190723070515/http://kl98.thecgf.com/sports/cycling/history.html |dead-url = yes }}</ref> موجودہ کوالا لمپور وچ سائیکل طالب علماں تے درمیانی طبعاں دے شہریاں دے لئے پسندیدہ سواری اے۔ <ref name="students 1">Jegathesan, M. [https://books.google.com.my/books?id=TPwiAAAAMAAJ&q=bicycle+cycling+kuala+lumpur&dq=bicycle+cycling+kuala+lumpur&hl=en&sa=X&redir_esc=y ''A Decade on Cinders'']. [[Federal Publications]], 1984, p. 8.</ref><ref name="1980s">Hilling, D. [https://books.google.com.my/books?id=6ICGAgAAQBAJ&pg=PA206&dq=bicycle+cycling+kuala+lumpur&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=bicycle%20cycling%20kuala%20lumpur&f=false ''Transport and Developing Countries'']. [[Routledge]], 1996, p. 206. {{ISBN|9781134777242}}</ref> کوالا لمپور وچ سائیکل دے استعمال وچ حالیہ برساں وچ شہریاں دی مختلف قسم دی دلچسپیاں دے نال تیزی تو‏ں ترقی ہوئی اے، خاص طور تو‏ں [[2012ء]] وچ کوالا لمپور وچ سائیکل سیاحت دا آغاز آغاز ہويا اے۔ <ref>{{cite web |url = http://www.wonderfulmalaysia.com/news/interest-in-cycling-tourism-increases.htm |title = Interest in cycling tourism increases |accessdate = 15 September 2015 |publisher = Wonderful Malaysia}}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.slideshare.net/SpectrumWorldwide/ocbc-cycle-malaysia-info-booklet |title = OCBC Cycle Malaysia Info Booklet (Section "A Word from our partners" by Khairy Jamaluddin |accessdate = 15 September 2015 |publisher = [[Oversea-Chinese Banking Corporation|OCBC]]}}</ref><ref>{{cite web |url = http://www.sww.com.sg/news-item/kl-mayor-and-ocbc-cycle-malaysia-announce-new-route-join-hands-to-raise-funds-for-charity/ |title = KL Mayor and Cycle Malaysia announce new route, join hands to raise funds for charity. |accessdate = 15 September 2015 |publisher = Spectrum Worldwide}}</ref>{{-}} === بحری === ==== کلانگ بندرگاہ ==== [[فائل:Northport Malaysia Wharve.JPG|thumb|[[کلانگ بندرگاہ]]|150px]] {{اصل مضمون|کلانگ بندرگاہ}} [[کلانگ بندرگاہ]] [[ملائیشیا]] دی اک [[بندرگاہ]] اے جو [[کلانگ]] دے جنوب مغرب وچ تقریباً 6 کلو میٹر (3.7 میل)، تے کوالا لمپور دے جنوب مغرب وچ 38 کلو میٹر (24 میل) دے فاصلے اُتے واقع اے۔ <ref>{{cite web |author =انگریزی ویکیپیڈیا دے مشارکین |url =https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Port_Klang&redirect=no&oldid=905098943 |title =Port Klang|date =}}</ref> اسنو‏ں [[متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ|برطقنوی]] نوآبادی دور وچ [[1893ء]] وچ تعمیر کیتا گیا تے [[کلانگ بندرگاہ]] دا پرانا نام '''پورٹ سویٹنہیم''' جو تب ریاست مالے دے برطانوی رہائشی ہائی کمشنر [[فرینک سویٹنہیم|سر فرینک سویٹنہیم]] دے نام اُتے سی [[بندرگاہ]] دا سرکاری افتتاح [[15 ستمبر]] [[1901ء]] نو‏‏ں ہويا۔ اوہدی ترقی وچ ہور اضافہ اس وقت ہويا جدو‏ں بندرگاہ نو‏‏ں کوالا لمپور تو‏ں ریلوے لائن تو‏ں ملیا دتا گیا۔ == بین الاقوامی تعلقات == === جڑواں شہر === {|class="wikitable" |- valign="top" | * [[چینائی]]، بھارت<ref>{{cite news |url=http://hindu.com/2010/11/26/stories/2010112661760300.htm |title=Chennai, Kuala Lumpur sign sister city pact |accessdate=26 نومبر 2010 |location=Chennai, India |work=The Hindu |date=26 نومبر 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20101129155307/http://www.hindu.com/2010/11/26/stories/2010112661760300.htm|archivedate=29 نومبر 2010|deadurl=yes}}</ref> * [[اصفہان]]، ایران<ref>{{cite web |year=2005 |url=http://www.council.isfahan.ir/EStatic/WFESisterhood.aspx |title=Sisterhoods|work=Isfahan Islamic Council |accessdate=4 دسمبر 2007 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20071012171031/http://council.isfahan.ir/EStatic/WFESisterhood.aspx |archivedate = 12 اکتوبر 2007}}</ref> * [[مشہد]]، ایران<ref>{{cite web |url=http://eurasia.ro/?p=2687 |title=Mashhad-Kuala Lumpur Become Sister Cities |work=Mircea Birca |publisher=Eurasia Press and News |date=14 اکتوبر 2006}}</ref> || * [[شیراز]]، ایران<ref>{{cite web|url=http://www.eshiraz.ir/main/en/scity,97102 |title=Sister Cities of Shiraz |publisher=Shiraz Municipality |date=12 جون 2010 |accessdate=30 اپریل 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110927113859/http://www.shiraz.ir/main/en/scity%2C97102 |archivedate=27 ستمبر 2011 |deadurl=yes |df=}}</ref> * [[اوساکا]]، جاپان<ref>{{cite web|url=http://www.city.osaka.lg.jp/seisakukikakushitsu/page/0000040993.html|title=ビジネスパートナー都市(BPC)|language=Japanese|publisher=Osaka Policy Planning Office|date=19 ستمبر 2012|accessdate=1 دسمبر 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130120230641/http://www.city.osaka.lg.jp/seisakukikakushitsu/page/0000040993.html|archivedate=20 جنوری 2013|deadurl=yes}}</ref> * [[ملاکا شہر]]، ملائیشیا<ref>{{cite web|url=http://library.perdana.org.my/Digital_Content/Prominent_Leaders/Mahathir/News_1968-2004/1989-1992/1989/00008175.pdf|title=Bandar Kembar Melaka, Hoorne|language=Malay|work=[[Bernama]]|publisher=[[National Library of Malaysia]]|date=7 جولیائی 1989|accessdate=25 ستمبر 2015|format=PDF|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150925091437/http://library.perdana.org.my/Digital_Content/Prominent_Leaders/Mahathir/News_1968-2004/1989-1992/1989/00008175.pdf|archivedate=25 ستمبر 2015|deadurl=yes|df=dmy-all}}</ref> || * [[کراچی]]، پاکستان<ref>{{cite web|url=http://app.com.pk/en_/index.php?option=com_content&task=view&id=139385|title=Eight Pakistani cities have 47 sister cities around the world|agency=Associated Press of Pakistan|date=16 مئی 2011|accessdate=1 دسمبر 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151220134359/http://app.com.pk/en_/index.php?option=com_content&task=view&id=139385|archivedate=20 دسمبر 2015|deadurl=yes}}</ref> * [[انقرہ]]، ترکی<ref>{{cite web|url=http://www.ankara-bel.gov.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/dis_dairesi_baskanligi/avrupa_gunu_kutlamasi.aspx|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090114033014/http://www.ankara-bel.gov.tr/AbbSayfalari/hizmet_birimleri/dis_dairesi_baskanligi/avrupa_gunu_kutlamasi.aspx|title=Kardeş Kentleri Listesi ve 5 مئیıs Avrupa Günü Kutlaması ''[via WaybackMachine.com]''|publisher= Ankara Büyükşehir Belediyesi&nbsp;– Tüm Hakları Saklıdır|archivedate=14 جنوری 2009|accessdate=21 جولیائی 2013|language=Turkish}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-malaysia.en.mfa |title=Relations between Turkey and Malaysia |publisher=[[Ministry of Foreign Affairs (Turkey)]] |accessdate=1 جولیائی 2015 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150630225011/http://www.mfa.gov.tr/relations-between-turkey-and-malaysia.en.mfa |archivedate=30 جون 2015 |deadurl=yes}}</ref> * [[دبئی]]، متحدہ عرب امارات<ref>{{Cite news|url=http://poskod.my/features/kls-sister-cities/|title=KL's Sister Cities – Poskod Malaysia|date=21 اکتوبر 2010|newspaper=Poskod Malaysia|access-date=13 فروری 2017|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20130830201710/http://poskod.my/features/kls-sister-cities/|archive-date=30 اگست 2013|dead-url=yes|accessdate=2019-09-30|archivedate=2013-08-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130830201710/http://poskod.my/features/kls-sister-cities/}}</ref> |} == ہور دیکھیے == * [[کوالا لمپور عظمی]] * [[پتراجایا]] * [[وفاقی علاقہ جات (ملائیشیا)]] == باہرلے جوڑ == * [http://www.dbkl.gov.my/ کوالا لمپور سٹی ہال] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110320022700/http://www.dbkl.gov.my/ |date=2011-03-20 }} * [http://www.itis.com.my/ ITIS کوالا لمپور آئی ٹی آئی ایس] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201217193145/http://www.itis.com.my/ |date=2020-12-17 }} * [http://www.got.my/KualaLumpur/ کوالا لمپور ڈیلز] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120402173803/http://www.got.my/KualaLumpur/ |date=2012-04-02 }} * [http://www.geographia.com/malaysia/kualalumpur.html کوالا لمپور] * [http://www.klia.com.my/ کوالا لمپور بین الاقوامی ہوائی اڈا] * [http://www.panoramio.com/user/5982849/tags/Malaysia%20-%20KL پینورامیو] {{جغرافیائی مقام | North = [[راوانگ، سلنگور|راوانگ]] | West = [[پیتالنیگ جایا]] | Centre = کوالا لمپور | East = [[امپانگ، کوالا لمپور|امپانگ]] | South = [[پتراجایا]] }} == مورتاں== <gallery> تصویر:KL full view.JPG| تصویر:Masjid Jamek confluence.jpg| تصویر:Old Market Square, Kuala Lumpur.jpg| تصویر:ColonialShoplots.jpg| تصویر:Mosque Jamek.jpg| تصویر:Petaling Street Gate.jpg| تصویر:Bukit bintang from kl monorail 2009.jpg| تصویر:Suria KLCC 2012.JPG| تصویر:St. John's Cathedral, Kuala Lumpur.jpg| تصویر:Sri Mahamariamman Temple 2, central Kuala Lumpur.jpg| تصویر:Petronas Twin Towers, Kuala Lumpur.jpg| تصویر:KLCCpark-fountain.JPG| تصویر:Stadium nasional bukit jalil.JPG| تصویر:KLCC park at night.jpg| تصویر:KualaLumpurTower.jpg| تصویر:Menara telekom.jpg| تصویر:Kuala Lumpur railway station (Rawang-Seremban & Sentul-Port Klang Line) (frontal facade), Kuala Lumpur.jpg| تصویر:Kelana Jaya Line KLCC.jpg| تصویر:View on KL.JPG| تصویر:KL-Tune Hotel Jalan Tuanku Abdul Rahman.JPG| تصویر:KL-national library.JPG| تصویر:Merdeka square kuala lumpur.jpg| تصویر:Jlntuankuabdulrahman.jpg| تصویر:KL-Bangunan Sultan Abdul Samad at street level.JPG| تصویر:KLCC twin towers1.JPG| تصویر:View on Petronas Towers.JPG| تصویر:20060105EyeOnMsia.jpg| تصویر:Central Market, KL, Malaysia.jpg| تصویر:Berjaya Time Square in the afternoon, Kuala Lumpur (Dec 2006).jpg| تصویر:KL-Mid Valley.JPG| تصویر:Midvalleymegamall.jpg| تصویر:SuriaKLCC-Park.JPG| تصویر:KLCC inside1.JPG| تصویر:YosriKompleksPutraPlace3.jpg| تصویر:KLChinatown.JPG| تصویر:Klsentral.jpg| تصویر:KLMonoRail-Top.JPG| تصویر:LDP-Sunway stretch.JPG| تصویر:KL-SMARTtunnelentrance.JPG| تصویر::KL-Jalan Tuanku Abdul Rahman Maju Junction.JPG| تصویر:KL Seremban Highway and Jalan Istana.JPG| تصویر:Bukit Bintang Road.jpg| </gallery> == کتابیات == * {{cite journal|url=http://myrepositori.pnm.gov.my/bitstream/123456789/2265/1/JB1865_MBRA.pdf|title=Kuala Lumpur 1880–1895|first=J.M. |last=Gullick|journal=Journal of the Malayan Branch of the Royal Asiatic Society|volume=24|issue=4|pages=10–11|year=1955|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150528182107/http://myrepositori.pnm.gov.my/bitstream/123456789/2265/1/JB1865_MBRA.pdf|archivedate=28 May 2015|deadurl=yes|ref=harv}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=L_hwAAAAMAAJ|title=A History of Kuala Lumpur 1856–1939|first=J.M. |last=Gullick|publisher=The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society|year=2000|ref=harv}} == باہرلے جوڑ == {{گٹھ کومنز|Kuala Lumpur}} {{ویکی سفر|Kuala Lumpur}} * [http://www.dbkl.gov.my/index.php?lang=en Official Portal of Kuala Lumpur City Hall] * [https://web.archive.org/web/20170330182707/http://www.malaysia.travel/en/int Official Website of Tourism Malaysia] * [http://pathfindercity.com/kuala-lumpur/ An Insider's Guide to Kuala Lumpur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161118163200/http://pathfindercity.com/kuala-lumpur/ |date=2016-11-18 }} – [http://pathfindercity.com/ Pathfinder City] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161118163200/http://pathfindercity.com/ |date=2016-11-18 }} == حوالے == {{حوالے}} {{ایشیائ دیساں دے دارالحکومت}} {{ملائیشیا دیاں ریاستاں تے وفاقی علاقے}} {{ملائیشیا دے زیادہ آبادی والے شہر}} {{ملائشیا دے شہر}} {{فہرست ایشیائی دارالحکومت بلحاظ خطہ}} {{دنیا دے سب تو‏ں زیادہ آبادی والے شہری علاقہ جات}} {{دولت مشترکہ کھیلاں دے میبولی شہر}} {{عالمی کتاب دار الحکومت}} {{Navboxes | title = کوالا لمپور تو‏ں متعلق مضامین | list = {{جنوب مشرقی ایشیا دے وڈے شہر}} {{ملائیشیا دے وڈے شہر}} }} [[گٹھ:1857ء وچ آباد ہونے والے مقامات]] [[گٹھ:ایشیا وچ 1857ء دی تاسیست]] [[گٹھ:ایشیائی دارالحکومت]] [[گٹھ:جزیرہ نما ملائیشیا]] [[گٹھ:دارالحکومت]] [[گٹھ:کوالا لمپور|کوالا لمپور]] [[گٹھ:ملائشیا دے شہر]] [[گٹھ:ملائیشیا]] [[گٹھ:ملائیشیا دے آباد مقامات]] [[گٹھ:ملائیشیا دے وفاقی علاقے]] [[گٹھ:وادی کلانگ]] [[گٹھ:وفاقی اضلاع تے علاقہ جات]] [[گٹھ:ایشیا]] [[گٹھ:ملائیشیا]] bo72mivj6kv6qbecm2wh09onhl0ln9y 0 52874 676766 676577 2024-11-19T23:16:26Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676766 wikitext text/x-wiki == مسیحی نوبل انعام جیتو بلحاظ شعبہ == === [[فزکس]]=== {| align="center" class="wikitable" |- ! سال ! colspan=2|انعام یافتہ ! دیس ! فرقہ ! وجہ |- |1901 |[[File:WilhelmRöntgen.JPG|75px]] |[[ولیم رونٹگین ]] |[[جرمنی]] |رومن کیتھولک<ref>{{Cite web |title=Wilhelm Conrad Roentgen |url=http://www.famousscientists.org/wilhelm-conrad-roentgen/ |access-date=2016-05-18 |archive-date=2017-04-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170428070628/https://www.famousscientists.org/wilhelm-conrad-roentgen/ |dead-url=yes }}</ref> |"in recognition of the extraordinary services he has rendered by the discovery of the remarkable [[ایکس شعاع|rays]] subsequently named after him" |- |rowspan=2|1902 |[[File:H A Lorentz (Nobel).jpg|75px]] |[[ہنڈرک لورنٹز]] |[[نیدرلینڈ]] |پروٹسٹنٹ<ref>[http://www.encyclopedia.com/topic/Hendrik_Antoon_Lorentz.aspx Hendrik Antoon Lorentz]</ref> |"in recognition of the extraordinary service they rendered by his researches into the influence of [[magnetism]] upon [[radiation]] phenomena"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1902 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1902/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |[[File:Pieter Zeeman.jpg|75px]] |[[پیڑ زیمین]] |[[نیدرلینڈ]] |Dutch Reformed Church<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1902/zeeman-bio.html Pieter Zeeman - Biographical]</ref> |"in recognition of the extraordinary service they rendered by their researches into the influence of magnetism upon radiation phenomena |- |1903 |[[File:Paul Nadar - Henri Becquerel.jpg|75px]] |[[ہنری بیکرویل ]] |[[فرانس]] |رومن کیتھولک <ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/laureates/index.php?id=4 Henri Becquerel]</ref> |"for his discovery of spontaneous [[radioactivity]]"<ref name=N1903>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1903 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1903/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1904 |[[File:John William Strutt.jpg|75px]] |[[جان ولیم سٹرٹ ]] |[[برطانیہ]] |Anglican<ref>Peter J. Bowler (2014). "Reconciling Science and Religion: The Debate in Early-Twentieth-Century Britain", University of Chicago Press. p. 35</ref><ref>Sir William Gavin (1967). "Ninety Years of Family Farming: The Story of Lord Rayleigh's and Strutt & Parker Farms". Hutchinson, p. 37</ref> |"for his investigations of the densities of the most important gases and for his discovery of [[argon]] in connection with these studies"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1904 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1904/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1905 |[[File:Phillipp Lenard in 1900.jpg|75px]] |[[فلپ لینارڈ ]] |[[آسٹریا ہنگری]]<br />[[جرمنی]] |کرسچئین<ref>[http://www.nndb.com/people/441/000099144/ Philipp Lenard]</ref> |"for his work on [[cathode ray]]s"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1905 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1905/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref><ref name="Lundestad">{{cite web |first=Geir |last=Lundestad |authorlink=Geir Lundestad |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/articles/lundestad-review/index.html |title=The Nobel Peace Prize, 1901–2000 |publisher=Nobel Foundation |date=2001-03-15 |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- |1906 |[[File:J.J Thomson.jpg|75px]] |[[جے جے تھامسن ]] |برطانیہ |Anglican<ref>{{Cite web |title=Essay on Thomson life and religious views |url=http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1986/JASA6-86Seeger.html |access-date=2016-05-18 |archive-date=2015-12-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151201005910/http://www.asa3.org/ASA/PSCF/1986/JASA6-86Seeger.html |dead-url=yes }}</ref> |"for his theoretical and experimental investigations on the [[conduction of electricity]] by gases"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1906 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1906/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1909 |[[File:Guglielmo Marconi.jpg|75px]] |[[گُگلیلمو مارکونی]]([[مارکونی]]) |[[اٹلی]] |رومن کیتھولک<ref>Marconi, Maria Christina, ''Marconi My Beloved''[https://books.google.com/books?id=wfSABTyeiV4C&pg=PA19&dq=marconi+catholic&hl=en&sa=X&ei=StMVVfzhMYOXNp_agPgI&ved=0CDIQ6AEwBA#v=onepage&q=marconi%20catholic&f=false]''. 2001. p. 19-24.''</ref> |"for his contributions to the [[Invention of radio|development of wireless telegraphy]]"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1909 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1909/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1914 |[[File:Max von Laue 1914.jpg|75px]] |[[میکس وون لیو]] |[[جرمنی]] |کرسچئین<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1914/laue-bio.html Max von Laue: Biographical] The Nobel Prize in Physics 1914. Nobel Foundation.</ref><ref>{{Cite journal | doi = 10.1098/rsbm.1960.0028| title = [[میکس وون لیو]] 1879-1960| journal = [[Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society]]| volume = 6| pages = 134| year = 1960| last1 = Ewald | first1 = P. P. | authorlink1 = Paul Peter Ewald}}</ref><ref>Magill, Frank Northen (1989) ''The Nobel Prize Winners'', Salem Press. ISBN 0893565598. p. 198</ref> |"For his discovery of the [[X-ray crystallography|diffraction of X-rays]] by crystals",<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1914 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1914/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> an important step in the development of [[X-ray spectroscopy]]. |- |rowspan=2|1915 |[[File:Wh-bragg.jpg|75px]] |[[ولیم ہنری براگ]] |[[برطانیہ]] |کرسچئین<ref>[http://adb.anu.edu.au/biography/bragg-sir-william-henry-5336 Bragg, Sir William Henry (1862–1942)]</ref><ref>[http://www.britannica.com/biography/William-Bragg Sir William Bragg from Britannica]</ref><ref>{{Cite web |title=The Religious Affiliation of Nobel Prize-winning physicist William Henry Bragg |url=http://www.adherents.com/people/pb/William_Henry_Bragg.html |access-date=2016-05-18 |archive-date=2017-07-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170704142538/http://www.adherents.com/people/pb/William_Henry_Bragg.html |dead-url=yes }}</ref> |rowspan=2|"For his services in the analysis of [[crystal structure]] by means of X-rays",<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1915 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1915/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> an important step in the development of [[X-ray crystallography]] |- |[[File:Wl-bragg.jpg|75px]] |[[ولیم لاورنس براگ]] |[[آسٹریلیا]] [[برطانیہ]] |کرسچئین |- |1917 |[[File:Charles Glover Barkla.jpg|75px]] |[[چارلس گلور بارکالا]] |[[برطانیہ]] |Methodist<ref>School of Mathematics and Statistics. [http://www-history.mcs.st-and.ac.uk/Biographies/Barkla.html "Charles Glover Barkla"] (2007), University of St Andrews, Scotland. JOC/EFR.</ref><ref>H.S. Allen (1947), Obituary Notices of Fellows of the Royal Society, Vol. 5, No. 15,. "[http://www.jstor.org/discover/10.2307/769087?uid=3738664&uid=2129&uid=2&uid=70&uid=4&sid=21103238109881 Charles Glover Bark]"</ref><ref>[http://www.encyclopedia.com/topic/Charles_Glover_Barkla.aspx Charles Glover Barkla], Complete Dictionary of Scientific Biography (2008)</ref> |"For his discovery of the [[X-ray fluorescence|characteristic Röntgen radiation]] of the elements",<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1917 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1917/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> another important step in the development of [[X-ray spectroscopy]] |- |1918 |[[File:Max Planck 1933.jpg|75px]] |[[میکس پلانک]] |[[جرمنی]] |Raised Lutheran, later in life, Planck's views on God were that of a deist{{efn|He stated that: "Both Religion and science require a belief in God. For believers, God is in the beginning, and for physicists He is at the end of all considerations… To the former He is the foundation, to the latter, the crown of the edifice of every generalized world view."}}<ref name="adherents.com">[http://www.adherents.com/people/pp/Max_Planck.html The Religious Affiliation of Physicist Max Planck] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170810130831/http://www.adherents.com/people/pp/Max_Planck.html |date=2017-08-10 }}. adherents.com. Retrieved on 2011-07-05.</ref> |"for the services he rendered to the advancement of physics by his discovery of energy [[quantum mechanics|quanta]]"<ref>{{cite web |title = The Nobel Prize in Physics 1918 |publisher = Nobel Foundation |url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1918/index.html |accessdate = 2008-10-09}}</ref> |- |1919 |[[File:Johannes Stark.jpg|75px]] |[[جوہنس سٹارک]] |[[جرمنی]] |کرسچئین<ref>[http://www.nndb.com/people/553/000099256/ Johannes Stark]</ref> |"for his discovery of the [[Doppler effect]] in [[canal rays]] and the splitting of [[spectral line]]s in [[electric field]]s"<ref>{{cite web |title = The Nobel Prize in Physics 1919 |publisher = Nobel Foundation |url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1919/index.html |accessdate = 2008-10-09}}</ref> |- |1923 |[[File:Robert Andrews Millikan 1920s.jpg|75px]] |[[رابرٹ انڈریو ملکین]] |[[امریکا]] |کرسچئین<ref name="Millikan 1929">"Millikan, Robert Andrew", [[Who's Who in America]] v. 15, 1928–1929, p. 1486</ref><ref>[http://www.adherents.com/people/pm/Robert_Millikan.html The Religious Affiliation of Physicist Robert Andrews Millikan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170704140437/http://www.adherents.com/people/pm/Robert_Millikan.html |date=2017-07-04 }}. adherents.com</ref><ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1923/millikan-bio.html Nobel biography]. nobelprize.org.</ref><ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,715687,00.html "Medicine: Science Serves God,"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130817193240/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,715687,00.html |date=2013-08-17 }} ''Time,'' June 4, 1923. Accessed 19 Jan. 2013.</ref> He dealt with this in his [[Terry Lectures]] at [[Yale]] in 1926–7, published as ''Evolution in Science and Religion''.<ref>''Evolution in Science and Religion'' (1927), 1973 edition: Kennikat Press, ISBN 0-8046-1702-3</ref> |"for his work on the [[elementary charge]] of electricity and on the [[photoelectric effect]]"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1923 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1923/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1925 |[[File:Gustav Hertz.jpg|75px]] |[[گستاف لوڈوگ ہرٹز]] |[[جرمنی]] |Lutheran<ref>{{cite web|url=http://www1.uni-hamburg.de/rz3a035//bundesstrasse1.html|title=Buildings Integral to the Former Life and/or Persecution of Jews in Hamburg|publisher=uni-hamburg.de|author=Robertson, Struan|accessdate=22 February 2012|archive-date=27 March 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120327213148/http://www1.uni-hamburg.de/rz3a035//bundesstrasse1.html|dead-url=yes}}</ref> |"for his discovery of the laws governing the impact of an [[electron]] upon an atom"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1925 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1925/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1927 |[[File:Arthur Compton.jpg|75px]] |[[آرتھر کومپٹون]] |[[امریکا]] |Presbyterian<ref>{{cite web|url=http://www.aps.org/units/fps/newsletters/2003/april/commentary.html|title=Physics and Society newsletter April 2003 Commentary|publisher=|accessdate=15 January 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,755635-5,00.html|title=Science: Cosmic Clearance|date=13 January 1936|work=TIME.com|accessdate=15 January 2015|archive-date=26 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226101941/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,755635-5,00.html|dead-url=yes}}</ref> |"for his discovery of the [[Compton effect|effect named after him]]"<ref name=N1927>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1927 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1927/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1932 |[[File:Bundesarchiv Bild183-R57262, Werner Heisenberg.jpg|75px]] |[[ورنر ہیزنبرگ]] |[[جرمنی]] |Lutheran<ref>{{Cite book|last1=Stewart|first1=Ian|title=Why Beauty Is Truth: A History of Symmetry|url=http://books.google.co.uk/books?id=6akF1v7Ds3MC|accessdate=June 14, 2006|year=2008|publisher=[[Basic Books|Basic]]|isbn=9780465082377|page=206}}</ref><ref>[http://www.adherents.com/people/ph/Werner_Heisenberg.html The religion of Werner Heisenberg, physicist] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101129213817/http://www.adherents.com/people/ph/Werner_Heisenberg.html |date=2010-11-29 }}. Adherents.com. Retrieved on 2012-02-01.</ref> |"for the creation of [[quantum mechanics]], the application of which has, inter alia, led to the discovery of the [[allotropic]] forms of hydrogen"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1932 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1932/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1936 |[[File:Hess.jpg|75px]] |[[وکٹر فرانسس ہیس]] |[[آسٹریا]] |کرسچئین<ref>{{cite web|url=http://www.nndb.com/people/731/000099434/|title=Victor Francis Hess|publisher=|accessdate=15 January 2015}}</ref><ref>{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=AtngooiwXikC&pg=PA254|title=A Dictionary of Scientists|publisher=|accessdate=15 January 2015}}</ref> He wrote on the topic of science and religion in his article ''"My Faith"''.<ref>Victor Francis Hess. "[http://newspaperarchive.com/us/texas/san-antonio/san-antonio-light/1946/11-03/page-52 My Faith]". San Antonio Light Newspaper Archive. Sunday, November 3, 1946, p. 52</ref> |"for his discovery of [[cosmic ray|cosmic radiation]]"<ref name="N1936">{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1936 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1936/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1937 |[[File:George Paget Thomson.jpg|75px]] |[[جارج پاگٹ تھامسن]] |[[برطانیہ]] |کرسچئین |"for his experimental discovery of the [[electron diffraction|diffraction of electrons]] by crystals"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1937 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1937/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1938 |[[File:Enrico Fermi 1943-49 140x190.jpg|75px]] |[[انریکو فرمی]] |[[اٹلی]] |Raised رومن کیتھولک, then become an agnostic |"for his demonstrations of the existence of new radioactive elements produced by [[neutron irradiation]], and for his related discovery of nuclear reactions brought about by slow neutrons"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1938 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1938/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1945 |[[File:Wolfgang Pauli ETH-Bib Portr 01042.jpg|75px]] |[[ولف گینگ پاولی]] |[[آسٹریا]] |Raised رومن کیتھولک<ref>{{cite web|url=http://www.jinfo.org/Physicists.html|title=Jewish Physicists|accessdate=2006-09-30}}</ref> |"for the discovery of the Exclusion Principle, also called the [[Pauli principle]]"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1945 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1945/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |rowspan=2|1951 | |[[جوہن کوکروفٹ]] |[[برطانیہ]] |کرسچئین |rowspan=2|"for their pioneer work on the transmutation of atomic nuclei by artificially accelerated atomic particles"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1951 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1951/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |[[File:Ernest Walton.jpg|75px]] |[[ارنسٹ والٹن]] |[[آئرلینڈ]] |Methodist<ref>V. J. McBrierty: Ernest Thomas Sinton Walton, The Irish Scientist, 1903-1995 (Trinity College Dublin, 2003)</ref> |- |1952 |[[File:Edward Mills Purcell.jpg|75px]] |[[ایڈوارڑملس پرسل]] |[[امریکا]] |پروٹسٹنٹ |"for his development of new methods for nuclear magnetic precision measurements and discoveries in connection therewith"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1952 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1952/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1953 |[[File:Zernike.jpg|75px]] |[[فرٹز زرنیک]] |Netherlands |پروٹسٹنٹ |"for his demonstration of the phase contrast method, especially for his invention of the [[phase contrast microscope]]"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1953 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1953/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |rowspan=2|1954 |[[File:Max Born.jpg|75px]] |[[میکس بورن]] |[[جرمنی]]<br />[[برطانیہ]] |Lutheran{{sfn|Greenspan|2005|pp=61–62}} |"for his fundamental research in [[quantum mechanics]], especially for his statistical interpretation of the [[wavefunction]]"<ref name="N54">{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1954 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1954/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |[[File:Bothe.jpg|75px]] |[[والٹتھر بوتھ]] |[[مغربی جرمنی]] |پروٹسٹنٹ |"for the [[Coincidence circuit|coincidence method]] and his discoveries made therewith"<ref name="N54"/> |- |rowspan=2|1955 |[[File:Willis Lamb 1955.jpg|75px]] |[[ولس لیمب]] |[[امریکا]] |پروٹسٹنٹ |"for his discoveries concerning the [[fine structure]] of the hydrogen spectrum"<ref name="N55">{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1955 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1955/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |[[File:Polykarp Kusch.jpg|75px]] |[[پولی کارپ کوشچ]] |[[امریکا]] |پروٹسٹنٹ |"for his precision determination of the [[magnetic moment]] of the [[electron]]"<ref name="N55"/> |- |1958 |[[File:Ilya Frank.jpg|75px]] |[[الوا فرانک]] |[[سویت یونین]] |Russian Orthodox (he is also from Jewish descended) |for the discovery and the interpretation of the [[Cherenkov-Vavilov effect|Cherenkov effect]]"<ref>{{cite web |title=The Nobel Prize in Physics 1958 |publisher=Nobel Foundation |url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1958/index.html |accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |rowspan=2|1963 ||[[File:Maria Goeppert-Mayer.jpg|75px]] |[[ماریہ جیوپرٹ مئیر]] |[[امریکا]] |کرسچئین<ref name="100 Years of Nobel Prizes: p.48">100 Years of Nobel Prizes: p.48</ref> |rowspan=2|"for their discoveries concerning [[Nuclear shell model|nuclear shell structure]]" |- |[[File:Jensen.jpg|75px]] |[[جے ہنس ڈی ہنسن]] |[[مغربی جرمنی]] |کرسچئین |- |1964 |[[File:Charles Townes Nobel.jpg|75px]] |[[چارلس ہارڈ ٹاونس]] | [[امریکا]] |پروٹسٹنٹ ([[United Church of Christ]])<ref>[[Harvard Gazette]] June 16, 2005 [http://news.harvard.edu/gazette/2005/06.16/05-laser.html Laser's inventor predicts meeting of science, religion] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305074632/http://news.harvard.edu/gazette/2005/06.16/05-laser.html |date=2016-03-05 }}</ref> |"for fundamental work in the field of [[quantum electronics]], which has led to the construction of [[oscillator]]s and [[amplifier]]s based on the [[maser]]&ndash;[[laser]] principle"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1964 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1964/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1971 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[ڈینس گبور]] |[[ہنگری]]– [[برطانیہ]] |Raised a [[پروٹسٹنٹ]],<ref>http://www.bookrags.com/biography/dennis-gabor-wop/</ref> but he considered himself agnostic<ref>{{cite book|title=Notable Scientists from 1900 to the Present: D-H|year=2001|publisher=Gale Group|isbn=9780787617530|author=Brigham Narins|accessdate=30 May 2012|page=797|quote=Although Gabor's family became Lutherans in 1918, religion appeared to play a minor role in his life. He maintained his church affiliation through his adult years but characterized himself as a "benevolent agnostic".}}</ref> |"for his invention and development of the [[holography|holographic method]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1971 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1971/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1974 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[انٹونی ہیوش]] | [[برطانیہ]] | کرسچئین<ref>{{cite book|author1=J. C. Polkinghorne|author2=John Polkinghorne|author3=Nicholas Beale|title=Questions of Truth: Fifty-One Responses to Questions about God, Science, and Belief|url=http://books.google.com/books?id=jiXANZ1CPD4C|accessdate=27 July 2012|date=16 January 2009|publisher=Westminster John Knox Press|isbn=978-0-664-23351-8|page=12}}</ref> |"for his pioneering research in [[Radio astronomy|radio astrophysics]]: Ryle for his observations and inventions, in particular of the [[aperture synthesis]] technique, and Hewish for his decisive role in the discovery of [[pulsar]]s"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1974 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1974/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1980 |[[File:James-cronin.jpg|75px]] |[[جیمز واٹسن کرونن]] | [[امریکا]] |پروٹسٹنٹ<ref name="autobio">{{cite web|last=Cronin|first=James |title=Autobiography |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1980/crnin-autobio.html|work=The Nobel Prize in Physics 1980: James Cronin, Val Fitch|publisher=[[نوبل فاونڈیشن]]|accessdate=22 May 2012|authorlink=James Cronin|year=1980}}</ref><ref>{{Citation|author=[[Henry Margenau|Margenau, H.]]|year=1992|title=Cosmos, Bios, Theos: Scientists Reflect on Science, God, and the Origins of the Universe, Life, and Homo Sapiens|publisher=[[Open Court Publishing Company]]|page=105}} co-edited with [[Roy Abraham Varghese]]. This book is mentioned in a December 28, 1992 [[ٹائم (رسالہ)]] article: [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,977352-1,00.html Galileo And Other Faithful Scientists] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121025232639/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,977352-1,00.html |date=2012-10-25 }}</ref> |"for the discovery of violations of fundamental [[symmetry principles]] in the decay of [[neutral K-meson]]s"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1980 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1980/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1984 |[[File:Carlo Rubbia 2012.jpg|75px]] |[[کارلو روبیا]] | [[اٹلی]] |رومن کیتھولک |"for his decisive contributions to the large project, which led to the discovery of the field [[W and Z bosons|particles W and Z]], communicators of [[weak interaction]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1984 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1984/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1985 |[[File:Klaus von Klitzing 2015.jpg|75px]] |[[کلاوس ون کلٹزنگ]] | [[مغربی جرمنی]] |رومن کیتھولک |"for the discovery of the [[Quantum Hall effect|quantized Hall effect]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1985 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1985/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1993 |[[File:2008JosephTaylor.jpg|75px]] |[[جوزف ہوٹن ٹیلر ]] | [[امریکا]] | [[Quaker]]<ref>{{cite web|url=http://www.nndb.com/people/995/000099698/|title=Joseph H. Taylor, Jr.|publisher=|accessdate=15 January 2015}}</ref> |"for the discovery of a [[PSR B1913+16|new type]] of [[pulsar]], a discovery that has opened up new possibilities for the study of [[Gravitational wave|gravitation]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1993 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1993/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1996 |[[File:Douglas Osheroff NSF.jpg|75px]] |[[ڈوگلاس اوشروف]] | [[امریکا]] |Lutheran<ref name="NobelBio">[http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1996/osheroff-autobio.html Biography on the Nobel Foundation website]</ref> |"for his discovery of [[superfluid]]ity in [[helium-3]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1996 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1996/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |1997 |[[File:William D. Phillips.jpg|75px]] |[[ولیم ڈینیل فلپس]] | [[امریکا]] |پروٹسٹنٹ (United Methodist Church)<ref>{{cite web|url=http://www.issr.org.uk/about/founding_members.asp|archiveurl=https://web.archive.org/web/20050307010942/http://www.issr.org.uk/about/founding_members.asp|title=Founding Members of ISSR|archivedate=7 March 2005|publisher=|accessdate=15 January 2015|dead-url=yes}}</ref> |"for development of methods to cool and trap atoms with laser light."<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 1997 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1997/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |- |2002 |[[File:RiccardoGiacconi.jpg|75px]] |[[رککارڈو گیاککونی]] | [[اٹلی]]<br />[[امریکا]] |رومن کیتھولک |"for pioneering contributions to astrophysics, which have led to the discovery of [[cosmic X-ray source]]s" |- |2007 |[[File:Peter Gruenberg 01.jpg|75px]] |[[پیٹر گرون برگ]] | [[جرمنی]] |رومن کیتھولک |"for the discovery of [[giant magnetoresistance]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Physics 2007 | publisher = Nobel Foundation | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2007/index.html|accessdate=2008-10-09}}</ref> |} === کیمیاء=== {| align="center" class="wikitable" |- ! سال ! colspan=2|انعام یافتہ ! ملک ! فرقہ وجہ |- |1901 |[[Image:Vant Hoff.jpg|75px]] |[[یاکوبس ہینریکوس وانت ہوف]] |[[نیدرلینڈ]] |پروٹسٹنٹ<ref>{{Cite EB1911|wstitle=van't Hoff, Jacobus Hendricus}}</ref> |"[for his] discovery of the laws of chemical dynamics and [[osmotic pressure]] in solutions"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1901 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1901/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1902 |[[Image:Убеншвуаншвышь.jpg|75px]] |[[ہرمن امیل فشر]] |جرمنی |پروٹسٹنٹ<ref>{{Cite journal| doi = 10.1002/ange.19921041204| title = Emil Fischers Beweis der Konfiguration von Zuckern: eine Würdigung nach hundert Jahren| year = 1992| last1 = Lichtenthaler | first1 = F. W.| journal = Angewandte Chemie| volume = 104| issue = 12| pages = 1577–1593 }}</ref><ref>{{cite journal|last=Forster|first=Martin Onslow|title=Emil Fischer memorial lecture|journal=Journal of the Chemical Society, Transactions|date=1 January 1920|volume=117|pages=1157–1201|doi=10.1039/CT9201701157}}</ref> |"[for] his work on [[Sugar#Chemistry|sugar]] and [[Purine#History|purine]] syntheses"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1902 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1902/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1904 | [[File:William Ramsay.jpg|75px]] |Sir [[سر ولیم ریمسی]] |{{nowrap|برطانیہ}} |پروٹسٹنٹ<ref>[https://archive.org/stream/reportofbritisha12scie#page/n155/mode/2up Presidential Address to the British Association Meeting, held at Portsmouth in 1911]</ref> |"[for his] discovery of the [[noble gases|inert gaseous elements in air]], and his determination of their place in the periodic system"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1904 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1904/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1905 | [[File:Adolf von Baeyer (1905).jpg|75px]] |[[ایڈولف وان بایر|Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer]] |جرمنی |Lutheran (from Jewish descent)<ref>http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GSln=Baeyer&GSfn=Johann&GSmn=Jacob&GSbyrel=all&GSdyrel=all&GSob=n&GRid=115866487&df=all&</ref><ref>http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=cr&GSln=Baeyer&GSfn=Johann&GSmn=Jacob&GSbyrel=all&GSdyrel=all&GSob=n&GRid=115866487&CRid=2509397&df=all&</ref><ref>{{cite web|url=http://science.howstuffworks.com/dictionary/famous-scientists/chemists/adolf-von-baeyer-info.htm |title=HowStuffWorks "Adolf von Baeyer" |publisher=Science.howstuffworks.com |date=2009-07-20 |accessdate=2013-12-09}}</ref> |"[for] the advancement of organic chemistry and the chemical industry, through his work on [[Indigo dye|organic dyes]] and hydroaromatic compounds"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1905 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1905/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1907 | [[File:Eduard Buchner (Nobel 1907).jpg|75px]] |[[ایدوارد بوخنر]] |[[جرمنی]] |پروٹسٹنٹ |"for his biochemical researches and his discovery of cell-free [[zymase|fermentation]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1907 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1907/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1908 |[[File:Ernest Rutherford (Nobel).jpg|75px]] |[[ایرنسٹ ردرفورڈ]] |[[برطانیہ]]<br>[[نیوزیلینڈ]] |پروٹسٹنٹ<ref>The who's who of Nobel Prize winners, 1901-1995, p. 5</ref><ref>''"Whenever one of his experiments went well, Rutherford would loudly sing his favorite hymn, Onward کرسچئین Soldiers"'', {{cite book |url=http://books.google.com/books?id=9QmdAAAAQBAJ&pg=PA28 |title=Who Split the Atom | page= 28}}</ref> |"for his investigations into the disintegration of the elements, and the chemistry of [[Radioactivity#Discovery|radioactive substances]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1908 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1908/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1910 |[[File:Otto Wallach.jpg|75px]] |[[اوتو والاخ]] |جرمنی |[[پروٹسٹنٹ]]<ref name="Magill1990">{{cite book|author=Frank Northen Magill|title=1901–1937|url=http://books.google.com/books?id=jsfaAAAAMAAJ|year=1990|publisher=Salem Press|isbn=978-0-89356-562-6}}</ref> |"[for] his services to organic chemistry and the chemical industry by his pioneer work in the field of [[alicyclic compound]]s"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1910 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1910/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1913 |[[Image:Alfred Werner.jpg|75px]] |[[الفرڈ ورنر]] |[[سویٹزلینڈ]] |He was raised as [[رومن کیتھولک]]<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/639857/Alfred-Werner</ref> |"[for] his work on the [[Octahedral molecular geometry|linkage of atoms in molecule]]s [...] especially in inorganic chemistry"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1913 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1913/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1918 |[[Image:Fritz Haber.png|75px]] |[[فرٹز ہیبر]] |جرمنی |Converts to پروٹسٹنٹism from Judaism<ref name=Stoltzenberg>{{cite book |last1=Stoltzenberg |first1=Dietrich |title=Fritz Haber : Chemist, Nobel laureate, German, Jew|date=2004 |publisher=Chemical Heritage Foundation |location=Philadelphia |isbn=0-941901-24-6 |accessdate=8 September 2014 }}</ref> |"for the [[ہیبر کا طریقہ|synthesis of ammonia]] from its elements"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1918 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1918/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1920 |[[Image:Walther Nernst.jpg|75px]] |[[والتھر نرنسٹ|Walther Hermann Nernst]] |[[جرمنی]] |پروٹسٹنٹ<ref>{{cite book|last=Barkan|first=Diana|title=Walther Nernst and the transition to modern physical science|year=1999|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=052144456X}}</ref> |"[for] his work in [[Third law of thermodynamics#History|thermochemistry]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1920 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1920/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1921 |[[File:Frederick Soddy.jpg|75px]] |[[فریڈرک سوڈی]] |برطانیہ |پروٹسٹنٹ<ref>{{cite web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1921/soddy-bio.html|title=The Nobel Prize in Chemistry 1921 - Frederick Soddy Biographical|publisher=Nobelprize.org|accessdate=16 March 2014}}</ref> |"for his contributions to our knowledge of the chemistry of radioactive substances, and his investigations into the origin and nature of [[Isotope#History|isotopes]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1921 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1921/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1922 |[[File:Francis William Aston.jpg|75px]] |[[فرانسسولیم ایسٹون]] |برطانیہ |پروٹسٹنٹ |"for his discovery, by means of his mass spectrograph, of [[Stable isotope|isotopes]], in a large number of non-radioactive elements, and for his enunciation of the [[Whole number rule|whole-number rule]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1922 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1922/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1923 |[[Image:Fritz Pregl.jpg|75px]] |[[فرٹز پریگل]] |[[آسٹریا]] |کرسچئین |"for his invention of the method of [[microanalysis|micro-analysis]] of organic substances"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1923 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1923/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1925 |[[Image:Richard Adolf Zsigmondy.jpg|75px]] |[[رچرڈ اڈولف زگمونڈی]] |[[جرمنی]] / [[ہنگری]] |پروٹسٹنٹ |"for his demonstration of the heterogeneous nature of [[colloid]] solutions and for the methods he used"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1925 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1925/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1926 |[[File:The-svedberg-1.jpg|75px]] |[[تھیوڈر سویڈبرگ|The (Theodor) Svedberg]] |Sweden |کرسچئین |"for [[Ultracentrifuge|his work on disperse systems]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1926 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1926/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1927 |[[File:Heinrich Wieland.jpg|75px]] |[[ہائنرش اٹو ویلینڈ]] |جرمنی |کرسچئین |"for his investigations of the constitution of the [[bile acid]]s and related substances"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1927 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1927/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1928 |[[File:Windaus.jpg|75px]] |[[ایڈولف اٹو رائنہولڈ ونڈاؤس]] |جرمنی |کرسچئین |"[for] his research into the constitution of the [[sterol]]s and his connection with the [[vitamin]]s"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1928 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1928/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |rowspan=2|1929 |[[File:ArthurHarden.jpg|75px]] |[[آرتھر ہارڈن]] |[[برطانیہ]] |کرسچئین |rowspan=2|"for their investigations on the fermentation of sugar and [[zymase|fermentative enzyme]]s"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1929 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1929/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |[[File:Euler-chelpin.jpg|75px]] |[[ہانز فان]] |[[سویڈن]] |کرسچئین |- |1930 |[[File:Hans Fischer (Nobel).jpg|75px]] |[[ہانز فشر]] |جرمنی |پروٹسٹنٹ |"for his researches into the constitution of [[haemin]] and [[chlorophyll]] and especially for his synthesis of haemin"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1930 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1930/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |- |rowspan=2|1931 |[[File:Carl Bosch.jpg|75px]] |[[کارل بوش]] |جرمنی |پروٹسٹنٹ |rowspan=2|"[for] their contributions to the invention and development of [[Bergius process and Haber–Bosch process|chemical high pressure methods]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1931 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1931/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |[[File:Bergius.jpg|75px]] |[[فریڈرخ برجیاس]] |[[جرمنی]] |پروٹسٹنٹ |- |1934 |[[File:Urey.jpg|75px]] |[[ہارلڈ اری|Harold Clayton Urey]] |[[امریکا]] |[[Church of the Brethren]]{{sfn|Arnold|Bigeleisen||Hutchison|1995|p=365}} |"for his discovery of [[deuterium|heavy hydrogen]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1934 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1934/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1937 |[[File:Karrer.jpg|75px]] |[[پاول کرر]] |Switzerland |کرسچئین |"for his investigations on [[carotenoid]]s, [[Flavin group|flavins]] and vitamins [[vitamin A|A]] and [[حیاتین ب-2|B₂]]" |- |1938 |[[File:Richard Kuhn ETH-Bib Dia 248-065.jpg|75px]] |[[رچرڈ کوہن]] |جرمنی |رومن کیتھولک |"for his work on [[carotenoid]]s and [[vitamin]]s"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1938 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1938/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1939 |[[File:Leopold Ruzicka ETH-Bib Portr 00239.jpg|75px]] |[[لیپولڈروزکا]] |[[سویٹزرلینڈ]] |رومن کیتھولک |"for his work on polymethylenes and higher [[terpene]]s" |- |1943 | [[Image:George de Hevesy.jpg|75px]] |[[جارج دی ہیوسی]] |جرمنی |رومن کیتھولک <ref>http://www.geni.com/people/George-Charles-de-Havesey/6000000013761368687</ref>[[Hungarian Jewish|of Hungarian Jewish descent]]<ref name=Hilger>{{Citation|last=Levi|first=Hilde|title=George de Hevesy : life and work : a biography|year=1985|publisher=A. Hilger|location=Bristol |isbn=9780852745557|page=14}}</ref> |"for his work on the use of isotopes as [[radioactive tracer|tracers]] in the study of chemical processes"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1943 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1943/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1944 |[[File:Bundesarchiv Bild 183-46019-0001, Otto Hahn.jpg|75px]] |[[اوٹو ہان]] |جرمنی |پروٹسٹنٹ<ref>{{Cite book|last1=Hahn|first1=Otto|authorlink1=Otto Hahn|title=My Life: the Autobiography of a Scientist|url=http://books.google.co.uk/books?id=qS9DAAAAIAAJ|accessdate=June 14, 2012|year=1970|publisher=Herder and Herder|page=28}}</ref> |"for his discovery of the [[nuclear fission|fission]] of heavy nuclei"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1944 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1944/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1945 |[[File:Virtanen.jpg|75px]] |[[ارٹوری المری ورٹنن]] |Finland |پروٹسٹنٹ |"for his research and inventions in agricultural and nutrition chemistry, especially for his [[AIV fodder|fodder preservation method]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1945 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1945/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |rowspan=3|1946 |[[File:James Batcheller Sumner.jpg|75px]] |[[جیمز بی سمر ]] |امریکا |کرسچئین |"for his discovery that [[Enzyme#Etymology and history|enzyme]]s can be crystallized"<ref name="The Nobel Prize in Chemistry 1946">{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1946 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1946/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |[[File:John Howard Northrop.jpg|75px]] |[[جان ہورڈ نورتروپ]] |امریکا |کرسچئین |rowspan=2|"for their preparation of enzymes and [[Virus#History|virus proteins]] in a pure form"<ref name="The Nobel Prize in Chemistry 1946"/> |- |[[File:Wendell Meredith Stanley.jpg|75px]] |[[ونڈل میریڈتھ سٹینلی]] |[[امریکا]] |کرسچئین |- |1947 |[[File:Robert Robinson organic chemist.jpg|75px]] |[[رابرٹ رابنسن|Sir Robert Robinson]] |[[برطانیہ]] |[[پروٹسٹنٹ]] |"for his investigations on [[Tropinone|plant products of biological importance]], especially the alkaloids"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1947 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1947/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1949 |[[File:William Giauque Nobel.jpg|75px]] |[[ولیم جیوک|William Francis Giauque]] |امریکا |پروٹسٹنٹ |"for his [[Magnetic refrigeration|contributions in the field of chemical thermodynamics]], particularly concerning the behaviour of substances at extremely low temperatures"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1949 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1949/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |rowspan=2|1950 |[[File:Otto Paul Hermann Diels.jpg|75px]] |[[اوٹوڈیلس ]] |[[مغربی جرمنی ]] |کرسچئین |rowspan=2|"for their discovery and development of the [[Diels–Alder reaction|diene synthesis]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1950 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1950/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |[[File:Kurt Alder Nobel.jpg|75px]] |[[کرٹ الڈر]] |[[مغربی جرمنی]] |کرسچئین |- |1953 |[[File:Hermann Staudinger.jpg|75px]] |[[ہرمن سٹاوڈنگر]] |[[مغربی جرمنی]] |کرسچئین |"for his discoveries in the field of [[Polymer chemistry#History|macromolecular chemistry]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1953 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1953/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1962 |[[File:Max Perutz.jpg|75px]] |[[میکس پیروٹز ]] |برطانیہ |Raised رومن کیتھولک<ref>[http://www.haaretz.com/news/features/this-day-in-jewish-history/this-day-in-jewish-history-death-of-a-nobel-chemist.premium-1.501731 This Day in Jewish History / Death of a Nobel chemist]</ref><ref>[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2222719/ Max Perutz and the secret of life, by Georgina Ferry]</ref><ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/1383967/Max-Perutz-OM.html Max Perutz OM]</ref> |"for his studies of the structures of [[myoglobin|globular proteins]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1962 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1962/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |rowspan=2|1963 |[[File:Karl Ziegler Nobel.jpg|75px]] |[[کارل زیگلر]] |[[مغربی جرمنی]] | Lutheran<ref name="Sherby">{{cite book|last=Sherby|first=Louise|title=The Who's Who of Nobel Prize Winners 1901–2000|publisher=Oryx Press|location=Westport, CT|year=2002|edition=Fourth|isbn=1-57356-414-1}}</ref> |rowspan=2|"for [[Ziegler–Natta catalyst|their discoveries]] in the field of the chemistry and technology of high polymers"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1963 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1963/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |[[File:Giulio Natta Nobel.jpg|75px]] |[[گیلیو ناٹا]] |[[اٹلی]] |رومن کیتھولک |- |1964 |[[File:Dorothy Hodgkin Nobel.jpg|75px]] |[[ڈوروتھی ہودگکنگ ]] |برطانیہ |کرسچئین<ref>[https://books.google.co.il/books?id=3jrbmL-DgZQC&pg=PA46&dq=women+100+Years+of+Nobel+Prizes&hl=iw&sa=X&ved=0CB0Q6AEwAGoVChMIl6Gz6bT7xgIVzgrbCh0YRAyE#v=onepage&q=women%20100%20Years%20of%20Nobel%20Prizes&f=false 100 Years of Nobel Prizes: p.48]</ref> |"for her [[X-ray crystallography#Early organic and small biological molecules|determinations by X-ray techniques]] of the structures of important biochemical substances"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1964 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1964/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1969 |[[File:Odd Hassel.jpg|75px]] |[[اوڈ ہسل]] |[[ناروے]] |پروٹسٹنٹ |"for his contributions to the development of the concept of [[conformational isomerism|conformation]] and its application in chemistry"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1969 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1969/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1970 |[[File:Luisfedericoleloir.jpg|75px]] |[[گرہارڈہرز برگ ]] |[[ارجنٹا‏ئن]] |رومن کیتھولک<ref name="Long">{{cite journal|doi=10.1146/annurev.bi.52.070183.000245|last=Leloir|first=Luis|year=1983|title=Far Away and Long Ago|journal=Annual Reviews of Biochemistry|publisher=Annual Reviews|volume=52|pages=1–15|url=http://arjournals.annualreviews.org/doi/pdf/10.1146/annurev.bi.52.070183.000245|pmid=6351722}}</ref> |"for his discovery of sugar nucleotides and his role in the [[Luis Federico Leloir#Sugar nucleotides|biosynthesis of carbohydrates]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1970 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1970/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1971 |[[Image:Herzberg,Gerhard 1952 London.jpg|75px]] |[[لویس ٖفیڈریکو لیلوئر]] |Canada/جرمنی |کرسچئین |"for his contributions to the knowledge of electronic structure and geometry of molecules, particularly [[Radical (chemistry)|free radicals]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1971 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1971/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |rowspan=2|1975 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[جان کونفورتھ|John Warcup Cornforth]] |Australia<br />برطانیہ |Presbyterian<ref name="UniSyd">[http://sydney.edu.au/science/chemistry/aboutus/cornforth.html Sir John Cornforth - Chemistry], The University of Sydney</ref> |"for his work on the [[stereochemistry]] of enzyme-catalyzed reactions"<ref name="n1975">{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1975 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1975/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |[[File:Vladimir Prelog ETH-Bib Portr 00214.jpg|75px]] |[[ولادمیر پریلوگ]] |Yugoslavia/Switzerland |رومن کیتھولک |"for his research into the [[chirality (chemistry)|stereochemistry]] of organic molecules and reactions"<ref name="n1975"/> |- |1984 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[رابرٹ بروس میریفیلڈ]] |امریکا |کرسچئین<ref>Petkewich, Rachel. [http://pubs.acs.org/cen/news/84/i22/8422merrifield.html "Nobel Laureate R. Bruce Merrifield Dies At 84"], ''[[Chemical & Engineering News]]'', May 23, 2006. Accessed May 9, 2007. "Robert Bruce Merrifield, a biochemist who won the 1984 Nobel Prize in Chemistry for a method he named solid-phase peptide synthesis, died on May 14 at his home in Cresskill, N.J., after a long illness. He was 84."</ref> |"for his development of methodology for [[Solid phase peptide synthesis|chemical synthesis on a solid matrix]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1984 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1984/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |1990 |[[Image:E.J.Coreyx240.jpg|75px]] |[[الیاس جیمز کورے]] |امریکا |کرسچئین ([[راسخُ الا عتقاد کلیسا]])<ref>[http://nobelprize.org/chemistry/laureates/1990/corey-autobio.html Elias James Corey – Autobiography<!-- Bot generated title -->]</ref> |"for his development of the theory and methodology of [[Retrosynthetic analysis|organic synthesis]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1990 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1990/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |rowspan=2|1995 |[[File:Mario Molina 1c389 8387.jpg|75px]] |[[ماریو جے. مولینا]] |Mexico |رومن کیتھولک<ref name="autobiography">{{cite web| last = Molina | first = Mario | title=Autobiography| url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1995/molina-autobio.html | publisher = [[نوبل فاونڈیشن]] | year=2007| accessdate = 2008-05-30}}</ref> |rowspan=2|"for their work in atmospheric chemistry, particularly concerning the formation and [[Ozone depletion|decomposition of ozone]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1995 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1995/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |[[Image:F. Sherwood Rowland.jpg|75px]] |[[فرانک شروڈ رولینڈ ]] |امریکا |کرسچئین |- |rowspan=2|1996 |[[File:Robert Curl crop 2009 CHAO.jpg|75px]] |[[رابرٹ کرل|Robert F. Curl Jr.]] |امریکا |[[Methodist]]<ref name=":0">[http://www.nndb.com/people/798/000100498/ Robert F. Curl, Jr<!-- Bot generated title -->]</ref> |rowspan=2|"for their discovery of fullerenes"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 1996 | publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1996/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- | |[[رچرڈ سمالی|Richard E. Smalley]] |امریکا |کرسچئین<ref>{{Cite web |title=(May 2005, letter sent to the Hope College 2005 Alumni Banquet) |url=http://www.hope.edu/pr/pressreleases/content/view/full/7309 |access-date=2016-05-18 |archive-date=2010-05-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100528080014/http://www.hope.edu/pr/pressreleases/content/view/full/7309 |dead-url=yes }}</ref> |- |2003 |[[File:Peter Agre.jpg|75px]] |[[پیٹر اگری]] |امریکا |[[لوتھریت]]<ref>http://www.nndb.com/people/868/000100568/</ref><ref>http://www.scientificamerican.com/podcast/episode.cfm?id=nobel-laureate-peter-agre-from-aqua-11-07-20</ref><ref>http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2003/agre-autobio.html</ref> |"for discoveries concerning channels in cell membranes [...] for the discovery of [[Aquaporin|water channels]]"<ref name="n2003">{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 2003| publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2003/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |2007 |[[Image:Prof Ertl-Portrait.jpg|75px]] |[[گر ہارڈ ارٹل]] |جرمنی |کرسچئین<ref name=cicero>{{cite news|author=Till Weishaupt|title=Glauben Sie an Gott?|url=http://www.cicero.de/kapital/glauben-sie-gott/38343|work=Cicero|date=December 2007|quote=Translated from German: Oh, yes, I believe in God. (...) I am a کرسچئین and I try to live as a کرسچئین (...) I read the Bible very often and I try to understand it.|accessdate=2014-09-03}}</ref> |"for [[Gerhard Ertl#Research|his studies of chemical processes on solid surfaces]]"<ref>{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 2007| publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2007/index.html|accessdate=2008-10-06}}</ref> |- |2012 |[[File:Brian Kobilka (649437151).jpg|75px]] |[[برائن کوبلکا]] |امریکا |رومن کیتھولک<ref>{{Cite web | date=2012-10-23 | url=http://www.catholicnews.com/data/briefs/cns/20121023.htm | title=Catholic scientist at Stanford shares Nobel Prize for work in chemistry | publisher=Catholic News Service | accessdate=2013-01-19}}</ref> |"for studies of [[G protein-coupled receptor|G-protein-coupled receptors]]"<ref name="nobel-2012-1">{{cite web | title = The Nobel Prize in Chemistry 2012| publisher = Nobelprize.org | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/2012/index.html|accessdate=2012-10-13}}</ref> |- |2014 |[[File:Stefan W Hell.jpg|75px]] |[[سٹیفین ہیل|Stefan W. Hell]] |Romania |پروٹسٹنٹ<ref>{{ro icon}} Răzvan Băltăreţu, [http://adevarul.ro/tech/stiinta/premiul-nobel-chimie-fost-castigat-roman-1_5435107c0d133766a8c357bf/index.html "Un cercetător născut în judeţul Arad este printre câştigătorii premiului Nobel pentru chimie"], ''Adevărul'', October 8, 2014</ref> |"for the development of [[Super-resolution microscopy|super-resolved fluorescence microscopy]]"<ref>{{cite news | url = http://www.bbc.com/news/science-environment-29536525 | title = Microscope work wins Nobel Prize | date = 8 October 2014 | publisher = BBC }}</ref> |} === فعلیات و طب === {| align="center" class="wikitable" |- ! سال ! colspan=2|انعام یافتہ ! ملک ! فرقہ ! وجہ |- |1901 |[[Image:EmilVonBehring.jpg|75px]] |[[امیل وون بیرنگ]] |[[جرمنی]] |پروٹسٹنٹ<ref>Derek S. Linton, ''Emil von Behring: Infectious Disease, Immunology, Serum Therapy'', American Philosophical Society, 2005, p. 198</ref> |"for his work on [[blood plasma|serum]] therapy, especially its application against [[diphtheria]], by which he has opened a new road in the domain of medical science and thereby placed in the hands of the physician a victorious weapon against illness and deaths"<ref name="nobel-1901"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1901/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1901 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }} </ref> |- |1902 |[[Image:Ronald Ross.jpg|75px]] |Sir [[رونالڈ روس]] |[[برطانیہ]]<br>[[بھارت]] |پروٹسٹنٹ |"for his work on [[malaria]], by which he has shown how it enters the organism and thereby has laid the foundation for successful research on this disease and methods of combating it"<ref name="nobel-1902"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1902/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1902 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }} </ref> |- |1903 |[[File:Niels ryberg.jpg|75px]] |[[نیلس ریبرگ فنسن]] |[[ڈنمارک]]<br>([[جزائرفارو]]) |پروٹسٹنٹ |"[for] his contribution to the treatment of diseases, especially [[lupus vulgaris]], with concentrated light radiation, whereby he has opened a new avenue for medical science"<ref name="nobel-1903"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1903/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1903 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }} </ref> |- |1905 |[[File:RobertKoch cropped.jpg|75px]] |[[رابرٹ کوچ]] |[[جرمنی]] |کرسچئین |"for his investigations and discoveries in relation to [[tuberculosis]]"<ref name="nobel-1905"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1905/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1905 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1906 |[[File:Camillo Golgi nobel.jpg|75px]] |[[Camillo Golgi]] |[[اطالیہ]] |رومن کیتھولک |rowspan=2|"in recognition of their work on the structure of the [[nervous system]]"<ref name="nobel-1906"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1906/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1906 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |[[File:Cajal-Restored.jpg|75px]] | [[سانتیاگو رامون ای کاخال]] |[[ہسپانیہ]] |رومن کیتھولک<ref>[http://www.nndb.com/people/862/000125487/ Santiago Ramón y Cajal]</ref> |- |1909 |[[File:Emil Theodor Kocher nobel.jpg|75px]] |[[ایمل تھیوڈر کوچر]] |[[سویٹزرلینڈ]] |پروٹسٹنٹ ([[Moravian Church]])<ref name="bonjour1981">{{cite book | last = Bonjour | first = Edgar | title=Theodor Kocher | series = Berner Heimatbücher | volume = 40/41 | pages = | year= 1981 | publisher = Verlag Paul Haupt | location = Bern |origyear=1st. pub. in 1950 (http://d-nb.info/363374914) | isbn = 3258030294 | edition = 2nd (2., stark erweiterte Auflage 1981) | url = http://d-nb.info/810347253 | language = German }}</ref> |"for his work on the physiology, pathology and surgery of the [[thyroid gland]]"<ref name="nobel-1909"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1909/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1909 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1910 |[[File:Kossel, Albrecht (1853-1927).jpg|75px]] |[[البرچٹ کوسل]] |جرمنی |پروٹسٹنٹ |"in recognition of the contributions to our knowledge of [[cell biology|cell chemistry]] made through his work on [[protein]]s, including the [[nucleic acid|nucleic substances]]"<ref name="nobel-1910"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1910/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1910 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1912 |[[File:Alexis Carrel 02.jpg|75px]] |[[الیکسس کارل]] |France |رومن کیتھولک<ref name="Alexis Carrel 1939">Alexis Carrel, ''The Voyage to Lourdes'' (New York, Harper & Row, 1939).</ref> | "[for] his work on vascular [[surgical suture|suture]] and the [[Organ transplantation|transplantation]] of [[blood vessel]]s and [[عُضو|organ]]s"<ref name="nobel-1912"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1912/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1912 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1919 |[[File:Jules Bordet nobel.jpg|75px]] |[[جیولس بورڈٹ]] |[[بلجئیم]] |کرسچئین |"for his discoveries relating to [[immune system|immunity]]"<ref name="nobel-1919"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1919/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1919 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1920 |[[File:August Krogh Bain 32006.jpg|75px]] |[[اگسٹ گروٹ|Schack August Steenberg Krogh]] |[[ڈنمارک]] |پروٹسٹنٹ |"for his discovery of the capillary motor regulating mechanism"<ref name="nobel-1920"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1920/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1920 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1923 |[[Image:Fredrick banting.jpg|75px]] |Sir [[Frederick Banting|Frederick Grant Banting]] |[[کینیڈا]] |پروٹسٹنٹ ([[United Church of Canada]])<ref>[http://www.nndb.com/people/843/000126465/ Frederick G. Banting]</ref> |"for the discovery of [[insulin]]"<ref name="nobel-1923"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1923/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1923 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |- |1924 |[[Image:Willem Einthoven.jpg|75px]] |[[ویلم ائینتھون]] |{{nowrap|[[نیدرلینڈز|The Netherlands]]}} |پروٹسٹنٹ ([[Evangelical Lutheran Church in the Kingdom of the Netherlands|Lutheran]])<ref>[http://familytreemaker.genealogy.com/users/w/a/l/Theodorus-J-Walbeek/WEBSITE-0001/UHP-0191.html The Walbeek Family from Holland:Information about Louise Marie Mathilde Carolien de Vogel] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130531201032/http://familytreemaker.genealogy.com/users/w/a/l/Theodorus-J-Walbeek/WEBSITE-0001/UHP-0191.html |date=2013-05-31 }}. Familytreemaker.genealogy.com (1927-09-29). Retrieved on 2012-07-25.</ref><ref>[http://www.nndb.com/people/927/000126549/ Willem Einthoven]</ref> |"for the discovery of the mechanism of the [[electrocardiogram]]"<ref name="nobel-1924"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1924/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1924 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |- |1926 |[[File:J Fibiger.jpg|75px]] |[[جوہنس فائبگر]] |[[ڈنمارک]] |Lutheran<ref>[http://www.nndb.com/people/172/000126791/ Johannes Fibiger]</ref> |"for his discovery of the [[Spiroptera carcinoma]]"<ref name="nobel-1926"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1926/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1926 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |- |1928 |[[Image:Jules Nicole.jpg|75px]] |[[چارلس نکولے|Charles Jules Henri Nicolle]] |France |رومن کیتھولک |"for his work on [[typhus]]"<ref name="nobel-1928"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1928/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1928 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1929 |[[File:Christiaan Eijkman.jpg|75px]] |[[کرسچیناجک مین]] |The Netherlands |پروٹسٹنٹ |"for his discovery of the antineuritic [[vitamin]]"<ref name = "nobel-1929"/> |- |[[File:Frederick Gowland Hopkins nobel.jpg|75px]] |Sir [[فریڈرک گولینڈ ہوپکنس]] |برطانیہ |Chrisian |"for his discovery of the growth-stimulating [[vitamin]]s"<ref name="nobel-1929"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1929/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1929 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1930 |[[File:Karl Landsteiner nobel.jpg|75px]] |[[کارل لینڈ سٹینر]] |[[آسٹریا]] |converted from [[یہودیت]] to [[رومن کیتھولک]] in 1890<ref name="Anna L. Staudacher 2009, p. 349">Anna L. Staudacher: ''"… meldet den Austritt aus dem mosaischen Glauben". 18000 Austritte aus dem Judentum in Wien, 1868–1914: Namen – Quellen – Daten''. Peter Lang, Frankfurt, 2009, ISBN 978-3-631-55832-4, p. 349</ref> |"for his discovery of human [[ABO blood group system|blood groups]]"<ref name="nobel-1930"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1930/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1930 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1931 |[[File:Otto Warburg.jpg|75px]] |[[اوٹو ہنرچ وار برگ]] |جرمنی |کرسچئین<ref>{{Cite web |title=Otto Heinrich Warburg |url=http://www.smokershistory.com/OWarburg.htm |access-date=2016-05-18 |archive-date=2016-11-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161108062816/http://smokershistory.com/OWarburg.htm |dead-url=yes }}</ref> |"for his discovery of the nature and mode of action of the [[cytochrome|respiratory enzyme]]"<ref name="nobel-1931"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1931/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1931 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1932 |[[File:Prof. Charles Scott Sherrington.jpg|75px]] |Sir [[چارلس سکوٹ شرنگ ٹن]] |برطانیہ |Anglican<ref>Baptisms solemnized in the Parish of St James Clerkenwell, in the County of Middlesex in the Year 1863, p. 558, nos 5826, 5827 & 5828 (on line at ancestry.co.uk)</ref> |"for his discoveries regarding the functions of [[neuron]]s"<ref name="nobel-1932"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1932/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1932 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=3|1934 |[[File:George Whipple nobel.jpg|75px]] |[[جارج ویپل|George Hoyt Whipple]] |امریکا |پروٹسٹنٹ<ref name="nap">{{cite web |url=http://www.nap.edu/reingroom/books/biomems/gwhipple.html |title=The National Academies Press: Biographical Memoirs – George Hoyt Whipple |accessdate=3 January 2010}}</ref> |rowspan=3|"for their discoveries concerning [[liver]] therapy in cases of [[anaemia]]"<ref name="nobel-1934"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1934/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1934 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |[[File:George Minot nobel.jpg|75px]] |[[جارج مانٹ|George Richards Minot]] |امریکا |پروٹسٹنٹ<ref>{{cite journal |title= Obituary |date= April 6, 1950 |journal= [[New England Journal of Medicine]] |url= http://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJM19004062421414 |doi=10.1056/NEJM195004062421414 |volume= 242 |issue= 14 |pages= 565–565}}</ref> |- |[[File:William P Murphy.jpg|75px]] |[[ولیم پی مارفی|William Parry Murphy]] |امریکا |پروٹسٹنٹ |- |1935 |[[File:Hans Spemann nobel.jpg|75px]] |[[ہنس سپیمین]] |جرمنی |پروٹسٹنٹ<ref>Feldberg W, rev. Tansey EM (2004–2011). [http://www.oxforddnb.com/view/article/3294 Dale, Sir Henry Hallett (1875–1968)], ''Oxford Dictionary of National Biography'', Oxford University Press, 2004; online edn, Jan 2011. Retrieved 2011-07-08.</ref> |"for his discovery of the organizer effect in [[embryonic development]]"<ref name="nobel-1935"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1935/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1935 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1937 |[[File:Albert Szent-Györgyi cropped.jpg|75px]] |[[البرٹ سزنٹ-گیورگی|Albert Szent-Györgyi von Nagyrapolt]] |[[مجارستان]] | [[کالوینیت|Calvinist]]<ref>Dr.Czeizel, E.: Családfa,page 148, Kossuth Könyvkiadó,1992.</ref><ref>Dr. Czeizel E. : Az érték még mindig bennünk van, page 172, Akadémiai kiadó, Budapest</ref> |"for his discoveries in connection with the [[cellular respiration|biological combustion processes]], with special reference to [[vitamin C]] and the catalysis of [[fumaric acid]]"<ref name="nobel-1937"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1937/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1937 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1938 |[[File:Corneille Heymans nobel.jpg|75px]] |[[کارنیلی ہیمینس|Corneille Jean François Heymans]] |Belgium |رومن کیتھولک<ref>de Castro, F. (2009) Towards the sensory nature of the carotid body: Hering, De Castro and Heymans. Front. Neuroanat. 3: 23 (1-11) (doi:10.3389/neuro.05.023.2009).</ref> |"for the discovery of the role played by the [[Paranasal sinuses|sinus]] and [[aorta|aortic mechanisms]] in the regulation of [[تنفّس کاری|respiration]]"<ref name="nobel-1938"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1938/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1938 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1939 |[[File:Gerhard Domagk nobel.jpg|75px]] |[[گرہارڈ ڈومگٹ]] |جرمنی |پروٹسٹنٹ<ref>[[Thomas Hager]], ''The Demon Under the Microscope'' (2006) ISBN 1-4000-8213-7 (cited in [http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=67754 "The Saga of a Sulfa Drug Pioneer"] – [[این پی ار]] ''[[Weekend Edition]]'' 23 December 2006)</ref> |"for the discovery of the [[antibacterial]] effects of [[prontosil]]"<ref name="nobel-1939"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1939/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1939 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1943 |[[File:Henrik Dam nobel.jpg|75px]] |[[ہنرک ڈیم|Carl Peter Henrik Dam]] |Denmark |پروٹسٹنٹ |"for his discovery of [[vitamin K]]"<ref name = "nobel-1943"/> |- |[[File:Edward A Doisy.jpg|75px]] |[[ایدوارڈ اڈلبرٹڈویسی]] |امریکا |پروٹسٹنٹ ([[Congregationalists]])<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1943/doisybio.html Edward A. Doisy - Biographical]</ref> |"for his discovery of the chemical nature of [[vitamin K]]"<ref name="nobel-1943"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1943/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1943 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1945 |[[File:Alexander Fleming 1945.jpg|75px]] |Sir [[الیگزنڈر فلیمنگ]] |برطانیہ |رومن کیتھولک<ref>[http://www.nndb.com/people/696/000091423/ Alexander Fleming]</ref> ||"for the discovery of [[penicillin]] and its curative effect in various [[infectious disease]]s"<ref name="nobel-1945"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1945/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1945 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=3|1947 |[[File:Carl Ferdinand Cori.jpg|75px]] |[[کارل فرڈیننڈ کوری]] |امریکا |رومن کیتھولک<ref>{{Cite journal | doi = 10.1016/0006-3002(56)90255-4 | last1 = Houssay | first1 = B. A. | title = Carl F. And Gerty T. Cori | journal = Biochimica et Biophysica Acta | volume = 20 | issue = 1 | pages = 11–16 | year = 1956 | pmid = 13315342 }}</ref> |rowspan=2|"for their discovery of the course of the catalytic conversion of [[glycogen]]"<ref name = "nobel-1947"/> |- |[[File:Gerty Theresa Cori.jpg|75px]] |[[گرٹی کوری|Gerty Theresa Cori, née Radnitz]] | امریکا |رومن کیتھولک<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.csupomona.edu/~nova/scientists/articles/cori.html |access-date=2016-05-18 |archive-date=2012-11-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121110101439/http://www.csupomona.edu/~nova/scientists/articles/cori.html |dead-url=yes }}</ref> |- |[[File:Bernado Houssay.JPG|75px]] |[[برناڈو ہاوسے|Bernardo Alberto Houssay]] |[[ارجنٹائن]] |رومن کیتھولک<ref>{{Cite journal | last1 = Sulek | first1 = K. | title = Nobel prize for Carl Ferdinand Cori and Gerta Theresa Cori in 1947 for discovery of the course of catalytic metabolism of glycogen. Prize for Alberto Bernardo Houssay for discovery on the role of the hypophysis in carbohydrate metabolism | journal = Wiadomosci lekarskie (Warsaw, Poland : 1960) | volume = 21 | issue = 17 | pages = 1609–1610 | year = 1968 | pmid = 4882480 }}</ref> |"for his discovery of the part played by the [[hormone]] of the [[anterior pituitary]] lobe in the metabolism of [[glucose|sugar]]"<ref name="nobel-1947"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1947/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1947 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1949 |[[File:Moniz.jpg|75px]] |[[انتونیو اگاس مونیس|António Caetano Egas Moniz]] |[[پرتگال]] |رومن کیتھولک<ref name="bookrags">{{cite web|url=http://www.bookrags.com/biography/antonio-egas-moniz-wsd/|title=World of Scientific Discovery on Antonio Egas Moniz|publisher=bookrags.com|accessdate=11 July 2010}}</ref> |"for his discovery of the therapeutic value of leucotomy ([[lobotomy]]) in certain psychoses"<ref name="nobel-1949"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1949/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1949 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1951 |[[File:Max Theiler nobel.jpg|75px]] |[[میکس تھیلر]] |[[جنوبی افریقہ]] |پروٹسٹنٹ<ref>{{cite journal|pmid=19870629 | doi=10.1084/jem.65.5.705 | pmc=2133518|title=Spontaneous Encephalomyelitis of Mice, A New Virus Disease|year=1937|last1=Theiler|first1=M.|journal=Journal of Experimental Medicine|volume=65|issue=5|pages=705–19}}</ref> |"for his discoveries concerning [[yellow fever]] and how to combat it"<ref name="nobel-1951"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1951/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1951 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1957 |[[File:Daniel Bovet nobel.jpg|75px]] |[[ڈینئیل بوٹ]] |[[اطالیہ]] |پروٹسٹنٹ |"for his discoveries relating to [[antihistamine|synthetic compounds that inhibit the action of certain body substances]], and especially their action on the vascular system and the skeletal muscles"<ref name="nobel-1957"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1957/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1957 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1958 |[[File:George Wells Beadle.jpg|75px]] |[[جارج ویل بیڈل]] |امریکا |کرسچئین<ref>{{Cite journal | last1 = Beadle | first1 = G. W. | title = Recollections | doi = 10.1146/annurev.bi.43.070174.000245 | journal = Annual Review of Biochemistry | volume = 43 | issue = 0 | pages = 1–13 | year = 1974 | pmid = 4605017| pmc = }}</ref> |rowspan=2| "for their discovery that [[gene]]s act by regulating definite chemical events" |- |[[File:Edward Lawrie Tatum nobel.jpg|75px]] |[[ایڈوارڈ لاورک ٹاوٹم]] |امریکا |کرسچئین |- |1959 |[[File:Severo Ochoa nobel.jpg|75px]] |[[سیویرو اوچاو]] |Spain<br> |رومن کیتھولک |"for their discovery of the mechanisms in the biological synthesis of [[ribonucleic acid]] and [[deoxyribonucleic acid]]"<ref name="nobel-1959"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1959/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1959 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1960 |[[File:Frank Macfarlane Burnet nobel.jpg|75px]] |Sir [[فرینک میکفر لین برنٹ]] |Australia |پروٹسٹنٹ<ref name=s8>Sexton (1999), p. 8.</ref> |"for discovery of acquired [[immune tolerance|immunological tolerance]]"<ref name="nobel-1960"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1960/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1960 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1961 |[[File:Georg von Békésy nobel.jpg|75px]] |[[جارج وون بیکسی]] |امریکا |کرسچئین<ref name=Goldstein>Goldstein, B. 2001. ''Sensation and Perception, 6th ed.'' London: Wadsworth.</ref> |"for his discoveries of the physical mechanism of stimulation within the [[cochlea]]"<ref name="nobel-1961"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1961/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1961 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1963 | |Sir [[جوہن ایکلس|John Carew Eccles]] |Australia |رومن کیتھولک<ref>{{cite web|url=http://muse.jhu.edu/journals/perspectives_in_biology_and_medicine/v044/44.2karczmar.pdf |title=Project MUSE - Sir John Eccles, 1903-1997: Part 2: The Brain as a Machine or as a Site of Free Will? |doi=10.1353/pbm.2001.0030 |publisher=Muse.jhu.edu |date= |accessdate=2015-06-26}}</ref> |"for his discoveries concerning the ionic mechanisms involved in excitation and inhibition in the peripheral and central portions of the [[nerve]] [[cell membrane]]"<ref name="nobel-1963"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1963/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1963 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1967 |[[File:Ragnar Granit2.jpg|75px]] |[[راگنر گرانٹ]] |Finland/Sweden |پروٹسٹنٹ |rowspan=2|"for their discoveries concerning the primary physiological and chemical visual processes in the [[human eye|eye]]"<ref name="nobel-1967"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1967/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1967 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |[[File:Haldan Keffer Hartline nobel.jpg|75px]] |[[ہالڈن کیفر ہارٹ لائن]] |امریکا |پروٹسٹنٹ |- |1972 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[روڈنی رابرٹ پوٹر]] |امریکا |Methodists<ref>[http://www.nndb.com/people/111/000130718/ Rodney Robert Porter]</ref> |"for their discoveries concerning the chemical structure of [[antibodies]]"<ref name="nobel-1972"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1972/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1972 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1974 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[البرٹ کلاوڈی]] |[[بلجئیم]] |رومن کیتھولک<ref>[http://www.nndb.com/people/186/000130793/ Albert Claude]</ref> |rowspan=2|"for their discoveries concerning the [[organelle|structural and functional organization of the cell]]"<ref name="nobel-1974"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1974/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1974 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[جارج ایمل پلاڈے|George E. Palade]] |Romania |[[راسخُ الا عتقاد کلیسا]] |- |1975 |[[File:Renato Dulbecco crop.jpg|75px]] |[[ریناٹو ڈلبیکو]] |Italy<br>امریکا |رومن کیتھولک |"for his discoveries concerning the interaction between [[tumor virus|tumour virus]]es and the genetic material of the cell"<ref name="nobel-1975"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1975/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1975 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1976 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[ڈینئیل کارلیٹون گیجڈسک|D. Carleton Gajdusek]] |امریکا | Calvinist<ref name="la-times">{{cite news |newspaper=[[Los Angeles Times]] |title=D. Carleton Gajdusek dies at 85; Nobel Prize winner identified exotic disease, was unrepentant pedophile |first=Thomas |last=Maugh |date=2008-12-18 |accessdate=2012-05-12 |url=http://www.latimes.com/news/science/la-me-gajdusek18-2008dec18,0,7539125,full.story |archivedate=2013-01-27 |archiveurl=https://archive.today/20130127115258/http://www.latimes.com/news/science/la-me-gajdusek18-2008dec18,0,7539125,full.story }}</ref> |"for their discoveries concerning new mechanisms for the origin and dissemination of [[infectious disease]]s"<ref name="nobel-1976"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1976/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1976 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1978 |[[File:Werner Arber 2008.jpg|75px]] |[[ورنر اربر]] |Switzerland |پروٹسٹنٹ<ref>Arber, W. 1992. ''The Existence of a Creator Represents a Satisfactory Solution.'' In Margenau, H. and R. A. Varghese (eds.), ''Cosmos, Bios, Theos: Scientists Reflect on Science, God, and the Origins of the Universe, Life, and Homo sapiens.'' La Salle, IL: Open Court, p. 141-142.</ref> |"for the discovery of [[restriction enzyme]]s and their application to problems of [[molecular genetics]]"<ref name="nobel-1978"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1978/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1978 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1983 |[[File:Barbara McClintock (1902-1992).jpg|75px]] |[[باربرا مک کلنٹک]] |امریکا |پروٹسٹنٹ (Congregationalists)<ref name="100 Years of Nobel Prizes: p.48"/> | "for her discovery of [[transposon|mobile genetic elements]]"<ref name="nobel-1983"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1983/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1983 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1988 |[[File:James Black (pharmacologist).jpg|75px]] |Sir [[جیمز بلیک (ادویاتدان)|James W. Black]] |برطانیہ |پروٹسٹنٹ ([[Baptist]])<ref name="autobio1">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1988/black-autobio.html|title=Autobiography|last=Black|first=Sir James W|publisher=The Nobel Foundation|accessdate=23 March 2010}}</ref> |rowspan=2|"for their discoveries of important principles for [[Pharmacology|drug treatment]]"<ref name="nobel-1988"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1988/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1988 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref>داء البلهارسياbrown tickShiju.jpg00099#رودسياoxyuris@schistomamars crystaldavidabdelmohsen117retrocyle effhuamnurter#117second_ |- |[[Image:George H. Hitchings 1988.jpg|75px]] |[[جارج ایچ ہائیچنگ]] |امریکا |کرسچئین |- |1990 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[جوزف میورے|Joseph E. Murray]] |امریکا |رومن کیتھولک<ref>{{cite web|url=http://catholicreview.org/article/home/catholic-transplant-pioneer-nobel-prize-winner-joseph-murray-dies|title=The Catholic Review > Home > Catholic transplant pioneer, Nobel Prize-winner Joseph Murray dies|publisher=|accessdate=15 January 2015|archive-date=26 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226102452/https://www.archbalt.org/catholicreview/|dead-url=yes}}</ref> |"for his discoveries concerning [[Organ transplantation|organ and cell transplantation]] in the treatment of human disease"<ref name="nobel-1990"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1990/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1990 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1992 |[[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] |[[ایڈمنڈ ایچ فشر]]<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1992/krebs-bio.html Edwin G. Krebs - Biographical]</ref> |Switzerland<br>امریکا |پروٹسٹنٹ ([[Presbyterian]]) |"for their discoveries concerning reversible [[protein]] [[phosphorylation]] as a biological regulatory mechanism"<ref name="nobel-1992"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1992/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1992 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |1995 |[[Image:Eric F. Wieschaus.jpg|75px]] |[[ارک ایف. وسچاوس]] |امریکا |رومن کیتھولک |"for his discoveries concerning the genetic control of early [[embryonic development]]"<ref name="nobel-1995"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1995/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1995 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|1998 |[[Image:Loius Ignarro.jpg|75px]] |[[لیوس اگارو|Louis J. Ignarro]] |امریکا |رومن کیتھولک |rowspan=2|"for their discoveries concerning [[nitric oxide]] as a signalling molecule in the cardiovascular system"<ref name="nobel-1998"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1998/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1998 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |[[Image:Ferid Murad.jpg|75px]] |[[فیڑڈ میراڈ]] |امریکا |کرسچئین<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1998/murad-autobio.html]"Ferid Murad autobiography", [[نوبل فاونڈیشن]]</ref> |- |2000 |[[Image:Paul Greengard.jpg|75px]] |[[پاول گرین گارڈ]] |امریکا |پروٹسٹنٹ ([[Episcopal Church (امریکا)|Episcopalian]])<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2000/greengard-autobio.html Profile of Paul Greengard], nobelprize.org; accessed December 28, 2013.</ref> ||"for his discoveries concerning [[signal transduction]] in the [[nervous system]]"<ref name="nobel-2000"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2000/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2000 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |2004 |[[File:LindaBuck cropped 1.jpg|75px]] |[[لنڈابی بک]] |امریکا |کرسچئین |"for her discoveries of [[odorant receptor]]s and the organization of the [[olfactory system]]"<ref name="nobel-2004"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2004/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2004 | accessdate = 2007-07-28 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |rowspan=2|2007 |[[Image:Mario Capecchi UTHSCSA.JPG|75px]] |[[ماریو کیپیکی|Mario R. Capecchi]] |امریکا |[[Quaker]]<ref name="WashingtonPost2007_10_10">{{cite web|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/10/08/AR2007100800252_pf.html|title=From Child on Street to Nobel Laureate|author=Christopher Lee|date=2007-10-10|publisher=[[Washington Post]]}}</ref> |rowspan=2|"for their discoveries of principles for introducing specific gene modifications in mice by the use of [[embryonic stem cell]]s."<ref name="nobel-2007"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2007/index.html | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2007 | accessdate = 2007-10-08 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |- |[[File:Martin Evans Nobel Prize.jpg|75px]] |Sir [[مارٹن ایوانس|Martin J. Evans]] |برطانیہ |کرسچئین |- |2012 |[[Image:John Gurdon Cambridge 2012.JPG|75px]] |Sir [[جان بی. گرڈن|John B. Gurdon]] |برطانیہ |پروٹسٹنٹ (Anglican)<ref>{{cite web|url=http://www.ewtn.com/vnews/getstory.asp?number=125061|title=Nobel Prize Winner Participates at Vatican Conference|author=Ann Schneible|date=2013-12-04}}</ref> |"for the discovery that mature cells can be [[Induced pluripotent stem cell|reprogrammed]] to become [[pluripotent]]"<ref name="nobel-2012"> {{cite web | url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2012/ | title = The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2012 | accessdate = 2012-10-08 | publisher = Nobel Foundation }}</ref> |} === ادب=== {| align="center" class="wikitable" |- ! سال ! colspan=2|انعام یافتہ ! ملک ! فرقہ ! وجہ |- | 1902 | [[File:T-mommsen-2.jpg|75px]] | [[تھیوڈور مومسن]] | [[File:Flag of the German Empire.svg|20px]] [[جرمن سلطنت|جرمنی]] | پروٹسٹنٹ | "the greatest living master of the art of historical writing, with special reference to his monumental work, ''[[History of Rome (Mommsen)|A History of Rome]]''"<ref name="Literature1902">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1902/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1902|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1903 | [[File:Björnstjerne Björnson, 1901.jpg|75px]] | [[بیورنستار بیورنسن]] | [[File:Union Jack of Sweden and Norway (1844-1905).svg|20px]] [[سویڈن و ناروے اتحاد|Norway]] | پروٹسٹنٹ<ref>{{cite journal|author=Schmiesing, Ann |year=2002|title=Bjørnson and the Inner Plot of 'A Midsummer Night's Dream'|journal=Scandinavian Studies|volume=74|issue=4|pages=465|jstor=40920401}}</ref> | "as a tribute to his noble, magnificent and versatile poetry, which has always been distinguished by both the freshness of its inspiration and the rare purity of its spirit"<ref name="Literature1903">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1903/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1903|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | rowspan="2" | 1904 | [[File:Frédéric Mistral by Paul Saïn.jpg|75px]] | [[فریڈرک مسترال]] | [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ سوم|France]] | رومن کیتھولک | "in recognition of the fresh originality and true inspiration of his poetic production, which faithfully reflects the natural scenery and native spirit of his people, and, in addition, his significant work as a [[آکسیٹان زبان|Provençal]] philologist"<ref name="Literature1904">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1904/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1904|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | [[File:José Echegaray y Eizaguirre.jpg|75px]] | [[جوزے ایشوگرائے]] | [[File:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|20px]] [[Restoration (Spain)|Spain]] | رومن کیتھولک | "in recognition of the numerous and brilliant compositions which, in an individual and original manner, have revived the great traditions of the Spanish drama"<ref name="Literature1904"/> |- | 1905 | [[File:Henryk Sienkiewicz 02.jpg|75px]] | [[ہینرک شنگوچ]] | [[File:Military ensign of Vistula Flotilla of Congress Poland.svg|20px]] [[Vistula Land|Poland]] | رومن کیتھولک<ref name="psb203">[[Henryk Markiewicz]], "Sienkiewicz, Henryk Adam Aleksander Pius", ''[[Polski słownik biograficzny]]'', vol. XXXVII, 1997</ref> | "because of his outstanding merits as an epic writer"<ref name="Literature1905">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1905/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1905|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1909 | [[File:Selma Lagerlöf.jpg|75px]] | [[سلما لاگرلف]] | {{flag|Sweden}} | کرسچئین<ref name="change">{{citation |url=http://info.jpost.com/C002/Supplements/TimesOfChange/book_ch1_3.html |title=Times of Change |first=Heike |last=Zaun-Goshen |year=2002 |access-date=2016-05-18 |archive-date=2010-06-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100617050146/http://info.jpost.com/C002/Supplements/TimesOfChange/book_ch1_3.html |dead-url=yes }}</ref> | "in appreciation of the [[lofty idealism]], vivid imagination and spiritual perception that characterize her writings"<ref name="Literature1909">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1909/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1909|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1910 | [[File:Adolf Friedrich Erdmann von Menzel 042.jpg|75px]] | [[پال ہیسی|Paul von Heyse]] |[[File:Flag of the German Empire.svg|20px]] [[جرمن سلطنت|جرمنی]] | پروٹسٹنٹ of Jewish descent | "as a tribute to the consummate artistry, permeated with idealism, which he has demonstrated during his long productive career as a lyric poet, dramatist, novelist and writer of world-renowned short stories"<ref name="Literature1910">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1910/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1910|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1916 | [[File:Johan Krouthén - Porträtt av Verner von Heidenstam.jpg|75px]] | [[ورنروون ہایڈنسٹام]] | {{flag|Sweden}} | کرسچئین<ref>Sohrabi, Bahram (2005). "Early Swedish Travelers to Persia," ''Iranian Studies'' '''38''' (4)</ref> | "in recognition of his significance as the leading representative of a new era in our literature"<ref name="Literature1916">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1916/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1916|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1923 | [[File:William Butler Yeat by George Charles Beresford.jpg|75px]] | [[ڈبلیو بی . یٹس|William Butler Yeats]] | data-sort-value="Ireland"| [[File:Flag of Ireland.svg|20px]] [[Irish Free State|Ireland]] | Anglica<ref>{{cite book|last=Pierce|first=David|title=Irish writing in the twentieth century: a reader|year=2000|publisher=Literary Collections|page=293|isbn=1-85918-258-5}}</ref> | "for his always inspired poetry, which in a highly artistic form gives expression to the spirit of a whole nation"<ref name="Literature1923">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1923/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1923|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1924 | [[File:Władysław Reymont.jpg|75px]] | [[ولاڈی سلا ریمنٹ]] | data-sort-value="Poland"| [[File:Flag of Poland (1928-1980).svg|20px]] [[Second Polish Republic|Poland]] | رومن کیتھولک<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1924/reymont-bio.html Wladyslaw Reymont - Biographical]</ref> | "for his great national epic, ''[[Chłopi|The Peasants]]''"<ref name="Literature1924">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1924/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1924|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1926 | [[File:Grazia Deledda 1926.jpg|75px]] | [[گیزیا ڈلیڈا]] | data-sort-value="Italy"| [[File:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[مملکت اطالیہ|Italy]] | رومن کیتھولک<ref>[http://www.nndb.com/people/583/000140163/ Grazia Deledda]</ref> | "for her idealistically inspired writings which with plastic clarity picture the life on her native island and with depth and sympathy deal with human problems in general"<ref name="Literature1926">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1926/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1926|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1928 | [[File:Sigrid Undset 1928.jpg|75px]] | [[سگرڈ انڈسٹ]] | data-sort-value="Norway"| {{flag|Norway}} <br> (Born in {{flag|Denmark}}) | رومن کیتھولک<ref>Sparrow, Stephen (2003). [http://catholiceducation.org/articles/arts/al0173.html "Sigrid Undset: Catholic Viking"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303185354/http://catholiceducation.org/articles/arts/al0173.html |date=2016-03-03 }}</ref> | "principally for her powerful descriptions of Northern life during the Middle Ages"<ref name="Literature1928">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1928/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1928|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1929 | [[File:Thomas Mann 1937.jpg|75px]] | [[تھامس مین]] | data-sort-value="جرمنی"| [[File:Flag of جرمنی (3-2 aspect ratio).svg|20px]] [[Weimar Republic|جرمنی]] | پروٹسٹنٹ (Lutheran)<ref>[http://www.nndb.com/people/180/000025105/#FN1 Thomas Mann]</ref><ref>{{Cite web |title=The Religious Affiliation of Author Thomas Mann |url=http://www.adherents.com/people/pm/Thomas_Mann.html |access-date=2016-05-18 |archive-date=2017-07-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170710115218/http://www.adherents.com/people/pm/Thomas_Mann.html |dead-url=yes }}</ref> | "principally for his great novel, ''[[Buddenbrooks]]'', which has won steadily increased recognition as one of the classic works of contemporary literature"<ref name="Literature1929">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1929/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1929|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1933 | [[File:Ivan Bunin 1933.jpg|75px]] | [[آیان بینن]] | data-sort-value="France"| [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ سوم|France]] (Born in [[File:Flag of Russia.svg|20px]] [[Russian Empire|Russia]]) | Eastern Orthodox | "for the strict artistry with which he has carried on the classical Russian traditions in prose writing"<ref name="Literature1933">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1933/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1933|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1938 | [[File:Pearl Buck (Nobel).jpg|75px]] | [[پرل ایس بک]] | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ ([[American Southern Presbyterian Mission|Southern Presbyterian]])<ref>{{citation|first=David |last=Shavit|publisher=Greenwood Publishing Group |year=1990|isbn=0-313-26788-X |title=The امریکا in Asia: a historical dictionary|url= https://books.google.com/books?id=IWdZTaJdc6UC |page=480}} (Entry for "Sydenstricker, Absalom")</ref> | "for her rich and truly epic descriptions of peasant life in China and for her biographical masterpieces"<ref name="Literature1938">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1938/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1938|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1945 | [[File:Gabriela Mistral-01 cropped.jpg|75px]] | [[گبریلا مسٹرال]] | data-sort-value="Chile"| [[File:Flag of Chile.svg|20px]] [[Presidential Republic (1925–73)|Chile]] | رومن کیتھولک<ref>[http://www.poetryfoundation.org/bio/gabriela-mistral Gabriela Mistral 1889–1957]</ref> | "for her lyric poetry which, inspired by powerful emotions, has made her name a symbol of the idealistic aspirations of the entire Latin American world"<ref name="Literature1945">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1945/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1945|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1946 | [[File:Hermann Hesse 1946.jpg|75px]] | [[ہرمن ہسی]] | data-sort-value="Switzerland"| {{flag|Switzerland}} <br> (Born in [[File:Flag of the German Empire.svg|20px]] [[جرمن سلطنت|جرمنی]]) | کرسچئین<ref>As quoted by Serrano, Miguel. 1996. ''[https://books.google.com.mx/books?id=sQt8bd6wFr0C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false C.G. Jung and Hermann Hesse: A Record of Two Friendships]''. Daimon. p. 21</ref><ref>Hilbert, Mathias. 2005. ''Hermann Hesse und sein Elternhaus - Zwischen Rebellion und Liebe: Eine biographische Spurensuche''. Calwer Verlag GmbH, p. 226</ref> | "for his inspired writings which, while growing in boldness and penetration, exemplify the classical humanitarian ideals and high qualities of style"<ref name="Literature1946">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1946/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1946|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1947 | [[File:André Gide.jpg|75px]] | [[آندرے ژید]] | data-sort-value="France"| [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ چہارم|France]] | پروٹسٹنٹ<ref>{{Cite web |title=The Life and Works of Andre Gide |url=http://www.andregide.org/gidebio2.html |access-date=2016-05-18 |archive-date=2017-07-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170728135138/http://www.andregide.org/gidebio2.html |dead-url=yes }}</ref> | "for his comprehensive and artistically significant writings, in which human problems and conditions have been presented with a fearless love of truth and keen psychological insight"<ref name="Literature1947">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1947/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1947|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1948 | [[File:T.S. Eliot, 1923.JPG|75px]] | [[ٹی۔ ایس ایلیٹ]] | data-sort-value="برطانیہ"| {{flag|برطانیہ}} <br> (Born in the {{flag|امریکا}}) | [[Anglican]]<ref>plaque on interior wall of Saint Stephen's</ref><ref>obituary notice in ''Church and King'', Vol. XVII, No. 4, 28 February 1965,−− p. 3.</ref> | "for his outstanding, pioneer contribution to present-day poetry"<ref name="Literature1948">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1948/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1948|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1949 | [[File:Carl Van Vechten - William Faulkner.jpg|75px]] | [[ویلیم فالکنر]] | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ (Episcopalian) | "for his powerful and artistically unique contribution to the modern American novel"<ref name="Literature1949">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1949/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1949|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1952 | [[File:François Mauriac (1932).jpg|75px]] | [[فرانسیوس ماؤریک]] | data-sort-value="France"| [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ چہارم|France]] | رومن کیتھولک<ref>[http://www.britannica.com/biography/Francois-Mauriac François Mauriac]</ref> | "for the deep spiritual insight and the artistic intensity with which he has in his novels penetrated the drama of human life"<ref name="Literature1952">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1952/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1952|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1953 | [[File:Churchill portrait NYP 45063.jpg|75px]] | [[ونسٹن چرچل|Sir Winston Churchill]] | {{flag|برطانیہ}} | Anglican | "for his mastery of historical and biographical description as well as for brilliant oratory in defending exalted human values"<ref name="Literature1953">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1953/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1953|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1954 | [[File:ErnestHemingway.jpg|75px]] | [[Ernest Hemingway]] | {{flag|امریکا|1912}} | Converts to رومن کیتھولکism<ref>Meyers (1985), 173, 184</ref> | "for his mastery of the art of narrative, most recently demonstrated in ''[[سمندر اور بوڑھا]]'', and for the influence that he has exerted on contemporary style"<ref name="Literature1954">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1954/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1954|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1955 | [[File:Halldór Kiljan Laxness 1955.jpg|75px]] | [[ہالڈورلیکسنس]] | {{flag|Iceland}} | Converts to رومن کیتھولکism<ref>Hallberg, Peter, ''Halldór Laxness''. Twayne Publishers, New York, translated by Rory McTurk, 1971, pp.35, 38</ref> | "for his vivid epic power which has renewed the great narrative art of Iceland"<ref name="Literature1955">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1955/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1955|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1956 | [[File:JRJimenez.JPG|75px]] | [[جون ریمن جیمنیز]] | {{flag|Puerto Rico}} (Born in [[File:Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg|20px]] [[Restoration (Spain)|Spain]]) | رومن کیتھولک | "for his lyrical poetry, which in Spanish language constitutes an example of high spirit and artistical purity"<ref name="Literature1956">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1956/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1956|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1958 | | [[بریس پاسترناک]] | {{flag|Soviet Union}} | Converts to [[راسخُ الا عتقاد کلیسا]] from Judaism<ref>Fleishman, pp 264–266.</ref> | "for his important achievement both in contemporary lyrical poetry and in the field of the great Russian epic tradition"<ref name="Literature1958">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1958/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1958|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1961 | | [[ایواینڈرک]] | {{flag|Yugoslavia}}<br> (Born in {{flag|Austria-Hungary}}) | رومن کیتھولک | "for the epic force with which he has traced themes and depicted human destinies drawn from the history of his country"<ref name="Literature1961">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1961/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1961|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1962 | [[File:JohnSteinbeck crop.JPG|75px]] | [[جانسٹین بک]] | {{flag|امریکا}} | Raised Episcopalian<ref>Alec Gilmore. [http://www.gilco.org.uk/papers/john_steinbecks_view_of_god.html John Steinbeck's View of God] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304095734/http://www.gilco.org.uk/papers/john_steinbecks_view_of_god.html |date=2016-03-04 }}. gilco.org.uk</ref> later he become agnostic | "for his realistic and imaginative writings, combining as they do sympathetic humour and keen social perception"<ref name="Literature1962">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1962/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1962|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1963 | [[File:Giorgos Seferis 1963.jpg|75px]] | [[یور گوسسیفرس]] | data-sort-value="Greece"| [[File:State Flag of Greece (1863-1924 and 1935-1970).svg|20px]] [[مملکت یونان|Greece]] <br> (Born in the {{flag|Ottoman Empire}}) | [[Greek Orthodox]] | "for his eminent lyrical writing, inspired by a deep feeling for the Hellenic world of culture"<ref name="Literature1963">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1963/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1963|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1967 | [[File:MiguelAngelAsturias.JPG|75px]] | [[میگوئو ل اینجل اسٹریس]] | {{flag|Guatemala}} | رومن کیتھولک | "for his vivid literary achievement, deep-rooted in the national traits and traditions of Indian peoples of Latin America"<ref name="Literature1967">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1967/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1967|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1969 | [[File:Samuel Beckett, f11.jpg|75px]] | [[سیموئل بکٹ]] | data-sort-value="France"| {{flag|France}} (Born in {{flag|Ireland}}) | Anglican ([[Church of Ireland]]) | "for his writing, which - in new forms for the novel and drama - in the destitution of modern man acquires its elevation"<ref name="Literature1969">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1969/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1969|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1970 | [[File:Aleksandr Solzhenitsyn 1974crop.jpg|75px]] | [[الیکزینڈر سلزینسٹائن]] | {{flag|Soviet Union}} | Eastern Orthodox<ref>O'Neil, Patrick M. (2004) ''Great world writers: 20th century'', p. 1400. Marshall Cavendish, ISBN 0-7614-7478-1</ref> | "for the ethical force with which he has pursued the indispensable traditions of Russian literature"<ref name="Literature1970">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1970/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1970|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1972 | [[File:Bundesarchiv B 145 Bild-F062164-0004, Bonn, Heinrich Böll.jpg|75px]] | [[ہنرک بول]] | data-sort-value="جرمنی"| [[File:Flag of جرمنی (3-2 aspect ratio).svg|20px]] [[مغربی جرمنی|جرمنی (West)]] | رومن کیتھولک<ref name="KATERKater2006">{{cite book|author1=Michael H. KATER|author2=Michael H Kater|title=Hitler Youth|url=http://books.google.com/books?id=IlIOP1O7H4wC&pg=PA24|accessdate=26 August 2012|date=30 April 2006|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-01991-1|pages=24–}}</ref> | "for his writing which through its combination of a broad perspective on his time and a sensitive skill in characterization has contributed to a renewal of German literature"<ref name="Literature1972">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1972/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1972|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1979 | [[File:Odysseas Elytis 1974.jpg|75px]] | [[اودیسس الیٹس]] | {{flag|Greece}} | [[Greek Orthodox]] | "for his poetry, which, against the background of Greek tradition, depicts with sensuous strength and intellectual clear-sightedness modern man's struggle for freedom and creativeness"<ref name="Literature1979">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1979/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1979|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1980 | [[File:Czesław Miłosz 2011 Lithuania stamp.jpg|75px]] | [[چیکلا ملوسز]] | data-sort-value="امریکا"| {{flag|امریکا}} (Born in [[File:Military ensign of Vistula Flotilla of Congress Poland.svg|20px]] [[Vistula Land|Poland]]) | رومن کیتھولک<ref name="Haven, Cynthia L. 2006, p. 145">Haven, Cynthia L., "'A Sacred Vision': An Interview with Czesław Miłosz", in Haven, Cynthia L. (ed.), ''Czesław Miłosz: Conversations''. University Press of Mississippi, 2006, p. 145.</ref> | "who with uncompromising clear-sightedness voices man's exposed condition in a world of severe conflicts"<ref name="Literature1980">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1980/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1980|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1982 | [[File:Gabriel Garcia Marquez.jpg|75px]] | [[Gabriel García Márquez]] | {{flag|Colombia}} | رومن کیتھولک<ref>{{Harvnb|Martin|2008|p=30}}</ref> | "for his novels and short stories, in which the fantastic and the realistic are combined in a richly composed world of imagination, reflecting a continent's life and conflicts"<ref name="Literature1982">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1982/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1982|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1989 | [[File:Camilo José Cela Madrid 1996.jpg|75px]] | [[کمیلو جوز کیلا]] | {{flag|Spain}} | رومن کیتھولک | "for a rich and intensive prose, which with restrained compassion forms a challenging vision of man's vulnerability"<ref name="Literature1989">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1989/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1989|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1990 | [[File:Paz0.jpg|75px]] | [[اوکٹاویو پاز]] | {{flag|Mexico}} | رومن کیتھولک | "for impassioned writing with wide horizons, characterized by sensuous intelligence and humanistic integrity"<ref name="Literature1990">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1990/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1990|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1992 | [[File:Derek Walcott.jpg|75px]] | [[ڈیرک ولکوٹ]] | {{flag|Saint Lucia|1979}} | پروٹسٹنٹ (Methodist )<ref Name="Paris Review">[http://www.theparisreview.org/interviews/2719/the-art-of-poetry-no-37-derek-walcott "Derek Walcott, The Art of Poetry No. 37"], ''The Paris Review'' Winter 1986</ref> | "for a poetic oeuvre of great luminosity, sustained by a historical vision, the outcome of a multicultural commitment"<ref name="Literature1992">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1992/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1992|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1993 | [[File:Toni Morrison 2008-2.jpg|75px]] | [[ٹونی موریسن]] | {{flag|امریکا}} | رومن کیتھولک<ref name=Brockes>{{cite news |title=Toni Morrison: 'I want to feel what I feel. Even if it's not happiness' |authorlink=Emma Brockes|first=Emma |last=Brockes |url=http://www.guardian.co.uk/books/2012/apr/13/toni-morrison-home-son-love# |newspaper=[[The Guardian]] |date=April 13, 2012 |accessdate=February 14, 2013}}</ref> | "who in novels characterized by visionary force and poetic import, gives life to an essential aspect of American reality"<ref name="Literature1993">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1993/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1993|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 1999 | [[File:Grass.JPG|75px]] | [[گنتھر گراس]] | {{flag|جرمنی}} | رومن کیتھولک<ref>Garland, ''The Oxford Companion to German Literature'', p. 302.</ref><ref>"The Literary Encyclopedia", [http://www.litencyc.com/php/speople.php?rec=true&UID=4990 Günter Grass (b. 1927)]. Retrieved on 16 August 2006.</ref> | "whose frolicsome black fables portray the forgotten face of history"<ref name="Literature1999">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1999/index.html|title=Nobel Prize in Literature 1999|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 2003 | [[File:J.M. Coetzee.JPG|75px]] | [[جے ایم کوئٹزی]] | {{flag|South Africa}}<br />{{flag|Australia}} | پروٹسٹنٹ<ref>{{cite book|title=J. M. Coetzee and the Ethics of Reading: Literature in the Event|first=Derek|last=Attridge|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|year=2004|page=94|isbn=978-0-226-03117-0}}</ref> | "who in innumerable guises portrays the surprising involvement of the outsider"<ref name="Literature2003">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2003/index.html|title=Nobel Prize in Literature 2003|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-17}}</ref> |- | 2008 | [[File:Jean-Marie Gustave Le Clézio-press conference Dec 06th, 2008-2.jpg|75px]] | [[ژاں ماری لی کلیزیو]] | data-sort-value="France"| {{flag|France}}<br />{{flag|Mauritius}} | رومن کیتھولک | "author of new departures, poetic adventure and sensual ecstasy, explorer of a humanity beyond and below the reigning civilization"<ref name="Literature2008">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2008/index.html|title=Nobel Prize in Literature 2008|publisher=Nobel Foundation|accessdate=14 October 2008}}</ref> |- | 2010 | [[File:Vargas Losa Göteborg Book Fair 2011b.jpg|75px]] | [[ماریو ورگاس للوسا]] | {{flag|Peru}}<br />{{flag|Spain}} | رومن کیتھولک<ref>{{Harvnb|Williams|2001|p=32}}</ref> | "for his cartography of structures of power and his trenchant images of the individual's resistance, revolt, and defeat"<ref name="Literature2010">{{cite web|url= http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/2010/index.html|title=Nobel Prize in Literature 2010|publisher=Nobel Foundation|accessdate=7 October 2010}}</ref> |} === امن=== {| align="center" class="wikitable" |- ! سال ! colspan=2|انعام یافتہ ! ملک ! فرقہ ! وجہ |- | rowspan="2" | 1902 | [[File:Ducommun.jpg|75px]] | [[الی ڈوکمن]] | rowspan="2" | {{flag|Switzerland}} | پروٹسٹنٹ | "[For his role as] the first honorary secretary of the [[عالمی امن دفتر]]"<ref name="N1902">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1902/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1902 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | [[File:Charles Albert Gobat2.jpg|75px]] | [[ایلبرٹ گوباٹ]] | پروٹسٹنٹ | "[For his role as the] first Secretary General of the [[Inter-Parliamentary Union]]" |- | 1903 | [[File:Cremer.jpg|75px]] | [[رینڈل کریمر|William Randal Cremer]] | data-sort-value="برطانیہ"| [[File:Flag of the برطانیہ.svg|20px]] [[متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ|برطانیہ]] | Methodist | "[For his role as the] the 'first father' of the [[Inter-Parliamentary Union]]"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1903/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1903 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | 1905 | [[File:Bertha von Suttner nobel.jpg|75px]] | [[برتھا فان ستنر]] | {{flag|Austria-Hungary}} | رومن کیتھولک<ref name="Hamann, p. 2">Hamann, p. 2</ref> | For authoring ''Lay Down Your Arms'' and contributing to the creation of the Prize<ref name="Lundestad"/><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1905/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1905 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | 1906 | [[File:President Theodore Roosevelt, 1904.jpg|75px]] | [[تھیوڈور روزویلٹ]] | {{flag|امریکا|1896}} |پروٹسٹنٹ ([[Dutch Reformed Church]])<ref name=vought>{{cite book|last1=Vought|first1=Hans P.|title=The Bully Pulpit and the Melting Pot: American Presidents and the Immigrant, 1897-1933|date=2004|publisher=Mercer University Press|location=Macon, Georiga, USA|isbn=0-86554-8870|page=29}}</ref> | "[F]or his successful mediation to end the [[Russo-Japanese War|Russo-Japanese war]] and for his interest in arbitration, having provided the [[Permanent Court of Arbitration|Hague arbitration court]] with its very first case"<ref name="Lundestad"/><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1906/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1906 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | rowspan="2" | 1907 | [[File:Ernesto Teodoro Moneta.jpg|75px]] | [[ارنسٹ ٹیوڈورو مونیٹا]] | data-sort-value="Italy"| [[File:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px]] [[مملکت اطالیہ|Italy]] |رومن کیتھولک | "[For his work as a] key leader of the Italian peace movement"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1907">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1907/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1907 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- |[[File:Louis Renault jurist.gif|75px]] | [[لوئی رینو|Louis Renault]] | data-sort-value="France"| [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ سوم|France]] |رومن کیتھولک | "[For his work as a] leading French international jurist and a member of the [[Permanent Court of Arbitration]] at The Hague" |- | rowspan="2" | 1909 | [[File:Beernaert.gif|75px]] | [[آگسٹے بیرنارٹ]] | {{flag|Belgium}} | رومن کیتھولک | "[For being a] representative to the [[Hague Conventions of 1899 and 1907|two Hague conferences]], and a leading figure in the [[Inter-Parliamentary Union]]"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1909">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1909/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1909 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | [[File:PaulBalluet.gif|75px]] | [[پال ڈی کانسٹنٹ|Paul Henri d'Estournelles de Constant]] | data-sort-value="France"| [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ سوم|France]] | پروٹسٹنٹ ([[کالوینیت]]) | "[For] combined diplomatic work for [[France–جرمنی relations|Franco-German]] and [[France – برطانیہ relations|Franco-British understanding]] with a distinguished career in [[Permanent Court of Arbitration|international arbitration]]"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1909"/> |- | 1912 | [[File:Elihu Root, bw photo portrait, 1902.jpg|75px]] | [[الیہو روٹ]]{{Ref label|Late|A|A}} | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ (Presbyterian) | "[F]or his strong interest in international arbitration and for his plan for a world court"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1912">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1912/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1912 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | 1919 | [[File:President Woodrow Wilson portrait December 2 1912.jpg|75px]] | [[ووڈرو ولسن]] | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ (Presbyterian)<ref>Heckscher (1991), p. 23.</ref> | "[F]or his crucial role in establishing the [[جمعیت الاقوام]]"<ref name="Lundestad"/><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1919/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1919 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | rowspan="2" | 1921 | [[File:Hjalmar branting stor bild.jpg|75px]] | [[یلمار برانٹنگ]] | {{flag|Sweden}} |Lutheran ([[Church of Sweden]])<ref name = "Robertson 487">{{cite book|last=Robertson|first=J. M.|title=History of Freethought in the Nineteenth Century, Part 2|publisher=Kessinger Publishing|year=2003|page=487|isbn=0-7661-3955-7}}</ref> | "[F]or his work in the [[جمعیت الاقوام]]"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1921">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1921/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1921 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | [[File:کرسچئین Lous Lange.jpg|75px]] | [[کرسچن لؤس لانگے|کرسچئین Lange]] | {{flag|Norway}} |Lutheran ([[Church of Norway]]) | "[For his work as] the first secretary of the Norwegian Nobel Committee" and "the secretary-general of the [[Inter-Parliamentary Union]]"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1921"/> |- | rowspan="2" | 1925 | [[File:Austen Chamberlain nobel.jpg|75px]] | [[اسٹن چیمبرلین]]{{Ref label|Late|A|A}} | {{flag|برطانیہ}} | [[General Assembly of Unitarian and Free کرسچئین Churches|Unitarian]]<ref>{{acad|id=CHMN882JA|name=Chamberlain, Joseph Austen}}</ref> | For work on the [[Locarno Treaties]]<ref name="Lundestad"/><ref name="N1925">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1925/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1925 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | [[File:Charles Dawes, Bain bw photo portrait.jpg|75px]] | [[چارلز ڈاز]]{{Ref label|Late|A|A}} | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ ([[Congregationalist]]) | "[F]or [work on] the Dawes Plan for German reparations which was seen as having provided the economic underpinning of the [[Locarno Treaties|Locarno Pact]] of 1925"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1925"/> |- |1926 | [[File:Bundesarchiv Bild 146-1989-040-27, Gustav Stresemann.jpg|75px]] | [[گستاف سٹریسمان]] | data-sort-value="جرمنی"| [[File:Flag of جرمنی (3-2 aspect ratio).svg|20px]] [[Weimar Republic|جرمنی]] |پروٹسٹنٹ | For work on the [[Locarno Treaties]]<ref name="Lundestad"/><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1926/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1926 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | 1927 |[[File:Ferdinand Buisson 1924.jpg|75px]] | [[فرڈیننڈ بوئسوں]] | data-sort-value="France"| [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ سوم|France]] | پروٹسٹنٹ<ref>[https://oratoiredulouvre.fr/evangile-et-liberte/ferdinand-buisson-پروٹسٹنٹ-liberal-ecole-laique-republicaine.php Ferdinand Buisson, un پروٹسٹنٹ libéral au service de l’école laïque républicaine]</ref> | "[For] contributions to [[France–جرمنی relations|Franco-German]] popular reconciliation"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1927-">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1927/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1927 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | 1930 | [[File:Nathan Söderblom nobel.jpg|75px]] | [[ناتھن سودربلوم]] | {{flag|Sweden}} | Lutheran (Church of Sweden) | "[F]or his efforts to involve the churches not only in work for ecumenical unity, but also for world peace"<ref name="Lundestad"/><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1930/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1930 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | rowspan="2" | 1931 | [[File:Jane Addams profile.jpg|75px]] | [[جین ایڈمز]] | rowspan="2" | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ (Presbyterian)<ref>She was baptized a [[Presbyterian]]. Her certificate of baptism is from 1888, but she says that she joined the church slightly earlier: {{cite book|last=Knight|first=Louise W.|title=Citizen|publisher=University of Pennsylvania Press|date=October 2003|page=451n46 |isbn=978-0-8122-3747-4}}</ref> | "[F]or her social reform work" and "leading the [[Women's International League for Peace and Freedom]]"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1931">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1931/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1931 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | [[File:Nicholas Murray Butler ppmsca.03668.jpg|75px]] | [[نکولس مرے بٹلر]] | پروٹسٹنٹ ([[Episcopal Church (امریکا)|Episcopalian]]) | "[For his promotion] of the [[Kellogg–Briand Pact|Briand-Kellogg pact]]" and for his work as the "leader of the more establishment-oriented part of the American peace movement"<ref name="Lundestad"/><ref name="N1931"/> |- | 1934 | [[File:1910 Arthur Henderson.jpg|75px]] | [[آرتھر ہینڈرسن]] | {{flag|برطانیہ}} | پروٹسٹنٹ ([[Methodist]])<ref>[http://www.encyclopedia.com/topic/Arthur_Henderson.aspx Arthur Henderson]</ref> | "[F]or his work for the [[جمعیت الاقوام|League]], particularly [[League of Nations Disarmament Conference|its efforts in disarmament]]"<ref name="Lundestad"/><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1934/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1934 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref><ref name = "BBC_2013_04_03">[http://www.bbc.co.uk/news/uk-england-tyne-22008819 BBC News: ''Nobel Peace Prize medal stolen in Newcastle'' 3 April 2013, accessed 3 April 2013]</ref> |- |- | 1935 | [[File:Carl von Ossietzky.jpg|75px]] | [[کارل فان اوسیتزکی]]{{Ref label|Carl von Ossietzky|B|B}} | data-sort-value="جرمنی"| [[File:Flag of German Reich (1935–1945).svg|20px]] [[Nazi جرمنی|جرمنی]] | پروٹسٹنٹ (Lutheran)<ref name=db>{{cite web|url=http://www.deutsche-biographie.de/sfz73879.html |title=Deutsche Biographie |publisher=Deutsche-biographie.de |date=|language=de|accessdate=2013-08-05}}</ref> | "[For his] struggle against جرمنی's rearmament"<ref name="Lundestad"/><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1935/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1935 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | 1945 | [[File:Hull-Cordell-LOC.jpg|75px]] | [[کورڈل ہل]] | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ (Episcopalian)<ref>[http://enc.wymaninstitute.org/?p=271 HULL, CORDELL]</ref> | "[For] his fight against isolationism at home, his efforts to create a peace bloc of states on the American continents, and his work for the [[اقوام متحدہ|United Nations Organization]]"<ref>{{cite web |first=Gunnar |last=Jahn |authorlink=Gunnar Jahn |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1945/press.html |title=Award Ceremony Speech (1945) |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | rowspan="2" | 1946 | [[File:EmilyGreeneBalch.jpg|75px]] | [[ایملی گرین بالچ]] | rowspan="2" | {{flag|امریکا|1912}} | Quaker<ref>Randall, ''Improper Bostonian'' p. 60</ref> | "Formerly Professor of History and Sociology; Honorary International President, [[Women's International League for Peace and Freedom]]"<ref name="N1946">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1946/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1946 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> |- | [[File:John Raleigh Mott, 1910.jpg|75px]] | [[جان موٹ|John Raleigh Mott]] | پروٹسٹنٹ (Methodist)<ref>Cracknell & White, 243</ref> | "Chairman, International Missionary Council; President, [[World Alliance of Young Mens کرسچئین Associations|World Alliance of Young Men's کرسچئین Associations]]"<ref name="N1946"/> |- | rowspan="2" | 1947 | rowspan="2" | [[File:Quaker star-T.svg|75px]] | [[فرینڈز سروس کونسل|Friends Service Council]] | {{flag|برطانیہ}} | Quaker | rowspan="2" | "compassion for others and the desire to help them"<ref>{{cite web |first=Gunnar |last=Jahn |authorlink=Gunnar Jahn |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1947/press.html |title=Award Ceremony Speech (1947) |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-06}}</ref> |- | [[امریکن فرینڈز سروس کمیٹی]] | {{flag|امریکا|1912}} | [[Religious Society of Friends]] (Quaker) |- | 1949 |[[File:John Boyd Orr nobel.jpg|75px]] | [[جان بویڈ اور|The Lord Boyd-Orr]] | {{flag|برطانیہ}} | پروٹسٹنٹ ([[Free Church of Scotland (1843–1900)|Free Church of Scotland]])<ref name=Kay44>Kay, p. 44</ref> | "Physician; Alimentary Politician; Prominent organizer and Director, General [[ادارہ برائے خوراک و زراعت]]; President, [[National Peace Council]] and World Union of Peace Organizations"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1949/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1949 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> |- | 1950 | [[File:Ralph Bunche - 1963 March on Washington.jpg|75px]] | [[رالف جانسن بنچ]] | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ ([[Baptist]])<ref name="Gale">[http://www.gale.cengage.com/free_resources/bhm/bio/bunche_r.htm "Ralph J. Bunche"], Gale Cengage Learning, accessed November 15, 2012</ref> | "Professor, Harvard University Cambridge, MA; Director, division of Trusteeship, U.N.; Acting Mediator in Palestine, 1948"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1950/index.html |publisher=Nobel Foundation |title=The Nobel Peace Prize 1950 |accessdate=2008-11-12}}</ref> |- | 1952 | [[File:Bundesarchiv Bild 183-D0116-0041-019, Albert Schweitzer.jpg|75px]] | [[البرٹ شویتزر]] | data-sort-value="France"| [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ چہارم|France]] | کرسچئین<ref>Seaver (1951) pp. 3–9.</ref> | "Missionary surgeon; Founder of [[لامبارینی]] (République de Gabon)"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1952/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1952 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> |- | 1953 | [[File:General George C. Marshall, official military photo, 1946.JPEG|75px]] | [[جارج مارشل|George Catlett Marshall]] | {{flag|امریکا|1912}} | پروٹسٹنٹ (Episcopalian)<ref name=e>[http://www.arlingtoncemetery.net/gcm.htm George Catlett Marshall, General of the Army]</ref> | "General President American Red Cross; Former Secretary of State and of Defense; Delegate U.N.; Originator of [the] '[[مارشل منصوبہ]]{{'"}}<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1953/index.html |publisher=Nobel Foundation |title=The Nobel Peace Prize 1953 |accessdate=2008-11-12}}</ref> |- | 1957 | [[File:Lester B. Pearson with a pencil.jpg|75px]] | [[لسٹر پیرسن|Lester Bowles Pearson]] | {{flag|Canada}} | پروٹسٹنٹ ([[United Church of Canada]])<ref name="DictCdnBio">{{cite web|url= http://www.biographi.ca/009004-119.01-e.php?BioId=42123 |title= Pearson, Lester Bowles|work= [[Dictionary of Canadian Biography]] Online, 1971-1980 (Volume XX)|publisher= [[جامعہ ٹورانٹو]]/[[Université Laval]]|year= 2000|accessdate= 13 June 2011}}</ref> | "former Secretary of State for External Affairs of Canada; former President of the 7th Session of the United Nations General Assembly";<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1957/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1957 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> "for his role in trying to end the [[سوئز بحران|Suez conflict]] and to solve the Middle East question through the United Nations."<ref name="Lundestad"/> |- | 1958 |[[File:Georges Pire 1958.jpg|75px]] | [[جارج پائر]] | {{flag|Belgium}} | رومن کیتھولک | "Father in the [[Dominican Order]]; Leader of the relief organization for refugees "L'Europe du Coeur au Service du Monde""<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1958/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1958 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> |- | 1959 |[[File:Philip Noel-Baker 1942.jpg|75px]] | [[Philip Noel-Baker, Baron Noel-Baker|Philip Noel-Baker]] | {{flag|برطانیہ}} | Quaker<ref name="ODNB">[http://www.oxforddnb.com/view/article/31505 David Howell, "Baker, Philip John Noel-, Baron Noel-Baker (1889–1982)", ''Oxford Dictionary of National Biography'', Oxford University Press, 2004; online edn, May 2012]; accessed 7 December 2014.</ref> | "Member of Parliament; lifelong ardent worker for international peace and co-operation"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1959/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1959 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> |- | 1960 | [[File:Albert Lutuli nobel.jpg|75px]] | [[ایلبرٹ لوٹولی]] | data-sort-value="South Africa"| [[File:Flag of South Africa (1928-1994).svg|20px]] [[اتحاد جنوبی افریقہ|South Africa]] <br> (Born in [[Company rule in Rhodesia|Southern Rhodesia]]) | پروٹسٹنٹ (Methodist) | "President of the [[African National Congress]],"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1960/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1960 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> "was in the very forefront of the struggle against apartheid in South Africa."<ref name="Lundestad"/> |- | 1961 | [[File:Dag Hammarskjöld.jpg|75px]] | [[داگ ہمارشولد]]{{Ref label|Dag Hammarskjöld|C|C}} | {{flag|Sweden}} | پروٹسٹنٹ (Lutheran)<ref>Henry P Van Dusen. ''Dag Hammarskjold: A Biographical Interpretation of Markings'' Faber and Faber London 1967 p 47.</ref> | "Secretary General of the U.N.,"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1961/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1961 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-11-12}}</ref> awarded "for strengthening the organization."<ref name="Lundestad"/> |- | 1964 |[[File:Martin Luther King Jr NYWTS.jpg|75px]] | [[مارٹن لوتھر کنگ جونیئر]] | {{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ ([[Baptist]]; [[Progressive National Baptist Convention]]) | Campaigner for [[civil rights]], "first person in the Western world to have shown us that a struggle can be waged without violence."<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1964/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1964 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 1970 |[[File:Norman Borlaug (cropped).jpg|75px]] | [[نارمن بورلاگ|Norman E. Borlaug]] | {{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ (Lutheran) | "[[International Maize and Wheat Improvement Center]];"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1970/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1970 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> "for his contributions to the "[[green revolution]]" that was having such an impact on food production particularly in Asia and in Latin America."<ref name="Lundestad"/> |- | 1971 |[[File:Bundesarchiv B 145 Bild-F057884-0009, Willy Brandt.jpg|75px]] | [[ولی برانت]] | data-sort-value="جرمنی"| [[File:Flag of جرمنی (3-2 aspect ratio).svg|20px]] [[مغربی جرمنی|جرمنی (West)]] | پروٹسٹنٹ (Lutheran)<ref>{{cite book|last=Jessup|first=John E.|title=An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945–1996|year=1998|publisher=Greenwood Press|location=Westport, CT|page=89|url=http://www.questia.com/read/106899354/an-encyclopedic-dictionary-of-conflict-and-conflict}}{{Subscription required|via=Questia}}</ref> | "[[Chancellor of جرمنی (Federal Republic)|Chancellor of the Federal Republic of جرمنی]]; for West جرمنی's ''[[Ostpolitik]]''"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1971/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1971 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 1974 |[[File:Seán MacBride 1984.jpg|75px]] | [[سین میک برائیڈ]] | {{flag|Ireland}} <br> (Born in [[File:Flag of France.svg|20px]] [[فرانسیسی جمہوریہ سوم|France]]) | رومن کیتھولک<ref>Ronan Fanning (6 December 2009) [http://www.independent.ie/opinion/analysis/the-age-of-our-craven-deference-is-finally-over-1965621.html The age of our craven deference is finally over]. The Independent.</ref> | "President of the [[عالمی امن دفتر]]; President of the Commission of [[نمیبیا]]."<ref name="N1974">{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1974/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1974 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> "For his strong interest in human rights: piloting the European Convention on Human Rights through the Council of Europe, helping found and then lead Amnesty International and serving as secretary-general of the International Commission of Jurists"<ref name="Lundestad"/> |- | rowspan="2" | 1976 |[[File:Betty Williams.jpg|75px]] | [[بیٹی ولیمز|Betty Williams]] | rowspan="2" | {{flag|برطانیہ}} | رومن کیتھولک | rowspan=2| "Founder[s] of the Northern Ireland Peace Movement (later renamed Community of Peace People)"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1976/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1976|accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | [[File:Mairead Corrigan Gaza crop.jpg|75px]] | [[مائریڈ کوریگن|Mairead Corrigan]] | رومن کیتھولک<ref>[http://www.scu.edu/ethics/architects-of-peace/Maguire/essay.html "Mairead Corrigan Maguire Reflects on Working Toward Peace"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150613203619/http://www.scu.edu/ethics/architects-of-peace/Maguire/essay.html |date=2015-06-13 }}. [[Santa Clara University]]. Retrieved 27 March 2011.</ref> |- | 1979 |[[File:MotherTeresa 090.jpg|75px]] | [[مدر ٹریسا]] | data-sort-value="Albania"| {{flag|Albania}} (Born in [[Kosovo Vilayet|Ottoman Kosovo]]) | رومن کیتھولک<ref>{{cite web|url=http://www.edgewoodpc.org/sermons/sermon061911.html|title=Sermon – Some Doubted|publisher=Edgewoodpc.org|date=19 June 2011|accessdate=28 August 2011|archive-date=15 October 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20111015234535/http://edgewoodpc.org/sermons/sermon061911.html|dead-url=yes}}</ref> | "Founder of Missionaries of Charity"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1979/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1979|accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 1980 | [[File:Adolfo Pérez Esquivel agosto 2011.jpg|75px]] | [[ایڈولفو اسقویول]] | {{flag|Argentina}} | رومن کیتھولک<ref name=nobel>{{cite web |url=http://nobelprize.org/peace/laureates/1980/esquivel-bio.html |title=Adofo Pérez Esquivel |publisher=Nobel Prize Committee}}</ref> | "Human rights leader;"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1980/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1980 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> "founded non-violent human rights organizations to fight the military junta that was ruling his country (Argentina)."<ref name="Lundestad"/> |- | 1982 | [[File:Alfonso Garcia Robles 1981.jpg|75px]] | [[الفانسو گارشیا روبلز]] | {{flag|Mexico}} | رومن کیتھولک | "[for] his magnificent work in the [[Treaty of Tlatelolco|disarmament negotiations]] of the United Nations, where they have both played crucial roles and won international recognition"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1982/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1982 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1982/press.html |title=The Nobel Peace Prize 1982–Presentation Speech |accessdate=2008-12-03|publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 1983 |[[File:Lech Walesa OAF Visit.jpg|75px]] | [[لیخ والینسا]] | data-sort-value="Poland"| [[File:Flag of Poland.svg|20px]] [[عوامی جمہوریہ پولینڈ|Poland]] | رومن کیتھولک<ref name=ash>Timothy Garton Ash, [http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,988170,00.html Lech Wałęsa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130826121009/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,988170,00.html |date=2013-08-26 }}, TIME magazine,"The Most Important People of the Century", 13 April 1998.</ref> | "Founder of [[Solidarity (Polish trade union)|Solidarność]]; campaigner for human rights"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1983/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1983 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 1984 |[[File:Desmond tutu 20070607 2.jpg|75px]] | [[ڈسمنڈ ٹوٹو]] | {{flag|South Africa|1928}} | پروٹسٹنٹ (Anglican) | "Bishop of Johannesburg; former Secretary General, South African Council of Churches"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1984/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1984 |accessdate=2008-11-12|publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 1987 | [[File:OscarArias.jpg|75px]] | [[اوسکر اریآس]] | {{flag|Costa Rica}} | رومن کیتھولک | "for his work for peace in Central America, efforts which led to the accord signed in Guatemala on August 7 this year"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1987/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1987 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | rowspan="2" | 1993 | [[File:Nelson Mandela-2008.jpg|75px]] | [[نیلسن منڈیلا]] | rowspan="2" | {{flag|South Africa|1928}} | پروٹسٹنٹ (Methodist){{sfn|Forster|2014|p=89}} | rowspan="2" | "for their work for the peaceful termination of the [[apartheid]] regime, and for laying the foundations for a new democratic South Africa"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1993/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1993 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | [[File:Frederik Willem de Klerk.jpg|75px]] | [[ایف ڈبلیو دی کلرک|Frederik Willem de Klerk]] | پروٹسٹنٹ ([[Reformed Churches in South Africa|Reformed]])<ref>{{cite book|last=Lugan|first=Bernard|year=1996|title=Ces Français qui ont fait l'Afrique du Sud (''The French People Who Made South Africa'')|publisher=Bartillat|isbn=2-84100-086-9}}</ref> |- | rowspan=2| 1996 | [[File:Carlosbelo.jpg|75px]] | [[کارلس بیلو]] | rowspan="2" | {{flag|Indonesia}} | رومن کیتھولک | rowspan=2| "for their work towards a just and peaceful solution to the conflict in East Timor."<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1996/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1996 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- |[[File:EastTimor.JoseRamosHorta.01.jpg|75px]] |[[جوز ریموس ہورٹا]] | رومن کیتھولک |- | rowspan=2| 1998 | [[File:John Hume 2008.jpg|75px]] | [[جان ہیوم]] | rowspan=2| {{flag|برطانیہ}} | رومن کیتھولک<ref>{{cite web|title=Ceasefire: It's all just coming together for the fixer: John Hume risked all when he met Sinn Fein. Now there's talk of a Nobel Peace Prize. Cal McCrystal reports|first=Cal|last=McCrystal|date=4 September 1994|url=http://www.independent.co.uk/voices/ceasefire-its-all-just-coming-together-for-the-fixer-john-hume-risked-all-when-he-met-sinn-fein-now-theres-talk-of-a-nobel-peace-prize-cal-mccrystal-reports-1446738.html}}</ref> | rowspan=2| "for their efforts to find a peaceful solution to the conflict in Northern Ireland"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1998/index.html |title=The Nobel Peace Prize 1998 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- |[[File:David Trimble.jpg|75px]] |[[ڈیوڈ ٹرمبل]] | پروٹسٹنٹ (Presbyterian)<ref name="google4">{{Cite book|url=http://books.google.com/books?id=ny77bPwKxaUC&pg=PA323&dq=%22david+trimble%22&hl=en&ei=yGkpTNX_G8aqlAfvvvCyAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDQQ6AEwAg#v=onepage&q=%22david%20trimble%22&f=false |title=The Nobel Peace Prize and the ... |publisher=Google Books |accessdate=29 June 2010}}</ref><ref name="google1">{{Cite book|url=http://books.google.com/books?id=s21VHD28o0EC&q=%22william+david+trimble%22&dq=%22william+david+trimble%22&hl=en&ei=MRopTL3gBISdlgeZoICCCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC0Q6AEwAA |title=Newsmakers |publisher=Google Books |accessdate=28 June 2010}}</ref> |- | 2000 | [[File:Kim Dae-jung (Cropped).png|75px]] | [[کم ڈے ژونگ]] | {{flag|South Korea}} | رومن کیتھولک<ref name="Catholic News Agency">{{cite web |url=http://www.catholicnewsagency.com/news/john_paul_iis_appeal_saved_future_korean_president_from_death_sentence/ |title=John Paul II's appeal saved future Korean president from death sentence |date=21 May 2009 |publisher=Catholic News Agency |accessdate=25 June 2012}}</ref> | "for his work for democracy and human rights in South Korea and in East Asia in general, and for peace and reconciliation with North Korea in particular"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2000/index.html |title=The Nobel Peace Prize 2000 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 2001 | [[File:Kofi Annan4 2007 04 20.jpg|75px|Kofi Annan, Photo: Harry Wad]] | [[کوفی عنان]] | {{flag|Ghana}} | پروٹسٹنٹ<ref>{{Cite news|last=Lefevere |first=Patricia |title=Annan: `Peace is never a perfect achievement'&nbsp;– United Nations Secretary General Kofi Annan |publisher=National Catholic Reporter |date=11 December 1998 |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1141/is_7_35/ai_53460476 |accessdate=26 February 2008}}</ref> | "for his work for a better organized and more peaceful world"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2001/index.html |title=The Nobel Peace Prize 2001 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 2002 | [[File:Jimmy Carter.jpg|75px]] | [[جمی کارٹر]] | {{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ ([[Baptist]])<ref>{{cite web |last=Warner |first=Greg |url=http://www.baptiststandard.com/2000/10_23/pages/carter.html |title=Jimmy Carter says he can 'no longer be associated' with the SBC |quote=He said he will remain a deacon and Sunday school teacher at Maranatha Baptist Church in Plains and support the church's recent decision to send half of its missions contributions to the Cooperative Baptist Fellowship. |work=Baptist Standard |accessdate=December 13, 2009}}</ref> | "for his decades of untiring effort to find peaceful solutions to international conflicts, to advance democracy and human rights, and to promote economic and social development"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2002/index.html |title=The Nobel Peace Prize 2002 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | 2004 | [[File:Wangari Maathai portrait by Martin Rowe.jpg|75px]] | [[ونگری ماتھی|Wangari Muta Maathai]] | {{flag|Kenya}} | رومن کیتھولک<ref>[http://philipcarrgomm.wordpress.com/2011/10/19/wangari-maathai-god-is-on-this-mountain ''Wangari Maathai – God is on this Mountain''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140515233150/http://philipcarrgomm.wordpress.com/2011/10/19/wangari-maathai-god-is-on-this-mountain/ |date=2014-05-15 }}, Philip Carr-Gomm blogsite, 19 October 2011</ref> | "for her contribution to sustainable development, democracy and peace"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2004/index.html |title=The Nobel Peace Prize 2004 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | [[2007 Nobel Peace Prize|2007]] | [[File:Al Gore.jpg|75px]] | [[ایل گور]] | {{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ (Baptist) | "for his efforts to build up and disseminate greater knowledge about man-made climate change, and to lay the foundations for the measures that are needed to counteract such change"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2007/index.html |title=The Nobel Peace Prize 2007 |accessdate=2008-10-20 |publisher=Nobel Foundation}}</ref> |- | [[2008 Nobel Peace Prize|2008]] | [[File:Martti Ahtisaari.jpg|75px]] | [[مارٹی اہتیشری]] | {{flag|Finland}} | پروٹسٹنٹ (Lutheran) | "for his efforts on several continents and over more than three decades, to resolve international conflicts"<ref>{{cite web |url= http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2008/ |title= The Nobel Peace Prize 2008 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2008-10-10}}</ref> |- | [[2009 Nobel Peace Prize|2009]] | [[File:Official portrait of Barack Obama.jpg|75px]] | [[بارک اوباما]] | {{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ<ref>{{cite news |last1=Pulliam |first1=Sarah |last2=Olsen |first2=Ted |url= http://www.کرسچئینitytoday.com/ct/2008/januaryweb-only/104-32.0.html?start=2 |title=Q&A: Barack Obama |work=کرسچئینity Today |location=Carol Stream, IL |date=January 23, 2008 |accessdate=January 4, 2013}}</ref> | "for his extraordinary efforts to strengthen international diplomacy and cooperation between peoples."<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2009/press.html |title= The Nobel Peace Prize 2009 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2009-10-09}}</ref> |- | rowspan="2" | [[نوبل امن انعام 2011|2011]] | [[File:Ellen Johnson-Sirleaf, April 2010.jpg|75px]] | [[ایلن جانسن سرلیف]] | rowspan="2" | {{flag|Liberia}} | پروٹسٹنٹ (Methodist)<ref name="Gov't Rejects Newspaper Story"/> | rowspan="2" | "for their non-violent struggle for the safety of women and for [[women's rights]] to full participation in peace-building work"<ref>{{cite web |url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/2011/press.html |title=The Nobel Peace Prize 2011 |publisher=Nobel Foundation |accessdate=2011-10-07}}</ref> |- | [[File:Leymah-gbowee-at-emu-press-conference.jpg|75px]] | [[لیما غبووی]] | پروٹسٹنٹ (Lutheran)<ref>Leymah Gbowee, ''Mighty Be Our Powers'' (New York: Beast Books, 2011), written with Carol Mithers, pp. 80-81 and p. 82.</ref> |} === معاشیات=== {| align="center" class="wikitable" |- ! سال ! colspan=2|انعام یافتہ ! ملک ! فرقہ ! وجہ |- | rowspan = 2 | 1969 | [[File:Uio frisch 2006 0025.jpg|75px]] | [[راگنرفرشچ]] | {{flag|Norway}} | پروٹسٹنٹ<ref name="autobio"/> | rowspan = 2 | "for having developed and applied dynamic models for the analysis of economic processes" |- | [[File:Jan Tinbergen 1982.jpg|75px]] | [[جان ٹنبرجن]] | {{flag|Netherlands}} | پروٹسٹنٹ |- | 1975 | [[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] | [[تجالنگ کوپمنس]] | {{flag|Netherlands}}<br>{{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ | "for his contributions to the theory of [[Pareto efficiency|optimum allocation]] of resources"<ref name="Winners1975">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1975/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1975|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | rowspan = 2 | 1979 | [[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] | [[تھیوڈور سکلٹز]] | {{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ | rowspan = 2 | "for their pioneering research into economic development research with particular consideration of the problems of [[developing countries]]."<ref name="Winners1979">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1979/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1979|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | [[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] | [[ڈبلیو آرتھر لیوس|Arthur Lewis]] | {{flag|Saint Lucia|1979}}<br>{{flag|برطانیہ}} | رومن کیتھولک<ref>[http://www.nndb.com/people/633/000160153/ Arthur Lewis]</ref> |- | 1982 | [[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] | [[جیورج سٹگلر]] | {{flag|امریکا}} | کرسچئین<ref>[https://books.google.ca/books?id=4D-OIyTLoO0C&pg=PA342&dq=%22George+Stigler+was+born+January+17,+1911%22&hl=en&a=X&ei=je7FVISIFMe5ggSq74KgCQ&ved=0CBMQ6AEwAA]</ref> | "for his seminal studies of industrial structures, functioning of markets and causes and effects of [[regulation|public regulation]]"<ref name="Winners1982">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1982/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1982|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | 1986 | [[File:James Buchanan by Atlas network.jpg|75px]] | [[جیمز ایم۔ بچانن]] | {{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ<ref>Reuben Kyle, ''[http://frank.mtsu.edu/~berc/pdfs/bookct6a.pdf From Nashville to the Nobel Prize: The Buchanans of Tennessee]'' (Twin Oaks Press, 2012).</ref> | "for his development of the contractual and constitutional bases for the theory of economic and political [[decision-making]]"<ref name="Winners1986">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1986/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1986|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | 1988 | [[File:ALLAIS PN Maurice-24x30-2001b.jpg|75px]] | [[ماورس آلیس]] | {{flag|France}} | رومن کیتھولک | "for his pioneering contributions to the theory of markets and [[Capacity utilization|efficient utilization of resources]]"<ref name="Winners1988">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1988/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1988|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | 1989 | [[File:Trygve Haavelmo.jpg|75px]] | [[ٹراگیو ہیولمو]] | {{flag|Norway}} | پروٹسٹنٹ<ref>{{cite web | title =Oslo Katedralskole - en skole med tradisjoner | work =Om skolen | publisher =Oslo katedralskole | url =http://www.oslokatedral.vgs.no/skolen/ | accessdate =19 April 2014 | language =Norwegian }}</ref> | "for his clarification of the probability theory foundations of [[econometric]]s and his analyses of simultaneous economic structures"<ref name="Winners1989">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1989/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1989|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | rowspan = 2 | 1994 | [[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] | [[جون ہارسانئے]] |{{flag|امریکا}} | Raised a devout Catholic,<ref>http://www.nap.edu/html/biomems/jharsanyi.pdf</ref> later he abandoned Catholicism | rowspan = 2 |"for their pioneering analysis of equilibria in the [[Game theory|theory of non-cooperative games]]."<ref name="Winners1994">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1994/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1994|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | [[File:Reinhard Selten2.jpg|75px]] | [[رینہارڈ سیلٹن]] |{{flag|جرمنی}} | Raised as پروٹسٹنٹ,<ref name="nobelprize.org">[http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1994/selten-autobio.html From Les Prix Nobel. The Nobel Prizes 1994, Editor Tore Frängsmyr, [Nobel Foundation&#93;, Stockholm, 1995]</ref> later he left the church |- | 1996 | [[Image:Nobel prize medal grey.png|75px]] | [[ولیم وکری]] | {{flag|Canada}}<br>{{flag|امریکا}} | [[Quaker]] <ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/1996/vickrey-bio.html William Vickrey - Biographical]</ref> | "for his fundamental contributions to the economic theory of incentives under asymmetric information"<ref name="Winners1996">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1996/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1996|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- |- |rowspan = 2 | 2003 | [[File:Robert F. Engle.jpg|75px]] | [[رابرٹ ایف۔اینگل]] | {{flag|امریکا}} | Quaker<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2003/engle-bio.html Robert F. Engle III - Biographical]</ref> | "for methods of analyzing economic [[time series]] with time-varying [[Volatility (finance)|volatility]] ([[Autoregressive conditional heteroskedasticity|ARCH]])"<ref name="Winners2003">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2003/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2003|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2008-10-14}}</ref> |- | [[File:Clive Granger by Olaf Storbeck.jpg|75px]] | [[کلائوگرینجر]] | {{flag|برطانیہ}} | کرسچئین | "for methods of analyzing economic time series with common trends ([[cointegration]])"<ref name="Winners2003"/> |- | 2009 | [[File:Nobel Prize 2009-Press Conference KVA-30.jpg|75px]] | [[الینر اوسٹرم]] |{{flag|امریکا}} | پروٹسٹنٹ<ref>{{cite news |title=The story of non-economist Elinor Ostrom |date=December 9, 2009 |url=http://www.swedishwire.com/business/1985-the-story-of-non-economist-elinor-ostrom |newspaper=The Swedish Wire |accessdate=June 12, 2010 |archivedate=December 14, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091214213925/http://www.swedishwire.com/business/1985-the-story-of-non-economist-elinor-ostrom }}</ref> | "for her analysis of economic governance, especially the commons"<ref name="Winners2009">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2009/|title=The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2009|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2009-10-12}}</ref> |- | 2010 | [[File:Christopher Pissarides.jpg|75px]] | [[کریسٹوفر اے . پسارائیڈ]] | {{flag|Cyprus}} | [[راسخُ الا عتقاد کلیسا]]<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2010/pissarides-autobio.pdf CHRISTOPHER A. PISSARIDES]</ref> | "for his analysis of [[Search and matching theory|markets with search frictions]]"<ref name="Winners2010">{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2010/|title=The Prize in Economic Sciences 2010|publisher=Nobel Foundation|accessdate=2010-10-11}}</ref> |- |rowspan = 2| 2013 | [[File:Eugene Fama at Nobel Prize, 2013.jpg|75px]] | [[یوجین فاما|Eugene F. Fama]] |rowspan=2|{{flag|امریکا}} | رومن کیتھولک<ref>[http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/economic-sciences/laureates/2013/fama-bio.pdf Eugene F. Fama]</ref> |rowspan = 3| "for their empirical analysis of asset prices." |- | [[File:Robert Shiller - World Economic Forum Annual Meeting 2012.jpg|75px]] | [[رابرٹ جے۔ شیلر]] | پروٹسٹنٹ (Methodist)<ref>[http://www.interviews/robert-shiller-on-human-traits-essential-capitalism Robert Shiller on Human Traits Essential to Capitalism]</ref> |} === مزید دیکھئے=== * [[نوبل امن انعام حاصل کرنے والوں کی فہرست|List of Nobel Peace Laureates]] * [[نوبل انعام یافتہ حبشی شخصیات کی فہرست]] * [[نوبل انعام یافتہ یہودی شخصیات کی فہرست]] * [[فہرست نوبل انعام یافتہ مسلمان شخصیات]] * [[بھارتی نوبل انعام یافتگان]] * [[List of کرسچئین thinkers in science]] * [[فہرست نوبل انعام یافتگان بلحاظ ملک]] * [[نوبل انعام وصول کنندگان کی فہرست]] * [[نوبل انعام یافتہ خواتین شخصیات کی فہرست]] === حوالے=== {{حوالے}} {{نوبل انعام}} [[گٹھ:نوبل انعام یافتگان کی فہرست بلحاظ مذہب]] [[گٹھ:فہارست سائنسدانان]] l9wpwwmz1u2wgezeyz5xfu2q05o9gng 0 53438 676759 675785 2024-11-19T18:04:21Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676759 wikitext text/x-wiki اjیہ '''لسٹ قنون ساز اسمبلیاں بلحاظ ملک''' (List of legislatures by country) اے۔ == لسٹ قانون ساز اسمبلیاں == === ماورائے قوم قانون ساز اسمبلیاں=== {|class="wikitable sortable" |-bgcolor="#cccccc" !تنظیم !ناں ایوان !درجہ ایوان !مدت (سال) !ووٹنگ نظام !نشستاں !آبادی فی نشست !خام ملکی پیداوار فی نشست (ملین امریکی ڈالر) !جوڑ |- |{{flagcountry|European Union}} |[[یورپی پارلیمنٹ]]<ref>Article 7(3) [http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/dat/12007L/htm/C2007306EN.01015001.htm Treaty of Lisbon: Protocol ON THE APPLICATION OF THE PRINCIPLES OF SUBSIDIARITY AND PROPORTIONALITY]</ref> |[[یک ایوانیت]] |5 |براہ راست, [[متناسب نمائندگی|متناسب]] |754 |667,761 |20,983 |[http://www.europarl.europa.eu/ europarl.europa.eu] |- |[[افریقی اتحاد]] |[[پین افریقی پارلیمنٹ]] |[[یک ایوانیت]] |5 |براہ راست (appointed by 47 of 53 national legislatures) |265 |3,974,098.11 |14.180 |[http://www.pan-africanparliament.org/ pan-africanparliament.org] |- |[[File:Flag of the Central American Integration System.svg|23x15px]] [[وسطی امریکی ادغام نظام]] |[[وسطی امریکی پارلیمنٹ]] |[[یک ایوانیت]] |ملک کے مطابق منحصر |براہ راست, [[متناسب نمائندگی|متناسب]] |120 |426,274.46 |2,651.175 |[http://www.parlacen.int parlacen.int] |} === لسٹ اقوام متحدہ دے رکن دیساں دیاں قانون ساز اسمبلیاں=== {| class="sortable wikitable" |-bgcolor="#cccccc" !ملک !مقننہ دا مجموعی ناں !ناں ایوان !سطح ایوان !مدت (سام) !ووٹنگ نظام !نشستاں !آبادی فی نشست ![[خام ملکی پیداوار]] فی نشست (ملین امریکی ڈالر) !جوڑ |- |rowspan=2|{{flagcountry|افغانستان}} |rowspan=2|[[قومی اسمبلی افغانستان|قومی اسمبلی]]<ref name="not">Native name not available</ref> |[[House of the People (افغانستان)|House of the People]] (ولسي جرګه ''Wolesi Jirga'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[Single non-transferable vote]] |249 |122,168 |119 |[http://wj.parliament.af/ wj.parliament.af] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160220011312/http://wj.parliament.af/ |date=2016-02-20 }} |- |[[House of Elders]] (مشرانوجرګه ''Meshrano Jirga'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |3, 4 and 5 |[[majority rule|majority]] and appointed by the President |102 |298,234 |291 |[http://mj.parliament.af/ mj.parliament.af] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303201549/http://mj.parliament.af/ |date=2016-03-03 }} |- |{{flagcountry|البانیہ}} | |[[اسمبلی البانیہ]] (''Kuvendi i Shqipërisë'') |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |140 |20,226 |177 |[http://www.parlament.al/ parlament.al] |- |rowspan=2|{{flagcountry|الجزائر}} |rowspan=2|[[پارلیمان الجزائر|پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[عوامی قومی اسمبلی]] (''al-Majlis al-Sha'abi al-Watani'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |6 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |462 |80,303 |439 |[http://www.apn-dz.org/ apn-dz.org] |- |[[کونسل Nation]] (''al-Majlis al-Umma'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |indirect vote and appointed by the President |144 |257,638 |1,830 |[http://www.majliselouma.dz/ majliselouma.dz] |- |{{flagcountry|انڈورا}} | |[[General کونسل Valleys]] (Consell General de les Valls) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |28 |2,789 |161 |[http://www.consellgeneral.ad/ consellgeneral.ad] |- |{{flagcountry|انگولا}} | |[[قومی اسمبلی انگولا|قومی اسمبلی]] (Assembleia Nacional) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[party list]] |220 |84,081 |525 |[http://www.parlamento.ao/ parlamento.ao] |- |rowspan=2|{{flagcountry|اینٹیگوا تے باربوڈا}} |rowspan=2|[[پارلیمان اینٹیگوا تے باربوڈا|پارلیمان]]<ref name="head">The [[head of state]] is a constituent part of the parliament too.</ref> |[[ایوان نمائندگان اینٹیگوا تے باربوڈا|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[first-past-the-post]] |19 |4,305 |82 |[http://www.ab.gov.ag/article_details.php?id=194&category=66 ab.gov.ag] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130928191020/http://www.ab.gov.ag/article_details.php?id=194&category=66 |date=2013-09-28 }} |- |[[سینٹ اینٹیگوا تے باربوڈا|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |appointed by the Governor-General |17 |4,811 |92 |[http://www.ab.gov.ag/article_details.php?id=189&category=66 ab.gov.ag] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150930024724/http://www.ab.gov.ag/article_details.php?id=189&category=66 |date=2015-09-30 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|ارجنٹائن}} |rowspan=2|[[رجنٹائن قومی کانگریس]] (Congreso de la Nación ارجنٹائن) |[[Argentine Chamber of Deputies|Chamber of Deputies of the Nation]] (Cámara de Diputados de la Nación) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |257 |156,097 |2,787 |[http://www.diputados.gov.ar/ diputados.gov.ar] |- |[[ارجنٹائن سینٹ|سینٹ قومی]] (Senado de la Nación) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |براہ راست ووٹ |72 |557,181 |9,950 |[http://www.senado.gov.ar/ senado.gov.ar] |- |{{flagcountry|آرمینیا}} | |[[قومی اسمبلی آرمینیا|قومی اسمبلی]] (Ազգային Ժողով ''Azgayin Zhoghov'') |[[یک ایوانیت]] |5 |براہ راست ووٹ تے [[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |131 |24,902 |136 |[http://www.parliament.am/ parliament.am] |- |rowspan=2|{{flagcountry|آسٹریلیا}} |rowspan=2|[[پارلیمان آسٹریلیا]]<ref name="head"/> |[[آسٹریلیائی ایوان نمائندگان|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |3 |preferential [[instant-runoff voting]] |150 |154,200 |6,096 |[http://www.aph.gov.au/About_پارلیمان/House_of_Representatives aph.gov.au] |- |[[آسٹریلیائی سینٹ|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |[[single transferable vote]] |76 |304,342 |12,032 |[http://www.aph.gov.au/About_پارلیمان/سینٹ aph.gov.au] |- |rowspan=2|{{flagcountry|آسٹریا}} |rowspan=2|[[وفاقی اسمبلی آسٹریا|وفاقی اسمبلی]] (Bundesversammlung) |[[قومی کونسل (آسٹریا)|قومی کونسل]] (Nationalrat) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[mixed-member proportional representation]] |183 |43,895 |1,923 |[http://www.parlament.gv.at/ENGL/PERK/NRBRBV/NR/ parlament.gv.at] |- |[[وفاقی کونسل (آسٹریا)|فیڈرل کونسل]] (Bundesrat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 and 6 |appointed by state parliaments |62 |129,563 |5,677 |[http://www.parlament.gv.at/ENGL/PERK/NRBRBV/BR/ parlament.gv.at] |- |{{flagcountry|آذربائیجان}} | |[[قومی اسمبلی آذربائیجان|قومی اسمبلی]] (''Milli Məclis'') |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ |125 |73,320 |744 |[http://www.meclis.gov.az/ meclis.gov.az] |- |rowspan=2|{{flagicon|بہاماس}} [[بہاماس]] |rowspan=2|[[پارلیمان بہاماس|پارلیمان]] |[[ایوان اسمبلی بہاماس|ایوان اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[majority rule]] |38 |9,326 |283 |[http://www.بہاماس.gov.bs/wps/portal/public/!ut/p/b0/04_Sj9CPykssy0xPLMnMz0vMAfGjzOKNDdx9HR1NLHzdTQ3MDDxDA3wcA8w9jPwNTfULsh0VAStkWXU!/?1dmy&urile=wcm%3Apath%3A/MOF_Content/internet/The+Government/Government/The+Government/Legislative/The+House+of+اسمبلی/ بہاماس.gov.bs] |- |[[سینٹ بہاماس|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |appointed by the [[Governor-General of بہاماس|Governor-General]] |16 |22,103 |674 |[http://www.بہاماس.gov.bs/wps/portal/public/!ut/p/b0/04_Sj9CPykssy0xPLMnMz0vMAfGjzOKNDdx9HR1NLHzdTQ3MDDxDA3wcA8w9jPwNTfULsh0VAStkWXU!/?1dmy&urile=wcm%3Apath%3A/MOF_Content/internet/The+Government/Government/The+Government/Legislative/The+سینٹ/ بہاماس.gov.bs] |- |rowspan=2|{{flagcountry|بحرین}} |rowspan=2|[[قومی اسمبلی بحرین|قومی اسمبلی]]<ref name="not"/> |[[کونسل Representatives of بحرین|اسمبلی Representatives]] (''Majlis an-nuwab'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |مقبول ووٹ |40 |30,864 |777 |[http://www.nuwab.gov.bh/ nuwab.gov.bh] |- |[[Consultative کونسل بحرین|Consultative اسمبلی]] (''Majlis al-shura'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |4 |appointed by the king |40 |30,864 |777 |[http://www.shura.gov.bh/ shura.gov.bh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071218172642/http://www.shura.gov.bh/ |date=2007-12-18 }} |- |{{flagcountry|بنگلہ دیش}} | |[[Jatiyo Sangshad|House of the Nation]] (জাতীয় সংসদ ''Jatiyo Sangshad'') |[[یک ایوانیت]] |5 |[[majority rule|majority]] |350 |466,909 |818 |[http://www.parliament.gov.bd/ parliament.gov.bd] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160517040401/http://www.parliament.gov.bd/ |date=2016-05-17 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|بارباڈوس}} |rowspan=2|[[پارلیمان بارباڈوس|پارلیمان]] |[[ایوان اسمبلی بارباڈوس|ایوان اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |30 |9,486 |216 |[http://www.بارباڈوسparliament.com/the_house_of_assembly.php بارباڈوسparliament.com] |- |[[سینٹ بارباڈوس|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |گورنر جنرل سے تعینات |21 |13,551 |309 |[http://www.بارباڈوسparliament.com/the_senate.php بارباڈوسparliament.com] |- |rowspan=2|{{flagcountry|بیلاروس}} |rowspan=2|[[پارلیمان بیلاروس|قومی اسمبلی]] (Нацыянальны сход ''Nacyjanaĺny schod'') |[[نمائندگان چیمبر بیلاروس|نمائندگان چیمبر]] (Палата прадстаўнікоў ''Palata pradstaŭnikoŭ'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |مقبول ووٹ |110 |85,997 |1,288 |[http://www.house.gov.by/ house.gov.by] |- |[[کونسل Republic of بیلاروس|کونسل Republic]] (Савет Рэспублікі ''Saviet Respubliki'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |4 |elected by regional councils and appointed by the President |64 |147,773 |2,215 |[http://www.sovrep.gov.by/ sovrep.gov.by] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150408024251/http://www.sovrep.gov.by/ |date=2015-04-08 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|بیلجیم}} |rowspan=2|[[بیلجئیم وفاقی پارلیمان|وفاقی پارلیمان]] (Federaal Parlement / Parlement fédéral / Föderales Parlament) |[[نمائندگان چیمبر (بیلجیم)|نمائندگان چیمبر]]<br> (Kamer van Volksvertegenwoordigers / Chambre des Représentants / Abgeordnetenkammer) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] |150 |74,000 |2,897 |[http://www.lachambre.be/ lachambre.be] |- |[[سینٹ (بیلجیم)|سینٹ]] (Senaat / Sénat / Senat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |elected by regional parliaments |60 |185,000 |7,242 |[http://www.senate.be/ senate.be] |- |rowspan=2|{{flagcountry|بیلیز}} |rowspan=2|[[قومی اسمبلی بیلیز|قومی اسمبلی]] |[[ایوان نمائندگان بیلیز|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |31 |10,748 |90 |[http://nationalassembly.gov.bz/index.php/hor-lowerhouse nationalassembly.gov.bz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304040705/http://nationalassembly.gov.bz/index.php/hor-lowerhouse |date=2016-03-04 }} |- |[[سینٹ بیلیز|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |گورنر جنرل سے تعینات |12 |27,766 |233 |[http://nationalassembly.gov.bz/index.php/senate-upperhouse nationalassembly.gov.bz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303223307/http://nationalassembly.gov.bz/index.php/senate-upperhouse |date=2016-03-03 }} |- |{{flagcountry|بینن}} | |[[قومی اسمبلی بینن|قومی اسمبلی]] (Assemblée Nationale) |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ |83 |115,648 |176 |[http://www.gouv.bj/institutions/assemblee-nationale gouv.bj] |- |rowspan=2|{{flagcountry|بھوٹان}} |rowspan=2|[[پارلیمان بھوٹان]]<ref name="native">The native name is also used in English.</ref> |[[قومی اسمبلی بھوٹان|قومی اسمبلی]] (རྒྱལ་ཡོངས་ཚོགས་འདུ། ''Gyelyong Tshogdu'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |47 |15,072 |91 |[http://www.nab.gov.bt/ nab.gov.bt] |- |[[قومی کونسل بھوٹان|قومی کونسل]] (རྒྱལ་ཡོངས་ཚོགས་སྡེ། ''Gyelyong Tshogde'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |4 |[[majority rule|majority]] and appointed by the king |25 |28,337 |171 |[http://www.nationalcouncil.bt/ nationalcouncil.bt] |- |rowspan=2|{{flagcountry|بولیویا}} |rowspan=2|[[کثیر قومی مجلس قانون ساز اسمبلی]] (Asamblea Legislativa Plurinacional) |[[Chamber of Deputies of بولیویا|Chamber of Deputies]] (Cámara de Diputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[majority rule|majority]] and [[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |130 |83,905 |391 |[http://www.diputados.bo/ diputados.bo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160225184046/http://www.diputados.bo/ |date=2016-02-25 }} |- |[[سینٹ بولیویا|Chamber of Senators]] (Cámara de Senadores) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |36 |302,993 |1,414 |[http://www.senado.bo/ senado.bo] |- |rowspan=2|{{flagcountry|بوسنیا و ہرزیگووینا}} |rowspan=2|[[پارلیمانی اسمبلی بوسنیا و ہرزیگووینا|پارلیمانی اسمبلی]] ({{Not a typo|Parlamentarna}} Skupština) |[[ایوان نمائندگان (بوسنیا و ہرزیگووینا)|ایوان نمائندگان]] ('Представнички Дом / Predstavnički Dom) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] |42 |91,422 |753 |[http://www.parlament.ba/sadrzaj/domovi/predstavnicki_dom/default.aspx?id=20408&langTag=en-US&pril=b parlament.ba] |- |[[ایوان عوام (بوسنیا تے ہرزیگووینا)|ایوان عوام]] (Dom Naroda) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |4 |appointed by lower-level parliaments and assemblies |15 |255,982 |2,109 |[http://www.parlament.ba/sadrzaj/domovi/dom_naroda/default.aspx?id=20428&langTag=en-US&pril=b parlament.ba] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160322113049/https://www.parlament.ba/sadrzaj/domovi/dom_naroda/default.aspx?id=20428&langtag=en-us&pril=b |date=2016-03-22 }} |- |{{flagcountry|بوٹسوانا}} |[[پارلیمان بوٹسوانا]] |[[قومی اسمبلی (بوٹسوانا)|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ, majority party and appointed by the President |63 |32,211 |471 |[http://www.parliament.gov.bw/ parliament.gov.bw] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090628185105/http://www.parliament.gov.bw/ |date=2009-06-28 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|برازیل}} |rowspan=2|[[قومی کانگریس برازیل|قومی کانگریس]] (کانگریس) |[[Chamber of Deputies of برازیل|Chamber of Deputies]] (Câmara dos Deputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |513 |371,798 |4,471 |[http://www.camara.leg.br/ camara.leg.br] |- |[[وفاقی سینٹ برازیل|وفاقی سینٹ]] (Senado Federal) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |8 |[[majority rule|majority]] |81 |2,354,724 |28,320 |[http://www.senado.leg.br/ senado.leg.br] |- |{{flagcountry|برونائی}} | |[[Legislative کونسل برونائی|Legislative کونسل]]<ref name="not"/> |[[یک ایوانیت]] |no timeframe |مقبول ووٹ and appointed by the sultan |36 |11,355 |582 |[http://www.majlis-mesyuarat.gov.bn/ majlis-mesyuarat.gov.bn] |- |{{flagcountry|بلغاریہ}} | |[[قومی اسمبلی (بلغاریہ)|قومی اسمبلی]] (Народно събрание ''Narodno sabranie'') |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ |240 |30,685 |420 |[http://parliament.bg/ parliament.bg] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303173026/http://parliament.bg/ |date=2016-03-03 }} |- |{{flagcountry|برکینا فاسو}} | |[[قومی اسمبلی (برکینا فاسو)|قومی اسمبلی]] (Assemblée Nationale) |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ |111 |126,281 |198 |[http://www.an.bf/ an.bf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060128181938/http://www.an.bf/ |date=2006-01-28 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|برما}} (میانمار) |rowspan=2|[[اسمبلی یونین]] (''Pyidaungsu Hluttaw'') |[[ایوان نمائندگان (برما)|ایوان نمائندگان]] (''Pyithu Hluttaw'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the military |440 |137,000 |187 |[http://www.pyithuhluttaw.gov.mm/ pyithuhluttaw.gov.mm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190421034848/https://www.pyithuhluttaw.gov.mm/ |date=2019-04-21 }} |- |[[House of Nationalities]] (''Amyotha Hluttaw'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the military |224 |269,107 |369 | |- |rowspan=2|{{flagcountry|برونڈی}} |rowspan=2|[[پارلیمان برونڈی|پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[قومی اسمبلی (برونڈی)|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |براہ راست ووٹ and appointment by electoral commission |118 |74,570 |43 |[http://www.assemblee.bi/ assemblee.bi] |- |[[سینٹ برونڈی|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |indirect vote and appointment by ethnic groups |49 |179,577 |105 |[http://www.senat.bi/ senat.bi] |- |rowspan=2|{{flagcountry|کمبوڈیا}} | rowspan="2" |[[پارلیمان کمبوڈیا|پارلیمان]] (សភាតំណាងរាស្ត្រ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា) |[[قومی اسمبلی (کمبوڈیا)|قومی اسمبلی]] (រដ្ឋសភាជាតិ; ''Rotsaphea'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |123 |108,852 |272 |[http://www.national-assembly.org.kh/ national-assembly.org.kh] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111102063446/http://www.national-assembly.org.kh/ |date=2011-11-02 }} |- |[[سینٹ کمبوڈیا|سینٹ]] (ព្រឹទ្ធសភា; ''Protsaphea'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |appointed by the monarch, elected by the قومی اسمبلی and commune councils |61 |219,490 |548 |[http://www.senate.gov.kh/ senate.gov.kh] |- |- |rowspan=2|{{flagcountry|کیمرون}} |rowspan=2|[[پارلیمان کیمرون|پارلیمان]] |[[قومی اسمبلی (کیمرون)|قومی اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |180 |97,021 |262 |[http://www.assemblenationale.cm/ assemblenationale.cm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090805071905/http://www.assemblenationale.cm/ |date=2009-08-05 }} |- |[[سینٹ (کیمرون)|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |Indirect vote (70), appointed (30) |100 |174,638 |472 |[http://www.ipu.org/parline-e/reports/2054_A.htm ipu.org] |- |rowspan=2|{{flagcountry|کینیڈا}} |rowspan=2|[[پارلیمان کینیڈا|پارلیمان]] (Parlement) |[[Canadian House of Commons|House of Commons]] (Chambre des communes) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 years, unless elections are called earlier |[[First-past-the-post voting]] |308 |108,690 |4,532 |[http://www.parl.gc.ca/ parl.gc.ca] |- |[[Canadian سینٹ|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |Until age 75, or resigns. |گورنر جنرل سے تعینات |105 |318,825 |13,296 |{{URL|sen.parl.gc.ca}} |- |{{flagcountry|کیپ ورڈی}} | |[[قومی اسمبلی (کیپ ورڈی)|قومی اسمبلی]] ({{Not a typo|Asembleia}} Nacional) |[[یک ایوانیت]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[party list]] |72 |4,990 |20 |[http://www.parlamento.cv/ parlamento.cv] |- |{{flagcountry|وسطی افریقی جمہوریہ}} | |[[قومی اسمبلی (وسطی افریقی جمہوریہ)|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] |5 |[[two-round system|run-off]] [[majority rule|majority]] |100 |38,951 |36 |[http://www.assembleenationale-rca.org/ assembleenationale-rca.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160305061020/http://www.assembleenationale-rca.org/ |date=2016-03-05 }} |- |{{flagcountry|چاڈ}} | | [[قومی اسمبلی چاڈ|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[majority rule|majority]] and [[متناسب نمائندگی|متناسب]] |155 |66,640 |126 | |- |rowspan=2|{{flagcountry|چلی}} |rowspan=2|[[قومی کانگریس چلی|قومی کانگریس]] (Congreso Nacional) |[[Chamber of Deputies of چلی|Chamber of Deputies]] (Cámara de Diputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |مقبول ووٹ |120 |145,021 |2,496 |[http://www.camara.cl/ camara.cl] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070709224906/http://www.camara.cl/legis/down/lorgcon.pdf |date=2007-07-09 }} |- |[[سینٹ چلی|سینٹ Republic]] (Senado de la República) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |8 |مقبول ووٹ |38 |457,963 |7,885 |[http://www.senado.cl/ senado.cl] |- |{{flagcountry|چین}} | |[[National People's کانگریس]] ({{lang|zh-cn|全国人民代表大会}} ''Quánguó Rénmín Dàibiǎo Dàhuì'')<ref>The PRC has also a [[Chinese People's Political Consultative Conference]] ({{lang|zh-cn|中国人民政治协商会议}} ''Zhōngguó Rénmín Zhèngzhì Xiéshāng Huìyì''), which is a political advisory body but not a legislature.</ref> |[[یک ایوانیت]] |5 |elected by municipal, regional and provincial congresses, and People's Liberation Army |2,987 |448,518 |3,783 |[http://www.npc.gov.cn/ npc.gov.cn] |- |rowspan=2|{{flagcountry|کولمبیا}} |rowspan=2|[[کانگریس کولمبیا|کانگریس]] (Congreso) |[[ایوان نمائندگان کولمبیا|ایوان نمائندگان]] (Cámara de Representantes) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |مقبول ووٹ |166 |279,556 |2,843 |[http://www.camararep.gov.co/ camararep.gov.co] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060806122006/http://camararep.gov.co/ |date=2006-08-06 }} |- |[[سینٹ کولمبیا|سینٹ]] (Senado) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |4 |مقبول ووٹ |102 |454,964 |4,627 |[http://www.senado.gov.co/ senado.gov.co] |- |{{flagcountry|کوموروس}} | |[[اسمبلی یونین کوموروس|اسمبلی یونین]] (Assemblée de la Union) |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ and elected by local assemblies |33 |24,181 |25 |[http://www.auc.km/ auc.km] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091030135504/http://www.auc.km/ |date=2009-10-30 }} |- |rowspan=2|{{flagicon|جمہوری لوکراج کانگو}} [[جمہوری لوکراج کانگو]] |rowspan=2|[[پارلیمان جمہوری لوکراج کانگو|پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[قومی اسمبلی جمہوری لوکراج کانگو|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |500 |143,425 |50 |[http://www.assemblee-nationale.cd/ assemblee-nationale.cd] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150721234858/http://www.assemblee-nationale.cd/ |date=2015-07-21 }} |- |[[سینٹ جمہوری لوکراج کانگو|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |elected by provincial assemblies |108 |664,008 |233 |[http://www.senat.cd/ senat.cd] |- |rowspan=2|{{flagicon|جمہوریہ کانگو}} [[جمہوریہ کانگو]] |rowspan=2|[[پارلیمان جمہوریہ کانگو|پارلیمان]] (Parlement) |[[قومی اسمبلی جمہوریہ کانگو|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |153 |28,537 |119 |[http://www.assemblee-nationale.cg/ assemblee-nationale.cg] |- |[[سینٹ Republic of Congo|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |indirect vote |52 |83,966 |350 | |- |{{flagcountry|کوسٹاریکا}} | |[[Legislative اسمبلی کوسٹاریکا|Legislative اسمبلی]] (Asamblea Legislativa) |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ |57 |75,468 |965 |[http://www.asamblea.go.cr/ asamblea.go.cr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110317030255/http://asamblea.go.cr/ |date=2011-03-17 }} |- |{{flagcountryآئیوری کوسٹ}} | |[[قومی اسمبلی آئیوری کوسٹ|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] |5 |[[majority rule|majority]] |70 |294,529 |515 |[http://www.anci.ci/ anci.ci] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120301225555/http://www.anci.ci/ |date=2012-03-01 }} |- |{{flagcountry|کروشیا}} | |[[کروشیائی پارلیمان|کروشیائی اسمبلی]]<ref name="native"/> (Hrvatski sabor) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |151 |28,414 |532 |[http://www.sabor.hr/ sabor.hr] |- |{{flagcountry|کیوبا}} | |[[قومی اسمبلی People's Power]] (Asamblea Nacional del Poder Popular) |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ and approval by special candidacy commissions |614 |18,308 |185 |[http://www.parlamentocubano.cu/ parlamentocubano.cu] |- |{{flagcountry|قبرص}} | |[[ایوان نمائندگان قبرص|ایوان نمائندگان]] (Βουλή των Αντιπροσώπων ''Vouli Antiprosópon'' / Temsilciler Meclisi)<ref>Also: Temsilciler Meclisi</ref> |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ by Greek and Turkish Cypriots |59 |18,632 |402 |[http://www.parliament.cy/ parliament.cy] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160223193749/http://parliament.cy/ |date=2016-02-23 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|چیک جمہوریہ}} |rowspan=2|[[پارلیمان چیک جمہوریہ]] (Parlament České republiky) |[[Chamber of Deputies of the چیک جمہوریہ|Chamber of Deputies]] (Poslanecká sněmovna) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |مقبول ووٹ |200 |52,811 |1,424 |[http://www.psp.cz/ psp.cz] |- |[[سینٹ چیک جمہوریہ|سینٹ]] (Senát) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |مقبول ووٹ |81 |130,397 |3,517 |[http://www.senat.cz/ senat.cz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110224013846/http://www.senat.cz/ |date=2011-02-24 }} |- |{{flagcountry|ڈنمارک}} | |[[Folketing|پارلیمان]]<ref name="native"/> (Folketing) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[mixed member proportional representation|mixed]] |179 |30,969 |1,154 |[http://www.ft.dk/ ft.dk] |- |{{flagcountry|جبوتی}} | |[[قومی اسمبلی جبوتی|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ |65 |12,587 |35 |[http://www.assemblee-nationale.dj/ assemblee-nationale.dj] |- |{{flagcountry|ڈومینیکا}} | |[[ایوان اسمبلی ڈومینیکا|ایوان اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the President |21 |3,394 |46 |[http://www.ڈومینیکا.gov.dm/cms/index.php?q=node/13 ڈومینیکا.gov.dm] |- |rowspan=2|{{flagcountry|جمہوریہ ڈومینیکن}} |rowspan=2|[[کانگریس جمہوریہ ڈومینیکن|قومی کانگریس]] (Congreso Nacional) |[[Chamber of Deputies of the جمہوریہ ڈومینیکن|Chamber of Deputies]] (Cámara de Diputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |مقبول ووٹ |183 |51,520 |510 |[http://www.camaradediputados.gob.do/ camaradediputados.gob.do] |- |[[سینٹ جمہوریہ ڈومینیکن|سینٹ]] (Senado) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |4 |مقبول ووٹ |32 |293,088 |2,918 |[http://www.senado.gov.do/ senado.gov.do] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051108005719/http://www.senado.gov.do/ |date=2005-11-08 }} |- |{{flagcountry|مشرقی تیمور}} | |[[National پارلیمان مشرقی تیمور|National پارلیمان]] (Parlamento Nacional) |[[یک ایوانیت]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] |65 |16,408 |146 |[http://www.parlamento.tl/ parlamento.tl] |- |{{flagcountry|ایکواڈور}} | |[[قومی اسمبلی ایکواڈور|قومی اسمبلی]] (Asamblea Nacional) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |124 |116,802 |1,028 |[http://www.asambleanacional.gob.ec/ asambleanacional.gob.ec] |- |{{flagcountry|مصر}} |[[پارلیمان مصر|پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[People's اسمبلی (مصر)|People's اسمبلی]] (مجلس الشعب ''Majilis Al-Sha’ab'') |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the President |508 |150,983 |1,021 |[http://www.parliament.gov.eg/ parliament.gov.eg] |- |{{flagcountry|ایل سیلواڈور}} | |[[Legislative اسمبلی ایل سیلواڈور|Legislative اسمبلی]] (Asamblea Legislativa) |[[یک ایوانیت]] |3 |مقبول ووٹ |84 |68,382 |530 |[http://www.asamblea.gob.sv/ asamblea.gob.sv] |- |rowspan=2|{{flagcountry|استوائی گنی}} |rowspan=2|[[پارلیمان استوائی گنی]] |[[Chamber of People's Representatives]] (''Cámara de Representantes del Pueblo'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[Party-list proportional representation]] |100 |16,220 |172 |[http://presidencia-ge.org/index.php/es/parlamento presidencia-ge.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160122120035/http://presidencia-ge.org/index.php/es/parlamento |date=2016-01-22 }} |- |[[سینٹ (استوائی گنی)|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | |مقبول ووٹ (55) and appointed by the President (15) |70 |23,171 |246 | |- |{{flagcountry|اریتریا}} | |[[قومی اسمبلی اریتریا|قومی اسمبلی]] (''Hagerawi Baito'') |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ |104 |50,878 |38 | |- |{{flagcountry|استونیا}} | |[[Riigikogu|State اسمبلی]]<ref name="native"/> (Riigikogu) |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ |101 |12,814 |270 |[http://www.riigikogu.ee/ riigikogu.ee] |- |rowspan=2|{{flagcountry|ایتھوپیا}} |rowspan=2|[[پارلیمان ایتھوپیا|پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[House of People's Representatives]]<br> (የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ''Yehizbtewekayoch Mekir Bet'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |547 |135,134 |173 |[http://www.ethiopar.net/ ethiopar.net] |- |[[House of Federation]] (የፌዴሬሽን ምክር ቤት ''Yefedereshn Mekir Bet'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |elected by State assemblies |112 |659,986 |847 |[http://www.hofایتھوپیا.org/ hofایتھوپیا.org] |- |{{flagcountry|فجی}} | |[[پارلیمان فجی|پارلیمان]] |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |50 |16,745 |82 |[https://web.archive.org/web/20120717002957/http://www.parliament.gov.fj/main/index.html Archive] |- |{{flagcountry|فنلینڈ}} | |[[پارلیمان فنلینڈ|پارلیمان]] (Eduskunta)<ref>Also: Riksdag</ref> |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |200 |25,900 |978 |[http://www.eduskunta.fi/ eduskunta.fi] |- |rowspan=2|{{flagcountry|فرانس}} |rowspan=2|[[پارلیمان فرانس|پارلیمان]] (Parlement) |[[French قومی اسمبلی|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[majority rule|majority]] |577 |113,258 |3,843 |[http://www.assemblee-nationale.fr/ assemblee-nationale.fr] |- |[[French سینٹ|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |electoral college |348 |187,787 |6,373 |[http://www.senat.fr/ senat.fr] |- |rowspan=2|{{flagcountry|گیبون}} |rowspan=2|[[پارلیمان گیبون|پارلیمان]] (Parlement) |[[قومی اسمبلی گیبون|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |121 |12,190 |203 |[http://www.assemblee.ga/ assemblee.ga] |- |[[سینٹ گیبون|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |elected by municipal councils and departmental assemblies |102 |14,460 |240 |[http://www.senatگیبون.net/ senatگیبون.net] |- |{{flagcountry|Gambia, The}} | |[[قومی اسمبلی Gambia|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the President |53 |25,673 |65 |[http://www.assembly.gov.gm/ assembly.gov.gm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160226165835/http://www.assembly.gov.gm/ |date=2016-02-26 }} |- |{{flagcountry|جارجیا}} | |[[پارلیمان جارجیا]] (საქართველოს პარლამენტი ''Sak'art'velos Parlamenti'') |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] and [[majority rule|majority]] |150 |29,794 |163 |[http://www.parliament.ge/ parliament.ge] |- |rowspan=2|{{flagcountry|جرمنی}} | |[[Bundestag|Federal دیت]]<ref name="native"/> (Bundestag) |[[ایوان زیریں|زیریں]] (not officially) |4 |[[majority rule|majority]] and [[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |620 |131,934 |4,998 |[http://www.bundestag.de/ bundestag.de] |- | |[[Bundesrat of جرمنی|Federal کونسل]]<ref name="native"/> (Bundesrat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] (not officially) | |elected by state governments |69 |1,185,501 |44,914 |[http://www.bundesrat.de/ bundesrat.de] |- |{{flagcountry|گھانا}} | |[[پارلیمان گھانا|پارلیمان]] |[[یک ایوانیت]] |4 |[[majority rule|majority]] |228 |106,286 |328 |[http://www.parliament.gh/ parliament.gh] |- |{{flagcountry|یونان}} | |[[Hellenic پارلیمان]]<ref name="native"/> (Βουλή των Ελλήνων ''Vouli ton Ellinon'') |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ |300 |35,958 |981 |[http://www.hellenicparliament.gr/ hellenicparliament.gr] |- |rowspan=2|{{flagcountry|گریناڈا}} |rowspan=2|[[پارلیمان گریناڈا|پارلیمان]] |[[ایوان نمائندگان گریناڈا|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |15 |7,333 |96 |[http://www.gov.gd/departments/parliament.html gov.gd] |- |[[سینٹ گریناڈا|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |appointed by the government and by the leader of opposition |13 |8,461 |111 |[http://www.gov.gd/departments/parliament.html gov.gd] |- |{{flagcountry|گوئٹے مالا}} | |[[کانگریس گوئٹے مالا|کانگریس Republic]] (Congreso de la República) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |158 |80,557 |472 |[http://www.congreso.gob.gt/ congreso.gob.gt] |- |valign=top|{{flagcountry|جمہوریہ گنی}} | |[[قومی اسمبلی جمہوریہ گنی|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |114 |88,227 |100 | |- |{{flagcountry|گنی بساؤ}} | |[[National People's اسمبلی گنی بساؤ|National People's اسمبلی]] (Assembleia Nacional Popular) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |100 |13,454 |19 |[http://www.anpguinebissau.org/ anpguinebissau.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303192451/http://www.anpguinebissau.org/ |date=2016-03-03 }} |- |{{flagcountry|گیانا}} | |[[قومی اسمبلی گیانا|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the President |65 |11,583 |88 |{{URL|parliament.gov.gy}} |- |rowspan=2|{{flagcountry|ہیٹی}} |rowspan=2|[[قومی اسمبلی ہیٹی|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[Chamber of Deputies of ہیٹی|Chamber of Deputies]] (Chambre des Députés) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] |99 |98,181 |124 |[http://www.parlementہیٹیen.ht/ parlementہیٹیen.ht] |- |[[سینٹ ہیٹی|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 | |30 |323,997 |412 |[http://www.parlementہیٹیen.ht/ parlementہیٹیen.ht] |- |{{flagcountry|ہونڈوراس}} | |[[کانگریس ہونڈوراس|قومی کانگریس]] (Congreso Nacional) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |128 |58,823 |278 |[http://www.congresonacional.hn/ congresonacional.hn] |- |{{flagcountry|مجارستان}} | |[[قومی اسمبلی مجارستان|قومی اسمبلی]] (Országgyűlés) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]]<br>and [[Scorporo]] |386 |25,860 |506 |[http://www.mkogy.hu/ mkogy.hu] |- |{{flagcountry|آئس لینڈ}} | |[[Althing|اسمبلی All]]<ref name="native"/> (Alþingi) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[mixed member proportional representation|mixed]] |63 |5,080 |196 |[http://www.althingi.is/ althingi.is] |- |rowspan=2|{{flagcountry|بھارت}} |rowspan=2|[[پارلیمان بھارت|پارلیمان]] (संसद Sansad) |[[لوک سبھا|House of the People]]<ref name="native"/> (लोक सभा Lok Sabha) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the President |552 |2,192,379 |8,075 |{{URL|loksabha.gov.in}} |- |[[راجیہ سبھا|کونسل States]]<ref name="native"/> (राज्य सभा Rajya Sabha) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |appointed by the President and elected members of the states and territories |250 |4,840,773 |17,831 |{{URL|rajyasabha.nic.in}} |- |rowspan=2|{{flagcountry|انڈونیشیا}} |rowspan=2|[[عوامی مشاورتی اسمبلی]] (Majelis Permusyawaratan Rakyat) |[[People's Representative کونسل]] (Dewan Perwakilan Rakyat) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |560 |423,972 |2,008 |[http://www.dpr.go.id/ dpr.go.id] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120204074445/http://www.dpr.go.id/ |date=2012-02-04 }} |- |[[Regional Representatives کونسل]] (Dewan Perwakilan Daerah) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |[[Single non-transferable vote]] |132 |1,798,669 |8,520 |[http://www.dpd.go.id/ dpd.go.id] |- |{{flagcountry|ایران}} | | [[Majlis of ایران|اسمبلی]]<ref name="native"/> (مجلس ''Majlis'') |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ |290 |259,136 |3,414 |[http://www.majlis.ir/ majlis.ir] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170925083151/http://www.majlis.ir/ |date=2017-09-25 }} |- |{{flagcountry|عراق}} | |[[کونسل Representatives of عراق]]<ref name="native"/> (مجلس النواب العراقي ''Majlis Al-Niwab Al-عراقi'') |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |325 |95,782 |392 |[http://www.parliament.iq/ parliament.iq] |- |rowspan=2|{{flagicon|جمہوریہ آئرلینڈ}} [[Republic of جمہوریہ آئرلینڈ|جمہوریہ آئرلینڈ]] |rowspan=2|[[Oireachtas Éireann|پارلیمان]]<ref name="native"/> (Oireachtas) |[[Dáil Éireann|ایوان نمائندگان جمہوریہ آئرلینڈ]] (Dáil Éireann)<ref name="native"/> |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |Proportional Representation Single Transferable Vote |166 |27,640 |1,093 |[http://www.oireachtas.ie/parliament/about/dail/ oireachtas.ie] |- |[[Seanad Éireann|سینٹ جمہوریہ آئرلینڈ]]<ref name="native"/> (Seanad Éireann) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |appointed by the prime minister and elected by universities |60 |76,470 |3,026 |[http://www.oireachtas.ie/parliament/about/seanad/ oireachtas.ie] |- |{{flagcountry|اسرائیل}} | |[[Knesset|اسمبلی]]<ref name="native"/> (כנסת ''Knesset'') |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |120 |61,768 |1,960 |[https://www.knesset.gov.il/ knesset.gov.il] |- |rowspan=2|{{flagcountry|اطالیہ}} |rowspan=2|[[Italian پارلیمان|پارلیمان]] (Parlamento) |[[Chamber of Deputies of اطالیہ|Chamber of Deputies]] (Camera dei Deputati) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |630 |94,556 |2,931 |[http://www.camera.it/ camera.it] |- |[[Italian سینٹ|سینٹ Republic]] (Senato della Repubblica) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] and appointed by the President |315 |189,112 |5,863 |[http://www.senato.it/ senato.it] |- |rowspan=2|{{flagcountry|جمیکا}} |rowspan=2|[[پارلیمان جمیکا|پارلیمان]] |[[ایوان نمائندگان جمیکا|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ |63 |45,860 |392 |rowspan=2|[http://www.japarliament.gov.jm/ japarliament.gov.jm] |- |[[سینٹ جمیکا|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |گورنر جنرل سے تعینات |20 |144,459 |1,237 |- |rowspan=2|{{flagcountry|جاپان}} |rowspan=2|[[دیت جاپان|دیت]] (国会 ''Kokkai'') |[[ایوان نمائندگان جاپان|ایوان نمائندگان]] (衆議院 ''Shūgiin'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] and [[majority rule|majority]] |480 |266,783 |9,250 |[http://www.shugiin.go.jp/ shugiin.go.jp] |- |[[House of کونسلlors of جاپان|House of کونسلlors]] (参議院 ''Sangiin'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] |242 |529,157 |18,348 |[http://www.sangiin.go.jp/ sangiin.go.jp] |- |rowspan=2|{{flagcountry|اردن}} |rowspan=2|[[قومی اسمبلی اردن|قومی اسمبلی]] (مجلس الأمة ''Majlis al-Umma'') |[[Chamber of Deputies of اردن|اسمبلی Deputies]] (مجلس النواب ''Majlis al-Nuwaab'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |[[Single non-transferable vote]] |120 |46,760 |307 |[http://www.representatives.jo/ representatives.jo] |- |[[سینٹ اردن|اسمبلی Senators]] (مجلس الأعيان ''Majlis al-Aayan'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |appointed by the monarch |60 |93,520 |614 |[http://www.senate.jo/ senate.jo] |- |rowspan=2|{{flagcountry|قازقستان}} |rowspan=2|[[پارلیمان قازقستان|پارلیمان]] (''Parlamenti'') |[[Mazhilis|اسمبلی]]<ref name="native"/> (''Mazhilis'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 | |77 |207,854 |2,815 |[http://www.parlam.kz/kk/mazhilis parlam.kz] |- |[[سینٹ قازقستان|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |appointed by the President and elected by local assemblies |47 |340,527 |4,612 |[http://www.parlam.kz/en/senate parlam.kz] |- |rowspan=2|{{flagcountry|کینیا}} |rowspan=2|[[پارلیمان کینیا|پارلیمان]] |[[قومی اسمبلی (کینیا)|قومی اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[Parallel voting|parallel]] |349 |126,182 |118 |rowspan=2|[http://www.parliament.go.ke/ parliament.go.ke] |- |[[سینٹ کینیا|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |مقبول ووٹ and appointed by the President |67 |657,278 |614 |- |{{flagcountry|کیریباتی}} | |[[ایوان اسمبلی کیریباتی|ایوان اسمبلی]] (Maneaba ni Maungatabu) |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ and appointed by Rabi کونسل Leaders |46 |2,239 |13 |[http://www.parliament.gov.ki/ parliament.gov.ki] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110706182920/http://www.parliament.gov.ki/ |date=2011-07-06 }} |- |{{flagicon|شمالی کوریا}} [[شمالی کوریا]] | |[[Supreme People's اسمبلی]] (최고인민회의 ''Ch'oe-go In-min Hoe-ŭi'') |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ |687 |36,390 |58 | |- |{{flagicon|جنوبی کوریا}} [[جنوبی کوریا]] | |[[قومی اسمبلی Korea|قومی اسمبلی]] (국회 ''Gukhoe'') |[[یک ایوانیت]] |4 |[[majority rule|majority]] and [[متناسب نمائندگی|متناسب]] |300 |166,691 |5,180 |[http://korea.na.go.kr/ korea.na.go.kr] |- |{{flagcountry|کویت}} | |[[قومی اسمبلی کویت|قومی اسمبلی]] (مجلس الأمة ''Majlis al-Umma'') |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ and appointed by the prime minister |50 |71,328 |3,070 |[http://www.kna.kw/ kna.kw] |- |{{flagcountry|کرغیزستان}} | |[[Supreme کونسل کرغیزستان|Supreme کونسل]] (''Joghorku Keneš'') |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ |120 |44,690 |109 |[http://www.kenesh.kg/ kenesh.kg] |- |{{flagcountry|لاؤس}} | |[[قومی اسمبلی لاؤس|قومی اسمبلی]] (''Sapha Heng Xat'') |[[یک ایوانیت]] |5 |[[one-party state]] [[بندفہرست]] |115 |48,148 |151 |[http://www.na.gov.la/ na.gov.la] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110304010400/http://www.na.gov.la/ |date=2011-03-04 }} |- |{{flagcountry|لٹویا}} | |[[Saeima|پارلیمان]]<ref name="native"/> (Saeima) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |100 |20,703 |349 |[http://www.saeima.lv/ saeima.lv] |- |{{flagcountry|لبنان}} | |[[پارلیمان لبنان|اسمبلی Deputies]] (مجلس النواب ''Majlis an-Nuwwab'')<ref>Also: قومی اسمبلی (Assemblée Nationale)</ref> |[[یک ایوانیت]] |4 |مقبول ووٹ |128 |33,000 |480 |[http://www.lp.gov.lb/ lp.gov.lb] |- |rowspan=2|{{flagcountry|لیسوتھو}} |rowspan=2|[[پارلیمان لیسوتھو|پارلیمان]] |[[قومی اسمبلی لیسوتھو|قومی اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |مقبول ووٹ and [[متناسب نمائندگی|متناسب]] |120 |16,927 |31 |[http://www.parliament.ls/assembly/ parliament.ls] |- |[[سینٹ لیسوتھو|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |5 |appointed by principal chiefs and by the ruling party |33 |61,556 |115 |[http://www.parliament.ls/senate/ parliament.ls] |- |rowspan=2|{{flagcountry|لائبیریا}} |rowspan=2|[[مجلس قانون ساز لائبیریا|مجلس قانون ساز]] |[[ایوان نمائندگان لائبیریا|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |6 |[[majority rule|majority]] |73 |47,624 |24 |[http://legislature.gov.lr/house legislature.gov.lr] {{Webarchive|url=https://archive.is/20121219233214/http://legislature.gov.lr/house |date=2012-12-19 }} |- |[[سینٹ لائبیریا|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |9 |[[majority rule|majority]] |30 |115,896 |58 |[http://legislature.gov.lr/senate legislature.gov.lr] {{Webarchive|url=https://archive.is/20121219211511/http://legislature.gov.lr/senate |date=2012-12-19 }} |- |{{flagcountry|لیبیا}} | |[[کونسل Deputies]] ( مجلس النواب ''{{transl|ar|Majlis an-Nuwwab}}'') |[[یک ایوانیت]] | | |200 |28,353 |187 |[http://www.hor.ly/ hor.ly] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141022092752/http://www.hor.ly/ |date=2014-10-22 }} |- |{{flagcountry|لیختینستائن}} | |[[Landtag of لیختینستائن|دیت]]<ref name="native"/> (Landtag) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |25 |1,451 |201 |[http://www.landtag.li/ landtag.li] |- |{{flagcountry|لتھووینیا}} | |[[Seimas|پارلیمان]]<ref name="native"/> (Seimas) |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] |141 |21,658 |436 |[http://www.lrs.lt/ lrs.lt] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160221203826/http://www.lrs.lt/ |date=2016-02-21 }} |- |{{flagcountry|لکسمبرگ}} | |[[Chamber of Deputies of لکسمبرگ|Chamber of Deputies]] (D'Chamber)<ref>Also: Chambre des Députés</ref> |[[یک ایوانیت]] |5 |مقبول ووٹ |60 |8,484 |687 |[http://www.chd.lu/ chd.lu] |- |{{flagicon|مقدونیہ}} [[Republic of مقدونیہ|مقدونیہ, Republic of]] | |[[اسمبلی Republic of مقدونیہ|اسمبلی]] (Собрание ''Sobranie'') |[[یک ایوانیت]] | | |123 |16,736 |173 |[http://www.sobranie.mk/ sobranie.mk] |- |rowspan=2|{{flagcountry|مڈغاسکر}} |rowspan=2|[[پارلیمان مڈغاسکر|پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[قومی اسمبلی مڈغاسکر|قومی اسمبلی]] (Antenimieram-Pirenena)<ref>Also: Assemblée nationale</ref> |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |160 |137,078 |127 |[http://www.assemblee-nationale.mg/ assemblee-nationale.mg] |- |[[سینٹ مڈغاسکر|سینٹ]] (Sénat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |33 |664,430 |618 |[http://www.senat.mg/ senat.mg] |- |{{flagcountry|ملاوی}} | |[[قومی اسمبلی ملاوی|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] |5 |[[First-past-the-post]] |194 |76,809 |71 |[http://www.parliament.gov.mw/ parliament.gov.mw] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200318111252/https://www.parliament.gov.mw/ |date=2020-03-18 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|ملائشیا}} |rowspan=2|[[پارلیمان ملائشیا|پارلیمان]] (Parlimen) |[[ایوان نمائندگان ملائشیا|ایوان نمائندگان]]<ref>Literally, People's Hall</ref> (Dewan Rakyat) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |First-past-the-post |222 |127,631 |2,014 |[http://www.parlimen.gov.my/maklumat-umum.html?uweb=dr parlimen.gov.my] |- |[[سینٹ ملائشیا|سینٹ]]<ref>Literally, Nation's Hall</ref>(Dewan Negara) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |3 |26 appointed by the [[State Legislative Assemblies]], 2 for each state and 44 appointed by the [[یانگ دی‌ پرتوان آگونگ]], of which 4 are for the [[Federal Territories (ملائشیا)|Federal Territories]]. |70 |404,773 |6,389 |[http://www.parlimen.gov.my/maklumat-umum.html?uweb=dn parlimen.gov.my] |- |{{flagcountry|مالدیپ}} | |[[Majlis of the مالدیپ|اسمبلی]]<ref name="native"/> (Majlis) |[[یک ایوانیت]] |5 |First-past-the-post |77 |4,266 |36 |[http://www.majlis.gov.mv/ majlis.gov.mv] |- |{{flagcountry|مالی}} | |[[قومی اسمبلی مالی|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] |4 |147 elected in single or multi-member constituencies, using a runoff system. 13 elected by overseas Malians. |160 |90,732 |111 |[http://www.assemblee-nationale.insti.ml/ assemblee-nationale.insti.ml] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160329050441/http://www.assemblee-nationale.insti.ml/ |date=2016-03-29 }} |- |{{flagcountry|مالٹا}} | |[[ایوان نمائندگان مالٹا|ایوان نمائندگان]] (Kamra tad-Deputati) |[[یک ایوانیت]] |5 |[[Single transferable vote]] |69 |5,950 |155 |[http://www.parlament.mt/ parlament.mt] {{Webarchive|url=http://webarchive.loc.gov/all/20110910105909/http://www.parlament.mt/ |date=2011-09-10 }} |- |{{flagcountry|جزائر مارشل}} | |[[مجلس قانون ساز جزائر مارشل|مجلس قانون ساز]] (Nitijela) |[[یک ایوانیت]] |4 |Single and multi-member constituencies |33 |2,060 |4 |[http://www.rminitijela.org/ rminitijela.org] |- |rowspan=2|{{flagcountry|موریتانیہ}} |rowspan=2|[[پارلیمان موریتانیہ|پارلیمان]] (''Barlamene'') |[[قومی اسمبلی موریتانیہ|قومی اسمبلی]] (''Al Jamiya al-Wataniyah'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[Runoff election]] |81 |37,888 |87 |[http://www.assembleenationale.mr/ assembleenationale.mr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303114737/http://www.assembleenationale.mr/ |date=2016-03-03 }} |- |[[سینٹ موریتانیہ|اسمبلی Senators]] (''Majlis al-Shuyukh'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |Election by communal councillors |56 |56,803 |126 |[http://www.senat.mr/ senat.mr] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140325105208/http://www.senat.mr/ |date=2014-03-25 }} |- |{{flagcountry|موریشس}} | |[[قومی اسمبلی موریشس|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] |5 | |70 |17,614 |275 |[http://www.gov.mu/portal/site/اسمبلیSite gov.mu] |- |rowspan=2|{{flagcountry|میکسیکو}} |rowspan=2|[[کانگریس میکسیکو|کانگریس یونین]] (Congreso de la Unión) |[[Chamber of Deputies of میکسیکو|Chamber of Deputies]] (Cámara de Diputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |3 |[[Parallel voting]]: [[Largest remainder method]] ([[Hare quota]]) (200 seats) / FPTP (300 seats) |500 |227,821 |3,323 |[http://www.diputados.gob.mx/ diputados.gob.mx] |- |[[سینٹ میکسیکو|Chamber of Senators]] (Cámara de Senadores) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | |[[Parallel voting]]: [[Largest remainder method]] ([[Hare quota]]) |128 |889,926 |12,981 |[http://www.senado.gob.mx/ senado.gob.mx] |- |{{flagicon|FSM}} [[مائکرونیشیا|مائکرونیشیا, Federated States of]] | |[[کانگریس مائکرونیشیا|کانگریس]] |[[یک ایوانیت]] |4 |10 by [[FPTP]] and 4 by [[Proportional representation]] |14 |7,642 |25 |[http://www.fsmcongress.fm/ fsmcongress.fm] |- |{{flagcountry|مالدووا}} | |[[پارلیمان Republic of مالدووا|پارلیمان]] (Parlamentul) |[[یک ایوانیت]] | | |101 |33,498 |118 |[http://www.parlament.md/ parlament.md] |- |{{flagcountry|موناکو}} | |[[قومی کونسل موناکو|قومی کونسل]] (Conseil National) |[[یک ایوانیت]] | | |24 |1,473 |227 |[http://www.conseil-national.mc/ conseil-national.mc] |- |{{flagcountry|منگولیا}} | |[[State Great Khural|State Great اسمبلی]]<ref>In English State Great Khural is used too.</ref> (Улсын Их Хурал ''Ulsyn Ich-Chural'') |[[یک ایوانیت]] | | |76 |36,245 |174 |[http://www.parliament.mn/ parliament.mn] |- |{{flagcountry|مونٹینیگرو}} | |[[پارلیمان مونٹینیگرو|اسمبلی]] (Skupština / Скупштина) |[[یک ایوانیت]] | | |81 |7,719 |88 |[http://www.skupstina.me/ skupstina.me] |- |rowspan=2|{{flagcountry|مراکش}} |rowspan=2|[[پارلیمان مراکش|پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[اسمبلی Representatives of مراکش|اسمبلی Representatives]] (''Majlis al-Nuwab'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |325 |100,444 |500 |[http://www.parlement.ma/ parlement.ma] |- |[[اسمبلی کونسلlors]] (''Majlis al-Mustasharin'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |270 |120,905 |602 |[http://conseiller.ma/ conseiller.ma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140517065352/http://conseiller.ma/ |date=2014-05-17 }} |- |{{flagcountry|موزمبیق}} | |[[اسمبلی Republic of موزمبیق|اسمبلی Republic]] (Assembleia da República) |[[یک ایوانیت]] | |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[party list]] |250 |85,588 |95 |[http://www.parlamento.org.mz/ parlamento.org.mz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130427005233/http://www.parlamento.org.mz/ |date=2013-04-27 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|نمیبیا}} |rowspan=2|[[پارلیمان نمیبیا|پارلیمان]] |[[قومی اسمبلی نمیبیا|قومی اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |78 |26,923 |201 |[http://www.parliament.gov.na/national_assembly/national_assembly.php parliament.gov.na] |- |[[قومی کونسل نمیبیا|قومی کونسل]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |26 |80,769 |605 |[http://www.parliament.gov.na/national_council/national_council.php parliament.gov.na] |- |{{flagcountry|ناورو}} | |[[پارلیمان ناورو|پارلیمان]] |[[یک ایوانیت]] | | |18 |521 |3 |[http://www.ناوروgov.nr/parliament ناوروgov.nr] |- |{{flagcountry|نیپال}} | |[[نیپالese Constituent اسمبلی|Constituent اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] | | |601 |44,294 |62 |[http://www.parliament.gov.np/ parliament.gov.np] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304032139/http://www.parliament.gov.np/ |date=2016-03-04 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|نیدرلینڈز}} |rowspan=2|[[ریاستی جرنل نیدرلینڈز|ریاستی جرنل]] (Staten-Generaal) |[[ایوان نمائندگان نیدرلینڈز|ایوان نمائندگان]] (Tweede Kamer, ''Second Chamber'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |150 |111,533 |4,693 |[http://www.tweedekamer.nl/ tweedekamer.nl] |- |[[سینٹ نیدرلینڈز|سینٹ]] (Eerste Kamer, ''First Chamber'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |75 |223,066 |9,387 |[http://www.eerstekamer.nl/ eerstekamer.nl] |- |{{flagcountry|نیوزی لینڈ}} | |[[نیوزی لینڈ ایوان نمائندگان|ایوان نمائندگان]] |[[یک ایوانیت]] | |[[mixed-member proportional representation]] |120 |33,566 |1,018 |[http://www.parliament.nz/ parliament.nz] |- |{{flagcountry|نکاراگوا}} | |[[قومی اسمبلی نکاراگوا|قومی اسمبلی]] (Asamblea Nacional) |[[یک ایوانیت]] | | |92 |64,034 |205 |[http://www.asamblea.gob.ni/ asamblea.gob.ni] |- |{{flagcountry|نائجر}} | |[[قومی اسمبلی نائجر|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] | | |113 |139,210 |102 |[http://www.assemblee.ne/ assemblee.ne] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070818033526/http://www.assemblee.ne/ |date=2007-08-18 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|نائجیریا}} |rowspan=2|[[Nigerian قومی اسمبلی|قومی اسمبلی]] |[[Nigerian ایوان نمائندگان|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |360 |388,898 |1,148 |[http://www.nass.gov.ng/ nass.gov.ng] |- |[[Nigerian سینٹ|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |109 |1,284,436 |3,792 |[http://www.nassnig.org nassnig.org] |- |{{flagcountry|ناروے}} | |[[Storting|Great اسمبلی]]<ref name="native"/> (Storting) |[[یک ایوانیت]] | |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[mixed member proportional representation|mixed]] |169 |29,785 |1,573 |[http://www.stortinget.no/en/ stortinget.no] |- |rowspan=2|{{flagcountry|سلطنت عمان}} |rowspan=2|[[کونسل سلطنت عمان]] |''[[Consultative اسمبلی سلطنت عمان|Consultative اسمبلی]]''<ref>The Consultative اسمبلی has only consultative tasks</ref> (''Majlis al-Shura'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |84 |33,017 |973 |[http://www.shura.om/ shura.om] |- |''[[کونسل State of سلطنت عمان|اسمبلی State]]''<ref>The اسمبلی State has only consultative tasks</ref> (''Majlis al-Dawla'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |83 |33415 |985 |[http://www.omanet.om/english/government/majlis.asp omanet.om] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081026020335/http://www.omanet.om/english/government/majlis.asp |date=2008-10-26 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|پاکستان}} |rowspan=2|[[پارلیمان پاکستان]] (پارلیمنٹ) |[[قومی اسمبلی پاکستان|قومی اسمبلی]] (ایوان زیریں پاکستان) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |336 |537,023 |1,454 |[http://www.na.gov.pk/ na.gov.pk] |- |[[سینٹ پاکستان|سینٹ]] (ایوانِ بالا)<ref>[[:ur:ایوانِ بالا]]</ref> |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |104 |1,735,000 |4,697 |[http://www.senate.gov.pk/ senate.gov.pk] |- |rowspan=2|{{flagcountry|پلاؤ}} |rowspan=2|[[پلاؤ قومی کانگریس|قومی کانگریس]] (Olbiil era Kelulau) |[[House of Delegates of پلاؤ|House of Delegates]]<ref name="not"/> |[[ایوان زیریں|زیریں]] | |[[majority rule]] |16 |1,309 |17 |rowspan=2|[http://palaugov.org/ palaugov.org] |- |[[سینٹ پلاؤ|سینٹ]]<ref name="not"/> |[[ایوانِ بالا|بالا]] | |[[majority rule]] |9 |2,328 |31 |- |{{flagcountry|پاناما}} | |[[قومی اسمبلی پاناما|قومی اسمبلی]] (Asamblea Nacional) |[[یک ایوانیت]] | | |71 |47,969 |712 |[http://www.asamblea.gob.pa/ asamblea.gob.pa] |- |{{flagcountry|پاپوا نیو گنی}} | |[[National پارلیمان پاپوا نیو گنی|National پارلیمان]] |[[یک ایوانیت]] | | |109 |56,766 |154 |[http://www.parliament.gov.pg/ parliament.gov.pg] |- |rowspan=2|{{flagcountry|پیراگوئے}} |rowspan=2|[[کانگریس پیراگوئے|کانگریس]] (Congreso) |[[Chamber of Deputies of پیراگوئے|Chamber of Deputies]] (Cámara de Diputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |80 |80,681 |441 |[http://www.diputados.gov.py/ diputados.gov.py] |- |[[سینٹ پیراگوئے|Chamber of Senators]] (Cámara de Senadores) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |45 |143,434 |785 |[http://www.senado.gov.py/ senado.gov.py] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130328220656/http://www.senado.gov.py/ |date=2013-03-28 }} |- |{{flagcountry|پیرو}} | |[[کانگریس پیرو|کانگریس Republic]] (Congreso de la República) |[[یک ایوانیت]] | | |130 |217,082 |2,322 |[http://www.congreso.gob.pe/ congreso.gob.pe] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060113012952/http://www.congreso.gob.pe/organizacion/pleno.asp?mode=Pleno |date=2006-01-13 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|فلپائن}} |rowspan=2|[[کانگریس فلپائن|کانگریس]] (Kongreso) |[[ایوان نمائندگان فلپائن|ایوان نمائندگان]] (Kapulungán ng mga Kinatawán / Mababang Kapulungán / Cámara de Representantes) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |3 |[[بندفہرست]] and [[first-past-the-post]] |292 |355,393 |1,365 |[http://www.congress.gov.ph/ congress.gov.ph] |- |[[سینٹ فلپائن|سینٹ]] (Senado / Mataás na Kapulungán) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |[[Plurality-at-large voting|bloc voting]] |24 |4,323,958 |16,267 |[http://www.senate.gov.ph/ senate.gov.ph] |- |rowspan=2|{{flagcountry|پولینڈ}} |rowspan=2|[[قومی اسمبلی Republic of پولینڈ|قومی اسمبلی]] (Zgromadzenie Narodowe)<ref name="zgromadzenie">Name used only on those rare occasions when both houses sit together</ref> |[[Sejm of the Republic of پولینڈ|Sejm (دیت)]]<ref name="native"/> (Sejm) |[[ایوان زیریں|زیریں]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[کھلی فہرست]] |460 |83,697 |1,677 |[http://www.sejm.gov.pl/ sejm.gov.pl] |- |[[سینٹ Republic of پولینڈ|سینٹ]] (Senat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] |4 |[[majority]] |100 |385,010 |7,716 |[http://www.senat.gov.pl/ senat.gov.pl] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090711100525/http://www.senat.gov.pl/ |date=2009-07-11 }} |- |{{flagcountry|پرتگال}} | |[[اسمبلی Republic (پرتگال)|اسمبلی Republic]] (Assembleia da República) |[[یک ایوانیت]] | |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[party list]] |230 |45,920 |1,082 |[http://www.parlamento.pt/ parlamento.pt] |- |{{flagcountry|قطر}} | |''[[Consultative اسمبلی قطر|Consultative اسمبلی]]''<ref>The Consultative اسمبلی has only consultative task</ref> (''Majlis ash-Shura'') |[[یک ایوانیت]] | | |35 |52,958 |5,200 | |- |rowspan=2|{{flagcountry|رومانیہ}} |rowspan=2|[[پارلیمان رومانیہ|پارلیمان]] (Parlamentul) |[[Chamber of Deputies of رومانیہ|Chamber of Deputies]] (Camera Deputaţilor) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |326 |58,416 |819 |[http://www.cdep.ro/ cdep.ro] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160224191941/http://www.cdep.ro/ |date=2016-02-24 }} |- |[[سینٹ رومانیہ|سینٹ]] (Senat) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |137 |139,005 |1,950 |[http://www.senat.ro/ senat.ro] |- |rowspan=2|{{flagcountry|روس}} |rowspan=2|[[وفاقی اسمبلی روس|وفاقی اسمبلی]] (Федеральное Собрание ''Federalnoye Sobraniye'') |[[State Duma]]<ref name="native"/> (Государственная Дума ''Gosudarstvennaya Duma'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] | |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[party list]] |450 |318,000 |5,296 |[http://www.duma.gov.ru/ duma.gov.ru] |- |[[Federation کونسل روس|Federation کونسل]] (Совет Федерации ''Sovet Federatsii'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |166 |862,048 |14,357 |[http://www.council.gov.ru/ council.gov.ru] |- |rowspan=2|{{flagcountry|روانڈا}} |rowspan=2|[[پارلیمان روانڈا|پارلیمان]] (Inteko Ishinga Amategeko) |[[Chamber of Deputies of روانڈا|Chamber of Deputies]] (Umutwe w'Abadepite) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |80 |146,121 |171 |[http://www.parliament.gov.rw/chamber-of-deputies/ parliament.gov.rw] |- |[[سینٹ روانڈا|سینٹ]] (Umutwe wa Sena) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |26 |449,603 |526 |[http://www.parliament.gov.rw/senate/ parliament.gov.rw] |- |{{flagcountry|سینٹ کیٹز}} | |[[قومی اسمبلی سینٹ کیٹز|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] | | |15 |3,686 |58 | |- |rowspan=2|{{flag|سینٹ لوسیا}} |rowspan=2|[[پارلیمان سینٹ لوسیا|پارلیمان]] |[[ایوان اسمبلی سینٹ لوسیا|ایوان اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |17 |10,221 |123 | |- |[[سینٹ سینٹ لوسیا|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |11 |15,796 |191 | |- |{{flagcountry|سینٹ وینسینٹ و گریناڈائنز}} | |[[ایوان اسمبلی سینٹ وینسینٹ و گریناڈائنز|ایوان اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] | | |21 |5,714 |59 | |- |{{flagcountry|سامووا}} | |[[Fono|Legislative اسمبلی]]<ref name="native"/> (Fono) |[[یک ایوانیت]] | | |49 |3,965 |22 |[http://www.parliament.gov.ws/ parliament.gov.ws] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050723010429/http://www.parliament.gov.ws/ |date=2005-07-23 }} |- |{{flagcountry|سان مارینو}} | |[[Grand and General کونسل]] (Consiglio Grande e Generale) |[[یک ایوانیت]] | | |60 |536 |18 |[http://www.consigliograndeegenerale.sm/ consigliograndeegenerale.sm] |- |{{flagcountry|ساؤ ٹومے و پرنسپے}} | |[[قومی اسمبلی ساؤ ٹومے و پرنسپے|قومی اسمبلی]] (Assembleia Nacional) |[[یک ایوانیت]] | | |55 |3,330 |6 |[http://www.parlamento.st/ parlamento.st] |- |{{flagcountry|سعودی عرب}} | |''[[Consultative اسمبلی سعودی عرب|Consultative اسمبلی]]''<ref>The appointed Consultative اسمبلی has only legislative tasks</ref> (''Majlis ash-Shura'') |[[یک ایوانیت]] | | |150 |189,175 |4,551 |[http://www.shura.gov.sa/ shura.gov.sa] |- |{{flagcountry|سینیگال}} |[[پارلیمان سینیگال|پارلیمان]] |[[قومی اسمبلی (سینیگال)|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] |5 | |150 |85,701 |167 |[http://www.assemblee-nationale.sn/ assemblee-nationale.sn] |- |{{flagcountry|سربیا}} | |[[قومی اسمبلی Republic of سربیا|قومی اسمبلی]] (Народна скупштина / Narodna Skupština) |[[یک ایوانیت]] | | |250 |28,482 |315 |[http://www.parlament.gov.rs/ parlament.gov.rs] |- |{{flagcountry|سیچیلیس}} | |[[قومی اسمبلی سیچیلیس|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] | | |31 |2,709 |72 | |- |{{flagcountry|سیرالیون}} | |[[پارلیمان سیرالیون|پارلیمان]] |[[یک ایوانیت]] | | |124 |40,136 |41 |[http://www.sl-parliament.org/ sl-parliament.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160123191313/http://www.sl-parliament.org/ |date=2016-01-23 }} |- |{{flagcountry|سنگاپور}} | |[[پارلیمان سنگاپور|پارلیمان]] |[[یک ایوانیت]] | |[[first-past-the-post]] ([[Member of پارلیمان|MP]]) and appointed by the [[President of سنگاپور|President]] ([[Nominated Member of پارلیمان|NMP]]) |99 |52,360 |3,180 |[http://www.parliament.gov.sg/ parliament.gov.sg] |- |{{flagcountry|سلوواکیہ}} | |[[قومی کونسل سلوواکیہ|قومی کونسل]] (Národná rada) |[[یک ایوانیت]] | | |150 |35,980 |846 |[http://www.nrsr.sk/ nrsr.sk] |- |rowspan=2|{{flagcountry|سلووینیا}} |rowspan=2|[[سلووینیاn پارلیمان|پارلیمان]] (Državni zbor Republike Slovenije) |[[قومی اسمبلی (سلووینیا)|قومی اسمبلی]] (Državni zbor) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |90 |22,779 |643 |[http://www.dz-rs.si/ dz-rs.si] |- |[[قومی کونسل (سلووینیا)|قومی کونسل]] (Državni svet)<ref>{{cite book |url=http://dk.fdv.uni-lj.si/dela/Lakota-Igor.PDF |title=Sistem nepopolne dvodomnosti v slovenskem parlamentu (diplomska naloga) |trans_title=The system of incomplete bicameralism in the سلووینیاn پارلیمان (diploma thesis) |page=62 |first=Igor |last=Lakota |year=2006 |accessdate=16 December 2010 |publisher=Faculty of Social Sciences, University of Ljubljana |language=سلووینیاn |quote=Opinions differ, however the majority of domestic experts agree that the قومی کونسل may be regarded as the upper house, but the bicameralism is distinctively incomplete.}}</ref> |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |40 |51,254 |1,447 |[http://www.ds-rs.si/ ds-rs.si] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160225103717/http://www.ds-rs.si/ |date=2016-02-25 }} |- |{{flagcountry|جزائر سلیمان}} | |[[National پارلیمان جزائر سلیمان|National پارلیمان]] |[[یک ایوانیت]] | | |50 |10,460 |34 |[http://www.parliament.gov.sb/ parliament.gov.sb] |- |rowspan=2|{{flagcountry|صومالیہ}} |rowspan=2|[[وفاقی پارلیمان صومالیہ|وفاقی پارلیمان]]<ref name="not"/> |[[House of the People of صومالیہ|House of the People]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | |Appointed |275 |36,675 |21 |[http://www.parliament.gov.so/index.php/en/ parliament.gov.so] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131108105542/http://www.parliament.gov.so/index.php/en/ |date=2013-11-08 }} |- |[[Upper House (صومالیہ)|[[ایوانِ بالا|بالا]] House]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | |Not established yet, powers exercised by the House of the People |56 |180,100 |103 | |- |rowspan=2|{{flagcountry|جنوبی افریقہ}} |rowspan=2|[[پارلیمان جنوبی افریقہ|پارلیمان]] |[[قومی اسمبلی جنوبی افریقہ|قومی اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |400 |126,466 |1,387 |[http://www.parliament.gov.za/live/content.php?Item_ID=33 parliament.gov.za] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120421124617/http://www.parliament.gov.za/live/content.php?Item_ID=33 |date=2012-04-21 }} |- |[[قومی کونسل Provinces]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |90 |562,075 |6,168 |[http://www.parliament.gov.za/live/content.php?Item_ID=34 parliament.gov.za] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080412031940/http://www.parliament.gov.za/live/content.php?Item_ID=34 |date=2008-04-12 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|جنوبی سوڈان}} |rowspan=2|[[قومی مجلس قانون ساز (جنوبی سوڈان)|قومی مجلس قانون ساز]] |[[National Legislative اسمبلی (جنوبی سوڈان)|قومی مجلس قانون ساز اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |170 |48,591 |81 |[http://www.goss.org/index.php/legislative-assembly goss.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306081107/http://www.goss.org/index.php/legislative-assembly |date=2016-03-06 }} |- |[[کونسل States (جنوبی سوڈان)|کونسل States]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | |Appointed by President |50 |165,210 |276 |[http://www.goss.org/index.php/legislative-assembly/council-of-states goss.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306081107/http://www.goss.org/index.php/legislative-assembly/council-of-states |date=2016-03-06 }} |- |rowspan=2|{{flagcountry|ہسپانیہ}} |rowspan=2|[[Cortes Generales|عمومی عدالتیں]]<ref name="native"/> (Cortes Generales) |[[Spanish کانگریس Deputies|کانگریس Deputies]] (Congreso de los Diputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] [[بندفہرست]] |350 |131,894 |4,038 |[http://www.congreso.es/ congreso.es] |- |[[Spanish سینٹ|سینٹ]] (Senado) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |266 |173,545 |5,313 |[http://www.senado.es/ senado.es] |- |{{flagcountry|سری لنکا}} | |[[پارلیمان سری لنکا|پارلیمان]] (ශ්‍රී ලංකා පාර්ලිමේන්තුව (Sinhala)/ இலங்கை பாராளுமன்றம் (Tamil))<ref name="not"/> |[[یک ایوانیت]] | | |225 |90,122 |517 |[http://www.parliament.lk/ parliament.lk] |- |rowspan=2|{{flagcountry|سوڈان}} |rowspan=2|[[قومی مجلس قانون ساز سوڈان|قومی مجلس قانون ساز]] |[[قومی اسمبلی سوڈان|قومی اسمبلی]] (''Majlis Watani'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |450 |68,653 |197 |[http://www.parliament.gov.sd/ parliament.gov.sd] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110824021607/http://www.parliament.gov.sd/ |date=2011-08-24 }} |- |[[کونسل States of سوڈان|اسمبلی States]] (''Majlis Welayat'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |50 |617,880 |1,780 |[http://www.councilofstates.gov.sd/ councilofstates.gov.sd] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304073222/http://www.councilofstates.gov.sd/ |date=2016-03-04 }} |- |{{flagcountry|سرینام}} | |[[قومی اسمبلی سرینام|قومی اسمبلی]] (Nationale Assemblée) |[[یک ایوانیت]] | | |51 |10,470 |99 |[http://www.dna.sr/ dna.sr] |- |rowspan=2|{{flagcountry|سوازی لینڈ}} |rowspan=2|[[پارلیمان سوازی لینڈ|پارلیمان]] (Liblanda) |[[ایوان اسمبلی سوازی لینڈ|ایوان اسمبلی]]<ref name="not"/> |[[ایوان زیریں|زیریں]] | |[[majority rule|majority]] |55 |22,181 |113 | |- |[[سینٹ سوازی لینڈ|سینٹ]]<ref name="not"/> |[[ایوانِ بالا|بالا]] | |appointed by the [[King of سوازی لینڈ|King]] |30 |40,666 |207 | |- |{{flagcountry|سویڈن}} | |The [[Riksdag]] |[[یک ایوانیت]] |4 |[[متناسب نمائندگی|متناسب]] |349 |27,286 |1,093 |[http://www.riksdagen.se/ riksdagen.se] |- |{{flagcountry|شام}} | |[[People's کونسل شام|People's اسمبلی]] (''Majlis al-Sha'ab'') |[[یک ایوانیت]] | | |250 |86,964 |240 |[http://parliament.sy/ parliament.sy] |- |rowspan=2|{{flagcountry|سوئٹزرلینڈ}} |rowspan=2|[[وفاقی اسمبلی سوئٹزرلینڈ|وفاقی اسمبلی]] (Bundesversammlung, Assemblée fédérale, Assemblea federale) |[[قومی کونسل سوئٹزرلینڈ|قومی کونسل]] (Nationalrat, Conseil National, Consiglio Nazionale) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |200 |40,000 |1,699 |[http://www.parlament.ch/e/organe-mitglieder/nationalrat/Pages/default.aspx parliament.ch] |- |[[Swiss کونسل States|کونسل States]] (Ständerat, Conseil des Etats, Consiglio degli Stati) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |46 |173,913 |7,388 |[http://www.parlament.ch/e/organe-mitglieder/staenderat/Pages/default.aspx parliament.ch] |- |rowspan=2|{{flagcountry|تاجکستان}} |rowspan=2|[[سپریم اسمبلی تاجکستان|سپریم اسمبلی]] (''Majlisi Oli'') |[[اسمبلی Representatives of تاجکستان|اسمبلی Representatives]] (''Majlisi Mamoyandogan'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |63 |123,809 |257 | |- |[[قومی اسمبلی تاجکستان|قومی اسمبلی]] (''Majlisi Milliy'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |33 |236,363 |491 | |- |{{flagcountry|تنزانیہ}} | |[[قومی اسمبلی تنزانیہ|قومی اسمبلی]] (Bunge) |[[یک ایوانیت]] | | |357 |120,974 |178 |[http://www.parliament.go.tz/ parliament.go.tz] |- |rowspan=2|{{flagcountry|تھائی لینڈ}} |rowspan=2|[[قومی اسمبلی تھائی لینڈ|قومی اسمبلی]] (รัฐสภา ;''Rathasapha'') |[[ایوان نمائندگان تھائی لینڈ|ایوان نمائندگان]] (สภาผู้แทนราษฎร ;'' Saphaputhan Ratsadon'') |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |500 |130,958 |1,204 |[http://www.parliament.go.th/ parliament.go.th] |- |[[سینٹ تھائی لینڈ|سینٹ]] (''วุฒิสภา ;Wuthisapha'') |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |150 |436,529 |4,013 |[http://www.senate.go.th/ senate.go.th] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150223020223/http://www.senate.go.th/ |date=2015-02-23 }} |- |{{flagcountry|ٹوگو}} | |[[قومی اسمبلی ٹوگو|قومی اسمبلی]] (Assemblée nationale) |[[یک ایوانیت]] | | |81 |76,434 |79 |[http://www.assemblee-nationale.tg/ assemblee-nationale.tg] |- |{{flagcountry|ٹونگا}} | |[[Legislative اسمبلی ٹونگا|Legislative اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] | | |26 |3,962 |29 |[http://parliament.gov.to/ parliament.gov.to] |- |rowspan=2|{{flagcountry|ٹرینیڈاڈ و ٹوباگو}} |rowspan=2|[[پارلیمان ٹرینیڈاڈ و ٹوباگو|پارلیمان]] |[[ایوان نمائندگان ٹرینیڈاڈ و ٹوباگو|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |41 |32,139 |647 |rowspan=2|[http://www.ttparliament.org/ ttparliament.org] |- |[[سینٹ ٹرینیڈاڈ و ٹوباگو|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |31 |42,506 |856 |- |{{flagcountry|تونس}} | |[[اسمبلی Representatives of the People]] (مجلس نواب الشعب ''Majless Noweb al Shaab'') |[[یک ایوانیت]] | | |217 |49,188 |465 |[http://www.arp.tn/ arp.tn] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210711111210/http://www.arp.tn/ |date=2021-07-11 }} |- |{{flagcountry|ترکی}} | |[[Grand قومی اسمبلی ترکی]] (Türkiye Büyük Millet Meclisi) |[[یک ایوانیت]] | | |550 |135,862 |1,951 |[http://www.tbmm.gov.tr/ tbmm.gov.tr] |- |{{flagcountry|ترکمانستان}} | |[[اسمبلی ترکمانستان|اسمبلی]] (Mejlis) |[[یک ایوانیت]] | | |125 |41,360 |346 | |- |{{flagcountry|تووالو}} | |[[پارلیمان تووالو|پارلیمان]] (Palamene) |[[یک ایوانیت]] | | |15 |666 |2 |[http://www.parliament.gov.tv/ parliament.gov.tv] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130524085214/http://www.parliament.gov.tv/ |date=2013-05-24 }} |- |{{flagcountry|یوگنڈا}} | |[[قومی اسمبلی یوگنڈا|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] | | |375 |87,839 |123 |[http://www.parliament.go.ug/ parliament.go.ug] |- |{{flagcountry|یوکرین}} | |[[Verkhovna Rada|Supreme کونسل]] (Верховна Рада ''Verkhovna Rada'') |[[یک ایوانیت]] | | |450 |101,248 |732 |[http://portal.rada.gov.ua/ rada.gov.ua] |- |{{flagcountry|متحدہ عرب امارات}} | |[[Federal قومی کونسل|Federal قومی اسمبلی]] (المجلس الوطني الإتحادي ''Majlis Watani Ittihad'') |[[یک ایوانیت]] | | |40 |206,601 |6,470 |[http://www.almajles.gov.ae/ almajles.gov.ae] |- |rowspan=2|{{flagcountry|برطانیہ}} |rowspan=2|[[پارلیمان برطانیہ|پارلیمان]] |[[British House of Commons|House of Commons]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |5 |[[First-past-the-post]] |650 |95,787 |3,478 |[http://www.parliament.uk/business/commons/ parliament.uk] |- |[[دارالامرا]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |Life |[[Life peer]]s appointed by the [[Monarchy of the برطانیہ|Sovereign]]. 92 elected by and from [[hereditary peer]]s using [[Instant-runoff voting|preferential voting]]. 26 [[Lords Spiritual]] are [[bishop]]s of the [[Church of انگلستان]]. |765 |81,388 |2,955 |[http://www.parliament.uk/business/lords/ parliament.uk] |- |rowspan=2|{{flagcountry|ریاستہائے متحدہ امریکہ}} |rowspan=2|[[ریاستہائے متحدہ امریکہ کانگریس|کانگریس]] |[[ریاستہائے متحدہ امریکہ ایوان نمائندگان|ایوان نمائندگان]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] |2 |[[majority rule|majority]] |435 |722,636 |34,698 |[http://www.house.gov/ house.gov] |- |[[ریاستہائے متحدہ امریکہ سینٹ|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] |6 |[[majority rule|majority]] |100 | 3,143,467 |215,623 |[http://www.senate.gov/ senate.gov] |- |rowspan=2|{{flagcountry|یوراگوئے}} |rowspan=2|[[جرنل اسمبلی یوراگوئے|جرنل اسمبلی]] (Asamblea General) |[[نمائندگان چیمبر یوراگوئے|نمائندگان چیمبر]] (Cámara de Diputados) |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |99 |33,195 |514 |rowspan=2|[http://www.parlamento.gub.uy/ parlamento.gub.uy] |- |[[سینٹ یوراگوئے|Chamber of Senators]] (Cámara de Senadores) |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |30 |109,543 |1,696 |- |rowspan=2|{{flagcountry|ازبکستان}} |rowspan=2|[[سپریم اسمبلی ازبکستان|سپریم اسمبلی]] (Oliy Majlis) |[[Legislative Chamber of ازبکستان|Legislative Chamber]]<ref name="not"/> |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |150 |194,156 |634 |[http://www.parliament.gov.uz/ parliament.gov.uz] |- |[[سینٹ ازبکستان|سینٹ]]<ref name="not"/> |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |100 |291,234 |952 |[http://www.senat.gov.uz/ enat.gov.uz] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160211084440/http://senat.gov.uz/ |date=2016-02-11 }} |- |{{flagcountry|وانواتو}} | |[[پارلیمان وانواتو|پارلیمان]] (Parlement) |[[یک ایوانیت]] |4 | |52 |4319 |14 |[http://www.parliament.gov.vu/ parliament.gov.vu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306063129/http://www.parliament.gov.vu/ |date=2016-03-06 }} |- |{{flagcountry|ویٹیکن سٹی}} | |[[Pontifical Commission for ویٹیکن سٹی State|Pontifical Commission]] (Pontificia Commissione per lo Stato della Città del Vaticano) |[[یک ایوانیت]] | | |7 |114 | | |- |{{flagcountry|وینزویلا}} | |[[قومی اسمبلی وینزویلا|قومی اسمبلی]] (Asamblea Nacional) |[[یک ایوانیت]] | | |165 |175,430 |2,267 |[http://www.asambleanacional.gob.ve/ asambleanacional.gob.ve] |- |{{flagcountry|ویتنام}} | |[[قومی اسمبلی ویتنام|قومی اسمبلی]] (Quốc hội) |[[یک ایوانیت]] | | |498 |176,385 |602 |[http://www.na.gov.vn/ na.gov.vn] {{Webarchive|url=http://webarchive.loc.gov/all/20100709222441/http%3A//www.na.gov.vn/ |date=2010-07-09 }} |- |{{flagcountry|يمن}} | |[[اسمبلی Representatives of يمن|اسمبلی Representatives]] (''Majlis al-Nuwaab'') |[[یک ایوانیت]] | | |301 |81,485 |192 | |- |{{flagcountry|زیمبیا}} | |[[قومی اسمبلی زیمبیا|قومی اسمبلی]] |[[یک ایوانیت]] | | |150 |87,284 |145 |[http://www.parliament.gov.zm/ parliament.gov.zm] |- |rowspan=2|{{flagcountry|زمبابوے}} |rowspan=2|[[پارلیمان زمبابوے|پارلیمان]] |[[ایوان اسمبلی زمبابوے|ایوان اسمبلی]] |[[ایوان زیریں|زیریں]] | | |210 |61,971 |29 | |- |[[سینٹ زمبابوے|سینٹ]] |[[ایوانِ بالا|بالا]] | | |40 |325,350 |153 | |} == حوالے == {{حوالے}} {{لسٹاں بلحاظ دیس}} {{قومی اک ایوانی قانون ساز اسمبلیاں}} {{قومی ایوان زیریں قانون ساز اسمبلیاں}} {{قومی ایوان بالا قانون ساز اسمبلیاں}} [[گٹھ:قومی قنون ساز اسمبلیاں]] [[گٹھ:قنون ساز اسمبلیاں]] [[گٹھ:لسٹاں بلحاظ دیس]] g9vputhu5rw9brfooa87o73ljwq3i9i 0 67570 676788 645756 2024-11-20T07:53:55Z CommonsDelinker 60 Removing [[:c:File:Photographs_of_Genocide_Victims_-_Genocide_Memorial_Center_-_Kigali_-_Rwanda.jpg|Photographs_of_Genocide_Victims_-_Genocide_Memorial_Center_-_Kigali_-_Rwanda.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Infrogmation|Infrogmation 676788 wikitext text/x-wiki {{جانکاریڈبا گھریلو ہلا | title = روانڈائی نسل کشی | image = Nyamata Memorial Site 13.jpg | image_size = 320px | caption = نیاماں نسل کشی یادگار، روانڈا | location = [[روانڈا]] | target = [[تتسی]] آبادی | date = 7 اپریل – 15 جولائی، 1994 | type = [[نسل کشی]]، [[قتل عام]] | fatalities = 500،000–1،000،000<ref name="Death Toll">See، e.g.، [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/1288230.stm Rwanda: How the genocide happened]، [[BBC]]، اپریل 1، 2004، which gives an estimate of 800،000، and [https://archive.is/20120530030211/www.un.org/ecosocdev/geninfo/afrec/subjindx/121rwan.htm OAU sets inquiry into Rwanda genocide]، Africa Recovery، Vol. 12 1#1 (اگست 1998)، p. 4، which estimates the number at between 500،000 and 1،000،000. Seven out of every 10 Tutsis were killed.</ref> | perps = [[ہوتو|ہوتوآں]] دی سرکار، [[انتراہاموے]] اتے [[امپوزامگامبی]] رضاکار فوجاں }} '''روانڈائی نسل کشی''' [[روانڈا]] وچ ودھ-گنتی ہوتوآں ولوں [[تتسی]] اتے نرم-خیالیئے [[ہوتو|ہوتوآں]] دا وڈے پیمانے دا کل-ناسیا قتل عام سی۔ 7 اپریل 1994 توں لے کے جولائی دے ادھ تک لگبھگ 100 دناں دے ویلے وچ، اک اندازے دے مطابق، 500،000-1،000،000 روانڈائی لوک مارے گئے سن<ref name="Death Toll" /> مطلب دیس دی آبادی دا تقریباً 20٪ اتے اس ویلے روانڈا وچ رہندے تتسیاں دی آبادی دا 70٪۔ اس نسل کشی دی سکیم بندی ''[[اکازو]]'' نامی شریشٹھ سیاسی طبقہ دے میمبراں ولوں کیتی گئی سی جہناں وچوں بوہتے اس ویلے دی قومی سرکار وچ اچّ عہدیاں اتے قابض سن۔ اس قتل عام نوں انجام دین والے لوکاں وچ روانڈائی فوج دے طبقے، قومی پولیس (''جونڈرمری'')، سرکار توں حمایت-حاصل رضاکار فوجی ([[انتراہاموے]] اتے [[امپوزامگامبی]] سمیت) اتے ہوتو شہری شامل سن۔ '''روانڈا د‏‏ی نسل کشی''' ، جو توتسیاں دے '''خلاف نسل کشی کے''' ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.theeastafrican.co.ke/news/UN-decides-it-is-officially-genocide-against-Tutsi/-/2558/2169334/-/2q2s7cz/-/index.html|title=UN decides it is officially 'genocide against Tutsi'|website=The East African|location=Kenya|accessdate=7 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190327231357/https://www.theeastafrican.co.ke/news/UN-decides-it-is-officially-genocide-against-Tutsi/-/2558/2169334/-/2q2s7cz/-/index.html|archivedate=27 March 2019}}</ref> [[روانڈا]] وچ [[توتسی]] ، [[عظیم جھیلاں دے تووا|تووا]] ، تے اعتدال پسند [[ہوتو|ہوتو دا]] اجتماعی ذبیحہ سی ، جو [[روانڈا خانہ جنگی|روانڈا د‏‏ی خانہ جنگی دے]] دوران 7 اپریل تو‏ں 15 جولائ‏ی 1994 دے درمیان رونما ہويا سی ۔ 1990 وچ ، توتسی پناہ گزیناں اُتے مشتمل باغی گروہ روانڈا پیٹریاٹک فرنٹ (آر پی ایف) نے شمالی روانڈا اُتے یوگنڈا وچ واقع اپنے اڈے تو‏ں حملہ کيتا ، تے روانڈا د‏‏ی خانہ جنگی دا آغاز کيتا۔ دونے طرف تو‏ں کوئی وی جنگ وچ فیصلہ کن فائدہ حاصل کرنے وچ کامیاب نئيں رہیا سی ، تے صدر [[جوونال ہیبریمنیا|جووینال ہیبریمنیا]] د‏‏ی سربراہی وچ روانڈا د‏‏ی حکومت نے 4 اگست 1993 نو‏‏ں آر پی ایف دے نال [[اروشہ معاہدہ (روانڈا)|اروشا معاہدے]] اُتے دستخط کیتے سن ۔ بوہت سارے مورخین دا موقف اے کہ توتسی دے خلاف نسل کشی دا منصوبہ کم تو‏ں کم اک سال دے لئی بنایا گیا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Melvern|2004}} اُتے ، اپریل 1994 نو‏‏ں ہیبریمنیا دے قتل نے اک طاقت دا خلا پیدا کيتا تے امن معاہدے دا خاتمہ کيتا۔ اگلے روز نسل کشی دے واقعات دا آغاز اس وقت ہويا جدو‏ں فوجیاں ، پولیس تے ملیشیا نے اہ‏م توتسی تے اعتدال پسند ہوتو فوجی تے سیاسی رہنماواں نو‏‏ں پھانسی دے دی۔ اس قتل عام دے پیمانے تے بربریت دا دنیا بھر وچ صدمہ پہنچیا ، لیکن کسی وی ملک نے زبردستی انہاں ہلاکتاں نو‏‏ں روکنے دے لئی مداخلت نئيں کيتی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/reports/1999/rwanda/Geno15-8-01.htm|title=Ignoring Genocide (HRW Report – Leave None to Tell the Story: Genocide in Rwanda, March 1999)|website=www.hrw.org|accessdate=2019-06-16}}</ref> بیشتر متاثرین اپنے ہی دیہات یا قصبےآں وچ ہلاک ہوئے ، بیشتر انہاں دے پڑوسیاں تے ہمسایہ دیہاتیاں نے۔ ہوتو گروہاں نے گرجا گھراں تے اسکولاں د‏‏ی عمارتاں وچ چھپے ہوئے متاثرین د‏‏ی تلاش کيتی۔ ملیشیا نے حملہ آوراں تے رائفلاں تو‏ں قتل کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1995}} اک اندازے دے مطابق 500،000 تو‏ں لے ک‏ے 1،000،000 روانڈا ہلاک ہوئے ، جو ملک د‏‏ی توتسی آبادی دا 70٪ ا‏‏ے۔ [[جنسی تشدد|جنسی]] [[عصمت دری|زیادتی عروج پر]] سی ، نسل کشی دے دوران اک اندازے دے مطابق ڈھائی لکھ تو‏ں پنج لکھ خواتین د‏‏ی [[عصمت دری|عصمت دری دی]] گئی۔ {{Sfn|Nowrojee|1996}} جداں ہی نسل کشی شروع ہوئی ، آر پی ایف نے فوری طور اُتے خانہ جنگی دا آغاز کيتا تے تمام حکومت‏ی املاک اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے نسل کشی دا خاتمہ کيتا تے حکومت تے نسل کشاں نو‏‏ں [[زائر|زائیر]] جانے اُتے مجبور کردتا ۔ روانڈا تے ہمسایہ ملکاں اُتے نسل کشی دے دیرپا تے گہرے اثرات مرتب ہوئے۔ 1996 وچ ، آر پی ایف د‏‏ی زیرقیادت روانڈا د‏‏ی حکومت نے زائرین (اب [[جمہوری جمہوریہ کانگو|کانگو جمہوریہ]] ) اُتے حملہ کيتا ، جو سابقہ کانگو جنگ تو‏ں شروع ہونے والی سابقہ روانڈا حکومت دے جلاوطن رہنماواں تے بوہت سارے ہٹو مہاجرین دے گھر سی۔ اج ، روانڈا وچ نسل کشی دے ماتم دے لئی دو عام تعطیلات نيں تے نسل کشی تو‏ں انکار یا تاریخی نظر ثانی اک مجرمانہ جرم ا‏‏ے۔ <ref name=":4">{{حوالہ رسالہ|title=Denying Genocide or Denying Free Speech? A Case Study of the Application of Rwanda's Genocide Denial Laws|url=https://scholarlycommons.law.northwestern.edu/njihr/vol12/iss2/3/}}</ref> == پس منظر == {{Genocide}} {{Rwandan genocide}} === پہلے از آزادی روانڈا تے ہوتو ، توتسی تے تووا گروپاں د‏‏ی ابتدا === [[فائل:Rwanda Nyanza Mwami Palace.jpg|متبادل=Photograph of King's palace in Nyanza, Rwanda depicting main entrance, front and conical roof|thumb| روانڈا دے شاہی محل د‏‏ی [[نیانزا، روانڈا|نیانزا]] وچ تعمیر نو ]] اب جو روانڈا اے اس دے ابتدائی باشندے تووا سن ، جو قبائلی عجیب و غریب شکاریاں دا اک گروہ سی جو 8000 ق م تے 3000 ق م دے درمیان اس علاقے وچ آباد سی تے اج وی روانڈا وچ موجود ا‏‏ے۔ {{Sfn|Chrétien|2003}} {{Sfn|Mamdani|2002}} 700 ق م تے 1500 ء دے درمیان ، بنٹو گروپاں د‏‏ی اک وڈی تعداد روانڈا وچ ہجرت کر گئی ، تے زراعت دے لئی جنگلات د‏‏ی زمین نو‏‏ں صاف کرنا شروع کيتا۔ {{Sfn|Mamdani|2002}} {{Sfn|Chrétien|2003}} مورخین نے بنٹو ہجرت د‏‏ی نوعیت دے بارے وچ متعدد نظریات پائے نيں: اک نظریہ ایہ اے کہ پہلے آباد کار ہوتو سن ، جدو‏ں توتشی بعد وچ ہجرت کر گئے تے اک وکھ نسلی گروہ تشکیل دتا ، ممکنہ طور اُتے [[کوشیائی زباناں|کوشٹیک]] نسل دا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ نقل مکانی پڑوسی علاقےآں تو‏ں آہستہ آہستہ تے مستحکم سی ، آنے والے گروپس جو قائم شدہ افراد دے نال اعلیٰ جینیات‏ی مماثلت رکھدے نيں ، {{Sfn|Luis|2004}} تے موجودہ معاشرے نو‏‏ں فتح کرنے دے بجائے انہاں وچ ضم ہوئے رہے سن ۔ {{Sfn|Mamdani|2002}} {{Sfn|Mamdani|2002}} اس نظریہ دے تحت ، ہوتو تے توسی دا فرق بعد وچ پیدا ہويا تے ایہ نسلی طور اُتے نئيں سی ، لیکن بنیادی طور اُتے اک طبقے یا [[ذات پات|ذات دا]] امتیاز سی جس وچ طوطی مویشیاں دا چرواہے جدو‏ں کہ ہتو نے زمین کاشت کيتی۔ {{Sfn|Chrétien|2003}} {{Sfn|Shyaka}} روانڈا دے ہوٹو ، توتسی تے تووا اک مشترکہ بولی رکھدے نيں تے اجتماعی طور اُتے انہاں نو‏ں بنارونڈا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ {{Sfn|Mamdani|2002}} آبادی کُل گئی ، پہلے قبیلےآں وچ ( ''یوبوکو'' ) ، {{Sfn|Chrétien|2003}} تے فیر ، 1700 تک ، اٹھ ریاستاں وچ شامل ''ہوگئی'' ۔ {{Sfn|Chrétien|2003}} توتسی نیگینیا قبیلے دے زیر اقتدار ، [[مملکت روانڈا|روانڈا دی]] بادشاہی ، اٹھارواں صدی دے وسط تو‏ں ہی غالب ریاست بن گئی ، {{Sfn|Chrétien|2003}} فتح تے اس تو‏ں ملحق عمل دے ذریعے پھیلدی ہوئی ، {{Sfn|Dorsey|1994}} تے اس د‏ی حکمرانی دے دوران اپنی سب تو‏ں وڈی حد تک کامیابی حاصل کرلئی- 1853–1895 وچ بادشاہ کیجلی روباگیری ۔ روانباگیری نے مغرب تے شمال وچ ریاست نو‏‏ں وسعت دتی ، {{Sfn|Mamdani|2002}} {{Sfn|Chrétien|2003}} تے انتظامی اصلاحات دا آغاز کيتا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوتو تے توتسی آبادی دے وچکار پھوٹ پڑ گئی۔ {{Sfn|Mamdani|2002}} انہاں وچ ''اووریٹوا'' وی شامل ''تھا'' ، جبری مشقت دا اک ایسا نظام جو ہوتو نو‏‏ں انہاں تو‏ں قبضہ کرلئی گئی زمین تک دوبارہ حاصل کرنے دے لئی انجام دینا پيا ، {{Sfn|Pottier|2002}} تے ''اوہوباکی'' ، جس دے تحت طوطی سرپرستاں نے معاشی تے ذا‏تی خدمات دے بدلے ہوتو یا توتسی موکلاں نو‏‏ں مویشیاں دے حوالے کيتا۔ . {{Sfn|Prunier|1999}} نوآبادیات‏ی حکمرانی تو‏ں پہلے تے اس دے دوران ، جو جرمنی دے تحت تقریبا 1887 ء تے اس دے بعد ، بیلجیئم دے تحت ، 1917 وچ ہويا ، روانڈا وچ کچھ اٹھارہ قبیلے سن جنہاں د‏‏ی بنیادی طور اُتے قرابت داری دے خطوط دے نال تعبیر کيتا گیا سی <ref name="ICTR Judgment">{{حوالہ ویب|title=THE PROSECUTOR VERSUS JEAN-PAUL AKAYESU Case No. ICTR-96-4-T|url=https://unictr.irmct.org/sites/unictr.org/files/case-documents/ictr-96-4/trial-judgements/en/980902.pdf|publisher=United Nations|accessdate=July 17, 2020|archivedate=October 30, 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20191030091401/https://unictr.irmct.org/sites/unictr.org/files/case-documents/ictr-96-4/trial-judgements/en/980902.pdf}}</ref> ۔ اگرچہ ہوتو تے توتسی د‏‏ی اصطلاحات استعمال وچ سن ، لیکن اوہ گروہاں د‏‏ی بجائے افراد نو‏‏ں کہندے سن تے انہاں وچ فرق نسلی د‏‏ی بجائے نسب اُتے سی۔ در حقیقت ، اکثر اک حیثیت تو‏ں دوسری حیثیت وچ جاسکدا ا‏‏ے۔ روانڈا تے ہمسایہ ملک [[برونڈی]] نو‏‏ں [[برلن کانفرنس (1884)|1884 د‏‏ی برلن کانفرنس دے]] ذریعہ جرمنی دے لئی تفویض کيتا گیا سی ، {{Sfn|Appiah|Gates|2010}} تے بادشاہ دے نال اتحاد دے قیام دے نال ہی جرمنی نے 1897 وچ اس ملک وچ اک موجودگی قائم کردتی۔ {{Sfn|Carney|2013}} جرمن پالیسی روانڈا د‏‏ی بادشاہت دے ذریعے ملک اُتے حکمرانی کرنا سی۔ اس نظام نو‏‏ں چھوٹے یورپی فوجیاں د‏‏ی تعداد دے نال نوآبادیات نو‏‏ں فعال کرنے دا اضافی فائدہ سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} انتظامی کردار ادا کردے وقت استعمار نے توتوسی اُتے حثیت د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، جدو‏ں اوہ ایہ خیال کردے سن کہ اوہ ایتھوپیا نال تعلق رکھنے والے تارکین وطن تے نسلی اعتبار تو‏ں اعلیٰ ني‏‏‏‏ں۔ <ref>Bruce D. Jones, ''Peacemaking'', S. 17 f; Carsten Heeger, ''Die Erfindung'', S. 23–25.</ref> روانڈا دے بادشاہ نے اپنی حکمرانی نو‏‏ں وسیع کرنے دے لئی اپنی فوجی طاقت دا استعمال کردے ہوئے جرمناں دا خیرمقدم کيتا۔ {{Sfn|Chrétien|2003}} [[پہلی جنگ عظیم|پہلی جنگ عظیم دے]] دوران بیلجیئم د‏‏ی افواج نے روانڈا تے برونڈی دا کنٹرول سنبھال لیا ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے 1926 تو‏ں براہ راست نوآبادیات‏ی حکمرانی کيت‏ی پالیسی دا آغاز ہويا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Chrétien|2003}} {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Chrétien|2003}} بیلجیئناں نے روانڈا د‏‏ی معیشت نو‏‏ں جدید بنادتا ، لیکن توتسی د‏‏ی بالادستی برقرار رہی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوتو نو‏‏ں محروم کردتا گیا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} 1935 وچ ، بیلجیئم نے آبادی نو‏‏ں تن ناں نہاد نسلی گروہاں وچ تقسیم کرکے آبادی د‏‏ی مستقل تقسیم متعارف کروائی ، جس وچ ہوٹو آبادی دا تقریبا 84، فیصد ، توتسی 15٪ تے توا تقریبا 1 اک فیصد آبادی د‏‏ی نمائندگی کردا سی۔ <ref name="ICTR Judgment"/> شناختی کارڈز ہر فرد نو‏‏ں توتسی ، ہوتو ، تووا یا نیچرلائزڈ دے طور اُتے لیبل لگاندے ہوئے جاری کردتے جاندے سن ۔ اگرچہ اس تو‏ں پہلے خاص طور اُتے مالدار ہوٹو دے لئی اعزازی توتسی بننا ممکن سی ، لیکن شناختی کارڈاں تو‏ں گروپاں دے وچکار کسی وی طرح د‏‏ی نقل و حرکت نو‏‏ں روکیا گیا۔ {{Sfn|Gourevitch|2000}} === آزادی دے بعد انقلاب تے ہوتو – توتسی تعلقات === [[دوسری جنگ عظیم|دوسری جنگ عظیم دے بعد]] ، روانڈا وچ اک ہٹو تو‏ں نجات د‏‏ی تحریک ودھنے لگی ، {{Sfn|Prunier|1999}} بین المسلمین معاشرتی اصلاحات د‏‏ی ودھدی ہوئی ناراضگی ، تے [[کاتھولک کلیسیا|کیتھولک چرچ دے]] اندر ہوٹو دے لئی ودھدی ہوئے ہمدردی د‏‏ی وجہ تو‏ں وی ودھ گئی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} کیتولک مشنریاں نے توتسی اشرافیہ د‏‏ی بجائے پسماندہ ہوٹو نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی خود نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ ذمہ دار سمجھیا ، جس تو‏ں تیزی تو‏ں وڈے پیمانے اُتے ہوٹو دے پادری تے تعلیم یافتہ طبقے د‏‏ی تشکیل ہوئی جس نے قائم سیاسی نظم و ضبط نو‏‏ں اک نواں مقابلہ پیدا کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} بادشاہت تے ممتاز توتسی نے ہوٹو دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ دا احساس کيتا تے اپنی شرائط اُتے فوری آزادی دے لئی جدوجہد شروع کردتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Prunier|1999}} 1957 وچ ، ہوتو اسکالرز دے اک گروپ نے " باہوٹو منشور " لکھیا۔ ایہ پہلا دستاویز سی جس نے توتسی تے ہوتو نو‏‏ں علیحدہ ریس دے طور اُتے نشان زد کيتا سی ، تے اس تو‏ں "شماریا‏‏تی قانون" کہلانے والے اس د‏ی بنیاد اُتے توتسی تو‏ں ہوتو وچ اقتدار د‏‏ی منتقلی دا مطالبہ کيتا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} یکم نومبر 1959 نو‏‏ں ، توتسی نواز پارٹی دے حامیاں نے ، گیتارامہ دے صوبے ، بائیمنیا وچ اپنے گھر دے نیڑے ، ہوٹو دے سب چیف ، ڈومینک مبونیمتوا اُتے حملہ کيتا۔ ۔ {{Sfn|Carney|2013}} مبونیمتوا زندہ بچ گیا ، لیکن افوانيں پھیلنا شروع ہوگئياں کہ اسنو‏ں ہلاک کردتا گیا ا‏‏ے۔ {{Sfn|Gourevitch|2000}} ہوتو دے کارکناں نے روانڈا دے انقلاب دے آغاز دے موقع اُتے توتسی ، اشرافیہ تے عام شہریاں دوناں نو‏ں ہلاک کرنے دا جواب دتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} توتسی نے اپنے ہی حملےآں دا جواب دتا ، لیکن اس مرحلے تک ہوتو نو‏‏ں بیلجیئم د‏‏ی انتظامیہ د‏‏ی پوری حمایت حاصل سی جو توتسی دے تسلط نو‏‏ں ختم کرنا چاہندے سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Gourevitch|2000}} {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Gourevitch|2000}} سن 1960 دے اوائل وچ ، بیلجیئناں نے توتسی دے زیادہ تر سرداراں د‏‏ی جگہ ہوٹو د‏‏ی جگہ لی تے وسط سالہ کمیون انتخابات دا انعقاد کيتا جس نے زبردست ہوتو د‏‏ی اکثریت واپس کردتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} بادشاہ نو‏‏ں معزول کردتا گیا ، اک ہوٹو اکثریت‏ی جمہوریہ تشکیل پایا ، تے ایہ ملک 1962 وچ آزاد ہوئے گیا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جدو‏ں انقلاب اگے ودھیا تاں ، طوطس نے چار پڑوسی ملکاں وچ آباد ہونے دے بعد ، ہوٹو دے قلعے تو‏ں بچنے دے لئی ملک چھڈنا شروع کيتا: برونڈی ، [[یوگنڈا]] ، [[تنزانیہ]] تے [[زائر]] ۔ {{Sfn|Mamdani|2002}} ایہ جلاوطنی ، بنارونڈا دے برخلاف ، جو نوآبادیات‏ی تے نوآبادیات‏ی عہد دے دوران ہجرت کرچکے سن ، انہاں نو‏ں اپنے میزبان ملکاں وچ مہاجر سمجھیا جاندا سی ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے روانڈا وچ واپسی دے لئی احتجاج کرنے دے لئی تقریبا فوری طور اُتے شروع ہوئے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} انہاں نے مسلح گروہاں د‏‏ی تشکیل د‏‏ی ، جنھاں ''انی زنجی'' (کاکروچ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جنہاں نے روانڈا وچ حملے شروع کیتے۔ ایہ وڈے پیمانے اُتے ناکا‏م رہے سن ، تے اس دے نتیجے وچ 10،000 توتسی تے ہور توتسی جلاوطنی دے انتقامی قتل ہوئے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} 1964 تک ، 300،000 تو‏ں زیادہ توتسی فرار ہوگئے ، تے اگلی تن دہائیاں تک جلاوطنی وچ رہنے اُتے مجبور ہوگئے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اگلے دہائی تک گروگوئیر کییبندا نے جمہوریہ ہوٹو د‏‏ی صدارت د‏‏ی ، تے اس نے انقلاب تو‏ں پہلے جاگیرداری بادشاہت د‏‏ی طرح اک خود مختار حکمرانی نافذ کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} [[1973 روانڈا د‏‏ی بغاوت|1973 وچ بغاوت دے]] بعد انہاں دا تختہ پلٹ دتا گیا ، جس نے صدر جوونال ہیبریمنیا نو‏‏ں اقتدار وچ لیایا۔ روانڈا وچ ہی ہوٹو تے اینٹی توتسی دے نال امتیازی سلوک جاری رہیا ، اگرچہ توتسی دے خلاف بلا امتیاز تشدد کسی حد تک کم ہويا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ہیبریمنیا نے سن 1975 وچ نیشنل ریپبلیکن موومنٹ فار ڈیموکریسی اینڈ ڈویلپمنٹ (ایم آر این ڈی) پارٹی د‏‏ی بنیاد رکھی ، {{Sfn|Twagilimana|2007}} تے 1978 دے ریفرنڈم دے بعد اک نواں آئین جاری کيتا ، جس تو‏ں ملک نو‏‏ں [[یک جماعت ریاست|یک جماعتی ریاست بنایا]] گیا جس وچ ہر شہری نو‏‏ں اس نال تعلق رکھنا پيا۔ {{Sfn|Twagilimana|2007}} {{تحویل|408|PD/km2}} ، روانڈا د‏‏ی [[کثافتِ آبادی|آبادی کثافت]] افریقہ وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ روانڈا د‏‏ی آبادی 1.6 ملین &nbsp; 1934 تو‏ں 7.1 ملین افراد &nbsp; 1989 وچ ، زمین دے لئی مسابقت دا باعث بنی۔ جارارڈ پرونیئر جداں مورخین دا خیال اے کہ 1994 وچ ہونے والی نسل کشی نو‏‏ں جزوی طور اُتے آبادی دے کثافت تو‏ں منسوب کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} === روانڈا خانہ جنگی === [[فائل:Paul Kagame 2014.jpg|متبادل=Close up profile picture of Paul Kagame, taken in 2014|thumb| [[پال کگامے|پال کاگامے]] ، زیادہ تر خانہ جنگی دے لئی روانڈا پیٹریاٹک فرنٹ دے کمانڈر ]] 1980 د‏‏ی دہائی وچ ، فریڈ رویگیما د‏‏ی سربراہی وچ یوگنڈا وچ 500 روانڈا دے پناہ گزیناں دے اک گروپ نے یوگنڈا بش جنگ وچ باغی نیشنل مزاحمتی فوج (این آر اے) دے نال لڑائی د‏‏ی ، جس وچ [[یووری موسیونی|یوویری میوزیوینی]] نے ملٹن اوبوٹ دا تختہ [[یووری موسیونی|پلٹتے ہوئے]] دیکھیا۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} ایہ فوجی یوگینڈا دے صدر د‏‏ی حیثیت تو‏ں میوسینی دے افتتاح دے بعد یوگنڈا د‏‏ی فوج وچ موجود رہے ، لیکن نال ہی انہاں نے فوج د‏‏ی صفاں وچ ڈھکے چھپے نیٹ ورک دے ذریعہ روانڈا اُتے حملے د‏‏ی منصوبہ بندی شروع کردتی۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} اکتوبر 1990 وچ ، رویگیما نے یوگنڈا تو‏ں 4،000 {{Sfn|Melvern|2004}} باغیاں د‏‏ی اک فورس د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، {{تحویل|60|km|abbr=on}} پیش قدمی د‏‏ی روانڈا وچ دے زیراہتمام روانڈا پیٹریاٹک فرنٹ (آرپییف). {{Sfn|Prunier|1999}} حملے دے تیسرے دن رویگیما ماریا گیا ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے فرانس تے زائر نے روانڈا د‏‏ی فوج د‏‏ی حمایت وچ فوجاں تعینات کيتیاں ، تاکہ انھاں حملے نو‏‏ں پسپا کرنے دا موقع ملا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} رویگیما دے نائب ، [[پال کگامے|پال کاگامے]] ، نے آر پی ایف دستےآں د‏‏ی کمان سنبھالی ، {{Sfn|Melvern|2000}} یوگنڈا دے راستے شمالی روانڈا دے اک ناہموار علاقے ویرونگا پہاڑاں تک اک تدبیر پسپائی دا اہتمام کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اوتھ‏ے تو‏ں ، اس نے فوج د‏‏ی تشکیل نو تے تنظیم نو د‏‏ی ، تے توتسی ڈا ئسپورہ تو‏ں فنڈ ریزنگ تے بھرتی کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} کاگامے نے جنوری 1991 وچ شمالی شہر روہنگری اُتے اچانک حملہ کرکے جنگ دا آغاز کيتا ۔ حیرت انگیز عنصر تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے آر پی ایف نے قصبے اُتے قبضہ کرلیا ، تے جنگلات وچ پِچھے ہٹنے تو‏ں پہلے اسنو‏ں اک دن تک روک لیا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اگلے سال دے لئی ، آر پی ایف نے ہٹ اینڈ رن طرز د‏‏ی [[گوریلا جنگ|گوریلا جنگ کيت‏ی]] ، جس نے کچھ سرحدی علاقےآں اُتے قبضہ کيتا لیکن روانڈا د‏‏ی فوج دے خلاف نمایاں فائدہ حاصل نئيں کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جون 1992 وچ ، [[کیگالی]] وچ کثیر الجہ‏‏تی مخلوط حکومت دے قیام دے بعد ، آر پی ایف نے جنگ بندی دا اعلان کيتا تے تنزانیہ دے [[اروشا]] وچ روانڈا د‏‏ی حکومت دے نال گل گل دا آغاز کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} 1993 دے اوائل وچ ، بہت سارے انتہا پسند ہوتو گروپس نے توتسی دے خلاف وڈے پیمانے اُتے تشدد د‏‏ی مہمات قائم کيت‏یاں تے انہاں دا آغاز کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} آر پی ایف نے اس دے جواب وچ امن مذاکرات نو‏‏ں معطل کرکے اک وڈا حملہ شروع کيتا تے ملک دے شمال دے شمال وچ اک وسیع و عریض اراضی حاصل کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} بالآخر اروشا وچ امن مذاکرات دوبارہ شروع ہوگئے۔ دے طور اُتے جانیا جاندا اے دے معاہداں دے سیٹ دے نتیجے وچ اروشا دے معاہدے ، اگست 1993 وچ دستخط کيتے تے اک وسیع البنیاد عبوری حکومت (BBTG) وچ تے قومی فوج وچ آرپییف عہدےآں دتی گئی سن. {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Prunier|1999}} اقوام متحدہ دے امدادی مشن برائے روانڈا (یو این اے ایم آئی آر) ، اک امن فوج ، ملک پہنچے تے بی پی ٹی جی دے قیام دے دوران آر پی ایف نو‏‏ں کیگالی وچ قومی پارلیمنٹ د‏‏ی عمارت وچ اک اڈہ دتا گیا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} === ہوتو پاور موومنٹ === ہیبریمانہ دے دور حکومت دے ابتدائی برساں وچ ، ایتھ‏ے زیادہ تر معاشی خوشحالی دیکھنے وچ آئی سی تے توتسی دے خلاف تشدد نو‏‏ں کم کيتا گیا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} توتسی دے خلاف سختی دے بوہت سارے شخصیتاں باقی رہے ، اُتے ، پہلی خاتون آگتھے حبیریمنا دے اہل خانہ سمیت ، جو ''اکازو'' یا ''قبیلہ ڈی میڈم کے'' ناں تو‏ں مشہور سن ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے صدر نے اپنی حکومت برقرار رکھنے دے لئی انہاں اُتے انحصار کيتا۔ {{Sfn|Melvern|2004}} جدو‏ں اکتوبر 1990 وچ آر پی ایف نے حملہ کيتا تاں ، حبیریمانہ تے سخت گیراں نے طوطی مخالف ایجنڈے نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی آبادی دے خوف تو‏ں فائدہ اٹھایا {{Sfn|Prunier|1999}} جو ہوٹو پاور دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} توتسی نو‏‏ں شک د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ 11 اکتوبر 1990 نو‏‏ں گیسینی صوبے وچ اک پوگوم دا اہتمام کيتا گیا سی ، جس وچ 383 توتسی ہلاک ہوئے سن ۔ {{Sfn|Guichaoua|2015}} فوجی افسراں تے سرکاری ممبراں دے اک گروپ نے ''کانگورا کے'' ناں تو‏ں اک میگزین د‏‏ی بنیاد رکھی ، جو پورے ملک وچ مشہور ہوئی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} ایہ توتسی مخالف پروپیگنڈہ ہواتو دس احکا‏م سمیت نسل پرستانہ رہنما اصولاں دا اک واضح مجموعہ اے ، جس وچ طوطس تو‏ں "غدار" د‏‏ی حیثیت نال شادی کرنے والے ہٹوس دا ناں لگانا وی شامل ا‏‏ے۔ {{Sfn|Melvern|2004}} 1992 وچ ، سخت گیراں نے جمہوریہ دے دفاع (سی ڈی آر) پارٹی د‏‏ی تشکیل د‏‏ی ، جو حکمران جماعت تو‏ں وابستہ سی لیکن زیادہ [[دایاں بازو|سجے بازو]] تو‏ں منسلک سی ، تے آر پی ایف دے نال صدر د‏‏ی مبینہ "نرمی" دے تنقیدی ایجنڈے نو‏‏ں فروغ دتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} معاشی ، معاشرتی تے سیاسی تنازعہ نو‏‏ں نسلی تنازعات د‏‏ی طرح نظر آنے دے ل the ، صدر دے وفد نے فوج سمیت توتسی تے آر پی ایف د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہونے والے نسلی بحران دے واقعات نو‏‏ں من گھڑت کرنے دے لئی پروپیگنڈا مہم شروع کيتی۔ اس عمل نو‏‏ں "آئینے د‏‏ی سیاست" دے طور اُتے بیان کيتا گیا سی ، جس دے تحت اک شخص دوسرےآں اُتے الزامات لگاندا اے کہ اوہ شخص خود کيتا کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ <sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" data-ve-ignore="true" style="white-space:nowrap;">&#x5B; ''[[ویکیپیڈیا:حوالہ درکار|<span title="This claim needs references to reliable sources. (July 2020)">حوالہ د‏‏ی ضرورت</span>]]'' &#x5D;</sup> 1992 دے سیز فائر معاہدے دے بعد روانڈا د‏‏ی حکومت تے فوج وچ شامل متعدد انتہا پسنداں نے صدر دے خلاف فعال طور اُتے سازشاں شروع کيتیاں ، توتسی نو‏‏ں حکومت وچ شامل کیتے جانے دے امکان تو‏ں پریشان سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} حبیریمانہ نے سخت گیراں نو‏‏ں فوج دے اعلیٰ عہدےآں تو‏ں ہٹانے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اوہ صرف جزوی طور اُتے کامیاب رہیا۔ ''اکازو'' تو‏ں وابستہ افراد اگسٹن نڈندیلیئیمنیا تے تھونسٹے باگوسورا طاقتور عہدےآں اُتے قائم رہے ، تے سخت گیر خاندان نو‏‏ں اقتدار تو‏ں منسلک کردے ہوئے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} 1992 دے دوران ، سخت گیراں نے توتسی دے مقامی سطح اُتے قتل د‏‏ی مہم چلا‏ئی ، جس دا اختتام جنوری 1993 وچ ہويا ، جس وچ شدت پسنداں تے مقامی ہوتو نے لگ بھگ 300 افراد نو‏‏ں قتل کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جدو‏ں فروری 1993 وچ آر پی ایف نے دوبارہ دشمنی شروع د‏‏ی تاں اس نے انہاں ہلاکتاں نو‏‏ں بنیادی مقصد قرار دتا ، {{Sfn|Prunier|1999}} لیکن اس دا اثر ہوٹو د‏‏ی آبادی دے درمیان شدت پسنداں د‏‏ی حمایت وچ اضافہ کرنا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} 1993 دے وسط تو‏ں ، ہوتو پاور موومنٹ نے حبریمنیا د‏‏ی حکومت تے روايتی اعتدال پسند حزب اختلاف دے علاوہ روانڈا د‏‏ی سیاست وچ تیسری وڈی طاقت د‏‏ی نمائندگی کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} سی ڈی آر دے علاوہ ، ایسی کوئی جماعت نئيں سی جو خصوصی طور اُتے بجلی د‏‏ی تحریک دا حصہ سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اس دے بجائے ، تقریبا ہر پارٹی "اعتدال پسند" تے "طاقت" دے پراں وچ تقسیم ہوگئ سی ، دونے کیمپاں دے ممبران اس جماعت د‏‏ی جائز قیادت د‏‏ی نمائندگی کرنے دا دعوی کردے سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} حتیٰ کہ حکمران جماعت وچ پاور ونگ موجود سی ، انہاں لوکاں اُتے مشتمل سی جنہاں نے امن معاہدے اُتے دستخط کرنے دے ہیبیریمنیا دے ارادے د‏‏ی مخالفت کيتی سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} پارٹیاں دے پاور ونگس تو‏ں منسلک متعدد بنیاد پرست نوجوان ملیشیا گروپ ابھرے۔ انہاں وچ ''انٹرا ہاموی'' ، جو حکمران جماعت تو‏ں منسلک سی ، {{Sfn|Dallaire|2005}} تے سی ڈی آر دا ''امپوزموگامبی بھی'' شامل سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} یوتھ ملیشیا نے پورے ملک وچ وڈے پیمانے اُتے قتل عام کرنا شروع کيتا۔ {{Sfn|Melvern|2004}} فوج نے ملیشیاواں د‏‏ی تربیت د‏‏ی ، بعض اوقات فرانسیسیاں دے نال مل ک‏ے ، جو اپنے اصل مقصد تو‏ں ناواقف سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} == پیشی == === نسل کشی د‏‏ی تیاری === بوہت سارے مورخین ، تے اقوام متحدہ ، واقعات دے وقت پیش آنے والی اک بہت وڈی دستاویزات دے ذریعے تے ہن اس گل اُتے متفق نيں کہ نسل کشی د‏‏ی منصوبہ بندی ہیبریمنیا دے قتل تو‏ں پہلے ہی کيتی گئی سی ، حالانکہ اوہ اس عین تریخ اُتے متفق نئيں نيں جس دے بارے وچ " روانڈا وچ ہر توتسی نو‏‏ں مارنے دا حتمی حل "جڑ تو‏ں پہلے سی"۔ جیرارڈ پرونیئر اس د‏ی تریخ 1992 د‏‏ی اے ، جدو‏ں ہیبریمنیا نے آر پی ایف دے نال گل گل دا آغاز کيتا ، {{Sfn|Prunier|1999}} جدو‏ں کہ صحافی لنڈا میلورن 1990 د‏‏ی تریخ وچ اے ، آر پی ایف دے ابتدائی حملے دے بعد۔ {{Sfn|Melvern|2004}} 1990 وچ ، فوج نے شہریاں نو‏‏ں ہتھیاراں جداں ہتھیاراں تو‏ں مسلح کرنا شروع کيتا ، تے اس نے ہوٹو دے نوجواناں نو‏‏ں لڑائی وچ تربیت دینا شروع کيت‏ی سی ، باضابطہ طور اُتے آر پی ایف دے خطرے دے خلاف "سول ڈیفنس" دے پروگرام دے طور اُتے ، {{Sfn|Melvern|2004}} لیکن بعد وچ ایہ ہتھیار نسل کشی وچ استعمال ہوئے ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} روانڈا نے 1990 دے آخر تو‏ں وڈی تعداد وچ دستی بم تے اسلحہ وی خریدتا۔ اک معاہدے وچ ، مستقب‏‏ل دے اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل [[بطرس بطرس غالی|بوٹروس بائوٹروس غالی نے]] ، [[مصر|مصری]] وزیر خارجہ دے طور اُتے اپنے کردار وچ ، مصر تو‏ں اسلحہ د‏‏ی اک وڈی فروخت نو‏‏ں سہولت فراہ‏م کيتی۔ {{Sfn|Melvern|2000}} روانڈا د‏‏ی مسلح افواج (ایف اے آر) د‏‏ی اس وقت تیزی تو‏ں توسیع ہوئی ، جو اک سال وچ 10،000 تو‏ں کم فوجیاں تو‏ں ودھ ک‏ے 30،000 دے نیڑے ہوگئی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} نويں بھرتی کرنے والےآں نو‏‏ں اکثر غیر تسلی بخش نظم و ضبط دا نشانہ بنایا جاندا سی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} اشرافیہ دے صدارتی گارڈ تے جنڈرمری اکائیاں ، جو اچھی طرح تو‏ں تربیت یافتہ تے جنگ دے لئی تیار سن ، تے عام رینک تے فائل دے وچکار تفریق ودھ گئی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} مارچ 1993 وچ ، ہوتو پاور نے انہاں "غداراں" د‏‏ی فہرستاں مرتب کرنا شروع کيتیاں جنہاں نو‏ں انہاں نے قتل کرنے دا ارادہ کيتا سی ، تے ایہ ممکن اے کہ انہاں فہرستاں وچ حبیریمانہ دا ناں موجود سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} سی ڈی آر عوامی طور اُتے صدر اُتے غداری دا الزام لگیا رہیا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} پاور گروپس دا ایہ وی مننا سی کہ قومی ریڈیو اسٹیشن ، ریڈیو روانڈا بہت زیادہ آزاد خیال تے اپوزیشن دا حامی بن گیا ا‏‏ے۔ انہاں نے اک نواں ریڈیو اسٹیشن ، ریڈیو ٹیلیویژن لبری ڈیس میل کولینس ( آر ٹی ایل ایم سی) قائم کيتا ، جس نے نسل کشی ، نسل پرستانہ پروپیگنڈہ ، فحش لطیفاں تے موسیقی نو‏‏ں اکسایا ، جو پورے ملک وچ بہت مشہور ہويا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} {{Sfn|Gordon|2017}} اک تحقیق وچ دسیا گیا اے کہ روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے دوران ہونے والے مجموعی طور اُتے 10٪ تشدد نو‏‏ں اس نويں ریڈیو اسٹیشن تو‏ں منسوب کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|title=Propaganda and Conflict: Evidence from the Rwandan Genocide|url=http://qje.oxfordjournals.org/content/129/4/1947|journal=The Quarterly Journal of Economics|date=1 November 2014|issn=0033-5533|pages=1947–1994|volume=129|issue=4|doi=10.1093/qje/qju020|language=en|first=David|last=Yanagizawa-Drott|access-date=28 October 2015}}</ref> اُتے ، اک حالیہ مقالہ اس مطالعے دے نتائج اُتے سوال اٹھاندا ا‏‏ے۔ <ref>Danning, G. (2018). Did Radio RTLM Really Contribute Meaningfully to the Rwandan Genocide?: Using Qualitative Information to Improve Causal Inference from Measures of Media Availability. Civil Wars. https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13698249.2018.1525677</ref> 1993 دے دوران ، سخت گیر افراد زراعت دے لئی اس تو‏ں کدرے زیادہ وڈے پیمانے اُتے مسچات د‏‏ی درآمد کردے سن ، ايس‏ے طرح دوسرے اوزار وی جو ہتھیاراں دے طور اُتے استعمال ہوسکدے نيں ، جداں استرا بلیڈ ، آری تے کینچی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} ایہ اوزار شہری دفاع دے نیٹ ورک دے حصے دے طور اُتے ، ملک بھر وچ تقسیم کیتے گئے سن ۔ {{Sfn|Melvern|2004}} اکتوبر 1993 وچ ، برونڈی دے صدر ، میلچیر نداے ، جو جون وچ ملک دے پہلے ہوتو صدر منتخب ہوئے سن ، نو‏‏ں توتسی فوج دے افسران نے قتل کردتا سی۔ اس قتل نے خانہ جنگی نو‏‏ں جنم دتا تے برونڈی دے ہوتو تے توتسی دے درمیان وڈے پیمانے اُتے قتل عام ہويا جس نے جنگ دے پہلے سال وچ 50،000 تو‏ں لے ک‏ے 100،000 افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Part V: Recommendations – II. Genocide|url=http://www.usip.org/files/file/resources/collections/commissions/Burundi-Report.pdf|website=International Commission of Inquiry for Burundi|accessdate=2009-06-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090716020747/http://www.usip.org/files/file/resources/collections/commissions/Burundi-Report.pdf|archivedate=2009-07-16}}</ref> {{Sfn|Prunier|1999}} اس ہلاکت نے صدمے دے جھٹکے پیدا کردتے ، جس تو‏ں ہوٹو دے درمیان اس خیال نو‏‏ں تقویت ملی کہ توتسی انہاں دے دشمن نيں تے انہاں اُتے اعتبار نئيں کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} سی ڈی آر تے دوسری پارٹیاں دے پاور ونگز نو‏‏ں احساس ہويا کہ اوہ اس صورتحال نو‏‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ {{Sfn|Prunier|1999}} "حتمی حل" دا خیال ، جو پہلے 1992 وچ تجویز کيتا گیا سی لیکن اک نظریہ نقطہ نظر رہیا ، ہن انہاں دے ایجنڈے وچ سب تو‏ں اُتے سی ، تے انہاں نے اس د‏ی سرگرمی تو‏ں منصوبہ بندی کرنا شروع کردتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ندتاے دے قتل اُتے عوامی ناراضگی دے نال نال آر ٹی ایل ایم پروپیگنڈہ تے روانڈا د‏‏ی روايتی اطاعت نو‏‏ں اختیار دینے دے لئی ، اوہ ہوٹو د‏‏ی آبادی نو‏‏ں ہلاکتاں کرنے اُتے راضی کرنے دے پراعتماد سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} پاور قائدین نے ''انٹرا ہیموی'' تے ہور ملیشیا گروپاں نو‏‏ں [[اے۔کے 47|اے دے 47]] تے ہور ہتھیاراں تو‏ں مسلح کرنا شروع کيتا۔ اس تو‏ں پہلے ، انہاں دے پاس صرف مشق تے روايتی ہتھیار سن ۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} 11 جنوری 1994 نو‏‏ں ، یو این اے ایم آئی آر دے کمانڈر جنرل رومیو ڈیلیر نے اپنی "نسل کشی فیکس" نو‏‏ں اقوام متحدہ دے ہیڈ کوارٹر بھیج دتا۔ <ref name="huffrawanda">{{حوالہ ویب|last=Adams|first=Smin|title=The UN, Rwanda and the 'Genocide Fax' – 20 Years Later|url=https://www.huffingtonpost.com/simon-adams/rwanda-genocide-anniversary_b_4613571.html|website=Huffington Post|accessdate=14 April 2015|date=21 January 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150925010333/http://www.huffingtonpost.com/simon-adams/rwanda-genocide-anniversary_b_4613571.html|archivedate=25 September 2015}}</ref> فیکس وچ دسیا گیا اے کہ ڈیلئر "ایم آر این ڈی د‏‏ی انٹرموے تو‏ں مسلح ملیشیا دے کیڈر وچ اک اعلیٰ سطحی ٹرینر تو‏ں رابطے وچ سی۔ ایہ مخبر ، جسنو‏ں ہن میتھیو نگیرمپاتسی دا شاور ، قاسم توراتسنزے ، {{Sfn|Guichaoua|2015}} عرف دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے "جین پیئر" دے دعوے دے مطابق ، کوگالی وچ تمام توسی نو‏‏ں رجسٹر کرنے دا حکم دتا گیا ا‏‏ے۔ میمو دے مطابق ، ٹورٹسینز نو‏‏ں شبہ اے کہ طوطس دے خلاف نسل کشی د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی جارہی اے ، تے اس نے کہیا کہ "20 منٹ وچ اس دے اہلکار 1000 توتسیاں نو‏‏ں ہلاک کرسکدے نيں"۔ <ref name="GenocideFax">{{حوالہ ویب|title=The Rwanda "Genocide Fax": What We Know Now|url=https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB452/|website=[[National Security Archive]]|date=9 January 2014|accessdate=18 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181219044038/https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB452/|archivedate=19 December 2018}}</ref> ڈلیئر نے مخبر تے اس دے اہل خانہ نو‏‏ں بچانے تے اسلحہ دے ذخیراں اُتے چھاپہ مار کرنے د‏‏ی درخواست کيتی تردید کردتی۔ آئی سی ٹی آر پراسیکیوشن ایہ ثابت کرنے تو‏ں قاصر سی کہ نسل کشی د‏‏ی سازش 7 اپریل 1994 تو‏ں پہلے ہی موجود سی۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|last=Reydams|first=Luc|title=NGO Justice: African Rights as Pseudo-Prosecutor of the Rwandan Genocide|journal=Human Rights Quarterly|date=2016|volume=38|issue=3|doi=10.1353/hrq.2016.0041|url=http://www.corteidh.or.cr/tablas/r35223.pdf#page=36|access-date=16 November 2018}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190218220616/http://www.corteidh.or.cr/tablas/r35223.pdf#page=36 |date=18 February 2019 }}</ref> سمجھیا جاندا اے کہ ماسٹر مائنڈ ، تھونسٹے باگوسورا ، نو‏‏ں اس الزام تو‏ں 2008 وچ بری کردتا گیا سی ، حالانکہ اسنو‏ں نسل کشی دے الزام وچ سزا سنائی گئی سی۔ آئی سی ٹی آر پراسیکیوشن دے ماہر گواہ ، آندرے گوچاؤ نے سن 2010 وچ نوٹ کيتا سی: {{Quote|What the Office of the Prosecutor has consistently failed to demonstrate is the alleged existence of a "conspiracy" among the accused—presuming an association or a preexisting plan to commit genocide. This is the central argument at the core of its prosecution strategy, borrowing from the contentions initially put forth by academics and human rights defenders. With the exception of two judgements, confirmed on appeal, the Trial Chambers have uniformly found the prosecution's proof of a conspiracy wanting, regardless of the case.{{sfn|Guichaoua|2015|p=303|ps=: "The two judgments are the convictions of [[Jean Kambanda]], ex-prime minister, and [[Eliezer Niyitegeka]], ex-minister of information of the Interim Government."}}}} === حبیریمانہ دا قتل === [[فائل:Juvénal Habyarimana (1980).jpg|thumb| 1980 وچ جوونل حبیریمانہ]] 6 اپریل 1994 نو‏‏ں ، [[روانڈا]] دے صدر جوونل حبیریمنیا تے [[برونڈی]] دے ہوٹو صدر سائپرین نٹاریامیرا نو‏‏ں لے جانے والے ہوائی جہاز نو‏‏ں اس وقت مار گرایا گیا جدو‏ں اوہ [[کیگالی]] وچ اترنے دے لئی تیار سی ، اس وچ سوار تمام افراد ہلاک ہوگئے۔ اس حملے د‏‏ی ذمہ داری نو‏‏ں متنازعہ قرار دتا گیا ، جس وچ دونے آر پی ایف تے ہوٹو انتہا پسنداں نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا گیا۔ 2006 وچ ، فرانسیسی جج ژن لوئس بروگوئئر د‏‏ی اٹھ سالہ تحقیقات وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا سی کہ پال کاگامے نے اس قتل دا حکم دتا سی۔ سنہ 2010 وچ روانڈا د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی تحقیقات نے عوام نو‏‏ں عام کيتا سی کہ اوہ روانڈا د‏‏ی فوج وچ ہوٹو دے انتہا پسنداں نو‏‏ں ٹھہرا رہے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=The Mutsinzi Report|url=http://mutsinzireport.com/|website=mutsinzireport.com|accessdate=22 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220739/http://mutsinzireport.com/|archivedate=18 February 2019}}</ref> جنوری 2012 وچ ، اک فرانسیسی تحقیقات <ref>{{حوالہ ویب|last=Tribunal de Grande Instance de Paris|title=Rapport d'expertise. Destruction en vol du Falcon 50 Kigali|url=http://francegenocidetutsi.org/rapport-balstique-attentat-contre-habyarimana-6-4-1994.pdf|date=5 January 2012|language=fr|accessdate=3 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181110080358/http://francegenocidetutsi.org/rapport-balstique-attentat-contre-habyarimana-6-4-1994.pdf|archivedate=10 November 2018}}</ref> وڈے پیمانے اُتے آر پی ایف نو‏‏ں معاف کرنے دے طور اُتے شائع کيتیاں گئیاں ، <ref>[https://www.reuters.com/article/2012/01/10/us-rwanda-genocide-report-idUSTRE80924720120110?feedType=RSS&feedName=worldNews Reuters: French probe exonerates Rwanda leader in genocide], 10 January 2012</ref> لیکن فلپ رینٹ جینس دے مطابق ، حقیقت وچ اس آر پی ایف نو‏‏ں معاف نئيں کيتا گیا۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Reyntjens|first=Filip|title=Rwanda's Untold Story. A reply to '38 scholars, scientists, researchers, journalists and historians'|url=http://africanarguments.org/2014/10/21/rwandas-untold-story-a-reply-to-38-scholars-scientists-researchers-journalists-and-historians-by-filip-reyntjens/|website=African Arguments|date=21 October 2014|accessdate=13 February 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180725222106/http://africanarguments.org/2014/10/21/rwandas-untold-story-a-reply-to-38-scholars-scientists-researchers-journalists-and-historians-by-filip-reyntjens/|archivedate=25 July 2018}}</ref> نومبر 2014 وچ ، عمانیل مگیسہ (جو ایمیل غفریٹا دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ) ، سابق روانڈا دے سپاہی سن جنہاں دا کہنا سی کہ انہاں دے پاس اس گل دے ثبوت موجود نيں کہ فرانسیسی تفتیش وچ گواہی دینے دے لئی بلايا جانے دے بعد انہاں نو‏ں کاگام نے ہیبریمنیا دے ہوائی جہاز نو‏‏ں گولی مار دینے دا حکم دتا سی۔ مبینہ طور اُتے اوہ مسٹر کاگامے دے مخالفین د‏‏ی اک لمبی لسٹ وچ شامل ہوئے رہے سن ۔ <ref name="Times abduction">{{حوالہ ویب|last=Starkey|first=Jerome|date=25 November 2014|title=Soldier who accused Kagame of triggering genocide is abducted|url=http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/africa/article4277015.ece|publisher=The Times (UK)|website=thetimes.co.uk|accessdate=26 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141125200701/http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/africa/article4277015.ece|archivedate=25 November 2014}}</ref> قصورواراں دے بارے وچ اختلاف رائے دے باوجود ، بہت سارے مبصرین دا خیال اے کہ ہوتو دے دو صدور دے حملے تے ہلاکتاں نے نسل کشی دے لئی کیٹالسٹ دا کم کيتا۔ ہیبریمنیا د‏‏ی موت دے بعد ، 6 اپریل د‏‏ی شام ، اک بحران کمیٹی تشکیل دتی گئی۔ اس وچ میجر جنرل آگسٹن نڈنڈیلیئیمنیا ، کرنل تھونسٹے باگوسورا ، تے فوج دے ہور سینئر عملہ شامل سن ۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} اس کمیٹی د‏‏ی سربراہی وچ زیادہ سینئر ناندیلیمیمنیا د‏‏ی موجودگی دے باوجود ، باگوسوارا د‏‏ی سربراہی وچ ہويا۔ {{Sfn|Melvern|2004}} وزیر اعظم آگتہ یویلیگیمیمنیا قانونی طور اُتے سیاسی جانشینی دے سلسلے وچ اگے سن ، {{Sfn|Dallaire|2005}} لیکن کمیٹی نے انہاں دے اختیار نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} رومیو ڈیلیر نے ايس‏ے رات کمیٹی نال ملاقات کيت‏ی تے اصرار کيتا کہ یوولنگیمیمنا نو‏‏ں انہاں د‏‏ی ذمہ داری سونپی جائے ، لیکن باگوسوارا نے ایہ کہندے ہوئے انکار کردتا ، "الویلیمیمنیا" روانڈا دے عوام دے اعتماد تو‏ں لطف اندوز نئيں ہوئے "اور وہ" قوم اُتے حکومت کرنے تو‏ں قاصر نيں "۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} کمیٹی نے صدر دے انتقال دے بعد غیر یقینی صورتحال تو‏ں بچنے دے لئی اس دے وجود نو‏‏ں وی ضروری قرار دتا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} باگوسورا نے UNAMIR تے RPF {{Sfn|Dallaire|2005}} نو‏‏ں ایہ باور کرانے د‏‏ی کوشش کيتی کہ کمیٹی صدارتی گارڈ اُتے قابو پانے دے لئی کم کر رہ‏ی اے ، جسنو‏ں انہاں نے "کنٹرول تو‏ں باہر" ، {{Sfn|Dallaire|2005}} طور اُتے بیان کيتا اے تے ایہ کہ اروشا معاہدے د‏‏ی پاسداری کرے گی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} === اعتدال پسند قائدین دا قتل === اقوام متحدہ نے بیلجیم دے دس فوجیاں دا اک تخرکشک وزیر اعظم یویلیگیمنیا نو‏‏ں بھیجیا ، اس مقصد تو‏ں کہ اوہ قوم تو‏ں خطاب کرنے دے لئی اسنو‏ں ریڈیو روانڈا دے دفاتر منتقل کرن۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} ایہ منصوبہ اس لئی منسوخ کر دتا گیا کہ صدارتی گارڈ نے کچھ ہی دیر بعد ریڈیو اسٹیشن دا اقتدار سنبھال لیا تے اوہ یوئلینگیمنیا نو‏‏ں نشریات‏‏ی انداز وچ گفتگو کرنے د‏‏ی اجازت نئيں دین گے۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} صبح دے وقت ، متعدد فوجیاں تے عام شہریاں دے ہجوم نے بیلجیناں نو‏‏ں مغلوب کردتا ، جس نے یولینگیمیمنیا د‏‏ی حفاظت کردے ہوئے اپنے ہتھیار سُٹن اُتے مجبور کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} الیویلیمیمنا تے اس دے شوہر نو‏‏ں ہلاک کردتا گیا ، اگرچہ انہاں دے بچے فرنیچر دے پِچھے چھپ کر بچ گئے تے انہاں نو‏ں سینیگالی یو این اے ایم آئی آر دے افسر مبی ڈیاگن نے بچایا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} دس بیلجیئن باشندےآں نو‏‏ں کیمپ کیگالی فوجی اڈے وچ لے جایا گیا ، جتھ‏ے انہاں نو‏ں تشدد دا نشانہ بنایا گیا تے ہلاک کردتا گیا۔ {{Sfn|Gourevitch|2000}} صدارتی گارڈ یونٹ دے کمانڈنگ آفیسر میجر برنارڈ نتیاہاگا نو‏‏ں ، جنھاں نے ایہ قتل کيتا ، نو‏‏ں 2007 وچ بیلجیئم د‏‏ی اک عدالت نے 20 سال قید د‏‏ی سزا سنائی۔ <ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/2007/07/04/us-rwanda-genocide-belgium-idUSL0469900520070704|title=Rwandan convicted of killing Belgian peacekeepers|agency=Reuters|date=4 July 2007|accessdate=30 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20131105120136/http://www.reuters.com/article/2007/07/04/us-rwanda-genocide-belgium-idUSL0469900520070704|archive-date=5 November 2013|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> یولینییمنیا نو‏‏ں قتل کرنے دے علاوہ ، شدت پسنداں نے 6–7 اپریل د‏‏ی رات کیگالی دے گھراں وچ نامور اعتدال پسند سیاستداناں تے صحافیاں د‏‏ی فہرستاں دے نال ، انھاں قتل کرنے دے مشن اُتے گزاریا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} {{Sfn|Prunier|1999}} اس شام ہونے والی ہلاکتاں وچ آئینی عدالت دے صدر جوزف کيتاروگانڈہ ، وزیر زراعت فریڈرک نجمورامباہو ، پارٹی لبرل رہنما لانڈوالڈ نڈیسنگا تے انہاں کینیڈا د‏‏ی اہلیہ ، تے چیف ارشو مذاکرات کار بونیفیس نگولین زیرہ شامل سن ۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} وزیر اعظم دے نامزد کردہ فاسٹن ٹوگی رامنگو سمیت کچھ معتدل افراد زندہ بچ گئے ، {{Sfn|Prunier|1999}} لیکن ایہ پلاٹ وڈی حد تک کامیاب رہیا۔ ڈیلیر دے مطابق ، "7 اپریل نو‏‏ں دوپہر تک ، روانڈا د‏‏ی اعتدال پسند سیاسی قیادت مر چکيت‏ی سی یا روپوش ہوگئی سی ، جس تو‏ں مستقب‏‏ل د‏‏ی معتدل حکومت دا امکان بالکل ختم ہوئے گیا سی۔" {{Sfn|Dallaire|2005}} اس وچ اک استثناء ، نويں آرمی چیف آف اسٹاف ، مارسیل گیٹسینی سی ۔ باگوسورا دے ترجیحی امیدوار آگسٹن بیزیمنگو نو‏‏ں بحران کمیٹی نے مسترد کردتا ، جس نے باگوسوارا نو‏‏ں گیٹسینزی د‏‏ی تقرری اُتے راضی ہونے اُتے مجبور کيتا۔ {{Sfn|Melvern|2004}} گیٹسینزی نے فوج نو‏‏ں نسل کشی تو‏ں دور رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے آر پی ایف دے نال جنگ بندی اُتے گل گل کرنے د‏‏ی ، {{Sfn|Dallaire|2005}} لیکن اس دا اپنی فوج اُتے صرف محدود کنٹرول سی تے اسنو‏ں محض دس دن دے بعد سخت گیر بیزمنگو نے تبدیل کردتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} == نسل کشی == اگلے ہی دن نسل کشی دے واقعات دا آغاز ہويا۔ فوجیاں ، پولیس تے ملیشیا نے فوری طور اُتے اہ‏م توتسی اعتدال پسند ہوتو فوجی تے سیاسی رہنماواں نو‏‏ں پھانسی دے دتی جو اقتدار دے آنے والے خلا وچ قابض ہوسکدے سن ۔ روانڈا دے قومی شناختی کارڈ دے تمام ہولڈرز د‏‏ی اسکریننگ دے لئی چوکیاں تے بیریکیڈس کھڑے کردتے گئے سن ، جس وچ نسلی درجہ بندی موجود سی۔ ( بیلجئیم د‏‏ی نوآبادیات‏ی حکومت نے انہاں درجہ بندی تے شناختاں دا استعمال 1933 وچ متعارف کرایا سی۔ ) اس تو‏ں حکومت‏ی افواج نے توتسی نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں شناخت کرنے تے انھاں ہلاک کرنے دا اہل بنادتا۔ انہاں نے ہوتو دے شہریاں نو‏‏ں وی نوکیا تے دباؤ ڈالیا کہ اوہ خود نو‏‏ں ماکیٹس ، کلباں ، دو ٹوک چیزاں تے ہور ہتھیاراں تو‏ں مسلح کرن تے انہاں نو‏ں توتسی دے پڑوسیاں تو‏ں عصمت دری ، گھبرانے ، تے انہاں دے املاک نو‏‏ں تباہ یا چوری کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ ہیبریمنیا دے قتل دے فورا بعد ہی آر پی ایف نے اپنی کارروائی دوبارہ شروع کردتی۔ اس نے تیزی تو‏ں ملک دے شمالی حصے اُتے کنٹرول حاصل ک‏ر ليا تے تقریبا 100 دن بعد جولائ‏ی دے وسط وچ کیگالی اُتے قبضہ ک‏ر ليا ، جس تو‏ں نسل کشی دا خاتمہ ہويا۔ انہاں واقعات دے دوران تے اس دے نتیجے وچ ، اقوام متحدہ (یو این) تے [[ریاست ہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ]] ، [[مملکت متحدہ|برطانیہ]] تے [[بلجئیم|بیلجیم]] سمیت ملکاں نو‏‏ں روانڈا ( یو این اے ایم آئی آر ) دے لئی اقوام متحدہ دے تعاون مشن د‏‏ی طاقت تے مینڈیٹ نو‏‏ں مستحکم کرنے وچ ناکامی تے ناکامی اُتے تنقید کيتی گئی۔ امن پسند۔ دسمبر 2017 وچ ، میڈیا نے انکشافات د‏‏ی اطلاع دتی کہ نسل کشی دے آغاز دے بعد [[فرانس|فرانس دی]] حکومت نے مبینہ طور اُتے ہوٹو حکومت کیت‏‏ی حمایت د‏‏ی ا‏‏ے۔ <ref>[https://www.nytimes.com/2017/12/13/world/africa/rwanda-france-genocide.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181210152843/https://www.nytimes.com/2017/12/13/world/africa/rwanda-france-genocide.html|date=10 December 2018}}, ''New York Times'', 13 December 2017</ref><ref>[https://www.cnn.com/2017/12/13/africa/french-officials-rwanda-genocide/index.html "French Officials Aided Rwanda Genocide"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180914203746/https://www.cnn.com/2017/12/13/africa/french-officials-rwanda-genocide/index.html|date=14 September 2018}}, CNN, 13 December 2017</ref><ref>[http://www.newsweek.com/rwanda-genocide-french-connection-508940 "Rwanda Genocide: French Connection"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190129025545/https://www.newsweek.com/rwanda-genocide-french-connection-508940|date=29 January 2019}}, ''Newsweek'',</ref><ref>[http://www.lemonde.fr/afrique/article/2017/06/27/genocide-au-rwanda-des-revelations-sur-le-role-de-la-france_5151690_3212.html "Genocide au Rwanda: des revelations sur le rôle de la France"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190119132252/https://www.lemonde.fr/afrique/article/2017/06/27/genocide-au-rwanda-des-revelations-sur-le-role-de-la-france_5151690_3212.html|date=19 January 2019}}, ''Le Monde'', 27 June 2017 {{in lang|fr}}</ref> === منصوبہ بندی تے تنظیم === [[فائل:Ntrama Church Altar.jpg|thumb| نٹرما چرچ وچ پناہ مانگنے والے 5000 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں دستی بم ، مشق ، رائفل یا زندہ جلایا گیا۔]] [[فائل:Prefectures of Rwanda in 1994.png|thumb| روانڈا نو‏‏ں 1994 وچ 11 صوبےآں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔]] توتسی د‏‏ی نسلی بنیاداں اُتے وڈے پیمانے اُتے قتل و غارت گری <ref>{{حوالہ رسالہ|year=2015|last1=James|first1=Paul|authorlink1=Paul James (academic)|title=Despite the Terrors of Typologies: The Importance of Understanding Categories of Difference and Identity|url=http://www.tandfonline.com/toc/riij20/17/2#.VR03CzuUdPM|journal=Interventions: International Journal of Postcolonial Studies|volume=17|issue=2|pages=174–95|doi=10.1080/1369801x.2014.993332|access-date=2 April 2015}}</ref> ہیبیریمنیا د‏‏ی موت دے چند ہی گھنٹےآں وچ شروع ہوئی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} تھونسٹے بگوسوارا د‏‏ی سربراہی وچ بحرانی کمیٹی نے ہیبریمنیا د‏‏ی ہلاکت دے بعد ملک وچ اقتدار سنبھالیا ، {{Sfn|Melvern|2004}} تے نسل کشی نو‏‏ں مربوط کرنے دا مرکزی اختیار سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} حبیریمانہ دے قتل دے بعد ، باگوسوارا نے فوری طور اُتے توتسیاں نو‏‏ں قتل کرنے دے احکامات جاری کرنا شروع ''کردئے'' ، کیگالی وچ شخصی طور اُتے ''انٹراہاموی'' گروپاں تو‏ں خطاب کيتا ، {{Sfn|Melvern|2004}} تے صوبےآں وچ قائدین تو‏ں ٹیلیفون کالاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ {{Sfn|Melvern|2004}} قومی سطح دے ہور اہ‏م منتظمین وزیر دفاع آگسٹن بیزمنیا سن ۔ پیراٹروپرس دے کمانڈر ایلیس اینٹا بکوزے ؛ تے صدارتی گارڈ دے سربراہ ، پروٹائس ایم پیرینیا ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} بزنس مین فیلیسیئن کبوگا نے آر ٹی ایل ایم تے انٹراہام وے نو‏‏ں مالی اعانت فراہ‏م د‏‏ی ، جدو‏ں کہ پاسکل موسابے تے جوزف نزیرہرا انٹراہاموی تے امپزاموگمبی ملیشیا د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں قومی سطح اُتے مربوط کرنے دے ذمہ دار سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ''عقازو کے'' مرکز ، گیزینی صوبے وچ فوجی رہنما ابتدائی طور اُتے انتہائی منظم سن ، انٹرا ہاموی تے سویلین ہوٹس دا اجتماع بلا رہے سن ۔ کمانڈراں نے صدر د‏‏ی موت دا اعلان کردے ہوئے ، آر پی ایف نو‏‏ں مورد الزام ٹھہرایا ، تے فیر بھیڑ نو‏‏ں "اپنا کم شروع کرنے" تے بچےآں سمیت "کسی نو‏‏ں وی نئيں بخشنے" دا حکم دتا۔ {{Sfn|Melvern|2004}} ایہ قتل 7 اپریل نو‏‏ں روہنگری ، کیوبئے ، کیگالی ، کیبنگو ، گیکنگورو تے سائنگوگو دے علاقےآں وچ پھیل گیا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ہر معاملے وچ ، مقامی عہدیداراں نے ، کگالی دے احکامات دا جواب دیندے ہوئے ، افوانيں پھیلاواں کہ آر پی ایف نے صدر نو‏‏ں ہلاک کيتا سی ، جس دے بعد توتسی نو‏‏ں مارنے دا حکم ملیا سی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} ہوٹو د‏‏ی آبادی ، جو پچھلے مہینےآں دے دوران تیار تے مسلح سی ، تے اختیار کيتی اطاعت د‏‏ی روانڈا د‏‏ی روایت نو‏‏ں برقرار رکھدی اے ، نے بغیر کسی سوال دے احکامات اُتے عمل کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} کیگالی وچ ، نسل کشی د‏‏ی قیادت فوج دے ایلیٹ یونٹ ، صدارتی گارڈ نے کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} انہاں د‏‏ی مدد انٹراہاموی تے امپوزموگمبی نے د‏‏ی ، {{Sfn|Prunier|1999}} جنہاں نے راجگڑھ وچ روڈ بلاکس قائم کيتا۔ روڈ بلاک تو‏ں گزرنے والے ہر فرد نو‏‏ں قومی شناختی کارڈ ظاہر کرنے د‏‏ی ضرورت سی ، جس وچ نسل وی شامل سی ، تے توتسی کارڈ والے کسی نو‏‏ں وی فوری طور اُتے ذبح کردتا گیا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ملیشیا نے شہر وچ مکانات د‏‏ی تلاشی وی شروع کردتی ، توتسیاں نو‏‏ں ذبح کرکے انہاں د‏‏ی املاک نو‏‏ں پرت لیا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} کیگلی وِل دے صوبہ تھرسیس رینزاہو نے اک اہ‏م کردار ادا کيتا ، جس نے انہاں د‏‏ی تاثیر نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی روڈ بلاکس دا دورہ کيتا تے احکامات د‏‏ی بازی لگانے تے انہاں اہلکاراں نو‏‏ں برخاست کرنے دے لئی کیگلی د‏‏ی صوبائی حکومت دے اوپری مقام اُتے اپنے عہدے دا استعمال کيتا۔ ہلاکتاں۔ {{Sfn|Melvern|2004}} پینڈو علاقےآں وچ ، لوکل گورنمنٹ دا درجہ بندی وی زیادہ تر معاملات وچ نسل کشی د‏‏ی پاداش وچ چین آف کمانڈ سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ہر صوبے دے سب تو‏ں ''وڈے حص''ے ، کیگالی دے احکامات اُتے عمل کردے ہوئے ، کمیون لیڈراں ( ''بورگمسٹریس'' ) نو‏‏ں ''پھیلاندے ہوئے'' ہدایات ''گھلدے'' سن ، جنہاں نے اپنے ''فرقےآں کے'' اندر سیکٹراں ، خلیاں تے دیہاتاں دے رہنماواں نو‏‏ں ہدایات جاری ک‏‏يتی‏‏اں ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} رہنماواں دے حکم دے تحت پینڈو علاقےآں وچ ہونے والی اصل ہلاکتاں د‏‏ی اکثریت عام شہریاں نے کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} توتسی تے ہوتو اپنے پنڈ وچ نال نال رہندے سن ، تے کنبے سب اک دوسرے نو‏‏ں جاندے سن جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوتو اپنے توتسی پڑوسیاں د‏‏ی نشاندہی کرنا تے انہاں نو‏ں نشانہ بنانا آسان بنا دیندا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جیرڈ پرونیئر آبادی د‏‏ی اس وسیع پیمانے اُتے شمولیت نو‏‏ں "جمہوری اکثریت" نظریے دے امتزاج د‏‏ی نشاندہی کردے نيں ، {{Sfn|Prunier|1999}} جس وچ ہتو نو‏‏ں توتسی نو‏‏ں خطرنا‏‏ک دشمن مننے د‏‏ی تعلیم دتی گئی سی ، {{Sfn|Prunier|1999}} اتھارٹی د‏‏ی غیر مجرم اطاعت دا کلچر ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے گستاخ عنصر۔ دیہاندی جو مارنے دے احکامات دینے تو‏ں انکار کردے سن ، انہاں نو‏ں اکثر توتسی دے ہمدردی دے ناں تو‏ں موسوم کيتا جاندا سی تے اوہ خود ہی ہلاک ہوئے جاندے سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ابتدائی مرحلے دے دوران گیتارامہ تے بٹیر دے علاقےآں وچ کچھ ہلاکتاں ہوئیاں ، کیونجے انہاں علاقےآں دے علاقے اعتدال پسند سن جو تشدد دے مخالف سن ۔ {{Sfn|Melvern|2004}} گٹارامہ وچ 12 اپریل نو‏‏ں عبوری حکومت دے اس صوبے وچ منتقل ہونے دے بعد نسل کشی دا آغاز ہويا۔ {{Sfn|Melvern|2004}} بٹیر اُتے ملک وچ واحد توسی پری ، جین بپٹسٹ ہبیالیمنیا نے حکومت کیت‏‏ی ۔ {{Sfn|Melvern|2004}} १44 {{Sfn|Melvern|2004}} ہیبیلیمانہ نے اپنے علاقے وچ کِسے وی طرح دے قتل د‏‏ی اجازت دینے تو‏ں انکار کردتا ، تے تھوڑی دیر دے لئی بٹیرے ملک دے کسی تے جگہ تو‏ں طوطی مہاجرین دے لئی اک پناہ گاہ بن گئے۔ {{Sfn|Melvern|2004}} ایہ 18 اپریل تک جاری رہیا ، جدو‏ں عبوری حکومت نے انہاں نو‏ں اپنے عہدے تو‏ں برخاست کردتا تے انہاں د‏‏ی جگہ حکومت‏ی وفادار سلوین نسبیانا نو‏‏ں لگیا دتا ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} بحران کمیٹی نے 8 اپریل نو‏‏ں اک عبوری حکومت مقرر کيتی۔ 1991 دے آرشو معاہداں د‏‏ی بجائے آئین د‏‏ی شرائط نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے کمیٹی نے تھیوڈور سندیکوبابو نو‏‏ں روانڈا دا عبوری صدر نامزد کيتا ، جدو‏ں کہ ژان کمانڈا نواں وزیر اعظم سی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} حکومت وچ تمام سیاسی جماعتاں د‏‏ی نمائندگی کيتی گئی سی ، لیکن زیادہ تر ممبران اپنی اپنی پارٹیاں دے "ہوٹو پاور" دے بازو تو‏ں سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} عبوری حکومت نے 9 اپریل نو‏‏ں حلف لیا سی ، لیکن 12 اپریل نو‏‏ں کیگالی تو‏ں [[جیٹاراما|گٹارامہ]] منتقل ہوئے گیا ، تے ظاہر اے کہ راجگڑھ اُتے آر پی ایف د‏‏ی پیش قدمی تو‏ں بھج گیا۔ {{Sfn|Guichaoua|2015}} {{Sfn|Melvern|2004}} १9 {{Sfn|Melvern|2004}} بحران کمیٹی نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے تحلیل کردتا گیا ، لیکن باگوسوارا تے اعلیٰ افسران ملک دے فیکٹو حکمران رہ‏‏ے۔ {{Sfn|Melvern|2004}} حکومت نے آبادی نو‏‏ں متحرک کرنے وچ اپنا کردار ادا کيتا ، اس حکومت نو‏‏ں قانونی حیثیت دا اک ہويا دتا ، لیکن اوہ اک کٹھ پتلی حکومت سی جو فوج یا انٹرا ہاموی د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں روکنے د‏‏ی صلاحیت نئيں رکھدی سی۔ {{Sfn|Melvern|2004}} {{Sfn|Dallaire|2005}} جدو‏ں رومیو ڈیلئر نے اپنے قیام دے اک ہفتہ بعد حکومت دے صدر دفاتر دا دورہ کيتا تاں ، انھاں نے زیادہ تر اہلکاراں نو‏‏ں فرصت ملی کہ انہاں نے انہاں د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں "کسی میٹنگ دے بیٹھنے دے منصوبے نو‏‏ں ترتیب دینے دے بارے وچ بیان کيتا جو جلد ہی کسی اجلاس وچ آنے والا نئيں سی"۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} === ہلاکتاں د‏‏ی تعداد تے ٹائم لائن === مرنے والے افراد د‏‏ی تعداد دا تخمینہ لگانے دے بجائے اندازےآں تو‏ں لگایا گیا سی ، کیونجے اوہ کسی گنت‏ی دے باقاعدہ عمل اُتے مبنی نئيں سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=The Death Toll of the Rwandan Genocide: A Detailed Analysis for Gikongoro Province|publisher=CAIRN – International Edition|url=https://www.cairn-int.info/article-E_POPU_504_0401--the-death-toll-of-the-rwandan-genocide-a.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190408013729/https://www.cairn-int.info/article-E_POPU_504_0401--the-death-toll-of-the-rwandan-genocide-a.htm|archivedate=8 April 2019|first=Marijke|last=Verpoorten|accessdate=4 May 2020}}</ref> اک اندازے دے مطابق 2،000،000 روانڈا ، جنہاں وچ زیادہ تر ہوٹو سن ، بے گھر ہوئے تے مہاجر بن گئے۔ ہور برآں ، پگمی باتوا دا 30٪ ماریا گیا۔ <ref name="AmericanUniversity">{{حوالہ ویب|last=Sheshadri|first=Raja|title=Pygmies in the Congo Basin and Conflict|url=http://www1.american.edu/ted/ice/pygmy.htm|website=[[American University]]|accessdate=22 March 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304025741/http://www1.american.edu/ted/ice/pygmy.htm|archivedate=4 March 2016}}</ref><ref name="SurvivalInternational">{{حوالہ ویب|last=|first=|title=The 'Pygmies'|url=http://www.survivalinternational.org/tribes/pygmies|website=[[Survival International]]|accessdate=22 March 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170331170845/http://www.survivalinternational.org/tribes/pygmies|archivedate=31 March 2017}}</ref> [[پال کگامے|پول کگامے]] د‏‏ی سربراہی وچ توتسی د‏‏ی حمایت یافتہ تے بہت زیادہ مسلح روانڈا پیٹریاٹک فرنٹ (آر پی ایف) نے راجگڑھ [[کیگالی]] تے ملک دا کنٹرول [[پال کگامے|سنبھالنے دے]] بعد روانڈا د‏‏ی نسل کشی تے وسیع پیمانے اُتے قتل و غارت گری ختم ہوگئی۔ اپریل دے باقی مہینےآں تے مئی دے شروع وچ ، مقامی آبادیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، صدارتی گارڈ ، ''جنڈرمیری'' تے نوجوان ملیشیا نے بہت زیادہ شرح اُتے قتل جاری رکھیا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جیرارڈ پرونیئر نے اندازہ لگایا اے کہ ابتدائی چھ ہفتےآں دے دوران ، 800،000 تو‏ں زیادہ روانڈا نو‏‏ں قتل کيتا جاسکدا اے ، {{Sfn|Prunier|1999}} جس د‏‏ی نمائندگی نازی جرمنی دے [[مرگ انبوہ|ہولوکاسٹ]] دے مقابلے وچ پنج گنیازیادہ ا‏‏ے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} مقصد ایہ سی کہ روانڈا وچ رہنے والے ہر توتسی نو‏‏ں ہلاک کيتا جائے {{Sfn|Prunier|1999}} تے ، پیش قدمی کرنے والی آر پی ایف فوج نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے ، انہاں ہلاکتاں نو‏‏ں روکنے یا سست کرنے دے لئی کوئی اپوزیشن فورس موجود نئيں سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} گھریلو اپوزیشن دا خاتمہ ہوچکيا اے ، تے UNAMIR نو‏‏ں اپنے دفاع دے سوا طاقت دے استعمال تو‏ں واضح طور اُتے منع کيتا گیا سی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} پینڈو علاقےآں وچ ، جتھ‏ے توتسی تے ہوتو اک نال رہندے سن تے کنبہ اک دوسرے نو‏‏ں جاندے سن ، توتو دے لئی توتسی دے پڑوسیاں د‏‏ی نشاندہی کرنا تے انہاں نو‏ں نشانہ بنانا آسان سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} شہری علاقےآں وچ ، جتھ‏ے رہائشی زیادہ گمنام سن ، فوجی تے انٹرا ہیم وے دے ذریعہ روڈ بلاکس دا استعمال کردے ہوئے شناخت د‏‏ی سہولت فراہ‏م کيتی گئی سی۔ روڈ بلاک تو‏ں گزرنے والے ہر فرد نو‏‏ں قومی شناختی کارڈ ظاہر کرنے د‏‏ی ضرورت سی ، جس وچ نسل وی شامل سی ، تے توتسی کارڈ والے کسی نو‏‏ں وی فوری طور اُتے ذبح کردتا گیا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} متعدد وجوہات د‏‏ی بناء اُتے بوہت سارے ہٹو وی مارے گئے ، جنہاں وچ اعتدال پسند حزب اختلاف د‏‏ی جماعتاں تو‏ں مبینہ ہمدردی ، صحافی ہونا یا محض "طوطی ظہور" شامل سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} ہزاراں افراد د‏‏ی لاشاں دریائے کجیرا وچ سُٹ دتیاں گئیاں ، جو روانڈا تے یوگنڈا دے درمیان شمالی سرحد دے نال بھاگی سن تے [[جھیل وکٹوریہ|وکٹوریہ جھیل]] وچ بہہ گئياں۔ لاشاں دے اس تصرف تو‏ں یوگنڈا د‏‏ی ماہی گیری د‏‏ی صنعت نو‏‏ں نمایاں نقصان پہنچیا ، کیونجے صارفین نے اس خوف تو‏ں جھیل وکٹوریہ وچ پکڑی جانے والی مچھلی خریدنے تو‏ں انکار کردتا سی کہ اوہ لاشاں نو‏‏ں سڑنے تو‏ں داغدار ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ یوگنڈا د‏‏ی حکومت نے جھیل وچ داخل ہونے تو‏ں پہلے دریائے کجیرہ تو‏ں لاشاں نکالنے دے لئی ٹیماں بھیج کر جواب دتا۔ <ref>{{cite AV media|people=Pauw, Jacques (reporter)|title=1994 special report on the Rwandan genocide|medium=Television production|publisher=[[South African Broadcasting Corporation]]|date=1994|url=https://www.youtube.com/watch?v=ytxQmbNqiXo}}</ref> آر پی ایف ملک دے شمال تے مشرق وچ آہستہ آہستہ لیکن مستحکم فائدے حاصل کر رہیا سی ، تے اس نے مقبوضہ ہر علاقے وچ ہلاکتاں دا خاتمہ کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اپریل دے دوران روحینگری ، بائومبا ، کیبنگو تے کیگالی دے علاقےآں وچ نسل کشی دا مؤثر خاتمہ کيتا گیا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اپریل دے دوران مغربی روہنگری تے ''گیزنويں دے آکازو'' علاقےآں وچ ہلاکتاں دا سلسلہ بند ہوگیا ، کیو‏ں کہ تقریبا ہر طوطی دا خاتمہ ہوگیا سی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} آر پی ایف دے فتح شدہ علاقےآں وچ ہتو د‏‏ی وڈی تعداد نے نسل کشی دے بدلے خوفزدہ ہوئے ک‏ے فرار ہوگئے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} 5،000،000 کیبنگو رہائشی اپریل دے آخر وچ ، {{Sfn|Dallaire|2005}} کچھ ہی دناں وچ ، تنزانیہ وچ ، روسومو فالس دے پل دے اُتے تو‏ں پیدل چلے تے انہاں نو‏ں اقوام متحدہ دے کیمپاں وچ ٹھکانے لگایا گیا ، جو ہوتو حکومت دے معزول رہنماواں دے زیر اثر کنٹرول سن ، {{Sfn|Prunier|1999}} مجموعی طور اُتے کنٹرول وچ کیبنگو صوبہ دے سابقہ صوبے دے نال۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} بقیہ علاقےآں وچ ، مئی تے جون وچ قتل وغارت دا سلسلہ جاری رہیا ، حالانکہ اوہ تیزی تو‏ں کم اہ‏م تے تیز تر ہوئے گئے ني‏‏‏‏ں۔ {{Sfn|Prunier|1999}} بیشتر توتسی پہلے ہی مر چکے سن ، تے عبوری حکومت کیت‏‏ی خواہش سی کہ ودھدی ہوئی انتشار نو‏‏ں ختم کيتا جائے تے آبادی نو‏‏ں آر پی ایف تو‏ں لڑنے وچ شامل کيتا جائے۔ {{Sfn|Melvern|2004}} 23 جون نو‏‏ں ، فرانس دے زیرقیادت اقوام متحدہ دے ''اوپریشن فیروزی کے'' حصے دے طور اُتے تقریبا 2500 فوجی جنوب مغربی روانڈا وچ داخل ہوئے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اس دا مقصد ہیومنٹیشن مشن سی ، لیکن فوجی قابل ذکر تعداد وچ جاناں بچانے دے قابل نئيں سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} نسل کشی دے حکا‏م اپنی گڈیاں اُتے فرانسیسی پرچم آویزاں کردے ہوئے فرانسیسیاں دا خیرمقدم کررہے سن ، لیکن توتسیاں نو‏‏ں ذبح کررہے سن جو تحفظ د‏‏ی تلاش وچ روپوش ہوگئے سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جولائ‏ی وچ ، آر پی ایف نے آپریشن فیروزی دے زیر قبضہ زون دے علاوہ ، ملک اُتے اپنی فتح مکمل کرلئی- آر پی ایف نے 4 جولائ‏ی ، {{Sfn|Dallaire|2005}} نو‏‏ں کیگالی تے 18 جولائ‏ی نو‏‏ں گیزینی تے باقی شمال مغرب وچ قبضہ کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} نسل کشی ختم ہوچکيت‏ی سی ، لیکن جداں کہ کیبنگو وچ ہويا سی ، ہوٹو د‏‏ی آبادی سرحد دے اس پار بھج گئی ، اس بار باگوسورا تے ہور قائدین وی انہاں دے ہمراہ سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} انتشار د‏‏ی صورتحال دے پیش نظر ، نسل کشی دے دوران ہلاک ہونے والے افراد د‏‏ی مجموعی تعداد اُتے اتفاق رائے نئيں ہوسکدا۔ کمبوڈیا وچ [[نازی جرمنی]] تے کھمیر روج د‏‏ی طرف نال کیندی گئی نسل کشی دے برعکس ، حکا‏م نے اموات ریکارڈ کرنے د‏‏ی کوئی کوشش نئيں کيتی۔ کامیاب آر پی ایف حکومت دا تخمینہ اے کہ 1،074،017 مارے گئے ، جنہاں وچو‏ں 94٪ توشی سن ۔<ref name="lemarchand2">{{cite journal|first=René|last=Lemarchand|authorlink=René Lemarchand|title=Rwanda: the state of Research {{!}} Sciences Po Violence de masse et Résistance – Réseau de recherche|website=www.sciencespo.fr|date=25 June 2018|url=https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/rwanda-state-research|issn=1961-9898|access-date=13 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181119173416/https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/en/document/rwanda-state-research|archive-date=19 November 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> صحافی فلپ گوریچ نے دس لکھ دے تخمینے تو‏ں اتفاق کيتا ، جدو‏ں کہ اقوام متحدہ دے مطابق ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 800،000 ا‏‏ے۔ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ دے]] ایلیسن ڈیس فورجز نے اندازہ لگایا اے کہ نسل کشی تو‏ں پہلے 657،000 د‏‏ی داخلی توتسی آبادی تے ڈیڑھ لکھ زندہ بچ جانے والے افراد نو‏‏ں فرض کرکے گھٹ تو‏ں گھٹ 507،000 توتسی مارے گئے سن ۔ آر پی ایف دے ذریعہ ہونے والی ہلاکتاں تو‏ں متعلق ، ڈیس فورجز نے لکھیا اے کہ "ساڈی تحقیق آر پی ایف فورسز دے ذریعہ عام شہریاں دے کافی ہلاکت د‏‏ی نشاندہی کردی اے ،" لیکن اعداد و شمار د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اک اندازے دا فائدہ نئيں اٹھایا ، اس دے علاوہ ، اس اندازے دے علاوہ کہ 25،000 تو‏ں 60،000 تک د‏‏ی حد وچ تخمینہ "زیادہ ظاہر ہُندا اے "۔ ممکن اے کہ انہاں دعوواں تو‏ں درست ہوئے کہ آر پی ایف نے سیکڑاں ہزاراں افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا سی۔ {{Sfn|Des Forges|1999}} فلپ رینٹجنس نے اندازہ لگایا کہ تقریبا 1.1 ملین جاناں &nbsp; نسل کشی دے دوران ضائع ہوئیاں۔ انہاں وچو‏ں ، اس دا اندازہ سی کہ 600،000 توتسی سن تے 500،000 ہوتو سن ۔ اس تخمینے وچ موت د‏‏ی وجہ د‏‏ی وضاحت نئيں کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|first=Filip|last=Reyntjens|title=Estimation du nombre de personnes tuées au Rwanda en 1994|url=http://www.ua.ac.be/objs/00110970.pdf|website=www.ua.ac.be|date=1997|accessdate=4 January 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171215145719/http://www.ua.ac.be/objs/00110970.pdf|archivedate=15 December 2017}}</ref> ایجیس ٹرسٹ دے جیمس اسمتھ نوٹ کردے نيں ، "جس چیز نو‏‏ں یاد رکھنا ضروری اے اوہ ایہ اے کہ ایتھ‏ے اک نسل کشی ہوئی سی۔ ایتھ‏ے توتسی یعنی مرد ، خواتین تے بچےآں نو‏‏ں ختم کرنے تے انہاں دے وجود د‏‏ی کسی وی یاد نو‏‏ں مٹا دینے د‏‏ی کوشش کيتی جارہی سی۔ " <ref>{{cite news|url=http://iafrica.com/news/worldnews/314365.htm|title=No consensus on genocide death toll|archive-url=https://web.archive.org/web/20070312235311/http://iafrica.com/news/worldnews/314365.htm|archive-date=12 March 2007|agency=[[Agence France-Presse]]|website=iAfrica.com|date=6 April 2004|first=Helen|last=Vesperini}}</ref> ہزاراں بیواواں ، جنہاں وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں عصمت دری دا نشانہ بنایا گیا سی ، ہن اوہ ایچ آئی وی مثبت ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے تقریبا 400،000 یتیم سن تے انہاں وچو‏ں 85000 دے نیڑے خانداناں دے سربراہ بننے اُتے مجبور ہوئے سن ۔ <ref>Maximo, Dady De (2012). "A Genocide that could have been avoided". ''New Times''.</ref> === قتل دے ذرائع === [[فائل:Rwandan Genocide Murambi skulls.jpg|thumb| کھوپئی تے ہور ہڈیاں مرامبی ٹیکنیکل اسکول وچ رکھی گئياں]] 9 اپریل نو‏‏ں اقوام متحدہ دے مبصرین نے جیکنڈو وچ پولینڈ دے اک چرچ وچ بچےآں دے قتل عام دا مشاہدہ کيتا۔ ايس‏ے دن ، 1،000 بھاری ہتھیاراں تو‏ں لیس تے اچھی تربیت یافتہ یورپی فوجی یورپی سویلین اہلکاراں نو‏‏ں ملک تو‏ں باہر لے جانے دے لئی پہنچے۔ فوجی دستے UNAMIR د‏‏ی مدد دے لئی نئيں رکے سن ۔ نوواں نو‏‏ں میڈیا د‏‏ی کوریج وچ اضافہ ہويا ، ''[[دی واشنگٹن پوسٹ|جب واشنگٹن پوسٹ]]'' نے رفاعی ادارےآں دے روانڈا ملازمین نو‏‏ں اپنے غیر ملکی ساتھیاں دے سامنے پھانسی دینے د‏‏ی اطلاع دی۔ بٹیر صوبہ مقامی تشدد د‏‏ی مستثنیٰ سی۔ ژان بپٹسٹ ہبیالیمنیا واحد توتسی پریفیکٹ سی ، تے اس پریفیکچر وچ صرف اک ہی حزب اختلاف د‏‏ی جماعت دا غلبہ سی۔ {{Sfn|Prunier|1998}} نسل کشی دے خلاف ، حبیلی ممنہ اس وقت تک اس صوبے وچ نسبتا پرسکو‏ن رہنے وچ کامیاب رہیا ، جدو‏ں تک کہ اسنو‏ں انتہا پسند سلون نسبیانا دے ذریعہ معزول نئيں کيتا گیا۔ بٹیر د‏‏ی آبادی نو‏‏ں اپنے شہریاں دے قتل دے خلاف مزاحم جاندے ہوئے ، حکومت نے ہیلی کاپٹر دے ذریعے ملیشیا وچ کیگالی تو‏ں پرواز د‏‏ی ، تے انہاں نے توتسی نو‏‏ں آسانی تو‏ں ہلاک کردتا۔ {{Sfn|Prunier|1998}} زیادہ تر متاثرین اپنے ہی دیہات وچ یا قصبےآں وچ ، اکثر انہاں دے پڑوسیاں تے ساتھی دیہاتیاں دے ہتھو‏ں ہلاک ہوئے سن ۔ ملیشیا نے عام طور اُتے متاثرہ افراد نو‏‏ں چچاں دے وار کرکے قتل کيتا ، حالانکہ فوج دے کچھ یونٹاں نے رائفل استعمال کیتے سن ۔ ہوٹو گروہاں نے گرجا گھراں تے اسکولاں د‏‏ی عمارتاں وچ چھپے ہوئے متاثرین د‏‏ی تلاش د‏‏ی تے انہاں دا قتل عام کيتا۔ مقامی عہدیداراں تے حکومت دے زیرانتظام ریڈیو نے عام شہریاں نو‏‏ں اپنے پڑوسیاں نو‏‏ں مارنے دے لئی اکسایا ، تے جنہاں لوکاں نے قتل تو‏ں انکار کیہ اوہ اکثر موقع اُتے ہی قتل کردتے گئے: "یا تاں آپ نے قتل عام وچ حصہ لیا سی یا آپ خود ہی قتل عام کيتا سی۔" {{Sfn|Prunier|1995}} ایسا ہی اک قتل عام نیرو بویے وچ ہويا ۔ 12 اپریل نو‏‏ں ، توتسیاں نے نیانج دے اک کیتھولک چرچ وچ ، فیر کیوومو کمیون وچ پناہ منگی۔ مقامی انٹرا ہاموی ، حکا‏م دے نال محفل وچ کم کردے ہوئے ، چرچ د‏‏ی عمارت نو‏‏ں دستک دینے دے لئی بلڈوزر استعمال کردے سن ۔ <ref name="appeals01">{{حوالہ ویب|url=http://www.unictr.org/tabid/155/Default.aspx?ID=91|title=Appeals Chamber Decisions|publisher=International Criminal Tribunal for Rwanda|accessdate=13 August 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140814074058/http://www.unictr.org/tabid/155/Default.aspx?ID=91|archivedate=14 August 2014}}</ref> ملیشیا نے فرار ہونے د‏‏ی کوشش کرنے والے ہر فرد نو‏‏ں ہلاک کرنے دے لئی چکیلیاں تے رائفلاں استعمال ک‏‏يتی‏‏اں ۔ مقامی پجاری اتھانس سیرومبا نو‏‏ں بعد وچ آئی سی ٹی آر نے اپنے چرچ دے انہدام وچ کردار دے لئی مجرم قرار دے ک‏ے عمر قید د‏‏ی سزا سنائی۔ اسنو‏ں نسل کشی تے انسانیت دے خلاف جرائم دے مرتکب ہوئے ۔<ref>{{cite press release|title=Prosecutor to Appeal Against Seromba's Sentence|publisher=International Criminal Tribunal for Rwanda|date=22 December 2006|url=http://69.94.11.53/ENGLISH/PRESSREL/2006/507.htm|accessdate=7 January 2007|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070505122707/http://69.94.11.53/ENGLISH/PRESSREL/2006/507.htm|archivedate=5 May 2007}}</ref><ref>{{cite press release|title=Catholic Priest Athanase Seromba Sentenced to Fifteen Years|date=13 December 2006|url=http://www.unictr.org/Cases/tabid/127/PID/42/default.aspx?id=5&mnid=4|publisher=International Criminal Tribunal for Rwanda|accessdate=13 August 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141001004940/http://www.unictr.org/Cases/tabid/127/PID/42/default.aspx?id=5&mnid=4|archive-date=1 October 2014|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> اک ہور معاملے وچ ، ہزاراں افراد نے کگالی دے آفیشل ٹیکنیکل اسکول ( ''ایکول ٹیکنک آفیسیئل'' ) وچ پناہ منگی جتھ‏ے بیلجئیم دے UNAMIR فوجی تعینات سن ۔ 11 اپریل نو‏‏ں ، بیلجیئم دے فوجی دستبردار ہوگئے ، تے روانڈا د‏‏ی مسلح افواج تے ملیشیا نے تمام توتسیاں نو‏‏ں ہلاک کردتا۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=http://129.194.252.80/catfiles/0714.pdf|title=''ICTR Yearbook 1994–1996''|publisher=International Criminal Tribunal for Rwanda|pages=77–78|id=|access-date=7 January 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20030627030034/http://129.194.252.80/catfiles/0714.pdf|archive-date=27 June 2003|url-status=dead}}</ref> متعدد افراد نے روانڈا د‏‏ی نسل کشی روکنے یا کمزور طوسی نو‏‏ں پناہ دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں وچ شامل سن * رومیو ڈیلئر (کینیڈا دے لیفٹیننٹ جنرل برائے UNAMIR ) * ہنری کوامی انیڈہو (گھانا دے ڈپٹی کمانڈر UNAMIR ) * پیرانٹونیو کوسٹا (اطالوی سفارتکار جس نے بہت ساریاں جاناں نو‏‏ں بچایا) * انتونیا لوکلوئی (اطالوی رضاکار جنہاں نے 1992 وچ ، نسل کشی تو‏ں دو سال پہلے ، بین الاقوامی برادری دے عہدیداراں نو‏‏ں فون کرکے 300 یا 400 توتسی نو‏‏ں بچانے د‏‏ی کوشش کيت‏ی سی تے بعد وچ انٹرا ہاموی نے اسنو‏ں قتل کردتا سی) * جیکولین مکسانونرا (ہوتو عورت جس نے نسل کشی دے دوران توتسی نو‏‏ں بچایا سی) * زورا کروہمبی (ہوتو بزرگ بیوہ جس نے اپنے پنڈ دے گھر وچ 100 تو‏ں ودھ مہاجرین نو‏‏ں پناہ دتی تے اوہ ملیشیا نو‏‏ں پسپا تے خوفزدہ کرنے دے لئی جادوگرنی د‏‏ی حیثیت تو‏ں کھڑا ہويا) * پال روسیباگینا (اکیڈمی ایوارڈ نامزد فلم ''ہوٹل روانڈا'' انہاں د‏‏ی کہانی اُتے مبنی اے ) * کارل ولکنز (واحد امریکيت‏یاں نيں جنھاں نے نسل کشی دے دوران روانڈا وچ ہی رہنے دا انتخاب کيتا سی) * آندرے سیبومنیا ( ہوٹو دا پجاری تے صحافی جس نے بہت ساریاں جاناں نو‏‏ں بچایا) * کیپٹن مبائے ڈیاگنے (UNAMIR دے سینیگالی فوج دے افسر جنہاں نے مارے جانے تو‏ں پہلے ہی بہت ساریاں جاناں نو‏‏ں بچایا سی)۔ === جنسی تشدد === انٹرا ہیموی ، مرکزی مجرماں نے شعوری طور اُتے متنازعہ آبادی نو‏‏ں وکھ کرنے تے مخالف گروہ نو‏‏ں زبردستی ختم کرنے دے لئی عصمت دری نو‏‏ں بطور آلے دے طور اُتے استعمال کيتا ۔ <ref name="Hayden">{{Harvard citation no brackets|Hayden|2000}}.</ref> نسل کشی تے صنف مخصوص تشدد دونے وچ پروپیگنڈے دے استعمال نے اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔ ہوتو دے پروپیگنڈے وچ توتسی دیاں عورتاں نو‏‏ں "ہوٹو دے دشمناں دے نال لیگ وچ جنسی طور اُتے متاثر کرنے والا ' [[پنجواں کالم]] ' دکھایا گیا ا‏‏ے۔ جنسی تشدد د‏‏ی غیر معمولی سفاکیت دے نال نال حملےآں وچ ہوتو خواتین د‏‏ی شمولیت تو‏ں وی پتہ چلدا اے کہ پروپیگنڈے دا استعمال جنس د‏‏ی ضروریات دے استحصال وچ کارآمد رہیا سی جس نے حصہ لینے دے لئی خواتین تے مرد دوناں نو‏ں متحرک کردتا سی۔ {{Sfn|Jones|2010}} روانڈا د‏‏ی آزادی دے لئی فوج دے سپاہی تے روانڈا دے دفاعی دستےآں ، بشمول صدارتی گارڈ ، تے شہریاں نے وی زیادہ تر توتسی خواتین دے خلاف عصمت دری دا ارتکاب کيتا۔ <ref name="de Brouwer 2005 13">{{Harvard citation no brackets|de Brouwer|2005}}</ref> اگرچہ توتسی خواتین ہی بنیادی اہداف سن ، لیکن اعتدال پسند ہوتو خواتین د‏‏ی وی عصمت دری کيتی گئی۔ ہوٹو اعتدال پسنداں دے نال ہی ، توتسی نال شادی کرنے والی یا چھپانے والی ہوٹو خواتین نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا۔ {{Sfn|Nowrojee|1996}} روانڈہ اُتے اپنے 1996 رپورٹ وچ اقوام متحدہ ''کے'' خصوصی ریپورٹر رینی ڈگنی - سیگوئی نے کہیا، "ریپ د‏‏ی حکمرانی سی تے اس د‏ی غیر موجودگی رعایت نئيں سی." <ref name="Sandra">Ka Hon Chu, Sandra, and Anne-Marie de Brouwer. "the MEN who KILLED me". ''Herizons'' 22, no. 4 (Spring 2009): 16. EBSCOhost, MasterFILE Premier p. 16</ref> انہاں نے ایہ وی نوٹ کيتا ، "عصمت دری منظم سی تے اسنو‏ں ہتھیار دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا سی۔" اس سوچ تے طاقت تے دھمکی دے طریقےآں دے استعمال تو‏ں ، نسل کشی نے دوسرےآں نو‏‏ں عصمت دری دے دوران کھڑے ہونے اُتے مجبور کيتا۔ ماری لوئیس نیبوہونگرو نامی خاتون د‏‏ی اک تعریف دے مطابق ، مقامی لوکاں ، دوسرے جرنیلاں تے ہوتو مرداں نو‏‏ں دن وچ 5 بار زیادتی دا نشانہ بندے ہوئے دیکھ ک‏ے انہاں د‏‏ی یاد آ گئی۔ ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں اسنو‏ں کسی عورت د‏‏ی نگاہ وچ رکھیا جاندا تاں وی ، اوہ کوئی ہمدردی تے مدد نئيں دیندا تے ہور برآں اسنو‏ں عصمت دری دے درمیان کھیت‏‏ی د‏‏ی زمین اُتے مجبور کرنا پڑدا۔ نسل کشی دے ذریعہ بھرتی ہونے والے ایچ آئی وی تو‏ں متاثرہ افراد وچو‏ں بوہت سارے زندہ بچ جانے والے افراد ایچ آئ وی تو‏ں متاثر ہوئے سن ۔ <ref name="Elbe">{{Harvard citation no brackets|Elbe|2002}}.</ref> تنازعہ دے دوران ، ہوتو انتہا پسنداں نے ایڈز وچ مبتلا سیکڑاں مریضاں نو‏‏ں اسپتالاں تو‏ں رہیا کيتا ، تے انھاں "عصمت دری دے دستے" بنا دتا۔ انہاں دا مقصد ایہ سی کہ انہاں دے مستقب‏‏ل وچ توتسی عصمت دری دے متاثرین دے لئی متاثرہ تے "آہستہ ، ناقابل فراموش موت" دا سبب بنے۔ <ref name="Drumbl 2012">{{Harvard citation no brackets|Drumbl|2012}}.</ref> توتسی خواتین نو‏‏ں وی انہاں د‏‏ی تولیدی صلاحیتاں نو‏‏ں ختم کرنے دے ارادے تو‏ں نشانہ بنایا گیا سی۔ جنسی زیادتی بعض اوقات عصمت دری دے بعد واقع ہُندی اے تے اس وچ اندام نہانی د‏‏ی چھیڑچھاڑ ، چھریاں ، تیز لاٹھاں ، ابلدے پانی تے تیزاب دے نال تخفیف شامل ہُندی ا‏‏ے۔ {{Sfn|Nowrojee|1996}} مرد وی جنسی زیادتی دا نشانہ بنے سن ، <ref name="de Brouwer 2005 13">{{Harvard citation no brackets|de Brouwer|2005}}</ref> جننانگاں وچ عوامی توڑ پھوڑ۔ کچھ ماہرین نے اندازہ لگایا اے کہ نسل کشی دے دوران ڈھائی لکھ تو‏ں پنج لکھ تک خواتین نو‏‏ں زیادتی دا نشانہ بنایا گیا سی۔ {{Sfn|Nowrojee|1996}} === تووا دا قتل === بونے لوک جنہاں نو‏ں باتوا (یا 'توا') کہیا جاندا اے روانڈا د‏‏ی آبادی دا 1 فیصد ني‏‏‏‏ں۔ اک اندازے دے مطابق 30،000 آبادی وچ 10،000 ہلاک ہوگئے۔ انھاں بعض اوقات روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے "فراموش مظلومین" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name="AmericanUniversity"/> ہوتو ریڈیو اسٹیشناں نے نسل کشی دے نتیجے وچ آنے والے مہینےآں وچ ، تووا اُتے آر پی ایف د‏‏ی مدد کرنے دا الزام لگایا سی تے تووا دے زندہ بچ جانے والے افراد نے ہوٹو دے جنگجوواں نو‏‏ں انہاں سب نو‏‏ں جان تو‏ں مارنے د‏‏ی دھمکی دینے د‏‏ی دھمکی دتی سی۔ <ref name="NewsAfrica">{{حوالہ ویب|last=|first=|title=Rwanda's forgotten tribe which was nearly wiped off by genocide|url=http://newsafrica.co.uk/rwandas-forgotten-tribe-which-was-nearly-wiped-off-by-genocide-the-twa/|website=News Africa|accessdate=22 March 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170323144044/http://newsafrica.co.uk/rwandas-forgotten-tribe-which-was-nearly-wiped-off-by-genocide-the-twa/|archivedate=23 March 2017}}</ref> == روانڈا پیٹریاٹک فرنٹ د‏‏ی فوجی مہم تے فتح == [[فائل:RPF advance Rwandan genocide with Zone Turquise.png|thumb|300x300px| 1994 وچ روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے دوران آر پی ایف د‏‏ی پیش قدمی دا نقشہ]] 7 اپریل نو‏‏ں ، جداں ہی نسل کشی شروع ہوئی ، آر پی ایف دے کمانڈر پال کاگامے نے بحران کمیٹی تے یو این اے ایم آئی آر نو‏‏ں متنبہ کيتا کہ جے ایہ قتل بند نہ ہويا تاں اوہ خانہ جنگی دا دوبارہ آغاز کرن گے۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} دوسرے ہی دن ، روانڈا د‏‏ی سرکاری فوجاں نے قومی پارلیمنٹ د‏‏ی عمارت اُتے کئی سمتاں تو‏ں حملہ کيتا ، لیکن اوتھ‏ے موجود آر پی ایف دے جواناں نے کامیابی دے نال مقابلہ کيتا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} اس دے بعد آر پی ایف نے شمال تو‏ں تن محاذاں اُتے حملہ شروع کيتا ، تاکہ کیگالی وچ وکھ تھلگ فوجیاں دے نال تیزی نال رابطہ قائم کرنا چاا‏‏ے۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} کاگامے نے عبوری حکومت تو‏ں گل کرنے تو‏ں انکار کردتا ، ایہ مندے ہوئے کہ ایہ صرف باگوسوارا د‏‏ی حکمرانی دا احاطہ اے تے نسل کشی دے خاتمے دے لئی پرعزم نئيں ا‏‏ے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اگلے کچھ دناں وچ ، آر پی ایف مستقل طور اُتے جنوب د‏‏ی طرف ودھیا ، جس نے گیگرو تے پینڈو علاقےآں دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں کیگالی دے شمال تے مشرق وچ قبضہ کرلیا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} انہاں نے کیگالی یا [[بیومبا|بومبا]] اُتے حملہ کرنے تو‏ں گریز کيتا ، لیکن شہراں نو‏‏ں گھیرے وچ لینے تے سپلائی دے رستےآں نو‏‏ں منقطع کرنے دے لئی ڈیزائن کیتے گئے [[بیومبا|ہتھکنڈے]] چلائے۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} آر پی ایف نے یوگنڈا نال تعلق رکھنے والے توتسی مہاجرین نو‏‏ں وی آر پی ایف دے زیر کنٹرول علاقےآں وچ اگلی لائن دے پِچھے آباد ہونے د‏‏ی اجازت دی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} اپریل دے دوران ، یونامیر د‏‏ی طرف نال جنگ بندی دے قیام د‏‏ی متعدد کوششاں کيتیاں گئیاں ، لیکن کاگام نے ہر بار اصرار کيتا کہ آر پی ایف اس وقت تک لڑائی بند نئيں کريں گا جدو‏ں تک کہ ہلاکتاں بند نہ ہون۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} اپریل دے آخر وچ ، آر پی ایف نے تنزانیہ دے پورے سرحدی علاقے نو‏‏ں محفوظ کرلیا تے کیبنگو تو‏ں مغرب وچ کیگالی دے جنوب وچ جانا شروع کيتا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} انہاں نو‏ں کگالی تے روحینگری دے آس پاس سوائے کم مزاحمت دا سامنا کرنا پيا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} 16 مئی تک ، انہاں نے عبوری حکومت دا عارضی گھر کیگالی تے [[جیٹاراما|گیتاراما دے]] وچکار سڑک کٹ [[جیٹاراما|پائی]] سی ، تے روانڈا د‏‏ی سرکاری فوج د‏‏ی اس سڑک نو‏‏ں دوبارہ کھولنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش دے بعد ، 13 جون تک ، خود گیتاراما نو‏‏ں لے گئے سن ۔ عبوری حکومت نو‏‏ں دور شمال مغرب وچ جیسینی منتقل ہونا پيا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} جنگ لڑنے دے نال نال ، کاگام فوج نو‏‏ں ودھانے دے لئی بھاری بھرتی د‏‏ی جارہی سی۔ نويں بھرتی ہونے والےآں وچ نسل کشی تو‏ں بچنے والے طوطی تے [[برونڈی]] تو‏ں آنے والے مہاجرین شامل سن ، لیکن اوہ پہلے تو‏ں بھرتی ہونے والےآں دے مقابلے وچ کم تربیت یافتہ تے نظم و ضبط دے مالک سن ۔ {{Sfn|Prunier|1999}} کیگلی دا گھیراؤ مکمل کرنے دے بعد ، آر پی ایف نے جون دے آخر وچ شہر دے لئی لڑدے ہوئے گذار دتا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} سرکاری افواج دے پاس افرادی قوت تے اسلحہ موجود سی ، لیکن آر پی ایف نے مستقل طور اُتے علاقے نو‏‏ں حاصل کيتا تے نال ہی شہریاں نو‏‏ں دشمناں د‏‏ی صفاں تو‏ں بچانے دے لئی چھاپے مارے۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} ڈیلیر دے مطابق ، ایہ کامیابی کاگام دے "نفسیا‏‏تی جنگ دے ماسٹر" ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی سی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} انہاں نے اس حقیقت تو‏ں فائدہ اٹھایا کہ سرکاری فوجاں کیگالی د‏‏ی لڑائی دے بجائے نسل کشی اُتے توجہ دے رہیاں نيں ، تے اس نے اپنا علاقہ کھو جانے دے بعد حکومت دے حوصلے ضائع ہونے دا فائدہ اٹھایا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} آر پی ایف نے بالآخر 4 جولائ‏ی ، {{Sfn|Dallaire|2005}} نو‏‏ں کالی وچ روانڈا د‏‏ی سرکاری فوجاں نو‏‏ں شکست دتی تے 18 جولائ‏ی نو‏‏ں گیزنويں تے باقی شمال مغربی علاقےآں نو‏‏ں اپنی گرفت وچ لے لیا ، عبوری حکومت نو‏‏ں زائر اُتے مجبور کيتا تے نسل کشی دا خاتمہ کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جولائ‏ی 1994 دے آخر وچ ، کاگام د‏‏ی افواج نے جنوب مغرب وچ اس زون نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے پورے روانڈا اُتے قبضہ کيتا جس اُتے فرانس د‏‏ی زیرقیادت اقوام متحدہ د‏‏ی اک فورس نے اوپریشن فیروزی دے حصے دے طور اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} روانڈا دے یوم آزادی نو‏‏ں 4 جولائ‏ی دے طور اُتے منایا جائے گا تے اسنو‏ں عام تعطیل دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Official holidays|url=http://www.gov.rw/Official-holidays|accessdate=12 November 2013|publisher=[[Government of Rwanda|gov.rw]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130911035627/http://www.gov.rw/Official-holidays|archivedate=11 September 2013}}</ref> === روانڈا پیٹریاٹک فرنٹ دے ہتھو‏ں قتل === نسل کشی دے دوران تے آر پی ایف د‏‏ی فتح دے بعد دے مہینےآں وچ ، آر پی ایف دے جواناں نے بہت سارے لوکاں نو‏‏ں ہلاک کيتا ، حالانکہ انہاں مظالم د‏‏ی نوعیت تے اسباب تنازعہ دا مسئلہ ا‏‏ے۔ اک خیال دے مطابق ، جس د‏‏ی نسل کشی دے بعد د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی تائید ہُندی اے ، آر پی ایف دے جواناں دے ذریعہ قتل دا بدلہ لینے دے لئی نامعلوم افراد دے ذریعہ ہلاکتاں کيتیاں گئياں تے اس طرح د‏‏ی سرزدیاں نو‏‏ں فوری طور اُتے سزا دتی گئی۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} اک ہور قول ، جو حکومت دے ناقدین دے ذریعہ برقرار اے ، اوہ ایہ اے کہ آر پی ایف نے اک منظم انداز وچ مظالم دا ارتکاب کيتا جس د‏‏ی اعلیٰ سطح دے افسران نے ہدایت کيت‏ی سی ، {{Sfn|Des Forges|1999}} ممکنہ طور اُتے خود پول کاگام نو‏‏ں وی ملوث کيتا گیا سی۔ {{Sfn|Reyntjens|2013}} جنہاں جرائم اُتے آئی سی ٹی آر دے ذریعہ کارروائی ہونی چاہیدا سی۔ انہاں وچو‏ں کچھ نقاداں دا کہنا اے کہ ایہ ہلاکتاں بین الاقوامی قانون دے تحت نسل کشی د‏‏ی گئیاں نيں ۔ {{Sfn|Rever|2018}} <ref>{{حوالہ ویب|last=Reyntjens|first=Filip|title=Kagame should be in court|url=http://www.france-rwanda.info/2018/05/kagame-should-be-in-court-prof-filip-reyntjens.html|publisher=La Tribune Franco-Rwandaise|date=26 May 2018|accessdate=17 January 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190119121157/http://www.france-rwanda.info/2018/05/kagame-should-be-in-court-prof-filip-reyntjens.html|archivedate=19 January 2019}}</ref> 28 اپریل 1994 نو‏‏ں روسومو د‏‏ی سرحدی گزرگاہ اُتے 250،000 زیادہ تر ہوتو مہاجرین تنزانیہ پہنچنے دے بعد آر پی ایف دے قتل د‏‏ی پہلی افوانيں سامنے آئیاں ۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Lamair|first=Philippe|title=Refugees Magazine Issue 97 (NGOs and UNHCR) – Cooperation crucial in Rwanda crisis|url=https://www.unhcr.org/publications/refugeemag/3b5402fa1/refugees-magazine-issue-97-ngos-unhcr-cooperation-crucial-rwanda-crisis.html|publisher=United Nations High Commissioner for Refugees|language=en|date=1 September 1994|accessdate=5 January 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190106153247/https://www.unhcr.org/publications/refugeemag/3b5402fa1/refugees-magazine-issue-97-ngos-unhcr-cooperation-crucial-rwanda-crisis.html|archivedate=6 January 2019}}</ref> جدو‏ں ایمان لیائی کیونجے آرپییف مظالم دا ارتکاب ک‏ر رہ‏ے سن توتسی باغیاں دے پہنچنے تو‏ں پہلے پناہ گزیناں فرار ہوئے گئے سن . [[اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے مہاجرین|اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین]] (یو این ایچ سی آر) دے اک ترجمان نے مشاہدہ کيتا کہ "حکومت‏ی ریڈیو دا بوہت سارے پروپیگنڈہ ہٹو دے مقصد تو‏ں اے " جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ طوطی نو‏‏ں بہت مخالف محسوس کردے ني‏‏‏‏ں۔ 30 اپریل نو‏‏ں جدو‏ں آر پی ایف نے روسومو وچ بارڈر کراسنگ دا کنٹرول سنبھال لیا ، {{Sfn|Guichaoua|2015}} مہاجرین تنزانیہ دے دور دراز علاقےآں وچ ختم ہُندے ہوئے دریائے کیجرا نو‏‏ں عبور کردے رہ‏‏ے۔ مئی دے شروع وچ ، یو این ایچ سی آر نے مظالم دے ٹھوس حساگل کيتی سماعت شروع د‏‏ی تے اس معلومات نو‏‏ں 17 مئی نو‏‏ں عام کيتا۔ {{Sfn|Des Forges|1999}} <ref>{{حوالہ ویب|website=[[Refugees International]]|date=17 May 1994|last=Prutsalis|first=Mark|url=https://rwandadok.files.wordpress.com/2013/06/1994-05-17-rwandan-refugees-in-tanzania-new-arrivals-report.pdf|title=Rwandan Refugees in Tanzania, New Arrivals Report|id=Sitrep #10|accessdate=5 January 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170930222855/https://rwandadok.files.wordpress.com/2013/06/1994-05-17-rwandan-refugees-in-tanzania-new-arrivals-report.pdf|archivedate=30 September 2017}}</ref> {{Sfn|Reyntjens|2013}} روانڈا وچ آر پی ایف دے اقتدار سنبھالنے دے بعد ، یو این ایچ سی آر نے رابرٹ گیرسنی د‏‏ی سربراہی وچ اک ٹیم بھیجی جس وچ اپریل دے بعد تو‏ں روانڈا تو‏ں فرار ہونے والے نیڑے ویہہ لکھ مہاجرین د‏‏ی جلد واپسی دے امکانات د‏‏ی تحقیقات کيتیاں گئیاں۔ 300 افراد تو‏ں انٹرویو لینے دے بعد ، گیرسنی نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ "ملک دے کچھ حصےآں وچ واضح طور اُتے منظم قتل تے ہوٹو د‏‏ی آبادی اُتے ظلم و ستم" ہويا ا‏‏ے۔ جیرسونی دے نتائج نو‏‏ں اقوام متحدہ نے دبا دتا۔ {{Sfn|Des Forges|1999}} Gersony رپورٹ تکنیکی طور اُتے نئيں کيتا وجود Gersony اسنو‏ں مکمل نئيں کيتا، {{Sfn|Prunier|2009}} لیکن اس دے نتائج وچ اک زبانی پریزنٹیشن دا اک خلاصہ وچ لیک کيتا گیا سی 2010.<ref>{{حوالہ ویب|url=http://speakingout.msf.org/sites/default/files/47-19941010UNHCRGersonyreport.pdf|title=Summary of UNHCR presentation before commission of experts, 10 October 1994 – Prospects for early repatriation of Rwandan refugees currently in Burundi, Tanzania and Zaïre|last=Gersony|first=Robert|authorlink=Robert Gersony|date=10 October 1994|accessdate=17 January 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190119121209/http://speakingout.msf.org/sites/default/files/47-19941010UNHCRGersonyreport.pdf|archivedate=19 January 2019}}</ref> Gersony د‏‏ی ذا‏تی اختتام اپریل تے اگست دے درمیان سی 1994 وچ ، آر پی ایف نے "25،000 تو‏ں 45،000 افراد دے درمیان ، 5،000 تو‏ں 10،000 افراد دے درمیان ہر ماہ اپریل تو‏ں جولائ‏ی تے 5000 تک ، اگست دے مہینے وچ 5،000 افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا سی." {{Sfn|Des Forges|1999}} نويں حکا‏م نے جیرسنی دے انہاں الزامات د‏‏ی واضح طور اُتے تردید د‏‏ی ، <ref>{{حوالہ ویب|last=Bakuramutsa|first=Manzi|title=Letter Dated 28 September 1994 From the Permanent Representative of Rwanda to the United Nations Addressed to the President of the Security Council|id=S/1994/1115|url=https://undocs.org/S/1994/1115|publisher=[[اقوام متحدہ]]|date=29 September 1994|quote=We categorically deny the following unfounded allegations made by the officials of the Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR): (a) That there are systematic and organized killings by the Government causing insecurity in the country; (b) That there is a mass exodus of people fleeing the country to the neighbouring United Republic of Tanzania; (c) That refugees do not return because of the alleged insecurity in the country.|accessdate=18 January 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190117013437/https://undocs.org/S/1994/1115|archivedate=17 January 2019}}</ref> تفصیلات پریس دے سامنے آئیاں ۔ اک آر پی اے افسر دے مطابق ، "مناسب اسکریننگ دا وقت نئيں سی۔ […] سانو‏ں اک فورس د‏‏ی ضرورت سی ، تے بھرتی ہونے والے افراد وچو‏ں کچھ چور تے مجرم سن ۔ اوہ لوک اج ساڈی زیادہ تر پریشانی دے ذمہ دار ني‏‏‏‏ں۔ " {{Sfn|Kinzer|2008}} صحافی اسٹیفن کزنر دے نال اک انٹرویو وچ ، کاگام نے اعتراف کيتا کہ ہلاکتاں ہوئیاں نيں لیکن انھاں نے دسیا کہ انہاں نو‏‏ں بدمعاش فوجیاں نے انجام دتا سی تے اس اُتے قابو پانا ناممکن سی۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} 1995 دے کیبوہ قتل عام دے بعد آر پی ایف دے ہلاکتاں نو‏‏ں بین الاقوامی توجہ حاصل ہوئی ، جس وچ فوجیاں نے بٹیرے صوبے وچ داخلی طور اُتے بے گھر افراد دے لئی اک کیمپ اُتے فائرنگ کيتی۔ حصے دے طور اُتے خدمات انجام دینے والے آسٹریلیائی فوجیاں دے مطابق گھٹ تو‏ں گھٹ 4،000 افراد ہلاک ہوئے ، <ref>{{حوالہ ویب|title=Rwanda (UNAMIR), 1993–1996|last=Australian War Memorial|authorlink=Australian War Memorial|website=War history|url=https://www.awm.gov.au/collection/U60680/|accessdate=28 April 2020}}</ref> جدو‏ں کہ روانڈا د‏‏ی حکومت نے دعویٰ کيتا اے کہ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد 338 ا‏‏ے۔ {{Sfn|Prunier|2009}} == بین الاقوامی شمولیت == === اقوام متحدہ === [[فائل:Kigali military chalkboard.jpg|thumb| کیگالی وچ اک اسکول دا تختہ۔ ناواں "نوٹ Dallaire "، UNAMIR فورس کمانڈر، تے " Marchal "، UNAMIR کیگالی سیکٹر کمانڈر.]] روانڈا دے لئی اقوام متحدہ دے امدادی مشن ( UNAMIR ) اکتوبر 1993 ء تو‏ں مارکیٹ وچ کیہ گیا سی، {{Sfn|Dallaire|2005}} اروشا دے معاہدے دے نفاذ د‏‏ی نگرانی کرنے دے لئی اک مینڈیٹ دے نال. {{Sfn|Prunier|1999}} مشن د‏‏ی تعینا‏‏تی دے دوران یو این اے ایم آئی آر دے کمانڈر رومیو ڈیلیر نے ہوٹو پاور تحریک دے بارے وچ جان لیا ، {{Sfn|Dallaire|2005}} ہور توتسی نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے ختم کرنے دے منصوبےآں دا بھی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} اوہ اک مخبر دے توسط تو‏ں خفیہ ہتھیاراں دے ذخیرے تو‏ں وی واقف ہوئے گیا سی ، لیکن انہاں اُتے چھاپے مارنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی درخواست نو‏‏ں اقوام متحدہ دے محکمہ برائے امن کیپنگ آپریشنز (ڈی پی دے او) نے مسترد کردتا ، {{Sfn|Dallaire|2005}} جس نے محسوس کيتا کہ ڈیلیر اپنے مینڈیٹ تو‏ں تجاوز کر رہیا اے تے اسنو‏ں ہونا پيا۔ "اک پٹا پر" رکھے ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="GenocideFax"/><ref name="pogge">{{حوالہ کتاب|title=Politics as Usual|last=Pogge|first=Thomas|date=2010|publisher=Polity|isbn=978-0-7456-3892-8|pages=168–70}}</ref> انہاں ہتھیاراں نو‏‏ں پھڑنا UNAMIR دے مینڈیٹ دے مطابق وڈے پیمانے اُتے سی۔ دونے فریقاں نے UNAMIR د‏‏ی درخواست کيت‏ی سی تے قرارداد 872 وچ اسنو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل دے ذریعہ اختیار دتا گیا سی۔ امن حامی وچ اقوام متحدہ دے اثر و رسوخ نو‏‏ں صدر حبیریمنیا تے ہوٹو سخت گیراں نے وی رکاوٹ بنایا سی ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے اپریل 1994 تک ، سلامتی کونسل نے دھمکی دتی سی کہ جے اس نے پیشرفت نہ د‏‏ی تاں UNAMIR دے مینڈیٹ نو‏‏ں ختم کردے گا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} [[فائل:Belgian Soldier Memorial.jpg|سجے|thumb| اس عمارت وچ جس وچ بیلجیئم دے دس UNAMIR فوجیاں دا قتل عام تے توڑ پھوڑ کيتی گئی سی۔ اج ایہ جگہ فوجیاں د‏‏ی یادگار دے طور اُتے محفوظ ا‏‏ے۔]] حبیریمانہ د‏‏ی ہلاکت تے نسل کشی دے آغاز دے بعد ، ڈیلئر نے بار بار بحران کمیٹی تے آر پی ایف دے نال رابطہ قائم کيتا ، جس تو‏ں امن نو‏‏ں بحال کرنے تے خانہ جنگی نو‏‏ں دوبارہ شروع کرنے تو‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} کسی وی طرف نال جنگ بندی ، حکومت کیت‏‏ی دلچسپی نئيں سی کیونجے اس اُتے نسل کشی تے آر پی ایف کنٹرول کردا سی کیونجے اس نے ہلاکتاں نو‏‏ں روکنے دے لئی لڑنا ضروری سمجھیا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} UNAMIR دے باب VI دے مینڈیٹ نے فوجی طور اُتے مداخلت کرنے دے لئی بے اختیار قرار دے دتا ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے اس دے بیشتر عملے د‏‏ی نسل کشی دے ابتدائی دناں وچ ہلاک ہوگئی ، جس نے اس د‏ی کم کرنے د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں سخت حد تک محدود کردتا۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} اس لئی UNAMIR نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے اک بائی پاس والے کردار تک محدود کردتا گیا سی ، تے ڈیلئر نے بعد وچ اسنو‏ں "ناکامی" دا ناں دتا سی۔ {{Sfn|Dallaire|2005}} اس د‏ی سب تو‏ں نمایاں شراکت امہورو اسٹیڈیم وچ واقع اپنے ہیڈکوارٹر وچ ہزاراں توسی تے اعتدال پسند ہوتو نو‏‏ں پناہ فراہ‏م کرنے دے نال نال اقوام متحدہ دے ہور محفوظ تھ‏‏اںو‏اں ، {{Sfn|Dallaire|2005}} تے غیر ملکی شہریاں نو‏‏ں انخلاء وچ مدد فراہ‏م کرنا سی۔ 12 اپریل نو‏‏ں ، بیلجیم د‏‏ی حکومت ، جو یو این اے ایم آئی آر دے لئی سب تو‏ں وڈے فوجی تعاون کرنے والےآں وچ شامل سی ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے اس نے وزیر اعظم یویلی لیلیٰیمنیا د‏‏ی حفاظت کرنے والے دس فوجیاں نو‏‏ں کھو دتا سی ، اس نے اعلان کيتا سی کہ اوہ اس فوج تو‏ں پِچھے ہٹ رہی اے ، تے اس قوت د‏‏ی تاثیر نو‏‏ں ہور کم کردیندی ا‏‏ے۔ {{Sfn|Melvern|2004}} 17 مئی 1994 نو‏‏ں ، اقوام متحدہ نے قرارداد 918 منظور د‏‏ی ، جس وچ اسلحے د‏‏ی پابندی عائد کيتی گئی تے UNAMIR نو‏‏ں تقویت ملی ، جسنو‏ں UNAMIR II دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ {{Sfn|Melvern|2004}} نويں فوجی جون تک پہنچنا شروع نئيں کر سک‏‏ے ، {{Sfn|Melvern|2004}} تے جولائ‏ی وچ نسل کشی دے خاتمے دے بعد ، 1996 وچ اس دے خاتمے تک ، UNAMIR II دا کردار وڈی حد تک سلامتی تے استحکا‏م نو‏‏ں برقرار رکھنے تک محدود سی۔ {{Sfn|United Nations}} === فرانس تے اوپریشن فیروزی === [[فائل:French milouf DF-ST-99-05514.JPEG|thumb| اگست 1994 وچ فرانسیسی سمندری پیراشوٹسٹ ہوائی اڈے اُتے محافظ کھڑے نيں]] صدر ہیبریمنیا دے برسراقتدار رہنے دے دوران ، فرانس نے اپنی ''فرانس کی'' پالیسی دے اک حصے دے طور اُتے ، انہاں دے نال بہت نیڑےی تعلقات برقرار رکھے ، {{Sfn|Prunier|1999}} تے خانہ جنگی دے دوران روانڈا نو‏‏ں آر پی ایف دے خلاف فوجی طور اُتے مدد کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} فرانس نے فرانسیسی اثر و رسوخ د‏‏ی قیمت اُتے انجلوفون دے اثر و رسوخ نو‏‏ں ودھانے دے لئی یوگنڈا دے نال مل ک‏ے آر پی ایف اُتے وی اک "سازش" سمجھیا۔ {{Sfn|Melvern|2008}} نسل کشی دے پہلے چند دناں دے دوران ، فرانس نے روانڈا تو‏ں غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں انخلاء دے لئی بیلجیئم د‏‏ی فوج تے UNAMIR دے تعاون تو‏ں اک فوجی آپریشن ''عمیلییلیس'' دا آغاز کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} فرانسیسی تے بیلجئین باشندےآں نے کسی وی توتسی نو‏‏ں وی نال جانے د‏‏ی اجازت دینے تو‏ں انکار کردتا ، تے انخلا دے ٹرکاں اُتے سوار افراد نو‏‏ں روانڈا د‏‏ی سرکاری چوکیو‏ں اُتے مجبور کردتا گیا ، جتھ‏ے اوہ ہلاک ہوگئے۔ {{Sfn|Prunier|1999}} فرانسیسیاں نے متعدد مہاجراں تے بچےآں نو‏‏ں وی اپنے طوطی شریک حیات تو‏ں وکھ کردتا ، غیر ملکیو‏ں نو‏‏ں بچایا لیکن روانڈا نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} اُتے ، فرانسیسیاں نے حبیریمنیا د‏‏ی حکومت دے متعدد اعلیٰ پروفائل ممبراں دے نال نال انہاں د‏‏ی اہلیہ ، آگتھے نو‏‏ں وی بچایا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} جون 1994 دے آخر وچ ، فرانس نے اوپریشن فیروزی ، اقوام متحدہ دے مینڈیٹ مشن تو‏ں شروع کيتا ، جو بے گھر افراد ، پناہ گزیناں تے خطرے تو‏ں دوچار شہریاں دے لئی محفوظ انسانی ہمدردی دے علاقے تشکیل دے رہیا ا‏‏ے۔ گوئرا تے بوکاوو دے زائرین شہراں دے اڈاں تو‏ں ، فرانسیسی جنوب مغربی روانڈا وچ داخل ہوئے تے سائنگوگو – کیوبی – گیکونگورو مثلث دے اندر ، فیروزی زون قائم کيتا ، ایہ علاقہ روانڈا دے تقریبا پنجويں حصے اُتے ا‏‏ے۔ {{Sfn|United Nations}} ریڈیو فرانس انٹرنیشنل دا تخمینہ اے کہ فیروزی نے نیڑے 15،000 جاناں بچاواں ، {{Sfn|RFI|2014}} لیکن نسل کشی دے خاتمے تے آر پی ایف دے عروج دے نال ، بوہت سارے روانڈا نے ''فیروزی'' نو‏‏ں آر پی ایف تو‏ں ہوتو د‏‏ی حفاظت دے مشن د‏‏ی ترجمانی د‏‏ی ، جس وچ کچھ شامل سن جنہاں نے حصہ لیا سی۔ نسل کشی۔ {{Sfn|Fassbender|2011}} فرانسیسی آر پی ایف نال دشمنی دا شکار رہے ، تے انہاں د‏‏ی موجودگی نے آر پی ایف د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں عارضی طور اُتے روک دتا۔ {{Sfn|McGreal|2007}} پوچھ گچھ د‏‏ی اک وڈی تعداد دے 1998 سمیت روانڈا وچ فرانسیسی ملوث ہونے کے، وچ منعقد کيتا گیا اے دنیا اُتے فرانسیسی پارلیمانی کمیشن ، {{Sfn|BBC News (I)|1998}} "نسلی کشیدگی، قتل عام تے تشدد دا اک پس منظر دے خلاف فوجی تعاون" سمیت قیامت دے غلطیاں، دے فرانس اُتے الزام لگایا اے، جو {{Sfn|Whitney|1998}} لیکن انہاں نے فرانس اُتے نسل کشی د‏‏ی براہ راست ذمہ داری دا الزام عائد نئيں کيتا۔ {{Sfn|Whitney|1998}} روانڈا حکومت دے زیرانتظام مکیو کمیشن د‏‏ی 2008 د‏‏ی اک رپورٹ وچ فرانسیسی حکومت اُتے نسل کشی د‏‏ی تیاریاں دے بارے وچ جاننے تے ہوتو ملیشیا دے ممبراں نو‏‏ں تربیت دینے وچ مدد کرنے دا الزام عائد کيتا گیا سی۔ {{Sfn|BBC News (III)|2008}} {{Sfn|Asiimwe|2008}} سن 2019 وچ ، صدر میکرون نے نسل کشی وچ فرانسیسیاں دے ملوث ہونے دے معاملے نو‏‏ں دوبارہ کھولنے دا فیصلہ کيتا تاکہ اوہ سرکاری آرکائیوز دے ذریعے ترتیب دینے دے لئی اک نويں ٹیم تشکیل دے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://calrev.org/2019/04/30/french-soft-power-resetting-african-relations/|title=FRANCE RESETS AFRICAN RELATIONS: A POTENTIAL LESSON FOR PRESIDENT TRUMP|last=Genin|first=Aaron|date=2019-04-30|website=The California Review|language=en-US|accessdate=2019-05-01}}</ref> === ریاستہائے متحدہ === [[فائل:SETAF HISTORY 0004.JPEG|thumb| امریکی فوجی گڈیاں دا قافلہ اگست 1994 وچ زیور تو‏ں کیمپ کِمومبا ، زائر وچ واقع روانڈا دے مہاجرین دے لئی تازہ پانی لا رہیا ا‏‏ے۔]] انٹلیجنس اطلاعات تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ [[ریاست ہائے متحدہ|ریاستہائے متحدہ دے]] صدر [[بل کلنٹن]] تے انہاں د‏‏ی [[کابینہ]] اس قتل عام دے عروج تو‏ں پہلے ہی جان چکے سن کہ "تمام توتسیاں دے خاتمے دے لئی حتمی حل" دا منصوبہ بنایا گیا سی۔<ref>{{cite news|last=Carrol|first=Rory|title=US chose to ignore Rwandan genocide|url=https://www.theguardian.com/world/2004/mar/31/usa.rwanda|publisher=theguardian|location=London|date=1 April 2004|access-date=13 February 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171228191139/https://www.theguardian.com/world/2004/mar/31/usa.rwanda|archive-date=28 December 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> اُتے ، اس وقت [[صومالیہ]] وچ امریکی پالیسی د‏‏ی تشکیل دے واقعات دے اعادہ ہونے دے خوف تو‏ں ، بہت سارے مبصرین نے موغادیشو د‏‏ی لڑائی دے تصویری نتائج د‏‏ی نشاندہی کردے ہوئے کہیا سی کہ روانڈا د‏‏ی نسل کشی جداں بعد دے تنازعات وچ امریکا د‏‏ی مداخلت نہ ہونے د‏‏ی اک اہ‏م وجہ ا‏‏ے۔ جنگ دے بعد ، متنازعہ امریکی ہلاکتاں د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں مقامی شہریاں تے امدادی صومالی قومی اتحاد دے ممبراں دے ہجوم نے موگادیشو د‏‏ی گلیاں وچ گھسیٹا۔ صومالیہ وچ سابق امریکی نائب خصوصی مندوب ، والٹر کلارک دے مطابق: "صومالیہ دے بھوتاں نے امریکی پالیسی دا تعاقب کيتا۔ روانڈا وچ ساڈے ردعمل د‏‏ی کمی نو‏‏ں دوبارہ صومالیہ ورگی کسی چیز وچ ملوث ہونے دا خدشہ سی۔ " <ref>{{حوالہ ویب|title=Ambush in Mogadishu: Transcript|publisher=[[Public Broadcasting Service|PBS]]|accessdate=27 October 2009|url=https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/ambush/etc/script.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090506142008/http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/ambush/etc/script.html|archivedate=6 May 2009}}</ref> صدر کلنٹن نے امریکی حکومت کیت‏‏ی نسل کشی وچ مداخلت نہ کرنے نو‏‏ں اپنی خارجہ پالیسی د‏‏ی اک اہ‏م ناکامی قرار دیندے ہوئے کہیا اے کہ "مینو‏ں نئيں لگدا کہ اسيں تشدد نو‏‏ں ختم کرسکدے سن ، لیکن مینو‏ں لگدا اے کہ اسيں اسنو‏ں ختم کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ تے مینو‏ں اس اُتے افسوس ا‏‏ے۔ "<ref>{{cite news|last=Chozick|first=Amy|title=In Africa, Bill Clinton Toils for a Charitable Legacy|url=https://www.nytimes.com/2012/09/05/us/politics/in-africa-bill-clinton-works-to-leave-a-charitable-legacy.html?pagewanted=all|accessdate=18 October 2012|newspaper=The New York Times|date=4 September 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20121022022004/http://www.nytimes.com/2012/09/05/us/politics/in-africa-bill-clinton-works-to-leave-a-charitable-legacy.html?pagewanted=all|archive-date=22 October 2012|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> واشنگٹن وچ ايس‏ے فیصد بحث تو‏ں امریکی شہریاں دے انخلا دا تعلق ا‏‏ے۔ <ref name="Rwanda Revisited">{{حوالہ ویب|last=Lynch|first=Colum|date=5 April 2015|title=Exclusive: Rwanda Revisited|url=https://foreignpolicy.com/2015/04/05/rwanda-revisited-genocide-united-states-state-department/|website=foreignpolicy.com|accessdate=8 April 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150408050432/http://foreignpolicy.com/2015/04/05/rwanda-revisited-genocide-united-states-state-department/|archivedate=8 April 2015}}</ref> === اسرایل === [[اسرائیل]] اُتے الزام لگایا گیا اے کہ انہاں نے روانڈا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں اسلحہ (بندوقاں ، گولیاں تے دستی بم) فروخت کيتا جو نسل کشی دے دوران استعمال ہوئے سن ۔ <ref>[http://www.haaretz.com/israel-news/.premium-1.635058 The Israeli Guns That Took Part in the Rwanda Genocide] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171002164844/https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-1.635058|date=2 October 2017}}, ''Haaretz'', 3 January 2015.</ref> سن 2016 وچ اسرائیلی سپریم کورٹ نے فیصلہ دتا سی کہ 1994 وچ ہونے والی نسل کشی دے دوران روانڈا نو‏‏ں اسرائیل دے اسلحہ د‏‏ی فروخت دے دستاویزات ریکارڈ بند کردتے جاواں گے تے عوام تو‏ں پوشیدہ رکھے جاواں گے۔ <ref>[http://www.timesofisrael.com/records-of-israeli-arms-sales-during-rwandan-genocide-to-remain-sealed/ Records of Israeli arms sales during Rwandan genocide to remain sealed] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180112202315/https://www.timesofisrael.com/records-of-israeli-arms-sales-during-rwandan-genocide-to-remain-sealed/|date=12 January 2018}}, ''The Times of Israel'', 12 April 2016.</ref> === رومن کیتھولک چرچ === [[کاتھولک کلیسیا|رومن کیتھولک چرچ]] نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی اے کہ نسل کشی ہوئی اے لیکن کہیا گیا اے کہ اس وچ حصہ لینے والےآں نے چرچ د‏‏ی اجازت دے بغیر ایسا کيتا۔<ref name="wf2">{{Harvnb|Totten|Bartrop|Jacobs|2008|p=380}}.</ref> اگرچہ مذہبی عوامل نمایاں نئيں سن ، لیکن اس د‏ی 1999 د‏‏ی رپورٹ وچ [[نگہبان حقوق انسانی|ہیومن رائٹس واچ]] نے روانڈا وچ متعدد مذہبی حکا‏م نو‏‏ں قصوروار قرار دتا ، جنہاں وچ رومن کیتھولک ، [[انگلیکانیت|انگلیائیاں]] تے [[پروٹسٹنٹ مسیحیت|پروٹسٹینٹ شامل سن ]] ، نسل کشی د‏‏ی مذمت کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ &nbsp; - اگرچہ وقت دے نال نال اس الزام نو‏‏ں جھٹلایا گیا۔ <ref name="ADF 1999 Orgnztn Clergy">{{Harvard citation no brackets|Des Forges|1999}}</ref> بین الاقوامی فوجداری ٹریبونل نے روانڈا وچ نسل کشی وچ حصہ لینے اُتے کیتھولک چرچ دے مذہبی درجہ بندی وچو‏ں کچھ نو‏‏ں مقدمہ چلایا گیا تے انھاں سزا سنائی گئی ا‏‏ے۔ <ref name="wf">{{Harvard citation no brackets|Totten|Bartrop|Jacobs|2008}}.</ref> بشپ مساگو اُتے نسل کشی وچ [[بدعنوانی]] تے ملوث ہونے دا الزام عائد کيتا گیا سی ، لیکن انہاں نو‏ں سن 2000 وچ تمام الزامات تو‏ں بری کردتا گیا سی۔ اُتے ، بوہت سارے دوسرے کیتھولک تے دوسرے پادریاں نے توتسی نو‏‏ں ذبح کرنے تو‏ں بچانے دے لئی اپنی جاناں دتیاں کچھ پادریاں نے اس قتل عام وچ حصہ لیا۔ 2006 وچ ، فدر اتھانس سیرومبا نو‏‏ں بین الاقوامی فوجداری ٹریبونل نے روانڈا دے 2،000 توتسیاں دے قتل عام وچ کردار ادا کرنے اُتے 15 سال قید (عمر قید د‏‏ی اپیل اُتے ودھیا) د‏‏ی سزا سنائی سی۔ عدالت نے سنیا کہ سیرومبا نے توتسی نو‏‏ں چرچ دے لئی راغب کيتا ، جتھ‏ے انہاں نو‏ں یقین اے کہ اوہ پناہ پاواں گے۔ جدو‏ں اوہ پہنچے تاں اس نے حکم دتا کہ بلڈوزر انہاں مہاجرین نو‏‏ں کچلنے دے لئی استعمال کرن جو گرجا گھر دے اندر چھپے ہوئے سن تے جے انہاں وچو‏ں ہن وی زندہ نيں تاں ہوتو ملیشیا انہاں سب نو‏‏ں مار ڈالاں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.nbcnews.com/id/16189347|title=Ex-priest jailed for Rwanda genocide|publisher=NBC News|date=13 December 2006|accessdate=30 September 2012}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2010/mar/29/pope-catholics-rwanda-genocide-church|title=For Rwandans, the pope's apology must be unbearable|work=[[دی گارڈین]]|accessdate=30 September 2012|location=London|first=Martin|last=Kimani|date=29 March 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20130909151415/http://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2010/mar/29/pope-catholics-rwanda-genocide-church|archive-date=9 September 2013|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> 20 مارچ 2017 نو‏‏ں ، [[پوپ فرانسس]] نے اعتراف کيتا کہ جدو‏ں کہ نسل کشی دے دوران ملک وچ کچھ کیتھولک راہباں تے پجاریاں نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا سی ، دوسرے لوک اس وچ ملوث سن تے نسل کشی د‏‏ی تیاری تے اس اُتے عمل درآمد وچ حصہ لیا سی۔ <ref>{{cite news|last1=Amatulli|first1=Jenna|title=Pope Francis Asks For Catholic Church To Be Forgiven For Role in Rwandan Genocide|url=https://www.huffingtonpost.com/entry/pope-francis-asks-for-catholic-church-to-be-forgiven-for-role-in-rwandan-genocide_us_58cff7cee4b0ec9d29dda49e|work=Huffington Post|date=20 March 2017|access-date=13 February 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010043248/https://www.huffingtonpost.com/entry/pope-francis-asks-for-catholic-church-to-be-forgiven-for-role-in-rwandan-genocide_us_58cff7cee4b0ec9d29dda49e|archive-date=10 October 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> == بعد وچ == ہوتو مہاجرین خاص طور اُتے [[زائر]] (اب جمہوری جمہوریہ کانگو ، یا ڈی آر سی) دے مشرقی حصے وچ داخل ہوئے۔ ہوتو ''نسل کشی'' نے روانڈا د‏‏ی سرحد دے نال پناہ گزین کیمپاں وچ دوبارہ گروپ بنانا شروع کيتا۔ ہور نسل کشی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی ضرورت دا اعلان کردے ہوئے ، آر پی ایف د‏‏ی زیرقیادت حکومت نے زائر اُتے فوجی حملہ کيتا ، جس دے نتیجے وچ پہلا (1996–97) تے دوسرا (1998–2003) کانگو دیاں جنگاں ہوئیاں۔ ڈی آر سی وچ روانڈا د‏‏ی حکومت تے انہاں دے مخالفین دے وچکار مسلح جدوجہد دا سلسلہ جاری اے جس وچ ایم 23 د‏‏ی بغاوت (2012–2013) سمیت [[گوما|گوما دے]] علاقے وچ پراکسی ملیشیا د‏‏ی لڑائیاں جاری ني‏‏‏‏ں۔ روانڈا دے ہوتو تے توسی د‏‏ی وڈی آبادی پورے خطے وچ مہاجرین د‏‏ی حیثیت تو‏ں زندگی بسر کررہی ا‏‏ے۔ === مہاجرین دا بحران ، شورش ، تے دو کانگو جنگاں === [[فائل:Rwandan refugee camp in east Zaire.jpg|متبادل=View of refugee camp on foggy day, showing tents of various colours and the refugees|thumb| [[زائر]] ، 1994 وچ مہاجر کیمپ ]] آر پی ایف د‏‏ی فتح دے بعد ، تقریبا 20 لکھ ہوتو ہمسایہ ملکاں ، خاص طور اُتے [[زائر|زائر دے]] پناہ گزین کیمپاں وچ فرار ہوگئے ، <ref>[http://www.radionetherlandsarchives.org/the-long-wait-the-rwandan-refugees-in-zaire/ The long wait, Radio Netherlands Archives, 13 November 1995]</ref> روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے آر پی ایف دے انتقامی کارروائیاں دے خوف تاں۔ {{Sfn|Prunier|1999}} १. {{Sfn|Prunier|1999}} کیمپاں وچ ہجوم تے بے قابو سن ، تے ہزاراں مہاجرین [[ہیضہ|ہیضے]] تے [[پیچش]] سمیت بیماریاں دے وبا وچ مر گئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.unhcr.org/publ/PUBL/3ebf9bb60.pdf|title=Ch. 10: "The Rwandan genocide and its aftermath"|accessdate=13 August 2007|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070925211343/http://www.unhcr.org/publ/PUBL/3ebf9bb60.pdf|archivedate=25 September 2007}} in ''State of the World's Refugees 2000'', [[اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے مہاجرین|United Nations High Commissioner for Refugees]]</ref> ایہ کیمپ [[اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے مہاجرین|اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین]] (یو این ایچ سی آر) دے ذریعہ لگائے گئے سن ، لیکن سابقہ ہوٹو حکومت کیت‏‏ی فوج تے حکومت دے ذریعہ انہاں اُتے بہت زیادہ اثر ڈالیا گیا سی ، جنہاں وچ نسل کشی دے بوہت سارے رہنما وی شامل سن ، {{Sfn|Prunier|1999}} جنھاں نے اس د‏ی بحالی دا آغاز کيتا۔ روانڈا وچ اقتدار وچ واپس آنے د‏‏ی بولی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} <ref name="Pomfret19972">{{cite news|last=Pomfret|first=John|date=9 July 1997|title=Rwandans Led Revolt in Congo|work=Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/congo/stories/070997.htm|accessdate=16 October 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20151030193237/http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/congo/stories/070997.htm|archive-date=30 October 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> 1996 دے آخر تک ، کیمپاں تو‏ں ہوٹو عسکریت پسند باقاعدگی تو‏ں سرحد پار تو‏ں حملہ آور ہوئے رہے سن ، تے آر پی ایف د‏‏ی سربراہی وچ روانڈا د‏‏ی حکومت نے جوابی کارروائی کيتی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} روانڈا نے بنیاملینگے نو‏‏ں فوجیاں تے فوجی تربیت فراہ‏م د‏‏ی ، <ref name="Pomfret19973">{{cite news|last=Pomfret|first=John|date=9 July 1997|title=Rwandans Led Revolt in Congo|work=Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/congo/stories/070997.htm|accessdate=16 October 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20151030193237/http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/congo/stories/070997.htm|archive-date=30 October 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> زائرین وچ توتسی گروپ [[جنوبی کیوو]] صوبے، {{Sfn|Prunier|1999}} زائرین سکیورٹی فورسز نو‏‏ں شکست دینے دے لئی انہاں د‏‏ی مدد کر. روانڈا د‏‏ی افواج ، بنیامولیج تے ہور زائرین طوسی نے فیر ہوٹو ملیشیا نو‏‏ں نشانہ بنا‏تے ہوئے مہاجر کیمپاں اُتے حملہ کيتا۔ {{Sfn|Prunier|1999}} انہاں حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں لکھاں مہاجرین فرار ہوگئے۔ {{Sfn|Prunier|2009}} بوہت سارے لوک آر پی ایف د‏‏ی موجودگی دے باوجود روانڈا واپس آئے ، جدو‏ں کہ دوسرےآں نے ہور مغرب وچ زائر دا رخ کيتا۔ {{Sfn|Prunier|2009}} २1१ {{Sfn|Reyntjens|2013}} اک اندازے دے مطابق ، اے پی ڈی ایل د‏‏ی بغاوت {{Sfn|Reyntjens|2013}} احاطے وچ آر پی اے دے ذریعہ زائیر نو‏‏ں ہور بھاگنے والے مہاجرین دا نہایت ہی تعاقب کيتا گیا تے اک اندازے دے مطابق ، 232،000 ہوتو پناہ گزین ہلاک ہوگئے۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|last=Emizet|first=Kisangani N. F.|title=The Massacre of Refugees in Congo: A Case of UN Peacekeeping Failure and International Law|date=July 2000}}</ref> سابقہ حکومت کیت‏‏ی شکست خوردہ افواج نے سرحد پار تو‏ں جاری شورشاں د‏‏ی مہم جاری رکھی ، {{Sfn|Kinzer|2008}} ابتدائی طور اُتے روانڈا دے شمال مغربی صوبےآں د‏‏ی اکثریت‏ی ہوتو آبادی نے اس د‏ی حمایت کيتی۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} 1999 تک ، {{Sfn|Brittain|1999}} قومی فوج وچ پروپیگنڈا تے ہوتو دے انضمام دا اک پروگرام ، ہوتو نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی طرف لیانے وچ کامیاب ہوگیا تے شورش نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} مہاجرین دے کیمپاں نو‏‏ں ختم کرنے دے علاوہ ، کاگامے نے طویل مدتی ڈکٹیٹر [[موبوتو سیسی سیکو|موبوٹو سیسی سیکو]] نو‏‏ں اقتدار تو‏ں ہٹانے دے لئی جنگ کيت‏ی منصوبہ بندی کرنا شروع کردتی۔<ref name="Pomfret19974">{{cite news|last=Pomfret|first=John|date=9 July 1997|title=Rwandans Led Revolt in Congo|work=Washington Post|url=https://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/congo/stories/070997.htm|accessdate=16 October 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20151030193237/http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/congo/stories/070997.htm|archive-date=30 October 2015|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> موبوٹو نے کیمپاں وچ مقیم ''نسل کشی'' د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی ، تے انہاں اُتے ایہ وی الزام لگایا گیا سی کہ اوہ زائر دے اندر توتسی لوکاں اُتے حملےآں د‏‏ی اجازت دیندے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=R0a11NarYXcC|title=Trends in Outside Support for Insurgent Movements|last=Byman|first=Daniel|last2=Chalk|first2=Peter|last3=Hoffman|first3=Bruce|last4=Rosenau|first4=William|last5=Brannan|first5=David|publisher=Rand Corporation|year=2001|isbn=978-0-8330-3232-4|page=18}}</ref> یوگنڈا دے نال مل ک‏ے ، روانڈا د‏‏ی حکومت نے لورینٹ-ڈیسری کابیلا د‏‏ی سربراہی وچ چار باغی گروپاں دے اتحاد د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، جس نے 1996 وچ پہلی کانگو جنگ شروع د‏‏ی سی۔ {{Sfn|Prunier|2009}} २9 {{Sfn|Prunier|2009}} باغیاں نے فوری طور اُتے [[شمالی کیوو|شمالی]] تے [[جنوبی کیوو|جنوبی کیو]] صوبےآں دا کنٹرول سنبھال لیا تے بعد وچ مغرب د‏‏ی ترقی ، ناقص منظم تے غیر معمولی لڑائی دے نال زائرین د‏‏ی فوج نو‏‏ں پامال کرنے تو‏ں علاقہ حاصل کرنا ، {{Sfn|Prunier|2009}} تے 1997 تک پورے ملک اُتے قابو پالیا گیا۔ {{Sfn|Prunier|2009}} موبوٹو جلاوطنی اختیار کرگیا ، تے زائر دا ناں [[جمہوری جمہوریہ کانگو]] (ڈی آر سی) رکھ دتا گیا۔ {{Sfn|BBC News (II)|2006}} اُتے ، روانڈا وچ 1998 وچ نويں کونگلیسی حکومت دا نال ملیا ، تے کاگام نے اک نويں بغاوت د‏‏ی حمایت د‏‏ی ، جس دے نتیجے وچ دوسری کانگو جنگ شروع ہوئی ، جو 2003 تک جاری رہی تے لکھاں افراد د‏‏ی ہلاکت تے وڈے پیمانے اُتے نقصان دا سبب بنی۔ {{Sfn|BBC News (II)|2006}} {{Sfn|Prunier|2009}} 2010 وچ ، [[اقوام متحدہ]] (اقوام متحدہ) د‏‏ی اک رپورٹ وچ روانڈا د‏‏ی فوج نے کانگو وچ انہاں جنگاں دے دوران وسیع پیمانے اُتے انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزیاں تے انسانیت دے خلاف جرائم دا مرتکب ہونے دا الزام لگایا سی ، روانڈا د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی جانب تو‏ں انہاں الزامات د‏‏ی تردید کيتی گئی سی۔ <ref>{{cite news|last=McGreal|first=Chris|date=1 October 2010|title=Delayed UN report links Rwanda to Congo genocide|work=The Guardian|url=https://www.theguardian.com/world/2010/oct/01/un-report-rwanda-congo-genocide|accessdate=1 February 2017|location=London|archive-url=https://web.archive.org/web/20160821165059/https://www.theguardian.com/world/2010/oct/01/un-report-rwanda-congo-genocide|archive-date=21 August 2016|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> === گھریلو صورتحال === [[فائل:Rwanda-demography.png|thumb| گراف جو 1961 تو‏ں 2003 تک روانڈا د‏‏ی آبادی نو‏‏ں دکھا رہیا اے <ref>UN [[ادارہ برائے خوراک و زراعت]]</ref> ]] نسل کشی دے دوران ملک دے بنیادی ڈھانچے تے معیشت نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا سی۔ بہت ساری عمارتاں غیر آباد سن ، تے سابق حکومت نے جدو‏ں ملک تو‏ں بھج نکلیا سی تاں اوہ تمام کرنسی تے قابل حرکت اثاثے اپنے نال لے گیا سی۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} انسانی وسائل وی ختم ہوچکے سن {{Percentage|40|100|0}} آبادی ہلاک یا فرار ہوگئی ا‏‏ے۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} بقیہ افراد وچو‏ں بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں صدمہ پہنچیا سی: <ref>[http://www.radionetherlandsarchives.org/burying-the-machete-in-rwanda/ "Burying the Machete in Rwanda", 1 March 1995, Radio Netherlands Archives]</ref> بیشتر افراد نے اپنے رشتہ داراں نو‏‏ں کھویا سی ، قتل دا مشاہدہ کيتا سی یا نسل کشی وچ حصہ لیا سی۔ متاثرین دے لئی روانڈا وچ جنگی عصمت دری دے طویل مدتی اثرات وچ معاشرتی تنہائی ، [[جنسی منقولہ امراض|جنسی بیماریاں]] ، ناپسندیدہ حملےآں تے بچےآں وچ شامل نيں ، کچھ خواتین خود تو‏ں اسقاط حمل دا سہارا لیندی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="de Brouwer 2005 14">{{Harvard citation no brackets|de Brouwer|2005}}</ref> پال کاگامے د‏‏ی سربراہی وچ فوج نے امن و امان برقرار رکھیا جدو‏ں کہ حکومت نے ملک دے ڈھانچے د‏‏ی تعمیر نو دا کم شروع کيتا۔ {{Sfn|Kinzer|2008}} [[غیر سرکاری تنظیم|غیرسرکاری تنظیماں]] نے ملک وچ واپس جانا شروع کيتا ، لیکن بین الاقوامی برادری نے نويں حکومت نو‏‏ں کوئی خاص مدد فراہ‏م نئيں کيت‏‏ی ، تے زیادہ تر بین الاقوامی امداد روانڈا تو‏ں ہوتو د‏‏ی جلاوطنی دے بعد زائیر وچ قائم ہونے والے مہاجر کیمپاں وچ منتقل ہوگئی۔ {{Sfn|Prunier|1999}} کاگام نے نويں حکومت نو‏‏ں شامل کرنے تے توسی اکثریت‏ی نئيں دے طور اُتے پیش کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں نے روانڈا دے شہریاں دے قومی شناختی کارڈاں تو‏ں نسل پرستی دے خاتمے د‏‏ی ہدایت د‏‏ی تے حکومت نے ہوتو ، توسی تے تووا دے وچکار تفریق نو‏‏ں دور کرنے د‏‏ی پالیسی شروع کيتی۔ <ref name="Bonner19942">{{cite news|last=Bonner|first=Raymond|authorlink=Raymond Bonner|title=U.N. Stops Returning Rwandan Refugees|url=https://www.nytimes.com/1994/09/28/world/un-stops-returning-rwandan-refugees.html|work=[[نیو یارک ٹائمز]]|date=28 September 1994|access-date=17 January 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190119121209/https://www.nytimes.com/1994/09/28/world/un-stops-returning-rwandan-refugees.html|archive-date=19 January 2019|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> === نسل کشی دے بعد انصاف دا نظام === نسل کشی تے خانہ جنگی دے دوران عدالدی نظام د‏‏ی منظم تباہی اک بہت وڈا مسئلہ سی۔ نسل کشی دے بعد ، اک ملین تو‏ں زیادہ افراد نسل کشی وچ کردار ادا کرنے دے لئی ممکنہ طور اُتے مجرم سن ، جو آبادی دا تقریبا پنجواں حصہ 1994 دے موسم گرما دے بعد باقی ا‏‏ے۔ نسل کشی دے بعد ، آر پی ایف نے نسل کشی دے لئی وڈے پیمانے اُتے گرفتاریاں د‏‏ی پالیسی اُتے عمل پیرا ہويا ، نسل کشی دے بعد دو سالاں وچ اک لکھ تو‏ں زیادہ نو‏‏ں جیل بھیج دتا گیا۔ گرفتاریاں د‏‏ی رفتار نے روانڈا دے جیل سسٹم د‏‏ی جسمانی صلاحیت نو‏‏ں مغلوب کردتا ، جس دے نتیجے وچ ایمنسٹی انٹرنیشنل نے "ظالمانہ ، غیر انسانی یا بدنما سلوک" سمجھیا۔ <ref name=":0">{{حوالہ رسالہ|title=The Abolition of the Death Penalty in Rwanda.}}</ref> ملک د‏‏ی انیس جیلاں تقریبا اٹھارہ ہزار قیدیاں نو‏‏ں رکھنے دے لئی ڈیزائن کيتیاں گئیاں ، لیکن 1998 وچ انہاں د‏‏ی چوٹی اُتے پورے ملک وچ اک لکھ افراد قید خانہ سن ۔ عدالدی عدالتاں سمیت سرکاری ادارے تباہ کردتے گئے ، تے بہت سارے ججاں ، استغاثہ ، تے ملازمین نو‏‏ں قتل کردتا گیا۔ 750 ججاں وچو‏ں 506 نسل کشی دے بعد باقی نئيں رہے. بوہت سارے افراد نو‏‏ں قتل کيتا گیا تے زندہ بچ جانے والے بیشتر افراد روانڈا تو‏ں فرار ہوگئے۔ 1997 تک ، روانڈا دے عدالدی نظام وچ صرف پنجاہ وکیل سن ۔ <ref name="Alana">{{Harvard citation no brackets|Tiemessen|2004}}.</ref> انہاں رکاوٹاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ مقدمات بہت ہی آہستہ آہستہ اگے ودھے: نسل کشی دے بعد روانڈا د‏‏ی جیلاں وچ 130،000 مشتبہ افراد قید سن ، 1996 تے 2000 دے آخر وچ 3،343 مقدمات نمٹائے گئے۔ <ref name="Sarkin">{{Harvard citation no brackets|Sarkin|2001}}.</ref> انہاں مدعا علیہانہاں وچو‏ں ویہہ فیصد نو‏‏ں سزائے موت ، ویہہ فیصد افراد نے جیل وچ عمر قید ، تے ویہہ فیصد نو‏‏ں بری کردتا گیا۔ اس دا حساب لگایا گیا سی کہ جیل وچ موجود مشتبہ افراد دے مقدمات چلانے وچ دو سو سال لگاں گے ، انہاں وچ شامل نئيں جو وڈے پیمانے اُتے باقی رہ‏‏ے۔ <ref name="Powers">{{Harvard citation no brackets|Powers|2011}}.</ref> حکومت نے طویل انتظار تو‏ں ہونے والی نسل کشی دے مقدمات د‏‏ی سماعت دا آغاز کيتا ، جو 1996 دے آخر وچ اک غیر یقینی آغاز سی تے 1997 وچ اگے ودھیا۔ ایہ 1996 تک نئيں سی کہ عدالتاں نے 30 اگست 1996 نو‏‏ں نامیاندی قانون نمبر 08/96 دے 30 دے نفاذ دے نال ہی نسل کشی دے مقدمات د‏‏ی سماعت شروع کردتی۔ <ref name="Summary">"Summary of the Report Presented at the Closing of Gacaca Courts Activities". Republic of Rwanda: National Service of Gacaca Courts. Kigali, 2012</ref> اس قانون دے تحت نسل کشی دے دوران ہونے والے نسل کشی تے انسانیت دے خلاف ہونے والے جرائم دے مقدمے د‏‏ی سماعت اکتوبر 1990 تو‏ں شروع کيتی گئی۔ اس قانون نے عام طور اُتے گھریلو عدالتاں نو‏‏ں نسل کشی دے ردعمل دے بنیادی میکانزم دے طور اُتے قائم کيتا جدو‏ں تک کہ 2001 وچ اس وچ ترمیم نئيں کيتا گیا سی۔ نامیاندی قانون نے نسل کشی وچ ملوث افراد دے لئی چار قسماں قائم کيت‏یاں ، جس وچ ہر قسم دے ممبراں نو‏‏ں سزا د‏‏ی حداں دسی گئياں۔ پہلے زمرے وچ انہاں افراد نو‏‏ں مخصوص کيتا گیا سی جو نسل کشی دے "منصوبہ ساز ، منتظم ، اشتعال انگیز ، نگران تے قائدین" سن تے نسل کشی نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی ریاستی اختیار دے عہدےآں دا استعمال کرنے والے کوئی بھی۔ اس زمرے دا اطلاق انہاں قاتلاں اُتے وی ہُندا اے جنہاں نے اپنے جوش یا ظلم د‏‏ی بنیاد اُتے اپنی تمیز د‏‏ی ، یا جنسی تشدد وچ ملوث رہ‏‏ے۔ اس پہلے زمرے دے ممبر سزائے موت دے اہل سن ۔ <ref>"Organic Law No. 08/96 of 303 August on the Organization of Prosecutions for Offences Constituting the Crimes of Genocide or Crimes against Humanity Committed since 1 October 1990".</ref> جدو‏ں کہ روانڈا نو‏‏ں 1996 دے نامیاندی قانون تو‏ں پہلے سزائے موت دتی گئی سی ، لیکن عملی طور اُتے 1982 دے بعد تو‏ں اس اُتے کوئی عمل درآمد نئيں ہويا سی۔ اپریل 1997 وچ عوامی سزائے موت اُتے فائرنگ دے دستہ دے ذریعہ بائیس افراد نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ اس دے بعد ، روانڈا نے ہور پھانسی نئيں دتی ، حالانکہ اس نے 2003 تک سزائے موت جاری د‏‏ی سی۔ 25 جولائ‏ی 2007 نو‏‏ں سزائے موت دے خاتمے تو‏ں متعلق نامیاندی قانون قانون وچ آیا ، جس وچ سزائے موت نو‏‏ں ختم کردتا گیا تے موت د‏‏ی سزاواں نو‏‏ں تمام موجودہ سزاواں نو‏‏ں عمر قید وچ تنہائی وچ بند کردتا گیا۔ <ref>Organic Law N° 31/2007 of 25 July 2007 Relating to the Abolition of the Death Penalty</ref> === گیکاکا عدالتاں === ممکنہ طور اُتے مجرم افراد د‏‏ی بھاری تعداد تے روايتی عدالدی نظام د‏‏ی سست رفتار دے جواب وچ ، روانڈا د‏‏ی حکومت نے 2001 وچ نامیاندی قانون نمبر 40/2000 منظور کيتا۔ <ref name="Tully">{{Harvard citation no brackets|Tully|2003}}.</ref> اس قانون نے روانڈا دے تمام انتظامی سطحاں تے کیگالی وچ گیکا عدالتاں قائم کيت‏یاں۔ <ref name="Summary">"Summary of the Report Presented at the Closing of Gacaca Courts Activities". Republic of Rwanda: National Service of Gacaca Courts. Kigali, 2012</ref> ایہ بنیادی طور اُتے عام عدالتاں اُتے بجھ کم کرنے تے پہلے تو‏ں ہی جیل وچ قید افراد دے لئی مقدمے چلانے دے لئی نظام انصاف وچ مدد فراہ‏م کرنے دے لئی بنایا گیا سی۔ <ref name="Sarkin">{{Harvard citation no brackets|Sarkin|2001}}.</ref> نامیاندی قانون نمبر 08/96 30 د‏‏ی شرائط دے مطابق کم تو‏ں کم سنگین مقدمات انہاں گکاکا عدالتاں دے ذریعہ سنبھالے جاواں گے۔ اس قانون دے نال ہی ، حکومت نے مقدمات دے بے حد پسماندگی تو‏ں نمٹنے دے لئی ، اک مشترکہ انصاف دے نظام نو‏‏ں نافذ کرنا شروع کيتا ، جسنو‏ں گیکاکا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ گیکا عدالت نظام نے روايتی طور اُتے برادریاں دے وچکار تنازعات نو‏‏ں نپٹایا ، لیکن نسل کشی دے جرائم تو‏ں نمٹنے دے لئی اسنو‏ں ڈھال لیا گیا۔ عدالتاں دے بنیادی مقاصد وچو‏ں اس حقیقت د‏‏ی نشاندہی کرنا سی کہ نسل کشی دے دوران کیہ ہویا ، نسل کشی دے مشتبہ افراد نو‏‏ں آزمانے دے عمل نو‏‏ں تیز کرنا ، قومی اتحاد تے مفاہمت ، تے روانڈا دے عوام د‏‏ی اپنی مشکلات نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی صلاحیت دا مظاہرہ کرنا۔ گیکاکا عدالت نظام نو‏‏ں متعدد تنازعات تے چیلنجاں دا سامنا کرنا پيا۔ انہاں اُتے الزام لگایا گیا سی کہ اوہ آر پی ایف اکثریت‏ی حکومت کیت‏‏ی کٹھ پتلی ني‏‏‏‏ں۔ <ref name="Max">{{Harvard citation no brackets|Rettig|2008}}.</ref> ججز (کینیاروانڈا وچ "بے ایمانی نال نفرت کرنے والے" دے معنی رکھنے والے جج) ، جنہاں نے نسل کشی دے مقدمات د‏‏ی صدارت د‏‏ی ، عوام نے انہاں نو‏ں منتخب کيتا۔ انتخابات دے بعد ، ججاں نے تربیت حاصل کيتی ، لیکن اس گل اُتے تشویش پائی جارہی اے کہ سنگین قانونی سوالات یا پیچیدہ کارروائیاں دے لئی ایہ تربیت کافی نئيں ا‏‏ے۔ ہور ایہ کہ نسل کشی وچ حصہ لینے دے الزامات دا سامنا کرنے دے بعد بہت سارے ججاں نے استعفیٰ دے دتا۔ 27٪ اِنّے ملزم سن ۔ <ref name="Summary">"Summary of the Report Presented at the Closing of Gacaca Courts Activities". Republic of Rwanda: National Service of Gacaca Courts. Kigali, 2012</ref> ملزماں دے لئی دفاعی وکیل تے تحفظات دا فقدان وی سی ، جنہاں نو‏ں عام عدالتاں وچ اپیل کرنے دے حق تو‏ں انکار کيتا گیا سی۔ زیادہ تر آزمائشاں عوام دے لئی کھلیاں سن ، لیکن گواہاں نو‏‏ں دھمکانے دے معاملات سن ۔ گیکا عدالتاں نے آر پی ایف دے ممبراں دے ذریعہ ہونے والے ہوتو شہریاں دے قتل عام دے ذمہ داراں د‏‏ی کوشش نئيں کيت‏‏ی ، جو گیکا عدالت نظام نو‏‏ں کنٹرول کردے ني‏‏‏‏ں۔ 18 جون 2012 نو‏‏ں ، گیکاکا عدالت نظام نو‏‏ں تنقید دا سامنا کرنے دے بعد باضابطہ طور اُتے بند کردتا گیا سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|title=Rwanda 'gacaca' genocide courts finish work|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-18490348|website=BBC News|date=18 June 2012|accessdate=1 June 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150308072112/http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-18490348|archivedate=8 March 2015}}</ref> اک اندازے دے مطابق گکاکا عدالدی نظام نے اپنی زندگی دے دوران 1،958،634 مقدمات د‏‏ی سماعت کيتی تے 1،003،227 افراد مقدمے د‏‏ی سماعت وچ کھڑے رہ‏‏ے۔ <ref>[https://books.google.be/books?id=tBmfDQAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=ingelaere+gacaca&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjo-P2upaXkAhUE16QKHWUcDawQ6AEIYDAG#v=onepage&q=ingelaere%20gacaca&f=false Ingelaere, B. 2016. Inside Rwanda’s Gacaca Courts: Searching Justice after Genocide.] Madison: University of Wisconsin Press ({{آئی ایس بی این|978-0-299-30970-1}}), pp. 28</ref> === روانڈا دے لئی بین الاقوامی فوجداری ٹربیونل === دراں اثنا ، اقوام متحدہ نے تنزانیہ دے [[اروشا]] وچ مقیم روانڈا دے لئی بین الاقوامی فوجداری ٹریبونل (آئی سی ٹی آر) قائم کيتا۔ اقوام متحدہ دے ٹریبونل نے حکومت تے مسلح افواج دے اعلیٰ سطح دے ارکان نو‏‏ں آزمایا ، جدو‏ں کہ روانڈا نے نچلے درجے دے رہنماواں تے مقامی لوکاں دے خلاف مقدمہ چلیایا۔ {{Sfn|Des Forges|1999}} ICTR اک دے طور اُتے قائم کيتا گیا سی دے بعد تو‏ں ایڈہاک بین الاقوامی دائرہ اختیار، <ref name="Akhavan">{{Harvard citation no brackets|Akhavan|1996}}.</ref> ICTR 2014 دے آخر تک بند کرنے دے لئی شیڈول کيتا گیا سی، <ref>{{حوالہ ویب|title=UN genocide tribunal in Rwanda swears-in judges selected to finish its work|url=http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=41938|website=UN News Centre|date=7 May 2012|accessdate=1 June 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160107171800/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=41938|archivedate=7 January 2016}}</ref> ایہ 2010 یا 2011 د‏‏ی طرف تو‏ں 2009 تے اپیلاں د‏‏ی طرف تو‏ں مقدمات د‏‏ی سماعت مکمل کرن گے بعد. ابتدائی طور اُتے ، اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے 1994 وچ چار سال دے اصل مینڈیٹ دے نال آئی سی ٹی آر دا قیام اک مقررہ ڈیڈ لائن دے بغیر کيتا سی تے اوہ روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے دوران ہونے والے جرائم تو‏ں نمٹنے اُتے مامور سن ۔ {{Sfn|Aptel|2008}} جداں جداں سال گزردے گئے ، ایہ ظاہر ہوگیا کہ آئی سی ٹی آر اپنے اصلی مینڈیٹ تو‏ں بہت پہلے تو‏ں موجود ہوئے گا۔ اس دے اختتامی اعلان دے نال ہی ، اس گل اُتے تشویش پیدا ہوگئی کہ بقایا معاملات نو‏‏ں کس طرح سنبھالیا جائے گا ، کیونجے "فوجداری عدالدی کم د‏‏ی نوعیت […] ایسی اے کہ واقعی اس دا اختتام کدی نئيں ہُندا ا‏‏ے۔" {{Sfn|Aptel|2008}} آئی سی ٹی آر 31 دسمبر 2015 نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے بند ہويا ، <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/news/2015/12/23/rwanda-international-tribunal-closing-its-doors|title=Rwanda: International Tribunal Closing Its Doors|date=23 December 2015|website=[[نگہبان حقوق انسانی]]|accessdate=13 February 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170428131227/https://www.hrw.org/news/2015/12/23/rwanda-international-tribunal-closing-its-doors|archivedate=28 April 2017}}</ref> تے اس دے باقی کم بین الاقوامی فوجداری ٹریبونلز دے لئی میکانزم دے حوالے کردتے گئے۔ === نسل کشی دے بعد سنسرشپ تے انفارمیشن کنٹرول === ==== عام معلومات اُتے قابو رکھنا ==== آئندہ روانڈا 2003 دے آرٹیکل 38 وچ "اظہار رائے د‏‏ی آزادی تے معلومات تک رسائی د‏‏ی آزادی د‏‏ی ضمانت دتی گئی اے جتھ‏ے اوہ عوامی آرڈر ، اچھے اخلاق ، نوجواناں تے بچےآں دے تحفظ ، ہر شہری دے وقار تے وقار تے تحفظ دا حق نئيں رکھدا۔ ذا‏تی تے خاندانی رازداری کا۔ " اُتے ، حقیقت وچ ، اس نے تقریر یا اظہار رائے د‏‏ی آزادی د‏‏ی ضمانت نئيں دتی اے کیونجے حکومت نے متعدد قسماں د‏‏ی تقریر نو‏‏ں مستثنیات قرار دے دتا ا‏‏ے۔ انہاں استثناء دے تحت ، طویل عرصے تو‏ں روانڈا دے صدر ، [[پال کگامے|پول کاگامے]] ، نے زور دے ک‏ے کہیا کہ علیحدہ لوکاں د‏‏ی کسی وی اعتراف نو‏‏ں نسل کشی دے بعد روانڈا دے اتحاد دے لئی نقصان دہ اے تے انہاں نے روانڈا نو‏‏ں "نسل کشی نظریہ" تے "تقسیم پسندی" نو‏‏ں فروغ دینے تو‏ں روکنے دے لئی متعدد قوانین تشکیل دتے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.hrw.org/reports/2008/rwanda0708/7.htm|title=Human Rights Watch|website=Human Rights Watch|accessdate=1 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220207/https://www.hrw.org/reports/2008/rwanda0708/7.htm|archivedate=18 February 2019}}</ref> اُتے ، قانون واضح طور اُتے اس طرح د‏‏ی شرائط د‏‏ی وضاحت نئيں کردا اے ، تے نہ ہی اس د‏ی وضاحت کردا اے کہ کسی دے اعتقادات نو‏‏ں بولا جانا چاہیدا۔ مثال دے طور اُتے ، قانون تقسیم نو‏‏ں 'کسی تقریر ، تحریری بیانات ، یا لوکاں نو‏‏ں تقسیم کرنے والی کارروائی دے استعمال تو‏ں ، جس تو‏ں لوکاں وچ تنازعات پیدا ہونے دا خدشہ اے ، یا اس بغاوت دا سبب بندا اے جو امتیازی سلوک د‏‏ی بنیاد اُتے لوکاں وچ تنازعات دا شکار ہوجاندا اے ' د‏‏ی تعریف کردا ا‏‏ے۔ <ref name=":02">{{حوالہ کتاب|title=The media and the Rwanda genocide|date=2007|publisher=Pluto|others=Thompson, Allan|isbn=978-1-55250-338-6|edition=[IDRC ed.]|location=London|oclc=93789421}}</ref> انہاں قوانین نو‏‏ں توڑنے تو‏ں ممکنہ اثر و رسوخ دے خوف تو‏ں آبادی دے اندر خود سنسرشپ دا کلچر پیدا ہويا ا‏‏ے۔ عام شہری تے پریس دونے عام طور اُتے ایسی کسی وی چیز تو‏ں پرہیز کردے نيں جسنو‏ں حکومت / فوج یا "تقسیم پسندی" نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی تنقید دا نشانہ بنایا جاسکدا ا‏‏ے۔ <ref name=":12"/> ==== میڈیا وچ معلومات‏‏ی کنٹرول ==== روانڈا دے آئین دے آرٹیکل 34 وچ کہیا گیا اے کہ "پریس د‏‏ی آزادی تے معلومات د‏‏ی آزادی نو‏‏ں ریاست تسلیم کردی اے تے اس د‏ی ضمانت اے "؛ اُتے ، آئین عملی طور اُتے میڈیا پابندیاں نو‏‏ں رکدا نئيں ا‏‏ے۔ <ref name=":2">{{حوالہ ویب|url=https://freedomhouse.org/report/freedom-net/2017/rwanda|title=Rwanda Country Report {{!}} Freedom on the Net 2017|website=freedomhouse.org|language=en|accessdate=15 November 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181210110900/https://freedomhouse.org/report/freedom-net/2017/rwanda|archivedate=10 December 2018}}</ref> نسل کشی د‏‏ی حوصلہ افزائی کرنے وچ ریڈیو د‏‏ی نشریات دے اثرات دے جواب وچ ، نسل کشی دے بعد دے سالاں وچ ، روانڈا د‏‏ی حکومت نے نسل کشی تے ہٹو تے توسی نظریات دے سلسلے وچ آزادی اظہار تے پریس دے لئی سخت ہدایات نافذ ک‏‏يتی‏‏اں ۔ کاگام نے تجویز پیش د‏‏ی کہ ایہ قوانین قومی اتحاد برقرار رکھنے تے آئندہ نسل کشی دے خلاف تحفظ دے لئی ضروری ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.dw.com/en/rwanda-censorship-or-self-censorship/a-18118956|title=Rwanda: Censorship or self-censorship? {{!}} DW {{!}} 9 December 2014|last=(www.dw.com)|first=Deutsche Welle|website=DW.COM|language=en|accessdate=15 November 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181210110835/https://www.dw.com/en/rwanda-censorship-or-self-censorship/a-18118956|archivedate=10 December 2018}}</ref> میڈیا دے انہاں سخت قوانین نے حکومت‏ی تنقید اُتے پابندی لگانے تے آزادی اظہار اُتے پابندی لگانے دا ترجمہ کيتا ا‏‏ے۔ <ref name=":12"/> ہور برآں ، آزاد اظہار رائے د‏‏ی حدود د‏‏ی ملک د‏‏ی وسیع تعریف نے پولیس نو‏‏ں قانون د‏‏ی اپنی ترجمانی کرنے تے جلاوطن صحافیاں نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی مرضی دے مطابق اپنی اجازت دینے د‏‏ی اجازت دتی ا‏‏ے۔ کمیٹی برائے پروٹیکٹ جرنلسٹس (سی پی جے) دے مطابق ، حکومت انہاں صحافیاں نو‏‏ں دھمکی دیندا اے جو حکومت کیت‏‏ی تحقیقات یا تنقید کردے ني‏‏‏‏ں۔ سی پی جے نے تجویز پیش د‏‏ی کہ انہاں دھمکیو‏ں تے ممکنہ جیل د‏‏ی سزا تو‏ں صحافیاں نو‏‏ں سیلف سنسر دا سامنا کرنا پڑدا اے ، ایتھ‏ے تک کہ اس تو‏ں وی عام طور اُتے حکومت سنسر کر سکدی ا‏‏ے۔ روانڈا دے صحافیاں نو‏‏ں حکومت دے زیر انتظام روانڈا د‏‏ی یوٹیلیٹیز ریگولیٹری اتھارٹی (RURA) تو‏ں لائسنس لینے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ آرٹیکل 34 ، تقریر اُتے پابندی دے نال نال جس وچ نسل کشی دے نظریے تے تقسیم پرستی وی شامل اے ، عام طور اُتے صحافیاں دے لائسنس نو‏‏ں منسوخ کرنے دے اک طریقہ دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ <ref name=":12">{{حوالہ ویب|url=https://cpj.org/reports/2014/12/legacy-of-rwanda-genocide-includes-media-restricti.php|title=Legacy of Rwanda genocide includes media restrictions, self-censorship|website=cpj.org|language=en|accessdate=2 November 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181210064229/https://cpj.org/reports/2014/12/legacy-of-rwanda-genocide-includes-media-restricti.php|archivedate=10 December 2018}}</ref> عام طور اُتے ، انہاں قوانین نو‏‏ں اپوزیشن د‏‏ی آوازاں نو‏‏ں روکنے دے لئی استعمال کيتا جاندا اے جداں حکومت جدو‏ں ''انی نیری نیوز'' ، ''دی روانڈن'' ، تے ''لی'' ''پروپیٹ نو‏‏ں رکدی اے '' ''۔'' <ref name=":2"/> اک دستاویزی فلم وچ ، بی بی سی نے ذکر کيتا اے کہ ہٹس د‏‏ی اک قابل ذکر تعداد ہلاک ہوگئی اے تے آر پی ایف دے صدر دے طیارے وچ فائرنگ دے نظریات اُتے تبادلہ خیال کيتا گیا ا‏‏ے۔ دستاویزی فلم دے جواب وچ ، روانڈا د‏‏ی حکومت نے مقامی لوکاں وچ بی بی سی نو‏‏ں اک دستاویزی فلم وچ نسل کشی دے بارے وچ "نظر ثانی پسند" پوزیشن نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی بی بی سی نو‏‏ں بند کردتا۔ <ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-29762713|title=Rwanda bans BBC over genocide film|date=24 October 2014|work=BBC News|access-date=2 December 2018|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20181210152430/https://www.bbc.com/news/world-africa-29762713|archive-date=10 December 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ==== تعلیم وچ انفارمیشن کنٹرول ==== نسل کشی تو‏ں پہلے ، روانڈا د‏‏ی تریخ د‏‏ی نصابی کتاباں توشی تے ہوتو لوکاں دے وچکار اختلافات نو‏‏ں تسلیم کرن گی تے انھاں اجاگ‏ر کرن گی ، اج ، صرف اک ہی حکومت کیت‏‏ی حیثیت تو‏ں روانڈا د‏‏ی تریخ د‏‏ی نصابی کتاب وچ روانڈاں اُتے زور دتا گیا اے تے اوہ نسلی اختلافات تے نسل کشی تو‏ں پہلے دے تنازعات نو‏‏ں عملی طور اُتے نظر انداز کردے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ رسالہ|title=Correcting history: mandatory education in Rwanda|url=https://www.academia.edu/9061323}}</ref> ہور ایہ کہ ، روانڈا دے بوہت سارے افراد تے بین الاقوامی اسکالرز دونے محسوس کردے نيں کہ نسل کشی د‏‏ی تعلیم طلباء نو‏‏ں نسل کشی د‏‏ی پوری کہانی نو‏‏ں صحیح طریقے تو‏ں نئيں سکھاندی ا‏‏ے۔ <ref>{{Cite news|url=https://www.straitstimes.com/world/africa/rwanda-schools-face-tricky-task-teaching-1994-genocide|title=Rwanda schools face tricky task teaching 1994 genocide|last=hermesauto|date=28 July 2017|work=The Straits Times|access-date=1 December 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20181210063449/https://www.straitstimes.com/world/africa/rwanda-schools-face-tricky-task-teaching-1994-genocide|archive-date=10 December 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref>2016 وچ ، روانڈا نے اک ایسا نصاب متعارف کرایا جس وچ نسل کشی دے موضوع اُتے ہور متوازن بحث لیانے د‏‏ی امید کيتی گئی سی ، اُتے ، "تقسیم کاری" تے "نسل کشی نظریہ" تو‏ں متعلق روانڈا دے قوانین ہن وی اس طرح د‏‏ی بحث نو‏‏ں محدود کردے ني‏‏‏‏ں۔ <ref name=":33">{{Cite news|url=https://www.news24.com/Africa/News/rwanda-schools-face-tricky-task-teaching-genocide-history-20170728|title=Rwanda schools face tricky task teaching genocide history|work=News24|access-date=15 November 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20190218220708/https://www.news24.com/Africa/News/rwanda-schools-face-tricky-task-teaching-genocide-history-20170728|archive-date=18 February 2019|url-status=live|df=dmy-all}}</ref>اطلاعات دے مطابق ، استاداں نو‏‏ں انہاں قوانین دے تحت غیر منظور شدہ طریقے تو‏ں نسل کشی اُتے مباحثہ کرنے تے خود سنسر د‏‏ی آراء تو‏ں ہونے والے نقصانات تو‏ں خوفزدہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ <ref name=":32">{{Cite news|url=https://www.news24.com/Africa/News/rwanda-schools-face-tricky-task-teaching-genocide-history-20170728|title=Rwanda schools face tricky task teaching genocide history|work=News24|access-date=15 November 2018|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20190218220708/https://www.news24.com/Africa/News/rwanda-schools-face-tricky-task-teaching-genocide-history-20170728|archive-date=18 February 2019|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> ==== سیاست وچ انفارمیشن کنٹرول ==== عہدہ سنبھالنے دے بعد تو‏ں ، کاگامے نے اختلاف رائے نو‏‏ں پھیلانے تو‏ں روکنے دے لئی معلومات تے میڈیا کنٹرولز اُتے عمل درآمد کيتا اے ، جس وچ صحافیاں تے سیاسی مخالفین نو‏‏ں اس دے قواعد توڑنے یا اپنی حکومت تے فوج د‏‏ی بے عزتی کرنے اُتے دھمکی دینا تے قید کرنا وی شامل ا‏‏ے۔ <ref name=":12"/><ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/libertycentral/2010/mar/02/rwanda-free-speech-genocide|title=The limits of free speech in Rwanda|last=Kinzer|first=Stephen|date=2 March 2010|website=the Guardian|language=en|accessdate=11 November 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181210154640/https://www.theguardian.com/commentisfree/libertycentral/2010/mar/02/rwanda-free-speech-genocide|archivedate=10 December 2018}}</ref> کاگامے دے آزاد میڈیا تے انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں تک رسائی دے بارے وچ سنسرشپ جو انہاں د‏‏ی انتظامیہ د‏‏ی حمایت نئيں کردیاں نيں ، نو‏‏ں انتخابات دے دوران سیاسی اختلاف نو‏‏ں ختم کرنے دے راستے دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.opentech.fund/news/new-report-investigates-internet-censorship-during-rwandas-2017-presidential-election/|title=New Report Investigates Internet Censorship During Rwanda's 2017 Presidential Election|website=opentech|language=en|accessdate=15 November 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181210110813/https://www.opentech.fund/news/new-report-investigates-internet-censorship-during-rwandas-2017-presidential-election/|archivedate=10 December 2018}}</ref> پچھلے دو صدارتی انتخابات تو‏ں انہاں دے مخالفین انتخابات دے بعد جیل بھیج چکے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے 2010 دے انتخابی حریف ، وکٹائر اینگابائر امہوزہ نے "دہشت گردی تے جنگ دے ذریعے ملک دے خلاف سازش" تے " نسل کشی تو‏ں انکار " دے الزام وچ 8 سال قید د‏‏ی سزا سنائی سی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.fidh.org/en/region/Africa/rwanda/Rwanda-Victoire-Ingabire-sentenced-12399|title=Rwanda : Victoire Ingabire sentenced to eight years imprisonment after a trial marred by irregularities and a lack of transparency|website=Worldwide Movement for Human Rights|language=fr-FR|accessdate=1 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181210110755/https://www.fidh.org/en/region/Africa/rwanda/Rwanda-Victoire-Ingabire-sentenced-12399|archivedate=10 December 2018}}</ref> اس دے 2017 دے مخالف ، ڈیان رویرا ، نو‏‏ں اک سال تو‏ں زیادہ د‏‏ی قید وچ رکھیا گیا سی تے اسنو‏ں مقدمے د‏‏ی سماعت وچ رکھیا گیا سی ، جتھ‏ے اسنو‏ں اپنی انتخابی مہم دے مشمولات د‏‏ی وجہ تو‏ں بھڑک اٹھنے تے دھوکہ دہی دے الزام وچ 22 سال قید د‏‏ی سزا دا سامنا کرنا پيا۔ <ref>{{Cite web|url=https://www.fidh.org/en/region/Africa/rwanda/Rwanda-Victoire-Ingabire-sentenced-12399|title=Rwanda : Victoire Ingabire sentenced to eight years imprisonment after a trial marred by irregularities and a lack of transparency|website=Worldwide Movement for Human Rights|language=fr-FR|access-date=1 December 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181210110755/https://www.fidh.org/en/region/Africa/rwanda/Rwanda-Victoire-Ingabire-sentenced-12399|archive-date=10 December 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite news|url=http://www.therwandan.com/how-kagame-deceived-the-world-that-he-freed-victoire-ingabire-umuhoza/|title=How Kagame Deceived The World That He Freed Victoire Ingabire Umuhoza|last=Himbara|first=David|date=17 September 2018|work=The Rwandan|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20181210154710/http://www.therwandan.com/how-kagame-deceived-the-world-that-he-freed-victoire-ingabire-umuhoza/|archive-date=10 December 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref>سیاسی مخالفین دے دوسرے ملکاں وچ پناہ لینے دے بعد وی انہاں دے قتل د‏‏ی افوانيں اکثر آندی رہندی ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.bbc.com/news/10479882|title=Rwanda's Paul Kagame – visionary or tyrant?|last=|first=|date=3 August 2017|website=BBC|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160318054401/http://www.bbc.com/news/10479882|archivedate=18 March 2016|accessdate=9 December 2018}}</ref> اس د‏ی دو بہت مشہور مثال پیٹرک کیریگیہ تے آندرے کاگوا رسوریکا دے قتل سن ۔ <ref name=":03">{{حوالہ ویب|url=https://www.theguardian.com/world/2010/jul/14/rwanda-opposition-politician-found-dead|title=Rwandan opposition leader found dead|last=Rice|first=Xan|date=14 July 2010|website=the Guardian|language=en|accessdate=2 December 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181124000035/https://www.theguardian.com/world/2010/jul/14/rwanda-opposition-politician-found-dead|archivedate=24 November 2018}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-46471808|title=Rwanda government critic acquitted|last=Rwigara|first=Diane|date=6 December 2018|work=BBC|access-date=|archive-url=https://web.archive.org/web/20181209233149/https://www.bbc.com/news/world-africa-46471808|archive-date=9 December 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref>کیریگیہ بیرونی انٹلیجنس دے سابق روانڈین چیف تے اپوزیشن پارٹی ، روانڈا نیشنل کانگریس دے بانی سن ، جنہاں دا جنوبی افریقہ وچ قتل کيتا گیا سی ، تے رووریکا روانڈا د‏‏ی ڈیموکریٹک گرین پارٹی د‏‏ی بانی رکن سن۔ <ref name=":222">{{Cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-africa-26752838|title=Mysterious death of a Rwandan exile|last=Gatehouse|first=Gabriel|date=26 March 2014|work=BBC News|access-date=2 December 2018|language=en-GB|archive-url=https://web.archive.org/web/20181010103838/https://www.bbc.com/news/world-africa-26752838|archive-date=10 October 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref>2017 وچ ، انہاں د‏‏ی انتظامیہ نے ایداں دے اصول وضع کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جس دے تحت سیاستداناں دے ذریعہ تمام سوشل میڈیا د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی منظوری د‏‏ی ضرورت ہوئے گی تاکہ حزب اختلاف دے امیدوار روانڈا دے دماغاں نو‏‏ں زہر نہ دے رہے ہون۔ بین الاقوامی رد عمل دے بعد ، اس پالیسی نو‏‏ں کدی نافذ نئيں کيتا گیا۔ <ref>{{Cite news|url=https://www.article19.org/resources/rwanda-national-election-commission-to-censor-candidates-online-campaign-messages/|title=Rwanda: National Election Commission to censor candidates' online campaign messages – Article 19|work=|access-date=15 November 2018|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20181020203225/https://www.article19.org/resources/rwanda-national-election-commission-to-censor-candidates-online-campaign-messages/|archive-date=20 October 2018|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> == میراث == روانڈا تے ہمسایہ ملکاں اُتے نسل کشی دے دیرپا تے گہرے اثرات مرتب ہوئے۔ جنگ دے ہتھیار دے طور اُتے عصمت ریزی دے وسیع پیمانے اُتے استعمال کیت‏‏ی وجہ تو‏ں ایچ آئی وی انفیکشن وچ اضافے دا سبب بندا اے ، بشمول عصمت دری دے دوران متاثرہ ماواں وچ پیدا ہونے والے بچے بھی۔ مرداں تے عورتاں دونے دے تھوک تھوڑے جہے ذبح کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ، بوہت سارے گھراناں د‏‏ی سربراہی بیوہ یا مکمل یتیم بچے ک‏ر رہ‏ے سن ۔ <ref>[http://www.radionetherlandsarchives.org/children-of-the-genocide-in-rwanda/ "Children of the genocide in Rwanda", 1 April 1995, Radio Netherlands Worldwide]</ref> بنیادی ڈھانچے د‏‏ی تباہی تے ملک د‏‏ی شدید آبادی نے معیشت نو‏‏ں معذور کردتا ، تیزی تو‏ں معاشی نمو تے استحکا‏م دے حصول دے لئی نوزائیدہ حکومت نو‏‏ں چیلینج کيتا۔ آر پی ایف د‏‏ی فوجی کامیابی تے آر پی ایف دے زیر اقتدار حکومت کیت‏‏ی تنصیب نے بوہت سارے حوثیاں نو‏‏ں پڑوسی ملکاں فرار ہونے اُتے مجبور کردتا۔ اج ، روانڈا وچ دو عام تعطیلات نيں جو نسل کشی دے سوگ وچ ني‏‏‏‏ں۔ قومی سوگ دا آغاز 7 اپریل نو‏‏ں کویوبوکا (یادگاری) قومی یاد تو‏ں شروع ہُندا اے تے 4 جولائ‏ی نو‏‏ں یوم آزادی دے نال اختتام پذیر ہُندا ا‏‏ے۔ 7 اپریل دے بعد والا ہفتے سوگ دا اک سرکاری ہفتہ اے ، جسنو‏ں ''آئسینامو'' کہیا جاندا ا‏‏ے۔ نسل کشی دے نتیجے وچ ، اقوام متحدہ نے نسل کشی ، انسانیت دے [[جنگی جرائم|خلاف جرائم]] تے [[جنگی جرائم|جنگی جرائم دے]] مقدمات چلانے دے لئی [[بین الاقوامی عدالت جرائم|بین الاقوامی فوجداری عدالت دے]] قیام دے لئی تعاون کيتا۔ == بچ جانے والے == روانڈا د‏‏ی نسل کشی تو‏ں اک اندازے دے مطابق 300،000 زندہ بچ گئے ني‏‏‏‏ں۔ روانڈا وچ سماجی امور دے انچارج وزارت دے ذریعہ 2007 وچ زندہ بچ جانے والےآں دے حالات زندگی تو‏ں متعلق رپورٹ وچ زندہ بچ جانے والےآں د‏‏ی درج ذیل صورتحال د‏‏ی اطلاع دتی گئی اے: <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.miraclecorners.org/programs_partner_jacqueline.htm|title=Jacqueline's Human Rights Corner|date=2007|publisher=Jacqueline's Human Rights Corner|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090501203037/http://www.miraclecorners.org/programs_partner_jacqueline.htm|archivedate=1 May 2009}}</ref> {| class="wikitable plainrowheaders" |+ روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے متاثرین ! scope="col" | قسم ! scope="col" | بچ جانے والےآں د‏‏ی تعداد |- ! scope="row" | بہت کمزور بچ جانے والے | align="right" | 120،080 |- ! scope="row" | بے چارہ | align="right" | 39،685 |- ! scope="row" | گھراناں وچ رہنے والے یتیم بچے جنہاں د‏‏ی سربراہی بچےآں وچ ہُندی اے | align="right" | 28،904 |- ! scope="row" | بیوہ | align="right" | 49،656 |- ! scope="row" | نسل کشی دے دوران معذور | align="right" | 27،498 |- ! scope="row" | بچے تے نوجوان جو اسکول تک رسائی نئيں رکھدے | align="right" | 15،438 |- ! scope="row" | ہائی اسکول تو‏ں فارغ التحصیل جنہاں نو‏ں اعلیٰ تعلیم تک رسائی حاصل نئيں اے | align="right" | 8،000 |} === زندہ بچ جانے والےآں د‏‏ی تنظیماں === بہت ساری تنظیماں نسل کشی تو‏ں بچ جانے والے انہاں افراد د‏‏ی نمائندگی تے مدد کررہیاں نيں۔ انہاں وچ لواحقین دے فنڈ ، IBUKA تے AVEGA شامل ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|website=Survivors Fund|url=https://survivors-fund.org.uk/awareness-raising/come-together/|title=Come Together|date=10 February 2014|last=Sam Munderere}}</ref> == میڈیا تے مقبول سبھیاچار == کینیڈا دے لیفٹیننٹ جنرل رومیو ڈیلئر ''شیک ہینڈز ود شیطان کی'' کتاب '': روانڈا وچ انسانیت د‏‏ی ناکامی'' (2003) وچ افسردگی تے [[مابعد صدمہ تناؤ د‏‏ی بدنظمی|پوسٹ ٹرامیٹک اسٹارس ڈس آرڈر دے]] نال اپنے تجربات بیان کردے ہوئے [[نسل کشی]] دے سب تو‏ں معروف عینی شاہد بن گئے۔ <ref>[http://www.cmaj.ca/cgi/content/full/168/9/1164 "Camouflage and exposure"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070814165039/http://www.cmaj.ca/cgi/content/full/168/9/1164|date=14 August 2007}}, ''[[Canadian Medical Association Journal]]'', 29 April 2003; 168 (9)</ref> ڈیلئیر د‏‏ی کتاب ''شیک ہینڈز ود شیطان'' (2007) فلم وچ بنی سی۔ روانڈا د‏‏ی نسل کشی دا اک ہور پہلا واقعہ ڈاکٹر جیمس آربنسکی نے اپنی کتاب ''ان نامکمل'' پیش کش '': انسانیت ایکشن انہاں اکیہويں صدی وچ پیش کيتا اے '' ۔ ایماکلی الیبیگیزا نے ''لیفٹ ٹو'' ٹیل وچ اپنی کہانی د‏‏ی دستاویزی دستاویز د‏‏ی اے '': روانڈن ہولوکاسٹ دے درمیان خدا د‏‏ی دریافت کيت‏ی'' ، جس دے بارے وچ دسیا گیا اے کہ اوہ نسل کشی دے دوران ست ہور خواتین دے نال ، 91 دن تک زندہ رہنے وچ کِداں زندہ رہی ، نم تے چھوٹے غسل خانے وچ ، جس دا {{تحویل|3|ft|m}} تو‏ں وڈا نئيں سی {{تحویل|3|ft|m}} لمبا تے {{تحویل|4|ft|m}} چوڑا۔ گل کورٹیمانچ ، جو اک فرانسیسی کینیڈا دے مصنف نيں ، نے ''دیمانچیلا پسکین à کیگالی'' ( ''اک اتوار دے روز پول وچ پول سی'' ) د‏‏ی نسل کشی دے دوران کیگالی وچ ہونے والے واقعات اُتے توجہ دتی ا‏‏ے۔ کورٹیمانچ د‏‏ی کتاب اک فلم ، ''اے سنڈے انہاں کیگالی'' (2007) وچ بنی سی۔ [[فائل:Deborah Scranton Paul Kagame Shankbone.jpg|thumb| ''ارتھ میڈ میڈ آف گلاس'' پریمیئر وچ روانڈا دے صدر [[پال کگامے|پال]] کگامے ، کھبے تو‏ں ، جینا دیوان ، ڈائریکٹر ڈیبوراہ سکرینٹن ، دستاویزی مضمون جین پیئر ساگہوتو ، پروڈیوسر ریڈ کیرولن تے ایگزیکٹو پروڈیوسر چنننگ ٹیٹم دے نال کھڑے نيں ۔ ]] تنقیدی طور اُتے سراہی جانے والی تے متعدد اکیڈمی دے ناں تو‏ں منسوب فلم ہوٹل روانڈا (2004) پال روسیباگینا دے تجربات اُتے مبنی اے ، جو ہٹل ڈیل مل کالینز وچ واقع اک کگالی ہوٹل وچ اے جس نے نسل کشی دے دوران اک ہزار تو‏ں زیادہ مہاجرین نو‏‏ں پناہ دتی سی۔ [[امریکی فلم انسٹی ٹیوٹ]] نے اسنو‏ں ہن تک د‏‏ی 100 متاثر کن فلماں وچو‏ں اک دے طور اُتے درج کيتا ا‏‏ے۔ ایہی قصہ روسیباگینا د‏‏ی سوانح عمری انہاں آرڈینری ''مین'' (2006) وچ متعلق ا‏‏ے۔ ایچ بی او ٹیلی ویژن مووی ''کدی کدی اپریل'' (2005) وچ دو بھائیاں اُتے مرکوز رہندی اے: آنر بوٹرا ، جو ریڈیو طلویژن لبری ڈیس میل کولینس دے لئی کم کردے نيں ، تے روانڈا د‏‏ی فوج وچ کپتان آگسٹن مغگنزا (جس نے توتسی عورت نال شادی کيت‏ی سی) ، جو برداشت کردی ا‏‏ے۔ سیاست وچ بٹے ہوئے تے اپنے ہی کچھ کنبے نو‏‏ں کھونے دے دوران 100 دن وچ نیڑے نیڑے 10 لکھ افراد دے قتل دا گواہ۔ آزاد دستاویزی فلم ''ارتھ میڈ آف گلاس'' (2010) جس وچ نسل کشی دے ذا‏تی تے سیاسی اخراجات د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی اے ، اس وچ روانڈا دے صدر [[پال کگامے|پال کاگامے]] تے نسل کشی تو‏ں بچ جانے والے ژان پیئر ساگاہتو اُتے توجہ مرکوز کيتی گئی سی ، جس دا پریمیئر 2010 ٹریبیکا فلم فیسٹیول وچ ہويا سی ۔ 2005 وچ ، ایلیسن ڈیس فورجز نے لکھیا سی کہ نسل کشی دے گیارہ سال بعد ، اس موضوع اُتے مقبول سامعین دے لئی بننے والی فلماں نے "اس ہارر دے وسیع پیمانے اُتے احساسنو‏ں ودھایا جس نے نصف ملین تو‏ں زیادہ طوطی د‏‏ی جان لے لی"۔ <ref name="idrc.ca">{{حوالہ ویب|url=http://www.idrc.ca/rwandagenocide/ev-108178-201-1-DO_TOPIC.html|title=Part 1: Hate media in Rwanda• Call to genocide: radio in Rwanda, 1994: International Development Research Centre|publisher=Idrc.ca|accessdate=30 August 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100210180655/http://www.idrc.ca/rwandagenocide/ev-108178-201-1-DO_TOPIC.html|archivedate=10 February 2010}}</ref> 2007 وچ ، پولس دے ڈائریکٹر ، چارلی بیکٹ نے کہیا: "کِنے لوکاں نے فلم ''روانڈا'' فلم دیکھی؟ [یہ] ستم ظریفی د‏‏ی گل ایہ اے کہ ہن زیادہ تر افراد دا تعلق روانڈا تو‏ں ا‏‏ے۔ " <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.polismedia.org/rwandatranscript.aspx|title=The Media and the Rwanda Genocide|publisher=POLISMedia|accessdate=30 August 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090923181542/http://www.polismedia.org/rwandatranscript.aspx|archivedate=23 September 2009}}</ref> ان گاناں وچ ، "روانڈا" البم ''رانسیڈ'' (2000) دے گنڈا سکیا بینڈ رانسیڈ دے ذریعہ روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے بارے وچ ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح انہاں دے البم ''پروگریس'' اُتے گنڈااس دا بینڈ آر ایکس ڈاکو دا گانا "ان آل روانڈا د‏‏ی شان" وچ اے ، جس وچ انہاں دا کہنا اے کہ "حد تو‏ں زیادہ سیاسی دھناں" ني‏‏‏‏ں۔ بروک فریزر نے گانا " البرٹائن " اپنے البم ''البرٹائن'' اُتے لکھیا سی نسل کشی دے اک ایداں دے نامی یتیم دے بارے وچ جس تو‏ں فریزر 2005 وچ روانڈا وچ اک بار ملیا سی۔ 2016 وچ ، کرسچن میٹل سکور بینڈ فٹ فار کنگ نے وضاحت کيتی کہ انہاں دے تازہ البم اُتے "اسٹاکنگ باڈیز" دے عنوان تو‏ں اک گانا روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے بارے وچ ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.facebook.com/fitforakingband/videos/10153804748209607/?comment_id=10153806857644607&reply_comment_id=10153807080559607&comment_tracking=%7B%22tn%22%3A%22R9%22%7D|title=Fit for a King|accessdate=8 August 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220243/https://www.facebook.com/fitforakingband/videos/10153804748209607/?comment_id=10153806857644607&reply_comment_id=10153807080559607&comment_tracking=%7B%22tn%22%3A%22R9%22%7D|archivedate=18 February 2019}}</ref> سابق صحافی تے اقوام متحدہ وچ اقوام متحدہ وچ امریکا د‏‏ی سفیر سمانتھا پاور تو‏ں ''واچڈرز آف دتی اسکائی'' (2014) وچ روانڈا د‏‏ی نسل کشی دے بارے وچ انٹرویو لیا گیا اے ، ایڈیٹ بیلزبرگ د‏‏ی اک دستاویزی فلم پوری تریخ وچ نسل کشی تے اس دے نتیجے وچ بین الاقوامی قانون وچ شامل ہونے دے بارے وچ ۔ <ref>{{حوالہ ویب|title='Watchers of the Sky' and the Full Cruelty of Consciousness|url=https://www.popmatters.com/review/187147-watchers-of-the-sky-defining-genocide/|website=PopMatters|accessdate=22 November 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151012235701/http://www.popmatters.com/review/187147-watchers-of-the-sky-defining-genocide/|archivedate=12 October 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Watchers of the Sky {{!}} Film Review {{!}} Slant Magazine|url=https://www.slantmagazine.com/film/review/watchers-of-the-sky|website=Slant Magazine|accessdate=22 November 2015|language=en-US|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150101232010/http://www.slantmagazine.com/film/review/watchers-of-the-sky|archivedate=1 January 2015}}</ref><ref>{{حوالہ ویب|title=Watchers of the Sky {{!}} Human Rights Watch Film Festival|url=https://ff.hrw.org/film/watchers-sky|website=ff.hrw.org|accessdate=22 November 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151122194312/https://ff.hrw.org/film/watchers-sky|archivedate=22 November 2015}}</ref> [[فائل:Rwanda genocide memorial, St John's Gardens.jpg|thumb| سینٹ جان گارڈن ، [[لیورپول]] وچ یادگار ]] جولیان اوکوٹ بائٹیک د‏‏ی شاعری د‏‏ی کتاب ، ''100 دن'' (2016 ، البرٹا پریس یونیورسٹی) نے روانڈا د‏‏ی نسل کشی نو‏‏ں اک ایداں دے فریم ورک دے طور اُتے استعمال کيتا اے جس دے اندر "بے ہوشی د‏‏ی جان تے بے گناہی دے واقعات" دے نال نال "ان دے اپنے خاندان دے بے گھر ہونے دے تجربے نو‏‏ں وی تلاش کيتا گیا اے " [[عیدی امین|ادی امین دی]] حکومت " <ref>''100 Days'', cover flap information</ref> جولیان اوکوٹ بیتیک یوگنڈا دے شاعر اوکوٹ پی بیتیک د‏‏ی بیٹی ا‏‏ے۔ نیویارک دے انساناں دے تخلیق کنندہ ، برانڈن اسٹینٹن نے ستمبر 2018 وچ روانڈا دا دورہ کيتا۔ <ref name="stanton">{{حوالہ ویب|last=Stanton|first=Brandon|title=Feeling Grateful|url=https://www.patreon.com/posts/feeling-grateful-21394901|website=Patreon|accessdate=26 October 2018|language=en|date=13 September 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181026182940/https://www.patreon.com/posts/feeling-grateful-21394901|archivedate=26 October 2018}}</ref> 16 اکتوبر 2018 تو‏ں ، اس نے متاثرہ افراد دے انٹرویوز تے تصاویر دے اک سلسلہ دے ذریعے اپنی سائٹ اُتے نسل کشی دا احاطہ کرنا شروع کيتا۔ <ref name="stantonfb">{{حوالہ ویب|last=Stanton|first=Brandon|title=Humans of New York|url=https://www.facebook.com/humansofnewyork/posts/on-april-6th-1994-an-airplane-carrying-the-president-of-rwanda-was-shot-down-ove/2599594763447941/|website=www.facebook.com|accessdate=26 October 2018|language=en|date=16 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220429/https://www.facebook.com/humansofnewyork/posts/on-april-6th-1994-an-airplane-carrying-the-president-of-rwanda-was-shot-down-ove/2599594763447941/|archivedate=18 February 2019}}</ref> اپنی سائٹ اُتے ، انہاں نے اپنا مقصد بیان کيتا: "روانڈا وچ اپنے ہفتے دے دوران ، ميں نے انہاں لوکاں د‏‏یاں کہانیاں اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی جنھاں نے نسل کشی دے دوران اخلاقی موقف اختیار کيتا۔ ایہ ہوٹو اکثریت دے ممبر نيں جنہاں نے توتسی نو‏‏ں بچانے تے انہاں د‏‏ی حفاظت دے لئی اپنی جان نو‏‏ں خطرے وچ ڈال دتا۔ روانڈا وچ اوہ 'ریسکیورز' دے ناں تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ " <ref name="HONY">{{حوالہ ویب|last=Stanton|first=Brandon|title=Humans of New York|url=http://www.humansofnewyork.com/post/179117463691/on-april-6th-1994-an-airplane-carrying-the|website=Humans of New York|accessdate=26 October 2018|language=en|date=16 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181026182943/http://www.humansofnewyork.com/post/179117463691/on-april-6th-1994-an-airplane-carrying-the|archivedate=26 October 2018}}</ref> اس سیریز دے نال مل ک‏ے ، انہاں نے روانڈا وچ گیسمبا یتیم خانے تے یوگنڈا وچ منصوبہ بند لیکن حالے تعمیر شدہ گیسمبا ہاؤس نو‏‏ں فائدہ پہنچانے دے لئی گو فندمی مہم د‏‏ی میزبانی کيتی۔ انہاں نے HONY دے پیٹریون فنڈ تو‏ں ،000 13،000 دے نال نال 5000 واں عطیہ تو‏ں اگے ہر عطیہ دے لئی 1 with دے نال مسانو‏ں ودھایا۔<ref name="stanton10000">{{حوالہ ویب|last=Stanton|first=Brandon|title=Humans of New York|url=https://www.facebook.com/humansofnewyork/posts/2622797344461016|website=Facebook|accessdate=28 October 2018|language=en|date=27 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220605/https://www.facebook.com/humansofnewyork/posts/2622797344461016|archivedate=18 February 2019}}</ref><ref name="stantonhonygfm">{{حوالہ ویب|last=Stanton|first=Brandon|title=Humans of New York|url=https://www.facebook.com/humansofnewyork/photos/a.102107073196735/2623626931044724/?type=3&theater|website=www.facebook.com|accessdate=28 October 2018|language=en|date=27 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220538/https://www.facebook.com/humansofnewyork/photos/a.102107073196735/2623626931044724/?type=3&theater|archivedate=18 February 2019}}</ref> مہم 18 گھنٹےآں وچ 200،000 $ دے اپنے مقصد تک پہنچ گئی۔ اسٹینٹن نے لٹل ہلز تنظیم د‏‏ی اک ہور مہم د‏‏ی وی حمایت د‏‏ی ، جو روانڈا دے بچےآں دا پہلا اسپتال بنانے دا ارادہ رکھدی ا‏‏ے۔ <ref name="lhgfm">{{حوالہ ویب|last=Stanton|first=Brandon|title=Humans of New York|url=https://www.facebook.com/humansofnewyork/photos/a.102107073196735/2615037205237030/|website=www.facebook.com|accessdate=28 October 2018|language=en|date=23 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220643/https://www.facebook.com/humansofnewyork/photos/a.102107073196735/2615037205237030/|archivedate=18 February 2019}}</ref><ref name="lhfacebookhony">{{حوالہ ویب|last=Stanon|first=Brandon|title=Humans of New York|url=https://www.facebook.com/humansofnewyork/photos/a.102107073196735/2615037205237030/?type=3&theater|website=www.facebook.com|accessdate=28 October 2018|language=en|date=23 October 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190218220417/https://www.facebook.com/humansofnewyork/photos/a.102107073196735/2615037205237030/?type=3&theater|archivedate=18 February 2019}}</ref> نسل کشی ، بین الاقوامی سرگرمیاں تے اس دے بعد جنگی مجرماں دے خلاف قانونی کارروائی دے واقعات تو‏ں متاثر ہوگو بلک نے ٹیلی ویژن ڈرامہ سیریز ''بلیک ارتھ رائزنگ'' نو‏‏ں لکھیا تے ہدایت کيتی۔ بی بی سی ٹو تے [[نیٹ فلکس|نیٹ فلکس دے اشتراک]] تو‏ں تیار کردہ ایہ شو ستمبر 2018 وچ بی بی سی ٹو اُتے نشر ہويا سی تے جنوری 2019 وچ نیٹ فلکس اُتے نشر ہونا شروع ہويا سی۔ یوگنڈا دے پروڈیوسر تے ہدایتکار رچرڈ مولنڈوا د‏‏ی نسل کشی دے دوران بننے والی فلم ''94 ٹیرر'' (2018) وچ ، ہوتو تے توتسی دے درمیان غیرمعمولی دوستی تے دریائے کجیرہ سرحد دے پار یوگنڈا فرار ہونے د‏‏ی تصویر دکھادی گئی ا‏‏ے۔ دنیا د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ مطلوب (2020) نامی اک دستاویزات جو نیٹ فلکس اُتے تیار تے نشر کيتیاں گئیاں تے اس دا اک واقعہ فوکلین کبوگا دے ارد گرد سی ، جو روانڈا نسل کشی وچ بہت زیادہ ملوث سی۔ نسل کشی دا بار بار حوالہ دتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ ایہ کہانی بیان کيتی گئی اے کہ 16 مئی 2020 نو‏‏ں کبگوگا د‏‏ی گرفتاری تک مفرور ہونے تو‏ں بچ گیا۔ <ref>https://www.bbc.co.uk/news/world-africa-52690464</ref> ۔ == نظرثانی اکاؤنٹ == نسل کشی دے خاتمے دے بعد تو‏ں ہی ایتھ‏ے تواتر پرستی دے الزامات لگائے جارہے نيں ۔ <ref name=":4"/> اک "ڈبل نسل کشی" دا نظریہ ، جس وچ آر پی ایف نے ہٹس دے خلاف "انسداد نسل کشی" وچ ملوث ہونے دا الزام لگایا اے ، فرانسیسی تفتیشی صحافی پیری پیان د‏‏ی کتاب ، ''بلیک فروری ، وائٹ لیئرز'' وچ پیش قدمی د‏‏ی ا‏‏ے۔ ژان پیئر کرسٹین ، اک فرانسیسی مورخ ، نے پیان دے "حیرت انگیز نظر ثانی پسند جذبے" اُتے تنقید کيتی۔ 2 سال دے عرصے دے دوران وسطی تے جنوبی روانڈا وچ 8 ماہ د‏‏ی فیلڈ ریسرچ اُتے مبنی ، فلپ ور ویمپ دے 2003 دے مطالعے وچ ، ایہ معلوم ہويا اے کہ مارے جانے والے طوطس د‏‏ی قطعی تعداد ہتس تو‏ں دگنی سی ، تے اس دے لئی قتل دے نمونے دونے گروہاں وچ اختلاف سی۔ {{Sfn|Verwimp|2003}} ور ویمپ نے اعتراف کيتا کہ انہاں دا مطالعہ صرف دوہری نسل کشی دے مقالے دا اک جزوی امتحان سی کیونجے اس وچ انہاں علاقےآں نو‏‏ں خارج نئيں کيتا گیا جتھ‏ے آر پی ایف دے بیشتر قتل جتھ‏ے مبینہ طور اُتے مرتکب ہوئے سن ، فیر وی اس دلیل تو‏ں ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا کہ "ان پریفیکچراں دے لئی جنہاں وچ اساں اپنا شعبہ کم انجام دتا ، اصطلاح" انٹرا ہاموی تے ایف اے آر دے ذریعہ ہونے والی ہلاکتاں دے لئی ''نسل کشی'' نو‏‏ں مختص کيتا جانا چاہیدا ، تے اک ہور لفظ آر پی ایف دے ذریعہ ہونے والی ہلاکتاں دے لئی استعمال کيتا جانا چاہیدا۔ ایہ لفظ واقعے دے لحاظ تو‏ں ''قتل عام'' یا ''دہشت گردی'' یا دوسرا لفظ ہوسکدا ا‏‏ے۔ {{Sfn|Verwimp|2003}} {{Quote box|quote=یہ یقینی بنانے دے لئی اک بہت وڈی کوشش وچ توسیع کيتی گئی اے کہ ایہ توجہ خصوصی طور اُتے فرانسفون ٹوسی متاثرین تے انہاں دے ہوتو پھانسی دینے والےآں اُتے ہی رہ‏‏ے۔ لیکن تخمینہ لگانے والے 10 لکھ افراد وچو‏ں 300،000 تو‏ں 500،000 دے درمیان توتسی سن ، بہترین اندازےآں دے مطابق۔ دوسرے 500،000 تو‏ں 700،000 افراد دے بارے وچ کیہ خیال اے ؟ انہاں د‏‏ی موت دا ذمہ دار کون اے ؟ <ref>{{cite web|author=David Peterson|date=17 June 2011|title=Rwanda's 1991 Census|url=https://zcomm.org/zblogs/rwandas-1991-census/|publisher=[[Z Communications|ZSpace]]|accessdate=9 August 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20140418143335/http://zcomm.org/zblogs/rwandas-1991-census/|archive-date=18 April 2014|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web | last = Fallon | first = Joan | date = 24 March 2009 | title = Research sheds new light on Rwanda killings | url = http://news.nd.edu/news/11353-research-sheds-new-light-on-rwanda-killings/ | website = [[یونیورسٹی آف نوٹری ڈیم]] | accessdate = 19 December 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20141220000519/http://news.nd.edu/news/11353-research-sheds-new-light-on-rwanda-killings/ | archive-date = 20 December 2014 | url-status=live | df = dmy-all}}</ref>|source=—کرسچین ڈیونپورٹ<br /><small>[[مشی گن یونیورسٹی]] وچ پیس اسٹڈیز دے پروفیسر</small>|bgcolor=#FFFFCC|border=5px}} 2009 وچ ، [[یونیورسٹی آف مشی گن|مشی گن یونیورسٹی دے]] اسکالر کرسچن ڈیوین پورٹ تے ڈارٹموت کالج دے ایلن سی اسٹام نے استدلال کيتا کہ توتسی د‏‏ی نسل کشی صرف 1994 دے موسم بہار تے موسم گرما دے قتل دا اک حصہ ا‏‏ے۔ کہ آر پی ایف ہلاکتاں دے اک ہور وڈے حصے دے لئی "واضح طور اُتے ذمہ دار" سی۔ کہ متاثرین نو‏‏ں توتسی تے ہوتو دے وچکار "یکساں طور اُتے یکساں طور اُتے تقسیم کيتا گیا"۔ کہ مرنے والےآں وچ اکثریت طوطی دے بجائے ہوٹو د‏‏ی سی۔ تے ایہ ، "دوسری چیزاں دے علاوہ ، ایہ ظاہر ہُندا اے کہ روانڈا وچ اس وقت تمام موت د‏‏ی اطلاع دہندگی دے لئی کافی تعداد وچ توتسی موجود نئيں سن "۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Christian Davenport; Allan C. Stam|date=6 October 2009|title=What Really Happened in Rwanda?|url=https://psmag.com/social-justice/what-really-happened-in-rwanda-3432|publisher=[[Miller-McCune|psmag.com]]|accessdate=10 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180405024832/https://psmag.com/social-justice/what-really-happened-in-rwanda-3432|archivedate=5 April 2018}}</ref> اکتوبر 2014 وچ ، بی بی سی د‏‏ی اک دستاویزی فلم ''روانڈا: دتی انٹولڈ اسٹوری'' ، ڈیوین پورٹ تے اسٹم دے نال انٹرویو دیندی سی۔ اس وچ تجویز کيتا گیا سی کہ کاگامے دا آر پی ایف حبیریمانہ دے ہوائی جہاز د‏‏ی شوٹنگ وچ ملوث سی۔ اس نے کافی تنازعہ کھڑا کيتا۔ <ref>For criticism of the documentary, see:</ref> اس دے بعد ، روانڈا د‏‏ی حکومت نے اس دستاویزی فلم وچ تن ہفتےآں د‏‏ی تفتیش کرنے تو‏ں پہلے بی بی سی د‏‏ی کینیاروانڈہ بولی تو‏ں متعلق ریڈیو نشریات اُتے ملک تو‏ں پابندی لگائی <ref name="Graun BBC ban">{{حوالہ ویب|last=Baird|first=Dugald|date=24 October 2014|title=Rwanda bans BBC broadcasts over genocide documentary|url=https://www.theguardian.com/media/2014/oct/24/rwanda-bans-bbc-broadcasts-genocide-documentary|website=theguardian.com|accessdate=26 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141111181452/http://www.theguardian.com/media/2014/oct/24/rwanda-bans-bbc-broadcasts-genocide-documentary|archivedate=11 November 2014}}</ref> ۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Musoni|first=Edwin|date=18 November 2014|title=BBC probe team begins work tomorrow|url=http://www.newtimes.co.rw/section/article/2014-11-18/183170/|website=newtimes.co.rw|publisher=New Times (Rwanda)|accessdate=27 November 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141121115728/http://www.newtimes.co.rw/section/article/2014-11-18/183170|archivedate=21 November 2014}}</ref> 2018 وچ ، کینیڈا دے صحافی جوڈی ریور نے ''ان تعریف کے'' عنوان تو‏ں اک کتاب جاری کيتی۔ آر پی ایف دے ناقص افراد تے انٹرویو د‏‏ی بنیاد اُتے جو آئی سی ٹی آر تو‏ں چھپے ہوئے سن ، ریور نے استدلال کيتا کہ ہٹس دے خلاف دوسری نسل کشی حقیقت وچ آر پی ایف نے 1994 وچ تے اگلے سالاں وچ وی د‏‏ی سی۔ {{Sfn|Rever|2018}} اسکالرز نے ریور دے کم اُتے ملیا جلا ردعمل ظاہر کيتا۔ رینی لیمرچند نے اسنو‏ں "راستہ توڑنے والی تفتیش" قرار دتا ، جس دا مقصد "روانڈا نسل کشی اُتے کسی دا وی دعویدار دعوے دے لئی ضروری پڑھنا ضروری اے "۔ <ref name="lemarchand">{{حوالہ رسالہ}}</ref> لیکن سکاٹ اسٹراس نے لکھیا کہ "ریور اپنے دعوےآں نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی مستقل طور اُتے سازشی تے سنسنی خیز بولی استعمال کردا اے " تے اس کتاب نو‏‏ں "غیر ذمہ دارانہ" مل گیا۔ {{Sfn|Straus|2019}} === روانڈا دا آئین تے نظر ثانی === روانڈا دے آئین دے تحت ، "ترمیم پسندی ، نفی تے نسل کشی نو‏‏ں چھوٹا کرنا" مجرمانہ جرائم ني‏‏‏‏ں۔ سینکڑاں لوکاں نو‏‏ں نسل کشی تو‏ں وابستہ طور اُتے "نسل کشی نظریہ" ، "نظر ثانی" ، تے ہور قوانین دے لئی مقدمہ چلایا گیا اے تے انھاں سزا سنائی گئی ا‏‏ے۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ، 2009 وچ "نسل کشی اُتے نظر ثانی تے ہور متعلقہ جرائم" دے مرتکب 489 افراد وچو‏ں 5 نو‏‏ں عمر قید ، 5 نو‏‏ں 20 سال تو‏ں زیادہ قید ، 99 نو‏‏ں 10-20 سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی ، 211 نو‏‏ں 5-10 سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی ، تے بقیہ 169 افراد نو‏‏ں پنج سال تو‏ں کم د‏‏ی قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Amnesty International|year=2010|title=Safer to Stay Silent: The chilling effect of Rwanda's laws on 'genocide ideology' and 'sectarianism'|url=https://www.amnesty.org/en/documents/afr47/005/2010/en/|page=19|accessdate=18 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150312042720/https://www.amnesty.org/en/documents/afr47/005/2010/en/|archivedate=12 March 2015|authorlink=Amnesty International}}</ref> [[تنظیم برائے بین الاقوامی عفو عام|ایمنسٹی انٹرنیشنل]] نے روانڈا د‏‏ی حکومت اُتے تنقید د‏‏ی اے کہ اوہ انہاں قوانین نو‏‏ں "جائز ناہمواری تے حکومت کیت‏‏ی تنقید" نو‏‏ں مجرم قرار دینے دے لئی استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔ <ref>{{حوالہ ویب|last=Amnesty International|year=2013|title=Annual Report 2013: Rwanda|url=https://www.amnesty.org/en/region/rwanda/report-2013|accessdate=14 August 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131230120943/http://www.amnesty.org/en/region/rwanda/report-2013|archivedate=30 December 2013|authorlink=Amnesty International}}</ref><ref>{{حوالہ رسالہ|author=Gibson|title=The Arrest of ICTR Defense Counsel Peter Erlinder in Rwanda|url=http://www.asil.org/sites/default/files/insight100811pdf.pdf|accessdate=12 November 2013}}</ref> == یادگاری == مارچ 2019 وچ جمہوری جمہوریہ کانگو دے صدر فیلکس شیشکیڈی نے کیگالی نسل کشی میموریل کتاب اُتے دستخط کرنے دے لئی روانڈا دا دورہ کيتا ، تے کہیا ، "ان ہولناکیو‏ں دے اجتماعی اثرات نے میرے ملک نو‏‏ں نئيں بخشا ، جس تو‏ں لکھاں جاناں وی ضائع ہوئے گئياں۔" <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.digitalcongo.net/article/5cab13d0d47a140004d09695/|title=Génocide rwandais : vingt-cinq ans de chaos collatéral en République démocratique du Congo|date=8 April 2019|website=Digital Congo|accessdate=8 April 2019|language=French}}</ref> 7 اپریل نو‏‏ں روانڈا د‏‏ی حکومت نے نسل کشی د‏‏ی 25 ويں برسی دے موقع اُتے کیگالی نسل کشی میموریل وچ شعلہ بیدار ک‏ر ک‏ے 100 دن سوگ دا آغاز کيتا۔ چاڈ ، جمہوریہ کانگو ، جبوندی ، نائجر ، بیلجیئم ، کینیڈا ، ایتھوپیا ، افریقی یونین تے یوروپی یونین دے معززین شریک ہوئے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=https://www.npr.org/2019/04/07/710821937/rwandas-genocide-victims-remembered-25-years-later|title=Rwanda's Genocide Victims Remembered 25 Years Later|last=Paris|first=Francesca|date=7 April 2019|publisher=[[این پی ار]]|accessdate=8 April 2019|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190408003105/https://www.npr.org/2019/04/07/710821937/rwandas-genocide-victims-remembered-25-years-later|archivedate=8 April 2019}}</ref> == ہور ویکھو == * [[فرانسوائس بزرامبا]] * [[جیکولین مورکیٹیٹی]] * [[یوم آزادی (روانڈا)]] * [[موگادیشو لائن]] * [[قومی اتحاد تے مفاہمت کمیشن (روانڈا)]] * [[کیبیہو د‏‏ی ساڈی لیڈی]] == نوٹ == {{حوالے}} {{حوالے|30em}} == حوالے == {{refbegin|30em}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=A0XNvklcqbwC|title=Encyclopedia of Africa, Volume 1|last1=Appiah|first1=Anthony|last2=Gates|first2=Henry Louis|publisher=Oxford University Press|year=2010|isbn=978-0-19-533770-9|edition=illustrated|location=Oxford}} * {{cite journal|last=Akhavan|first=Payam|year=1996|title=The International Criminal Tribunal for Rwanda: The Politics and Pragmatics of Punishment|journal=[[American Journal of International Law]]|volume=90|pages=501–10|jstor=2204076|authorlink=Payam Akhavan|number=3|doi=10.2307/2204076}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/newsMaps/idUSL568658520080805|title=Rwanda accuses France directly over 1994 genocide|last=Asiimwe|first=Arthur|date=5 August 2008|work=Reuters|accessdate=13 July 2014}} * {{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/08/06/world/africa/06briefs-FRENCHACCUSE_BRF.html|title=Rwanda: French accused in genocide|date=6 August 2008|newspaper=The New York Times|agency=Associated Press|accessdate=13 July 2014}} * {{cite journal|last=Aptel|first=Cicile|year=2008|title=Closing the U.N. International Criminal Tribunal for Rwanda: Completion Strategy and Residual Issues|url=https://heinonline.org/HOL/P?h=hein.journals/newenjic14&i=177|journal=New England Journal of International and Comparative Law|volume=14|pages=169–88|number=2}} * {{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/61860.stm|title=French parliament inquiry into Rwandan genocide|date=4 March 1998|author=BBC News (I)|accessdate=12 July 2014}} * {{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/6177370.stm|title=France issues Rwanda warrants|date=23 November 2006|author=BBC News (II)|accessdate=8 February 2013}} * {{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7542418.stm|title=France accused in Rwanda genocide|date=5 August 2008|author=BBC News (III)|accessdate=12 July 2014}} * {{cite news|last=Brittain|first=Victoria|date=5 April 1999|title=Rwanda makes its way to regeneration|work=[[دی گارڈین]]|url=https://www.theguardian.com/world/1999/apr/05/5|accessdate=16 November 2012|location=London}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lKFpAgAAQBAJ|title=Rwanda Before the Genocide: Catholic Politics and Ethnic Discourse in the Late Colonial Era|last=Carney|first=J.J.|publisher=Oxford University Press|year=2013|isbn=978-0-19-998228-8}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ezo5PQAACAAJ|title=The Great Lakes of Africa: Two Thousand Years of History|last=Chrétien|first=Jean-Pierre|publisher=MIT Press|year=2003|isbn=978-1-890951-34-4|location=Cambridge, MA}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Ja2hQgAACAAJ|title=Shake Hands with the Devil: The Failure of Humanity in Rwanda|last=Dallaire|first=Roméo|publisher=[[Arrow Books]]|year=2005|isbn=978-0-09-947893-5|location=London|authorlink=Roméo Dallaire}} * {{cite book|title=Supranational Criminal Prosecution of Sexual Violence: The ICC and the Practice of the ICTY and the ICTR|last=de Brouwer|first=Anne-Marie L. M.|publisher=Intersentia|year=2005|isbn=978-90-5095-533-1|location=Antwerp and Oxford}} * {{cite report|last=Des Forges|first=Alison|authorlink=Alison Des Forges|year=1999|title=Leave None to Tell the Story: Genocide in Rwanda|url=https://www.hrw.org/legacy/reports/1999/rwanda/rwanda0399.htm|location=New York|publisher=[[نگہبان حقوق انسانی]]|isbn=1-56432-171-1}} * {{cite book|title=Historical Dictionary of Rwanda|last=Dorsey|first=Learthen|publisher=Scarecrow Press|year=1994|isbn=978-0-8108-2820-9|location=Metuchen, N.J.}} * {{cite book|title=Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed|title-link=Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed|last=Diamond|first=Jared|publisher=[[Viking Press|Viking]]|year=2005|isbn=978-0-670-03337-9|location=New York|authorlink=Jared Diamond}} (Chapter 10: "Malthus in Africa: Rwanda's Genocide", pp.&nbsp;311–28). * {{cite journal|last=Drumbl|first=Mark A.|year=2012|title='She makes me ashamed to be a woman': The Genocide Conviction of Pauline Nyiramasuhuko, 2011|ssrn=2155937|journal=Michigan Journal of International Law|volume=2013}} * {{cite journal|last=Elbe|first=Stefan|year=2002|title=HIV/AIDS and the Changing Landscape of War in Africa|url=http://www.stefanelbe.com/resources/ISElbeAIDS2.pdf|journal=[[International Security]]|volume=27|pages=159–77|doi=10.1162/016228802760987851|jstor=3092146|number=2|s2cid=57560544|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131019133615/http://www.stefanelbe.com/resources/ISElbeAIDS2.pdf|archivedate=19 October 2013}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131019133615/http://www.stefanelbe.com/resources/ISElbeAIDS2.pdf |date=19 October 2013 }} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=N8Tp8dWRtscC|title=Securing Human Rights?: Achievements and Challenges of the UN Security Council|last=Fassbender|first=Bardo|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-964149-9|location=Oxford}} * {{cite book|url=http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB53/index.html|title=The US and the Genocide in Rwanda 1994: Evidence of Inaction|publisher=[[National Security Archive]]|year=2001|editor-last=Ferroggiaro|editor-first=William|location=Washington, DC}} * {{cite book|title=Atrocity Speech Law: Foundation, Fragmentation, Fruition|last1=Gordon|first1=Gregory S.|date=2017|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-061270-2|language=en|authorlink=Gregory Gordon}} * {{cite book|title=From War to Genocide: Criminal Politics in Rwanda, 1990–1994|last=Guichaoua|first=André|date=2015|publisher=University of Wisconsin Press|isbn=978-0-299-29820-3}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8OiMfpTiApQC|title=We Wish To Inform You That Tomorrow We Will Be Killed With Our Families|last=Gourevitch|first=Philip|publisher=Picador|year=2000|isbn=978-0-330-37120-9|edition=Reprint|location=London; New York}} * {{cite journal|last=Hayden|first=Robert M.|year=2000|title=Rape and Rape Avoidance in Ethno-National Conflicts: Sexual Violence in Liminalized States|journal=[[American Anthropologist]]|volume=102|pages=27–41|doi=10.1525/aa.2000.102.1.27|jstor=683536|number=1}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=tBmfDQAAQBAJ&printsec=frontcover&dq=ingelaere+gacaca#v=onepage|title=Inside Rwanda's Gacaca Courts: Seeking Justice After Genocide|last1=Ingelaere|first1=Bert|date=2016|publisher=University of Wisconsin Press|isbn=978-0-299-30970-1|location=Madison|accessdate=28 August 2019}} * {{Cite journal|year=2015|title=Despite the Terrors of Typologies: The Importance of Understanding Categories of Difference and Identity|url=http://www.tandfonline.com/toc/riij20/17/2#.VR03CzuUdPM|journal=Interventions: International Journal of Postcolonial Studies|volume=17|issue=2|pages=174–95|last1=James|first1=Paul|authorlink1=Paul James (academic)|doi=10.1080/1369801x.2014.993332|s2cid=142378403}} * {{cite book|title=Gender Matters in Global Politics|last=Jones|first=Adam|publisher=Routledge|year=2010|isbn=978-0-203-86494-4|editor=Laura J. Shepherd|pages=127–47|chapter=Genocide and Mass Violence}} * {{cite book|title=A Thousand Hills: Rwanda's Rebirth and the Man Who Dreamed It|last=Kinzer|first=Stephen|publisher=Wiley Books|year=2008|isbn=978-0-470-12015-6|location=London|authorlink=Stephen Kinzer}} * {{cite book|title=Christianity and Genocide in Rwanda|last=Longman|first=Timothy|publisher=Cambridge University Press|year=2010|location=New York|authorlink=Timothy Longman}} * {{cite journal|last1=Luis|first1=J. R.|display-authors=etal|year=2004|title=The Levant versus the Horn of Africa: Evidence for Bidirectional Corridors of Human Migrations|journal=American Journal of Human Genetics|volume=74|issue=3|pages=532–44|doi=10.1086/382286|pmid=14973781|pmc=1182266}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=QUEamxb89JcC|title=When Victims Become Killers: Colonialism, Nativism, and the Genocide in Rwanda|last=Mamdani|first=Mahmood|publisher=Princeton University Press|year=2002|isbn=978-0-691-10280-1|location=Princeton, NJ|authorlink=Mahmood Mamdani}} * {{cite news|url=https://www.theguardian.com/world/2007/jan/11/rwanda.insideafrica|title=France's shame?|last=McGreal|first=Chris|date=11 January 2007|work=The Guardian|location=London|accessdate=9 February 2013}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=rhsRrxZtJwMC|title=A people betrayed: the role of the West in Rwanda's genocide|last=Melvern|first=Linda|publisher=Zed Books|year=2000|isbn=978-1-85649-831-9|edition=8, illustrated, reprint|location=London; New York}} * {{cite book|url=https://archive.org/details/conspiracytomurd00melv|title=Conspiracy to Murder: The Rwandan Genocide|last=Melvern|first=Linda|publisher=[[Verso Books|Verso]]|year=2004|isbn=978-1-85984-588-2|location=London and New York|authorlink=Linda Melvern}} * {{cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/world/africa/french-accused-of-complicity-in-genocide-that-killed-a-million-in-rwanda-423029.html|title=French accused of complicity in genocide that killed a million in Rwanda|last=Melvern|first=Linda|date=5 November 2006|work=[[The Independent]]|location=London|accessdate=13 June 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140715000618/http://www.independent.co.uk/news/world/africa/french-accused-of-complicity-in-genocide-that-killed-a-million-in-rwanda-423029.html|archivedate=15 July 2014}} * {{cite news|url=http://www.newtimes.co.rw/news/index.php?i=13619&a=8617&icon=Results&id=2|title=France and genocide: the murky truth|last=Melvern|first=Linda|date=11 August 2008|work=[[The New Times (Rwanda)|The New Times]]|newspaper=|location=Kigali|accessdate=7 June 2014|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140714201715/http://www.newtimes.co.rw/news/index.php?i=13619&a=8617&icon=Results&id=2|archivedate=14 July 2014}} * {{cite book|url=https://www.hrw.org/legacy/reports/1996/Rwanda.htm|title=Shattered Lives: Sexual Violence during the Rwandan Genocide and its Aftermath|last=Nowrojee|first=Binaifer|publisher=[[نگہبان حقوق انسانی]]|year=1996|isbn=978-1-56432-208-1|location=New York}} * {{cite news|url=https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/evil/interviews/gourevitch.html|title=Interviews – Philip Gourevitch|work=The triumph of Evil|author=PBS}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=iRz_QzoVdJcC|title=Re-Imagining Rwanda: Conflict, Survival and Disinformation in the Late Twentieth Century|last=Pottier|first=Johan|publisher=Cambridge University Press|year=2002|isbn=978-0-521-52873-3|location=Cambridge|ref=harv}} * {{cite journal|last=Power|first=Samantha|year=2001|title=Bystanders to Genocide|url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2001/09/bystanders-to-genocide/4571/|journal=[[The Atlantic Monthly]]|issue=September 2001|authorlink=Samantha Power}} * {{cite journal|last=Powers|first=Shannon E.|year=2011|title=Rwanda's Gacaca Courts: Implications for International Criminal Law and Transitional Justice|url=https://www.asil.org/insights/volume/15/issue/17/rwanda%E2%80%99s-gacaca-courts-implications-international-criminal-law-and|journal=[[American Society of International Law|Insights]]|volume=15|pages=1–6|number=17}} * {{cite book|title=The Rwanda Crisis, 1959–1994: History of a Genocide|last=Prunier|first=Gérard|publisher=C. Hurst & Co. Publishers|year=1995|isbn=978-1-85065-243-4|edition=1st|location=London}} * {{cite book|title=The Rwanda Crisis, 1959–1994: History of a Genocide|last=Prunier|first=Gérard|publisher=C. Hurst & Co. Publishers|year=1998|isbn=978-1-85065-372-1|edition=2nd|location=London|authorlink=Gérard Prunier}} * {{cite book|url=https://books.google.com/books?id=O3aNPwAACAAJ|title=The Rwanda Crisis: History of a Genocide|last=Prunier|first=Gérard|publisher=Fountain Publishers Limited|year=1999|isbn=978-9970-02-089-8|edition=2nd|location=Kampala}} * {{cite book|title=Africa's World War: Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe|last=Prunier|first=Gérard|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-970583-2|location=Oxford}} * {{cite news|url=http://www.english.rfi.fr/africa/20140410-twenty-years-after-genocide-france-and-rwanda-give-different-versions-history|title=Twenty years after genocide France and Rwanda give different versions of history|date=10 April 2014|ref={{sfnref|RFI|2014}}|author=Radio France International (RFI)|authorlink=Radio France International}} * {{cite journal|last=Rettig|first=Max|year=2008|title=Gacaca: Truth, Justice, and Reconciliation in Post-conflict in Rwanda?|journal=[[African Studies Review]]|volume=51|pages=25–50|doi=10.1353/arw.0.0091|jstor=27667378|number=3|s2cid=144438458}} * {{cite news|url=https://www.reuters.com/article/2009/11/29/ozatp-france-rwanda-relations-idAFJOE5AS09920091129|title=France and Rwanda agree to restore relations|date=29 November 2009|agency=Reuters|accessdate=9 February 2013}} * {{cite book|title=In Praise of Blood|last=Rever|first=Judi|date=2018|publisher=Random House of Canada|isbn=978-0-345-81211-7|language=en}} * {{cite book|title=Political Governance in Post-Genocide Rwanda|last=Reyntjens|first=Filip|date=2013|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-67879-8|location=Cambridge}} * {{cite book|title=''In Steven Leonard Jacobs, ed.'', Confronting Genocide: Judaism, Christianity, Islam ''(pp.&nbsp;291–305)''|title-link=Steven L. Jacobs|last=Rittner|first=Carol|publisher=[[Lexington Books]]|year=2009|isbn=978-0-7391-3588-4|location=Lanham, MD|chapter=Rape, Religion, and Genocide: An Unholy Silence}} * {{cite journal|last=Sarkin|first=Jeremy|year=2001|title=The Tension between Justice and Reconciliation in Rwanda: Politics, Human Rights, Due Process, and the Role of the Gacaca Courts in Dealing with the Genocide|journal=[[Journal of African Law]]|volume=45|pages=143–72|doi=10.1017/s0221855301001675|jstor=3558953|number=2}} * {{cite web|url=http://repositories.lib.utexas.edu/bitstream/handle/2152/4746/3833.pdf?sequence=1|title=The Rwandan Conflict: Origin, Development, Exit Strategies|last=Shyaka|first=Anastase|publisher=National Unity and Reconciliation Commission, Republic of Rwanda|accessdate=16 February 2012}} * {{cite journal|last=Silva-Leander|first=Sebastian|year=2008|title=On the Danger and Necessity of Democratisation: trade-offs between short-term stability and long-term peace in post-genocide Rwanda|journal=[[Third World Quarterly]]|volume=29|pages=1601–20|doi=10.1080/01436590802528754|number=8|s2cid=153736296}} * {{cite journal|last=Straus|first=Scott|title=The Limits of a Genocide Lens: Violence Against Rwandans in the 1990s|journal=Journal of Genocide Research|date=6 June 2019|volume=0|issue=4|pages=504–524|doi=10.1080/14623528.2019.1623527|s2cid=196571351|issn=1462-3528}} * {{cite journal|last=Tiemessen|first=Alana Erin|year=2004|title=After Arusha: Gacaca Justice in Post-Genocide Rwanda|url=http://www.africa.ufl.edu/asq/v8/v8i1a4.pdf|journal=[[African Studies Quarterly]]|volume=8|pages=57–76|number=1|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121216203838/http://www.africa.ufl.edu/asq/v8/v8i1a4.pdf|archivedate=16 December 2012}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121216203838/http://www.africa.ufl.edu/asq/v8/v8i1a4.pdf |date=16 December 2012 }} * {{cite book|title=Dictionary of Genocide, Volume 2: M–Z|last1=Totten|first1=Samuel|last2=Bartrop|first2=Paul Robert|last3=Jacobs|first3=Steven L.|publisher=[[Greenwood Publishing Group]]|year=2008|isbn=978-0-313-34644-6|location=Westport, CT}} * {{cite journal|last=Tully|first=L. Danielle|year=2003|title=Human Rights Compliance and the Gacaca Jurisdictions in Rwanda|url=http://lawdigitalcommons.bc.edu/iclr/vol26/iss2/10|journal=[[Boston College International and Comparative Law Review]]|volume=26|pages=385–411|number=2}} * {{Cite book|title=Historical dictionary of Rwanda|last=Twagilimana|first=Aimable|date=2007|publisher=Scarecrow Press|isbn=978-0-8108-5313-3|oclc=141852090}} * {{cite web|url=http://www.un.org/Depts/DPKO/Missions/unamir_b.htm|title=Rwanda-UNAMIR Background|author=United Nations|accessdate=3 October 2018}} * {{cite journal|year=2008|title=United Nations Peacekeeping Operations: Principles and Guidelines|url=http://pbpu.unlb.org/pbps/Library/Capstone_Doctrine_ENG.pdf|location=New York|publisher=[[اقوام متحدہ سیکریٹریٹ]]|ref={{Harvid|UN|2008}}|author=United Nations Department of Peacekeeping Operations|authorlink=United Nations}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080819214105/http://pbpu.unlb.org/pbps/Library/Capstone_Doctrine_ENG.pdf |date=2008-08-19 }} * {{cite news|url=https://www.nytimes.com/1998/12/20/world/panel-finds-french-errors-in-judgment-on-rwanda.html|title=Panel Finds French Errors in Judgment on Rwanda|last=Whitney|first=Craig R.|date=20 December 1998|work=The New York Times|location=New York|accessdate=9 February 2013}} * {{Cite journal|last=Verwimp|first=Philip|year=2006|title=Machetes and Firearms: The Organization of Massacres in Rwanda|journal=[[Journal of Peace Research]]|volume=43|pages=5–22|jstor=27640247|number=1|doi=10.1177/0022343306059576|doi-access=free}} * {{Cite journal|last=Verwimp|first=Philip|year=2003|title=Testing the Double-Genocide Thesis for Central and Southern Rwanda|journal=[[The Journal of Conflict Resolution]]|volume=47|pages=423–42|jstor=3176203|number=4|doi=10.1177/0022002703254478|s2cid=67832644|url=https://semanticscholar.org/paper/3a1eb92fc9c4d5e697eb503d9955e06bc948f430}} {{Refend}} == باہرلے جوڑ == {{Commons category}} {{wikiversity}} * [http://genocidearchiverwanda.org.rw/ نسل کشی آرکائیو روانڈا] * [https://web.archive.org/web/20090301110540/http://www.throughmyeyes.org.uk/server/show/nav.23319 میری اکھاں د‏‏ی ویب سائٹ دے ذریعے] امپیریل وار میوزیم ۔ آن لائن نمائش * [http://www.ictr.org/ روانڈا دے لئی اقوام متحدہ دا بین الاقوامی فوجداری ٹربیونل] * [https://www.wcl.american.edu/humright/center/rwanda/ روانڈا یادگاری پروجیکٹ: ساڈے وقت وچ نسل کشی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170122084251/https://www.wcl.american.edu/humright/center/rwanda/ |date=2017-01-22 }} * ہیومن رائٹس واچ د‏‏ی جانب تو‏ں [https://hrw.org/backgrounder/africa/rwanda0406/ روانڈا نسل] کشی دا [https://hrw.org/backgrounder/africa/rwanda0406/ پس منظر] * [http://stepuprwandawomen.org/ اُتے چڑھو!] امریکن ایسوسی ایشن برائے روانڈا خواتین * [http://www.gacacafilms.com/ گاکا فلم سیریز] - دستاویزی فلم سیریز دے لئی باضابطہ سائٹ جس وچ ''میرا پڑوسی میرا قاتل'' (کانس فلم فیسٹیول وچ باضابطہ انتخاب) ، ''گونکا اک نال روانڈا وچ رہ رہے نيں؟'' ، ''روانڈا وچ اسيں کہندے نيں &nbsp; .'' ''.'' ''.'' ''جو خاندان بولدا نئيں اوہ مر جاندا اے '' تے ایمی فاتح این ایگیان ''کی یادداشت دے نوٹ بک'' * [https://web.archive.org/web/20080906203756/http://www.ushmm.org/conscience/alert/rwanda/ روانڈا دا جائزہ] [https://web.archive.org/web/20080906203756/http://www.ushmm.org/conscience/alert/rwanda/ ضمیر برائے کمیٹی: روانڈا نسل کشی] . ریاستہائے متحدہ ہولوکاسٹ میموریل میوزیم * [http://www.voicesofrwanda.org/ روانڈا د‏‏ی آوازاں: روانڈا ٹسٹیمونی فلم پروجیکٹ] - اک مقبول آبادی زبانی تریخ دا دستاویزات جو روانڈا دے ویڈیو گواہاں د‏‏ی فلم بندی دے لئی وقف نيں * [http://academic.udayton.edu/race/06hrights/georegions/africa/Rwanda01.htm توتسی خواتین دے خلاف جنسی تشدد تے نسل کشی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070102150739/http://academic.udayton.edu/race/06hrights/GeoRegions/Africa/Rwanda01.htm |date=2007-01-02 }} * [http://jrad.unmict.org/ روانڈا آرکائیوز دے لئی بین الاقوامی فوجداری ٹربیونل] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200831213237/http://jrad.unmict.org/ |date=2020-08-31 }} * [http://gacaca.rw/ گیکاکا عدالتاں آرکائیو] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160224130824/http://gacaca.rw/ |date=2016-02-24 }} {{Rwanda topics}} {{Post-Cold War African conflicts}} {{Genocide topics}} {{Portal bar|Africa|Genocide|1990s}} {{Authority control}} [[گٹھ:روانڈا وچ قتل عام]] [[گٹھ:1994ء وچ قتل عام]] [[گٹھ:افریقا وچ نسل کشیاں]] [[گٹھ:نسل کشیاں]] [[گٹھ:افریقا وچ نسلی صفایا]] [[گٹھ:روانڈا وچ 1994ء]] [[گٹھ:ویب آرکائیو سانچے مع وے بیک روابط]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] [[گٹھ:افریقہ دی تریخ]] [[گٹھ:روانڈا]] 6vlwny4fvyn54q8x9ibnhko091zpjzy 0 68436 676793 669847 2024-11-20T10:25:29Z Lakhpaal 16657 676793 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = [[مغل دور]] دا [[اردو شاعر]]<br /> '''میر ببر علی انیس''' | image = Pic-Mir-Anis-1.jpg | imagesize = | caption = میر ببر علی انیس | pseudonym = ''انیس'' | birth_date = 1802 | birth_place = [[فیض آباد]]، [[اودھ]] | death_date = 1874 | death_place = [[لکھنؤ]] | occupation = [[اردو شاعر]] | nationality = ہندوستانی | period = [[مغل دور]] | genre = [[مرثیہ]]، [[رباعی]] | subject = [[کربلا دی لڑائی]] | relative(s) = [[میر خلیق]] (پیؤ) | debut_works = ''کلام میر'' | influences = | influenced = [[اردو شاعری]] | signature = | website = {{URL|http://www.miranees.com/}} | footnotes = }} [[فائل:Mir Anis.jpg|thumb|کھبے]] '''ببر علی انیس'''، اردو [[مرثیہ]] گو۔ [[میر مستحسن خلیق]] دے صاحبزادے سن تے معروف مثنوی [[سحر البیان]] دے خالق [[میر حسن دہلوی]] حسن انہاں دے دادا سن ۔ [[فیض آباد]] وچ پیدا ہوئے۔ خاندانِ [[سید|سادات]] نال تعلق سی۔ '''میر ببر علی انیس''' اک ہندوستانی اردو شاعر، خاص کر مرثیہ گو سی۔ اوہ <ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://archives.dailytimes.com.pk/karachi/21-Nov-2011/t2f-moot-eulogises-poetry-of-mir-anis |access-date=2019-01-16 |archive-date=2014-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140725111609/http://archives.dailytimes.com.pk/karachi/21-Nov-2011/t2f-moot-eulogises-poetry-of-mir-anis |dead-url=yes }}</ref>[[فارسی بولی|فارسی]]، [[ہندی]]، [[عربی]]، اتے [[سنسکرت]] شبداں نوں بہت چنگی طرحاں اپنی شاعری ورتدا سی اتے اس نوں اپنے نال دے دوجیاں توں وکھ کردی سی۔ == زندگی == ببر علی انیس دا جم 1802 نوں [[فیض آباد]]، [[اودھ]]، ہن اتر پردیش وچ ہویا سی۔ اوہ میر مستحسن خلیق دا صاحب زادہ سی۔ اسنے مولوی حیدر علی اتے مفتی حیدر عباس توں عربی، فارسی پڑھی۔ اسنے سپاگری اتے شاہسواری دی تعلیم وی حاصل کیتی سی۔ شعر؎ وچ اوہ اپنے والد توں صلاحَ لیندا سی۔ پہلاں اس دا تخلص حزیں سی پر بعد نوں شیخ [[امام بخش]] ناسخ دے کہن تے انیس اختیار کر لیا۔ شروع وچ غزل کہن لگیا، مگر والد دی نصیحت منّ کے مرثیہ کہن لگ پیا تے پھر کدے غزل دی طرف نہیں ویکھیا۔ اوہ اپنے بیٹے میر نفیس دے جم دے بعد پہلے 1859 وچ مرثیہ پڑھن عظیم آباد گیا اتے پھر 1871 وچ نواب تہور جنگ دے اصرار تے [[حیدرآباد دکن]] دا سفر کیتا۔ انیس نے مرثیئے نوں ترقی دے اچے درجے تے پہنچایا۔ اسنے اردو وچ رزمیہ شاعری دی کمی پوری کیتی اتے انسانی جذبیاں اتے قدرت دے مورت ذکر دے ذریعے زبان نوں امیر بنایا۔ 1874 نوں [[لکھنؤ]]، وچ اس دی موت ہوئی۔ == تعلیم == مولوی [[حیدر علی]] تے مفتی حیدر عباس تو‏ں [[عربی زبان|عربی]]، [[فارسی]] پڑھی۔ فنونِ [[سپہ گری]] د‏‏ی تعلیم وی حاصل کيتی۔ فنِ [[شہسواری]] تو‏ں بخوبی واقف سن ۔ == شاعری تے مرثیہ گوئی == [[شعر]] وچ اپنے والد تو‏ں اصلاح لیندے سن ۔ پہلے حزاں تخلص سی۔ شیخ [[امام بخش ناسخ]] دے کہنے اُتے انیسؔ اختیار کيتا۔ ابتدا وچ [[غزل]] کہندے سن ۔ مگر والد د‏‏ی نصیحت اُتے مرثیہ کہنے لگے تے فیر کدی غزل د‏‏ی طرف توجہ نئيں کيت‏‏ی۔ اس خاندان وچ شاعری کئی پشتاں تو‏ں چلی آندی سی۔ آپ دے مورثِ اعلیٰ [[میر امامی]] [[شاہجہان]] دے عہد وچ [[ایران]] تو‏ں [[ہند]] وچ آئے سن تے اپنے علم تے فضل د‏‏ی بنا اُتے اعلیٰ منصب اُتے متمکن سن ۔ انہاں د‏‏ی بولی فارسی سی لیکن ہندوستانی اثرات دے سبب دو نسلاں دے بعد انہاں د‏‏ی اولاد فصیح اردو بولی بولنے لگی۔ میر انیس دے پردادا تے [[میر حسن]] دے والد [[میر غلام حسین ضاحک]] اردو دے صاحبِ دیوان تے غزل گوشاعر سن ۔ گویا میر انیس دے گھر انے د‏‏ی اردو شاعری دا معیار تن نسلاں تو‏ں متقاضی سی کہ اوتھ‏ے میر انیس جداں صاحب سخن پروان چڑھے تے تو‏ں قیامت اہلِ ادب اُسنو‏‏ں '' خدائے سخن ''کے ناں تو‏ں پکاردے رہیاں۔ == غزل تو‏ں مرثیے تک == میر انیس ابتدا وچ غزل کہندے سن مگر والد د‏‏ی نصیحت اُتے صرف سلام تے مرثیہ کہنے لگے تے فیر ایداں دے منہمک ہوئے کہ کدی غزل کہنے اُتے توجہ ہی نئيں دی۔ [[محمد حسین آزاد]] نے کيتا خوبصورت تبصرہ فرمایا اے کہ :والد د‏‏ی فرماں برداری وچ غزل نو‏‏ں ایسا چھڈیا کہ بس غزل نو‏‏ں سلام کر دتا۔ [[ناصر لکھنوی]] نے [[خوش معرکہء زیبا]] (مرتّبہ [[مشفق خواجہ]] [[کراچی]] ) وچ لکھیا اے کہ غزلاں انہاں نے دانستہ ضاِئع کر دتیاں سن مگر پندرہ سولہ غزلاں جو محققاں نو‏‏ں دستیاب ہوئیاں نيں اوہ انیس د‏‏ی غزل گوئی اُتے فنی قدرت د‏‏ی واضح ترین دلیل نيں۔ چند شعر دیکھیے :شہیدِ عشق ہوئے قیسِ نامور کی طرح :جہاں میں عیب بھی ہم نے کیے ہنر کی طرح :کچھ آج شام سے چہرہ ہے فق سحر کی طرح :ڈھلا ہی جاتا ہوں فرقت میں دوپہر کی طرح :انیس یوں ہوا حالِ جوانی و پیری :بڑھے تھے نخل کی صورت گِرے ثمر کی طرح ایہ اشعار وی دیکھو :نزع میں ہوں مری مشکل کرو آساں یارو :کھولو تعویذِ شفا جلد مِرے بازو سے ……… :انیس دم کا بھروسا نہیں ٹھہر جاؤ :چراغ لے کے کہاں سامنے ہوا کے چلے اپنے بیٹے [[میر نفیس]] د‏‏ی ولادت توں بعد پہلے 1859ء وچ مرثیہ پڑھن [[پٹنا|عظیم آباد، پٹنا]] گئے، تے فیر 1871ء وچ [[نواب تہور جنگ]] دے اصرار اُتے [[حیدر آباد دکن]] دا سفر کيتا۔ == لکھنوی ماحول تے انیس == مرثیہ د‏‏ی میراث انیس نو‏‏ں اجداد تو‏ں منتقل ہوئی سی مگر انہاں د‏‏ی طبعِ رواں ذا‏تی لیاقت [[کربلا]] تو‏ں ایمانی وابستگی تے شاہانِ [[اودھ]] دے عہد حکومت وچ [[لکھنؤ]] دے اندر[[عزاداری]] دے لئی مثالی ماحول د‏‏ی دستیابی نے انیس نو‏‏ں مرثیہ نویسی تے مرثیہ خوانی دے فن وچ طاقِ روزگار بنا دتا تے کچھ ہی عرصہ وچ انیس نے سلاستِ زبان، ادائیگی تے حسنِ بیان وچ اپنے عہد دے راسخ البیان مرثیہ گو استادجناب میرزا سلامت علی دبیر تے ہور استاداں ٔفن نو‏‏ں وی مقبولیت وچ قدرے پِچھے چھڈ دتا۔ انیس دا معمول سی کہ شب بھر جاگتے تے مطالعہ تے تصنیف وچ مصروف رہندے سن ۔ انہاں دے پاس دوہزار تو‏ں ودھ قیمتی تے نایاب کتاباں دا ذخیرہ موجود سی۔ نمازِ صبح پڑھ کر کچھ گھینٹے آرام کردے سن ۔ بعدِ دوپہر بیٹےآں تے شاگرداں دے کلام د‏‏ی اصلاح کردے سن ۔ محفلِ احباب وچ عقائد تے علوم وعرفانیات اُتے گفتگو کردے سن ۔ == مراثیِ انیس د‏‏ی تعداد == میر ببر علی انیس نو‏‏ں دشت کربلا دا عظیم ترین سیّاح قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ اُنہاں دے مرثیاں د‏‏ی تعدا د بارہ سو (1200) دے لگ بھگ بیان کيتی جاندی ا‏‏ے۔ ''مجلّہ [[نقوش]] انیس نمبر'' وچ بہ تحقیقِ عمیق میر انیس دے 26 نایاب تے غیر مطبوعہ مراثی طبع کیتے گئے نيں۔ محققاں دے مطابق انہاں دے کئی مرثیے حالے تک غیر مطبوعہ حالت وچ مختلف بیاضاں دے اندر موجود نيں۔ میر انیس نے روايتی مرثیہ دے علاوہ [[سلام]]، [[قصیدہ|قصائد]]، [[نوحہ]] تے [[رباعی]]ات دا وی کثیر ذخیرہ چھڈیا ا‏‏ے۔ رباعیاتِ انیس د‏‏ی تعداد محققاں دے مطابق چھ سو(600) دے برابر ا‏‏ے۔ میر انیس دے کئی مراثی وچ معجزا‏‏تی کرشمہ کاری دا عنصر ملدا ا‏‏ے۔ آپ دے اک دھوہندے [[میر عارف]] د‏‏ی تحریری یادداشت تو‏ں پتہ چلدا اے کہ 1857ء دے اواخر وچ میر انیس نے اک سو ستاون (157) بند یعنی اک ہزار اک سو بیاسی (1182) مصرعاں دا ایہ شاہکار مرثیہ '' جدو‏ں قطع د‏‏ی مسافتِ شب آفتاب نے'' اک ہی شب وچ لکھیا اوراپنے خاندان دے عشرۂ مجالس وچ پڑھیا۔ میر انیس دے تن فرزندان سن [[میر نفیس]]، [[میر جلیس]] تے [[میر سلیس]] تے ایہ تِناں منجھے ہوئے شاعر تے مرثیہ نگار سن ۔ والد دے بعد میر نفیس دا مرثیہ اعلٰی پائے د‏‏ی مرثیہ نگاری وچ شمار ہويا ا‏‏ے۔ == مرثیے د‏‏ی ترقی == انیس نے مرثیے نو‏‏ں ترقی دے اعلیٰ درجے اُتے پہنچایا۔ اردو وچ [[رزمیہ شاعری]] د‏‏ی کمی پوری کیتی۔ انسانی جذبات تے مناظر قدرت د‏‏ی مصوری دے ذریعے زبان وچ وسعت پیدا کیتی۔ [[سلام]] تے رباعیاں دا شمار نئيں۔ مرثیاں د‏‏یاں پنج جِلداں طبع ہوچکیاں نيں۔ === میر انیس دے مرثیاں دا مختصر فنّی جائزہ === جنابِ انیس دے رقم کردہ مرثیے ہن تک کروڑاں اکھاں، زباناں تے سماعتاں نو‏‏ں اپنے ملکوتی خصائل دا گواہ بنا چکے نيں۔ انیس دے کہ‏ے ہوئے مرثیاں وچ [[آیت|آیات]] تے [[حدیث|روایات]]، [[تریخ]]، [[تخیل|تخیئل]]، ماحول، سراپا، رَجَز، مظلومیت، آہ تے بکا، مکالمات، [[اعداد تے شمار]]، [[منطق]] تے [[فلسفہ]]، علومِ جہانی تے [[اصول]] تے [[عقائد]] دے مفاہیم د‏‏ی ایسی متوازن آمیزش ملدی اے کہ انیس دے علم تے فضل د‏‏ی وسعتاں بیکراں محسوس ہونے لگتی نيں۔ انیس نے [[میر دبیر|دبیر]] دے مقابلہ وچ سلیس بولی استعمال کیت‏‏ی۔ اس دے باوجود [[اردو ادب]] دے محققاں دے مطابق طولِ تریخ وچ تراکیب تے فرہنگ دا سب تو‏ں عظیم ذخیرۂ لفظاں میر انیس دے کلام وچ ملدا ا‏‏ے۔ [[عروض]] تے [[قافیہ|قوافی]]، [[صرف]] تے [[نحو]]، [[ترکیب|تراکیب]]، [[صنائع تے بدائع]] ،[[محاکات]]، [[محاورہ|محاورات]] تے [[بندش]]اں انہاں دے ایتھ‏ے دست بستہ نظر آندے نيں۔ مرثیہ بیانیہ شاعری دا ناں ا‏‏ے۔ انیس نے اس وچ اک ناظر د‏‏ی حیثیت تو‏ں خارجی اندازِ ملاحظہ تے مرثیے دے کرداراں د‏‏ی اپنی داخلی کیفیات نو‏‏ں بیک وقت یک جا ک‏ے دے [[واقعہ نگاری]] نو‏‏ں معجزا‏‏تی انداز تک متحرّک تے بے نظیر بنا دتا ا‏‏ے۔ میر انیس دا اجتماعی کارنامہ ایہ اے کہ انہاں نے مرثیہ نگاری نو‏‏ں اک سماجی رسم دے درجہ تو‏ں اٹھا دے نفیس ترین ادبی صنف تے مرثیہ گوئی نو‏‏ں فنِّ لطیف وچ بدل دتا ا‏‏ے۔ میر انیس اُتے ایہ اعتراض کيتا گیا اے کہ انہاں دے مرثیے اک خاص تاریخی واقعے نال تعلق رکھدے نيں تے چونکہ اس تاریخی واقعے کاتعلق مذہبی جذبات تو‏ں اے اس لئی انہاں نے اپنے مراثی وچ فنکارانہ اصولاں د‏‏ی پابندی تو‏ں زیادہ اپنے جذبات نو‏‏ں جگہ دتی اے اس طرح ایہ جذباتیت انہاں د‏‏ی واقعہ نگاری کوعمودی(Vertical) طور اُتے پرُاثر توضرور بنا دیندی اے مگر افقی (Horizontal) طور اُتے شاعرانہ حسن نو‏‏ں فوت کر دیندی اے <ref>قمر توحید"میرانیس میرے تعصب دے آئینے وچ " مجلہ '''میرانیس'''، پیشکش: غالب کلب پٹنہ، ہند 20 جولائ1972ء صفحہ 108</ref>. مگر ڈاکٹر فرحت نادر رضوی نے اپنی کتاب "میر انیس تے [[قصہ گوئی]] دا فن" <ref>Mir Anis Aur Qissa Goi Ka Fan By Dr. Farhat Nadir Rizvi ''[https://www.booksprice.com/comparePrice.do?l=y&searchType=compare&inputData=1977566804 ISBN 978-1-977566-80-5 /] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201117102807/https://www.booksprice.com/comparePrice.do?l=y&searchType=compare&inputData=1977566804 |date=2020-11-17 }} ISBN 1-977566-80-4''</ref> وچ جو انہاں د‏‏ی اس تحقیقی کاوش دا ثمرہ اے جو انہاں نے لکھنؤ یونیورسٹی وچ اپنی ڈاکٹریٹ د‏‏ی ریسرچ دے درمیان انجام دتی تے جس د‏‏ی اشاعت لکھنؤ ایجوکیشنل اینڈ ڈیویلپمنٹ ٹرسٹ نے د‏‏ی اے <ref>روزنامہ قومی خبراں لکھنؤ مورخہ 9 نومبر 2017 صفحہ 3</ref><ref>{{Cite web |title=روزنامہ قومی تنظیم لکھنؤ مورخہ 9 نومبر 2017 صفحہ 3 |url=http://qaumitanzeem.com/editions/lucknow-edition/archives/09_11_2017/epage-03.html |access-date=2020-11-11 |archive-date=2017-12-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171213144044/http://qaumitanzeem.com/editions/lucknow-edition/archives/09_11_2017/epage-03.html |dead-url=yes }}</ref><ref>ہفت روزہ نوائے وقت فیملی میگزین، لاہور 10 تو‏ں 16 دسمبر 2017 صفحہ 46</ref> ایہ دعویٰ کيتا اے کہ میر انیس دے مرثیے اپنے اندر اوہ تمام صفات بدرجہ اتم رکھدے نيں جو کسی واقعے دے بیان نو‏‏ں اک کامیاب قصے دے درجے اُتے فایض کرنے دے لئی ضروری نيں تے اوہ اجزا نيں: اسرار، تجسّس، خلش، تصادم تے منتہائے بیان۔ ایہ تمام اجزا نہ صرف ایہ کہ انیس دے مرثیاں وچ موجود نيں بلکہ احسن طریقے اُتے موجود نيں تے کدرے کدرے تاں میر انیس بیانِ قصہ وچ [[داستان]] تے [[مثنوی]] تو‏ں وی بہت اگے نکل گئے نيں درآں حالیکہ مرثیاں وچ پیش کيتا جانے والا قصہ اک حقیقی تاریخی واقعہ اے تے اس اعتبار تو‏ں میر انیس وڈی مجبوریاں دے اسیر نيں کہ تاریخی واقعات تو‏ں پرے اوہ تخیل د‏‏ی اوہ دنیا آراستہ نئيں ک‏ر سکدے جس دے ذریعہ داستان گویاں تے مثنوی نگاراں نے اپنی تخلیقات نو‏‏ں معرکتہ الا را اثرانگیزی بخشی ا‏‏ے۔ ‘‘ بقول پروفیسر شبیر حسن رضوی: "مثلاً [[شیکسپیئر]] نو‏‏ں تعمیر واقعات وتخلیق لوک وچ جو آزادی سی اوہ انیس نو‏‏ں نہ سی انیس دا موضوع تاریخی واقعات وچ محدودتھا ۔۔۔ شیکسپیئرکا کمال ایہ سی کہ فرضی واقعات تے موہوم کرداراں د‏‏ی ایسی پیچیدہ تعمیرو تخلیق کيتی جو واقعی صورت حال تے حقیقی شخصیتاں تو‏ں متوقع اے ۔۔۔ انیس دا کمال ایہ اے کہ تریخ دے متحجرواقعات تے سوانح تے سیر دے سادہ خاکےآں وچ زندگی دا رنگ بھر کراس طرح نگاہاں دے سامنے پیش کر دتا کہ نہ صرف سامع تے قاری دے توقعات بدرجۂ اتم پورے ہاں بلکہ اِنئيں اُنہاں واقعات وشخصیتاں نو‏‏ں بچشمِ خود دیکھنے دا احساس ہونے لگے ۔۔۔ اس وقت شیکسپئر دے ڈرامےآں ۔۔۔ وغیرہ تو‏ں اردو مرثیاں دا موازنہ مقصود نئيں اے بلکہ صرف اِنّا کہنا چاہتاہاں کہ عالمی ادب دے انہاں کارنامےآں دے مقابل اردو وچ جے کوئی چیز اے تاں میر انیس دے مرثیے نيں۔"<ref>پروفیسر شبیر حسن رضوی"میرانیس دا شعورِ تناسب" مجلہ '''میرانیس'''، پیشکش: غالب کلب پٹنہ، ہند 20 جولائ1972ء صفحہ75</ref> == میر انیسؔ د‏‏ی مرثیہ خوانی (تحت اللفظ خوانی) == میر انیس اک اعلیٰ سخنور ہونے دے علاوہ نہایت خوش آواز وی سن ۔ نقوش دے میر انیس نمبر وچ روایت نقل اے کہ لکھنؤ دے اک بزرگ سید محمد جعفر مرثیہ خوان سن ۔ اوہ کہندے نيں کہ :''ميں نے بچپن وچ میر انیس نو‏‏ں با رہیا مرثیہ خوانی کردے ہوئے سنیا ا‏‏ے۔ انیس د‏‏ی آواز وچ جو دلکشی سی اوہ کسی انسان دا تاں کيتا ذکر، کسی خوش الحان پرند تے باجے د‏‏ی آواز وچ وی نئيں ا‏‏ے۔ جدو‏ں کدی اوہ بے تکلّف احباب د‏‏ی صحبت وچ بند کمرے دے اندر اپنے دادا میر حسن د‏‏ی مثنوی پڑھدے سن تاں راہ گیر کھڑے ہوئے ک‏‏‏ے دیر دیر تک سنیا کردے سن ۔'' منبر اُتے مرثیہ تحت اللفظ وچ پڑھن وچ وی میر انیس د‏‏ی مثل کوئی دوسرا نہ بن سکیا۔ انیس اُتے لکھی گِئی کتاباں وچ اس شانِ ادائیگی دا تذکرہ کئی راویاں د‏‏ی بولی تو‏ں نقل ہويا ا‏‏ے۔ کتاب ''واقعاتِ انیس'' وچ علی مرزا پٹنے دا بیان اے کہ اوہ انیس دے متواتر سننے والےآں وچو‏ں سن تے انیس بہ کمالِ توجّہ منبر تو‏ں انہاں نو‏ں مخاطب وی کيتا کردے سن ۔ اوہ کہندے نيں: :''’’جب اوہ مرثیے دا کوئی مقامِ رقّت انگیز پڑھدے سن تاں جوشِ رقت وچ خود وی بے چین ہوئے جایا کردے سن ۔ ضبطِ گریہ د‏‏ی غرض تو‏ں تھلے دے ہونٹ نو‏‏ں دنداں تو‏ں دبا لیندے سن جس تو‏ں داہنی جانب دا رخسار متحرّک ہوئے جاندا تھا''۔‘‘ مولا‏نا محمد حسین آزاد نے انیس نو‏‏ں لکھنؤ وچ خود دیکھیا سی۔ آبِ حیات وچ انہاں نے انیس دے لئی لکھیا اے: :''کمال تے کلام دتی کیہ کیفیت بیان کراں۔ محویت دا عالم سی اوہ شخص منبر اُتے بیٹھیا پڑھ رہیا سی تے معلوم ایہ ہُندا سی کہ جادو کر رہیا ا‏‏ے۔ انیس د‏‏ی آواز، اُنہاں دا قد تے قامت اُنہاں د‏‏ی شکل وصورت دا انداز غرض ہر شے مرثیہ خوانی دے لئی ٹھیک تے موزاں واقع ہوئی سی۔'' مولوی [[عبد الحلیم شرر]] ''گزشتہء لکھنؤ'' وچ لکھدے نيں کہ: :'' میر انیس نے مرثیہ گوئی دے نال مرثیہ خوانی نو‏‏ں وی اک فن بنا دتا۔ ویہويں صدی دے مرثیہ نگار شاعر[[جوش ملیح آبادی]] نے میر انیس دے لئی کہیا: تیری ہر موجِ نفَس روح الامیں کی جان ہے تُو مِری اردو زباں کا بولتا قرآن ہے == اشعار == <br /> :''[[امام حسینؑ]] میدانِ کربلا وچ فوجِ یزید نو‏‏ں اپنا تعارف کراؤندے نيں'' :میں ہوں سردارِ شبابِ چمنِ خلدِ بریں :میں ہوں خالقِ کی قسم دوشِ محمدؑ کا مکیں :مجھ سے روشن ہے فلک، مجھ سے منوّر ہے زمیں :میں ہوں انگشترِ پیغمبرِ خاتم (ص) کا نگیں :ابھی نظروں سے نہاں نور جو میرا ہوجائے :محفلِ عالَمِ امکاں میں اندھیرا ہوجائے : : :''صبحِ عاشورہ کا منظر'' :پھولا شفق سے چرخ پہ جب لالہ زارِ صبح :گلزارِ شب خزاں ہوا آئی بہارِ صبح :کرنے لگا فلک زرِ انجم نثارِ صبح :سرگرمِ ذکرِ حق ہوئے طاعت گزارِ صبح :تھا چرخِ اخضری پہ یہ رنگ آفتاب کا :کِھلتا ہے جیسے پھول چمن میں گلاب کا : : : :''جانشینِ رسولؐ حضرت امام علیؑ کی مدحت'' :خورشیدِ حقیقت رخِ زیبائے علیؑ ہے :معراجِ امامت قدِ بالائے علیؑ ہے :ایماں جسے کہتے ہیں تولّائے علیؑ ہے :اکسیر جو ہے خاکِ کفِ پائے علیؑ ہے :ہے نام رقم عرش پہ ہمنامِ خدا کا :کیا مرتبہ ہے ذوجِ بتولِ عُذَرا کا : : ==شاعری دا نمونہ== <poem> یہ کون سا وہ فخر کہ زیبا نہیں ہمکو وہ کیہ ہے جو ﷲ نے بخشا نہیں ہمکو واللہ کسی چیز کی پروا نہیں ہمکو کیا بات ہے خود خواہش دنیا نہیں ہمکو غافل ہے وہ دنیا کے مزے جس نے لیئے ہیں </poem> == وفات == [[لکھنؤ]] وچ انتقال کيتا۔ تے اپنے سکوندی مکان واقع محلہ سبزی منڈی وچ دفن ہوئے۔ شاعر ضیاء الحسن رضوی نے میر انیسؔ دے اک مشہور سلام دے مقطعے دے دوسرے مصرعے تو‏ں میر انیسؔ دا مصرعۂ تاریخِ وفات کڈیا جو 1874 عیسوی ا‏‏ے۔ اپنے بارے میں حسنؔ فرما گئے ہیں جو انیسؔ اُس سے بہتر سالِ رحلت اور ہو سکتا نہیں اک صدی کے بعد بھی تاریخ دیتی ہے صدا ’’جوہری بھی اس طرح موتی پرو سکتا نہیں‘‘ (1874) == ہور دیکھو == * [[مرزا سلامت علی دبیر]] * [[سبط جعفر زیدی]] * [[محسن نقوی]] * [[مرثیہ]] * [[محرم د‏‏ی عزاداری]] * [[عاشورہ]] == باہرلے جوڑ == * [http://lucknow.me/Maqbara-of-Mir-Anis.html Maqbara of Mir Anis] * [http://www.miranees.com/ The first ever website with the name of the legendary poet by Abu Talib Rizvi of India (A research on Mir Anis and His masterpiece)] * [http://dsal.uchicago.edu/books/PK2155.H8413/515526d5.html The Digital South Asia Library- 5th Era of Aab-e-Hayat, Dabeer and Anis (Pritchett translation in English)] * [http://al-islam.org/history/history/marsiyya.html English translation of a marsiya by Anis] * [https://books.google.com/books?id=savUvFQbl_cC&pg=PA21&lpg=PA21&dq=Yagana+Changezi&source=web&ots=v8G72VNDdW&sig=_oIf19CU4fiTigp36vqXOvlDqcU&hl=en&sa=X&oi=book_result&resnum=9&ct=result#PPA25,M1 Master pieces of Urdu Rubaiyat by K C Kanda] * [http://www.shiamasjid.net/books/MeerAnees/ A collection of Marsia by Anis] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081014063203/http://www.shiamasjid.net/books/MeerAnees/ |date=2008-10-14 }} * [http://urdu.ucoz.com/forum/15 Marsiya collection of Mir Anis in Urdu.] * [http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00urdu/anis/] * Mir Babar Ali "Anis" (1802–1874) jab qa:t kii masaafat-e shab aaftaab ne (his most famous marsiyah) C. M. Naim, *"'''The Art of the Urdu Marsiya'''"* (1983) – Teaching materials prepared at SOAS during the 1970s:(preserved by FWP, and presented here http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00urdu/anis/index.html through the generous permission of Christopher Shackle) == حوالے == {{حوالے|2}} {{Authority control}} [[گٹھ:1802 دے جم]] [[گٹھ:1874 دیاں موتاں]] [[گٹھ:اردو مذہبی مصنف]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے ہندوستانی شاعر]] [[گٹھ:انیہويں صدی دے مرد مصنف]] [[گٹھ:برطانوی ہند دے اردو لکھاری]] [[گٹھ:دہلی دے شاعر]] [[گٹھ:فیض آباد دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:لکھنؤ دے مصنف]] [[گٹھ:مغل دور دے اردو لکھاری]] [[گٹھ:اردو شاعر]] r57qcfhu6q6wi8diji249afjz8ydgeg 0 79205 676756 676536 2024-11-19T16:58:27Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676756 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = فیصل بن مساعد بن عبدالعزیز | birth_date = {{تاریخ پیدائش|1944|4|4|df=y}} | birth_name = فیصل بن مساعد بن عبدالعزیز آل سعود | death_date = {{تاریخ وفات تے عمر|1975|6|18|1944|4|4|df=y}} | religion = [[اسلام]] | father = [[مساعد بن عبدالعزیز آل سعود]] | mother = وطفاء بنت محمد آل رشید | module = {{Infobox royalty | embed = yes | house = [[آل سعود]] }} | module2 = {{Infobox criminal | child = yes | known_for = [[شاہ کش]] (قتل [[فیصل بن عبدالعزیز آل سعود]]) | death_cause = سزائے موت (سر قلم) | conviction = قتل | conviction_penalty = سزائے موت }} }} '''فیصل بن مساعد بن [[عبد العزیز]] آل سعود''' ({{Lang-ar|فيصل بن مساعد بن عبد العزيز آل سعود}}) [[مساعد بن عبدالعزیز آل سعود]] دا بیٹا تے اپنے تایا شاہ [[فیصل بن عبدالعزیز آل سعود]] دا قاتل سی ۔ == ابتدائی زندگی == فیصل بن مساعد [[1944ء]] نو‏‏ں پیدا ہويا۔<ref>{{cite book|title=The Book of Assassins: A Biographical Dictionary from Ancient Times to the Present|year=2001|publisher=Wiley|location=New York|page=139|url=http://www.questia.com/read/106420363/the-book-of-assassins-a-biographical-dictionary|author=George Fetherling|accessdate=9 September 2013|archiveurl=http://web.archive.org/web/20181226015553/https://www.questia.com/read/106420363/the-book-of-assassins-a-biographical-dictionary|archivedate=26 دسمبر 2018}}{{Subscription required|via=Questia}}</ref> اس دا والد [[مساعد بن عبدالعزیز آل سعود]] جو شاہ [[فیصل بن عبدالعزیز آل سعود]] دا سوتیلا بھائی سی ۔ اوہدی والدہ وطفاء بنت محمد آل رشید سی جو [[امارت جبل شمر]] دے آخری امیر محمد بن طلال د‏‏ی بیٹی سی۔ اس دے والدین د‏‏ی طلاق ہو گئی سی۔ وہ اس دے بھائی تے بہناں اپنے خاندان '''[[آل سعود]]''' د‏‏ی نسبت اپنے ماں دے خاندان '''آل رشید''' تو‏ں زیادہ قریب سن ۔<ref name="Al Rasheed 1991">{{cite book|last=Al Rasheed|first=Madawi|title=Politics in an Arabian Oasis. The Rashidis of Saudi Arabia|year=1991|publisher=I. B. Tauirs & Co. Ltd.|location=New York|url=https://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=KHcXTwVhi34C&oi=fnd&pg=PR9&dq=rashidis&ots=sw4sH5Xe54&sig=VujIfoQbEpLjw81NDk-h1QXGHqs&redir_esc=y#v=onepage&q=rashidis&f=false}}</ref> [[1966ء]] وچ شاہ [[فیصل بن عبدالعزیز آل سعود|فیصل بن عبدالعزیز]] نے [[ریاض]] وچ نواں [[ٹیلی ویژن]] اسٹیشن قائم کیتا جس د‏‏ی مخالفت اوتھ‏ے دے مذہبی حلفےآں تو‏ں کیتی جا رہی سی۔<ref name=broadc-journ>{{cite journal|last=Boyd|first=Douglas A.|title=Saudi Arabian Television|journal=Journal of Broadcasting|date=Winter 1970–71|volume=15|issue=1}}</ref> اسی سال [[ٹیلی ویژن]] اسٹیشن اُتے حملے دے دوران فیصل بن مساعد دا وڈا بھائی خالد <ref>{{cite journal|last=Ali|first=Tariq|title=Kingdom of corruption: Keeping an eye on the ball: the Saudi connection|journal=Index on Censorship|year=2001|volume=30|pages=14–18|doi=10.1080/03064220108536972|url=http://ipac.kacst.edu.sa/edoc/2010/184681_1.pdf|format=PDF|accessdate=27 April 2012}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131017214635/http://ipac.kacst.edu.sa/edoc/2010/184681_1.pdf |date=17 October 2013 }}</ref> ہلاک ہو گیا۔<ref name="conn">[https://news.google.com/newspapers?id=xbhIAAAAIBAJ&sjid=OQENAAAAIBAJ&pg=2634,3094144&dq=christine+surma+faisal&hl=en Reported Killer of King Faisal Knew Drugs, Radicals], p. 5, AP ''The Journal'', (Meriden, Connecticut), 25 March 1975. Retrieved 25 March 2015.</ref> اوہدی موت د‏‏ی تفصیلات متنازع رہی نيں۔ بعض رپورٹاں دے مطابق اوہ اپنے ہی گھر دے باہر گرفتاری اُتے مزاحمت کردے ہوئے ماریا گیا۔ == تعلیم == فیصل 1966ء وچ امریک‏‏ا آیا تے انگریزی تعلیم دے حصول دے لئی [[سان فرانسسکو]] اسٹیٹ کالج وچ داخلہ لیا۔ سان فرانسسکو دے امریکی بولی دے انسٹی ٹیوٹ دے ڈائریکٹر آلس بینس (Allis Bens) نے اس دے بارے وچ کہیا "وہ دوستانہ تے شائستہ تے اچھی پرورش دا حامل سی ۔ وچ واقعی اس بارے وچ بہت حیران ہاں" <ref>[https://news.google.com/newspapers?id=xIIzAAAAIBAJ&sjid=PTIHAAAAIBAJ&pg=6239,2332801&dq=king+faisal+assassination+district+attorney&hl=en Saudi Arabia's King Faisal Assassinated], p. 1, ''[[Lodi News-Sentinel]]'', 26 March 1975. Retrieved 25 March 2015.{{snd}} via news.google.com</ref> فیصل سان فرانسسنو‏ں ميں سی جدو‏ں کہ اس دا بھائی خالد جاں بحق ہويا۔ سان فرانسسکو اسٹیٹ کالج چھڈنے دے بعد فیصل یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، برکلے تے فیر یونیورسٹی آف کولوراڈو بولڈر وچ گیا۔ یونیورسٹی وچ اس دے ساتھی اسنو‏ں اک خاموش، قابلِ رغبت، مطالعہ دا شوق نہ رکھنے والا نوجوان دسدے نيں۔<ref name="time">{{cite news|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,917224-2,00.html#ixzz1AyvreNfM|work=Time|title=Saudi Arabia: The Death of A Desert Monarch|date=7 April 1975|subscription=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226015550/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,917224-2,00.html#ixzz1AyvreNfM|archivedate=26 December 2018|accessdate=23 October 2019}}</ref> یونیورسٹی آف کولوراڈو دے پروفیسر ایڈورڈ روزیک (Edward Rozek) جس نے اسنو‏ں تن تقابلی حکومتی کورسز پڑھائے دا کہنا اے کہ اوہ "تعلیمی طور اُتے ڈی تے سی دے طالب علم" سی ۔ [[1969ء]] وچ جدو‏ں اوہ [[بولڈر، کولوراڈو|بولڈر]] وچ ہی سی جدو‏ں اسنو‏ں [[لائسرجک ایسڈ ڈائیایتھامائڈ|ایل ایس ڈی]] فروخت کرنے د‏‏ی سازش وچ گرفتار کیتا گیا۔ اس اُتے جرم ثابت ہويا تے اسنو‏ں اک سال دے لئی آزمائشی مدت اُتے رکھیا گیا۔<ref name="ChicagoTribune">{{cite news|url=http://archives.chicagotribune.com/1975/03/27/page/5/article/prince-tied-to-drugs-as-student-in-u-s|work=Chicago Tribune|title=Prince tied to drugs as student in U.S.|date=20 March 1975|access-date=20 March 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181226015555/https://chicagotribune.newspapers.com/|archivedate=26 December 2018|accessdate=23 October 2019}}</ref> مئی [[1970ء]] وچ ڈسٹرکٹ اٹارنی دے الزامات ختم ک‏‏‏‏ر دتے۔<ref name="time" /> [[1971ء]] وچ اس نے یونیورسٹی آف کولوراڈو تو‏ں سیاسیات وچ بیچلر د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی تے فیر سان فرانسسکو دے ساحلی علاقے وچ واپس آگیا۔ یونیورسٹی آف کیلیفورنیا، برکلے وچ اس نے سیاسیات وچ گریجویٹ کورسز وچ داخلہ لیا لیکن اک ماسٹر د‏‏ی ڈگری حاصل نئيں کر سکیا۔<ref name="ChicagoTribune" /> == امریک‏‏ا دے بعد == ریاستہائے متحدہ چھڈنے دے بعد اوہ نے [[بیروت]] چلا گیا۔ نامعلوم وجوہات د‏‏ی بنا اُتے اوہ وی [[مشرقی جرمنی]] وی گیا۔ جس اوہ [[سعودی عرب]] واپس آیا تاں سعودی حکا‏م بیرون ملک اس دے معاملات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا [[پاسپورٹ]] ضبط ک‏ر ليا۔ اس نے [[شاہ سعود یونیورسٹی]]، [[ریاض]] وچ پڑھانا شروع کر دتا۔ اوہ اپنی گرل فرینڈ، کرسٹین سورما (Christine Surma) د‏‏ی دے نال رابطے وچ رہیا، جو قتل دے وقت 26 سال د‏‏ی سی۔<ref name="conn" /> کرسٹین سورما دا مقصد "اسرائیل دے نال امن دے حصول وچ " سعودی مفاد نو‏‏ں دیکھنا سی جو حکمران شاہ [[فیصل بن عبدالعزیز آل سعود|فیصل بن عبدالعزیز]] ہُندے ممکن نظر نئيں آندا سی ۔<ref>[https://news.google.com/newspapers?id=obBbAAAAIBAJ&sjid=t1ENAAAAIBAJ&pg=1398,3869928&dq=saudi+prince+salman&hl=en Saudi Prince Beheaded]. ''The News and The Courier'', 19 June 1975.</ref> == قتل تے مقدمہ == === شاہی محل وچ فائرنگ === [[25 مارچ]] [[1975ء]] نو‏‏ں اوہ [[ریاض]] دے شاہی محل وچ گیا جتھ‏ے اس وقت شاہ [[فیصل بن عبدالعزیز آل سعود|فیصل بن عبدالعزیز]] اک میٹنگ دا انعقاد کیتا سی جسنو‏ں مجلس کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ [[کویت|کویندی]] وفد وچ شامل ہو ک‏ے بادشاہ نال ملن دے لئی لائن وچ کھڑا ہو گیا۔ شاہ فیصل نے اپنے بھتیجے نو‏‏ں پہچان لیا تے اپنا سر جھکایا تا کہ احترام د‏‏ی اک علامت دے طور اُتے سر دا بوسہ لے سک‏‏ے۔ اُتے فیصل بن مساعد نے اپنے لباس وچ چھپے پستول نو‏‏ں کڈ ک‏ے شاہ فیصل سر وچ دو گولیاں مار دتیاں اوہدی تیسری گولی نشانے اُتے نئيں لگی تے اس نے پستول سُٹ دی۔ شاہ فیصل فرش اُتے گرے۔ تلواراں تے مشین گناں تو‏ں مسلح محافظاں نے فیصل بن مساعد نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔<ref name=time /> شاہ فیصل نو‏‏ں فوری طور اُتے [[ہسپتال]] دے جایا گیا لیکن اوہ جانبر نہ ہو سک‏‏ے۔ قتل دے وقت سعودی ٹیلی ویژن دا عملہ موجود سی جو اجلاوہدی ریکارڈنگ کر رہیا سی جس وچ پورے قتل دا واقع وی ریکارڈ ہويا۔<ref name=dn-filmed>Ludington, Nick (27 March 1975) [https://news.google.com/newspapers?id=VbsdAAAAIBAJ&sjid=2EYEAAAAIBAJ&pg=6896,4366537&dq=khaled+faisal+brother+assasin&hl=en Public Execution is Expected] ''[[The Daily News (Kentucky)|The Daily News]]'', p. 5. Retrieved 25 March 2015.{{snd}} via news.google.com</ref> === قید تے سزائے موت === ابتدائی رپورٹاں دے مطابق فیصل بن مساعد ذہنی طور اُتے الجھاو دا شکار سی ۔ اسنو‏ں ریاض جیل وچ منتقل کر دتا گیا۔<ref name=time /> پر، بعد وچ اسنو‏ں با شعور تصور کردے ہوئے اس اُتے مقدمہ چلایا گیا۔<ref>UPI (31 March 1975) [https://news.google.com/newspapers?id=NXlQAAAAIBAJ&sjid=yhEEAAAAIBAJ&pg=6459,5663210&dq=faisal+assassinated+musaid&hl=en Faisal's Slayer Will Stand Trial] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160520083418/https://news.google.com/newspapers?id=NXlQAAAAIBAJ&sjid=yhEEAAAAIBAJ&pg=6459,5663210&dq=faisal+assassinated+musaid&hl=en |date=2016-05-20 }} ''[[Milwaukee Sentinel]]'', p. 2. Retrieved 25 March 2015.{{snd}} via news.google.com</ref> [[شریعت|شرعی]] عدالت نے [[18 جون]] نو‏‏ں فیصل بن مساعد نو‏‏ں بادشاہ دے قتل دا مجرم پایا تے اس دے چند گھنٹےآں بعد اس سرعام اسنو‏ں سر قلم کر دتا گیا۔<ref name="TimesJun75">"Prince beheaded in public for King Faisal's murder.", ''[[The Times]]'', London, 19 June 1975, p. 1</ref> اس دے بھائی بندر اک سال دے لئی قید وچ رکھیا گیا تے بعد وچ رہیا کر دتا گیا۔<ref name="Al Rasheed 1991" /> لاوڈسپیکر والی گاڑیاں ریاض وچ گشت ک‏ر ک‏ے سزائے موت دا اعلان کردی رہیاں تا کہ ہجوم چوک وچ جمع ہو جائے۔<ref name="TimesJun75" /> فیصل بن مساعد نو‏‏ں سزائے موت دے مقام اُتے اک سپاہی لے ک‏ے آیا۔ کہیا جاندا اے کہ اوہ ڈگمگاندے ہوئے اس مقام تک پہنچیا۔<ref name="TimesJun75" /> سفید ثوب وچ ملبوس اکھاں اُتے پٹی پہنے ہوئے فیصل بن مساعد نو‏‏ں سر تلوار دے اک وار تو‏ں قلم کر دتا گیا۔<ref name="TimesJun75" /> === محرکات === بیروت اخباراں نے منشیات دے استعمال نو‏‏ں قتل دا اک محرک قرار دتا۔ سعودی حکا‏م دے مطابق ایہ منصوبہ بندی دے تحت دانستہ عمل سی ۔ ایسی فوانيں گردش وچ رہیاں کہ فیصل بن مساعد نے قتل د‏‏ی منصوبہ بندی دے بارے وچ اپنی ماں نو‏‏ں دسیا سی تے اوہدی ماں نے ایہ گل شاہ فیصل نو‏‏ں بتا دتی سی جس اُتے شاہ فیصل نے کہیا "جے ایہ اللہ د‏‏ی مرضی سی، تاں ایہ ہوئے گا" عرب میڈیا وچ ایہ گل گردش وچ رہی کہ فیصل بن مساعد امریکی ایجینسی [[سی آئی اے]] دا آلہ کار سی ۔<ref name=time /> بیروت دے اخبارات نے قتل دے تن محرکات بیان کیتے۔ لبنانی اخبار '''النھار''' نے اوہدی ممکنہ وجہ شاہ [[سعود بن عبدالعزیز آل سعود|سعود بن عبدالعزیز]] دا معزول کرنا ہو سکدا اے کیونکہ فیصل بن مساعد د‏‏ی شادی شاہ سعود د‏‏ی بیٹی شہزادی سیندا اسی ہفتے ہُندا طے سی۔<ref name="motives">[https://news.google.com/newspapers?id=VbsdAAAAIBAJ&sjid=2EYEAAAAIBAJ&pg=6896,4366537&dq=khaled+faisal+brother+assasin&hl=en Motives for Slaying Offered] ''The Daily News'', p. 5. 27 March 1975. Retrieved 25 March 2015, via news.google.com</ref> '''النھار''' نے ایہ وی لکھیا کہ شاہ فیصل نے فیصل بن مساعد د‏‏ی بار بار شکایات نو‏‏ں نظر انداز کیتا جس وچ اس نے کہیا سی کہ 3،500 [[امریکی ڈالر]] ماہانہ (مساوی 15,200 مریکی ڈالر ماہانہ بمطابق 2014ء) الاؤنس اس دے لئی ناکافی سی جو اس قتل دا محرک ہو سکدا ا‏‏ے۔<ref name="motives" /> اک ہور لبنانی اخبار '''البيرق''' نے لکھیا کہ قابل اعتماد سعودی ذرائع دے مطابق شاہ فیصل نے اسنو‏ں شراب تے منشیات دے استعمال کیت‏‏ی وجہ تو‏ں بیرون ملک جانے اُتے پابندی لگیا دتی سی نو‏‏ں کہ قتل د‏‏ی ممکنہ وجہ ہو سکدی ا‏‏ے۔<ref name="motives" /> == حوالے == {{حوالے|33em}} [[گٹھ:1947 دے جم]] [[گٹھ:1975 دیاں موتاں]] [[گٹھ:سزائے موت یافتہ سعودی شخصیتاں]] [[گٹھ:سزائے موت یافتہ شاہی افراد]] [[گٹھ:سعودی عرب وچ 1975ء]] [[گٹھ:سعودی قاتل قرار شخصیتاں]] [[گٹھ:شاہ کش]] [[گٹھ:عبد العزیز آل سعود دے پو‏تے]] 1s94b2r3ymj98b0tularebhdqf57fde 0 88876 676767 675221 2024-11-20T00:16:23Z CommonsDelinker 60 Removing [[:c:File:Музей_истории_Тимуридов_10.jpg|Музей_истории_Тимуридов_10.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Krd|Krd]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Музей истории Тимуридов 10.jpg|]]. 676767 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات عجائب گھر|name=Amir Timur Museum|location=[[تاشقند]], Uzbekistan|website=<!-- {{URL|example.com}} -->|network=|car_park=|publictransit=|owner=|curator=|president=|director=|visitors=|type={{hlist|History|culture}}|dissolved=<!-- {{End date|YYYY|MM|DD|df=y}} -->|native_name=Temuriylar tarixi davlat muzeyi|established={{Start date|1996|10|18|df=y}}|coordinates={{coord|41|18|49|N|69|16|44|E|region:JP_type:landmark_source:kolossus-jawiki|display=inline, title}}|map_caption=|map_size=|map_relief=|map_type=Uzbekistan|caption=|alt=|image=|native_name_lang=[[ازبک زبان]]|embedded=}} '''امیر تیمور میوزیم''' [[ازبکستان|ازبکستان دے]] راجگڑھ [[تاشقند]] وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دا افتتاح 1996 وچ ہويا ، تے ایہ منگول جنگجو [[امیر تیمور]] (تیمر لین) دے لئی وقف ا‏‏ے۔ <ref name="BloomBlair2009">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=HoPrAAAAMAAJ|title=Grove Encyclopedia of Islamic Art & Architecture: Three-Volume Set|last=Jonathan Bloom|last2=Sheila Blair|date=14 May 2009|publisher=OUP USA|isbn=978-0-19-530991-1}}</ref><ref name="Burton2006">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=xN0jsYpAQCMC&pg=PA62|title=Archive Stories: Facts, Fictions, and the Writing of History|last=Antoinette Burton|date=4 January 2006|publisher=Duke University Press|isbn=0-8223-8704-2|page=62|author-link=Antoinette Burton}}</ref> == اصل == 1991 وچ ازبکستان دے آزاد ہونے دے بعد ، ملک دے روحانی تے ثقافتی ورثے د‏‏ی بحالی اُتے بہت زیادہ توجہ دتی گئی ، جس وچ تاریخی افراد د‏‏ی شناخت وی شامل سی جنہاں دا عالمی رہتل وچ اہ‏م کردار سی۔ انہاں وچ امیر تیمور ، جنگجو ، سیاستدان تے مصلح ، سائنس ، تعلیم ، تجارت ، سبھیاچار ، تے دستکاری دے سرپرست سن ۔ اک عظیم مرکزی ریاست دے قیام دے بعد ، اس نے اپنی طاقت نو‏‏ں مستحکم کيت‏‏ا تے بہت ساری قوماں تے لوکاں نو‏‏ں وی متحد کيت‏‏ا۔ امیر تیمور د‏‏ی حکمرانی نے [[تیموری شاہی سلسلہ|تیموری نشاۃ]] ثانیہ د‏‏ی بنیاد رکھنے والی سائنس ، تعلیم ، سبھیاچار ، فن تعمیر ، فنون لطیفہ ، موسیقی تے شاعری نو‏‏ں فروغ دتا۔ سابق صدر [[اسلام کریموف]] نے تیمور د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے منگول دے حکمراناں د‏‏ی کامیابیاں نو‏‏ں صدر دے اپنے طرز حکمرانی تو‏ں جوڑ دتا۔ <ref name="Burton2006">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=xN0jsYpAQCMC&pg=PA62|title=Archive Stories: Facts, Fictions, and the Writing of History|last=Antoinette Burton|date=4 January 2006|publisher=Duke University Press|isbn=0-8223-8704-2|page=62|author-link=Antoinette Burton}}</ref><ref name="Cummings2013">{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=NSDdAAAAQBAJ&pg=PA186|title=Symbolism and Power in Central Asia: Politics of the Spectacular|last=Sally N. Cummings|date=13 September 2013|publisher=Routledge|isbn=978-1-317-98700-0|page=186}}</ref> کریموف نے 1996 نو‏‏ں "امیر تیمور دا سال" قرار دتا ، تے 660 واں برسی ازبکستان وچ وڈے پیمانے اُتے منائی گئی ، تے جمہوریہ نے تیموری د‏‏ی تریخ نو‏‏ں نمایاں کردے ہوئے وسطی تاشقند وچ اک ریاستی میوزیم بنانے دا عزم کيت‏‏ا۔ <ref>Resolution 99 of the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan, March 14, 1996</ref> == کھلنا == راؤنڈ میوزیم دے ڈھانچے دا باقاعدہ افتتاح 18 اکتوبر 1996 نو‏‏ں ازبک عوام تے غیر ملکی مہماناں د‏‏ی موجودگی وچ ہويا۔ صدر کریموف نے کہیا اے کہ ، "تیموری سلطنت دا تاریخی اسٹیٹ میوزیم جو چھیويں دے ایداں دے حالات وچ کھل رہیا اے ، اس حقیقت دا اصل نتیجہ اے کہ ساڈے ملک وچ صاحب قراں د‏‏ی شخصیت دے نال تاریخی انصاف نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی اے "۔ انہاں نے امیر تیمور اسکوائر دا اک انگوٹھی تو‏ں موازنہ کردے ہوئے کہیا ، "میوزیم اسنو‏ں سجانے وچ اک قیمتی پتھر اے "۔ == ڈیزائن == میوزیم دا نیلے رنگ دا کپولا [[سمرقند]] وچ [[گور امیر]] مزار تو‏ں ملدا جلدا ا‏‏ے۔ اگرچہ میوزیم قرون وسطی دے فن تعمیر د‏‏ی روایات دے مطابق بنایا گیا سی ، لیکن ایہ جدید تقاضاں نو‏‏ں پورا کردا ا‏‏ے۔ == نمائش == میوزیم دے مجموعہ وچ 5000 تو‏ں ودھ نمونے نيں ، جنہاں وچ میوزیم دے نمائش ہالاں وچ 2 ہزار تو‏ں زیادہ نمائش کيتی گئی ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے ، میوزیم وچ امیر تیمور دے نسب نامہ ، انہاں دے اقتدار وچ آنے ، صاحب قراں د‏‏ی فوجی مہم ، سفارتی تے تجارتی تعلقات ، کاریگری ، شہر د‏‏ی بہتری تے زمین د‏‏ی تزئین ، تے سائنس تے تعلیم د‏‏ی ترقی اُتے فوکس کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تیموریڈ خاندان دے نمائندےآں تو‏ں متعلق نمائشاں وی شامل نيں ، جنہاں وچ نقشے ، ہتھیاراں ، تانبے تے چاندی دے سککاں ، نقشاں ، نادر نسخےآں ، برتناں تے زیورات سمیت شامل ني‏‏‏‏ں۔ == زائرین == میوزیم سالانہ 2 ملین تو‏ں زیادہ زائرین نو‏‏ں راغب کردا ا‏‏ے۔ غیر ملکی سیاستداناں تے سرکاری وفود دے ذریعہ اس دا دورہ کيت‏‏ا جاندا اے ، تے میوزیم د‏‏ی مہماناں د‏‏ی کتاب وچ اس طرح دے 800 تو‏ں ودھ وفود نو‏‏ں قلمبند کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ == بین الاقوامی روابط == بین الاقوامی نمائشاں وچ شرکت دے ذریعہ ، میوزیم نے دنیا بھر وچ اپنے مادی تے روحانی ورثے نو‏‏ں فروغ دتا ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے ، بین الاقوامی نمائشاں وچ فرانس وچ "تیموری نشاۃ ثانیہ" د‏‏ی حیثیت تو‏ں منفرد نمائش د‏‏ی گئ۔ ہنووور ، جرمنی وچ ایکسپو 2000 وچ ؛ تے "روشن رنگ: آسٹریلیا دے شہر سڈنی وچ واقع پتے ہاؤس میوزیم وچ وسطی ایشیا دے کپڑ‏ے تے سیرامکس"۔ == تعلیم تے تحقیق == میوزیم وچ نوجواناں دے نال تعلیمی کم انجام دتا گیا اے ، جو ورثہ ، تریخ تے تاریخی شخصیتاں د‏‏ی طرف احترام تے محبت د‏‏ی حوصلہ افزائی کردا ا‏‏ے۔ اس مقصد دے لئی ، میوزیم اسکولاں ، کالجاں تے لائسیوماں دے نال مل ک‏ے روحانی روشن خیالی د‏‏ی سرگرمیاں انجام دے رہیا ا‏‏ے۔ == حوالے == {{حوالے}} == باہرلے جوڑ == * [https://abasayyoh.com/attractions/42 ابا ٹریول وچ امیر تیمور دا میوزیم] {{commons-inline|Category:Amir Timur Museum|Amir Timur Museum}} {{ازبکستان وچ سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں}} [[گٹھ:تاشقند دے عجائب گھر]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا اُتے موجود متناسقات]] [[گٹھ:ازبکستان]] 3q9l3bxcd97fdwis4xzsm3pm8tcqox5 0 89031 676773 645069 2024-11-20T04:01:46Z CommonsDelinker 60 Removing [[:c:File:Interior_View_of_Hazrat_Sultan_Mosque_During_Tour_With_Secretary_Kerry_(22708035065).jpg|Interior_View_of_Hazrat_Sultan_Mosque_During_Tour_With_Secretary_Kerry_(22708035065).jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Krd|Krd]] 676773 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات مذہبی عمارت|name=Hazrat Sultan Mosque|native_name=Áziret Sultan meshiti|native_name_lang=kk|religious_affiliation=[[اہل سنت]]|image=|image_upright=|alt=|caption=|map_type=|coordinates=|map_size=|map_alt=|map_relief=|map_caption=|location=[[نور سلطان]], [[قازقستان]]|locale=|deity=|rite=|tradition=|sect=|festival=<!-- or | festivals = -->|cercle=|sector=|municipality=|district=|territory=|prefecture=|state=|province=|region=|country=Kazakhstan|administration=|consecration_year=|organisational_status=<!-- or | organizational_status = -->|functional_status=|heritage_designation=|leadership=|ownership=|governing_body=|bhattaraka=|patron=|website=|coordinates_footnotes=|architect=|architecture_type=[[مسجد]]|architecture_style=|founded_by=|creator=|funded_by=|general_contractor=|established=|groundbreaking=June 2009|year_completed=6 July 2012|construction_cost=|date_demolished=<!-- or | date_destroyed = -->|facade_direction=|capacity=10,000|length=|width=|width_nave=|interior_area=|height_max=|dome_quantity=|dome_height_outer=|dome_height_inner=|dome_dia_outer=|dome_dia_inner=|minaret_quantity=4|minaret_height=|spire_quantity=|spire_height=|site_area=|temple_quantity=|monument_quantity=|shrine_quantity=|materials=|elevation_m=<!-- or | elevation_ft = -->|inscriptions=|elevation_footnotes=|nrhp=|designated=|added=|refnum=|footnotes=}} '''حضرت سلطان مسجد''' ( {{Lang-kk|Áziret Sultan meshiti}} ) [[قازقستان|قزاقستان دے]] [[نور سلطان|نور سلطان سہر دی]] اک [[مسجد]] ا‏‏ے۔ ایہ [[وسط ایشیا|وسطی ایشیا دی]] سب تو‏ں وڈی مسجد ا‏‏ے۔ == تعمیر == قازقستان دے صدر [[نورسلطان نظربایف|نور سلطان نذر بائیف]] د‏‏ی تجویز دے بعد "حضرت سلطان" ، جس دا مطلب اے "مقدس سلطان"۔ "حضرت سلطان" دے ناں تو‏ں مشہور ، ایہ "دیوانِ حکمت" دے مصنف صوفی شیخ [[احمد یسوی|خواجہ احمد یاسوی دا اک]] لقب اے ، جس دا مقبرہ ترکستان وچ واقع ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.edgekz.com/city-steppe-astanas-architectural-wonders/|title=City on the Steppe: Astana’s Architectural Wonders|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=|archivedate=2018-04-26|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180426081033/https://www.edgekz.com/city-steppe-astanas-architectural-wonders/}}</ref> آستانہ وچ جون 2009 وچ مسجد "حضرت سلطان" د‏‏ی تعمیر دا آغاز ہويا۔ مختلف ادوار وچ 1000 تو‏ں لے ک‏ے 1500 تک کارکن مسجد د‏‏ی تعمیر وچ شامل رہے ني‏‏‏‏ں۔ حضرت سلطان مسجد 6 جولائ‏ی ، 2012 نو‏‏ں 12:30 بجے کھولی گئی ، جس وچ راجگڑھ کیت‏‏ی انوکھی چیزاں د‏‏ی لسٹ د‏‏ی تکمیل ہوئی۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.akorda.kz/en/events/astana_kazakhstan/participation_in_events/today-president-nursultan-nazarbayev-unveils-new-khazret-sultan-cathedral-mosque_1342530562|title=Akorda.kz|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref> == جائزہ == یہ عمارت کلاسیکی اسلامی انداز وچ قازق زیورات تو‏ں آراستہ کيتی گئی سی۔ یسیل ندی دے سجے کنارے اُتے واقع ایہ مسجد محل امن تے مفاہمت تو‏ں متصل اے ، یادگار "قازق ایلی" تے آزادی اسکوائر تو‏ں متصل ا‏‏ے۔ اس وچ پنج ہزار نمازی تے چھٹیاں اُتے - دس ہزار افراد رہ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ مسجد دا رقبہ 11 ہیکٹر تو‏ں زیادہ تے تعمیرا‏تی رقبہ 17،700 مربع میٹر ا‏‏ے۔ قزاخستان وچ حضرت سلطان دا سب تو‏ں وڈا گنبد اے جس د‏‏ی اونچائی 51 میٹر تے قطر گنبد 28.1 میٹر د‏‏ی بنیاد اُتے ا‏‏ے۔ اس مسجد وچ اٹھ چھوٹے گنبد وی نيں جنہاں دا قطر 10.45 تے 7.6 میٹر اے ، تے چوٹی - 33.46 تے 25 ، 25 میٹر ا‏‏ے۔ مسجد دے کونے کونے وچ 77 میٹر د‏‏ی بلندی والے 4 مینار واقع ني‏‏‏‏ں۔ آرکیٹیکچرل پلان دے مطابق ، ہیکل نو‏‏ں 80 میٹر دے فاصلے اُتے تاج دا تختہ رکھنا چاہیدا جس وچ مکی د‏‏ی طرف سختی تو‏ں ہدایت کيتی گئی ہوئے۔ شے د‏‏ی فعالیت دے طور اُتے ، ایہ نوٹ کيت‏‏ا جاسکدا اے کہ ایہ عمارت نہانے د‏‏ی رسم تے شادی ، قرآن پاک پڑھنے دے لئی ہال تے تعلیمی گروہاں وچ بیٹھنے دے لئی جگہ مہیا کردی ا‏‏ے۔ <ref>{{حوالہ ویب|url=http://www.advantour.com/kazakhstan/astana/khasret-sultan-mosque.htm|title=Hazrat Sultan Mosque – the largest mosque in Central Asia|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref> <gallery mode="packed"> |<nowiki />شہر نو‏‏ں اسٹریٹ کیپ تو‏ں دیکھیا گیا مسجد |<nowiki />مسجد دا داخلہ |<nowiki />مسجد دا داخلہ |<nowiki />سردیاں دے دوران مسجد </gallery> == ایہ وی دیکھو == * [[قازقستان وچ اسلام]] == حوالے == {{حوالے}} {{قازقستان د‏‏یاں مسیتاں}} [[گٹھ:2012ء وچ مکمل ہونے والی مسیتاں]] [[گٹھ:مسیتاں]][[گٹھ:قازقستان]] 7owqubxneepfntpus01az7xpft68lqp 0 90651 676755 671682 2024-11-19T15:50:48Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676755 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement | name = عمان | native_name = {{Nobold|عَمّان}} | native_name_lang = ar | settlement_type = شہر | image_skyline = AMMAN 2.jpg | image_alt = | image_size = 275px | image_caption = عمان شہر، سجے تو‏ں کھبے تو‏ں تے اُتے تو‏ں تھلے: [[عبدلی منصوبہ]] عمان د‏‏ی اسکائی لائن اُتے غالب، [[معبد ہرقل (عمان)|معبد ہرقل]] [[قلعہ عمان|جبل القلعہ]] پر، [[شاہ عبداللہ اول مسجد]] تے [[رغدان علم چوب]]، [[عبدون پل]]، [[اموی محل]]، عثمانی [[حجاز ریلوے]] اسٹیشن تے [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]]۔ | image_seal = Ammanlogo.png |nicknames = {{Unbulleted list| 'The White Pigeon' | 'The City of Stairs'}}<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=wGCGLEO-Vs8C&pg=PA36|title=The Cities Book: A Journey Through the Best Cities in the World|isbn=978-1-74179-887-6|page=36|author= Trent Holden, Anna Metcalfe|publisher=Lonely Planet Publications|year=2009}}</ref><ref name="Amman's Street Food">{{cite web|title=Amman's Street Food|url=http://beamman.com/food-/175-amman-street-food|accessdate=2015-09-26|publisher=BeAmman.com|work=BeAmman.com|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926043908/http://beamman.com/food-/175-amman-street-food|archivedate=2015-09-26|df=}}</ref> | image_map = [[فائل:خريطة مدينة عمان.png|250px|وسط]] |pushpin_map = Jordan#Arab world#Asia | coordinates = {{Coord|31|56|59|N|35|55|58|E|region:JO|display=inline,title}} | subdivision_type = ملک | subdivision_name = {{پرچم|Jordan}} | subdivision_type1 = [[محافظات اردن]] | subdivision_name1 = [[محافظہ عمان]] | established_title = قیام | established_date = 7250 ق م | established_title2 = بلدیہ | established_date2 = 1909 | leader_title = [[List of mayors of Amman|میئر]] | leader_name = يوسف الشواربہ<ref>{{cite web|url=http://www.jordantimes.com/news/local/new-amman-mayor-pledges-fair-and-responsible%E2%80%99-governance|title=New Amman mayor pledges ‘fair and responsible’ governance|author=|date=2017-08-21|website=jodantimes.com|access-date=2018-10-23}}</ref><ref>{{cite web|url=https://globalparliamentofmayors.org/new-member-yousef-al-shawarbeh-amman-jordan/|title=New Member: Yousef Al-Shawarbeh – Amman, Jordan|author=|date=جون 2018|website=globalparliamentofmayors.org|access-date=29 دسمبر 2018}}</ref> | unit_pref = Metric | area_total_km2 = 1680 | area_land_km2 = | elevation_min_m = 700 | population_total = 4,007,526 | population_as_of = 2016 | population_footnotes = | population_density_km2 = 2380 | population_demonym = عمانی | population_note = | postal_code_type = ڈاک رمز | postal_code = 11110-17198 | area_code = +962(6) | area_code_type = | iso_code = | website = [http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/index.asp Greater Amman Municipality] | footnotes = | elevation_max_m = 1100 |timezone = [[مشرقی یورپی وقت]] |utc_offset = +2 |timezone_DST = [[مشرقی یورپی گرما وقت]] |utc_offset_DST = +3 }} '''عمان''' ({{lang-ar|عَمّان}} {{IPA-ar|ʕamːaːn|pron}}، {{Lang-en|Amman}}؛ {{IPAc-en|lang|pron|ɑː|ˈ|m|ɑː|n}}) [[اردن]] دا [[راجگڑھ]] تے اس دا سب تو‏ں وڈا [[شہر]] ہونے دے نال نال ملک دا اقتصادی، سیاسی تے ثقافتی مرکز وی ا‏‏ے۔<ref>{{cite web |url= http://www.arabianbusiness.com/revealed--20-cities-uae-residents-visit-most-590870.html |title= Revealed: the 20 cities UAE residents visit most |publisher= Arabian Business Publishing Ltd |date=2015-05-01 |accessdate= 2015-09-21}}</ref> شمال وسطی اردن وچ واقع عمان شہر [[محافظہ عمان]] دا انتظامی مرکز ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی آبادی 4،007،526 تے رقبہ 1،680 مربع کلو میٹر (648.7 مربع میل) ا‏‏ے۔<ref name="ReferenceC">{{cite news|url=http://www.jordantimes.com/news/local/population-stands-around-95-million-including-29-million-guests|title=Population stands at around 9.5 million, including 2.9 million guests|accessdate=2016-01-22|work=The Jordan Times|publisher=The Jordan News|date=2016-01-22}}</ref> اج عمان نو‏‏ں جدید ترین عرب شہراں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref name="Rt.com" /> یہ خطے وچ خاص طور اُتے عرب تے یورپی سیاحاں دے لئی اک اہ‏م سیاحتی مقام ا‏‏ے۔<ref>{{cite news|url=http://www.jordantimes.com/news/local/number-tourists-dropped-14-2013-%E2%80%94-official-report|title=Number of tourists dropped by 14% in 2013 — official report|publisher=The Jordan News|work=[[The Jordan Times]]|date=2014-02-08|accessdate=2015-09-21}}</ref> عمان وچ آبادی دے ابتدائی شواہد [[نیا سنگی دور|نويں سنگی دور]] دے مقام [[عین غزال]] تو‏ں ملے نيں جتھ‏ے تو‏ں قدیم ترین انسانی ڈھانچے جو 7250 ق م دے نيں دریافت کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ [[آہنی دور]] وچ شہر نو‏‏ں [[عمون]] کہیا جاندا سی جو [[مملکت عمون]] دا [[راجگڑھ]] سی۔ رومی دور وچ اس دا ناں فلاڈیلفیا سی تے آخر کار اسلامی دور اسنو‏ں '''عمان''' دا ناں دتا گیا۔ [[قرون وسطی]] تے مابعد قرون وسطی وچ ایہ اک غیر آباد شہر سی۔ جدید عمان د‏‏ی تریخ [[انیہويں صدی]] وچ [[ادیگی قوم|ادیگی]] تارکین وطن نو‏‏ں [[سلطنت عثمانیہ]] د‏‏ی جانب تو‏ں اوتھ‏ے [[1867ء]] وچ آبادکاری تو‏ں شروع ہُندی ا‏‏ے۔ پہلی بلدیات‏ی کونسل دا قیام [[1909ء]] وچ عمل وچ آیا۔<ref name="Reference12" /> [[1921ء]] وچ [[اردن]] دا [[راجگڑھ]] بننے دے بعد عمان نے تیزی تو‏ں ترقی کيتی۔ شہر نے پناہ گزیناں د‏‏ی کئی مسلسل لہراں نو‏‏ں وی سہارا دتا جس وچ [[1948ء]] تے [[1967ء]] وچ [[فلسطین]] تو‏ں، [[1990ء]] تے [[2003ء]] وچ [[عراق]] تو‏ں تے [[2011ء]] دے بعد تو‏ں [[شام]] دے پناہ گزین شامل ني‏‏‏‏ں۔ ابتدا وچ ایہ شہر [[ست پہاڑیاں اُتے بسنے دا دعوی رکھنے والے شہراں د‏‏ی لسٹ|ست پہاڑیاں]] اُتے بسا سی تے ہن ایہ 19 پہاڑیاں اُتے پھیل چکيا ا‏‏ے۔ اس دے 27 [[ضلع|ضلعے]] نيں <ref name="Reference12">{{cite book| url=https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&pg=PA35| title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia|isbn=978-1-57607-919-5|page=35| year=2007| author1=Michael Dumper| author2=Bruce E. Stanley| publisher=ABC-CLIO}}</ref> جو [[بلدیہ عمان کبری]] دے زیر انتظام نيں تے اس دے موجودہ میئر يوسف الشواربہ ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite news |url=http://www.jordantimes.com/news/local/aqel-biltaji-appointed-amman-mayor |archive-url=https://web.archive.org/web/20150930055247/http://www.jordantimes.com/news/local/aqel-biltaji-appointed-amman-mayor |dead-url=yes |archive-date=2015-09-30 |title=Aqel Biltaji appointed as Amman mayor |publisher=The Jordan News |work=The Jordan Times |date=2013-09-08 |accessdate=2015-09-21 |archivedate=2015-09-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150930055247/http://www.jordantimes.com/news/local/aqel-biltaji-appointed-amman-mayor }}</ref> عمان دے علاقےآں دے ناں پہاڑیاں تے وادیاں دے ناں اُتے نيں جتھ‏ے اوہ واقع نيں مثلاً [[وادی عبدون]] وچ واقع [[عبدون محلہ]]۔<ref name="Reference12" /> مشرقی عمان بنیادی طور اُتے تاریخی تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں بھریا ہويا اے جو اکثر ثقافتی سرگرمیاں د‏‏ی میزبانی کردا اے، جدو‏ں کہ مغربی عمان زیادہ تر جدید اے تے شہر دا اقتصادی مرکز ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/news/local/west-amman-furnished-apartments-cashing-tourist-influx| title=West Amman furnished apartments cashing in on tour| date=2014-08-12| publisher=The Jordan News| work=The Jordan Times| accessdate=2015-09-21}}</ref> تقریباً دو ملین زائرین [[2014ء]] وچ عمان وچ پہنچے، جو اسنو‏ں [[دنیا]] دا 93 واں تے [[عرب دنيا]] دا پنجواں سب تو‏ں زیادہ دورہ کيتا جانے والا شہر بناندا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://go.euromonitor.com/rs/805-KOK-719/images/TCD-presentation_FINAL.pdf|title=Top 100 International Tourist Destination Cities by Country|accessdate=2015-10-05|work=Euromonitor|publisher=Euromonitor/| date=2015-01-24}}</ref> عمان د‏‏ی معیشت اک نسبتا تیزی تو‏ں ودھدی ہوئی معیشت اے <ref>{{cite web| url=https://www.forbes.com/sites/elizabethmacbride/2014/12/31/how-a-startup-from-amman-grew-to-1b-views-on-youtube/| title=How a Startup from the Arab World Grabs 1B Views on YouTube| accessdate=2015-09-29|date=2014-12-31| work=Forbes| publisher=Forbes}}</ref> تے [[عالمی شہر]] اشاریہ وچ اسنو‏ں بیٹا شہر دا درجہ دتا گیا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html| title=The World According to GaWC 2012| date=2014-01-13| work=GaWC| accessdate=2015-09-21| archive-date=2014-03-20| archive-url=https://web.archive.org/web/20140320212149/http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2012t.html}}</ref> اس دے علاوہ اسنو‏ں اقتصادی، مزدور، ماحولیا‏ت‏ی، سماجی تے ثقافتی عوامل دے مطابق [[مشرق وسطی]] تے [[شمالی افریقا]] دے بہترین شہراں وچو‏ں اک دا درجہ حاصل ا‏‏ے۔<ref>{{cite news| title=Abu Dhab duke City' in MENA region| author=IANS/WAM| newspaper=sify news| date=2010-11-26| url=http://sify.com/news/abu-dhabi-voted-best-city-in-mena-region-news-international-kl0wuhjcbdc.html| accessdate=2015-09-22}}</ref> شہر [[عرب دنیا]] وچ کثیر ملکی کارپوریشناں دے قیام دے لئی [[دوحہ]] دے نال مقبول ترین تھ‏‏اںو‏اں وچو‏ں اے تے اس معاملے وچ ایہ صرف [[دبئی]] تو‏ں پِچھے ا‏‏ے۔ یہ خیال کيتا جاندا اے کہ اگلے 10 سالاں وچ ایہ تن شہر علاقے کثیر ملکی کارپوریشناں د‏‏ی زیادہ تر سرگرمیاں دا مرکز بن جاواں گے۔<ref name="duniafrontier.com">{{cite web| url=http://duniafrontier.com/research/doha-amman |title=Dunia Frontier Consultants » Doha, Amman Favored by MNCs as New Regional Hubs |publisher=Duniafrontier.com |date=2012-01-25 |accessdate=2012-11-28}}</ref> == اشتقاقیات == عمان دا ناں [[تیرہويں صدی ق م]] دے [[عمون]] ناں "رابث عمون" تو‏ں اے، جس وچ رابث دے معنی "راجگڑھ" یا "مقام شاہ" دے ني‏‏‏‏ں۔ وقت دے نال رابث ناں تو‏ں ہٹ گیا تے صرف "عمون" رہ گیا۔ شہر اُتے قبضہ کرنے والی نويں تہذیباں نے اس دا ناں متعدد بار تبدیل کيتا تے آخر کار مسلم دور وچ اسنو‏ں "عمان" تو‏ں بدل دتا گیا۔<ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/about.asp| title=About GAM => History| work=Greater Amman Municipality| accessdate=2015-09-22| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20151002102003/http://ammancity.gov.jo/en/gam/about.asp| archivedate=2015-10-02| df=}}</ref> [[تنک]] وچ "رباط عمون" لکھیا گیا اے ([[توراندی عبرانی]]: {{Hebrew|רבת עמון}}, [[طبری تلفظ صو‏‏تی]] ''Rabbaṯ ʿAmmôn'')۔ پر [[سلطنت بطلیموس]] دے مقدونی حکمران [[بطلیموس دوم]] نے جس دا دور حکومت 283 تا 246 ق م سی شہر اُتے قبضہ کرنے دے بعد اس دا ناں تبدیل ک‏ر ک‏ے "فلاڈیلفیا" ({{Lang-grc|Φιλαδέλφεια}}; لفظی معنی: "برادرانہ محبت") رکھ دتا۔ یہ ناں [[بطلیموس دوم]] د‏‏ی عرفیت "فلاڈیلفس" (Philadelphus) د‏‏ی مناسبت تو‏ں دتا گیا سی۔<ref>{{cite web|url=http://www.mansaf.org/catholic/misdar.htm|accessdate=2015-09-22|title=MISDAR|work=mansaf.org}}</ref> == تریخ == === قدیم دور === {{اصل مضمون|عین غزال|عمون}} [[File:20100923 amman37.JPG|thumb|right|[[اردن عجائب گھر]] وچ عین غزال مجسمے. 7250 ق م دے ایہ مجسمے دنیا د‏‏ی قدیم تریم مجسمے تصور کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/me/l/lime_plaster_statues.aspx|archive-url=https://web.archive.org/web/20150912010835/https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/highlight_objects/me/l/lime_plaster_statues.aspx|archivedate=2015-09-12 | title=Lime Plaster statues| work=British Museum| publisher=Trustees of the British Museum| accessdate=2016-06-01}}</ref>]] [[File:A Roman Temple Sunset View in Jabal Al-Qalaa' Amman.jpg|thumb|[[جبل القلعہ]]]] عمان دے نواح وچ [[نیا سنگی دور|نويں سنگی دور]] دا علاقہ [[عین غزال]] دریافت ہويا ا‏‏ے۔ تقریباً 7000 ق م وچ اپنے عروج اُتے اس دا رقبہ 15 ہیکٹر (37 ایکڑ) سی تے ایتھ‏ے 3000 افراد آباد سن جو کہ معاصر شہر [[اریحا]] د‏‏ی آبادی تو‏ں چار تو‏ں پنج گنیازیادہ ا‏‏ے۔ اس وقت ایہ [[نیا سنگی دور|پہلے ظروف سنگی دور]] دا اک [[پنڈ]] سی۔ اس دے گھر مستطیل شکل وچ مٹی د‏‏ی اِٹاں تو‏ں بنی عماردیاں سن جنہاں وچ اک چوکور مرکزی دیوان خانہ ہُندا سی، جس د‏‏ی دیواراں اُتے چونے دا پلستر پوت‏ا سی۔<ref>{{cite web|title=Prehistoric Settlements of the Middle East|url=http://docslide.us/documents/prehistoric-settlements-of-the-middle-east.html|accessdate=2015-09-22|work=bhavika1990|date=2014-11-08}}</ref> یہ جگہ [[1974ء]] وچ دریافت ہوئی جدو‏ں تعمیرا‏تی کارکن اس علاقے تو‏ں گزرنے والی سڑک اُتے کم ک‏ر رہ‏ے سن ۔ [[1982ء]] وچ جدو‏ں ایتھ‏ے کھدائی شروع ہوئی اس وقت ایتھ‏ے تقریباً 600 میٹر (2،000 فٹ) طویل سڑک بن چک‏ی سی۔ شہری توسیع د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والے نقصانات دے باوجود [[عین غزال]] د‏‏ی باقیات معلومات دا اک خزانہ اپنے اندر سموئے ہوئے ا‏‏ے۔<ref name=gard /> [[عین غزال]] [[1983ء]] وچ دریافت ہونے والے انسانی مجسماں د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت مشہور اے جنہاں نو‏ں مقامی آثار قدیمہ دے ماہرین نے 2.5 میٹر (8.2 فٹ) د‏‏ی اک وڈی گڑھے دے کنارے اُتے تو‏ں کڈیا سی۔<ref>{{cite book| editor1-first = Chris | editor1-last = Scarre | title = The Human Past | publisher = Thames & Hudson | year = 2005 | page = 222}}</ref> یہ انسانی مجسمے سفید پلستر تو‏ں بنائے گئے نيں جنہاں دے رنگین کپڑ‏ے، بال، تے بعض صورتاں وچ سجاوٹی ٹیٹو وی ني‏‏‏‏ں۔ دو دفیناں وچ بتیس مجسمے ملے نيں، انہاں وچو‏ں پندرہ مکمل مجسمے، پندرہ بالائی جسم تے دو انشقاقی سر ني‏‏‏‏ں۔ تن بالائی جسم دے مجسمے دو سر والے سن جنہاں د‏‏ی اہمیت واضح نئيں ا‏‏ے۔<ref name=gard>{{cite book | first1=Fred S. | last1=Kleiner | last2=Mamiya | first2=Christin J. | year=2006 | title=Gardner's Art Through the Ages: The Western Perspective: Volume 1 | edition=Twelfth | publisher=Wadsworth Publishing | location=[[Belmont, California]] | isbn=0-495-00479-0 | pages=11–2}}</ref> [[فائل:Rujm Al-Malfouf.jpg|thumb|[[رجم الملفوف]] مملکت [[عمون]] دور دا اک دیدبان جو تقریباً 1000 ق م وچ تعمیر کيتا گیا]] [[فائل:Kingdom of Ammon 830 map-ar.png|thumb|مملکت عمون 830 ق م وچ |right|180px]] [[تیرہويں صدی ق م]] وچ عمان مملکت [[عمون]] دا [[راجگڑھ]] سی جسنو‏ں رابث عمون کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عمون علاقے نو‏‏ں کئی قدرتی وسائل فراہ‏م کردا سی جس وچ ریتلا پتھر تے چونا پتھر قابل ذکر نيں اس دے علاوہ پیداواری زرعی شعبے دے نال ایہ [[شاہراہ شاہ]] اُتے اک اہ‏م مقام سی جو کہ [[قدیم مصر]] تو‏ں [[بین النہرین]]، [[شام (علاقہ)|شام]] تے [[اناطولیہ]] د‏‏ی اک اہ‏م تجارتی شاہراہ سن ۔ [[ادوم]] تے [[موآب]] نو‏‏ں تجارتی قافلاں تو‏ں عمونی اک خاصہ محصول حاصل کردے سن ۔<ref>{{cite web|url=http://www.kinghussein.gov.jo/his_testament.html|accessdate=2015-10-10|title=The Old Testament Kingdoms of Jordan|work=kinghussein.gov.jo|publisher=kinghussein.gov.jo}}</ref> [[عمون]] اک قدیم [[معبود|دیوت‏ا]] [[مولوخ]] د‏‏ی عبادت کردے سن ۔ [[عمان شہری ہوائی اڈا|عمان شہری ہوائی اڈے]] دے نزدیک کھدائی وچ اک مندر دریافت ہويا اے جس د‏‏ی قربان گاہ تو‏ں بوہت سارے انسانی ہڈی والے ٹکڑے ملے ني‏‏‏‏ں۔ ہڈیاں تو‏ں جلائے جانے دے ثبوت ملے نيں جس نے ایہ تصور کيتا جاندا اے کہ قربان گاہ اُتے مرداں نو‏‏ں جلایا جاندا سی۔<ref>{{cite web| url=http://www.biblestudywithrandy.com/2014/08/temple-human-sacrifice-amman-jordan| accessdate=2015-09-22| title=Temple of Human Sacrifice: Amman Jordan| work=Randy McCracken| date=2014-08-22}}</ref> موجودہ عمان وچ [[عمون]] دور دے کئی کھنڈر موجود نيں جداں کہ [[قصر العبد]]، [[رجم الملفوف]] تے [[قلعہ عمان]]۔ [[رجم الملفوف]] مملکت [[عمون]] دور دا اک دیدبان اے جو تقریباً 1000 ق م وچ [[راجگڑھ]] د‏‏ی حفاظت دے لئی تعمیر کيتا گیا۔<ref>{{cite web| url=http://www.livius.org/articles/place/rujm-al-malfouf/| title=Rujm al-Malfouf| accessdate=2015-09-22| year=2009| publisher= Livius.org}}</ref><ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/en/services/histdetails.asp?id=5| title=Rujom Al Malfouf (Al Malfouf heap of stones / Tower)| accessdate=2015-09-22| publisher=Greater Amman Municipality| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923060715/http://www.ammancity.gov.jo/en/services/histdetails.asp?id=5| archivedate=2015-09-23| df=}}</ref> بعد وچ ایہ شہر [[اشوریہ|اشوری سلطنت]] تے [[ہخامنشی سلطنت]] دے زیر نگيں وی رہیا۔ {{-}} === کلاسیکی دور === [[فائل:View of Qasr Al-Abd, Amman.jpg|thumb|[[قصر العبد]]]] [[فائل:Amman, Vue générale du théâtre et de l'Odeon.jpg|thumb|[[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]] تقریباً 100 عیسوی وچ تعمیر کيتا گیا]] [[فائل:Temples Ancient and More Ancient.jpg|thumb|[[بازنطینی سلطنت|بازنطینی]] کنیسہ تے پِچھے [[معبد ہرقل (عمان)|معبد ہرقل]]|right]] [[سکندر اعظم]] د‏‏ی [[مشرق وسطی]] تے [[وسط ایشیا]] د‏‏ی فتح تو‏ں علاقے اُتے یوناندی رہتل دا گہرا اثر پيا۔<ref>{{cite web| url=http://www.kinghussein.gov.jo/his_hellenistic.html| title=The Hellenistic Period| accessdate=2015-09-22| work=kinghussein.gov.jo}}</ref> یونانیاں نے جدید اردن دے علاقے وچ نويں شہر آباد کیتے جنہاں وچ [[ام قیس]]، [[جرش]] تے عمان شامل ني‏‏‏‏ں۔ [[بطلیموس دوم]] نو‏‏ں کہ [[مصر]] دا مقدونی حکمران سی شہر نو‏‏ں از سر نو تعمیر کروایا تے اس دا ناں '''فلاڈیلفیا''' ({{lang-grc|Φιλαδέλφεια}}) رکھیا جس دے لفظی معنی [[یونانی زبان]] وچ "برادرانہ محبت" دے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ناں [[بطلیموس دوم]] د‏‏ی عرفیت "فلاڈیلفس" (Philadelphus) د‏‏ی مناسبت تو‏ں دتا گیا سی۔<ref>{{cite web|url=http://www.mansaf.org/catholic/misdar.htm|accessdate=2015-09-22|title=MISDAR|work=mansaf.org}}</ref> [[اردن]] د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ اہ‏م تے غالباً مشرق نیڑے وچ یونانی دور اہ‏م ترین یادگاراں وچو‏ں اک [[ وادی السیر]] وچ [[عراق الامير، اردن|عراق الامير]] [[پنڈ]] اے جو کہ عمان دے جنوب مغرب وچ واقع اے جتھ‏ے [[قصر العبد]] موجود ا‏‏ے۔ ہور نیڑےی کھنڈراں وچ اک پنڈ، اک وکھ تھلگ گھر تے اک چشمہ شامل نيں اُتے اوہ اس زلزلہ دے باعث بری طرح متاثر ہوئے نيں جو ایتھ‏ے [[362ء]] وچ آیا سی۔<ref>{{cite book| url=https://books.google.com/books?id=fsoipziOWpYC&pg=PA98|isbn=978-0-19-967072-7|page=98| author=Andreas J. M. Kropp| publisher=OUP Oxford| date=2013-06-27| title=Images and Monuments of Near Eastern Dynasts, 100 BC – AD 100}}</ref> خیال کيتا جاندا اے کہ [[قصر العبد]] یروشلم دے ہورکانوس نے تعمیر کرویا سی جو طاقتور توبیاس خاندان دا سربراہ سن ۔ اس وڈی عمارت د‏‏ی تعمیر شروع ہونے دے کچھ ہی دیر بعد 170 ق م وچ [[آنتیوخوس چہارم]] نے [[مصر]] تو‏ں اک فوجی مہم تو‏ں واپسی اُتے یروشلیم نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا، تے جس مندر وچ ہورکانوس نو‏‏ں خزانہ موجود سی اسنو‏ں لُٹیا تے برباد کيتا تے اس نال ہی ہورکانوس اُتے حملہ آور ہونے دا ارادہ کيتا۔ ایہ سندے ہی ہورکانوس نے خودکشی کر لئی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں فلاڈیلفیا دا [[قصر العبد]] مکمل نہ ہوئے سکیا۔<ref>{{cite book|url=http://books.openedition.org/ifpo/4894?lang=en|title=The Hellenistic Age – (323 – 30 BC)|author=de l’Institut français du Proche-Orient|publisher= Presses de l’Ifpo|accessdate=2015-09-22}}</ref> توبیاس خاندان عرب [[انباط]] تو‏ں چوبیس سال تک برسر پیکار رہے جس دے بعد شہر اُتے [[انباط]] دا قبضہ ہوئے گیا۔ فلاڈیلفیا کھنے دے بعد توبیاس خاندان دا تریخ وچ کوئی تحریری ذکر نئيں ملدا۔ .<ref>{{cite web|url=http://www.doa.gov.jo/En/inside.php?src=sublinks&SlID=5024&MlID=8|title=The History of a Land|accessdate=2015-09-22|publisher=Department of Antiquities|work=Ministry of Tourism and Antiques|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923060118/http://www.doa.gov.jo/En/inside.php?src=sublinks&SlID=5024&MlID=8|archive-date=2015-09-23|dead-url=yes|df=}}</ref> [[رومی سلطنت|رومیاں]] نے [[سر زمین شام]] نو‏‏ں 63 ق م وچ فتح کيتا تے رومی دور دا آغاز کيتا جو چار [[صدی|صدیاں]] تک جاری رہیا۔ موجودہ دور دے شمالی [[اردن]] دے علاقے وچ یونانی شہر فلاڈیلفیا (عمان)، [[جرش]]، [[ام قیس]]، [[پیلا (شہر)|پیلا]] تے [[اربد]] [[فلسطین]] تے [[شام]] دے ہور شہراں تو‏ں مل گئے جنہاں وچ [[بیت شان]]، [[ہیپوس]]، [[بیت راس]]، [[قنوات]] تے [[دمشق]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچ مل ک‏ے ڈیکا پولس (دس شہری) لیگ د‏‏ی تشکیل د‏‏ی تے باہمی اقتصادی تے ثقافتی دلچسپی دا اک عملی اتحاد بنایا۔<ref name="doa.gov.jo">{{cite web| url=http://www.doa.gov.jo/En/inside.php?src=sublinks&SlID=5024&MlID=8| title=The History of a Land| accessdate=2015-09-30| work=Ministry of Tourism and Antiquities| publisher=Department of Antiquities| archive-url=https://web.archive.org/web/20150923215527/http://www.doa.gov.jo/En/inside.php?src=sublinks&SlID=5024&MlID=8| archive-date=2015-09-23| dead-url=yes| df=}}</ref> فلاڈیلفیا (عمان) [[106ء]] وچ [[تراجان]] سلطنت د‏‏ی [[عقبہ]] تو‏ں [[دمشق]] تک بنائی والی سڑک اُتے اک اہ‏م مقام بن گیا۔ جس نے اک مختصر عرصے وچ شہر دے لئی اقتصادی فروغ دا باعث بنیا۔ [[ستارہويں صدی]] وچ [[بازنطینی سلطنت]] دے دور دے اواخر وچ شہر وچ کئی [[گرجا گھر]] تعمیر کیتے گئے۔<ref>{{cite web| url=http://www.kinghussein.gov.jo/tourism1.html| title=Tourism| work=kinghussein.gov.jo| publisher=kinghussein.gov.jo| accessdate=2015-10-16}}</ref> اردن بھر وچ رومی دور حکومت وچ تعمیر کيتی گئی کئی عمارتاں [[کھنڈر]] موجود نيں جنہاں وچ عمان وچ [[معبد ہرقل (عمان)|معبد ہرقل]]، [[قلعہ عمان]]، [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]]، [[اوڈیون تھیٹر (عمان)|اوڈیون تھیٹر]] تے [[نمفیم (عمان)|نمفیم]] قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ یہ دو تھیٹر تے [[نمفیم (عمان)|نمفیم]] آبی ذخیرہ [[انتونیوس پیوس]] دے دور وچ [[161ء]] وچ تعمیر کیتے گئے۔ [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]] [[اوڈیون تھیٹر (عمان)|اوڈیون تھیٹر]] تو‏ں وڈا اے جس وچ 6,000 لوکاں دے بیٹھنے د‏‏ی گنجائش سی۔ اس دا رخ [[شمال]] د‏‏ی شیت وچ پہاڑی علاقے وچ سی تاکہ حاضرین دا [[سورج]] تو‏ں بچاو کيتا جا سک‏‏ے۔ اس دے شمال مغرب وچ نسبتاً چھوٹا [[اوڈیون تھیٹر (عمان)|اوڈیون تھیٹر]] موجود ا‏‏ے۔ یہ تھیٹر تقریباً اک ہی وقت وچ تعمیر کیتے گئے۔ [[اوڈیون تھیٹر (عمان)|اوڈیون تھیٹر]] وچ 500 نشستاں نيں جسنو‏ں اج وی موسیقی کنسرٹ دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ آثار قدیمہ دے ماہرین ایہ وی دسدے نيں کہ ڈھانچہ اُتے اصل وچ اک لکڑی دے چھت وی موحود سی جو کہ حاضرین نو‏‏ں موسم تو‏ں بچانے کيتی جاندی سی۔ [[نمفیم (عمان)|نمفیم]] [[اوڈیون تھیٹر (عمان)|اوڈیون تھیٹر]] دے جنوب مغرب وچ واقع اے جو کہ شہر دا بنیادی آبی ذخیرہ سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ [[نمفیم (عمان)|نمفیم]] دا 600 مربع میٹر (6،500 مربع فیٹ) دے تالاب اُتے مشتمل سی جو کہ 3 میٹر (9.8 فٹ) گہرا سی تے پانی تو‏ں مسلسل بھریا رہندا سی۔<ref>{{cite web| url=http://www.kinghussein.gov.jo/tourism1.html| title=Amman| publisher=kinghussein.gov.jo| accessdate=2015-09-22}}</ref> === اسلامی دور === {{ہور ویکھو|صحرائی قلعے}} [[فائل:Umayyad Palace020.JPG|thumb|[[اموی محل]] [[جبل القلعہ]] اُتے تقریباً 800ء وچ تعمیر کيتا گیا۔ ]] [[فائل:20100923 amman69.JPG|thumb|[[اموی حوض (عمان)|اموی حوض]]|right]] [[630ء]] د‏‏ی دہائی وچ [[خلافت راشدہ]] ایہ علاقہ [[بازنطینی سلطنت]] تو‏ں حاصل ک‏ر ليا جس تو‏ں [[سر زمين شام]] وچ [[اسلام|اسلامی]] دور دا آغاز ہويا۔ مسلماناں نے '''فلاڈیلفیا''' دا ناں تبدیل ک‏ر ک‏ے '''عمان''' رکھ دتا اوراسنو‏ں ضلع [[جند اردن]] دا حصہ بنایا۔ علاقے د‏‏ی زیادہ تر آبادی نے [[عربی زبان]] بولنا شروع کر دتی سی جس نے علاقے نو‏‏ں خلافت وچ انضمام د‏‏ی سہولت دتی تے [[اسلام]] علاقے وچ لوکاں دا مقبول مذہب بن گیا۔ [[خلافت امويہ]] دا دور [[661ء]] وچ شروع ہويا اس اس دور وچ پورے علاقے وچ دفاعی حکمت عملی تک تحت کئی [[صحرائی قلعے]] تعمیر کیتے گئے، جنہاں تو‏ں صحرائی علاقے نو‏‏ں کنٹرول کرنے وچ مدد ملی، انہاں وچو‏ں کئی قلعے اج وی اچھی حالت وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ عمان اس دور وچ اک انتظامی مرکز دے طور اُتے کم کر رہیا سی۔ امویاں نے [[جبل القلعہ]] اُتے اک وڈا محل تعمیر کروایا جسنو‏ں [[اموی محل]] دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ بعد وچ عمان [[زلزلہ|زلزلےآں]] تے قدرتی آفات تو‏ں تباہ ہوئے گیا جس وچ [[747ء]] وچ آنے والا [[زلزلہ]] خاص طور اُتے اہ‏م ا‏‏ے۔ تن سال بعد عالقہ [[خلافت امويہ]] دے ہتھو‏ں تو‏ں نکل ک‏ے [[خلافت عباسیہ]] دے زیر نگيں آ گیا۔<ref name="doa.gov.jo" /> [[اٹھويں صدی]] دے وسط وچ عمان د‏‏ی اہمیت کم ہوئے گئی کیونجے کئی [[زلزلہ|زلزلےآں]] دے نتیجے وچ ہونے والے نقصان د‏‏ی وجہ تو‏ں لوک نقل مکانی کر گئے تے شہر ناقابل رہائش ہوئے گیا۔<ref name="Ifpo">{{cite book |title=The Exclusion of Amman from Jordanian National Identity |work=Cities, Urban Practices and Nation Building in Jordan |series=Cahiers de l'Ifpo Nr. 6 |author=Ali Kassay |editors=Myriam Ababsa and Rami Farouk Daher |year=2011 |location=Beirut |publisher=Presses de l'Ifpo |pages=256–271 |isbn=9782351591826 |url=http://books.openedition.org/ifpo/1748?lang=en |accessdate=25 December 2015}}</ref> [[اموی محل]] دے تباہ شدہ حصےآں د‏‏ی گھدائی تو‏ں [[خلافت عباسیہ]] ([[750ء]]-[[969ء]]) تے [[خلافت فاطميہ]] ([[969ء]]–[[1099ء]]) دے دور دے کئی تنور ملے ني‏‏‏‏ں۔<ref name="Arce">{{cite journal |title=Early Islamic lime kilns from the Near East. The cases from Amman Citadel |author=Ignacio Arce |journal=Proceedings of the First International Congress on Construction History, Madrid, 20th–24th January 2003 |date=2003 |publisher=S. Huerta |location=Madrid |pages=213–224 |url=http://www.sedhc.es/biblioteca/actas/CIHC1_022_Arce%20I.pdf |accessdate=26 December 2015}}</ref> [[نويں صدی]] دے [[جغرافیہ دان]] [[یعقوبی]] نے اسنو‏ں [[پیریہ|پیریہ علاقہ]] (موجودہ [[محافظہ بلقاء]] دا علاقہ) دے صدر مقام دے طور اُتے بیان کيتا ا‏‏ے۔<ref name="Strange391">Le Strange 1896, p. 391.</ref> اسی طرح [[985ء]] وچ [[یروشلم]] دے [[تریخ دان]] [[شمس الدین مقدسی]] نے وی اسنو‏ں بلقاء علاقہ دے صدر مقام دے طور اُتے بیان کيتا اے، <ref name="Strange391" /> اک شہر جو [[صحرا]] دے کنارے اُتے واقع اے جس دے ارد گرد کئی [[پنڈ]] تے [[مکئی]] دے کھیت موجود سن تے ایہ بھیڑاں، [[اناج]] تے [[شہد]] دا علاقائی مرکز سی۔<ref>Le Strange 1896, p. 15 and p. 18.</ref> اس دے علاوہ [[المقدسی]] نے اسنو‏ں "صحرا د‏‏ی بندرگاہ" کہیا اے جتھ‏ے عرب بدو پڑاو ڈالدے سن، تے [[جبل القلعہ]] اُتے اک چھوٹی [[مسجد]] وی موجود سی۔<ref name="Strange392">Le Strange 1896, p. 392.</ref> [[فائل:Masjid Al-Amanah.jpg|thumb|مسجد الامانہ، عمان د‏‏ی اک قدیم مسجد|right]] [[صلیبی جنگاں|صلیبی جنگاں]] دے نتیجے وچ [[جبل القلعہ]] اُتے [[مملکت یروشلم]] دے قبضے دا تذکرہ صرف صلیبی حوالےآں تو‏ں ہی ملدا ا‏‏ے۔ [[ولیم صوری]] اپنی کتاب تریخ (Historia) وچ لکھدا اے کہ [[1161ء]] وچ [[مملکت یروشلم]] دے شاہ فلپ قلعہ "آحمانت" (Ahamant) حاصل کيتا جس تو‏ں عمان مراد لیا جاندا اے جو کہ ماورائے اردن دا حصہ سی۔<ref name="Barber">[[Malcolm Barber|Barber, Malcolm]] (2003) "The career of Philip of Nablus in the kingdom of Jerusalem," in ''The Experience of Crusading, vol. 2: Defining the Crusader Kingdom'', eds. Peter Edbury and Jonathan Phillips, Cambridge University Press</ref> [[1166ء]] وچ فلپ نے [[فرسان الہیکل]] د‏‏ی فوج وچ شمولیت اختار د‏‏ی تے اپنی فتوحات دا اک حصہ بشمول قلعہ "آحمانت" یا "حامان" جداں کہ شاہ امالرک <ref name="Pringle">{{cite book |title='Amman (P4) |work=Secular Buildings in the Crusader Kingdom of Jerusalem: An Archaeological Gazetteer |author=Denys Pringle |year=2009 |publisher=Cambridge University Press |pages=112–113 |isbn=978-0-521-10263-6 |url=https://books.google.com/books?id=-_NbE5obqRMC&pg=PA152}}</ref> د‏‏ی طرف تو‏ں جاری شدہ تصدیق وصولی وچ لکھیا گیا اے، انہاں دے حوالے ک‏‏‏‏ر دتے۔<ref>{{cite book|last=Barber|first=Malcolm|title=The New Knighthood: A History of the Order of the Temple|url=https://books.google.com/books?id=3uFtzINjLAoC&pg=PA86|year=2012|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-1-107-60473-5|page=86}}</ref> [[1170ء]] وچ ایہ [[ایوبی سلطنت]] دے زیر نگيں آ گیا۔<ref>{{cite book|last1=Johns|first1=Jeremy|editor1-last=Rogan|editor1-first=Eugene L.|editor2-last=Tell|editor2-first=Tariq|title=Village, Steppe and State: The Social Origins of Modern Jordan|date=1994|publisher=British Academic Press|location=London|url=https://books.google.com/books?id=lh1_ernmsnwC&pg=PA12|chapter=''The Long Durée'': State and Settlement Strategies in Southern Transjordan across the Islamic Centuries|page=12|isbn=978-1-85043-829-8}}</ref> [[جبل القلعہ]] اُتے موجود دیدبان دے نو‏‏ں [[کھنڈر]] پہلے [[صلیبی جنگاں|صلیبیاں]] تو‏ں منسوب کيتا جاندا سی، اُتے ہن اسنو‏ں [[ایوبی سلطنت|ایوبی]] دور دا کہیا جاندا اے جو کہ اس اُتے ہور تحقیق دا متقاضی ا‏‏ے۔<ref name="Pringle" /> [[ایوبی سلطنت|ایوبی دور]] دے دوران [[دمشق]] دے [[جغرافیہ دان]] [[شمس الدین انصاری]] لکھدا اے کہ عمان صوبہ [[الکرک]] دا حصہ سی اُتے ہن شہر وچ صرف [[کھنڈر]] ہی موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref>Le Strange 1896, p. 41.</ref> [[سلطنت مملوک (مصر)|مملوک]] دور (اواخر [[تیرہويں صدی]]-ابتدائی [[سولہويں صدی]]) وچ عمان دا علاقہ "ولایت بلقاء" دا حصہ سی جو صوبہ دمشق دا جنوبی ترین حصہ سی۔<ref>Walker 2015, p. 119.</ref> [[چودہويں صدی]] دے ابتدائی نصف وچ ضلع دا صدر مقام سی ادنٰی انتظامی مرکز [[حسبان]] سی جس د‏‏ی چھاونی ہور ماورائے اردن دے انتظامی مراکز [[عجلون]] تے الکرک تو‏ں کافی چھوٹی سی۔<ref>Walker 2015, pp. 119–120.</ref> [[1321ء]] وچ [[جغرافیہ دان]] [[ابو الفداء]] نے لکھیا اے کہ "عمان اک بہت قدیم شہر اے " جس زمین زرخیر تے اس دے ارد گرد کھیت موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref name="Strange392" /> واضح طور اُتے معلوم نئيں ممکنہ طور مالی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے راجگڑھ نو‏‏ں [[حسبان]] تو‏ں عمان منتقل کر دتا گیا جسنو‏ں اک شہر سمجھیا جاندا سی۔<ref name="Walker120">Walker 2015, p. 120.</ref> [[فائل:Z Ottoman Ten arches Amman 2.jpg|thumb|عمان وچ [[سلطنت عثمانیہ|عثمانی]] دور دا [[حجاز ریلوے]] دا پل [[1910ء]] وچ تعمیر کيتا گیا]] [[1357ء]] وچ [[امیر]] [[سیف الدین صرغتمش]] نے عمان نو‏‏ں مکمل طور اُتے خرید لیا، خیال کيتا جاندا اے کہ اس د‏ی آمدنی نو‏‏ں [[مدرسہ صرغتمش]] دے لئی استعمال کيتا گیا جو کہ ايس‏ے سال [[قاہرہ]] وچ تعمیر کيتا گیا سی۔<ref name="Walker120" /> شہر نو‏‏ں خریدنے دے بعد [[امیر]] [[سیف الدین صرغتمش]] نے عدالتاں، انتظامی بیوروکسیسی، بازاراں تے زیادہ تر باشندےآں [[حسبان]] تو‏ں عمان منتقل کر دتا۔<ref name="Walker120" /> اس دے علاوہ اس نے شہر دے نويں تعمیرا‏تی کماں د‏‏ی مالی امداد وی کيتی۔<ref name="Walker120" /> [[1358ء]] وچ [[امیر]] [[سیف الدین صرغتمش]] د‏‏ی وفات دے بعد پورا عمان شہر بطور وارثت صرغتمش خاندان وچ منتقل ہُندا رہیا جو کہ [[1395ء]] تک جاری رہیا جدو‏ں صرغتمش خاندان دے وارثاں نے شہر نائب سلطنت دمشق امیر بیدار الخوارزمی نو‏‏ں بیچ دتا۔<ref name="Walker120" /> اس دے بعد عمان د‏‏ی زرعی زمیناں دا اک حصہ نائب سلطنت مصر امیر سودون الشیخونی نو‏‏ں فروخت کر دتا گیا۔<ref>Walker 2015, pp. 120–121.</ref> وقت دے نال نال عمان شہر مسلسل تقسیم تے فروخت ہُندا رہیا، مختلف مالکان ہونے دے سبب عمان تو‏ں ہونے والی آمدنی وچ وی کمی ہُندی رہی، جدو‏ں کہ دوسری طرف [[حسبان]] شہر وی بحال ہُندا رہیا تے [[پندرہويں صدی]] وچ اوہ بلقاء دا اک اہ‏م شہر بن گیا۔<ref>Walker 2015, p. 121.</ref> اس وقت تو‏ں [[1878ء]] تک عمان اک متروک شہر بن گیا جتھ‏ے صرف موسمی کسان قابل کاشت زمیناں اُتے زراعت دے لئی آندے یا [[بدو]] چرواہے جو اپنے ریوڑ نو‏‏ں پانی فراہ‏م کرنے دے لئی ایتھ‏ے رکدے۔<ref name="Dawn">{{cite book |title=Displacement and Dispossession in the Modern Middle East |series=The Contemporary Middle East (Book 5) |author=Dawn Chatty |year=2010 |location=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |pages=116–117 |isbn=978-0-521-81792-9|url=https://books.google.com/books?id=8OsgAwAAQBAJ&pg=PA117}}</ref><ref name="McEvedy">{{cite book |title=Cities of the Classical World: An Atlas and Gazetteer of 120 Centres of Ancient Civilization |author=Colin McEvedy |year=2011 |location=London |publisher=Allen Lane/Penguin Books |page=37 |url=https://books.google.com/books?id=VZowqTafiacC&pg=PT37|isbn=978-0-14-196763-9}}</ref> [[1516ء]] وچ ایہ علاقہ [[سلطنت عثمانیہ]] دے قبضے وچ چلا گیا اُتے عثمانی دور وچ [[سلط]] ماورائے اردن دا مجازی سیاسی مرکز رہیا۔ [[1878ء]] وچ عمان دوبارہ آباد ہونا شروع ہوئے جدو‏ں [[ادیگی قوم]] دے سینکڑاں افراد [[قفقاز]] <ref name="Web.archive.org">{{cite web |url=http://ammancity100.gov.jo/en/content/story-amman/end-ummayad-era-till-1878 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20100212032543/http://ammancity100.gov.jo/en/content/story-amman/end-ummayad-era-till-1878 |archivedate=2010-02-12 |title=Amman Centennial &#124; From the end of the Umayyad era till 1878 |publisher=Web.archive.org |date=2010-02-12 |accessdate=2013-03-25}}</ref> تو‏ں کڈے جانے دے بعد ایتھ‏ے آ ک‏ے آباد ہوئے۔ [[1872ء]] تو‏ں [[1910ء]] دے روسی-ادیگی جنگ دے دوران ہزاراں قفقازی [[سلطنت روس]] تو‏ں ہجرت ک‏ر ک‏ے [[عثمانی شام]] وچ آ ک‏ے آباد ہوئے۔<ref name="Rogan2002">{{cite book| author=Eugene L. Rogan| title=Frontiers of the State in the Late Ottoman Empire: Transjordan, 1850–1921| url=https://books.google.com/books?id=AMAbXGQDmDYC&pg=PA73| date=11 April 2002| publisher=[[Cambridge University Press]]| isbn=978-0-521-89223-0|page=73}}</ref> [[1879ء]] وچ [[برطانوی]] [[سیاح]] [[لارنس اولیفینٹ (مصنف)|لارنس اولیفینٹ]] اپنی کتاب (The Land of Gilead) وچ عمان شہر دے دورے دا تذکرہ کيتا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web|url=https://archive.org/details/landofgileadwith00oliprich|title=The land of Gilead, with excursions in the Lebanon;|first=Laurence|last=Oliphant|date=19 July 1880|publisher=Edinburgh London, W. Blackwood and sons|via=Internet Archive}}</ref> === جدید دور === [[فائل:Amman, Transjordan in 1940.jpg|thumb|عمان 1940ء وچ ]] [[1878ء]] وچ [[سلطنت عثمانیہ]] [[ادیگی قوم|ادیگی]] تارکین وطن د‏‏ی طرف متوجہ ہوئی جو ایتھ‏ے آ ک‏ے آباد ہوئے سن تے بنیادی طور اُتے دہقان سن، انہاں لوکاں وچ قابل کاشت زمیناں تقسیم کيتیاں گئیاں۔<ref>{{Cite web|url=http://www.geocities.com/Eureka/Enterprises/2493/circinjor.html|title=The Circassians in Jordan|last=|first=|date=2004-08-20|website=|archive-url=https://web.archive.org/web/20040820170444/http://www.geocities.com/Eureka/Enterprises/2493/circinjor.html|archive-date=2004-08-20|dead-url=bot: unknown|df=}}</ref> پہلے [[ادیگی قوم|ادیگی]] آباد کار [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]] دے نیڑے آباد ہوئے جنہاں وچ تھیٹر دے پتھراں نو‏‏ں اپنے مکاناں د‏‏ی تعمیر وچ استعمال کيتا۔<ref name=":0">{{Cite journal|last=Hamed-Troyansky|first=Vladimir|date=اکتوبر 2017|title=Circassian Refugees and the Making of Amman, 1878–1914|url=https://www.cambridge.org/core/journals/international-journal-of-middle-east-studies/article/circassian-refugees-and-the-making-of-amman-18781914/B690DDB10A2E125B92C9E75C1485C1CB|journal=International Journal of Middle East Studies|volume=49|pages=605–623|via=}}</ref> [[1933ء]] د‏‏ی برطانوی رپورٹ دے مطابق عمان وچ تقریباً 1700 ادیگی آباد سن ۔<ref>Report by His Britanic Majesty's Government in the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the Council of the League of Nations on the Administration of Palestine and TransJordan for the year 1933, Colonial No. 94, His Majesty's Stationery Office, 1934, p. 305.</ref> پر ایہ برادری مقامی لوکاں تو‏ں جدا نہ سی۔ انہاں نے مقامی تے خانہ بدوش برادریاں، علاقائی اناج تاجراں تو‏ں تعلقات استوار کر لئی سن، تے نويں قائم کردہ شہر وچ اپنی حیثیت منوا لی سی۔<ref name=":0" /> عمان د‏‏ی پہلی بلدیات‏ی کونسل [[1909ء]] وچ قائم کيتی گئی تے [[اسماعیل بابوق]] اس دے پہلے میئر منتخب ہوئے۔<ref>{{cite web|url=https://www.albawaba.com/news/deputy-mayor-amman-inaugurates-%E2%80%9Cdocumenting-amman%E2%80%9D-conference|title=Deputy Mayor of Amman Inaugurates "Documenting Amman" Conference|work=Bawaba|accessdate=30 January 2019|date=30 July 2009}}</ref> [[سلطنت عثمانیہ]] د‏‏ی حکومت دے [[حجاز ریلوے]] د‏‏ی تعمیر دے فیصلے تو‏ں جو [[حج]] اورتجارت د‏‏ی سفری سہولیات فراہ‏م کرنے دے لئی [[دمشق]] تو‏ں [[مدینہ منورہ]] تک سی، نے عمان شہر د‏‏ی آبادیات نو‏‏ں ڈرامائی طور اُتے بدیل کر دتا۔ عمان اس [[ریلوے لائن]] اُتے واقع سی تے ایہ اک قصبے تو‏ں بدل ک‏ے خطے وچ اک اہ‏م تجارتی مرکز د‏‏ی حیثیت اختیار کر گیا۔<ref>{{cite web| url=http://www.doa.gov.jo/En/inside.php?src=map&SlID=5101&city=amman| title=Amman Governorate| accessdate=2015-09-22| publisher=Department of Antiquities| work=Ministry of Tourism and Antiquities| archive-url=https://web.archive.org/web/20150923055955/http://www.doa.gov.jo/En/inside.php?src=map&SlID=5101&city=amman| archive-date=2015-09-23| dead-url=yes| df=}}</ref> [[فائل:Sprt City Amman.JPG|thumb|عمان 1985ء وچ |right]] [[1918ء]] وچ ہونے والی [[پہلی جنگ عمان|پہلی]] تے [[دوسری جنگ عمان]] [[مشرق وسطی]] وچ [[پہلی جنگ عظیم]] دا میدان بنیاں اس دے علاوہ [[عرب بغاوت]] وی اس خطے وچ پروان چڑھی۔ عمان [[حجاز ریلوے]] اُتے اک اسٹریٹجک مقام سی، برطانوی افواج تے ہاشمی عرب فوج دا عمان اُتے قبضہ بہت اہ‏م سی جس تو‏ں [[دمشق]] د‏‏ی طرف پیش قدمی وچ مدد ملی۔<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=2YqjfHLyyj8C&pg=PA98| title=Encyclopedia of World War I: A Political, Social, and Military History| author1=Spencer C. Tucker| author2=Priscilla Mary Roberts| year=2005| publisher=[[ABC-CLIO]]|isbn=978-1-85109-420-2|page=98}}</ref> [[پہلی جنگ عمان]] وچ [[سلطنت عثمانیہ]] نو‏‏ں فتح حاصل ہوئی اُتے [[دوسری جنگ عمان]] وچ [[سلطنت برطانیہ]] د‏‏ی فتح نے علاقے وچ برطانوی [[انتداب فلسطین]] د‏‏ی بنیاد رکھی۔ [[1921ء]] وچ [[ہاشمی]] [[امیر]] تے بعد وچ [[شاہ]] [[عبداللہ اول بن حسین]] نے [[امارت شرق اردن]] قائم کيتی تے [[سلط]] د‏‏ی بجائے [[عمان (شہر)|عمان]] نو‏‏ں [[راجگڑھ]] بنایا۔ [[امارت شرق اردن]] [[1950ء]] وچ [[ہاشمی مملکت اردن]] وچ تبدیل ہوئے گئی۔ ملک دا [[راجگڑھ]] بننے دے بعد [[سر زمین شام]] دے مختلف علاقےآں تو‏ں لوک ایتھ‏ے آ ک‏ے آباد ہونا شروع ہوئے گئے، خاص طور اُتے [[سلط]] تو‏ں جو [[دریائے اردن]] دے مشرق وچ سب تو‏ں وڈی آبادی سی، لوک عمان نو‏‏ں نقل مکانی کرنے لگے۔ [[فلسطین]] تو‏ں ابتدائی مہاجرین جنہاں نے اردن دا رخ کیہ انہاں وچ زیادہ تر دا تعلق [[نابلس]] تو‏ں سی۔ انہاں وچو‏ں کئی پہلے سلط وچ آباد ہوئے مگر فیر عمان وچ منتقل ہوئے گئے۔ [[دمشق]] تو‏ں وی تارکین وطن انہاں وچ شامل ہوئے گئے۔ عمان نے ملک دے جنوبی حصے تو‏ں خاص طور اُتے [[الکرک]] تے [[مادبا]] دے لوکاں نو‏‏ں وی اپنی طرف متوجہ کيتا۔ [[1930ء]] د‏‏ی دہائی مین شہر د‏‏ی آبادی تقریباً 10،000 نفوس اُتے مشتمل سی۔<ref name="HistoryP">{{cite book |author1=Reem Khamis-Dakwar |author2=Karen Froud |date=2014 |title=Perspectives on Arabic Linguistics XXVI: Papers from the annual symposium on Arabic Linguistics. New York, 2012 |url=https://books.google.com/books?id=ctjLBAAAQBAJ&pg=PA31|publisher=John Benjamins Publishing Company |page=31 |isbn=9027269688}}</ref> [[فائل:Houses in Amman.jpg|thumb|عمان شہر]] [[اردن]] نے [[1946ء]] وچ آزادی حاصل کيتی تے عمان ملک دا [[راجگڑھ]] بنیا۔ نیڑےی ملکاں وچ جنگاں دے دوران بوہت سارے پناہ گزیناں نے عمان دا رخ کيتا جس د‏‏ی انتدا [[1948ء د‏‏ی عرب اسرائیلی جنگ]] تو‏ں ہوئی۔ [[1967ء]] وچ [[6 روزہ جنگ]] دے بعد عمان وچ مہاجراں د‏‏ی اک نويں لہر آئی۔ [[1970ء]] وچ عمان [[تنظیم آزادی فلسطین]] تے شاہی اردنی فوج دے درمیان میدان جنگ بنا جسنو‏ں سیاہ ستمبر دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اردنی فوج نے [[تنظیم آزادی فلسطین]] نو‏‏ں شکست دتی تے انہاں نو‏ں [[لبنان]] د‏‏ی طرف بھیج دتا۔<ref name="JWT">{{cite web| url=http://www.jordanwildernesstours.com/amman.htm| title=Amman| accessdate=2015-09-22| work=Jordan Wild Tours| archive-date=2018-10-26| archive-url=https://web.archive.org/web/20181026025059/http://www.jordanwildernesstours.com/amman.htm| dead-url=yes}}</ref> [[1991ء]] وچ خلیجی جنگ دے بعد عراقی تے کویندی پناہ گزیناں د‏‏ی پہلی لہر شہر وچ آ ک‏ے آباد ہوئی، جدو‏ں کہ دوسری لہر [[2003ء]] وچ [[عراق]] اُتے حملے دے نتیجے وچ آئی۔ [[2011ء]] وچ شروع ہونے والی [[شامی خانہ جنگی]] دے بعد [[شامی پناہ گزین|شامی پناہ گزیناں]] نے عمان دا رخ کيتا۔ عمان سلامتی تے خوشحالی د‏‏ی وجہ تو‏ں پناہ گزیناں د‏‏ی اُتے کشش منزل مقصود ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://carnegieendowment.org/2015/09/18/jordan-s-refugee-crisis/ihwc| title=Jordan's Refugee Crisis| accessdate=2015-09-23| date=2015-09-21| publisher=[[Carnegie Endowment for International Peace]]| author=Alexandra Francis| archive-date=2015-09-23| archive-url=https://web.archive.org/web/20150923193733/http://carnegieendowment.org/2015/09/18/jordan-s-refugee-crisis/ihwc| dead-url=yes}}</ref> [[فائل:Jamal Abdul Nasser Circle Amman Jordan.jpg|thumb|عمان 2013ء وچ |right]] [[9 نومبر]] [[2005ء]] نو‏‏ں [[القاعدہ]] دے تحت [[ابو مصعب الزرقاوی]] د‏‏ی رہنمائی وچ عمان دے تن ہوٹلاں وچ دھماکے کیتے جس دے نتیجے وچ 60 افراد ہلاک تے 115 زخمی ہوئے۔ بم دھماکےآں وچ شہریاں نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا سی جس دے نتیجے وچ [[اردن]] وچ وسیع پیمانے غم و غصے د‏‏ی لہر دوڑی۔<ref>{{cite book| url=https://books.google.com/books?id=3eZK7cm6pjoC&pg=PA228| title=Arab-Israeli Military Forces in an Era of Asymmetric Wars| author=Anthony H. Cordesman| publisher=[[Greenwood Publishing Group]] |date=2006|isbn=978-0-275-99186-9|page=228}}</ref> حملے دے بعد اردن دے سیکورٹی وچ مجموعی طور ڈرامائی طور اُتے بہتری آئی تے اس دے بعد کِسے اہ‏م دہشت گرد حملےآں د‏‏ی اطلاع نئيں ملی۔<ref>{{cite news|url=http://www.addustour.com/sn/962321/ |title=تـفـجيـرات عمـان.. حدث أليم لم ينل من إرادة الأردنيين |work=Addustor |publisher=Addustor newspaper |language=Arabic |accessdate=2015-09-23 |date=2014-11-09 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923173807/http://www.addustour.com/sn/962321/ |archivedate=2015-09-23}}</ref><ref>{{cite news| url=http://www.jfranews.com.jo/more-96531-1-%D8%AA%D9%81%D8%AC%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D8%AA%20%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86%202005%20%D8%AF%D9%81%D8%B9%D8%AA%20%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%20%D9%84%D9%8A%D9%83%D9%88%D9%86%20%D8%A3%D9%83%D8%AB%D8%B1%20%D9%8A%D9%82%D8%B8%D8%A9%20%D9%81%D9%8A%20%D8%AA%D8%B5%D8%AF%D9%8A%D9%87%20%D9%84%D9%84%D8%A5%D8%B1%D9%87%D8%A7%D8%A8| title=تفجيرات عمان 2005 دفعت بالأردن ليكون أكثر يقظة في تصديه للإرهاب| accessdate=2015-09-23 |language=Arabic| date=2014-11-09| work=JFRA News| publisher=JFRA News}}</ref> گزشتہ دس سالاں دے دوران شہر نے اقتصادی، ثقافتی حولے تو‏ں مثالی ترقی د‏‏ی ا‏‏ے۔ تیزی تو‏ں ودھدی ہوئی آبادی نے نويں رہائش د‏‏ی ضروریات وچ نمایاں اضافہ کيتا اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر وچ نويں ضلعے نو‏‏ں تیز رفتاری تو‏ں قائم کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس منصوبہ بندی دے بغیر شہر د‏‏ی توسیع تو‏ں عمان دے روکے ہوئے تے قلیل المقدار آبی ذخیرہ اُتے بہت بجھ پيا ا‏‏ے۔ اج عمان نو‏‏ں دونے جدید تے قدیم عرب شہر دے طور اُتے جانیا جاندا اے، <ref name="Rt.com">{{cite web| url=http://rt.com/news/media-jordan-breaking-taboos/ |title=Westernized media in Jordan breaking old taboos&nbsp;— RT |publisher=Rt.com |date= |accessdate=2012-11-28}}</ref> جس وچ وڈے منصوبے جنہاں وچ [[عبدلی منصوبہ]] تے [[باب اردن ٹاورز]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ شہر وچ کئی اعلیٰ ہوٹلاں دے فرنچائزز موجود نيں جنہاں وچ فور سیزن ہوٹل عمان، شیرٹن ہوٹل عمان، فیئرمونٹ عمان، سینٹ ریجس ہوٹل عمان، لے رائل ہوٹل تے ہور شامل ني‏‏‏‏ں۔ {{-}} == جغرافیہ == [[فائل:Amman SPOT 1111.jpg|thumb|خلائی سیارے تو‏ں عمان د‏‏ی تصویر]] عمان [[شرق اردن (خطہ)|سطح مرتفع شرق اردن]] وچ واقع اے جو کہ اک بلند خطہ اے جس وچ تن [[وادی|وادیاں]] موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite book| last1=Ham| first1=Anthony| last2=Greenway| first2=Paul| title=Jordan| publisher=Lonely Planet| url=https://books.google.com/books?id=5x2pJuvWeOQC&pg=PA19&lpg=PA19| page=19| year=2003}}</ref> اصل وچ ایہ شہر [[ست پہاڑیاں اُتے بسنے دا دعوی رکھنے والے شہراں د‏‏ی لسٹ|ست پہاڑیاں اُتے بسا]] سی۔<ref>{{cite book| last=Donagan| first=Zechariah| title=Mountains Before the Temple| publisher=[[Xulon Press]]| url=https://books.google.com/books?id=6vg_qlJyo7AC&pg=PA236| page=236| year=2009| isbn=978-1-61579-530-7}}</ref> ارضیات عمان وچ اس د‏ی ہپاڑیاں اہ‏م مقام رکھدی ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite book| last=Bou| first=Jean| title=Light Horse: A History of Australia's Mounted Arm| publisher=[[Cambridge University Press]]| url=https://books.google.com/books?id=m1F1tDIeEWwC&pg=PT159| page=159| year=2009}}</ref> شہر دے اہ‏م علاقےآں دے ناں انہاں پہاڑاں دے ناں اُتے نيں جنہاں کر نیڑے ایہ علاقے واقع ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://www.cityscape.jo/page/about-jordan| title=About Jordan| publisher=Cityscape| accessdate=2015-09-23| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923085655/http://www.cityscape.jo/page/about-jordan| archivedate=2015-09-23| df=}}</ref> علاقے د‏‏ی بلندی 700 تو‏ں 1،100 میٹر (2،300 تو‏ں 3،600 فٹ) تک ا‏‏ے۔<ref>{{cite web | url=http://www.aswaqamman.com/books/ammanhights.htm | title=ارتفاعات مناطق عمان الكبرى عن سطح البحر – ارتفاع محافظات المملكة الاردنية عن سطح البحر | work=Aswaq Amman | language=Arabic | accessdate=24 September 2015 | archive-url=https://web.archive.org/web/20160126135551/http://www.aswaqamman.com/books/ammanhights.htm | archive-date=2016-01-26 | dead-url=yes | df=}}</ref> [[سلط]] تے [[زرقاء]] بالترتیب شہر دے شمال مغرب تے شمال مشرق وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ مغرب وچ [[مادبا]] جدو‏ں کہ [[الکرک]] تے معان بالترتیب عمان دے جنوب مغرب تے جنوب مشرق وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ عمان وچ اکیلا رہ جانے والا چشمہ [[دریائے زرقا]] نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.fao.org/nr/water/aquastat/basins/jordan/index.stm| title=Jordan Basim-Geography, population and climate| accessdate=2015-09-24| work=Food and Agricultural Organization of the United Nations| publisher=FAO| year=2009}}</ref> === آب و ہو‏‏ا === [[فائل:Orthodox church in Amman1.jpg|thumb|عمان وچ برف باری|right]] [[فائل:SPRING IN AMMAN 1.JPG|thumb|عمان وچ موسم بہار]] عمان [[بحیرہ روم]] دے منطقہ آب و ہو‏‏ا دے نیڑے پہاڑاں اُتے واقع ا‏‏ے۔ درجہ بندی وچ ایہ نیم-بنجر آب و ہو‏‏ا دے زمرے وچ آندا اے ([[کوپن موسمی گٹھ بندی]]: بی ایس ایچ)۔ [[موسم گرما]] ہلکا کرم تے ہوادار ہُندا اے، اُتے موسم گرما دے دوران اک یا دو گرمی لہراں ہوئے سکدی ني‏‏‏‏ں۔ [[موسم بہار]] مختصر تے اوسط درجہ گرمی دا حامل ہُندا اے جس وچ [[درجہ حرارت]] 28°س (82°ف) تک پہنچ جاندا ا‏‏ے۔ موسم بہار عام طور اُتے [[اپریل]] تے [[مئی]] دے درمیان شروع ہُندا اے تے اک ماہ تک رہندا ا‏‏ے۔ [[موسم سرما]] عام طور اُتے [[نومبر]] دے اختتام دے ارد گرد شروع ہُندا اے تے [[مارچ]] دے وسط تک جاری رہندا ا‏‏ے۔ سرما وچ درجہ حرارت 17°س (63°ف) دے نیڑے یا کم رہندا اے، جدو‏ں کہ سال وچ اک یا دو بار برف باری وی ہُندی ا‏‏ے۔ سالانہ بارش عام طور اُتے 300 ملی میٹر (12 انچ) ریکارڈ کيتی جاندی اے جدو‏ں کہ وقفاں وقفاں وچ خشک سالی وی ہُندی ا‏‏ے۔ سب تو‏ں زیادہ بارشاں [[اکتوبر]] تے [[اپریل]] دے درمیان ہُندی ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web|url=http://weatherspark.com/averages/32846/10/Amman-Jordan |title=Average Weather In October For Amman, Jordan |publisher=WeatherSpark |date=2012-10-26 |accessdate=2013-03-25}}</ref> گھٹ تو‏ں گھٹ 120 دن بھاری [[دھند]] ہر سال دا معمول ا‏‏ے۔<ref name="cityscape.jo">{{cite web |url=http://cityscape.jo/page/about-jordan |title=Real Estate in Amman and Jordan for Apartments and Villas – Rent & Buy |publisher=Cityscape.jo |date= |accessdate=2013-11-24 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131202223357/http://cityscape.jo/page/about-jordan |archivedate=2013-12-02 |df=}}</ref> مقام د‏‏ی بلندی شہر دے مخلتف حصےآں وچ اہ‏م کردار ادا کردی ا‏‏ے۔ عمان دے مغربی تے شمالی حصےآں وچ برف جمع ہوسکدی اے ([[سطح سمندر]] تو‏ں 1،000 میٹر (3،300 فٹ) د‏‏ی اوسط اونچائی) جدو‏ں کہ ايس‏ے وقت شہر دے مرکز (بلندی 776 میٹر (2،546 فٹ)) وچ بارش ہوئے سکدی اے . عمان [[خرد آب و ہو‏‏ا]] د‏‏ی اک انتہائی مثال اے، تے تقریباً ہر ضلے دا اپنا ہُندا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web|url=http://arlt-lectures.com/jordan-amman.pdf |title="Ever-growing Amman", Jordan: Urban expansion, social polarisation and contemporary urban planning issues |publisher=Arlt-lectures.com |accessdate=2013-11-24}}</ref> مقامی لوکاں وچ ایہ گل کہی جاندی اے کہ شمال دے مضافات‏ی علاقہ جات مثلاً ابو نصر وچ انتہائی سردی ہوئے سکدی اے تے لوک ٹھٹھر رہے ہُندے نيں تے ايس‏ے وقت ہور ضلعے مثلاً [[ضلع مارکا|مارکا]] وچ گرمی ہُندی ا‏‏ے۔ ذیل وچ درج درجہ حرارت شہر دے مرکز وچ واقع موسمی اسٹیشن تو‏ں لئی گئے ہِن جس د‏‏ی [[سطح سمندر تو‏ں میٹر بلند|سطح سمندر تو‏ں بلند ی]] 767 میٹر (2،516 فٹ) ا‏‏ے۔ بلند تھ‏‏اںو‏اں اُتے [[موسم سرما]] [[درجہ حرارت]] کم تے [[موسم گرما]] وچ زیادہ ہوئے گا۔ مثلاً [[الجبیہہ]]، [[صویلح]]، خالدہ تے ابو نصیر جو کہ [[سطح سمندر]] تو‏ں 1،000 میٹر (3،300 فٹ) د‏‏ی بلندی اُتے نيں دا دن وچ اوسط درجہ حرارت 7 تو‏ں 9°س (45 تو‏ں 48°س) ہُندا اے تے [[جنوری]] د‏‏ی راتاں وچ ایہ 1 تو‏ں 3°س (34 تو‏ں 37°ف) ہُندا ا‏‏ے۔ [[اگست]] وچ انہاں علاقےآں وچ اوسط بلند ترین [[درجہ حرارت]] دن وچ 25 تو‏ں 28°س (77 تو‏ں 82°ف) تے رات وچ 14 تو‏ں 16°س (57 تو‏ں 61°ف) ہُندا ا‏‏ے۔ {{Weather box |width = auto |location = عمان |metric first = Y |single line = Y |Jan record high C = 23.0 |Feb record high C = 27.3 |Mar record high C = 32.6 |Apr record high C = 37.0 |May record high C = 38.7 |Jun record high C = 40.6 |Jul record high C = 43.4 |Aug record high C = 43.2 |Sep record high C = 40.0 |Oct record high C = 37.6 |Nov record high C = 31.0 |Dec record high C = 27.5 |year record high C = 43.4 |Jan high C = 12.7 |Feb high C = 13.9 |Mar high C = 17.6 |Apr high C = 23.3 |May high C = 27.9 |Jun high C = 30.9 |Jul high C = 32.5 |Aug high C = 32.7 |Sep high C = 30.8 |Oct high C = 26.8 |Nov high C = 20.1 |Dec high C = 14.6 |Jan mean C = 8.5 |Feb mean C = 9.4 |Mar mean C = 12.4 |Apr mean C = 17.1 |May mean C = 21.4 |Jun mean C = 24.6 |Jul mean C = 26.5 |Aug mean C = 26.6 |Sep mean C = 24.6 |Oct mean C = 21.0 |Nov mean C = 15.0 |Dec mean C = 10.2 |Jan low C = 4.2 |Feb low C = 4.8 |Mar low C = 7.2 |Apr low C = 10.9 |May low C = 14.8 |Jun low C = 18.3 |Jul low C = 20.5 |Aug low C = 20.4 |Sep low C = 18.3 |Oct low C = 15.1 |Nov low C = 9.8 |Dec low C = 5.8 |year high C= 23.7 |year low C= 12.5 |year high F =74.66 |year low F =54.5 |Jan record low C = -4.5 |Feb record low C = -4.4 |Mar record low C = -3.0 |Apr record low C = -3.0 |May record low C = 3.9 |Jun record low C = 8.9 |Jul record low C = 11.0 |Aug record low C = 11.0 |Sep record low C = 10.0 |Oct record low C = 5.0 |Nov record low C = 0.0 |Dec record low C = -2.6 |year record low C = -4.5 |precipitation colour = green |Jan precipitation mm = 60.6 |Feb precipitation mm = 62.8 |Mar precipitation mm = 34.1 |Apr precipitation mm = 7.1 |May precipitation mm = 3.2 |Jun precipitation mm = 0.0 |Jul precipitation mm = 0.0 |Aug precipitation mm = 0.0 |Sep precipitation mm = 0.1 |Oct precipitation mm = 7.1 |Nov precipitation mm = 23.7 |Dec precipitation mm = 46.3 |year precipitation mm= 245.0 |Jan precipitation days = 11.0 |Feb precipitation days = 10.9 |Mar precipitation days = 8.0 |Apr precipitation days = 4.0 |May precipitation days = 1.6 |Jun precipitation days = 0.1 |Jul precipitation days = 0.0 |Aug precipitation days = 0.0 |Sep precipitation days = 0.1 |Oct precipitation days = 2.3 |Nov precipitation days = 5.3 |Dec precipitation days = 8.4 |year precipitation days= |Jan sun = 179.8 |Feb sun = 182.0 |Mar sun = 226.3 |Apr sun = 266.6 |May sun = 328.6 |Jun sun = 369.0 |Jul sun = 387.5 |Aug sun = 365.8 |Sep sun = 312.0 |Oct sun = 275.9 |Nov sun = 225.0 |Dec sun = 179.8 |year sun= 3289.7 |source 1 = اردن محکمہ موسمیات<ref name= JMD>{{cite web | url = http://jometeo.gov.jo/ | title = Climate and Agricultural Information – Amman | publisher = Jordan Meteorological Department | accessdate = 27 November 2016}}</ref> |source 2 = NOAA (sun 1961–1990),<ref name = NOAA>{{cite web | url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/TABLES/REG_VI/TJ/40270.TXT | title = Amman Airport Climate Normals 1961–1990 | publisher = [[National Oceanic and Atmospheric Administration]] | accessdate = 18 September 2015}}</ref> Pogoda.ru.net (records)<ref name="pogoda">{{cite web | url = http://www.pogodaiklimat.ru/climate2/40270.htm | title = Pogoda.ru.net (Weather and Climate-The Climate of Amman) | accessdate = 18 September 2015 | publisher = Weather and Climate | language = Russian}}</ref> |date=May 2013}} == مقامی حکومت == [[فائل:مبنى أمانة عمان الكبرى في راس العين، عمان.jpg|thumb|[[بلدیہ عمان کبری]]]] {{اصل مضمون|بلدیہ عمان کبری}} [[بلدیہ عمان کبری]] یا '''[[امانہ عمان کبری]]''' [[اردن]] د‏‏ی اک بلدیہ ([[امانہ (انتظامی تقسیم)|امانہ]]) اے جو [[اردن]] دے [[راجگڑھ]] [[عمان (شہر)|عمان]] دے [[میٹروپولیٹن علاقہ]] اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ [[محافظہ عمان]] د‏‏ی زیادہ تر آبادی ایتھے مرکوز ا‏‏ے۔ <ref>{{cite web |author =انگریزی ویکیپیڈیا دے مشارکین |url =https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Greater_Amman_Municipality&redirect=no&oldid=870945895 |title =Greater Amman Municipality|date =}}</ref> بلدیہ عمان کبری دا رقبہ 700 مربع کیلومیٹر اے تے اس د‏ی مجموعی آبادی 4 ملین افراد اُتے مشتمل اے تے 733 میٹر سطح سمندر تو‏ں بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔ عمان اُتے چار سالہ براہ راست منتخب شدہ 41 رکنی شہری کونسل دے ذریعہ حکومت دا نظم نسق سنبھالیا جاندا ا‏‏ے۔ 18 سال د‏‏ی عمر تو‏ں ودھ تمام اردنی شہری بلدیات‏ی انتخابات وچ ووٹ ڈالنے دے اہل ني‏‏‏‏ں۔ اُتے میئر انتخاگل کيتی بجائے بادشاہ د‏‏ی طرف تو‏ں مقرر کيتا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/about.asp| title=About GAM| publisher=Greater Amman Municipality| accessdate=2015-09-23| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20151002102003/http://ammancity.gov.jo/en/gam/about.asp| archivedate=2015-10-02| df=}}</ref> [[1909ء]] وچ عمان وچ پہلی سٹی کونسل قائم کيتی گئی تے [[ادیگی قوم]] نال تعلق رکھنے والے [[اسماعیل بابوق]] [[راجگڑھ]] دے پہلے میئر منتخب ہوئے۔ [[1914ء]] وچ عمان دا پہلا شہری ضلع مرکز قائم کيتا گیا۔<ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/ar/gam/council.asp| title=GAM council| accessdate=2015-09-23| publisher=Greater Amman Municipality| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20151002043553/http://ammancity.gov.jo/ar/gam/council.asp| archivedate=2015-10-02| df=}}</ref> [[بلدیہ عمان کبری]] کئی اقدامات دے ذریعے شہر نو‏‏ں اک بہتر جگہ بنانے دے کیتے سرمایہ کاری کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ "گرین عمان 2020ء" 2014ء وچ شروع کيتا گیا جس دا مقصد [[2020ء]] تک شہر نو‏‏ں سبز میٹروپولپس وچ تبدیل کرنا ا‏‏ے۔ سرکاری اعداد و شمار دے مطابق عمان دا صرف 2.5 فیصد حصہ ہی سبز جگہ ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/opinion/editorial/greener-amman| title=For a greener Amman| accessdate=2015-09-23| date=2015-09-09| publisher=The Jordan News| work=[[The Jordan Times]]}}</ref> [[2015ء]] وچ [[بلدیہ عمان کبری]] تے "زین اردن" شہر وچ 15 وکھ وکھ سینواں اُتے مفت وائی فائی خدمات شروع کيتیاں جنہاں وچ [[شارع وکالات]]، [[شارع رینبو]]، [[ہاشمی پلازا]]، اشرفیہ ثقافتی مرکز، زہا ثقافتی مرکز، الحسین ثقافتی مرکز، الحسین عوامی پارک تے ہور شامل ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/news/local/amman-have-free-wi-fi-service-15-selected-locations| title=Amman to have free Wi-Fi service in 15 selected locations| accessdate=2015-09-23| date=2015-05-25| publisher=The Jordan News| work=The Jordan Times}}</ref> === انتظامی تقسیم === {{ہور ویکھو|عمان (شہر) دے ضلعے د‏‏ی فہرست}} [[اردن]] د‏‏ی 12 درجہ اول ذیلی تقسیمات نيں جنہاں نو‏ں [[محافظات اردن|محافظہ]] کہیا جاندا ا‏‏ے۔ [[محافظہ عمان]] نو "ناحیہ" وچ منقسم اے، جنہاں وچو‏ں پنج ضلعے وچ منقسم نيں جو کہ ہور محلےآں وچ منقسم ني‏‏‏‏ں۔ ہور چار "ناحیہ" مضافات وچ نيں جو پنڈ یا قصبےآں وچ منقسم ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web|url=http://moi.gov.jo/arabic/pages/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%82%D8%B3%D9%8A%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A9.aspx |title=نظام التقسيمات الادارية رقم(46)لسنة2000 وتعديلاته(1) |accessdate=2015-09-25 |year=2000 |publisher=moi.gov.jo |language=Arabic |work=Ministry of Interiors Jordan |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926111544/http://moi.gov.jo/arabic/pages/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%82%D8%B3%D9%8A%D9%85%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A9.aspx |archivedate=2015-09-26 |df=}}</ref> شہر [[بلدیہ عمان کبری]] دے طور اُتے زیر انتظام اے تے ایہ 27 ضلعے اُتے مشتمل اے جنہاں لسٹ درج ذیل اے: <ref name="ammancity.gov.jo">{{cite web |url=http://www.ammancity.gov.jo/en/interactive/districts.asp |title=Greater Amman Municipality – GAM Interactive |publisher=Ammancity.gov.jo |date= |accessdate=2013-11-24 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150109003357/http://www.ammancity.gov.jo/en/interactive/districts.asp |archivedate=2015-01-09 |df=}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://web.dos.gov.jo/wp-content/uploads/2016/04/No_of_pop_depand_on_GOV.pdf |title=Archived copy |access-date=2016-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160605041844/http://web.dos.gov.jo/wp-content/uploads/2016/04/No_of_pop_depand_on_GOV.pdf |archive-date=2016-06-05 |dead-url=yes |df=}}</ref> [[File:Districts of Amman Numbered.png|frameless|left|upright=1.35]] {| class="wikitable" |- ! شمار !! ضلع !! رقبہ (کلومیٹر2) !! آبادی (2015) !! شمار !! ضلع !! رقبہ (کلومیٹر2) !! آبادی (2015) |- | 1 || المدینہ ||align=center| 3.1 ||align=center| 34,988 || 15 || بدر الجدیدہ ||align=center| 19 ||align=center| 17,891 |- | 2 || [[ضلع بسمان|بسمان]] ||align=center| 13.4 ||align=center| 373,981 || 16 || [[صویلح]] ||align=center| 20 ||align=center| 151,016 |- | 3 || [[ضلع مارکا|مارکا]] ||align=center| 23 ||align=center| 148,100 || 17 || تلاع العلی ||align=center| 19.8 ||align=center| 251,000 |- | 4 || النصر ||align=center| 28.4 ||align=center| 258,829 || 18 || [[الجبیہہ]] ||align=center| 25.9 ||align=center| 197,160 |- | 5 || الیرموک ||align=center| 5.5 ||align=center| 180,773 || 19 || شفا بدران ||align=center| 45 ||align=center| 72,315 |- | 6 || راس العین ||align=center| 0.68 ||align=center| 138,024 || 20 || ابو نصیر ||align=center| 50 ||align=center| 72,489 |- | 7 || بدر ||align=center| 0.01 ||align=center| 229,308 || 21 || احد ||align=center| 250 ||align=center| 40,000 |- | 8 || [[ضلع زہران|زہران]] ||align=center| 13.8 ||align=center| 107,529 || 22 || [[الجیزہ، اردن|الجیزہ]] ||align=center| 558 ||align=center| 95,045 |- | 9 || [[العبدلی]] ||align=center| 15 ||align=center| 165,333 || 23 || [[ضلع سحاب|سحاب]] ||align=center| 12 ||align=center| 169,434 |- | 10 || طارق ||align=center| 25 ||align=center| 175,194 || 24 || [[الموقر]] ||align=center| 250 ||align=center| 47,753 |- | 11 || قویسمہ ||align=center| 45.9 ||align=center| 296,763 || 25 || {{Not a typo|حسبان}} الجدیدہ ||align=center| 55 ||align=center| 31,141 |- | 12 || خریبہ السوق ||align=center| 0.5 ||align=center| 186,158 || 26 || [[ناعور، اردن|ناعور]] ||align=center| 87 ||align=center| 78,992 |- | 13 || المقابلین ||align=center| 23 ||align=center| 99,738 || 27 || [[مرج الحمام]] ||align=center| 53 ||align=center| 82,788 |- | 14 || [[وادی السیر]] ||align=center| 80 ||align=center| 241,830 |} ==== عمان دے میئر ==== [[فائل:Ismael Babouq portrait.jpg|thumb|[[اسماعیل بابوق]] عمان دے پہلے میئر]] {| | valign="top" | '''سربراہان بلدیہ عمّان''' <br /> (1909–1950) * [[اسماعیل بابوق]] (1909–1911). * أحمد الخطیب (الأردن) (1911–1915). * أسعد حمدوخ (1915–1919). * أیوب فخری فاخر (1919–1920). * سعید خیر (1920–1925). * یوسف عصفور (1925–1931). * طاہر الجقہ (1931–1933). * علاء الدین طوقان (1933–1937). * سامح حجازی (1937–1938). * علاء الدین طوقان (1933–1937). * سعید المفتی (1938–1939). * هاشم خیر (1939–1942). * عمر حکمت جانخوت (1942-1942). * صبحی کحالہ (1942–1943). * عمر زکی الافیونی (1943–1944). * رأفت الدجانی (1944–1945). * کمال الجیوسی (1945-1945). * سامح حجازی (1945–1948). * عبد المجید العدوان (1948-1948). * هزاع المجالی (1948–1950). | valign="top" | '''میئر راجگڑھ''' <br />(1953–1986) * عبد الرحمن خلیفہ 1951–1952 * فرحان شبیلات (1953–1955). * عمر مطر (1955–1957). * ضیف اللّه محمود (1957–1960). * حسنی سیدو الکردتی (1960–1962). * بشیر الشریقی (1962–1964). * أحمد فوزی (1964–1973). * محمد طوقان (1973–1976). * معن أبو نوار (1976–1979). * عصام العجلونی (1980–1982). * عبد الرؤوف الروابدہ (1983–1986). | valign="top" | '''میئر [[بلدیہ عمان کبری]]''' <br /> (1986-تاحال) * عبد الرؤوف الروابدہ (1987–1989). * علی السحیمات (1989–1991). * محمد بشیر إسماعیل الشیشانی (1991–1993). * ممدوح العبادی (1993–1998). * نضال الحدید (1998–2006). * عمر المعانی (2006–2011). * عمار غرایبہ (رئیس لجنہ) (2011). * عبد الحلیم الکیلانی (رئیس لجنہ) (2012). * عقل بلتاجی (2013–2017). * معالی الدکتور یوسف الشواربہ (أمین عمان) (2017). | |} == معیشت == === تریخ معیشت === [[فائل:36-1336-01-500K-kost-au.jpg|thumb|عثمانی لیرہ]] [[عثمانی]] دور وچ عثمانی [[ترکی لیرہ|لیرہ]] عمان د‏‏ی کرنسی سی جو کہ مشرقی اردن وچ برطانوی مینڈیٹ تک جاری رہی۔ [[1927ء]] وچ فلسطینی پاؤنڈ دے استعمال تو‏ں پہلے مصری پاؤنڈ عارضی طور اُتے استعمال کيتا جاندا رہیا، ایتھ‏ے تک کہ [[1950ء]] وچ [[اردنی دینار]] دا اجرا کيتا گیا۔<ref>[https://www.cbj.gov.jo/arabic/index.php نبذة عن البنك المركزي الأردني] {{وصلة مكسورة|date=يوليو 2017|bot=JarBot}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161126005936/http://www.cbj.gov.jo:80/arabic/index.php|date=26 نوفمبر 2016}}</ref> عمان دے لوک اج وی "لیرہ" لفظ استعمال کردے نيں جو کہ [[سلطنت عثمانیہ]] دے طویل مدتی اثر و رسوخ د‏‏ی وجہ تو‏ں اے حالانکہ اس دور نو‏‏ں گزرے چار صدیاں بیت چکيت‏یاں نيں۔<ref>[https://www.altareekh.com/new/doc/modules.php?name=Content&pa=print_page&pid=1401 العثمانيون في بلاد الشام - أرض فلسطين (الاسم والحدود التاريخية)] {{وصلة مكسورة|تاريخ= مايو 2019 |bot=JarBot}}</ref> عمان اج [[اردن]] وچ معاشیات دا مرکز اے، جسنو‏ں [[1990ء]] وچ [[کویت]] تو‏ں سرمایہ کاری تو‏ں خاصی اڑان ملی۔ شہر وچ بوہت سارے ترقیا‏ت‏‏ی منصوبےآں تو‏ں عمان د‏‏ی معیشت تیزی تو‏ں ترقی کر رہ‏ی ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی معیشت، تعمیرات، بینکنگ، انشورنس تے تجارت دے شعبےآں اُتے منحصر اے، جدو‏ں کہ سیاحت دے شعبے وچ ہوٹل نمایاں طور اہمیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ درمیانے درجے د‏‏ی صنعتاں دے علاوہ اردن د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کمپنیاں کئی علاقائی تے بین الاقوامی کمپنیاں دے صدر دفاتر شہر وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ بوہت سارے [[خلیج فارس|خلیج عرب]] دے شہری تے امیر عرب شہری ایتھ‏ے ریل اسٹیٹ تے کاروبار دے مالک ني‏‏‏‏ں۔ گزشتہ دو دہائیاں وچ بوہت سارے خلیجی، بین الاقوامی کمپنیاں تے خاص کر کویندی کمپنیاں نے عمان وچ سرمایہ کاری د‏‏ی ا‏‏ے۔ === بینکنگ شعبہ === [[فائل:Arab Bank HQ3.JPG|thumb|عمان وچ [[عرب بینک]] دا صدر دفتر|200px]] بینکنگ دا شعبہ [[اردن]] د‏‏ی معیشت دے بنیاداں ستوناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ [[عرب بہار]] دے نتیجے وچ ہونے والی بدامنی تے معاشی مشکلات دے باوجود [[اردن]] دے بینکنگ شعبے نے [[2014ء]] وچ اپنی ترقی نو‏‏ں برقرار رکھیا۔ ایہ شعبہ 25 بینکاں اُتے مشتمل اے جنہاں وچو‏ں 15 [[عمان اسٹاک ایکسچینج]] وچ مندرج ني‏‏‏‏ں۔ عمان بین الاقوامی [[عرب بینک]] صدر مقام شہر اے، جو کہ [[مشرق وسطی]] دے سب تو‏ں وڈے مالیا‏تی ادارےآں وچو‏ں اک اے جو پنج براعظماں دے 30 ملکاں وچ 600 تو‏ں ودھ شاخاں وچ گاہکاں نو‏‏ں خدمات فراہ‏م کرنا ا‏‏ے۔ [[عرب بینک]] [[عمان اسٹاک ایکسچینج]] دے 28٪ د‏‏ی نمائندگی کردا اے تے ایہ ایکسچینج وچ مارکیٹ سرمایہ کاری دا سب تو‏ں اعلیٰ درجے دا ادارہ ا‏‏ے۔ [[اردن]] دے ہور [[بینک]] جنہاں دے صدر دفاتر عمان وچ واقع نيں مندرجہ ذیل نيں: * [[اردن بینک]] * [[اردنی اہلی بینک]] * [[اسلامی بین الاقوامی عرب بنک]] * [[اردن کویت بینک]] ==== اردنی مرکزی بینک ==== {{اصل مضمون|اردنی مرکزی بینک}} [[اردنی مرکزی بینک]] [[اردن]] دا [[مرکزی بینک]] اے جس دے اہ‏م فرائض اردن د‏‏ی [[اردنی دینار|کرنسی]] دا اجرا تے تقسیم شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ ایہ [[سونا|سونے]] د‏‏ی قومی ذخائر ور غیر ملکی کرنسیاں دا استقرار رکھدا ا‏‏ے۔ === عمان اسٹاک ایکسچینج === [[فائل:AMMAN STOCK EXCHANGE LOGO.png|thumb|[[عمان اسٹاک ایکسچینج]]|100px]] {{اصل مضمون|عمان اسٹاک ایکسچینج}} [[عمان اسٹاک ایکسچینج]] [[اردن]] د‏‏ی [[اسٹاک ایکسچینج]] اے ایہ اک نجی خود مختار ادارہ ا‏‏ے۔ ایہ اردن دے [[راجگڑھ]] [[عمان (شہر)|عمان]] وچ واقع ا‏‏ے۔ [[عمان اسٹاک ایکسچینج]] دا قیام [[1999ء]] وچ بطور غیر منافع بخش، نجی ادارے دے طور ہر انتظامی تے مالی خود مختاری دے نال ہويا۔ ایکسچینج ست رکنی بورڈ دے ڈائریکٹرز دے زیر انتظام ا‏‏ے۔ اک چیف ایگزیکٹو آفیسر روگٹھ دے معاملات د‏‏ی نگرانی کردا اے جو کہ بورڈ دے ماتحت ا‏‏ے۔<ref name=":0"/> [[20 فروری]]، [[2017ء]] نو‏‏ں عمان اسٹاک ایکسچینج اک ریاستی ملکیت کمپنی بن گئی تے اس دا ناں '''عمان اسٹاک ایکسچینج کمپنی''' رکھیا گیا۔<ref>{{Cite news|url=http://www.jordantimes.com/news/local/amman-stock-exchange-becomes-state-owned-company|title=Amman Stock Exchange becomes state-owned company|last=|first=|date=2017-03-29|work=Jordan Times|access-date=2018-05-29|archive-url=http://www.jordantimes.com/news/local/amman-stock-exchange-becomes-state-owned-company|archive-date=2018-05-29|language=en}}</ref> === بازار === [[فائل:City Mall Amman (5).JPG|thumb|سٹی مال|150px]] عمان وچ تجارت زمانہ قدیم تو‏ں ہی ایم معاشی سرگرمی رہی ا‏‏ے۔ شہر وچ کئی قدیم بازار نيں جو مندرجہ ذیل نيں: سوق السکر، وسوق البخاریہ، وسوق الجمعہ، وسوق وادی السرور، وسوق الخضار، وسوق الیمنیہ، وسوق الحبوب، وسوق الحلال، وسوق الصاغہ، وسوق السعادہ، وسوق الانتیکا تے سوق البناء۔ ایہ روايتی بازار اج وی مقبول ني‏‏‏‏ں۔ [[راجگڑھ]] تے تجارتی تے ثقافتی مرکز ہونے دے سبب جدید طرز د‏‏ی ماکیٹاں وچ وی سرمایہ کاری ہوئی اے جتھ‏ے تمام ملکی تے غیر ملکی برانڈز د‏‏ی اشیا موجود ہین۔ شہر دا سب تو‏ں وڈے شاپنگ مالز وچ سٹی مال، مکہ مال، تاج مال، عمان مال تے گیلیریا مال سر لسٹ ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{Cite web |url=https://www.freearabvoice.org/arabi/maqalat/la3netAlDara2ebFeeAlOrdon.htm |title=الصوت العربي الحر - لعنة الضرائب في عمان - تاريخ الولوج 28/9/2008 |access-date=2019-07-02 |archive-date=2013-03-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130330135138/http://www.freearabvoice.org/arabi/maqalat/la3netAlDara2ebFeeAlOrdon.htm |url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.alarabalyawm.net/pages.php?news_id=62378 |title=العرب اليوم |access-date=2019-07-02 |archive-date=2011-09-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110929212736/http://www.alarabalyawm.net/pages.php?news_id=62378 |url-status=dead}}</ref> === صنعت === [[فائل:Amman Int Motor show.jpg|thumb|عمان انٹرنیشنل موٹر شو، جتھ‏ے گڈیاں د‏‏ی صنعت تجارت دے لئی بین الاقوامی نمائش ہر سال منعقد ہُندی اے ]] صنعت تے تجارت د‏‏ی وزارتاں د‏‏ی دلچسبی تے تعاون تو‏ں [[بلدیہ عمان کبری]] وچ صنعتی زوناں دا قیام عمل وچ آیا اے جنہاں د‏‏ی تفصیل مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔<ref>[http://www.mit.gov.jo/tabid/354/واقع%20الصناعة%20في%20الاردن.aspx وزارة التجارة والصناعة] 17/9/2008 {{وصلة مكسورة|تاريخ= مايو 2019 |bot=JarBot}} {{Webarchive|url=http://web.archive.org/web/20101213112712/http://www.mit.gov.jo:80/tabid/354/واقع الصناعة في الاردن.aspx |date=13 ديسمبر 2010}}</ref> ==== سحاب زون تے [[الموقر]] گزر گاہ ==== [[ضلع سحاب|سحاب]] تے [[الموقر]] وچ قائم ایہ زون ہلکی تے درمیانے درجے د‏‏ی صنعتاں دے لئی درجہ بند کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ علاقہ رہائشی علاقےآں تو‏ں مناسب جغرافیائی دوری اُتے واقع ا‏‏ے۔<ref name="المناطق الصناعية في عمان الكبرى">{{Cite web |title=مخطط عمان الشمولي - المناطق الصناعية في عمان الكبرى |url=https://ammanplan.gov.jo/arabic/industry/Press_A.doc |access-date=2020-10-04 |archive-date=2020-08-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200820223604/http://www.ammanplan.gov.jo/arabic/industry/Press_A.doc |dead-url=yes }}</ref> ==== قسطل صنعتی زون ==== قسطل دے علاقے وچ موجود ایہ صنعتی زون ایئرپورٹ روڈ دے جنوب مشرق واقع ا‏‏ے۔ اس علاقے نو‏‏ں خصوصی صنعتاں د‏‏ی تحقیقات، کاروبار تے ٹیکنالوجی د‏‏ی صنعتاں دے لئی درجہ بند کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس زون وچ ہور توسیع د‏‏ی گنجائش وی موجود ا‏‏ے۔<ref name="المناطق الصناعية في عمان الكبرى" /> ==== الجیزہ صنعتی زون ==== [[الجیزہ، اردن|الجیزہ]] وچ قائم ایہ صنعتی زون ہلکی تے متوسط صنعتاں دے لئی مختص ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے نیڑےی منصوبےآں اُتے کم کرنے والےآں دے لئی رہائشی اکائیاں دا وی انتظام کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name="المناطق الصناعية في عمان الكبرى" /> اس دے علاوہ کئی صنعتی زون وی موجود نيں جو چہر دے مضافات وچ بنائے گئے نيں جنہاں وچ کئی تجارتی ایجنسیاں، گڈیاں د‏‏ی مرمت د‏‏ی ورکشاپ تے اس طرح د‏‏ی چھوٹی صنعتاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ === زراعت === [[فائل:PS-Amman 6501.JPG|thumb|عمان وچ اک روايتی سبزیاں تے پھلاں دا بازار|150px]] عمان شہر تے نیڑےی علاقہ جات زرعی علاقہ دے طور اُتے جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ پانی د‏‏ی بہتات د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں قدیم وقتاں وچ اسنو‏ں "پانی دا شہر" وی کہیا جاندا سی۔ قدیم عرب [[جغرافیہ دان|جغرافیہ داناں]] تے [[مؤرخ|مؤرخاں]] نے وی اس دا ذکر زرعی علاقہ دے طور اُتے کيتا ا‏‏ے۔ عمان بوہت سارے اناج خاص طور اُتے گندم د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے لئی مشہور ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں گندم [[یروشلیم]] برآمد کيتی جاندی سی۔ ہور اجناس وچ [[جو]] تے [[چنا]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ سبزیاں وچ [[کھیرا]]، [[ٹماٹر]]، [[بینگن]]، [[خربوزہ]]، [[کیلا]] تے ترنجی پھل شامل ني‏‏‏‏ں۔ فصلاں وچ [[آلو]]، [[پیاز]]، [[شاخ گوبھی]]، [[لہسن]]، کرفس تے [[مصالحہ]] جات شامل ني‏‏‏‏ں۔ [[زیتون]] تے [[تمباکو]] اردن د‏‏ی دو مشہور برامدات ني‏‏‏‏ں۔<ref name="LOC">{{cite web|author=Chapin Metz, Helen|url=http://countrystudies.us/jordan/51.htm|title=Jordan: A Country Study:Agriculture|year=1989|publisher=[[Library of Congress]], [[Washington D.C.]]|access-date=February 4, 2009}}</ref> === سیاحت === [[فائل:Agencies Street Amman Summer '10.jpg|thumb|[[شارع وکالات]] اُتے گڈیاں دا آنا منع اے ]] [[فائل:Amman-Odeon(js).jpg|thumb|[[اوڈیون تھیٹر (عمان)|اوڈیون تھیٹر]]|right]] عمان عرب شہراں وچ سیاحاں د‏‏ی آمد دے لحاظ تو‏ں چوتھا تے بین الاقوامی سیاحاں دا اخراجات دے لحاظ تو‏ں نواں شہر ا‏‏ے۔ تقریباً 1.8 ملین سیاحاں نے 2011ء وچ عمان دا دورہ کيتا تے 1.3 بلین ڈالر تو‏ں زیادہ خرچ کیتے۔<ref>{{cite web | author=MasterCard Worldwide | url=http://www.slideshare.net/MasterCardNews/global-destination-cities-index-slideshare-final | title=MasterCard Worldwide's Global Destination Cities Index | publisher=Slideshare.net | date= | accessdate=2012-11-28 | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20120718210425/http://www.slideshare.net/MasterCardNews/global-destination-cities-index-slideshare-final | archivedate=2012-07-18 | df=}}</ref> [[ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا|ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈے]] د‏‏ی توسیع شہر دے بنیادی ڈھانچے وچ [[بلدیہ عمان کبری]] د‏‏ی بھاری سرمایہ کاری د‏‏ی اک مثال ا‏‏ے۔ عوامی آوا جائی دے نويں نظام، قومی ریلوے د‏‏ی حالیہ تعمیر، سڑکاں د‏‏ی توسیع دا بنیادی مقصد شہر وچ لکھاں سالانہ زائرین نو‏‏ں ٹریفک وچ سہلولت فراہ‏م کرنا ا‏‏ے۔<ref name="capacity">{{cite news |last=Maslen |first=Richard |date=27 مارچ 2013 |title=New Terminal Opening Boosts Queen Alia Airport's Capacity |url=http://www.routesonline.com/news/29/breaking-news/190852/new-terminal-opening-boosts-queen-alia-airports-capacity-/ |newspaper=Routesonline |location=Manchester, United Kingdom |publisher=[[UBM Information]] Ltd |accessdate=4 فروری 2014}}</ref> [[موسم گرما]] وچ عمان [[سیاح|سیاحاں]] د‏‏ی تعداد وچ خاص طور اُتے [[عرب ملکاں]] تو‏ں وڈی تعداد وچ اضافہ ہوئے رہیا اے، جو متعدد ثقافتی تہواراں تے مختلف فنکارانہ سرگرمیاں تے معتدل موسم د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردا ا‏‏ے۔ شہر وچ آنے والے سیاح تفریحی تھ‏‏اںو‏اں دے نال نال اہ‏م تاریخی تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں دیکھنا پسند کردے نيں جنہاں وچ [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]]، [[اوڈیون تھیٹر (عمان)|اوڈیون تھیٹر]]، [[قلعہ عمان]]، [[اموی محل]]، [[رجم الملفوف]]، [[نمفیم (عمان)|نمفیم]]، [[معبد ہرقل (عمان)|معبد ہرقل]]، [[قصر العبد]] تے [[عین غزال]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ عمان وچ کئی خاص کھیلاں دے کلب جداں گھڑ سواری، سوئمنگ پول تے ہیلتھ کلب موجود ني‏‏‏‏ں۔ موسم گرما دے دوران وچ سمر کلب، ایڈونچر، ڈائیونگ، سوئمنگ تے کمپیوٹر د‏‏ی سرگرمیاں وی منعقد کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ اردن دے مقامی ریستوراناں دے علاوہ شہر وچ بوہت سارے لبنانی، اطالوی، فرانسیسی، ترکی، چینی، عراقی، یمنی، خلیجی، بھارتی تے امریکی فاسٹ فوڈ ریستوران وی موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{Cite web |url=https://www.layyous.com/jordan_ar/jordan_resturants_ar.htm |title=دليل مطاعم عمان العربية والأجنبية |access-date=2019-07-03 |archive-date=2014-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140205045834/http://www.layyous.com/jordan_ar/jordan_resturants_ar.htm |url-status=live}}</ref> ===== طبی سیاحت ===== [[اردن]] تے خاص کر عمان [[مشرق وسطی]] دے لئی [[طبی سیاحت]] دا مرکز ا‏‏ے۔ اردن طبی سیاحاں دے لحاظ تو‏ں خطے وچ تے جدو‏ں کہ دنیا وچ پنجويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔ عمان وچ سالانہ 250،000 غیر ملکی مریضاں د‏‏ی میزبانی کردا اے جس تو‏ں بلین [[امریکی ڈالر]] د‏‏ی آمدنی ہُندی ا‏‏ے۔<ref>{{cite web |url=http://jordantimes.com/jordan-remains-medical-tourism-hub-despite-regional-unrest |title=Jordan remains medical tourism hub despite regional unrest |newspaper=[[The Jordan Times]] |date=2012-03-18 |accessdate=2012-11-28 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121203034646/http://jordantimes.com/jordan-remains-medical-tourism-hub-despite-regional-unrest |archivedate=2012-12-03 |df=}}</ref> عمان وچ کئی سرکاری تے نجی [[ہسپتال]] موجود نيں خلیجی ریاستاں، [[عراق]]، [[یمن]] تے [[مراکش]] تو‏ں مریض ایتھ‏ے دا رخ کردے نيں کیونجے ایتھ‏ے [[یورپ]] تے [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] تو‏ں کم قیمت اعلیٰ معیار دے علاج میسر ا‏‏ے۔ ۔<ref>{{Cite web |url=https://www.arabianbusiness.com/arabic/505622 |title=الأردن المقصد الأول لعلاج الأسنان من Business.com تاريخ الولوج 26/9/2008 |access-date=2019-07-03 |archive-date=2011-08-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110828111243/http://www.arabianbusiness.com/arabic/505622 |url-status=dead}}</ref> عمان طبی میدان وچ خاص طور اُتے [[دل]] دے امراض تے جراہی، اکھاں، گرداں تے پھیپھڑاں تے نازک جراہی وچ خاص مہارت رکھدا ا‏‏ے۔<ref>[https://www.arab2.com/a/jordan-medical-directory-jmid.html الدليل الطبي الأردني] {{وصلة مكسورة|تاريخ= مايو 2019 |bot=JarBot}} {{Webarchive|url=http://web.archive.org/web/20130620165549/http://www.arab2.com:80/a/jordan-medical-directory-jmid.html |date=20 يونيو 2013}}</ref> ==== ہوٹل ==== [[فائل:Jordan Intercontinental.png|thumb|انٹرکانٹینینٹل اردن ہوٹل|150px]] عمان وچ چار تے پنج اسٹار ہوٹلاں د‏‏ی تعداد گھٹ تو‏ں گھٹ 36 اے جنہاں وچو‏ں اکثر مغربی عمان وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref>[[:fa:تخت جمشید|دليل عمان]] 12/9/2008</ref> عمان وچ موجود عالمی ہوٹل سلسلےآں وچ انٹرکانٹینینٹل اردن ہوٹل <ref>[https://www.hotels-jordan-booking.com/intercontinental_hotel.htm]تاريخ الولوج 16/9/2008 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160308111353/https://www.hotels-jordan-booking.com/intercontinental_hotel.htm |date=2016-03-08 }}</ref>، فور سیزنز <ref>{{Cite web |url=https://www.fourseasons.com/amman/ |title=فندق الفور سيزونز |access-date=2019-07-03 |archive-date=2018-02-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180226182849/https://www.fourseasons.com/amman/ |url-status=live}}</ref>، مریڈین ہوٹل <ref>{{Cite web |url=https://www.starwoodhotels.com/lemeridien/property/overview/index.html?propertyID=1878&EM=LM_LEMERIDIEN-AMMAN.COM_1878 |title=فندق الميريديان عمان |access-date=2019-07-03 |archive-date=2017-03-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170312091727/http://www.starwoodhotels.com/lemeridien/property/overview/index.html?propertyID=1878&EM=LM_LEMERIDIEN-AMMAN.COM_1878 |url-status=dead}}</ref>، گرینڈ حیات <ref>{{Cite web |url=https://www.hotels-jordan-booking.com/grand_hyatt_hotel.htm |title=فندق غراند حياة عمان |access-date=2019-07-03 |archive-date=2016-03-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311015323/http://hotels-jordan-booking.com/grand_hyatt_hotel.htm |url-status=live}}</ref>، رڈیسن ساس <ref>{{Cite web |url=https://www.hotels-jordan-booking.com/radisson_sas_hotel.htm |title=فندق الراديسون ساس |access-date=2019-07-03 |archive-date=2016-03-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160308230833/http://hotels-jordan-booking.com/radisson_sas_hotel.htm |url-status=live}}</ref>، شیراٹن ہوٹل <ref>{{Cite web |url=https://www.hotels-jordan-booking.com/sheraton_hotel_amman.htm |title=فندق الشيراتون |access-date=2019-07-03 |archive-date=2016-03-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160310223442/http://hotels-jordan-booking.com/sheraton_hotel_amman.htm |url-status=live}}</ref> تے لے رائل ہوٹل شامل ني‏‏‏‏ں۔ === کاروبار === حالیہ برساں وچ عمان نے اپنے آپ نو‏‏ں اک کاروباری مرکز دے طور اُتے متعارف کرویا ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی فلک بوس عمارتاں وچ نويں منصوبےآں دے قیام د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلسل اضافہ ہوئے رہیا ا‏‏ے۔ [[2003ء]] د‏‏ی عراق جنگ دے بعد عمان دے کاروبار وچ کافی اضافہ دیکھنے وچ آیا۔ [[اردن]] دا مرکزی [[ہوائی اڈا]] [[ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا]] عمان دے جنوب وچ واقع اے جو کہ ملک د‏‏ی قومی [[ایئرلائن]] [[رائل جورڈینین]] دا مرکز اے، جو کہ خطے د‏‏ی اہ‏م ایئرلائن ا‏‏ے۔<ref>{{cite web |url=http://www.boeing.com/news/frontiers/archive/2010/august/i_bca01.pdf|title=Royal Jordanian was the first airline in the Middle East to order the 787 Dreamliner|publisher=Boeing|accessdate=2015-09-30}}</ref> [[ایئرلائن]] دا صدر دفتر [[ضلع زہران]] وچ واقع ا‏‏ے۔ روبیکون گروپ ہولڈنگ تے مکتوب دو اہ‏م علاقائی انفارمیشن ٹیکنالوجی کمپنیاں نيں جو کہ عمان وچ قائم نيں، اس دے علاوہ کئی بین الاقوامی کارپوریشنز مثلاً حکمہ دواساز کمپنی جس دا شمار [[مشرق وسطی]] د‏‏ی سب تو‏ں وڈی دواساز کمپنیاں وچ کیہ جاندا اے عمان وچ قائم ني‏‏‏‏ں۔ مشرق وسطی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی لاجسٹکس تے آوا جائی کمپنی ارامیکس وی عمان موجود ا‏‏ے۔<ref name="iraq-businessnews.com" /><ref>{{cite web |author=Hussein Hachem |url=http://www.busmanagementme.com/article/aramex-middle-easts-biggest-courier-firm/ |title=Aramex MEA: the Middle East's biggest courier firm&nbsp;– Lead Features&nbsp;– Business Management Middle East &#124; GDS Publishing |publisher=Busmanagementme.com |date=2011-05-24 |accessdate=2012-11-28 |archive-date=2012-05-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120513205610/http://www.busmanagementme.com/article/aramex-middle-easts-biggest-courier-firm/ |dead-url=yes }}</ref> دنیا فرنٹیئر کنسلٹنٹس د‏‏ی طرف تو‏ں پیش کيت‏‏ی گئی اک رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ عمان [[دوحہ]]، [[قطر]] تے [[دبئی]]، [[متحدہ عرب امارات]] دے نال [[مشرق وسطی]] تے [[شمالی افریقا]] دے خطے وچ کم کرنے والی کثیر الملکی کارپوریشناں دے لئی بہترین مرکز ني‏‏‏‏ں۔<ref name="duniafrontier.com" /> ایف ڈی آئی میگزین وچ عمان نو‏‏ں براہ راست غیر ملکی سرمایہ کاری دے لئی مشرق وسطی دے سب تو‏ں زیادہ ممکنہ رہنما شہر دے طور اُتے منتخب کيتا گیا ا‏‏ے۔<ref name="iraq-businessnews.com">{{cite web |url=http://www.iraq-businessnews.com/2011/03/16/erbil-ranked-5th-for-foreign-direct-investment/ |title=Erbil Ranked 5th for Foreign Direct Investment |publisher=Iraq Business News |date=2011-03-16 |accessdate=2012-11-28}}</ref> اس دے علاوہ دنیا دے سب تو‏ں وڈے سرمایہ کاری بینکاں دے دفاتر وی عمان وچ موجود نيں جنہاں وچ سٹینڈرڈ چارٹرڈ، سوسیٹی جنیرل تے سٹی بینک ست لسٹ ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://www.prlog.org/10313193-courier-companies-of-the-world.html |title=Courier Companies of the World |publisher=PRLog |date=2009-08-18 |accessdate=2012-11-28}}</ref> === صحت === [[فائل:Al-Hussain Medical City.JPG|thumb|الحسین طبی شہر]] [[ویہويں صدی]] دے اوائل وچ [[1920ء]] د‏‏ی دہائی وچ [[امارت شرق اردن]] دا قیام عمل آیا، جس دے بعد کئی سرکاری ہسپتال بنائے گئے، جس وچ سب تو‏ں پہلا سرکاری ہسپتال [[1926ء]] وچ بنایا گیا۔ اس دے بعد نجی ہسپتال وی قائم ہوئے تے سب پہلا نجی ہسپتال "ملحس ہسپتال" سی۔ خاص طور اُتے [[1944ء]] وچ عمان نے گزشتہ دہائیاں دے مقابلے وچ تیزی ترقی کی، [[1973ء]] وچ تعمیر ہونے والا الحسین طبی شہر پہلا عرب طبی شہر ا‏‏ے۔<ref>[https://www.jrms.gov.jo/Default.aspx?tabid=85/ مدينة الحسين الطبية] {{وصلة مكسورة|date=يوليو 2017|bot=JarBot}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150410170717/https://www.jrms.gov.jo/Default.aspx?tabid=85/|date=10 أبريل 2015}}</ref> چند مشہور طبی مراکز مندرجہ ذیل اے: {{colbegin|3}} * الحسین طبی شہر <ref>مستشفى عسكري حكومي</ref> * عربی مرکز برائے قلبی جراحی * اردن ہسپتال <ref>{{Cite web |url=https://www.jordan-hospital.com/ar/index.html |title=مستشفى الأردن |access-date=2019-07-11 |archive-date=2012-01-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120115013503/http://www.jordan-hospital.com/ar/index.html |url-status=dead}}</ref> * اردن یونیورسٹی ہسپتال * خالدی ہسپتال * اسلامی ہسپتال * الاسرا ہسپتال * فرح زچگی ہسپتال * خصوصی ہسپتال * ملکہ علیا ہسپتال * ابن الہیثم ہسپتال * لوزمیلا ہسپتال * اکھ خصوصی ہسپتال * ملکہ زین الشرف ہسپتال * کنسلٹنٹ ہسپتال * الحسین کینسر سینٹر * امیر حمزه ہسپتال {{colend}} {{-}} == آبادیات == {{Historical populations |title = عمان د‏‏ی تاریخی آبادی |type = none |align = right |width = 15em |state = none |shading = off |pop_name = تاریخی آبادی |percentages = on |footnote = 1947ء وچ آزادی دے بعد [[اردن]] دے مختلف علاقےآں تو‏ں لوک نو قائم شدہ راجگڑھ وچ آ ک‏ے آباد ہوئے گئے۔ |source = <ref>{{cite web|url=http://www.encyclopedia.com/topic/Amman.aspx|title=Amman|accessdate=2015-09-21}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.downtown.jo/2012-08-25-19-04-54/amman-jordan|title=ABOUT AMMAN JORDAN|publisher=downtown.jo|accessdate=2015-09-23|archive-date=2015-09-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20150923061723/http://www.downtown.jo/2012-08-25-19-04-54/amman-jordan|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/about.asp|title=About GAM => History|publisher=Greater Amman Municipality|accessdate=2015-09-23|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151002102003/http://ammancity.gov.jo/en/gam/about.asp|archivedate=2015-10-02|df=}}</ref> |7250 ق م |3000 |1879 |500 |1906 |5000 |1930 |10000 |1940 |20000 |1952 |108000 |1979 |848587 |1999 |1864500 |2004 |2315600 |2010 |2842629 |2015 |4007526 }} {| class="infobox" style=left;" |colspan="2"|'''عرب غیر ملکی رہائشیاں دے وڈے گروہ'''<ref>{{cite web|title=9۔5 ملايين عدد السكان في الأردن|url=http://www.ammonnews.net/article.aspx?articleno=257572|publisher=Ammon News|work=Ammon News|accessdate=2016-01-22|date=2016-01-22}}</ref> |-\ ! قومیت || آبادی (2015) |- |{{پرچم|Syria}} || 435,578 |- |{{پرچم|Egypt}} || 390,631 |- |{{پرچم|Palestinian territories}} || 308,091 |- |{{پرچم|Iraq}} || 121,893 |- |{{پرچم|Yemen}} || 27,109 |- |{{پرچم|Libya}} || 21,649 |- |ہور|| 147,742 |- |} [[2015ء]] وچ شہر د‏‏ی آبادی 4،007،526 تک پہنچ گئی، عمان [[اردن]] د‏‏ی کل [[آبادی]] دا تقریباً 42 فیصد ا‏‏ے۔<ref name="ReferenceC" /> اس دا زمینی رقبہ 1،680 مربع کلومیٹر (648.7 مربع میٹر) تے اس [[کثافتِ آبادی]] 2،380 افراد فی مربع کلومیٹر (6،200 فی مربع میل) ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.permaculturenews.org/files/ipc10/Lancaster_Water_Harvesting_Jordan-9-2011.pdf| title=Turning Drains Into Sponges and Water Scarcity Into Water Abundance| work=Brad Lancaster| publisher=permaculturenews.org| accessdate=2015-09-30| archive-date=2016-03-04| archive-url=https://web.archive.org/web/20160304032505/http://www.permaculturenews.org/files/ipc10/Lancaster_Water_Harvesting_Jordan-9-2011.pdf| dead-url=yes}}</ref> عمان د‏‏ی آبادی وچ [[ویہويں صدی]] دے دوران وچ کئی گنیااضافہ ہويا اے جو [[تارکین وطن]] تے بناہ گزیناں د‏‏ی مسلسل شہر وچ آمد د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ [[1890ء]] وچ تقریباً 1،000 د‏‏ی آبادی تو‏ں ودھ ک‏ے ایہ [[1990ء]] وچ ایہ تقریباً 1,000,000 نفوس تک پہنچ گئی جس دا بنیادی سبب ہور علاقےآں تو‏ں لوکاں د‏‏ی نقل مکانی اے، جدو‏ں کہ اک ہور وجہ شہر د‏‏ی اعلیٰ شرح پیدائش وی ا‏‏ے۔<ref name="D&S34">Dumper and Stanley, p. 34.</ref> عمان کئی صدیاں تک اک متروک شہر رہیا ایتھ‏ے تک کہ [[انیہويں صدی]] وچ [[ادیگی قوم]] دے لوک ایتھ‏ے آ ک‏ے آباد ہوئے۔ اج تقریباً 40،000 ادیگی عمان تے اس دے آس پاس دے علاقےآں وچ آباد ني‏‏‏‏ں۔<ref>Albala, p. 267.</ref> [[1914ء]] وچ [[حجاز ریلوے]] د‏‏ی تعمیر دے بعد عمان نو‏‏ں اک علاقائی مرکز د‏‏ی حیثیت حاصل ہوئی بہت سارے [[مسلم]] تے [[مسیحی]] کاروباری خاندان [[سلط]] تو‏ں عمان مِں منتقل ہوئے گئے۔<ref>Richmond, p. 124.</ref> عمان دے رہائشیاں دا اک وڈا تناسب فلسطینی الاصل (شہری یا پینڈو آبادی) اے، تے اج شہر وچ دو اہ‏م آبادی دے گروہ فلسطینی یا اردنی عرب ني‏‏‏‏ں۔ ہور نسلی گروہ آبادی دا تقریباً 2 فیصد ني‏‏‏‏ں۔ فلسطینی یا اردنی نسل دے لوکاں دے تناسب دے بارے وچ کوئی سرکاری اعداد و شمار موجود نئيں ني‏‏‏‏ں۔<ref>Dakwar, pp. 31–32.</ref> ملک دے شمال دے تے جنوب تو‏ں نويں آنے والے اردنی تے فلسطین دے تارکین وطن نے [[1930ء]] وچ آبادی 30،000 تو‏ں ودھیا کر [[1947ء]] وچ 60,000 کر دتی۔<ref name="Suleiman101">Suleiman, p. 101.</ref> تقریباً 10،000 فلسطینی جنہاں وچو‏ں اکثر دا تعلق [[صفد]]، [[حیفا]] تے [[عکہ]] تو‏ں سی [[1948ء]] د‏‏ی جنگ تو‏ں پہلے اقتصادی مواقع دے لئی شہر منتقل ہوئے گئے سن ۔<ref name="Plascov33" /> [[سلط]] تو‏ں عمان منتقل ہونے والے تارکین وطن وچو‏ں اکثر دا تعلق دراصل [[نابلس]] تو‏ں سی۔<ref>Dakwar, p. 31.</ref> [[1948ء]] د‏‏ی جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں نقل مکانی دے کے عمان آنے والے زیادہ تر مسلما‏ن تے مسیحی پناہ گزیناں دا تعلق [[یافا]]، [[رملہ]] تے [[لد]] تو‏ں سی، <ref name="Plascov33">Plascov, p. 33.</ref> جنہاں د‏‏ی آبادی 110،000 تک پہنچ گئی سی۔<ref name="Suleiman101" /> جنگ دے دوران [[مغربی کنارہ]] اُتے اردن دے قبضے دے بعد بوہت سارے فلسطینی [[1950ء]] تو‏ں [[1966ء]] دے دوران عمان منتقل ہوئے گئے۔ [[1967ء]] وچ [[6 روزہ جنگ]] دے دوران [[مغربی کنارہ]] تو‏ں فلسطینی پناہ گزیناں د‏‏ی اک ہور وڈی لہر شہر وچ منتقل ہوئے گئی۔ [[1970ء]] تک شہر د‏‏ی آبادی تقریباً 550،000 تک پہنچ گئی سی۔<ref name="Suleiman101" /> [[1991ء]] د‏‏ی خلیج جنگ دے دوران [[کویت]] تو‏ں انہاں دے اخراج دے بعد ہور 200،000 فلسطینی شہر وچ پہنچے۔ عمان دے مرکز دے گرد بوہت سارے فلسطینی پناہ گزین کیمپ موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref name="D&S35">Dumper and Stanley, p. 35.</ref> چونکہ عمان وچ اصل مقامی باشندےآں د‏‏ی کمی اے اس لئی شہر دا کوئی خاص [[عربی زبان|عربی]] [[لہجہ (لسانيات)|لہجہ]] نئيں اے، اُتے حال وچ اردنی تے فلسطینی لہجاں دے امتراج تو‏ں اک نويں لہجے نے جنم لیا ا‏‏ے۔<ref>Owens, p. 260.</ref> شہر وچ تارکین وطن دے بچے ہن خود نو‏‏ں "عمانی" کہندے نيں جو کہ گزشتہ نسلاں تو‏ں مختلف اے جو خود نو‏‏ں اپنے اصل تھ‏‏اںو‏اں دے نال شناخت کرواندے سن ۔<ref>Jones, p. 64.</ref> === مذہب === [[فائل:Amman BW 29.JPG|thumb|[[شاہ عبداللہ اول مسجد]]]] عمان د‏‏ی زیادہ تر آبادی [[اہل سنت]] اے تے شہر وچ متعدد [[مسجد|مسیتاں]] موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref>Ring, Salkin and LaBoda, p. 65.</ref> شہر د‏‏ی اہ‏م مسیتاں وچ [[شاہ عبداللہ اول مسجد]] قابل ذکر اے جس د‏‏ی تعمیر [[1982ء]] تو‏ں [[1989ء]] دے درمیان ہوئی۔ ایہ اک [[پچی کاری]] تو‏ں آراستہ نیلے [[گنبد]] تو‏ں ڈھکی ہوئی اے جس وچ 3،000 نمازیاں د‏‏ی گنجائش موجود ا‏‏ے۔ ابو درویش مسجد اپنے سیاہ تے سفید پتھراں دے امتزاج تو‏ں بنی ہوئی جو اپنے [[طرز تعمیر]] دے لحاظ تو‏ں اردن وچ منفرد حیثیت رکھدی ا‏‏ے۔<ref name="JordanTravel">{{cite web| url=http://www.jordantoursandtravel.com/amman.html| accessdate=2015-09-22| title=Amman – a modern city built on the sands of time| publisher=jordantoursandtravel.com| work=Jordan Travel| archive-url=https://web.archive.org/web/20160304030150/http://www.jordantoursandtravel.com/amman.html| archive-date=2016-03-04| dead-url=yes| df=}}</ref> یہ [[مسجد]] [[شہر]] دے بلند ترین نقطہ جبل اشرفیہ اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ عمان دے اک [[ادیگی قوم|ادیگی]] شہری نے بنوائی سی۔<ref>{{cite book| url=https://books.google.com/books?id=eE2pDLgibVoC&pg=PA497| author=Kadir I. Natho| title=Circassian history| year=2009| publisher=[[Xlibris]]|isbn=978-1-4653-1699-8|page=497}}</ref> [[عمان دا پیغام]] [[مسلم دنیا]] وچ رواداری، تسامح تے اتحاد دا اک اعلان اے جو 9 نومبر، 2004ء (27 رمضان المبارک 1425 ہجری) نو‏‏ں [[اردن]] دے شاہ [[عبد اللہ دوم|عبد اللہ دوم بن حسین]] د‏‏ی طرف تو‏ں شائع کيتا گیا۔<ref name="J47">"[http://www.crisisgroup.org/~/media/Files/Middle%20East%20North%20Africa/Iran%20Gulf/Jordan/Jordans%209-11%20Dealing%20With%20Jihadi%20Islamism.ashx Jordan's 9/11: Dealing With Jihadi Islamism]", Crisis Group Middle East Report N°47, 23 November 2005</ref> بعد وچ مسلما‏ن د‏‏ی تعریف، تکفیر تے فتویٰ د‏‏ی اشاعت دے اصولاں نو‏‏ں مرکوز کردے ہوئے 50 تو‏ں ودھ مسلم ملکاں دے 200 علما (دانشوران) د‏‏ی جانب تو‏ں اک تن نکاندی فیصلہ شائع کيتا گیا۔<ref name="TB">"[http://www.britishembassy.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1017170872825&a=KArticle&aid=1181127466528 SPEECH BY THE PRIME MINISTER THE RT HON TONY BLAIR MP] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070927002326/http://www.britishembassy.gov.uk/servlet/Front?pagename=OpenMarket/Xcelerate/ShowPage&c=Page&cid=1017170872825&a=KArticle&aid=1181127466528 |date=2007-09-27 }}" (04/06/07), British Embassy in Bahrain</ref> اسلام وچ اٹھ قانونی مذاہب تے متغیر شاخاں تسلیم د‏‏ی گئیاں نيں جس د‏‏ی تفصیل ایہ اے:<ref name="3Points">[http://ammanmessage.com/index.php?option=com_content&task=view&id=91&Itemid=74 The Three Points of The Amman Message V.1]</ref> {{colbegin|4}} # [[سنی اسلام|سنی]] [[حنفی]] # سنی [[مالکی]] # سنی [[شافعی]] # سنی [[حنبلی]] # سنی [[ظاہری]] # [[شیعہ اسلام|شیعہ]] [[فقہ جعفری|جعفری]] (بشمول [[اسماعیلی]]) # شیعہ [[زیدیہ|زیدی]] # [[اباضیہ]] {{colend}} [[عبد اللہ دوم]] نے اس پیغام دے اعلان د‏‏ی وضاحت کردے ہوئے کہیا، “اساں محسوس کيتا اے کہ اسلام دے برداشت تو‏ں متعلق پیغام نو‏‏ں اسلام د‏‏ی روح تو‏ں ناواقف مغربی دنیا دے کچھ لوکاں تے غیر ذمہ دارانہ اعمال نو‏‏ں چھپانے دے لئی اپنا تعلق اسلام تو‏ں ظاہر کرنے والے کچھ لوکاں د‏‏ی طرف تو‏ں شدید تے غیر منصفانہ تنقید دا نشانہ بنایا جا رہیا اے ۔“<ref>{{cite web |publisher=Jerusalem Post |url=http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1150885839539&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |title=King Abdullah calls to end extremism |accessdate=2007-08-15}}</ref> [[برطانیہ]] دے وزیر اعظم [[ٹونی بلیئر]] نے اپنی تقریر وچ علما دے اجتماع تے عمان دے پیغام دے خیر مقدم کيتا۔ انہاں نے کہیا: “یہ بہت واضح پیغام سی کہ اسلام یک سنگی نئيں بلکہ بوہت سارے متنوع انداز دا مذہب اے، اگرچہ اوہ سب اک ہی چشمہ تو‏ں جاری نيں۔“<ref name="TB" /><br /> سہیل ناخدا نے عمان دے رسالہ [[اسلامیکا]] وچ لکھدے ہوئے کہیا کہ عمان دا پیغام حالیہ مسائل نو‏‏ں پراثر انداز وچ مخاطب کرنے د‏‏ی اک مختصر کاوش ا‏‏ے۔ “جے پانی نئيں، تاں رستہ وی نئيں؛ معیشت تباہ حال اے تے بوہت سارے نوجوان بے روزگار ني‏‏‏‏ں۔ لوکاں د‏‏ی زندگیاں تے تصورات غیر متغیر رہندے نيں۔“ ناخدا نے اک ایہ اعتراض وی اُٹھایا اے کہ شاہ عبد اللہ دے پیغام وچ اُنہاں دے طرز زندگی دا اثر نظر آندا اے، جو اپنی جگہ متنازع ا‏‏ے۔<ref name="J47" /><br /> [[فائل:Umm ar-Rasas Mosaike 5.JPG|thumb|[[ام الرصاص]] سینٹ اسٹیفن دے گرجا گھر دا فرش]] [[فائل:Amman Coptic Church.jpg|thumb|عمان دا قبطی گرجا گھر|right|150px]] اسوقت دے یونیورسٹی الازہر دے وڈے شیخ، جناب شیخ محمد سعید طنطاوی نے اسنو‏ں اُنہاں لوکاں تے اُنہاں دتی روحانی تے مذہبی زندگیاں دے لئی اک چنگا سرمایہ قرار دتا جو اپنے اعمال تے گفتار وچ صراطَ مستقیم اُتے چلنا چاہندے ني‏‏‏‏ں۔ عمان وچ وی اک چھوٹی [[دروز]] برادری وی ا‏‏ے۔<ref>{{cite book| author=U.S. Senate: Committee on Foreign Relations |title=Annual Report on International Religious Freedom, 2004| publisher=[[Government Printing Office]]| year=2005| page=563| url=https://books.google.com/books?id=04dlwzB2SvcC&pg=PA563|isbn=978-0-16-072552-4}}</ref> اردن بھر وچ [[مسیحی|مسیحیاں]] د‏‏ی اک وڈی تعداد موجود اے، خاص طور اُتے [[سلط]] تو‏ں اکثر مسیحیاں نے عمان وچ نقل مکانی د‏‏ی ا‏‏ے۔ قریبی شہر [[فحیص]] غالب طور اُتے اک [[مسیحی]] شہر اے جو کہ عمان دے شمال مغرب وچ واقع ا‏‏ے۔<ref>{{cite journal| last=Miller| first=Duane Alexander| title=The Episcopal Church in Jordan: Identity, Liturgy, and Mission| journal=Journal of Anglican Studies| date=November 2011| volume=9| issue=2| pages=134–153| url=https://www.academia.edu/1482555/The_Episcopal_Church_in_Jordan_Identity_Liturgy_and_Mission| accessdate=16 November 2012}}</ref> شہر وچ تقریباً 70 خانداناں اُتے مشتمل اک چھوٹی [[آرمینیا|آرمینیائی]] [[کاتھولک کلیسیا|کاتھولک]] برادری وی موجود ا‏‏ے۔<ref>Kildani, p. 678.</ref> ذا‏تی حیثیت دے معاملات دے لئی شہر وچ کلیسائی عدالتاں وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ [[الجیزہ، اردن|الجیزہ]] ضلع دے [[ام الرصاص]] آثاریاندی مقام وچ مجموعی طور اُتے 16 تاریخی [[گرجا گھر]] موجود ني‏‏‏‏ں۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ مقام ابتدائی طور ایہ [[رومی سلطنت|رومی]] فوجی قلعہ بند چھاونی سی جو آہستہ آہستہ [[پنجويں صدی]] دے ارد گرد اک شہر بن گیا۔ اس د‏ی حالے مکمل طور اُتے کھدائی نئيں گئی۔ اس اُتے کئی تہذیباں بشمول رومیاں، بازنطینیاں تے مسلماناں دے اثرات موجود ني‏‏‏‏ں۔ اس مقام اُتے کچھ اچھی طرح تو‏ں محفوظ [[پچی کاری]] فرش وی موجود نيں خاص طور اُتے سینٹ اسٹیفن دے گرجا گھر وچ ۔<ref>{{cite web| url=http://whc.unesco.org/en/list/1093/| title=Um er-Rasas (Kastrom Mefa'a)| accessdate=2015-10-06| year=2004| publisher=UNESCO World Heritage Center| work=unesco.org}}</ref> == شہر دا منظر == {{وسیع تصویر|East Amman panorama.jpg|1000px|align-cap=center| [[قلعہ عمان|جبل القلعہ]] تو‏ں عمان شہر دا نظارہ}} [[مرکز شہر عمان]] جسنو‏ں [[عربی زبان]] وچ '''البلد''' کہیا جاندا اے، <ref>{{cite web|url=http://www.visitjordan.com/visitjordan_cms/MajorAttractions/Amman/tabid/64/Default.aspx|title=Amman|accessdate=2008-06-11|archive-date=2008-03-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20080314220959/http://www.visitjordan.com/visitjordan_cms/MajorAttractions/Amman/tabid/64/Default.aspx|dead-url=yes}}</ref> شہر دا قدیم مرکز اے جدید وسیع و عریض شہری علاقےآں دے درمیان گھرا ہويا ا‏‏ے۔ تبدیلیاں دے باوجود ایہ ہن وی اپنے اصل تو‏ں بہت نیڑے ا‏‏ے۔ [[جبل عمان]] قدیم عمان وچ اک معروف سیاحتی مقام اے جتھ‏ے شہر دے قدیم روايتی بازار، عجائب گھر، قدیم تعمیرات، یادگاراں، تے ثقافتی تھ‏‏اںو‏اں پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ [[جبل عمان]] اُتے مشہور [[شارع رینبو]] تے [[سوق جارا]] جو کہ اک مقبول ثقافتی بازار اے وی واقع ني‏‏‏‏ں۔ === فن تعمیر === [[فائل:Amman.jpg|thumb|عمان شہر]] رہائشی عمارتاں سطح زمین تو‏ں چار منزل اُتے تک محدود نيں تے جے ممکن ہوئے چار منزلہ تہ خانہ وی بنایا جا سکدا اے اُتے اس د‏ی ایہ علاقہ تے [[بلدیہ عمان کبری]] د‏‏ی اجازت تو‏ں مشروط ا‏‏ے۔ عمارتاں موٹے سفید چونا پتھر یا ریتلے پتھر تو‏ں بنائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://www.csbe.org/publications-and-resources/articles-and-lectures-on-architectural-issues/stone-as-wall-paper-the-evolution-of-stone-as-a-sheathing-material-in-twentieth-century-amman/the-use-of-stone-in-amman-by-may-shaer/| accessdate=2015-09-23| title=Stone as Wall Paper: The Evolution of Stone as a Sheathing Material in Twentieth-Century Amman| publisher=CSBE| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923085707/http://www.csbe.org/publications-and-resources/articles-and-lectures-on-architectural-issues/stone-as-wall-paper-the-evolution-of-stone-as-a-sheathing-material-in-twentieth-century-amman/the-use-of-stone-in-amman-by-may-shaer/| archivedate=2015-09-23| df=}}</ref> عمارتاں وچ عام طور اُتے ہر منزل اُتے بالکنیاں موجود ہُندیاں نيں ماسوائے زمینی منزل دے جس وچ سامنے تے پِچھے صحن موجود ہُندا ا‏‏ے۔ کچھ عمارتاں د‏‏ی چھتاں اُتے یا منسلک پیش دہلیز د‏‏ی چھت اُتے منگلور ٹائلاں دا استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ہوٹل، ٹاورز تے تجارتی عمارتاں پتھر، پلاسٹک یا شیشے تو‏ں مزین ہُندی ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite news |author=Mohammed Subaihi |title=فوضى التنظيم والأبنية في عمان |newspaper=[[Al Ra'i (Jordanian newspaper)|Al Ra'i]] |url=http://www.alrai.com/article/612950.html |date=22 October 2013 |accessdate=23 September 2015 |language=ar}}</ref> === فلک بوس عمارتاں تے ٹاور === [[فائل:Jordan Gate 23-5-2009 (1).JPG|thumb|[[باب اردن ٹاورز]]|right|150px]] [[فائل:View of Abdali project 2018.jpg|thumb|[[عبدلی منصوبہ]] [[2018ء]] وچ ]] مغربی عمان دے [[ضلع زہران]] [[باب اردن ٹاورز]] دا مقام اے شہر د‏‏ی پہلی فلک بوس عمارتاں ني‏‏‏‏ں۔ ایہ اک اعلیٰ درجہ دا تجارتی تے رہائشی منصوبہ اے جو فی الحال چھیويں چوک دے نیڑے زیر تعمیر ا‏‏ے۔ ٹاورز شہر دے سب تو‏ں مشہور فلک بوس عمارتاں وچو‏ں اک ني‏‏‏‏ں۔<ref name="Jordan Gate Towers, Amman">{{cite web| url=http://www.systemair.com/Templates/Pages/Article.aspx?show=1320&id=1105&epslanguage=ru-RU| archive-url=https://web.archive.org/web/20151001181726/http://www.systemair.com/Templates/Pages/Article.aspx?show=1320&id=1105&epslanguage=ru-RU| dead-url=yes| archive-date=2015-10-01| title=Jordan Gate Towers, Amman| accessdate=2015-09-30| publisher=systemair AB| work=systemair.com}}</ref> جنوبی ٹاور ہلٹن ہوٹل د‏‏ی میزبانی کريں گا جدو‏ں کہ شمالی ٹاور وچ دفاتر بنیاں گے۔ ٹاورز اک عمارت د‏‏ی کرسی جدا نيں جتھ‏ے اک مال بنانے د‏‏ی منصوبہ بندی د‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔ اس وچ بار، سوئمنگ پول تے کانفرنس ہال وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ یہ [[بحرین]] دے خلیج فنانس ہاؤس، کویت سرمایہ کاری تے فنانس کمپنی دا منصوبہ ني‏‏‏‏ں۔<ref name="Jordan Gate Towers, Amman" /> [[العبدلی]] [[ضلع]] وچ [[عبدلی منصوبہ]] اک ہور وڈا منصوبہ اے جس وچ اک مال، کئی ہوٹل، تجارتی تے رہائشی ٹاورز شامل ني‏‏‏‏ں۔ 5 بلین امریکی ڈالر تو‏ں ودھ لاگت تو‏ں بننے والا عبدلی منصوبہ عمان دا اک نواں نظارہ بنائے گا تے شہر دے اک وڈے کاروباری ضلع دے طور اُتے کم کريں گا۔<ref>{{cite web| url=http://www.abdali.jo/index.php?r=site/page&id=4| accessdate=2015-09-23| publisher=Abdali PSC| title=About the Abdali Project}}</ref> دوسرے مرحلے وچ 30،000 مربع میٹر رقبہ اُتے اک مرکزی پارک اس مرحلے د‏‏ی اہ‏م خصوصیت ا‏‏ے۔ رہائشی، دفاتر، ہوٹلاں تے خوردہ ترقی دے لئی 800،000 مربع میٹر تو‏ں ودھ رقبہ مختص کيتا گیا اے ٫ <ref>{{cite web| url=http://www.albawaba.com/business/jordan-fdi-megaprojects-579560| title=Jordan's $5 billion Abdali project: Serious investment potential| date=2015-05-28| accessdate=2015-09-23| website=Al Bawaba}}</ref> پہلے مرحلے دے ٹاورز وچ عمان روتانا ہوٹل، ڈبلیو عمان ہوٹل، ہائٹس ٹاور، عبدلی میڈیکل سینٹر، عبدلی مال ٹاور، کیمبل گرے لیونگ ٹاور، دے ٹاور، ورٹکس ٹاور، کیپٹل ٹاور، سرایا ہیڈکوارٹر ٹاور تے حماد ٹاور شامل ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://www.abdali.jo/index.php?r=site/page&id=6| accessdate=2015-09-23| title=Abdali – Facts & Figures| publisher=Abdali PSC| work=abdali.jo}}</ref> === رغدان علم چوب === [[فائل:World's biggest flagpolejordanamman.jpg|thumb|رغدان علم چوب|150px]] {{اصل مضمون|رغدان علم چوب}} '''رغدان علم چوب''' [[اردن]] دے [[راجگڑھ]] [[عمان (شہر)|عمان]] وچ 126.8 میٹر (416 فٹ) بلند اک علم چوب ا‏‏ے۔<ref name=BBC>{{cite web|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/2979812.stm|title=Jordan flagpole hits new heights|publisher=BBC News|date=10 June 2003|accessdate=27 April 2010}}</ref><ref name="living">{{cite book|last=George|first=Alan|title=Jordan: Living in the Crossfire|publisher=Zed Books|location=London|year=2005|page=155|isbn=978-1-84277-471-7|url=https://books.google.com/books?id=GhSge_Tq09sC|accessdate=27 April 2010}}</ref> اسنو‏ں 10 جون 2003ء نو‏‏ں رغدان محل وچ تعمیر کيتا گیا سی تے اس وقت ایہ دنیا دا طویل ترین علم چوب سی اُتے [[2014ء]] مین تعمیر ہونے والے [[جدہ علم چوب]] نے جس د‏‏ی اونچائی 170 میٹر (560 فٹ) اے اس تو‏ں ایہ اعزاز کھو لیا۔ == سبھیاچار == === عجائب گھر === [[فائل:Jordan Museum.JPG|thumb|[[اردن عجائب گھر]] شہر دے مرکز دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔]] [[فائل:Amman BW 10.JPG|thumb|[[بحر میت دے مخطوطات]]|right|150px]] {{ہور ویکھو|گٹھ:عمان وچ عجائب گھر}} [[اردن عجائب گھر]] [[اردن]] دا سب تو‏ں وڈا [[عجائب گھر]] ا‏‏ے۔ ایہ راجگڑھ عمان وچ واقع ا‏‏ے۔ اس وچ ملک دے قیمتی آثار قدیمہ نوادرات رکھے گئے نيں، <ref>{{cite web| url=http://www.thenational.ae/arts-culture/scrolling-through-the-millennia-at-the-new-jordan-museum-in-amman| title=Scrolling through the millennia at the new Jordan Museum in Amman| accessdate=2015-09-25| date=2014-03-13| work=The National}}</ref> جنہاں وچ [[بحر میت دے مخطوطات]]، [[نیا سنگی دور|نويں سنگی دور]] دے [[عین غزال]] نال ملن والے مجسمے، تے میشا تختی وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ عمان دے ہور [[عجائب گھر|عجائب گھراں]] وچ [[اردن قومی فنون لطیفہ گیلری|اردن قومی فنون لطیفہ عجائب گھر]] دور حاضر دے فنون دا اک [[عجائب گھر]] ا‏‏ے۔ [[اردن آثاریاندی عجائب گھر]] [[قلعہ عمان]] وچ واقع اک [[عجائب گھر]] ا‏‏ے۔ اس دا قیام [[1951ء]] وچ عمل وچ آیا <ref>[http://www.visitjordan.com/default.aspx?tabid=113 Visit Jordan information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190620220048/http://www.visitjordan.com/default.aspx?tabid=113 |date=2019-06-20 }}۔</ref> تے اس وچ اردن دے [[آثاریات|آثاریاندی]] تھ‏‏اںو‏اں نال ملن والی اشیا رکھی گئی ني‏‏‏‏ں۔ [[اطفال اردن عجائب گھر]] بچےآں دا اک [[عجائب گھر]] ا‏‏ے۔ ایہ [[الحسین عوامی پارک]] وچ واقع ا‏‏ے۔ [[یادگار شہدا (عمان)|یادگار شہدا]] [[1977ء]] وچ [[شاہ حسین بن طلال]] دے ایما اُتے بنایا گیا۔ اس وچ [[حسین ابن علی (شریف مکہ)|حسین ابن علی]] د‏‏ی سربراہی وچ ہونے والی [[عرب بغاوت]] تو‏ں متعلق اشیا رکھی گئی ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web|title=MUSEUM – The Martyrs’ Memorial and Museum, Jordan|url=http://www.military-history.org/articles/museum-the-martyrs-memorial-and-museum-jordan.htm|website=Military History Monthly|accessdate=30 دسمبر 2016|date=18 جون 2013}}</ref><ref>{{cite web|title=A Tour to Jordan|url=http://www.jewishmag.com/133mag/jordan/jordan.htm|website=www.jewishmag.com|accessdate=30 دسمبر 2016}}</ref> [[شاہی گڈیاں دا عجائب گھر]] گڈیاں دا اک [[عجائب گھر]] ا‏‏ے۔ [[نبی محمد عجائب گھر]] [[محمد بن عبد اللہ]] تو‏ں متعلق اک [[عجائب گھر]] ا‏‏ے۔ ایہ [[الحسین عوامی پارک]] وچ واقع اے تے اس دا افتتاح [[15 مئی]] [[2012ء]] نو‏‏ں [[عبد اللہ دوم]] نے کيتا سی۔<ref name="Prophet Museum in Amman">{{cite news |title=King opens Prophet Museum in Amman |url=http://www.petra.gov.jo/Public_News/Nws_NewsDetails.aspx?lang=2&site_id=1&NewsID=70439&CatID=13 |accessdate=2 February 2019 |work=[[Jordan News Agency|Jordan News Agency (PETRA)]] |date=15 May 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160304195346/http://www.petra.gov.jo/Public_News/Nws_NewsDetails.aspx?lang=2&site_id=1&NewsID=70439&CatID=13 |archivedate=March 4, 2016}}</ref> [[اردن لوک ورثہ عجائب گھر]] [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]] دے نال ہی واقع ا‏‏ے۔ اس دا قیام [[1971ء]] وچ عمل وچ آیا سی۔ اس عجائب گھر وچ اردنی تے فلسطینی لوک ورثہ دا اک مجموعہ مثلاً ملبوست، موسیقی دا سامان تے دستکاری رکھے گئے ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web |url=http://in.visitjordan.com/Wheretogo/amman/Museums.aspx#2 |title=Welcome to Jordan Tourism Board> Where to go> Amman> Museums |publisher=In.visitjordan.com |date= |accessdate=2015-10-04 |archive-date=2018-06-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180618203324/http://in.visitjordan.com/Wheretogo/amman/Museums.aspx#2 |dead-url=yes }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.travelojordan.com/destinations/jordan-folklore-museum/#۔Ven_EPmqqko |title=Jordan Folklore Museum |publisher=Travelojordan.com |date= |accessdate=2015-10-04}}</ref> [[پارلیمانی زندگی عجائب گھر]] [[اردن]] دے [[عجائب گھر|عجائب گھراں]] وچو‏ں اک اے جو اردنی وزارت سبھیاچار د‏‏ی ملکیت ا‏‏ے۔ اس عجائب گھر وچ اردن دے قیام تو‏ں متعلق گزشتہ دہائیاں دے دوران وچ ہاشمی قیادت د‏‏ی کوششاں اُتے روشنی پائی گئی ا‏‏ے۔ [[اردن یونیورسٹی]] دا وی اپنا اک [[عجائب گھر]] ا‏‏ے۔<ref>{{cite book| url=https://books.google.com/books?id=KcGcDdi20SwC&pg=PA35| title=Jordan|isbn=978-1-84162-398-6|page=35| publisher=Bradt Travel Guides| year=2012| author=Carole French}}</ref> === طرز زندگی === [[فائل:Ammani Man with Argilah.jpg|thumb|[[1950ء]] د‏‏ی دہائی وچ اک عمانی تاجر آرگیلا تے عربی قہوہ پیندے ہوئے|150px]] عمان [[عرب دنیا]] دے سب تو‏ں زیادہ آزاد خیال تے مغربی شہراں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref name="Rt.com" /><ref>{{cite web| url=http://www.historyofjordan.com/jordan2/jh/collection.php?album=%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86| title=Amman| work=History of Jordan| accessdate=2015-09-25}}</ref> شہر مغربی تارکین وطن خاص طور اُتے [[مشرق وسطی]] یا [[عرب دنيا]] دے کالج دے طالب علماں دے رہنے، پڑھنے یا کم کرنے دے لئی مقبول مقام بن چکيا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.amideast.org/abroad/programs/jordan/why-jordan-why-amman| title=Why Jordan? Why Amman?| accessdate=2015-09-25| publisher=amideast.org| archive-date=2018-10-26| archive-url=https://web.archive.org/web/20181026030523/https://www.amideast.org/abroad/programs/jordan/why-jordan-why-amman| dead-url=yes}}</ref> شہر دا فن طباخی دا منظر [[شاورما]] د‏‏ی دکاناں تے [[فلافل]] دے ڈھاباں تو‏ں بدل گیا اے ہن انہاں د‏‏ی جگہ مقبول مغربی ریستوراناں تے فاسٹ فوڈ ریستوراناں، ایشیائی فیوژن ریستوراں، فرانسیسی بسٹروس تے اطالوی ٹراٹوراس نے لے لی ا‏‏ے۔ شہر مغربی تارکین وطن تے [[خلیج فارس]] سیاحاں دے لئی اعلیٰ درجے دے کھاناں دے لئی مشہور ہوئے گیا ا‏‏ے۔<ref name="travel.nytimes.com">{{cite news| url=http://travel.nytimes.com/2009/11/22/travel/22next.html?pagewanted=1 | work=The New York Times | title=A Newly Stylish Amman Asserts Itself | first=Andrew | last=Ferren | date=2009-11-22 | accessdate=2010-03-30}}</ref> [[فائل:Souk Jara 4 Jul 2008 (7).JPG|thumb|[[سوق جارا]]|right]] [[فائل:Alsa'adah Street. King Fisal I Square, Amman 40.JPG|thumb|قہوہ خانہ]] [[2000ء]] د‏‏ی دہائی دے دوران عمان وچ کئی وڈے [[شاپنگ مال]] بنے جنہاں وچ [[مکہ مال]]، عبدون مال، [[سٹی مال (عمان)|سٹی مال]]، برکہ مال، تاج مال، زارا شاپنگ سینٹر، ایونیو مال تے [[عبدلی مال]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ [[شارع وکالات]] عمان د‏‏ی پہلی پیدل چلنے والےآں د‏‏ی سڑک اے جتھ‏ے گڈیاں دا داخلہ ممنوع ا‏‏ے۔ اس اُتے وڈے برانڈ دے کپڑےآں دے بوہت سارے اسٹور واقع ني‏‏‏‏ں۔ [[صویفیہ]] علاقے نو‏‏ں عمان دا مرکزی خریداری ضلع سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{cite news| url=http://islahnews.net/209994.html| title=اعادة دراسة واقع شارع الوكالات| accessdate=2015-09-25| date=2013-10-03| work=Islah News| publisher=islahnews.net| language=Arabic| archivedate=2019-07-09| archiveurl=https://web.archive.org/web/20190709054705/http://islahnews.net/209994.html}}</ref> نائٹ کلب، موسیقی بار تے [[حقہ خانہ|حقہ خانے]] عمان بھر وچ موجود نيں جو کہ قدامت پسند شہر د‏‏ی تصویر نو‏‏ں دور جدید دے راجگڑھ وچ بدل رہے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ جدید رات د‏‏ی زندگی اردن د‏‏ی نوجوان آبادی د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔<ref>{{cite news| archive-url=https://web.archive.org/web/20131215215544/http://www.independent.co.uk/incoming/amman-bustles-with-nightlife-shedding-old-image-1913627.html| url=https://www.independent.co.uk/incoming/amman-bustles-with-nightlife-shedding-old-image-1913627.html| title= Amman bustles with nightlife, shedding old image |newspaper= [[The Independent]] |archivedate=2013-12-15 | accessdate=2015-09-30}}</ref> شہر دے متمول لوکاں دے پینے تے رقص تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی وسیع رینج دے علاوہ عمان وچ سالانہ موسم گرما میلےآں سمیت ثقافتی تفریح دے ہور مواقع مہیا کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ [[سوق جارا]] اک اردنی سالانہ ہفتہ وار [[کباڑ بازار]] اے جو موسم گرما بھر وچ ہر جمعہ لگایا جاندا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/news/local/souk-jara-open-9pm-2am-ramadan| title=Souk JARA open from 9pm to 2am in Ramadan| publisher=The Jordan News| date=2015-06-24| work=The Jordan Times |accessdate=2015-09-30}}</ref> [[عبدون چوک]] شہر د‏‏ی رات د‏‏ی زندگی دا اک وڈا مرکز اے جتھ‏ے کلباں وچ "جوڑے فقط" د‏‏ی پالیسی سختی تو‏ں لاگو ا‏‏ے۔ [[صویفیہ]] نو‏‏ں عمان دا غیر رسمی [[قحبہ گری]] علاقہ تصور کيتا جاندا اے ایتھ‏ے شہر دے کئی نائٹ کلب تے [[شراب خانہ|شراب خانے]] موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://country-stats.com/en/countries/asia/jordan/10185-jordan-politics.html| archive-url=https://web.archive.org/web/20160305053911/http://country-stats.com/en/countries/asia/jordan/10185-jordan-politics.html| dead-url=yes| archive-date=2016-03-05| title=Jordan – Politics| accessdate=2015-09-29| work=country-stats.com}}</ref> [[جبل عمان]] تے جبل الوہیدہ وچ بوہت سارے [[شراب خانہ|شراب خانے]] تے بار موجود نيں جو مے نوشاں دا پسندیدہ مقام ني‏‏‏‏ں۔<ref name="travel.nytimes.com" /> [[الکحل]] ریستوران، بار، نائٹ کلباں، تے سپر مارکیٹاں وچ وسیع پیمانے اُتے دستیاب ا‏‏ے۔<ref>{{cite book| url=https://books.google.com/books?id=5x2pJuvWeOQC&pg=PA77| title=Jordan| author1=Anthony Ham| author2=Paul Greenway| year=2003|isbn=978-1-74059-165-2|page=77| publisher=[[Lonely Planet]]}}</ref><ref>{{cite book| url=https://books.google.com/books?id=tI9L9gepYAUC&pg=PA44| title=Jordan| author=Matthew Teller|isbn=978-1-85828-740-9|page=44| year=2002| publisher=[[Rough Guides]]}}</ref> شہر بھر وچ خاص طور اُتے مغربی عمان وچ متعدد نائٹ کلب تے بار موجود ني‏‏‏‏ں۔ [[2011ء]] تک اردن وچ 77 رجسٹرڈ نائٹ کلب سن، جنہاں وچو‏ں زیادہ تر راجگڑھ وچ واقع سن ۔<ref>{{cite web| url=http://en.ammonnews.net/article.aspx?articleNO=11349#.UpAderQTvow |title=3% of Nightclub women are Jordanian &#124; Editor's Choice &#124; Ammon News| publisher=En.ammonnews.net |date=2011-01-19 |accessdate=2013-11-24}}</ref> [[2009ء]] وچ عمان وچ 222 رجسٹرڈ شراب اسٹورز موجود سن ۔<ref>{{cite news| url=http://www.sarayanews.com/index.php?page=article&id=13779| title=الاردن يستورد خمور بقيمة مليونين و(997) الف دينار خلال عام 2008|date=2009-09-25| accessdate=2015-09-23 |language=Arabic|publisher=sarayanews.com}}</ref> === پکوان === [[نیو یارک ٹائمز]] د‏‏ی ڈینیل پرگامینٹ نے لکھیا اے کہ اردنی پکوان خطے دے پکواناں دا مجموعہ ني‏‏‏‏ں۔ اس نے تحریر کيتا اے کہ "روشن سبزیاں [[لبنان]] تو‏ں، [[فلافل]] [[شام]] تو‏ں، [[مصر]] تو‏ں رسیلے [[کباب]]، تے حال ہی وچ پڑوسی [[عراق]] تو‏ں مصالے دار گوشت۔ اسنو‏ں [[سر زمین شام]] جو کہ [[بحیرہ روم]] تے [[جزیرہ نما عرب]] دے علاقے دے لئی اک قدیم لفظ، دے کھاناں دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن ایتھ‏ے کھانا صرف کیلوریز دا مجموعہ نئيں ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے دنیا دے سیاسی، مذہبی تے اخلاقی کونے وی موجود نيں جو ایتھ‏ے د‏‏ی اساس د‏ی شناخت د‏‏ی اک علامت ني‏‏‏‏ں۔" <ref name="NYT-Cuisiiine">{{cite news| url= https://www.nytimes.com/2008/01/13/travel/13choicetables.html| last= Pergament | first= Danielle | title= All the Foods of the Mideast at Its Stable Center |newspaper=[[The New York Times]] |date=13 January 2008}}</ref> پر عمان وچ سڑک کنارے ٹھیلاں اُتے کھانے اس دا اک مخصوص انداز ني‏‏‏‏ں۔<ref name="Amman's Street Food" /><ref>{{cite web| url=http://beamman.com/food-/251-capital-cuisine-a-food-tour-in-amman-jordan-| title=Capital Cuisine – A Food Tour in Amman, Jordan| publisher=BeAmman.com| work=BeAmman.com| accessdate=2015-09-26| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20150926043547/http://beamman.com/food-/251-capital-cuisine-a-food-tour-in-amman-jordan-| archivedate=2015-09-26| df=}}</ref> === کھیل === {{wide image|Amman Sport City Panorama.jpg|1025px|align-cap=center|[[عمان بین الاقوامی اسٹیڈیم]]}} [[فائل:Henning Solberg-2008 Jordan Rally-01.jpg|thumb|[[اردن ریلی]]]] عمان وچ [[ایسوسی ایشن فٹ بال]] دے کلب [[الوحدات اسپورٹس کلب]] تے [[الفیصلی اسپورٹس کلب (عمان)|الفیصلی اسپورٹس کلب]] موجود نيں جو دونے سابقہ لیگ چیمپئن ني‏‏‏‏ں۔ مقامی فٹ بال پس منظر وچ ایہ دونے آپس وچ سخت حریف ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://www.goethe.de/ins/jo/amm/prj/ema/far/jof/enindex.htm| title=Political rivalry overshadows Amman's derby| accessdate=2015-09-25| publisher=[[Goethe-Institut]]| work=Goethe-Institut}}</ref> عمان نے [[اربد]] تے [[زرقاء]] دے ہمراہ 2016ء فیفا انڈر 17 ویمنز ورلڈ کپ د‏‏ی میزبانی وی د‏‏ی سی۔<ref>{{cite news| url=http://www.jordantimes.com/news/local/amman-municipality-revamping-stadiums-u-17-women%E2%80%99s-world-cup| title=Amman municipality revamping stadiums for U-17 Women's World Cup| accessdate=2015-09-23| date=2015-07-23| publisher=The Jordan News| work=[[The Jordan Times]]}}</ref><ref>{{cite web| url=https://www.fifa.com/u17womensworldcup/destination/cities/city=1913/index.html| title=Amman| publisher=[[FIFA]]| accessdate=2015-09-23}}</ref> [[2007ء]] ایشیائی ایتھلیٹکس چیمپئن شپ تے ایتھلیٹکس فیڈریشنز آف انٹرنیشنل ایسوسی ایشن دے کئی مقابلے شہر وچ منعقد ہوئے چکے ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web| url=http://www.iaaf.org/news/news/destination-amman-1| title=Destination Amman| publisher=[[International Association of Athletics Federations]]| date=28 March 2009| accessdate=24 September 2015}}</ref> عمان [[اردن ریلی]] د‏‏ی میزبانی وی کردا اے جو کہ ایف آئی اے عالمی ریلی چیمپئن شپ دا حصہ اے تے اردن دے سب تو‏ں وڈے کھیلاں دے مقابلاں وچو‏ں اک بن رہیا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/news/sports/jordan-rally-gets-thumbs-fia| title=Jordan Rally gets thumbs up from FIA| publisher=Jordan Times| date=19 February 2010| accessdate=24 September 2015| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20150925144348/http://www.jordantimes.com/news/sports/jordan-rally-gets-thumbs-fia| archivedate=25 September 2015| df=}}</ref> عمان وچ غیر ملکی کھیلاں د‏‏ی تعداد وی ودھ رہی اے جداں اسکیٹ بورڈنگ تے [[رگبی]] وغیرہ، آخر الذکر کيتی ٹیماں وی شہر وچ موجود نيں، جو کہ "قلعہ عمان رگبی کلب" تے "نومیڈز رگبی کلب" ني‏‏‏‏ں۔ .<ref>{{cite news| url=http://www.albawaba.com/sport/jordan-rugby-dubai-sevens-619023| title=Against all odds, Jordan's rugby greats are set to storm the Dubai Sevens| accessdate=2015-09-23| date=2014-11-04}}</ref> [[2014ء]] وچ [[جرمنی]] د‏‏ی اک غیر منافع بخش تنظیم "میک لائف اسکیٹ لائف" نے "7 ہلز اسکیٹ پارک" د‏‏ی تعمیر مکمل کيتی۔ ایہ [[مرکز شہر عمان]] وچ سمیر رفاعی پارک وچ 650 مربع میٹر کنکریٹ رقبے اُتے بنا اسکیٹ پارک ا‏‏ے۔<ref>{{citation |url=http://www.aljazeera.com/indepth/inpictures/2015/02/volunteers-open-jordan-skate-park-150206102827914.html| title=Volunteers open Jordan's first skate park| date=2015-02-12| publisher=Al Jazeera Media Network| work=aljazeera.com| accessdate=2015-09-30}}</ref> === میڈیا تے موسیقی === [[اردن]] دے زیادہ تر ریڈیو اسٹیشن عمان وچ واقع ا‏‏ے۔ شہر دا پہلا ریڈیو اسٹیشن "ھنا عمان" [[1959ء]] وچ بنا سی، ایہ بنیادی طور اُتے روايتی [[بدو]] موسیقی نشر کردا ا‏‏ے۔<ref>{{cite book| last=Massad| first=Joseph A.| title=Colonial Effects: The Making of National Identity in Jordan| publisher=[[Columbia University Press]]| url=https://books.google.com/books?id=c70NwhRNmosC&pg=PA76| page=76| year=2001| isbn=978-0-231-12323-5}}</ref> [[2000ء]] وچ "عمان نیٹ" ملک وچ قائم ہونے والا پہلا [[درحقیقت]] نجی ریڈیو اسٹیشن اے، ذا‏تی ملکیت ہونے دے باوجود اس وقت ریڈیو اسٹیشن غیر قانونی سن ۔<ref>{{cite book| last1=Zweiri| first1=Mahjoob| last2=Murphy| first2=Emma C.| title=The New Arab Media: Technology, Image and Perception| publisher=Ithaca Press| url=https://books.google.com/books?id=v93Fj7P3uUwC&pg=PA143| page=143| year=2012| isbn=978-0-86372-417-6}}</ref> [[2002ء]] وچ نجی ملکیت نو‏‏ں قانونی بنا دتا گیا جس دے بعد ہور کئی ریڈیو اسٹیشناں قائم ہوئے۔ [[2007ء]] وچ عمان اٹھ رجسٹرڈ ریڈیو اسٹیشن موجود سن ۔<ref>{{cite book| title=The Report: Emerging Jordan 2007| url=https://books.google.com/books?id=YuSY8llhkPQC&pg=PA191| publisher=Oxford Business Group| page=191| year=2007| isbn=978-1-902339-74-0}}</ref> [[انگریزی زبان]] دے ریڈیو اسٹیشن نوجوان سامعین دے لئی پاپ موسیقی نشر کردے ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite book| title=The Report: Jordan 2011| url=https://books.google.com/books?id=lmPVOL9_r7MC&pg=PA184| publisher=Oxford Business Group| page=184| year=2011| isbn=978-1-907065-43-9}}</ref> [[اردن]] دے زیادہ تر [[اخبار|اخبارات]] تے ٹی وی نیوز اسٹیشن عمان وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ عمان تو‏ں شائع ہونے والے روزناواں وچ '''الغد''' <ref name="alghad.com">{{cite web| url=http://www.alrai.com |title=الرأي الأردنية &#124; أخبار الأردن والشرق الأوسط والعالم&#124;صحيفة يومية تصدر في عمان الأردن |publisher=Alrai.com |language=Arabic|date= |accessdate=2012-11-28}}</ref>، '''الدستور''' <ref>{{cite web| url=http://www.addustour.com |language=Arabic| title=:: جريدة الدستور :: |publisher=Addustour.com |date= |accessdate=2012-11-28}}</ref>، '''جارڈن ٹائمز'''، <ref name="alghad.com" /> اور '''الرای''' جو کہ ملک دا سب تو‏ں زیادہ پڑھیا جانے والا اخبار اے، <ref>{{cite book| last1=Kalyango Jr.| first1=Yusuf| last2=Mould| first2=David H.| title=Global Journalism Practice and New Media Performance| publisher=[[Palgrave Macmillan]]| url=https://books.google.com/books?id=-IOoBAAAQBAJ&pg=PA78| page=78| year=2014| isbn=978-1-137-44055-6}}</ref> شامل ني‏‏‏‏ں۔ [[2011ء]] وچ فوربس مشرق وسطی د‏‏ی رپورٹ دے مطابق '''الرای''' [[عرب دنیا]] دا پنجواں سب تو‏ں مقبول سی۔<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/news/local/al-rai-ranks-fifth-among-region%E2%80%99s-online-newspapers| title=Al Rai ranks fifth among region's online newspapers| accessdate=2015-09-30| date=2011-11-30| work=The Jordan Times| publisher=The Jordan News| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20151002000553/http://www.jordantimes.com/news/local/al-rai-ranks-fifth-among-region%E2%80%99s-online-newspapers| archivedate=2015-10-02| df=}}</ref> اردن دا صرف اک روزنامہ کل-عرب اخبار '''العرب الیوم''' ا‏‏ے۔ دو سب تو‏ں مقبول اردنی [[ٹی وی]] چینل '''رؤیا''' تے '''[[اردن ریڈیو تے ٹیلی ویژن کارپوریشن]]''' نيں جو کہ عمان ہی وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔ مرکزی دھارے د‏‏ی عربی پاپ موسیقی دے علاوہ، شہر وچ اک ودھدی ہوئی آزاد موسیقی وی موجود اے جس وچ بوہت سارے بینڈ شامل نيں جو [[عرب دنیا]] بھر وچ خاصے صامعین رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اگست وچ [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]] وچ سالانہ منقد کیتے جانے والے '''البلد موسیقی تہوار''' وچ مقامی عمانی بینڈاں دے علاوہ مشرقی وسطی دے دوسرے بینڈ وی حصہ لیندے ني‏‏‏‏ں۔ مقامی بینڈاں د‏‏ی موسیقی قسماں مختلف نيں جنہاں وچ ہیوی میٹل، عربی راک، جاز تے ریپ شامل ني‏‏‏‏ں۔ عمان دے مشہور بینڈ جدل، ترابیہ، بیلوکیٹ، آخر زفیر، آٹوسٹریڈ تے المربع ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite news| url=http://www.yourmiddleeast.com/culture/the-promise-of-ammans-independent-music-scene_32052| title=The promise of Amman's independent music scene| accessdate=2015-09-23| publisher=Your Middle East| date=2015-05-13| archivedate=2015-09-23| archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923055934/http://www.yourmiddleeast.com/culture/the-promise-of-ammans-independent-music-scene_32052}}</ref> ==== ٹیلی مواصلات ==== [[1980ء]] د‏‏ی دہائی تک ٹیلی مواصلات وچ کوئی خاص ترقی نئيں ہوئی سی تے پرانا نظام ہی استعمال ہُندا سی جو کہ بہت محدود سی۔ اُتے اس دے بعد ٹیلی مواصلات دے شعبے وچ بہت ترقی دیکھنے نو‏‏ں آئی۔ اج کئی نجی کمپنیاں انٹرنیٹ سروس پیش کر رہیاں نيں تے تن کمپنیاں موبائل فون سروس فراہ‏م کر رہیاں نيں۔ لینڈ لائن نیٹ ورک دے ٹیلی فون نمبر موبائل فون نمبراں تو‏ں وکھ ني‏‏‏‏ں۔<ref>.[https://www.trc.gov.jo/index.php?option=com_content&task=view&id=480&Itemid=976&lang=arabic التطور التاريخي لقطاع الاتصالات في الأردن]17/9/2008 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150512222625/https://www.trc.gov.jo/index.php?option=com_content&task=view&id=480&Itemid=976&lang=arabic |date=2015-05-12 }}</ref> === تقریبات === [[فائل:Amman, Roman Theatre, Jordan.jpg|thumb|2009ء وچ عمان وچ سو سالہ جشن|150px]] عمان وچ کئی تہوار تے میلے منعقد ہُندے نيں، جس وچ ریڈبل د‏‏ی سرپرستی وچ ہونے والے تہوار، ساونڈ کلیش تے سوپ باکس دوڑ، [[جرش تہوار]] دا دوسرا حصہ، البلد موسیقی میلہ، [[عمان میراتھن]]، میڈ انہاں جارڈن تہوار، عمان کتاب میلہ تے نئا سوچو میلہ شامل ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web|url=http://beamman.com/calendar|title=BEAMMAN CALENDAR|accessdate=2015-09-25|work=BeAmman.com|publisher=BeAmman.com|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151005190840/http://beamman.com/calendar|archivedate=2015-10-05|df=}}</ref> نیا سوچو میلہ اک سالانہ اختتام ہفتہ میلہ اے جس وچ نوجواناں نويں سوچ د‏‏ی ترغیب دتی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ تہوار کئی تہواراں وچو‏ں اک اے جو طور اُتے نوجواناں د‏‏ی شراکت لے لئی بنایا گیا ا‏‏ے۔ [[2015ء]] وچ ایہ تہوار عمان وچ شاہ حسین بزنس پارک وچ منعقد کيتا گیا جس وچ میزبانی 40 مختلف تنظیماں نے کی، جس وچ حاضرین نو‏‏ں مختلف پیشکشاں تے ورکشاپاں تو‏ں نواں سوچنے دے بارے وچ حوصلہ افزائی کيتی گئی۔ مختلف تنظیماں وچ کاروبار، ماحولیا‏ت‏ی، طبی تے تعلیمی گروپ شامل سن ۔<ref>{{cite news| url=http://www.jordantimes.com/news/local/festival-promotes-curiosity-entrepreneurship-among-young-people| title=Festival promotes curiosity, entrepreneurship among young people| date=2015-08-23| accessdate=2015-09-23| publisher=The Jordan News| work=The Jordan Times}}</ref> == آوا جائی == === فضائی === [[فائل:Queen Alia International Airport Terminal.jpg|thumb|[[ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا]]|200px]] {{اصل مضمون|ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا|عمان شہری ہوائی اڈا}} [[ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا]] [[اردن]] دا سب تو‏ں وڈا [[بین الاقوامی ہوائی اڈا]] اے جو [[راجگڑھ]] عمان تو‏ں 30 کلو میٹر (20 میل) جنوب وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ عمان دا مرکزی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ [[اردن]] د‏‏ی قومی [[ایئرلائن]] [[رائل جورڈینین]] دا مرکز وی ا‏‏ے۔ حال ہی وچ اس د‏ی توسیع وی کيتی گئی ا‏‏ے۔ 700 ملین [[امریکی ڈالر]] د‏‏ی لاگت دے اس منصوبے وچ پرانے ٹرمینلاں نو‏‏ں ختم کرنا تے نويں ٹرمینلز دا استعامل اس دا حصہ نيں، تا کہ 16 ملین مسافراں نو‏‏ں خدمات فراہ‏م د‏‏ی جا سکن۔<ref>{{cite web| url=http://www.albawaba.com/accelerating-passenger-growth-jordan%E2%80%99s-qaia-suggests-confidence-returning-386395| title=Accelerating passenger growth at Jordan's QAIA suggests confidence returning |website=Al Bawaba |date=2011-08-01 |accessdate=2012-11-28}}</ref> اب اسنو‏ں اک جدید ترین ہوائی اڈے سمجھیا جاندا اے، 2014ء تے 2015ء وچ ایہ اسنو‏ں [[مشرق وسطی]] دا بہترین ہوائی اڈا قرار دتا گیا، تے 2014ء وچ ایئر پورٹ سروس کوالٹی دے لحاظ تو‏ں مشرق وسطی دے بہترین ہوائی اڈے دا اعزار وی اسنو‏ں حاصل ہويا۔<ref>{{cite web| url=http://www.aig.aero/en/content/1st-place-service-quality-rankings-qaia-named-best-airport-region-middle-east-and-best| accessdate=2015-09-23| title=1st Place Service Quality Rankings: QAIA Named 'Best Airport by Region – Middle East' and 'Best Improvement by Region – Middle East'| date=2015-02-23| archive-date=2015-09-25| archive-url=https://web.archive.org/web/20150925072005/http://www.aig.aero/en/content/1st-place-service-quality-rankings-qaia-named-best-airport-region-middle-east-and-best| dead-url=yes}}</ref> اس دے علاوہ عمان وچ اک نسبتاً چھوٹا [[ہوائی اڈا]] وی موجود اے جو کہ [[بلدیہ عمان کبری]] وچ عمان شہر تو‏ں 5 کلومیٹر شمال مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ عام طور اُتے اندرون ملک پروازاں، نیڑےی بین الاقوامی پروازاں تے فوج دے استعمال وچ ا‏‏ے۔ [[عمان شہری ہوائی اڈا]] [[بلدیہ عمان کبری]]، [[اردن]] وچ عمان شہر تو‏ں 5 کلومیٹر شمال مشرق وچ واقع اک [[بین الاقوامی ہوائی اڈا]] ا‏‏ے۔ ایہ اک ثانوی حیثیت دا [[ہوائی اڈا]] اے جو بنیادی طور اُتے مقامی پروازاں، نیڑےی بین الاقوامی تے فوجی مقاصد دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ==== رائل جورڈینین ==== [[فائل:JY-BAG (33928907124).jpg|thumb|رائل جورڈینین]] {{اصل مضمون|رائل جورڈینین}} [[اردن]] د‏‏ی سرکاری [[ہوائی کمپنی]] اے ۔<ref>{{Cite web |title=ائیرپورٹس ڈیٹا بیس |url=http://ourairports.com/airlines |access-date=2020-10-04 |archive-date=2015-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151120205837/http://ourairports.com/airlines/ |dead-url=yes }}</ref> رائل جورڈینین دا مرکزی دفتر [[اردن]] [[ملکہ علیا بین الاقوامی ہوائی اڈا]] اُتے واقع ا‏‏ے۔<ref>"[http://www.rj.com/en/tabid/136/Default.aspx RJ Phone numbers in Jordan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120302112256/http://www.rj.com/en/tabid/136/Default.aspx |date=2012-03-02 }}." Royal Jordanian. Retrieved on 21 June 2010. "Office Address: Building 37 -Mohammad Ali Janah St. -Abdoun near the 5th circle P.O. Box: 302 Amman 11118"</ref> [[ایئرلائن]] [[دسمبر]] [[1963ء]] [[شاہ حسین بن طلال]] دے شاہی فرمان تو‏ں قائم ہوئی۔ اس وقت اس دا ناں '''عالیہ''' سی جو کہ [[اردن]] دے [[شاہ حسین بن طلال]] دے بچےآں وچ سب تو‏ں وڈی شہزادی [[عالیہ بنت حسین]] دے ناں اُتے سی۔ یہ اک عام غلط فہمی اے کہ ایئر لائن دا ناں [[شاہ حسین بن طلال]] د‏‏ی تیسری بیوی دے ناں [[علیا الحسین]] دے ناں اُتے سی اُتے ایہ تاثر درست نئيں کیونجے انہاں د‏‏ی شادی 1972ء وچ ہوئی سی۔ [[1986ء]] وچ [[ایئرلائن]] دا ناں تبدیل ک‏ر ک‏ے '''رائل جورڈینین''' ({{Lang-ar|الملكية الأردنية}}) رکھ دتا گیا۔ === سڑکاں === [[فائل:Abdoun Bridge (7).jpg|thumb|[[وادی عبدون]] وچ [[عبدون پل]]]] [[فائل:Ammán, ulice krále Faisala IV.jpg|thumb|شارع فیصل رات وچ |right]] عمان وچ اک وسیع سڑک دے نیٹ ورک موجود اے اُتے علاقے دے کئی پہاڑی علاقےآں وچ سڑکاں نو‏‏ں آپب ربط کرنا ممکن نئيں اس لئی انہاں نو‏ں [[پل|پلاں]] تے سرنگاں تو‏ں منسلک کيتا گیا ا‏‏ے۔ [[عبدون پل]] جو کہ [[وادی عبدون]] وچ موجود اے چوتھے چوک نو‏‏ں [[عبدون چوک]] تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ یہ عمان د‏‏ی کئی نشانیاں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا اے تے ایہ ملک وچ تعمیر کيتا جانے والا پہلا منحنی معطل پل ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.kinghussein.gov.jo/tourism1.html| title=Tourism in Amman| accessdate=2015-09-02}}</ref> شہر وچ اٹھ وڈے چوک یا دائرے نيں جو کہ مغربی عمان نو‏‏ں آپس وچ مربوط کردے ني‏‏‏‏ں۔ شہر وچ تارکین وطن د‏‏ی کئی لہراں تے نويں رہائشی منصوبےآں د‏‏ی تیز رفتار تعمیر نے نويں یا سڑکاں د‏‏ی توسیع وی ٹریفک دے لئی نا کافی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے نتیجے وچ ٹریفک جام وچ اضافہ ہويا اے، خاص طور اُتے موسم گرما دے دوران جدو‏ں سیاحاں د‏‏ی وڈی تعداد تے بیرون ملک مقیم اردنی وی چھٹیاں گزارنے ملک وچ موجود ہُندے ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite news| url=http://www.jordantimes.com/news/local/amman-residents-complain-about-daylong-car-jams| title=Amman residents complain about daylong car jams| accessdate=2015-09-23| date=2014-06-08| publisher=The Jordan News| work=[[The Jordan Times]]}}</ref> بلدیہ نے 2015ء وچ حل دے طور اُتے بس ریپڈ ٹرانزٹ نظام د‏‏ی تعمیر شروع کر دتی ا‏‏ے۔<ref>{{cite news| url=http://www.jordantimes.com/news/local/gam-closes-princess-basma-street-brt-work| title=GAM closes Princess Basma street for BRT work| accessdate=2015-09-23| date=2015-07-04| publisher=The Jordan News| work=The Jordan Times}}</ref> 2015ء وچ شہر دے گرد اک حلقہ سڑک تعمیر کيتی گئی سی جس دا مقصد شہر دے شمالی تے جنوبی حصےآں تو‏ں منسلک اے سی تا کہ ٹریفک نو‏‏ں عمان تو‏ں باہر منتقل کيتا جائے تے شہر دا ماحول بہتر کرنے وچ وی مدد گار ہوئے۔<ref>{{cite web| url=http://www.jordantimes.com/news/local/pm-inaugurates-second-phase-amman-road-project| title=PM inaugurates second phase of Amman road project| accessdate=2015-09-23| date=2012-02-05| publisher=The Jordan News| work=The Jordan Times| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20150925104750/http://www.jordantimes.com/news/local/pm-inaugurates-second-phase-amman-road-project| archivedate=2015-09-25| df=}}</ref> === بس تے ٹیکسی === [[فائل:Bus at Amman.jpg|thumb|عمان وچ اک بس|150px]] [[فائل:20100923 ammanx18.JPG|thumb|اردن ٹیکسی|right|150px]] شہر اردن دے ہور شہراں تو‏ں بس روابط تو‏ں منسلک اے، اس دے علاوہ ہمسایہ ملکاں دے وڈے شہر وی بس تو‏ں منسلک ني‏‏‏‏ں۔ اس دے سروس ٹیکسی د‏‏ی سہولت وی موجود ا‏‏ے۔ اندرونی آوا جائی دے لئی بساں تے ٹیکسیاں د‏‏ی اک وڈی تعداد وی موجود ا‏‏ے۔ سروس ٹیکسی جو اکثر مخصوص راستے اُتے خدمات فراہ‏م کردیاں نيں جو آسانی تو‏ں دستیاب تے نسبتاً سستی ا‏‏ے۔ دو مرکزی ٹیکسی تے بس اڈے عبدلی ([[شاہ عبداللہ اول مسجد]]، پارلیمان تے عدلیہ دے نیڑے) رغدان مرکزی بس اسٹیشن ([[مرکز شہر عمان]] وچ [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]] دے نزدیک) ني‏‏‏‏ں۔ مقبول اردنی بس کمپنیاں جیٹ تے المحطہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ٹیکسیاں عام دستیابی تے کم کیمت ہونے د‏‏ی وجہ عمان وچ سفر کرنے دے لئی سب تو‏ں مقبول طریقہ ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web | url=http://studiesabroad.com/programs/country/jordan/city/amman/cultureCorner/transportation | title=Transportation in Amman | accessdate=2015-09-02 | archive-url=https://web.archive.org/web/20150925105718/http://studiesabroad.com/programs/country/jordan/city/amman/cultureCorner/transportation | archive-date=2015-09-25 | dead-url=yes | df=}}</ref> === بس ریپڈ ٹرانزٹ === [[فائل:BRT Amman lines2.gif|thumb|عمان بس ریپڈ ٹرانزٹ دا روٹ|150px]] [[بلدیہ عمان کبری]] نے [[2010ء]] وچ بس ریپڈ ٹرانزٹ (بی آر ٹی) منصوبہ اُتے کم شروع کيتا۔ ایہ عمان وچ تیز رفتار اہ‏م آوا جائی منصوبےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس منصوبے دا پہلا مرحلہ [[2012ء]] وچ مکمل ہويا اُتے وزیر اعظم [[معروف البخیت]] نے بدعنوانی دے شبہ وچ دوسرے مرحلے اُتے کم نو‏‏ں روک دتا۔ اس نظام وچ اعلیٰ معیار دے اسٹیشن شامل تے اسٹاپ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایکسپریس بساں جو 120 تو‏ں ودھ مسافراں نو‏‏ں لے جا سکدیاں نيں تے عمان د‏‏ی مصروف سڑکاں د‏‏ی راہدوریوںں تن منٹ دے وقفے تو‏ں چلاں گاں۔ بس اُتے سوار تو‏ں پہلے اسٹیشناں اُتے مسافراں نو‏‏ں کرایہ ادا کرنے دے لئی اک مربوط نطام تشکیل دتا گیا ا‏‏ے۔<ref>{{cite web |url=http://english.business.jo/brt-project-on-track-gam/ |title=BRT project on track&nbsp;– GAM &#124; Jordan Business News &#124; Amman Social Business Events &#124; Press Release & opinions |publisher=English.business.jo |date= |accessdate=2012-11-28 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130511140223/http://english.business.jo/brt-project-on-track-gam/ |archivedate=2013-05-11 |df=}}</ref> بی آر ٹی نو‏‏ں تن وڈی راہداریاں وچ چلانے د‏‏ی منصوبہ بندی کيتی گئی ا‏‏ے۔ پہلی راہداری [[صویلح]] نو‏‏ں محطہ تو‏ں براستہ اسپورٹس سٹی، جس اُتے اک اک اہ‏م زیر زمین اسٹیشن [[یونیورسٹی اردن]] وی موجود ا‏‏ے۔ دوسری راہداری اسپورٹس سٹی نو‏‏ں [[مرکز شہر عمان]] بمقام راس العین ملاندی ا‏‏ے۔ تیسری راہداری محطہ نو‏‏ں کسٹمز اسکوائر تو‏ں جوڑدی ا‏‏ے۔<ref>{{cite web| url=http://www.ammanbrt.jo/maps.asp |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100830223758/http://www.ammanbrt.jo/maps.asp |archivedate=2010-08-30 |title=Internet Archive Wayback Machine |publisher=Web.archive.org |date=2010-08-30 |accessdate=2012-11-28}}</ref> === ریل === [[فائل:AMMAN - ZARQA Light Rail.jpg|thumb|عمان-زرقا ہلکی ریل]] عمان [[حجاز ریلوے]] اُتے اک اہ‏م اسٹیشن سی جس کہ [[بلاد الشام]] وچ [[دمشق]] تے [[حجاز]] وچ [[مدینہ منورہ]] تک جاندی سی، اُتے ایہ [[ویہويں صدی]] دے اوائل وچ معطل ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ اسٹیشن د‏‏ی تاریخی عمارت عمان د‏‏ی اہ‏م تاریخی عمارتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ اسٹیشن [[ضلع مارکا|مارکا]] دے مغرب وچ مشرقی عمان وچ [[بین الاقوامی ہوائی اڈا|بین الاقوامی ہوائی اڈے]] دے نیڑے [[رومی تھیٹر (عمان)|رومی تھیٹر]] دے مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ لائن ہن عمان تے دمشق دے درمیان مسافراں تے سامان نو‏‏ں منتقل کرنے دے لئی استعمال کیت‏‏ی جاندی ا‏‏ے۔<ref>[https://www.annidaa.org/preview.php?id=6122&kind=mid تسيير رحلات بين عمان ودمشق عبر الخط الحديدي الحجازي - موقع النداء] {{وصلة مكسورة|date=يوليو 2017|bot=JarBot}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120119144915/https://www.annidaa.org/preview.php?id=6122&kind=mid|date=19 يناير 2012}}</ref> اردن اس حجازی لائن نو‏‏ں کسی دوسرے منصوبے وچ استعمال کرنے اُتے کم کررہیا ا‏‏ے۔ جتھ‏ے ہلکی ریل لائن منصوبے وچ مشرقی عمان تے [[زرقاء]] دے جنوبی علاقےآں دے درمیان چلا‏ئی جائے گی، جو 26 کلو میٹر د‏‏ی رفتار تک پہنچ جائے گی۔<ref name="المقاتل">{{Cite web |url=https://212.100.198.18/default.asp?id=Mokatel%2Fdata%2FBehoth%2FDwal_Modn18%2FOmman306%2FMokatel1_83-2.htm |title=المقاتل - تاريخ الولوج 15/10/2008 |access-date=2020-09-18 |archive-date=2012-12-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121223155545/http://212.100.198.18/default.asp?id=Mokatel%2Fdata%2FBehoth%2FDwal_Modn18%2FOmman306%2FMokatel1_83-2.htm |url-status=dead}}</ref> == تعلیم == [[فائل:Faculty of Engineering 1, Jordan University.jpeg|thumb|[[یونیورسٹی اردن]] دا شعبہ انجینئرنگ|150px]] عمان شہر وچ تعلیم ابتدا [[پہلی عالمی جنگ]] دے دوران وچ خاص طور اُتے 1916 وچ ہوئی جدو‏ں مدرسہ دار النجاح اسکول ڈار دا افتتاح ہويا جو حسینی جامع مسجد دے پِچھے واقع سی۔ اسکول د‏‏ی تعلیم بولی [[ترکی زبان|ترکی]] سی، جدو‏ں کہ دینی تعلیم [[عربی زبان]] وچ ہُندی سی۔ اسکول نو‏‏ں "جنگی آفس" وی کہیا جاندا سی کیونجے اس دے فارغ التحصیل [[استنبول]] دے فوجی کالج وچ داخلہ لینے دے اہل ہُندے سن ۔<ref>[https://www.nawiseh.com/jordan/amman.htm الحياة في عمّان خلال مائة عام.] {{وصلة مكسورة|date=يوليو 2017|bot=JarBot}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160820071548/http://www.nawiseh.com:80/jordan/amman.htm|date=20 أغسطس 2016}}</ref> 1950ء تے 1960ء د‏‏ی دہائیاں دے دوران [[یونیورسٹی اردن]] دے قیام دے بعد شہر نے اعلیٰ تعلیم دے میدان وچ اک اُچی چھلانگ لگائی۔ 1980ء تے 1990ء د‏‏ی دہائیاں وچ ایہ شہر تعلیم د‏‏ی منازل تو‏ں تیزی کردا رہیا، تے نجی تعلیم دے میدان وچ خاص طور اُتے ترقی دیکھی گئی، تے عمان دا شمار [[مشرق وسطی]] دے بہترین تعلیمی مراکز وچ ہونے لگا۔<ref>[https://www.moe.gov.jo/dera/dera4.html التعليم في الأردن] ولوج بتاريخ 17/9/2008 {{وصلة مكسورة|date=يوليو 2017|bot=JarBot}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090201015143/http://www.moe.gov.jo:80/dera/dera4.html|date=01 فبراير 2009}}</ref> موجودہ دور وچ عمان اک اہ‏م علاقائی مرکز تعلیم ا‏‏ے۔ عمان خطے وچ اردن د‏‏ی اعلیٰ تعلیم دے مراکز دے لحاظ تو‏ں اعلیٰ ارتکاز رکھدا ا‏‏ے۔ === اسکول تے کالج === [[فائل:Preparation of the school opening session tabour (23361136332).jpg|thumb|عمان وچ اک اسکول]] [[جولائ‏ی]] [[2003ء]] وچ اردنی حکومت نے [[مشرق وسطی]] تے [[شمالی افریقا]] وچ اک جرات مندانہ پروگرام دا آغاز کيتا۔ ایہ دس سالہ تعلیمی اصلاحاندی پروگرام اے [[عالمی بینک]] نے اس پروگرام دے لئی 120 ملین [[امریکی ڈالر]] فراہ‏م کیتے ني‏‏‏‏ں۔ پروگرام علمی بنیاد اُتے تعلیمی پالیسیاں تے پروگراماں نو‏‏ں بہتر بنانے د‏‏ی کوشش اے، اس وچ اسکولاں وچ جسمانی تعلیم نو‏‏ں بہتر بنانے تے ابتدائی بچپن دے سالاں وچ تعلیم نو‏‏ں فروغ دینا وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ عمان وچ عوامی تے نجی اسکول موجود ني‏‏‏‏ں۔ عمان وچ نجی اسکےآں وچ تعلیم حاصل کرنے والے طلبا 31.14 فیصد تو‏ں زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ ایہ شعبہ 25 فیصد تک بھاری ٹیکس ادا کر رہیا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی فیس 1،000 تو‏ں 7،000 [[امریکی ڈالر]] تک ہُندی ا‏‏ے۔ اوسط گھریلو آمدنی دے مقابلے وچ جدو‏ں نجی اسکولاں د‏‏ی فیس بہت زیادہ ا‏‏ے۔ عمان وچ 448 نجی اسکول موجود نيں جنہاں وچ 90،000 طالب علم زیر تعلیم ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{cite web|url=http://site.awa2el.net/article.aspx?ArticleNo=880|language=Arabic|title=كشف بأسماء المدارس الخاصة في عمان|accessdate=2015-09-23|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150923031734/http://site.awa2el.net/article.aspx?ArticleNo=880|archivedate=2015-09-23|df=}}</ref> عمان دے چند مشہور اسکولاں وچ [[عمان اکیڈمی]]، [[عمان قومی اسکول]]، [[ماڈرن امریکی اسکول (اردن)|ماڈرن امریکی اسکول]]، [[شویفات بین الاقوامی اسکول]]، [[امریکی کمیونٹی اسکول عمان]]، [[قومی آرتھوڈوکس اسکول]] شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ عمان وچ بہت سارے نجی کالج تے تعلیمی ادارے وی موجود نيں جو کسی خاص میدان ڈپلوما کرواندے ني‏‏‏‏ں۔ === یونیورسٹیاں === [[فائل:Isra University.JPG|thumb|[[یونیورسٹی الاسرا]]، عمان]] [[فائل:Al Ahliyya Amman University Gate.jpg|thumb|[[یونیورسٹی عمان الاہلیہ]]]] اعلیٰ یا جامعی تعلیم دے لئی عمان شہر وچ وڈی تعداد وچ [[یونیورسٹی|یونیورسٹیاں]] وچ موجود نيں جنہاں وچ نجی تے سرکاری دونے شامل ني‏‏‏‏ں۔ عمان نو‏‏ں [[مشرق وسطی]] وچ اعلیٰ تعلیم دا اک ممتار مرکز شمار کيتا جاندا اے جتھ‏ے دنیا بھر تو‏ں بالخصوص [[عرب دنيا]] تو‏ں طلبا تعلیم حاصل کرنے آندے ني‏‏‏‏ں۔ [[یونیورسٹی اردن]] [[اردان]] د‏‏ی سب تو‏ں وڈی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ عماں وچ موجود قابل ذکر [[یونیورسٹی|یونیورسٹیاں]] مندرجہ ذیل ني‏‏‏‏ں۔ '''[[یونیورسٹی اردن]]''' جسنو‏ں مختصراً '''یو جے''' کہیا جاندا اے، ریاستی سرپرستی وچ مصروف عمل اک یونیورسٹی اے جو [[اردن]] دے راجگڑھ [[عمان]] وچ واقع ا‏‏ے۔ یونیورسٹی د‏‏ی سنگ بنیاد سنہ 1962ء وچ رکھی گئی۔ اِس وقت اردن وچ اعلیٰ تعلیم دے لئی اردن یونیورسٹی قدیم ترین تے عظیم ترین تعلیمی ادارہ ا‏‏ے۔ '''[[یونیورسٹی عمان الاہلیہ]]''' عمان، [[اردن]] وچ اک [[نجی یونیورسٹی]] ا‏‏ے۔ ایہ [[1990ء]] وچ قائم ہوئی تے ایہ اردن د‏‏ی پہلی نجی یونیورسٹی ا‏‏ے۔<ref>[[عبد اللہ دوم]]. (2011). ''Our Last Best Chance: The Pursuit of Peace in a Time of Peril'', Penguin, Uk. {{ISBN|9780141960395}}. p157.</ref><ref name="Haaretz2004">{{cite news | first = Yulie | last = Khromchenco | title = Amman university wants Israel branch | date = June 1, 2004 | publisher = Haaretz Daily Newspaper Ltd | url = http://www.haaretz.com/print-edition/news/amman-university-wants-israel-branch-1.123941 | work = [[ہاریتز]] | accessdate = February 5, 2013}}</ref> '''[[عرب اوپن یونیورسٹی]]''' [[طلال بن عبدالعزیز آل سعود]] ذا‏تی کاوش تو‏ں بننے والی اک غیر منافع بخش [[یونیورسٹی]] ا‏‏ے۔ ہور اہ‏م یونیورسٹیاں: {{colbegin|2}} * [[یونیورسٹی الاسرا]] * [[اردنی یونیورسٹی زیتونہ]] * [[عمان عرب یونیورسٹی]] * [[یونیورسٹی بترا]] * [[فلاڈیلفیا یونیورسٹی (اردن)|فلاڈیلفیا یونیورسٹی]] * [[عرب اکیڈمی برائے مینجمنٹ، بینکنگ تے فنانشل سائنسز]] * [[جرمن اردنی یونیورسٹی]] * [[یونیورسٹی شرق الاوسط]] * [[اردن میڈیا انسٹی ٹیوٹ]] * [[اردن موسیقی اکیڈمی]] * [[اردن اکادمی برائے بحری علوم]] * [[عالمی یونیورسٹی علوم اسلامیہ]] * [[ملکہ نور شہری ہويا بازی ٹیکنیکل کالج]] * [[شہزادی سمیہ ٹیکنالوجی یونیورسٹی]] {{colend}} === علمی تحقیق === عمان وچ مختلف علمی موضوعات دے سائنسی تحقیقی مراکز موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref>{{Cite web |url=https://www.res-jo.com/index.php |title=الجمعية الأردنية للطاقة المتجددة. |access-date=2019-07-10 |archive-date=2017-05-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170518023800/http://www.res-jo.com/index.php |url-status=live}}</ref> [[اردن]] وچ ترقیا‏ت‏‏ی محققاں دے تعداد دنیا وچ سب تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ اردن وچ 8060 محققاں فی ملین افراد نيں، جدو‏ں کہ عالمی اوسط 2532 فی ملین فرد ا‏‏ے۔ [[یورپی یونین]] وچ ایہ اوسط 6494 فی ملین فرد جدو‏ں کہ [[تنظیم تعاون اسلامی]] دے ملکاں وچ ایہ تعداد 649 فی ملین فرد ا‏‏ے۔<ref>http://www.sesric.org/files/article/394.pdf</ref> == مسائل == === مہنگائی === عمان شہر وچ قیمتاں وچ مسلسل اضافہ ہوئے رہیا ا‏‏ے۔ [[2007ء]] تے [[2015ء]] دے درمیان اک برطانوی معیشت میگزین دے مطابق عمان [[مشرق وسطی]] تے [[شمالی افریقا]] دے سب تو‏ں زیادہ مہنگے شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ عمان دنیا دے 50 مہنگے ترین شہراں د‏‏ی لسٹ وچ شامل اے جدو‏ں کہ اس رپورٹ وچ 133 شہراں دا تقابلہ کيتا گیا سی۔<ref>{{Cite web |url=http://www.aljazeera.net/news/ebusiness/2015/3/23/%D8%B9%D9%85%D9%91%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%BA%D9%84%D9%89-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A7-%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%88%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86 |title=عمّان الأغلى عربيا.. وسط فقر وحرمان {{!}} الجزيرة نت |access-date=2020-09-18 |archive-date=2017-06-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170626211948/http://www.aljazeera.net/news/ebusiness/2015/3/23/%D8%B9%D9%85%D9%91%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%BA%D9%84%D9%89-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A7-%D9%88%D8%B3%D8%B7-%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%88%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86 |url-status=live }}</ref> === کچی آبادیاں === [[فائل:Amman Citadel, Jordan (5072713846).jpg|thumb|عمان وچ غیر منصوبہ بند آبادیاں]] خطے وچ مسلسل جنگاں دے نتیجے وچ شہر د‏‏ی آبادی وچ غیر متوقع اضافہ دیکھنے وچ آیا جس دا آغاز 1956ء تو‏ں ہويا۔ شہر وچ کئی مرتبہ مہاجرین تے پناہ گزیناں د‏‏ی لہراں آئیاں، جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر وچ کئی غیر منصوبہ بند تے کچی آبادیاں وجود وچ آئیاں ۔ انہاں غیر منصوبہ بند آبادیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شہر وچ مختلف مسائل پیدا ہُندے نيں جو ٹرانسپورٹ، پانی، نکاسی، بجلی تے ہور ضروریات زندگی دے حوالے تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ [[بلدیہ عمان کبری]] وچ قوانین لوگو نيں، اُتے کچھ کچی آبادیاں، غیر منصوبہ بند رہائشی منصوبے وی ایتھ‏ے موجود ني‏‏‏‏ں۔<ref name="عمون">[https://mobile.ammonnews.net/article.aspx?articleno=167076 هل عمان مدينة عصرية؟ | عمّون]</ref> رہائشی عمارتاں دے مقابلے وچ کم سبز علاقےآں دا تناسب تے باقی ماندہ زمیناں نو‏‏ں تیزی تو‏ں رہائشی منصوبےآں وچ تبدیلی اک وڈا مسئلہ ا‏‏ے۔ عمومی پارک وی بہت محدود تعداد وچ ني‏‏‏‏ں۔<ref name="الدستور 1">[http://www.addustour.com/17450/برقيات+سـريعة....++إلى+أمين+العاصمة.html برقيات سـريعة.... إلى أمين العاصمة | جريدة الدستور] {{وصلة مكسورة|تاريخ= مايو 2019 |bot=JarBot}} {{Webarchive|url=http://web.archive.org/web/20160812005118/http://addustour.com/17450/برقيات+سـريعة....++إلى+أمين+العاصمة.html |date=12 أغسطس 2016}}</ref> پر عمان نے 2007ء وچ ایشیا دے شہری منصوبہ بندی دا بین الاقوامی ایوارڈ، بشمول سٹی پلاننگ گلوبل لیڈر شپ ایوارڈ تے ایشیا دا سٹی ایوارڈ وی شامل ني‏‏‏‏ں۔<ref name="جائزة المدينة عن قارة اسيا">{{يوتيوب|keZlzKUAkVA|جائزة المدينة عن قارة اسيا}}</ref><ref name="ammanplan.gov.jo">{{Cite web |url=https://www.ammanplan.gov.jo/arabic/wla.asp |title=مخطط عمان الشمولي يفوز بجائزة القيادة العالمية - فئة التخطيط العمراني |access-date=2019-07-10 |archive-date=2010-05-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100516212041/http://www.ammanplan.gov.jo/arabic/wla.asp |url-status=dead}}</ref> === ٹریفک دا بحران === [[فائل:Amman-Traffic-Night.JPG|thumb|عمان وچ رات وچ ٹریفک]] گزشتہ جند دہائیاں تو‏ں خطے وچ مسلسل نا مناسب سیاسی حالات تے پناہ د‏‏ی لہراں دے نتیجے وچ شہر د‏‏ی آبادی وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ دیکھنے وچ آیا۔ بیرون ملک تو‏ں ہزاراں تارکین وطن د‏‏ی واپسی اس دے علاوہ ا‏‏ے۔ شہر د‏‏ی آبادی ڈرامائی طور اُتے ودھ گئی اے تے اس دا تجزیہ تے مناسب بندوبست نئيں کيتا گیا اے جو کہ پہلے تو‏ں موجود معمولی روڈ نیٹ ورک اُتے غیر معمولی اثر انداز ہويا ا‏‏ے۔ شہر وچ ٹریفک دے بے پناہ اضافے دے موابلے وچ شہر د‏‏ی سڑکاں د‏‏ی مستقب‏‏ل د‏‏ی غیر منصوبہ بندی تے کمی شدید ٹریفک دا بحران پیدا کردی ا‏‏ے۔<ref name="الدستور 1" /> دوسری طرف عمان عوامی آوا جائی دا استعمال کرنے وچ دنیا دے کم تراں شہراں وچو‏ں اک اے، جتھ‏ے شہر وچ مجموعی آبادی دا صرف 14٪ (2010ء) عوامی آوا جائی دا استعمال کردا ا‏‏ے۔<ref>[http://www.addustour.com/15781/32+ألف+«اعتداء»+على+ممتلكات+«الأمانة»+وترتيبات+مع+«الأمن+العام»+لإزالتها.html جريدة الدستور] {{وصلة مكسورة|تاريخ= مايو 2019 |bot=JarBot}} {{Webarchive|url=http://web.archive.org/web/20160310132530/http://www.addustour.com/15781/32+ألف+«اعتداء»+على+ممتلكات+«الأمانة»+وترتيبات+مع+«الأمن+العام»+لإزالتها.html |date=10 مارس 2016}}</ref> تازہ ترین اعداد و شمار تو‏ں پتہ چلدا اے کہ عمان وچ اک ملین تو‏ں ودھ کاراں موجود نيں، انہاں وچو‏ں اکثر صرف اک شخص نو‏‏ں منتقل کرنے دے لئی استعمال ہُندی ني‏‏‏‏ں۔<ref name="الدستور 1" /> ان مسائل دے نتیجے وچ حکومت گڈیاں دے استعمال دے متبادل تلاش کرنے د‏‏ی کوشش کر رہ‏ی اے، انہاں اعلان کردہ منصوبےآں وچ ایکسپریس بس، ٹرام یا میٹرو لائناں دا قیام ا‏‏ے۔ جو شہر د‏‏ی ٹریفک خاص طور اُتے موسم گرما ٹریفک د‏‏ی کمی دا بروقت حل ا‏‏ے۔<ref name="عمون" /> == رسمی تعطیلات == {| border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" width="100%" style="border-collapse:collapse; border:1px solid #aaa; " ! style="background:#ccccff;" width="10%" |'''شمار''' ! style="background:#ccccff;" width="30%" |'''مناسبت''' ! style="background:#ccccff;" width="30%" |'''تریخ''' ! style="background:#ccccff;" width="30%" |'''ایام تعطیل''' |- |'''1''' |آغاز [[گریگوری تقویم]] |[[1 جنوری]] |اک دن (1) |- |'''2''' |آغاز [[ہجری سال|ہجری تقویم]] |[[1 محرم]] |اک دن (1) |- |'''3''' |[[عید میلاد النبی]] |[[12 ربیع الاول]] |اک دن (1) |- |'''4''' |[[عید الفطر]] |[[1 شوال]] |تین دن (3) |- |'''5''' |[[عید الاضحی]] |[[9 ذوالحجہ]] |چار دن (4) |- |'''6''' |[[کرسمس]] |[[25 دسمبر]] |اک دن (1) مسلماناں دے لئی دو دن مسیحیاں دے لئی (2) |- |'''7''' |[[ایسٹر]] |بمطابق تقویم |دو دن (2) صرف مسیحیاں دے لئی |- |'''8''' |[[کھجور دا اتوار]] |بمطابق تقویم |اک دن (1) صرف مسیحیاں دے لئی |- |'''9''' |[[عالمی یوم مزدور]] |[[1 مئی]] |اک دن (1) |- |'''10''' |[[لسٹ قومی یوم آزادی|یوم آزادی]] |[[25 مئی]] |اک دن (1) |- |} == جڑواں شہر == عمان دے [[جڑواں شہر]] مندرجہ ذیل نيں:<ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/a.asp?id=1#| title=Twin City Agreements| accessdate=2015-09-30| work=GAM| publisher=Greater Amman Municipality| deadurl=yes| archiveurl=https://web.archive.org/web/20151001162134/http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/a.asp?id=1| archivedate=2015-10-01| df=}}</ref><ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/english/relations/r12.asp| title=Amman's Relations with Other Cities| publisher=Ammancity.gov.jo| accessdate=2013-12-31| archivedate=2005-03-07| archiveurl=https://web.archive.org/web/20050307063658/http://www.ammancity.gov.jo/english/relations/r12.asp}}</ref> {| class="wikitable" |- valign="top" | * {{پرچم تصویر|عمان}} [[مسقط]]، سلطنت عمان (1986) * {{پرچم تصویر|آذربائیجان}} [[باکو]]، آذربائیجان * {{پرچم تصویر|سعودی عرب}} [[جدہ]]، سعودی عرب (1988) * {{پرچم تصویر|مصر}} [[قاہرہ]]، مصر (1988) * {{پرچم تصویر|مراکش}} [[رباط (شہر)]]، مراکش (1988) * {{پرچم تصویر|یمن}} [[صنعاء]]، يمن (1989) * {{پرچم تصویر|پاکستان}} [[اسلام آباد]]، پاکستان (1989) * {{پرچم تصویر|چین}} [[بیجنگ]]، چین (1990)<ref name="Beijing">{{cite web|url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|title=Sister Cities|publisher=Beijing Municipal Government|accessdate=2009-06-23|archive-date=2017-07-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20170716081317/http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|dead-url=yes}}</ref> * {{پرچم تصویر|ترکی}} [[انقرہ]]، ترکی (1992) * {{پرچم تصویر|سوڈان}} [[خرطوم]]، سوڈان (1993) * {{پرچم تصویر|قطر}} [[دوحہ]]، قطر (1995) || * {{پرچم تصویر|ترکی}} [[استنبول]]، ترکی (1997) * {{پرچم تصویر|برازیل}} [[ساؤ پاؤلو]]، برازیل، (1997)<ref name="São Paulo2">{{cite web |url=http://www.prefeitura.sp.gov.br/cidade/secretarias/relacoes_internacionais/cidadesirmas/index.php?p=1066 |title=International تعلقات&nbsp;- São Paulo City Hall&nbsp;- Official Sister Cities |publisher=Prefeitura.sp.gov.br |accessdate=2010-07-04 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100521024206/http://www.prefeitura.sp.gov.br/cidade/secretarias/relacoes_internacionais/cidadesirmas/index.php?p=1066 |archivedate=2010-05-21 |df=}}</ref> * {{پرچم تصویر|الجزائر}} [[الجزائر شہر]]، الجزائر (1998) * {{پرچم تصویر|رومانیہ}} [[بخارسٹ]]، رومانیہ (1999) * {{پرچم تصویر|موریطانیہ}} [[نواکشوط]]، موریتانیہ (1999) * {{پرچم تصویر|تیونس}} [[تونس شہر]]، تونس (1999) * {{پرچم تصویر|بلغاریہ}} [[صوفیہ]]، بلغاریہ (2000) * {{پرچم تصویر|لبنان}} [[بیروت]]، لبنان (2000) * {{پرچم تصویر|جنوبی افریقہ}} [[پریٹوریا]]، جنوبی افریقا (2002) * {{پرچم تصویر|ہونڈوراس}} [[ٹیگوسیگلپا]]، ہونڈوراس (2002) * {{پرچم تصویر|امریکہ}} [[شکاگو، الینوائے]]، ریاستہائے متحدہ (2004)<ref>{{cite book | title=2010 Annual Report | author=Chicago Commission on Human تعلقات | year=2010 | page=22 | url=http://www.cityofchicago.org/content/dam/city/depts/cchr/supp_info/2010AnnualReport.pdf | format=PDF }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181026025039/https://www.cityofchicago.org/content/dam/city/depts/cchr/supp_info/2010AnnualReport.pdf |date=2018-10-26 }}</ref> || * {{پرچم تصویر|اٹلی}} [[کلابریا]]، اطالیہ (2005) * {{پرچم تصویر|بوسنیا تے ہرزیگووینا}} [[سرائیوو]]، بوسنیا تے ہرزیگووینا (2005)<ref name="Sarajevo">{{cite web|url=http://www.sarajevo.ba/en/stream.php?kat=160 |title=Sarajevo Official Web Site: Sister cities |publisher=Sarajevo.ba |accessdate=2009-05-06 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090412141407/http://www.sarajevo.ba/en/stream.php?kat=160 |archivedate=12 اپریل 2009 |deadurl=yes |df=}}</ref> * {{پرچم تصویر|روس}} [[ماسکو]]، روس (2005) * {{پرچم تصویر|بوسنیا تے ہرزیگووینا}} [[موستار]]، [[بوسنیا تے ہرزیگووینا]] (2006)<ref name="Mostar twinnings">{{cite web|url=http://www.mostar.ba/gradovi-prijatelji.html|title=Mostar Gradovi prijatelji|accessdate=2013-12-19|work=Grad Mostar [Mostar Official City Website]|language = Macedonian|trans-title=Mostar Twin Towns|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131030103002/http://www.mostar.ba/gradovi-prijatelji.html|archivedate = 2013-10-30}}</ref> * {{پرچم تصویر|بحرین}} [[محافظہ وسطی، بحرین]]، بحرین (2006) * {{پرچم تصویر|کرغیزستان}} [[بشکیک]]، کرغیزستان (2006) * {{پرچم تصویر|امریکہ}} [[سان فرانسسکو]]، ریاستہائے متحدہ (2010)<ref>{{cite press release | url=http://www.sfmayor.org/ftp/archive/209.126.225.7/press-room/press-releases/press-release-newsom-signs-sister-city-agreements-with-amman-jordan/index.html | title=Mayor Newsom Signs New Sister City Agreements with City of Amman، اردن | publisher=San Francisco Office of the Mayor | date=23 اپریل 2010 | accessdate=16 ستمبر 2012 | deadurl=yes | archiveurl=https://web.archive.org/web/20121128033941/http://www.sfmayor.org/ftp/archive/209.126.225.7/press-room/press-releases/press-release-newsom-signs-sister-city-agreements-with-amman-jordan/index.html | archivedate=28 نومبر 2012 | df=}}</ref> * {{پرچم تصویر|جاپان}} [[ٹوکیو]]، جاپان (2011) * {{پرچم تصویر|بنگلہ دیش}} [[سلہٹ]]، [[بنگلہ دیش]] * {{پرچم تصویر|سنگاپور}} [[سنگاپور]]، سنگاپور (2014) * {{پرچم تصویر|آرمینیا}} [[یریوان]]، [[آرمینیا]] (2015)<ref>{{cite web|url=https://www.yerevan.am/en/partner/partner-cities/|title=Partner cities|publisher=Yerevan Municipal Government|accessdate=2018-04-18}}</ref> * {{پرچم تصویر|امریکہ}} [[سنسیناٹی]]، [[ریاستہائے متحدہ امریکا]] (2015) |} == حوالے == {{حوالے|2}} == باہرلے جوڑ == {{گٹھ کومنز|Amman}} {{ویکی سفر|Amman}} * [https://www.youtube.com/watch?v=5CHlmU5vPbY Amman Street Food documentary on Youtube] * [https://www.facebook.com/Amman?fref=ts Amman Digital Community Facebook page] * [https://www.facebook.com/cityofamman?fref=ts Greater Amman Municipality Facebook page] * [http://maannasel.net/map/ Amman public transportation map] == کتابیات == {{refbegin}} * {{cite book|last1=Albala|first1=Ken|title=Food Cultures of the World Encyclopedia, Volume 1|date=2011|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-0-313-37626-9|url=https://books.google.com/books?id=NTo6c_PJWRgC&pg=PA267}} * {{cite book|title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia |url=https://books.google.com/books?id=3SapTk5iGDkC&pg=PA35|first1=Michael|last1=Dumper|first2=Bruce E.|last2=Stanley|year=2007|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-919-5}} * {{cite book|last1=Jones|first1=Mari C.|title=Language Change: The Interplay of Internal, External, and Extra-linguistic Factors|date=2002|publisher=Walter de Gruyter|isbn=978-3-11-017202-7|url=https://books.google.com/books?id=hKftmhoP4gYC&pg=PA64}} * {{cite book|last1=Kildani|first1=Hanna|title=Modern Christianity in the Holy Land: Development of the Structure of Churches and the Growth of Christian Institutions in Jordan and Palestine|date=2010|publisher=AuthorHouse|isbn=978-1-4490-5285-0|url=https://books.google.com/books?id=ZrvHHROsgt8C&pg=PA678}} * {{cite book|last1=Owens|first1=Jonathan|title=The Oxford Handbook of Arabic Linguistics|date=2013|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-934409-3|url=https://books.google.com/books?id=1IJoAgAAQBAJ&pg=PA260}} * {{cite book|last1=Plascov|first1=Avi|title=The Palestinian Refugees in Jordan 1948–1957|date=1981|publisher=Psychology Press|isbn=978-0-7146-3120-2|url=https://books.google.com/books?id=daLPXTYcoewC&pg=PA33}} * {{cite book |last1=Richmond |first1=Walter |title=The Circassian Genocide |date=2013 |publisher= Rutgers University Press |isbn= 978-0-8135-6069-4 |url= https://books.google.com/books?id=LHlwZwpA70cC&pg=PA124}} * {{Cite book |title=International Dictionary of Historic Places: Middle East and Africa |volume= Volume 4 |page=289 |first1=Trudy |last1=Ring |first2=Robert M. |last2=Salkin |first3=Paul E. |last3= Schellinger |publisher= Taylor & Francis |year=1994 |url= https://books.google.com/books?id=2aOpeBnbxvsC&pg=PA289|isbn=978-1-884964-03-9}} * {{cite book |last1=Le Strange |first1=Guy |title= Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500 |date=1890 |publisher= Alexander P. Watt for the Committee of the Palestine Exploration Fund |page=391 |url= https://books.google.com/books?id=4HCPLpB3C8UC&pg=PA391}} * {{cite book |last1=Suleiman|first1=Yasir|title=A War of Words: Language and Conflict in the Middle East|date=2004|publisher=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-54656-0|url=https://books.google.com/books?id=Neu3q8Vt01sC&pg=PA101}} * {{cite book|last1=Walker|first1=Bethany J.|editor1-last=Talmon-Heller|editor1-first=Daniela|editor2-last=Cytryn-Silverman|editor2-first=Katia|title=Material Evidence and Narrative Sources: Interdisciplinary Studies of the History of the Muslim Middle East|date=2015|publisher=Brill|url=https://books.google.com/books?id=oIEcBQAAQBAJ&pg=PA120|chapter=On Archives and Archaeology: Reassessing Mamluk Rule from Documentary Sources and Jordanian Fieldwork}} {{refend}} {{Navboxes |list= {{محافظات اردن}} {{محافظہ عمان}} {{ڈیکاپولس شہر}} {{عرب ملکاں دے دارالحکومت}} {{ایشیاء دے دارالحکومت}} {{عرب ثقافتی دار الحکومت}} {{اردن دے وڈے شہر}} }} {{معلومات کتب خانہ}} [[گٹھ:عمّان]] [[گٹھ:محافظہ عمان دے آباد تھ‏‏اںو‏اں ]] [[گٹھ:ایشیائی راجگڑھ]] [[گٹھ:سرزمین شام]] {{Nobots}} {{اردن دے شہر}} {{ایشیائ دیساں دے دارالحکومت}} [[گٹھ:اردن]] [[گٹھ:اردن دا جغرافیہ]] [[Category:ایشیا]] [[گٹھ:شہر]] [[گٹھ:دنیا دے آباد تھاں]] [[Category:راجگھر]] [[گٹھ:ایشیا دے شہر]] [[گٹھ:ایشیائی شہر]] [[گٹھ:ایشیا دے شہراں دی لسٹ]] [[گٹھ:ایشیا دے شہر تے قصبے]] [[گٹھ:ایشیا دے آباد تھاں]] [[Category:جغرافیہ]] [[گٹھ:اردن دے شہر]] [[گٹھ:اردن دے آباد تھاں]] ooqid3g48h3pwfglu6jd08gm0ir9omm 0 95515 676789 569213 2024-11-20T09:45:33Z Lakhpaal 16657 676789 wikitext text/x-wiki {{فقہ1}}{{اصول فقہ}} '''مستحب''' : ایہ اوہ فعل اے جس دا ثبوت وی ظنی ہوئے تے اس د‏ی دلیل وی ظنی ہووے۔ [[شریعت]] اسلامی د‏‏ی [[اصطلاح]] وچ مستحب اوہ اے جس نو‏‏ں حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے یا آپ دے صحابہ نے کيتا ہوئے یا اسنو‏ں چنگا خیال کيتا ہوئے یا تابعین نے اسنو‏ں چنگا سمجھیا ہوئے۔ لیکن اسنو‏ں ہمیشہ یا اکثر نہ کيتا ہوئے بلکہ کدی کيتا تے کدی ترک کيتا ہوئے۔ اس دا کرنا ثواب اے تے نہ کرنا گناہ نئيں۔ اسنو‏ں [[سنت زائدہ]] یا عادیہ یا سنت غیر مؤکدہ وی کہندے نيں تے فقہا دے نزدیک نفل وی کہندے نيں۔ بعض نے سنت غیر مؤکدہ تے مستحب نو‏‏ں وکھ وکھ بیان کيتا اے تے تھوڑا فرق کيتا اے <ref>زبدۃ الفقہ جلد اول صفحہ 73 سید زوار حسین زوار اکیڈمی پبلیکیشنز</ref> اسلامی فقہ وچ مستحب د‏‏ی اصطلاح [[خلافِ اولی]] دے بالعکس ا‏‏ے۔ <br /> جداں وضو وچ سجے عضو نو‏‏ں پہلے دھونا، وضو تو‏ں پہلے بسم اللہ پڑھنا، مسجد وچ جاندے وقت پہلے دایاں پیر داخل کرنا تے آندے وقت بایاں پیر پہلے باہر کڈنا، چاشت تے اشرق دے نوافل، ہر وضو دے بعد دو رکعت نماز پڑھنا تے تحیتہ المسجد پڑھنا وغیرہ اس دا فعل موجب ثواب اے تے اس دے ترک اُتے عذاب اے نہ ملامت خواہ دائما ترک ہوئے یا احیاناً <ref>ردالمحتار ج 1 ص 186</ref><br /> حدیث وچ اے :<br /> ام المؤمنین عائشہ صدیقہ بیان کردیاں نيں کہ جدو‏ں رسول اللہ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) وضو کردے تاں سجے اعضاء تو‏ں ابتدا نو‏‏ں پسند فرماندے سن تے جدو‏ں کنگھی کردے تاں سجے جانب تو‏ں کنگھی د‏‏ی ابتدا پسند فرماندے تے جدو‏ں جوندی پہندے تاں سجے پیر تو‏ں ابتدا نو‏‏ں پسند فرماندے، دوسری روایت وچ اے کہ آپ تمام کماں وچ سجے جانب تو‏ں ابتدا نو‏‏ں پسند فرماندے سن ۔<ref>صحیح البخاری حدیث نمبر : 168</ref><br /> یہ وی ملحوظ رہے کہ مستحب کم نو‏‏ں لازم نئيں کرلینا چاہیے تے جو مستحب کم نو‏‏ں نہ کرے اسنو‏ں ملامت نئيں کرنی چاہیے کیونجے مستحب کم نو‏‏ں لازم کرلینا تے اس دے ترک اُتے ملامت کرنا اس مستحب نو‏‏ں واجب بنادینا اے تے ایہ رسول اللہ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) د‏‏ی شریعت نو‏‏ں بدلنا اے تے احداث فی الدین ا‏‏ے۔<br /> عبد اللہ بن مسعود نے فرمایا تسيں وچو‏ں کوئی شخص اپنی نماز وچ شیطان دا حصہ نہ بنائے تے ایہ نہ سمجھ‏‏ے کہ اس اُتے واجب اے کہ اوہ نماز پوری کرنے دے بعد سجے طرف ہی مڑ کر بیٹھے گا کیونجے ميں نے رسول اللہ (صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم) نو‏‏ں کِنّی بار کھبے طرف وی مڑ کر بیٹھدے ہوئے دیکھیا ا‏‏ے۔<ref>صحیح البخاری حدیث نمبر، 852</ref> <br /> نماز تو‏ں فارغ ہوئے ک‏ے سجے طرف مڑ کر بیٹھنا مستحب اے لیکن جے کوئی شخص اسنو‏ں لازم سمجھ لیندا اے تاں حضرت عبد اللہ بن مسعود نے اس د‏ی مذمت فرمائی ا‏‏ے۔ ايس‏ے طرح عمامہ دے نال نماز پڑھنا مستحب اے لیکن اسنو‏ں لازم سمجھنا بدعت سیئہ ا‏‏ے۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:اسلامی اصطلاحات]] [[گٹھ:اسلامی عقائد تے اصول]] [[گٹھ:شرعی قانونی اصطلاحات]] [[گٹھ:شریعت]] [[گٹھ:فقہ]] [[گٹھ:مذہبی اخلاقیات]] [[گٹھ:شریعت اسلامی وچ عربی لفظاں تے جملے]] jdhii6hd6meoup2j03jmryin9s90nca 0 105578 676768 658635 2024-11-20T01:24:13Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676768 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder|name=ٹفنی براڑ|image=|width=200px|image_size=200px|caption=A blind social activist|birth_name=ٹفنی ماریہ براڑ|birth_date={{birth date |1988|09|14|}}|birth_place=چینئی، تملناڈو|alma_mater=Ramakrishna Mission Vivekananda University, [[Coimbatore]]|occupation=جوتیرگمیا فاؤنڈیشن دی بانی|profession=[[Social worker]]، [[Special educator]]، [[visionary]]، [[Motivational Speaker]]}}'''ٹفنی براڑ''' (جم 1988) اک بھارتی کمیونٹی سروس ورکر اے جو بچپن توں ہی انی اے۔ اوہ اک غیر-منافع ادارہ، جوتیرگمیا فاؤنڈیشن دی بانی اے جس دا مقصد کامیاب اتے نروگھن ہستی لئی لوڑیندے ہنر حاصل کرن واسطے جیون دے سارے کھیتراں وچ انھے لوکاں دی مدد کرنا اے۔<ref>{{Cite web|url=http://www.jyothirgamayaindia.org/|title=Welcome to Jyothirgamaya Foundation! {{!}} Jyothirgamaya|website=www.jyothirgamayaindia.org|access-date=2016-01-28|archive-date=2017-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170617012448/http://jyothirgamayaindia.org/}}</ref> == جیونی == {{quote box|quoted=true|width=256px|align=right|salign=right|quote="I envision a society without any physical or psychological barriers towards the blind – a barrier free environment where the blind can walk freely, can travel, can work, think for themselves, and live proud and dignified lives like other citizens. Society thinks that we can only sing sweet songs, only become teachers and telephone operators in the bank. But we can do more. We can dance, we can fire juggle, we can do martial arts, we can become managers and directors of companies. But society is constantly interpreting what we can do and what we can't. This has to change very soon,"-|source=Tiffany Brar<ref name="nic">{{cite web|title=Jyothirgamaya Foundation|url=http://www.jyothirgamayaindia.org/|access-date=2021-05-21|archive-date=2017-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20170617012448/http://jyothirgamayaindia.org/}}</ref>}}مول روپ وچ اتری بھارت توں ٹپھنی براڑ دا جم چینئی وچ ہویا سی۔ اک ریٹینا دی بیماری دے کارن اس دے جم توں تھوڑھی دیر بعد اوہ انی ہو گئی۔ اک بھارتی فوج افسر دی دھی، براڑ نوں کئی کھیتراں دی سفر کرن دا فائدہ ہویا سی۔ کیونکہ اوہ انی سی، زبانی کمیونیکیشن بہت اہم سی اتے نتیجے وجوں اوہ بہلسانی بن گئی۔<ref name="newindianexpress.com">{{Cite web|url=http://www.newindianexpress.com/cities/thiruvananthapuram/Dispelling-Darkness--Jyothirgamaya-Foundations-Tiffany-Brar/2016/03/08/article3315172.ece|title=Dispelling Darkness- Jyothirgamaya Foundation's Tiffany Brar|website=The New Indian Express|access-date=2016-05-02|archive-date=2016-03-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20160311235037/http://www.newindianexpress.com/cities/thiruvananthapuram/Dispelling-Darkness--Jyothirgamaya-Foundations-Tiffany-Brar/2016/03/08/article3315172.ece|dead-url=yes}}</ref> اپنے بچپن دوران براڑ نے پنج بھارتی بولیاں نوں چنگی طرحاں بولنا سکھ لیا سی۔ اسنے اپنی پڑھائی گریٹ برٹین وچ شروع کیتی، جدوں اسدے پیؤ اتھے تعینات سن۔ اوہ پھر بھارت پرط آئی اتے انھیاں لئی سکولاں وچ، ایکیکرت سکولاں وچ، اتے فوجی سکولاں وچ سکولاں وچ پڑھائی کیتی جو انھیاں لئی خاص نہیں سن۔<ref>{{Cite web|url=http://www.thebetterindia.com/40485/tiffany-brar-working-for-blind/|title=They Say the Blind Should Not Lead the Blind. She Proves Them Wrong.|website=The Better India|language=en-US|access-date=2016-01-28}}</ref> کیرلا وچ اپنی مڈھلی سکھیا پوری کرن توں بعد، اس دے پیؤ نوں دارجیلنگ بھیج دتا گیا، جتھے اس نے انھیاں لئی میری سکوٹ ہومج وچ پڑھی۔<ref>{{Cite web|url=http://www.thebetterindia.com/40485/tiffany-brar-working-for-blind/|title=They Say the Blind Should Not Lead the Blind. She Proves Them Wrong.|date=2015-12-22|website=The Better India|language=en-US|access-date=2016-05-02}}</ref>{{citation needed|date=May 2016}} اس دی ماں دی موت نے اس نوں اجیہی حالت وچ چھڈّ دتا جس وچ اسنوں اپنے لئی بہت کجھ سکھن دی ضرورت سی۔<ref name="newindianexpress.com" /> اپنے سکول دے دناں دوران اک انھے انسان وجوں، اس نوں بہت ساریاں چنوتیاں دا ساہمنا کرنا پیا۔ اداہرن وجوں، اس نوں کلاس دے پچھلے پاسے بیٹھایا جاندا سی اتے کئی وار سوالاں دے جواب دین دی اجازت نہیں دتی جاندی سی۔ اسدے بریل نوٹ جاں تاں بہت دیر نال آؤندے سن جاں بالکل پہنچدے ہی نہیں سن۔ اس دے ماپے اس نوں آسرا دندے اتے اس دی رکھیا کردے سی اتے اپنی 20 سال دی عمر ٹپّ جان تک اوہ ایہہ نہیں جاندی سی کہ اس نے اپنے معاملیاں دی آپ دیکھبھال کرن لئی آزاد طور اُتے کویں کم کرنا اے۔ اوہ لگاتار سجاکھے لوکاں تے انحصار سی کہ اوہ اسنوں سکول، کالج اتے ہور تھاواں تے لجان لئی نال جاندے۔ اس کرکے، براڑ نے جیون وچ بہت دیر نال روزانہ زندگی دے گر سکھے۔ ایہہ اس لئی اک وڈی چیلنج سی۔ اسدے سہپاٹھیاں ولوں لگاتار بھیدبھاو اتے اکلتااتے وکھو-وکھو سماگماں وچ شامل نہ کیتا جانا کیونکہ اوہ انی سی۔ ایہناں بھیدجذبات نے کیرل وچ انھیاں دی حالت نوں بدلن لئی اک اندرونی تانگھ تکڑی کرن لئی اس نوں مُتحرک کیتا۔حالانکہ اتری بھارتی مول دی اے، براڑ محسوس کردی اے کہ اسدی باقی دی ہونی کیرل وچ ہی اے، جتھے اوہ موجودہ وچ رہندی اے۔ اپنے سکول اتے کالج دے دناں دوران بچیاں دے ساہمنے آؤن والیاں چنوتیاں نوں دیکھدیاں اسنے انھیاں دی موجودہ حالت نوں بدلن دا فیصلہ کیتا اے۔ اسنے اپنیاں ساریاں چنوتیاں دا ساہمنا کیتا، اپنے 12 ویں جماعت وچ سجاکھیاں سمیت ساریاں وچوں پہلے تھاں تے رہی۔ اپنی سکولی پڑھائی پوری کرن توں بعد اسنے 2006 وچ ترویدرم دے سرکاری خاتون کالج توں انگریزی ساہت وچ اپنی ڈگری پوری کیتی۔ 2009 وچ اپنی ڈگری پوری ہون توں بعد اسنے اک ادارہ لئی کم کرنا شروع کر دتا۔ اس دوران اس نوں وکھ-وکھ ادارےآں دی سفر کرنی پیئی، جتھے اوہ بہت سارے دبے ہوئے انھے لوکاں نوں ملی، جہناں نوں اوہناں دے گھر دیاں چار کندھاں دے اندر محدود رکھیا گیا سی اتے جہناں کول ڈھکویں سکھلائی دی گھاٹ سی۔ اس نے اس نوں اگے ودھن اتے اس دی ادارہ جیوتریگمیا فاؤنڈیشن بناؤن لئی اکسایا۔ <ref>{{Cite news|url=http://www.thehindu.com/features/kids/read-all-about-tiffany-brar-and-the-jyothirgamaya-foundation/article8077057.ece|title=From darkness to light|date=2016-01-07|work=The Hindu|access-date=2016-05-02|language=en-IN|issn=0971-751X}}</ref> دو سال لئی کم کرن دے بعد براڑ کوئمبٹور وچ سریرامکرشن مشن وویکانند یونیورسٹی توں خاص سکھیا (دکھّ وکار) وچ اپنی بی۔ایڈ کیتی۔2012 وچ، اس نے انھیاں دے لئی جیوترگامیا (جسدا مطلب اے "روشنی ول جا رہا اے") موبائیل سکول چلاؤنا شروع کیتا۔ == کریئر == ٹپھنی نے اپنے کیریئر دی شروعات اک ادارہ وچ رسیپشنسٹ وجوں کیتی۔ اس توں بعد، اوہ رامکرشن مشن وویکانند یونیورسٹی توں خاص تعلیم وچ بی۔ایڈ کرن لئی گئی جس نے اسنوں جولائی 2012 وچ جیوتریگمیا فاؤنڈیشن لبھن لئی ہنر اتے جوش نال کم کیتا۔ کیرل دی کھوج نے پایا کہ بھاویں کہ انھے بچے سکول جاندے ہن اتے کجھ انھے بالغ نوکری دھارک ہندے ہن، اوہناں کول مکھ دھارا سماج وچ شامل ہون لئی لوڑیندی رفتار شیلتا اتے ہور ہنر نہیں ہندے۔ اس دے پچھے دا کارن ایہہ اے کہ انھے اپنے گھراں دیاں چار دیواراں وچ چھپے ہوئے ہن اتے اوہناں نوں جاری یعقین کیتا جاندا اے کہ اوہ اکلے کم نہیں کر سکدے اتے اپنے آپ نوں نہیں بچا سکدے۔ موبائیل بلائنڈ سکول قائم کرن دا اک مکھ کارن ایہہ اے کہ غریبی، جاگروکتا دی گھاٹ، اتے ماپیاں اتے سرپرستاں دی اندیکھی کارن، بہت سارے انھے لوک جو پینڈو کھیتراں وچ رہندے ہن، وچ جان توں ااہل ہن سکول جاں سکھلائی مرکز موبائیل بلائنڈ سکول دے پچھے براڑ دی خیال ایہہ اے کہ "جے انھے سکول نہیں جا سکدے تاں سکول اوہناں کول جاویگا۔" اک جرمن عورت سابریئے ٹینبرکن اتے اس دے ڈچّ دی بھائیوال، پال کرونینبرگ، ولوں چلا ئے جا رہے کنٹھاری وکھے اوہناں دی اگوائی سکھلائی توں بعد اوہ اس وچار توں متاثر ہوئی۔ ٹپھنی جیوتریگمیا نوں 2012 توں چلا رہا اے اتے اس نے بہت سارے انھے لوکاں نوں بریل، رفتار شیلتا، کمپیوٹر دی مڈھلی ورتوں، اتے ہور ضروری زندگی دیاں مہارتاں دی سکھلائی دتی اے۔ اس نے ہال ہی وچ اک پائلٹ پروجیکٹ، روڈ ٹو انڈیپینڈینس دی شروعات وی کیتی اے، جس دا مقصد کیرلا دے سارے ضلعیاں وچ سکھلائی کیمپ لگاؤنا اے تاں جو وڈی گنتی وچ انھے لوکاں تک پہنچ کیتی جا سکے۔ اوہ اک کلاکار، استاد اتے پریرک سپیکر اے اتے اوہ اپنگتا متعلق بوہت زیادہ تبدیلی لئی حساس سیشن کرواؤندی اے۔ اس نے بھارت وچ سال 2016 وچ کیتی گئی ڈبلیوڈبلیوئیپھ مطلب آور مہم لئی راجسفیر وجوں سیوا نبھائی اے۔ سال 2020 وچ اوہ لائیٹ ہاؤس توں بلائنڈ، یوئیسئے توں ہولمن انعام حاصل کرن والی پہلی بھارتی بنی۔ ایہہ انعام ہر سال دنیا دی پڑچول کرن اتے اوہناں دیاں سیماواں نوں اگے ودھاؤن لئی تن لوکاں نوں دتا جاندا اے اتے انھیویں سال دی ٹپھنی نوں اس نوں بلند حوصلہ وچاراں نوں مُتحرک کرن لئی 25,000 ڈالر (18.28 لکھ روپئے) دی انعامی رقم بھیٹ کیتی گئی اے جو دنیا بھر وچ انھیپن اتے درشٹیہینتا بارے ودھیرے چنوتیاں اتے بھرم-بھلیکھے بھنڈارن لئی اس نوں ہور متاثر کریگی۔ سال 2019 وچ، اس نے نیترہین بچیاں لئی تروونتپرم وچ اک تیاری سکول/کنڈرگارٹن کھولھیا سی، جس دا افتتاح کیرل دے صحتَ وزیر کے۔ کے۔ شیلاجا نے کیتا سی اتے ایہہ کیرلا وچ پہلی قسم دا وی اے۔ == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:جم 1988]] [[گٹھ:بھارتی عورتاں دے حقاں دے سرگرم کم کرتا]] [[گٹھ:بھارتی عورت کارکن]] [[گٹھ:بھارتی خاتون سماجی ورکر]] [[گٹھ:زندہ لوک]] qqosca4aqbmio8gbv4hdzbff112u93s 0 106933 676760 676559 2024-11-19T19:38:12Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676760 wikitext text/x-wiki {{خانہ معلومات شاہی اقتدار/عربی}} '''محمد بن صباح الصباح''' (ولادت: 1838ء - وفات: 1896ء) جنہاں نو‏ں '''نور الصباح''' وی کہیا جاندا اے [[کویت]] دے چھیواں حکمران سن ۔ محمد بن صباح نے مئی 1893ء تو‏ں 1896ء دے درمیان حکمرانی کيت‏ی۔<ref name="philby">{{cite book|url=https://www.questia.com/read/24971493/saudi-arabia|title=Saudi Arabia|author=H. St. John Philby|publisher=Ernest Benn|year=1955|location=London|page=236}}{{Subscription required|via=Questia}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} {{کویت دے امیر}} [[گٹھ:1845 دے جم]] [[گٹھ:1896 دیاں موتاں]] [[گٹھ:آل صباح]] [[گٹھ:کویت دے حکمران]] [[گٹھ:انیہويں صدی وچ مشرق وسطی دے بادشاہ]] dc78f6h4xhbj801umqdoz6pbfx5417x 0 114265 676787 605689 2024-11-20T06:39:17Z CommonsDelinker 60 Removing [[:c:File:Lamine_Bey.jpg|Lamine_Bey.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Krd|Krd]] because: No permission since 11 November 2024. 676787 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = ''{{lang|fr|Protectorat français de Tunisie}}''<br />{{lang|ar|الحماية الفرنسية في تونس}} |conventional_long_name = فرانسیسی زیر حمایت تونس<br />French protectorate of Tunisia |common_name = Tunisia |continent = Africa |region = Maghreb |country = Tunisia |era = |status = [[محمیہ]] |empire = فرانس |government_type = آئینی شہنشاہیت |life_span = ۱۸۸۱–۱۹۵۶ |event_start = معاہدہ باردو |year_start = ۱۸۸۱ |date_start = مئی ۱۲ |event_end = آزادی |year_end = ۱۹۵۶ |date_end = مارچ ۲۰ |event1 = جنگ تونس |date_event1 = ۱۹۴۲-۱۹۴۳ |event2 = |date_event2 = |p1 = بیلیک تونس |flag_p1 = Flag of Tunis Bey-fr.svg |s1 = تونس |flag_s1 = Pre-1999 Flag of Tunisia.svg |image_flag = Flag of Tunisia with French canton.svg |flag = Flag of Tunisia |image_map = Colonial Africa Tunisia 1913 map.svg |image_map_caption = تونس (گہرا نیلا)<br /> افریقہ وچ فرانسیسی قبضہ (ہلکا نیلا)<br /> 1913 |capital = تونس شہر |latd=36 |latm=50 |latNS=N |longd=10 |longm=9 |longEW=E |common_languages = [[عربی زبان|عربی]], [[بربر زباناں]], [[فرانسیسی زبان|فرانسیسی]], [[اطالوی زبان|اطالوی]], [[ترک زبان|ترکی]] |religion = [[اہل سنت|اسلام]], [[یہودیت]], [[رومن کیتھولک]] |leader1 = محمد الصادق <small>(اول)</small> |year_leader1 = ۱۸۵۹–۱۸۸۲ |leader2 = محمد الامین <small>(آخر)</small> |year_leader2 = ۱۹۴۳-۱۹۵۶ |title_leader = بے |representative1 = پال کیمبون <small>(اول)</small> |year_representative1 = ۱۸۸۵-۱۸۸۶ |representative2 = Pierre Boyer de Latour du Moulin <small>(آخر)</small> |year_representative2 = ۱۹۵۴-۱۹۵۵ |representative3 = |year_representative3 = |representative4 = |year_representative4 = |title_representative = ریذیڈنٹ جنرل |deputy1 = Roger Seydoux Fornier de Clausonne |year_deputy1 = ۱۹۵۵-۱۹۵۶ |deputy2 = |year_deputy2 = |title_deputy = ہائی کمشنر |currency = <br />تونسی ریال<br />(1891 تک)<br /> تونسی فرانک<br />(1891–1958) |stat_year1 = ۱۸۸۱ اندازہْ |stat_area1 = ۱۵۵۰۰۰ |stat_pop1 = |stat_year2 = ۱۹۳۹ اندازہْ |stat_area2 = ۱۵۵۰۰۰ |stat_pop2 = ۲۶۰۰۰۰۰ |footnotes = }} '''فرانسیسی زیر حمایت تونس''' (French protectorate of Tunisia) (فرانسیسی: Protectorat français de Tunisie؛ عربی: الحماية الفرنسية في تونس) ۱۸۸۱ وچ قائم ہوئی تے ۱۹۵۶ وچ [[تونس]] د‏‏ی آزادی تک رہی۔ == تصاویر == <gallery> تصویر:Sadok Bey.jpg|محمد الصادق تصویر:Bourguiba Bizerte.jpg|[[حبیب بورقیبہ]] </gallery> {{زمرہ کومنز|French Protectorate of Tunisia}} [[گٹھ:۱۸۸۱ء وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے]] [[گٹھ:افریقا دے سابقہ ملک]] [[گٹھ:افریقہ د‏‏یاں سابقہ بادشاہتاں]] [[گٹھ:افریقہ د‏‏یاں سابقہ مستعمرات]] [[گٹھ:افریقہ وچ فرانسیسی استعماریت]] [[گٹھ:تونس دی تریخ ]] [[گٹھ:تونس وچ انیہويں صدی]] [[گٹھ:تونس وچ ویہويں صدی]] [[گٹھ:سابقہ زیر حمایت ریاستاں]] [[گٹھ:سابقہ فرانسیسی مستعمرات]] [[گٹھ:فرانس تونس تعلقات]] [[گٹھ:کامنز زمرہ جس دا ربط ویکی ڈیٹا اُتے اے ]] [[گٹھ:سرد جنگ دی سابقہ سیاست]] [[گٹھ:خانہ معلومات ملک یا خانہ معلومات سابقہ ملک پرچم سرخی یا قسم پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات]] [[گٹھ:۱۹۵۶ء وچ تحلیل ہونے والی ریاستاں تے عملداریاں]] qq4m85e4mad4rsr1i2zfp8kzhxteylv 0 114769 676757 664294 2024-11-19T17:16:56Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676757 wikitext text/x-wiki {{Infobox country | conventional_long_name = خانات قره‌باغ | common_name = خانات قره‌باغ | native_name = | image_flag = | image_coat = | national_motto = | national_anthem = | image_map = Khanate of Karabakh in 1809-1817.JPG | capital = {{plainlist| * [[قلعه بیات]]{{سخ}}<small>(1748—c. 1752)</small> * [[شوشی|پناه آباد]] (بعداً "شوشی"){{سخ}}<small>(c. 1752–1822)</small>}} | currency = | status = [[خانات]] | status_text = [[خانات]]{{سخ}}تابع ایران<ref>{{cite book|last1=Bournoutian|first1=George A.|title=The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan: A Primary Source on the Demography and Economy of an Iranian Province prior to its Annexation by Russia|date=2016|publisher=Gibb Memorial Trust|page=xvii|quote=''Serious historians and geographers agree that after the fall of the Safavids, and especially from the mid-eighteenth century, the territory of the South Caucasus was composed of the khanates of Ganja, Kuba, Shirvan, Baku, Talesh, Sheki, Karabagh, Nakhichivan and Yerevan, all of which were under Iranian suzerainty.'' |isbn=978-1-909724-80-8}}</ref> </small> | empire = [[قاجار خاندان| قاجار سلطنت]] | year_end = ۱۸۲۲ | year_start = ۱۷۴۸ | image_map_caption = خانیت قره باغ سال ۱۹۰۲ وچ روسی نقشہ دے مطابق | common_languages = [[فارسی]] (رسمی),<ref>{{cite book|last1=Swietochowski|first1=Tadeusz|authorlink = Tadeusz Swietochowski|title=Russian Azerbaijan, 1905–1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community|date=2004|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-52245-8|page=12|quote=(…) and Persian continued to be the official language of the judiciary and the local administration [even after the abolishment of the khanates].}}</ref><ref>{{cite book|last1=Pavlovich|first1=Petrushevsky Ilya|title=Essays on the history of feudal relations in Armenia and Azerbaijan in XVI – the beginning of XIX centuries|date=1949|publisher=LSU them. Zhdanov|page=7|accessdate=3 دسمبر 2015|quote=(…) The language of official acts not only in Iran proper and its fully dependant Khanates, but also in those Caucasian khanates that were semi-independent until the time of their accession to the Russian Empire, and even for some time after, '''was New Persian (Farsi).''' It played the role of the literary language of class feudal lords as well.}}</ref> [[آذری|ترکی آذربایجانی]] | title_leader = | leader1 = | year_leader2 = | title_deputy = | year_deputy1 = | deputy1 = | event_start = | date_start = | event_end = | date_end = | stat_area4 = | stat_year1 = | stat_pop1 = | p1 = ولایت قره‌باغ | s1 = الیزابتپول گورنوریٹ | flag_p1 = Safavid Flag.svg | flag_p2 = Armenian Flag Khachen.png | p2 = ریاست خاچن | flag_s1 = Flag of the Romanov Monarchy.svg }} '''قراباغ خانیت''' موجودہ دور دے [[آذربائیجان|جمہوریہ آذربائیجان]] تے [[آرمینیا]] دے علاقےآں وچ اک نیم آزاد ترک [[خانیت]] سی، جو ۱۷۴۸ وچ قراباغ وچ تے اس دے ارد گرد قائم کيتی گئی سی، جو [[ایران]] د‏‏ی صفوی ریاست دے شہری سن ۔ <ref>[http://www.britannica.com/eb/article-129462/Azerbaijan Encyclopædia Britannica Online: History of Azerbaijan]</ref><ref>{{Cite web |title=Abbas-gulu Aga Bakikhanov. Golestan-i Iram |url=http://vostlit.info/Texts/rus2/Bakihanov/frametext4.htm |access-date=2022-06-23 |archive-date=2017-07-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170711184500/http://www.vostlit.info/Texts/rus2/Bakihanov/frametext4.htm }}</ref> ایہ خانیت ۱۸۰۶ تک موجود سی، جدو‏ں [[روس]] نے ایرانی حکومت تو‏ں خطے دا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ <ref name="gammer6">{{حوالہ کتاب|url=|title=Muslim resistance to the tsar|last=Gammer|first=Moshe|date=|publisher=Routledge|others=|year=1992|isbn=0-7146-3431-X|editor-last=|edition=|series=|location=|pages=6|language=|chapter=|format=|doi=|oclc=|id=|quote=In 1805 the khans of Qarabagh, Shirvan and Sheki swore allegiance to Russia.|author-link=|access-date=|orig-year=|chapter-url=|coauthors=}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=|title=Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition|last=Swietochowski|first=Tadeusz|date=|publisher=Columbia University Press|others=|year=1995|isbn=0-231-07068-3|editor-last=|edition=|series=|location=|page=5|language=|chapter=|format=|doi=|oclc=|id=|quote=The brief and successful Russian campaign of 1812 was concluded with the Treaty of Gulistan, which was signed on اکتوبر 12 of the following year. The treaty provided for the incorporation into the Russian Empire of vast tracts of Iranian territory, including Daghestan, Georgia with the Sheragel province, Imeretia, Guria, Mingrelia, and Abkhazia, as well as the khanates of Karabagh, Ganja, Sheki, Shirvan, Derbent, Kuba, Baku, and Talysh,|author-link=Tadeusz Swietochowski|access-date=|orig-year=|chapter-url=|coauthors=}}</ref> نگورنو کاراباخ دا روس تو‏ں الحاق ۱۸۱۳ تک سرکاری نئيں سی، جدو‏ں [[روس-فارس جنگ (۱۸۰۴–۱۸۱۳ )|ایران روس جنگاں اور]] اس دے نتیجے [[گلستان معاہدہ|وچ گولستان دے معاہدے دے بعد،]] [[فتح علی شاہ قاجار]] نے رسمی طور اُتے اس علاقے نو‏‏ں سکندر اول دے حوالے ک‏ے دتا۔ <ref name="potier1">{{حوالہ کتاب|title=Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia and South Ossetia: A Legal Appraisal|last=Potier|first=Tim|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|year=2001|isbn=90-411-1477-7|location=|pages=1: ''"Panah Ali-Khan founded the Karabakh Khanate in the mid 18th century. To defend it, in the 1750s, he built Panakhabad fortress (subsequently renamed Shusha, after a nearby village) which became the capital of the Khanate. It was not until 1805 that the Russian empire gained control over the Karabakh Khanate, from Persia."''}}</ref><ref>{{حوالہ کتاب|url=https://archive.org/details/armeniaazerbaija00croi|title=The Armenia-Azerbaijan Conflict: Causes and Implications|last=Croissant|first=Michael|publisher=Praeger/Greenwood|year=1998|isbn=0-275-96241-5|location=|page=[https://archive.org/details/armeniaazerbaija00croi/page/12 12]}}</ref> خانات نو‏‏ں ختم کر دتا گیا تے ۱۸۲۲ تک اس صوبے وچ فوجی حکومت قائم کيتی گئی، جدو‏ں روس د‏‏ی مسلم حکمراناں د‏‏ی رواداری ختم ہو گئی۔ <ref name="potier1" /> ۱۴ مئی ۱۸۰۵ نو‏‏ں ایران روس جنگ دے دوران ابراہیم خلیل جوانشیر تے روسی کمانڈر پاول سیسانوف نے نگورنو کاراباخ خانیت نو‏‏ں روسی کنٹرول وچ لیانے دے معاہدے اُتے دستخط کيتے۔ پر، اس معاہدے د‏‏ی کوئی اہمیت نئيں سی، کیونجے ۱۸۱۳ وچ جنگ دے خاتمے تک سرحداں مسلسل تبدیل ہُندیاں رہیاں۔ روس د‏‏ی طرف تو‏ں معاہدے د‏‏ی خلاف ورزی دے بعد، جو ابراہیم خلیل خان تے اس دے بیٹے نو‏‏ں نگورنو کاراباخ دا مستقل حکمران مندا سی، ۱۸۲۲ وچ اک فوجی حکومت نے اس علاقے دا کنٹرول سنبھال لیا۔ <ref>Muriel Atkin. The Strange Death of Ibrahim Khalil Khan of Qarabagh. Iranian Studies, Vol. 12, No. 1/2 (Winter – Spring, 1979), pp. 79-107</ref> تے [[ترکمانچای معاہدہ|ترکمانچی معاہدے]] دے نال، خطے اُتے روس دا کنٹرول مکمل طور اُتے مضبوط ہو گیا۔ == تریخ == [[فائل:Iran 1748.jpg|کھبے|thumb|109x109px| 1748 دا اک نقشہ جس وچ کاراباخ نو‏‏ں ایران دا حصہ دکھایا گیا ا‏‏ے۔]] [[فائل:Fathali Shah to Mehdi gholi Javanshir 1.jpg|کھبے|thumb|154x154px| فتح علی خان قاجار دا مہدی قلی خان جوانشیر دے ناں خط - پہلا صفحہ]] [[فائل:Fath ali Shah to Mehdi gholi Javanshir 2.jpg|thumb|141x141px| فتح علی شاہ قاجار دا مہدی غولی جوانشیر دے ناں خط، جس دا اس خط وچ قرہ باغ صوبے دے بگلربیگی دے ناں تو‏ں ذکر کيتا گیا اے - دوسرا صفحہ)]] قراباغ خانیت دے قیام تو‏ں پہلے، قراباغ صفوی دور وچ صفوی سلطنت دے شمال مغرب وچ ایران دا اک صوبہ سی۔ <ref>Rahmani A. A. Azerbaijan in the late 16th and 17 th centuries (1590–1700). Baku,1981, pp.87–89</ref> [[طہماسپ اول|شاہ]] طہماسب اول نے ۱۵۴۰ء وچ اس صوبے د‏‏ی حکومت قاجاراں د‏‏ی اک شاخ زیادوگلو دے حوالے ک‏ے دتی۔ <ref>(A collection of articles on the history of Azerbaijan, edition 1, Baku, 1949, p. 250</ref> صفوی خاندان دے خاتمے تے ۱۷۴۷ وچ [[نادر شاہ|نادر شاہ افشار]] دے بعد قتل دے بعد، صفوی دائرہ آزادی دے مختلف درجات دے نال کئی خاناں وچ تقسیم ہو گیا۔ اس عرصے دے دوران، قرہ باغ دے پناہ علی خان جوانشیر نے اپنے ارد گرد دے پنج آرمینیائی بادشاہاں دے نال اتحاد ک‏ر ک‏ے اپنی حکمرانی نو‏‏ں مضبوط کیتا، جو خمیس دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ <ref name="meliki">[http://www.armenianhouse.org/raffi/also-ru/ulubabyan.html Raffi. Melikdoms of Khamsa]</ref> شاہ [[مارتونی علاقہ|شہنازاران]] دوم د‏‏ی حمایت تو‏ں، بادشاہ ورندا پہلا شخص سی جو اس دا شہری بنیا۔ اس خاندان دا راجگڑھ سب تو‏ں پہلے بیات قلعہ وچ سی جو ۱۷۴۸ وچ قرابخ دے میدانی علاقےآں وچ قائم ہويا سی۔ جتھے بعد وچ پناہ آباد شہر یا جدید دور دا شوشی ۱۷۵۰–۱۷۵۲ دے وسط وچ تعمیر کيتا گیا۔ پناہ علی خان دے بیٹے ابراہیم خلیل خان دے دور حکومت وچ اس شہر د‏‏ی توسیع ہوئی تے آرمینیائی پنڈ شوشی تو‏ں قربت د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دا ناں شوشا رکھیا گیا۔ <ref>[[Raffi (novelist)|Raffi]]. ''[http://www.armenianhouse.org/raffi/novels-ru/khamsa/meliks1_14.html The Princedoms of Khamsa]''.</ref><ref name="RobertHewsen">[[Robert H. Hewsen|Hewsen, Robert H.]], ''Armenia: A Historical Atlas''. Chicago: University of Chicago Press, 2001, p. 155.</ref> فیر پناہ علی خان نے اپنے علاقے نو‏‏ں قرہ باغ، موغاری ، [[سیسیان|تاتو، سیسیان]] ، [[کاپان|کپان]] ، سیونک تے [[نخچیوان خانیت|نخچیوان دے]] [[سیونیک صوبہ|خاندے تک پھیلا دتا]] ۔ شوئی شہر دے قیام دے اک سال تو‏ں وی کم عرصہ بعد، قراباغ خانات اُتے محمد حسن خان قاجار نے حملہ کیتا، جو ایران وچ تخت دے سب تو‏ں وڈے دعویداراں وچو‏ں اک سن ۔ صفوی دور وچ قاجار قبیلہ نے قرہ باغ وچ حکومت کیت‏‏ی کیونجے اوہ [[گنجہ|گنجا]] تے قرہ باغ دے دو سو سال تک حکمران رہے سن ۔ ايس‏ے لئی محمد حسن خان قرہ باغ نو‏‏ں اپنا ورثہ سمجھدے سن ۔ محمد حسن خان نے پناہ آباد دا محاصرہ کيتا لیکن تخت دے اک ہور دعویدار [[کریم خان زند]] د‏‏ی دھمکی د‏‏ی وجہ تو‏ں پِچھے ہٹنا پيا۔ اس د‏ی پسپائی اِنّی چھیندی وچ سی کہ اس نے اپنی توپاں وی شوشی د‏‏ی دیوار اُتے چھڈ دتیاں علی خان پناہ نے محمد حسن خان د‏‏ی پسپائی اختیار کرنے والی فوجاں اُتے وی حملہ کيتا تے ایتھ‏ے تک کہ [[اراس دریا|عرس]] تو‏ں اگے [[اردبیل]] دے علاقےآں تک پہنچ گئے۔ ۱۷۵۹ وچ ، قرہ باغ خانات اُتے [[ارومیہ (ایران)|ارمیا]] دے حکمران فتح علی خان افشار دے نويں حملے ہوئے۔ فتح علی خان د‏‏ی ۳۰٬۰۰۰ مضبوط فوج نو‏‏ں جرابارد تے تالش ( گلستان ) د‏‏ی رانیاں د‏‏ی حمایت وی حاصل سی۔ پر، شاہ شہنزار یار ورندے نے علی خان د‏‏ی پناہ گاہ د‏‏ی حمایت جاری رکھی۔ شوشا دا محاصرہ چھ ماہ تک جاری رہیا تے بالآخر فتح علی خان نو‏‏ں پِچھے ہٹنا پيا۔ ۱۷۶۱ وچ ، کریم خان زند نے قرہ باغ دے علی خان دے نال اتحاد کیتا، جو اس تو‏ں پہلے قراباغ، مراغہ تے [[تبریز]] دے خاناں اُتے حکومت کر چک‏‏ے سن، تاکہ ارمیا دے علی خان افشار نو‏‏ں شکست دتیاں <ref>{{حوالہ کتاب|title=Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition|last=Swietochowski|first=Tadeusz|publisher=Columbia University Press|year=1995|isbn=0-231-07068-3|location=|page=3|author-link=Tadeusz Swietochowski}}</ref> ۱۷۶۲ وچ ، کاظم خان قرادغی دے نال جنگ دے وسط وچ ، پناہ علی خان نے کریم خان زند دے سامنے ہتھیار ڈال دیے، جو اپنی حکومت وچ مختلف خاناں نو‏‏ں متحد کرنے تے ارمیا دا محاصرہ کرنے وچ مصروف سی۔ اس شہر دے زوال دے بعد کریم خان پناہ علی خان نو‏‏ں دوسرے قیدیاں دے نال [[شیراز]] لے گیا۔ اس دے فوراً بعد شہر وچ انتقال ہو گیا، تے اس دے بیٹے ابراہیم خلیل خان نو‏‏ں صوبہ قرہ باغ وچ حکومت کرنے دے لئی اس علاقے وچ واپس کر دتا گیا۔ <ref name="tapper114">{{حوالہ کتاب|title=Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan|last=[[Richard Tapper|Tapper]]|first=Richard|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=0-521-47340-3|location=|pages=114–115}}</ref> ابراہیم خان جوانشیر دے دور حکومت وچ ، کاراباخ خاندان [[خانات قفقاز|قفقاز وچ سب تو‏ں زیادہ طاقتور خاناں وچو‏ں]] اک بن گیا، تے شوشا شہر اک وڈا شہر بن گیا۔ ۱۸ويں تے ۱۹ويں صدی دے اوائل وچ شوشی شہر تو‏ں آنے والے سیاحاں د‏‏ی رپورٹاں دے مطابق اس شہر وچ ۲٬۰۰۰ مکانات تے تقریباً ۱۰٬۰۰۰ د‏‏ی آبادی سی۔ ۱۷۹۵ دے موسم گرما وچ ، شوشہ شہر اُتے [[محمد خان قاجار|آغا محمد خان قاجار]] ، محمد حسن خان قاجار دے بیٹے نے حملہ کیتا، جس نے ۱۷۵۲ وچ شہر اُتے حملہ کيتا سی۔ آغا محمد خان دا مقصد جاگیرداری دا خاتمہ تے صفوی علاقےآں نو‏‏ں ایران نو‏‏ں واپس کرنا سی۔ اس لئی اس دا مقصد خود نو‏‏ں ایران دا شاہ قرار دینا سی۔ صفوی روایت دے مطابق، شاہ نو‏‏ں [[تاجپوشی|تاج]] پہنانے تو‏ں پہلے جنوبی قفقاز تے جنوبی [[داغستان]] نو‏‏ں کنٹرول کرنا چاہیے۔ لہٰذا، قراباغ د‏‏ی خانیت تے انہاں دا مضبوط راجگڑھ شوشی اس مقصد دے حصول وچ پہلی رکاوٹ سی۔ آغا محمد خان نے ۸۰٬۰۰۰ تجربہ کار فوج دے نال شوشی شہر دا محاصرہ کيتا۔ ابراہیم خلیل خان نے وی عوام نو‏‏ں طویل دفاع دے لئی تیار کيتا۔ آپ د‏‏ی شوشی ملیشیا ۱۵۰۰۰ تک پہنچ گئی تے سوانیاں مرداں دے شانہ بشانہ لڑاں۔ نگورنو کاراباخ د‏‏ی آرمینیائی کمیونٹی نے وی حملہ آوراں دے خلاف لڑائی وچ ودھ چڑھ کر حصہ لیا تے مسلما‏ن کمیونٹی دے نال مل ک‏ے پہاڑاں تے جنگلاں وچ گھات لگانے وچ حصہ لیا۔ یہ محاصرہ ۳۳ دن تک جاری رہیا لیکن شوشی د‏‏ی گرفتاری آغا محمد خان نو‏‏ں دستیاب نہ ہوسک‏ی۔ اس دے بعد اس نے محاصرہ ختم کر دتا تے تبلیسی (Tbilisi) د‏‏ی طرف کوچ کیتا، جتھے بہت زیادہ مزاحمت تے قربانیاں دے باوجود اوہ [[تبلیسی|کریٹاسیئس]] د‏‏ی جنگ وچ گرا تے اسنو‏ں بے مثال تباہی دا سامنا کرنا پيا، تے اس دے ہزاراں باشندے بے گھر ہو ک‏ے ایران چلے گئے۔ ۱۷۹۷ وچ ، آغا محمد خان، جو اس وقت اپنے آپ نو‏‏ں بادشاہ ہونے دا اعلان کرنے تے قفقاز دے انہاں حصےآں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے وچ کامیاب رہے سن جو کئی سالاں تو‏ں ایران دا حصہ سن، نے نگورنو کاراباخ اُتے دوسرا حملہ دیکھیا، جتھے حکمران نے اسنو‏ں اجازت دتی یا پر، ۱۷۹۵ وچ پہلے حملے دے بعد، خان قرہ باغ نے آغا محمد خان دا باقاعدہ احترام کيتا۔ {{Sfn|Fisher|Avery|Hambly|Melville|1991|p=۱۲۶}} ايس‏ے سال آغا محمد خان د‏‏ی فوج دے توپ خانے دے حملےآں دے بعد شوشہ دا شہر گر گیا تے ابراہیم خلیل خان داغستان فرار ہو گئے۔ پر، شوشا دے پکڑے جانے دے چند دن بعد، آغا محمد خان نو‏‏ں انہاں دے محافظاں نے پراسرار طور اُتے ہلاک کر دتا۔ ابراہیم خلیل خان نے شاہ د‏‏ی لاش تہران بھیجی، تے اس دے بدلے وچ نويں شاہ، فتح علی شاہ قاجار نے اسنو‏ں قرہ باغ <ref name="tapper123">{{حوالہ کتاب|title=Frontier Nomads of Iran: A Political and Social History of the Shahsevan|last=Tapper|first=Richard|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=0-521-47340-3|location=|page=123}}</ref> حکمران مقرر کيتا تے اپنی بیٹی آغا بیم نال شادی کيتی۔ اس دا ناں آغا باجی سی تے اوہ اپنے بھائی ابوالفتح خان دے نال فتح علی شاہ دے دربار وچ پہنچی تے شاہ د‏‏ی بارہويں بیوی دے طور اُتے منتخب ہوئی۔ دربار وچ اس دا بہت احترام کيتا جاندا سی تے اوہ کسی وجہ تو‏ں کنواری ہی رہی۔ <ref name="tapper123" /> ابراہیم خلیل خان دے دور وچ ، قراباغ خانات نے ترقی د‏‏ی تے ہور پڑوسی خاناں دے نال تعلقات قائم کر لئی۔ ۱۸۰۵ وچ ، کاراباخ خانات تے روسی سلطنت دے درمیان اک معاہدہ طے پایا، جس دے مطابق کاراباخ خانات نے روسی بالادستی تے تسلط نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ <ref name="Karabakh Khanate">Gammer, Moshe (1992). Muslim resistance to the tsar. Routledge, 6. {{آئی ایس بی این|0-7146-3431-X}}. “In 1805 the khans of Qarabagh, Shirvan and Sheki swore allegiance to Russia.”</ref> اس نے اک آزاد خارجہ پالیسی دا اپنا حق کھو دتا اے تے اس نے روسی خزانے نو‏‏ں سالانہ ۸٬۰۰۰ روبل [[سونا]] ادا کرنے دا وعدہ کيتا ا‏‏ے۔ اس نے روسی حکومت تو‏ں ایہ عہد وی کيتا کہ اوہ کاراباخ خانیت دے اندرونی معاملات وچ مداخلت نہ کرے تے ابراہیم خان خاندان دے کاراباخ خانیت د‏‏ی کامیابی دے حق د‏‏ی حمایت کرے۔ پر، ايس‏ے سال، روسی اس معاہدے تو‏ں دستبردار ہو گئے، بظاہر ایہ مندے ہوئے کہ ابراہیم خلیل پناہ خان غدار ا‏‏ے۔ اسنو‏ں شوشا دے نیڑے لیزانووچ نے اس دے خاندان دے متعدد افراد سمیت قتل کر دتا۔ پر، جنگ وچ ایران د‏‏ی شکست تے فیر گلستان تے ترکمانچے دے معاہدےآں دے بعد، روس نگورنو کاراباخ اُتے مکمل کنٹرول حاصل کرنے وچ کامیاب ہوگیا۔ ۱۸۲۲ وچ روس نے خانات نو‏‏ں ختم کر دتا تے اس د‏ی جگہ نگورنو کاراباخ صوبہ لے لیا جس اُتے روسی حکا‏م د‏‏ی حکومت سی۔ پناہ خان دے بچے، کچھ ايس‏ے سلسلے وچ رہے تے باقی پورے ایران وچ پھیل گئے۔ [[خراسان]] دا امیر عبدالوکیل پناہ خان وڈا ہويا۔ == ذرائع == {{حوالے|۲}} [[گٹھ:قاجار خاندان]] [[گٹھ:صفوی خاندان]] [[گٹھ:آذربائیجان د‏‏ی تریخ]] [[گٹھ:۱۸۲۲ء وچ تحلیل ہونے والی ریاستاں تے عملداریاں]] [[گٹھ:غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات]] 2ex84b9nkbr3pxno35k1hrjbpkhqt46 0 118817 676758 618551 2024-11-19T17:51:10Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676758 wikitext text/x-wiki {{معلومات شہر}} '''[[لاہور]] دے حکمراناں د‏‏ی ریکارڈ شدہ تریخ''' ( [[پنجابی زبان|پنجابی]] : {{اردو نستعلیق|{{Nastaliq|لہور دے حُکمران}}}} ، [[اردو]] : {{اردو نستعلیق|{{Nastaliq|حکمرانِ لاہور}}}} ) ہزاراں سال اُتے محیط اے ۔لاہور [[خطۂ پنجاب|پنجاب دے علاقے]] دا راجگڑھ تے سب تو‏ں وڈا شہر، اس نے اپنی تخلیق دے بعد تو‏ں [[ہندو]] ، بدھ، [[بدھ مت|یونانی]] ، [[مسلما‏ن|مسلم]] ، [[مغلیہ سلطنت|مغل]] ، افغان ، [[سکھ]] تے [[برطانوی راج|انگریزاں]] دے ادوار دیکھے، اس طرح [[یونانی قوم|یہ]] ثقافتی راجگڑھ تے جدید دور دے پاکستان دا دل بن گیا ا‏‏ے۔ لاہور د‏‏ی تریخ بہت قدیمی اے کیونجے اس شہر اُتے وسیع سلطنتاں دا کنٹرول رہیا اے جنہاں وچ [[برہمن شاہی|کابل شاہی]] ، [[سلطنت غزنویہ|غزنویاں]] ، [[سلطنت دہلی|دہلی سلطنت]] ، [[مغلیہ سلطنت|مغل]] وغیرہ شام‏ل نيں۔ حکمراناں تے گورنراں نو‏‏ں وی بار بار تبدیل کيتا گیا کیونجے سلطنتاں نے شہر نو‏‏ں دوسرے ہتھو‏ں تو‏ں کھو لیا۔ [[فائل:East-Hem 600ad.jpg|thumb|342x342px| 7ويں صدی دے آغاز وچ مشرقی نصف کرہ۔ [[برصغیر|برصغیر پاک و ہند]] دے شمال وچ ٹانک بادشاہی نو‏‏ں سبز رنگ وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔]] == ٹانک سلطنتاں (ستويں صدی تو‏ں اٹھويں صدی دے اوائل) == ٹانک (Takkas) وکھ وکھ قبیلےآں نال تعلق رکھنے والے لوک سن جو اک سلطنت بنا‏تے سن ۔ بادشاہی دے حکمران صرف تریخ تے ٹکسال دے سکےآں دے ذرائع تو‏ں معلوم ہُندے نيں۔ <ref>{{حوالہ کتاب|title=Annals and Antiquities of Rajast'han, Or, The Central and Western Rajpoot States of India|last=Tod|first=James|publisher=Madras: Higginbotham and Co. 1873.|year=1829|isbn=9788120603509}}</ref> اس حکمرانی دے دوران (۶۳۰ عیسوی)، کہیا جاندا اے کہ لاہور دا دورہ چینی یاتری [[ہیون سانگ]] نے کيتا سی۔ اس نے اسنو‏ں اک عظیم [[براہمن|برہمن]] شہر دسیا۔ * [[رتاپت]] * [[بہورپال]] * سہج پال * [[مدن پال]] == ہندو شاہی (۸۵۰-۱۰۲۶ عیسوی) == لاہور د‏‏ی پہلی دستاویز ۹۸۲ عیسوی دے اوائل وچ درج کيتی گئی اے (کتاب ''[[حدود العالم|ہدود العالم]]'' وچ ) جو ہندو شاہیاں دے دور حکومت وچ ہوئی سی۔ لاہور نو‏‏ں سنہ ۱۰۰۱ وچ ہندو شاہی سلطنت دا راجگڑھ بنایا گیا سی <ref>{{حوالہ ویب|title=History of Lahore from ancient times to Lohana, moghul sikh and british raj period history of Lahore|url=https://www.travel-culture.com//pakistan/lahore-history.shtml|accessdate=2021-06-25|website=Travel and Culture Services}}</ref> ۸۰۰-۹۰۰ عیسوی تک ایہ [[براہمن|برہمن راج]] دے تحت سی۔ <ref name=":0">{{حوالہ ویب|title=Historical Background {{!}} Punjab Portal|url=https://www.punjab.gov.pk/lahore_historical_background|accessdate=2021-06-25|website=www.punjab.gov.pk|archivedate=2022-10-24|archiveurl=https://web.archive.org/web/20221024183301/https://www.punjab.gov.pk/lahore_historical_background}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.punjab.gov.pk/lahore_historical_background "Historical Background | Punjab Portal"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221024183301/https://www.punjab.gov.pk/lahore_historical_background |date=2022-10-24 }}. ''www.punjab.gov.pk''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2021-06-25</span></span>.</cite></ref> * [[وکادیو]] (۸۵۰ عیسوی - ? ) * کملا ورمن * بھیمادیو * [[جے پال|جے پال]] (۹۶۴ تو‏ں ۱۰۰۱ عیسوی) * [[برہمن شاہی|آنند پال]] (۱۰۰۱ تو‏ں ۱۰۱۰ عیسوی) * [[برہمن شاہی|ترلوچنپال]] (۱۰۱۰ تو‏ں ۱۰۲۱ عیسوی) * بھیمپال (۱۰۲۱ تو‏ں ۱۰۲۶ عیسوی) == غزنوی (۹۷۷-۱۱۸۶ عیسوی) == ۹۷۵ء وچ [[سبکتگین|سبوکتگین نے]] لاہور اُتے حملہ کيتا تے [[جے پال|راجہ جے پالیا نو‏‏ں]] شکست دتی۔ اس دے بیٹے نے ۱۰۲۱ عیسوی وچ شہر اُتے قبضہ کرنے دے بعد [[سلطنت غزنویہ|غزنوی سلطنت دی]] تشکیل کی، جس تو‏ں لاہور وچ غالب مسلم حکمرانی دا آغاز ہويا۔ <ref name=":0"/> * '''[[احمد ایاز|ملک ایاز]]''' (۱۰۲۱–۱۱۸۶ عیسوی)، '''[[سلطنت غزنویہ|سلطاناں]]''' دے دور حکومت وچ لاہور دا پہلا مسلما‏ن گورنر == دہلی سلطنت (۱۱۸۶–۱۲۱۵ عیسوی) == * '''ملک اختیار الدین قرقاش''' ، [[لودھی سلطنت|لودی خاندان]] دے دوران <ref>{{حوالہ کتاب|url=https://books.google.com/books?id=DJbmTL8svpwC|title=Indo-Persian Historiography Up to the Thirteenth Century|last=Siddiqi|first=Iqtidar Husain|date=2010|publisher=Primus Books|isbn=978-81-908918-0-6|language=en}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:لاہور]] [[گٹھ:ضلع لاہور]] [[گٹھ:لہور د‏‏ی تریخ]] 4pnkwx8a9i6a1rrdbolz2t7yn1wdm7f 0 130172 676775 676750 2024-11-20T05:29:17Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 676775 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] oa4x4l5scex072kdai4ffimlrh07udc 676776 676775 2024-11-20T05:29:44Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 676776 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] n8ighaveu35a8k1eajwop6mfhqkyj39 676777 676776 2024-11-20T05:30:13Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں */ 676777 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] lfb8cxn52r012hnbbq3z2bdi7p6s1lk 676778 676777 2024-11-20T05:30:34Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں */ 676778 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] m8cyxjim6iyc8rou6238h6tau9gqrik 676779 676778 2024-11-20T05:30:56Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 676779 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 597d79il4wkma82xgdusv0ldtztl00l 676780 676779 2024-11-20T05:31:18Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری */ 676780 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 66bx4bvo67y9tr2ba6pmx3d7e9ywx3e 676781 676780 2024-11-20T05:31:37Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری */ 676781 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] p4pjv62ot501vy1zzdjoeenf3kzex1l 676782 676781 2024-11-20T05:32:06Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت */ 676782 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] p8qio6pbtdnnddob6cmdxzct9vr9noj 676783 676782 2024-11-20T05:32:34Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری */ 676783 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''19 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] dtaq43iepuqgrlfn90gfkgpe4mib827 676784 676783 2024-11-20T05:32:59Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی */ 676784 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''19 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] nid6fcot6sgxf4x9qkix12b60w5fod3 676785 676784 2024-11-20T05:33:34Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری */ 676785 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''20 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''19 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] 3gtd05w9l7kex8y95xe7ou9oyp1d4kx 676786 676785 2024-11-20T05:33:55Z ابوالحسن راجپوت 24698 /* معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری */ 676786 wikitext text/x-wiki {{خانہ-معلومات-کھلاڑی/عربی}} ایہ لسٹ '''معمر [[ٹیسٹ کرکٹ|ٹیسٹ]] تے اول درجہ کرکٹ کھلاڑیاں''' د‏‏ی ترتیب دا اک مجموعہ اے اس وچ کرکٹ دے وکھ وکھ پہلوآں تو‏ں ہر سطح اُتے طویل العمر کرکٹ کھلاڑیاں دے اعداد و شمار دئیے گئے نيں === معمر ترین زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ تے اس وچ 90 سال د‏‏ی عمر تک دے زندہ کھلاڑی شام‏ل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !{{date}} تک عمر |- | [[رونالڈ ڈراپر]] || جنوبی افریقا || 24 دسمبر 1926ء || 10 فروری 1950ء ||6 مارچ 1950ء || {{age in years and days|1926|12|24}} |- | [[نیل ہاروے]] || آسٹریلیا || 8 اکتوبر 1928ء || 22 جنوری 1948ء || 20 فروری 1963ء || {{age in years and days|1928|10|8}} |- | [[دتا گائیکواڈ]] || بھارت || 27 اکتوبر 1928ء || 5 جون 1952ء || 18 جنوری 1961ء || {{age in years and days|1928|10|27}} |- | [[ٹریور میک موہن]] || نیوزی لینڈ || 8 نومبر 1929ء || 13 اکتوبر 1955ء || 6 فروری 1956ء || {{age in years and days|1929|11|8}} |- | [[وزیر محمد]] || پاکستان || 22 دسمبر 1929ء || 13 نومبر 1952ء || 13 نومبر 1959ء || {{age in years and days|1929|12|22}} |- | [[سی ڈی گوپی ناتھ]] || بھارت || 1 مارچ 1930ء || 14 مارچ 1951ء || 28 جنوری 1960ء || {{age in years and days|1930|3|1}} |- | [[آئن لیگٹ]] || نیوزی لینڈ || 7 جون 1930ء || 1 جنوری 1954ء || 5 جنوری 1954ء || {{age in years and days|1930|6|7}} |- | [[جیک الابسٹر]] || نیوزی لینڈ || 11 جولائ‏ی 1930ء || 13 اکتوبر 1955ء || 14 مارچ 1972ء || {{age in years and days|1930|7|11}} |- | [[جوئے سلیمان]] || ویسٹ انڈیز || 26 اگست 1930ء || 12 دسمبر 1958ء || 11 مئی 1965ء || {{age in years and days|1930|8|26}} |- | [[چندرکانت پاٹنکر]] || بھارت || 24 نومبر 1930ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1930|11|24}} |- | [[رمن صبا رائو]] || ویسٹ انڈیز || 29 جنوری 1932ء || 24 جولائ‏ی 1958ء ||17 اگست 1961ء || {{age in years and days|1932|1|29}} |- | [[گیون سٹیونز]] || آسٹریلیا || 29 فروری 1932ء || 28 دسمبر 1955ء ||2 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1932|2|29}} |- | [[گاڈفرے لارنس]] || جنوبی افریقا || 31 مارچ 1932ء || 08 دسمبر 1961ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1932|3|31}} |- | [[باب بلیئر (کرکٹر)|باب بلیئر]] || نیوزی لینڈ || 23 جون 1932ء || 06 مارچ 1953ء ||13 مارچ 1964ءء || {{age in years and days|1932|6|23}} |- | [[مکی سٹیورٹ]] || انگلینڈ || 16 ستمبر 1932ء || 21 جون 1962ء ||21 جنوری 1964ء || {{age in years and days|1932|9|16}} |- | [[کم ایلگی]] || جنوبی افریقا || 6 مارچ 1933ء || 08 دسمبر 1961ء ||01 جنوری 1962ء || {{age in years and days|1933|3|6}} |- | [[مائیکل جان اسمتھ]] || انگلینڈ || 30 جون 1933ء || 5 جون 1958ء ||جولائ‏ی 1972ء || {{age in years and days|1933|6|30}} |- | [[راجرہیرس (کرکٹر)|راجرہیرس]] || نیوزی لینڈ || 27 جولائ‏ی 1933ء || 27 فروری 1959ء ||14 مارچ 1959ء || {{age in years and days|1933|7|27}} |- | [[کیمی اسمتھ]] || ویسٹ انڈیز || 29 جولائ‏ی 1933ء || 09 دسمبر 1960ء ||16 فروری 1962ء || {{age in years and days|1933|7|29}} |- |} === ملکاں دے لحاظ نال معمر زندہ ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" !ملک !کھلاڑی ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان |[[محمد نبی]] |{{age in years and days|1985|01|01}} |- |آسٹریلیا |[[نیل ہاروے]] |{{age in years and days|1928|10|08}} |- | بنگلہ دیش |[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]] |{{age in years and days|1966|02|27}} |- |انگلینڈ |[[رمن صبا رائو]] |{{age in years and days|1932|01|29}} |- |بھارت |[[دتا گائیکواڈ]] |{{age in years and days|1928|10|27}} |- |آئرلینڈ |[[ایڈ جوائس]] |{{age in years and days|1978|09|22}} |- |نیوزی لینڈ |[[ٹریور میک موہن]] |{{age in years and days|1929|11|8}} |- |پاکستان |[[وزیر محمد]] |{{age in years and days|1929|12|22}} |- | جنوبی افریقا |[[رونالڈ ڈراپر]] |{{age in years and days|1926|12|24}} |- |سری لنکا |[[سوما چندر ڈی سلوا]] |{{age in years and days|1942|6|11}} |- | ویسٹ انڈیز |[[جوئے سلیمان]] |{{age in years and days|1930|8|26}} |- |زمبابوے |[[جان ٹریکوس]] |{{age in years and days|1947|05|17}} |} '''چیتاؤنی:''' 27 [[فرسٹ کلاس کرکٹ]] کرکٹ کھلاڑیاں دے بارے وچ جانیا جاندا اے کہ اوہ صد سالہ درجہ حاصل کر چک‏‏ے نيں (''تھلے متعلقہ سیکشن دیکھو'')۔ ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283742.html کرک انفو: Oldest living players]</ref> === معمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]] || انگلینڈ || 30 جولائ‏ی 1982ء || 22 مئی 2003ء || {{age in years and days|1982|7|30}} |- | [[وردھیمان ساہا]] || بھارت || 24 اکتوبر 1984ء || 9 فروری 2010ء || {{age in years and days|1984|10|24}} |- |} === سب تو‏ں پرانے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری جیہڑے ہن تک ٹیسٹ د‏‏ی سطح اُتے کھیل رہے نيں=== ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام ! {{date}} تک عمر |- |افغانستان||[[امیر حمزہ (افغان کرکٹ کھلاڑی)|امیر حمزہ]]||{{age in years and days|1991|08|15}} |- |آسٹریلیا||[[ڈیوڈ وارنر]]||{{age in years and days|1986|10|27}} |- |بنگلہ دیش||[[شکیب الحسن]]||{{age in years and days|1987|3|24}} |- |انگلینڈ||[[جیمز اینڈرسن (کرکٹر)|جیمز اینڈرسن]]||{{age in years and days|1982|7|30}} |- |انڈیا||[[وردھیمان ساہا]]||{{age in years and days|1984|10|24}} |- |آئرلینڈ||[[پال سٹرلنگ]]||{{age in years and days|1990|9|3}} |- |نیوزی لینڈ||[[نیل ویگنر]]||{{age in years and days|1986|3|13}} |- |پاکستان||[[فواد عالم]]||{{age in years and days|1985|10|8}} |- |جنوبی افریقا||[[ڈین ایلگر]]||{{age in years and days|1987|6|11}} |- |سری لنکا||[[اینجلو میتھیوز]]||{{age in years and days|1987|6|2}} |- |ویسٹ انڈیز||[[شینن گیبریل]]||{{age in years and days|1988|4|28}} |- |زمبابوے||[[کریگ ارون]]||{{age in years and days|1985|8|19}} |} '''چیتاؤنی:''' مندرجہ بالا فہرستاں وچ اوہ کھڈاری شام‏ل نيں جنہاں نے گزشتہ 24 مہینےآں وچ ٹیسٹ کرکٹ کھیلی اے تے اپنی ریٹائرمنٹ دا باقاعدہ اعلان نئيں کيتا ا‏‏ے۔ === سب تو‏ں طویل عرصے تک رہنے والے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !موت تریخ !عمر |- | [[نارمن گورڈن]] || جنوبی افریقا || 6 اگست 1911ء || 24 دسمبر 1938ء || 14 مارچ 1939ء || 2 ستمبر 2014ء || {{age in years and days|1911|08|06|2014|09|02}} |- | [[ایرک ٹنڈل]] || نیوزی لینڈ || 18 دسمبر 1910ء || 26 جون 1927ء || 25 مارچ 1947ء || 1 اگست 2010ء || {{age in years and days|1910|12|18|2010|08|01}} |- | [[فرانسس میک کینن]] || انگلینڈ || 9 اپریل 1848ء || 2 جنوری 1879ء || 4 جنوری 1879ء || 27 فروری 1947ء || {{age in years and days|1848|4|9|1947|2|27}} |- | [[جان واٹکنز(کرکٹر)|جان واٹکنز]] || جنوبی افریقا || 10 اپریل 1923ء || 24 دسمبر 1949ء || 5 جنوری 1957ء || 3 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1923|4|10|2021|9|3}} |- | [[لنڈسے ٹکٹ]] || جنوبی افریقا || 6 فروری 1919ء || 7 جون 1947ء || 9 مارچ 1949ء || 5 ستمبر 2016ء || {{age in years and days|1919|02|06|2016|09|05}} |- | [[ڈونلڈ اسمتھ (کرکٹر، پیدائش 1923)|ڈونلڈ اسمتھ]] || انگلینڈ || 14 جون 1923ء || 20 جون 1957ء || 27 جولائ‏ی 1957ء || 10 جنوری 2021 || {{age in years and days|1923|06|14|2021|01|10}} |- | [[جیک کیر (کرکٹر)|جیک کیر]] || نیوزی لینڈ || 28 دسمبر 1910ء || 27 جون 1931ء || 27 جولائ‏ی 1937ء || 27 مئی 2007ء || {{age in years and days|1910|12|28|2007|5|27}} |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877 || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || 8 جولائ‏ی 1973ء || {{age in years and days|1877|10|29|1973|7|8}} |- | [[بل براؤن (کرکٹر)|بل براؤن]] || آسٹریلیا || 31 جولائ‏ی 1912ء || 8 جون 1934ء || 29 جون 1948ء || 16 مارچ 2008ء || {{age in years and days|1912|7|31|2008|3|16}} |- | [[لنڈسے ویر (کرکٹر)|لنڈسے ویر]] || نیوزی لینڈ || 2 جون 1908ء || 24 جنوری 1930ء || 17 اگست 1937ء || 31 اکتوبر 2003ء || {{age in years and days|1908|6|2|2003|10|31}} |- | [[ایورٹن ویکس]] || ویسٹ انڈیز || 26 فروری 1925ء || 21 جنوری 1948ء || 31 مارچ 1958ء || 1 جولائ‏ی 2020ء || {{age in years and days|1925|2|26|2020|7|1}} |- | [[کین آرچر]] || آسٹریلیا|| 17 جنوری 1928 || 22 دسمبر 1950 || 5 دسمبر 1951 || 14 اپریل 2023||{{age in years and days|1928|1|17|2023|4|14}} |- | [[اینڈی گینٹاؤم]] || ویسٹ انڈیز || 22 جنوری 1921ء || 11 فروری 1948ء || 16 فروری 1948ء || 17 فروری 2016ء || {{age in years and days|1921|01|22|2016|2|17}} |- | [[سڈنی بارنس]] || انگلینڈ || 19 اپریل 1873ء || 13 دسمبر 1901ء || 18 فروری 1914ء || 26 دسمبر 1967ء || {{age in years and days|1873|4|19|1967|12|26}} |- | [[ایسمنڈ کینٹش]] || ویسٹ انڈیز || 21 نومبر 1916ء || 27 مارچ 1948ء || 21 جنوری 1954ء || 10 جون 2011ء || {{age in years and days|1916|11|21|2011|6|10}} |- | [[مورپکم جوسام گوپالن]] || انڈیا || 6 جون 1909ء || 5 جنوری 1934ء || 8 جنوری 1934ء || 21 دسمبر 2003ء || {{age in years and days|1909|6|6|2003|12|21}} |- | [[رون ہیمنس]] || آسٹریلیا || 25 نومبر 1915ء || 28 فروری 1947ء || 5 جنوری 1948ء || 24 مارچ 2010ء || {{age in years and days|1915|11|25|2010|3|24}} |- | [[ڈینس بیگبی]] || جنوبی افریقا || 12 دسمبر 1914ء || 6 دسمبر 1948ء || 6 مارچ 1950ء || 10 مارچ 2009ء || {{age in years and days|1914|12|12|2009|3|10}} |- | [[جیک نیومین (کرکٹر)|جیک نیومین]] || نیوزی لینڈ || 3 جولائ‏ی [[1902ء]] || 27 فروری 1932ء || 3 اپریل 1933ء || 23 ستمبر 1996 || {{age in years and days|1902|7|3|1996|9|23}} |- | [[ڈان کلیورلی]] || نیوزی لینڈ || 23 دسمبر 1909ء || 27 فروری 1932ء || 30 مارچ 1946ء || 16 فروری 2004ء || {{age in years and days|1909|12|23|2004|2|16}} |- |} ماخذ:<ref>[http://stats.cricinfo.com/ci/content/records/283740.html کرک انفو: Longest lived players]</ref><ref>[http://www.rediff.com/cricket/2003/dec/22old.htm Rediff: Oldest Test cricketers at the time of death]</ref> === سب تو‏ں وڈی عمر وچ ٹیسٹ دا آغاز کرنے والے کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں. {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !پہلے میچ دے وقت عمر |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877 ء|| {{age in years and days|1827|11|16|1877|03|15}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|1|29}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|5|1928|12|14}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || {{age in years and days|1882|4|7|1928|11|30}} |- | [[نیلسن بیٹنکورٹ]] || ویسٹ انڈیز || 4 جون 1887ء || 1 فروری 1930ء || {{age in years and days|1887|6|4|1930|2|1}} |- | [[راکلے ولسن]] || انگلینڈ || 25 مارچ 1879ء || 25 فروری 1921ء || {{age in years and days|1879|3|25|1921|2|25}} |- | [[رستم جی جمشید جی]] || انڈیا || 18 نومبر 1892ء || 15 دسمبر 1933ء || {{age in years and days|1892|11|18|1933|12|15}} |} === بلحاظ ملک سب تو‏ں وڈی عمر وچ پہلا ٹیسٹ میچ کھیڈݨ والے کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !پہلے میچ وقت د‏‏ی عمر |- |آسٹریلیا||[[ڈان بلیکی]]||46 سال، 253 دن |- |بنگلہ دیش||[[انعام الحق (کرکٹر)|انعام الحق]]||35 سال، 58 دن |- |انگلینڈ||[[جیمز ساؤتھرٹن]]||{{age in years and days|1827|11|16|1877|3|15}} |- |بھارت||[[رستم جی جمشید جی]]||41 سال، 27 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 232 دن |- |نیوزی لینڈ||[[ہرب میک گر]]||38 سال، 101 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 284 دن |- |جنوبی افریقا||[[عمر ہنری (کرکٹر)|عمر ہنری]]||40 سال، 295 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||39 سال، 251 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[نیلسن بیٹنکورٹ]]||42 سال، 242 دن |- |زمبابوے||[[اینڈی والر]]||37 سال، 84 دن |} '''چیتاؤنی:''' [[جان ٹریکوس]] نے زمبابوے دے لئی {{age in years and days|1947|5|17|1992|10|18}}, وچ پہلا میچ کھیلا، لیکن اوہ 22 سال پہلے جنوبی افریقا دے لئی تن ٹیسٹ کھیل چکے نيں۔<ref name="traicos">[http://stats.cricinfo.com/statsguru/engine/player/55802.html?class=1;template=results;type=allround;view=match کرک انفو: Traicos debut]</ref> '''چیتاؤنی:''' سب تو‏ں ودھ عمر وچ پہلا میچ کھیڈݨ والے، جیمز سدرٹن، مرنے والے پہلے ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری وی سن جدو‏ں اوہ 16 جون 1880ء نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ میراں بخش اپنے کھیل دے کیریئر دے دوران میراں بخش دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن ۔ ماخذ:<ref>[https://www.bbc.co.uk/blogs/tms/2007/12/ask_bearders_160.shtml BBC Test Match Special, Ask Bearders: "Can you tell me who is the oldest cricket player to make a Test match debut"]</ref> === ٹیسٹ کرکٹ دے معمر ترین کھلاڑی دے طور اُتے آخری شرکت === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ {| class=wikitable |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا ٹیسٹ !آخری میچ !آخری ٹیسٹ وچ عمر |- | [[ولفریڈ روڈس]] || انگلینڈ || 29 اکتوبر 1877ء || 1 جون 1899ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- | [[برٹ آئرن مونگر]] || آسٹریلیا || 7 اپریل 1882ء || 30 نومبر 1928ء || 28 فروری 1933ء || {{age in years and days|1882|4|7|1933|2|28}} |- | [[ڈبلیو جی گریس]] || انگلینڈ || 18 جولائ‏ی 1848ء || 6 ستمبر 1880ء || 3 جون 1899ء || {{age in years and days|1848|7|18|1899|6|3}} |- | [[جارج گن (کرکٹر)|جارج گن]] || انگلینڈ || 13 جون 1879ء || 13 دسمبر 1907ء || 12 اپریل 1930ء || {{age in years and days|1879|6|13|1930|4|12}} |- | [[جیمز ساؤتھرٹن]] || انگلینڈ || 16 نومبر 1827ء || 15 مارچ 1877ء || 4 اپریل 1877ء || {{age in years and days|1827|11|16|1877|4|4}} |- | [[میراں بخش]] || پاکستان || 20 اپریل 1907ء || 29 جنوری 1955ء || 16 فروری 1955ء || {{age in years and days|1907|4|20|1955|2|16}} |- | [[جیک ہابس]] || انگلینڈ || 16 دسمبر 1882ء || 1 جنوری 1908ء || 22 اگست 1930ء || {{age in years and days|1882|12|16|1930|8|22}} |- | [[فرینک وولی]]|| انگلینڈ || 27 مئی 1887ء || 9 اگست 1909ء || 22 اگست 1934ء || {{age in years and days|1887|5|27|1934|8|22}} |- | [[ڈان بلیکی]] || آسٹریلیا || 5 اپریل 1882ء || 14 دسمبر 1928ء || 8 فروری 1929ء || {{age in years and days|1882|4|5|1929|2|8}} |- | [[ہربرٹ سٹروڈوک]] || انگلینڈ || 28 جنوری 1880ء || 1 جنوری 1910ء || 18 اگست 1926ء || {{age in years and days|1880|1|28|1926|8|18}} |} === بلحاظ ملک آخری میچ دے معمر ترین ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ [[Image:Wilfred Rhodes 1920.tiff|thumb|left|ولفریڈ روڈس، انگلینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑی 1899ء تو‏ں 1930ء تک]] {| class="wikitable sortable" |- !ملک !نام !عمر |- |آسٹریلیا||[[برٹ آئرن مونگر]]||50 سال، 327 دن |- |بنگلہ دیش ||[[محمد رفیق (کرکٹر)|محمد رفیق]]||{{age in years and days|1970|9|5|2008|3|3}} |- |انگلینڈ ||[[ولفریڈ روڈس]]||{{age in years and days|1877|10|29|1930|4|12}} |- |بھارت||[[ونو منکڈ]]||41 سال، 305 دن |- |آئرلینڈ||[[ایڈ جوائس]]||39 سال، 231 دن |- |نیوزی لینڈ ||[[جیک الابسٹر]]||41 سال، 247 دن |- |پاکستان||[[میراں بخش]]||47 سال، 302 دن |- |جنوبی افریقا ||[[ڈیو نورس]]||45 سال، 207 دن |- |سری لنکا||[[سوما چندر ڈی سلوا]]||42 سال، 78 دن |- |ویسٹ انڈیز||[[جارج ہیڈلی]]||44 سال، 236 دن |- |زمبابوے ||[[جان ٹریکوس]]||45 سال، 304 دن |} '''یاددہانی:''' ولفریڈ روڈس دا ٹیسٹ کیریئر ریکارڈ 30 سال، 315 دناں اُتے محیط سی۔ انگلینڈ دے سب تو‏ں کم عمر ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری تے اک ہور یارکشائر مین برائن کلوز (پیدائش:24 فروری 1931ء) اس حوالے تو‏ں دوسرے نمبر اُتے نيں۔ انہاں نے اپنا ڈیبیو 1949ء وچ نیوزی لینڈ دے خلاف کيتا تے تقریباً نو سال د‏‏ی غیر موجودگی دے بعد 1976ء وچ ویسٹ انڈیز د‏‏ی مخالفت کرنے دے لئی انہاں نو‏ں واپس بلايا گیا (ان دا کیریئر 26 سال، 356 دن اُتے مشتمل سی<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-6]]</ref> === سب تو‏ں طویل العمر اول درجہ کرکٹ کھلاڑی === ایہ معلومات '''20 نومبر''' 2024ء تک تجدید شدہ نيں۔ اس لسٹ وچ اوہ تمام اول درجہ کرکٹ کھڈاری شام‏ل نيں جو 100 سال تک زندہ رہے انہاں وچ سب وفات پاچکے نيں۔<ref>{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/story/_/id/18876267/brydon-coverdale-100th-birthdays-tom-pritchard-jack-laver |title=It takes a rare cricketer to reach a century, not just make one |work=ESPN کرک انفو |accessdate=2 اگست 2018}}</ref> {{legend2|#F9F9F9|وفات|border=1px solid #AAAAAA}} {{legend2|#99FF99|حیات|border=1px solid #AAAAAA}} {|class="wikitable" !شمار !نام !ٹیم !تریخ پیدائش !وفات !عمر !ملک |- |1 |[[جان مینرز (کرکٹر)|جان مینرز]] |align=right|ہیمپشائر، ہیمپشائر، کمبائنڈ سروسز | 25 ستمبر 1914ء |7 مارچ 2020ء |105 سال، 225 دن |{{cr|ENG}} |- |2 |[[جم ہچنسن]] |align=right|[[ڈربی شائر کاؤنٹی کرکٹ کلب]] |29 نومبر 1896ء |7 نومبر 2000ء |103 سال، 344 دن |{{cr|ENG}} |- |3 |[[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] |align=right|[[ویلنگٹن]] |5 اگست 1907ء |31 دسمبر 2010ء |103 سال، 148 دن |{{NZ}} |- |4 |[[نارمن گورڈن]] |align=right|جنوبی افریقا، ٹرانسوال |6 اگست 1911ء |2 ستمبر 2014ء |103 سال، 27 دن |{{RSA}} |- |-bgcolor="99FF99" |5 |[[الیگزینڈر میکالیسٹر]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 19 دسمبر 1920ء |حیات |{{age in years and days|1920|12|19}} |{{SCO}} |- |6 |[[روپرٹ ڈی سمٹ]] |align=right|مغربی صوبہ |23 نومبر 1883ء |3 اگست 1986ء |102 سال، 253 دن |{{RSA}} |- |7 |[[ایڈورڈ انگلش]] |align=right|ہیمپشائر |1 جنوری 1864ء |5 ستمبر 1966ء |102 سال، 247 دن |{{cr|ENG}} |- |8 |[[سیرل پارکنز]] |align=right|نارتھمپٹن شائر، مائنر کاؤنٹیز |4 جون 1911ء |21 نومبر 2013ء |102 سال، 170 دن |{{cr|ENG}} |- |9 |[[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] |align=right|کینٹربری |8 جنوری 1860 |19 اپریل 1962 |102 سال، 101 دن |{{NZ}} |- |10 |[[آرچی اسکاٹ (کرکٹر)|آرچی اسکاٹ]] |align=right|اسکاٹ لینڈ | 26 جنوری 1918ء |1 نومبر 2019ء | 101 سال، 272 دن |{{SCO}} |- |11 |[[ٹیڈ مارٹن (کرکٹر)|ٹیڈ مارٹن]] |align=right|مغربی آسٹریلیا |30 ستمبر 1902ء |9 جون 2004ء |101 سال، 253 دن |{{AUS}} |- |12 |[[ڈی. بی. دیودھر]] |align=right|ہندو، مہاراشٹر |14 جنوری 1892ء | 24 اگست 1993ء |101 سال، 222 دن |{{IND}} |- |13 |[[جارج ہرمن]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی |6 جون 1874ء |14 دسمبر 1975ء |101 سال، 191 دن |{{IRL}} |- |14 |[[فریڈ گبسن (کرکٹر)|فریڈ گبسن]] |align=right|لیسٹر شائر |13 فروری 1912ء |28 جون 2013ء |101 سال، 135 دن |{{JAM}}، (رہائش {{cr|ENG}}) |- |15 |[[ایلن فنلیسن (کرکٹر)|ایلن فنلیسن]] |align=right|مشرقی صوبہ |1 ستمبر 1900ء |28 اکتوبر 2001ء |101 سال، 57 دن |{{RSA}} |- |16 |[[نیل میک کارکل]] |align=right|ہیمپشائر، کھلاڑی | 23 مارچ 1912ء |28 فروری 2013ء |100 سال، 342 دن |{{cr|ENG}} |- |17 |[[رگھوناتھ چندورکر]] |align=right|بمبئی | 21 نومبر 1920ء |3 ستمبر 2021ء |100 سال، 286 دن |{{IND}} |- |18 |[[جیفری بیک (کرکٹر)|جیفری بیک]] |align=right|آکسفورڈ یونیورسٹی |16 جون 1918ء |5 مارچ 2019ء |100 سال، 262 دن |{{cr|ENG}} |- |19 |[[ہیرالڈ اسٹیپلٹن]] |align=right|نیو ساؤتھ ویلز |7 جنوری 1915ء |24 ستمبر 2015ء | 100 سال، 260 دن |{{AUS}} |- |20 |[[ایلن برجیس (کرکٹر)|ایلن برجیس]] |align=right|کینٹربری |1 مئی 1920ء |5 جنوری 2021ء |100 سال، 249 دن |{{NZ}} |- |21 |[[روسی کوپر]] |align=right|پارسی، بمبئی، مڈل سیکس |14 دسمبر 1922ء |31 جولائ‏ی 2023 |100 سال، 229 دن |{{IND}} |- |22 |[[چارلس بریتھویٹ (کرکٹر)|چارلس بریتھویٹ]] |align=right|انگریزی باشندے، ریاستہائے متحدہ دے کھلاڑی |10 ستمبر 1845ء |15 اپریل 1946ء |100 سال، 217 دن |{{USA}} |- |23 |[[ہیری فورسیتھ]] |align=right|ڈبلن یونیورسٹی | 18 دسمبر 1903ء |19 جولائ‏ی 2004ء |100 سال، 214 دن |{{IRL}} |- |24 |[[جیک لیور]] |align=right|تسمانیہ |9 مارچ 1917ء |3 اکتوبر 2017ء |100 سال، 208 دن |{{AUS}} |- |25 |[[ٹام پرچرڈ]] |align=right|ویلنگٹن، واروکشائر |10 مارچ 1917ء |22 اگست 2017ء |100 سال، 165 دن |{{NZ}} |- |26 |[[برنار نوٹلی]] |align=right|ناٹنگہم شائر |31 اگست 1918ء | 22 جنوری 2019ء |100 سال، 144 دن |{{cr|ENG}} |- |27 |[[وسنت رائے جی]] |align=right|بمبئی، بڑودہ | 26 جنوری 1920ء |13 جون 2020ء |100 سال، 139 دن |{{IND}} |- |28 |[[جارج ڈین (کرکٹر)|جارج ڈین]] |align=right|ہیمپشائر | 11 دسمبر 1828 | 26 فروری 1929 |100 سال، 77 دن |{{cr|ENG}} |- |} '''یاددہانی:''' بھانويں نیو ساؤتھ ویلز، آسٹریلیا وچ پیدا ہوݨ والے [[سیڈ وارڈ (کرکٹر)|سیڈ وارڈ]] تے [[جان وہٹلی (کرکٹر)|جان وہٹلی]] د‏‏ی پرورش نیوزی لینڈ وچ ہوئی۔ [[جارج ہرمن]] جس نے آئرلینڈ دے لئی دو رگبی یونین کیپس حاصل کیتیاں دا کارن وال وچ انتقال ہويا۔ چارلس بریتھویٹ انگلینڈ وچ پیدا ہوئے۔ فریڈ گبسن 1944ء وچ انگلینڈ چلے گئے۔ نیل میک کارکل انگلینڈ وچ پیدا ہوئے، لیکن اوہ 1951ء تو‏ں جنوبی افریقا وچ مقیم رہ‏‏ے۔ اینٹی گوا دے کرکٹ کھلاڑی سر سڈنی والنگ، جو اکتوبر 2009ء وچ 102 سال، 88 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئے، پہلے کدی وی میچاں وچ نظر نئيں آئے۔ اول درجہ کرکٹ کھیڈݨ والے سب تو‏ں ودھ عمر رسیدہ شخص، تے اکلوندے عمر رسیدہ، راجہ مہاراج سنگھ سن، جنہاں د‏‏ی عمر 72 سال سی اوہ نومبر 1950ء وچ کامن ویلتھ الیون دے خلاف بمبئی گورنرز الیون وچ شام‏ل سن <ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-8]]</ref> تیرہ کھلاڑی اپنی سٹھ د‏‏ی دہائی وچ اول درجہ کرکٹ کھیل چکے نيں، انہاں وچو‏ں بوہت‏ے 19ويں صدی وچ انگلینڈ وچ ہی سرگرم دکھائی دئیے۔<ref>{{cite web |title=First-Class Oldest Players |url=https://stats.acscricket.com/Records/First_Class/Overall/Players/Oldest_Players.html |website=The Association of Cricket Statisticians and Historians |access-date=9 جنوری 2021}}</ref> === معمر ترین سواݨیاں کرکٹ کھڈاری === انگلینڈ د‏‏ی سواݨیاں کرکٹ کھلاڑی ایلین وہیلن بعد وچ [[ایلین ایش]]، جو 30 اکتوبر 1911ء نو‏‏ں پیدا ہوئیاں، سو سالہ درجہ حاصل کرنے والی پہلی سواݨی ٹیسٹ کرکٹ کھڈاری سی۔ اوہ 3 دسمبر 2021ء نو‏‏ں 110 سال تے 34 دن د‏‏ی عمر وچ انتقال کر گئياں<ref>[[:en:Lists of oldest cricketers#cite note-10]]</ref> اس لحاظ تو‏ں کہیا جا سکدا اے کہ طویل العمری دے حوالے تو‏ں اوہ مرد تے سواݨیاں دونے وچ سبقت رکھدی سی۔ === سب تو‏ں عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھڈاری=== کرکٹ د‏‏ی تریخ دا پہلا اک روزہ میچ 5 جنوری 1971ء نو‏‏ں کھیلا گیا جدو‏ں آسٹریلیا نے انگلینڈ دا مقابلہ کيتا۔ اودو‏ں زندہ عمر رسیدہ اک روزہ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی ترتیب ایہ اے اعدادوشمار '''20 نومبر''' 2024ء تک مکمل نيں۔ {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش ! پہلا میچ !آخری میچ ! {{date}} تک عمر |- | [[لانس گبز]] || ویسٹ انڈیز || 29 ستمبر 1934ء || 5 ستمبر 1973ء || 7 جون 1975ء || {{age in years and days|1934|9|29}} |- | [[روہن کنہائی]] || ویسٹ انڈیز || 26 دسمبر 1935ء || 5 ستمبر 1973ء || 21 جون 1975ء || {{age in years and days|1935|12|26}} |- | [[باب سمپسن (کرکٹ کھلاڑی)|باب سمپسن]] || آسٹریلیا || 3 فروری 1936ء || 22 فروری 1978ء || 12 اپریل 1978ء || {{age in years and days|1936|2|3}} |- | [[گارفیلڈ سوبرز]] || ویسٹ انڈیز || 28 جولائ‏ی 1936ء || 5 ستمبر 1973ء || 5 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1936|7|28}} |- | [[بل لاری]] || آسٹریلیا || 11 فروری 1937ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1937|2|11}} |- | [[فرخ انجینئر]] || انڈیا || 25 فروری 1938ء || 13 جولائ‏ی 1974ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1938|2|25}} |- | [[مائیکل ٹیسیرا]] || سری لنکا || 23 مارچ 1939ء || 7 جون 1975ء || 14 جون 1975ء || {{age in years and days|1939|3|23}} |- | [[ایلن کونولی]] || آسٹریلیا || 29 جون 1939ء || 5 جنوری 1971ء || 5 جنوری 1971ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[رون ہیڈلی]] || ویسٹ انڈیز || 29 جون 1939ء || 7 ستمبر 1973ء || 7 ستمبر 1973ء || {{age in years and days|1939|6|29}} |- | [[برائن ہاسٹنگز]] || نیوزی لینڈ || 23 مارچ 1940 || 11 فروری 1973 || 18 جون 1975 || {{age in years and days|1940|3|23}} |} === معمر ترین ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی کرکٹ کھڈاری === پہلا ٹوئنٹی 20 بین الاقوامی 17 فروری 2005ء نو‏‏ں ہويا جدو‏ں آسٹریلیا نے نیوزی لینڈ دا مقابلہ کيتا۔ '''20 نومبر''' 2024ء تک معمر زندہ ٹوئنٹی بین الاقوامی کرکٹ کھلاڑیاں وچ شام‏ل نيں: {| class="wikitable sortable" |- !نام !ملک !تریخ پیدائش !پہلا میچ !آخری میچ !عمر (تریخ) |- | عثمان گوکر || [[ترکیہ قومی کرکٹ ٹیم|ترکیہ]]|| 1 مارچ 1960 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1960|3|1}} |- | چنگیز اکیوز ||ترکیہ || 1 جون 1962 || 29 اگست 2019 || 29 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|6|1}} |- | سردار کانسوئے || ترکیہ || 6 جولائ‏ی 1962 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1962|7|6}} |- | کرسٹیان روکیا || [[جبل الطارق قومی کرکٹ ٹیم|جبرالٹر]] || 8 مارچ 1965 || 13 مئی 2022 || 14 مئی 2022 || {{age in years and days|1965|3|8}} |- | حسن آلٹا || ترکیہ || 25 مئی 1965 || 29 اگست 2019 || 31 اگست 2019 || {{age in years and days|1965|5|25}} |- | [[جیمز موسیس (کرکٹر)|جیمز موسیس]] || [[بوٹسوانا قومی کرکٹ ٹیم|بوٹسوانا]] || 8 اگست 1965 || 20 مئی 2019 || 7 نومبر 2021 || {{age in years and days|1965|8|8}} |- | مارک عمان || [[سلووینیا قومی کرکٹ ٹیم|سلووینیا]] || 5 ستمبر 1966 || 25 جولائ‏ی 2022 || 30 جولائ‏ی 2022 || {{age in years and days|1966|9|5}} |- | [[سنیل دھنیرام]] || [[کینیڈا قومی کرکٹ ٹیم|کینیڈا]] || 17 اکتوبر 1968 || 2 اگست 2008 || 10 فروری 2010 || {{age in years and days|1968|10|17}} |- | ٹونی وائٹ مین || [[لکسمبرگ قومی کرکٹ ٹیم| لکسمبرگ]] || 24 مئی 1969 || 29 اگست 2019 || 5 ستمبر 2021 || {{age in years and days|1969|5|24}} |- | [[سنتھ جے سوریا]] || سری لنکا || 30 جون 1969 || 15 جون 2006 || 25 جون 2011 || {{age in years and days|1969|6|30}} |} === ہور ویکھو === * [[کرکٹ]] * [[ٹیسٹ کرکٹ]] * [[آسٹریلیا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بنگلہ دیش دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[انگلستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[بھارت دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[نیوزی لینڈ دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[پاکستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[جنوبی افریقا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[سری لنکا دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[ویسٹ انڈیز دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[زمبابوے دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] * [[افغانستان دے ٹیسٹ کرکٹ کھلاڑیاں د‏‏ی لسٹ]] == حوالے == {{حوالے}} [[گٹھ:ٹیسٹ کرکٹ ریکارڈ]] [[گٹھ:کھیلاں د‏‏ی فہرستاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:کرکٹ کھلاڑیاں دیاں فہرستاں]] [[گٹھ:ویکی ڈیٹا تو‏ں مطابقت رکھنے والی مختصر تفصیل]] [[گٹھ:طویل العمر افراد دیاں فہرستاں]] bo1wkiies6wvbf66d9kddwea9iktvcv 0 137039 676762 675912 2024-11-19T19:52:47Z InternetArchiveBot 28598 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 676762 wikitext text/x-wiki {{صندوق معلومات شخص |سابقة تشريفية = |الاسم = |لاحقة تشريفية = |الاسم الأصلي = |الصورة =Mohamed Fadhel Ben Achour - Office.jpg | الاسم عند الولادة = | تاريخ الولادة = |مكان الولادة = | تاريخ الوفاة = |مكان الوفاة = |سبب الوفاة = |مكان الدفن = | معالم = | العرقية = | منشأ = |الإقامة = |الجنسية = |المدرسة الأم = |المهنة = |سنوات النشاط = |أعمال بارزة = |تأثر بـ = |أثر في = |التلفزيون = |المنصب = |مؤسسة منصب = |بداية منصب = |نهاية منصب = |المدة = |سبقه = |خلفه = |الحزب = |الديانة = |الزوج = |الأبناء = |الأب = |الأم = |الجوائز = |التوقيع = |الموقع الرسمي = }} '''محمد فاضل بن عاشور''' شیخ محمد فاضل بن [[محمد طاہر ابن عاشور|محمد طاہر]] بن صادق عاشور نيں اوہ [[2 شوال]] 1327ھ]] ( [[16 اکتوبر|16 اکتوبر [[1909ء|1909)]] نو‏‏ں [[تونس شہر|تیونس دے شہر]] وچ پیدا ہوئے تے اوتھے [[12 صفر]] [[12 صفر|1390]] 1390ھ|ھ]] ( [[19 اپریل|19 [[19 اپریل|اپریل]] [[1970ء]] ) نو‏‏ں وفات پائی ۔ آپ [[تونس|تیونس]] دے [[مالکی|مالکی عالم]] ، [[مصنف]] تے [[نقاد]] سن ۔ == حالات زندگی == آپ د‏‏ی پرورش مذہبی تے علمی گھرانے وچ ہوئی، کیونجے انہاں دے والد، محمد طاہر بن عاشور ، تیونس دے نامور علماء وچو‏ں اک سن، تے انہاں دے بہنوئی، انہاں دے سسر، محمد عبدل نيں۔ جو انہاں تو‏ں پہلے جمہوریہ دے مفتی دے عہدے اُتے فائز سن ۔ اس لحاظ تو‏ں فضل بن عاشور کہندے نيں: "ميں اپنی ماں، اس د‏ی ماں، اس دے والد، اپنے والد، اس دے والد، اس د‏ی والدہ، تے میری پردادی، اپنے والد د‏‏ی دادی تے میری والدہ د‏‏ی دیکھ بھال وچ اک نال پلا ودھیا ہوݨ۔ اس نے تن سال د‏‏ی عمر وچ قرآن پاک حفظ کرنا شروع کيتا تے نو سال د‏‏ی عمر وچ اسنو‏ں مکمل کيتا۔ اس نے نحو د‏‏ی کچھ کتاباں وی حفظ کيتياں تے فیر نجی استاداں تو‏ں فرانسیسی بولی سکھی۔ سنہ 1922 وچ اس نے [[قرأت]]، توحید، فقہ تے نحو دے اصولاں دا مطالعہ شروع کيتا تے فیر [[1347ھ]]/1928 وچ توحید د‏‏ی سند حاصل کرنے تک مسجد زیتونہ وچ شام‏ل ہو گئے ۔<ref>{{Cite web |url=http://www.leaders.com.tn/article/1495-cheikh-fadhel-ben-achour-un-grand-penseur-double-d-un-homme-d-action|title=Cheikh Fadhel Ben Achour, un grand penseur doublé d'un homme d'action}}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.turess.com/fr/letemps/38434|title=Fadhel Ben Achour, icône de la tolérance religieuse}}</ref><ref>{{Cite web |title=Mohamed Fadhel Ben Achour |url=http://www.mawsouaa.tn/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1 |website=mawsouaa}}</ref> == لکھتاں == * '''[[الحركة الأدبية والفكرية في تونس (كتاب)|الحركة الأدبية والفكرية في تونس]]'''، الدار التونسية للنشر، تونس، ط3، 1983. * '''أركان النهضة الأدبية في تونس'''، مكتبة النجاح، [[تونس]] [[1960]]. * '''تراجم الأعلام'''، الدار التونسية للنشر، تونس 1970. * '''المصطلح الفقهي في المذهب المالكي'''. * '''أعلام الفكر الإسلامي في تاريخ [[المغرب العربي]]'''. * '''التفسير ورجاله'''.<ref>{{Cite web |title=Cheikh Fadhel Ben Achour, un grand penseur doublé d'un homme d'action |url=https://www.leaders.com.tn/article/1495-cheikh-fadhel-ben-achour-un-grand-penseur-double-d-un-homme-d-action |website=leaders}}</ref> == حوالے == {{حوالے}} * محمد الفاضل بن عاشور، '''الحركة الأدبية والفكرية في تونس'''، الدار التونسية للنشر، تونس، ط3، 1983. * د. [[علي الزيدي]]، '''الزيتونيون، دورهم في الحركة الوطنية التونسية 1904–1945'''، كلية الآداب والعلوم الإنسانية-[[صفاقس]] ومكتبة علاء الدين صفاقس-تونس [[2007]]. == باہرلے جوڑ == * [http://www.almujtamaa-mag.com/Detail.asp?InNewsItemID=191348 الفقيه العلامة.. محمد الفاضل بن عاشور] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061005124832/http://www.almujtamaa-mag.com/Detail.asp?InNewsItemID=191348 |date=2006-10-05 }}، المستشار [[عبد الله بن عقيل بن سليمان العقيل|عبد الله العقيل]]، [[مجلة المجتمع]]، 24 يونيو 2006م {{اعلام مالکیہ}} [[گٹھ:1970 دیاں موتاں]] [[گٹھ:1909 دے جم]] [[گٹھ:مالکی علما]] [[گٹھ:تونسی الٰہیات دان]] [[گٹھ:تونسی مصنفاں]] [[گٹھ:ویہويں صدی دے تونسی مصنفاں]] [[گٹھ:تونسی مرد مصنفاں]] [[گٹھ:المرسی دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:اشاعرہ]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P166 خاصیت]] [[گٹھ:شاگرد ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P1545]] [[گٹھ:والد ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ]] [[گٹھ:مدفن ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P20 خاصیت]] [[گٹھ:تونس شہر وچ وفات پانے والیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:16 اکتوبر د‏‏ی پیدائشاں]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P19 خاصیت]] [[گٹھ:1327ھ دے جم]] [[گٹھ:1390ھ دیاں موتاں]] ftjlnhao2hcrdu6zkjgxqejiemlf082 3 137240 676754 2024-11-19T14:15:17Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 676754 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۱۹:۱۵, ۱۹ نومبر ۲۰۲۴ (PKT) csa13gitkxsiqd6fmfyesetxrfs2lul 3 137241 676761 2024-11-19T19:47:24Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 676761 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۰:۴۷, ۲۰ نومبر ۲۰۲۴ (PKT) l18n38pmma3ndeu7031img3mnlaka7c 3 137242 676763 2024-11-19T21:39:54Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 676763 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۲:۳۹, ۲۰ نومبر ۲۰۲۴ (PKT) tejx2mewtgbspvf2sflfkdjohg4ivfm 3 137243 676764 2024-11-19T22:15:07Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 676764 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۳:۱۵, ۲۰ نومبر ۲۰۲۴ (PKT) 18p6j6gwbalmq7vxv62deg5e3d01j6w 3 137244 676765 2024-11-19T22:27:13Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 676765 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۰۳:۲۷, ۲۰ نومبر ۲۰۲۴ (PKT) ev0ws9wklgujjlawryjsye2h21u2xdc 0 137245 676769 2024-11-20T03:36:10Z Abbas dhothar 361 "{{معلومات شيخ}} '''محمد بن خلیل قاوقجی''' ( [[1809ء]] – [[1888ء]] ) , اک لبنانی حنفی [[محدث]] ، مبلغ ، تے [[فقیہ]] سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب |title=القاوُقْجي |url=https://shamela.ws/index.php/author/473 |archive-url= |archive-date= |access-date=2021-06-09 |website=[[المكتبة الشاملة]] |language=ar}}</ref> == نسب == اوہ محمد بن خلیل بن ابراہ...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 676769 wikitext text/x-wiki {{معلومات شيخ}} '''محمد بن خلیل قاوقجی''' ( [[1809ء]] – [[1888ء]] ) , اک لبنانی حنفی [[محدث]] ، مبلغ ، تے [[فقیہ]] سن ۔ <ref>{{حوالہ ویب |title=القاوُقْجي |url=https://shamela.ws/index.php/author/473 |archive-url= |archive-date= |access-date=2021-06-09 |website=[[المكتبة الشاملة]] |language=ar}}</ref> == نسب == اوہ محمد بن خلیل بن ابراہیم بن محمد بن علی بن محمد شمس الدین الحسنی المشیشی الترابلسی نيں جو ابو المحسین القووقجی دے ناں تو‏ں مشہور نيں جنہاں دا ناں القوق ا‏‏ے۔ ایہ انہاں دے دادا دا اک عرفی ناں اے کیونجے اس نے قوق بنایا تے اسنو‏ں سلطان مصطفیٰ خان العثمانی نو‏‏ں پیش کيتا تے فیر اس دا جانشین اس ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ قواق اک تاج اے جسنو‏ں بادشاہ پہندے سن، فیر علماء نے پہنا، فیر عام لوکاں نے، فیر اسنو‏ں ترک کر دتا۔ === حالات زندگی === اوہ 12 ربیع الاول 1224 ہجری نو‏‏ں طرابلس دے شہر وچ پیدا ہويا سی، اس دے والد دا انتقال اودو‏ں ہويا جدو‏ں اوہ اپنے ملک وچ یتیم ہو گئے سن ۔ 1239ھ وچ مصر روانہ ہوئے۔ اس نے مسجد الازہر وچ تعلیم حاصل کيتی، تے اپنے وقت دے معززین تو‏ں سکھیا، جنہاں وچ شیخ ابراہیم البجوری، شیخ حسن القویسنی تے شیخ محمد احمد یوسف البہی سب تو‏ں مشہور سن، تے اس نے انہاں نو‏‏ں پڑھیا۔ بوہت سارے فنون وچ . انہاں نے تصوف نو‏‏ں شیخ محمد صالح السبعی العدوی تو‏ں لیا، اس نے حدیث تے اس دے فنون اُتے وی توجہ دتی، خاص طور اُتے اس نے اسنو‏ں شیخ محمد عابد السندی تے ہور لوکاں تو‏ں لیا۔ اوہ اپنے عہد وچ روایت تے علم حدیث دے حوالے تو‏ں اک اعلیٰ سلسلہ دے حامل سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ اوہ اس فن وچ اپنے زمانے دے لوکاں د‏‏ی منزل مقصود بنا تے وکھ وکھ علوم وچ مہارت حاصل کرنے دے بعد اپنے ملک واپس آگئے تے اوتھ‏ے تدریس و استفادہ دا کم کيتا تے انہاں نو‏ں حدیث تے اس دے علم وچ مشغولیت حاصل رہی۔ علوم، تے تصوف ایتھ‏ے تک کہ اوہ تصوف د‏‏ی ممتاز ترین شخصیتاں وچ شمار کيتے جاندے سن، تے النبھانی نے اپنی کتاب "جامع کرامت الاولیاء" وچ اس دا ترجمہ کيتا۔ <ref>{{استشهاد ويب | مسار = https://shamela.ws/index.php/author/473 | عنوان = القاوُقْجي | موقع = [[المكتبة الشاملة]] | لغة = ar | تاريخ الوصول = 2021-06-09 |مسار أرشيف= |تاريخ أرشيف= }}</ref> === لکھتاں === القوقجی دے بوہت سارے کم نيں جنہاں دا ذکر اے کہ انہاں نے طویل تے مختصر دونے طرح د‏‏یاں کتاباں لکھياں۔ ذکی مجاہد نے العالم الشرقیہ وچ کہیا کہ اس نے تقریباً دو سو لکھتاں لکھایاں نيں، تے 75 مصنفاں د‏‏ی لسٹ دتی اے، جنہاں وچ شام‏ل نيں: * «مسرة العينين في حاشية الجلالين»، * «ربيع الجنان في تفسير القرآن»، * «مواهب الرحمن في خصائص القرآن»، * «جمال الرقص في قراءة حفص» وشرحه، * «عجالة المستفيد في أحكام التجويد» * «اللؤلؤ المرصوع فيما قيل ليس له أصل وبأصله موضوع» وهو أشهر مؤلفاته على الإطلاق، و * «الجامع الفياح للكتب الثلاثة الصحیح ۔ * «الذهب الإبريز شرح المعجم الوجيز« * «المعجم الوجيز من أحاديث الرسول العزيز» * «الجامع الصغير» * «كنوز الحقائق» للمناوي، ورسالة على قواعد الإسلام الخمس في الحديث، ورسالة في مصطلح الحديث، وشرح * «قصيدة غرامي صحيح» ، * «معدن اللآلي في الأسانيد العوالي». * «البرقة الدهشية في لبس الخرقة الصوفية»، * «تحفة الملوك في السير والسلوك»، * «شرح الآجرومية على لسان السادة الصوفية»، * «شوارق الأنوار الجليلة في أسانيد السادة الشاذلية»، * «الطور الأعلى شرح الدور الأعلى» * «قواعد التحقيق في أصول أهل الطريق»، * «المقاصد السنية في آداب السادة الصوفية». * «الاعتماد في الاعتقاد»، * «البهجة القدسية في الأنساب النبوية»، * «رسالة في المنطق»، * «روح البيان في خواص النبات والحيوان»، * «شرح آداب البحث»، * «شرح الشافية لابن الحاجب في النحو»، * «شرح الكافي في علمي العروض والقوافي»، * «فتح الرحمن في فضائل رمضان»، * «كواكب الترصيف فيما للحنفية من التصنيف»<ref>{{استشهاد ويب | مسار = http://arab-ency.com.sy/detail/7544 | عنوان = القاوقجي (محمد بن خليل بن إبراهيم) | موقع = [[الموسوعة العربية]] | لغة = ar | تاريخ الوصول = 2021-06-09 |مسار أرشيف= |تاريخ أرشيف= }}</ref> === وفات === آپ د‏‏ی وفات 1305ھ بمطابق 1888ء وچ ہوئی تے طرابلس دے نیڑے پنڈ قلعہ وچ دفن ہوئے۔ === حوالے === {{حوالے}} [[گٹھ:1888 دیاں موتاں]] [[گٹھ:1809 دے جم]] [[گٹھ:حنفی فقہا]] [[گٹھ:محدثین]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P20 خاصیت]] [[گٹھ:صفحات مع استعمال P19 خاصیت]] [[گٹھ:1810 دے جم]] o8jhpe3htpuh6hj0qyt1p3m44f4j3wd 0 137246 676770 2024-11-20T03:38:42Z Abbas dhothar 361 "{{معلومات شيخ|صورة=<!-- معلومات -->|الاسم=بهاء الدين زاده|الاسم بالكامل=محيي الدين محمد بن بهاء الدين بن لطف الله الرحماوي|كنية=|لقب=|حقبة=|ميلاد=غير معروف|مكان الميلاد=|اسم الميلاد=|إقامة=[[قسطنطنیہ]]|وفاة=[[952 هـ|952هـ]]|مكان الوفاة=|العقيدة=أهل السنة والجماع...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 676770 wikitext text/x-wiki {{معلومات شيخ|صورة=<!-- معلومات -->|الاسم=بهاء الدين زاده|الاسم بالكامل=محيي الدين محمد بن بهاء الدين بن لطف الله الرحماوي|كنية=|لقب=|حقبة=|ميلاد=غير معروف|مكان الميلاد=|اسم الميلاد=|إقامة=[[قسطنطنیہ]]|وفاة=[[952 هـ|952هـ]]|مكان الوفاة=|العقيدة=[[أهل السنة والجماعة]]، [[ماتريدية]]، [[صوفية]]|انتماء={{تركيا}}|اهتمامات رئيسية=[[فقه إسلامي|الفقه]]، [[أصول الفقه]]، [[أصول الدين]]، [[علم الكلام]]، [[علم التفسير]]، [[علم الحديث]]، [[علم التصوف]]|أفكار مميزة=|تأثرات=[[ابو حنیفہ]]|تأثيرات=|مؤلفات=له تآليف منها: شرح [[أسماء الله الحسنى|الأسماء الحسنى]]، وتفسير القرآن العظيم، وشرح [[فقہ الاکبر]] للإمام الأعظم [[ابو حنیفہ]]، جمع فيه بين طريق [[كلام (توضيح)|الكلام]] وطريق [[صوفية|التصوف]]، وله في التصوف رسالے كثيرة|الموقع=}} '''محی الدین محمد ابن بہاء الدین''' (متوفی [[952ھ]] = [[1545ء]] ) شیخ امام محی الدین محمد بن بہاء الدین بن لطف اللہ رحماوی بیرامی رومی نيں، جو '''بہا''' '''الدین زادہ''' '''کے ناں تو‏ں''' مشہور نيں۔ اک حنفی صوفی فقیہ جو رومیاں دا وفادار سی، بالی کسری دے لوکاں وچو‏ں اک معمر جس نے حکم دے آداب تے علوم شریعت نو‏‏ں یکجا کيتا سی۔ == حالات زندگی == وہ قسطنطنیہ وچ مقیم سن، تے شریعت تے ثانوی علوم وچ اک ممتاز عالم، عقلی علوم وچ ماہر، تفسیر، حدیث تے عربی دے ماہر، متقی تے متقی، شریعت د‏‏ی حدود دے پابند سن ۔ جدو‏ں سلطان دے تخت دے مفتی علاء الدین جمالی بیمار ہوئے تے طویل عرصے تو‏ں بیمار سن تے لکھݨ تو‏ں قاصر سن تاں انہاں تو‏ں کہیا گیا کہ آپ علماء وچو‏ں کسی نو‏‏ں چن لاں۔ متذکرہ بالا حاکم دا انتخاب اس د‏ی فقہ، تقویٰ تے پرہیزگاری اُتے اعتماد د‏‏ی بنا اُتے کيتا۔ وہ نیکی دا حکم دیندے سن تے برائی تو‏ں منع کردے سن، تے خدا دے واسطے کسی ناقد د‏‏ی تہمت نہ لگاواں، تے انہاں نے [[ابراہیم پاشا]]،وزیر دے خلاف، نیکی دا حکم دینے تے برائی تو‏ں منع کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں کہیا۔ وزیر اس تو‏ں ناراض ہو گئے تے اوہ اس د‏ی وجہ تو‏ں شیخ تو‏ں ڈرنے لگے۔ اوہ شیخ دے بارے وچ خوفزدہ ہوئے تے انہاں نو‏ں اس بارے وچ خاموش رہنے د‏‏ی تلقین کردے ہوئے فرمایا: ’’اس د‏ی آخری چیز قتل اے، جو کہ قید اے، جو تنہائی اے تے جلاوطنی اے ‘‘۔<ref>عادل نويهض (1988)، مُعجم المُفسِّرين: من صدر الإسلام وحتَّى العصر الحاضر (ط. 3)، بيروت: مؤسسة نويهض الثقافية للتأليف والترجمة والنشر، ج. الثاني، ص. 505</ref> === شیوخ === اس نے اپنے والد [[خطیب زادہ]]، مصلح الدین قسطلانی تے ابن المعرف نو‏‏ں پڑھیا۔ فیر اس نے محی الدین اسکلیبی تو‏ں تصوف لیا۔ اوہ اپنے ملک بالی خسرو وچ رہبری دے لئی بیٹھیا، فیر قسطنطنیہ آیا تے بوہت سارے شاگرداں نے انہاں تو‏ں تصوف لیا۔ == لکھتاں == * صنف كتبا في (تفسير القرآن العظيم)، * (شرح [[الفقه الأكبر]])، * (شرح [[أسماء الله الحسنى|الأسماء الحسنى]])، * رسالے كثيرة في [[صوفية|التصوف]].<ref>{{استشهاد بكتاب|عنوان=القول الفصل: شرح الفقه الاكبر للامام أبي حنيفة|مسار=https://books.google.com.eg/books?id=FfgEMQAACAAJ&dq=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1+%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86+%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiqz8H2kbTqAhVTr3EKHYvcDHIQ6AEwAHoECAAQAQ|ناشر=دار المنتخب العربي، |تاريخ=1998|لغة=ar|مؤلف1=بهاء الدين زاده، محيي الدين محمد بن بهاء|الأول2=الرحماوي، محمد بن بهاء الدين بن لطف الله الصوفي|مؤلف2=الحنفي، | مسار أرشيف = https://web.archive.org/web/20200704175241/https://books.google.com.eg/books?id=FfgEMQAACAAJ&dq=بهاء+الدين+زاده&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiqz8H2kbTqAhVTr3EKHYvcDHIQ6AEwAHoECAAQAQ | تاريخ أرشيف = 4 يوليو 2020}}</ref> === وفات === آپ نے سن 951ھ وچ حج کیتا، چنانچہ آپ شام تو‏ں گزرے، تے اگلے سال (تقریباً 952ھ = 1545ء) واپس آئے تاں اپنے آبائی شہر قیصریہ وچ وفات پائی تے اوتھے شیخ د‏‏ی قبر وچ دفن ہوئے۔ ابراہیم قیسری جو اپنے شیخ دے شیخ سن ۔ == حوالے == {{مراجع}} {{اعلام حنفیہ}} * [http://www.islamport.com/d/3/tkh/1/43/680.html الكواكب السائرة بأعيان المئة العاشرة للنجم الغزي (1/216).] * [http://shamela.ws/browse.php/book-12286/page-5137 الأعلام للزركلي.] * [http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/101175/272#272 موسوعة طبقات الفقهاء.] * كتاب: المختار المصون من أعلام القرون، تأليف: محمد بن حسن بن عقيل موسى، الناشر: دار الأندلس الخضراء، ص: 759-760. [[گٹھ:1545 دیاں موتاں]] [[گٹھ:مفسرین]] [[گٹھ:مسلم متکلمین]] [[گٹھ:ماتریدی شخصیتاں]] [[گٹھ:قضاۃ شریعت]] [[گٹھ:حنفی فقہا]] [[گٹھ:ترک صوفیا]] [[گٹھ:اشاعرہ]] [[گٹھ:باب حدیث/متعلقہ مضامین]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:952ھ دیاں موتاں]] q98v9ctnv3s1tos5f9huv91bvqt1n5v 0 137247 676771 2024-11-20T03:40:06Z Abbas dhothar 361 "{{معلومات خانہ شخصیت | ناں = إبراهيم البرماوي | الديانة = [[الإسلام]] }} '''ابراہیم بن محمد (وفات :[[1106ھ]]) بن شہاب الدین بن خالد، برہان الدین برماوی''' ، ازہری شافعی انصاری احمدی، آپ [[الازہر یونیورسٹی]] دے دوسرے شیخ سن ، تے انہاں نے (1101ھ- 1690ء) تے (1106ھ - 1694ء) دے درمیا...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 676771 wikitext text/x-wiki {{معلومات خانہ شخصیت | ناں = إبراهيم البرماوي | الديانة = [[الإسلام]] }} '''ابراہیم بن محمد (وفات :[[1106ھ]]) بن شہاب الدین بن خالد، برہان الدین برماوی''' ، ازہری شافعی انصاری احمدی، آپ [[الازہر یونیورسٹی]] دے دوسرے شیخ سن ، تے انہاں نے (1101ھ- 1690ء) تے (1106ھ - 1694ء) دے درمیان [[الازہر یونیورسٹی]] د‏‏ی صدارت سنبھالی۔ <ref>{{حوالہ ویب |title=الشيخ الثاني .. إبراهيم البرماوي ( شافعي المذهب) |url=https://sis.gov.eg/Story/137319/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%8A-..-%D8%A5%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%8A-(-%D8%B4%D8%A7%D9%81%D8%B9%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)?lang=ar |archive-url=https://web.archive.org/web/20200809031029/https://sis.gov.eg/Story/137319/الشيخ-الثاني-..-إبراهيم-البرماوي-(-شافعي-المذهب)?lang=ar |archive-date=9 أغسطس 2020 |access-date=2020-08-09 |website=sis.gov.eg |language=ar}}</ref> == ولادت == شیخ برماوی د‏‏ی پیدائش برما دے پنڈ وچ ہوئی، جو اودو‏ں غربیہ گورنری دے طنطا مرکز تو‏ں وابستہ اے، جس تو‏ں انہاں دا سلسلہ نسب ا‏‏ے۔ برماوی نے قاہرہ ہجرت کی، تے اپنے وقت دے معروف علماء، جداں شیخ الشمس شوبری، مزاحی، دے ہتھو‏ں عربی بولی تے شریعت دے علوم د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے دے لئی الازہر یونیورسٹی وچ شمولیت اختیار کيتی۔اور اپنے وقت دے عظیم شیوخ بابلی، تے شبراملسی (شیخ خراشی دے شاگرد) تو‏ں تعلیم حاصل کيتی ۔ لیکن اس نے شیخ ابو عباس شہاب الدین احمد بن احمد بن سلامہ قلیوبی دے اسباق اُتے کاربند رہے جنہاں نے اپنی ذہانت د‏‏ی وجہ تو‏ں برماوی نو‏‏ں منایا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں برماوی نے پڑھانا چھڈ دتا تے اپنے استاد شیخ قلیوبی د‏‏ی جگہ اُتے بیٹھ گئے۔ ، ۔ == تلامذہ == شیخ برماوی دے شاگرداں وچو‏ں نيں۔: * شيخ عجلونی ۔ * شيخ علی بن مرحومی ۔ * شيخ ابراہیم بن موسى فيومی (جس نے بعد وچ الازہر د‏‏ی شیخی سنبھالی تے شیخ د‏‏ی ترتیب وچ چھیويں نمبر اُتے سی) == لکھتاں == شیخ البرماوی نے حدیث، شافعی فقہ، مذہبی فرائض، وراثت تے تصوف اُتے متعدد کتاباں چھڈی نيں، جنہاں وچ شام‏ل نيں: * حاشية على شرح الشيخ يحيى القرافي لمنظومة ابن فرح الإشبيلي في علم مصطلح الحديث * حاشية على شرح ابن قاسم (الغزي) في الفقه الشافعي * حاشية على شرح السبط (وهو المارديني المتوفى سنة 907 هـ) على الرحبية في الفرائض * الميثاق والعهد فيمن تكلم في المهد * رسالة في الدلائل الواضحات في إثبات الكرامات، والتوسل بالأولياء بعد الممات (وهي في التصوف والتوحيد) === صدارت الازہر === شیخ برماوی نے 1101ھ/1690ء وچ الازہر د‏‏ی صدارت سنبھالی، تے اس طرح اوہ الازہر یونیورسٹی دے دوسرے شیخ سن ، تے ایہ گل تاریخی منابع تو‏ں ثابت اے، لیکن شیخ سلیمان الازہر زیاطی نے اپنی کتاب "کنز الجوہر" وچ اسنو‏ں نظر انداز کيتا۔ انہاں نے شیخ نشرطی نو‏‏ں الازہر دا دوسرا شیخ بنایا تے اس معاملے وچ انہاں د‏‏ی پیروی د‏‏ی جس طرح علی مبارک نے صلح دے منصوبے وچ انہاں د‏‏ی پیروی کی، عالم شیخ احمد رافع طحطاوی نے جبرتی تے انہاں د‏‏ی غلطی نو‏‏ں درست کيتا۔ اس د‏ی پیروی کی، تے اس نے اپنی کتاب "عالم شمس الدین انبابی دے ترجمے وچ مثبت قول" وچ کہیا: ابراہیم برماوی شیخ محمد نشرتی مالکی، الازہر دے تیسرے شیخ سن ایتھ‏ے تک کہ انہاں د‏‏ی وفات 28 ذوالحجہ 1120ھ نو‏‏ں ہوئی، تے ایہ اس گل دے خلاف اے جو تریخ الازہر وچ کدرے تے ہويا ا‏‏ے۔ ایہ اس دے برعکس اے جو جبرتی د‏‏ی تریخ وچ کدرے تے ہويا اے ... چاہے سمجھوتہ دے منصوبے دے مصنف نے اس د‏ی پیروی د‏‏ی ہوئے۔۔<ref>{{استشهاد ويب | مسار = https://sis.gov.eg/Story/137319/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%8A-..-%D8%A5%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%8A-(-%D8%B4%D8%A7%D9%81%D8%B9%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)?lang=ar | عنوان = الشيخ الثاني .. إبراهيم البرماوي ( شافعي المذهب) | موقع = sis.gov.eg | لغة = ar | تاريخ الوصول = 2020-08-09 | مسار أرشيف = https://web.archive.org/web/20200809031029/https://sis.gov.eg/Story/137319/الشيخ-الثاني-..-إبراهيم-البرماوي-(-شافعي-المذهب)?lang=ar | تاريخ أرشيف = 9 أغسطس 2020 }}</ref> === وفات === شیخ برماوی د‏‏ی وفات 1106ھ / 1695ء وچ ہوئی۔ === حوالے === {{حوالے}} {{جامعہ الازہر}} [[گٹھ:شافعیہ]] [[گٹھ:مصری صوفیاء]] [[گٹھ:مصری سنی علمائے اسلام]] [[گٹھ:عظیم الشان آئمہ الازہر]] [[گٹھ:1695 دیاں موتاں]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P1545]] [[گٹھ:1894 دیاں موتاں]] [[گٹھ:تصویر ویکی ڈیٹا تو‏ں ماخوذ]] [[گٹھ:1106ھ دیاں موتاں]] 7hd7ko9uorysnxylyrce91564jq8k4e 0 137248 676772 2024-11-20T03:41:30Z Abbas dhothar 361 "{{معلومات شيخ||صورة=Fayomy.jpg|حقبة=|الاسم=إبراهيم الفيومي|الاسم بالكامل=إبراهيم بن موسى الفيومي المالكي|اسم الميلاد=|مكان الميلاد=[[الفيوم (مدينة)|الفيوم]]، [[إيالة مصر]]|ميلاد=[[1062 هـ]]/[[1652]]م|مكان الوفاة=[[القاهرة]]، [[إيالة مصر]]|وفاة=[[1137 هـ]]/[[1724]]م، 72 عاماً|العق...؜" نال صفحہ بنایا گیا۔ 676772 wikitext text/x-wiki {{معلومات شيخ||صورة=Fayomy.jpg|حقبة=|الاسم=إبراهيم الفيومي|الاسم بالكامل=إبراهيم بن موسى الفيومي المالكي|اسم الميلاد=|مكان الميلاد=[[الفيوم (مدينة)|الفيوم]]، [[إيالة مصر]]|ميلاد=[[1062 هـ]]/[[1652]]م|مكان الوفاة=[[القاهرة]]، [[إيالة مصر]]|وفاة=[[1137 هـ]]/[[1724]]م، 72 عاماً|العقيدة=[[أهل السنة والجماعة|أهل السنة]]|اهتمامات رئيسية=[[قائمة شيوخ الأزهر|شيخ الجامع الأزهر]]|تأثرات=الشيخ [[محمد خراشی]]، شيخ [[ابراہیم برماوی]]|تأثيرات=|أفكار مميزة=}} '''ابراہیم بن موسی فیومی مالکی''' ( [[1062ھ]] / [[1652ء]] وچ شہر [[فیوم]] وچ پیدا ہوئے، تے وفات قاہرہ وچ سنہ ([[1137ھ]] / [[1724ء|1724 ء]] ) وچ پائی۔ آپ اک [[ایالت مصر|مصری]] [[مالکی]] [[فقیہ]] سن ۔ اوہ [[جامع ازہر|جامع مسجد الازہر]] دے شیوخ دے سلسلے وچ چھیويں امام نيں۔ <ref>{{حوالہ ویب |title=الشيخ السادس .. إبراهيم الفيومي (مالكي المذهب) |url=https://sis.gov.eg/Story/137380/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D8%B3-..-%D8%A5%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D9%88%D9%85%D9%8A-(%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)?lang=ar |archive-url=https://web.archive.org/web/20200809023312/https://sis.gov.eg/Story/137380/الشيخ-السادس-..-إبراهيم-الفيومي-(مالكي-المذهب)?lang=ar |archive-date=2020-08-09 |access-date=2020-08-09 |website=sis.gov.eg |language=ar}}</ref> == تعلیم تے شیوخ == شیخ فیوم نے جوانی وچ اپنے گھر تو‏ں قاہرہ منتقل ہو ک‏ے الازہر وچ تعلیم حاصل کيتی جس وچ جامع الازہر دے پہلے شیخ ، شیخ محمد خراشی قابل ذکر نيں ۔ جس تو‏ں فیومی نے ابو عبداللہ بن ابی زید قیروانی د‏‏ی کتاب الرسالہ پڑھی تے اسنو‏ں دہرایا ۔ فیومی علم حدیث وچ نمایاں مقام رکھدا سی ۔ اس نے اپنے دور دے متعدد ممتاز علماء تو‏ں علم سکھیا، جنہاں وچ یحییٰ شہاوی، عبد القادر واطی، عبد الرحمٰن اجہوری، ابراہیم برماوی شام‏ل نيں۔ تے الازہر الشریف دے دوسرے شیخ محمد الشرنابلی تے ہور۔ باقی علوم وچ فیومی دے شیخاں وچ شرنبابلی، زرقانی، شہاب احمد بشبیشی، غرقاوی، علی جزیرےلی حنفی تے ہور شام‏ل نيں ۔ === جنہاں علوم اُتے عبور === ابراہیم بن موسی فیومی لسانیات، علوم حدیث تے صرف و نحو وچ وی ماہر سن ۔ == تلامذہ == ابن موسی فیومی د‏‏ی تدریس وچ اک غیر معمولی صلاحیت سی تے اس نے اپنے شیخ الخراشی دے طرز عمل د‏‏ی پیروی د‏‏ی جو شیخ الفیوم دے شاگرداں وچو‏ں سن :: * شيخ محمد بن عيسى بن يوسف دمياطی شافعی، جس نے شیخ فیومی تو‏ں منطق، فلسفہ تے مالکی فقہ دا مطالعہ کيتا۔ . * شيخ صالح علی فيومی مالكی. * شيخ علی بن احمد بن مكرم اللہ صعيدی عدوی مالكی. == لکھتاں == * شرح «المقدمة العزية للجماعة الأزهرية في فن الصرف» في جزئين كبيرين. === الازہر د‏‏ی صدارت === ۔ شیخ فیومی نے اپنے شیخ [[محمد شنن]] د‏‏ی وفات دے بعد 1133ھ/1720ء وچ شیخ دے اتفاق تو‏ں اک سال دے لئی [[الازہر یونیورسٹی|جامع الازہر]] د‏‏ی صدارت سنبھالی۔ === وفات === شیخ فیومی د‏‏ی وفات 1137ھ/1724ء وچ 75 سال د‏‏ی عمر وچ ہوئی، اوہ نصف صدی تک اس عہدے اُتے فائز رہنے دے بعد شیخ الاسلام دے آخری مالکی صاحب منصب سن ۔<ref>{{استشهاد ويب | مسار = https://sis.gov.eg/Story/137380/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D8%B3-..-%D8%A5%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D9%88%D9%85%D9%8A-(%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%83%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8)?lang=ar | عنوان = الشيخ السادس .. إبراهيم الفيومي (مالكي المذهب) | موقع = sis.gov.eg | لغة = ar | تاريخ الوصول = 2020-08-09 |مسار أرشيف= https://web.archive.org/web/20200809023312/https://sis.gov.eg/Story/137380/الشيخ-السادس-..-إبراهيم-الفيومي-(مالكي-المذهب)?lang=ar|تاريخ أرشيف=2020-08-09}}</ref> === حوالے === {{حوالے}} {{اعلام مالکیہ}} {{جامعہ الازہر}} [[گٹھ:مالکی علما]] [[گٹھ:مصری سنی علمائے اسلام]] [[گٹھ:عظیم الشان آئمہ الازہر]] [[گٹھ:1724 دیاں موتاں]] [[گٹھ:1652 دے جم]] [[گٹھ:صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے]] [[گٹھ:صفحات مع خاصیت P1545]] [[گٹھ:1062ھ دے جم]] [[گٹھ:1137ھ دیاں موتاں]] [[گٹھ:فیوم دیاں شخصیتاں]] [[گٹھ:فیوم د‏‏ی پیدائشاں]] [[گٹھ:قاہرہ وچ وفات پانے والیاں شخصیتاں]] owu29y7a3cuqgnqvd8qwu2pmoa5bx8i 0 137249 676790 2024-11-20T10:01:02Z Lakhpaal 16657 تخلیق مضمون بذریعہ خانہ تخلیق پہلا صفحہ 676790 wikitext text/x-wiki '''السلام علیکم''' (As-salamu alaykum) عربی الفاظ نیں، ایہدا مطلب اے "تھواڈے اُتے سلامتی ہووے"۔ مُسلمان اک دُوسرے نُوں مِݪدے یا رُخصت کردے وقت سلام کردے نیں۔ دُنِیا بَھر دے مُسلماناں لئی ''السلام علیکم'' اک مذہبی چلن بݨ گیا حالان٘کہ دِین اسلام دی آمد توں پہلاں وی عربی بولݨ واݪے لوک بشمُول عرب یہودی تے عرب عیسائی بطَور سلام ''السلام علیکم'' کہن٘دے سی۔ سلام [[اسماء اللہ الحسنیٰ|اسماء الحسنی]] یعݨی [[اللہ]] دا صفات‏ی ناں وی اے۔ سلام دا مترادف '''سلامتہ''' اے تے بَعض نے '''سلامتہ''' د‏‏ی جمَع '''سلام''' دسّی ا‏‏ے۔ سلام تسلیم دا [[اسم]] اے تے [[شریعت]] د‏‏ی اصطلاح وچ ایس تو‏ں مراد دو یا دو تو‏ں زیادہ مُسلماناں د‏‏ی آپس وچ مِݪدے وقت د‏‏ی دعا ا‏‏ے۔ السلام علیکم دا جواب '''وعلیکم السلام''' اے۔ سلام کرن والا تے جواب دیݨ واݪا دونے '''و رحمۃ اللہ و برکاتُہُ''' دے کلمات دا اضافہ وی ک‏ر سکدے نيں۔ [[فائل:Ar-السلام عليكم.oga]] == سلام دے آداب == * سلام کہݨ والا '''السلام علیکم''' کہ‏وے، چاہے مخاطب اک ہووے یا زیادہ لوک ہوݨ۔ جے مخاطب اک ہووے تاں '''السلام علیک''' وی کہیا جا سکدا ا‏‏ے۔ * '''السلام علیکم و رحمۃ اللہ و برکاتُہُ''' ({{lang-ar|{{nastaliq|ٱلسَّلَامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ ٱللَّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ}}}}) کہݨا وی درُست ا‏‏ے، جواب لئی '''وَ علیکم السلام و رحمۃ اللہ و برکاتُہُ''' ({{lang-ar|{{nastaliq|وَعَلَيْكُمُ ٱلسَّلَامُ وَرَحْمَةُ ٱللَّٰهِ وَبَرَكَاتُهُ}}}})۔ * ہر واقف تے ناواقف [[مسلما‏ن]] نُو‏‏ں سلام کہݨا [[سنت]] ا‏‏ے۔ * سلام دا جواب ایس تو‏ں بہتر تے عُمدہ طریقے ناݪ دیݨا [[مستحب]] ا‏‏ے۔ * سلام دا جواب دیݨا [[واجب]] اے کیون٘کہ ایہدا حُکم [[قرآن مجید]] وچ اے [[النساء|سورۃ النساء]] آیت نمبر 86 : ({{lang-ar|{{nastaliq|وَإِذَا حُيِّيتُم بِتَحِيَّةٍۢ فَحَيُّوا۟ بِأَحْسَنَ مِنْهَآ أَوْ رُدُّوهَآ ۗ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ عَلَىٰ كُلِّ شَىْءٍ حَسِيبًا 〇}}}}) ترجمہ: تے جَد تھوانُوں سلام کہیا جاوے تاں بہتر سلام یا گَھٹو گَھٹ ایسے طرحاں جواب دوࣥو۔ بے شک اللہ ہَر شَے دا حساب لَیݨ واݪا اے۔ == سلام د‏‏ی اہمیت تے فائدے == [[اسلام]] وچ سلام د‏‏ی تاکِید ا‏‏ے۔ ایہ باہمی تعارف دا نُقطہ آغاز اے جیہڑا اجنبیئت نُو‏‏ں دُور کرن تے محبّت و یگانگت دے جذبات نُو‏‏ں فروغ دیݨ دا باعث بَݨدا ا‏‏ے۔ ادنا تے اعلا دے فرق نُو‏‏ں مٹا کے اہلࣦ اسلام وچ ایس احساس نُو‏ں اجاگ‏ر کردا اے کہ سَبھ [[مسلما‏ن]] اک ہی برادری ناݪ وابستہ نيں۔ == ہور دیکھو == * [[سلام (شاعری)]] == حوالے == {{حوالے|2}} [[گٹھ:اسلامی اصطلاحات]] [[گٹھ:اسلامی القاب]] [[گٹھ:اسلامی رہتل]] [[گٹھ:عربی اصطلاحات]] [[گٹھ:عربی لفظاں تے جملے]] [[گٹھ:شریعت اسلامی وچ عربی لفظاں تے جملے]] dq86dzabtskrofi47mbwqimp8598b1h 0 137250 676791 2024-11-20T10:13:29Z Lakhpaal 16657 صفحے نوں [[مثنوی سحرالبیان]] ول ریڈائرکٹ کیتا 676791 wikitext text/x-wiki #مڑجوڑ [[مثنوی سحرالبیان]] if3u70npc6eh537bst0pia66wroom3m 14 137251 676792 2024-11-20T10:21:08Z Lakhpaal 16657 خالی صفحہ بنایا 676792 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 3 137252 676794 2024-11-20T11:33:01Z KaleemBot 24393 جی آیاں نوں! 676794 wikitext text/x-wiki ==جی آیاں نوں!== <font size="4"> السلام و علیکم! {{صفحہ}}، تے پنجابی وکیپیڈیا تے جی آیاں نوں ــ تہاڈے کَماں دا شکریہ ــ اسیں امید کردے آں کہ تہانوں اے جگہ پسند آئی ہوئے گی، تے تسی ایتھے رُکن دا فیصلہ کیتا ہوئے گا ــ ایتھے کچھ صفحے نیں جِتھے تُسی نظر مار لؤ تے (شاید) تہاڈے واسطے وکیپیڈیا چ بہتر ثابت ہوݨ: * '''[[وکیپیڈیا:پنج تھم|وکیپیڈیا دے پنج تھم]]''' * '''[[وکیپیڈیا:صفحے نوں کیویں بدلیئے|صفحے نوں کیویں بدلیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:مددآلے صفحے|مددآلے صفحے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:سبق|سبق]]''' * '''[[وکیپیڈیا:چنگا مضمون کیویں لکھیئے|چنگا مضمون کیویں لکھیئے]]''' * '''[[وکیپیڈیا:کم کرن دا وَل|کم کرن دا وَل]]'''<br> * تے اگر تسی وکیپیڈیا تے نیا صفحہ لکھنا چوندے او تے جاؤ '''[[وکیپیڈیا:صفحہ لکھاری|صفحہ لکھاری]]''' تےــ<br> میربانی کر کے گلاں دے صفحے چ اے نشان پاؤ: (~&#126;~~)، اے اپنے آپ ای تہاڈا ناں تے کم دی تریخ پاء دیوے گا۔<br> جے تہانوں کسی مدد دی لوڑ ہووے تے میری گلاں دے صفحے تے میرے کولوں پوچھ لو یا فیر اپنی گلاں دے صفحے تے '''<code>{&#123;مدد کرو}}</code>''' لکھ کے چھڈ دیؤ۔ کوئی وی تہاڈے سوال دا جواب دے سکتا وا۔ اک واری فیر، جی آیاں نوں!</font> --[[ورتنوالا:KaleemBot|KaleemBot]] ([[ورتن گل بات:KaleemBot|گل بات]] • [[خاص:Contributions/KaleemBot|کم]]) ۱۶:۳۳, ۲۰ نومبر ۲۰۲۴ (PKT) bqkzzxian7poqwx0ttveabkdkd1e97b 0 137253 676795 2024-11-20T11:37:18Z Lakhpaal 16657 تخلیق مضمون بذریعہ خانہ تخلیق پہلا صفحہ 676795 wikitext text/x-wiki '''سلام'''، شاعری دی اک صنف اے، ایہ [[غزل]] تے [[قصیدے]] وَرگا انداز رکھدا اے تے مذہبی شاعری اے۔ سلام تے [[مرثیے]] وچ بہت قرِیبی تعلق اے۔ سلام دے خمیر وچ کئی اصناف ادب دی آمیزش اے۔ ایہدے وچ [[قصیدے]] تے [[مدح]] دا رَن٘گ غالب اے۔ سلام دے آغاز وچ [[اہل بیت]] تے آئمہ اہل بیت اُتے [[درود]] بھیجیا جان٘دا اے۔ سلام دی محفل نُوں مشاعرے دی مناسبت ناݪ محفل مسالمہ کہیا جان٘دا اے۔ == تفصِیل == سلام [[شاعری]] دی مخصُوص صنف اے۔ مرثیاں دا تعلق بنیادی طَور تے عربی تے فارسی زبان توں اے لیکن سلام اک ایسی شعری صنف اے جو صنفی لحاظ ناݪ اُردُو وچ پھݪی ودھی۔ عربی دے قصائد تے ایرانی شاعراں دی شاعری وچ وی سلام دے اجزاء پائے جان٘دے نیں پَر بحیثیّت صنف ایہناں زباناں دی شاعری دا حِصّہ نہِیں رہیا۔ برصغیر پاک و ہند وچ عقیدت دی فضاء نے ایس صنف نُوں مقبُول عام بݨایا۔ شاعراں دی کثیر تعداد نے سلام لِکھے نیں۔ واقعہ کربلا تے حضرت امام حسین نُوں خراج تحسین پیش کرن لئی سلام اک اہم صنف سخن اے۔ جس وچ مرثیے دے تمام اجزاء وی آجان٘دے نیں۔ ایس وچ اوہ سارے موضُوعات شامل کیتے جا سکدے نیں جیہڑے مرثیے وچ شامل ہُندے نیں، منظر نگاری، جَن٘گ، رجز، شہادت، وین وغیرہ۔ سلام وچ شہدائے کربلا دی صفات بیان کیتیاں جان٘دیاں نیں۔ اوہناں ناݪ اپݨی عقیدت دا اظہار کیتا جان٘دا اے۔ اوہناں دے ہمت و حوصلے تے ظُلم دے خلاف ڈَٹ جاݨ اُتے اوہناں نُوں خراج تحسین پیش کیتا جان٘دا اے۔ سلام، مرثیے تے نوحے ورگی اصناف ہمیشہ خاص و عام وچ مقبُول رہیاں نیں کیون٘کہ ایہناں وچ زِندگی دیاں اعلا اخلاقی قدراں پیش کیتیاں جان٘دِیاں نیں۔ سلام اُردُو تے پنجابی شاعری وچ اک الَگ صنف دے طَور تے رائج اے جو کہ غزل دی ہئیت وچ لکھیا جان٘دا اے۔ غزل دے شعراں ون٘گوں سلام دا ہَر شعر اپݨی جگہ مکمّل نظم دی شکل رَکھدا اے۔ سلام وچ غزل دے شعری وسائل تے لفظیات دا آزادانہ اِستعمال کیتا جان٘دا اے، جیہڑا مرثیے، غزل یا قصیدے دے طَور تے لِکھیا جاوے، اوہنُوں سلام کہن٘دے نیں۔ ([[نجم الغنی رام پوری]]، بحر الفصاحت، مطبع نول کشور، لکھنئو، 1926 ,121) سلام دی ترقّی وچ [[لکھنؤ]] دے شعراء نے اہم کردار ادا کیتا اے۔ سلام دے اِبتدائی نقُوش دکن وچ مِݪدے نیں۔ سلام لِکھݨ واݪے اِبتدائی شاعراں وچ [[قلی قطب شاہ]]، [[غواصی]]، [[ملا وجہی]] تے درگاہ قلی خاں دے نام لئے جان٘دے نیں۔ سلام نگاری دی اِبتداء اُتے تحقِیق کیتی جاوے تاں قلی قطب شاہ دے دیوان وچ مرثیے دے ناݪ سلام وی مِݪدے نیں۔ اوس ویلّے سلام واسطے کوئی خاص ہئیت مُختص نہیں سی۔ اُدوں سلام [[مثنوی]]، [[غزل]]، قطعہ، مثلث، مربع دی شکل وچ لِکھے جان٘دے سی۔ == ہور دیکھو == * [[السلام علیکم]] == حوالے == {{حوالے|2}} {{پنجابی ادب}} [[گٹھ:اصناف ادب]] [[گٹھ:اصناف شاعری]] [[گٹھ:شاعرانہ ہیئتاں]] [[گٹھ:شاعری بلحاظ صنف]] [[گٹھ:شعری صنف]] [[گٹھ:قصیدے]] [[گٹھ:مذہبی شاعری]] 9daimoq00n304nqwoym0gn0q7jvxicg