ويکيپېډيا pswiki https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%D9%85%DA%93%DB%8C_%D9%85%D8%AE MediaWiki 1.44.0-wmf.2 first-letter رسنۍ ځانگړی خبرې اترې کارن د کارن خبرې اترې ويکيپېډيا د ويکيپېډيا خبرې اترې دوتنه د دوتنې خبرې اترې ميډياويکي د ميډياويکي خبرې اترې کينډۍ د کينډۍ خبرې اترې لارښود د لارښود خبرې اترې وېشنيزه د وېشنيزې خبرې اترې تانبه د تانبې خبرې اترې TimedText TimedText talk Module Module talk 0 4951 339910 337879 2024-11-07T19:27:31Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339910 wikitext text/x-wiki {{هراړخيز مالوماتبکس}} '''ويکيپېډيا''' ([[انگريزي|انګليسي]]: ''Wikipedia'') د اېنټرنټ پر مټ د وړيا مېنځپانگې يو گڼ ژبنيز [[پوهنغونډ]] دی چې د داوطلبو کارونکو لخوا او د هر هغه چا له لوري چې د انټرنټ اسانتياوې لري، ليکل کېږي. ددې پوهنغونډ د پرانيستې مېنځپانگې پروژه د ويکيمېډيا د بنسټ د بې گټې موسسې له لورې پرمخ بېول کېږي. د ويکيپېډيا نوم د دوه نومونو نه راوتلی دی چې يو يې ويکي (د ويبځايونو د جوړولو يو گډ تخنيک) او وروستۍ برخه يې د انګليسي د وييکې اېنسايکلوپېډيا د وروستاړي پېډيا څخه اخيستل شوی او په همدې توگه د ويکيپېډيا نوم ترېنه جوړ شوی دی. ددې پوهنغونډ بنسټ د لومړي ځل لپاره د ۲۰۰۱ کال د جنوري په مياشت کې د جېمي وېلز او لېري سانگر لخوا ايښودل شوی<ref name="Miliard">{{cite news|url=http://www.slweekly.com/index.cfm?do=article.details&id=37BD3969-14D1-13A2-9F5EEAF5A79E0898|title=Wikipediots: Who are these devoted, even obsessive contributors to Wikipedia?|accessdate=2008-02-21|date=2008-03-01|publisher=[[Salt Lake City Weekly]]|first=Mike|last=Miliard|archive-date=2008-04-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20080416143610/http://www.slweekly.com/index.cfm?do=article.details&id=37BD3969-14D1-13A2-9F5EEAF5A79E0898|url-status=dead}}</ref> او په ډېر لنډ وخت کې د انټرنټ تر ټولو لوی، چټک پرمختلونکی او د ټولگړو مالوماتو تر ټولو نوموتې اېنټرنټي سرچينې بڼه يې غوره کړې.<ref>{{cite news|url=http://www.time.com/time/business/article/0,8599,1595184,00.html|title=Look Who's Using Wikipedia|first=Bill|last=Tancer|date=2007-05-01|publisher=''[[Time (magazine)|Time]]''|accessdate=2007-12-01|quote=The sheer volume of content [...] is partly responsible for the site's dominance as an online reference. When compared to the top 3,200 educational reference sites in the U.S., Wikipedia is #1, capturing 24.3% of all visits to the category|archive-date=2012-08-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20120803185245/http://www.time.com/time/business/article/0,8599,1595184,00.html|url-status=dead}} ([http://weblogs.hitwise.com/bill-tancer/2007/03/wikipedia_search_and_school_ho.html the author's blog post on the article])</ref><ref name="go-to site">{{cite news |url=http://www.reuters.com/article/internetNews/idUSN0819429120070708 |title=Wikipedia remains go-to site for online news |date=2007-07-08 |accessdate=2007-12-16 |first=Alex |last=Woodson |publisher=''[[Reuters]]'' |quote=Online encyclopedia Wikipedia has added about 20 million unique monthly visitors in the past year, making it the top online news and information destination, according to Nielsen//NetRatings.}}</ref> د ۲۰۰۷ کال تر [[ډيسمبر|ډسامبر]] مياشت پورې شته شمار ښودلې چې ويکيپډيا په ۲۵۳ ژبو کې نژدې ۹،۲۵ ميليونه ليکنې لري، چې که د ويکيپډيا ټولې ليکنې سره يوځای کړو نو دا ټول به له ۱،۷۴ بيليون وييونو نه هم ډېر لغتونه وي. په ۹ د [[سپټمبر|سپټامبر]]، ۲۰۰۷ کال کې د انګليسي ژبې د ويکيپډيا د ليکنو شمېر له ۲،۰۰۰،۰۰۰ څخه واوښته او تر ۱۲ د مارچ، ۲۰۰۸ کال پورې د [[انگريزي|انگليسي]] ويکيپډيا د ليکنو زېرمه له ۲،۲۷۶،۰۰۰ ليکنو څخه واوښتله چې دغه ټولې ليکنې له ۹۹۰،۰۰۰،۰۰۰ وييونو<ref name="ListOfWikipedias">{{cite web | url = http://meta.wikimedia.org/wiki/List_of_Wikipedias | title = List of Wikipedias | publisher = [[ويکيپېډيا:Meta|Meta-Wiki]] | '''accessdate = 2007-07-12 | date = [[2007-07-12]]}}</ref> او لغتونو نه جوړ شوي. د ويکيپېډيا ليکنې په ټوله نړۍ کې د ويکيپېډيا د داوطلبو کارونکو لخوا په گډه توگه ليکل شوي او هرڅوک چې د اېنټرنټ آسانتياوې لري کولای شي چې د دغه پوهنغونډ په نژدې ټولو ليکنو کې سمون راولي. ويکيپېډيا په ډېر يو لنډ وخت کې خپل ځان نړېوالو ته ور پېژاندلی او ښه نوم يې ايستلی<ref name="AlexaStats">{{cite web | url = http://www.alexa.com/data/details/traffic_details/wikipedia.org?range=5y&size=large&y=t | title = Five-year traffic statistics for wikipedia.org | publisher = [[Alexa Internet]] | accessdate = 2007-01-29 | تاريخ الأرشيف = 2022-01-24 | مسار الأرشيف = https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y | url-status = dead | خونديځ نېټه = 2022-01-24 | خونديځ تړی = https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y | خونديځ-تړی = https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y | archive-url = https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y }}</ref> چې اوسمهال په نړېواله کچه د نړۍ په ۱۰ ډېرو کتونکو ويبځاييونو کې شمېرل کېږي. <ref name=AlexaTop500 /> {{د وېبځي جابه | نوم =ويکيپډيا | نښه = [[دوتنه:Wikipedia-logo.png|100px]] | بڼه = [[دوتنه:Www.wikipedia screenshot (2021).png|300px]] | پايڅوړ = د وېبځي بڼه | پته = http://www.wikipedia.org | سوداگريز = نه | ډول = اېنټرنټي پوهنغونډ | ژبه = گڼ ژبيز (۲۶۴ ژبې) <ref>[[m:List_of_Wikipedias]]</ref> | نومليکنه = د لوستونکو په خوښه | خاوند = [[د ويکيمډيا بنسټ]] | بنسټ ايښودونکی = [[جېمي ولز]], [[لېري سانگر]]<ref name=foundercontroversy>{{ یادکرد وب |نښانی=http://www.signonsandiego.com/uniontrib/20041206/news_mz1b6encyclo.html |ليکوال=Jonathan Sidener |سرليک=Everyone's Encyclopedia |یادکرد=2006-10-15 |publisher=San Diego Union Tribune }}</ref> | د پېل نېټه =[[۱۵ د جنوري]]، [[۲۰۰۱ (زېږيز)|۲۰۰۱]] کال | اوسنی دريځ = فعاله | بازده = | شعار = يو وړيا پوهنغونډ چې هر څوک يې ليکلی شي | الېکسا = ۹<ref>{{Cite web |url=http://www.alexa.com/data/details/traffic_details/wikipedia.org?range=5y&size=large&y=t |title=wikipedia.org - Traffic Details from Alexa<!-- سرليک د باټ لخوا سم شوی --> |access-date=2008-03-05 |تاريخ الأرشيف=2022-01-24 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y |url-status=dead |خونديځ نېټه=2022-01-24 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124042758/https://www.alexa.com/siteinfo/wikipedia.org?range=5y }}</ref> }} د يوې معتبرې او منلې سرچينې په توگه تل د ويکيپډيا دريځ د پوښتنې لاندې راغلی<ref name="SangerElitism" /> ځينې نور بيا د ويکيپېډيا د وړيا مېنځپانگې، د ټولو د خپراوي وړتيا، د بې پلوۍ او بې پرې سياست او د سرليکونو د پراختيا د اسانتياؤ ستاينه کوي.<ref name="AcademiaAndWikipedia">{{cite web|author=Danah Boyd|url=http://many.corante.com/archives/2005/01/04/academia_and_wikipedia.php|title=Academia and Wikipedia|work=[[Many 2 Many]]: A Group [[Blog|Weblog]] on Social Software|format=[[World Wide Web|Web]]|publisher=[[Corante (company)|Corante]]|date=2005-01-04|accessdate=2008-12-18|quote=[The author, Danah Boyd, describes herself as] an expert on social media[,] ... a doctoral student in the School of Information at the [[University of California - Berkeley]][,] and a fellow at the [[Harvard University]] [[Berkman Center for Internet and Society]] [at [[Harvard Law School]].]}}</ref> اوس د ويکيپېډيا ډاډه توب او کره توب يوه مسٔله ده.<ref name="Who">{{cite web | url = http://www.guardian.co.uk/technology/2004/oct/26/g2.onlinesupplement | title = Who knows?|author=Simon Waldman|work=[[Guardian.co.uk]]|date=2004-10-26 | accessdate = 2007-02-11}}</ref> او بل انتقاد چې اکثراً په ويکيپېډيا کېږي هغه د ورانکارۍ او ناسمو او ناتصديق شويو مالوماتو پر وړاندې د دغه پوهنغونډ اغېزمنتوب دی.<ref name="DeathByWikipedia" /> خو اکثراً داسې هم انگېرل کېږي چې په علمي کارونو او ليکنو کې ورانکاري او د ناسمو مالوماتو خپراوی لنډمهاله وي.<ref name="MIT_IBM_study">{{cite journal|author=Fernanda B. Viégas, Martin Wattenberg, and Kushal Dave|url=http://alumni.media.mit.edu/~fviegas/papers/history_flow.pdf|title=Studying Cooperation and Conflict between Authors with History Flow Visualizations|journal=Proceedings of the [[CHI (conference)|ACM Conference on Human Factors in Computing Systems (CHI)]]|publisher=[[ACM]] [[SIGCHI]]|id=ISBN 1-58113-702-8|pages=575–582|location=[[Vienna, Austria]]|year=2004|format=PDF|accessdate=2007-01-24|archivedate=2018-11-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20181111090534/http://alumni.media.mit.edu/~fviegas/papers/history_flow.pdf}}</ref><ref name="CreatingDestroyingAndRestoringValue">{{cite journal|author=Reid Priedhorsky, Jilin Chen, Shyong (Tony) K. Lam, Katherine Panciera, Loren Terveen, and John Riedl (GroupLens Research, Department of Computer Science and Engineering, [[University of Minnesota]])|title =Creating, Destroying, and Restoring Value in Wikipedia|journal =[[Association for Computing Machinery]] GROUP '07 conference proceedings|location =[[Sanibel Island]], [[Florida]]|date=2007-11-04|url =http://www-users.cs.umn.edu/~reid/papers/group282-priedhorsky.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-13}}</ref> د نيويورک ټايمز، جانتان ډي،<ref name=Dee>{{cite news | url = http://www.nytimes.com/2007/07/01/magazine/01WIKIPEDIA-t.html | title = All the News That's Fit to Print Out|author=Jonathan Dee|publisher = The New York Times Magazine|date=2007-07-01|accessdate=2007-12-01}}</ref> او انډريو ليح، ''د پرليکه ژورناليزم په اړه د پينځم نړېوال سمپوزيوم''،<ref name=Lih>{{cite journal|author=Andrew Lih|title=Wikipedia as Participatory Journalism: Reliable Sources? Metrics for Evaluating Collaborative Media as a News Resource|journal=5th International Symposium on Online Journalism|location=[[University of Texas - Austin]]|date=2004-04-16|url=http://jmsc.hku.hk/faculty/alih/publications/utaustin-2004-wikipedia-rc2.pdf|format=PDF|accessdate=2007-10-13|archivedate=2007-10-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071029051749/http://jmsc.hku.hk/faculty/alih/publications/utaustin-2004-wikipedia-rc2.pdf}}</ref> پر مهال، د ويکيپډيا ارزښت نه يواځې د يوې پوهنغونډيزې سرچينې په توگه په ډاگه کړی بلکه دا يې يوه ژر تازه کېدونکې خبري منبع هم گڼلې. کله چې د ''[[ټايم (مجله)|ټايم مجلې]]'' د ۲۰۰۶ د کال شخصيت نورو ته ورپېژانده نو په اېنټرنټ کې په گډه توگه د پرليکو جټکو پرمختلونکو گرافيکي پاڼو په اړه چې د نړۍ د ډېرو وگړو له لورې کارېږي، داسې انگېرنې هم خپرې کړې چې ويکيپېډيا يو د هغو درې چټک پرمختلونکو وېبځايونو په کتار کې راځي چې د ِېب 0.2 د خدماتو په کارولو سره د نړۍ د ډېرو کارېدونکو ې بپاڼو په درېم ځای کې د يوټيوب او مای سپېس سره يوځای شمېرل کېږي.<ref name=Time2006>{{cite news |date=2006-12-13 |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1569514,00.html |title=Time's Person of the Year: You |work=TIME |publisher=Time, Inc |accessdate=2008-12-26 |archive-date=2013-08-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130828025236/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1569514,00.html |url-status=dead }}</ref> == تاريخ == {{آرنی|د ويکيپېډيا تاريخ}} [[دوتنه:Nupedia.jpg|thumb|250px|په اصل کې ويکيپېډيا د پوهنغونډ د يوې بلې پروژې، [[نيوپېډيا]] نه رامېنځ ته شو.]] ويکيپېډيا د [[نيوپېډيا]] د يو بشپړه کوونکې پروژې په توگه په کار پيل وکړ. , دا په [[انگرېزي ژبه]] د پوهنغونډ يوه پروژه وه چې د دغې پروژې ليکنې د تجربه کارو ليکوالانو لخوا ليکل کېدل او د يوې رسمي مخکتنې د پروسې نه تېرېدل. د نيوپېډيا بنسټ په ۹ د مارچ ۲۰۰۰ کال کې د [[بوميس]] مالکيت، د وېب پورټالونو يوې کمپنۍ لخوا کېښودل شو. د دغه بنسټ، چې وروسته په ويکيپېډيا بدل شو، اصلي غړي [[جيمي وېلز]]، بوميس [[Chief executive officer|CEO]], او [[لېري سانگر]]، وه. په پېل کې نيوپېډيا د نيوپېډيا د پرانيستې مېنځپانگې د لايسنس د اجازې لاندې کار کاوه چې د ويکيپېډيا د بنسټ ايښودلو نه مخکې د [[ريچارډ سټالمېن]] په غوښتنه يې نوم [[د جي ان يو د وړيا لاسوندونو لايسنس]] واړاوه.<ref name="stallman1999">{{cite web |url=http://www.gnu.org/encyclopedia/encyclopedia.html |title=The Free Encyclopedia Project |accessdate=2008-01-04 |last=Stallman |first=Richard M. |authorlink=Richard Stallman |date=2007-06-20 |publisher=[[Free Software Foundation]]}}</ref> [[دوتنه:Jimmy-wales-frankfurt2005-alih01.jpg|left|100px|thumb|جيمي وېلز]] [[دوتنه:L Sanger.jpg|thumb|right|100px|لېري سانگر]] لېري سانگر او جېمي وېلز د ويکيپېډيا بنسټ ايښودونکي دي.<ref name="foundercontroversy"/><ref name="Sanger-NYTimes"> {{cite news |first=Peter |last=Meyers |title=Fact-Driven? Collegial? This Site Wants You |url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9800E5D6123BF933A1575AC0A9679C8B63&n=Top%2fReference%2fTimes%20Topics%2fSubjects%2fC%2fComputer%20Software |publisher=''[[The New York Times]]'' |date=[[September 20]], [[2001]] |accessdate=2007-11-22}}<small>"I can start an article that will consist of one paragraph, and then a real expert will come along and add three paragraphs and clean up my one paragraph," said Larry Sanger of Las Vegas, who founded Wikipedia with Mr. Wales.</small></ref> خو جېمي وېلز ته دا امتياز ور په برخه دی چې هغه د عوامو لخوا د پوهنغونډ د سمون او ايډټ د آسانتياؤ موخه او وړتيا راڅرگنده کړې،<ref name="SangerMemoir" /> او سانگر ته بيا دا امتياز ورکول کېږي چې هغه دې موخې ته د رسېدلو لپاره يوه شعوري چلندلار غوره کړې وه.<ref>{{cite web|url=http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikipedia-l/2001-October/000671.html|title=Wikipedia-l: LinkBacks?|accessdate=2007-02-20}}</ref> په ۱۰ د جنوري، ۲۰۰۱ کال کې لېري سانگر د نيوپېډيا د برېښليکونو په لړليک کې د يوې داسې ويکي د جوړولو وړانديز وکړ چې د نيوپېډيا لپاره د يوه غني کوونکې سرچينې په توگه کار وکړي.<ref>{{cite news |author=[[Larry Sanger]] |title=Let's make a wiki |date=[[January 10]] [[2001]] |publisher=Internet Archive |url=http://www.nupedia.com/pipermail/nupedia-l/2001-January/000676.html |access-date=2008-03-05 |archive-date=2003-04-14 |archive-url=https://web.archive.org/web/20030414014355/http://www.nupedia.com/pipermail/nupedia-l/2001-January/000676.html |url-status=bot: unknown }}</ref> په رسمي توگه ويکيپېډيا په ۱۵ د جنوري، ۲۰۰۱ کال کې يواځې د انگرېزي ژبې لپاره په کار واچول شوه او انټرنټي پته يې www.wikipedia.com وه.<ref>{{cite web |url=http://www.wikipedia.com/ |title=Wikipedia: HomePage |accessdate=2001-03-31 |تاريخ الأرشيف=2001-03-31 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20010331173908/http://www.wikipedia.com/ |url-status=bot: unknown }}</ref> او د همدې پوهنغونډ خبرتيا د سانگر لخوا د نيوپېډيا د برېښليکونو په لړليک کې خپره شوه.<ref>{{cite news |author=[[Larry Sanger]] |title=Wikipedia is up! |date=[[January 17]] [[2001]] |publisher=Internet Archive |url=http://www.nupedia.com/pipermail/nupedia-l/2001-January/000684.html |access-date=2008-03-05 |archive-date=2001-05-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20010506042824/http://www.nupedia.com/pipermail/nupedia-l/2001-January/000684.html |url-status=bot: unknown }}</ref> د پيل په لومړيو مياشتو کې د ويکيپېډيا "بې پرې او ناپېيلی اند"<ref name="NPOV">"[http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia:Neutral_point_of_view&oldid=102236018 Wikipedia:Neutral point of view], Wikipedia (21 January 2007)</ref> د دې وېبځي د تگلارو په مادو کې راغلی ؤ چې د نيوپېډيا د ناپېيلتوب کړنلارې سره ورته ؤ. خو په پيل کې داسې ډېر لږ قوانين وه او ويکيپېډيا، نيوپېډيا پورې نااړونده په خپلواکه توگه چلېدله.<ref name="SangerMemoir">{{cite news |author=[[Larry Sanger]] |title=The Early History of Nupedia and Wikipedia: A Memoir|date=[[April 18]] [[2005]] |publisher=[[Slashdot]] |url=http://features.slashdot.org/features/05/04/18/164213.shtml}}</ref> [[دوتنه:EnglishWikipediaArticleCountGraph linear.png‎|thumb|left|د انگرېزي ويکيپېډيا د ليکنو د شمېر گراف، له ۱۰ د جنوري، ۲۰۰۱ تر ۹ د سېپتمبر ۲۰۰۷ کال (د ۲ ميليونو ليکنو بريد ته د رسېدو نېټه).]] په لومړنيو ورځو کې ويکيپېډيا خپلې ونډې له نيوپېډيا، سلش ډاټ ليکنو خپرونو او د انټرنټي پلټن ماشين د نوملړونو نه لاس ته راوړي. د ۲۰۰۱ ز. کال تر پايه ويکيپېډيا د نژدې ۲۰۰۰۰ ليکنو مېنځپانگه خپله کړې وه او د نړۍ په ۱۸ ژبو کې ويکيپېډيا فعاليت درلوده. د ۲۰۰۲ ز. کال تر پايه ويکيپېډيا په ۲۶ ژبو کې خپرېدله، د ۲۰۰۳ ز. کال تر پايه همدغه پوهنغونډ ۴۶ ژبو ته وغځېده او د ۲۰۰۴ ز. کال تر پايه ويکيپېډيا ۱۶۱ ژبو ته وغځېدله.<ref>"[http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Multilingual_statistics Multilingual statistics]", Wikipedia, [[March 30]] [[2005]]</ref> تر ۲۰۰۳ ز. کال پورې نيوپېډيا او ويکيپېډيا دواړه يو ځای سره موجود وه خو په نومېدلي کال کې د نيوپېډيا پالنگر (سرورز) د تل لپاره په ټپه ودرېده، او د نيوپېډيا ټوله مېنځپانگه په ويکيپېډيا کې ځای پر ځای شوه. د ۲۰۰۷ ز. کال د ډېسمبر تر مياشتې د انگرېزي ژبې ويکيپېډيا ليکنې له ۲ ميليون نه واوړېدلې، او دغه پوهنغونډ ته يې د نړئ تر ټولو ستر جوړ شوي پوهنغونډ وياړ ور په برخه کړ، د ويکيپېډيا دغه چټک پرمختگ د دايرة المعارفونو په تاريخ کې د [[يونگل پوهنغونډ]] (1407)، شپږ سوه کلن ريکارډ ور مات کړ.<ref name="EB_encyclopedia">{{cite encyclopedia |title=Encyclopedias and Dictionaries |encyclopedia=Encyclopædia Britannica, 15th ed. |publisher= Encyclopædia Britannica |date=2007 |volume=18 |pages=257–286}}</ref> د بيا خپرېدنې، سوداگريزو خبرتياؤ، د کنټرول د نشتوالي او په انگريزي ژبې د متمرکزيت گڼل د دې سبب شو چې د ۲۰۰۲ کال په فبروري کې د اسپانيوي ژبې ويکيپېډيا کارکونکي د انسايکلوپېډيا لايبرا په جوړولو سره د ويکيپېډيا نه بېل شول. د هماغه کال په پای کې وېلز دا اعلان وکړ چې تر دې وروسته به په ويکيپېډيا کې سوداگريزې خبرتياوې نه ښکاري، او بيا د ويکيپېډيا وېبپاڼه د wikipedia.org پتې ته ولېږدېده. په همدې توگه گڼې نورې پروژې هم د خپرېدو د د لاملونو پر بنسټ د ويکيپېډيا نه بېل شوي. [[ويکي انفو]] بيا بې پرې تگلاره نه ده خپله کړې او دا پروژه په اصلي بڼه کې د ترسره شويو څېړنو د خپرولو اجازه ورکوي. د ويکيپېډيا د کړنو نه الهام اخيستونکې نوې پروژې لکه [[سيټيزېنډيم]]، [[سکالرپېډيا]]، [[اماپېډيا]] او د Google [[کنول]] — د ويکيپېډيا د محدوديتونو، لکه د گډونوالو مخليدنه، اصلي څېړنه او سوداگريزې خبرتياؤ په غبرگون کې پيل شوي. په ۲۰ د جون، ۲۰۰۳ ز. کال د ويکيپېډيا او نيوپېډيا د يوځای کېدنې وروسته [[د ويکيمېډيا بنسټ]] رامېنځ ته شو.<ref>[[Jimmy Wales]]: "[http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikipedia-l/2003-June/010690.html Announcing Wikimedia Foundation]", [[June 20]] [[2003]], <wikipedia-l@wikipedia.org></ref> تر دې وروسته په ۱۷ د سېپتمبر ۲۰۰۴ ز. کال کې ويکيپېډيا د امريکا د متحده ايالاتو د اختراعگانو او سوداگرۍ دفتر نه د ''Wikipedia®'' د سوداگريزې نښې د ثبتولو غوښتنه وکړه چې په ۱۰ د جنوري ۲۰۰۶ ز. کال کې دا غوښتنه ومنل شوه. همدا رنگه په ۱۶ د ډېسمبر ۲۰۰۴ ز. کال کې د ويکيپېډيا د سوداگریزې نښې تړون د جاپان سره او په ۲۰ د جنوري ۲۰۰۵ ز. کال کې د اروپايي اتحاديې کې د يو تړون له مخې ثبت شوه. Technically a [[service mark]], the scope of the mark is for: "Provision of [[information]] in the field of general encyclopedic knowledge via the [[Internet]]". داسې پلانونه هم شته چې د ويکيپېډيا د سوداگريزې نښې اجازتليک د نورو توليداتو په برخه کې هم وکارېږي، د ساري په توگه د کتابونو او ډي وي ډي گانو په برخه کې.<ref>{{cite news |first=Vipin |last=Nair|title=Growing on volunteer power |date=[[December 5]] [[2005]] |publisher=Business Line |url=http://www.thehindubusinessline.com/ew/2005/12/05/stories/2005120500070100.htm}}</ref> د ۲۰۰۷ ز. کال په اکتوبر کې همدغه بنسټ د ۲۰۰۸ کال په فبروري کې د سېنټ پيټرزبرگ، فلورېډا نه کاليفورنيا کې سانفرانسيسکو ښار ته د خپل مرکزي دفتر د کډه کولو اعلان خپور کړ.<ref>{{cite news |url=http://blog.wired.com/business/2007/10/wikimedia-found.html |title=Wikimedia Foundation Moving To San Francisco |author=Julie Sloane |publisher=Wired News |date=2007-10-10}}</ref> د ۲۰۰۵ کال د ويکيمېډيا د بنسټ د ۴مې دورې د غونډې لگښتونه ۳۲۱،۰۰۰ $ [[امريکايي ډالره|USD]]وه، چې په دې کې د کمپيوټري هډوانې لگښتونو د ټولې بوديجې (پانگې) نژدې ۶۰% برخه جوړوله.<ref>{{cite web|title=Budget/2005|publisher=[[Wikimedia Foundation]]|url=http://wikimediafoundation.org/wiki/Budget/2005|accessdate=2006-03-11|تاريخ الأرشيف=2013-01-22|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20130122000935/http://wikimediafoundation.org/wiki/Budget/2005|url-status=dead|خونديځ نېټه=2013-01-22|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20130122000935/http://wikimediafoundation.org/wiki/Budget/2005|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20130122000935/http://wikimediafoundation.org/wiki/Budget/2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20130122000935/http://wikimediafoundation.org/wiki/Budget/2005}}</ref> دم مهال د ويکيپېډيا بنسټ پر شخصي بسپنو بسيا دی او د بسپنې ډېرولو مرتبې غونډې ترتيبوي،<ref>[http://wikimediafoundation.org/wiki/Fundraising Fundraising], [[Wikimedia Foundation]]</ref> چې د ۲۰۰۷ کال د جنورۍ د مياشتې بسپنې نژدې يو ميليون ډالر نه اوښتې وې.<ref>"[http://wikimediafoundation.org/w/index.php?title=Fundraising_report&oldid=19190 Fundraising report]", [[Wikimedia Foundation]] ([[January 21]] [[2007]])</ref> == مېنځپانگه او جوړښت == هر څوک کولای شي چې د ويکيپېډيا په نژدې هره يوه ليکنه کې په ورکنومې توگه او يا هم د خپل د کار-نوم په کارولو سره سمونې او زياتونې وکړي، خو د نوؤ ليکنو خپرول يوازې په ويکيپېډيا کې د ثبت شوؤ کارنانو لخوا ترسره کېدای شي. د ويکيپېډيا هره ليکنه د "پېښليک" يو مخ لري چې هلته د هر چال لخوا د يوې ليکنې د هر ډول بدلونونو پېښې د وخت او نېټې له مخې ثبتېږي. خو د ناندريزو ليکنو او يا هم هغه ليکنې چې د رښتو نه يې سرغړونې کېږي، دلته په پوهنغونډ کې د خپرېدو سره سم ړنگېږي.<ref name="Torsten_Kleinz"/><ref>The [[Japanese Wikipedia]], for example, is known for deleting every mention of real names of victims of certain high-profile crimes, even though they may still be noted in other language editions.</ref> د ويکيپېډيا ټول متن د [[GNU د لاسوندونو وړيا منښتليک]] (GFDL) يو داسې منښتليک دی چې که څه هم يو ليکوال د خپلو آثارو د بيا خپرولو د رښتو خاوند گڼي، خو د دې تر څنگ د متن د بيا خپرېدنې، وېشنې، نوې زېږېونې، او د سوداگريزو موخو لپاره د مېنځپانگې کارېدنې اجازه هر چا ته ورکوي. ويکيپېډيا اوس د GFDL منښتليک نه د [[کريتيف کامنز]] منښتليک د خپلولو په حال کې ده. د GFDL منښتليک په اصل کې د ساوتريو د لارښود لپاره کښل شوی او پر ليکه د انټرنټي سرچينو لپاره وړ منښتليک نه دی.<ref>{{cite web |url=http://wikimediafoundation.org/wiki/Resolution:License_update |title=Resolution:License update |date=2007 |accessdate=2007-12-04 |author=Walter Vermeir |publisher=Wikizine}}</ref> د ځينو ژبو ويکيپېډيا لکه د انگرېزي ژبې ويکيپېډيا د ښې کارېدنې دريځ له مخې ځينې ناوړيا انځورونه کاروي، خو د وړيا رسنيو دوتنې بيا د ويکيمېډيا کامنز لخوا د ټولو ويکيپېډيا گانو او د هر چا د وړيا کارېدنې په تکل موجود دي، ويکيمېډيا کامنز د ويکيمېډيا بنسټ يوه پروژه ده او د همدغه بنسټ تر څارنې لاندې پرمختگ کوي. [[دوتنه:WIkimania-2006_010.jpg|بټنوک|[[ويکيمانيا]]، د ويکيمېډيا بنسټ د نورو پروژو او د ويکيپېډيا د کارنانو لپاره کالنی کانفرانس.]] يوه دوديز پوهنغونډ، لکه د ''[[Encyclopædia Britannica]]''، ته ناورته د ويکيپېډيا هېڅ کومه ليکنه د رسمي کره کتنې د پروسې او په چټکه توگه د بدلون له پروسې نه نه تېرېږي. د يوې ليکنې د کيفيت د ډاډمن کېدو پخاطر ويکيپېډيا په خپلو غړو يا ويکيپېډيا ليکونکو پورې منحصره ده,<ref>{{cite web |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Wikipedians |title=Wikipedia:Wikipedians |accessdate=2007-12-08 |publisher=Wikipedia}}</ref> چې همدا غړي ورانکاري له کاره وغورځوي، او يا هم د بې پرېتوب او ناپېيلتوب د سياست نه د سرغړونې په توگه په ليکنو کې شته ستونزې وپېژني <ref name="InfoWeek0322-2007"> {{cite news |first=Thomas |last=Claburn |title=Wikipedia Becomes Intelligence Tool And Target For Jihadists |url=http://www.informationweek.com/internet/showArticle.jhtml?articleID=198500163&cid=RSSfeed_IWK_News |publisher=Information Week |date=[[March 22]], [[2007]] |accessdate=2007-03-25}}</ref> او هغه ربړې چې د حقيقت سره په اختلاف کې دي ليرې کړي او په يوې ليکنې کې سم بدلونونه رامېنځ ته کړي.<ref>{{cite news |title=Wikipedia Falsely Reports Sinbad's Death |url=http://wcbstv.com/entertainment/Sinbad.Wikipedia.death.2.281748.html |publisher=[[Associated Press]] |date=[[March 16]], [[2007]] |accessdate=2007-03-25 }}{{Dead link|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> د ۲۰۰۶ کال د جون له مياشتې نه راپدېخوا د ورانکارۍ رغونکی [[Internet bot|باټ]] هم په کار اچول شوي.<ref name="CreatingDestroyingAndRestoringValue" /> د ويکيپېډيا ليکنې د امريکا په متحده ايالاتو کې د فلورېډا د قانون او گڼ شمېر لارښوونو او کړنلارو د څارنې نه برخمنې دي;<ref>{{cite web |url=http://www.pcworld.idg.com.au/index.php/id;1866322157;fp;2;fpid;2 |title=Who's behind Wikipedia? |publisher=PC World |date=2008-02-06 |accessdate=2008-02-07 |تاريخ الأرشيف=2008-02-09 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20080209110303/http://www.pcworld.idg.com.au/index.php/id%3B1866322157%3Bfp%3B2%3Bfpid%3B2 |url-status=dead |خونديځ نېټه=2008-02-09 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20080209110303/http://www.pcworld.idg.com.au/index.php/id%3B1866322157%3Bfp%3B2%3Bfpid%3B2 |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20080209110303/http://www.pcworld.idg.com.au/index.php/id%3B1866322157%3Bfp%3B2%3Bfpid%3B2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080209110303/http://www.pcworld.idg.com.au/index.php/id%3B1866322157%3Bfp%3B2%3Bfpid%3B2 }}</ref> د دغو کړنلارو نه ښکاره ده چې د ويکيپېډيا ليکنې بايد د "پام وړ" <ref>{{cite web |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Notability |title=Wikipedia:Notability |accessdate=2008-02-13 |quote=A topic is presumed to be notable if it has received significant coverage in reliable secondary sources that are independent of the subject.}}</ref> سرليکونو نه برخمنې وي او په دغو کې بايد "د اصلي څېړنو کوم متن"<ref>{{cite web |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:No_original_research |title=Wikipedia:No original research |accessdate=2008-02-13 |quote=Wikipedia does not publish original thought}}</ref> شامل نه وي همداراز په دغو ليکنو کې بايد يوازې "په ثبوت رسېدلي"<ref>{{cite web |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Verifiability |title= Wikipedia:Verifiability |accessdate=2008-02-13 |quote=Material challenged or likely to be challenged, and all quotations, must be attributed to a reliable, published source.}}</ref> حقايق وي او پکار ده چې هره ليکنه د بې پرې سياست او د يوه "ناپېيلي نظر څرگندونه وکړي."<ref>{{cite web |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Neutral_point_of_view |title= Wikipedia:Neutral_point_of_view |accessdate=2008-02-13 |quote=All Wikipedia articles and other encyclopedic content must be written from a neutral point of view, representing significant views fairly, proportionately and without bias.}}</ref> په هغو ليکنو کې چې د همدغې پاليسۍ او کړنلارې نه پکې سرغړنه شوې وي، بايد ژر تر ژره بدلون ومومي او يا هم ړنگې شي. [[په ويکيپېډيا کې ړنگېدنه او گډېدنه|ړنگېدنه او گډېدنه]] د سمون دوه هغه فلسفې دي چې د همدغو پر بنسټ په ويکيپېډيا کې ړنگېدنه او بدلون رامېنځ ته کېږي.<ref>{{cite news |title=The battle for Wikipedia's soul |url=http://www.economist.com/printedition/displaystory.cfm?story_id=10789354 |publisher=[[The Economist]] |date=2008-03-06 |accessdate=2008-03-07 }}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/connected/main.jhtml?xml=/connected/2007/10/11/dlwiki11.xml |title=Wikipedia: an online encyclopedia torn apart |date=2007-11-10 |accessdate=2008-03-11 |publisher=[[The Daily Telegraph]]}}</ref> == ساوترې او هډوترې == د ويکيپېډيا چلېدنه په [[ميډياويکي]] پورې اړه لري، ميډياويکي يو وړيا او د پرانيستې سرچينې د ويکي يو ساوتری دی چې په [[PHP]] کې ليکل شوی او په [[MySQL]] ډاټابېز باندې جوړ شوی دی. په همدغه ساوتری کې د ماکرو ژبې، د بېلابېلو واريابلونو، د کينډيو د ټرانسکلوژن د غونډال، د URL د بياسيخولو پروگرامي توکي سره راغونډشوي. ميډياويکي د جي ان يو (جنېرل پبلک لايسنس) د منښتليک له مخې د کارونکو مخ ته پروت ساوتری دی چې د ويکيپېډيا په ټولو پروژو کې او همدا شان د نورو ويکي گانو په گڼو پروژو هم کارېږي. په پيل کې ويکيپېډيا په [[UseModWiki]] چې په [[پېرل]] کې د کلېفورډ اډمز (I پړاو) لخوا ليکل شوی ؤ چلېده , [[دوتنه:Wikimedia-servers-2006-05-09.svg|thumb|right|د غونډال د جوړښت يو منظر، د ۲۰۰۶ کال د می مياشت [[:meta:Server layout diagrams|په مېټاويکي کې د پالنگر د څېرو نخشه]].]] == په نورو ژبو == {{see also|د ويکيپېډياگانو لړليک}} [[Image:English Wikipedia contributors by country.svg|thumb|د ۲۰۰۶ کال د سېپتمبر د احصايې له مخې د انگرېزي وېکيپېډيا د ونډه والو د ونډو گراف<ref>{{cite web |url=http://meta.wikimedia.org/wiki/Edits_by_project_and_country_of_origin |title=Edits by project and country of origin |date=2006-09-04 |accessdate=2007-10-25 }}</ref>]] دم مهال ويکيپېډيا د نړۍ په ۲۵۳ ژبو خپرېږي، چې د همدغو ژبو له شمېر نه د ۱۶ ژبو د ليکنو شمېر له ۱۰۰،۰۰۰ ليکنې نه اوښتي دي او د پاتې ۱۴۵ ژبو د ويکيپېډياگانو د ليکنو شمېر له ۱۰۰۰ ليکنو نه اوښتی دی.<ref name="ListOfWikipedias" /> د الېکسا له مخې، د انگرېزي ژبې د ويکيپېډيا وړوکی ډومېن (en.wikipedia.org) ليدنې د ټولټال نه 55% سلنه جوړوي، او پاتې نورې ليدنې د نورو ژبو ويکيپېډياگانو نه کېږي، چې په دغو ژبو کې اسپانيوي ۱۷٪، جاپاني ۴٪، الماني ۴٪، پولېنډي ۳٪، فرانسوي ۳٪، پرتگالي ۲٪ برخه جوړوي.<ref name="AlexaStats" /> د ۲۰۰۷ کال د ډېسمبر د احصايې له مخې د ويکيپېډيا د پينځو لويو (د ليکنو د شمېر له مخې) ژبو ټوکونه د انگرېزي ژبې، د آلماني ژبې، د فرانسوي ژبې، د پولنډي ژبې او د جاپاني ژبې پوهنغونډونه دي.<ref>{{cite web |url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Multilingual_statistics |title=Wikipedia:Multilingual statistics |publisher=English Wikipedia |accessdate=2007-12-23}}</ref> دا چې ويکيپېډيا يو انټرنټي پوهنغونډ دی او د ټولې نړۍ خلک ورته لاسرسی لري، نو کېدای شي چې د يوې ژبې گډونوال د بېلابېلو گړدودونو په کارولو سره او يا هم د بېلابېلو هېوادونو تر مېنځ (د ساري په توگه [[انگرېزي ويکيپېډيا|د انگرېزي ژبې ويکيپېډيا]]) د همغږۍ د نشتوالي په سبب په ويکيپېډيا کې ځينې توپيرونه رامېنځ ته کړي. چې همدا توپيرونه د سمې ليکلې بڼې <ref>{{cite web|url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Spelling|title= spelling | work = Manual of Style | publisher = Wikipedia |accessdate=2007-05-19}}</ref> او نورو مطلبونو کې د شخړې او ناندريو سبب جوړېږي.<ref>{{cite web|url=http://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:WikiProject_Countering_systemic_bias|title=Countering systemic bias|accessdate=2007-05-19}}</ref> == پر ويکيپېډيا نيوکې == {{آرنی|پر ويکيپېډيا نيوکې}} == کلتوري ارزښت == == ويکي يا او ويکيمېډيا == [[د ويکيمېډيا بنسټ]] د خپل د وېبځي کوربه توب او د کړۍ د پراخوالي لگښتونه د ويکي يا سره شريکوي. The Wikimedia Foundation received some donated office space from Wikia Inc. during the fiscal year ending June 30, 2006."<ref> [http://upload.wikimedia.org/wikipedia/foundation/4/49/Wikimedia_2007_fs.pdf Wikimedia Foundation 2006-2007 Audit] page 9 says "The Organization shares hosting and bandwidth costs with Wikia, Inc., a for-profit company founded by the same founder as Wikimedia Foundation, Inc. Included in accounts receivable at June 30, 2007 is $6,000 due from Wikia, Inc. for these costs. The Organization received some donated office space from Wikia Inc. during the year ended June 30, 2006 valued at $6,000. No donation of the office space occurred in 2007. Through June 30, 2007, two members of the Organization’s board of directors also serve as employees, officers, or directors of Wikia, Inc."</ref> == اړونده پروژې == == نورې لوستنې == === Press coverage === * {{cite news |url=http://www.nytimes.com/2007/07/01/magazine/01WIKIPEDIA-t.html?_r=1&ref=magazine&oref=slogin |title=All the News That’s Fit to Print Out |first=Jonathan |last=Dee |publisher=The New York Times Magazine |date=2007-07-01 |accessdate=2008-02-22}} * {{cite news |title=Wikipedia 2.0 - now with added trust |url=http://technology.newscientist.com/article/mg19526226.200-wikipedia-20-â-now-with-added-trust.html |date=2007-09-20 |accessdate=2008-02-22 |first=Jim |last=Giles |publisher=New Scientist}} * {{cite news |title=Wikipedia Rules |url=http://thephoenix.com/article_ektid52864.aspx |publisher=[[The Phoenix (newspaper)|The Phoenix]] |date=2007-12-02 |accessdate=2008-02-22 |first=Mike Miliard}} * {{cite news |url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1066904-1,00.html |title=It's a Wiki, Wiki World |first=Chris |last=Taylor |date=2005-05-29 |publisher=Time |accessdate=2008-02-22 |archive-date=2009-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091029161646/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1066904-1,00.html |url-status=dead }} === اکاديميکې زده کړې === == سرچينې == {{Reflist|3}} == باندنۍ تړنې == * [http://www.haaretz.com/hasen/spages/937991.html Your wiki entry counts], Cnaan Liphshiz, ''[[Haaretz]]'', December 25, 2007. * [http://www.wikipedia.org/ Wikipedia] - multilingual portal (contains links to all language editions of the project) * [http://www.dmoz.org/Computers/Open_Source/Open_Content/Encyclopedias/Wikipedia/ Wikipedia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091203014943/http://www.dmoz.org/Computers/Open_Source/Open_Content/Encyclopedias/Wikipedia/ |date=2009-12-03 }} at the [[Open Directory Project]] * [https://web.archive.org/web/20070427004613/http://www.cbc.ca/news/background/tech/wikipedia.html CBC News: I, editor] * [http://www.wikihow.com/Contribute-to-Wikipedia Help Edit Wikipedia] A [[wikiHow]] article. * [http://www.cnn.com/2007/TECH/11/01/wikipedia.assignment.ap/index.html Class assignment: Write an original Wikipedia article] * [http://chnm.gmu.edu/resources/essays/d/42 Essay about wikipedia] * [http://www.nybooks.com/articles/21131 The Charms of Wikipedia] Nicholas Baker article on Wikipedia from ''[[The New York Review of Books]]'' [[وېشنيزه:د انټرنټ تاريخ]] [[وېشنيزه:ويکيپېډيا]] [[وېشنيزه:وړيا پوهنغونډونه]] [[وېشنيزه:پرليکه پوهنغونډونه]] [[وېشنيزه:ټولگړي پوهنغونډونه]] [[وېشنيزه:ويکي گانې]] [[وېشنيزه:په ۲۰۰۱ کال کې د انټرنېټ جوړې شوې ځانتياوې]] [[وېشنيزه:د ويکيمېډيا پروژې]] [[وېشنيزه:غږېدونکې ليکنې]] 5wx4ja6hy8falxmzn2692bhurycskul 0 13516 339898 257504 2024-11-07T16:24:46Z Eshaq Azizi 22450 339898 wikitext text/x-wiki {{مالومات}} '''ډېلي''' (په هندي کې:दिल्ली [[اوردو ژبه|په اردو کې]]:دہلی په پنجابي کې:ਦਿੱਲੀ ) د [[هند|هندوستان]] شمال کې پروت دویم لوی [[ښار]] دی چې د دغه [[هېواد]] [[پلازمېنه]] ده. د ښار مساحت ۱،۴۸۳ کیلومتره مربع ده او ۱۶،۷۵۳،۲۶۵ نفوس لري. د ډېلي په ښار کې د جمنا مشهور سیند بهیږي. ==اداري وېش== ==اقتصاد== ==رسنۍ== ==ژبې او وګړي== ==لرغوني سيمې== ==ګالري== ==اړونده ليکنې== ==سرچينې== [[وېشنيزه:هند|*]] k190k6yyz9jkazmrm96ykmsb5e18lfa 339899 339898 2024-11-07T16:26:27Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[ډېلي]] مخ [[ډيلي]] ته ولېږداوه 339898 wikitext text/x-wiki {{مالومات}} '''ډېلي''' (په هندي کې:दिल्ली [[اوردو ژبه|په اردو کې]]:دہلی په پنجابي کې:ਦਿੱਲੀ ) د [[هند|هندوستان]] شمال کې پروت دویم لوی [[ښار]] دی چې د دغه [[هېواد]] [[پلازمېنه]] ده. د ښار مساحت ۱،۴۸۳ کیلومتره مربع ده او ۱۶،۷۵۳،۲۶۵ نفوس لري. د ډېلي په ښار کې د جمنا مشهور سیند بهیږي. ==اداري وېش== ==اقتصاد== ==رسنۍ== ==ژبې او وګړي== ==لرغوني سيمې== ==ګالري== ==اړونده ليکنې== ==سرچينې== [[وېشنيزه:هند|*]] k190k6yyz9jkazmrm96ykmsb5e18lfa 0 21323 339890 337855 2024-11-07T15:38:07Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339890 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:UofM Logo.svg|بټنوک|د منيټوبه پوهنتون نښه]] '''منيټوبه پوهنتون'''''(The University of Manitoba (U of M)'' د [[کاناډا]] په [[منيټوبه ولایت]] کې يو عامه پوهنتون دی . دغه پوهنتون د وينيپگ په سیمه جوړ شوی . دې پوهنتون کې د لومړنیو او منځينیو زده کړو په نصاب جوړؤونې باندې څېړنیز پړاؤ پرمخ بيايي او ډېر روزنځايونه لري . بنسټ یې په ۱۸۷۷م زېږدي کې اېښودل شوای او د لوېديځې کاناډا لومړنی پوهنتون دی . د منيټوبه پوهنتون په درې ځانگړو ځایونو کې شتون لري چې درې زده کړنیزانگړونه پکې ودان دي ، دغه درې انگړونه د بناټاين انگړ ، د فورټ گېري انگړ او د ویلیم نوري سنټر انگړونه نومېږي . <gallery> File:UManitoba Administration Building.jpg|Administration Building File:UofMTierBuilding.jpg|Tier Building File:UofMBullerBiologicalLaboratories.jpg|Biological Laboratories File:UofMStPaulsCollege.jpg|St Pauls College File:UofMStJohnsCollegeEntrance.jpg|St Johns College File:UofMStAndrewsCollege.jpg|St Andrews College File:Aboriginal house of Manitoba university.jpg|Aboriginal House File:Big fossil turtle.jpg|"Archelon ischyros" in Wallace Building File:Agricultural College 1.JPG|Administration Building (East Side) File:Tier Building entrance.JPG|Tier Building File:U of M between Max Bell and Ext. Education.JPG </gallery> == سرچینې == {{Reflist|2}} * {{cite web | title=Notes & Numbers | work=Public Affairs, University of Manitoba | url=http://umanitoba.ca/about/numbers_notes/ | access-date=2015-05-02 | archive-date=2009-06-05 | archive-url=https://web.archive.org/web/20090605000606/http://umanitoba.ca/about/numbers_notes/ | url-status=dead }} === Histories of the University === * Dr. John M (Jack) Bumsted 'The University of Manitoba: An Illustrated History (Winnipeg: University of Manitoba Press © 2001)' * W. J. Frazer "A History of St. John's College, Winnipeg." M.A. thesis, University of Manitoba, 1966. * Mary Kinnear "Disappointment in Discourse: Women University Professors at the University of Manitoba before 1970." Historical Studies in Education 4, no. 2 (Fall 1992). * P.R. Régnier "A History of St. Boniface College." M.A. thesis, University of Manitoba, 1964. *[http://umanitoba.ca/libraries/units/health/resources/mbmedschhist.html Hippocrates on the Red: the History of the Manitoba Medical School] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080506081303/http://www.umanitoba.ca/libraries/units/health/resources/mbmedschhist.html |date=2008-05-06 }} r8n4op2vpw1rt8w5lufc55hinkd7mxf 1 26362 339901 188286 2024-11-07T16:26:28Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[خبرې اترې:ډېلي]] مخ [[خبرې اترې:ډيلي]] ته ولېږداوه 188286 wikitext text/x-wiki ددې ښار نوم دلي يا دهلي يا دهلي په بېلابېلو ژبو کې ليکل کېږي ، ډېلي بلکل غلط تلفظ دی، که د چا اعتراض نه وي نو زه دا مخ دهلي يا دلي د لېږم--{{کينډۍ:کارن:UsmanKhan/ل}} 23:42, 25 اپرېل 2016 (UTC) r5icb4tgh26szqr4jgqsyu758xjnu3r 0 30721 339954 268574 2024-11-08T11:46:14Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339954 wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ | نوم =جنرال خان محمد مجاهد | افتخاري سرليک =الحاج | انځور =الحاج خان محمد مجاهد.JPG | ټول =خان محمد مجاهد | څرګندونه =الحاج خان محمد مجاهد رسنی <br>ته د خبرو کولو په حال کی | لقب = | د زيږيدنې نيټه = ١٩۶٠ | زېږون ځای=[[ارغنداب]]، [[کندهار]]، [[افغانستان]] | د مړینې نېټه =١۵ اپریل، ٢٠١١ | وفات ځای =د کندهار امنیه قومندانۍ، [[کندهار]] |د مړینې لامل=ځانمرګی |تابعیت={{افغانستان}} |ګوند=[[اسلامي جمعیت ګوند]] |د اولادو شمېر= |هديره= | دنده=[[د کندهار امنیه قومندان|د کندهار ولايت امنيه قومندان]] |ولسمشر=[[حامد کرزی]] | مخکينی=(نوی حکومت) |ځایناستی=[[محمد هاشم سالنګي]] | د دندې پیل=مارچ ٢٠۰۴ | د دندې پای =مارچ ٢٠۰۵  | دنده١ =د بلخ ولايت امنيه قومندان | د دندې پیل١ = | د دندې پای١= |مخکينی١= |ځایناستی١= |ولسمشر١=[[حامد کرزی]] | دنده٢ =د کابل ولايت امنيه قومندان | د دندې پیل٢ = | د دندې پای٢ = |مخکينی٢= |ځایناستی٢= |ولسمشر٢=[[حامد کرزی]] | دنده٣ =د غزني ولايت امنيه قومندان | د دندې پیل٣ = | د دندې پای٣ = |مخکينی٣= |ځایناستی٣= |ولسمشر٣=[[حامد کرزی]] | دنده۴=[[د کندهار امنیه قومندان|د کندهار ولايت امنيه قومندان]] | د دندې پیل۴=٧ نومبر ٢٠١٠ | د دندې پای۴ =١۵ اپریل ٢٠١١ |مخکينی۴= [[سردارمحمد ځاځي]] |ځایناستی۴=[[جنرال عبدالرازق]] |ولسمشر۴=[[حامد کرزی]] | تعليم = |پلرنی ټاټوبی=[[کندهار]] |مقام=لوی پاسوال |اولاد=[[نیاز محمد مجاهد]] | جايزې = | ويبپاڼه =[https://facebook.com/khanmohmamad د خان محمد مجاهد اړوند فېسبوک پاڼه] |لاسليک = | د لاسيک اړوند = }} '''خان محمد مجاهد''' <ref name="پیدایښت">{{cite news |url=http://www.khost-web.net/index.php/2010-04-14-18-30-18/2010-04-11-15-03-14/2269-2011-04-16-19-46-52- |title=پیدایښت }}{{Dead link|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> په ۱۳۴۰ هجري لمريز كال دكندهار ولايت په ارغنداب ولسوالى كي يې دي فاني نړى ته سترګي پرانستې. لومړنى زدكړي يې دارغنداب ولسوالې دشاه اشرف په منځنى ښوونځى كي ترسره كړي او هم يې دخپلي كورنى په لارښوونه ډيري ديني زده كړي كړي وي. شهيد خان محمد مجاهد دتاندي ځوانى په درشل كې وو چې سرولښكرو پر هيواد يرغل وكړ او دهيواد دنورو ځوانانو ترڅنگ دئ هم دزده كړو ددوام څخه محروم سواو دوطن ددفاع لپاره يې دسپيڅلي جهاد تاوده سنګر ته ورودانګل او دژوند ترپايه دهيواد په ساتنه او دفاع كې مصروف وو او دخپلو خلګو خدمت ته يې ديوه اصيل افغان په توګه ملا تړلې وه. ==د جهاد دوران== دجهاد په دوران كي دشهيد [[غازي ملا نقيب الله اخند]] مرستيال وو ارواښاد خان محمد مجاهد د خپل ژوند ډيره برخه د دې هيواد په ساتنه او دفاع كې تيره كړي وه او په دغه برخه كي يې د يوه معقول حركت پراساس،ملي او وطني مبارزې ته دټولووطنوالو توجه جلب كړي وه. شهيد خان محمد مجاهد پر ګران هيواد باندي د روسانو ديرغل پر مهال په سيمه كې يو مخكښ جهادي قوماندان پاته سوي وو او پوره څوارلس كاله يې ددښمن په وړاندي دوطن ددفاع په سنګر كې تير كړي وو او داسلام دمقدس دين دلارښوونو سره سم يې خپل سپيڅلي جهاد ته دوام وركړي او په زر ګونه ځوانان يې دجهاد په ليكو كې تنطيم كړي وو او تل ددښمن دسترګو اغزي اوپه دغه استقامت كي يې د هيڅ راز خدمت څخه ځان نه وو سپمولي. ارواښاد خان محمد مجاهد دجهاد راورسته هم خپل ژوند دوطن او خلګو خدمت ته وقف كړي وو او په ترتيب سره د كندهار ددوهم قول اردو مرستيال او دموقتي ادارى په راتګ سره دكندهار دقول اردو قو ماندان ،دكندهار امنيه قوماندان ، دبلخ امنيه قوماندان او دكورنيو چارو وزارت سلاكار په توګه دندي اجرا كړي وي او دده دښوو او وړخدمتونو په خاطر دولسمشر دفرمان په اساس دكندهار دامنيه قوماندان په حيث مقرر او په دي لاركې يې هم وړاو نه هيريدونكې خدمتونه ترسره كړه. شهيد خان محمد مجاهد دجهاد په دوران كې څو ځله ټپي سوي او هم يې دهيواد او خلګو ته دخدمت په لار كي يو ورور او داكازوي شهيدان سويدي او په دې لاركي يې ډيرې ځاني او مالي ستونزي كاللي دي. شهيد خان محمد مجاهد ددي سيمي یو وتلي جهادي شخصيت ، يو زړور قوماندان اوددښمن په وړاندي دهيواد او خلګو ستر مدافع وو، ده دټولو خلكو سره مينه او خواخوږي درلوده ، ارواښاد مجاهددخپل ژوند خوږي ورځي دروسانو په وړاندي په جهاد او مبارزه كښي تيري كړي. ==سرچینۍ== [[وېشنيزه:کندهاریان]] [[وېشنيزه:د ارغنداب خلگ]] {{Commons category|Khan Mohammad Mujahid}} {{تانبه|کندهار}} cetq353064e40l6jcwuzz6c07mvzgn2 10 30930 339888 201793 2024-11-07T12:20:02Z شاه زمان پټان 26102 339888 wikitext text/x-wiki <noinclude>{| class="infobox" style="width: 25em; font-size: 95%;" </noinclude> |- align=center valign=middle bgcolor={{#switch: {{{1}}} |Sport|Team|Country ="#eeeeee" |Competition|Comp|Olympic|Olympics|WorldChampionships|EuropeanChampionships="#cccccc" |#default = white}} |{{#switch: {{{1}}} |Gold|G= bgcolor=gold{{!}} '''د سرو زرو مډال''' |Silver|S= bgcolor=silver{{!}} '''د سپينو زرو مډال''' |Bronze|B= bgcolor="#cc9966"{{!}} '''د برونز مډال''' |Winner|W= bgcolor=gold{{!}} '''گټونکي''' |Runner-up|Runnerup|RU= bgcolor=silver{{!}} '''پر دوهم درجه''' |First|1st= bgcolor=gold{{!}} '''اول''' |Second|2nd= bgcolor=silver{{!}} '''دوهم''' |Third|3rd= bgcolor="#cc9966"{{!}} '''دریم''' |Playoffs|PO= bgcolor="#cc9966"{{!}} '''Playoffs''' |Disqualified|DQ = bgcolor=pink{{!}} '''Disqualified''' |TrueSpirit|PdC = bgcolor="white"{{!}}[[File:Olympic_rings.svg|30px]]{{!!}}bgcolor="white" {{!}}'''[[Pierre de Coubertin medal]]''' |Competition|Comp|Sport|Team = colspan ="3"{{!}} '''<span class="nowrap">{{{2|}}}</span>''' |Olympics|Olympic = colspan ="3"{{!}} '''<span class="nowrap">[[د المپیک سيالۍ]]</span>''' |WorldChampionships = colspan ="3"{{!}} '''<span class="nowrap"نړيوالې اتلولۍ</span>''' |EuropeanChampionships = colspan ="3"{{!}} '''<span class="nowrap">اروپایی اتلولۍ</span>''' |Country = colspan ="3"{{!}} '''استازيتوب <span class="country-name">{{{2}}}</span>''' |Independent = colspan ="3"{{!}} '''لکه برخه<span class="country-name">{{{2}}}</span>''' }}{{#switch: {{{1}}} |Competition|Comp|Country|Sport|Team|Independent|Olympic|Olympics|WorldChampionships|EuropeanChampionships= |#default= {{!!}} <span class="nowrap">{{{2}}}</span> }}{{#switch: {{{1}}} |Competition|Comp|Country|Sport|Team|TrueSpirit|PdC|Independent|Olympic|Olympics|WorldChampionships|EuropeanChampionships= |#default= {{!!}} {{{3}}}}}<noinclude> |} {{documentation|Template:Medal templates documentation}} [[Category:Medal infobox templates]] </noinclude> 5u0fm0rmfcsi7ixwet7a211q5pgg3s9 10 31123 339885 202403 2024-11-07T12:06:47Z شاه زمان پټان 26102 339885 wikitext text/x-wiki <noinclude>{| class="infobox" style="width: 25em; font-size: 95%;" </noinclude> |- bgcolor="#eeeeee" class="adr" align=center ! colspan="3" | '''هېواد <span class="country-name">{{{1}}}</span>'''<noinclude> |}</noinclude><noinclude> {{documentation|Template:MedalRelatedTemplates}} </noinclude> sxod5f47wyyrkvgcagvupja38l2rxli 339886 339885 2024-11-07T12:08:08Z شاه زمان پټان 26102 339886 wikitext text/x-wiki <noinclude>{| class="infobox" style="width: 25em; font-size: 95%;" </noinclude> |- bgcolor="#eeeeee" class="adr" align=center ! colspan="3" | '''په استازيتوب د <span class="country-name">{{{1}}}</span>'''<noinclude> |}</noinclude><noinclude> {{documentation|Template:MedalRelatedTemplates}} </noinclude> cz9wwwk60kbkqfe9gzvixx3j6in9s2u 10 31125 339887 202406 2024-11-07T12:19:13Z شاه زمان پټان 26102 339887 wikitext text/x-wiki <noinclude>{| class="infobox" style="width: 25em; font-size: 95%;" </noinclude>{{Medal|Silver|{{{1}}}|{{{2}}}}}{{Main other|{{#if:{{{1|}}}||{{#if:{{{1}}}|[[وېشنيزه:هغه مخونه چې کينډۍ سپينو زرو مډال له ناسم او ورک پاراميتر سره کاروي]]}}}}{{#if:{{{2|}}}||{{#if:{{{2}}}|[[وېشنيزه:هغه مخونه چې کينډۍ سپينو زرو مډال له ناسم او ورک پاراميتر سره کاروي]]}}}}}}<noinclude> |} {{documentation}} </noinclude> 29ltxrkznrbeg438ptxg6o4hcahu6lq 0 47335 339942 334969 2024-11-08T04:28:37Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339942 wikitext text/x-wiki '''آذربایجانیان خلک''' (آذریان) یو ترک تبار قوم دی چې ترډیره په [[ایران]] ،[[آذربایجان]]، [[ترکیه]]، [[ګرجستان]] او د [[روسیه|روسې]] په [[داغستان]] کې میشت دي. د آذریانو نفوس ویل کیږي د ۳۰-۳۵ میلیونو ترمنځ دی. {{Infobox ethnic group | group = آذربایجانیان وګړي<br />{{lang|az|Azərbaycanlılar, Azərilər}}<br />{{lang|az-Arab|آذربایجانلیلار، آذریلر}} | image = [[File:Azerigirls.JPG|260px]] | image_caption = آذربایجاني پیغلي په سنتي جامو کې | population = {{circa}} 30–35 میلیونه<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=YJwsAQAAIAAJ&dq=30+million+South+Azerbaijan&q=30-35 |title=The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East|author=[[Avraham Sela|Sela, Avraham]]|publisher=Continuum|year=2002|isbn=978-0-8264-1413-7|page=197|quote=30–35 million}}</ref> | region1 = {{flagcountry|Iran}} | pop1 = 11.14 میلیونه<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=EeqbAAAAQBAJ&pg=PA792&lpg=PA792&dq=luri+language+number+of+speakers#v=onepage&q=luri%20language%20number%20of%20speakers&f=false|title=Britannica Book of the Year 2012|last=Inc|first=Encyclopaedia بریتانیا|تاریخ=2012-03-01|publisher=Encyclopaedia Britannica, Inc.|isbn=9781615356188|page=792}}</ref> more than 15 میلیونه <small>(Encyclopædia Britannica)<ref name="eb">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/46833/Azerbaijani|title=Azerbaijani (people)|work=Encyclopædia Britannica|accessdate=24 January 2012}}</ref></small><br />10.9–15 million <small>(CIA factbook,<ref name="CIA Iran"/> Knüppel,<ref name="16mil">Michael Knüppel, "TURKIC LANGUAGES OF PERSIA: AN OVERVIEW", Encyclopaedia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/turkic-languages-overview] "Altogether, one-sixth of today's Iranian population is turcophone or bilingual (Persian and Turkic; see Doerfer, 1969, p. 13).</ref> Ethnologue,<ref name="10.9mil">[https://www.ethnologue.com/country/IR/status Ethnologue - Languages of Iran]</ref> Izady,<ref name="16mil2">Mehrdad Izady – Columbia University – Gulf 2000 Project – Language Map of Iran – 2012 http://gulf2000.columbia.edu/maps.shtml''{{dead link|date=October 2016|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}"</ref> Swietochowski<ref name="16mil3">[[Swietochowski, Tadeusz]]; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. {{ISBN|0-8108-3550-9}}. "15 million (1999)"</ref>)</small><br />12–18.5 million <small> (e.g. Elling,<ref name="18mil">Elling, Rasmus Christian. Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini, Palgrave Macmillan, 2013. Excerpt: "The number of Azeris in Iran is heavily disputed. In 2005, Amanolahi estimated all Turkic-speaking communities in Iran to number no more than 9 million. CIA and Library of congress estimates range from 16 percent to 24 percent—that is, 12–18 million people if we employ the latest total figure for Iran's population (77.8 million). Azeri ethnicsts, on the other hand, argue that overall number is much higher, even as much as 50 percent or more of the total population. Such inflated estimates may have influenced some Western scholars who suggest that up to 30 percent (that is, some 23 million today) Iranians are Azeris." [https://books.google.com/books?id=rWEbrv5oD8AC&pg=PT33&dq=argue+that+overall+number+is+much+higher,+even+as+much+as+50+percent+azeri&hl=en&sa=X&ei=WVJrUcnJE62g4AO5n4HADw&ved=0CC4Q6AEwAA]</ref> Minahan,<ref>Minahan, James (2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z. Greenwood Publishing Group. p. 1765. {{ISBN|978-0-313-32384-3}} "Approximately (2002e) 18,500,000 Southern Azeris in Iran, concentrated in the northwestern provinces of East and West Azerbaijan. It is difficult to determine the exact number of Southern Azeris in Iran, as official statistics are not published detailing Iran's ethnic structure. Estimates of the Southern Azeri population range from as low as 12 million up to 40% of the population of Iran – that is, nearly 27 million..."</ref> Gheissari<ref name="Criticism"> *Ali Gheissari, "Contemporary Iran:Economy, Society, Politics: Economy, Society, Politics", Oxford University Press, 2 April 2009. pg 300Azeri ethnonationalist activist, however, claim that number to be 24 million, hence as high as 35 percent of the Iranian population"</ref>)</small> | region2 = {{flagcountry|Azerbaijan}} | pop2 = 9,100,000 | ref2 = <ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090610081951/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/AJ.html |date=2009-06-10 }} 91,6% of 9,900,000, ''[[World Fact Book]]''</ref> | region3 = {{flagcountry|Russia}} | pop3 = 603,070–1,500,000 | ref3 = <ref name="Russian Census">{{cite web|url=http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab5.xls |title=Итоги переписи |work=2010 census |year=2012 |publisher=Russian Federation State Statistics Service |accessdate=24 January 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120424113952/http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/tab5.xls |archivedate=24 April 2012 |df=dmy }}</ref><ref name="Leeuw">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=sNoP1zphWf8C&pg=PA19|title=Azerbaijan: a quest for identity : a short history|author=van der Leeuw, Charles|publisher=Palgrave Macmillan|year=2000|isbn=978-0-312-21903-1|page=19}}</ref> | region4 = {{flagcountry|Turkey}} | pop4 = 530,000–800,000 | ref4 = <ref name="Leeuw"/> | region5 = {{flagcountry|Georgia}} | pop5 = 233,178 | ref5 = <ref>{{cite web|url=http://geostat.ge/cms/site_images/_files/english/population/Census_release_ENG_2016.pdf|title=Ethnic groups by major administrative-territorial units|publisher=National Statistics Office of Georgia|work=2014 census|accessdate=28 April 2016}}</ref> | region7 = {{flagcountry|Kazakhstan}} | pop7 = 85,292 | ref7 = <ref>{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%90%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82.%20%D0%98%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%B8%20%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B9%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%202009%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.pdf |title=Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence (2009 census) |publisher=Agency for the Statistics of the Republic of Kazakhstan |accessdate=15 August 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616182454/http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%90%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B5%D1%82.%20%D0%98%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%B8%20%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B9%20%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%202009%20%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.pdf |archivedate=16 June 2012 |df=dmy }}</ref> | region8 = {{flagcountry|France}} | pop8 = 70,000 | ref8 = <ref>{{cite news |last=İlhamqızı |first=Sevda |date=October 2, 2007 |title=Gələn ilin sonuna qədər dünyada yaşayan azərbaycanlıların sayı və məskunlaşma coğrafiyasına dair xəritə hazırlanacaq |url=http://az.trend.az/azerbaijan/society/1034370.html |language=Azerbaijani |work=Trend News Agency |location=Baku |access-date=March 8, 2017}}</ref> | region9 = [[اوکراین]] | pop9 = 45,176 | ref9 = <ref>{{cite web|url=http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/general/nationality/ |title=About number and composition population of اوکراین by data All-Ukrainian census of the population 2001 |work=[[اوکراین]] Census 2001 |publisher= [[اوکراین]] |accessdate=17 جنوری 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111217151026/http://2001.ukrcensus.gov.ua/eng/results/general/nationality/ |archivedate=17 ډسمبر 2011 }}</ref> | region10 = [[ازبکستان]] | pop10 = 44,400 | ref10 = <ref>{{cite web|url=http://www.arbuz.com/Umid/Main/Uzbekistan/Population/population.html |title=The National Structure of the Republic of Uzbekistan |year=1989 |publisher=Umid World |accessdate=17 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120223090542/http://www.arbuz.com/Umid/Main/Uzbekistan/Population/population.html |archivedate=23 February 2012 |df=dmy }}</ref> | region11 = {{flagcountry|Turkmenistan}} | pop11 = 33,365 | ref11 = <ref>{{cite journal|url=http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=14 |script-title=ru:Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР |journal=Демоскоп Weekly |language=Russian |issue=493–494 |date=1–22 January 2012 |accessdate=17 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120314043707/http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=14 |archivedate=14 March 2012 |df=dmy }}</ref> | region12 = {{flagcountry|United States}} | pop12 = 24,377–400,000 | ref12 = <ref>{{cite web|url=http://www.news.az/articles/5620 |title=Azerbaijani-American Council rpartners with U.S. Census Bureau |publisher=News.Az |date=28 December 2009 |accessdate=2012-07-11 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140407043029/http://www.news.az/articles/5620 |archivedate=7 April 2014 |df=dmy }}</ref><ref>http://www.azeris.org/images/proclamations/May28_BrooklynNY_2011.JPG{{dead link|date=October 2016|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.stlamerican.com/reader_interaction/letters_to_the_editor/article_a906f9d6-4a8f-11e0-9d87-001cc4c03286.html |title=Obama, recognize us – St. Louis American: Letters To The Editor |publisher=Stlamerican.com |date=9 March 2011 |accessdate=2012-07-11 |خونديځ نېټه=2012-09-13 |خونديځ تړی=https://archive.today/20120913202500/http://www.stlamerican.com/reader_interaction/letters_to_the_editor/article_a906f9d6-4a8f-11e0-9d87-001cc4c03286.html |url-status=dead |خونديځ-تړی=https://archive.today/20120913202500/http://www.stlamerican.com/reader_interaction/letters_to_the_editor/article_a906f9d6-4a8f-11e0-9d87-001cc4c03286.html |archive-url=https://archive.today/20120913202500/http://www.stlamerican.com/reader_interaction/letters_to_the_editor/article_a906f9d6-4a8f-11e0-9d87-001cc4c03286.html }}</ref> | region13 = [[هالنډ]] | pop13 = 18,000 | ref13 = <ref>{{cite web|url=http://mfa.gov.az/eng/downloads/bilaterial/Netherlands.pdf |title=The Kingdom of the Netherlands: Bilateral relations: Diaspora |publisher=Republic of Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs |date= |accessdate=17 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120119175140/http://mfa.gov.az/eng/downloads/bilaterial/Netherlands.pdf |archivedate=19 January 2012 |df=dmy }}</ref> | region14 = {{flagcountry|Kyrgyzstan}} | pop14 = 17,823 | ref14 = <ref>{{cite web|url=http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |title=5.01.00.03 Национальный состав населения |publisher=National Statistical Committee of Kyrgyz Republic |year=2011 |language=Russian |accessdate=17 January 2012 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120219092904/http://www.stat.kg/stat.files/din.files/census/5010003.pdf |archivedate=19 February 2012 }}</ref> | region15 = {{flagcountry|Germany}} | pop15 = 15,219 | ref15 = <ref>{{cite web|url=http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/Bevoelkerung/AuslaendischeBevoelkerung/Tabellen/Content100/AlterAufenthaltsdauer,property=file.xls |title=Foreign population on 31.12.2006 by citizenship and selected characteristics |publisher=Federal Statistical Office (Destatis) |accessdate=3 February 2012 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101116074931/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/EN/Content/Statistics/Bevoelkerung/AuslaendischeBevoelkerung/Tabellen/Content100/AlterAufenthaltsdauer%2Cproperty%3Dfile.xls |archivedate=16 November 2010 |deadurl=yes }}</ref> | region16 = {{flagcountry|United Arab Emirates}} | pop16 = 7,000 | ref16 = <ref name="BQ">{{cite web|url=http://www.bqdoha.com/2015/04/uae-population-by-nationality|title=UAE´s population – by nationality|work=BQ Magazine|date=12 April 2015|accessdate=13 June 2015|deadurl=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150711160839/http://www.bqdoha.com/2015/04/uae-population-by-nationality|archivedate=11 July 2015|df=dmy-all}}</ref> | region17 = {{flagcountry|Canada}} | pop17 = 6,425 | ref17 = <ref>{{cite web|url=http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/dp-pd/dt-td/Rp-eng.cfm?LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=0&GK=0&GRP=1&PID=110528&PRID=10&PTYPE=109445&S=0&SHOWALL=0&SUB=0&Temporal=2017&THEME=120&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=|title=Ethnic Origin (279), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age (12) and Sex (3) for the Population in Private Households of Canada, Provinces and Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2016 Census - 25% Sample Data|year=2016|publisher=Statistics Canada|accessdate=6 November 2017}} In the 2016 census, 2,280 people indicated 'Azeri'/'Azerbaijani' as a single response and 4,145 as part of multiple origins.</ref> | region18 = {{flagcountry|United Kingdom}} | pop18 = 6,220 | ref18 = <ref name=ons2011>{{cite web|title=Nationality and country of birth by age, sex and qualifications Jan - Dec 2013 (Excel sheet 60Kb)|url=http://www.ons.gov.uk/ons/about-ons/business-transparency/freedom-of-information/what-can-i-request/published-ad-hoc-data/labour/april-2014/nationality-and-country-of-birth-by-age--sex-and-qualifications-jan---dec-2013.xls|website=www.ons.gov.uk|publisher=[[Office for National Statistics]]|accessdate=11 June 2014}}</ref> | region19 = [[بلاروس]] | pop19 = 5,567 | ref19 = <ref>{{cite web |url=http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |title=Population Census 2009 |publisher=National Statistical Committee of the Republic of Belarus |accessdate=17 April 2013 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120118175907/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf |archivedate=18 January 2012 }}</ref> | region20 = {{flagcountry|Sweden}} | pop20 = 2,935 | ref20 = <ref name="Statistics Sweden">{{cite web|title=Foreign born after country of birth and immigration year|url=http://www.scb.se/sv_/Hitta-statistik/Statistik-efter-amne/Befolkning/Befolkningens-sammansattning/Befolkningsstatistik/25788/25795/Helarsstatistik---Riket/385479/}} Statistics Sweden.</ref> | region21 = [[لاتویا]] | pop21 = 1,657 | ref21 = <ref>{{cite web|url=http://www.ecmi.de/uploads/tx_lfpubdb/report_8.pdf|title=Accession to the European Union and National Integration in Estonia and Latvia|author=Poleshchuk, Vadim|date=March 2001|accessdate=18 January 2012|quote=232 citizens|publisher=European Center for Minority Issues|تاريخ الأرشيف=2 March 2011|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20110302212931/http://www.ecmi.de/uploads/tx_lfpubdb/report_8.pdf|url-status=dead|خونديځ نېټه=2 March 2011|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20110302212931/http://www.ecmi.de/uploads/tx_lfpubdb/report_8.pdf|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20110302212931/http://www.ecmi.de/uploads/tx_lfpubdb/report_8.pdf|archive-url=https://web.archive.org/web/20110302212931/http://www.ecmi.de/uploads/tx_lfpubdb/report_8.pdf}}</ref> | region22 = {{flagcountry|Australia}} | pop22 = 1,036 | ref22 = <ref>[https://dfat.gov.au/geo/azerbaijan/pages/azerbaijan-country-brief.aspx Azerbaijan country brief]. NB According to the 2016 census, 1,036 people living in Australia identified themselves as of Azeri ancestry. Retrieved 18 June 2019.</ref> | region23 = [[اتریش]] | pop23 = 1,000 | ref23 = <ref>{{cite web|url=http://mfa.gov.az/eng/downloads/bilaterial/Austria.pdf |publisher=Republic of Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs |title=The Republic of Austria: Bilateral relations |accessdate=18 January 2012 }}{{dead link|date=October 2016|bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> | region24 = [[ایستونیا]] | pop24 = 940 | ref24 = <ref>{{cite web|url=http://andmebaas.stat.ee/Index.aspx?lang=en&SubSessionId=860f7cac-3d26-4f21-be73-66fb9cbd4d52&themetreeid=7|title=Population Census of 2011|publisher=Statistics Estonia|accessdate=10 November 2018|archive-date=11 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181111000011/http://andmebaas.stat.ee/Index.aspx?lang=en&SubSessionId=860f7cac-3d26-4f21-be73-66fb9cbd4d52&themetreeid=7|url-status=dead}} Select "Azerbaijani" under "Ethnic nationality".</ref> | region25 = [[لیتوانیا]] | pop25 = 648 | ref25 = <ref name=litstats>{{cite web|url=https://osp.stat.gov.lt/documents/10180/217110/Gyv_kalba_tikyba.pdf/1d9dac9a-3d45-4798-93f5-941fed00503f|title=Population by ethnicity in 1959, 1970, 1979, 1989, 2001 and 2011|publisher=Lithuanian Department of Statistics|accessdate=10 March 2016}}</ref> | region26 = [[ناروی]] | pop26 = 501 | ref26 = <ref name="Statistics Canada">{{cite web|title=Immigrants and Norwegian-born to immigrant parents, 1 January 2013|url=http://www.ssb.no/en/befolkning/statistikker/innvbef/aar/2013-04-25?fane=tabell&sort=nummer&tabell=109861}}</ref> | religions = Predominantly [[Shia Islam]]; minority [[Sunni Islam]], [[Judaism]],<ref>{{cite web|url=http://haruth.com/jw/JewsAzerbaijan.html|title=Jews of Azerbaijan|first=Haruth Communications, Harry |last=Leichter|website=haruth.com}}</ref><ref name="jewishvirtuallibrary.org" /> [[Bahá'í Faith]],<ref>http://www.bahai.az/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161025023808/http://www.bahai.az/ |date=2016-10-25 }} Azerbaidjan Bahai</ref><ref>[[:az:Bəhailik|Bəhailik]] Azerbaidjan Bahai</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=NCez3ZuV3NoC&pg=PA79 |title=Azerbaijan|publisher=|accessdate=18 March 2015|isbn=9780761420118|last1=King|first1=David C.|year=2006}}</ref> [[Irreligion]],<ref>{{cite web|url=http://www.today.az/news/society/50636.html |title=Today.Az - Covering Azerbaijan inside and outside |publisher= |accessdate=18 March 2015 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141006084434/http://www.today.az/news/society/50636.html |archivedate=6 October 2014 }}</ref> [[Christianity]]<ref name="Day.az"/><ref name="Tehran Radio"/> | languages = [[Azerbaijani language|Azerbaijani]] (primary) [[Russian language|Russian]] (in Dagestan) [[Persian language|Persian]] (in Iran) }} ==کلتور== ==میشت ځایونه== ==انځورونه== 8edoun8o071i71xo4sw4yjcpgs0wv5v 0 56131 339930 336428 2024-11-08T00:10:49Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339930 wikitext text/x-wiki {{Infobox broadcasting network |name = Zwak News - ځواک نیوز |logo = logosize=20px |type = رسنۍ, آنلاین رسنۍ, ورځپاه |branding = |airdate = |country = {{flag|Afghanistan}} |available = پښتو |founded = ۲۰۱۴ |founder = |slogan = |motto = |market_share = |license_area = |broadcast_area = افغانستان |area = افغانستان |foundation = |ويپاڼه = {{URL|https://zwaknews.com/}} |language = پښتو ژبه |network_logo=Zwak_News.jpg|logo_size=400}} '''ځواک نیوز''' ([[انګلیسي]]: [https://zwaknews.com Zwak News]) او ([[فارسي ژبه|پارسي]]: زواک نیوز) د یوه [[افغانستان|افغاني]] رسنۍ ده، چې د جنوري په ۲۰۲۰ ميلادي کال کې په [[کابل|کابل، افغانستان]] کې تاسیس شوې ده؛چي په بشپړ ډول د افغانانو لخوا اداره او چلول کیږي. په لومړیو کې [https://zwaknews.com/ ځواک نویز - Zwak News] رسنۍ په ۲۰۱۴ کال کې تاسیس شوې وه، خو دا چي هغه مهال ځواک نیوز یوازې به لیکلي بڼه [[مجله| کاغذي مجلې]] خپرولې نو په انلاین بڼه يې لا تر اوس کومې خپرونې نه ندرلودلې. د ۲۰۲۰ ميلادي کال په لومړیو کې ځواک نیوز په سره له دې چي کاغذي مجلې خپروی، په انلاین (پر لیکه) بڼه یې هم د خپلې ویب پاڼې او اوړندو ټولنیزې رسنیو له لارو د [[خبرونو]] او [[معلوماتو]]خپرولو پیل وکړ. اوس مهال ځواک نیوز خپل ټول معلومات او خبرونه په پښتو ژبه وړاندې کوي. نن سبا د ځواک نیوز اکثریت د لیدونکي او لوستونکې د [[افغانستان]] څخه دي. ==تاریخ== ځواک نیوز لومړیو کې زده کونکي لخوا د پوهنتون اخري دورې په مهال چي په کال ۲۰۱۴م کې د فراغت پروژې په پار په لاره اچول شوی و، کوم چې دوی دوي باید د خبر پاڼه یا مجله جوړه کړي واي. خو دا چي دوي هغه پروژې ته ادامه ورکړه او ورسته په دولت رسما ثبت شوه. بیا همدا تر ۲۰۲۰ میلادي کالونو پورې دوي په لیکلي بڼه کاغذي مجلې خپرې کړي چي په یاد کال کې ځواک نیوز رسنئ آنلاین بڼه خپله کړه، دې کار ته ېې همداسې دوام ورکړ. ځواک نیوز په پښتو ژبه د خبرونو خپروي ، په عین حال کې کاغذي مجلې هم خپروي. == حوالې == <ref>{{Cite news|date=جولاي ۹, ۲۰۲۱|title=د ځواک نیوز وايي چې افغان سیاسي چارواکي د قریشي ادعاګانې بې بنسټه بولي| work=شور نیوز|url=https://shoornews.com/2021/07/09/14252/}}</ref> <ref>{{Cite web|date=جولاي ۹, ۲۰۲۱|work=اافغاني سرنۍ|title=د افغانستان معتبرې رسنیو لیست|url=http://www.abyznewslinks.com/afgha.htm/|access-date=2021-07-20|تاريخ الأرشيف=2021-04-22|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20210422085544/http://www.abyznewslinks.com/afgha.htm|url-status=dead|خونديځ نېټه=2021-04-22|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20210422085544/http://www.abyznewslinks.com/afgha.htm|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20210422085544/http://www.abyznewslinks.com/afgha.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20210422085544/http://www.abyznewslinks.com/afgha.htm}}</ref> <ref>{{Cite news|date=جولاي ۹, ۲۰۲۱|title=د ځواک نیوز پر وینا سږ کال په دوه ځلې سپوږمۍ تندر نیسي|work=خپلواک رسنۍ|url=https://khpalwaak.com/archives/24915/}}{{Dead link|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> <ref>{{Cite web|date=جولاي ۷, ۲۰۲۱|title=افغانې ټولینزې رسنۍ|work=دپژواک خبري اژانس اوړند|url=http://vote.af/en/content/kabul-news-agencies/|لاسرسي نېټه=2021-07-20|خونديځ نېټه=2021-07-11|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20210711175202/http://vote.af/en/content/kabul-news-agencies|url-status=dead|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20210711175202/http://vote.af/en/content/kabul-news-agencies|archive-url=https://web.archive.org/web/20210711175202/http://vote.af/en/content/kabul-news-agencies}}</ref> <ref>{{Cite news|date=جولاي ۱۰, ۲۰۲۱|title=دځواک نیوز له مخې بایډن، موږ له افغانستانه بي شرطه وځو!|url=https://rohi.af/news/90686/|work= روهي خبري اژانس}}</ref> <ref>{{Cite news|date=جولاي ۱۱, ۲۰۲۱|title=پر اقلیم د اکسيجن اغيزې - ځواک نیوز|url=https://afghantribune.com/what-well-be-happen-we-have-akcigan/|work=افغان ټرابيون رسنۍ}}{{Dead link|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == بهرنۍ سرچينې == [https://www.zwaknews.com/ '''رسمي ويپاڼه'''] 6gs8aj4utyg22pxfth4uq1cca044us3 0 58029 339916 336361 2024-11-07T21:48:08Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339916 wikitext text/x-wiki په لويه بريتانيا او شمالي آيرلېنډ کې د لېزبين (د ښځي تمايل بلې ښځې ته)، هم‌جنس‌پالانو(د نر تمايل بل نر ته)، دوه‌جنس پالانو(دواړو جنسونو ته تمايل) او ترانس‌جنډر (هغه کسان چې کړه‌وړه او عادتونه يې له خپل بيولوژيکي جنسيت سره متضاد او د مخالف جنس وي) حقوق، د تاريخ په اوږدو کې د پام وړتکامل ته رسېدلي.  د مسحيت تررسمي پېژندلو وړاندې، له ميلاد څخه وروسته، په ۵۹۷ کال کې، کله چې اګوسټېن کانټېربري (مسيحي راهب) بريتانيا ته ورسېد، د سليټيک، رومي او انګلوساکسون په دورو کې ښاريانو هم‌جنس پالنه کولی شوی. له ۵۹۷ څخه وروسته د هم‌جنس پالنې او مسيحت تر منځ شخړه پيل شوه. د نارينه‌وو تر منځ د هم‌جنس پالنې فعاليتونه ګناه ګڼل کېده، خو ناقانونه نه وو. د بګري د۱۵۳۳ قانون له مخې: د نارينه‌وو مقعدي جنسي اړيکې ناقانونه او د اعدام سزا ورته ټاکل شوې وه، د هم‌جنس پالونکو (LGBT) حقوق، د لومړي ځل لپاره په ۱۹۶۷ زکال کې په انګلستان، وېلز او وروسته په سکاټلنډ او شمالي آيرلنډ کې د نارينه‌وو تر منځ د جنسي فعاليتونو له جرم نه ګڼلو څخه  وروسته څرګند شول. ښځې هېڅکله د ورته قانوني محدويت په دايره کې نه راتلې. <ref>{{Cite book|last=Macculloch|first=J. A.|date=2014-06-03|title=Religion Of The Ancient Celts|url=http://dx.doi.org/10.4324/9781315828220|doi=10.4324/9781315828220|isbn=9781315828220}}</ref><ref>{{Citation|last=Manwell|first=Elizabeth|title=Gender and Masculinity|url=http://dx.doi.org/10.1002/9780470751565.ch7|work=A Companion to Catullus|year=2007|pages=111–128|place=Malden, MA, USA|publisher=Blackwell Publishing Ltd|doi=10.1002/9780470751565.ch7|isbn=9780470751565|access-date=2021-09-12}}</ref><ref>{{Cite book|last=PETER.|first=ACKROYD|url=http://worldcat.org/oclc/1048940054|title=QUEER CITY : gay london from the romans to the present day.|date=2019|publisher=HARRY N ABRAMS|isbn=978-1-4197-3514-1|oclc=1048940054}}</ref> د يووېشتمې پېړۍ له نوې کېدو راهيسې، د هم‌جنس پالونکوحقوق له پياوړي ملاتړ سره راپورته شول. له هم‌جنس پالونکو سره د توپيريز چلند(تبعيض) پر وړاندې ځينې لاریونونه، له ۱۹۹۹ ز راهيسې موجود وو ، خو د برابرۍ دقانون (۲۰۱۰ز تصويب) له مخې يې، ټولو برخو ته لار ومونده. په وسله‌وال پوځ کې د هم‌جنس پالونکو پر علني فعاليت بنديز، په ۲۰۱۶ ز کال کې، په رسمي توګه له منځه ولاړ، خو له  ۲۰۰۰ز ام کال راهیسې، له نه پلي کېدونکې سياسي پاليسۍ سره مل و. په ۲۰۰۱ز کال کې د رضايت عمر جنسي تمايل ته له پاملرنې پرته، ۱۶ کاله وټاکل شو. په ۱۹۸۰ز لسيزه کې د ۲۸ سېکشن(برخه) چې په ښوونځيو او عامه ځايونو کې دهم‌جنس پالنې د عامولو د بنديز مسؤل و،  په ۲۰۰۳ ز کال کې له منځه ولاړ.  ترانس‌جنډر د ۲۰۰۵ ز کال راهيسې، د خپل بيولوژيکي جنسيت د بدلولو لپاره، د قانوني غوښتنليک ورکولو حق درلود. په همدغه کال کې هم‌جنسه جوړو ته په انګلستان او وېلز کې د مدني غونډو او د واده د مراسمو نيولو حق ورکړل شو، وروسته په ۲۰۰۹ ز کال کې سکاټلنډ هم‌جنس پالونکو جوړو ته د زوی‌ولۍ حقوق ورکړل او شمالي آيرلنډ هم د دوی په څارنه، په ۲۰۱۳ ز کې پلي کړل. د هم‌جنس پالونکو جوړو واده په انګلستان، وېلز او سکاټلنډ کې، په ۲۰۱۴ ز او په شمالي آیرلنډ کې په ۲۰۲۰ ز کې قانوني شو. <ref>{{cite web|url=https://www.legislation.gov.uk/ukpga/2016/21/contents|title=Armed Forces Act 2016|publisher=Government of the United Kingdom}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.pinknews.co.uk/2013/12/10/government-announces-date-of-first-same-sex-marriages-in-england-and-wales/|title=Government announces date of first same-sex marriages in England and Wales|newspaper=Pink News|access-date=10 December 2013}}</ref><ref name="nimarriage2">{{Cite web|url=http://www.legislation.gov.uk/uksi/2019/1514/contents/made/data.htm|title=The Marriage (Same-sex Couples) and Civil Partnership (Opposite-sex Couples) (Northern Ireland) Regulations 2019|publisher=Government of the United Kingdom|access-date=12 January 2020}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2019/22/enacted/data.htm|title=Northern Ireland (Executive Formation etc) Act 2019|publisher=Government of the United Kingdom|access-date=12 January 2020}}</ref> نن ورځ ډېری هم‌جنس پالونکي (LGBT) د نورو عادي وګړو په شان قانوني حقوق لري او بريتانيا په ټوله نړۍ کې هم‌جنس پالونکو ته تر نورو ډېره خپلواکې ورکړې ده، که څه هم بريتانيا په دې وروستيو کې په نړيواله کچه کې د نورو هېوادونو په پرتله يو وروسته پاتې هېواد دی. په اروپا کې د لېزبين، هم‌جنس‌پالانو، دوه‌جنس پالانو، ترانس‌جنډر او اېنټرسېکس نړیوالې اتحاديې (ILGA-Europe) د ۲۰۱۵ ز کال د يوې ارزونې له مخې:  په بريتانيا کې د هم‌جنس پالونکو حقوق ۸۶ سلنه مخ پر وده ارزولي دي چې دا يې د بشپړې برابرۍ او انساني حقونو ته د درناوي او پرمختګ پر لور يو اغېزمن ګام ارزولی دی. د دې ارزونې له مخې سکاټلنډ د هم‌جنس پالونکو لپاره د برابرۍ د حقونو په برخه کې  ۹۲ امتيازه، چې د اروپا په کچه تر ټولو لوړ امتياز دی، تر لاسه کړ. په دغه حال کې بريتانيا، تر ۲۰۲۰ ز کال پورې، د ۶۶ امتيازونو په لرلو سره په اروپا کې د لېزبين، هم‌جنس‌پالانو، دوه‌جنس پالانو، ترانس‌جنډر او اېنټرسېکس نړیوالې اتحاديې د رده‌بندۍ نهم ځای ته راولوېده او مسؤلو چارواکو په دې اړه اندېښنه وښوده او دا يې د ترانس د حقونو د مخالفو ډلو او اپوزېسيونونو کار وباله. په همدې حال کې په ۲۰۱۹ ز کال کې د پيو (امريکايي څېړنيز مرکز)  له‌خوا د شوې څېړنې له مخې، ۸۶ سلنه بريتانويان له دې سره موافق وو، چې هم‌جنس پالنه بايد ټولنه ومني، په ۲۰۱۷ ز کال کې د يوې بلې ټول‌پوښتنې له مخې، د بریتانيا ۷۷ سلنه خلکو، د هم‌جنس پالونکو د ودونو ملاتړ کړی. <ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/world/2015/may/10/scotland-tops-league-for-gay-rights|title=Scotland tops league for gay rights|work=The Guardian|date=10 May 2015}}</ref><ref>{{Cite web|title=ILGA-Europe Rainbow Map Points To Make-or-Break Moment for LGBTI Rights in Europe {{!}} ILGA-Europe|url=https://www.ilga-europe.org/resources/news/latest-news/rainbow-map-2020-points-make-or-break-moment-lgbti-rights-europe|access-date=2020-10-08|website=www.ilga-europe.org}}</ref><ref>{{cite web|date=25 June 2020|title=The Global Divide on Homosexuality Persists|url=https://www.pewresearch.org/global/2020/06/25/global-divide-on-homosexuality-persists/|work=Pew Research Center's Global Attitudes Project}}</ref><ref>{{cite web|date=29 October 2018|title=Eastern and Western Europeans Differ on Importance of Religion, Views of Minorities, and Key Social Issues|url=https://www.pewforum.org/wp-content/uploads/sites/7/2018/10/Eastern-Western-Europe-FOR-WEB.pdf|access-date=28 August 2020|work=Pew Research Center|page=12}}</ref> د يوې بلې څېړنې له مخې چې په ۲۰۱۷ ز کې ترسره شوې، د بريتانيا شاوخوا دوه سلنه خلک لېزبين، هم‌جنس پال يا تراس پالونکي دي، خو سټون وېل او يوګاف دا راپور ناسم ګڼي او ښايي کره شمېر يې، له پنځو تر اووه سلنه وي. په بريتانيا کې د ترانس پالونکو شمېر، په ۲۰۰۹ ز کال کې، له ۳۰۰۰۰۰ څخه تر ۵۰۰۰۰۰ پورې (شاوخوا ۰.۵ سلنه) اټکل شوی. د هم‌جنس پالونکو د حقوقو ادارې او لويې ټولنې، د برېتانيا په ټولو برخو، په ځانګړي ډول د برايټون په ښار کې چې د بريتانيا د هم‌جنس پالونکو د غير رسمي پلازمېنې په توګه پېژندل کېږي، جوړې شوې. په نورو لويو ښارونو،لکه: لندن، مانچسټر، بېرمنګم، برېسټول، ليډس، لېورپول، نيوکاسټل، اپن ټيني، اېډڼ برا او سوټمپټون، ټول د هم‌جنس پالونکو د کليو لرونکي دي او په دې وياړ کلنی جشن لري. <ref>{{Cite web|title=Sexual orientation, UK – Office for National Statistics|url=https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/culturalidentity/sexuality/bulletins/sexualidentityuk/2017|access-date=28 August 2020|publisher=Government of the United Kingdom}}</ref><ref>{{cite web|title=Gay Britain: what do the statistics say?|url=https://www.theguardian.com/politics/reality-check/2013/oct/03/gay-britain-what-do-statistics-say|website=[[The Guardian]]|language=en|date=3 October 2013}}</ref><ref name="YouGov">{{cite web|url=https://yougov.co.uk/news/2015/07/29/one-direction-gay-popular/|title=YouGov – Move over Kylie: One Direction is Britain's gayest band|website=YouGov: What the world thinks|access-date=10 May 2017}}</ref><ref name="TransReport">{{cite web|url=http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/trans-inequalities-reviewed/introduction-to-the-review|title=Introduction to the review|work=equalityhumanrights.com|access-date=2021-11-16|تاريخ الأرشيف=2015-07-06|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20150706020643/http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/trans-inequalities-reviewed/introduction-to-the-review|url-status=dead|خونديځ نېټه=2015-07-06|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20150706020643/http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/trans-inequalities-reviewed/introduction-to-the-review|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20150706020643/http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/trans-inequalities-reviewed/introduction-to-the-review|archive-url=https://web.archive.org/web/20150706020643/http://www.equalityhumanrights.com/about-us/our-work/key-projects/trans-inequalities-reviewed/introduction-to-the-review}}</ref> == هم‌جنس، جنسي فعاليتونه == === هم‌جنس پالنه د يوه جرم په توګه === د انګليس د بېګري  قانون ( ۱۵۳۳ز تصويب) له مخې، چې د اتم هنري له خوا وضع شو، مقعدي جنسي اړيکه جرم او سزا يې اعدام و. ياد قانون په دغه هېواد کې د مدني لواطتونو پر ضد لومړنی قانون و، تر دې وړاندې دغه ډول پېښې د کليسايي محکمو له خوا فيصله کېدلې. په داسې حال کې چې ۱۵۵۳ز کال کې د لومړۍ مريم له سلطنت سره لغوه شوې. په ۱۵۶۳ز کې د لومړۍ الیزابېت له‌خوا بياځلي تصويب شو. جېمزپراټ او سمېټ هغه دوه وروستي کسان وو، چې په ۱۸۳۵ ز کال کې د لواطت په جرم اعدام شول. <ref name=":1">{{Cite web|title=A timeline of gay rights in the UK|url=https://www.theweek.co.uk/87213/a-timeline-of-gay-rights-in-the-uk|access-date=2020-09-25|website=The Week UK|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=On sexuality, the law still caters to the norms of public disgust|url=https://theconversation.com/on-sexuality-the-law-still-caters-to-the-norms-of-public-disgust-79705|website=The Conversation}}</ref><ref>{{cite book|title=A Gay History of Britain: Love and Sex Between Men Since the Middle Ages|publisher=[[Greenwood World Publishing]]|last1=Cook|first1=Matt|last2=Mills|first2=Robert|last3=Trumback|first3=Randolph|last4=Cocks|first4=Harry|year=2007|page=109|isbn=978-1846450020}}</ref> که څه هم د فرد په وړاندې د جرمونو قانون (۱۸۶۱ز تصويب) ۶۶ مادې پر هم‌جنس پالونکو د اعدام سزا بنده کړه، خو د نارينه هم‌جنس پالونکو اعمال ناقانونه وو او سزا يې  بند( زندان)  و. د جرمونو  قانون (۱۸۸۵ ز تصويب) په يوولسمه برخه (لابوچر اصلاحيه) کې د هم‌جنس پالنې اړوند قوانين داسې پراخ کړل چې، د نرانو تر منځ د جنسي اړيکو ټول ډولونه په کې شامل وو. اوسکار وايلډ د دغه قانون له مخې مجرم شو او په دوه کاله کاري سزا محکوم شو، خو برعکس لېزبينان هېڅکله د هېڅ قانون له‌خوا نه په رسميت وپېژندل شو ل او نه هم ونيول شول. <ref>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/news/2017/01/31/turings-law-thousands-convicted-gay-bisexual-men-receive-posthumous/|title=Turing's Law: Oscar Wilde among 50,000 convicted gay men granted posthumous pardons|date=31 January 2017|work=[[The Daily Telegraph]]}}</ref> په سکاټلنډ کې، که څه هم هېڅ کوم قانون نه و چې د نارينه‌وو ترمنځ يې جنسي اړيکې، د ۱۴۲۴ ز او ۱۷۰۷ ز کالونو تر منځ  ناقانونه بللې وی، خو هم‌جنس پاله کړنو سزا درلوده، چې يوه نمونه يې د ګاوېن محکمې کميسيون دی.  <ref>{{cite web|url=http://www.rps.ac.uk/|title=Records of the Parliaments of Scotland|publisher=Rps.ac.uk|access-date=7 April 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.rps.ac.uk/search.php?action=fetch_jump&filename=charlesi_ms&jump=charlesi_t1645_11_28_d6_trans&type=ms&fragment=m1645_11_28_d6_ms|title=Procedure: commission for the trial of Gavin Bell|publisher=Rps.ac.uk|access-date=7 April 2014}}</ref> د ۱۹۵۰ز لسيزې په لومړيو کې د نارينه‌وو ترمنځ د جنسي اړيکو د بنديز لپاره،  پوليسو فعال قوانين پلي کړل. د ۱۹۵۴ ز او ۱۰۶۹ ز کالونو تر ورستيو پورې، د انګلستان او وېلز په زندانونو کې هم‌جنس پاله نارينه زندانيان، چې د عمر منځنۍ کچه يې ۳۷ وه، شته وو. په څرګند ډول د نيول شوو او محاکمه شوو کسانو شمېر زيات و، ان ساينس پوه، رياضيدان او د جګړې پرمهال کد ماتوونکی الان تورېنګ چې په  ۱۹۵۲ز کال کې په بې ادبۍ او فحاشۍ تورن شو، هم شامل و، هغه د ښځينه هورمونونو په مرسته درملنه (کيميکل کسترېشن)، تر زندان غوره وګڼله. تورېنګ په ۱۹۵۴ ز کال کې ځان وژنه وکړه، په ۲۰۰۹ ز کال کې ګورډن براوون، د وخت لومړي وزير په بريتانيا کې د يوې وېروونکې پېښې او وحشتناک چلند په ځواب کې چې ورسره شوی و، د بريتانيا د دولت په استازولۍ بښنه وغوښته. په ۱۹۵۴ز کال کې اېډوارډ مونتاګو (درېيم بارون مونتاګو له بيليو څخه) محاکمه او وروسته زنداني شو، مايکل پيت رېورز او اېلډبولډ د هم‌جنس پاله او فحشا کړنو د ارتکاب په وجه، د هم‌جنس پاله کړنو اړوند قانون په رڼا کې، چې د سېر ‌ډېوېوډ ماکسوېل فيي او هوګ لوکاس توث له خوا تصويب شوی غږ پورته کړ او د څېړنو او راپور لپاره يې يوه کمېټه رامنځته  کړه. <ref name="pinknews.co.uk">{{cite web|url=http://www.pinknews.co.uk/2013/07/15/the-pinknews-guide-to-the-history-of-england-and-wales-equal-marriage/2/|title=The PinkNews Guide to the history of England and Wales equal marriage|publisher=Pinknews.co.uk|date=15 June 2013|access-date=7 April 2014}}</ref><ref>{{Cite news|first=Hilary|last=Whiteman|title=Petition seeks apology for Enigma code-breaker Turing|publisher=CNN|date=1 September 2009|url=http://edition.cnn.com/2009/WORLD/europe/09/01/alan.turing.petition/?imw=Y|access-date=2 May 2010|archive-date=24 January 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180124232211/http://edition.cnn.com/2009/WORLD/europe/09/01/alan.turing.petition/?imw=Y|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.number10.gov.uk/Page20571|title=Treatment of Alan Turing was "appalling"&nbsp;– PM|publisher=10 Downing Street|date=10 September 2009|access-date=2 May 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100420212249/http://www.number10.gov.uk/Page20571|archive-date=20 April 2010}}</ref> === وال‌فېنډن === د وال‌فېنډن کمېټه، د ۱۹۵۴ ز کال د اګست ۲۴مه په بريتانيا کې د هم‌جنس پالنې د جرمونو لپاره رامنځته شوه. د هم‌جنس پالنې د جرمونو او فحشا په اړه د  ډيپارټمنټي کمېټې راپور، چې د وال‌فېنډن راپور په نوم مشهور دی، د ۱۹۵۷ ز د سپټمبر په درېيمه نېټه خپور شو. د دغه راپور له مخې، په خلوت د لويانو تر منځ رضايت بښونکې هم‌جنس پاله کړنې، نورې باید جرم ونه ګڼل شي او څرګنده يې کړه چې، په مشروع ډول هم‌جنس پاله کړنې کومه ناروغي نه ده، ځکه په ډېری موارد کې يوه نښانه ده او له بل اړخه، له رواني روغتيا سره جوړې دي. <ref>{{Cite web|url=http://www.bl.uk/learning/timeline/item107413.html|title=Wolfenden Report|website=bl.uk|access-date=2021-11-16|تاريخ الأرشيف=2022-04-28|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20220428131012/https://www.bl.uk/learning/timeline/item107413.html|url-status=dead|خونديځ نېټه=2022-04-28|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20220428131012/https://www.bl.uk/learning/timeline/item107413.html|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20220428131012/https://www.bl.uk/learning/timeline/item107413.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20220428131012/https://www.bl.uk/learning/timeline/item107413.html}}</ref> == سرچينې او ياداښتونه == mphp913wc5fu0oq6zedk465g0kwg5nh 0 58167 339935 273903 2024-11-08T01:11:10Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ 339935 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} نیکولا تسلا '''Nikola Tesla'''  (/ˈtɛslə/ ''TESS-lə'' صربستاني سریلیک: Никола Тесла، تلفظ[nǐkola têsla] ) د ۱۸۵۶ کال د جولای په ۱۰مه  زیږېدلی او د ۱۹۴۳ کال د جنورۍ په ۷مه مړ دی. نوموړی یو صربستاني الاصله امریکایی مخترع، د برق انجنیر، میخانیک انجنیر او د راتلونکي په اړه نظریه ورکوونکی و؛ دی ډېر د نوي متناوب جریان پر بنسټ د برېښنا رسولو د نوي سیسټم په ډیزاین کې په ونډه اخیستو کې پېژندل شوی.<ref>[https://www.dictionary.com/browse/tesla "Tesla"]. ''[[Random House Webster's Unabridged Dictionary]]''.</ref><ref>{{cite news|title=Electrical pioneer Tesla honoured|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/5167054.stm|work=BBC News|access-date=20 May 2013|date=10 July 2006}}</ref><ref>{{cite web|publisher=Radio Free Europe/Radio Liberty|title=No, Nikola Tesla's Remains Aren't Sparking Devil Worship In Belgrade|date=9 June 2015|url=https://www.rferl.org/a/tesla-remains-sparking-devil-worship-in-belgrade/27062700.html}}</ref><ref>{{cite book|last=Laplante|first=Phillip A.|url=https://books.google.com/books?id=soSsLATmZnkC|title=Comprehensive Dictionary of Electrical Engineering 1999|page=635|publisher=Springer|year=1999|isbn=978-3-540-64835-2}}</ref>{{sfn|Burgan|2009|p=9}} په [[اتريش|اتریش]] سترواکۍ کې وزیږېد او لوی شو. تسلا په ۱۸۷۰ کې انجنیري او فزیک لوتي خو کوم سند یې ترلاسه نه کړ، د ۱۸۸۰ کلونو په لومړیو کې یې په Continental Edison کې د لرې لارې په مخابراتو او د برېښنایي انرژۍ صنعت کې کې په کار کولو د عملي کار تجربه ترلاسه کړه. په ۱۸۸۴ یې امریکا ته کډه وکړه او د هغه ځای تابعیت یې واخیست. د لنډ وخت لپاره یې په نیویارک ښار کې د توماس اډېسون د میخانیکي کارونو په شرکت کې کار وکړ او بیا یې وروسته خپل مستقل کار پیل کړ. د مالي همکارانو او د خپلو فکرونو لپاره د بازارموندنې په مرسته یې په نیویار کې لابراتوارونه او شرکتونه جوړ کړل او الکټرونیکي وسایل یې تولید کړل. د ده متناوب جریان (AC)، القایي موتور او د پولي فېز اړوند د متناب جریان اختراع‌ګانې په ۱۸۸۸ کې د ویسټېنګهاوز بریښنایي وسایلو له لوري ثبت شوې، ده ته ډېرې پیسې لاسته ترې ورغلې او پولي فېز سیستم اساس یې جوړ کړ چې هغې کمپنۍ بلاخره بازار ته وړاندې کړې. د هغو اختراع‌ګانو په هڅه کې چې وکولی شي له هغو نه د اختراع د ثبت لپاره ګټه واخلي او بازار ته یې وړاندې کړي، تسلا په میخانیکي مولدونو/جنرېټرانو اد الکترونیکي تخلیې په لامپونو ګڼ شمېر ازمېیښتونه وکړل. تسلا ان د اېکس په شعاع ابتدایيي عکسونه واخیستل. ده همداراز یوه کښتۍ جوړه کړه چې له لرې به کنټرولېده، دا له ډېرو لومړیو وړاندې کولو وه. تسلا د یوه مخترع په توګه مشهور شو او خپلې لاسته راوړنې یې په خپل لابراتوار کې مشهورو او شتمنو کسانو ته وښودې، د ده د اختراع‌ګانو او فکرونو په اړه به هر ځای خبرې کېدې. د ۱۹۸۰ لسیزې په اوږدو کې تسلا د بې سیمه روښنایۍ او په ټوله نړۍ کې د بې سیمه برېښنا د ویش په اړه خپل فکرونه د ولتاژ او لوړې فرېکونسۍ په ازمېیښتونو په نیو یارک او کولاراډو سپرېنګز کې وڅارل. په ۱۸۹۳ کې یې له خپلو دستګاوو سره د بې سیمه اړیکو د احتمال په اړه خبرې وکړې. تسلا هڅه وکړه چې دغه نظریې په خپله نا بشپړه پروژه، وارډن کلیف ټاور کې د نړیوال بې سیمه او د برېښنا د لېږونکي تر منځ په اړیکه کې وکاروي، خو مخکې له دې چې بشپړه یې کړه، د بودیجې د نشتون له کبله یې پروژه پرېښوده. له وارډن کلیف ټاور پروژې وروسته، تسلا په ۱۹۱۰ او ۱۹۲۰ لسیزو کې بېلابېلې اختراګانې په بریالیتوب و ازمویلې. تسلا وروسته له دې چې خپله ډېره شتمني په څېړنو، ازمېیښتونو او اختراع‌ګانو ولګوله، په بېوزلۍ او ګوښه والي کې د نیویارک په ټیټې بیې لرونکو هوټلونو کې ژوند کاوه او د خپلو بېلونو د پرې کولو وس یې نه درلود. دی د ۱۹۴۳ کال په جنورۍ کې په نیو یارک کې مړ شو؛ له مرګ وروسته یې کارونه ورو ورو هېر شول. د تسلا له مرګ وروسته نه یوازې د ده نوم، بلکې اختراع‌ګانې یې هم هېرېدې، تر دې چې په ۱۹۶۰ کال کې د اوزانو او مقیاسونو په عمومي کنفرانس کې د ده د ختمونو لپاره په SI  سیستم کې  د مقناطیسي سیلان ګڼوالی د ده په نوم شو. له ۱۹۹۰ کلونو وروسته تسلا او د ده کارونو ته پام ډېر زیات شوی.<ref name="tsteslatower">{{cite web|title=Tesla Tower in Shoreham Long Island (1901 - 1917) meant to be the 'World Wireless' Broadcasting system|url=http://www.teslasociety.com/teslatower.htm|publisher=Tesla Memorial Society of New York|access-date=3 June 2012}}</ref><ref>{{cite book|last=O'Shei|first=Tim|title=Marconi and Tesla: Pioneers of Radio Communication|year=2008|publisher=MyReportLinks.com Books|isbn=978-1-59845-076-7|page=106}}</ref><ref>{{cite web|title=Welcome to the Tesla Memorial Society of New York Website|url=http://www.teslasociety.com/mri_digest.htm|publisher=Tesla Memorial Society of New York|access-date=3 June 2012}}</ref> == لومړني کالونه == نیکولا تسلا د د ۱۸۵۶ کال د جولای په لمسه [یا ښايي د جون په ۲۸مه] د اتریش سترواکۍ په سمیلجان کلي کې (اوسنۍ کرواسیه) په پوځي پوله کې زیږېدلی. پلار یې میلټون تسلا (۱۸۱۹-۱۸۷۹) د ختیځې ارتودوکس کلیسا کشش و.{{sfn|Burgan|2009|p=17|loc="Nikola's father, Milutin was a Serbian Orthodox priest and had been sent to Smiljan by his church."}}{{sfn|Carlson|2013|p=14|loc="Following a reprimand at school for not keeping his brass buttons polished, he quit and instead chose to become a priest in the Serbian Orthodox Church"}}{{sfn|Cheney|2011|p=25|loc="The tiny house in which he was born stood next to the Serbian Orthodox Church presided over by his father, the Reverend Milutin Tesla, who sometimes wrote articles under the nom-de-plume 'Man of Justice'"}}{{sfn|Dommermuth-Costa|1994|p=12|loc="Milutin, Nikola's father, was a well-educated priest of the Serbian Orthodox Church."}}{{sfn|Carlson|2013|p=14}}{{sfn|O'Neill|2007|pp=9, 12}}{{sfn|Cheney|Uth|Glenn|1999|p=143}} د تسلا مور، دوکا مندیچ (۱۸۲۲-۱۸۹۲) وه او د دې پلار هم د ختیځې ارتودوکس کلیسا کشش و. د تسلا مور د کورنیو وسایلو او میخانیکي تجهیزاتو په جوړولو او د صربستاني حماسي شعرونو په یادولو کې استعداد درلود او یوه ښه مخترع وه. دوکا هېڅکله رسمي زده کړې ونه کړې. تسلا خپله حافظه او خلاقانه وړتیاوې د خپلې مور د چلند او جینیتیکي صفاتو پوروړې بللې. د تسلا نیکونه د صربستان له لوېدیځ څخه د منټېنګرو نیږدې سیمو ته راغلي وو.{{sfn|O'Neill|1944|p=12}}{{sfn|Seifer|2001|p=7}}{{sfn|Cheney|2001}}{{sfn|O'Neill|1944|p=10}} تسلا د پینځو اولادو، څلورم و. د میلکا، انجلینا او ماریکا په نومونو درې خویندې او یو مشر ورور درلود چې ډن نومېده؛ ډن هغه وخت چې تسلا پینځه کلن و د آس ځغلولو په پېښه کې مړ شو. په ۱۸۶۱ کې، د سمیلجان ابتدایه ښوونځی پیل کړ او هلته یې د [[الماني ژبه|الماني]] ژبې، ریاضي او دین زده کړې وکړې. په ۱۸۶۲ کې د تسلا کورنۍ ګسپیچ ته نیږدې سیمو ته کډه وکړه، هلته د تسلا پلار کشیش و. نیکولا ابتدایه ښوونځی پای ته ورساوه او له هغه وروسته یې منځنی ښوونځی بشپړ کړ او د لېسې لپاره يې کارلوواک ته کډه وکړه چې په (Higher Real Gymnasium) کې زده کړې پیل کړي، دلته ټولګیو ته په الماني ژبه تدریس کېده، دا چاره د اتریش-هنګري پوځي پولې په اوږدو کې په ټولو ښوونځیو کې معمول و.<ref name="teslatimeline">{{cite web|title=Nikola Tesla Timeline from Tesla Universe|url=https://teslauniverse.com/nikola-tesla/timeline|website=Tesla Universe|access-date=16 January 2017}}</ref><ref>{{cite book|last1=Tesla|first1=Nikola|last2=Marinčić|first2=Aleksandar|title=From Colorado Springs to Long Island: research notes|date=2008|publisher=Nikola Tesla Museum|location=Belgrade|isbn=978-86-81243-44-2}}</ref><ref>{{cite book|last1=Budiansky|first1=Stephen|title=Journey to the edge of reason : the life of Kurt Gödel|date=2021|location=New York, NY|isbn=9781324005452|edition=First|quote=In the natural sciences, Austria produced a remarkable number of talented theorists and experimentalists. The electrical genius Nikola Tesla, from Croatia, studied in Karlovac at one of the rigorous German-language high schools, the Gymnasiums, established throughout the Austrian Empire.}}</ref><ref name="tesla1">{{cite book|last1=Tesla|first1=Nikola|title=My inventions: the autobiography of Nikola Tesla|date=2011|publisher=Martino Fine Books|location=Eastford|isbn=978-1-61427-084-3}}</ref>{{sfn|Carlson|2013|p=21}} در سال ۱۸۷۳ تسلا به سمیلجان بازگشت. مدت کوتاهی پس از رسیدن به وبا مبتلا شد و نه ماه در بستری بود و چندین بار تا پای مرگ رفت. پدر تسلا که در ابتدا از او خواسته بود که کشیش شود، در دوران مریضی نیکولا قول داد در صورت بهبودی بیماری، او را به بهترین دانشکده مهندسی بفرستد.<ref>Tesla does not mention which professor this was by name, but some sources conclude this was Prof [[Martin Sekulić]].</ref><ref>{{cite web|title=Tesla Life and Legacy&nbsp;– Tesla's Early Years|url=https://www.pbs.org/tesla/ll/ll_early.html|publisher=PBS|access-date=8 July 2012}}</ref>{{sfn|O'Neill|1944|p=33}}{{sfn|Carlson|2013|p=32}} وروسته بیا تسلا ولیکل چې د خپل فزیک د استاد له لوري یې د برېښنا له ښودو سره لېوالتیا پیدا شوه. تسلا وویل چې د «دغې مرموزې پدیدې» ماهیت او جالبوالی د دې سبب شو چې وغواړي «دغه حیرانوونکی ځواک نور هم وپېژني». تسلا کولی شوی انټیګرالي محاسبې په خپل ذهن کې وکړي، دا چاره د دې سبب شوه چې ښوونکي یې ووایي چې دی تقلب کوي. نوموړي څلور کلنه دوره په درېیو کلونو کې بشپړه کړه او په ۱۸۷۳ کې فارغ شو.<ref>{{cite book|editor-last=Glenn|editor-first=Jim|title=The complete patents of Nikola Tesla|year=1994|publisher=Barnes & Noble Books|location=New York|isbn=1-56619-266-8|url=https://archive.org/details/completepatentso00tesl}}</ref><ref name="teslatimeline2">{{cite web|title=Nikola Tesla Timeline from Tesla Universe|url=https://teslauniverse.com/nikola-tesla/timeline|website=Tesla Universe|access-date=16 January 2017}}</ref><ref name="tesla12">{{cite book|last1=Tesla|first1=Nikola|title=My inventions: the autobiography of Nikola Tesla|date=2011|publisher=Martino Fine Books|location=Eastford|isbn=978-1-61427-084-3}}</ref> له فراغت وروسته تسلا سمیلجان ته ستون شو، خو له لنډ وخت وروسته په کولیرا وبا اخته شو، نهه میاشتې بستر و او څو ځله د مرګ تر پولې ورسېد. د تسلا پلار چې په لومړیو کې یې له تسلا غوښتي وو چې کشش شي، د ده د ناروغۍ پر وخت ژمنه وکړه چې تسلا به له رغېدو وروسته د انجنیرۍ تر ټوله غوره پوهنځي ته لېږي.{{sfn|Seifer|2001}} == سرچينې == jzyijkqmfpuxu1cbmhhqvm593y7u3me 0 58548 339923 274689 2024-11-07T22:53:43Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 339923 wikitext text/x-wiki د امریکا لویې وچې (شمالي، سویلي او مرکزي امریکا او کارابین) له تاریخ وړاندې پېر له آسیا څخه د یخبندان د عصر په اوج کې دغو سیمو ته د وګړو له کډوالۍ پیلېږي. عام باور پر دې دی چې، د خلکو دغه ډلې تر هغه مهاله چې په لسمه پېړۍ کې له ایسلنډ څخه د لیف اېرکسون ترمشرۍ لاندې خلک دغې لویې وچې ته ورسېدل او په ۱۴۹۲ ز کال کې د کریسټوفر کولمبوس تر سفر پورې له "پخوانۍ نړۍ" جلا شوې ډلې وې. د امریکا د بومي وګړو نیکونه پالئو سورپوستي و؛ هغوی ښکاریان – راټولوونکي و چې، شمالي امریکا ته یې کډه کړې وه. تر ټولو مشهور نظر دادی چې، کډوال له بېرنجیا څخه، له هغې ټوټې وچې څخه چې اوس مهال په برېنګ تنګه کې د شمالي منجمد اقیانوس په واسطه پوښل شوې، د امریکا لویې وچې ته راغلي و. په ۱۴۹۲ ز کال کې د کریستوفر کولمبوس له سمندري سفرونو وروسته، په پیل کې د هسپانیې، ورپسې د پرتګال، انګلستان، فرانسې او جرمني استعمارچیان دغې نوې نړۍ ته راورسېدل او د سیمو په فتح کولو او په هغو کې له استوګن کېدو وروسته یې، په دغه لویه وچه کې د پام وړ فزیکي او کلتوري لیدلوري رامنځته کړل. هسپانیې د اوسني وخت د امریکا د متحده ایالاتو ډېری سویل لویدیځې برخې، فلوریډا او له کارابین څخه د [[سوېلي امريکا|سویلي امریکا]] تر څوکې پورې په خپله مستعمره کې راوستل. پرتګال بیا په اوسني [[برازیل]] کې مېشت شو په داسې حال کې چې انګلستان د امریکا په ختیځو سواحلو، د آرام سمندرګي په شمالي سواحلو او د اوسنۍ کاناډا ډېرې برخې تر استعمار لاندې راوستې. فرانسې په کیوبیک او د کاناډا په ختیځو برخو کې ځای خپل کړ، چې اوس مهال د امریکا مرکزي ایالتونو ته اړوندېږي. هالنډ په نیو هالنډ کې ( د نیوامستردام  اداري مرکز یا اوسنی نیویارک)، د کارابین په یو شمېر ټاپوګانو او د سویلي امریکا په شمال کې یو شمېر برخې ونیولې. د امریکا په لویه وچه کې اروپايي نیواک دې ته زمینه برابره کړه، څو اصلي امریکایان، اروپایان او افریقایان، د هغوی کلتورونه او بنسټونه یو په بل کې ګډ شي، چې له امله یې ګڼ شمېر کلتورونو، تمدنونو او په پایله کې نوو دولتونو وده وکړه. په امریکایي کلتور کې د استعمار اغېزې په معمارۍ، مذهب، خوړو، هنر او په ځانګړې توګه په ژبه کې په ښکاره ډول څرګندېږي، چې تر ټولو زیات یې د هسپانوي ژبې (۳۷۶ میلیونه ویونکي)، د [[انګلیسي]] (۳۴۸ میلیونه) او پرتګالي (۲۰۱ میلیونه) دي. د استعمار دورې نږدې درې پېړۍ دوام وکړ، د ۱۶ مې پېړۍ له پیل څخه د ۱۹ مې پېړۍ تر پیل پورې، تر هغه مهاله، کله چې برازیل او نورو لویو هسپانوي الاصله امریکايي ملتونو خپلواکي واخیسته. د امریکا متحده ایالاتو ډېر ژر په ۱۷۷۶ ز کال کې له لویې بریتانیا خپلواکي واخیسته، په داسې حال کې چې، کاناډا په ۱۸۶۷ ز کال کې فدراله واکمني او په ۱۹۳۱ ز کال کې یې په قانوني توګه خپلواکي ترلاسه کړه. یو شمېر نور هېوادونه، د ۱۹ مې پېړۍ تر پایه خپلو اصلي اروپايي هېوادونو ته اړوند و، لکه کیوبا او پرتوریکو چې تر ۱۸۹۸ ز کال پورې هسپانیې ته اړوند وو. نورو وړو برخو لکه ګیانا (Guyana) د ۲۰ مې پېړۍ په نیمايي کې خپلواکي واخیسته، پداسې حال کې چې د کارابین یو شمېر ټاپوګان او فرانسوي ګیانا (French Guiana) تر اوس مهاله د اروپايي ځواکونو برخه پاتې شوې دي. == شلمه پېړۍ == === شمالي امریکا === شمالي امریکا د لویې بریتانیا د برخې په توګه، کله چې په ۱۹۱۴ ز کال کې لومړۍ نړیواله جګړه پیل شوه، کاناډا په دغه جګړه کې ښکېل شوه. کاناډا د جګړې په پیل کې په یپرېس (Ypres) کې د وژونکي ګاز د برید په ګډون د جګړې د لومړنیو پړاونو دروند بار پر غاړه واخیست. تلفات زیات شول، دولت اړ شو چې نوي سرتېري جذب کړي، پداسې حال کې چې له دغې چارې سره ډېری فرانسوي الاصله کاناډایان مخالف و په اجباري ډول د سرتېرو راغونډولوپه ۱۹۱۷ ز کال کې کړکېچ جوړ کړ او د مونټریال په واټونو ګڼ شمېر بغاوتونه رامنځته شول. په ګاونډي نیو پونډلنډ(Newfoundland) کې د سومي (Somme ) جګړې په لومړۍ ورځ نوې واکمنۍ له ویجاړونکې ماتې سره مخ شوه. د امریکا متحده ایالات تر ۱۹۱۷ ز کال پورې تر هغه مهاله چې له انتانت (Entente) ځواکونو سره یوځای شوه له جګړې لرې پاتې و. د امریکا متحده ایالاتو وکولای شول چې په ۱۹۱۹ ز کال کې د پاریس د سولې په کنفرانس کې چې د دوه نړیوالو جګړو ترمنځ یې اروپا ته نوې څېره ورکړه مهم رول ولوبوي. مکسیکو د جګړې برخه نه وه، ځکه هغه مهال دغه هېواد د مکسیکو په انقلاب کې ښکېل و. ۱۹۲۰ مې لسیزې د امریکا او په لږ کچه د کاناډا لپاره د هوساینې فرصتونه رامنځته کړل. خو په ۱۹۲۹ ز کال کې د وال سټریت د اسهامو د بازار د سقوط (Wall Street Crash) او وچکالۍ له امله د امریکا په متحده ایالاتو او کاناډا کې د اقتصادي ستونزو پړاو پیل شو.له ۱۹۳۶ ز کال څخه تر ۱۹۴۹ کال پورې د مکسیکو کاتولیک ضد دولت پر وړاندې، په ځانګړې توګه د ۱۹۱۷ کال د مکسیکو په اساسي قانون کې د دیني مقرارتو پر ضد احکامو سره په اړیکه پراخ ولسي پاڅون رامنځته شو. === مرکزي امریکا === د یوې تلپاتې سیاسي اتحادیې د ماتې سره، د مرکزي امریکا د بیاځلي یو موټي کېدو مفهوم، له دې سره چې د بېلابېلو هېوادونو د مشرانو له خوا ورسره چندان لیوالتیا نه وه خو بیا هم کله کله دا مفهوم مطرح کېده. له ۱۸۵۶ ز کال څخه تر ۱۸۵۷ کال پورې دغې سیمې بریالی پوځي ایتلاف د امریکايي کړکېچ جوړونکي ویلیام واکر د برید د دفع کولو په موخه جوړ کړ. نن ورځ، ټولو پنځه هېوادونو د دوو بیرونۍ آبي لیکو لرونکی بیرغونه چې په منځ کې سپینه لیکه لري اوچت کړي څو د پخواني فدرال رول څرګند کړي.(کوستاریکا چې په سنتي ډول د دغو پنځو هېوادونو له ډلې له ادغام سره ستونزه لري، په ۱۸۴۸ ز کال کې یې په خپل بیرغ کې د آبي کرښې رنګ په تېز کولو او همدارنګه د دوه سرو کرښو په زیاتولو، د فرانسوي درې رنګه بیرغ په افتخار په خپل بیرغ کې بدلون راوړی). په ۱۹۰۷ ز کال کې د مرکزي امریکا د عدالت محکمه جوړه شوه. د ۱۹۶۰ ز کال د ډسمبر په ۱۳ مه، ګواتیمالا، الاسلوادور، هندوراس او نیکاراګوا د مرکزي امریکا ګډ مارکېټ ("CACM") جوړ کړ. کوستاریکا د خپلې اقتصادي ودې او سیاسي ثبات له امله وه نه غوښتل چې په CACM کې برخه واخلي. د CACM موخه د پیاوړي سیاسي اتحاد رامنځته کول او د وارداتي اقتصادي سیاست پر ځای د صنعتي اقتصادي سیاست پیاوړي کول دي. دغې پروژې چټکې اقتصادي بریاوې رامنځته کړې خو په ۱۹۶۹ ز کال کې د الاسلوادور او هندوراس ترمنځ د فوټبال جګړې وروسته دغه مارکېټ وتړل شو. د مرکزي امریکا پارلمان له ۱۹۹۱ ز کال څخه یوازې مشورتي رول لري. کوستاریکا په مکرر ډول له دغه سیمه ییز پارلمان سره یوځای کېدل رد کړي، هغه پارلمان چې د مرکزي امریکا د پخوانۍ اتحادیې څلور هېوادونه، پاناما او د دومنیکن جمهوریت یې غړیتوب لري. === سویلي امریکا === په ۱۹۶۰ مه او ۱۹۷۰ مه لسیزو کې د ارجنټاین، برازیل، چلي او یوروګوای دولتونه د امریکا متحده ایالاتو سره د همغږو پوځي دیکتاتوریو له خوا وشیندل شوې. دغو دیکتاتوریو په لسګونو زره  سیاسي بندیان ونیول، چې ډېری یې اعدام او یا هم ووژل. په اقتصادي بڼه هغو د نوو لېبرال اقتصادي سیاستونو اړخ ونیو. هغوی د سړې جګړې پر مهال، د امریکا د ملي امنیت له دکتورینو څخه د داخلي شیندل کېدوڅخه د مخنیوي په برخه کې ګټه وکړه. د د د۰ ۱۹۸مې لسیزې او ۱۹۹۰ مې لسیزې ترمنځ پیرو (Peru) له داخلي کړکېچ رنځېده. انقلابي خوځښتونه او ښي اړخ پلوه پوځي دیکتاتورۍ عامې وې، خو له ۱۹۸۰ مې لسیزې وروسته، د دیموکراسۍ جوړونې څپه په دې لویه وچه کې رامنځته شوه، چې له امله یې اوس مهال دیموکراتیکه واکمني پراخه شوې. == سرچينې == neo70xibuxnbw1d0it5hz2uw0l6o283 0 59148 339913 302374 2024-11-07T21:24:56Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339913 wikitext text/x-wiki افغانستان د کوکنارو د اپين د کرلو او ريبلو اوږد تاريخ لري. په ۲۰۲۱ز کال کې، په نړيواله کچه د افغانستان توليد د ناقانونه هيروينو له نوي سلنه نه زياته برخه جوړوله او اروپا ته د برابرېدونکو توکو له پنځه نوي سلنه نه زيات يې د افغانستان توليدات دي. څومره ځمکه چې په لاتينه امريکا کې د کوکنارو د کښت لپاره کارول کېږي، په افغانستان کې ترهغې ډېره ځمکه د اپينو لپاره کارول کېږي. افغانستان له ۲۰۰۱ز کال راهيسې، د نړۍ په کچه د ناقانونه نشه يې توکو د توليد مخکښ هېواد دی. په ۲۰۰۷ز کال کې، په بازار کې له غیر درمليزو شته اپينو موادو له ډلې درې نوي سلنه یې له افغانستان نه سرچينه اخېستي. په ۲۰۱۹ز کال کې هم افغانستان د نړيوال بازار څلور اتيا سلنه اپين توليدول. دا د صادراتو له اړخه د نږدې څلور مليارده امريکايي ډالرو معادل ارزښت دی، څلورمه برخه یې د کوکنارو کروندګرو ته ورځي، پاتې يې سيمه ييزو چارواکو، باغيانو، جنګسالارانو او د نشه يې توکو قاچاقبرو ته ورځي. په اوو کلونو کې (۱۹۹۴-۲۰۰۰)، مخکې تر دې چې طالبان اپين بند کړي، د اپينو د ناخالص عايد نه د افغان کروندګرو برخه د دوه سوه زره کورنيو تر منځ وېشل کېده. په ۲۰۱۷ز کال کې، په افغانستان کې د اپينو توليد څلور سوه زره دندې برابرولې، چې دا شمېره د افغان ملي امنيتي ځواکونو له شمېرنه هم لوړه وه. کله چې طالبانو په سيمه ييزوجنګ سالارانو واک له لاسه ورکړ، په ۲۰۰۶ز کال کې د اپينو سوداګري زياته شوه. پر اپينو سربېره، افغانستان د چرسو په توليد کې هم د نړۍ مخکښ هېواد دی. په ۲۰۲۱ز کال کې د کابل له سقوط وروسته، د اپينو سوداګرۍ وده وکړه. <ref>Felbab-Brown p. 113</ref><ref>{{cite AV media|people=David Greene (host, Morning Edition), Hayatullah Hayat (Governor of Helmand Province, Afghanistan), Tom Bowman (reporter), Dianne Feinstein (U.S. Senator, Chair of the Caucus on International Narcotics Control)|date=6 July 2016|title=Afghan Governor Wants Government To Control Poppy Crop|medium=Radio broadcast|url=https://www.npr.org/2016/07/06/484894669/afghan-governor-wants-government-to-control-poppy-crop|access-date=6 July 2016|time=0:10|publisher=NPR|quote=Afghanistan's poppy production… accounts for more than 91 percent of the world's heroin.}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.unodc.org/documents/wdr/WDR_2010/World_Drug_Report_2010_lo-res.pdf|title=UNODC 2010 world drug report, page 43|access-date=November 30, 2011}}</ref><ref>{{Cite journal|author=UNITED NATIONS Office on Drugs and Crime|title=Afghanistan Opium Survey 2007|url=http://www.unodc.org/pdf/research/AFG07_ExSum_web.pdf|access-date=January 27, 2008|archivedate=January 28, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080128143609/http://www.unodc.org/pdf/research/AFG07_ExSum_web.pdf}}</ref><ref>{{Cite web|title=World Drug Survey 2019|url=https://wdr.unodc.org/wdr2020/field/WDR20_Booklet_3.pdf|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite press release|title=Opium Amounts to Half of Afghanistan's GDP in 2007, Reports UNODC|publisher=[[UNODC]]|date=November 16, 2007|url=http://www.unodc.org/india/afghanistan_gdp_report.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20110618011240/http://www.unodc.org/india/afghanistan_gdp_report.html|url-status=dead|archive-date=June 18, 2011|access-date=April 18, 2012}}</ref><ref>{{Cite journal|title=The opium economy in afghanistan|year=2003|page=7|publisher=UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME|url=http://www.unodc.org//pdf/publications/afg_opium_economy_www.pdf|access-date=June 25, 2009|archivedate=September 8, 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090908124201/http://www.unodc.org/pdf/publications/afg_opium_economy_www.pdf}}</ref><ref>{{cite news|title=Does Afghanistan grow more opium poppies than before 2001?|url=http://www.politifact.com/global-news/statements/2017/apr/04/ted-yoho/yoho-afghanistan-poppy-growth-way/|access-date=13 November 2017|publisher=PolitiFact|date=April 4, 2017}}</ref><ref>{{cite news|url=http://www.foxnews.com/world/2010/03/31/afghanistan-leading-hashish-producer/|publisher=Fox News|title=UN: Afghanistan is leading hashish producer|date=March 31, 2010|access-date=March 31, 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20110716063928/http://www.foxnews.com/world/2010/03/31/afghanistan-leading-hashish-producer/|archive-date=July 16, 2011|url-status=dead|df=mdy-all}}</ref><ref>{{Cite news|date=2021-12-12|title=Meth and heroin fuel Afghanistan drugs boom|language=en-GB|work=BBC News|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-59608474|access-date=2021-12-12}}</ref> == تاریخچه == وچ اقليم او د تازه توليداتو د لېږد ستونزمنتيا په افغانستا کې د کرنيزو محصولاتو صادرات سخت کړي، خو اپين د وچکالۍ په وړاندې مقاومت کوي، د اوږد لېږد له امله نه خرابيږي او په ښه نرخ پلورل کېږي. <ref name=":5">{{Cite book|last=Malkasian|first=Carter|url=https://www.worldcat.org/oclc/1240264784|title=The American war in Afghanistan : a history|date=2021|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-755077-9|location=New York|oclc=1240264784}}</ref> له هغه وروسته چې په ايران کې د کوکنارو کښت بند شو، په افغانستان کې د ۱۹۵۰ز لسيزې په نيمايي کې په زياته اندازه د اپينو توليد پيل شو، تر څو ګاونډي ايران ته واستول شي. افغانستان او پاکستان د اپينو توليد زيات کړاو کله چې د سياسي بې ثباتۍ او اوږدې وچکالۍ له امله له طلايي مثلث نه د نشه يې توکو چمتو کېدل له ستونزو سره مخامخ شول، د ۱۹۷۰ز لسیزې په نيمايي کې لويديځې اروپا او شمالي امريکا ته، افغانستان او پاکستان د اپينو ستر برابروونکي هېوادونه وګرځېدل.   <ref>Felbab-Brown p.114</ref> === د شوروي اتحاد پړاو (۱۹۷۹-۱۹۸۹ز) === کله چې د شوروي اتحاد له ملاتړ نه برخمن چپ اړخی حکومت، په افغانستان کې د ولس د ملاتړ په ترلاسه کولو کې ناکام شو، شورويانو د يرغل پریکړه وکړه. د مقاومت يو شمېر مشرانو، پرته له دې چې په اسلام کې د اپينو حرمت ته نظر وکړي، په خپلو سيمو کې د اپينو پر توليد تمرکز زيات کړ، تر څو د خپلو عملياتو لپاره لګښتونه پوره کړي، په ځانګړي ډول ګلبدين حکمتيار، ملا نسيم اخوندزاده او عصمت مسلم. د ۱۹۸۲ او ۱۹۸۲ز کلونو تر منځ موده کې توليد دوه برابره او ۵۷۵ ميټريک ټنه ته لوړ شو. (په دې موده کې متحده ايالاتو د «د وسلې په مرسته» د مجاهدينو د ملاتړ تګلاره تعقيبوله او اصلي موخه يې دا وه چې د چټک او پرېکنده ماتولو پر ځای، شوروي اتحاد کرار کرار د شاتګ لور ته  کمزوری کړي). حکمتيار چې له CIA او پاکستان نه يې تر ټولو زياتې مرستې تر لاسه کولې، د پاکستان شمال لويديځ د کوه سلطان په سیمه کې د هيروينو شپږ کارخانې جوړې کړې وې، په داسې حال کې چې نور جنګسالاران د اومو(خامو) اپينو په پلورلو خوښ وو. نسيم اخوندزاه، چا چې د کوکنارو د کښت دوديزه سيمه شمالي هلمند په واک کې درلود، د اپينو د توليد لپاره يې برخه صادره کړه، د چا په اړه چې داسې اوازه شته چې دا برخه (سهميه) يې په ربړولو او سخت تاوتريخوالي عملي کوله. په دې موخه چې د قاچاق اندازه زياته کړي، نسيم د ايران په زاهدان ښار کې يو دفتر هم درلود. <ref>Felbab-Brown p.115</ref><ref>{{cite web|url=http://www.irinnews.org/pdf/in-depth/bitter-sweet-harvest-afghanistans-new-war.pdf|title=UN Office for the Coordination of Human Affairs website – Bitter-Sweet Harvest: Afghanistan's New War|publisher=Irinnews.org|date=August 2, 2004|access-date=November 30, 2011}}</ref><ref>Felbab-Brown p.116</ref> شوروي اتحاد ادعا کړې وه چې د متحده ايالاتو د استخباراتو ادارې (CIA) کارکوونکي له افغانستان نه د اپينو د قاچاق په برخه کې مرسته کوي، يا د لويدیځ پر لور، تر څو د افغانستان د مقاومت لپاره پيسې راټولې کړي، يا د شوروي اتحاد پر لور، تر څو ياد هېواد په نشه يې توکو د روږديتابه په مټ کمزوری کړي. د الفريډ مککوای په وينا: سي.آی.ای. په نشه يې توکو کې د ښکېلو افغان چارواکو ملاتړ کاوه، د بېلګې په ډول ګلبدين حکمتيار او ځينې نور لکه حاجي ايوب افريدي.<ref name="McCoy1991-11-09">{{cite web|url=http://www.bearcave.com/bookrev/nugan_hand.html|date=November 9, 1991|title=Interview with Alfred McCoy|first=Paul|last=DeRienzo|author-link=Paul DeRienzo}}</ref> بل لامل يې په پاکستان کې د منځه وړلو هڅې وې، (د کوم هېواد استخباراتي اداره ISI چې په تصادفي ډول د مجاهدينو ملاتړې وه). پاکستاني حکومت، د نړيوالې پرمختيا لپاره د متحده ايالاتو اداره (USAID)  او ځينې نورې ډلې په هغو هڅو کې شاملې وې چې د افغانستان پر پوله د سرحد ايالت (اوس خيبرپښتونخوا) له ځينو ټاکلو سيمو نه د کوکنارو کښت محوه کړي. د ۱۹۸۰ز په لسيزه کې د اپينو صنعت له پاکستان نه افغانستان ته واوښت.<ref name="gir1">Killing the Cranes, Edward Girardet, [http://www.chelseagreen.com/bookstore/item/killing_the_cranes Chelsea Green] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140812143525/http://www.chelseagreen.com/bookstore/item/killing_the_cranes|date=August 12, 2014}} publisher. Opium/Pakistan – p 133</ref><ref>[pdf.usaid.gov/pdf_docs/PDABK009.pdf Project Assistance Completion Report], Northwest Frontier Area Development, 391-0485, [[USAID]] Mission to Pakistan and Afghanistan</ref> === د جنګسالارانو پړاو (۱۹۸۹-۱۹۹۴) === کله چې په ۱۹۸۹ز کال کې شوروي پوځ اړ شو چې له افغانستان نه ووځي، نو د واک تشه رامنځ ته شوه. د ځواک د تر لاسه کولو په موخه د مجاهدينو بېلا بېل ګوندونه په خپلو کې سره په جګړه شول. د لويديځ د ملاتړ د نه شتون له امله، دوی تر پخوا هم د کوکنارو  کرنه زياته مراجعه کوله، تر څو د خپل پوځي شتون لپاره مالي لګښت پيدا کړي. === د طالبانو واک ته رسېدل (۱۹۹۴-۲۰۰۱) === د طالبانو د واکمنۍ پر مهال، په افغانستان کې د اپينو کښت تر ټولو زيات يعنې په ۱۹۹۹ز کال کې ۴۵۰۰ ميټرک ټنو ته ورسېد (۴۴۰۰ بریتانوي ټنه ۵۰۰۰ امريکايي ټنه). <ref>{{Cite press release|title=Press conference on Afghanistan opium survey 2004|publisher=United Nations|date=November 18, 2004|url=https://www.un.org/News/briefings/docs/2004/McCleanBriefing_041118.doc.htm|access-date=January 14, 2006}}</ref> د ۲۰۰۰ز کال په جولای مياشت کې، د طالبانو مشر ملا محمد عمر، په افغانستان کې د هيروينو د توليد له منځه وړلو په موخه له ملګرو ملتو سره د همغږۍ په هدف اعلان وکړ چې: د کوکنارو کرل له اسلام سره په مخالفت کې دي او دا په نړۍ کې د نشه يي توکو پروړاندې يوه بريالۍ مبارزه وه. طالبانو د ګواښونو، په زور بنديز او سرغړوونکو ته د عامه سزا د ورکولو په مټ د کوکنارو پر کښت بنديز عملي کړ. په پايله کې د طالبانو تر واک لاندې سيمو کې د اپينو د کښت د سيمو اندازه نهه نوي سلنه کمه شوه چې هغه مهال يې د ټولې نړۍ ته د درې پر څلور برخه هيروین مهيا کول. دا بنديز يوازې د لنډې مودې لپاره عملي و، ځکه چې په ۲۰۰۱ز کال کې د طالبانو حکومت ړنګ کړای شو.<ref>[http://reformdrugpolicy.com/wp-content/uploads/2011/09/AfghanTalibanOpium.pdf Where have all the flowers gone?: evaluation of the Taliban crackdown against opium poppy cultivation in Afghanistan] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160408055710/http://reformdrugpolicy.com/wp-content/uploads/2011/09/AfghanTalibanOpium.pdf|date=April 8, 2016}}</ref> خو ځينې خلک (مارټين، يوه ګرانه جګړه، ۲۰۱۴ز) وړانديز کوي چې، د بنديز پر مهال ځينو ځانګړو ډلو د بیې(نرخ) له لوړوالي نه ګټه پورته کړه. ان ځينې باور لري چې د نشه يي توکو د ځينو کاروباريانو په برخه کې دا د بازار د اداره کولو يوه طريقه وه. د ډېرو کرنيزو محصولاتو په خلاف، شونې ده چې وچ شوی آپين، له يخ ساتلو يا ګران بيه وسايلو پرته د اوږدې مودې لپاره ساتل کېدای شي. طالبان او نورې هغه ډلې چې د نشه يي توکو په سوداګرۍ کې ښکېل و، د اپينو د سترو پټو زېرمو په لرلو سره په خپل نظرکې وتوانيدل چې د ۲۰۰۰ز کال له بنديز او د يوولسم سپتمبر له بريدونو وروسته، د نرخونو د پورته کېدو پر مهال زياتې شخصي ګټې تر لاسه کړي.<ref>''Seeds of Terror'', [[Gretchen Peters (journalist)|Gretchen Peters]], MacMillan</ref><ref>[http://siteresources.worldbank.org/SOUTHASIAEXT/Resources/Publications/448813-1164651372704/UNDC_Ch5.pdf PRICES AND MARKET INTERACTIONS IN THE OPIUM ECONOMY] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130605123543/http://siteresources.worldbank.org/SOUTHASIAEXT/Resources/Publications/448813-1164651372704/UNDC_Ch5.pdf|date=June 5, 2013}}, William A. Byrd and Olivier Jonglez, [[World Bank]] (analysis of prices)</ref><ref>{{cite web|title=U.S.: Taliban continue to profit from drug trade|url=http://edition.cnn.com/2001/US/10/03/inv.drugs.terrorism/|publisher=CNN|access-date=12 November 2016|date=October 3, 2001|archive-date=13 November 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20161113041403/http://edition.cnn.com/2001/US/10/03/inv.drugs.terrorism/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite book|last1=Pharr|first1=Jasper|title=Life, Liberty, and the Pursuit of Terrorist on U.S. Soil|date=January 25, 2016|isbn=978-1-4809-6646-8|page=142|url=https://books.google.com/books?id=iOySCwAAQBAJ&pg=PA142|access-date=12 November 2016}}</ref> === د افغانستان جګړه (۲۰۰۱-۲۰۲۱) === د ۲۰۰۱ز کال د نومبر په مياشت کې او د افغانستان د جګړې په پيليدو سره، د هېواد د اقتصاد پرېوتلو او عايد د نورو سرچينو کمېدو، د هېواد ډېری کروندګر اړ کړل چې بيا د صادراتو په موخه د اپينو کرلو ته مخه کړي (د نشه يې توکو او جرمونو په اړوند د ملګرو ملتونو د دفتر په وينا: په ۲۰۰۴ز کال کې ۱،۳۰۰ کيلو متر مربع يا ۵۰۰ ميل مربع). د ۲۰۰۱ز کال د دسمبر په مياشت کې، يو شمېر پېژندل شويو افغانانو د ملګرو ملتونو تر څار لاندې، د المان په بن کې سره وکتل، تر څو د افغانستان د دولت د بيا جوړولو لپاره، د نوي اساسي قانون د مقرراتو او ملي ټولټاکنو په ګډون يوه طرحه جوړه کړي. د هغه تړون د برخې په توګه، انګلستان په افغانستان کې د نشه يي توکو ضد مسائلو ته د رسېدنې لپاره د مخکښ هېواد په توګه وټاکل شو. له دې وروسته، افغانستان خپل نوی اساسي قانون عملي کړ او ملي ټولټاکنې يې ترسره کړې. د ۲۰۰۴ز کال د دسمبر په اوومه نېټه، حامد کرزي په رسمي ډول د ديموکراتيک افغانستان د ولسمشر په توګه لوړه وکړه. <ref name="Glaze-2007-10">{{Cite journal|url=http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdffiles/pub804.pdf|title=Opium and Afghanistan: Reassessing U.S. Counternarcotics Strategy|first=John A.|last=Glaze|date=October 2007|publisher=Strategic Studies Institute, U.S. Army War College}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=YVutDwAAQBAJ&q=government+officials+take+bribes+for+turning+a+blind+eye+to+the+drug+trade+while+punishing+poor+opium+growers.&pg=PA252|title=Afghanistan Immigration Policy, Laws and Regulations Handbook: Strategic Information and Regulations|date=April 4, 2013|isbn=9781438782003}}</ref> == سرچینې == n5whbp4srf5pf7r9gam9eciz6mn70zj 0 59993 339917 336762 2024-11-07T21:50:49Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339917 wikitext text/x-wiki افغان ډیاسپورا ؛ هغو افغان وګړو ته ویل کېږي چې له افغانستان څخه بهر ژوند او کار کوي. په دغو کې هغه افغان وګړي شاملېږي چې نورو هېوادونو ته کډوال شوي. د دغو ډیاسپورا ډېره کچه په ۱۹۷۹ ز کال کې د افغان ـ شوروي جګړې له پیل وروسته، د افغان کډوالو د شمېر په زیاتوالي رامنځته شوه، چې ګڼ شمېر یې د لنډ مهال لپاره په پاکستان او ایران کې مېشت شول. <ref>See generally * {{uscsub|8|1157|c|3}} * {{uscsub|8|1181|c}} * {{uscsub|8|1231|b|3|A}} * {{cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2012/08/14/3127.pdf|title=Matter of Izatula, 20 I&N Dec. 149|page=154|work=Board of Immigration Appeals|publisher=U.S. Dept. of Justice|date=February 6, 1990}} * {{cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/25/3251.pdf|title=Matter of B, 21 I&N Dec. 66|page=72|work=Board of Immigration Appeals|publisher=U.S. Dept. of Justice|date=May 19, 1995}}</ref><ref>See generally * {{uscsub|8|1157|c|3}} * {{uscsub|8|1181|c}} * {{uscsub|8|1231|b|3|A}} * {{cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2012/08/14/3127.pdf|title=Matter of Izatula, 20 I&N Dec. 149|page=154|work=Board of Immigration Appeals|publisher=U.S. Dept. of Justice|date=February 6, 1990}} * {{cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/25/3251.pdf|title=Matter of B, 21 I&N Dec. 66|page=72|work=Board of Immigration Appeals|publisher=U.S. Dept. of Justice|date=May 19, 1995}}</ref><ref name="Child Citizenship Act">* {{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915|title=Gomez-Diaz v. Ashcroft, 324 F.3d 913|page=915|work=U.S. Court of Appeals for the Seventh Circuit|date=April 7, 2003|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=The [[Child Citizenship Act of 2000]], Pub.L. No. 106-395, 114 Stat. 1631, revised the manner in which children of non-citizens born outside the United States are eligible to become U.S. citizens.|خونديځ نېټه=2023-05-28|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20230528111300/https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20230528111300/https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545|title=Belleri v. United States, 712 F.3d 543|page=545|work=U.S. Court of Appeals for the 11th Circuit|date=March 14, 2013|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=A child acquires derivative citizenship by operation of law, not by adjudication.|خونديځ نېټه=2023-04-05|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20230405030558/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20230405030558/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545}} * {{Cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/25/3316.pdf|title=In re Fuentes-Martinez, 21 I&N Dec. 893|page=896 n.4|work=Board of Immigration Appeals|date=April 25, 1997|publisher=U.S. Dept. of Justice|access-date=2021-08-02|quote=A person who claims to have derived United States citizenship by naturalization of a parent may apply to the [[United States Attorney General|Attorney General]] for a certificate, but a certificate is not required.}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f-supp-2d/599/772/#p779|title=Robertson-Dewar v. Mukasey, 599 F. Supp. 2d 772|page=779 n.3|work=U.S. District Court for the Western District of Texas|date=February 25, 2009|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=The [[Immigration and Nationality Act of 1952|Immigration and Nationality Act]] defines naturalization as 'conferring of nationality of a state upon a person after birth, by any means whatsoever.'|archive-date=2023-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20230528000000/https://web.archive.org/web/20230528111302/https://cite.case.law/f-supp-2d/599/772/#p779|url-status=dead}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f-supp/559/2/#p3|title=Petition for Naturalization of Tubig ex rel. Tubig, 559 F. Supp. 2|page=3|work=U.S. District Court for the Northern District of California|date=October 7, 1981|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=A person naturalized under § 1433(a) need not meet many of the requirements for naturalization—such as language, residence, and physical presence requirements—imposed upon those who seek naturalization under other provisions.... Thus, qualifying for naturalization under § 1433(a) can be of substantial importance to applicants for naturalization.|خونديځ نېټه=2021-11-12|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20211112052415/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p3|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112052415/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p3}}</ref> افغانستان ته د نږدې سیمو څخه هاخوا، د افغان وګړو لویې او پخوانۍ ټولنې په جرمني کې شتون لري، نورې لویې ټولنې یې په متحده ایالاتو، عربي متحده اماراتو، روسیې، ترکیې، کاناډا، بریتانیا، سویډن، هالنډ، اسټرالیا او اطریش کې هم شته. یو شمېر یې ان د هغو هېوادونو وګړي ګرځېدلي، چېرې چې دوی مېشت دي، په ځانګړې توګه په متحده ایالاتو، کاناډا، جرمني، اسټرالیا او نیوزلنډ کې. په متحده ایالاتو کې هغه افغانان چې لا د متحده ایالاتو وګړي شوي نه دي (تابعیت نه لري)، د متحده ایالاتو د وګړو سره یوشان قانوني خونديتوب لري. <ref name="Khan v. Barber">{{Cite web|url=https://cite.case.law/f2d/253/547/#p548|title=Khan v. Barber, 253 F.2d 547|page=548|work=U.S. Court of Appeals for the Ninth Circuit|date=March 11, 1958|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-01|خونديځ نېټه=2021-12-19|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20211219140719/https://cite.case.law/f2d/253/547/#p548|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20211219140719/https://cite.case.law/f2d/253/547/#p548}}</ref><ref name="In the Matter of K">{{Cite web|url=https://casetext.com/admin-law/in-the-matter-of-k-27|title=In the Matter of K, 2 I&N Dec. 253|work=Board of Immigration Appeals|date=May 26, 1945|publisher=Casetext.com|access-date=2021-08-01}}</ref><ref name="Child Citizenship Act2">* {{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915|title=Gomez-Diaz v. Ashcroft, 324 F.3d 913|page=915|work=U.S. Court of Appeals for the Seventh Circuit|date=April 7, 2003|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=The [[Child Citizenship Act of 2000]], Pub.L. No. 106-395, 114 Stat. 1631, revised the manner in which children of non-citizens born outside the United States are eligible to become U.S. citizens.|خونديځ نېټه=2023-05-28|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20230528111300/https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20230528111300/https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545|title=Belleri v. United States, 712 F.3d 543|page=545|work=U.S. Court of Appeals for the 11th Circuit|date=March 14, 2013|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=A child acquires derivative citizenship by operation of law, not by adjudication.|خونديځ نېټه=2023-04-05|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20230405030558/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20230405030558/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545}} * {{Cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/25/3316.pdf|title=In re Fuentes-Martinez, 21 I&N Dec. 893|page=896 n.4|work=Board of Immigration Appeals|date=April 25, 1997|publisher=U.S. Dept. of Justice|access-date=2021-08-02|quote=A person who claims to have derived United States citizenship by naturalization of a parent may apply to the [[United States Attorney General|Attorney General]] for a certificate, but a certificate is not required.}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f-supp-2d/599/772/#p779|title=Robertson-Dewar v. Mukasey, 599 F. Supp. 2d 772|page=779 n.3|work=U.S. District Court for the Western District of Texas|date=February 25, 2009|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=The [[Immigration and Nationality Act of 1952|Immigration and Nationality Act]] defines naturalization as 'conferring of nationality of a state upon a person after birth, by any means whatsoever.'|archive-date=2023-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20230528000000/https://web.archive.org/web/20230528111302/https://cite.case.law/f-supp-2d/599/772/#p779|url-status=dead}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f-supp/559/2/#p3|title=Petition for Naturalization of Tubig ex rel. Tubig, 559 F. Supp. 2|page=3|work=U.S. District Court for the Northern District of California|date=October 7, 1981|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=A person naturalized under § 1433(a) need not meet many of the requirements for naturalization—such as language, residence, and physical presence requirements—imposed upon those who seek naturalization under other provisions.... Thus, qualifying for naturalization under § 1433(a) can be of substantial importance to applicants for naturalization.|خونديځ نېټه=2021-11-12|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20211112052415/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p3|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112052415/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p3}}</ref><ref>See, e.g., * {{Cite web|url=https://cite.case.law/us/507/292/#p306|title=Reno v. Flores, 507 U.S. 292|page=306|work=Supreme Court of the United States|date=March 23, 1993|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=It is well established that the [[Fifth Amendment to the United States Constitution|Fifth Amendment]] entitles [[Alien (law)|aliens]] to due process of law in deportation proceedings.|خونديځ نېټه=2023-05-12|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20230512180041/https://cite.case.law/us/507/292/#p306|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20230512180041/https://cite.case.law/us/507/292/#p306}} * {{Cite web|url=https://casetext.com/case/calderon-rosas-v-attorney-gen#p385|title=Calderon-Rosas v. Attorney General, 957 F.3d 378|page=385|work=U.S. Court of Appeals for the Third Circuit|date=April 20, 2020|publisher=Casetext.com|access-date=2021-08-02}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bu.edu/aias/reports/durand_conference.pdf|title=The Durand line: History, Consequences, and Future|access-date=4 June 2014|archive-date=9 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210609085233/https://www.bu.edu/aias/reports/durand_conference.pdf|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.npr.org/2013/05/07/181823814/afghan-pakistani-forces-exchange-fire-along-shared-border|title=Afghan-Pakistani Forces Exchange Fire Along Shared Border|publisher=NPR|date=May 7, 2013|access-date=2021-08-01}}</ref> == تاریخچه == په ۱۹۷۹ ز کال کې په افغانستان باندې د شوروي اتحاد له برید وروسته، افغان ملکي وګړو ګاونډیو هېوادونو پاکستان او ایران ته مخه کړه، چېرې چې د هغو هېوادونو د دولتونو له خوا یې هرکلی وشو. له دغه ځایه ډېر یې شمالي امریکا، اروپا او اقیانوسیې ته ولاړل. ډېر لږ شمېر یې شمال لوري ته ولاړل او د شوروي اتحاد په یو شمېر ښارونو کې یې ژوند پیل کړ. یو شمېر هند، سعودي عربستان او د آسیا لویې وچې نورو برخو ته ولاړل.<ref name="Bose">{{cite web|last=Bose|first=Nayana|date=March 10, 2006|url=https://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/news/opendoc.htm?tbl=NEWS&id=441190254&page=news|title=Afghan refugees in India become Indian, at last|publisher=UNHCR|access-date=2013-11-07}}</ref> د ۱۹۸۹ ز کال د فبروري په میاشت کې د شوروي اتحاد د ځواکونو له وتلو وروسته ګڼ شمېر افغانانو بېرته خپل وطن ته په راګرځېدو پیل وکړ، خو وروسته له هغه چې مجاهدینو په ۱۹۹۲ ز کال کې واک خپل کړ، دوی بېرته ګاونډیو هېوادونو ته کډه شول. <ref>{{Cite web|title=Refugees From Afghanistan: The world's largest single refugee group|url=https://www.refworld.org/pdfid/3ae6a9d110.pdf|url-status=live|access-date=December 11, 2021|website=www.refworld.org|date=November 16, 1999|archive-url=https://web.archive.org/web/20201111214654/https://www.refworld.org/pdfid/3ae6a9d110.pdf|archive-date=2020-11-11}}</ref><ref name="Over 1.1m Afghans repatriated from Iran, Pakistan last year">{{cite news|title=Over 1.1m Afghans repatriated from Iran, Pakistan last year|url=https://pajhwok.com/2022/01/03/over-1-1-million-afghans-repatriated-from-iran-pakistan-last-year/|agency=Pajhwok Afghan News|date=January 3, 2022|access-date=2022-01-07}}</ref><ref name="IOM Afghanistan Highlights">{{cite news|title=IOM Afghanistan Highlights|url=https://www.iom.int/sites/g/files/tmzbdl486/files/situation_reports/file/iom-afghanistan-highlights-november-2021.pdf|agency=International Organization for Migration|date=January 5, 2022|access-date=2022-01-07}}</ref><ref name="UNHCR in Pakistan">{{cite web|url=https://www.unhcr.org/pk/unhcr-in-pakistan|title=UNHCR in Pakistan|access-date=2021-07-30|quote=Since 2002, in what has become the world's largest assisted return programme, UNHCR has been facilitating voluntary repatriation of millions of Afghan refugees from Pakistan. Ten years after programme began, UNHCR has directly helped around 4.4 million Afghans to return home.}}</ref><ref name="data2.unhcr.org">{{Cite web|url=https://data2.unhcr.org/en/country/pak|title=Registered Afghan Refugees in Pakistan|work=UNHCR|date=December 31, 2020|access-date=2021-07-30}}</ref><ref name="Onward Movements of Afghan Refugees">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-10}}</ref><ref name="UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees">{{cite news|title=UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees|url=https://www.dawn.com/news/1667682|date=January 5, 2022|agency=Dawn News|access-date=2022-01-06}}</ref><ref name="Onward Movements of Afghan Refugees2">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-10}}</ref><ref name="UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees2">{{cite news|title=UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees|url=https://www.dawn.com/news/1667682|date=January 5, 2022|agency=Dawn News|access-date=2022-01-06}}</ref><ref>{{cite news|last=Strochlic|first=Nina|date=December 15, 2021|url=https://www.nationalgeographic.com/culture/article/afghan-refugees-are-finding-a-warm-welcome-in-small-town-america|title=Afghan refugees are finding a warm welcome in small-town America|work=National Geographic|access-date=January 7, 2022}}</ref><ref name="US Expands Eligibility for Afghan Refugee Resettlement">{{cite news|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/us-expands-eligibility-afghan-refugee-resettlement|title=US Expands Eligibility for Afghan Refugee Resettlement|publisher=Voice of America|date=August 2, 2021|access-date=2021-08-03}}</ref><ref name="US Announces New Refugee Program for Afghans">{{cite news|url=https://tolonews.com/afghanistan-173921|title=US Announces New Refugee Program for Afghans|publisher=TOLOnews|date=August 2, 2021|access-date=2021-08-02}}</ref><ref name="Joe Biden approves $300 million for Afghan refugees">{{cite news|url=https://www.khaama.com/joe-biden-approves-300-million-for-afghan-refugees-78678/|title=Joe Biden approves $300 million for Afghan refugees|publisher=Khaama Press|date=July 24, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref name="First Resettled Afghan Refugees and Families Arrive in Canada">{{cite news|url=https://www.usnews.com/news/world/articles/2021-08-05/first-resettled-afghan-refugees-and-families-arrive-in-canada|title=First Resettled Afghan Refugees and Families Arrive in Canada|publisher=U.S. News & World Report|date=August 5, 2021|access-date=2021-08-05}}</ref><ref name="Italy warns of Afghan immigrant wave after troop pull-out">{{cite web|url=https://www.geo.tv/latest/356586-italy-warns-of-afghan-immigrant-wave-after-troop-pull-out|title=Italy warns of Afghan immigrant wave after troop pull-out|work=Geo News|date=June 23, 2021|access-date=2021-08-06|quote=Italy has agreed to take in 270 people who worked with its soldiers and may accept another 400, the defence ministry said last week.}}</ref><ref>{{cite web|last=Stainburn|first=Samantha|date=May 22, 2013|url=https://www.globalpost.com/dispatch/news/regions/asia-pacific/afghanistan/130522/uk-denmark-give-afghan-interpreters-visas#1|title=UK, Denmark to give Afghan interpreters visas|work=GlobalPost|access-date=November 5, 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/uk-57990020|title=Let more Afghan interpreters resettle in UK, say ex-military chiefs|publisher=BBC|date=July 29, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref name="Afghans who worked for France get a chance at asylum">{{cite news|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210630-afghans-who-worked-for-france-get-a-chance-at-asylum-%E2%80%93-and-spark-an-exodus|title=Afghans who worked for France get a chance at asylum – and spark an exodus|publisher=France 24|date=June 30, 2021|access-date=2021-07-31}}</ref><ref name="New Statesman">{{cite news|url=https://www.newstatesman.com/world/2021/08/how-us-and-uk-accept-far-fewer-afghan-refugees-other-countries|title=How the US and the UK accept far fewer Afghan refugees than other countries|publisher=New Statesman|date=August 19, 2021|access-date=2021-08-19}}</ref><ref name="NYT022315">{{cite news|first=Joseph|last=Goldstein|title=Refugees Are Pushed to Exits in Pakistan|url=https://www.nytimes.com/2015/02/24/world/asia/refugees-are-pushed-to-exits-in-pakistan.html|access-date=February 24, 2015|work=The New York Times|date=February 23, 2015}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.xinhuanet.com/english/2019-06/21/c_138161157.htm|title=Feature: Afghan refugees regard Pakistan as home|publisher=Xinhua|website=www.xinhuanet.com|date=June 21, 2019|access-date=2019-09-14|تاريخ الأرشيف=2019-06-21|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20190621180018/http://www.xinhuanet.com/english/2019-06/21/c_138161157.htm|url-status=dead|خونديځ نېټه=2019-06-21|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20190621180018/http://www.xinhuanet.com/english/2019-06/21/c_138161157.htm|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20190621180018/http://www.xinhuanet.com/english/2019-06/21/c_138161157.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20190621180018/http://www.xinhuanet.com/english/2019-06/21/c_138161157.htm}}</ref><ref name="For $14.50, Afghan Refugees Make a Desperate Bet on a Way Out">{{cite news|first=Joseph|last=Goldstein|title=For $14.50, Afghan Refugees Make a Desperate Bet on a Way Out|url=https://www.nytimes.com/2015/09/14/world/asia/for-14-50-a-desperate-bet-by-afghan-refugees-on-a-way-out.html?_r=0|access-date=September 15, 2015|work=The New York Times|date=September 13, 2015}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.economist.com/europe/2021/07/31/afghan-refugees-are-reaching-turkey-in-greater-numbers|title=Afghan refugees are reaching Turkey in greater numbers|publisher=The Economist|date=July 31, 2021|access-date=2021-08-03}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.arabnews.com/node/1902351/middle-east|title=Turkey accelerates security wall construction along Iranian border amid migrants' flow|publisher=Arab News|date=July 29, 2021|access-date=2021-08-03}}</ref> == په ټوله نړۍ کې تیت او پرک افغان == په ټوله نړۍ کې ګڼ شمېر داسې ځایونه شته چې په کې د ګڼ شمېر افغانانو د مېشت والي له امله د «کوچني کابل» په نوم یادېږي؛ په دغو ځایونو کې د متحده ایالاتو د کلیفورنیا ایالات په فرمونټ کې سنټرویل سیمه، د جرمني په هامبورګ کې سټینډام، د هند په ډهلي کې لاچپت نګر او د روسیې په مسکو کې سواستپوپل هوټل سیمه شاملېږي.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2011/06/05/us/05intel.html|title=Little Kabul|newspaper=The New York Times|date=4 June 2011|last1=Curiel|first1=Jonathan}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://oliviumresearch.com/how-does-europes-largest-afghan-diaspora-view-the-crisis-back-home/|title=How does Europe's largest Afghan diaspora view the crisis back home?|date=20 September 2021|access-date=24 February 2022|تاريخ الأرشيف=1 November 2021|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20211101191102/https://oliviumresearch.com/how-does-europes-largest-afghan-diaspora-view-the-crisis-back-home/|url-status=dead|خونديځ نېټه=1 November 2021|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20211101191102/https://oliviumresearch.com/how-does-europes-largest-afghan-diaspora-view-the-crisis-back-home/|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20211101191102/https://oliviumresearch.com/how-does-europes-largest-afghan-diaspora-view-the-crisis-back-home/|archive-url=https://web.archive.org/web/20211101191102/https://oliviumresearch.com/how-does-europes-largest-afghan-diaspora-view-the-crisis-back-home/}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/delhis-little-kabul-a-culinary-reminder-of-home-for-afghans-in-the-capital/articleshow/85606640.cms|title=Delhi's Little Kabul: A culinary reminder of home for Afghans in the capital &#124; Delhi News - Times of India|website=[[The Times of India]]}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rferl.org/a/russia-afghan-community/28926962.html|title=Moscow's 'Little Kabul'}}</ref> === لوېدیځه آسیا === د کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو د عالي کمیشنرۍ تر ملاتړ لاندې نږدې۰۰۰ ۷۸۰ ثبت شوي افغان وګړي، د لنډ مهال لپاره په ایران کې مېشت دي. دغه کمیشنري په ۲۰۲۰ ز کال کې څرګنده کړه چې، نږدې څه باندې دوه میلیونه بې سندونو افغان وګړي، د دغه هېواد په ګڼ شمېر برخو کې ژوند کوي.<ref name="BBC News">{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-58283177|title=Afghanistan: How many refugees are there and where will they go?|date=31 August 2021|agency=BBC News|access-date=2022-01-06}}</ref><ref name="New Statesman2">{{cite news|url=https://www.newstatesman.com/world/2021/08/how-us-and-uk-accept-far-fewer-afghan-refugees-other-countries|title=How the US and the UK accept far fewer Afghan refugees than other countries|publisher=New Statesman|date=August 19, 2021|access-date=2021-08-19}}</ref><ref name="Onward Movements of Afghan Refugees3">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-10}}</ref><ref name="Refugees in Iran">{{cite web|url=https://www.unhcr.org/ir/refugees-in-iran/|title=Refugees in Iran|publisher=UNHCR|date=October 2020|access-date=2021-07-28}}</ref><ref name="CIAWFIR">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/|title=Refugees and internally displaced persons|publisher=The World Factbook|access-date=2021-07-29|quote='''refugees (country of origin):''' 2.6 million undocumented Afghans, 780,000 Afghan refugee card holders}}</ref><ref name="Refugees in Iran2">{{cite web|url=https://www.unhcr.org/ir/refugees-in-iran/|title=Refugees in Iran|publisher=UNHCR|date=October 2020|access-date=2021-07-28}}</ref><ref name="CIAWFIR2">{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/iran/|title=Refugees and internally displaced persons|publisher=The World Factbook|access-date=2021-07-29|quote='''refugees (country of origin):''' 2.6 million undocumented Afghans, 780,000 Afghan refugee card holders}}</ref> په پام وړ کچه افغان وګړي په ترکیه او عربي متحده اماراتو کې ژوند کوي. د راپورونو له مخې: نږدې ۳۰۰۰۰۰ افغان وګړي، په متحده عربي اماراتو کې ژوند کوي، چې ډېری یې په ساختماني او کرنیزو برخو کې کار کوي او یو شمېر نور یې هم په دوبۍ او ابوظبۍ کې په سوداګرۍ بوخت دي. یو شمېر له دغو هم ایرانیان او پاکستانیان دي، چې په جعلي ډول له افغان پاسپورت ګټنه کوي. نږدې ۱۰۰۰۰ افغان وګړي په اسرائیلو کې ژوند کوي او دوی د اسرائیلو تابعیت لري. له ۳۵۰۰ څخه تر ۴۰۰۰ افغان وګړي په قطر کې مېشت دي.<ref name="Onward Movements of Afghan Refugees4">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-10}}</ref><ref name="The Afghan refugee crisis brewing on Turkey's eastern border">{{cite news|url=https://www.thenewhumanitarian.org/news-feature/2021/8/4/the-afghan-refugee-crisis-brewing-on-turkeys-eastern-border|title=The Afghan refugee crisis brewing on Turkey's eastern border|publisher=The New Humanitarian|date=August 3, 2021|access-date=2021-08-13}}</ref><ref name="Afghans fleeing the Taliban sparks renewed anti-migrant sentiment in Turkey">{{cite news|url=https://www.thenationalnews.com/mena/2021/07/29/xenophobia-rising-as-thousands-of-afghan-refugees-reach-turkey/|title=Afghans fleeing the Taliban sparks renewed anti-migrant sentiment in Turkey|publisher=The National (Abu Dhabi)|date=July 28, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref>{{citation|url=https://reliefweb.int/report/turkey/destination-unknown-afghans-move-turkey-middle-east-research-report-june-2020|title=Destination Unknown: Afghans on the move in Turkey|date=June 23, 2020|publisher=ReliefWeb}}</ref><ref name="Afghans take hope from UAE's achievements">{{cite web|last=Shahbandari|first=Shafaat|date=November 30, 2012|url=http://gulfnews.com/news/gulf/uae/society/afghans-take-hope-from-uae-s-achievements-1.1112640|title=Afghans take hope from UAE's achievements|publisher=Gulf News|access-date=November 5, 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.khaleejtimes.com/uae-is-our-haven-the-afghan-community|title=UAE is our haven: The Afghan community|date=December 16, 2016|publisher=Khaleej Times|access-date=2021-07-29}}</ref><ref>{{cite news|url=https://tolonews.com/afghanistan/fraud-passport-office-revealed-after-iranian-national-got-afghan-passport|title=Fraud in Passport Office Revealed After Iranian National Got Afghan Passport|publisher=TOLOnews|date=August 22, 2015|access-date=2021-07-28|quote=It is now said many Iranians and Pakistanis seek out Afghan passports in order to get easier access to the [[United Arab Emirates|UAE]].}}</ref><ref name="The story of the Afghan Jews is one of remarkable tolerance">{{cite news|last1=Arbabzadah|first1=Nushin|title=The story of the Afghan Jews is one of remarkable tolerance|url=https://www.theguardian.com/commentisfree/belief/2012/feb/28/afghan-jews-tolerance|access-date=2017-04-12|work=The Guardian|date=28 February 2012}}</ref><ref name="Population of Qatar by nationality">{{cite web|url=https://www.bq-magazine.com/economy/2013/12/population-qatar-nationality|title=Population of Qatar by nationality|first=Jure|last=Snoj|work=bq magazine|date=18 December 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20170212101043/https://www.bq-magazine.com/economy/2013/12/population-qatar-nationality|archive-date=12 February 2017|url-status=dead}}</ref> === سویلي آسیا === څه باندې ۱.۴ میلیونه افغان ثبت شوي وګړي، په لنډ مهالي ډول په پاکستان کې ژوند کوي. له دغو څخه ۵۸.۱٪ یې په خیبر پښتونخوا، ۲۲.۸٪ په بلوچستان، ۱۱.۷٪ په پنجاب، ۴.۶٪ په سند، ۲.۴٪ په پلازمېنه اسلام آباد او ۰.۳٪ هم په آزاد کشمیر کې مېشت دي.<ref name="UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees3">{{cite news|title=UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees|url=https://www.dawn.com/news/1667682|date=January 5, 2022|agency=Dawn News|access-date=2022-01-06}}</ref><ref name="Onward Movements of Afghan Refugees5">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-10}}</ref><ref name="data2.unhcr.org2">{{Cite web|url=https://data2.unhcr.org/en/country/pak|title=Registered Afghan Refugees in Pakistan|work=UNHCR|date=December 31, 2020|access-date=2021-07-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://reliefweb.int/report/pakistan/75000-afghan-refugee-families-impacted-covid-19-received-emergency-cash|title=75,000 Afghan refugee families impacted by COVID-19 received emergency cash|publisher=ReliefWeb|date=29 Jan 2021|access-date=2021-07-30}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unhcr.org/pk/asylum-system-in-pakistan|title=Asylum system in Pakistan|publisher=UNHCR|access-date=2021-07-30}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.dawn.com/news/1599341|title=200,000 CNICs fraudulently obtained by Afghans cancelled|publisher=Dawn News|date=January 3, 2021|access-date=2021-07-28|location=Pakistan}}</ref><ref>{{cite news|url=https://pajhwok.com/2021/01/03/pakistan-scraps-200000-id-cards-issued-to-afghans/|title=Pakistan scraps 200,000 ID cards issued to Afghans|publisher=Pajhwok Afghan News|date=January 3, 2021|access-date=2021-07-28}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.thehindu.com/news/international/pakistan-cancels-200000-fake-citizen-id-cards-held-by-afghan-refugees/article33486026.ece|title=Pakistan cancels 200,000 fake citizen ID cards held by Afghan refugees|work=The Hindu|date=January 3, 2021|access-date=2021-07-28}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.dawn.com/news/1513157|title=Nadra cancels ex-senator Hamdullah's citizenship|publisher=Dawn News|date=October 27, 2019|access-date=2021-07-28|location=Pakistan}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/families-afghan-taliban-live-pakistan-interior-minister-says|title=Families of Afghan Taliban Live in Pakistan, Interior Minister Says|publisher=Voice of America|date=June 27, 2021|access-date=2021-07-28|quote=Pakistan's interior minister said Sunday that the families of Afghanistan's Taliban reside in his country, including in areas around the capital, Islamabad, and the insurgent group's members receive some medical treatment in local hospitals.}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/pakistan/#transnational-issues|title=Transnational Issues: Refugees and internally displaced persons|publisher=The World Factbook|date=August 16, 2021|access-date=2021-08-20|quote='''refugees (country of origin):''' 2.58-2.68 million (1.4 million registered, 1.18-1.28 million undocumented) (Afghanistan) (2017)}}</ref> نږدې ۱۵،۸۰۶ تنه افغان وګړي، په هند تر ډېره د دغه هېواد په پلازمېنه ډیلي کې میشت دي. په دې سربېره، په دغه هېواد کې ۳.۲ میلیونه په خټه پښتانه وګړي ژوند کوي چې رېښه یې افغانستان او معاصر پاکستان ته اړوندېږي. دغه وګړي تر ډېره د اتراپردیش په روهیلکنډ او ممبۍ او کلکتې ښارونو کې مېشت دي. دوی نه هم د افغانستان او نه هم د پاکستان وګړي دي. په دغه هېواد کې یو شمېر مخکښې څېرې، لکه: عامر خان، سلمان خان، سیف علي خان، فیروز خان، قادر خان، مدهوبالا، ذاکر حسین او محمد یونس، دغې هندي ډلې ته اړونديږي.<ref name="Onward Movements of Afghan Refugees6">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-10}}</ref><ref name="Afghan refugees in India cast adrift amid coronavirus pandemic">{{cite news|url=https://www.dw.com/en/afghan-refugees-in-india-hit-by-covid-19/a-55160916|title=Afghan refugees in India cast adrift amid coronavirus pandemic|publisher=DW News|date=May 10, 2020|access-date=2021-07-29}}</ref><ref>{{cite web|title=Afghan refugees in search of Indian identity|url=https://www.unhcr.org/news/latest/2005/5/428c967e4/afghan-refugees-search-indian-identity.html|publisher=UNHCR|date=May 19, 2005|access-date=2019-05-01}}</ref><ref>{{cite web|agency=Associated Press|date=July 24, 2013|url=https://www.indianexpress.com/news/tough-times-follow-afghan-refugees-fleeing-taliban-to-delhi/1146123/|title=Tough times follow Afghan refugees fleeing Taliban to Delhi|work=The Indian Express|access-date=2013-11-07}}</ref><ref name="auto">{{cite news|last1=Ali|first1=Arshad|title=Khan Abdul Gaffar Khan's great granddaughter seeks citizenship for 'Phastoons' in India|url=https://www.dnaindia.com/india/report-khan-abdul-gaffar-khan-s-great-granddaughter-seeks-citizenship-for-phastoons-in-india-2584887|newspaper=[[Daily News and Analysis]]|access-date=21 February 2019|date=15 February 2018|quote=Interacting with mediapersons on Wednesday, Yasmin, the president of All India Pakhtoon Jirga-e-Hind, said that there were 32 lakh Phastoons in the country who were living and working in India but were yet to get citizenship.}} * {{cite web|title=Frontier Gandhi's granddaughter urges Centre to grant citizenship to Pathans|url=https://www.thenews.com.pk/print/281681-protect-islamabad|work=The News International|access-date=28 May 2020|date=February 16, 2018}}</ref> === مرکزي آسیا === په ۱۹۹۹ ز کال کې نږدې ۱۰۰۰۰ افغان وګړي، په اوزبیکستان کې مېشت وو. ګڼ شمېر یې بېرته افغانستان او یا هم نورو هېوادونو ته ولاړل. په ۲۰۰۵ ز کال کې یې ټولیز شمېر ۲۵۰۰ تنه وو. په ۲۰۱۷ ز کال کې په تاشکند کې د افغان وګړو شمېر ۱۰۰۰ کسه وو. په ۲۰۲۱ ز کال کې په تاجیکستان کې د افغان وګړو شمېر، نږدې ۶۷۷۵ تنه ښوول شوی. په سلګونو نورهم په نورو برخو کې اوسېږي. باور دا دی چې له ۲۵۰۰ څخه تر ۳۰۰۰ افغان وګړي په قزاقستان کې مېشت دي.<ref>{{citation|url=https://iwpr.net/global-voices/uzbekistan-gives-afghans-no-reason-stay|title=Uzbekistan Gives Afghans No Reason to Stay|publisher=IWRP|date=November 20, 2005}}</ref><ref name="Eurasianet">{{citation|url=https://eurasianet.org/afghanistans-ghani-visits-uzbekistan-on-mission-to-plug-into-central-asia|title=Afghanistan's Ghani Visits Uzbekistan on Mission to Plug Into Central Asia|publisher=Eurasianet|date=December 5, 2017}}</ref><ref name="Afghanistan Situation">{{cite news|url=https://data2.unhcr.org/en/situations/afghanistan#_ga=2.50735596.454016482.1641847996-2034345174.1627464944|title=Afghanistan Situation|publisher=UNHCR|date=August 31, 2021|access-date=2022-01-10}}</ref><ref name="CentralAsia">{{citation|url=https://voicesoncentralasia.org/refugees-from-%D1%81entral-asia-and-in-central-asia/|title=Refugees from Central Asia and in Central Asia|publisher=Voices on Central Asia|date=May 27, 2020}}</ref> === ختیځه او سوېل ختیځه آسیا === د ۲۰۲۰ ز کال تر ډسمبر میاشتې پورې، د کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو د کمیشنرۍ تر ملاتړ لاندې ۷۶۲۹ تنه ثبت شوي افغان کډوال په اندونیزیا کې مېشت دي. د جاپاني دولت د راپور له مخې، ۳۵۰۹ کسه اصلي افغان وګړي، په دغه هېواد کې ژوند کوي. په مالیزیا کې نږدې ۱۱۰۰ افغان وګړي مېشت دي. د چین په نړیوال سوداګریز ښار ییوو کې هم نامعلوم شمېر افغان سوداګر اوسېږي. په کم شمېر افغان وګړي، په تایلنډ، سویلي کوریا، هانګ کانګ او فلیپین کې ژوند کوي. <ref name="Onward Movements of Afghan Refugees7">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-10}}</ref><ref name="UNHCR-Indonesia">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/UNHCR%20Indonesia%20fact%20sheet%20-%20December%202020.pdf|title=Indonesia fact sheet|work=UNHCR|date=December 2020|access-date=2021-07-30}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-56834217|title=The 'forgotten' Afghan refugees taking their own lives|publisher=BBC News|date=April 29, 2021|access-date=2021-07-30}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-50149239|title=A Taliban escapee, an English baby - and the dramatic story that followed|publisher=BBC News|date=November 13, 2019|access-date=2021-07-30}}</ref><ref name="Immigration Services of Japan">{{citation|url=https://www.isa.go.jp/en/policies/statistics/toukei_ichiran_touroku.html|title=Statistics on foreign residents in Japan (formerly registered alien statistics) - statistics table|work=Immigration Services of Japan|language=Japanese}}</ref><ref name="Afghan refugees in Malaysia find hope in Theatre of the Oppressed">{{cite news|url=https://www.trtworld.com/magazine/afghan-refugees-in-malaysia-find-hope-in-theatre-of-the-oppressed-10068|title=Afghan refugees in Malaysia find hope in Theatre of the Oppressed|publisher=TRT World|date=September 4, 2017|access-date=2021-07-29|location=Turkey}}</ref><ref>{{Cite journal|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1111/glob.12272|doi=10.1111/glob.12272|title=Commodities, merchants, and refugees: Inter‐Asian circulations and Afghan mobility|year=2020|last1=Marsden|first1=Magnus|journal=Global Networks|volume=20|issue=4|pages=746–765|s2cid=211461831}}</ref> === اروپا === د افغانستان اصلي وګړي، په ټوله اروپا کې شته. په دغه لویه وچه کې د افغانانو تر ټولو لویې ټولنې په جرمني کې دي. د ۲۰۲۰ ز کال په وروستیو کې د شمېرو له مخې، په ټولیز ډول ۲۷۱۸۰۵ تنه افغان وګړي، چې کډوال او پناه غوښتونکي دي په جرمني کې ژوند کوي. په هامبورګ کې افغانان له هالنډیانو او ترکانو وروسته، د بهرنیو وګړو درېیمه لویه ډله جوړوي، چې په دغه ښار کې ژوند او کار کوي.<ref>{{cite news|title=Afghan Nationals Remain the Second Top Nation With Most EU+ Asylum Applications, EASO Reports|url=https://www.schengenvisainfo.com/news/afghan-nationals-remain-the-second-top-nation-with-most-eu-asylum-applications-easo-reports/|publisher=|date=June 25, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref name="Afghan Dutch or Dutch Afghan?">{{citation|url=http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=121603|title=Afghan Dutch or Dutch Afghan?|publisher=University of Tilburg|author=Aurin Fouraschen|date=August 2011}}</ref><ref name="Foreign population by place of birth and selected citizenships">{{cite web|url=https://www.destatis.de/EN/Themes/Society-Environment/Population/Migration-Integration/Tables/foreigner-place-of-birth.html|title=Foreign population by place of birth and selected citizenships|work=Statistisches Bundesamt|date=March 29, 2021|access-date=2021-03-29}}</ref> څه باندې ۱۵۰۰۰۰ افغان کډوال، په روسیه کې مېشت دي، چې د دغو دریمه برخه یې په مسکو کې ژوند او کار کوي.<ref>{{citation|url=https://www.rferl.org/a/russia-afghan-community/28926962.html|title=Moscow's 'Little Kabul'|publisher=RFE/RL|date=December 25, 2017}}</ref><ref>{{citation|url=https://www.voanews.com/archive/thousands-afghan-refugees-still-russia|title=Thousands of Afghan Refugees Still In Russia|publisher=Voice of America|date=October 29, 2009|access-date=2021-08-20}}</ref> د اروپا په نورو هېوادونو، لکه:  بریتانیا، سویډن، اطریش، هالنډ، ډنمارک، ناروې، بلجیم، سویس، فرانسې، یونان، ایټالیا، فنلنډ، آیرلنډ او نورو کې په بېلابېلو کچو افغان ټولنې شتون لري. یو شمېر یې د دغو هېوادونو وګړي شوي او یو شمېر نورو یې هم په هغو هېوادونو کې پناه غوښتې ده. هغه کسان چې له دغه ډول ملاتړ بې برخې کېږي، هغوی بېرته افغانستان ته لېږل کېږي. په ۲۰۰۱ ز کال کې راپور ورکړل شوی دی چې، نږدې ۲۰۰۰۰ افغان وګړي په اوکراین کې ژوند کوي. له دغو څخه ۱۵۰۰۰ یې کیف او پاتې نور دنیپر کې مېشت دي.<ref>{{citation|url=https://www.vidc.org/fileadmin/michael/studien/a_guide_to_afghan_diaspora_engagement_in_europe_.pdf|title=A Guide to Afghan Diaspora Engagement in Europe|publisher=VIDC Global Dialogue|date=March 2020}}</ref><ref name="Afghans who worked for France get a chance at asylum2">{{cite news|url=https://www.france24.com/en/asia-pacific/20210630-afghans-who-worked-for-france-get-a-chance-at-asylum-%E2%80%93-and-spark-an-exodus|title=Afghans who worked for France get a chance at asylum – and spark an exodus|publisher=France 24|date=June 30, 2021|access-date=2021-07-31}}</ref><ref name="Afghans in Antwerp">{{cite news|url=https://www.mo.be/en/report/afghans-antwerp-journey-begins-once-we-reach-our-destination|title=Afghans in Antwerp: 'The journey begins once we reach our destination'|publisher=Mondiaal Nieuws|date=March 2, 2021|access-date=2021-08-05}}{{Dead link|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="Italy warns of Afghan immigrant wave after troop pull-out2">{{cite web|url=https://www.geo.tv/latest/356586-italy-warns-of-afghan-immigrant-wave-after-troop-pull-out|title=Italy warns of Afghan immigrant wave after troop pull-out|work=Geo News|date=June 23, 2021|access-date=2021-08-06|quote=Italy has agreed to take in 270 people who worked with its soldiers and may accept another 400, the defence ministry said last week.}}</ref><ref>{{Cite web|title=The Afghan writer who made Dublin home|url=https://www.unhcr.org/news/stories/2016/9/58d0fdd34/the-afghan-writer-who-made-dublin-home.html|publisher=UNHCR|date=September 22, 2016|access-date=2021-07-31|quote=Nasruddin Saljuqi had to flee from Afghanistan when war broke out. Now he lives in [[Ireland]] and is a writer and an advocate for integration of asylum seekers and refugees.}}</ref><ref>{{cite news|title=Switzerland: 23% Decrease in Number of Asylum Applications in 2020 Due to COVID-19|url=https://www.schengenvisainfo.com/news/switzerland-23-decrease-in-number-of-asylum-applications-in-2020-due-to-covid-19/|publisher=schengenvisainfo.com|date=February 3, 2021|access-date=2021-07-31|quote=Eritrean citizens (1,917), accounted for the majority number of citizenships who sought international protection in [[Switzerland]] during last year, followed by citizens of Afghanistan, Algeria as well as Syria.}}</ref><ref>{{cite news|title=Switzerland to return rejected asylum-seekers to Afghanistan|url=https://www.swissinfo.ch/eng/switzerland-to-return-rejected-asylum-seekers-to-afghanistan/46722754|publisher=Swissinfo|date=June 21, 2021|access-date=2021-08-06}}</ref><ref name="Afghans in Ukraine">{{Cite web|url=https://www.radiosvoboda.org/a/881540.html|title=Афганська громада України|date=October 8, 2001|access-date=2021-07-29}}</ref><ref>{{citation|url=https://tolonews.com/node/12210|title=Migrants Protest Kabul, Stockholm Move To Deport Failed Asylum Seekers|date=5 December 2015}}</ref> === د امریکا لویه وچه === په امریکا لویه وچه کې متحده ایالات له اوږد مهال څخه د تر ټولو زیاتې کچې افغان وګړو کوربه دی، چې په ۲۰۲۲ ز کال کې په دغه هېواد کې د مېشتو افغان وګړو شمېر نږدې ۲۵۰۰۰۰ تنو ته رسېږي. دوی د متحده ایالاتو په ټولو ایالتونو، لکه: کالیفورنیا، نیویارک، اریزونا، تکزاس، جورجیا، مشیګان، ایداهو، میسوري، ایلینوی، پنسلوانیا، فلوریډا، شمالي کارولینا، ماساچوستس، واشنګټن، مریلنډ، کانتیکات، کولراډو، اوهایو، یوتا، نیومکسیکو، اوریګان او تنیسیس کې مېشت او کار کوي.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2021/12/19/us/politics/afghan-war-refugees.html|title=At Every Step, Afghans Coming to America Encounter Stumbling Blocks|work=New York Times|date=December 19, 2021|access-date=2022-01-03}}</ref><ref name="ACS">{{cite web|title=2019 American Community Survey 1-Year Estimates: Afghan|url=https://data.census.gov/cedsci/table?q=Ancestry&t=Ancestry&tid=ACSDT1Y2019.B04006|work=United States Census Bureau|access-date=2021-03-02}}</ref><ref name="US Expands Eligibility for Afghan Refugee Resettlement2">{{cite news|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/us-expands-eligibility-afghan-refugee-resettlement|title=US Expands Eligibility for Afghan Refugee Resettlement|publisher=Voice of America|date=August 2, 2021|access-date=2021-08-03}}</ref><ref name="US Announces New Refugee Program for Afghans2">{{cite news|url=https://tolonews.com/afghanistan-173921|title=US Announces New Refugee Program for Afghans|publisher=TOLOnews|date=August 2, 2021|access-date=2021-08-02}}</ref><ref name="First Group of Evacuated Afghan Interpreters Arrive in US">{{cite news|url=https://www.nbcchicago.com/news/national-international/welcome-home-first-group-of-evacuated-afghan-interpreters-arrive-in-us/2572291/|title='Welcome Home': First Group of Evacuated Afghan Interpreters Arrive in US|publisher=WMAQ-TV|date=July 30, 2021|access-date=2021-07-30|quote=The interpreters and their family members are being resettled under a visa program for those who worked with U.S. troops and now face retaliation from the Taliban amid America's withdrawal}}</ref><ref name="Afghan who aided U.S. arrive at Virginia base, but many others remain in peril">{{cite news|url=https://www.latimes.com/politics/story/2021-07-30/afghan-contractors-who-aided-us-arrive-at-virginia-base-but-thousands-still-in-peril|title=Afghan who aided U.S. arrive at Virginia base, but many others remain in peril|work=Los Angeles Times|date=July 30, 2021|access-date=2021-07-30}}</ref><ref name="Joe Biden approves $300 million for Afghan refugees2">{{cite news|url=https://www.khaama.com/joe-biden-approves-300-million-for-afghan-refugees-78678/|title=Joe Biden approves $300 million for Afghan refugees|publisher=Khaama Press|date=July 24, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref name="House votes to expand and speed up visa process for Afghans who helped the U.S. during war">{{cite news|url=https://www.cnbc.com/2021/07/22/house-votes-to-expand-speed-up-visa-process-for-afghans-who-helped-the-us-during-war.html|title=House votes to expand and speed up visa process for Afghans who helped the U.S. during war|publisher=CNBC|date=July 22, 2021|access-date=2021-07-28}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.congress.gov/bill/117th-congress/house-bill/3985/text|title=H.R.3985 - Averting Loss of Life and Injury by Expediting SIVs Act of 2021|date=22 July 2021|publisher=U.S. Congress|access-date=2021-07-23}}</ref><ref name="Great Falls Tribune">{{Cite web|url=https://data.greatfallstribune.com/refugee/all/afghanistan/all/|title=Country of origin: Afghanistan|publisher=Great Falls Tribune|access-date=2021-08-13}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-58020494|title=From Afghan interpreter to US homeless - the long road to the American dream|publisher=BBC News|date=July 30, 2021|access-date=2021-08-01}}</ref> په شمالي امریکا کې افغان کاناډایان، له افغان امریکایانو وروسته دویمه لویه افغان ټولنه جوړوي. څه باندې ۸۳۹۹۵ افغان وګړي، په کاناډا کې مېشت دي او د دغه هېواد وګړي شوي. د دغو افغانانو ډېری په ټورنټو ښار او د هغه په شاوخوا کې میشت دي. پاتې نور هم په ونکوور، اوتاوا، مونټریال، وینیپګ، ادمنټون، کلګری او نورو کې ژوند کوي.<ref name="Afghan-Canadians-2016">{{cite web|title=Ethnic origin population|url=https://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/dp-pd/prof/details/page.cfm?Lang=E&Geo1=PR&Code1=01&Geo2=PR&Code2=01&Data=Count&SearchText=Canada&SearchType=Begins&SearchPR=01&B1=Ethnic%20origin&TABID=1|website=statcan|publisher=Statistics Canada|year=2016|access-date=2018-10-04}}</ref><ref name="First Resettled Afghan Refugees and Families Arrive in Canada2">{{cite news|url=https://www.usnews.com/news/world/articles/2021-08-05/first-resettled-afghan-refugees-and-families-arrive-in-canada|title=First Resettled Afghan Refugees and Families Arrive in Canada|publisher=U.S. News & World Report|date=August 5, 2021|access-date=2021-08-05}}</ref> په اکوادور، برازیل، کیوبا، چلي، ارجنټاین، ونزویلا، کلمبیا، دومنیکن جمهوریت، یوروګوای، پاناما، کوستاریکا، مکسیکو، کیمن ټاپوګانو او ترینداد او توباګو هېوادونو کې په لږ کچه افغان وګړو د ژوند او کار کولو راپورونه ورکړل شوي دي.<ref name="New Statesman3">{{cite news|url=https://www.newstatesman.com/world/2021/08/how-us-and-uk-accept-far-fewer-afghan-refugees-other-countries|title=How the US and the UK accept far fewer Afghan refugees than other countries|publisher=New Statesman|date=August 19, 2021|access-date=2021-08-19}}</ref> === اقیانوسیه === افغانانو د ۱۹ مې پېړۍ له نیمايي څخه اسټرالیا ته کډه کړې. په سويل کې له ادلاید څخه د شمال تر داروین پورې د غان په نامه مسافر وړوونکی رېل پټلۍ هم د افغانانو په نوم نومول شوې.  په اسټرالیا کې ۴۷۴۸۴ افغان اسټرالیایان ژوند کوي چې تر ډېره په ملبرون، سیډني، ادلاید، پرث او برزبن کې ژوند کوي. نږدې ۳۴۱۴ افغانان هم په نیوزلنډ کې ژوند کوي. ه د پاپونیوګینه، نائورو او فیجي په ټاپوګانو کې هم په لږ کچه، د افغانانو د ژوند او کار کولو راپور ورکړل شوی.<ref name="New Statesman5">{{cite news|url=https://www.newstatesman.com/world/2021/08/how-us-and-uk-accept-far-fewer-afghan-refugees-other-countries|title=How the US and the UK accept far fewer Afghan refugees than other countries|publisher=New Statesman|date=August 19, 2021|access-date=2021-08-19}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://profile.id.com.au/s_greater-brisbane/afghan-population|title=Greater Brisbane Afghan population|website=profile.id.com.au|access-date=2021-08-02}}{{Dead link|date=August 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="2016birth">{{Cite web|url=https://quickstats.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/7201_036|title=2016 QuickStats Country of Birth|website=quickstats.censusdata.abs.gov.au|language=en|access-date=2019-09-01|تاريخ الأرشيف=2021-08-24|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20210824200258/https://quickstats.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/7201_036|url-status=dead|خونديځ نېټه=2021-08-24|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20210824200258/https://quickstats.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/7201_036|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20210824200258/https://quickstats.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/7201_036|archive-url=https://web.archive.org/web/20210824200258/https://quickstats.censusdata.abs.gov.au/census_services/getproduct/census/2016/quickstat/7201_036}}</ref><ref name="2013 Census ethnic group profiles: Afghani">{{Cite web|url=https://archive.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/ethnic-profiles.aspx|title=2013 Census ethnic group profiles|website=archive.stats.govt.nz|access-date=2022-02-24|تاريخ الأرشيف=2020-10-14|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20201014125803/http://archive.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/ethnic-profiles.aspx|url-status=dead|خونديځ نېټه=2020-10-14|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20201014125803/http://archive.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/ethnic-profiles.aspx|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20201014125803/http://archive.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/ethnic-profiles.aspx|archive-url=https://web.archive.org/web/20201014125803/http://archive.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/ethnic-profiles.aspx}}</ref> === افریقا === په مصر، کینیا، ماداګاسکار، سویلي افریقا، موراکو، الجزایر، چاد، ایتوپیا او نایجریا کې په لږ شمېر اصلي افغانانو د ژوند کولو او کار کولو راپور ورکړل شوی دی. د ۲۰۲۱ ز کال له اګست میاشتې وروسته، یوګاناډا ۲۰۰۰ او روانډا هم ۲۵۰ افغان کډوال منلي.<ref>{{Cite web|url=https://www.csis.org/analysis/why-african-governments-are-accepting-afghan-refugees|title=Why African Governments Are Accepting Afghan Refugees}}</ref> == سرچینې == 28ula5bi5dmqnqxf235f5xea2u6ydow 0 60732 339922 278896 2024-11-07T22:50:08Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 339922 wikitext text/x-wiki لرغوني انسان (د هومو جنس) وګړي له افریقا څخه بهر او په ټوله اورآسیا کې د ښکته پالیولیټیک زمانې (یا د ډبرو لومړنی عصر) او د منځني پالیولیټیک زمانې تر منځ شاوخوا ۲,۱ میلیونه او ۰,۲ میلیونه کلونه وړاندې څو ځله تیت شول. دې تیت کېدلو ته په ټوله کې '''له افریقا بهر ۱''' وايي او دا بیا اورآسیا ته د هومو ساپیین (له اناټومیک اړخه د عصري انسانانو) د تیتېدنې سره توپیر لري چې ښایی لږ وروسته د ۰,۲ میلیونه کلونو څخه وړاندې پیل شوی وي (چې په دې زمینه کې د "افریقا څخه بهر ۲" په نامه پېژندل کېږي). <ref>The term "Out of Africa I" is informal and somewhat rare. The phrase ''Out of Africa'' used on its own generally refers to "Out of Africa&nbsp;II", the expansion of anatomically modern humans into Eurasia. "Out of Africa I" is used in 2004, in Marco Langbroek, '' 'Out of Africa': an investigation into the earliest occupation of the Old World'', p. 61, and as the title of a collection of essays, J. G. Fleagle et al. (eds.), ''Out of Africa I: The First Hominin Colonization of Eurasia'' (2010). see also: {{cite journal|author=Herschkovitz, Israel|display-authors=etal|title=The earliest modern humans outside Africa|date=26 January 2018|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=359|issue=6374|pages=456–459|doi=10.1126/science.aap8369|pmid=29371468|doi-access=free|bibcode=2018Sci...359..456H}}; {{cite journal|first1=Stella|last1=Hurtley|first2=Phil|last2=Szuromi|year=2005|title=Out of Africa Revisited|volume=308|issue=5724|page=922|doi=10.1126/science.308.5724.921g|journal=Science|s2cid=220100436}}</ref> د افریقا څخه بهر د هومو (یا په حقیقت کې د هر هومینین) لومړنی شتون نږدې دوه میلیونه کاله وړاندې ته ورګرځي. په ۲۰۱۸ز کال کې یوه څېړنه ښيي چې د ډبرینو مصنوعاتو درلودونکي ترټولو ټیټ پټ (لایې) د مقناطیسي سټراټیګرافیکې نېټې ټاکنې (magnetostratigraphic dating) پر بنسټ ۲,۱۲ میلیونه کاله وړاندې د مرکزي [[چین د خلکو جمهوریت|چین]] په شانګچین سیمه کې انسانان شته و. له افریقا څخه بهر د انسان تر ټولو زوړ پېژندل شوی اسکلېټي پاتې شوني د ګرجستان (جورجیا) په دامنیسي سیمه کې دي (ډامنیسي جمجه ۴) چې ۱,۸ میلیونه کاله زوړتیا لري. دا پاتې شوني د هومواېرېکتوس جیورګیکوس (''Homo erectus georgicus'') په توګه ډلبندي شوي دي. <ref name="Zhu2018">{{Cite journal|author1=Zhu Zhaoyu ({{lang|zh-Hans|朱照宇}})|year=2018|bibcode=2018Natur.559..608Z|issn=0028-0836|pmid=29995848|doi=10.1038/s41586-018-0299-4|pages=608–612|issue=7715|volume=559|journal=Nature|title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago|author11=Ouyang Tingping ({{lang|zh-Hans|欧阳婷萍}})|last2=Dennell|author10=Han Jiangwei ({{lang|zh-Hans|韩江伟}})|author9=Xie Jiubing ({{lang|zh-Hans|谢久兵}})|author8=Hou Yamei ({{lang|zh-Hans|侯亚梅}})|author7=Rao Zhiguo ({{lang|zh-Hans|饶志国}})|author6=Yang Shixia ({{lang|zh-Hans|杨石霞}})|author5=Qiu Shifan ({{lang|zh-Hans|邱世藩}})|author4=Wu Yi ({{lang|zh-Hans|吴翼}})|author3=Huang Weiwen ({{lang|zh-Hans|黄慰文}})|first2=Robin|s2cid=49670311}} "Eight major magnetozones are recorded in the Shangchen section, four of which have normal polarity (N1 to N4) and four of which have reversed polarity (R1 to R4). By comparison with the geomagnetic polarity timescale [...] magnetozone N4 corresponds to the Réunion excursion (2.13–2.15&nbsp;Ma) in L28."</ref> د تیتېدنې راوروسته څپې، چې له هومو انټیسیسور (''Homo antecessor'') سره تړاو لري، شاوخوا ۱,۴ میلیونه کاله وړاندې (د اچیولین لومړني صنعتونه) او هغه چې د هومو هیډېلبیرګېنیزیز (''Homo heidelbergensis''.) سره تړاو لري، بیا ۰,۸ میلیونه کاله وړاندې (د ساتول تولیدوونکي اچیولین ډلې) په پام کې نیول شوې دي. <ref name="Bar-Yosef, O. 2001">{{cite journal|author-link=Ofer Bar-Yosef|last1=Bar-Yosef|first1=O.|last2=Belfer-Cohen|first2=A.|year=2001|title=From Africa to Eurasia — early dispersals|journal=Quaternary International|volume=75|issue=1|pages=19–28|doi=10.1016/S1040-6182(00)00074-4}}</ref> د ۱۹۸۰ز کلونو تر لومړیو پورې، داسې انګېرل کېده چې لومړني انسانان د پلیسټوسین (Pleistocene) په لومړیو کې، یا ۰,۸ میلیونه کاله وړاندې، د افریقا په لویه وچه پورې محدود و. ظاهراً د پلیسټوسین په لومړیو کې له ختیځې افریقا څخه بهر کډوالي ډېره لږ وه او د پېښو نېمګړې مخینه یې راپرېښوده. <ref name="Lahr 2010">{{cite book|last=Lahr|first=M. M.|year=2010|chapter=Saharan Corridors and Their Role in the Evolutionary Geography of ‘Out of Africa I’|editor-first=A.|editor-last=Baden|display-editors=etal|title=Out of Africa I: The First Hominin Colonization of Eurasia|publisher=Springer Netherlands|pages=27–46|isbn=978-90-481-9035-5}}</ref><ref name="Straus2001">{{cite journal|last1=Straus|first1=L. G.|last2=Bar-Yosef|first2=O.|year=2001|title=Out of Africa in the Pleistocene: an introduction|journal=Quaternary International|volume=75|issue=1|pages=2–4|doi=10.1016/s1040-6182(00)00071-9}}</ref> == لومړنۍ تیتېدنه == له افریقا څخه بهر د هومو-هومینین څخه وړاندې تیتېدنه د ګرېکوپیتیکوس او اورانوپیتیکوس په شتون سره ښودل شوې چې په یونان او اناطولي کې موندل شوی او ۸ میلیونه کاله وړاندې ته ورګرځي، خو ښايي دا هوموینینې (Homininae) نه هومونینی (Hominini). شونې ده چې د تراکیلوس له پلونو (Trachilos footprints) سره تړاو ولري چې په کرېت کې موندل شوې او نږدې ۶ میلیونه کاله وړاندې زمانې ته ورګرځي.   آسترالوپیتیسینا (''Australopithecina'') شاوخوا ۵,۶ میلیونه کاله وړاندې په ختیځه افریقا (آفار ډېپرېشن یا Afar Depression) کې راڅرګند شول. آسترالوپیتیسېس (آسترالوپیتېکوس افارېنسیس یا ''ustralopithecus afarensis'') په همدې سیمه کې شاوخوا ۴ میلیونه کاله وړاندې راڅرګند شول. تر ټولو پخوانۍ پېژندل شوې دستکارې شوې وسیلې د کینیا هېواد په لومېکوي سیمه کې موندل شوې او ۳,۳ میلیونه کاله پخوا د پلیوسین دورې وروستیو زمانو ته ورګرځی. دا ښايي د آسترالوپیتېکوس کارهي یا پارانتروپوس اېتېپوکوس تولید وي چې دواړه د اوزارو سره معاصر پېژندل شوي هومینیز دي. داسې انګېرل کېږي چې د هومو نسل و نسب ۲,۸ میلیونه کاله پخوا رامنځته شوی دی، او هومو هابیلیس (''Homo habilis'') د کینیا هېواد په لېک تورکانا سیمه کې موندل شوې دي. له آسترالوپیتیکوس څخه د "انسان" د نسل او نسب، هومو، سکښت یوڅه متنازع مسئله ده نو د 'هومینین' برتره اصطلاح ځکه کارېږي چې دواړه په کې راځي. په تخنیګی توګه، شپمانزي او له انسان وړاندې ډولونه چې ۱۰ میلیونه کاله زوړتیا لري هم په "هومینین" کې شاملېږي (د هومینی او ګوریلیني سره د هومینینې توپیر کول). <ref>{{cite journal|last1=Semaw|first1=S|year=2000|title=The World's Oldest Stone Artefacts from Gona, Ethiopia: Their Implications for Understanding Stone Technology and Patterns of Human Evolution Between 2·6–1·5 Million Years Ago|journal=Journal of Archaeological Science|volume=27|issue=12|pages=1197–1214|doi=10.1006/jasc.1999.0592}}</ref> د افریقا څخه بهر د هومینین ترټولو پخوانی شتون نږدې دوه میلیونه کاله وړاندې ته ورګرځي. په ۲۰۱۸ز کال کې یوه څېړنه د داسې ثبوت ادعا کوي چې د ډبرینو مصنوعاتو درلودونکي ترټولو ټیټ پټ د مقناطیسي سټراټیګرافیکې نېټې ټاکنې. (magnetostratigraphic dating) پر بنسټ ۲,۱۲ میلیونه کاله وړاندې د مرکزي چین په شانګچین سیمه کې انسانان شته و.<ref name="Zhu20182">{{Cite journal|author1=Zhu Zhaoyu ({{lang|zh-Hans|朱照宇}})|year=2018|bibcode=2018Natur.559..608Z|issn=0028-0836|pmid=29995848|doi=10.1038/s41586-018-0299-4|pages=608–612|issue=7715|volume=559|journal=Nature|title=Hominin occupation of the Chinese Loess Plateau since about 2.1 million years ago|author11=Ouyang Tingping ({{lang|zh-Hans|欧阳婷萍}})|last2=Dennell|author10=Han Jiangwei ({{lang|zh-Hans|韩江伟}})|author9=Xie Jiubing ({{lang|zh-Hans|谢久兵}})|author8=Hou Yamei ({{lang|zh-Hans|侯亚梅}})|author7=Rao Zhiguo ({{lang|zh-Hans|饶志国}})|author6=Yang Shixia ({{lang|zh-Hans|杨石霞}})|author5=Qiu Shifan ({{lang|zh-Hans|邱世藩}})|author4=Wu Yi ({{lang|zh-Hans|吴翼}})|author3=Huang Weiwen ({{lang|zh-Hans|黄慰文}})|first2=Robin|s2cid=49670311}} "Eight major magnetozones are recorded in the Shangchen section, four of which have normal polarity (N1 to N4) and four of which have reversed polarity (R1 to R4). By comparison with the geomagnetic polarity timescale [...] magnetozone N4 corresponds to the Réunion excursion (2.13–2.15&nbsp;Ma) in L28."</ref> دا خبره هم مطرح کېږي چې هومو فلورېسانسیس (''Homo floresiensis'') له دې ډول لومړنۍ تیتېدنې څخه نشئت کړی دی. دا جوته نه ده چې آیا هغه لومړني هومینینز چې افریقا یې پرېښوده، هومو هابیلیز وبلل شي، که د  هومو لومړنۍ بڼه او یا وروستی استرالوپیتېکوس چې له هومو هابیلیز سره نږدې تړاو لري او یا د هومو ارېکتوس (''Homo erectus'') یوه ډېره لومړنۍ بڼه. په هر حالت کې، د هوموفلورېسانسیس مورفولوژي له استرالوپیتېکوس سېډیبا، هومو هابیلیز او ډمانیسي من (Dmanisi Man) سره زښته ډېر ورته والي لري او دا شونتیا ډېروي چې د هومو فلورېسانسیس پلرونو او نیکونو د هومو اریکتوس له راڅرګندېدو څخه وړاندې افریقا پرېښې ده. په ۲۰۱۷م کال کې خپور شوی یو فیلوجینیټیک تحلیل کاږي چې هومو فلوریساینسیس د داسې یوه ډول (ښايي استرالوپېتېسین) له نسل څخه منځته راغلی وي چې د هومو هابیلیز پلرونه دي او یا د هومو هابیلیز یا لږترلږه د هابیلیز-ایرکتوس-ارګاستر-ساپینز پرګنې "خور ډول" دی، او نسل یې له هومو اېرکتوس څخه پځوانی دی. د دې ډلبندۍ پر بنسټ، هومو فلورېساینسیس داسې انګېرل کېږي چې تردې وخته د افریقا څخه بهر د نامعلوم او خورا ابتدايي کډوالۍ ښودنه کوي، چې ۲,۱ ملیونه کاله پخوانی تاریخ لري. د شانګچېن د تر ټولو پخوانیو مصنوعاتو لپاره د ۲,۱ میلیون کلونو پځواني تاریخ ورته پایله ښودل شوې ده. <ref>{{Cite journal|authors=Dembo, M., Matzke, N. J., Mooers, A. Ø. and Collard, M.|title=Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships|journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences|year=2015|volume=282|issue=1812|pages=20150943|doi=10.1098/rspb.2015.0943|pmid=26202999|pmc=4528516}}</ref> == هومو ایرکتوس == هومو ایرکتوس (Homo erectus) یواځې دوه ملیونه کاله مخکې راڅرګند شول. لومړني هومو ایرکتوس به ښايي په ختيځه افريقا کې د هومو هابیلیز سره مخامخ نږدې نيم ميليون کاله ژوند کړی وي. تر ټولو زاړه هومو ایرکتوس فوسیلونه، له دوه میلیونه کاله وړاندې، په افریقا او قفقاز کې تقریباً د یوې زمانې ښکاري. تر ټولو پخوانی د نسبتاً کره نېټې درلودونکې اورآسیایی سیمه په گرجستان هېواد کې دمانیسی ده چې په ډاډه ډول ۱,۸ میلیونه کاله وړاندې ته ورګرځي. په ډمانیسي کې موندل شوې کوپړۍ په خپله د زړو خلکو د ساتنې ثبوت دی. دا کوپړۍ ښیي چې دغه هوموایرکتوس په عمر زوړ و او له مرګ څخه یو څوکاله وړاندې یې ټول غاښونه لوېدلي و او یواځې یو غاښ یې پاتې و او ښايي شونې نه وي چې دا هومینډ (hominid) دې یوازې ژوندی پایېدلی وي. خو دا اوس معلومه نه ده چې دا د پاملرنې کافي ثبوت دی - د ګومبي په زېزمو کې څه ناڅه فلج شوی شیمپانزي د کلونو لپاره پرته له مرستې پایېدلی شوی و. د افریقایي هومو ایرکتوس په تړاو تر ټولو لومړني پیژندل شوي شواهد چې د هومو ایرګاسټر په نوم یادیږي، یو منفرد اوکسیپیټل هډوکي (KNM-ER 2598) دی، چې "H. erectus-like" یې بولي او نږدې ۱,۹ میلیونه کاله وړاندې زمانې (د هومو روډولفینسیس یا ''Homo rudolfensis'' هممهاله زمانې) پورې اړه لري. ورپسې یوه فوسیلي خلا، او بیا په هغه پسې د KNM-ER 3733 فوسیل دی چې یوه کوپړۍ ده او ۱,۶ میلیونه کاله وړاندې زمانې ته ورګرځي. په شمالي افریقا کې د پلیسټوسین لومړني ځایونه، د ختیځې افریقا او ګرجستان جغرافیایی واسط حد، په خرابو سټراټیګرافیکو شرایطو کې دي. تر ټولو پخوانی هغه یې د شمالي الجزایر په عین هانچ کې دی (۱,۸ - ۱,۲ میلیونه کاله وړاندې)، چې د اولدووان درجې پټه (Oldowan grade layer) ده. دا ځایونه ثابتوي چې هومو اریکتوس د شمالي افریقا له معمولاً ګرمو او وچو سیندونو څخه راپورې وتلي دي. شاوخوا ۱,۸ میلیونه کاله وړاندې سوېلي قفقاز ته د هومو ایرکتوس او احتمالاً ختیځې او سوېل ختیځې آسیا د هومو اریکتوس د راتګ تر منځ لږ وخت دی. د چین په یوان-مو سیمه کې د هومو ایرکتوس شواهد شته چې ۱,۷ میلیونه وړاندې نېټې ته ورګرځي. همدا ډول ورته شواهد د [[اندونيزيا|اندونیزیا]] په جاوا سیمه کې دي چې ۱,۶ میلیونه کاله زوړتیا لري. <ref>{{cite journal|last1=Van Arsdale|first1=A. P.|year=2013|title=Homo erectus - A Bigger, Smarter, Faster Hominin Lineage|journal=Nature Education Knowledge|volume=4|issue=1|page=2}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Spoor|first7=L. N.|bibcode=2007Natur.448..688S|pmid=17687323|doi=10.1038/nature05986|pages=688–91|issue=7154|volume=448|journal=Nature|title=Implications of new early Homo fossils from Ileret, east of Lake Turkana, Kenya|year=2007|last7=Leakey|first1=F.|first6=I.|last6=McDougall|first5=S. C.|last5=Antón|first4=F. H.|last4=Brown|first3=P. N.|last3=Gathogo|first2=M. G.|last2=Leakey|s2cid=35845}}</ref><ref name="doi10.1073/pnas.1106638108">1.85-1.78 Ma [[95% CI]]. {{Cite journal|last1=Ferring|last9=Zhvania|bibcode=2011PNAS..10810432F|pmc=3127884|pmid=21646521|year=2011|pages=10432–10436|issue=26|volume=108|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|title=Earliest human occupations at Dmanisi (Georgian Caucasus) dated to 1.85-1.78 Ma|doi=10.1073/pnas.1106638108|first10=D.|last10=Lordkipanidze|first9=D.|first8=A.|first1=R.|last8=Vekua|first7=M.|last7=Tappen|first6=T.|last6=Shelia|first5=M.|last5=Nioradze|first4=F.|last4=Berna|first3=J.|last3=Agusti|first2=O.|last2=Oms|doi-access=free}}</ref><ref name="Garcia 2010">{{cite journal|last1=Garcia|last6=Lordkipanidze|pages=443–451|issue=4|volume=5|journal=Quaternary Geochronology|title=Earliest human remains in Eurasia: New 40Ar/39Ar dating of the Dmanisi hominid-bearing levels, Georgia|year=2010|first6=D.|first5=C.|first1=T.|last5=Perrenoud|first4=H.|last4=de Lumley|first3=C.|last3=Falguères|first2=G.|last2=Féraud|doi=10.1016/j.quageo.2009.09.012}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Bauer|first1=H. R.|year=1977|title=Chimpanzee Bipedal Locomotion in the Gombe National Park, East Africa|journal=Primates|volume=18|issue=4|pages=913–921|doi=10.1007/bf02382940|s2cid=41892278}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Kimbel|first1=William H.|last2=Villmoare|first2=Brian|year=2016|title=From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B|volume=371|issue=1698|page=20150248|doi=10.1098/rstb.2015.0248|pmid=27298460|pmc=4920303}}</ref><ref name="Geraads 2004">{{cite journal|last1=Geraads|first1=D.|last2=Raynal|first2=J.-P.|last3=Eisenmann|first3=V.|year=2004|title=The earliest occupation of North Africa: a reply to Sahnouni ''et al.'' (2002)|url=https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00003986/document|journal=Journal of Human Evolution|volume=46|issue=6|pages=751–761|doi=10.1016/j.jhevol.2004.01.008|pmid=15183674}}</ref><ref name="Sahnouni 2002">{{cite journal|last1=Sahnouni|first7=Z.|doi=10.1006/jhev.2002.0608|pages=925–937|issue=6|volume=43|journal=Journal of Human Evolution|title=Further research at the Oldowan site of Ain Hanech, North-eastern Algeria|year=2002|first8=M.|last8=Rabhi|last7=Harichane|first1=M.|first6=H.|last6=Belahrech|first5=M.|last5=Medig|first4=A. Canals|last4=Derradji|first3=J.|last3=van der Made|first2=D.|last2=Hadjois|pmid=12473489}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Rightmire|first1=G. P.|year=2001|title=Patterns of hominid evolution and dispersal in the Middle Pleistocene|journal=Quaternary International|volume=75|issue=1|pages=77–84|doi=10.1016/S1040-6182(00)00079-3}}</ref> فیرېنګ او همکاران (۲۰۱۱) یې دا خبره مطرح کوي چې هومو هابیلیس (Homo Habilis) لویدیځې آسیا ته ورسېد او لومړني هومو ایرکتوس هلته وده وکړه. هومو ایرکتوس وروسته له له لویدیځې آسیا څخه ختیځې آسیا (پکنګ من یا Peking Man)، سویل ختیځې آسیا (جاوا من یا Java Man) ته، او بیا بیرته افریقا (Homo ergaster) او [[اروپا]] ته (Tautavel Man) تیت شوي دي.<ref>{{Cite journal|last1=Ferring|last9=Zhvania|bibcode=2011PNAS..10810432F|pmc=3127884|pmid=21646521|year=2011|pages=10432–10436|issue=26|volume=108|journal=Proceedings of the National Academy of Sciences|title=Earliest human occupations at Dmanisi (Georgian Caucasus) dated to 1.85-1.78 Ma|doi=10.1073/pnas.1106638108|first10=D.|last10=Lordkipanidze|first9=D.|first8=A.|first1=R.|last8=Vekua|first7=M.|last7=Tappen|first6=T.|last6=Shelia|first5=M.|last5=Nioradze|first4=F.|last4=Berna|first3=J.|last3=Agusti|first2=O.|last2=Oms|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite journal|doi=10.1016/j.quascirev.2010.04.012|date=June 2011|last1=Augusti|first1=Jordi|last2=Lordkipanidze|first2=David|title=How "African" was the early human dispersal out of Africa?|volume=30|issue=11–12|pages=1338–1342|journal=Quaternary Science Reviews|bibcode=2011QSRv...30.1338A}}</ref> == سرچينې == 9levvly02tjegsjhgmmcf0hpz4xo15l 0 61491 339929 322610 2024-11-07T23:02:36Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ 339929 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:Android logo 2023 (stacked).svg|بټنوک|292x292px]] انډرايد د موبايل يو عامل سیسټم دی چې د لینکس کرنل او بلې خلاصې سرچینې سافټویر د مشخصې نمونې پورې تړلې دی، چې په عمده ډول د ټچ سکرین موبايل وسیلو، لکه: هوشنمد موبايلونه او ټابلیټونو لپاره ډیزاین شوی دی. انډرايد د پرمختګ کوونکو د کنسورشیم له خوا رامنځ ته شوی، چې د خلاص لاسي دستګاه اتحاد په نوم پيژندل کيږي او په سوداګریز ډول د ګوګل له خوا ضمانت شوی دیری چې د ۲۰۰۷ ز کال په نومبر کې پرانستل شو، د لومړي سوداګریز انډرايد وسیله، د ايچ ټي ايس ډريم سره، د سپتمبر په ۲۰۰۸ ز کال کې پیل شوه. د عامل سيستم ډېری نمونې خصوصي دي، چې اصلي برخې يې د انډراد له خلاصې سرچینې پروژې څخه اخیستل شوي دي، چې د وړیا او د خلاصې سرچینې سافټویر دی. په ابتدايي توګه د اپاچي جواز په اساس جواز لري. کله چې انډرايد په وسیلو کې نصب شوی وي، د بل ډول وړیا خلاصې سرچینې سافټویر بدلولو وړتیا معمولا محدوده وي، یا د اړونده سرچینې کوډ چمتو کولو یا د تخنیکي اقداماتو له لارې د بیا نصبولو مخې نیولو سره، د نصب شوي اختصاصي نمونې وړاندې کول دي. د عامل سيستم ډیری وسیلې له مخکې نصب شوي اضافي اختصاصي سافټویر سره لیږدول کیږي ، په ځانګړې توګه د ګوګل موبايل خدمتونه چې پکې اصلي اپليکشنونه، لکه: ګوګل کروم ، د ډیجیټل توزیع برنامه ګوګل پلی او اړوند د ګوګل پلی خدماتو پراختیا برنامه شامل دي.<ref>{{Cite web|url=https://www.makeuseof.com/tag/android-really-open-source-matter/|title=Is Android Really Open Source? And Does It Even Matter?|website=MakeUseOf|date=March 28, 2016}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.android.com/gms/|title=Android – Google Mobile Services|website=Android|quote=While the Android Open Source Project (AOSP) provides common, device-level functionalities such as email and calling, GMS is not part of AOSP. GMS is only available through a license with Google [..] We ask GMS partners to pass a simple compatibility test and adhere to our compatibility requirements for their Android devices.|access-date=October 21, 2018}}</ref> د ۷۰ سلنې څخه ډېر انډرايد هوشمند موبايلونه د ګوګل اکوسیستم پرمخ وړي؛ چې ځینې ​​​​یې د پلورونکي له خوا دودیز شوي کارونکي اتصال او سافټویر سلسلې سره لکه ټچ ویز او وروسته د سامسنګ لخوا یو د کارونکي اتصال، او د ايچ تي سي مفهوم سره یې پر مخ وړل کېږي. د انډرایډ اکوسیستمونو او شاخې سیالي کې د فایر عامل سیسټم (چې د امازون لخوا رامنځ ته شوی دی)، د هووای يا دوديزه روم لخوا هارموني د عامل سيستم یا  لینج د عامل سيستم شامل دي. په داسې حال کې چې، د "انډرايد" نوم او لوګو د ګوګل سوداګریزې نښې دي چې د دوی د اکوسیستم څخه بهر د "غیر تصدیق شوي" وسیلو له لوري د انډرايد نښې کارولو محدودولو لپاره معیارونه وضع کوي.<ref>{{cite web|url=https://appdevelopermagazine.com/google-and-android-are-not-the-same...-and-that's-a-good-thing/|title=Google and Android Are Not the Same... and That's a Good Thing|last=Hughes|first=Terry|date=2014-07-28|work=App Developer Magazine|access-date=2020-07-29}}</ref><ref>{{cite web|url=https://source.android.com/setup/start/faqs|title=Frequently Asked Questions|publisher=Android Open Source Project|access-date=January 4, 2021}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.greenbot.com/article/3153485/with-cyanogen-dead-googles-control-over-android-is-tighter-than-ever.html|title=With Cyanogen dead, Google's control over Android is tighter than ever|website=www.greenbot.com|date=December 26, 2016|last=Simon|first=Michael|access-date=January 4, 2021}}</ref> په یو شمیر نورو بریښنایی توکو کې د سرچينې کوډ چې هر یو يې د ځانګړي کاروونکي اتصال سره د انډرايد د ډولونو رامنځ ته کولو لپاره کارول شوی دی، لکه: د لوبې کنسولونه ، ډیجیټل کیمرې ، د موبايل میډیا دستګاه ګانې، شخصي کاپيټرونه. چې ځینې ​​مشهور مشتقات يی د تلویزونونو لپاره د انډرايد تلویزیون او وير د عامل سيستم د اغوستلو توکو لپار پکې شامل دي، چې دواړه د ګوګل لخوا رامنځ ته شوي دي. په انډرايد کې د سافټویر کڅوړې چې د (پي اي کي) بڼه کاروي، عموما د خصوصي اپلیکیشن پلورنځیو لکه د ګوګل پلی سټور، امازون اپسټور (په شمول د ۱۱ وینډوز لپاره)، سمسنگ ګلیګسي پلورنځي، هووای اپ ګالري، کیف بازار، او ګیټ جار، یا د خلاصې سرچینې برنامې لکه اپټايد او ايفډروايد  له لارې ويشل کېږي. انډرايد له ۲۰۱۱ ز کال راهیسې په هوشمند موبايلونو کې او له ۲۰۱۳ ز کال راهیسې په ټابلیټونو کې په نړۍ کې ترټولو غوره پلورل شوی عامل سیسټم دی. د می ۲۰۲۱ ز کال پورې، دا له درې ميلیارد څخه ډیر میاشتني فعال کارونکي لري چې د هر عامل سیسټم ترټولو لویه نصب شوی پايګاه ده او د جنوري تر میاشتې پورې په ۲۰۲۱ ز کال کې، د ګوګل پلی پلورنځي له ۳ ميلیونه څخه ډیر اپليکشنونه وړاندې کوي. د ۱۲ انډرايد، د ۲۰۲۱ ز کال د اکتوبر په ۴ نيټه کې خپره شوی وروستی نمونه ده.<ref>{{Cite web|last=Cranz|first=Alex|date=2021-05-18|title=There are over 3 billion active Android devices|url=https://www.theverge.com/2021/5/18/22440813/android-devices-active-number-smartphones-google-2021|access-date=2022-03-24|website=The Verge|language=en}}</ref><ref name="3 million apps">{{Cite web|title=Number of Android applications on the Google Play store|url=https://www.appbrain.com/stats/number-of-android-apps|access-date=2020-08-12|website=AppBrain}}</ref><ref name="AOSP 12">{{Cite web|url=https://www.engadget.com/android-12-android-open-source-project-173339442.html|title=Android 12 has been released to the Android Open Source Project}}</ref> == هارډوير == د انډرايد لپاره اصلي هارډویر برنامه يي ار ام دی (داي ار ام ۷ او اي ار ام۸-اي جوړښتونه) ، د اکس۸۶ او د  ۸۶اکس-۶۴ جوړښتونه سره هم د انډرايد په وروستیو نمونو کې په رسمي ډول ملاتړ کیږي. د ۲۰۱۲ ز کال راهيسې د انډرايد وسيلې د انتل له پروسيسرونو سره د موبايلونو او ټابليتونو په شمول څرګنديدل پيل کړل. پداسې حال کې چې د ۶۴-بايت نمونو ملاتړ تر څنګ انډرايد لومړی ۶۴بايت ۶۸اکس او وروسته د ۶۴اي ار ام د مخ ته وړلو لپاره جوړ شوی و. د تلیفون ۵.۰ "لالیپپ" راهیسې، د ټولو نمونو د ۶۴-بايت ډولونو د ۳۲-بايت ډولونو سربيره ملاتړ کېږي. ريسک-وي جوړښت ته د عامل سیسټم غیر رسمي تجربوي لاره په ۲۰۲۱ ز کال کې خپره شوه.<ref name="Android Lollipop platform support">{{cite web|title=Android Lollipop|url=https://developer.android.com/about/versions/lollipop.html|website=Android Developers|access-date=March 11, 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170130145944/https://developer.android.com/about/versions/lollipop.html|archive-date=January 30, 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Support for 64-bit x86|url=https://developer.android.com/ndk/guides/x86-64.html|website=Android Developers|access-date=March 11, 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170306033848/https://developer.android.com/ndk/guides/x86-64.html|archive-date=March 6, 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=NDK Revision History|url=https://developer.android.com/ndk/downloads/revision_history|website=Android Developers|access-date=July 17, 2018}}</ref><ref name="ARMAN-4.0-on-x86">{{cite web|url=http://www.computerworld.com/s/article/9222323/Google_s_Android_4.0_ported_to_x86_processors|title=Google's Android 4.0 ported to x86 processors|last=Shah|first=Agam|date=December 1, 2011|work=[[Computerworld]]|publisher=[[International Data Group]]|access-date=March 11, 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20120124084934/http://www.computerworld.com/s/article/9222323/Google_s_Android_4.0_ported_to_x86_processors|archive-date=January 24, 2012}}</ref><ref name="auto">{{cite web|url=https://01.org/android-ia/|title=Android on Intel Architecture|publisher=01.org|date=July 11, 2013|access-date=February 9, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140209101735/https://01.org/android-ia/|archive-date=February 9, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.telegraph.co.uk/technology/mobile-phone-reviews/9314362/Orange-San-Diego-Intel-Android-mobile-phone-review.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/technology/mobile-phone-reviews/9314362/Orange-San-Diego-Intel-Android-mobile-phone-review.html|archive-date=January 10, 2022|url-access=subscription|url-status=live|title=Orange San Diego Intel Android mobile phone review|last1=Warman|first1=Matt|date=June 7, 2012|work=The Daily Telegraph|access-date=June 19, 2013}}{{cbignore}}</ref><ref>{{cite web|title=Android has been ported to a RISC-V board|url=https://www.xda-developers.com/android-risc-v-port/|website=[[xda-developers]]|access-date=25 January 2021|date=21 January 2021}}</ref> د رم (تصادفي لاسرسي حافظه) د مقدار اړتياوي لږ تر لږه دهغو وسيلو لپاره چې ۷.۱ انډرايد مخ ته وړي، په عمل کې ۲ جي بي د غوره هارډوير لپاره او ۱ جي بي د  عام سکرين لپاره دي. انډرايد د خلاص جي ال اي ايس او والکان (او هغه ۱.۱ نمونه چې د بعضو وسايلو لپاره د لاسرسې وړ ده) نمونو ملاتړ کوي.<ref>{{Cite news|url=https://developer.nvidia.com/vulkan-android|title=Vulkan on Android|quote=Vulkan 1.1 is available as a Developer Preview OTA for the NVIDIA SHIELD TV.|date=February 10, 2016|work=NVIDIA Developer|access-date=March 21, 2018|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180123153634/https://developer.nvidia.com/vulkan-android|archive-date=January 23, 2018}}</ref> د انډرايد وسیلو کې ډیری خصوصي هارډویر برخې شاملې دي ، لکه د سټیل یا ویډیو کیمرې ، د نړیوال موقعیت سیسټم ، اورینټیشن سینسرونه ، وقف شوي لوبې کنټرولونه ، سرعت کوونکي ، ګیروسکوپونه ، بارومیټرونه ، میګنټومیټرونه ، د نږدې سینسرونه ، فشار سینسرونه ، ترمامیترونه او ټچ سکرینونه دي. د هارډویر ځینې برخې اړینې نه دي، خو د وسایلو په ځینو ډولونو کې معیاري شوي دي، لکه هوشمند موبايلونه او اضافي اړتیاوې پلي کیږي، خو که چيرې شتون ولري. ځینې ​​​​نور هارډویر په پیل کې اړین و، مګر دا اړتیاوې کمې شوې یا په بشپړ ډول له منځه وړل شوې دي. د مثال په توګه: لکه څنګه چې انډرايد په پیل کې د موبايل د عامل سیسټم په توګه رامینځته شوی و، هارډویر لکه مایکروفون ته اړتیا درلوده، په داسې حال کې چې د وخت په تیریدو سره د تلیفون فعالیت اختیاري شو. انډرايد د آټوفوکس کیمرې ته اړتیا درلوده، کوم چې د فکس فوکس کیمرې ته ضعيف شوی و، که چیرې شتون يې درلودی، کمره په بشپړ ډول د اړتیا په توګه غورځول شوې وه، کله چې تلیفون په سیټ ټاپ بکسونو کې کارول پیل کړل.<ref name="android-compatibility">{{cite web|url=https://developer.android.com/guide/practices/compatibility.html|title=Android Compatibility|work=Android Developers|access-date=November 16, 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20131017081434/http://developer.android.com/guide/practices/compatibility.html|archive-date=October 17, 2013|df=mdy-all}}</ref> په هوشمندو موبايلونو او ټابلیټونو کې په مخ ته وړلو سربیره، ډیری پلورونکي د کیبورډ او ماوس سره په منظم ډول شخصي کمپیوټر هارډویر کې انډرايد مخ ته وړي. په سوداګریز ډول موجود هارډویر کې د دوی په شتون سربیره، د انډرايد ورته شخصي کمپیوټر هارډویر-دوستانه نمونه د انډرايد-اکس ۸۶ پروژې د ۴.۴ دودیز انډرايد په شمول په وړیا توګه شتون لري. د انډرايد ایمولیټر په کارولو سره چې د انډرايد سافټویر پرمختیا کټ برخه ده ، یا د دریمې ډلې ایمولیټرونه ، انډرايد هم په غیر اصلي ۸۶اکس جوړښتونو کې مخ ته وړلې شي. چینایي شرکتونه د انډرايد پر بنسټ شخصي کمپیوټر او د موبايل عامل سیسټم جوړوي، ترڅو "د [[مايکروسافټ وېنډوز|مایکروسافټ وینډوز]] او ګوګل انډرايد سره په  مستقیم ډول سیالي وکړي". د [[چین د خلکو جمهوریت|چین]] د انجینرۍ اکاډمۍ یادونه وکړه چې: "له یو درجن څخه ډیر" شرکتونه د چین له خوا په دولتي شخصي کمپیوټرونو کې د وینډوز ۸ کارولو بندیز وروسته انډرايد تنظيموي. <ref>{{cite web|url=https://www.pcworld.com/product/1427121/n308.html|title=Lenovo N308 Desktop specs|work=PCWorld|date=May 8, 2014|access-date=November 1, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141028175231/http://www.pcworld.com/product/1427121/n308.html|archive-date=October 28, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.jide.com/remixos-for-pc|title=Remix OS for PC|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170927135811/http://www.jide.com/remixos-for-pc|archive-date=September 27, 2017|access-date=September 22, 2017|quote=Now powered by Android Marshmallow.}} <!-- based on (what's coming to Remix OS) http://www.android-x86.org/ : 2017-09-10: The oreo-x86 branch is ready for developers. 2017-06-08: The Android-x86 7.1-rc1 released (the first release candidate of nougat-x86). --></ref><ref>{{cite web|url=https://www.pcworld.com/article/2152540/android-on-the-big-screen-we-chew-up-and-spit-out-three-jelly-bean-all-in-one-pcs.html|title=Three Android all-in-one PCs reviewed|author=Michael Brown|date=May 8, 2014|work=PCWorld|access-date=November 1, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141028170619/http://www.pcworld.com/article/2152540/android-on-the-big-screen-we-chew-up-and-spit-out-three-jelly-bean-all-in-one-pcs.html|archive-date=October 28, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.techspot.com/review/805-acer-ta272-hul-android-aio/|title=Acer TA272 HUL Android All-in-One Review|author=Shawn Knight|work=TechSpot|access-date=November 1, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141028215542/http://www.techspot.com/review/805-acer-ta272-hul-android-aio/|archive-date=October 28, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.android-x86.org/releases/releasenote-4-4-r1|title=ReleaseNote 4.4-r1 – Android-x86 – Porting Android to x86|access-date=November 1, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141028173131/http://www.android-x86.org/releases/releasenote-4-4-r1|archive-date=October 28, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.howtogeek.com/179691/4-ways-to-run-android-on-your-pc-and-make-your-own-dual-os-system/|title=4 Ways to Run Android on Your PC and Make Your Own "Dual OS" System|publisher=Howtogeek.com|date=January 13, 2014|access-date=April 7, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140407084905/http://www.howtogeek.com/179691/4-ways-to-run-android-on-your-pc-and-make-your-own-dual-os-system/|archive-date=April 7, 2014}}</ref><ref>{{cite web|author=Brad Chacos|url=https://www.pcworld.com/article/2048220/hybrid-hijinks-how-to-install-android-on-your-pc.html|title=Hybrid hijinks: How to install Android on your PC|publisher=PCWorld|date=September 6, 2013|access-date=April 7, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20140407071525/http://www.pcworld.com/article/2048220/hybrid-hijinks-how-to-install-android-on-your-pc.html|archive-date=April 7, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=https://money.cnn.com/2014/08/25/technology/security/china-os/|title=China ditching Windows and Android for its own operating system|author=Jose Pagliery|date=August 25, 2014|work=CNNMoney|access-date=November 1, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141028171711/https://money.cnn.com/2014/08/25/technology/security/china-os/|archive-date=October 28, 2014}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/technology-28928369|title=BBC News – China plans new PC operating system in October|work=BBC News|date=August 25, 2014|access-date=November 1, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141112054354/http://www.bbc.com/news/technology-28928369|archive-date=November 12, 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.wsj.com/news/articles/SB10001424127887324539404578342132324098420|title=China Criticizes Android's Dominance|author=Paul Mozur|date=March 5, 2013|work=WSJ|access-date=November 1, 2014}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-china-technology-idUSKBN0GO08H20140824|title=China targets own operating system to take on likes of Microsoft, Google|work=Reuters|date=August 24, 2014|access-date=November 1, 2014|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20141028173428/http://www.reuters.com/article/2014/08/24/us-china-technology-idUSKBN0GO08H20140824|archive-date=October 28, 2014}}</ref> == ماسکوت == د انډرايد ماسکوټ شین رنګه انډرايد روبات دی، لکه څنګه چې د سافټویر نوم پورې تړاو لري. که څه هم دا رسمي نوم نه لري، په ګوګل کې د انډرايد ډلې د راپور له مخې: د "بوګډرايد" په نوم ياديږي^{.<ref>{{cite web|url=http://www.neatorama.com/2012/11/29/8-Famous-Mascots-Whose-Names-You-Didnt-Know/|title=8 Famous Mascots Whose Names You Didn't Know|access-date=December 31, 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180101082254/http://www.neatorama.com/2012/11/29/8-Famous-Mascots-Whose-Names-You-Didnt-Know/|archive-date=January 1, 2018}}</ref>} کله چې انډرايد اعلان شو، دا د هغه وخت د ګوګل ګرافیک ډیزاینر ایرینا بلاک له خوا د ۲۰۰۷ ز کال د نومبر په ۵ نيټه کې ډیزاین شوی و. له راپورونو سره سم هغې ته د یوې پروژې سره دنده سپارل شوې وه چې تصوير رامنځ ته کړي، ميرمن بلاک په یوه مرکه کې تایید کړه چې: روبات په خپلواکه توګه پرمختګ کړې دی او خلاصه سرچینه یې جوړه کړې ده. د روبات ډیزاین په پیل کې ګوګل ته نه و وړاندې شوی، مګر دا په چټکۍ سره د انډرايد پراختیایی ډلې کې عام شو، د دې مختلفو توپیرونو سره د پرمختګ کوونکو له خوا رامنځ ته شوی چې دا شکل یې خوښوي، ځکه چې دا د خلاقو عوامو جواز لاندې وړیا و. کله چې دا په ۲۰۰۸ ز کال کې پيرودونکو ته پيل شو، نو پراختیایی ډلې په منځ کې د دې شهرت په پای کې د دې لامل شو چې ګوګل دا د انډرايد لوګو برخې په توګه د رسمي عکس په توګه غوره کړي.<ref>{{cite web|url=http://uk.businessinsider.com/where-the-green-android-robot-came-from-2015-5?r=US&IR=T|title=The real story behind Android's little green robot mascot|access-date=December 31, 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180101135319/http://uk.businessinsider.com/where-the-green-android-robot-came-from-2015-5?r=US&IR=T|archive-date=January 1, 2018}}</ref><ref>{{cite web|last1=Brand Guidelines|title=Android Open Source Project|url=https://source.android.com/setup/start/brands#logo-android|website=Android Open Source Project}}</ref><ref>{{cite web|first=Pagan|last=Kennedy|title=Who Made That Android Logo?|url=https://www.nytimes.com/2013/10/13/magazine/who-made-that-android-logo.html|website=[[The New York Times]]|date=October 11, 2013|access-date=March 13, 2017|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170314064717/http://www.nytimes.com/2013/10/13/magazine/who-made-that-android-logo.html|archive-date=March 14, 2017}}</ref> == سرچينې == f86n12zujdkl04zx5g2a3d49vssp8bw 0 62110 339932 281153 2024-11-08T01:02:48Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ 339932 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} اډوارډ ډیکینسون بیکر (۲۴ فبروري ۱۸۱۱ – ۲۱ اکتوبر ۱۸۶۱ زکال) امریکايي سیاستوال، وکیل او د متحده ایالاتو په پوځ کې افسر و. بیکر د خپل سیاسي ژوند په اډانه کې له [[ایلینوی]] ایالت څخه د متحده ایالاتو د استازو په جرګه او وروسته یې د متحده ایالاتو په سنا جرګه کې د اورګن ایالت د سناتور په توګه خدمت وکړ. همدارنګه نوموړی د ویناوال او [[شاعر]] په توګه هم پېژندل کېږي. بیکر چې د متحده ایالاتو د ولسمشر ابراهام لینکولن نږدې ملګری و د مکسیکو - امریکا په جګړه او د امریکا د کورنۍ جګړې پر مهال یې د متحده ایالاتو په پوځ کې د ډګروال په رتبه خدمت وکړ. بیکر هغه مهال چې په بالز بلوف جګړې (Battle of Ball's Bluff) کې یې د اتحادیې د ځواکونو مشري کوله ووژل شو؛ له همدې امله تر اوسه پورې نوموړی د متحده ایالاتو یوازنی هغه برحاله سناتور ګڼل کېږي چې په جګړه کې وژل شوی.<ref>{{cite book|first=John B.|last=Horner|title=[[s:en:Oregon: Her history, her great men, her literature|Oregon: Her History, Her Great Men, Her Literature]]|publisher=J. K. Gill|year=1919|chapter=[[s:en:Oregon: Her history, her great men, her literature/Edwin D. Baker|Edwin D. Baker]]}}</ref> == پوځي خدمت == بیکر د ۱۸۴۶ زکال د جولای په څلورمه د ایلینوی د داوطلبه پیاده پوځ د څلورمۍ ډلګۍ د ډګروال په توګه ماموریت ترلاسه کړ او له خپلې ډلګۍ سره یې په وراکروز محاصره کې برخه واخیسته، همدارنګه یې په سروګوردو جګړه کې د ښکېلې یوې بلې ډلګۍ قومانداني هم وکړه. نوموړي له خپلې ډلګې سره د ۱۸۴۷ زکال د مۍ تر ۲۹ مې نیټې پورې هغه مهال چې په افتخاري ډول یې له اوږو پوځي مسئولیت واخیستل شو؛ پوځي خدمت ته دوام ورکړ. له افتخاري ترخیص وروسته هغه د ۱۴ کلونو لپاره پوځي خدمت ته مخه نه کړه او په دغه موده کې یې له ۱۸۴۹ زکال څخه تر ۱۸۵۱ زکال پورې د متحده ایالاتو په ۳۱ م کانګرس کې خدمت وکړ. له دې وروسته هغه سان فرانسیسکو ته کډه وکړه او هلته یې وکالت ته مخه کړه؛ په ۱۸۶۰ زکال کې هغه اورګن ته ولاړ او له هغه ځایه څخه د یو جمهوري غوښتونکي په توګه د متحده ایالاتو سنا جرګې ته وټاکل شو څو د ۱۸۵۹ زکال د مارچ په ۴ مه نېټه باندې د سنا جرګې د پیل شوې دورې یوه څوکۍ ډکه کړي. <ref name="Braden">{{cite book|last=Braden|first=Gayle A.|title=The Public Career of Edward Dickinson Baker, unpublished PhD dissertation|year=1960|publisher=Vanderbilt University}}</ref><ref name="Constant">Blair, Harry, and Tarshis, Rebecca. ''Colonel Edward D. Baker: Lincoln's Constant Ally''. Portland: Oregon Historical Society, 1960.</ref><ref name="CongBio">{{Cite web|url=https://bioguide.congress.gov/search/bio/B000059|title=Baker, Edward Dickinson|website=[[Biographical Directory of the United States Congress]]|access-date=2021-05-03}}</ref> د ۱۸۶۱ زکال د اپرېل په نیمايي کې د کنفدریشن د ځواکونو له خوا د فورټ سامټر پوځي اډې له نیولو وروسته د ۷۵ زره کسیز داوطلب پوځ جوړولو په موخه د ولسمشر ابراهام لینکولن د غوښتنې په غبرګون کې نوموړي د امریکا د کورنۍ جګړې په لومړیو ورځو کې له نیویارک ښار او فلادلیفیا څخه د سرتېرو په راغونډولو خپله ډله جوړه کړه. د ۱۸۶۱ زکال د مۍ په ۱۷ مه نوموړي ته د داوطلبه ځواک د برید جنرالۍ د افتخاري رتبې وړاندیز وشو خو هغه دغه ویاړنه رد کړه او پر ځای یې د ډګروال په توګه د پنسلوانیا د داوطلبه پیاده ځواک د ۷۱ مې ډلګۍ او د ۱۸۶۱ زکال د داوطلبو ځواکونو د تورن جنرال په توګه خدمت وکړ؛ له دې سره د هغه د واکمنۍ دوره لنډه وه او د ۱۸۶۱ زکال د اکتوبر په یوویشتمه د ویرجینیا په بالزبلوف جګړه کې ووژل شو. د هغه مړی کالیفورنیا ته ولېږدول شو او د سانفرانسېسکو په ملي هدیره کې خښ کړای شو. <ref name="Braden" /><ref name="Constant" /><ref name="CongBio" /> == د کالیفورنیا سیاستوال == وروسته له هغه چې بیکر و نشو کولای د ولسمشر زکری ټیلور په کابینه کې ځایګی ومومي، په ۱۸۵۲ زکال کې یې سانفرانسېسکو ته کډه وکړه. هغه بریالی حقوقي فعالیت هلته ترسره کړه په داسې حال کې چې یو شمېر یې دغه چارې د ګډوډو سوداګریزو چارو په توګه توصیف کوي چې جزیاتو ته یې ډېر پام په کې نه کاوه او یو شمېر کاري جزیاتو یې لا ستونزې هم ورته جوړولې: ویل کېږي چې هغه د یو قانون جوړونکي په توګه دنیوي جزیاتو ته ډېر لږ پام کاوه. بیکر له ایساکا جي. ویستار سره ولیدل چې د فلادلیفیا له مخکښې کورنۍ څخه و او بیا یې د شپاړلسو کلونو لپاره د بیکر یاورتوب وکړ. هغه څرګندوي چې بېکر سوابق نه ساتل او چارې یې خپلو یاددښتونو او یو شمېر کاغذونو ته اړوندې وې چې په خپله خولۍ کې به یې له ځانه سره لېږدول. بیکر د قانوني دوسیو لپاره چمتوالی نیول مهم نه ګڼل او فکر یې کاوه چې له یو قضایي پلاوي سره فی البدیهه خبرې اترې اغېزمنې دي. ویستار وايي چې بیکر پام وړ پیسې ترلاسه کولې خو په هماغه چټکتیا به یې چې ترلاسه کولې همداسې به یې لګولې او همدارنګه یې د «فارو» په نوم د خپل قمار د پورونو په ورکړه کې ترې ګټنه کوله. دوی دواړو په مونتګومري او جکسون واټونو کې بریالي شرکتونه رامنځته کړي و. <ref name="Braden" /> په ۱۸۵۰ زکال کې کالیفورنیا د متحده ایالاتو د یو آزاد ایالت په توګه ومنل شو، خو د ۱۸۵۰مې لسیزې په ورستیو کې دغه ایالت د غلامۍ د مسئلې پر سر بېلابېلو لورو ته اړوندتیا پیدا کړه او بیکر د داسې خوځښت مشري پر غاړه واخیسته چې کلیفورنیا یې په اتحادیه کې ساته. په ۱۸۵۵ زکال کې هغه د یو وېګ په توګه د متحده ایالاتو سنا جرګې ته د لار موندو په سیالۍ کې د د آزادې خاورې په نامه ګوند (Free Soil Party) له ټکټ څخه په ګټنې ونډه واخیسته خو د ویګ ګوند د پاشل کېدو له امله یې دغه سیالي وبایلله. <ref name="Blair">{{cite book|last=Blair|first=Harry C. and Rebecca Tarshis|title=Colonel Edward Baker: Lincoln's Constant Ally|year=1960|publisher=Oregon Historical Society|location=Portland, Ore.}}</ref> په همدغو ورځو کې بیکر د جان نیل د شعري اثر څخه د ځان لپاره د «خړ باز یا Gray Eagle» لقب د خړو وېښتانو لرلو له امله غوره کړل (په داسې حال کې چې د هغه سر/وېښتان د کل کېدو په لور روان و). هغه له شپږ فوټو ټیټ قد درلود. په ۱۸۵۵ زکال کې بیکر په یوه داسې جنايي دوسیه کې بدنامه شو چې د هغه قانوني او سیاسي راتلونکی یې ګواښوه. هغه د بېلا کورا له خوا وړاندیز شوې دنده ومنله، هغه دنده چې باید د هغې د مېړه، چارلېز کورا څخه دفاع وکړي. چارلز کورا پېژندل شوی قمارباز و چې چې د متحده ایالاتو د مارشال په وژنې تورن و. قضایي پلاوي ونشو کولای د یوې پایلې پر سر هوکړې ته ورسېږي او کورا هم د یو یاغي له خوا له محاکمې پرته په خپل سري ډول ووژل شو. دغې چارې بیکر ته دا ګټه ورسوله چې په خپلو حقوقي فعالیتونو او د ارډر ګوند په اډانه کې فعال شي، هغه ګوند چې د سانفرانسېسکو د بیدارۍ کمېټې له چارو سره یې مخالفت کاوه او قانون یې په خپله ولکه کې نیو. د هغه له فعالیتونو څخه د ګوند نیوکې د دې لامل وګرځېدې چې بیکر د لنډ مهال لپاره ښار پرېږي او خپل دغه وخت یې په ساکرامنټو کې تېر کړ. <ref name="Hay">{{cite magazine|url=https://books.google.com/books?id=C7d1xTv_BvIC&pg=PA106|last=Hay|first=John|title=Colonel Baker|magazine=Harper's Magazine|volume=24|date=December 1861|access-date=2021-05-03|via=Google Books}}</ref><ref>{{cite book|last=Neal|first=John|title=Wandering Recollections of a Somewhat Busy Life|publisher=Roberts Brothers|location=Boston, Massachusetts|year=1869|url=https://catalog.hathitrust.org/Record/100576292|oclc=1056818562|author-link=John Neal (writer)}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=Jl2EuFEou6cC&pg=PA361|title=Women Criminals: An Encyclopedia of People and Issues|last=Jensen|first=Vickie|publisher=ABC-CLIO|year=2012|isbn=978-0-313-33713-0|page=361|access-date=2021-05-03|via=Google Books}}</ref><ref name="Braden2">{{cite book|last=Braden|first=Gayle A.|title=The Public Career of Edward Dickinson Baker, unpublished PhD dissertation|year=1960|publisher=Vanderbilt University}}</ref><ref name="Blair2">{{cite book|last=Blair|first=Harry C. and Rebecca Tarshis|title=Colonel Edward Baker: Lincoln's Constant Ally|year=1960|publisher=Oregon Historical Society|location=Portland, Ore.}}</ref> == د اورګن سیاستوال == بیکر چې په ۱۸۵۹ زکال کې د متحده ایالاتو د استازو جرګې د څوکۍ په لاسته راوړو کې ماتې ناهیلی کړی و په شمال کې د ځان لپاره د شنه سیاسي چاپېریال د موندلو په هڅه کې شو. له اورګن سره تر ډېره هغو وګړو لیوالتیا لرله چې یو مهال یې په ایلنوی کې ژوند کاوه او هغه نارینه په کې شاملېدل چې ده په سپرېنګ فیلډ کې پېژندل. هغه په ۱۸۵۷ زکال کې د اورګن له سیاست سره هغه مهال لیوالتیا پیدا کړه چې د هغه د سپرېنګ فیلډ ملګري ډاکټر انسون هنري چې اورګن ته کډه شوی و بیکر ته یې وویل چې کولای شي له دغه ځایه سنا ته لار ومومي. وروسته له هغه چې دغې سیمې د ۱۸۵۹ زکال د فبروري په ۱۴ مه ایالتي وضعیت ته لاسرسی وموند، د اورګن جمهوري غوښتونکو له بیکر وغوښتل څو د دوی ایالت ته ولاړ شي او د سنا لپاره په سیالي کې ونډه واخلي او د دیموکراتانو د ځواک پر وړاندې عمل وکړي. <ref name="Blair3">{{cite book|last=Blair|first=Harry C. and Rebecca Tarshis|title=Colonel Edward Baker: Lincoln's Constant Ally|year=1960|publisher=Oregon Historical Society|location=Portland, Ore.}}</ref> د ۱۸۶۰ زکال د فبروري میاشتې په وروستیو کې د بیکر کورنۍ په سیلم سیمه کې یوه کور ته چې اوس مهال د ویلامت پوهنتون کمپ دی؛ کډه وکړه. بیکر هلته حقوقي دفتر پرانیست او په دغه ایالت کې یې د جمهوري غوښتونکو لپاره په مبارزه پیل وکړ. د جولای په ۴ مه هغه په سلیم کې د جلا غوښتونکو ګواښوونکې غوښتنې تصدیق کړې او د خپل هېواد په لار کې یې له مړینې سره د لېوالتیا اعلان وکړ: «که چېرې زه کولای شم خپل بې ارزښته ژوند د داخلي بریدونو پر وړاندې د خپل هېواد د دفاع په لار کې قربان کړم، نن اعلان کوم چې د دغه ویاړ له ترلاسه کولو لوړه هیله نوره نه لرم چې د ژوند لمر مې د آزادۍ د معبد تر سیوري لاندې شي او د ملت د عظمت نښان ته د تعمید غسل ورکړي».<ref name="Kennedy">{{cite book|last=Kennedy|first=Elijah|title=The Contest for California in 1861: How Colonel E.D. Baker Saved the Pacific States for the Union|url=https://archive.org/details/contestforcalif00kenngoog|year=1912|publisher=Houghton Mifflin|location=New York}}</ref> په سیلم کې د اورګن قانون جوړونکې اسمبلۍ د ۱۸۶۰ زکال په سپټمبر کې دوه کسان سنا ته غوره کړل. د دې لپاره چې بیکر سنا ته د لار موندلو په موخه اکثریت ۲۶ رایې ترلاسه نه کړي د غلامۍ پلویانو ۶ سناتورانو غونډه پرېښوده څو د نصاب د کچې د پوره کېدو څخه مخه ونیسي. هغوی بېرته راوګرځول شول او د اکتوبر په اوومه قانون جوړونکي سره روغې ته ورسېدل. دوی د داګلاس له دیموکراتانو څخه جیمز نسمیت او همدارنګه بیکر سنا ته وټاکل. د دوګلاس دیموکراتانو له بیکر څخه د اکثریت د حاکمیت اړوند د هغه د ملاتړ او ریښتینولۍ له امله ملاتړ وکړ. <ref name="Braden3">{{cite book|last=Braden|first=Gayle A.|title=The Public Career of Edward Dickinson Baker, unpublished PhD dissertation|year=1960|publisher=Vanderbilt University}}</ref> == سرچينې == th7gmx4ztqscm5fswrl53ildyqiyktm 0 62497 339903 336189 2024-11-07T16:42:41Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339903 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} '''نانسي ډاويس ريګن''' (Nancy Davis Reagan) چې د ان فرانسس روبينز په نوم د ۱۹۲۱ ز کال د جولای پر ۶ نېټه زېږېدلې ده او د ۲۰۱۶ ز کال د مارچ په ۶ نېټه وفات شوه، يوه امريکايۍ فلمې اداکاره او له ۱۹۸۱ څخه تر ۱۹۸۹ ز کال پورې د متحده ايالتونو لومړۍ مېرمن وه. نوموړې د ولسمشر رونالډ ريګن “Ronald Reagan” دويمه مېرمن وه. ريګن په نيويارک ښار کې زېږېدلې وه. وروسته له هغې چې مور او پلار يې بېل شول، نوموړې د شپږ کالونو لپاره په مريلينډ کې له خپلې ترور او ماما سره ژوند وکړ. کله يې چې مور په ۱۹۲۹ ز کال کې بيا ځل واده وکړ، نانسي شيکاګو ته لاړه او وروسته يې د خپلې مور د دويم خاوند له لورې پالنه وشوه. هغه د نانسي ډاويس په توګه په ۱۹۴۰ او ۱۹۵۰ ز لسيزو کې د هاليود فلمي لوبغاړې وه، چې د ''The Next Voice You Hear...'', ''Night into Morning'' او ''Donovan's Brain'' غوندې فلمونو کې فلمي ستورې شوه. نوموړې په ۱۹۵۲ زکال کې له رونالډ ريګن سره واده وکړ، چې هغه وخت د سينمايي اداکارانو د ټولنې “Screen Actors Guild” رئيس و. نوموړي له خپلې پخوانۍ مېرمن جېن وېمېن “Jane Wyman” څخه دوه ماشومان درلودل او هغه او نانسي هم دوه ماشومان درلودل. نانسي ريګن له ۱۹۶۷ څخه تر ۱۹۷۵ ز کال پورې د خپل خاوند د والي پاتې کېدو پر مهال د کليفورنيا لومړۍ مېرمن وه او د ناسکه نيا او نيکه خپرونې “Foster Grandparent Program” سره يې کار کول پيل کړل. <ref name="Percha">{{cite news|url=https://abcnews.go.com/Politics/nancy-reagan-lady-dies-94/story?id=3349362|title=Nancy Reagan, Former First Lady, Dies at 94|last=Percha|first=Julie|publisher=[[ABC News]]|access-date=March 6, 2016|date=March 6, 2016}}</ref> ريګن د ۱۹۸۱ زکال په جنوري کې د ۱۹۸۰ ز کال په ولسمشريزو ټاکنو کې د خپل خاوند له بريا څخه وروسته د متحده ايالتونو لومړۍ مېرمن شوه. نوموړې د خپل خاوند د لومړۍ دورې په لومړيو کې د سينګار ډيزاينرانو له لورې د وړيا جامو د منلو او د سپينې ماڼې د چيني لوښو د بدلولو په برخه کې د خپلې پرېکړې له امله تر پراخه نيوکې لاندې راغله. نوموړې د وخت تېرۍ درملو د مخنيوي لاملونو لپاره هغه مهال مبارزه وکړه، چې د «يوازې نه ووايه:Just Say No» درملو د پوهاوي مبارزه یې پيل کړه، چې د لومړۍ مېرمن په توګه د هغې ستر نوښت ګڼل کېږي. د ۱۹۸۸ ز کال له څرګندونې څخه وروسته د نوموړې د ونډې په اړه زيات بحث راولاړ شو، چې نوموړې په ۱۹۸۱ ز کال کې د خپل خاوند د وژنې له هڅې څخه وروسته له يو ستورپوه سره سلا وکړه، چې له هغې سره د ولسمشر د مهالوېش په پلان کولو کې مرسته وکړي. نوموړې په عمومي ډول پر خپل خاوند باندې پياوړی نفوذ درلود او د نوموړي په يو څو شخصي او ديپلوماتيکو پرېکړو کې يې ونډه ولوبوله. وروسته له هغې چې د ولسمشر په توګه د رونالډ ريګن دوره پای ته ورسېده، ښځه او خاوند دواړه د کليفورنيا د لاس انجلس په بيل اير “Bel Air” سيمه کې بېرته خپل کور ته ستانه شول. نانسي خپل ډېر وخت د خپل خاوند پاملرنې ته ځانګړي کړ، چې په ۱۹۹۴ ز کال کې د “Alzeimers” ناروغي تشخيص شوې وه او نانسي يې د ۲۰۰۴ ز کال د جون په ۵ نېټه د ۹۳ کلنۍ په عمر تر مړينې پورې خدمت وکړ. ريګن د ريګن کتابتون “Reagan Library” او سياست کې په ځانګړي ډول د جنيني بنسټيزې حجرې د پلټنې په ملاتړ کې تر خپلې مړينې پورې فعاله پاتې شوه. هغه د ۲۰۱۶ زکا د مارچ پر ۶ نېټه د ۹۴ کالونو په عمر په زړه کې د وينې درېدلو له امله مړه شوه. == د ژوند لومړي وختونه او زده کړې == ان فرانسس روبينز د ۱۹۲۱ ز کال د جولای پر ۶ نېټه د “Uptwon Manhattan" د ښځو لپاره په اسلون روغتون “Slaone Hospital for Women” کې وزېږېدله. ډاويس د خپلې زوکړې نېټه د ۱۹۲۳ زکال د جولای ۶ ورکړه، چې همدا نېټه د نوموړې د ژوند د زياتې مودې په اوږدو کې بيان شوی دی. نوموړې له انګليسي پښت او د کينيت سيمور روبينز (۱۸۹۲ – ۱۹۷۲) يوازينۍ ماشومه وه. پلار يې بزګر و چې وروسته يې د موټرانو سواګرۍ ته مخه وکړه او د هغه وخت په هوسا کورنۍ کې زېږېدلې وه. د نانسي مور ايډيت پريسکوټ لوکيټ “Edith Prescott Luckett” (۱۸۸۸ – ۱۹۸۷) نومېده او يوه فلمي اداکاره وه. د هغې رضاعي مور الا نازيمووا “Alla Nazimova” نومېده او د بې غږه فلمونو لوبغاړي وه. نوموړې ته له کوچنيوالي څخه نانسي ويل کېده. <ref name="Nancy Reagan: Her Life & Times2">{{cite web|url=http://www.reaganlibrary.com/reagan/nancy/nancy_bio.asp|title=Nancy Reagan > Her Life & Times|access-date=September 22, 2007|publisher=Ronald Reagan Presidential Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20061024063625/http://www.reaganlibrary.com/reagan/nancy/nancy_bio.asp|archive-date=October 24, 2006}}</ref><ref>When Nancy Davis signed with MGM, she gave her birth date as July 6, 1923, shaving two years off her age, a common practice in Hollywood (see Cannon, ''Governor Reagan'', p. 75). This caused subsequent confusion as some sources would continue to use the incorrect birth year.</ref><ref>{{cite book|last1=Powling|first1=Anne|last2=O'Connor|first2=John|last3=Barton|first3=Geoff|title=New Oxford English|year=1997|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-831192-8|page=79}}</ref><ref>Some sources and websites erroneously list her as either being born in Flushing or being raised in Manhattan.</ref><ref>National Archives, "World War I draft registration cards", digital image, ''Ancestry.com'', "Kenneth Seymour Robbins, 23, b. Feb 23, 1892, Pittsfield, Mass, farmer, owner, Brainard, NY, married. Registered June 5, 1916." Retrieved October 8, 2016.</ref><ref>{{cite web|url=http://sackettfamily.info/g128/p128863.htm|access-date=March 6, 2016|work=Sakkett Family|title=The Sackett Family Association|archive-date=March 7, 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307101643/http://sackettfamily.info/g128/p128863.htm|url-status=dead}}</ref><ref>Reagan, Nancy (1989), p. 66.</ref><ref>Luckett gave her year of birth as 1896 to the Social Security Administration, thus shaving off eight years.</ref><ref name="nfll">{{cite web|url=http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|title=First Lady Biography: Nancy Reagan|access-date=March 6, 2016|publisher=National First Ladies Library|تاريخ الأرشيف=May 9, 2012|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|url-status=dead|خونديځ نېټه=May 9, 2012|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|archive-url=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41}}</ref><ref name="Luckett-IMDB">[[imdbname:0524717|Edith Luckett]] at the [[Internet Movie Database]].</ref><ref name="IBDB Luckett">[http://www.ibdb.com/person.php?id=50307 Edith Luckett] at the [[Internet Broadway Database]].</ref><ref name="First Lady Nancy Reagan">{{cite web|url=http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|title=First Lady Biography: Nancy Reagan|access-date=June 2, 2007|publisher=National First Ladies Library|تاريخ الأرشيف=May 9, 2012|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|url-status=dead|خونديځ نېټه=May 9, 2012|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|archive-url=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41}}</ref><ref>Wills (1987), p. 182.</ref><ref name="Reagan">Reagan, Nancy (1989), p. 67.</ref> روبينز خپل لومړي دوه کالونه د نيويارک ښار اړوند د کوينس په فلشنګ “Flushing, Queens” ناحيه کې د ۱۴۹ او ۱۵۰ کوڅو تر منځ پر روزولت واټ “Roosevelt Avenue” باندې دوه پوړيز کور کې تېر کړل. مور او پلار يې د هغې له زوکړې څخه لږه موده وروسته بېل او په ۱۹۲۸ ز کال کې طلاق شول. له بېلتون څخه وروسته يې مور د اداکارۍ دندو د څارلو په موخه له هېواده سفر وکړ او روبينز د شپږ کالونو لپاره د خپلې ترور ويرجينيا “Virginia” او ماما اوډلي ګېلبرايت “Audley Gailbraith” له لورې د مريلينډ په بيتيسډا “Bethesda” سيمه کې لويه شوه، چې نوموړې هملته د دويم ټولګي له لارې د وړوکتون لپاره د “Sidwell Friends School” کې برخه واخېسته. نانسې وروسته په يادو کالونو کې د خپلې مور لپاره تلوسه يا لېوالتيا داسې بيان کړه: «زما د خوښې وختونه هغه وو، چې مور مې په نيويارک کې دنده درلوده او ويرجي ترور به زه له خپلې مور سره د پاتې کېدو په موخه هغې ته په اورګاډي کې وړم». <ref name="nyt041291">{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D0CE7DE123CF931A25757C0A967958260|title=Talk and More Talk About Nancy (That One!) in Flushing|author=Gonzalez, David|newspaper=The New York Times|date=April 12, 1991|access-date=October 29, 2007}}</ref><ref name="nbc-2004">{{cite web|url=https://www.today.com/news/just-say-no-first-lady-wbna4297405|title=The 'just say no' first lady|access-date=October 16, 2007|publisher=Today.com|date=February 18, 2004}}</ref><ref>Reagan, Nancy (1989), p. 71.</ref> په ۱۹۲۹ زکال يې مور له لويال ايډوارډ ډاويس “Loyal Edward Davis” (۱۸۹۶ – ۱۹۸۲) سره واده وکړ. نوموړی د اعصابو يو نامتو محافظه کار جراح ډاکتر و، چې خپله کورنۍ يې شيکاګو ته یوړه. نانسي او ناسکه پلار يې په خورا ښه ډول يو بل ومنل، نوموړې وروسته وليکل، چې «هغه د سترې رښتينولۍ شخص و، چې پخواني ډول ارزښتونه يې په عمل کې ثابت کړل». نوموړي په ۱۹۳۸ ز کال په رسمي ډول هغه ومنله او نوموړې هم تل هغه ته د پلار په سترګه کتل. د منښت پر مهال يې نوم په قانوني ډول نانسي ډايويس “Nancy Davis” ته بدل شو. نوموړې له ۱۹۲۹ ز کال څخه په ۱۹۳۹ ز کال کې تر خپل فراغت پورې د شيکاګو د نجونو په لاتيني ښوونځي “Girl’s Latin School of Chicago” کې ګډون وکړ (چې ځان د منځنۍ وړتيا زده کوونکې په توګه بيانوي) او وروسته يې د ماساچوسيتس په سمېت کالج “Smith College” کې ګډون وکړ، چې نوموړې په کې په انګليسي او ډرامه کې ډېره پوه شوه او په ۱۹۴۳ ز کال ورځنې فارغه شوه. <ref name="nyt-lw">{{cite news|url=https://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9805EED81238E232A25755C2A9669D94619FD6CF&legacy=true|title=The Biggest Role of Nancy's Life|last=Weymouth|first=Lally|work=[[The New York Times Magazine]]|date=October 26, 1980|access-date=October 20, 2007|format=fee required|author-link=Lally Weymouth}}</ref><ref name="Percha2">{{cite news|url=https://abcnews.go.com/Politics/nancy-reagan-lady-dies-94/story?id=3349362|title=Nancy Reagan, Former First Lady, Dies at 94|last=Percha|first=Julie|publisher=[[ABC News]]|access-date=March 6, 2016|date=March 6, 2016}}</ref><ref name="Nancy Reagan: Her Life & Times">{{cite web|url=http://www.reaganlibrary.com/reagan/nancy/nancy_bio.asp|title=Nancy Reagan > Her Life & Times|access-date=September 22, 2007|publisher=Ronald Reagan Presidential Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20061024063625/http://www.reaganlibrary.com/reagan/nancy/nancy_bio.asp|archive-date=October 24, 2006}}</ref><ref>Reagan, Nancy (1989), p. 74.</ref><ref name="First Lady Nancy Reagan2">{{cite web|url=http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|title=First Lady Biography: Nancy Reagan|access-date=June 2, 2007|publisher=National First Ladies Library|تاريخ الأرشيف=May 9, 2012|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|url-status=dead|خونديځ نېټه=May 9, 2012|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|archive-url=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41}}</ref><ref>Reagan, Nancy (1989), p. 82.</ref> == د اداکارۍ مسلک == ډيويس د يوې ځوانې په توګه په ۱۹۴۰ ز کال کې د کوچنۍ موضوع په يو يادګاري فلم کې د ماشومانو د فلج د ملي بنسټ د رضاکارې په توګه راڅرګنده شوې وه، چې د پوليو پر وړاندې د صليبي جګړې لپاره د بسپنو د زياتولو په موخه په يو فلمي نندارتون کې وښودل شو. معيوب کوونکی عامل د يوې شيطاني څېرې په بڼه راښکاره شو، چې په لوبغالو او کروندو کې خپرېده او په خپلو قربانيانو پسې يې خندل، تر هغې چې په پای کې د رضاکارې په واسطه وشړل شو. دا فلم د مرستو په لوړولو کې خورا ګټور و. <ref>{{cite book|last=Oshinsky|first=David M.|title=Polio: An American Story|year=2005|publisher=Oxford University Press|location=New York|page=[https://archive.org/details/polioamericansto00oshi/page/68 68]|url=https://archive.org/details/polioamericansto00oshi/page/68|isbn=978-0-19-515294-4}}</ref> ډيويس له پوهنځي څخه له فراغت وروسته شيکاګو کې د مارشال فيليډ د څانګې مغازه کې د خرڅلاو د کاتبې په توګه دندې او د مرستيال نرسې په توګه دندې ترسره کړې. په نندراځي کې د زاسو پيټس، والټر هسټون او سپينسر ټرايسي په ګډون د خپلې مور د کاري ملګرو په مرسته يې د اداکارې په توګه مسلکي مسلک ته دوام ورکړ. نوموړې لومړی د “Pitts” د ۱۹۴۵ ز کال د “Ramshackle Inn” د سړک ګرځښت کې يوه برخه تر لاسه کړه او نيويارک ښار ته لاړه. نوموړې د ۱۹۴۶ ز کال د “Orient, Lute Song” په اړه په Broadway” موزيکال کې د سي چن “Si-Tchun” ونډه ولوبوله، چې ستوري لوبغاړي يې ماري مارتين او پخوانی نامتو فلمي لوبغاړی “Yul Brynner” وو. د نندارې توليدونکي يا پروډيوسر هغې ته وويل، چې «ته داسې ښکارې چې چينايي اوسېدلی شې». <ref name="First Lady Nancy Reagan3">{{cite web|url=http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|title=First Lady Biography: Nancy Reagan|access-date=June 2, 2007|publisher=National First Ladies Library|تاريخ الأرشيف=May 9, 2012|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|url-status=dead|خونديځ نېټه=May 9, 2012|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|archive-url=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41}}</ref><ref>Reagan, Nancy (1989), p. 85.</ref><ref name="Nancy Reagan: Her Life & Times3">{{cite web|url=http://www.reaganlibrary.com/reagan/nancy/nancy_bio.asp|title=Nancy Reagan > Her Life & Times|access-date=September 22, 2007|publisher=Ronald Reagan Presidential Foundation|archive-url=https://web.archive.org/web/20061024063625/http://www.reaganlibrary.com/reagan/nancy/nancy_bio.asp|archive-date=October 24, 2006}}</ref><ref name="First Lady Nancy Reagan4">{{cite web|url=http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|title=First Lady Biography: Nancy Reagan|access-date=June 2, 2007|publisher=National First Ladies Library|تاريخ الأرشيف=May 9, 2012|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|url-status=dead|خونديځ نېټه=May 9, 2012|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41|archive-url=https://web.archive.org/web/20120509085730/http://www.firstladies.org/biographies/firstladies.aspx?biography=41}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.ibdb.com/production.php?id=1771|title=Lute Song|publisher=[[Internet Broadway Database]]|access-date=October 18, 2007}}</ref> د پردې ازمايښت له تېرولو څخه وروسته کاليفورنيا ته لاړه او له “Metro-Goldwyn-Mayer Studio inc” سره يې د اوه کالونو لپاره هوکړه ليک لاسليک کړ. “MGM” په ۱۹۴۹ ز کال؛ نوموړې وروسته وويل چې «له ميټرو سره يو ځای کېدل د خوبونو نړۍ ته د تګ په معنا سره و». د هغې د راښکونکې ظاهر ترکيب چې د نوموړې په غټو سترګو باندې متمرکز و او يو څه بېل او عاجز چلند نوموړې په لومړيو کې د MGM لپاره سخته کړه، چې د فلم يوه ونډه ورکړي. ډيويس په يوولس فيچري فلمونو کې راښکاره شوه، چې په عمومي ډول يې د ژمنې کور مېرمن، ځواب ويونکې ځوانې مور يا عزتمنې ښځې په توګه ونډې ولوبولې. جېن پوويل “Jane Powell”، ډيبي رينولډز “Debby Reynolds”، ليسلي کارون “Leslie Caron” او جانيت ليګ “Janet Leigh” د هغو فلمي ادکارانو له ډلې څخه وې، نوموړې ورسره په MGM کې د ونډو لپاره سيالي وکړه. <ref>Reagan, Nancy (1989), p. 88.</ref><ref name="metzger-32">Metzger, Robert Paul (1989), pp. 31–32.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.tcm.com/tcmdb/participant.jsp?participantId=45332%7C115968&afiPersonalNameId=null|title=Biography for Nancy Davis|access-date=October 17, 2007|publisher=Turner Broadcasting System, Inc|year=2007}}</ref> == سرچينې == m76wwse6tp04enhbrhqbnj0kdlkqy4e 0 62786 339933 282785 2024-11-08T01:03:31Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 339933 wikitext text/x-wiki [[دوتنه:1998 Toyota Prius NHW10 Silver Strara Metallic (front).jpg|بټنوک|360x360px]] '''هایبرېډ موټر''' یا '''اصلاح شوې نقلیه واسطه''' هغه ده چې دوه یا څو بېلابېل ډوله برېښنا کاروي، لکه تحت اوبتلې کله چې د اوبو سطحې ته راووځي ډیزل کاروي او کله چې ډوبېږي بېټرۍ کاروي. د انرژي ذخیره کولو په نورو وسیلو کې په هایدرولیکي هایبرډ کې تر فشار لاندې فلویید شامل دی.   د هایبرېډ وسایطو بنسټیز اصل دا دی چې ډول ډول ماشینونه په بېلابېلو سرعتونو کې ښه کار کوي؛ برېښنايي ماشین د رامنځ ته کوونکي ځواک په تولید، یا په څرخېدونکي ځواک، کې ډېر اغیزمن دی او د احتراقي ماشین (انجن) د لوړ سرعت په ساتلو کې ( د عادي برېښنایي ماشینونو څخه) غوره دی. کله چې ګړندی کېږي، په مناسب وخت کې له یو څخه بل ته بدلول د انرژۍ مؤثریت په برخه کې بریا-بریا ته رسي، مثلا د سوځېدو ډېر مؤثریت ته بدلون مومي.   == د واسطې ډولونه   == === دوه څرخه او سایکل ډوله وسایط   === کوچني موټوسایکلونه، برېښنایي بایسکلونه او حتي د بریښنایي بایسکلونه (د کوچنیانو سکوټرې) د هایبرېډ له ساده بڼې څخه دي، چې د داخلي احتراق انجن یا د برېښنایي ماشین او د سوارلۍ د عضلاتي ځواک په وسیله چلېږي. د نولسمې پېړۍ په وروستیو کې د موټرسایکلونو لومړنیو بېلګو ورته بڼه کاروله.     * په موازي هایبرېډ بایسکل کې انساني او ماشیني خرڅوونکي په میخانیکي ډول د پایډل یا یوه څرخ سره نښتي دي، یعنې د مرکزي ماشین په کارولو سره، په ټایر باندې رولر فشار واردوي، یا د لېږد (ترانسمېشن) څيز په کارولو سره د څرخ سره نښلوي . زیاتره ماشیني بایسایکلونه، کوچني موټوسایکلونه په دې ډول پورې اړه لري.<ref>{{cite book|title=Das Power bike|language=de|isbn=978-3-89595-123-7|url=http://gso.gbv.de/DB=2.1/SET=1/TTL=1/SHW?FRST=1&PRS=HOL&HILN=888#888|access-date=2007-02-27|last1=Neupert|first1=Hannes|year=1997}}</ref> * په پرلپسې هایبرېډ بایسکل ('''series hybrid bicycle''' ) یا ('''SHB''') (یو ډول بې ځنځیره بایسکل) کې کارونکی یو جنراتور پایډل کوي، بیټرۍ چارج کوي یا ماشین تغذیه کوي او ټول اړین څرخکوونکي برابروي. لکه څنګه چې په تیوري او تولید کې ساده دي، نو په سوداګریزه توګه د لاسرسي وړ دي.<ref>{{cite book|title=Velomobile Seminar|year=1999|isbn=978-3-9520694-1-7|url=http://www.futurebike.ch/page.asp?DH=2305|access-date=2006-01-11|last1=Fuchs|first1=Andreas}}</ref> د SHB لومړۍ اولیه بېلګه په ۱۹۷۵ کال کې د آګوسټوس کینزل (د متحده ایالاتو اختراع 3'884'317) له خوا خپره شوه. برني مکډونالډز په ۱۹۹۴ کال کې د برېښنايي الکترونیک پر بنسټ SHB Electrilite طراحي کړ، چې د پرېوتو په وخت کې بیا رامنځته کوونکي بریک کونې او پایډل کونې ته امکان ورکوي. په ۱۹۹۵ کال کې توماس مولر د خپل ۱۹۹۵ کال ډیپلوم تېزس لپاره  Fahrrad mit elektromagnetischem Antrieb  طراحي او جوړ کړ. د [[برن]] د تطبیقي علومو پوهنتون څخه یورګ بلټر (Jürg Blatter) او انډریس فوکس په ۱۹۹۶ کال کې یو SHB جوړ کړ او په ۱۹۹۸ کال کې یې د لیټرا شرکت دری څرخه سایکل یا ټرایسایکل ( اروپايي اختراع شمېره ۱۱۶۵۱۸۸) اصلاح کړ. تر ۲۰۰۵ کال پورې یې د SH ټرایسایکلونو او کواډریسیکلونو ګڼ شمېر لومړني بېلګې جوړې کړي. هارالډ کټزکي په ۱۹۹۹ کال کې یو "فعال بایسکل" توصیف کړ: موخه دا ده چې داسې آیډیال بایسکل ته نږدې شو چې هطڅ وزن ونلري او د بریښنایي جبران په وسیله اصطکاک ونه لري.<ref>{{cite web |title=Greetings Ecological Transportation Futurist |url=http://www.mcn.org/a/Omni/ELiteBro95.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051110024215/http://www.mcn.org/a/Omni/ELiteBro95.htm |archive-date=2005-11-10 |access-date=2013-04-30 |website=MCN.org}}</ref><ref>{{cite web |date=2015-05-06 |title=Welcome to the electronic cycle site |url=http://homepage.bluewin.ch/andreasfuchs/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20151016213458/http://homepage.bluewin.ch/andreasfuchs/ |archive-date=2015-10-16 |access-date=2013-04-22 |website=bluewin.ch}}</ref> * پرلپسې هایبرېډ بریښنایي - پټرولیم بایسکل ('''series hybrid electric-petroleum bicycle''') یا ('''SHEPB''') د پاډالونو ، بیټریو، د پټرولي جنراتور یا برېښنايي چارجر په واسطه چلیږي – چې د یوازې برېښنایي بایسکلونو په پرتله انعطاف او زیات غورتوب برابروي.  ډېوېډ کېټسن په آسټرالیا کې د SHEPB لومړنۍ بېلګه په ۲۰۱۴ کال کې جوړه کړه چې د هوایي ډرون څخه د سپک وزن برس پرته DC بریښنایي ماشین، د کوچنۍ لاسي وسیلې په اندازه د داخلي احتراق انجن او درې بعدي چاپي سیسټم او سپک وزن لرونکی پوښ یې په کې وکاراوه، چې ټول وزن یې له ۴،۵ کیلو څخه کم ؤ. فعالې یخونې پلاستيکي برخې له نرمېدو څخه ساتي. دا لومړنۍ بېلګه د معمولي بریښنایي بایسکل د چارجېدو ساکټ کاروي.<ref>{{cite web |title=Australian man builds the first ever hybrid petrol/electric bicycle using UP Mini 3D printer |url=http://www.3ders.org/articles/20150821-australian-man-builds-the-first-ever-hybrid-petrol-electric-bicycle-using-up-mini-3d-printer.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150822130227/http://www.3ders.org/articles/20150821-australian-man-builds-the-first-ever-hybrid-petrol-electric-bicycle-using-up-mini-3d-printer.html |archive-date=2015-08-22}}</ref> === درنه واسطه   === هایبرېډ برېښنايي اورګاډي د ریل لارې لوکوموټیو، بسونو، درنو توکو موټرونو، ګرځنده هایدرولیکي ماشینونو او کښتیو ته د برېښنا برابرولو لپاره ډیزلي برېښنا یا ټربو برېښنا کاروي. ډیزلي / ټوربیني انجن یو برېښنایي جنراتور یا هایدرولیکي پمپ په حرکت راوړي، چې د برېښنايي / هایدرولیکي موټرو– په دقیق ډول د بریښنایي / هیدرولیکي لېږد (نه هایبرېډ) برېښنا برابره کړي، مګر دا چې د بهر څخه برېښنا واخلي. په لویو موټرو کې د تبادلې ضایعات کمیږي او د میخانیکي عناصرو پر ځای د سیمونو یا پایپونو له لارې د برېښنا وېشلو ګټې ډېرې مهمې کېږي، په ځانګړې توګه کله چې ډېرو محرکینو ته برېښنا ورکول کېږي – مثلا، متحرک څرخونه یا شاپرک. زیاتره درنو وسایطو تر دې وروستیو پورې د انرژي کمه ثانوي ذخیره درلوده، مثلا بیټرۍ/هایډرولیکي تراکم کونکي — خو غیر اټومي تحت البحرۍ چې د پخوانیو تولیدي هایبرېډونو څخه دي، مستثنا دي، ځکه د اوبو سطحې ته د راوتلو پر مهال په ډیزل چلیږي او کله چې ډوبیږي په بیټرۍ چلیږي. دواړه سلسلې او موازي تنظیمات د دوهمې نړیوالې جګړې دوران په تحت البحریو کې وکارول شوې.  ==== د اورګاډي ترانسپورت   ==== '''اروپا''' نوی  Autorail à grande capacité ( اې جي سي یا د لوړ ظرفیت ریل ګاډي) چې د Bombardier په نوم کاناډايي شرکت له لوري په [[فرانسه]] کې د خدمتونو لپاره جوړ شو، ډیزلي/برقي ماشین لري او د ریل په مختلف سیسټمونو کې ۱۵۰۰ یا ۲۵۰۰۰ ولټ ځواک کاروي. هغه د هالنډ په روټرډم کې د ریل فیډینګ سره، چې د جینسي او وومینګ شرکت یوه څانګه ده، وآزمویل شو.  <ref>{{cite web |date=2007-10-24 |title=The World's First Hybrid Train Officially Enters Commercial Service |url=http://www.enn.com/sci-tech/article/24048 |access-date=2012-01-13 |website=ENN.com}}</ref> '''چین  ''' د هایبرېډي لوکوموټیو لومړی د ارزونې موډل په ۱۹۹۹ کال کې د ریل  څېړنې مرکز مترای (Matrai) له خوا طراحي شو او په ۲۰۰۰ کال کې جوړ شو. دا ریل یو EMD G12 لوکوموټیو موډل ؤ، چې په بیټرۍ، ۲۰۰ کیلو واټ ډیزلي جنراتور او د متناوب جریان په ۴ ماشینونو باندې سمبال ؤ.   '''جاپان'''  د [[جاپان]] لومړی هایبرېډي اورګاډی چې د پام وړ انرژي ذخیره کوي، KiHa E200  موډل دی، د دې اورګاډی په چت کې د لیتیم آیون بیټرۍ نصب دي.<ref>{{cite news|url=http://www.smh.com.au/news/World/Japan-to-launch-first-hybrid-trains/2007/07/29/1185647720628.html|title=Japan to launch first hybrid trains|date=2007-07-29|newspaper=[[Sydney Morning Herald]]|agency=AP digital|access-date=2013-04-30}}</ref> '''هند''' د هند اورګاډي پټلۍ د ۲۰۱۵ کال په جنوري کې خپل یو CNG ډوله ډیزلي هایبرېډ اورګاډی په لاره واچاوه. دا اورګاډی ۱۴۰۰ هارس پاور انجن لري، چې د تبخیر ټکنالوژي کاروي. د دغو اورګاډو لومړی اورګاډی ریوري - روهتک لارې ته چې ۸۱ کیلومتره اوږدوالی لري، طراحي شوی. CNG د ډیزل او پټرول لپاره کم ککړونکی بدیل دی او په هند کې د بدیل تېلو په توګه محبوبیت دی. اوس مهال زیاتره ټرانسپورټي وسایط لکه آټو ریکشا او بسونه د CNG تېلو باندې چلیږي.<ref>{{cite news|url=http://timesofindia.indiatimes.com/india/Railways-starts-first-train-that-chugs-on-CNG/articleshow/45892086.cms|title=CNG-Diesel train launch in India|date=2015-01-15|newspaper=[[Times of India]]|access-date=2015-04-22}}</ref> == سرچينې == jxbxvduvvbj3bz63c8449wixty1v4sb 0 62872 339934 282948 2024-11-08T01:07:26Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 339934 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}} '''ریمون نیکولاس لندری پوانکاره''' (۲۰ اګست ۱۸۶۰ – ۱۵ اکتوبر ۱۹۳۴ زکال) فرانسوي چارواکی و چې له ۱۹۱۳ زکال څخه تر ۱۹۲۰ زکال پورې یې د فرانسې د ولسمشر او سربېره له دې یې د دریو دورو لپاره د لومړي وزیر په توګه خدمت وکړ.<ref>{{OED|Poincaré}}</ref> پوانکاره د حقوقو په برخه کې زده کړې کړې وې له همدې په ۱۸۸۷ زکال کې د منتخب وکیل او بیا یې په ۱۹۰۲ زکال کې د دوپوی او ریبو په کابینه کې خدمت وکړ. هغه د دریم جمهوریت تر چتر لاندې د تر ټولو مهم ښي اړخي معتدل ګوند یا دیموکراتیک جمهوري غوښتونکي اتحاد بنسټګر و چې په ۱۹۱۲ زکال کې لومړی وزیر شو او له ۱۹۱۳ زکال څخه تر ۱۹۲۰ زکال پورې یې د فرانسې ولسمشري وکړه. هغه د فرانسې له دولت څخه خپل مخالفین او منتقدین وویستل او له ۱۹۱۲ زکال څخه یې د لومړۍ نړیوالې جګړې تر پیلېدو پورې د فرانسې بهرنی سیاست په یوازې ځان کنټرول کړ. نوموړی د جرمني پر ضد د سخت لیدلوري لرلو، له تدافعي حالت څخه تهاجمي حالت ته د فرانسې او روسیې د اتحاد د بدلون، د فرانسې او روسیې د اړیکو د پیاوړتیا په موخه په ۱۹۱۲ او ۱۹۱۴ زکال کې له روسیې څخه د لیدنو او د ۱۹۱۴ زکال د جولای میاشتې په کړکېچ د روسیې د پوځي تحرک څخه د فرانسې د ملاتړ له امله پام وړ وګرځېد. له ۱۹۱۷ زکال وروسته د هغه نفوذ له دې امله را کم شو چې سیاسي مخالف یې جورج کلمانسو لومړی وزیر شو. په ۱۹۱۹ زکال کې د پاریس د سولې کنفرانس پر مهال هغه د متفقینو له خوا د لږ تر لږه ۳۰ کلونو لپاره د راینلنډ له اشغال او همدارنګه د راین له جلا غوښتې ملاتړ وکړ. په ۱۹۲۲ زکال کې پوانکاره د لومړي وزیر په توګه بېرته واک ته راوګرځېد. په ۱۹۲۳ زکال کې نوموړي د روهر د نیولو امر ورکړ څو په جرمني باندې د تاوان ورکولو په موخه فشار راوړي. دغه مهال پوانکاره ته؛ په ځانګړې توګه په [[انګلیسي]] ژب ویونکې نړۍ کې د یو بریدګر شخصیت (پوانکاره – لا  - ګوئر) په سترګه کتل کېدل چې په ۱۹۱۴ زکال کې یې د جګړې له رامنځته کېدو سره مرسته کړې وه او اوس مهال د جرمني ضد تنبیهي سیاستونو ملاتړی و. د ۱۹۲۴ زکال په ټاکنو کې د هغه دولت د راډیکال سوسیالیست ګوند او کیڼ اړخو جمهوري غوښتونکو د ائتلاف پر وړاندې ماته وخوړه. هغه یو ځل بیا د دریم ځل لپاره له ۱۹۲۶ زکال څخه تر ۱۹۲۹ زکال پورې د لومړي وزیر په توګه خدمت وکړ. == لومړنی ژوند == ریمون پوانکاره د فرانسې د موز په بار-لو- دوک کې وزېږېد؛ هغه د پیاوړې مذهبي نانین ماری فیکاتیر او د مخکښ دولتي چارواکي او میترولوژیست نیوکولاس انتونین هلن پوانکاره زوی و. ریمون همدارنګه د مشهور ریاضي پوه هانري پوانکاره د تره زوی و. هغه وروسته ولیکل «ما په ښوونځي کې د زده کړو پر مهال د ژوند کولو لپاره یوازې له دې پرته چې خپلې له لاسه وتلې سیمې بېرته جوړې کړو بل هېڅ د ژوند کولو لامل وه نه موند». هغه د پاریس په پوهنتون کې زده وکړې او د پاریس د وکیلانو په ډلې کې شامل شو چې بیا د یو مهال پاره د ولتایر د حقوقي موضوعاتو مسئول و. نوموړی د ۲۰ کلنۍ په عمر د فرانسې تر ټولو ځوان وکیل شو او د پاریس د وکیلانو د ټولنې د منشي په توګه وټاکل شو. پوانکاره د ۲۶ کلنۍ په عمر د استازو جرګې ته وټاکل شو او د دغې جرګې په تر ټولو ځوان مرستیال واوښت.<ref name="Rémy Porte 2017, p. 44-46">↑ a, b, c, d, e, f, g, h, i et j Rémy Porte, "Raymond Poincaré, le président de la Grande Guerre", Nouvelle Revue d'Histoire, no 88 de janvier-février 2017, p. 44-46</ref>{{sfn|Fromkin|2004|p=80}}{{sfn|McMeekin|2014|p=66}} == لومړنۍ سیاسي چارې == پوانکاره د نږدې یو کال لپاره تر هغه مهاله د کرهڼې په وزارت کې خدمت وکړ کله چې په ۱۸۸۷ زکال کې د موز ښار د ادارې د مرستیال په توګه وټاکل شو. هغه په جرګه کې د یو اقتصاد پوه په توګه زیات شهرت وموند او د ۱۸۹۰-۱۸۹۱ زکال او ۱۸۹۲ زکال د بودیجې په کمیسیون کې یې ونډه لرله. هغه د چارلز دوپوی په لومړۍ کابینه (اپرېل – نومبر ۱۸۹۳ زکال) کې د پوهنې، ښکلو هنرونو او مذهبي چارو وزیر او په دویمه او دریمه کابینه کې (می ۱۸۹۴زکال – جنوري ۱۸۹۵ زکال) یې د مالیې وزیر و. همدارنګه د الکساندر ریبو په کابینه کې د عمومي زده کړو وزیر شو. نوموړی د ۱۸۹۵ زکال په مني کې د فرانسې د ملي شورا مرستیال شو او له راډیکالانو سره یې له شدید مخالفت سربېره خپل دغه ځایګی د ۱۸۹۶ او ۱۸۹۷ زکال پر مهال وساته.<ref>Gooch, pp 137–151.</ref> پوانکاره په ۱۹۰۲ زکال کې د لئون ګامبتا د «فرصت پالنې» له نورو پیروانو سره په خوا کې دیموکراتیک جمهوری غوښتونکی اتحاد رامنځته کړ چې ډېر ژر په دریم جمهوریت کې په مهم ښي اړخي ګوند واوښت. په ۱۹۰۶ زکال کې نوموړی د سارین د لنډ مهالي لومړي وزارت پر مهال د مالیې وزیر شو. پوانکاره د خپلو سیاسي چارو په خوا کې د وکیلانو په ډله کې خپل ځایګی ساتلی و او د ادبي او سیاسي مسایلو اړوند یې ګڼ شمېر مقالې خپرې کړې. «پوانکارېزم» له ۱۹۰۲ زکال څخه تر ۱۹۲۰ زکال پورې سیاسي خوځښت و. په ۱۹۰۲ زکال کې جورج کلمانسو له دغې کلمې څخه د محافظه کارو سیاستوالو د ځوان نسل لپاره ګټنه وکړه چې د جمهوريت د بنسټګرو ایډیالېزم یې له له لاسه ورکړی و. له ۱۹۱۱ زکال وروسته دغه اصطلاح د جرمني د ګواښونو پر وړاندې د «ملي تجدید» په معنی وکارول شوه. له لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته «پوانکارېزم» له مالي او سوداګریزو ګټو څخه د هغه ملاتړ ته اشاره کوله. پوانکاره له جورج کلمانسو سره د تل پاتې دښمنۍ لرلو له امله د ټولو پام وړ وګرځېد.<ref>Adamthwaite, Anthony Review of ''Raymond Poincaré'' by J. F. V. Keiger pages 491-492 from ''The English Historical Review'', Volume 114, Issue 456, April 1999 page 491.</ref><ref name="Keiger">J. F. V. Keiger, ''Raymond Poincaré'' (Cambridge University Press, 2002) p126</ref> == د لومړي ځل لپاره لومړی وزارت == پوانکاره د ۱۹۱۲ زکال د جنوري په میاشت کې لومړي وزارت ته ورسېد او په سیستماتیکه بڼه یې خپل ټول مخالفین او منتقدین له دولت څخه ګوښه کړل؛ همدا و چې هم یې د لومړي وزارت او وروسته د ولسمشرۍ پر مهال د فرانسې په بهرني سیاست بشپړ کنټرول ترلاسه کړ. د ده د واکمنۍ پر مهال د بهرني سیاست اړوند ټولې پرېکړې د رایو په اکثریت تصویب کېدلې. هغه د فرانسې د بهرنیو چارو وزارت ته د یو اداري بنسټ په سترګه کتل. پوانکاره چې جرمني ضد و؛ له هغو سره یې هر ډول جوړه رد کوله. د هغې مخالفت د غچ اخیستنې پر بنسټ نه و بلکې د دغه باور له مخې و چې جرمني له حده زیات پیاوړی دی او نور هم پسې پیاوړی کېږي چې پر باور یې باید د ځواک توازن د جګړې له لارې د فرانسې په ګټه تغیر وکړي. پوانکاره د بریتانیا یا له روسیې سره د جرمني د هر ډول روغې جوړې څخه د مخنیوي په لټه کې و.{{sfn|Paddock|2019|p=124}}{{sfn|Paddock|2019|p=118}}{{sfn|Paddock|2019|p=119}}{{sfn|Paddock|2019|p=115}} له ۱۹۰۸ زکال څخه تر ۱۹۰۹ زکال پورې د بوسنیا د کړکېچ او همدارنګه په ۱۹۱۱ زکال کې د [[مراکش]] د دویم کړکېچ پر مهال، فرانسې او د روسیې سترواکۍ له یو بل څخه ملاتړ ونشو کولای. په ۱۹۱۲ زکال کې پوانکاره د فرانسې او روسیې ترمنځ د ۱۸۹۴ زکال اتحاد د دفاعي هوکړې پر ځای د هغې تهاجمي جګړې وسیلې ته واړوه چې کېدلای شو په بالکان کې د اختلافونو له امله پیل شي. د ۱۹۱۲ زکال په اګست میاشت کې پوانکاره له روسي تزار نیکولاس سره ولیدل څو د فرانسې او تزاري دولت ترمنځ پوځي اتحاد ته پیاوړتیا وبخښي.{{sfn|McMeekin|2014|p=67}}{{sfn|Paddock|2019|p=115}}<ref>Tomaszewski, Fiona "Pomp, Circumstance, and Realpolitik: The Evolution of the Triple Entente of Russia, Great Britain, and France" pages 362-380 from ''Jahrbücher für Geschichte Osteuropas'', Volume 47, Issue # 3, 1999 pages 369-370.</ref>{{sfn|McMeekin|2014|p=67}} پوانکاره په دې تمه و چې د هغه پراختیا غوښتونکی سیاست به له جرمني څخه د هغو غیر رسمي متحد یا عثماني سترواکي لرې کړي. پوانکاره د ''Comité de l'Orient'' په نامه ډلې له مخکښو غړو څخه و چې په منځني ختیځ کې یې د فرانسې له پراختیا غوښتنې ملاتړ کاوه. د بالکان په لومړۍ جګړه کې د بالکان لیګ بریا د پوانکاره له خوا د اطریش د لوري له پاره پیاوړی ګواښ، د درې ګوني مثلث د غړو هېوادونو د پیاوړتیا او همدارنګه د جرمني او [[اتريش|اتریش]] – هنګري د پوځي موقعیت زیانمونکی لامل وګڼل شو.{{sfn|Fromkin|2004|p=80}}{{sfn|Fromkin|2004|p=81}}{{sfn|Paddock|2019|p=120}} پوانکاره د فرانسې او جرمني د اتحاد په موخه د ژوزف کایلاوکس وړاندیز رد کړ او استدلال یې وکړ چې په دغه اتحاد کې به پاریس کوچنی شریک وي، ځکه ده غوښتل د فرانسې اوسني ځایګي ته په بدلون ورکولو هغه په یو لوی ځواک واړوي. د یو مالي محافظه کار په توګه نوموړی په کلکه سره د لګښتمنې تسلیحاتي سیالۍ له اغېزو اندېښمن و. همدارنګه د لورن د وګړي په توګه دغه موضوع چې هغه انتقام پالونکی و او که نه د بحث موضوع ده. د هغه کورنۍ ته اړوند کور د جګړې پر مهال د دریو کلونو لپاره تر اشغال لاندې و.<ref name="Rémy Porte 2017, p. 44-462">↑ a, b, c, d, e, f, g, h, i et j Rémy Porte, "Raymond Poincaré, le président de la Grande Guerre", Nouvelle Revue d'Histoire, no 88 de janvier-février 2017, p. 44-46</ref><ref>{{Cite web |title=Que dire de Poincaré ? |url=https://www.centenaire.org/fr/espace-scientifique/que-dire-de-poincare |website=Mission Centenaire 14-18}}</ref><ref name="Herwig, Holger page 114">Herwig, Holger & Hamilton, Richard ''Decisions for War, 1914-1917'', Cambridge: Cambridge University Press, 2004 page 114.</ref> == سرچينې == 10fwjwmodt2x3v2is7bzj388ga7x2wb 0 63951 339925 284976 2024-11-07T22:54:13Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 339925 wikitext text/x-wiki د دوولسمې زېږدیزې پېړۍ رسانس د لوړو منځنیو پېړیو (High Middle Ages) په لومړیو کې د زیات شمېر بدلونونو یوه دوره وه. دغې دورې ټولنیز، سیاسي او اقتصادي بدلونونه او له پیاوړو فلسفي او علمي رېښو سره د لوېدیځې [[اروپا]] روڼ اندې احیا شاملوله. دغو بدلونونو راتلونکو پرمختګونو لکه په ۱۵مه زېږدیزه پېړۍ کې د اېټالیا ادبي او هنري غورځنګ ته او د ۱۷مې زېږدیزې پېړۍ ساینسي پرمختګونو ته  لاره هواره کړه.<ref>{{harvard citation|Bauer|2013|p=1 – preface}}</ref> == د منځنیو پېړیو رسانس == د اروپا په ټولواکیو کې د زده کړو د بیا زیږېدنې لپار بنسټ د سیاسي پیوستون او مرکزي کولو د پروسې له لارې کېښودل شو. د مرکزي کولو دغه پروسه د شارلمان (زوکړه ۷۶۸ز کال – [[مړینه]] ۸۱۴ز کال) له خوا چې د فرانکانو ټولواک او وروسته (له ۸۰۰ز کال څخه تر ۸۱۴ز کال پورې) د سپېڅلي روم سترواک و، پیل شوه. له زده کړې سره د شارلمان لېوالتیا، کومه چې د زیات شمېر نویو کلیسا ګانو او هغو ښوونځیو دجوړېدو لامل شوه چې د لاتیني او یوناني ژبو لوست پکې اړین و، د کارولینژي رسانس په نامه بلل شوې ده. ^{[ ''مرجع ته اړتیا لري'']<ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=329}}</ref>} دویم رسانس د لومړي (ستر) اوټو (Otto I) د واکمني پر مهال  چې د ساکسونونو د ټولواک (۹۳۶ز-۹۷۳ز کال) او له ۹۶۲ز څخه وروسته د سپېڅلي روم سترواک و، رامنځته شو. اوټو د خپلې ټولواکۍ په متحد کولو او د ټولواکۍ په لر او بر کې د اسقفانو او او اسقفِ اعظم په تعینولو کې د خپل حق په ادعا کې بریالی و. له کلیسایي قدرت څخه د اوټو دغه انځور، نوموړی په خپله سترواکۍ کې د تر ټولو با سواده او ځواکمنو خلکو سره په نږدې اړیکه کې وساته. د دغې نږدې اړیکې له امله د ساکسون په ټولواکۍ کې او د سپېڅلي روم په سترواکۍ کې زیات شمېر نوي اصلاحات راوړل شول. له همدې کبله د اوټو واکمني د اوټو رسانس بلل شوی دی.<ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=197}}</ref><ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=198}}</ref> په همدې اساس، د دوولسمې پېړۍ رسانس د منځنیو پېړیو د دریم او وروستني رسانس په توګه پېژندل شوی دی. سره له دې چې د دوولسمې پېړۍ رسانس له هغه څخه د مخکینیو هغو په پرتله کوم چې په کارولینژي او اوټویي دورو کې وو، ډېر جامع و. په حقیقت کې، د شارلمان کارولینژي رسانس په واقعي بڼه تر ډېره خپله شارلمان ته ځانګړی شوی و او په رېښتینې توګه د یو داسې واقعي رسانس پر ځای چې له ټولنې څخه یې سرچینه اخیستې وي، "د یوې بدلېدونکې ټولنې پر سر یوه نرۍ ظاهري لایه" وه، او د اوټویي رسانس په اړه هم همدا خبره کېدی شي.<ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=366}}</ref><ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=164}}</ref> == تاریخ لیکنه == د هاروارډ پوهنتون استاد چارلس هومر هاسکینز (Charles Homer Haskins) لومړنی تاریخ پوه و چې په پراخه بڼه یې د هغه رسانس په اړه لیکنه وکړه کوم چې په لوړو منځنیو پېړیو کې شهرت وموند او له شاوخوا ۱۰۷۰ز کال څخه پیل شوی دی. نوموړي په ۱۹۲۷ز کال کې لیکلي دي چې: <blockquote>[په اروپا کې ۱۲مه زېږدیزه پېړۍ] له زیات شمېر اړخونو نه د یوه تازه او خوځند ژوند دوره وه. د صلیبي جنګونو، د ښارونو د ظهور، او د لوېدیځ د تر ټولو لومړنیو بروکراتیکو دولتونو دوران و، دا پېړۍ د رومنسکي هنر د اوج او د ګوتیک هنر د پیل دوره وه؛ د عامیانه ادبیاتو د ظهور؛ د لاتین کلاسیکې دورې او د لاتیني شعرونو او رومي قانون د احیا دوره وه؛ له عربي اضافیاتو سره د یوناني علومو، او د یوناني فلسفې د زیاترې برخې د بیا موندنې دوره وه؛ او د لومړنيو اروپایي پوهنتونونو منشا وه. ۱۲مې زېږدیزې پېړۍ په لوړو زده کړو، په ښوونیزه فلسفه، د اروپایي قانون په سېستمونو، په معمارۍ او په مجسمه جوړونه، له عیسوي عباداتو سره په تړلو ډرامو (liturgical drama)، په لاتیني او عامیانه اشعارو...  باندې خپله امضاء پرېښوده.<ref name=":0">[[Civilisation (TV series)]]</ref></blockquote>د انګرېزي هنر تاریخ پوه کنېت کلارک لیکلي دي چې، "د لوېدیځې اروپا د تمدن لومړۍ لویه دوره" د ۱۰۰۰ز کال په شاوخوا کې پیل کېدو ته چمتو وه. نوموړي زیاته کړې ده چې، له ۱۱۰۰ز کال راهیسې، برمناکې صومعې او لوېي کلیسا ګانې ودانې او له مجسمو، ځوړندو اثارو، موزایکو او د هنر د تر ټولو لویو دورو څخه د یوې د اثارو په واسطه  تزیین شوې او د نوموړې دورې له یو ډوله بې خونده او تنګو شرایطو له ژوندانه سره یې ښکاره توپیر رامنځته کړ. د سنټ دنیز صومعې اړوند ابات سوګر (Abbot Suger) د ګوتیک هنر یو لومړنی اغېزناک ملاتړی بلل کېږي او نوموړي باور درلود چې د ښکلا سره مینه خلک خدای ته نږدې کوي: "مړاوی یا بې ذوقه ذهن د هغه څه په واسطه چې مادي دي، حقیقت ته رسېږي." کلارک د دې دورې په اړه زیاتوي چې، "د راتلونکې پېړۍ د ټولو عالي اثارو مخینه ده او په حقیقت کې تر نن ورځې پورې د هنر د ارزښتونو سره په تړاو زموږ د باور بنسټ دی."<ref name=":0" /> == د ژباړې غورځنګ == له نورو کلتورونو څخه د متنونو، په ځانګړې توګه د لرغوني یونان د اثارو ژباړه د دغې دوولسمې پېړۍ د رسانس او له هغه څخه د راوروسته ۱۵مې زېږدیزې پېړۍ د رسانس دواړو یو یو مهم اړخ و.  په هر حال، دا نا سمه ده چې ووایو چې د دغو دواړو دورو تر منځ اړوند توپیر دا و چې د لومړنۍ دورې لاتیني پوهانو تقریباً په پوره توګه د طبیعي علومو، فلسفې او ریاضیاتو په اړه د یوناني او عربي اثارو په ژباړلو تمرکز درلود، په داسې حال کې چې وروستنی رسانس په ادبي او تاریخي متنونو باندې متمرکز و، لکه څرنګه چې د ۱۵مې زېږدیزې پېړۍ له یوناني څخه یو شمېر د پام وړ ژباړې د ماوریکو فیسینو وې چې د اپلاتون او د نوې اپلاتوني فلسفې د پیروانو اثار یې شاملول او همدارنګه د ''کوپروس هېرماتیکوم (Corpus Hermeticum)'' له ځانګړي لوړ اهمت څخه ډکه  ژباړه وه. دغه اثار د فیثاغورثي او اپلاتوني روحانیت او فلسفې هغه اثار وو چې د راوروسته فلسفي او دیني بحثونو لپاره د ۱۲مې زېږدیزې پېړۍ د ژباړو په پرتله له خورا زیات اهمیت څخه برخمن وو. == سوداګري او راکړه ورکړه == د صلیبي جګړو دوران د اروپایانو لویې ډلې له پېړیو څخه وروسته د لومړي ځل لپاره د بېزانس له تنکالوژیو او تجملاتو سره په اړیکه کې کړل. صلیبیان چې کله اروپا ته راستنېدل له ځانونو سره یې زیات شمېر کوچیني تجملاتي او سوغاتي توکي راوړل، چې د سوداګرۍ لپاره یې نوی ذوق راوپاراوه. د ګېنوا او وېنیز په ګډون د اېټالوي سمندري قدرتونو راټوکېدو د اروپا، اسلامي نړۍ، او بېزانس تر منځ د مدیترانې د سمندرګي له لارې د سوداګرۍ انحصار پیل کړ، پر مختللو سوداګریزو او مالي تخنیکونو ته یې پراختیا ورکړه؛ د فلورانس د ښار په څېر ښارونه یې د دغه مالي صنعت په لویو مرکزونو بدل شول.<ref>{{Cite book|last=Irving Woodworth Raymond|first=Robert Sabatino Lopez|title=Medieval Trade in the Mediterranean World|publisher=Columbia University Press}}</ref> په شمالي اروپا کې، د هانزا اتحادیه په ۱۲مه زېږدیزه پېړۍ له ۱۱۵۸ز-۱۱۵۹ز کال پورې د لوبک ښار له بنسټ اېښودنې سره رامنځته شوه، ''^{[– د چا له خوا؟ بحث ته}'' ^{اړتیا لري]} د سپېڅلي روم د سترواکۍ زیاتره شمالي ښارونه لکه هامبورګ، ستېتین، بېرمین او روستوک په هانزایي ښارونو بدل شول. هغه هانزایي ښارونه چې د روم له سترواکۍ څخه بهر وو د بېلګې په توګه له بروګز، لندن او د پولنډ له دانزیګ (Gdańsk) ښار څخه عبارت وو. په بېرګین او نوګوراد (Novgorod ) کې یادې اتحادیې کارخونې او استازي درلودل. جرمنیانو په دغه دوره کې له خپلې سترواکۍ څخه بهر، د پروشیا او سیلېسیا (Silesia) لوري ته تر خپل استعمار لاندې د ختیځې اروپا راوستل پیل کړل د ۱۳مې زېږدیزې پېړۍ په نیمایي کې، "د مغلو سولې" (Pax Mongolica) د [[چین د خلکو جمهوریت|چین]] او لوېدیځې اسیا تر منځ ځمکنۍ سوداګريزې لارې چې په نهمو او لسمو زېږدیزو پېړیو کې له فعالیته لوېدلې وې، دوباره تقویه کړي. په ۱۲۴۱ز کال کې په اروپا باندې د مغلو له یرغل وروړلو وروسته، پاپ او یو شمېر اروپایي واکمنانو د مغلو دربار ته د استازو او/یا د مبلغینو په توګه دین-ښوونکي واستول؛ چې په هغوی کې ویلیم روبروک، جیوانی دې پیان دل کارپیني (Giovanni da Pian del Carpini)، د لونژمويي اندرېو (Andrew of Longjumeau) ، اودوریک ده پرودېنون، جیواني ده ماریینولي، جیواني ده مونتې کوروینو او نور مسافرین (کاشفین) لکه نیکولو دي کونتي (Niccolò da Conti) شامل وو. == سرچينې == qbpjveuccnzxucrfv7rxgant5rgomu7 339926 339925 2024-11-07T22:58:30Z HassanShahir 30473 339926 wikitext text/x-wiki د دوولسمې زېږدیزې پېړۍ رسانس د لوړو منځنیو پېړیو (High Middle Ages) په لومړیو کې د زیات شمېر بدلونونو یوه دوره وه. دغې دورې ټولنیز، سیاسي او اقتصادي بدلونونه او له پیاوړو فلسفي او علمي رېښو سره د لوېدیځې [[اروپا]] روڼ اندې احیا شاملوله. دغو بدلونونو راتلونکو پرمختګونو لکه په ۱۵مه زېږدیزه پېړۍ کې د اېټالیا ادبي او هنري غورځنګ ته او د ۱۷مې زېږدیزې پېړۍ ساینسي پرمختګونو ته  لاره هواره کړه.<ref>{{harvard citation|Bauer|2013|p=1 – preface}}</ref> == د منځنیو پېړیو رسانس == د اروپا په ټولواکیو کې د زده کړو د بیا زیږېدنې لپار بنسټ د سیاسي پیوستون او مرکزي کولو د پروسې له لارې کېښودل شو. د مرکزي کولو دغه پروسه د شارلمان (زوکړه ۷۶۸ز کال – [[مړینه]] ۸۱۴ز کال) له خوا چې د فرانکانو یا اوسني فرانسویانو ټولواک او وروسته (له ۸۰۰ز کال څخه تر ۸۱۴ز کال پورې) د سپېڅلي روم سترواک و، پیل شوه. له زده کړې سره د شارلمان لېوالتیا، کومه چې د زیات شمېر نویو کلیسا ګانو او هغو ښوونځیو دجوړېدو لامل شوه چې د لاتیني او یوناني ژبو لوست پکې اړین و، د کارولینژي رینیسانس په نامه بلل شوې ده. ^{[ ''مرجع ته اړتیا لري'']<ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=329}}</ref>} دویم رسانس د لومړي (ستر) اوټو (Otto I) د واکمني پر مهال  چې د ساکسونونو د ټولواک (۹۳۶ز-۹۷۳ز کال) او له ۹۶۲ز څخه وروسته د سپېڅلي روم سترواک و، رامنځته شو. اوټو د خپلې ټولواکۍ په متحد کولو او د ټولواکۍ په لر او بر کې د اسقفانو او او اسقفِ اعظم په تعینولو کې د خپل حق په ادعا کې بریالی و. له کلیسایي قدرت څخه د اوټو دغه انځور، نوموړی په خپله سترواکۍ کې د تر ټولو با سواده او ځواکمنو خلکو سره په نږدې اړیکه کې وساته. د دغې نږدې اړیکې له امله د ساکسون په ټولواکۍ کې او د سپېڅلي روم په سترواکۍ کې زیات شمېر نوي اصلاحات راوړل شول. له همدې کبله د اوټو واکمني د اوټو رسانس بلل شوی دی.<ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=197}}</ref><ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=198}}</ref> په همدې اساس، د دوولسمې پېړۍ رسانس د منځنیو پېړیو د دریم او وروستني رسانس په توګه پېژندل شوی دی. سره له دې چې د دوولسمې پېړۍ رسانس له هغه څخه د مخکینیو هغو په پرتله کوم چې په کارولینژي او اوټویي دورو کې وو، ډېر جامع و. په حقیقت کې، د شارلمان کارولینژي رسانس په واقعي بڼه تر ډېره خپله شارلمان ته ځانګړی شوی و او په رېښتینې توګه د یو داسې واقعي رسانس پر ځای چې له ټولنې څخه یې سرچینه اخیستې وي، "د یوې بدلېدونکې ټولنې پر سر یوه نرۍ ظاهري لایه" وه، او د اوټویي رسانس په اړه هم همدا خبره کېدی شي.<ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=366}}</ref><ref>{{harvard citation|Hoyt|1976|p=164}}</ref> == تاریخ لیکنه == د هاروارډ پوهنتون استاد چارلس هومر هاسکینز (Charles Homer Haskins) لومړنی تاریخ پوه و چې په پراخه بڼه یې د هغه رسانس په اړه لیکنه وکړه کوم چې په لوړو منځنیو پېړیو کې شهرت وموند او له شاوخوا ۱۰۷۰ز کال څخه پیل شوی دی. نوموړي په ۱۹۲۷ز کال کې لیکلي دي چې: <blockquote>[په اروپا کې ۱۲مه زېږدیزه پېړۍ] له زیات شمېر اړخونو نه د یوه تازه او خوځند ژوند دوره وه. د صلیبي جنګونو، د ښارونو د ظهور، او د لوېدیځ د تر ټولو لومړنیو بروکراتیکو دولتونو دوران و، دا پېړۍ د رومنسکي هنر د اوج او د ګوتیک هنر د پیل دوره وه؛ د عامیانه ادبیاتو د ظهور؛ د لاتین کلاسیکې دورې او د لاتیني شعرونو او رومي قانون د احیا دوره وه؛ له عربي اضافیاتو سره د یوناني علومو، او د یوناني فلسفې د زیاترې برخې د بیا موندنې دوره وه؛ او د لومړنيو اروپایي پوهنتونونو منشا وه. ۱۲مې زېږدیزې پېړۍ په لوړو زده کړو، په ښوونیزه فلسفه، د اروپایي قانون په سېستمونو، په معمارۍ او په مجسمه جوړونه، له عیسوي عباداتو سره په تړلو ډرامو (liturgical drama)، په لاتیني او عامیانه اشعارو...  باندې خپله امضاء پرېښوده.<ref name=":0">[[Civilisation (TV series)]]</ref></blockquote>د انګرېزي هنر تاریخ پوه کنېت کلارک لیکلي دي چې، "د لوېدیځې اروپا د تمدن لومړۍ لویه دوره" د ۱۰۰۰ز کال په شاوخوا کې پیل کېدو ته چمتو وه. نوموړي زیاته کړې ده چې، له ۱۱۰۰ز کال راهیسې، برمناکې صومعې او لوېي کلیسا ګانې ودانې او له مجسمو، ځوړندو اثارو، موزایکو او د هنر د تر ټولو لویو دورو څخه د یوې د اثارو په واسطه  تزیین شوې او د نوموړې دورې له یو ډوله بې خونده او تنګو شرایطو له ژوندانه سره یې ښکاره توپیر رامنځته کړ. د سنټ دنیز صومعې اړوند ابات سوګر (Abbot Suger) د ګوتیک هنر یو لومړنی اغېزناک ملاتړی بلل کېږي او نوموړي باور درلود چې د ښکلا سره مینه خلک خدای ته نږدې کوي: "مړاوی یا بې ذوقه ذهن د هغه څه په واسطه چې مادي دي، حقیقت ته رسېږي." کلارک د دې دورې په اړه زیاتوي چې، "د راتلونکې پېړۍ د ټولو عالي اثارو مخینه ده او په حقیقت کې تر نن ورځې پورې د هنر د ارزښتونو سره په تړاو زموږ د باور بنسټ دی."<ref name=":0" /> == د ژباړې غورځنګ == له نورو کلتورونو څخه د متنونو، په ځانګړې توګه د لرغوني یونان د اثارو ژباړه د دغې دوولسمې پېړۍ د رسانس او له هغه څخه د راوروسته ۱۵مې زېږدیزې پېړۍ د رسانس دواړو یو مهم اړخ و.  په هر حال، دا نا سمه ده چې ووایو چې د دغو دواړو دورو تر منځ اړوند توپیر دا و چې د لومړنۍ دورې لاتیني پوهانو تقریباً په پوره توګه د طبیعي علومو، فلسفې او ریاضیاتو په اړه د یوناني او عربي اثارو په ژباړلو تمرکز درلود، په داسې حال کې چې وروستنی رسانس په ادبي او تاریخي متنونو باندې متمرکز و، لکه څرنګه چې د ۱۵مې زېږدیزې پېړۍ له یوناني څخه یو شمېر د پام وړ ژباړې د ماوریکو فیسینو وې چې د اپلاتون او د نوې اپلاتوني فلسفې د پیروانو اثار یې شاملول او همدارنګه د ''کوپروس هېرماتیکوم (Corpus Hermeticum)'' له ځانګړي لوړ اهمت څخه ډکه  ژباړه وه. دغه اثار د فیثاغورثي او اپلاتوني روحانیت او فلسفې هغه اثار وو چې د راوروسته فلسفي او دیني بحثونو لپاره د ۱۲مې زېږدیزې پېړۍ د ژباړو په پرتله له خورا زیات اهمیت څخه برخمن وو. == سوداګري او راکړه ورکړه == د صلیبي جګړو دوران د اروپایانو لویې ډلې له پېړیو څخه وروسته د لومړي ځل لپاره د بېزانس له تنکالوژیو او تجملاتو سره په اړیکه کې کړل. صلیبیان چې کله اروپا ته راستنېدل له ځانونو سره یې زیات شمېر کوچیني تجملاتي او سوغاتي توکي راوړل، چې د سوداګرۍ لپاره یې نوی ذوق راوپاراوه. د ګېنوا او وېنیز په ګډون د اېټالوي سمندري قدرتونو راټوکېدو د اروپا، اسلامي نړۍ، او بېزانس تر منځ د مدیترانې د سمندرګي له لارې د سوداګرۍ انحصار پیل کړ، پر مختللو سوداګریزو او مالي تخنیکونو ته یې پراختیا ورکړه؛ د فلورانس د ښار په څېر ښارونه یې د دغه مالي صنعت په لویو مرکزونو بدل شول.<ref>{{Cite book|last=Irving Woodworth Raymond|first=Robert Sabatino Lopez|title=Medieval Trade in the Mediterranean World|publisher=Columbia University Press}}</ref> په شمالي اروپا کې، د هانزا اتحادیه په ۱۲مه زېږدیزه پېړۍ له ۱۱۵۸ز-۱۱۵۹ز کال پورې د لوبک ښار له بنسټ اېښودنې سره رامنځته شوه، ''^{[– د چا له خوا؟ بحث ته}'' ^{اړتیا لري]} د سپېڅلي روم د سترواکۍ زیاتره شمالي ښارونه لکه هامبورګ، ستېتین، بېرمین او روستوک په هانزایي ښارونو بدل شول. هغه هانزایي ښارونه چې د روم له سترواکۍ څخه بهر وو د بېلګې په توګه له بروګز، لندن او د پولنډ له دانزیګ (Gdańsk) ښار څخه عبارت وو. په بېرګین او نوګوراد (Novgorod ) کې یادې اتحادیې کارخونې او استازي درلودل. جرمنیانو په دغه دوره کې له خپلې سترواکۍ څخه بهر، د پروشیا او سیلېسیا (Silesia) لوري ته تر خپل استعمار لاندې د ختیځې اروپا راوستل پیل کړل د ۱۳مې زېږدیزې پېړۍ په نیمایي کې، "د مغلو سولې" (Pax Mongolica) د [[چین د خلکو جمهوریت|چین]] او لوېدیځې اسیا تر منځ ځمکنۍ سوداګريزې لارې چې په نهمو او لسمو زېږدیزو پېړیو کې له فعالیته لوېدلې وې، دوباره تقویه کړي. په ۱۲۴۱ز کال کې په اروپا باندې د مغلو له یرغل وروړلو وروسته، پاپ او یو شمېر اروپایي واکمنانو د مغلو دربار ته د استازو او/یا د مبلغینو په توګه دین-ښوونکي واستول؛ چې په هغوی کې ویلیم روبروک، جیوانی دې پیان دل کارپیني (Giovanni da Pian del Carpini)، د لونژمويي اندرېو (Andrew of Longjumeau) ، اودوریک ده پرودېنون، جیواني ده ماریینولي، جیواني ده مونتې کوروینو او نور مسافرین (کاشفین) لکه نیکولو دي کونتي (Niccolò da Conti) شامل وو. == سرچينې == 0ufjflulpgrmrn6y7nubef2rhfhk0cz 0 64300 339921 285548 2024-11-07T22:49:02Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:1|1|0 */ 339921 wikitext text/x-wiki د ښار پلان جوړونه چې د سيمه ييزې پلان جوړونې، ښارګوټي پلان جوړونې، ښار پلان جوړونې يا کلیوالي پلان جوړونې په نوم هم پېژندل کېږي، هغه تخنیکي او سياسي بهير دی، کوم چې په ښاري سیمو او له ښاري سيمو څخه د باندې د هوا، اوبو او بنسټيزې زېربنا په ګډون، د ځمکې د استعمال او ودان شوي چاپېريال په پرمختګ او ډيزان خپل تمرکز لري، په دې چارو کې نقل او حمل، مخابرات او وېشونکې شبکې او هغوی ته لاسرسي شامل دي. په دوديز ډول، ښاري پلان جوړونې د انسانانو د مېشت ځايونو په فيزيکي ترتيب کې د بنسټيزې پلان جوړونې لپاره له پورته څخه د ښکته لور ته ليدلوری تعقيب کړی. بنسټيزه موخه د خلکو هوساينه وه، په کومه کې چې د اغېزمنتيا، پاکۍ، خونديتوب او چاپېريال ساتنې، تر څنګ يې په ټولنيزو او اقتصادي فعاليتونو د بنسټيزو طرحو اغېزې په نظر کې نيول شوې وې. د وخت په تېرېدو سره، د ښار پلان جوړونه د ټولنيزې او چاپيريالي په بنسټيزو لاملونو تمرکز زيات کړ، کوم چې د معيارونو د پايښت ساتنې سره د خلکو روغتيا او ښه والي ته وده ورکولو په موخه پر پلان جوړولو د يوې وسيلې په توګه تمرکز درلود. د شلمې پېړۍ په وروستيو کې د پلان جوړولو د ټولو هڅو په موخو کې پايدلی پرمختګ شامل کړای شو، دا هغه مهال و چې د پلان جوړولو د پخوانیو نمونو زيان رسونکي اقتصادي اوچاپيريالي اغېزې راڅرګندې شوې وې. په ورته توګه، د شلمې پېړۍ په لومړيو کې، د استوګنځايونو، سوداګريو او ټولنو پر ګټو په ټينګار کولو سره د قانوني او سياسي ليدلوري په اړوند د «جين جيکب» ليکنو د ښار په پلان جوړونکو اغېز وکړ، څو د ښاري پلان جوړولو پر مهال د استوګنځايونو تجربې او اړتياوې په پراخه کچه په پام کې ونيسي.<ref name="WIUP">{{Cite web |title=What is Urban Planning |url=https://mcgill.ca/urbanplanning/planning |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20080108061506/https://mcgill.ca/urbanplanning/planning |archive-date=8 January 2008 |publisher=School of Urban Planning, [[McGill University]] |df=dmy}}</ref><ref name="Taylor">{{Cite book|last=Taylor|first=Nigel|year=1998|title=Urban Planning Theory Since 1945|location=Los Angeles|publisher=[[SAGE Publications|Sage]]|pages=[https://books.google.com/books?id=uIE3yXbrBu0C&pg=PA3 3–4]|isbn=978-0-7619-6093-5}}</ref><ref name="Midgley">{{Cite book|last=Midgley|first=James|year=1999|title=Social Development: The Developmental Perspective in Social Welfare|publisher=[[SAGE Publications|Sage]]|page=50|isbn=978-0-8039-7773-0}}</ref> ښاري پلان جوړول هغو پوښتنو ته ځواب وايی چې خلک به په يوه ځانګړې سيمه کې څه ډول ژوند، کار او لوبې کوي، په همدې بنسټ ښاري، کليوالي، او بانډه يي سيمو کې د منظمې ودې لارښوونه کوي. سره له دې چې په بنسټيز ډول د کلیو او ټولنو د پلان جوړولو سره اړه لري، ښاري پلان جوړونکي همدا راز په اغېزناک ډول د توکو د لېږد، سرچينو، خلکو او فاضله موادو لپاره د پلان جوړولو مسئولیت هم لري؛ همدا راز د بنسټيزو اړتياو وېش لکه اوبه او برېښنا، د هر دول کلتور او اړتياوو د خلکو لپاره د شموليت او فرصت احساس ورکول، اقتصادي يا سودداګريز پرمختګ؛ روغتيا ته وده ورکول او د طبيعي چاپېريالي اهميت لرونکو سيمو ساتل، کومې چې په فعال ډول د CO2 د اخراج په کمولو کې ونډه لري، تر څنګ يې د ميراث په توګه د ودانيو او جوړو شويو چاپېريالونو ساتل هم شامل دي. له دې امله چې د ښاري پلان جوړونې ډلې له زياتو زده کړيو خلکو څخه جوړې وي چې د ښاري دولتونو لپاره کار کوي، وروستي بحثونه په دې متمرکز دي چې د ښار د پلان جوړولو په بهير کې د ټولنې نور غړي څه ډول شامل کړای شي. <ref>{{Cite book|title=Encyclopedia of the City|last=Caves|first=R. W.|publisher=Routledge|year=2004|isbn=978-0415862875|pages=704}}</ref><ref name="bdcnetwork.com">{{Cite web |date=18 February 2020 |title=3 urban planning trends that are changing how our cities will look in the future |url=https://www.bdcnetwork.com/blog/3-urban-planning-trends-are-changing-how-our-cities-will-look-future |access-date=2020-09-25 |website=Building Design + Construction |language=en}}</ref><ref name=":2">{{Cite book|last=M.|first=Levy, John|url=http://worldcat.org/oclc/992793499|title=Contemporary urban planning|year=2017|isbn=978-1-138-66638-2|oclc=992793499}}</ref> ښاري پلان جوړونه يو ګڼ څانګيز ډګر دی چې ملکي انجنيري، د ودانۍ فن، بشري جغرافيه، سياست، ټولنيز علوم او د ډيزان علوم پکې شامل دي. د ښاري پلان جوړولو په برخه کې کار کوونکي پوهان له څېړنې او تجزيې، ستراتيژيک فکر، د د ودانۍ د فن انجنيرۍ، ښاري ډيزاين، ولسي سلا مشوره، د تګلارې سپارښتنې پلي کول او مديريت سره ژورې اړيکې لري. ښاري پلان جوړونه د ښاري ډيزان له ډګر سره ژوره اړيکه لري او ځينې ښاري پلان جوړونکي د سرکونو، پارکونو، ودانيو او نورو ښاري سيمو طرحې وړاندې کوي. د ښاري پلان جوړونکو د ستراتيژيکو، تګلارو او پايښت د موخو د تر لاسه کولو لپاره، د ملکي انجنيرۍ، د ځمکې د ښکلا او ودانۍ، ودانۍ فن او ولسي ادارې د علمي څانګو سره کار کوي. لومړي ښاري پلان جوړونکي عموماً د دې علمي څانګو غړي وو، په داسې حال کې چې ښاري پلان جوړول اوس مهال يوه جلا، خپلواکه مسلکي څانګه ده. د ښاري پلان جوړونې څانګه يوه پراخه کټګوري ده چې ګڼ فرعي ډګرونه پکې شامل دي، لکه د ځمکې د کارولو [[طرحه]] جوړول، د سيمو ټاکنه، اقتصادي پرمختګ، چاپېريالي پلان جوړول او د نقل او حمل لپاره پلان جوړول. د پلان جوړولو لپاره د پلان جوړولو د جزايي قوانينو او سيمې ټاکلو (په زونونو د ښار وېشلو) قوانينو پوره فهم اړين دی.<ref>Van Assche, K., Beunen, R., Duineveld, M., & de Jong, H. (2013). Co-evolutions of planning and design: Risks and benefits of design perspectives in planning systems. Planning Theory, 12(2), 177-198.</ref><ref name="Taylor2">{{Cite book|last=Taylor|first=Nigel|year=1998|title=Urban Planning Theory Since 1945|location=Los Angeles|publisher=[[SAGE Publications|Sage]]|pages=[https://books.google.com/books?id=uIE3yXbrBu0C&pg=PA3 3–4]|isbn=978-0-7619-6093-5}}</ref> د ښاري پلان جوړولو يو بل مهم اړخ دا دی چې د ښاري پلان جوړولو  د پروژو په لړۍ کې، د تشو سيمو يا شنو سيمو د پروژو، تر څنګ يې د کوچنیو مداخلو او شته جوړښتونو، ودانيو او عامه ځايونو د بيا رغولو د پراخه کچې بنسټيزه پلان جوړونه هم شامله ده. په [[واشنګټن ډي سي]] کې د « Pierre Charles L'Enfant» په [[شيکاګو]] کې د « Daniel Burnham» په برازيلیا کې « Lucio Costa» او په پاريس کې « Georges-Eugene Haussmann» له پيل څخه د ښارونو پلان جوړونه کړي وه او « Robert Moses» او « Le Corbusier» د ښاري پلان جوړولو په اړوند د خپلو اندونو تر لاسه کولو په موخه ښارونه بيا ورغول او هغې ته يې بدلون ورکړ.<ref>{{Cite web |title=What is Urban Planning? |url=https://www.youtube.com/watch?v=URLOGQhJWj0 |archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211030/URLOGQhJWj0 |archive-date=2021-10-30 |website=[[YouTube]]}}{{cbignore}}</ref> == تاريخ == په درېیمه مخزېږديزه پېړۍ کې [[بين النهرين]]، د سند درې، مينون او د مصري مدنيتونو سره اړوند ښاري پلان جوړونې او ډيزان شويو ټولنو شواهد موندل شوي دي. د دې سيمود ښارونو د پاتې کنډوالو مطالعه کونکو لرغون پوهانو پخې کوڅې موندلي دي چې په شبکه يي شکل کې د ښي اړخ زايو په لور پرتې وې. د يوې پلان شوې ښاري سيمې تصور هغه مهال پيدا شو، کله چې بېلا بېلو مدنيتونو دا تصور خپل کړ. په اتمه مخزېږديزه پېړۍ کې په پيل کېدو سره، یوناني ښاري دولتونه په بنسټيز ډول په ښي اړخو (لکه په ښي اړخ شبکه شوي) ښاري پلان جوړولو مرکوز و. د ميليټس هيپوډيمس (۴۹۸-۴۰۸ مخزېږديز)، څوک چې د لرغوني يونان مهندس او ښاري پلان جوړونکی و، د اروپايي ښاري پلان جوړونې پلار بلل کېږي او د هيپوډامين د پلان (شبکه يي طرحې) نوم د هغه له نوم څخه اخيستل شوی دی.<ref name="Davreu1">Davreu, Robert (1978). "Cities of Mystery: The Lost Empire of the Indus Valley". ''The World’s Last Mysteries''. (second edition). Sydney: Readers’ Digest. pp. 121-129. {{ISBN|0-909486-61-1}}.</ref><ref>Kolb, Frank (1984). Die Stadt im Altertum. München: Verlag C.H. Beck. pp. 51-141: Morris, A.E.J. (1972). History of Urban Form. Prehistory to the Renaissance. London. pp. 22-23.</ref><ref>Glaeser, Edward (2011), Triumph of the City: How Our Best Invention Makes Us Richer, Smarter, Greener, Healthier, and Happier, New York: Penguin Press, p. 19, ISBN 978-1-59420-277-3</ref> د يونانیانو تر اغېز لاندې لرغونو روميانو هم د خپلو ښارونو لپاره د ښي اړخ طرحې وکارولې. په رومي نړۍ کې ښاري پلانونه د پوځي دفاع او ولسي اسانتيا لپاره جوړ شوي وو. د رومي سترواکۍ په خپرېدو سره وروسته د ښاري پلان جوړولو اندونه هم خپاره کړل. کله چې رومي سترواکۍ سقوط وکړ، دا اندونه هم په کرار کرار له منځه ولاړل. بيا هم، د [[اروپا]] ډېری ښارونو اوس هم د پلان شويو رومي مرزي ښارونو طرحې خپلې کړي دي. له نهمې او څوارلسمې پېړۍ څخه په اروپا کې ښارونه، عوماً په اصلي بڼه او کله کله د ګډوډۍ په وخت کې پراخه شوي دي. خو له هغې وروسته پېړيو کې، د رنسانس له راتګ سره ډېرو نويو ښارونو ته د نويو پلان شويو پراختياوو سره پراختيا ورکړل شوه. له پنځلسمې پېړۍ راهيسې، د ښاري پلان جوړولو او په هغې کې د شاملو خلکو په اړه ډېر څه ثبت شوي دي. په دې پړاو کې، د ودانۍ فن او د ښاري پلان جوړولو په اړه نظرياتي ليکنې خپرېدل پيليږي، په کومو کې چې د بنسټيزو ليکو د طرحه کولو په اړه نظرياتي پوښتنې دا باوري کوي چې پلانونه د ميشت نفوس اړتياوې پوره کوي، دې ډول مسائلو ته پاملرنه کېږي او د ښارګوټو او ښارونو طرحې تشريح کېږي او د هغې انځور وړاندې کېږي. د روښانتيا په پړاو کې، ډېرو اروپايي واکمنو د پلازمينې د ښارونو له سره بيا پلان کولو هڅه وکړه. د دويمې فرانسوي سترواکۍ پر مهال، د درېيم ناپيليون په لارښونه، بارون « Georges-Eugène Haussmann» د پاريس ښار په يوې ډېرې مودرنې پلازمېنې بدل کړ چې په هغې کې اوږدې، مستقيمې او پلنې لويې لارې جوړې شوې وې.<ref>{{Cite book|url=http://dare.uva.nl/en/record/336940|title=The foundation, planning and building of new towns in the 13th and 14th centuries in Europe. An architectural-historical research into urban form and its creation.|last=Boerefijn|first=Wim|publisher=Phd. thesis Universiteit van Amsterdam|year=2010|isbn=978-90-9025157-8}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Jordan|first1=David|title=Baron Haussmann and Modern Paris|journal=American Scholar|date=1992|volume=61|issue=1|page=99}}</ref> پلان جوړول او د ودانۍ فن د شلمې پېړۍ تر پای پورې له يو بيلګه ييز بدلون څخه تېر شول. د نولمسې پېړۍ صنعتي شويو ښارونو د پام وړ اندازې وده وکړه. د بې وزلو کارګرو لپاره د ښاري ژوند ناخوالې د ولسي اندېښنې د يوې موضوع په ګرځېدو سره په چټکۍ روښانه کېدې. د ويکټوريايي پړاو د ډېرې برخې د سبک سره سم، د ازاد بازار په توګه د حکومت له خوا اقتصاد مديريت کولو طريې يو نوي ليبراليزم ته لاره ورکول پيلول، کوم چې د بې وزله او وروسته پاتې خلکو له ملادخلې څخه ملاتړ وکړ. د ۱۹۰۰ز کال په شا اوخوا کې، انديالانو د صنعتي پړاو د پايلو د کمولو په موخه، د ښار اوسېدوکو او په ځانګړي ډول د کارخونو کارمندانو ته د ښه چاپېريال د برابرولو په مټ د ښاري پلان جوړولو د نمونو په جوړولو پيل وکړ. په همدې بنسټ راتلونکې پېړۍ به په نړيواله کچه د ښاري پلان جوړولو لپاره د مرکزي پلان جوړولو د ليدلوري تر تسلط لاندې وي، اړينه نه ده چې د ښاري قلمرو په ټوليز معيار کې د زياتوالي استازولي وکړي.<ref name="Midgley2">{{Cite book|last=Midgley|first=James|year=1999|title=Social Development: The Developmental Perspective in Social Welfare|publisher=[[SAGE Publications|Sage]]|page=50|isbn=978-0-8039-7773-0}}</ref><ref name="Morris-1997">{{Cite book|last=Morris|first=Eleanor Smith|display-authors=etal|year=1997|title=British Town Planning and Urban Design: Principles and policies|location=[[Harlow]], Essex, England|publisher=[[Longman]]|pages=147–149|isbn=978-0-582-23496-3}}</ref><ref>{{Cite web |last=Routley |first=Nick |date=2018-01-20 |title=The Evolution of Urban Planning |url=https://www.visualcapitalist.com/evolution-urban-planning/ |access-date=2020-09-25 |website=Visual Capitalist |language=en-US}}</ref><ref>Fainstein, Susan S. {{Britannica|619445|Urban planning}}</ref> == سرچينې == jf86avpzq0xes0mzlpo27ig4fe5zwgj 0 64691 339927 286339 2024-11-07T22:59:35Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:1|1|0 */ 339927 wikitext text/x-wiki ګيسولين يا پيټرول يو راڼه، له پيټروليمو څخه تر لاسه شوي اور اخيستونکي مايع دی، کوم چې په تر ډېره بريده په سپرغۍ چالانېدونکو داخلي سوځونکو ډېرو ماشینونو (چې د پيټرولو د ماشين په نوم هم پېژندل کېږي) کې د سون توکو په توګه کارول کېږي. دا عموماً له عضوي اجزاوو څخه جوړ وي چې د پتروليمو د جزيي تقطير څخه تر لاسه شوی وي او په ځينو زياتو شويو انواعو سره پیاوړی شوي وي. په منځنۍ کچه، د متحده ايالاتو تصفيه کونکې کارخونې له يو بيرل خامو تيلو څخه نږدې له نولس څخه تر شل ګيلنه ګيسولين تولیدوي؛ همدا راز له يوولس څخه تر ديارلس ګيلنو پورې تصفيه شوي سون توکي توليدوي چې ډېره برخه يې د ډيزلو د سون توکو په توګه پلورل کېږي او له درې څخه تر څلورو ګيلنو پورې جيټ سون توکي توليدوي. د توليد تناسب د تيلو په يوه تصفيه خونه کې د تصفيې تر پروسې او د خامو تيلو په پاکېدو پورې اړه لري. د تيلو بيرل د متحده ايالاتو دوه څلوېښت ګيلنه لري، کوم چې شا اوخوا ۱۵۹ ليتره يا پنځه دېرش امپيريل ګيلنه کېږي.<ref>{{cite web |title=Refining crude oil - U.S. Energy Information Administration (EIA) |url=https://www.eia.gov/energyexplained/oil-and-petroleum-products/refining-crude-oil.php#:~:text=On%20average%2C%20U.S.%20refineries%20produce%2C%20from%20a%2042-gallon,and%203%20to%204%20gallons%20of%20jet%20fuel}}</ref> د ډېر ژر اور اخيستلو په وړاندې د مقاومت لپاره د يو ځانګړي ګيسولين خصوصيات (کوم چې د يو بل سره د لګېدو لامل ګرځې او په متقابلو ماشينونو کې اغېزمنتيا کموي) د هغې په «اکټين» سره اندازه کېږي، کوم چې په بېلا بېلو درجو کې توليد کېدای شي. «ټيټرايتايل» سرپ او نورو سرپو مرکبات، کوم چې يو و خت په زياته کچه د «اکټين» د اندازه بندۍ د زياتولو لپاره کارېدل، اوس له هوايي چلند، په سرک د چلېدونکو وسايلو څخه بهر او د موترو د سياليو د کارونو څخه پرته نور نه کارول کېږي. د کيمياوي ثبات او د فعاليت د ځانګړتياوو د ښه کولو، د خرابيدو د مديريت او د سون توکو سيستم ته د پاکوالي ورکولو لپاره ډېر ځله په پيټرولو کې نور کيمياوي توکي هم اضافه کولای شي. شونې ده چې ګيسولين د اکسيجن لرونکي کيمياوي موادو لرونکي وي، لکه ايتانول، MTBE يا ETBE تر څو د هغې سوځول ښه شي.<ref>{{Cite web |title=Why small planes still use leaded fuel decades after phase-out in cars |url=https://www.nbcnews.com/business/business-news/leaded-gas-was-phased-out-25-years-ago-why-are-n1264970 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210602213708/https://www.nbcnews.com/business/business-news/leaded-gas-was-phased-out-25-years-ago-why-are-n1264970 |archive-date=2 June 2021 |access-date=2 June 2021 |website=[[NBC News]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=Race Fuel 101: Lead and Leaded Racing Fuels |url=https://www.sunocoracefuels.com/tech-article/race-fuel-101-lead-leaded-racing-fuels#:~:text=For%20racing%20fuels%2C%20lead%20is,a%20very%20effective%20octane%20booster. |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201025013618/https://www.sunocoracefuels.com/tech-article/race-fuel-101-lead-leaded-racing-fuels#:~:text=For%20racing%20fuels%2C%20lead%20is,a%20very%20effective%20octane%20booster. |archive-date=25 October 2020 |access-date=July 30, 2020}}</ref> شونې ده چې ګيسولين په چاپېريال کې داخل شي (ناسوځېدلي)، د مايع او بخار په بڼه، د توليد، نقل او حمل او لېږد پر مهال د څڅېدو او سمبالښت څخه (لکه د زېرمه کونکو ټانکرونو څخه، د تلېدو پر مهال او داسې نور). د دا ډول څڅېدو د مديريت د هڅو د يوې بېلګې په توګه، تر ځمکې لاندې ډېرو زېرمه کوونکو ټانکرونو ته د داسې اقداماتو اړتیا وي چې دا ډول څڅېدل معلوم او مخنيوی يې وکړي. په ګيسولين کې معلوم د سرطان زېږونکي مواد شته. د يو ليتر (۰.۲۶ امريکايي ګيلن) ګيسولين سوځول شا اوخوا ۲.۳ کيلوګرامه (۵.۱ پاونډه) CO₂ خارجوي (کاربن ډای اکسايډ)، دا د شنې خونې ګاز دی چې د انسان په سبب د اقليم په بدلون کې ونډه لري.<ref>{{Cite web |date=13 October 2014 |title=Preventing and Detecting Underground Storage Tank (UST) Releases |url=https://www.epa.gov/ust/preventing-and-detecting-underground-storage-tank-ust-releases |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201210005946/https://www.epa.gov/ust/preventing-and-detecting-underground-storage-tank-ust-releases |archive-date=10 December 2020 |access-date=14 November 2018 |publisher=United States Environmental Protection Agency |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=Evaluation of the Carcinogenicity of Unleaded Gasoline |url=http://cfpub.epa.gov/ncea/cfm/recordisplay.cfm?deid=36176#Download |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100627032708/http://cfpub.epa.gov/ncea/cfm/recordisplay.cfm?deid=36176#Download |archive-date=27 June 2010 |work=epa.gov |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Mehlman|first1=MA|date=1990|title=Dangerous properties of petroleum-refining products: carcinogenicity of motor fuels (gasoline).|journal=Teratogenesis, Carcinogenesis, and Mutagenesis|volume=10|issue=5|pages=399–408|doi=10.1002/tcm.1770100505|pmid=1981951}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Baumbach|first1=JI|last2=Sielemann|first2=S|last3=Xie|first3=Z|last4=Schmidt|first4=H|date=15 March 2003|title=Detection of the gasoline components methyl tert-butyl ether, benzene, toluene, and m-xylene using ion mobility spectrometers with a radioactive and UV ionization source.|journal=Analytical Chemistry|volume=75|issue=6|pages=1483–90|doi=10.1021/ac020342i|pmid=12659213}}</ref><ref>{{Cite web |date=7 March 2008 |title=Releases or emission of CO2 per Liter of fuel (Gasoline, Diesel, LPG) |url=https://www.econology.info/Emissions-co2-liter-fuel-gasoline-or-diesel-gpl/#:~:text=One%20liter%20of%20gasoline%20that%20weighs%200%2C74%20kg,8%20%2B%202%29%20%3D%20114%20grams%20%2F%20mole |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801054030/https://www.econology.info/Emissions-co2-liter-fuel-gasoline-or-diesel-gpl/#:~:text=One%20liter%20of%20gasoline%20that%20weighs%200%2C74%20kg,8%20%2B%202%29%20%3D%20114%20grams%20%2F%20mole |archive-date=1 August 2021 |access-date=30 July 2021}}</ref><ref>{{cite journal|title=Global Climate Change: Vital Signs of the Planet|url=https://climate.nasa.gov/|url-status=live|publisher=NASA|doi=10.1088/1748-9326/8/2/024024|s2cid=250675802|archive-url=https://web.archive.org/web/20190411121502/https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/8/2/024024|archive-date=11 April 2019|access-date=16 September 2021}}</ref> == ارپوهنه == ګيسولين يو امریکایي ټکی دی چې د موترو لپاره د سون توکو ښودنه کوي. د دې اصطلاح په اړه باور کېږي چې د سوداګريزې نښې «Cazeline» يا «Gazeline» څخه په اغېز جوړ شوی، کوم نوم چې د برتانوي خپرونکي، د کافي سوداګر او ټولنيز فعال «جان کيسل» له نوم څخه اخيستل شوی دی. د ۱۸۶۲ز کال د نومبر په اوه وېشتمه نېټه، کيسل د «ټايمز اف لندن» په نشريه کې يو اعلان ورکړ:<blockquote>د کازيلين تيلو نښه، خوندي، اقتصادي او په زړه پورې [...] ټولې هغه اړتياوې لري، کومې چې د پياوړې مصنوعي رڼا د وسيلې په توګه د اوږدې مودې څخه مطلوبې دي.<ref name="The etymology of gasoline">{{cite web |title=The etymology of gasoline |url=http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170729091400/http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |archive-date=29 July 2017 |access-date=30 July 2017 |website=[[Oxford English Dictionary]] |df=dmy-all}}</ref></blockquote>د ا د دې ټکي تر ټولو لومړی موندل شوی استعمال دی. «کيسل» خبر شو چې په «ډبلين» کې د «سيمويل بايډ» په نوم يو دوکاندار جعلي کيزلين پلورل، نو هغه ته يې لیک واستاوه او له هغه يې وغوښتل چې خپل کار بند کړي. «بايډ» هغه ته ځواب ونه وايه او يواځې د دې ټکي د (C)  توری يې په (G) بدل کړ، په دې ډول يې نوی ټکی يعنې «gazeline» جوړ کړ. د انګريزۍ اکسفرډ قاموس د خپل لومړي ثبت شوي استعمال تاريخ ۱۸۶۳ز کال ښودلی، کله چې دا ټکی د «gasolene» په توګه ليکل کېدو. د «gasoline» اصطلاح په لومړي ځل په شمالي امريکا کې په ۱۸۶۴ز کال کې وکارول شوه.<ref>See: * [https://web.archive.org/web/20180112054147/https://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/11/the-origin-of-gasoline/ Oxford Dictionaries (blog): The etymology of gasoline] * 38th Congress. Sessions I. Chapter 173: An Act to provide Internal Revenue to support the Government, to pay Interest on the Public Debt, and for other Purposes, 1864, p. 265. " … ; ''And provided, also,'' That naphtha of specific gravity exceeding eighty degrees, according to Baume's hydrometer, and of the kind usually known as gasoline, shall be subject to a tax of five per centum ad valorem." See [https://www.loc.gov/law/help/statutes-at-large/38th-congress/session-1/c38s1ch173.pdf Library of Congress (US)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181113081507/https://www.loc.gov/law/help/statutes-at-large/38th-congress/session-1/c38s1ch173.pdf|date=13 November 2018}} * See also: Stevens, Levi, [http://pdfpiw.uspto.gov/.piw?docid=00045568&PageNum=1&IDKey=16AA8FEE495E "Improved apparatus for vaporizing and aerating volatile hydrocarbon,"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180827075312/http://pdfpiw.uspto.gov/.piw?docid=00045568&PageNum=1&IDKey=16AA8FEE495E|date=27 August 2018}} U.S. Patent no. 45,568 (issued: 20 December 1864). From p. 2 of the text: "One of the products obtained from the distillation of petroleum is a colorless liquid having an ethereal odor and being the lightest in specific gravity of all known liquids. This material is known now in commerce by the term "gasoline." "</ref><ref name="The etymology of gasoline2">{{cite web |title=The etymology of gasoline |url=http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170729091400/http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |archive-date=29 July 2017 |access-date=30 July 2017 |website=[[Oxford English Dictionary]] |df=dmy-all}}</ref> په ډېرو ټولګټو هېوادونو کې (له [[کاناډا]] پرته)، دې توليداتو ته د ګيسولين پر ځای پيټرول وايي. د پيټروليم ټکی چې په اصل کې د کاني تيلو د بېلا بېلو ډولونو لپاره استعمالېږي او لفظي معنا يې «راک ايل» (خام تيل) ده، د منځنيو پېړيو د لاتيني ژبې له پيټروليم ټکي څخه اخيستل شوی دی (petra ډبره او oleum تيل). پيټرول شا اوخوا ۱۸۷۰ز کال کې د يو محصول د نوم په توګه استعمالېدونکی ټکی و، دا د برتانوي عمده فروش «کارليس، کاپيل» او «ليونارډ» له خوا د پلورل کېدونکو تصفيه شويو کاني تيلو د تولیداتو د نوم په توګه کارول شوی دی، کوم چې دا د مايع په توګه بازار ته وړاندې کړی و. کله چې دې محصولاتو وروسته د موټرو د سون توکو په توګه نوی استعمال وموند، د «ګوټليب ډيملر» يو ملګري «فريډري سمنز» د «کارليس» څښتن «جان ليونارډ» ته مشوره وکړه چې د پټرول په نوم د سوداګرۍ نښه ثبت کړي، خو تر هغه وخته دا ټکی له پخوا څخه په عام ډول استعمالېدو، شونې ده چې د فرانسوي ټکي « pétrole» څخه اخيستل شوی وي او ثبت ته یې اجازه ورنه کړل شوه، ځکه چې دې ټکي عامه معنا درلوده؛ کارليس اوس هم د دې محصول د نوم په توګه د پيټرول د ا ستعمال څخه د دفاع وړتيا درلوده، ځکه هغه دا محصول په همدې نوم د څو کلونو لپاره پلورلی و. «کارليس» د دې محصول لپاره يو شمېر نور بديل نومونه ثبت کړل، خو پيټرول له دې سره سره په برتانوي ټولګټو هېوادونو کې د سون توکو لپاره يوه عامه اصطلاح ګرځېدلې وه.<ref>[https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=petroleum "petroleum"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200516164428/https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=petroleum|date=16 May 2020}}, in the American Heritage Dictionary</ref><ref>Medieval Latin: literally, rock oil = Latin petr(a) rock (< Greek pétra) + oleum oil {{cite dictionary|title=Petroleum|dictionary=The Free Dictionary|url=http://www.thefreedictionary.com/petroleum|access-date=16 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20170110024856/http://www.thefreedictionary.com/petroleum|archive-date=10 January 2017|url-status=live}}</ref><ref>"[https://web.archive.org/web/20110628204613/http://vintagegarage.co.uk/histories/carless%20capel%20%26%20leonard.htm Carless, Capel & Leonard]", vintagegarage.co.uk, accessed 5 August 2012</ref><ref>"[http://www.nationalarchives.gov.uk/a2a/records.aspx?cat=084-dbccl&cid=0#0 Carless, Capel and Leonard Ltd Records: Administrative History] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130629214535/http://www.nationalarchives.gov.uk/a2a/records.aspx?cat=084-dbccl&cid=0|date=29 June 2013}}", The National Archives, accessed 5 August 2012</ref><ref name="oed2">'''gasoline,''' ''n.'', and '''gasoline,''' ''n.,'' Oxford English Dictionary online edition</ref><ref name="etymonline2">{{cite web |title=Online Etymology Dictionary |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=gasoline |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060109025338/http://www.etymonline.com/index.php?search=gasoline |archive-date=9 January 2006 |work=etymonline.com |df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Hincks|first=Ron|year=2004|title=Our Motoring Heritage: gasoline & Oil|journal=Chrysler Collector|issue=154|pages=16–20}}</ref> په اصل کې برتانوي تصفیه کونکو د «موټر سپريټ» (خوځښتي روح) نوم د موټرو د سون توکو لپاره د عام نوم په توګه او د هوايي چلند  د ګيسولين لپاره د «ايوشيشين سپريټ» اصطلاحات کارول. کله چې په ۱۹۳۰ز لسيزه کې «کارليس» ته د پيټرول لپاره د سوداګرۍ نښې اجازه ورنه کړل شوه، نو د دې محصولاتو سيالان د ډېر مشهور نوم پيټرولو پر ولاړل. په هر حال، د «موټر سپريټ» اصطلاح له مخکې څخه قوانينو او اوصولو ته لاره موندلې وه، په همدې بنسټ دا اصطلاح د پيټرولو لپاره د يو رسمي کارېدونکي نوم په توګه پاتې شو. دا اصطلاح په نايجيريا کې ډېره عامه کارول کېږي، چېرته چې د پيټروليمو تر ټولو ستر شرکتونه خپلو محصولاتو ته د «پریميم موټر سپريټ» نوم اخلي. سره له دې چې پيټرولو په نايجيریايي انګليسي کې قدم ايښی دی، بيا هم د «پريميم موتر سپريټ» هغه رسمي نوم دی چې په علمي خپرونو، حکومتي راپورونو او ورځپاڼو کې کارول کېږي.<ref>{{cite news|last1=Kemp|first1=John|date=18 March 2017|title=India's thirst for gasoline helps spur global oil demand: Kemp|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/india-gasoline-kemp-idUSL5N16Q3EX|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170830214917/https://www.reuters.com/article/india-gasoline-kemp-idUSL5N16Q3EX|archive-date=30 August 2017|quote=India's drivers used 500,000 barrels per day of motor spirit in the 12 months ending in February 2016, according to the Petroleum Planning and Analysis Cell of the Ministry of Petroleum.|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite book|author1=National Energy Advisory Committee (Australia)|url=https://books.google.com/books?id=x0ANAQAAIAAJ|title=Motor Spirit: Vehicle Emissions, Octane Ratings and Lead Additives: Further Examination, March 1981|publisher=Australian Government Publishing Service|year=1981|isbn=978-0-642-06672-5|page=11|language=en|quote=Based on estimated provided by the oil refining industry, the Department of National Development and Energy has estimated that the decision to reduce the RON of premium motor spirit from 98 to 97 has resulted in an annual saving equivalent to about 1.6 million barrels of crude oil.|archive-url=https://web.archive.org/web/20170217140909/https://books.google.com/books?id=x0ANAQAAIAAJ|archive-date=17 February 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |title=Premium Motor Spirit |url=http://www.oandoplc.com/oando-marketing/products/premium-motor-spirits/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170217070556/http://www.oandoplc.com/oando-marketing/products/premium-motor-spirits/ |archive-date=17 February 2017 |publisher=Oando PLC |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Udonwa|first1=N. E.|last2=Uko|first2=E. K.|last3=Ikpeme|first3=B. M.|last4=Ibanga|first4=I. A.|last5=Okon|first5=B. O.|date=2009|title=Exposure of Petrol Station Attendants and Auto Mechanics to Premium Motor Sprit Fumes in Calabar, Nigeria|journal=Journal of Environmental and Public Health|volume=2009|pages=281876|doi=10.1155/2009/281876|pmc=2778824|pmid=19936128|doi-access=free}}</ref> د پيټرول پر ځای د ګيسولين ټکي استعمال له شمالي امريکا څخه دباندې عام نه دی، سره له دې په اسپانوي او پرتګالي ژبو کې هم ګيسولين ټکی کارول کېږي.<ref>{{Cite web |title=Difference Between Gasoline and Petrol |url=https://www.differencebetween.com/difference-between-gasoline-and-vs-petrol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515034738/https://www.differencebetween.com/difference-between-gasoline-and-vs-petrol/ |archive-date=15 May 2021 |access-date=2021-05-15 |website=Compare the Difference Between Similar Terms |language=en-US}}</ref> په ډېرو ژبو کې، د دې محصول نوم له «بنزين» څخه اخيستل شوی دی، لکه په فارسي او الماني ژبه کې Benzin يا په ايټالوي ژبه کې benzina؛ خو په ارجنټاين، يوراګوای او پيراګوای کې، په عامو خبرو کې کارېدونکی نوم «نفټا» د کيمياوي موادو «نيفتا» څخه اخيستل شوی دی.<ref>{{cite web |title=Nafta in English – Spanish to English Translation |url=http://www.spanishdict.com/translate/nafta |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100206210120/http://www.spanishdict.com/translate/nafta |archive-date=6 February 2010 |work=SpanishDict |df=dmy-all}}</ref> ځينې ژبې، لکه فرانسوي او ايټالوي، همدا ټکي د ګيسولين لپاره کاروي، تر څو د ډيزلو سون توکو ته اشاره وکړي.<ref>{{cite web |title=Gasolio |url=https://www.treccani.it/enciclopedia/gasolio/ |access-date=18 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Gazole |url=http://dictionnaire.sensagent.leparisien.fr/gazole/fr-fr/ |access-date=18 March 2022}}</ref> == تاريخ == د داخلي احتراق لومړي ماشينونه چې د نقل او حمل په کارونو کې د استعمال لپاره وړ وو او د «اوټو اينجنز» په نوم پېژندل کېدل، د نولسمې پېړۍ په وروستۍ ربع کې په المان کې جوړ شوي وو. د دې لومړيو ماشينونو لپاره سون توکي په پرتليز ډول بې ثباته هايډرو کاربن و، کوم چې د ډبرو سکرو له ګاز څخه تر لاسه کېدل. د ۸۵ سانتيګراد (۱۸۵ فارنهايت) سره نژدې خوټکېدو له نقطې سره (n-octane نږدې په ۴۰ سانتيګراد (۱۴۰ فارنهايت) لوړه کچه کې خوټکېږی)، دا د ابتدايي کاربوريټرونو (بخار جوړونکو) لپاره ډېر مناسب وو. د «سپری نوزل» (هغه نلۍ چې مايع شیندي) کاربوريټرونو پرمختګ په بخار د ژر بدلېدونکو سون توکو څخه ګټې اخيستلو وړتيا پيدا کړه. د انجن په فعاليت کې د زيات ښه والي هڅې د لوړ تراکم په نسبت کې وشوې، خو له وخت مخکې د سون توکو چاودنې د دې لومړیو هڅو مخه ونيوله، کومې چاودنې چې د ټکر (ضربه) په نوم يادېږي. په ۱۸۹۱ز کال کې، د «شکوف کريکنګ» پروسه د نړۍ لومړۍ سوداګريزه طريقه شوه، کومې چې په خامو تيلو کې درانده هايډرو کاربن مات کړل، تر څو د ساده تقطير په پرتله د سپکو محصولاتو سلنه زياته کړي. == سرچينې == m31opps8y2gayuqczqj69z4phxg9xdv 339928 339927 2024-11-07T23:00:31Z HassanShahir 30473 339928 wikitext text/x-wiki ګيسولين يا پيټرول يو راڼه، له پيټروليمو څخه تر لاسه شوي اور اخيستونکي مايع دی، کوم چې په تر ډېره بريده په سپرغۍ چالانېدونکو داخلي سوځونکو ډېرو ماشینونو (چې د پيټرولو د ماشين په نوم هم پېژندل کېږي) کې د سون توکو په توګه کارول کېږي. دا عموماً له عضوي اجزاوو څخه جوړ وي چې د پتروليمو د جزيي تقطير څخه تر لاسه شوی وي او په ځينو زياتو شويو انواعو سره پیاوړی شوي وي. په منځنۍ کچه، د متحده ايالاتو تصفيه کونکې کارخونې له يو بيرل خامو تيلو څخه نږدې له نولس څخه تر شل ګيلنه ګيسولين تولیدوي؛ همدا راز له يوولس څخه تر ديارلس ګيلنو پورې تصفيه شوي سون توکي توليدوي چې ډېره برخه يې د ډيزلو د سون توکو په توګه پلورل کېږي او له درې څخه تر څلورو ګيلنو پورې جيټ سون توکي توليدوي. د توليد تناسب د تيلو په يوه تصفيه خونه کې د تصفيې تر پروسې او د خامو تيلو په پاکېدو پورې اړه لري. د تيلو بيرل د متحده ايالاتو دوه څلوېښت ګيلنه لري، کوم چې شا اوخوا ۱۵۹ ليتره يا پنځه دېرش امپيريل ګيلنه کېږي.<ref>{{cite web |title=Refining crude oil - U.S. Energy Information Administration (EIA) |url=https://www.eia.gov/energyexplained/oil-and-petroleum-products/refining-crude-oil.php#:~:text=On%20average%2C%20U.S.%20refineries%20produce%2C%20from%20a%2042-gallon,and%203%20to%204%20gallons%20of%20jet%20fuel}}</ref> د ډېر ژر اور اخيستلو په وړاندې د مقاومت لپاره د يو ځانګړي ګيسولين خصوصيات (کوم چې د يو بل سره د لګېدو لامل ګرځې او په متقابلو ماشينونو کې اغېزمنتيا کموي) د هغې په «اکټين» سره اندازه کېږي، کوم چې په بېلا بېلو درجو کې توليد کېدای شي. «ټيټرايتايل» سرپ او نورو سرپو مرکبات، کوم چې يو و خت په زياته کچه د «اکټين» د اندازه بندۍ د زياتولو لپاره کارېدل، اوس له هوايي چلند، په سرک د چلېدونکو وسايلو څخه بهر او د موترو د سياليو د کارونو څخه پرته نور نه کارول کېږي. د کيمياوي ثبات او د فعاليت د ځانګړتياوو د ښه کولو، د خرابيدو د مديريت او د سون توکو سيستم ته د پاکوالي ورکولو لپاره ډېر ځله په پيټرولو کې نور کيمياوي توکي هم اضافه کولای شي. شونې ده چې ګيسولين د اکسيجن لرونکي کيمياوي موادو لرونکي وي، لکه ايتانول، MTBE يا ETBE تر څو د هغې سوځول ښه شي.<ref>{{Cite web |title=Why small planes still use leaded fuel decades after phase-out in cars |url=https://www.nbcnews.com/business/business-news/leaded-gas-was-phased-out-25-years-ago-why-are-n1264970 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210602213708/https://www.nbcnews.com/business/business-news/leaded-gas-was-phased-out-25-years-ago-why-are-n1264970 |archive-date=2 June 2021 |access-date=2 June 2021 |website=[[NBC News]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=Race Fuel 101: Lead and Leaded Racing Fuels |url=https://www.sunocoracefuels.com/tech-article/race-fuel-101-lead-leaded-racing-fuels#:~:text=For%20racing%20fuels%2C%20lead%20is,a%20very%20effective%20octane%20booster. |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201025013618/https://www.sunocoracefuels.com/tech-article/race-fuel-101-lead-leaded-racing-fuels#:~:text=For%20racing%20fuels%2C%20lead%20is,a%20very%20effective%20octane%20booster. |archive-date=25 October 2020 |access-date=July 30, 2020}}</ref> شونې ده چې ګيسولين په چاپېريال کې داخل شي (ناسوځېدلي)، د مايع او بخار په بڼه، د توليد، نقل او حمل او لېږد پر مهال د څڅېدو او سمبالښت څخه (لکه د زېرمه کونکو ټانکرونو څخه، د تلېدو پر مهال او داسې نور). د دا ډول څڅېدو د مديريت د هڅو د يوې بېلګې په توګه، تر ځمکې لاندې ډېرو زېرمه کوونکو ټانکرونو ته د داسې اقداماتو اړتیا وي چې دا ډول څڅېدل معلوم او مخنيوی يې وکړي. په ګيسولين کې معلوم د سرطان زېږونکي مواد شته. د يو ليتر (۰.۲۶ امريکايي ګيلن) ګيسولين سوځول شا اوخوا ۲.۳ کيلوګرامه (۵.۱ پاونډه) CO₂ خارجوي (کاربن ډای اکسايډ)، دا د شنې خونې ګاز دی چې د انسان په سبب د اقليم په بدلون کې ونډه لري.<ref>{{Cite web |date=13 October 2014 |title=Preventing and Detecting Underground Storage Tank (UST) Releases |url=https://www.epa.gov/ust/preventing-and-detecting-underground-storage-tank-ust-releases |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20201210005946/https://www.epa.gov/ust/preventing-and-detecting-underground-storage-tank-ust-releases |archive-date=10 December 2020 |access-date=14 November 2018 |publisher=United States Environmental Protection Agency |language=en}}</ref><ref>{{cite web |title=Evaluation of the Carcinogenicity of Unleaded Gasoline |url=http://cfpub.epa.gov/ncea/cfm/recordisplay.cfm?deid=36176#Download |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20100627032708/http://cfpub.epa.gov/ncea/cfm/recordisplay.cfm?deid=36176#Download |archive-date=27 June 2010 |work=epa.gov |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Mehlman|first1=MA|date=1990|title=Dangerous properties of petroleum-refining products: carcinogenicity of motor fuels (gasoline).|journal=Teratogenesis, Carcinogenesis, and Mutagenesis|volume=10|issue=5|pages=399–408|doi=10.1002/tcm.1770100505|pmid=1981951}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Baumbach|first1=JI|last2=Sielemann|first2=S|last3=Xie|first3=Z|last4=Schmidt|first4=H|date=15 March 2003|title=Detection of the gasoline components methyl tert-butyl ether, benzene, toluene, and m-xylene using ion mobility spectrometers with a radioactive and UV ionization source.|journal=Analytical Chemistry|volume=75|issue=6|pages=1483–90|doi=10.1021/ac020342i|pmid=12659213}}</ref><ref>{{Cite web |date=7 March 2008 |title=Releases or emission of CO2 per Liter of fuel (Gasoline, Diesel, LPG) |url=https://www.econology.info/Emissions-co2-liter-fuel-gasoline-or-diesel-gpl/#:~:text=One%20liter%20of%20gasoline%20that%20weighs%200%2C74%20kg,8%20%2B%202%29%20%3D%20114%20grams%20%2F%20mole |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210801054030/https://www.econology.info/Emissions-co2-liter-fuel-gasoline-or-diesel-gpl/#:~:text=One%20liter%20of%20gasoline%20that%20weighs%200%2C74%20kg,8%20%2B%202%29%20%3D%20114%20grams%20%2F%20mole |archive-date=1 August 2021 |access-date=30 July 2021}}</ref><ref>{{cite journal|title=Global Climate Change: Vital Signs of the Planet|url=https://climate.nasa.gov/|url-status=live|publisher=NASA|doi=10.1088/1748-9326/8/2/024024|s2cid=250675802|archive-url=https://web.archive.org/web/20190411121502/https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/8/2/024024|archive-date=11 April 2019|access-date=16 September 2021}}</ref> == ارپوهنه == ګيسولين يو امریکایي ټکی دی چې د موترو لپاره د سون توکو ښودنه کوي. د دې اصطلاح په اړه باور کېږي چې د سوداګريزې نښې «Cazeline» يا «Gazeline» څخه په اغېز جوړ شوی، کوم نوم چې د برتانوي خپرونکي، د کافي سوداګر او ټولنيز فعال «جان کيسل» له نوم څخه اخيستل شوی دی. د ۱۸۶۲ز کال د نومبر په اوه وېشتمه نېټه، کيسل د «ټايمز اف لندن» په نشريه کې يو اعلان ورکړ:<blockquote>د کازيلين تيلو نښه، خوندي، اقتصادي او په زړه پورې [...] ټولې هغه اړتياوې لري، کومې چې د پياوړې مصنوعي رڼا د وسيلې په توګه د اوږدې مودې څخه مطلوبې دي.<ref name="The etymology of gasoline">{{cite web |title=The etymology of gasoline |url=http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170729091400/http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |archive-date=29 July 2017 |access-date=30 July 2017 |website=[[Oxford English Dictionary]] |df=dmy-all}}</ref></blockquote>د ا د دې ټکي تر ټولو لومړی موندل شوی استعمال دی. «کيسل» خبر شو چې په «ډبلين» کې د «سيمويل بايډ» په نوم يو دوکاندار جعلي کيزلين پلورل، نو هغه ته يې لیک واستاوه او له هغه يې وغوښتل چې خپل کار بند کړي. «بايډ» هغه ته ځواب ونه وايه او يواځې د دې ټکي د (C)  توری يې په (G) بدل کړ، په دې ډول يې نوی ټکی يعنې «gazeline» جوړ کړ. د انګريزۍ اکسفرډ قاموس د خپل لومړي ثبت شوي استعمال تاريخ ۱۸۶۳ز کال ښودلی، کله چې دا ټکی د «gasolene» په توګه ليکل کېدو. د «gasoline» اصطلاح په لومړي ځل په شمالي امريکا کې په ۱۸۶۴ز کال کې وکارول شوه.<ref>See: * [https://web.archive.org/web/20180112054147/https://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/11/the-origin-of-gasoline/ Oxford Dictionaries (blog): The etymology of gasoline] * 38th Congress. Sessions I. Chapter 173: An Act to provide Internal Revenue to support the Government, to pay Interest on the Public Debt, and for other Purposes, 1864, p. 265. " … ; ''And provided, also,'' That naphtha of specific gravity exceeding eighty degrees, according to Baume's hydrometer, and of the kind usually known as gasoline, shall be subject to a tax of five per centum ad valorem." See [https://www.loc.gov/law/help/statutes-at-large/38th-congress/session-1/c38s1ch173.pdf Library of Congress (US)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181113081507/https://www.loc.gov/law/help/statutes-at-large/38th-congress/session-1/c38s1ch173.pdf|date=13 November 2018}} * See also: Stevens, Levi, [http://pdfpiw.uspto.gov/.piw?docid=00045568&PageNum=1&IDKey=16AA8FEE495E "Improved apparatus for vaporizing and aerating volatile hydrocarbon,"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180827075312/http://pdfpiw.uspto.gov/.piw?docid=00045568&PageNum=1&IDKey=16AA8FEE495E|date=27 August 2018}} U.S. Patent no. 45,568 (issued: 20 December 1864). From p. 2 of the text: "One of the products obtained from the distillation of petroleum is a colorless liquid having an ethereal odor and being the lightest in specific gravity of all known liquids. This material is known now in commerce by the term "gasoline." "</ref><ref name="The etymology of gasoline2">{{cite web |title=The etymology of gasoline |url=http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170729091400/http://blog.oxforddictionaries.com/2012/04/the-origin-of-gasoline/ |archive-date=29 July 2017 |access-date=30 July 2017 |website=[[Oxford English Dictionary]] |df=dmy-all}}</ref> په ډېرو ټولګټو هېوادونو کې (له [[کاناډا]] پرته)، دې توليداتو ته د ګيسولين پر ځای پيټرول وايي. د پيټروليم ټکی چې په اصل کې د کاني تيلو د بېلا بېلو ډولونو لپاره استعمالېږي او لفظي معنا يې «راک ايل» (خام تيل) ده، د منځنيو پېړيو د لاتيني ژبې له پيټروليم ټکي څخه اخيستل شوی دی (petra ډبره او oleum تيل). پيټرول شا اوخوا ۱۸۷۰ز کال کې د يو محصول د نوم په توګه استعمالېدونکی ټکی و، دا د برتانوي عمده فروش «کارليس، کاپيل» او «ليونارډ» له خوا د پلورل کېدونکو تصفيه شويو کاني تيلو د تولیداتو د نوم په توګه کارول شوی دی، کوم چې دا د مايع په توګه بازار ته وړاندې کړی و. کله چې دې محصولاتو وروسته د موټرو د سون توکو په توګه نوی استعمال وموند، د «ګوټليب ډيملر» يو ملګري «فريډري سمنز» د «کارليس» څښتن «جان ليونارډ» ته مشوره وکړه چې د پټرول په نوم د سوداګرۍ نښه ثبت کړي، خو تر هغه وخته دا ټکی له پخوا څخه په عام ډول استعمالېدو، شونې ده چې د فرانسوي ټکي « pétrole» څخه اخيستل شوی وي او ثبت ته یې اجازه ورنه کړل شوه، ځکه چې دې ټکي عامه معنا درلوده؛ کارليس اوس هم د دې محصول د نوم په توګه د پيټرول د ا ستعمال څخه د دفاع وړتيا درلوده، ځکه هغه دا محصول په همدې نوم د څو کلونو لپاره پلورلی و. «کارليس» د دې محصول لپاره يو شمېر نور بديل نومونه ثبت کړل، خو پيټرول له دې سره سره په برتانوي ټولګټو هېوادونو کې د سون توکو لپاره يوه عامه اصطلاح ګرځېدلې وه.<ref>[https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=petroleum "petroleum"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200516164428/https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=petroleum|date=16 May 2020}}, in the American Heritage Dictionary</ref><ref>Medieval Latin: literally, rock oil = Latin petr(a) rock (< Greek pétra) + oleum oil {{cite dictionary|title=Petroleum|dictionary=The Free Dictionary|url=http://www.thefreedictionary.com/petroleum|access-date=16 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20170110024856/http://www.thefreedictionary.com/petroleum|archive-date=10 January 2017|url-status=live}}</ref><ref>"[https://web.archive.org/web/20110628204613/http://vintagegarage.co.uk/histories/carless%20capel%20%26%20leonard.htm Carless, Capel & Leonard]", vintagegarage.co.uk, accessed 5 August 2012</ref><ref>"[http://www.nationalarchives.gov.uk/a2a/records.aspx?cat=084-dbccl&cid=0#0 Carless, Capel and Leonard Ltd Records: Administrative History] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130629214535/http://www.nationalarchives.gov.uk/a2a/records.aspx?cat=084-dbccl&cid=0|date=29 June 2013}}", The National Archives, accessed 5 August 2012</ref><ref name="oed2">'''gasoline,''' ''n.'', and '''gasoline,''' ''n.,'' Oxford English Dictionary online edition</ref><ref name="etymonline2">{{cite web |title=Online Etymology Dictionary |url=http://www.etymonline.com/index.php?search=gasoline |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20060109025338/http://www.etymonline.com/index.php?search=gasoline |archive-date=9 January 2006 |work=etymonline.com |df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Hincks|first=Ron|year=2004|title=Our Motoring Heritage: gasoline & Oil|journal=Chrysler Collector|issue=154|pages=16–20}}</ref> په اصل کې برتانوي تصفیه کونکو د «موټر سپريټ» (خوځښتي روح) نوم د موټرو د سون توکو لپاره د عام نوم په توګه او د هوايي چلند  د ګيسولين لپاره د «ايوشيشين سپريټ» اصطلاحات کارول. کله چې په ۱۹۳۰ز لسيزه کې «کارليس» ته د پيټرول لپاره د سوداګرۍ نښې اجازه ورنه کړل شوه، نو د دې محصولاتو سيالان د ډېر مشهور نوم پيټرولو پر ولاړل. په هر حال، د «موټر سپريټ» اصطلاح له مخکې څخه قوانينو او اوصولو ته لاره موندلې وه، په همدې بنسټ دا اصطلاح د پيټرولو لپاره د يو رسمي کارېدونکي نوم په توګه پاتې شو. دا اصطلاح په نايجيريا کې ډېره عامه کارول کېږي، چېرته چې د پيټروليمو تر ټولو ستر شرکتونه خپلو محصولاتو ته د «پریميم موټر سپريټ» نوم اخلي. سره له دې چې پيټرولو په نايجيریايي انګليسي کې قدم ايښی دی، بيا هم د «پريميم موتر سپريټ» هغه رسمي نوم دی چې په علمي خپرونو، حکومتي راپورونو او ورځپاڼو کې کارول کېږي.<ref>{{cite news|last1=Kemp|first1=John|date=18 March 2017|title=India's thirst for gasoline helps spur global oil demand: Kemp|work=Reuters|url=https://www.reuters.com/article/india-gasoline-kemp-idUSL5N16Q3EX|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170830214917/https://www.reuters.com/article/india-gasoline-kemp-idUSL5N16Q3EX|archive-date=30 August 2017|quote=India's drivers used 500,000 barrels per day of motor spirit in the 12 months ending in February 2016, according to the Petroleum Planning and Analysis Cell of the Ministry of Petroleum.|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite book|author1=National Energy Advisory Committee (Australia)|url=https://books.google.com/books?id=x0ANAQAAIAAJ|title=Motor Spirit: Vehicle Emissions, Octane Ratings and Lead Additives: Further Examination, March 1981|publisher=Australian Government Publishing Service|year=1981|isbn=978-0-642-06672-5|page=11|language=en|quote=Based on estimated provided by the oil refining industry, the Department of National Development and Energy has estimated that the decision to reduce the RON of premium motor spirit from 98 to 97 has resulted in an annual saving equivalent to about 1.6 million barrels of crude oil.|archive-url=https://web.archive.org/web/20170217140909/https://books.google.com/books?id=x0ANAQAAIAAJ|archive-date=17 February 2017|url-status=live|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite web |title=Premium Motor Spirit |url=http://www.oandoplc.com/oando-marketing/products/premium-motor-spirits/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170217070556/http://www.oandoplc.com/oando-marketing/products/premium-motor-spirits/ |archive-date=17 February 2017 |publisher=Oando PLC |df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Udonwa|first1=N. E.|last2=Uko|first2=E. K.|last3=Ikpeme|first3=B. M.|last4=Ibanga|first4=I. A.|last5=Okon|first5=B. O.|date=2009|title=Exposure of Petrol Station Attendants and Auto Mechanics to Premium Motor Sprit Fumes in Calabar, Nigeria|journal=Journal of Environmental and Public Health|volume=2009|pages=281876|doi=10.1155/2009/281876|pmc=2778824|pmid=19936128|doi-access=free}}</ref> د پيټرول پر ځای د ګيسولين ټکي استعمال له شمالي امريکا څخه دباندې عام نه دی، سره له دې په اسپانوي او پرتګالي ژبو کې هم ګيسولين ټکی کارول کېږي.<ref>{{Cite web |title=Difference Between Gasoline and Petrol |url=https://www.differencebetween.com/difference-between-gasoline-and-vs-petrol/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210515034738/https://www.differencebetween.com/difference-between-gasoline-and-vs-petrol/ |archive-date=15 May 2021 |access-date=2021-05-15 |website=Compare the Difference Between Similar Terms |language=en-US}}</ref> په ډېرو ژبو کې، د دې محصول نوم له «بنزين» څخه اخيستل شوی دی، لکه په فارسي او [[الماني ژبه]] کې Benzin يا په [[ايټالوي ژبه]] کې benzina؛ خو په ارجنټاين، يوراګوای او پيراګوای کې، په عامو خبرو کې کارېدونکی نوم «نفټا» د کيمياوي موادو «نيفتا» څخه اخيستل شوی دی.<ref>{{cite web |title=Nafta in English – Spanish to English Translation |url=http://www.spanishdict.com/translate/nafta |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100206210120/http://www.spanishdict.com/translate/nafta |archive-date=6 February 2010 |work=SpanishDict |df=dmy-all}}</ref> ځينې ژبې، لکه فرانسوي او ايټالوي، همدا ټکي د ګيسولين لپاره کاروي، تر څو د ډيزلو سون توکو ته اشاره وکړي.<ref>{{cite web |title=Gasolio |url=https://www.treccani.it/enciclopedia/gasolio/ |access-date=18 March 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Gazole |url=http://dictionnaire.sensagent.leparisien.fr/gazole/fr-fr/ |access-date=18 March 2022}}</ref> == تاريخ == د داخلي احتراق لومړي ماشينونه چې د نقل او حمل په کارونو کې د استعمال لپاره وړ وو او د «اوټو اينجنز» په نوم پېژندل کېدل، د نولسمې پېړۍ په وروستۍ ربع کې په المان کې جوړ شوي وو. د دې لومړيو ماشينونو لپاره سون توکي په پرتليز ډول بې ثباته هايډرو کاربن و، کوم چې د ډبرو سکرو له ګاز څخه تر لاسه کېدل. د ۸۵ سانتيګراد (۱۸۵ فارنهايت) سره نژدې خوټکېدو له نقطې سره (n-octane نږدې په ۴۰ سانتيګراد (۱۴۰ فارنهايت) لوړه کچه کې خوټکېږی)، دا د ابتدايي کاربوريټرونو (بخار جوړونکو) لپاره ډېر مناسب وو. د «سپری نوزل» (هغه نلۍ چې مايع شیندي) کاربوريټرونو پرمختګ په بخار د ژر بدلېدونکو سون توکو څخه ګټې اخيستلو وړتيا پيدا کړه. د انجن په فعاليت کې د زيات ښه والي هڅې د لوړ تراکم په نسبت کې وشوې، خو له وخت مخکې د سون توکو چاودنې د دې لومړیو هڅو مخه ونيوله، کومې چاودنې چې د ټکر (ضربه) په نوم يادېږي. په ۱۸۹۱ز کال کې، د «شکوف کريکنګ» پروسه د نړۍ لومړۍ سوداګريزه طريقه شوه، کومې چې په خامو تيلو کې درانده هايډرو کاربن مات کړل، تر څو د ساده تقطير په پرتله د سپکو محصولاتو سلنه زياته کړي. == سرچينې == 6beq34o0xons3b3d4cbfac2ccmqv7gp 0 64951 339949 286836 2024-11-08T04:55:29Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|0 */ 339949 wikitext text/x-wiki {{Infobox person}}دریم ریچارډ (زوکړه: د ۱۴۵۲ زکال د اکتوبر ۲ مه – [[مړینه]]: د ۱۴۵۸ زکال د اګست ۲۲ مه) د ۱۴۸۳ زکال د جون له ۲۶مې نېټې څخه په ۱۴۸۵ زکال کې د مړینې تر مهاله د انګلستان پاچا او د ایرلنډ لارډ/ارباب و. نوموړی د یورک کورنۍ او د پلانتاژنت لړۍ وروستۍ پاچا و. د ګلانو د جګړې په برخلیک ټاکونکې بازورث فیلډ جګړه کې د نوموړي ماتې او مړینې په انګلستان کې منځنیو پېړیو ته پای ټکی کېښود. ریچارډ په ۱۴۶۱زکال کې وروسته له هغه چې ورور یې څلورم اډوارډ واک ته ورسېد د ګلاسټر دوک وټاکل شو. په ۱۴۷۲ زکال کې نوموړي د وارویک د شپاړلسم ارل ریچارډ نوېل له لور آن نوېل سره واده وکړ. هغه د اډوارډ د واکمنۍ پر مهال د انګلستان په شمال حکومت وکړ او په ۱۴۸۲ زکال کې یې په سکاټلنډ باندې په برید کې ونډه لرله. د ۱۴۸۳ زکال په اپرېل میاشت کې هغه مهال چې څلورم اډوارډ ومړ؛ ریچارډ د هغه د ۱۲ کلن زوی او ځای ناستي پنځم اډوارډ، نایب لارډ شو. د پنځم اډوارډ د تاج اېښودو د مراسمو تابیا د ۱۴۸۳ زکال د جون په ۲۲ مه ونیوله شوه. وړاندې له دې چې د هغه پر سر د پاچاهۍ تاج کېښودل شي، د هغه د پلار او مور واده د هغه د پلار د دوه ښځو لرلو له امله په رسمي توګه باطل اعلان شو؛ همدا و چې د هغوی نامشروع ماشومان هم د پاچاهۍ له میراث محروم شول. د جون په ۲۵ مه د لارډانو یوې ډلې او عادي وګړو اعلامیه خپره کړه او په دغه اعلامیه کې یې ریچارډ خپل قانوني پاچا اعلان کړ. نوموړي د ۱۴۸۳ زکال د جولای په شپږمه د تاج پر سر کولو مراسم ترسره کړل. اډوارډ او د هغه کوچنی ورور ریچارډ شروزبري چې د یورک دوک و او دواړو د «برج په شهزادګانو» شهرت درلود له اګست میاشتې وروسته نور د عامو خلکو ترمنځ وه نه لېدل شول؛ څو کاله وروسته هغه مهال چې د توډور لړۍ واک ته ورسېده داسې تورونه مطرح شول چې هغوی دواړه د ریچارډ په امر وژل شوي دي. ریچارډ د خپلې واکمنۍ پر مهال له دوه شدیدو پاڅونونو سره مخ شو. لومړنی پاڅون د ۱۴۸۳ زکال په اکتوبر میاشت کې د باکېنګهام د دویم دوک هنري سټافورډ له خوا و چې د څلورم اډوارډ پیاوړی ملاتړی او همدارنګه د ریچارډ پخوانی ملاتړی و. بیاځلي د ۱۴۸۵ زکال په اګست میاشت کې هنري توډور او د هغه تره جاسپر توډور له یو شمېر فرانسوي ځواکونو سره د ولز سویل ته ننوتل او له پمبروکشایر څخه یې په حرکت کولو اضافي سرتېري هم استخدام کړل. د هنري ځواکونو د ریچارډ ځواکونو ته لستر شایر ته څېرمه په مارکت بازورث ښارګوټي کې ماته ورکړه. ریچارډ ووژل شو او په دې سره وروستی [[انګلیسي]] پاچا شو چې په جګړه کې یې ژوند له لاسه ورکړ. له هغه وروسته هنري ټوډور د اووم هنري په توګه د پاچاهۍ پر تخت کښېناست. د ریچارډ مړی د لېسټر ښار تر نږدې یووړل شو او له کومو تشریفاتو پرته خښ کړای شو. باور پر دې دی چې د هغه د مقبرې ودانۍ د انګلیسي اصلاحاتو پر مهال نړول شوې او پاتې شوني یې په تېروتنې سره سوار سیند ته اچول شوي. په ۲۰۱۲ زکال کې د لرغون پوهنې د کنستنې یوه څېړنه، د دریم ریچارډ د ټولنې له خوا په هغه سیمه کې چې وړاندې د ګرې فریرز پریوري له خوا اشغال شوې وه ترسره شوه. د لستر پوهنتون په دغه کنستنه کې ترلاسه شوی اسکلېټ د هغو د راډیو کاربونونو د تاریخ ټاکنې، د نوموړي د څېرې د معاصرو راپورونو، په بازورث جګړه کې په هغه باندې د واردې شوې تروما/ضربې او همدارنګه د مورني نسب له مخې د هغه د خور آن له دوه کړوسیانو سره د مایتوکاندریايي ډي ان اې ازموینو له مخې څرګنده کړه چې کشف شوی اسکلېټ دریم ریچارډ ته اړوند دی. نوموړی د ۲۰۱۵ زکال د مارچ په ۲۶ مه د لستر په کلیسا کې بیاځلي خښ کړای شو.  == لومړنی ژوند == ریچارډ د ۱۴۵۲زکال د اکتوبر په ۲ مه د نورث همپتون شایر په فوټورینګهای قلا کې وزېږېد؛ نوموړی د یورک د دریم دوک ریچارډ او سیسلي نوېل له ۱۲ ماشومانو څخه یوولسم و خو له ماشومتوب څخه د هغوی د پاتې شوو ژوندیو ماشومانو تر ټولو کوچنی و. د نوموړي د ماشومتوب دوره د هغو جګړو له پیل سره برابره وه چې په سنتي بڼه ورته د «ګلانو جګړه» ویل کېږي؛ په انګلستان کې د سیاسي بې ثباتي او کورنۍ جګړې هغه دوره چې د پنځلسمې پېړۍ په دویمه نیمايي کې پیل شوه. یورکېستانو د ریچارډ د پلار (چې له زیږون را وروسته په بالقوه توګه د پاچا شپږم هنري د تاج او تخت مدعي و) ملاتړ او د شپږم هنري او د هغه د مېرمنې مارګاریت آنژو د واکمنۍ مخالفت یې کاوه چې لنکستریانو بیا له واکمن څخه ملاتړ کاوه. په ۱۴۵۹ زکال کې د هغه پلار او یورکېستان له انګلستان څخه تېښتې ته اړ شول؛ له همدې امله ریچارډ او د هغه مشر ورور جورج د خپلې خاله آن نویل چې د باکېنګهام دوشس وه او احتمالا د کانټربری د لوی کشیش کارډینال توماس بورشیر سرپرستۍ ته پاتې شول. هغه مهال چې د ۱۴۶۰ زکال د ډسمبر په ۳۰ مه د نوموړي پلار او مشر ورور اډمونډ چې د روټلنډ ارل و د ویکفیلډ په جګړه کې ووژل شول، مور یې ریچارډ او جورج لاندنیو هېوادونو ته ولېږل. دوی په تاوتون جګړه کې د لنکستریانو له ماتې وروسته بېرته انګلستان ته راوګرځېدل. ریچارډ د ۱۴۶۱ زکال د جون په ۲۸ مه د څلورم اداورډ په توګه د خپل مشر ورور د تاج پر سر اېښودو په مراسمو کې ونډه واخیسته؛ په دغو مراسمو کې ریچارډ د ګلاوسټر دوک وټاکل شو او همدارنګه د ګارتر او ځوانمردۍ نښانونه ورکړل شول. اډوارډ په ۱۴۶۴ زکال کې هغه مهال چې یوازې ۱۱ کلن و نوموړی یې د لویدیځو سیمو لپاره آرای کمېشنر وټاکه. د ۱۷ کلنۍ په عمر هغه خپلواکه قومانداني لرله. ریچارډ د خپل ماشومتوب څو کلونه د یورک شایر د ونسلېډل په مېډلهام قلا کې د خپل خاله زوی ریچارډ نوېل تر روزنې لاندې چې د وارویک شپاړلسم ارل و او وروسته د ګلانو په جګړه کې د خپلې ونډې له امله د «پاچا جوړونکي» په توګه پېژندل کېده؛ تېر کړل. وارویک د یو شوالیه په توګه د ریچارډ په روزنې نظارت درلود؛ د ۱۴۶۵ زکال په مني کې څلورم اډوارډ وارویک ته ۱۰۰۰ پونډه د خپل کوچني ورور په روزنه باندې د لګښتونو له امله ورکړل. دا احتمال هم شتون لري چې په دغه پړاو کې وارویک، د پاچا وروڼه د خپلو لوڼو ایزابل او آن لپاره د ستراتیژیکي لوبې په توګه په پام کې نیولي و ځکه هغه مهال ځوان اشرافیان لېږل کېدل څو د خپل ژوند د راتلونکو شریکانو په کورنیو کې را لوی شي؛ هماغه ډول چې د دوی د پلار، ځوان دوک یا د یورک د ریچارډ سره شوي و. د وارویک او پاچا ترمنځ د اړیکو له خرابېدو وروسته څلورم اډوارډ له دغې موضوع سره مخالفت وکړ. د وارویک د ژوندانه پر مهال، جورج د پاچا له وروڼو څخه یوازنی ورور و چې د ۱۴۶۹ زکال د جولای په ۱۲ مه یې د پاچا له اجازې پرته د وارویک له مشرې لور ایزابل سره واده وکړ. جورج د پاچا پر وړاندې په پاڅون کې له خپل خصر سره لاس یو کړ، په داسې حال کې چې ریچارډ، اډوارډ ته ژمن پاتې شو آن دا ګنګوسې هم وې چې هغه له آن سره څملاستلی. ریچارډ او اډوارډ وروسته له هغه چې وارویک د لنکستر د پخوانۍ ملکې مارګاریت انژو لوري ته ولاړ؛ اړشول د ۱۴۷۰ زکال په اکتوبر میاشت کې بورګوندي ته وتښتي. د ریچارډ خور مارګاریت په ۱۴۶۸ زکال کې د بورګوندي له دوک چارلز د بولوډ سره واده کړی او دغو وروڼو دلته د هرکلي تمه لرله. اډوارډ د ۱۴۷۱ زکال په پسرلي کې د بارنټ او توکسبري له جګړو وروسته چې ۱۸ کلن ریچارډ په کې مهمه ونډه لرله بېرته واک ته ورسېد. ریچارډ په نوې ځوانۍ کې د نامعلوم لامل له امله د ملا په تېر کې کوږوالی (سکولیوز) پیدا کړ. په ۲۰۱۴ زکال کې د نوموړي د اسکلېټ له موندلو وروسته د لستر پوهنتون د لرغون پوهنې د پوهنځي هډوکي پېژندونکي ډاکټر جو اپلبي د هغه د ملا له تیر څخه انځورونه واخیستل او له درې اړخیز چاپ څخه په ګټنې یې د هغو موډل رامنځته کړ؛ نوموړي دا پایله ترلاسه کړه په داسې حال کې چې د هغه د ملا د تیر سکولویز پام وړ و خو د شکل هېڅ داسي فزیکي بدلون یې نه و رامنځته کړی چی په جامو کې دې د پټېدو وړتیا وه نه لري. <ref>{{cite web |title=Spine |url=http://www.le.ac.uk/richardiii/science/spine.html |access-date=5 February 2013 |website=The Discovery of Richard III |publisher=[[University of Leicester]] |quote=A very pronounced curve in the spine was visible when the body was first uncovered, evidence of scoliosis which may have meant that Richard's right shoulder was noticeably higher than his left....The type of scoliosis seen here is known as idiopathic adolescent onset scoliosis. The word idiopathic means that the reason for its development is not entirely clear, although there is probably a genetic component. The term adolescent onset indicates that the deformity wasn't present at birth, but developed after the age of ten. It is quite possible that the scoliosis was progressive...}}</ref><ref>{{cite news|author=<!--no credited author-->|url=https://www.bbc.com/news/uk-england-leicestershire-27610788|title=Richard III: Team rebuilds 'most famous spine'|website=[[BBC News Online|BBC News]]|location=London|date=29 May 2014|access-date=7 December 2014}}</ref><ref>{{cite news|last=Duffin|first=Claire|date=17 August 2014|title=Richard III, the 'hunchback king', really could have been a formidable warrior... and his body double can prove it|url=https://www.telegraph.co.uk/news/11038600/Richard-III-the-hunchback-king-really-could-have-been-a-formidable-warrior-...-and-his-body-double-can-prove-it.html|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/news/11038600/Richard-III-the-hunchback-king-really-could-have-been-a-formidable-warrior-...-and-his-body-double-can-prove-it.html|archive-date=10 January 2022|url-access=subscription|url-status=live|newspaper=[[The Daily Telegraph]]|publisher=<!--Telegraph Media Group (omitted as substantially similar to newspaper name)-->|location=London|access-date=24 November 2018}}{{cbignore}}</ref> == سرچينې == dya0dztyxwzub6qwzmyqun6lz6qi9ms 0 66711 339919 301014 2024-11-07T22:45:43Z HassanShahir 30473 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 339919 wikitext text/x-wiki اټومي الکترومقناطیسي ضربه (په [[انګلیسي]] ژبه: nuclear electromagnetic pulse) هغه الکترومقناطیسي شعاع ته ویل کېږي چې د اټومي انفجار له امله رامنځته کېږي. برېښنايي او مقناطیسي میدانونه چې له امله یې په چټکۍ سره بدلون کوي کېدای شي د برېښنا او نورو برېښنايي سیسټمونو په ترکیب سره زیان اړونکی جریان او ولټاژ رامنځته کړي. د یوې ځانګړې اټومي الکترومقناطیسي ضربې ځانګړنې د ګڼ شمېر عواملو له مخې له یو بل سره توپیر لري چې تر ټولو پام وړ یې د چاودنې ارتفاع ده. د «الکترومقناطیسي ضربې» اصطلاح په عمومي بڼه نوري محدودیتونه (انفرارېډ، څرګندې او ماورا بنفش وړانګې) او همدارنګه آیونایز کوونکې (لکه د اېکس – وړانګه او ګاما شعاع) له ځانه نه لرې کوي. په پوځي ترمینولوژي کې یوه اټومي خولۍ چې د ځمکې له سطحې څخه له لسګونو مایلو څخه تر سل ګونو مایلو پورته چاودول کېږي په لوړه ارتفاع کې د الکترومقناطیسي ضربې (high-altitude electromagnetic pulse) دستګاوې بلل کېږي. د یوې HEMP دستګاه اغېز له یو شمېر عواملو سره اړیکه لري چې د چاودنې لوړوالی، له هغو څخه تولید کېدونکې انرژي، وتونکې ګاما شعاع، د ځمکې له مقناطیسي میدان سره د هغو غبرګون او د اهدافو د خوندیتوب په موخه الکترومقناطیسي پوښښ په کې شاملېږي. == تاریخچه == دغه واقعیت چې الکترومقناطیسي ضربه د یوې اټومي چاودنې له امله رامنځته کېږي د اټومي وسلو د ازموینو په لومړیو ورځو کې پېژندل شوی و. خو د دغې ضربې لویوالی او د اغېز کچه ژر درک نه شوه. <ref name="science">{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-05-29|title=Nuclear Pulse (I): Awakening to the Chaos Factor|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4498|pages=1009–1012|doi=10.1126/science.212.4498.1009|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685472|pmid=17779963|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref> د ۱۹۴۵ زکال د جولای په ۱۶مه د متحده ایالاتو د لومړنۍ هستوي ازموینې پر مهال برېښنايي وسایل وپوښل شول ځکه چې انریکو فرمي تمه لرله چې هغه به الکترومقناطیسي ضربه ولري. د لومړۍ اټومي ازموینې په رسمي تخنیکي تاریخچه کې راغلي چې، «د سیګنالونو ټول مزي په بشپړه توګه محافظت شوي و، آن په ځینو مواردو کې یې د پوښ کچه دوه چنده وه. له دې سره هم ډیری شواهد د ناسم محافظت له امله د چاودنې پر مهال چې ثبت کوونکي تجهیزات یې فلج کړل، له منځه ولاړل». د ۱۹۵۲- ۱۹۵۳ زکال په اوږدو کې د بریتانیا د اټومي ازموینو پر مهال د ډېری وسایلو تخریب «راډیو فلش» ته اړوند وبلل شو هغه اصطلاح چې دوی الکترومقناطیسي ضربې ته کاروله. <ref name="baum12">{{cite journal|last1=Baum|first1=Carl E.|author-link1=|date=May 2007|title=Reminiscences of High-Power Electromagnetics|journal=[[IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility]]|language=en|volume=49|issue=2|pages=211–218|doi=10.1109/TEMC.2007.897147|eissn=1558-187X|issn=0018-9375|jstor=1685783|s2cid=22495327|lccn=sn78000466|oclc=|df=dmy-all}}</ref><ref name="baum22">{{cite journal|last1=Baum|first1=Carl E.|author-link1=|date=June 1992|title=From the electromagnetic pulse to high-power electromagnetics|journal=[[Proceedings of the IEEE]]|language=en|volume=80|issue=6|pages=789–817|doi=10.1109/5.149443|issn=0018-9219|lccn=86645263|oclc=807623131|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite report|last1=Bainbridge|first1=K. T.|date=May 1976|title=Trinity|url=https://sgp.fas.org/othergov/doe/lanl/docs1/00317133.pdf|publisher=[[Los Alamos National Laboratory|Los Alamos Scientific Laboratory]]|page=53|docket=LA-6300-H|archive-url=https://web.archive.org/web/20211009002725/https://sgp.fas.org/othergov/doe/lanl/docs1/00317133.pdf|archive-date=2021-10-09|url-status=live|access-date=2022-08-10|via=[[Federation of American Scientists]]|df=dmy-all}}</ref> په لوړه ارتفاع کې د الکترومقناطیسي ضربې ځانګړې ځانګړنې د لومړي ځل لپاره د ۱۹۵۸ زکال د اپرېل په ۲۸مه د هیلیوم له بالون څخه په کار اخیستو د یوکا اټومي ازموینو په هارډټک ۱ لړۍ کې مشاهده کې شوې. په دغه ازموینه کې د ۱.۷ کیلوټني وسلې د الکتریکي میدان اندازه له هغه محدودې زیاته وه چې اندازه کوونکي وسایل په کې تنظیم شوي و؛ همدارنګه د هغې کچې پنځه چنده وه چې اوسیلوسکوپونه په کې ځای پرځای شوي و. د یوکا الکترومقناطیسي ضربه په پیل کې مثبته وه، په داسې حال کې چې په لږ ارتفاع کې چاودنو بیا منفي ضربه رامنځه کړه. همدارنګه د یوکا ضربې قطب په افقي ډول و په داسې حال کې چې په لږ ارتفاع کې اټومي الکترومقناطیسي ضربو په عمودي توګه لوری موند. د دغو پام وړ توپیرونو سربېره د الکترومقناطیسي ضربې ځانګړې پایلې د موج په خپرېدو کې د احتمالي ګډوډۍ په توګه رد شوې. <ref name="yucca">Defense Atomic Support Agency. 23 September 1959. [http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA369152 "Operation Hardtack Preliminary Report. Technical Summary of Military Effects] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130620061706/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA369152|date=2013-06-20}}. Report ADA369152". pp. 346–350.</ref> په ۱۹۶۲ زکال کې لوړو ارتفاع لرونکو اټومي ازموینو په لوړه ارتفاع کې د یوکا ازموینو ځانګړې پایلې تائید کړې او د اټومي الکترومقناطیسي ضربې اړوند یې د پوهې کچه په دغه برخه کې د اصلي دفاعي ساینس پوهانو له نظریاتو څخه زیاته کړه. لویه علمي ټولنه د مقناطیسي ضربې د زیانونو اړوند وروسته له هغه پوه شوه چې په دې اړوند د ویلیام جې. بروډ درې مقالې په ۱۹۸۱ زکال کې د ساینس په نامه علمي مجله کې خپرې شوې. <ref name="science2">{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-05-29|title=Nuclear Pulse (I): Awakening to the Chaos Factor|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4498|pages=1009–1012|doi=10.1126/science.212.4498.1009|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685472|pmid=17779963|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-06-05|title=Nuclear Pulse (II): Ensuring Delivery of the Doomsday Signal|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4499|pages=1116–1120|doi=10.1126/science.212.4499.1116|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685373|pmid=17815204|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-06-12|title=Nuclear Pulse (III): Playing a Wild Card|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4500|pages=1248–1251|doi=10.1126/science.212.4500.1248|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685783|pmid=17738820|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref> === سټارفش پرایم === د ۱۹۶۲ زکال په جولای میاشت کې متحده ایالاتو د سټارفېش پرایم ازموینه ترسره کړه چې ۱.۴۴ Mt (۶ ژول) انرژي تولیدونکی بم ته یې د آرام سمندر په نیمايي کې د ۴۰۰ کیلومتره (۲۵۰مایله؛ ۱۳۰۰۰۰۰ فوټه) په لوړوالي چاودنه ورکړه. دغې ازموینې څرګنده کړه چې په لوړه ارتفاع کې د یوې اټومي چاودنې اغېز له هغه څه ډېر زیات دی چې وړاندې یې محاسبه شوې وه. د سټارفیش ازموینې اغېز په شاوخوا ۱۴۴۵ کیلومتره (۸۹۸ مایله) فاصله کې عامو وګړو ته په هاوایي کې د الکتریکي زیان په رامنځته کېدو څرګند شو چې له امله یې د واټونو شاوخوا ۳۰۰ څراغونه غیرفعال شول، د غلا خبر ورکوونکي ګڼ شمېر زنګونه فعال شول او همدارنګه یې مایکرووېو اړیکو ته زیان واړوه. <ref name="vittitoe">{{cite report|last1=Vittitoe|first1=Charles N.|date=1989-06-01|title=Did High-Altitude EMP Cause the Hawaiian Streetlight Incident?|url=http://ece-research.unm.edu/summa/notes/SDAN/0031.pdf|publisher=[[Sandia National Laboratories]]|access-date=2020-09-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200823035223/http://ece-research.unm.edu/summa/notes/SDAN/0031.pdf|archive-date=2020-08-23|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> د سټارفیش پرایم ازموینه په لوړه ارتفاع کې د فیش باول عملیاتو (Operation Fishbowl) په نامه په ۱۹۶۲ زکال کې د متحده ایالاتو د هستوي ازموینو لومړنۍ بریالۍ ازموینه وه. راتلونکو ازموینو په لوړه ارتفاع کې د الکترومقناطیسي ضربې اړوند ګڼ شمېر نور معلومات وړاندې کړل. د فیش باول ازموینې د برخې په توګه د ۱۹۶۲ زکال په اکتوبر او نومبر میاشتو کې په لوړه ارتفاع کې بلوژل ټرېپل پرایم (Bluegill Triple Prime) او کېنګ فیش (Kingfish) اټومي ازموینو داسې څرګند معلومات وړاندې کړل چې فزیک پوهانو ته یې لار برابره کړه د الکترومقناطیسي ضربې تر شا دقیق فزیکي میکانیزم ته لاسرسی ومومي. <ref name="nbcreport">{{cite journal|last1=Longmire|first1=Conrad L.|author-link1=Conrad Longmire|journal=NBC Report|date=2004|pages=47–51|publisher=U.S. Army Nuclear and Chemical Agency|issue=Fall/Winter|url=http://www.futurescience.com/emp/NBC_Report_Fall_Winter04.pdf|title=Fifty Odd Years of EMP}}</ref><ref name="tn353">{{cite report|url=http://www.ece.unm.edu/summa/notes/TheoreticalPDFs/TN353.pdf|docket=Theoretical Notes – Note 353|date=March 1985|title=EMP on Honolulu from the Starfish Event|first1=Conrad L.|last1=Longmire|author-link1=Conrad Longmire|publisher=Mission Research Corporation|via=[[University of New Mexico]]}}</ref> === د شوروي ۱۸۴مه ازموینه === په ۱۹۶۲ زکال کې [[شوروي اتحاد]] د الکترومقناطیسي ضربې رامنځته کوونکې درې اټومي ازموینې د [[قزاقستان]] په فضا کې ترسره کړې چې د «شوروي اتحاد د K اټومي ازموینو د پروژې» وروستۍ ازموینې وې. په داسې حال کې چې دغه وسلې د سټارفیش پرایم ازموینې په پرتله ډېرې کوچنۍ (۳۰۰ کیلوټنه) وې خو د خلکو څخه ډکې وچې ساحې پر سر وې چې د ځمکې مقناطیسي میدان هم په کې زیات و. د راپورونو له مخې د دغې الکترومقناطیسي ضربې اغېز له سټارفیش ازموینې ډېر زیات و. د ۱۸۴مې شمېرې ازموینې E3 ضربې د جیومقناطیسي طوفان په څېر د ځمکې لاندې د برېښنا په لینونو کې د برېښنا جریان او ولټاژ زیات کړ چې له امله یې د کاراګاندا ښار د برېښنا په سټیشن کې اور لګېدنه رامنځته شوه. <ref>{{cite journal|last1=Zak|first1=Anatoly|title=The K Project: Soviet Nuclear Tests in Space|journal=The Nonproliferation Review|volume=13|issue=1|date=March 2006|pages=143–150|doi=10.1080/10736700600861418|s2cid=144900794|issn=1746-1766|lccn=2008233174|oclc=173322619}}</ref> د شوروي اتحاد له پاشل کېدو وروسته د دغه زیان کچه په غیررسمي بڼه تر امریکايي ساینس پوهانو ورسېده. روسي او امریکایي ساینس پوهانو د کلونو لپاره په لوړه ارتفاع کې د اټومي مقناطیسي ضربې اړوند له یو بل سره همکاري وکړه. روسي ساینس پوهانو ته بودیجه برابره شو څو د شوروي اتحاد د اټومي ازموینې د مقناطیسي ضربې اړوند په نړیوالو علمي مجلو کې راپورونه ولیکي. په پایله کې څرګنده شوه چې په قزاقستان کې د الکترومقناطیسي ضربې د زیانونو یو لړ رسمي شواهد شتون لري، خو تر اوسه پرانیستو علمي څېړنو ته د لاسرسي وړ نه دي. <ref>{{cite web |last1=Seguine |first1=Howard |date=1995-02-17 |title=Subject: US-Russian meeting – HEMP effects on national power grid & telecommunications] |url=http://nuclearweaponarchive.org/News/Loborev.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220627232815/http://nuclearweaponarchive.org/News/Loborev.txt |archive-date=2022-06-27 |website=[[Office of the Secretary of Defense]] |via=The Nuclear Weapon Archive |df=dmy-all}}</ref><ref name="combatwmd">{{cite journal|last1=Pfeffer|first1=Robert|last2=Shaeffer|first2=D. Lynn|journal=Combating WMD Journal|publisher=United States Army Nuclear and CWMD Agency (USANCA)|date=2009|issue=3|pages=33–38|url=http://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a495245.pdf|title=A Russian Assessment of Several USSR and US HEMP Tests|archive-url=https://web.archive.org/web/20131230233322/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a495245.pdf|archive-date=2013-12-30|via=[[Defense Technical Information Center]]|df=dmy-all|access-date=2023-01-06|archivedate=2013-12-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131230233322/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a495245.pdf}}</ref><ref name="greetsai">{{cite journal|first1=V. N.|last1=Greetsai|first2=A. H.|last2=Kozlovsky|first3=V. M.|last3=Kuvshinnikov|first4=V. M.|last4=Loborev|first5=Y. V.|last5=Parfenov|first6=O. A.|last6=Tarasov|first7=L. N.|last7=Zdoukhov|date=November 1998|title=Response of long lines to nuclear high-altitude electromagnetic pulse (HEMP)|journal=[[IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility]]|language=en|volume=40|issue=4|pages=348–354|doi=10.1109/15.736221|eissn=1558-187X|issn=0018-9375|lccn=sn78000466|oclc=|df=dmy-all}}</ref><ref name="euroem">{{cite conference|last1=Loborev|first1=Vladimir M.|title=Up to Date State of the NEMP Problems and Topical Research Directions|conference=Electromagnetic Environments and Consequences: Proceedings of the EUROEM 94 International Symposium|location=Bordeaux, France|date=1994-05-30|pages=15–21|df=dmy-all}}</ref> د K پروژې د یوې ازموینې لپاره شوروي اتحاد ته اړوندو ساینس پوهانو ۵۷۰ کیلومتره (۳۵۰ مایله) د ټلیفون مزی په هغه سیمه کې په ځانګړې بڼه کش کړ چې دوی په پام کې لرله د ضربې تر اغېز لاندې ده. د تلیفون دغه تر څار لاندې مزی د ۴۰ کیلومتره څخه تر ۸۰ کیلومتره (۲۵ تر ۵۰ مایله) اوږدوالي لرونکو فرعي مزو باندې وویشل شو چې د ریپیټرونو په مرسته یې له یوبل جلا کړای شوي و. هر فرعي مزی د یو فیوز او له ګاز څخه ډک اضافي ولټاژ څخه خوندي کوونکي پر مټ خوندي کړای شو. د اکتوبر په ۲۲مه (K-3) اټومي ازموینې (چې د ۱۸۴مې ازموینې په نوم هم پېژندل کېږي) د فرعي مزو ټول فیوزونه او د لوړ ولتاژ خوندي کوونکي ټول پوښونه یې له منځه یووړل. <ref name="greetsai2">{{cite journal|first1=V. N.|last1=Greetsai|first2=A. H.|last2=Kozlovsky|first3=V. M.|last3=Kuvshinnikov|first4=V. M.|last4=Loborev|first5=Y. V.|last5=Parfenov|first6=O. A.|last6=Tarasov|first7=L. N.|last7=Zdoukhov|date=November 1998|title=Response of long lines to nuclear high-altitude electromagnetic pulse (HEMP)|journal=[[IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility]]|language=en|volume=40|issue=4|pages=348–354|doi=10.1109/15.736221|eissn=1558-187X|issn=0018-9375|lccn=sn78000466|oclc=|df=dmy-all}}</ref> په ۱۹۸۸ زکال کې د IEEE د یوې مقالې په ګډون ګڼ شمېر راپورونو څرګنده کړې چې د ازموینو پر مهال په هوا کې د کش شوو برېښنايي مزو په سرامیکي عایقونو کې پام وړ ستونزې رامنځته شوې دي. په ۲۰۱۰ زکال کې د اوک ریج ملي لابراتور ته په لیکل شوي تخنیکي راپور کې راغلي چې «په لنډو برېښنايي سېرکټونو کې د برېښنا د مزو عایقونو ته زیان اوښتی او په ځینو مواردو کې مزي له خپلو ځایونو را خطا او په ځمکه لویدلي دي. <ref>{{cite report|first1=Edward|last1=Savage|first2=James|last2=Gilbert|first3=William|last3=Radasky|docket=Meta-R-320|title=The Early-Time (E1) High-Altitude Electromagnetic Pulse (HEMP) and Its Impact on the U.S. Power Grid|section=Section 3 – A Brief History of E1 HEMP Experiences|date=January 2010|publisher=Metatech Corporation|url=https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|access-date=2017-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20170520145500/https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|archive-date=2017-05-20|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> == اغېزې == === په انسانانو او حیواناتو اغېز === په داسې حال کې چې له یوې الکترومقناطیسي ضربې وروسته په برېښنايي هادي وسایلو کې راغونډ کېدونکی پوتانشیل په معمول ډول د انسان یا حیوان وجود ته جریان نه مومي او له همدې امله ورسره تماس بې خطره دی. <ref name="metaR320">{{cite report|first1=Edward|last1=Savage|first2=James|last2=Gilbert|first3=William|last3=Radasky|docket=Meta-R-320|title=The Early-Time (E1) High-Altitude Electromagnetic Pulse (HEMP) and Its Impact on the U.S. Power Grid|section=Appendix: E1 HEMP Myths|date=January 2010|publisher=Metatech Corporation|url=https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|access-date=2017-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20170520145500/https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|archive-date=2017-05-20|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> د الکترومقناطیسي د ضربو اندازه او کافي اوږدوالی د انسان په بدن باندې د اغېز توان لري. په احتمالي جانبي عوارضو کې یې سلولي تغیرات، د عصبي سیسټم زیانونه، داخلي سوزېدنه، مغزي زیان او په فکر کولو او حافظه کې لنډ مهاله ستونزې دي. ورته مهال دغه موارد شدیدو حالاتو لکه د انفجار مرکز ته له نږدې والي او همدارنګه د ګڼ شمېر امواجو او وړانګو سره مخ کېدو ته اړوندېږي. <ref>{{Cite web |last1=Walter |first1=John |title=How an EMP Attack Would Affect Humans |url=https://www.superprepper.com/emp-effects-on-humans/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211029222217/https://www.superprepper.com/emp-effects-on-humans/ |archive-date=2021-10-29 |access-date=2022-08-11 |website=Super Prepper |language=en-US |df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ding|first1=Gui-Rong|last2=Li|first2=Kang-Chu|last3=Wang|first3=Xiao-Wu|last4=Zhou|first4=Yong-Chun|last5=Qiu|first5=Lian-Bo|last6=Tan|first6=Juan|last7=Xu|first7=Sheng-Long|last8=Guo|first8=Guo-Zhen|date=June 2009|title=Effect of electromagnetic pulse exposure on brain micro vascular permeability in rats|journal=Biomedical and Environmental Sciences: BES|volume=22|issue=3|pages=265–268|doi=10.1016/S0895-3988(09)60055-6|issn=0895-3988|pmid=19725471}}</ref> == سرچينې == jbu9zonjrcacbt3kliiery3zfw71uqi 339920 339919 2024-11-07T22:47:51Z HassanShahir 30473 339920 wikitext text/x-wiki اټومي الکترومقناطیسي ضربه (په [[انګلیسي]] ژبه: [[:en:Nuclear_electromagnetic_pulse|Nuclear Electromagnetic Pulse]]) هغه الکترومقناطیسي شعاع ته ویل کېږي چې د اټومي انفجار له امله رامنځته کېږي. برېښنايي او مقناطیسي میدانونه چې له امله یې په چټکۍ سره بدلون کوي کېدای شي د برېښنا او نورو برېښنايي سیسټمونو په ترکیب سره زیان اړونکی جریان او ولټاژ رامنځته کړي. د یوې ځانګړې اټومي الکترومقناطیسي ضربې ځانګړنې د ګڼ شمېر عواملو له مخې له یو بل سره توپیر لري چې تر ټولو پام وړ یې د چاودنې ارتفاع ده. د «الکترومقناطیسي ضربې» اصطلاح په عمومي بڼه نوري محدودیتونه (انفرارېډ، څرګندې او ماورا بنفش وړانګې) او همدارنګه آیونایز کوونکې (لکه د اېکس – وړانګه او ګاما شعاع) له ځانه نه لرې کوي. په پوځي ترمینولوژي کې یوه اټومي خولۍ چې د ځمکې له سطحې څخه له لسګونو مایلو څخه تر سل ګونو مایلو پورته چاودول کېږي په لوړه ارتفاع کې د الکترومقناطیسي ضربې (high-altitude electromagnetic pulse) دستګاوې بلل کېږي. د یوې HEMP دستګاه اغېز له یو شمېر عواملو سره اړیکه لري چې د چاودنې لوړوالی، له هغو څخه تولید کېدونکې انرژي، وتونکې ګاما شعاع، د ځمکې له مقناطیسي میدان سره د هغو غبرګون او د اهدافو د خوندیتوب په موخه الکترومقناطیسي پوښښ په کې شاملېږي. == تاریخچه == دغه واقعیت چې الکترومقناطیسي ضربه د یوې اټومي چاودنې له امله رامنځته کېږي د اټومي وسلو د ازموینو په لومړیو ورځو کې پېژندل شوی و. خو د دغې ضربې لویوالی او د اغېز کچه ژر درک نه شوه. <ref name="science">{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-05-29|title=Nuclear Pulse (I): Awakening to the Chaos Factor|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4498|pages=1009–1012|doi=10.1126/science.212.4498.1009|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685472|pmid=17779963|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref> د ۱۹۴۵ زکال د جولای په ۱۶مه د متحده ایالاتو د لومړنۍ هستوي ازموینې پر مهال برېښنايي وسایل وپوښل شول ځکه چې انریکو فرمي تمه لرله چې هغه به الکترومقناطیسي ضربه ولري. د لومړۍ اټومي ازموینې په رسمي تخنیکي تاریخچه کې راغلي چې، «د سیګنالونو ټول مزي په بشپړه توګه محافظت شوي و، آن په ځینو مواردو کې یې د پوښ کچه دوه چنده وه. له دې سره هم ډیری شواهد د ناسم محافظت له امله د چاودنې پر مهال چې ثبت کوونکي تجهیزات یې فلج کړل، له منځه ولاړل». د ۱۹۵۲- ۱۹۵۳ زکال په اوږدو کې د بریتانیا د اټومي ازموینو پر مهال د ډېری وسایلو تخریب «راډیو فلش» ته اړوند وبلل شو هغه اصطلاح چې دوی الکترومقناطیسي ضربې ته کاروله. <ref name="baum12">{{cite journal|last1=Baum|first1=Carl E.|author-link1=|date=May 2007|title=Reminiscences of High-Power Electromagnetics|journal=[[IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility]]|language=en|volume=49|issue=2|pages=211–218|doi=10.1109/TEMC.2007.897147|eissn=1558-187X|issn=0018-9375|jstor=1685783|s2cid=22495327|lccn=sn78000466|oclc=|df=dmy-all}}</ref><ref name="baum22">{{cite journal|last1=Baum|first1=Carl E.|author-link1=|date=June 1992|title=From the electromagnetic pulse to high-power electromagnetics|journal=[[Proceedings of the IEEE]]|language=en|volume=80|issue=6|pages=789–817|doi=10.1109/5.149443|issn=0018-9219|lccn=86645263|oclc=807623131|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite report|last1=Bainbridge|first1=K. T.|date=May 1976|title=Trinity|url=https://sgp.fas.org/othergov/doe/lanl/docs1/00317133.pdf|publisher=[[Los Alamos National Laboratory|Los Alamos Scientific Laboratory]]|page=53|docket=LA-6300-H|archive-url=https://web.archive.org/web/20211009002725/https://sgp.fas.org/othergov/doe/lanl/docs1/00317133.pdf|archive-date=2021-10-09|url-status=live|access-date=2022-08-10|via=[[Federation of American Scientists]]|df=dmy-all}}</ref> په لوړه ارتفاع کې د الکترومقناطیسي ضربې ځانګړې ځانګړنې د لومړي ځل لپاره د ۱۹۵۸ زکال د اپرېل په ۲۸مه د هیلیوم له بالون څخه په کار اخیستو د یوکا اټومي ازموینو په هارډټک ۱ لړۍ کې مشاهده کې شوې. په دغه ازموینه کې د ۱.۷ کیلوټني وسلې د الکتریکي میدان اندازه له هغه محدودې زیاته وه چې اندازه کوونکي وسایل په کې تنظیم شوي و؛ همدارنګه د هغې کچې پنځه چنده وه چې اوسیلوسکوپونه په کې ځای پرځای شوي و. د یوکا الکترومقناطیسي ضربه په پیل کې مثبته وه، په داسې حال کې چې په لږ ارتفاع کې چاودنو بیا منفي ضربه رامنځه کړه. همدارنګه د یوکا ضربې قطب په افقي ډول و په داسې حال کې چې په لږ ارتفاع کې اټومي الکترومقناطیسي ضربو په عمودي توګه لوری موند. د دغو پام وړ توپیرونو سربېره د الکترومقناطیسي ضربې ځانګړې پایلې د موج په خپرېدو کې د احتمالي ګډوډۍ په توګه رد شوې. <ref name="yucca">Defense Atomic Support Agency. 23 September 1959. [http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA369152 "Operation Hardtack Preliminary Report. Technical Summary of Military Effects] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130620061706/http://www.dtic.mil/cgi-bin/GetTRDoc?Location=U2&doc=GetTRDoc.pdf&AD=ADA369152|date=2013-06-20}}. Report ADA369152". pp. 346–350.</ref> په ۱۹۶۲ زکال کې لوړو ارتفاع لرونکو اټومي ازموینو په لوړه ارتفاع کې د یوکا ازموینو ځانګړې پایلې تائید کړې او د اټومي الکترومقناطیسي ضربې اړوند یې د پوهې کچه په دغه برخه کې د اصلي دفاعي ساینس پوهانو له نظریاتو څخه زیاته کړه. لویه علمي ټولنه د مقناطیسي ضربې د زیانونو اړوند وروسته له هغه پوه شوه چې په دې اړوند د ویلیام جې. بروډ درې مقالې په ۱۹۸۱ زکال کې د ساینس په نامه علمي مجله کې خپرې شوې. <ref name="science2">{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-05-29|title=Nuclear Pulse (I): Awakening to the Chaos Factor|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4498|pages=1009–1012|doi=10.1126/science.212.4498.1009|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685472|pmid=17779963|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-06-05|title=Nuclear Pulse (II): Ensuring Delivery of the Doomsday Signal|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4499|pages=1116–1120|doi=10.1126/science.212.4499.1116|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685373|pmid=17815204|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Broad|first1=William J.|author-link1=William Broad|date=1981-06-12|title=Nuclear Pulse (III): Playing a Wild Card|url=|format=|department=|journal=[[Science (journal)|Science]]|language=en|volume=212|issue=4500|pages=1248–1251|doi=10.1126/science.212.4500.1248|eissn=1095-9203|issn=0036-8075|jstor=1685783|pmid=17738820|lccn=17024346|oclc=1644869|df=dmy-all}}</ref> === سټارفش پرایم === د ۱۹۶۲ زکال په جولای میاشت کې متحده ایالاتو د سټارفېش پرایم ازموینه ترسره کړه چې ۱.۴۴ Mt (۶ ژول) انرژي تولیدونکی بم ته یې د آرام سمندر په نیمايي کې د ۴۰۰ کیلومتره (۲۵۰مایله؛ ۱۳۰۰۰۰۰ فوټه) په لوړوالي چاودنه ورکړه. دغې ازموینې څرګنده کړه چې په لوړه ارتفاع کې د یوې اټومي چاودنې اغېز له هغه څه ډېر زیات دی چې وړاندې یې محاسبه شوې وه. د سټارفیش ازموینې اغېز په شاوخوا ۱۴۴۵ کیلومتره (۸۹۸ مایله) فاصله کې عامو وګړو ته په هاوایي کې د الکتریکي زیان په رامنځته کېدو څرګند شو چې له امله یې د واټونو شاوخوا ۳۰۰ څراغونه غیرفعال شول، د غلا خبر ورکوونکي ګڼ شمېر زنګونه فعال شول او همدارنګه یې مایکرووېو اړیکو ته زیان واړوه. <ref name="vittitoe">{{cite report|last1=Vittitoe|first1=Charles N.|date=1989-06-01|title=Did High-Altitude EMP Cause the Hawaiian Streetlight Incident?|url=http://ece-research.unm.edu/summa/notes/SDAN/0031.pdf|publisher=[[Sandia National Laboratories]]|access-date=2020-09-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20200823035223/http://ece-research.unm.edu/summa/notes/SDAN/0031.pdf|archive-date=2020-08-23|url-status=live|df=dmy-all}}</ref> د سټارفیش پرایم ازموینه په لوړه ارتفاع کې د فیش باول عملیاتو (Operation Fishbowl) په نامه په ۱۹۶۲ زکال کې د متحده ایالاتو د هستوي ازموینو لومړنۍ بریالۍ ازموینه وه. راتلونکو ازموینو په لوړه ارتفاع کې د الکترومقناطیسي ضربې اړوند ګڼ شمېر نور معلومات وړاندې کړل. د فیش باول ازموینې د برخې په توګه د ۱۹۶۲ زکال په اکتوبر او نومبر میاشتو کې په لوړه ارتفاع کې بلوژل ټرېپل پرایم (Bluegill Triple Prime) او کېنګ فیش (Kingfish) اټومي ازموینو داسې څرګند معلومات وړاندې کړل چې فزیک پوهانو ته یې لار برابره کړه د الکترومقناطیسي ضربې تر شا دقیق فزیکي میکانیزم ته لاسرسی ومومي. <ref name="nbcreport">{{cite journal|last1=Longmire|first1=Conrad L.|author-link1=Conrad Longmire|journal=NBC Report|date=2004|pages=47–51|publisher=U.S. Army Nuclear and Chemical Agency|issue=Fall/Winter|url=http://www.futurescience.com/emp/NBC_Report_Fall_Winter04.pdf|title=Fifty Odd Years of EMP}}</ref><ref name="tn353">{{cite report|url=http://www.ece.unm.edu/summa/notes/TheoreticalPDFs/TN353.pdf|docket=Theoretical Notes – Note 353|date=March 1985|title=EMP on Honolulu from the Starfish Event|first1=Conrad L.|last1=Longmire|author-link1=Conrad Longmire|publisher=Mission Research Corporation|via=[[University of New Mexico]]}}</ref> === د شوروي ۱۸۴مه ازموینه === په ۱۹۶۲ زکال کې [[شوروي اتحاد]] د الکترومقناطیسي ضربې رامنځته کوونکې درې اټومي ازموینې د [[قزاقستان]] په فضا کې ترسره کړې چې د «شوروي اتحاد د K اټومي ازموینو د پروژې» وروستۍ ازموینې وې. په داسې حال کې چې دغه وسلې د سټارفیش پرایم ازموینې په پرتله ډېرې کوچنۍ (۳۰۰ کیلوټنه) وې خو د خلکو څخه ډکې وچې ساحې پر سر وې چې د ځمکې مقناطیسي میدان هم په کې زیات و. د راپورونو له مخې د دغې الکترومقناطیسي ضربې اغېز له سټارفیش ازموینې ډېر زیات و. د ۱۸۴مې شمېرې ازموینې E3 ضربې د جیومقناطیسي طوفان په څېر د ځمکې لاندې د برېښنا په لینونو کې د برېښنا جریان او ولټاژ زیات کړ چې له امله یې د کاراګاندا ښار د برېښنا په سټیشن کې اور لګېدنه رامنځته شوه. <ref>{{cite journal|last1=Zak|first1=Anatoly|title=The K Project: Soviet Nuclear Tests in Space|journal=The Nonproliferation Review|volume=13|issue=1|date=March 2006|pages=143–150|doi=10.1080/10736700600861418|s2cid=144900794|issn=1746-1766|lccn=2008233174|oclc=173322619}}</ref> د شوروي اتحاد له پاشل کېدو وروسته د دغه زیان کچه په غیررسمي بڼه تر امریکايي ساینس پوهانو ورسېده. روسي او امریکایي ساینس پوهانو د کلونو لپاره په لوړه ارتفاع کې د اټومي مقناطیسي ضربې اړوند له یو بل سره همکاري وکړه. روسي ساینس پوهانو ته بودیجه برابره شو څو د شوروي اتحاد د اټومي ازموینې د مقناطیسي ضربې اړوند په نړیوالو علمي مجلو کې راپورونه ولیکي. په پایله کې څرګنده شوه چې په قزاقستان کې د الکترومقناطیسي ضربې د زیانونو یو لړ رسمي شواهد شتون لري، خو تر اوسه پرانیستو علمي څېړنو ته د لاسرسي وړ نه دي. <ref>{{cite web |last1=Seguine |first1=Howard |date=1995-02-17 |title=Subject: US-Russian meeting – HEMP effects on national power grid & telecommunications] |url=http://nuclearweaponarchive.org/News/Loborev.txt |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20220627232815/http://nuclearweaponarchive.org/News/Loborev.txt |archive-date=2022-06-27 |website=[[Office of the Secretary of Defense]] |via=The Nuclear Weapon Archive |df=dmy-all}}</ref><ref name="combatwmd">{{cite journal|last1=Pfeffer|first1=Robert|last2=Shaeffer|first2=D. Lynn|journal=Combating WMD Journal|publisher=United States Army Nuclear and CWMD Agency (USANCA)|date=2009|issue=3|pages=33–38|url=http://apps.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a495245.pdf|title=A Russian Assessment of Several USSR and US HEMP Tests|archive-url=https://web.archive.org/web/20131230233322/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a495245.pdf|archive-date=2013-12-30|via=[[Defense Technical Information Center]]|df=dmy-all|access-date=2023-01-06|archivedate=2013-12-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131230233322/http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/u2/a495245.pdf}}</ref><ref name="greetsai">{{cite journal|first1=V. N.|last1=Greetsai|first2=A. H.|last2=Kozlovsky|first3=V. M.|last3=Kuvshinnikov|first4=V. M.|last4=Loborev|first5=Y. V.|last5=Parfenov|first6=O. A.|last6=Tarasov|first7=L. N.|last7=Zdoukhov|date=November 1998|title=Response of long lines to nuclear high-altitude electromagnetic pulse (HEMP)|journal=[[IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility]]|language=en|volume=40|issue=4|pages=348–354|doi=10.1109/15.736221|eissn=1558-187X|issn=0018-9375|lccn=sn78000466|oclc=|df=dmy-all}}</ref><ref name="euroem">{{cite conference|last1=Loborev|first1=Vladimir M.|title=Up to Date State of the NEMP Problems and Topical Research Directions|conference=Electromagnetic Environments and Consequences: Proceedings of the EUROEM 94 International Symposium|location=Bordeaux, France|date=1994-05-30|pages=15–21|df=dmy-all}}</ref> د K پروژې د یوې ازموینې لپاره شوروي اتحاد ته اړوندو ساینس پوهانو ۵۷۰ کیلومتره (۳۵۰ مایله) د ټلیفون مزی په هغه سیمه کې په ځانګړې بڼه کش کړ چې دوی په پام کې لرله د ضربې تر اغېز لاندې ده. د تلیفون دغه تر څار لاندې مزی د ۴۰ کیلومتره څخه تر ۸۰ کیلومتره (۲۵ تر ۵۰ مایله) اوږدوالي لرونکو فرعي مزو باندې وویشل شو چې د ریپیټرونو په مرسته یې له یوبل جلا کړای شوي و. هر فرعي مزی د یو فیوز او له ګاز څخه ډک اضافي ولټاژ څخه خوندي کوونکي پر مټ خوندي کړای شو. د اکتوبر په ۲۲مه (K-3) اټومي ازموینې (چې د ۱۸۴مې ازموینې په نوم هم پېژندل کېږي) د فرعي مزو ټول فیوزونه او د لوړ ولتاژ خوندي کوونکي ټول پوښونه یې له منځه یووړل. <ref name="greetsai2">{{cite journal|first1=V. N.|last1=Greetsai|first2=A. H.|last2=Kozlovsky|first3=V. M.|last3=Kuvshinnikov|first4=V. M.|last4=Loborev|first5=Y. V.|last5=Parfenov|first6=O. A.|last6=Tarasov|first7=L. N.|last7=Zdoukhov|date=November 1998|title=Response of long lines to nuclear high-altitude electromagnetic pulse (HEMP)|journal=[[IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility]]|language=en|volume=40|issue=4|pages=348–354|doi=10.1109/15.736221|eissn=1558-187X|issn=0018-9375|lccn=sn78000466|oclc=|df=dmy-all}}</ref> په ۱۹۸۸ زکال کې د IEEE د یوې مقالې په ګډون ګڼ شمېر راپورونو څرګنده کړې چې د ازموینو پر مهال په هوا کې د کش شوو برېښنايي مزو په سرامیکي عایقونو کې پام وړ ستونزې رامنځته شوې دي. په ۲۰۱۰ زکال کې د اوک ریج ملي لابراتور ته په لیکل شوي تخنیکي راپور کې راغلي چې «په لنډو برېښنايي سېرکټونو کې د برېښنا د مزو عایقونو ته زیان اوښتی او په ځینو مواردو کې مزي له خپلو ځایونو را خطا او په ځمکه لویدلي دي. <ref>{{cite report|first1=Edward|last1=Savage|first2=James|last2=Gilbert|first3=William|last3=Radasky|docket=Meta-R-320|title=The Early-Time (E1) High-Altitude Electromagnetic Pulse (HEMP) and Its Impact on the U.S. Power Grid|section=Section 3 – A Brief History of E1 HEMP Experiences|date=January 2010|publisher=Metatech Corporation|url=https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|access-date=2017-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20170520145500/https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|archive-date=2017-05-20|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> == اغېزې == === په انسانانو او حیواناتو اغېز === په داسې حال کې چې له یوې الکترومقناطیسي ضربې وروسته په برېښنايي هادي وسایلو کې راغونډ کېدونکی پوتانشیل په معمول ډول د انسان یا حیوان وجود ته جریان نه مومي او له همدې امله ورسره تماس بې خطره دی. <ref name="metaR320">{{cite report|first1=Edward|last1=Savage|first2=James|last2=Gilbert|first3=William|last3=Radasky|docket=Meta-R-320|title=The Early-Time (E1) High-Altitude Electromagnetic Pulse (HEMP) and Its Impact on the U.S. Power Grid|section=Appendix: E1 HEMP Myths|date=January 2010|publisher=Metatech Corporation|url=https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|access-date=2017-09-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20170520145500/https://www.ferc.gov/industries/electric/indus-act/reliability/cybersecurity/ferc_meta-r-320.pdf|archive-date=2017-05-20|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref> د الکترومقناطیسي د ضربو اندازه او کافي اوږدوالی د انسان په بدن باندې د اغېز توان لري. په احتمالي جانبي عوارضو کې یې سلولي تغیرات، د عصبي سیسټم زیانونه، داخلي سوزېدنه، مغزي زیان او په فکر کولو او حافظه کې لنډ مهاله ستونزې دي. ورته مهال دغه موارد شدیدو حالاتو لکه د انفجار مرکز ته له نږدې والي او همدارنګه د ګڼ شمېر امواجو او وړانګو سره مخ کېدو ته اړوندېږي. <ref>{{Cite web |last1=Walter |first1=John |title=How an EMP Attack Would Affect Humans |url=https://www.superprepper.com/emp-effects-on-humans/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211029222217/https://www.superprepper.com/emp-effects-on-humans/ |archive-date=2021-10-29 |access-date=2022-08-11 |website=Super Prepper |language=en-US |df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite journal|last1=Ding|first1=Gui-Rong|last2=Li|first2=Kang-Chu|last3=Wang|first3=Xiao-Wu|last4=Zhou|first4=Yong-Chun|last5=Qiu|first5=Lian-Bo|last6=Tan|first6=Juan|last7=Xu|first7=Sheng-Long|last8=Guo|first8=Guo-Zhen|date=June 2009|title=Effect of electromagnetic pulse exposure on brain micro vascular permeability in rats|journal=Biomedical and Environmental Sciences: BES|volume=22|issue=3|pages=265–268|doi=10.1016/S0895-3988(09)60055-6|issn=0895-3988|pmid=19725471}}</ref> == سرچينې == 9u68b4nkgfyaeveqckct0f71eqbi4pa 0 67146 339908 336228 2024-11-07T17:43:41Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339908 wikitext text/x-wiki {| class="js-no-interprojets" style="border-collapse:collapse;width:100%;margin:1em; padding-right:6px;font-size:100%;;font-weight:bold;font-family:Bahij Zar; background:none;" |- | style="text-align:right;" | <div style="padding-bottom:0.5em;">{{روسي ښارونو مالومات|lats|longs|anthem<!--none as of March 2012-->|anthem_ref|area_of_what|area_as_of|website_ref|en_name=نېژني نووګورد<br/>Nizhny Novgorod|ru_name=Нижний Новгород|image_skyline=|image_caption=|image_flag=Flag of Nizhny Novgorod.svg|flag_caption=|image_coa=Coat of Arms of Nizhny Novgorod.svg|coa_caption=|holiday=Second Sunday of September|holiday_ref=<!----ADMINISTRATIVE STATUS---->|federal_subject=[[نېزني نوګورود اوبلاست]]|federal_subject_ref=|adm_city_jur=[[city of federal subject significance|city of oblast significance]] of Nizhny Novgorod|adm_city_jur_ref=|adm_ctr_of1=نېزني نوګورود اوبلاست|inhabloc_cat=ښار|inhabloc_cat_ref=|inhabloc_type=|inhabloc_type_ref=<!----MUNICIPAL STATUS---->|urban_okrug_jur=نېزني نوګورود استوګنيز ښارګۍ|urban_okrug_jur_ref=|mun_admctr_of=نېزني نوګورود استوګنيز ښارګۍ|mun_admctr_of_ref=|leader_title=سرمشر|leader_title_ref=|leader_name=Oleg Sorokin|leader_name_ref=|representative_body=[[City Duma of Nizhny Novgorod|City Duma]]|representative_body_ref=<!----STATISTICS---->|area_km2=410.68|area_km2_ref=|pop_2010census=1250619|pop_2010census_rank=5th|pop_2010census_ref=|pop_latest=|pop_latest_date=|pop_latest_ref=<!----HISTORY---->|established_date=1221|established_date_ref=|current_cat_date=1221|current_cat_date_ref=|prev_name1=Nizhny Novgorod|postal_codes=in the 603000–603998 range|postal_codes_ref=|dialing_codes=831|dialing_codes_ref=|website=http://www.admgor.nnov.ru/}} '''نېژني نوګورود''' {{Lang-rus|Нижний Новгород}} د [[روسیه|روسیې]] [[د وولګا فدرالي ولسوالۍ]] په '''[[نېزني نوګورود ولايت|نېژني نوګورود ولايت]]''' کې یو ښار دی او د روسیې د نزني نووګورود [[نېزني نوګورود ولايت|اوبلاست]] اداري مرکز دی. <ref>{{Cite web |last=انگریزی ویکیپیڈیا کے مشارکین |date= |title=Nizhny Novgorod |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Nizhny_Novgorod&redirect=no&oldid=597552055}}</ref> = د '''نېژني نوګورود''' 800 مه کلیزه - یو لوی کلیز جشن و چې په 2021 کې ولمانځل شو. = د 2015 د سپتمبر په 22، د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین یو فرمان لاسلیک کړ <ref>{{Cite web |title=Указ «О праздновании 800-летия основания города Нижний Новгород» |url=http://www.kremlin.ru/acts/news/50347}}</ref> "د نزني نووګورود ښار د تاسیس د 800 کالیزې لمانځل". '''د لمانځلو نېټه''' د رسمي نسخې له مخې، د '''نېژني نوګورود''' کټاس په 1221 کې ترسره شو. دا معلومات د لومړي ځل لپاره د څلورمې پېړۍ په لارینټین کوډیکس کې خپاره شوي: "په دې کال کې شهزاده یوري ویسولوډوویچ د اوکا سیند په خوله کې ښار تاسیس کړ او د نووی ګراد نوم یې ورکړ". د ښار ورځ د اګست په دریمه شنبه لمانځل کیږي. د کلیزې جشنونه به د اګست له 19 څخه تر 21 پورې ترسره شي - هغه دوره چې ښار تاسیس شوی و. '''د کليزې د چمتو کولو پروګرام''' د چمتو کولو کلیدي اړخونه په ګوته شوي: د زیربنا پروګرام - "ښار 800" د ټولنې برنامه - "ټیم 800" "800 داوطلب" "ملټي میډیا 800" ټولنیز پروګرام - "800 ښه تمرینونه" د پېښو پروګرام == '''ښار 800''' == زیربنایي پروګرامونه د ښاري چاپیریال له مینځه وړلو او د ښاریانو لپاره د نوي تمرکز په توګه کار کوي. برنامه درې اړخونه لري: #نښه800، #بياجوړونه800 او #چاپېريال800. == #نښه800: == <ref>{{Cite web |title=Официальный сайт 800-летия Нижнего Новгорода Nizhny800.ru |url=https://nizhny800.ru/city/symbols |access-date=2023-02-01 |archive-date=2020-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200612191409/https://nizhny800.ru/city/symbols/ |url-status=dead }}</ref> د ښار نښې به بیا ورغول شي، نوې مانا به ورکړل شي. د ښار د نښو په لېست کې اوه ځایونه شامل دي: نېزني نوګورود کرملین د "سویټزرلینډ" پارک د اوکا او وولګا (ستریلکا) په سنګم کې ګودام. پخوانۍ فابریکه "مایاک" د چکلوف پاینیر ودانۍ د چکلوف زینه نوی ځای "ښوونځی 800" == '''#چاپېريال800''' == <ref>{{Cite web |title=Официальный сайт проекта Среда800 |url=https://sreda800.ru}}</ref> دا 33 ځایونه دي او د سوروموو په سیمه کې د نوي فلای اوور جوړول دي. # د بیا رغونې پروسې 800 برنامه د 79 ودانیو بیا رغونه ده چې د ښار د تاریخي مرکز په ټولو سړکونو کې موقعیت لري. == '''ټیم 800''' == د ټیم 800 <ref>{{Cite web |title=Официальная страница проекта Команда800 |url=https://nizhny800.ru/showcase |access-date=2023-02-01 |archive-date=2020-06-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200612110844/https://nizhny800.ru/showcase/ |url-status=dead }}</ref> برنامه د نېزني نووګورډ ټولو اوسېدونکو ته فرصت ورکوي چې د ښار پراختیا لپاره خپل نظرونه یا پلانونه پلي کړي. د می 2019 راهیسې، اتباعو د نېزني 800 سایټ ته له 350 څخه ډېر وړاندیزونه سپارلي دي. 40 سکیمونه د متخصصینو لخوا ملاتړ کیږي او د 1 څخه تر 14 لک روبلو پورې مرستې ترلاسه کولی شي. 800 '''ښه عملونه''' == پروژه 800 ښه عملونه == <ref>{{Cite web |title=Официальная страница проекта 800 добрых дел |url=https://nizhny800.ru/kindnesses |access-date=2023-02-01 |archive-date=2020-07-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702212920/https://nizhny800.ru/kindnesses/ |url-status=dead }}</ref> د متقابلو مرستو او ښه ګاونډیتوب کلتور رامینځته کوي ، د نزني نوګورډ خلک د بسپنې او رضاکارۍ له لارې متحد کوي. په برنامه کې د کراوډ فنډ کولو پلیټ فارم ، د غیر انتفاعي او اتباعو لپاره د انلاین آنلاین ښوونځي روزنه شامله ده. == '''800 رضاکاران''' == له 800 څخه ډېر رضاکاران به د لویو پروګرامونو او پروژو په تنظیمولو کې برخه واخلي. هر څوک کولی شي په 16 کلنۍ کې رضاکارانه <ref>{{Cite web |title=Официальная страница проекта Волонтеры800 |url=https://nizhny800.ru/volunteers |access-date=2023-02-01 |تاريخ الأرشيف=2020-07-02 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20200702105804/https://nizhny800.ru/volunteers/ |url-status=dead |خونديځ نېټه=2020-07-02 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20200702105804/https://nizhny800.ru/volunteers/ |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20200702105804/https://nizhny800.ru/volunteers/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20200702105804/https://nizhny800.ru/volunteers/ }}</ref> ، پرته له دې چې تابعیت ولري. د کلیزې څخه یو کال دمخه، 547 خلکو د نېژني 800 سایټ کې د رضاکارۍ لپاره غوښتنلیک ورکړ. == '''د پېښو پروګرام''' == د ښار د کلیزې لومړۍ ډله ایزه پېښه د "ګورکي کلاسیک نېزني 800" د 2019 په می کې ترسره شوه، د بیلابیلو هېوادونو څخه د سل څخه زیاتو کلاسیک موټرو او 250 ګډون کونکو سره. د پېښو پروګرام د خلکو د ژوند په مختلفو برخو اغیزه کوي. کلتور او هنرونه (د تعلیمي موسیقۍ فیستیوال "اوپس 52"، "لیټ هاوس جاز او یارډ"، د سړک سینما فستیوال)؛ سپورتونه (د موټو فستیوال "موټو کورنۍ ورځې"، د اروپا د سکیټ بورډینګ اتلولي، د یورو 2020 اتلولۍ د روسیې - قبرس کوالیفاینګ لوبه، ایروناټیکل فستیوال) چاپیریال (فستیوال "بوتانیکا")؛ ښوونیز او مسلکي پروګرامونه (لیکچر "انټروال ډیالوګ"، مرحله "NHP: بدلون"، د سینما او ویډیو تولید پراختیا په اړه ستراتیژیک غونډه). د نزني نووګورود د 800 کلیزې موضوع هم په نړیوالو غونډو کې اوریدل کیږي. د Nizhny Novgorod د 800 کلیزې په لمانځغونډه کې ولادیمیر پوتین د "روسیې د سپورت ځواک" شرکت کې انځور کړ. دا هغه وخت و چې د نزني نووګورډ سیمې والي ګلیب نیکیتین ولسمشر ته د سټریلکا د بیا پورته کولو مفکوره معرفي کړه ، د ښار مشهور نښه. د جشن اصلي موضوع به د اګست په نیمایي کې د نزني نووګورډ په لوبغالي کې په زړه پورې نندارتون وي. '''نور:''' په 2021 کې به د روسیې بانک یادګاري سکې <ref>{{Cite web |title=Официальный сайт Банка России |url=http://www.cbr.ru/cash_circulation/memorable_coins/plan/#p21}}</ref> د کلیزې په ویاړ صادر شي. == نور وګوره == * روسیه * [[د روسيې د ښارونو نوملړ|د روسیې د ښارونو لست]] == سرچينې == {{لړسرچينې}}{{نابشپړ}} == انځورونه == <gallery> دوتنه:NizhniyNovgorod trolleybus.jpg|<!--Trolleybus ZiU-682--> دوتنه:ZiU-9 trolley nn.jpg|<!--Trolleybus [[ZiU-9]]--> دوتنه:Green Russian bus.jpg|| دوتنه:E7216-NN-Proletarskaya-PAZ.jpg|<!--[[PAZ-3205]] bus--> دوتنه:71-153 Strassenbahnfahrzeug in Nischni Nowgorod.jpg|<!--The 71-153 model tramcar on Belinskiy Street--> دوتنه:71-605 (KTM-5) tram in Nizhny Novgorod.jpg|<!--71-605 (KTM-5) tram #3416--> دوتنه:71-619K (KTM-19K) in Nizhny Novgorod.jpg|<!--Tram #1231 (71-619K or KTM-19K)--> دوتنه:Nizhny Novgorod Tatra T3 modernized.jpg|<!--[[Tatra T3]] modernized--> دوتنه:T6b5 nn.jpg|<!--Czech-made tramcar [[Tatra T6B5]]--> دوتنه:Nizhny Novgorod aerial tramway. Over lowland near Bor Town.jpg|<!--Aerial tramway. Connects the Nizhny Novgorod and the nearby town of Bor, separated by a river Volga--> </gallery> [[وېشنيزه:کوشنۍ ليکنې]] [[وېشنيزه:روسي رادارونه]] [[وېشنيزه:روسي ساينسپوهان]] [[وېشنيزه:روسي اوبتلونه]] [[وېشنيزه:روسان]] [[وېشنيزه:روسي]] [[وېشنيزه:روسي اغوستن]] [[وېشنيزه:روسي الوتکې]] [[وېشنيزه:روسي جنرالان]] [[وېشنيزه:روسي ختيځپوهان]] [[وېشنيزه:روسي ښارونه]] [[وېشنيزه:Pages with unreviewed translations]] tlaesxxfthpwne4q7ft5ydv0xmlt8um 3 69336 339937 297140 2024-11-08T03:58:23Z Eshaq Azizi 22450 /* سلامونه او وخت مو پخېر، */ نوې برخه 339937 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=HassanShahir}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۱:۲۷, ۲۹ مې ۲۰۲۳ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) == سلامونه او وخت مو پخېر، == ډېر خوښ شوم چې په ويکيپېډيا کې مې ستاسو فعاليتونه وليدل، په دې هيله چې تاسو دوام ورکړئ ترڅو پښتو ويکيپېډيا ستاسو له وړتياوو څخه ګټه پورته کړي. په درنښت: [[کارن:Eshaq Azizi|Eshaq Azizi]] ([[د کارن خبرې اترې:Eshaq Azizi|خبرې اترې]]) ۰۳:۵۸, ۸ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) [[کارن:Eshaq Azizi|Eshaq Azizi]] ([[د کارن خبرې اترې:Eshaq Azizi|خبرې اترې]]) ۰۳:۵۸, ۸ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) f5j99zjtvg9r0wq1zr26f7e5qktwged 0 69441 339936 302559 2024-11-08T02:54:24Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 3 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339936 wikitext text/x-wiki کولن لوتر پاول (زوکړه: د ۱۹۳۷ زکال د اپرېل ۵مه – مړینه: د ۲۰۲۱ زکال د اکتوبر ۱۸مه) امریکایي سیاستوال، چارواکی، دیپلومات او د متحده ایالاتو د پوځ افسر و چې له ۲۰۰۱ زکال څخه یې تر ۲۰۰۵ زکال پورې یې د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو د ۶۵م وزیر په توګه دنده ترسره کړه. هغه د متحده ایالاتو لومړنی افریقايي الاصله د بهرنیو چارو وزیر و. نوموړی له ۱۹۸۷ زکال څخه تر ۱۹۸۹ زکال پورې د متحده ایالاتو د ملي امنیت پنځلسم سلاکار پاتې شوی او همدارنګه له ۱۹۸۹ زکال څخه تر ۱۹۹۳ زکال پورې د متحده ایالاتو د پوځ دوولسم لوی درستیز و. <ref>Preferred pronunciation of "Powell" rhymes with "bowel", not "bowl" (as in [[Charles Powell, Baron Powell of Bayswater]]) – see Alexander Chancellor, "You Say Tomato", ''The New Yorker''. August 9, 1993, p. 27.</ref><ref>{{Cite news|date=2021-10-19|title=Colin Powell: Former US secretary of state dies of Covid complications|language=en-GB|work=[[BBC News]]|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-58957273|access-date=2021-11-07}}</ref><ref>{{Cite web |last=Macias |first=Amanda |date=October 19, 2021 |title=Colin Powell, trailblazing soldier and statesman who made case for Iraq invasion, dies of Covid at 84 |url=https://www.cnbc.com/amp/2021/10/18/colin-powell-former-secretary-of-state-who-made-case-for-iraq-invasion-dies-of-covid-complications-at-84.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211029082933/https://www.cnbc.com/amp/2021/10/18/colin-powell-former-secretary-of-state-who-made-case-for-iraq-invasion-dies-of-covid-complications-at-84.html |archive-date=October 29, 2021 |access-date=October 29, 2021 |publisher=[[CNBC]]}}</ref> پاول په ۱۹۳۷ زکال کې په نیویارک ښار کې د جامیکایي کډوالو په کورنۍ کې وزېږېد. نوموړی په سویلي برانکس کې را لوی شو او د نیویارک ښار په دولتي ښوونځیو کې یې زده کړې وکړې؛ هغه د نیویارک ښار له سیټي کالج څخه د ځمک پوهنې په برخه کې د لیسانس سند ترلاسه کړ. هغه په یاد کالج کې د ریزف ځواکونو په روزنیز پروګرام کې ونډه واخیسته او د ۱۹۵۸ زکال په جون میاشت کې له دغه روزنیز پروګرام څخه د فراغت پر مهال د دویم بریدمن رتبه ورکړل شوه. نوموړي د ۳۵ کلونو لپاره د یو مسلکي سرتېري په توګه دنده ترسره کړه او د قوماندانۍ او درستیزیت په ګڼ شمېر څوکیو یې کار وکړ او د څلور ستوریز جنرال تر رتبې ورسېد. نوموړی په ۱۹۸۹ زکال کې د متحده ایالاتو د پوځونو عمومي قوماندان وټاکل شو. د پاول وروستی پوځي ماموریت د ۱۹۸۹ زکال د اکتوبر میاشتې څخه د ۱۹۹۳ زکال تر سپټمبر میاشتې پورې د پوځ لوی درستیزیت و چې د متحده ایالاتو په دفاع وزارت کې تر ټولو لوړ پوځي ځایګی دی. په دغه موده کې نوموړي د ۲۸ کړکېچونو مدیریت وکړ چې په ۱۹۸۹ زکال کې د پاناما برید او له ۱۹۹۰ زکال څخه تر ۱۹۹۱ زکال پورې د عراق پر ضد د صحرا د طوفان په نامه عملیات هم په کې شامل دي. هغه د پاول دوکتورین تنظیم کړل چې له مخې یې د امریکا پوځي اقدامات محدود کېدل، مګر دا چې هغو به د امریکا د ملي امنیت د ګټو، په پریمانه شمېر د پوځیانو څخه د کار اخیستنې او عامه ملاتړ معیارونه پوره کول. د ولسمشر جورج ډبلیو. بوش د واکمنۍ پر مهال د بهرنیو چارو وزیر وټاکل شو. پاول د بهرنیو چارو د وزیر په توګه د ملګرو ملتونو په امنیت شورا کې له عراق سره د جګړې لامل څرګند کړ، خو وروسته یې اعتراف وکړ چې د هغه په وینا کې توجیه وړ تېروتنو شتون درلود. نوموړی په ۲۰۰۴ زکال کې د بوش له بیا ټاکل کېدو وروسته استعفا ته اړ کړای شو. {{sfn|LaFeber|2009}}{{sfn|LaFeber|2009|p=71}} پاول په ۱۹۹۵ زکال کې خپل ژوند لیک د زما د امریکايي سفر (My American Journey) تر عنوان لاندې ولیکه او د خپل تقاعد پر مهال یې یو بل کتاب د «زما لپاره یې کار ورکړ، په ژوندانه او رهبرۍ کې لارښوونې» (It Worked for Me, Lessons in Life and Leadership؛ ۲۰۱۲ زکال) تر نامه لاندې ولیکه. هغه د یو عامه ویناوال په توګه مسلک ته مخه کړه او په هېواد دننه او بهر کې یې مخاطبین پیدا کړل. نوموړی وړاندې له دې چې د بهرنیو چارو د وزیر په توګه وګمارل شي د امریکا د وعدې (America's Promise) په نامه سازمان مشري یې وکړه. د ۲۰۱۶ زکال په ولسمشریزو ټاکنو کې په داسې حال کې چې پاول ورته نوماند نه و له واشنګټن څخه یې د الکترال کالج  درې رایې د متحده ایالاتو د ولسمشرۍ څوکۍ ته ترلاسه کړې. هغه د متحده ایالاتو او بهرنیو ځواکونو څخه ګڼ شمېر جوایز او افتخارات ترلاسه کړل. د هغه په غیرنظامي جوایزو کې د ولسمشر له خوا د آزادۍ مډال (دوه ځله)، د کانګرس د سروزرو مډال، د ولسمشر له خوا ملکي مډال او په بهرنیو چارو وزارت کې د غوره خدمتونو جایزه شاملېږي. پاول د ۲۰۲۱ زکال په اکتوبر میاشت کې هغه مهال چې د وینې د سرطان له امله تر درملنې لاندې و او د هغه د وجود وقایوي سیستم یې کمزوری کړی و؛ د کویډ -۱۹ وبا د اغېزو له امله ومړ. <ref>{{Cite web |last=Richardson |first=Valerie |date=December 21, 2016 |title=Colin Powell places third in presidential race at Electoral College |url=https://www.washingtontimes.com/news/2016/dec/21/colin-powell-places-third-presidential-race-electo/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20181020011814/https://www.washingtontimes.com/news/2016/dec/21/colin-powell-places-third-presidential-race-electo/ |archive-date=October 20, 2018 |access-date=October 19, 2018 |website=The Washington Times}}</ref> == لومړنی ژوند == کولن لوتر پاول د ۱۹۳۷ زکال د اپرېل په ۵مه د نیویارک ښار د منهتن په ګاونډۍ هارلم برخه کې وزېږېد. هغه د جامائیکايي کډوالو، مود آریل (کورنی نوم یې مک کوی) او لوتر تئوفیلوس پاول په کورنۍ کې وزېږېد. د هغه مور او پلار مختلط افریقايي او سکاټلنډي نسب درلود. لوتر د سمندري بارچلونې د یو مامور او مود هم د درزۍ (خیاطې) په توګه کار کاوه. پاول په سویلي برانکس کې را لوی شو او په موریس عالي لیسه کې چې اوس تړل شوې ده زده کړې یې وکړې؛ هغه په ۱۹۵۴ زکال کې له دغه ښوونځي فارغ شو.  <ref>{{cite web |title=Biographies of the Secretary of State:Colin Luther Powell |url=https://history.state.gov/departmenthistory/people/powell-colin-luther |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180802072551/https://history.state.gov/departmenthistory/people/powell-colin-luther |archive-date=August 2, 2018 |access-date=November 16, 2015 |publisher=US Department of State, [[Office of the Historian]]}}</ref><ref name="palmowski2008">{{Cite book|last=Palmowski|first=Jan|chapter=Powell, Colin Luther|chapter-url=https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199295678.001.0001/acref-9780199295678-e-1890|title=A Dictionary of Contemporary World History|year=2008|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-929567-8|edition=3d|oclc=173498636|access-date=October 18, 2021|archive-date=October 19, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019154654/https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780199295678.001.0001/acref-9780199295678-e-1890|url-status=live}}</ref><ref name="NYT Obit">{{Cite news|last=Schmitt|first=Eric|date=October 18, 2021|title=Colin Powell, Who Shaped U.S. National Security, Dies at 84|language=en-US|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/10/18/us/politics/colin-powell-dead.html|access-date=October 18, 2021|issn=0362-4331|archive-date=October 18, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018121900/https://www.nytimes.com/2021/10/18/us/politics/colin-powell-dead.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|last=Oster|first=Patrick|date=October 18, 2021|title=Colin Powell, U.S. Army general-turned-top diplomat, dies at 84|url=https://www.japantimes.co.jp/news/2021/10/18/world/colin-powell-obituary/|access-date=October 20, 2021|work=[[The Japan Times]]|language=en-US|archive-date=October 20, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211020015328/https://www.japantimes.co.jp/news/2021/10/18/world/colin-powell-obituary/|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite news|title=Colin Powell claims Scottish coat of arms|first=Tania|last=Branigan|work=The Guardian|location=London|date=May 12, 2004|url=https://www.theguardian.com/uk/2004/may/12/usa.world|access-date=December 11, 2016|archive-date=March 5, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170305025802/https://www.theguardian.com/uk/2004/may/12/usa.world|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite journal|journal=Eastman's Online Genealogy Newsletter|volume=9|issue=20|date=May 17, 2004|title=Colin Powell's Scottish Ancestry|url=http://www.eogn.com/archives/news0420.htm#ColinPowellsScottishAncestry|access-date=November 5, 2008|archive-date=July 4, 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080704175342/http://eogn.com/archives/news0420.htm#ColinPowellsScottishAncestry|url-status=dead|archivedate=July 4, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080704175342/http://eogn.com/archives/news0420.htm#ColinPowellsScottishAncestry}}</ref><ref name="CNN staff">{{cite web |author=<!--Staff writer(s); no by-line.--> |date=March 30, 2016 |title=Colin Powell Fast Facts |url=http://www.cnn.com/2013/08/20/us/colin-powell-fast-facts/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20161003075659/http://www.cnn.com/2013/08/20/us/colin-powell-fast-facts/ |archive-date=October 3, 2016 |access-date=September 30, 2016 |publisher=[[CNN]]}}</ref><ref>{{Cite book|last=O'Sullivan|first=Christopher D.|url=https://books.google.com/books?id=IEKNwp4eHs0C|title=Colin Powell: American Power and Intervention From Vietnam to Iraq|date=April 16, 2009|publisher=[[Rowman & Littlefield]]|isbn=978-0-7425-6535-7|language=en|page=ix|access-date=October 18, 2021|archive-date=October 29, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211029181332/https://books.google.com/books?id=IEKNwp4eHs0C|url-status=live}}</ref> == پوځي مسلک == پاول د ۳۵ کلونو لپاره د یو مسلکي سرتېري په توګه دنده ترسره کړه او د قوماندانۍ او درستیزیت په ګڼ شمېر څوکیو یې کار وکړ؛ تر هغه چې د جنرال رتبه یې هم ترلاسه کړه.<ref name="BiographyChannel">{{cite web |title=Colin (Luther) Powell Biography (1937– ) |url=http://www.biography.com/search/article.do?id=9445708&page=print |url-status=dead |archive-url=https://wayback.archive-it.org/all/20070807232535/http://www.biography.com/search/article.do?id=9445708&page=print |archive-date=August 7, 2007 |access-date=May 31, 2007 |work=The Biography Channel |publisher=A&E Television Networks}}</ref> === د ویتنام جګړه === تورن پاول له ۱۹۶۲ زکال څخه تر ۱۹۶۳ زکال پورې د سویلي ویتنام د ځواکونو د سلاکار په توګه په ویتنام کې یو ماموریت ترسره کړ. هغه مهال چې د ویت کنګ (د ویتنام د سیاسي او چریکي کمونېست سازمان) تر ولکې لاندې سیمه کې د ګزمې پر مهال وتلی و په پانجي لرګي (د تیزو څوکو لرونکو لرګیو په دام) باندې په وربرابرېدو ټپي شو. دغه لوی ټپ د هغه په لاره تلل ستونزمن کړل او لامل وګرځېد پښه یې د یو مهال لپاره وپړسېږي او په دې سره یې لومړنی ماموریت هم را لنډ شو. <ref name="Kearny_p179">{{Cite book|author-link=Cresson Kearny|author=Kearny, Cresson H.|title=Jungle Snafus...And Remedies|publisher=Oregon Institute of Science & Medicine|location=Cave Junction, Oregon|year=1996|isbn=978-1-884067-10-5|oclc=41447083|page=179}}</ref>{{sfn|Steins|2003|pp=25–26}} پاول په ۱۹۶۸ زکال کې د جګړنۍ رتبې په ترلاسه کولو سره له ویتنام څخه بېرته راوګرځېد او د متحده ایالاتو د ۲۳مې پیاده لوا د درستیزوال د همکار په توګه یې خدمت وکړ. ویتنام ته د خپل دویم ماموریت پر مهال هغه مهال چې د چورلکې د سقوط له پېښې ژوندی راووت په یوازې ځان یې په دغه پېښه کې د امریکايي ځواکونو د ۲۳مې لوا د عمومي قوماندان تورن جنرال چارلز ام. ګیټس په ګډون درې نور پوځیان هم د سوزېدو څخه وژغورل. <ref name="CNN1996">{{cite news|title=Colin Powell|url=http://cgi.cnn.com/ALLPOLITICS/1996/conventions/san.diego/players/powell.bio/|publisher=CNN|year=1996|access-date=December 7, 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20000902031325/http://cgi.cnn.com/ALLPOLITICS/1996/conventions/san.diego/players/powell.bio/|archive-date=September 2, 2000|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite book|last=Finlayson|first=Reggie|title=Colin Powell|series=Biography (A & E)|url=https://books.google.com/books?id=zaYOC27mmhAC&q=Charles+M.+Gettys+colin+powell&pg=PA55|access-date=December 7, 2012|year=2003|publisher=Twenty-First Century Books|isbn=9780822549666|page=55|archive-date=October 20, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211020123656/https://books.google.com/books?id=zaYOC27mmhAC&q=Charles+M.+Gettys+colin+powell&pg=PA55|url-status=live}}</ref> === د ملي امنیت سلاکار او د سلاکارۍ نورې دندې === پاول د رونالډ ریګان د ولسمشرۍ پرمهال د ستر پوځي سلاکار څوکۍ وساتله او د کلیټور د ځای ناستي دفاع وزیر، فرانک کارلوچي د وزارت پر مهال یې د هغه د مرستیال په توګه دنده ترسره کړه. پاول او کارلوچي د ملګرتیا نږدې اړیکې جوړې کړې او په خصوصي توګه به یې یو بل ته خپل لومړنی نوم کاروه، خو له دې یې ډډه کوله چې په رسمي ځایونو کې ورته د لومړني نوم اختصار وکاروي. د پاول په توصیه باندې نوي منتخب ولسمشر رونالډ ریګان روی بناویډز ته د امریکا د ویاړ نښان (د متحده ایالاتو تر ټولو لوړ پوځي نښان دی) ورکړ؛ بناویډز د پام وړ خدمتونو صلیب ترلاسه کړی و او قوماندان یې استدلال کاوه چې باید ارتقا وکړي، خو پوځي چارواکي په دې باور و چې هېڅ ژوندی عیني شاهد شتون نه لري چې د ویتنام په جګړه کې د بناویډز په اتلولۍ شاهدي ورکړي. <ref>{{cite web |date=May 4, 2004 |title=Interview on CNN's Larry King Live |url=https://2001-2009.state.gov/secretary/former/powell/remarks/32160.htm |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20090205115534/http://2001-2009.state.gov/secretary/former/powell/remarks/32160.htm |archive-date=February 5, 2009 |access-date=February 3, 2007 |publisher=US Department of State |location=New York}}</ref><ref name="BBCNews Obit">{{cite news|title=Colin Powell: From Vietnam vet to secretary of state|date=October 18, 2021|url=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-33957894|work=BBC News|access-date=October 19, 2021|archive-date=October 18, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018212230/https://www.bbc.com/news/world-us-canada-33957894|url-status=live}}</ref> == د بهرنیو چارو وزارت (۲۰۰۱- ۲۰۰۵ زکال) == د متحده ایالاتو منتخب ولسمشر جورج ډبلیو. بوش د ۲۰۰۰ زکال د ډسمبر په ۱۶ مه د تکزاس په کرافورډ کې په خپله مزرعه کې د بهرنیو چارو وزارت لپاره پاول د نوماند په توګه معرفي کړ. دغه چاره لامل وګرځېده چې پاول لومړنی هغه کس شي چې د بوش په اداره کې یې په رسمي بڼه د کابینې څوکۍ ومنله، په دې سره نوموړی د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو لومړنی تورپوستی وزیر شو. د بهرنیو چارو د وزیر په توګه نوموړی منځلاری ګڼل کېده. پاول د ۲۰۰۱ زکال د جنوري په ۲۰مه د رایو په اتفاق د متحده ایالاتو د سنا له خوا تائید شو او د جنوري په ۲۶ مه یې د لوړې تشریفاتي مراسم ترسره کړل. هغه د خپل وزارت پر مهال د تېرو دېرشو کلونو په ترڅ کې د بهرنیو چارو د بل هر وزیر په پرتله ډېر لږ سفرونه ترسره کړل. دغه چاره تر ډېره پورې د پخواني دیپلمات جورج اف. کېنان د هغه لارښوونه کوونکي لیک له امله وه چې هغه ته یې مشوره ورکړې وه چې د ولسمشر د بهرنیو سیاستونو د سلاکار په توګه په خپلو چارو تمرکز وکړي او له هغو سفرونو ډډه وکړي چې د سفیرانو د مسئولیتونو د کمښت لامل ګرځي. <ref name="appointment">{{Cite web |last=Clark |first=Tony |date=December 16, 2000 |title=Bush names Powell as choice for U.S. secretary of state |url=https://edition.cnn.com/2000/ALLPOLITICS/stories/12/16/bush.powell/index.html |publisher=CNN |access-date=June 8, 2023 |archive-date=April 25, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230425082443/https://edition.cnn.com/2000/ALLPOLITICS/stories/12/16/bush.powell/index.html |url-status=dead }}</ref><ref name="appointment2">{{Cite web |last=Clark |first=Tony |date=December 16, 2000 |title=Bush names Powell as choice for U.S. secretary of state |url=https://edition.cnn.com/2000/ALLPOLITICS/stories/12/16/bush.powell/index.html |publisher=CNN |access-date=June 8, 2023 |archive-date=April 25, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230425082443/https://edition.cnn.com/2000/ALLPOLITICS/stories/12/16/bush.powell/index.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite web |last=Vulliamy |first=Ed |date=December 17, 2000 |title=Bush chooses Powell |url=https://www.theguardian.com/world/2000/dec/17/usa.uselections20001 |website=[[The Guardian]]}}</ref><ref name="NYT Obit2">{{Cite news|last=Schmitt|first=Eric|date=October 18, 2021|title=Colin Powell, Who Shaped U.S. National Security, Dies at 84|language=en-US|work=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2021/10/18/us/politics/colin-powell-dead.html|access-date=October 18, 2021|issn=0362-4331|archive-date=October 18, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018121900/https://www.nytimes.com/2021/10/18/us/politics/colin-powell-dead.html|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |date=January 20, 2001 |title=PN100 — Colin Luther Powell — Department of State, 107th Congress (2001-2002) |url=https://www.congress.gov/nomination/107th-congress/100 |access-date=November 6, 2021 |website=[[U.S. Congress]] |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=January 26, 2001 |title=Powell ceremoniously sworn in as secretary of state |url=https://edition.cnn.com/2001/ALLPOLITICS/stories/01/26/bush.powell/index.html |publisher=CNN |access-date=June 8, 2023 |archive-date=April 28, 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230428232509/https://edition.cnn.com/2001/ALLPOLITICS/stories/01/26/bush.powell/index.html |url-status=dead }}</ref><ref>{{Cite AV media|people=Powell, Colin Luther|date=January 26, 2001|title=Secretary of State Swearing-In Ceremony|language=en-US|url=https://www.c-span.org/video/?162185-1/secretary-state-swearing-ceremony|location=The White House, Washington, D. C.}}</ref><ref name="WashingtonPost_Kessler_20040714">{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A48010-2004Jul13.html|title=Powell Flies in the Face of Tradition; The Secretary of State Is Least Traveled in 30 Years|author=Kessler, Glenn|date=July 14, 2004|page=A01|newspaper=[[The Washington Post]]|access-date=August 25, 2017|archive-date=June 6, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200606004416/https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A48010-2004Jul13.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |last=Kessler |first=Glenn |date=July 14, 2004 |title=Colin Powell no globe-trotter |url=https://www.nbcnews.com/id/wbna5433036 |publisher=NBC News}}</ref> د ۲۰۰۱ زکال د سپټمبر په ۱۱ مه پاول د پیرو په پلازمېنه لیما ښار کې و؛ د پیرو له ولسمشر الخاندرو تولدو سره یې ولیدل او د امریکايي هېوادونو د سازمان د بهرنیو چارو د وزیرانو په غونډه کې یې ګډون وکړ. د سپټمبر د ۱۱مې نیټې د بریدونو وروسته د پاول چارو له ترهګرۍ سره د مبارزې په موخه له بهرنیو هېوادونو سره د متحده ایالاتو د یو باثباته ائتلاف د رامنځته کولو په برخه کې حیاتي اهمیت وموند. {{sfn|Steins|2003|p=116}}{{sfn|DeYoung|2006a|pp=338–339}} === د ټرامپ د ادارې اړوند لیدلوري === پاول د ۲۰۱۹ زکال د اکتوبر په میاشت کې د یوې مرکې پر مهال خبرداری ورکړ چې جمهوري غوښتونکي باید «خپل احساسات کنټرول کړي» او هېواد له ګوند څخه مخکې وبولي؛ دوی باید د سیاسي پایلو اړوند د اندېښنو کولو پر ځای د ولسمشر ټرامپ پر وړاندې ودرېږي. <ref>{{cite news|publisher=Yahoo! News|title=Colin Powell: Republicans Terrified Of Speaking Out Need To 'Get A Grip'|date=October 6, 2019|url=https://www.yahoo.com/news/colin-powell-republicans-terrified-of-speaking-out-need-to-get-a-grip-195747765.html|last=Russo|first=Amy|access-date=August 25, 2021|url-status=live|archive-date=October 18, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211018165321/https://www.yahoo.com/news/colin-powell-republicans-terrified-of-speaking-out-need-to-get-a-grip-195747765.html}}</ref><ref name="CNN20200607">{{cite news|last=Cole|first=Devan|url=https://edition.cnn.com/2020/06/07/politics/colin-powell-biden-trump-2020-cnntv/index.html|title=Colin Powell says he will vote for Joe Biden for president|publisher=CNN|date=June 7, 2020|access-date=June 7, 2020|archive-date=June 7, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200607150330/https://edition.cnn.com/2020/06/07/politics/colin-powell-biden-trump-2020-cnntv/index.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |last1=Sullivan |first1=Kate |date=August 19, 2020 |title=Colin Powell touts Biden's character at DNC: 'We need to restore those values to the White House' |url=https://www.cnn.com/2020/08/18/politics/colin-powell-biden-convention/index.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211020123817/https://www.cnn.com/2020/08/18/politics/colin-powell-biden-convention/index.html |archive-date=October 20, 2021 |access-date=January 12, 2021 |publisher=CNN}}</ref> == سرچينې == rej0xtiwo1dzb1g9iopsmar9a2smuif 0 69841 339914 337902 2024-11-07T21:35:39Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339914 wikitext text/x-wiki په افغانستان کې ترانسپورتي چارې تر ډېره د سړکونو، اوسپنې پټلۍ او هوا له لارې ترسره کېږي. د افغانستان د سړکونو د شبکې لویه برخه د ۲۰مې پېړۍ له نیمايي را وروسته جوړه شوه، خو د همدغې پېړۍ په وروستیو دوه لسیزو کې د سیاسي کړکېچونو له امله د رامنځته شوې جګړې پر مهال ونړول شوه. اوس مهال د افغانستان د اسلامي امارت چارواکي هڅه کوي د افغانستان د اسلامي جمهوریت له دولت سره د جګړې پر مهال د دوی د خپلو او نورو وسله والو له خوا ویجاړې کړای شوې لویې لارې، واټونه او پلونه بېرته ورغوي. <ref name="500,000 metric tons of goods imported, exported via railroads">{{Cite news|url=https://pajhwok.com/2022/11/24/nearly-500000-metric-tons-of-goods-imported-exported-via-railroads/|title=500,000 metric tons of goods imported, exported via railroads|publisher=Pajhwok Afghan News|date=November 24, 2022|access-date=2022-11-24}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://tolonews.com/business-180366|title=ACCI: Transit Through Afghanistan Up 50%|publisher=TOLOnews|date=October 19, 2022|access-date=2022-10-24}}</ref><ref>{{Cite news|title=Reconstruction|url=https://pajhwok.com/category/reconstruction/|date=June 22, 2022|access-date=2022-06-22|publisher=Pajhwok Afghan News|location=Afghanistan}}</ref><ref name="who">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.who.int/violence_injury_prevention/road_safety_status/country_profiles/afghanistan.pdf |access-date=January 8, 2012 |publisher=World Health Organization (WHO)}}</ref><ref name="Afghanistan gives antiquated Toyotas a new life">{{cite news|url=https://www.stripes.com/afghanistan-gives-antiquated-toyotas-a-new-life-1.356184|title=Afghanistan gives antiquated Toyotas a new life|work=[[Stars and Stripes (newspaper)|Stars and Stripes]]|date=July 3, 2015|access-date=2020-10-09|location=United States}}</ref><ref name="Nearly 3,000 people killed, injured in traffic accidents in past 9-month">{{Cite news|title=Nearly 3,000 people killed, injured in traffic accidents in past 9-month|url=https://pajhwok.com/2022/12/16/nearly-3000-people-killed-injured-in-traffic-accidents-in-past-9-month/|date=16 December 2022|access-date=2022-06-22|publisher=Pajhwok Afghan News|location=Afghanistan}}</ref> په وچه کې چاپېر افغانستان هېڅ سمندري بندر نه لري، خو د آمو سیند څخه چې د ترکمنستان، ازبکستان او تاجکستان سره د دغه هېواد د پولې په اوږدو کې بهېږي په پام وړ کچه د توکو په لېږد را لېږد کې ګټنه کېږي. په وروستیو کلونو کې د دغه هېواد د هوايي ډګرونو، سړکونو، د اوسپنې پټلۍ د شبکې او همدارنګه ځمکنیو بندرونو بېرته رغول لامل وګرځېدل چې افغانستان چټکه اقتصادي وده وکړي. تر ۲۰۲۱ زکال پورې په افغانستان کې د فعالو هوايي ډګرونو شمېر ۴۶ ته ورسېد.<ref name="Factbook">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=2017-12-01 |work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency (CIA) |location=United States}}</ref> == سړک == د افغانستان ډیری اصلي لویې لارې د شلمې پېړۍ په نیمايي کې د شوروي اتحاد او متحده ایالاتو په مرسته کریړ شوې. شوروي اتحاد په ۱۹۶۰مه لسیزه کې د سالنګ د تونل په ویستو سره د سالنګ لویه لار جوړه کړه چې د افغانستان شمال او ختیځ یې له یو بل سره ونښلوه. ورته مهال د افغانستان د مهمو ښارونو؛ هرات، مزار شریف، لښکرګاه، کندهار، غزني، کابل او جلال آباد نښلونکې لویه لار چې د ګاونډي پاکستان هېواد له لویو لارو سره هم وصلېږي د دغه هېواد د سړکونو د سیسټم اصلي برخه جوړوي. په ټولیزه توګه د دغه هېواد د سړکونو د شبکې بشپړ اوږدوالی په تخمیني ډول ۳۴۹۰۳ کیلومتره کېږي چې تر ۲۰۱۷ زکال پورې له دغو څخه ‍۱۷۹۰۳ کیلومتره یې کرېړ او پاتې نور ۱۷۰۰۰ کیلومتره یې خامه پاتې و. د ټرافیکو سیسټم یې هم ښی لاسی دی. تر ۲۰۰۸ زکال پورې په کابل کې د ثبت شوو موټرو شمېر ۷۳۱۶۰۷ موټرو ته ورسېد. ورته مهال ډېری موټر قانوني اسناد نه لري. افغان دولت هم هېواد ته له لسو کلونو څخه د پخوانیو موټرو واردات بند کړي. د ۱۹۹۰مې لسیزې له نیمايي راوروسته په دغه هېواد کې د ټیوټا کمپنۍ موټر تر ټولو ډېر کارېدونکي موټر دي. په وروستیو کې افغانستان په کورني بازار کې د ګټنې په موخه د نقلیه وسایطو جوړولو ته مخه کړې. په دغه هېواد کې وګړي لرې پرتو سیمو ته د سفر په موخه له شخصي موټرو، کرایي کوچنیو موټرو او بسونو ګټنه کوي. ورته مهال ډیری لارې د لویو موټرو د زیات وزن د انتقال له امله جدي بیارغونې ته اړتیا لري؛ له همدې امله سیلانیان تر ډېره په اوږدو سفرونو کې د هوايي چلن له خدمتونو ګټنه کوي.<ref name="Factbook2">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/afghanistan/ |access-date=2017-12-01 |work=[[The World Factbook]] |publisher=Central Intelligence Agency (CIA) |location=United States}}</ref><ref name="who2">{{cite web |title=Afghanistan |url=https://www.who.int/violence_injury_prevention/road_safety_status/country_profiles/afghanistan.pdf |access-date=January 8, 2012 |publisher=World Health Organization (WHO)}}</ref><ref name="Nearly 3,000 people killed, injured in traffic accidents in past 9-month2">{{Cite news|title=Nearly 3,000 people killed, injured in traffic accidents in past 9-month|url=https://pajhwok.com/2022/12/16/nearly-3000-people-killed-injured-in-traffic-accidents-in-past-9-month/|date=16 December 2022|access-date=2022-06-22|publisher=Pajhwok Afghan News|location=Afghanistan}}</ref><ref name="Afghanistan gives antiquated Toyotas a new life2">{{cite news|url=https://www.stripes.com/afghanistan-gives-antiquated-toyotas-a-new-life-1.356184|title=Afghanistan gives antiquated Toyotas a new life|work=[[Stars and Stripes (newspaper)|Stars and Stripes]]|date=July 3, 2015|access-date=2020-10-09|location=United States}}</ref><ref>{{cite news|url=https://in.reuters.com/article/afghanistan-vehicles-idINKBN25T1TO|title=Afghan firm eyes emerging middle class with new cars, trucks|editor=Hameed Farzad|work=Reuters|date=September 2, 2020|access-date=2020-10-09|archive-date=2020-09-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20200904030350/https://in.reuters.com/article/afghanistan-vehicles-idINKBN25T1TO|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/afghan-company-introduces-locally-made-vehicles|title=Afghan Company Introduces Locally Made Vehicles|publisher=Voice of America|date=September 3, 2020|access-date=2020-10-09}}</ref><ref>{{YouTube|Q_2LVVGd8zE|شام کابل گزارش ضیا، ترمینل پایتخت، مسافران شمال ,Capital terminal kabul}}</ref><ref>{{Cite web |title=Vehicles Rental in Afghanistan &#124; Afghan Logistics |url=https://www.afghanrentals.com/ |website=AfghanRentals |access-date=2023-07-05 |تاريخ الأرشيف=2020-10-03 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20201003193457/https://www.afghanrentals.com/ |url-status=dead |خونديځ نېټه=2020-10-03 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20201003193457/https://www.afghanrentals.com/ |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20201003193457/https://www.afghanrentals.com/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20201003193457/https://www.afghanrentals.com/ }}</ref> === لویې لارې === اوس مهال د افغانستان د لویو لارو شبکه د بیارغونې په پړاو کې ده. ورته مهال ډیری منطقوي سړکونه هم د بیارغونې او یا پراختیا په حالت کې دي. په لاندې کې د افغانستان د یو شمېر مهمو لویو لارو نوملړ وړاندې شوی: * په پکتیا ولایت کې ګردېز – پټان لویه لار ( د ۲۰۱۵ زکال راهیسې یې د رغونې چارې روانې دي) * جلال آباد – تورخم لویه لار * کابل – بامیان لویه لار * کابل – کندز لویه لار * کابل – خوست لویه لار * کابل – غور لویه لار * کابل – جلال آباد لویه لار (A-1) * کابل – هرات لویه لار (A-77) * کابل – کندهار لویه لار ((A-1 * کابل – مزار لویه لار ((A-76 * کندهار – بامیان لویه لار * کندهار – بولدک لویه لار<ref>{{Cite web |title=Afghanistan: Improved Roads Unlocks Access to Services and Opportunities |url=https://www.worldbank.org/en/news/feature/2017/11/14/improved-transport-access-to-markets-leads-to-lower-costs-and-more-investments |publisher=World Bank}}</ref> * کندهار- هرات لویه لار * کندهار – ترینکوټ لویه لار * کندز- پلخمري لویه لار * کندز – فیض آباد لویه لار * هرات – اسلام قلعه لویه لار * هرات – مزار لویه لار * ټرایډنټ مسیر (له لشکرګاه تر ګرشک پورې لار) * ۶۰۶ نمبر مسیر (دلارام – زرنج لویه لار) === رسمي سرحدي بندرونه === په ټول افغانستان کې له لسو څخه زیات رسمي سرحدي بندرونه شتون لري چې په فراه ولایت کې د ابونصر فراهي، په پکتیکا کې د انګورو اډې، په فاریاب کې د آقینې، په پکتیا کې د ډنډ او پټان، په خوست کې د غلام خان ، په بلخ کې د حیرتانو، په هرات کې د اسلام قلا ، په بدخشان کې د اشکاشم، په کندز کې د شیرخان بندر، په کندهار ولایت کې د سپین بولدک، په هرات کې د تورغونډۍ، په ننګرهار کې د تورخم او په نیمروز ولایت کې د زرنج؛ بندرونه په کې شاملېږي. د چین او افغانستان نښلونکې لار چې له ۲۰۲۱ زکال راهیسې تر بیا رغونې لاندې ده د واخان ولسوالۍ له واخجیر کوتل څخه تېریږي. <ref>{{cite news|url=https://pajhwok.com/2022/06/21/afghanistan-iran-resume-goods-transport-at-abu-nasar-port/|title=Afghanistan, Iran resume goods transport at Abu Nasar Port|publisher=Pajhwok Afghan News|date=June 21, 2022|access-date=2022-08-05}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://tolonews.com/afghanistan-174055|title=Analysts Predict Decrease in Govt Revenue as Border Town Falls|work=TOLOnews|date=7 August 2021|access-date=2022-12-16|location=Afghanistan}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.aa.com.tr/en/info/infographic/24092|title=Afghan border crossings gain more importance amid Taliban's advance|publisher=Anadolu Agency|date=July 13, 2021|access-date=2022-08-05|location=Turkey}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-58283177|title=Afghanistan: How many refugees are there and where will they go?|publisher=BBC News|date=August 31, 2021|access-date=2022-08-05|location=United Kingdom}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.arabnews.com/node/1863386/world|title=Set in concrete: In a first, Kabul builds $5m road via tough terrain to access China|publisher=Arab News|date=May 23, 2021|access-date=2022-08-13}}</ref><ref>{{cite news|url=https://foreignpolicy.com/2021/08/14/china-afghanistan-wakhan-corridor-imperial-ambitions/|title=China Is Protecting Its Thin Corridor to the Afghan Heartland|publisher=Foreign Policy|date=August 14, 2021|access-date=2022-08-13}}</ref> د افغانستان او تاجکستان ترمنځ د آمو سیند پر سر جوړ شوی پل چې د شیرخان بندر او د تاجکستان په خوا کې د پنج پایین په نامه سرحدي بندر ترمنځ موقعیت لري، افغانستان او تاجکستان د ځمکې له لارې له یوبل سره نښلوي. دغه پل په ۲۰۰۷ زکال کې د متحده ایالاتو د پوځ د انجینرانو (USACE) له خوا جوړ کړای شو. له دې سربېره دغه دواړه هېوادونه د تاجک – افغان پله په نامه بل پل پر مټ هم نښلېدلي چې د تم- دموګان سرحدي بندرونو ترمنځ موقعیت لري. د افغانستان – ازبکستان د دوستۍ پل افغانستان د ځمکې له لارې له ازبکستان سره نښلوي. د دلارام – زرنج لویه لار د هند په مرسته جوړه او د ۲۰۰۹ زکال په جنوري میاشت کې افتتاح شوه.<ref>[http://www.america.gov/st/washfile-english/2007/August/20070829160347saikceinawz0.2609064.html Afghanistan-Tajikistan Bridge Links Central, South Asia] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090831013643/http://www.america.gov/st/washfile-english/2007/August/20070829160347saikceinawz0.2609064.html|date=2009-08-31|location=United States}}</ref><ref>{{cite news|title=India hands over strategic highway to Afghanistan|url=http://www.hindu.com/2009/01/23/stories/2009012355311200.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20090203072429/http://hindu.com/2009/01/23/stories/2009012355311200.htm|url-status=dead|archive-date=2009-02-03|work=The Hindu|date=2007-07-12|location=India}}</ref> == د اوسپنې پټلۍ == افغانستان په ټولیزه توګه له خپلو یو شمېر ګاونډیو هېوادونو سره د اوسپنې پټلۍ پر مټ څلور ځایه وصل دی.<ref name="500,000 metric tons of goods imported, exported via railroads2">{{Cite news|url=https://pajhwok.com/2022/11/24/nearly-500000-metric-tons-of-goods-imported-exported-via-railroads/|title=500,000 metric tons of goods imported, exported via railroads|publisher=Pajhwok Afghan News|date=November 24, 2022|access-date=2022-11-24}}</ref> === د افغانستان – ایران ترمنځ د اوسپنې پټلۍ === له ۲۰۰۶ زکال راهیسې د ایران له خواف څخه د افغانستان هرات ښار ته د اوسپنې پټلۍ د جوړېدو په حالت کې ده. د ایران په خاوره کې دغه د اوسپنې پټلۍ په معیاري ۱۴۳۵ ملي متري (۴ فوټه ۸+۱/۲ انچ) کچه جوړه شوې ده. د ۲۰۲۰ زکال په ډسمبر میاشت کې راپور ورکړل شو چې د هرات – خواف د اوسپنې پټلۍ چې ۲۲۵ کیلومتره اوږدوالی لري د افغانستان د هرات ولایت تر غوریان ولسوالۍ پورې را رسېدلې ده. <ref name="traderoute">{{cite news|title=Opening up Afghan trade route to Iran|url=http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/opening-up-afghan-trade-route-to-iran.html|work=[[Railway Gazette International]]|date=2008-01-29|author=Murray Hughes|access-date=2023-07-05|archive-date=2015-11-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20151113050341/http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/opening-up-afghan-trade-route-to-iran.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite news|title=Modern construction methods mastered on Mashhad - Bafgh line|url=http://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/modern-construction-methods-mastered-on-mashhad-bafgh-line.html|work=Railway Gazette International|date=2007-07-01|access-date=2023-07-05|archive-date=2018-11-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20181124122036/https://www.railwaygazette.com/news/single-view/view/modern-construction-methods-mastered-on-mashhad-bafgh-line.html|url-status=dead}}</ref><ref name="Long-delayed Herat-Khaf rail link inaugurated">{{cite news|title=Long-delayed Herat-Khaf rail link inaugurated|url=https://pajhwok.com/2020/12/10/long-delayed-herat-khaf-rail-link-inaugurated-2/|date=10 December 2020|publisher=Pajhwok Afghan News|access-date=2020-12-20}}</ref><ref name="Afghan, Iranian Leaders Hail 'Historic' Khaf-Herat Railway">{{cite news|url=https://tolonews.com/business-168392|title=Afghan, Iranian Leaders Hail 'Historic' Khaf-Herat Railway|date=12 December 2020|publisher=TOLOnews|location=Afghanistan}}</ref><ref name="Officials Inaugurate Khawaf-Herat Railway Line">{{cite news|title=Officials Inaugurate Khawaf-Herat Railway Line|url=https://www.khaama.com/khawaf-railway-official-opened-for-use-989795/|date=10 December 2020|publisher=Khaama Press|access-date=2020-12-20|location=Afghanistan}}</ref><ref>{{Youtube|UXfM8DH7_N4|خط آهن هرات- خواف بین افغانستان و ایران افتتاح شد}} (Pajhwok Afghan News, Dec. 8, 2020)</ref><ref>{{Youtube|8h_7qk8eECo|Khaf - Herat}} (Afghanistan Chamber of Commerce & Investment, Dec. 8, 2020)</ref> === د افغانستان – ترکمنستان ترمنځ د اوسپنې پټلۍ === د ۱۰ کیلومترو په اوږدوالي او د ۱۵۲۰ ملي متره (۴ فوټه ۱۱+ ۲۷/۳۲ انچ) پلنوالي په لرلو د اوسپنې پټلۍ د ترکمنستان سرحد آباد (مرو) د افغانستان له تورغونډۍ ښارګوټي سره نښلوي چې د هرات ولایت شمال ته په ۱۱۵ کیلومترۍ فاصله کې موقعیت لري. د شوروي پر مهال د جوړې شوې دغې اوسپنې پټلۍ د بیا رغونې او همدارنګه له تورغونډۍ څخه تر هرات ولایت پورې د هغو د رسولو چارې په ۲۰۱۷ زکال کې پیل شوې. <ref name="Construction of Turkmen-Afghan railroad begins">{{cite news|last=Kakar|first=Javed Hamim|title=Construction of Turkmen-Afghan railroad begins|url=https://www.pajhwok.com/en/2017/12/01/construction-turkmen-afghan-railroad-begins|date=1 December 2017|publisher=[[Pajhwok Afghan News]]|access-date=1 December 2017}}</ref> د دغو دواړو هېوادونو ترمنځ بله د اوسپنې پټلۍ د افغانستان د فاریاب ولایت له آقینې بندر څخه تېرېږي چې د ترکمنستان له امام نظر او اتمایرات (کرکي) څخه په تېرېدو د ترکمنستان د اوسپنې پټلۍ له شبکې سره نښلي. دغه د اوسپنې پټلۍ د آقینې له سویل څخه تر اندخوی پورې دوام لري چې اوږدوالی یې شاوخوا ۵۸ کیلومتره (۳۶ مایله) کېږي. په پام کې ده چې دغه د اوسپنې پټلۍ له اندخوی څخه د هېواد نورو برخو ته هم وغځېږي. <ref name="inauguration">{{cite news|last=Salehai|first=Zarghona|title=Afghan-Turkmenistan railroad inaugurated|url=http://www.pajhwok.com/en/2016/11/28/afghan-turkmenistan-railroad-inaugurated|date=28 November 2016|publisher=Pajhwok Afghan News|access-date=17 January 2017}}</ref><ref>{{cite news|title=Aqina-Andkhoi Railway Officially Inaugurated|url=https://www.khaama.com/aqina-andkhoi-railway-officially-inaugurated-443344/|date=14 January 2020|publisher=Khaama Press|access-date=2021-01-17}}</ref><ref name="Aqina-Andkhoi Railway Officially Opened">{{cite news|title=Aqina-Andkhoi Railway Officially Opened|url=https://tolonews.com/business-169236|date=14 January 2020|publisher=TOLOnews|access-date=2021-01-17}}</ref><ref name="Aqina-Andkhoi railway line inaugurated, 3 projects signed">{{cite news|title=Aqina-Andkhoi railway line inaugurated, 3 projects signed|url=https://pajhwok.com/2021/01/14/aqina-andkhoi-railway-line-inaugurated-3-projects-signed/|date=14 January 2020|publisher=Pajhwok Afghan News|access-date=2021-01-17}}</ref><ref name="Work on Afghanistan-Turkmenistan railroad begins">{{cite news|title=Work on Afghanistan-Turkmenistan railroad begins|url=http://www.pajhwok.com/en/2013/06/16/work-afghanistan-turkmenistan-railroad-begins|date=16 June 2013|publisher=Pajhwok Afghan News}}</ref><ref name="andkhoyconstruction">{{cite news|last=Hejaab|first=Aslam|title=Work Begins On Aqina-Andkhoy Railway|url=http://ariananews.af/latest-news/work-begins-on-aqina-andkhoy-railway/|date=31 October 2016|publisher=ariananews.af|access-date=17 January 2017}}</ref> === د افغانستان – ازبکستان ترمنځ د اوسپنې پټلۍ === د ازبکستان او د افغانستان د شمالي مزارشریف ښار ترمنځ د ۷۵ کیلومتره په اوږدوالي د اوسپنې پټلۍ شتون لري چې ټوله دغه د ۱۵۲۰ ملي متره (۴ فوټه ۱۱+۲۷/۳۲ انچه) په پلنوالي جوړه شوې. دغه پټلۍ د ترمز څخه پیلېږي او د آمو سیند پر سر د شوروي اتحاد له خوا د جوړ شوي د افغانستان – ازبکستان د دوستۍ پل څخه په تېرېدو د مزارشریف ښار تر هوايي ډګر پورې رسېږي. له دې سره په وروستیو کلونو کې د دې سروې ترسره شوه څو دغه پټلۍ لومړۍ تر کابل او بیا تر پېښور پورې وغځول شي. <ref>{{cite news|url=http://www.railwaygazette.com/nc/news/single-view/view/first-major-afghan-railway-opens.html|access-date=25 August 2011|title=First major Afghan railway opens|date=25 August 2011|work=[[Railway Gazette International]]|archive-date=17 September 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110917155436/http://www.railwaygazette.com/nc/news/single-view/view/first-major-afghan-railway-opens.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web |date=July 28, 2022 |title=China Ready To Assist In Afghanistan Belt And Road Railway Infrastructure |url=https://www.silkroadbriefing.com/news/2022/07/28/china-ready-to-assist-in-afghanistan-belt-and-road-railway-infrastructure/ |access-date=2022-08-13 |publisher=Silk Road Briefing |تاريخ الأرشيف=2022-08-13 |مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20220813145625/https://www.silkroadbriefing.com/news/2022/07/28/china-ready-to-assist-in-afghanistan-belt-and-road-railway-infrastructure/ |url-status=dead |خونديځ نېټه=2022-08-13 |خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20220813145625/https://www.silkroadbriefing.com/news/2022/07/28/china-ready-to-assist-in-afghanistan-belt-and-road-railway-infrastructure/ |خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20220813145625/https://www.silkroadbriefing.com/news/2022/07/28/china-ready-to-assist-in-afghanistan-belt-and-road-railway-infrastructure/ |archive-url=https://web.archive.org/web/20220813145625/https://www.silkroadbriefing.com/news/2022/07/28/china-ready-to-assist-in-afghanistan-belt-and-road-railway-infrastructure/ }}</ref><ref>{{Cite news|url=https://pajhwok.com/2022/07/23/trans-afghan-railroad-to-spur-regional-connectivity/|title=Trans-Afghan railroad to spur regional connectivity|publisher=Pajhwok Afghan News|date=July 23, 2022|access-date=2022-08-05|location=Afghanistan}}</ref><ref>{{Cite news|url=https://tolonews.com/business-178595|title=Kabul, Tashkent to Conduct Survey of Trans-Afghan Railway Project|publisher=TOLOnews|date=June 21, 2022|access-date=2022-06-21|location=Afghanistan}}</ref> === نورې پولې === ورته مهال افغانستان له پاکستان، چین او تاجکستان سره نښلېدونکې د اوسپنۍ پټلۍ نه لري. == هوا == === ملکي هوايي چلن === په افغانستان کې د هوايي ترانسپورت خدمتونه د آریانا افغان هوايي شرکت په نامه د افغانستان د دولتي هوايي شرکت او همدارنګه د کام ایر په نامه خصوصي هوايي شرکت له خوا وړاندې کېږي. داخلي الوتنې د دغه هېواد ګڼ شمېر هوايي ډګرونو ته ترسره کېږي او نړیوالې الوتنې بیا تر ډېره د کابل هوايي ډګر ته کېږي. د اریانا افغان هوايي شرکت نړیوالې الوتنې له کابل څخه ډهلي، دوبۍ، اسلام آباد، ریاض او ارومچي ته ترسره کېږي، په داسې حال کې چې کام ایر بیا الماتا، انقرې، ډهلي، دوشنبې، اسلام آباد، استانبول، جدې، کویټ، تاشکند او شارجې ته الوتنې لري. <ref>{{cite news|url=https://tolonews.com/business-179266|title=Kabul-Delhi Flights Resume, Flights to Urumqi to Begin in Weeks|publisher=TOLOnews|date=August 5, 2022|access-date=2022-08-05}}</ref><ref>{{cite news|url=https://pajhwok.com/2022/08/05/ariana-afghan-airlines-resumes-flights-to-new-delhi/|title=Ariana Afghan Airlines resumes flights to New Delhi|publisher=Pajhwok Afghan News|date=August 5, 2022|access-date=2022-08-05|location=Afghanistan}}</ref> په ۲۰۲۱ زکال کې د کابل د سقوط او همدارنګه د افغانستان د اسلامي امارت د بېرته واکمنېدو له امله له دغه هېواد څخه ډېری نړیوالې الوتنې وځنډېدلې. داخلي الوتنې په رسمي ډول د ۲۰۲۲ زکال په جنوري کې پیل شوې. د دولت له بدلون وړاندې یو شمېر نورو بهرنیو هوایي شرکتونو لکه ایر انډیا، امارات، ګلف ایر، ایران آسمان، پی آی اې او ترکیش ایرلاین د هېواد له ګڼ شمېر هوايي ډګرونو الوتنې لرلې. اوس مهال (۲۰۲۳ زکال) یوازې درې بهرني هوايي شرکتونه په افغانستان کې فعالیت لري چې په دغو کې د پاکستان پي آی اې او د ایران ماهان هوايي شرکت چې له کابل څخه مشهد او تهران ته الوتنې کوي؛ شامل دي. په پام کې ده چې ډېر ژر به د هند ایر انډیا او سپایس جېټ هوايي شرکتونه هم بیاځلي کابل ته الوتنې پیل کړي. <ref>{{cite news|title=Afghan Civilian and Military Airports Resume Activities|url=https://tolonews.com/afghanistan-176503|publisher=TOLOnews|date=January 29, 2022|access-date=2022-08-05}}</ref><ref>{{cite news|url=https://tolonews.com/business-179310|title=Major Airlines Still Not Making Flights to Kabul|publisher=TOLOnews|date=August 8, 2022|access-date=2022-08-10|location=Afghanistan}}</ref> په افغانستان کې مهم هوايي ډګرونه په لاندې ډول دي: '''نړیوال هوايي ډګرونه''' * د کابل نړیوال هوايي ډګر – د افغانستان تر ټولو لوی هوايي ډګر دی چې په کابل کې موقعیت لري او ډیری ملکي نړیوالې الوتنې له همدغه هوايي ډګر ترسره کېږي. * د احمدشاه بابا نړیوال هوايي ډګر – دغه هوايي ډګر چې په کندهار ولایت کې موقعیت لري د ملکي او پوځي هوايي ډګر په توګه ترې ګټنه کېږي. * د مزارشریف نړیوال هوایي ډګر – په مزار شریف ښار موقعیت لري چې د ملکي او پوځي هوايي ډګر په توګه ترې ګټنه کېږي. * د هرات نړیوال هوايي ډګر – په هرات ولایت کې موقعیت لري چې د ملکي او پوځي هوايي ډګر په توګه ترې ګټنه کېږي. '''داخلي هوايي ډګرونه''' * د بامیانو هوايي ډګر، چې د شهید مزاري د هوايي ډګر په نوم هم پېژندل کېږي د بامیانو ولایت په مرکز بامیان ښار کې موقعیت لري. * د بست هوايي ډګر، چې د لښکرګاه د هوايي ډګر په نوم هم پېژندل کېږي د هلمند ولایت په مرکز لښکرګاه ښار کې موقعیت لري. * د چغچران هوايي دګر، د غور ولایت په مرکز چغچران ښار کې موقعیت لري. * د فراه هوايي ډګر، د فراه ولایت په مرکز فراه ښار کې موقعیت لري. * د فیض آباد هوايي ډګر، د بدخشان ولایت د مرکز فیض آباد ښار په شمال لویدیځ لوري کې موقعیت لري. * د ګردېز هوايي ډګر، د پکتیا ولایت د مرکز ګردیز ښار شمالي لوري ته موقعیت لري. * د غزني هوايي ډګر، د غزني ولایت د مرکز غزني ښار په سویل ختیځ لوري کې موقعیت لري. * د جلال آباد هوايي ډګر، چې د ننګرهار د هوايي ډګر په نوم هم پېژندل کېږي؛ د ننګرهار ولایت د مرکز جلال آباد ښار په سویل ختیځ لوري کې موقعیت لري. * د خوست هوايي ډګر، د خوست ولایت د مرکز خوست ښار په ختیځ لوري کې موقعیت لري. * د کندز هوايي ډګر، د کندز ولایت د مرکز کندز ښار په سویل ختیځ لوري کې موقعیت لري. * د لوګر هوايي ډګر، د لوګر ولایت د مرکز پل علم ښار په سویل ختیځ لوري کې موقعیت لري. * د میمنې هوايي ډګر، د فاریاب ولایت د مرکز میمنې ښار په شمال لویدیځ لوري کې موقعیت لري. * د ښرنې هوايي ډګر، د پکتیکا ولایت د مرکز ښرنې ښار په سویل ختیځ لوري کې موقعیت لري. * د ترینکوټ هوايي ډګر، د ارزګان ولایت د مرکز ترینکوټ ښار سویلي لوري ته موقعیت لري. * د زرنج هوايي ډګر، چې د نیمروز د هوايي ډګر په نوم هم پېژندل کېږي د نیمروز ولایت د مرکز زرنج ښار ختیځ لوري ته موقعیت لري. === پوځي هوايي چلن === په افغانستان کې د پوځي هوايي چلن په برخه کې چارې ۱۹۲۰مې لسیزې ته اړوندېږي چې د بریتانیا د سترواکۍ او شوروي اتحاد په ملاتړ پیل شوې. له دویمې نړیوالې جګړې وروسته له دغه هېواد سره د نړیوالو قدرتونو په ځانګړې توګه د شوروي اتحاد او ناټو د سیاسي اغېزو له امله، د پوځي الوتکو او نورو پوځي مرستو ډول بدلون لرلی. اوس مهال د افغانستان د هوايي ځواک قطعات، افغان هوايي ځواک جوړوي. د بګرام هوايي اډه په پیل کې د ۱۹۵۰مې لسیزې پر مهال جوړه شوه. دغه اډې د شوروي اتحاد او ناټو ځواکونو د بریدونو پر مهال د سیمې په کچه پام وړ پراختیا لرلې. د دغه هوايي اډې امکانات د بوئینک ۷۴۷، لاک هېډ سي-۵ ګلکسي او انتونوف -۱۲۴ الوتکو په څېر لویو الوتکو د ناستې وړتیا لري. == اوبه == په وچه کې د چاپېر افغانستان یوازنۍ د اوبو لار د آمو سیند دی چې د افغانستان د شمالي پولې ډېره برخه جوړوي. دغه سیند په کلنۍ کچه د ۵۰۰ مټریک ټنه بار د لېږد را لېږد شاهد دی. اړوند ګمرکونه یې د بلخ ولایت په حیرتانو او د کندز ولایت په شیرخان بندر کې موقعیت لري. == نل لیکې == د نفتو نل لیکې (پایپ لاینونه) له بګرام څخه ازبکستان او له شینډنډ څخه ترکمنستان ته غځېدلې دي. دغه نل لیکې کلونه کېږي چې له خرابېدو سره مخ دي او ترې ګټنه نه کېږي. ورته مهال په ټولیزه توګه په دغه هېواد کې د طبیعي ګازو د لېږد ۱۸۰ کیلومتره نل لیکې شتون لري. د افغانستان او پاکستان له لارې له ترکمنستان څخه تر هندوستان پورې د طبیعي غازو د لېږد په موخه د ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند د غازو نل لیکه (ټاپي) تر اوسه (۲۰۲۳ زکال) تر کار لاندې ده. == سرچينې == 6chbvmzjilkh19pzjll2chrtv7h822c 0 72809 339911 339301 2024-11-07T19:53:11Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339911 wikitext text/x-wiki {{Infobox Former Country |native_name = 大元<br/>[[دوتنه:Dai Ön Yeke Mongghul Ulus.PNG|80px]] |conventional_long_name = لوی يوان<br/>Great Yuan |common_name = يوان کورنۍ<br/>Yuan dynasty |image_هېواد بيرغ = |هېواد بيرغ = هېواد بيرغ of the Yuan dynasty |هېواد بيرغ_type = د يوان کورنۍ بيرغ |continent = Asia |region = Eastern Asia |era = تر کلاسيکې دورې وروسته |status = سلطنت |status_text = |empire = مغولي سلطنت |government_type = [[پاچاهي]] |year_start = 1271 |year_end = 1368 |event_start = د يوان کورنۍ رسمي اعلان |date_start = 18 ډېسمبرr 1271 |event_end = سقوط [[خان بالک]] |date_end = 14 سېپتمبر |event_pre = د [[چنګيزخان]] [[مغولي سلطنت]] پيل |date_pre = پسرلی، 1206 |event1 = شيانګ يانګ جګړه |date_event1 = 1268-1273 |event2 = د سوېلي سونګ بری |date_event2 = 4 فېبروری 1276 |event3 = کېنګ يامين |date_event3 = 19 مارچ 1279 |event_4 = [[سورپټګي پاڅون]] |date_event4 = 1351-1368 |event_post = [[شمالي يوان کورنۍ]] بغاوت |date_post = 1368-1388 |p1 = مغولي سلطنت |هېواد بيرغ_p1 = |p2 = سونګ کورنۍ |هېواد بيرغ_p2 = |p3 = |هېواد بيرغ_p3 = |p4 = |هېواد بيرغ_p4 = |p5 = |هېواد بيرغ_p5 = |s1 = شمالي يوان کورنۍ |هېواد بيرغ_s1 = |image_s1 = |s2 = منګ کورنۍ |image_s2 = |s3 = |هېواد بيرغ_s3 = |s4 = |هېواد بيرغ_s4 = |s5 = |هېواد بيرغ_s5 = |image_coat = |symbol = |symbol_type = |image_map = Yuan Dynasty 1294.png |image_map_caption = يوان کورنۍ 1294 |capital = [[خان بالک]] ([[بېجينګ]]) |capital_exile = |latd = 39 |latm = 54 |latNS = N |longd = 116 |longm = 23 |longEW = | |national_motto = |national_anthem = |common_languages = [[چینایي ژبه|چينايي]]<br/>[[مغولي ژبه|مغولي]] |religion = [[بودیزم]] - [[چينايي بوداييزم|چینايي]] اور [[تېبتي بوداييزم|تېبېتي]]<br/>[[تاوميزم]]<br/>[[کنفيوشيزم]]<br/>[[چينايي ولسي مذهب]]<br/>[[سماواتيت]]<br/>[[مسيحيت]]<br/>[[اسلام]] |currency = په ټوليزه ډول [[کاغذي کرنسي]] (چاو) | |leader1 = قبلايي خان |leader2 = اوخاتو خان |year_leader1 = 1260–1294 |year_leader2 = 1333–1370 (جاري.) |leader_pre = چنگیز خان |year_leader_pre = 1206–1227 |title_leader = [[پاچا]] |stat_year1 = 1290 |stat_area1 = |stat_pop1 = 77000000 |title_deputy = چانسلر |legislature = |stat_year2 = 1293 |stat_area2 = |stat_pop2 = 79816000 |stat_year3 = 1310 |stat_area3 =14000000 |stat_pop3 = |stat_year4 = 1330 |stat_area4 = |stat_pop4 = 83873000 |stat_year5 = 1350 |stat_area5 = |stat_pop5 = 87147000 |today = {{هېواد بيرغ|Mongolia}}<br/>{{هېواد بيرغ|China}}<br/>&nbsp;{{هېواد بيرغ|Hong Kong}}<br/>&nbsp;{{هېواد بيرغ|Macau}}<br/>{{هېواد بيرغ|India}}<br/>{{هېواد بيرغ|North Korea}}<br/>{{هېواد بيرغ|South Korea}}<br/>{{هېواد بيرغ|Laos}}<br/>{{هېواد بيرغ|Vietnam}}<br/>{{هېواد بيرغ|Myanmar}}<br/>{{هېواد بيرغ|Russia}} }}يوان واکمنه کورنۍ، چې په رسمي ډول ستر يوان بلل کېږي، د مغولو په مشرۍ د چين يوه شاهي واکمنه کورنۍ، او له وېش وروسته د مغولو د سترواکۍ ځای نيونکی دولت و. قوبلای يې بنسټ ايښي و (سترواک شيزو يا سيټسن خان)، د بورجيګين قبيلې د مغولو د سترواکۍ پنځم خاقان سترواک، او د 1271 څخه تر 1368 پورې يې دوام وکړ. په چينايي تاریخ کې، يوان واکمنه کورنۍ له «سانګ» واکمنې کورنۍ څخه وروسته راغله، او له منګ واکمنې کورنۍ څخه مخکې وه.<ref name="CivilSociety">{{cite book|last=Simon|first=Karla W.|title=Civil Society in China: The Legal Framework from Ancient Times to the 'New Reform Era'|date=26 April 2013|publisher=Oxford University Press|isbn=9780190297640|page=39 {{nowrap|n. 69}}}}</ref> که څه هم په 1206ز کال کې د خاقان په توګه د چنګيزخان پر تخت کېناستل، په چينايي کې د هان په سبک د سترواک د لقب اخيستلو په توګه تشریح شوي دي، او مغول سترواکۍ د اوسني چين د شمالي سيمو په ګډون په ډېرو سيمو د لسيزو لپاره واکمني وکړه، خو تر 1271 پورې قوبلای خان په رسمي ډول د دوديز هان په سبک د دې واکمنې کورنۍ ادعا وکړه، او فتوحات يې تر 1279ز کال پورې نه و بشپړ شوي، تر څو سويلي «سانګ» واکمنې کورنۍ ته د «يامين» په جګړه کې ماتې ورکړل شوه. په دې وخت کې د هغه قلمرو د مغولو په مشرۍ د نورو خاناتو څخه ګوښه او د اوسني وخت د چين ډېره برخه او د منګولیا په ګډون شا اوخوا سيمې يې په واک کې درلودې، دا لومړۍ واکمنه کورنۍ وه چې بنسټ يې يو داسې چا ايښودلی و چې توکميز هان نه و، او په ټول چين يې واکمني وکړه. په 1368ز کال کې، د «منګ» واکمنې کورنۍ له خوا د «يوان» ځواکونو ته له ماتې ورکولو وروسته، چنګيزي شويو واکمنو د منګولیا لوړو سيمو ته شاتګ وکړ، او تر 1635ز کال پورې يې تر هغه وخته واکمني وکړه، تر څو وروستۍ «جين» واکمنې کورنۍ (کومه چې وروسته په شينواکمنې کورنۍ بدله شوه) ته تسليم شول.  پاتې شونی دولت يې په تاريخ لیکنه کې د شمالي «يوان» واکمنې کورنۍ په نوم پېژندل کېږي.<ref name="Mongol Empire p.6112">{{cite book|last=Atwood|first=Christopher Pratt|title=Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire|url=https://archive.org/details/encyclopediaofmo0000atwo|url-access=registration|year=2004|publisher=[[Facts On File]]|isbn=978-0-8160-4671-3}}</ref><ref name="San">{{cite book|title=Dynastic China: An Elementary History|last=San|first=Tan Koon|publisher=The Other Press|year=2014|isbn=978-983-9541-88-5|location=Kuala Lumpur|pages=312, 323|oclc=898313910}}</ref><ref>{{cite book|last1=Eberhard|first1=Wolfram|title=A History of China|date=1971|publisher=University of California Press|location=Berkeley, California|isbn=0-520-01518-5|page=232|edition=3rd}}{{pn|date=July 2023}}</ref> د «يوان» ځينې سترواکانو په چینايي ژبه کې مهارت تر لاسه کړ، په داسې حال کې چې نورو يې يوازې مغولي ژبه او فاګس-پا رسم الخط استعمالول. د مغولي سترواکۍ له وېش وروسته، د يوان واکمنه کورنۍ خانات و چې د «مونکو خان» د ځای ناستو له خوا ادره کېده. په رسمي چينايي تاریخونو کې، يوان واکمنې کورنۍ اسماني اختيار درلود. دا واکمنه کورنۍ د قوبلای خان له خوا جوړه شوې وه، خو بیا هم نوموړي په رسمي تاريخونو کې خپل نېکه جنګيز خان د دې واکمنې کورنۍ د رسمي بنسټګر په توګه ياد کړی دی، او د معبد نوم يې «تايزو» کېښود. په 1271ز کال کې صادر شوي کورني نوم د اعلان په عنوان کې، قوبلای خان د دې واکمنې کورنۍ نوم د لوی يوان په توګه اعلان کړ، او د درې خپلواکانو او پنځو سترواکانو څځه تر «ټانګ» واکمنې کورنۍ پورې، د پخوانيو چينايي واکمنو کورنيو د ځای ناستيتوب ادعا يې وکړه.<ref name="Proclamation1271">{{citation|author=Kublai Emperor|author-link=Kublai Khan|date=18 December 1271|language=zh-Classical|script-title=zh:《建國號詔》|trans-title=Edict to Establish the Name of the State|series=《元典章》[''Statutes of Yuan'']|url=http://zh.wikisource.org/wiki/建國號詔}}</ref><ref>{{cite journal|last=Franke|first=Herbert|title=Could the Mongol emperors read and write Chinese?|pages=28–41|url=https://www2.ihp.sinica.edu.tw/file/1665DFfIcjI.pdf|journal=Asia Major|date=1953|series=Second series|volume=3|issue=1|publisher=Academica Sinica}}{{Dead link|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> د چين پر سترواک سربېره، قوبلای همدا راز د لوی خان د لقب ادعا هم وکړه، چې په نورو ځای ناستو خاناتو لوړ و: چې هغه چغتايي، زرينه قبيله، او الخانات وو. په دې ډول، يوان ته همدا راز کله کله د لوی خان د سترواک په توګه هم اشاره کېده. په هر حال، په داسې حال کې چې د يوان سترواکانو له خوا د لوړوالي ادعا هغه مهال د لوېديځو خانانو له خوا منل شوې وه، د دوی تابعداري يوازې تش په نوم وه، او هر يو يې خپل جلا پرمختګ ته دوام ورکړ.<ref>{{cite book|first=John Joseph|last=Saunders|title=The History of the Mongol Conquests|page=116|orig-year=1971|year=2001|publisher=University of Pennsylvania Press|isbn=978-0-8122-1766-7|author-link=J. J. Saunders}}</ref><ref>{{cite book|last=Grousset|first=René|author-link=René Grousset|year=1939|language=fr|title=L'empire des steppes: Attila, Gengis-Khan, Tamerlan|trans-title=The Empire of Steppes}}</ref> == نومونه == په 1271ز کال کې، قوبلای د ستر يوان نوم تحميل کړ، او په دې ډول يې د يوان واکمنې کورنۍ بنسټ کېښود. د (大元) ټکی د "大哉乾元" له فقرې څخه اخيستل شوی دی، (چين ستر دی، پيلونکی) کومه چې د لومړي مسدس "کين" (乾) په اړه د «Classic of Changes» کتاب په اړوند تبصرو کې موجوده ده. په مغولي ژبه کې د دي مساوي ټکی « Dai Ön Ulus» و، چې د « Ikh Yuan Üls» یا « Yekhe Yuan Ulus» په توګه هم بلل کېږي. په مغولي ژبه کې، «Dai Ön» ټکی (چې د چينايي ژبې د Dà Yuán ټکي مغولي شوې بڼه ده) عموماً د "Yeke Mongghul Ulus" عبارت په تړاو کارېدو (چې تحت اللفظي معنا يې ده "ستر مغولي دولت")، کوم چې په مغولي ژبه کې د «  ᠳᠠᠢ ᠥᠨ ᠶᠡᠬᠡ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ» په بڼه منځ ته راغی (او په چينايي ژبه کې په大元也克蒙古兀魯思 بڼه ليکل کېږي) او معنا يې ده لوی يوان – لوی مغولي دولت (大元大蒙古國).<ref name="mname">{{cite book|title=The Early Mongols Language, Culture and History|series=Studies in Honor of Igor de Rachewiltz on the Occasion of his 80th Birthday|editor1=Volker Rybatzki|editor2=Alessandra Pozzi|editor3=Peter W. Geier|editor4=John R. Krueger|isbn=9780933070578|publisher=Indiana University Press|date=2009|page=116|chapter=|author=}}</ref><ref name="CivilSociety3">{{cite book|last=Simon|first=Karla W.|title=Civil Society in China: The Legal Framework from Ancient Times to the 'New Reform Era'|date=26 April 2013|publisher=Oxford University Press|isbn=9780190297640|page=39 {{nowrap|n. 69}}}}</ref> د تاریخ ليکنې د معاصرو اصولو تر مخې، يوان واکمنه کورنۍ، عموماً هغې قلمرو ته اشاره کوي، چې مرکزي پلازمېنه يې «دادو» (اوسنی بجنګ) وه. په هر حال، د هان په سبک د واکمنې کورنۍ نوم "لوی يوان" او چينايي سياسي عقيدې ادعا څخه موخه ټوله مغولي سترواکي وه. دا استعمال، د غېر چینايي متنونو په ګډون، په لیکنو کې ليدل کېدای شي، کومې چې د يوان واکمنې کورنۍ پر مهال لېکل شوي دي. له دې سره سره، د مغولي سترواکۍ د خپرېدونکي طبيعيت له امله، نوي پوهان د تعريف په پراخه معنا کې د يوان واکمنه کورنۍ ډېره کمه کارول کېږي.<ref name="Proclamation12712">{{citation|author=Kublai Emperor|author-link=Kublai Khan|date=18 December 1271|language=zh-Classical|script-title=zh:《建國號詔》|trans-title=Edict to Establish the Name of the State|series=《元典章》[''Statutes of Yuan'']|url=http://zh.wikisource.org/wiki/建國號詔}}</ref><ref name="GreatYuan1">{{cite book|last=Robinson|first=David|title=In the Shadow of the Mongol Empire: Ming China and Eurasia|year=2019|url=https://books.google.com/books?id=itKyDwAAQBAJ&q=great+yuan+entire+mongol+empire&pg=PA50|page=50|isbn=978-1-108-48244-8|publisher=Cambridge University Press}}{{pb}}{{cite book|last=Robinson|first=David|title=Empire's Twilight: Northeast Asia Under the Mongols|year=2009|url=https://books.google.com/books?id=PDjWpqU55eMC&q=great+yuan+refer+to+entire+mongol+empire&pg=PA293|page=293|isbn=978-0-674-03608-6|series=Harvard–Yenching Institute Monograph Series 68 Studies in East Asian Law|publisher=Brill}}{{pb}}{{cite book|editor1-last=Brook|editor1-first=Timothy|editor2-last=Walt van Praag|editor2-first=Michael van|editor3-last=Boltjes|editor3-first=Miek|title=Sacred Mandates: Asian International Relations since Chinggis Khan|year=2018|pages=45–56|chapter-url=https://books.google.com/books?id=6p1WDwAAQBAJ&q=great+yuan+refer+to+entire+mongol+empire&pg=PA45|isbn=978-0-226-56293-3|author=Hodong Kim|chapter=Mongol Perceptions of "China" and the Yuan Dynasty|publisher=University of Chicago Press}} At p. 45.</ref><ref name="GreatYuan12">{{cite book|last=Robinson|first=David|title=In the Shadow of the Mongol Empire: Ming China and Eurasia|year=2019|url=https://books.google.com/books?id=itKyDwAAQBAJ&q=great+yuan+entire+mongol+empire&pg=PA50|page=50|isbn=978-1-108-48244-8|publisher=Cambridge University Press}}{{pb}}{{cite book|last=Robinson|first=David|title=Empire's Twilight: Northeast Asia Under the Mongols|year=2009|url=https://books.google.com/books?id=PDjWpqU55eMC&q=great+yuan+refer+to+entire+mongol+empire&pg=PA293|page=293|isbn=978-0-674-03608-6|series=Harvard–Yenching Institute Monograph Series 68 Studies in East Asian Law|publisher=Brill}}{{pb}}{{cite book|editor1-last=Brook|editor1-first=Timothy|editor2-last=Walt van Praag|editor2-first=Michael van|editor3-last=Boltjes|editor3-first=Miek|title=Sacred Mandates: Asian International Relations since Chinggis Khan|year=2018|pages=45–56|chapter-url=https://books.google.com/books?id=6p1WDwAAQBAJ&q=great+yuan+refer+to+entire+mongol+empire&pg=PA45|isbn=978-0-226-56293-3|author=Hodong Kim|chapter=Mongol Perceptions of "China" and the Yuan Dynasty|publisher=University of Chicago Press}} At p. 45.</ref> يوان واکمنه کورنۍ همدا راز د لوېديځوالو له خوا د مغول واکمنې کورنۍ يا د چين مغولې واکمنې کورنۍ په توګه هم پېژندل کېږي، چې د «مانچو» واکمنې کورنۍ يا د چين مانچو واکمنۍ کورنۍ له نوم سره ورته دی، کوم نومونه چې د لوېديځوالو له خوا د «شينګ» واکمنې کورنۍ لپاره کارېدل. سربېره پر دې، يوان کله کله د لوی خان د سترواکۍ يا د لوی خان خانات په نوم هم پېژندل کېږي، کوم چې په ځانګړي ډول د يوان په ځینو نقشو څرګند شوی دی، ځکه چې يوان سترواکانو تش په نوم د لوی خان لقب خپل کړی و. سره له دې، دواړه اصطلاحات په 1271ز کال کې د قوبلای خان له خوا د يوان واکمنې کورنۍ د واقعي بنسټ اېښودلو څخه مخکې د مغول سترواکۍ په داخل کې خاناتو ته هم اشاره کولای شي، په کومو چې نېغ په نېغه خانانو واکمني کوله. <ref>{{cite book|title=Archaeology of Asia|editor=Miriam T. Stark|date=2006|isbn=9780470774670|doi=10.1002/9780470774670.ch12|publisher=Wiley Blackwell|chapter=States on Horseback: The Rise of Inner Asian Confederations and Empires|pages=255–278|author1=William Honeychurch|author2=Chunag Amartuvshin}}</ref><ref>{{cite journal|title=Civil Administration at the Beginning of the Manchu Dynasty: A note on the establishment of the Six Ministries (Liu-pu)|author=Piero Corradini|jstor=43382329|journal=Oriens Extremus|volume=9|number=2|date=1962|pages=133–138|publisher=Harrassowitz Verlag}}</ref><ref>{{cite journal|title=Reviewed Work: ''Central Asia''. Gavin Hambly|author=Elizabeth E. Bacon|journal=American Journal of Sociology|volume=77|number=2|date=September 1971|pages=364–366|type=book review|publisher=University of Chicago Press|doi=10.1086/225131|jstor=2776897}}</ref><ref>{{cite book|doi=10.1163/9789047410812_005|isbn=9789047410812|chapter=The First Globalization Episode: The Creation of the Mongol Empire, or the Economics of Chinggis Khan|author1=Ronald Findlay|author2=Mats Lundahl|title=Asia and Europe in Globalization|pages=13–54|editor1=Göran Therborn|editor2=Habibul Khondker|date=2006|publisher=Brill}}</ref> == تاريخ == === مخينه === چنګيز خان د اوارو سيمو مغول قبيلې سره متحدې او په 1206ز کال کې لوی خان شو. نوموړي او د هغه ځای ناستو په اسيا کې مغولي سترواکۍ پراخه کړه. د چنګيز د درېيم زوی اوګتای خان تر واکمنۍ لاندې، مغولو په 1234ز کال کې کمزورې شوې «جين» واکمنه کورنۍ له منځه یوړه، او د شمالي چین ډېره برخه يې ونيوله. اوګتای خان خپل وراره قوبلای خان ته په «شينګ چو»، «هيبي» کې د يوې دندې وړانديز وکړ. قوبلای چينايي ژبه نه شوه لوستلای، خو د ژوند له لومړيو کلونو راهيسې د خپلې مور «سرقويتي» په واسطه يې ګڼ هان ښوونکي درلودل چې له هغه سره ملګري وو. نوموړي د چينايي بودايانو او «کنفيشس» (لرغوني چينايي عقايد او د هغوی پيروان) سلاکارانو څخه مشوررې غوښتې. مونکو خان په 1251ز کال کې د اوګتای خان د زوی «ګيوک خان» پر ځای ستر خان شو. نوموړي خپل ورور قوبلای خان ته په چین کې د مغولو تر واک لاندې سيمو واک وسپاره. قوبلای د «کنفيشس» پوهانو لپاره ښوونځي جوړ کړل، کاغذي پيسې يې صادرې کړې، چينايي مذهبي رسومات يې راژوندي کړل، او هغه تګلارې يې تايید کړې چې کرنيزه او سوداګريزه وده يې په خوځښت راوستلای شوای. نوموړي د منګوليا په داخل کې «کاپنګ» د خپلې پلازمېنې په توګه غوره کړه، چې وروسته د «شينګډو» نوم ورکړل شو.{{sfn|Rossabi|2012|p=65}}{{sfn|Rossabi|1994|p=418}}{{sfn|Allsen|1994|p=394}}{{sfn|Allsen|1994|p=392}}{{sfn|Rossabi|1994|p=415}}{{sfn|Ebrey|2010|pp=169–170}}{{sfn|Ebrey|2010|p=169}} ډيری هان چينايان او «کايتن» د «جن» پر ضد جنګېدو په موخه له مغولو سره يوځای شول. دوه هان چینايي رهبران هر يو «شي تياينزا»، «ليو هيما»، او «کايتن» «شاو ژوالا» جلا او د مغولو په پوځ کې يې د درې پوځي واحدونو (Tumen د لس زره سرتېرو واحد و) مشري وکړه. «ليو هيما» او «شي تياينزا» د اوګدای خان خدمت وکړ. ليو هيما او «شي تيان شيانګ» د لوېديځ «شا» پر ضد د مغولو په پلوۍ د پوځونو مشري وکړه. په دې ځای کې څلور هان پوځي واحدونه او درې کايتن پوځي واحدونه موجود وو، چې هر واحد يې له لس زره سرتېرو جوړ و. درې کايتن جنرالان هر يو «شيموبايډير»، «تبوير» او «چونګ شي»، د «شاوجا چي» زوی، د درې کايتن پوځي واحدونو مشري په غاړه درلوده، او څلورو هان جنرالانو هر يو «چانګ رو»، «يان شي»، «شي تيانزا» او «ليو هيما» د اوګدای خان تر قوماندې لاندې د څلورو هان پوځي واحدونو مشري وکړه.<ref>{{cite periodical|author=Wen Haiqing (溫海清)|url=http://big5.xjass.com/ls/content/2013-02/27/content_267592.htm|script-title=zh:"萬戶路"、"千戶州" ——蒙古千戶百戶制度與華北路府州郡體制|trans-title="Ten thousand per ''lu''", "one thousand per ''zhou''"— the Mongol decimal household administrative system and the ''lu–fu–zhou–jun'' structure in northern China|magazine=Fudan Academic Journal|issue=4|date=2012|access-date=2016-05-27|url-status=usurped|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304080427/http://big5.xjass.com/ls/content/2013-02/27/content_267592.htm|archive-date=2016-03-04}}</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=F00qAQAAMAAJ|title=Foundations and Limits of State Power in China|date=1987|isbn=978-0-7286-0139-0|editor-last=Schram|editor-first=Stuart Reynolds|pages=113–146|author=Françoise Aubin|chapter=The Rebirth of Chinese Rule in Times of Trouble}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=MztuAAAAMAAJ|pages=158–185|title=Rulers from the Steppe: State Formation on the Eurasian periphery|date=1989|isbn=1-878986-01-5|publisher=University of Southern California Press|series=Ethnographics Monograph Series No. 2|id=Proceedings of the Soviet-American Academic Symposia "Nomads: Masters of the Eurasian Steppe"|editor1-last=Seaman|editor1-first=Gary|editor2-last=Marks|editor2-first=Daniel|chapter=The Fall of the Xia Empire: Sino-Steppe Relations in the Late 12th – Early 13th Centuries|author=Ruth Dunnell}}</ref><ref>{{cite journal|author=Hu Xiaopeng (胡小鹏)|language=zh-Hans|url=http://d.wanfangdata.com.cn/periodical/xbsdxb-shkxb200106008|script-title=zh:窝阔台汗己丑年汉军万户萧札剌考辨——兼论金元之际的汉地七万户|trans-title=A Study of Xiao Zhala the Han Army commander of 10,000 families in the ''jichou'' Year of 1229 during the Period of Ögedei Khan – with a discursus on the Han territory of 70,000 families at the Northern Jin–Yuan boundary|journal=Journal of Northwest Normal University (Social Sciences)|date=2001|issue=6|pages=36–42|doi=10.3969/j.issn.1001-9162.2001.06.008}}</ref><ref>{{cite book|title-link=New History of Yuan|title=New History of Yuan|date=1920|chapter=[[:zh:s:新元史/卷146|Volume 146: Biographies #43]]|author=Ke Shaomin|author-link=Ke Shaomin}}</ref> == سرچينې == 7xpbid6txxdyaeafvky47qt0eatreja 0 79161 339912 337893 2024-11-07T20:49:03Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339912 wikitext text/x-wiki {{مالومات}}'''په 2003 کي پر عراق یرغل''' {{Efn|It was named the '''Decisive War''' ({{lang-ar|معركة الحواسم}}) by Iraqi officials.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=Ow8oDwAAQBAJ&q=%22toward+the+decisive+war%22&pg=PT498|title=Wars of Modern Babylon: A History of the Iraqi Army from 1921 to 2003 |first=Pesach |last=Malovany |date=21 July 2017 |publisher=University Press of Kentucky |isbn=9780813169453 |via=Google Books}}</ref>|name=a|group=}} [[د عراق جګړه|د عراق د جګړې]] لومړۍ مرحله یا پیل وو. دا یرغل د ۲۰۰۳ کال د مارچ په ۲۰ پیل او نژدې یوه میاشت یې دوام وکړ <ref>{{وېب سرچينه|date=29 November 2022}}</ref> چي پکښي د متحده ایالاتو، انګلستان، استرالیا او [[پولنډ]] ځواکونو د متحده ایالاتو په مشرۍ د عراق جمهوریت تر برید لاندي ونیوی. د یرغل له لومړۍ ورځي دوه ویشت ورځي وروسته د [[بغداد]] ښار د شپږ ورځنۍ جګړې په پایله کي د اپریل په نهمه نېټه د ایتلافي ځواکونو لخوا سقوط او لومړی پړاو په رسمي توګه د مئ په اوله نیټه پای ته ورسیدی. د متحده ایالاتو ولسمشر [[جورج واکر بوش|جورج ډبلیو بوش]] ددې ماموریت په پای کي د وینا پر مهال "د لویو جګړه ییزو عملیاتو پای" اعلان کړ. <ref>{{Cite news|Title=Political Circus: 'Mission Accomplished' finds a home|URL=https://edition.cnn.com/2010/POLITICS/11/18/political.circus/index.html|Work=www.cnn.com}}{{Dead link|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> دا وروسته له هغه چي د ایتلاف لنډمهاله اداره (CPA) په رسمي توګه اعلان او رامنځ ته سوه، او د 2005 په جنوري کي یې د عراق پارلماني ټاکنو ته لاره هم هواره کړه. د متحده ایالاتو ایتلاف په عراق کي د یرغل په لومړني پړاو کي چي د مارچ له ۱۹ څخه د مئ تر لومړۍ نیټې پوري یې دوام درلود ۱۶۰ زره سرتیري عراق ته ولېږل، چي په دي کي شاوخوا 73 فیصده یا 130,000 سرتیري امریکایان وه، او نژدې 45,000 برتانوي سرتیرو، <ref name=":1" /> 2,000 اسټرالیایي سرتیرو او 200 پولنډي JW GROM کمانډو هم برخه پکښي درلوده. د معلوماتو لمخي په دې جګړه کي شپاړس نور هیوادونه هم ښکېل وه. د برید د چمتووالي لپاره د فبروري تر 18 پوري نژدې 100,000 امریکایي سرتیري په [[کویټ|کویت]] کي راټول سوي وه، <ref name=":1">{{Cite news|URL=http://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/02/18/sprj.irq.deployment/index.html|Title=U.S. has 100,000 troops in Kuwait|Publisher=CNN|Date=18 February 2003}}</ref> چي وروسته یې د عراق په کردستان کي د پیشمرګا ملاتړ هم ترلاسه کړ. د متحده ایالاتو د ولسمشر جورج ډبلیو بوش او د انګلستان د لومړي وزیر [[توني بلیر|ټوني بلیر]] په وینا د ایتلاف موخه "د عراق د ډله ایزو ویجاړونکو وسلو لمنځه وړل، د صدام حسین له لوري د تروریزم ملاتړ پای ته رسول او د عراق د خلکو آزادول وه، خو د هانس بلیکس په مشرۍ د ملګرو ملتونو د تفتیش ټیم اعلان تر دې مخکي تعالن کړي وو، چي د برید له پیل څخه دمخه یې د WMDs د شتون هیڅ شواهد ندي موندلي. د 2003 کال د جنورۍ په میاشت کۍ د CBS په نظرپوښتنه کي 64٪ امریکایانو د عراق په وړاندي پوځي اقدام غوره باله. 63٪ بیا داسي وګړي وه چي له بوش یې غوښتل ترڅو د جګړې پر ځای ډیپلوماټیکه حل لاره ومومي، او 62٪ په دې باور وه چي د امریکا په وړاندي د تروریزم ګواښ به د جګړې له امله نور هم زیات سي. <ref name="CBSnews-20030124">[https://www.cbsnews.com/news/poll-talk-first-fight-later/ "Poll: Talk First, Fight Later"] . </ref> د متحده ایالاتو له لوري دغه يرغل د فرانسې، جرمني او نیويزيلاند د حکومتونو په ګډون د امريکا د ځينو اوږدمهاله متحدينو له خوا په کلکه وغندل سو. <ref>An exception was Denmark, where even the popular opinion supported the invasion and Denmark as a member of the coalition. </ref> <ref>[http://www.stuff.co.nz/national/politics/751538 NZ praised for 'steering clear of Iraq war'] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151017063114/http://www.stuff.co.nz/national/politics/751538 |date=17 October 2015 }} ''The Dominion Post'', 7 December 2008.</ref> ددې هیوادونو مشرانو استدلال وکړ چي په عراق کي د ډله ایزي ویجاړۍ وسلې شتون نلري او د UNMOVIC د 12 فبروري 2003 کال د راپور په شرایطو کي پر هغه هیواد برید د توجیه وړ ندی. ویل کیږي چي د عراق د جګړې پر مهال شاوخوا ۵۰۰۰ [[کيمياوي وسلې|کیمیاوي وسلې]] مرمۍ یا هوايي بمونه کشف سول، خو دا د ۱۹۹۱ کال [[د خلیج جګړه|د خلیج له جګړې]] مخکي [[صدام حسین|د صدام حسین]] په واکمنۍ کي جوړ او پرېښودل سوي وه، چي له همدې امله یې د متحده ایالاتو ادعاء غلطه ثابته کړه. د ۲۰۰۴ کال د سپتمبر په میاشت کي د ملګرو ملتونو عمومي منشي [[کوفي عنان]] د عراق یرغل د نړیوالو قوانینو له مخي غیر قانوني بللی وو او ویې ویل چي دا د ملګرو ملتونو له منشور څخه سرغړونه ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=15 September 2004}}</ref> د 2003 کال د فبروري په 15 نېټه د یرغل څخه یوه میاشت دمخه په ټوله نړۍ کي د عراق د جګړې پر ضد لاریونونه وسول، او په روم کي د درې میلیونه خلکو لاریون د ګینیس په نړیوالو ریکارډونو کي د جګړې ضد ترټولو لوی لاریون په توګه لیست سو. د فرانسوي اکاډیمیک ډومینیک ریني په وینا د 2003 کال د جنورۍ له 3 څخه د اپریل تر 12 پوري په ټوله نړۍ کي 36 ملیون خلکو د عراق د جګړې په وړاندي نږدې په 3,000 لاریونونو کي برخه اخیستې وه. <ref name="Socialist Worker J3 to A12">{{Cite news|Title=Anti-war protests do make a difference|URL=http://www.socialistworker.co.uk/article.php?article_id=6067|Work=[[Socialist Worker]]|Date=19 March 2005|title=آرشیف کاپي|access-date=17 September 2024|archive-date=21 March 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20060321084247/http://www.socialistworker.co.uk/article.php?article_id=6067|url-status=dead}}</ref> پر عراق یرغل د ۲۰۰۳ کال د مارچ په ۲۰ په بغداد کي د ولسمشرۍ په ماڼۍ باندي له هوايي برید سره یو ځای پیل سو، او بله ورځ ایتلافي ځواکونو د عراق او کویټ پولي ته نږدې د بصرې په ولایت کي د دوی له ډله ایز ځای څخه رسمي جګړه پیل کړه. له دې په هاخوا ځانګړو ځواکونو د [[فارس خلیج]] څخه د بصرې او شاوخوا د تیلو د ساحو د خوندي کولو لپاره یو عمودي برید پیل کړ، او اصلي یرغلګر پوځ د عراق د سویلي سیمي تر نیولو وروسته د مارچ په 23 د ناصریه په جګړه کې ښکیل سو. د مارچ په ٢٦ نېټه د ١٧٣ هوايي لوا د شمالي ښار کرکوک ته څېرمه په هوايي ډګر کې کښته سوه، چېري چي دوی له [[کردان|کرد]] ياغيانو سره يو ځای او د عراق د شمالي برخي د خوندي کولو لپاره د عراقي پوځ پر ضد څو بریدونه ترسره کړه. د عراق زیاتره پوځ په ډېره چټکۍ سره مات سو او ایتلاف د اپریل په نهمه بغداد بشپړ لاندي کړ. د عراق ولسمشر صدام حسین او مرکزي رهبري په داسي حال کي له سترګو پټ سول چي ایتلافي ځواکونو د دغه هیواد اشغال نور پای ته رسولی وو، او د مئ په لومړۍ نیټه د اشغال دورې په پای ته رسېدو سره د [[د عراق اشغال (2003-2011)|نظامي اشغال]] دوره پیل سوه. د معلومات پر اساس د عراق ولسمشر صدام حسین د ډسمبر په دیارلسمه نیټه د امریکایي ځواکونو لخوا ژوندئ ونیول سو. <references /> 81vyopsm7bf38q7yul2lbxdegkek721 2 79234 339897 339871 2024-11-07T16:20:14Z Eshaq Azizi 22450 مخ تش شو 339897 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 79938 339950 339422 2024-11-08T06:25:20Z InternetArchiveBot 24283 Rescuing 5 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 339950 wikitext text/x-wiki افغان کډوال د افغانستان هغه اتباع دي چې په دې هېواد کې د پر له پسې جګړو له امله چې د افغان-شوروي جګړو له وخت پیل بیا د افغانستان تر کورنیو جګړو، د افغانستان جګړې (۲۰۰۱-۲۰۲۱) یا هم سیاسي او مذهبي تعقیب له لاسه د خپل هېواد پریښودو ته اړ شوي دي. د ۱۹۷۸ کال د ثور انقلاب، چې ورپسې په ۱۹۷۹ کال کې روسانو پر دې هېواد تېری وکړ، له امله یې په هېواد کې دننه د بې ځایه شوو خلکو او ګاونډیو هېوادونو ایران او پاکستان ته د لومړیو کډوالو لامل شوه. همداشان یو کوچنی شمېر خلک هند یا د شوروي اتحاد پخواني جمهوریتونو ته کډوال شول. له ۱۹۷۹ څخه تر ۱۹۹۲ کال پورې، د افغانستان څه باندې ۲۰ سلنه وګړي د کډوالو په توګه له دې هېواد څخه وتښتیدل. په ۱۹۸۹ کال کې د روسانو له وتلو وروسته، زیات شمېر یې بېرته افغانستان ته راغلل، خو په ۹۰یمه لسیزه کې د افغانستان د کورنۍ جګړو له امله بیا یو زیات شمېر خلک کډوال کېدو ته اړ اېستل شول. تر ۲۰۰۰ کال پورې څه باندې شپږ میلیونه افغانان په ایران او پاکستان کې د کډوالو په توګه اوسېدل. په ۲۰۰۱ کال کې پر افغانستان باندې د امریکا د متحده ایالاتو د برید او د طالبانو د حکومت په نسکورولو سره زیاتره کډوال بیرته افغانستان ته را ستانه شول. له ۲۰۰۲ کال څخه تر ۲۰۱۲ کال پورې، ۵.۷ میلیونه افغان کډوال افغانستان ته را ستانه شول، چې د هېواد د وګړو شمېر یې ۲۵ سلنه لوړ کړ.<ref>{{cite book |last=Amstutz |first=J. Bruce |url=https://archive.org/details/bub_gb_RUSNyMH1aFQC |title=Afghanistan: The First Five Years of Soviet Occupation |publisher=Diane Publishing |year=1994 |isbn=978-0-7881-1111-2 |oclc=948347893}}</ref><ref>{{Cite web|title=Refugees From Afghanistan: The world's largest single refugee group|url=https://www.refworld.org/pdfid/3ae6a9d110.pdf|url-status=live|access-date=December 11, 2021|website=www.refworld.org|date=November 16, 1999|archive-url=https://web.archive.org/web/20201111214654/https://www.refworld.org/pdfid/3ae6a9d110.pdf|archive-date=2020-11-11}}</ref><ref>{{cite web|date=February 12, 1999|url=https://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/search?page=search&docid=3ae6b81cf0&query=Return%20to%20Afghanistan|title=Afghanistan 10 years after Soviet pull-out|publisher=UNHCR|access-date=November 5, 2013}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://reliefweb.int/report/afghanistan/uscr-country-report-afghanistan-statistics-refugees-and-other-uprooted-people-jun|title=USCR Country Report Afghanistan: Statistics on refugees and other uprooted people|publisher=ReliefWeb|date=June 19, 2001|access-date=2021-08-01}}</ref><ref name="data2.unhcr.org">{{Cite web|url=https://data2.unhcr.org/en/country/pak|title=Registered Afghan Refugees in Pakistan|work=UNHCR|date=December 31, 2020|access-date=2021-07-31}}</ref><ref>{{cite news|title=Over 1.1m Afghans repatriated from Iran, Pakistan last year|url=https://pajhwok.com/2022/01/03/over-1-1-million-afghans-repatriated-from-iran-pakistan-last-year/|agency=Pajhwok Afghan News|date=January 3, 2022|access-date=2022-01-03}}</ref><ref name="IOM Afghanistan Highlights">{{cite news|title=IOM Afghanistan Highlights|url=https://www.iom.int/sites/g/files/tmzbdl486/files/situation_reports/file/iom-afghanistan-highlights-november-2021.pdf|agency=International Organization for Migration|date=January 5, 2022|access-date=2022-01-06}}</ref><ref>[http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/page?page=49e486eb6 UNHCR country operations profile – Afghanistan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120604063834/http://www.unhcr.org/cgi-bin/texis/vtx/page?page=49e486eb6|date=4 June 2012}} unhcr.org</ref> افغانستان په نړۍ کې د کډوالو د تولید له اړخه یو له سترو هېوادونو څخه شمېرل کېږي. په ۱۹۹۰ کال کې په ایران او پاکستان کې ټولټال ۶.۳ میلیونه افغان کډوال اوسېدل. افغانستان په نړۍ کې د زیات شمېر کډوالو لرونکو څلورو هېوادونو په کتار کې راځي. شاوخوا ۸ میلیونه افغانان د تاوتریخوالي، احتمالي تعقیب او لوږې له امله اړ اېستل شوي چې خپلې سیمې پریږدي، چې په ترڅ کې یې د نړۍ په ۱۰۳ بېلابېلو هېوادونو کې څه باندې ۸.۲ میلیونه افغانان ژوند کوي. له همدې ۸.۲ میلیونه کډوالو څخه یې نږدې ۶ میلیونه وګړي په افغانستان کې د امریکا د جګړې له امله بې ځایه شوي دي. سربېره پر دې، د اټکل له مخې ۳.۲ میلیونه نور افغانان بیا له خپلو سیمو څخه د کورني بېځایه شوو خلکو په توګه بې ځایه شوي دي.<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/world-22963060|title=More than seven million refugees displaced in 2012|publisher=BBC News|date=June 19, 2013|access-date=2013-11-05}}</ref><ref>{{cite web|access-date=2024-04-16|language=EN|publisher=[[UNHCR]]|title=Afghan households in Iran:Profile and impact|url=http://www.unhcr.org/455835d92.pdf}}<!-- auto-translated from Catalon by Module:CS1 translator --></ref><ref name="UNHCR-20223">{{Cite web|date=2023-07-18|title=Afghanistan Refugee Crisis Explained|url=https://www.unrefugees.org/news/afghanistan-refugee-crisis-explained/|access-date=2024-03-21|website=www.unrefugees.org|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|last1=Vine|first1=David|last2=Coffman|first2=Cala|last3=Khoury|first3=Kataline|last4=Lovasz|first4=Madison|last5=Bush|first5=Helen|last6=Leduc|first6=Rachael|last7=Walkup|first7=Jennifer|date=September 21, 2020|title=Creating Refugees: Displacement Caused by the United States' Post-9/11 Wars|url=https://watson.brown.edu/costsofwar/files/cow/imce/papers/2020/Displacement_Vine%20et%20al_Costs%20of%20War%202020%2009%2008.pdf|access-date=March 20, 2024}}</ref> ځینې هېوادونه چې د نړیوالو امنیتي مرستندویه ځواکونو (ISAF) غړي و، هغوی ځانګړې پروګرامونه ترتیب کړي چې له مخې یې په زرګونو افغانان کولای شي په شمالي امریکا او اروپا کې مېشت شی. د بې تابعیته کډوالو یا پناه غوښتونکو په توګه، هغوی د بېرته نه ستنیدونکي تثبیت شوي اصل او د شکنجې پر وړاندې د ملګرو ملتونو د کنوانسیون له خوا ساتل کېږي. هغوی د اسټرالیا، کاناډا، جرمني، بریتانیا او د امریکا د متحده ایالاتو په څېر هېوادونو له خوا پراخ امتیازات او دولتي مرستې تر لاسه کوي. د بېلګې په توګه، هغه کسان چې د 8 U.S.C. § 1159 له مخې ګرین کارت تر لاسه کوي د 8 U.S.C. § 1452(b) قانون له مخې کولای شي سمدلاسه د امریکا یو غیرشهروند تبعه وګرځي، پرته له دې چې د 8 U.S.C. § 1427(a) الزامات پوره کړي. دا کار کولای شي هغوی ته دا زمینه برابره کړي تر څو د امریکا د متحده ایالاتو د یوه بېل پاسپورت په مټ هر چېرته سفر وکړي. اسټرالیا هم منل شوو کډوالو ته ورته امتیازات ورکوي.<ref name="US Expands Eligibility for Afghan Refugee Resettlement">{{cite news|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/us-expands-eligibility-afghan-refugee-resettlement|title=US Expands Eligibility for Afghan Refugee Resettlement|publisher=Voice of America|date=August 2, 2021|access-date=2021-08-03}}</ref><ref name="US Announces New Refugee Program for Afghans">{{cite news|url=https://tolonews.com/afghanistan-173921|title=US Announces New Refugee Program for Afghans|publisher=TOLOnews|date=August 2, 2021|access-date=2021-08-02}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.latimes.com/politics/story/2021-07-30/afghan-contractors-who-aided-us-arrive-at-virginia-base-but-thousands-still-in-peril|title=Afghan who aided U.S. arrive at Virginia base, but many others remain in peril|work=Los Angeles Times|date=July 30, 2021|access-date=2021-07-30}}</ref><ref name="Joe Biden approves $300 million for Afghan refugees">{{cite news|url=https://www.khaama.com/joe-biden-approves-300-million-for-afghan-refugees-78678/|title=Joe Biden approves $300 million for Afghan refugees|publisher=Khaama Press|date=July 24, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref name="House votes to expand and speed up visa process for Afghans who helped the U.S. during war">{{cite news|url=https://www.cnbc.com/2021/07/22/house-votes-to-expand-speed-up-visa-process-for-afghans-who-helped-the-us-during-war.html|title=House votes to expand and speed up visa process for Afghans who helped the U.S. during war|publisher=CNBC|date=July 22, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref>See generally * {{uscsub|8|1157|c|3}} * {{uscsub|8|1158|c|3}} * {{uscsub|8|1181|c}} * {{uscsub|8|1231|b|3|A}} * {{cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2012/08/14/3127.pdf|title=Matter of Izatula, 20 I&N Dec. 149|page=154|work=Board of Immigration Appeals|publisher=U.S. Dept. of Justice|date=February 6, 1990}} * {{cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/25/3251.pdf|title=Matter of B, 21 I&N Dec. 66|page=72|work=Board of Immigration Appeals|publisher=U.S. Dept. of Justice|date=May 19, 1995}}</ref><ref name="Mashiri">{{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/383/1112/#p1115|title=Mashiri v. Ashcroft, 383 F.3d 1112|pages=1115–19|work=U.S. Court of Appeals for the Ninth Circuit|publisher=Harvard Law School|date=November 2, 2004|access-date=2021-08-01}}</ref><ref name="nationals but not citizens of the United States">See generally {{usc|8|1427}}; {{usc|8|1436}}; {{usc|8|1452}}; {{usc|8|1503}}; * {{cite web|url=https://casetext.com/case/ricketts-v-attorney-gen-united-states#p494|title=Ricketts v. Attorney General, 897 F.3d 491|page=494 n.3|date=July 30, 2018|work=U.S. Court of Appeals for the Third Circuit|quote=While all citizens are nationals, not all nationals are citizens.}}</ref><ref>{{usc|22|212}} ("Persons entitled to [[United States passport|passport]]")</ref> == کورني بېځایه شوی خلک == د کډوالو د نړیوالې ادارې (IOM) د معلوماتو له مخې، د ۲۰۲۱ کال تر وروستیو پورې په افغانستان کې څه باندې پنځه میلیونه کورني بېځایه شوي وګړي ژوند کوي. د جنګي ډلو له خوا پوځي عملیاتو او زورزیاتي معمولاً د همدې بېځایه شوو خلکو په برخه کې ستر رول لوبولی دی، که څه هم یو لړ ستر طبیعي ناورینونه د دې کار لامل ګرځیدلی. د شوروي تېري له امله د اټکل له مخې دوه میلیونه افغانان په هېواد کې دننه بې ځایه شول، چې زیاتره یې له کلیوالي سیمو څخه ښاري سیمو ته راغلل. د افغانستان کورنۍ جګړه (۱۹۹۲-۱۹۹۶) د کورني بېځایه شوو وګړو د یوې نوې څپې لامل وګرځېده، چې له امله یې زیات شمېر افغانان د هېواد شمال ته وتښتیدل تر څو د طالبانو له استبداد څخه ځانونه بچ وساتي. افغانستان د اوږدې مودې لپاره له ناامنۍ او شخړو څخه رنځ وړی، چې له امله یې په هېواد کې دننه د بېځایه شوو خلکو په شمېر کې د پام وړ زیاتوالی راغلی دی.<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.files.ethz.ch/isn/184639/SEPT%202014_SUSANNE%20SCHMEIDL.pdf|title=Sources of Tension in Afghanistan and Pakistan: A Regional Perspective|last=Schmeidl|first=Susanne|date=2014|website=CIDOB Policy Research Project}}</ref><ref>{{cite news|url=https://news.un.org/en/story/2021/07/1095782|title=Afghanistan: 270,000 newly displaced this year, warns UNHCR|publisher=UN News|date=July 13, 2021|access-date=2021-07-29}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.voanews.com/south-central-asia/millions-afghans-displaced-after-more-four-decades-war|title=Millions of Afghans Displaced After More Than Four Decades of War|publisher=Voice of America|date=December 14, 2019|access-date=2021-07-29}}</ref><ref name="IOM Afghanistan Highlights2">{{cite news|title=IOM Afghanistan Highlights|url=https://www.iom.int/sites/g/files/tmzbdl486/files/situation_reports/file/iom-afghanistan-highlights-november-2021.pdf|agency=International Organization for Migration|date=January 5, 2022|access-date=2022-01-06}}</ref> == د بې ځایه کېدو لاملونه == په تېرو پنځوسو کلونو کې بهرنۍ لاسوهنه له هغې ډلې د شوروي اتحاد او بیا د امریکا د متحده ایالاتو له خوا تېری او په دې وروستیو کې د طالبانو د اوسني رژیم کړنې د دې لامل ګرځېدلي دي چې د بې ځایه کېدو کچه دوام پیدا کړي. === په افغانستان کې د امریکا د متحده ایالاتو جګړه === پر افغانستان د امریکا د متحده ایالاتو تېری (او همداشان د امریکا له خوا تېر ۲۰ کلن پوځي اشغال) د افغانانو له بېځایه کېدو سره مرسته کړې ده. که څه هم پر افغانستان باندې د تېرې لپاره بېلابېلې توجیې ورکړل شوي وي (د سپټمبر د ۱۱مې د ترهګریزو بریدونو له غچ اخیستنې نیولي بیا د افغان ښځو تر دیموکرات کولو و ازادولو پورې)، خو دغې جګړې په هېواد کې دننه او بهر زیات شمېر افغانان بېځایه کړل. د افغان ښځو د انقلابي ټولنې (هغه موسسه چې د طالبانو د افراط او زورزیاتي په ښودلو کې یې پراخ رول لوبولوی دی) په وینا، د امریکا له خوا د افغانستان بمبار ته په سیمه ییزه کچه د «ژغورنې» په سترګه نه کتل کېدل، بلکې تر څنګ یې خلکو دا ډار پیدا کړ چې کېدای شي امریکايي پوځيان ملکي وګړي د طالبانو له غړو سره ګډ نه کړي.<ref>{{Cite journal|last=Abu-Lughod|first=Lila|date=September 2002|title=Do Muslim Women Really Need Saving? Anthropological Reflections on Cultural Relativism and Its Others|url=|journal=Ethics Forum: September 11 and Ethnographic Responsibility}}</ref> == ستر کوربه هېوادونه == د افغانستان اصلي خلک او د هغوی اولادونه لږ تر لږه د نړۍ په ۹۶ هېوادونو کې په قانوني توګه ژوند کوي. له هرو څلورو افغانانو څخه دریو یې په خپل ژوند کې په هېواد کې دننه یا بهر د بېځایه کېدو تجربه کړې ده. د ځینو مشخصو هېوادونو برخلاف، ټول منل شوي کډوال او هغه چې د امریکا په متحده ایالاتو کې ورته پناه ورکړل شوې ده، د قانون له اړخه د دایمي اوسېدنې (ګرین کارټ) او د امریکا د شهروندي او د امریکا د تابعیت تر لاسه کولو لپاره په شرایطو برابر دي. که چېرې دوی د 8 U.S.C. § 1408(4)، 8 U.S.C. § 1431(a) یا 8 U.S.C. § 1433(a) شرایط پوره کړي وي، نو اولادونه یې په اتومات ډول امریکایي کېږي. په دې سره د هغوی امتیازونه لا ډېریږي او ټولو ته د هر ډول ناقانونه ګواښ یا زیان پر وړاندې اضافي نړیواله ساتنه ورکوي.<ref name="New Statesman">{{cite news|url=https://www.newstatesman.com/world/2021/08/how-us-and-uk-accept-far-fewer-afghan-refugees-other-countries|title=How the US and the UK accept far fewer Afghan refugees than other countries|publisher=New Statesman|date=August 19, 2021|access-date=2021-08-20}}</ref><ref name="Refugees">{{Cite web|url=https://www.unhcr.org/en-us/admin/hcspeeches/5613bd406/high-level-segment-66th-session-executive-committee-high-commissioners.html|title=High-Level Segment of the 66th session of the Executive Committee of the High Commissioner's Programme on the Afghan refugee situation|work=UNHCR|date=October 6, 2015|access-date=2017-04-03}}</ref><ref name=":02">{{Cite web|url=https://www.files.ethz.ch/isn/184639/SEPT%202014_SUSANNE%20SCHMEIDL.pdf|title=Sources of Tension in Afghanistan and Pakistan: A Regional Perspective|last=Schmeidl|first=Susanne|date=2014|website=CIDOB Policy Research Project}}</ref><ref name="nationals but not citizens of the United States2">See generally {{usc|8|1427}}; {{usc|8|1436}}; {{usc|8|1452}}; {{usc|8|1503}}; * {{cite web|url=https://casetext.com/case/ricketts-v-attorney-gen-united-states#p494|title=Ricketts v. Attorney General, 897 F.3d 491|page=494 n.3|date=July 30, 2018|work=U.S. Court of Appeals for the Third Circuit|quote=While all citizens are nationals, not all nationals are citizens.}}</ref><ref>See, e.g., generally {{usc|18|249}}; {{usc|18|876}}; {{usc|18|1958}}; {{usc|18|2332}}; {{usc|18|2441}}; {{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/80/124/#p126|title=United States v. Morin, 80 F.3d 124|page=126|work=U.S. Court of Appeals for the Fourth Circuit|date=April 5, 1996|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02}}</ref><ref>See, e.g., generally * {{cite web|url=https://cite.case.law/f3d/502/337/#p349|title=Fernandez v. Keisler, 502 F.3d 337|pages=349–50|date=September 26, 2007|work=U.S. Court of Appeals for the Fourth Circuit|publisher=Harvard Law School|access-date=November 2, 2024|archive-date=August 30, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210830000000/https://web.archive.org/web/20210830214914/https://cite.case.law/f3d/502/337/#p349|url-status=dead}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915|title=Gomez-Diaz v. Ashcroft, 324 F.3d 913|page=915|work=U.S. Court of Appeals for the Seventh Circuit|date=April 7, 2003|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=The [[Child Citizenship Act of 2000]], Pub.L. No. 106-395, 114 Stat. 1631, revised the manner in which children of non-citizens born outside the United States are eligible to become U.S. citizens.|archive-date=2023-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20230528111300/https://cite.case.law/f3d/324/913/#p915|url-status=dead}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545|title=Belleri v. United States, 712 F.3d 543|page=545|work=U.S. Court of Appeals for the 11th Circuit|date=March 14, 2013|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=A child acquires derivative citizenship by operation of law, not by adjudication.|archive-date=2023-04-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20230405030558/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p545|url-status=dead}} * {{Cite web|url=https://www.justice.gov/sites/default/files/eoir/legacy/2014/07/25/3316.pdf|title=In re Fuentes-Martinez, 21 I&N Dec. 893|page=896 n.4|work=Board of Immigration Appeals|date=April 25, 1997|publisher=U.S. Dept. of Justice|access-date=2021-08-02|quote=A person who claims to have derived United States citizenship by naturalization of a parent may apply to the [[United States Attorney General|Attorney General]] for a certificate, but a certificate is not required.}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f-supp-2d/599/772/#p779|title=Robertson-Dewar v. Mukasey, 599 F. Supp. 2d 772|page=779 n.3|work=U.S. District Court for the Western District of Texas|date=February 25, 2009|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=The [[Immigration and Nationality Act of 1952|Immigration and Nationality Act]] defines naturalization as 'conferring of nationality of a state upon a person after birth, by any means whatsoever.'|archive-date=2023-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20230528000000/https://web.archive.org/web/20230528111302/https://cite.case.law/f-supp-2d/599/772/#p779|url-status=dead}} * {{Cite web|url=https://cite.case.law/f-supp/559/2/#p3|title=Petition for Naturalization of Tubig ex rel. Tubig, 559 F. Supp. 2|page=3|work=U.S. District Court for the Northern District of California|date=October 7, 1981|publisher=Harvard Law School|access-date=2021-08-02|quote=A person naturalized under § 1433(a) need not meet many of the requirements for naturalization—such as language, residence, and physical presence requirements—imposed upon those who seek naturalization under other provisions.... Thus, qualifying for naturalization under § 1433(a) can be of substantial importance to applicants for naturalization.|archive-date=2021-11-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20211112052415/https://cite.case.law/f3d/712/543/#p3|url-status=dead}}</ref> === پاکستان === د اټکل له مخې په پاکستان کې ۱۴۳۸۴۳۲ ثبت شوي افغان کډوال او پناه غوښتونکي په موقت ډول د کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو د عالي کمېسارۍ (UNHCR) تر پاملرنې او ساتنې لاندې ژوند کوي. له دې ډلې ۵۸.۱ سلنه یې په خیبر پښتونخوا، ۲۲.۸ سلنه یې په بلوچستان، ۱۱.۷ سلنه یې په پنجاب، ۴.۶ سلنه یې په سند، ۲.۴ سلنه یې په پلازمېنه اسلام اباد او ۰.۳ سلنه یې په ازاد کشمیر کې کار او ژوند کوي. زیاتره دا کډوال په تېرو څلورو لسیزو کې په پاکستان کې پیدا او را لوی شوي دي، خو لا اوس هم د افغانستان د وګړو په توګه پېژندل کېږي. هغوی ازاد دي و کولای شي د داوطلبانه راستنیدو د پروګرام له لارې افغانستان ته ولاړ شي یا هم نورو هېوادونو ته ولاړ شي او هلته خپل ژوند وکړي. د افغانانو تر ټولو ستر د کډوالو کمپ د دې هېواد په شمال لویدیځ د خیبر پښتونخوا د صوابۍ په ولسوالۍ کې جوړ شوی و.<ref>''Peter Bergen, Katherine Tiedemann. 2013. Talibanistan: Negotiating the Borders Between Terror, Politics, and Religion.''</ref><ref name="irin">{{cite news|url=https://www.irinnews.org/report.aspx?ReportID=94962|title=PAKISTAN: Tolerance wanes as perceptions of Afghan refugees change|date=February 27, 2012|publisher=[[The New Humanitarian|IRIN]]|access-date=February 28, 2012}}</ref><ref name="data2.unhcr.org2">{{Cite web|url=https://data2.unhcr.org/en/country/pak|title=Registered Afghan Refugees in Pakistan|work=UNHCR|date=December 31, 2020|access-date=2021-07-31}}</ref><ref name="UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees">{{cite news|title=UN praises Pakistan for carrying out registration of 1.4m Afghan refugees|url=https://www.dawn.com/news/1667682|date=January 5, 2022|agency=Dawn News|access-date=2022-01-06}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unhcr.org/news/briefing/2022/1/61d419634/pakistan-concludes-drive-issue-smartcards-registered-afghan-refugees.html|title=Pakistan concludes 'drive' to issue smartcards to registered Afghan refugees|date=January 4, 2022|access-date=2022-01-06|website=UNHCR}}</ref><ref name="New Statesman2">{{cite news|url=https://www.newstatesman.com/world/2021/08/how-us-and-uk-accept-far-fewer-afghan-refugees-other-countries|title=How the US and the UK accept far fewer Afghan refugees than other countries|publisher=New Statesman|date=August 19, 2021|access-date=2021-08-20}}</ref><ref name="Onward Movements of Afghan Refugees">{{citation|url=https://reporting.unhcr.org/sites/default/files/Statistical%20Factsheet%20Onward%20movements%20of%20Afghan%20refugees%20March-April%202021.pdf|title=Onward Movements of Afghan Refugees|date=March–April 2021|publisher=UNHCR|access-date=2021-08-19}}</ref><ref name="Pakistan: Overview of Afghan Refugee Population">{{Cite web|url=https://reliefweb.int/map/pakistan/pakistan-overview-afghan-refugee-population-31-january-2021|title=Pakistan: Overview of Afghan Refugee Population|publisher=ReliefWeb|date=February 15, 2021|access-date=2021-08-21}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.unhcr.org/pk/asylum-system-in-pakistan|title=Asylum system in Pakistan|publisher=UNHCR|access-date=2021-07-30}}</ref><ref name="data2.unhcr.org3">{{Cite web|url=https://data2.unhcr.org/en/country/pak|title=Registered Afghan Refugees in Pakistan|work=UNHCR|date=December 31, 2020|access-date=2021-07-31}}</ref><ref name="Pakistan: Overview of Afghan Refugee Population2">{{Cite web|url=https://reliefweb.int/map/pakistan/pakistan-overview-afghan-refugee-population-31-january-2021|title=Pakistan: Overview of Afghan Refugee Population|publisher=ReliefWeb|date=February 15, 2021|access-date=2021-08-21}}</ref> == سرچينې == cx0b1wl3nu0xuehdjyjqv6gy4ch8kim 0 79994 339907 339626 2024-11-07T16:52:30Z Eshaq Azizi 22450 339907 wikitext text/x-wiki {{فلم مالوماتبکس | name = ساوي | image = د_ساوي_پوسټر.jpeg | caption = د فيلم د خپرېدو انځور | native_name = | director = [[ابهيني دېو]] | writer = '''د سکرين فيلمپاڼه:'''<br>پروېز شېخ <br />عاصم ارورا<br>'''ډيالوګونه:'''<br>عاصم ارورا | based_on = {{based on|''[[هرڅه د هغې لپاره (فيلم)]]''|Fred Cavayé}} | producer = موکېش بات بوشان کومار کرېشان کومار | starring = {{ubl|[[آنیل کپور|انيل کپور]]|[[دیویا کوسلا کومار]]|[[هرشوردان ران]]}} | narrator = | cinematography = چينمی سالسکر | editing = شان محمد | music = [[Vishal Mishra (composer)|Vishal Mishra]]<br/>[[Javed-Mohsin]]<br/>Piyush Shanker<br/>Arkadeep Karmakar | studio = [[Vishesh Films]]<br />[[T-Series (company)|T-Series Films]] | distributor = [[AA Films]] | released = {{Film date|2024|05|31|df=y}} | runtime = ۲ ساعته او ۳ دقيقې | country = هند | language = [[هندي ژبه|هندي]] | budget = ۲۰ کروړه | gross = ۱۷.۸۱ کروړه }} '''ساوي''' (په [[انګرېزي]]: '''Savi''') د [[هند]] د [[هندي|هندي ژبې]] يو «اکشن ټرېلر» او زړه راښکونکی [[فلم|فيلم]] دی چې د ابينای دېو په ډایرکټرۍ جوړ شوی، توليدوونکي يې بهوشن کومار او کرشن کومار دی. د فيلم مرکزي لوبغاړي [[آنیل کپور|انیل کپور]]، [[دیویا کوسلا کومار]] او [[هرشوردان ران]] دی. دا فيلم د «ساويټري او سټېوان» د کيسې له مخې جوړ شوی چې د يوې وړې ساده کورنۍ کيسه ده، يوه مېرمن په [[انګلستان]] کې د مهاجرت په ژوند کې هڅه کوي چې خپل مېړه له زندان څخه راوباسي چې په لاره کې له ډېرو خنډونو سره مخ کېږي. <ref>{{Cite news|date=21 May 2024}}</ref> <ref>{{وېب سرچينه|date=22 May 2024}}</ref> د فيلم کيسه د يوه فرانسوي فيلم «هرڅه‌ د هغې لپاره/Anything for her» چې په ۲۰۰۸ کې جوړ شوی وو - اخيستل شوې. ''ساوی'' د ۲۰۲۴ کال د می په ۳۱ مه خپور شو <ref>{{وېب سرچينه|date=2024-08-08}}</ref> د يوه بريالي فیلم په توګه ډېر مشهور شو. == کيسه == ځوان مېړه او مېرمن (ساوي او ناکول) چې يو ماشوم زوی لري په انګلستان کې د مهاجرت شپې ورځې تېروي او ډېر خوشحاله ژوند لري، خو يوه ورځ سهار پوليس راځي د ساوي مېړه د يوې سپين سري ښځې د وژنې په تور نيسي، په داسې حال کې چې ناکول بې ګناه وو خو د هغې سپين سري د وژنې په شپه ناوخته کورته د راتګ پرمهال په هغې سيمې کې ليدل کېږي. هغه سپين سرې ښځه د ناکول همکاره انجنيره وه او تل يې پر ناکول نيوکې کولې، پوليسو د همدې امله هم شک درلود چې ناکول به هغه وژلې وي. خو لنډه دا چې ناکول د ابد عمر په بند محکومېږي د ناکول مېرمنې ساوي چې د کور ښځه ده او يوازې د زوی روزنه کوي، يعنې مخکې يې د کور لپاره همدا ناکول وو چې پيسې يې ګټلې يې او کار يې کاوه. ساوي د خپل مېړه له بندي کېدو سره ډېره پرېشانه وي، وکیل هم ورسره تل توندې خبرې کوي او ورته یادوي چې مېړه يې قاتل دی او دفاع يې نشي کولای. يوه ورځ ساوي د خپل ګاونډي يوې مېرمنې سره ويني هغه د دې په کيسې خبره وه نو خپل د ژوند کیسه يې ورته وکړه چې يو وخت يې خپل ظالم مېړه وژلی وو بيا بندي شوه او اوس ښه ژوند لري، هغې مېرمنې ساوي ته ډاډ ورکاوه‌ چې زړوره شي. ساوي چې ګوري هیڅ د حل لاره نشته نو د زندان څخه د خپل مېړه د راتښتولو هڅه کوي. کتابونه لولي چې يوه ورځ يې يو کتاب پیدا کړ د کتاب ليکوال څو ځله له زندانه تښتېدلی وي او ډېر زړور وي. ساوي د هغه ليکوال شمېره او ادرس پيدا کوي ورځي کور ته يې. هغه ورته دروازه نه خلاصوي ساوي يوه ورځ او شپه ورته د کور په انګړ کې پاتې کېږي تر دې‌ چې هغه سړی ورته راشي او ورته ووايي چې له زندانه تښتول داسې دي، باید جعلي پاسپورټونه له مخکې چمتو وي چې بهر ته وتښتئ او داسې نور... ساوي د پيسو د کمښت له امله اړه کېږي چې يوه وسله واخلي او يوه شپه د بدماشانو ځای ته ورشي هلته يو سړی مړ کړي پيسې ورڅخه راواخلي ... نور يې تاسو خپله په فيلم کې وګورئ. هههه. ښه فيلم دی نه پښېمانه کېږئ. == لوبغاړي ==  د فيلم مرکزي لوبغاړي [[آنیل کپور|انیل کپور]]، [[دیویا کوسلا کومار]] او [[هرشوردان ران]] دی. == توليد == د فيلم ډایرکټر ابينای دېو دی او مرکزي لوبغاړي يې انیل کپور، کوسلاوا او راین دي. دا فيلم د هندي سینما لخوا نه لندن کې جوړ شوی. == خپرېدل == === تیاتر === د فلم ټریلر د ۲۰۲۴ کال د می په ۲۱ مه خپور شو او فلم د ۲۰۲۴ کال د می په ۳۱ نېټه په سینماګانو کې نندارې ته وړاندې شو <ref>{{وېب سرچينه|date=17 May 2024}}</ref> == سرچينې == 8wdao7dj8m7v1mva10m19upf2yzkosy 0 79997 339896 339619 2024-11-07T16:18:58Z Eshaq Azizi 22450 339896 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|name=ديويا کوسلا کومار|image=File:Divya Khosla Kumar.jpg|caption=ديويا په ۲۰۱۷ کې|birth_date={{Birth date and age|1987|11|20|df=y}}|birth_place=[[ نوې ډهلي]]، [[هند]]|nationality=|known for=|occupation={{hlist|Director|[[Film producer|Producer]]|Actress}}|years_active=له ۲۰۰۴ څخه تر اوسه|spouse={{marriage |[[Bhushan Kumar]]|2005}}|children=1|family=[[List of Hindi film families#Kumar family|Kumar family]]|education=}} '''ديويا کوسلا کومار''' (په [[انګرېزي]]: '''Divya khosla Kumar''') یوه هندۍ ماډله، [[لوبغاړی|اداکاره]]، پروډیوسره او ډایرکټر ده چې په عمده توګه په [[باليووډ|هندي سینما]] کې کار کوي. <ref name="pinkvilla1">{{Cite news|date=16 November 2021}}</ref> <ref>{{وېب سرچينه|date=2024-01-05}}</ref> هغې د دوو فیلمونو ډايرکټري کړې چې يو يې رومانتيک کاميډي ياريان(۲۰۱۴) فيلم او بل يې «''صنم ري»'' (۲۰۱۶) فيلم دی. همداراز نوموړي ډېری د موسيقي ويډيوګانې هم جوړي کړي دي. ديويا د لومړي ځل لپاره د ماډلې په توګه کار کاوه خو وروسته په بېلابېلو میوزیک ویډیوګانو کې راڅرګنده شوه په ځانګړي توګه: د روپ جوهري او کنال ګنجوالا او فالګوني پاټک "آیو راما" لخوا "زید نا کرو یی دل کا مملا هی"''.'' هغې د خپلې اداکارۍ پیل د ټيلګو فلم «''لیو ټوډې»'' سره وکړ او په هندي سینما کې يې د «اب تمھارې هوالې وطن ساتیو» (۲۰۰۴) فيلم سره کار پیل کړ. د سینماګرافي او ایډېټ کولو په برخه کې د کورس په بشپړولو سره، هغې څه ناڅه د ډايرکټرې په توګه هم ځينې سندريزې ويډيوګانې او فیلمونه توليد کړل. == شخصي ژوند == [[دوتنه:Photos-Divya-Khosla-Kumar-snapped-out-and-about-in-the-city-4.jpg|بټنوک| ديويا په ۲۰۲۰ کې]] [[دوتنه:Bhushan_Kumar,_Divya_Khosla_at_Success_bash_of_'The_Dirty_Picture'_(21).jpg|بټنوک| دیویا د میړه بھوشن کمار سره]] == سرچينې == [[وېشنيزه:1987 زېږېدنې]] c3vtas0ulysiyn5c0bp85qvqknt44xv 0 80075 339889 2024-11-07T12:27:59Z شاه زمان پټان 26102 د "[[:en:Special:Redirect/revision/1227724719|Fareed Ahmad (cricketer)]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی 339889 wikitext text/x-wiki {{Infobox cricketer||name=فريد احمد ملک|image=|country=افغانستان|fullname=فريداحمد ملک|birth_date={{birth date and age|1994|8|10|df=yes}}|birth_place=[[بهسود ولسوالۍ]]،[[ننګرهار ولايت]]، [[افغانستان]]|batting=کيڼ لاسی|bowling=کيڼ لاسی [[تېز توپ اچوونکی]]|role=[[توپ اچوونکی (کريکېټ)|توپ اچوونکی]]|club1=[[امو سيمې کريکېټ لوبډله|امو سيمه]]|year1=۲۰۱۷|international=true|internationalspan=۲۰۱۴ - تراوسه|testdebutdate=|testdebutyear=|testdebutagainst=|testcap=|lasttestdate=|lasttestyear=|lasttestagainst=|odidebutdate=ډېسمبر ۲ مه|odidebutyear=۲۰۱۴|odidebutagainst=متحده عرب امارات|odicap=۳۵|lastodidate=اګست ۲۶ مه|lastodiyear=۲۰۲۲|lastodiagainst=پاکستان|odishirt=۵۶|T20Idebutdate=ډېسمبر ۱۴ مه|T20Idebutyear=۲۰۱۶|T20Idebutagainst=متحده عرب امارات|T20Icap=۳۳|lastT20Idate=اکتوبر ۷ مه|lastT20Iyear=۲۰۲۳|lastT20Iagainst=هند|T20Ishirt=۵۶|date=اکتوبر ۱۷ مه ۲۰۱۳|source=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/568136.html Cricinfo|module={{Infobox medal templates | titlestyle = background-color: lightsteelblue; | expand=yes | medals = {{MedalSport|Men's [[Cricket]]}} {{MedalCountry |{{بيرغ|افغانستان|2013}} }} {{MedalCompetition|[[اسيايي لوبې]]}} {{MedalSilver|[[۲۰۱۴ اسيايي لوبې|اېنچيون ۲۰۱۴]]|[[۲۰۱۴ اسيايي لوبو کريکېټ سيالۍ|لوبډله]]}} {{MedalSilver|[[۲۰۲۲ اسيايي لوبې|هانګزو ۲۰۲۲]]|[[اسيايي لوبو کريکېټ سيالۍ|لوبډله]]}} }}}} '''فرید احمد''' (۱۰اګست ۱۹۹۴ زېږېدلی) یو افغان [[کريکټ|کرکټر]] دی. <ref name="Bio2">{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/content/player/568136.html|title=Fareed Ahmad Malik|accessdate=26 June 2015|work=ESPN Cricinfo}}</ref> هغه خپله یوه ورځنۍ نړیواله (ODI) د ۲۰۱۴ کال د ډېسمبر په ۲مه نېټه د متحده عربي اماراتو په وړاندې پیل کړه<ref name="ODI2">{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/803799.html|title=Afghanistan tour of United Arab Emirates, 3rd ODI: United Arab Emirates v Afghanistan at Dubai (CA), Dec 2, 2014|accessdate=2 December 2014|work=ESPN Cricinfo}}</ref>. هغه په ۲۰۱۴ آسیایي لوبو کې برخه اخیستې وه. <ref name="ODI3">{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/803799.html|title=Afghanistan tour of United Arab Emirates, 3rd ODI: United Arab Emirates v Afghanistan at Dubai (CA), Dec 2, 2014|accessdate=2 December 2014|work=ESPN Cricinfo}}</ref> هغه خپله شل اوریزه نړیواله (T20I) لوبه د افغانستان لپاره د ۲۰۱۶ کال د ډېسمبر په ۱۴ مه نېټه د متحده عربي اماراتو په وړاندې ترسره کړه. <ref name="T20I2">{{cite web|url=http://www.espncricinfo.com/ci/engine/match/1072206.html|title=Afghanistan tour of United Arab Emirates, 1st T20I: United Arab Emirates v Afghanistan at ICCA Dubai, Dec 14, 2016|accessdate=14 December 2016|work=ESPN Cricinfo}}</ref> د ۲۰۱۸ کال په سېپټمبر کې د افغانستان غوره لیګ سیالیو په [[افغانستان غوره ليګ، 2018ز تر2019زسيالۍ|لومړي پړاو]] کې د کابل په لوبډله کې شامل شو. <ref>{{cite web|url=https://www.crictracker.com/afghanistan-premier-league-2018-all-you-need-to-know-from-the-player-draft/|title=Afghanistan Premier League 2018 – All you need to know from the player draft|work=CricTracker|access-date=10 September 2018}}</ref> د ۲۰۲۱ په سېپتمبر کې، هغه د آی سي سي کريکېټ نارینه شل اوريزه نړیوال جام لپاره د افغانستان په لوبډله کې د دوو لوبو لپاره نومول شوی وو. <ref>{{cite web|url=https://cricbuzz.com/cricket-news/118972/rashid-khan-steps-down-as-afghanistan-captain-over-team-selection|title=Rashid Khan steps down as Afghanistan captain over team selection|work=Cricbuzz|access-date=9 September 2021}}</ref> د ۲۰۲۴ز په می مياشت کې، هغه د آی سي سي ۲۰۲۴ نارینه T20 نړیوال جام سیالیو لپاره د افغانستان په لوبډله کې شامل شو. <ref>{{Cite web|title=Afghanistan’s squad for the ICC Men’s T20I World Cup|url=https://www.scorewaves.com/news-details/afghanistan-squad-icc-mens-t20i-world-cup-2024|access-date=2024-06-07|website=ScoreWaves|language=en}}</ref> == شخړې == د پاکستان او افغانستان تر منځ د ۲۰۲۲ کال اسیا جام سیالیو په ترڅ کې، اصف علي او فرید په ميدان کې د اصف علي تر سوځولو وروسته د شخړې او ناسم چلند له کبله د دوی د لوبې ۲۵ سلنه فيس جريمه کړای شول. دواړو ته د پاکستان او افغانستان ترمنځ د سيالۍ پر مهال د ICC د اخلاقو د لومړۍ درجې د سرغړونې له امله سزا ورکړل شوه. د ICC د یوې بیانیې له مخې، فرید د ۲.۱.۱۲ مادې څخه سرغړونه کړې، کوم چې "د یوې نړیوالې لوبې په جریان کې د لوبغاړي، د لوبغاړو د ملاتړ پرسونل، لوبڅار، میچ ریفري یا کوم بل کس (د ننداره کوونکي په ګډون) سره نامناسب فزیکي تماس پورې اړه لري." اصف وموندل شو چې د لوبغاړو او د لوبغاړو ملاتړي پرسونل لپاره د ICC د چلند قانون ۲.۶ مادې سرغړونه کړې ، کوم چې "د یوې نړیوالې لوبې پرمهال د داسې اشارې کارولو سره تړاو لري چې فاحشه یا له سپکاوي ډکه وي". دواړو لوبغاړو خپل جرم منلی او د میچ ریفري انډي پیکرافټ لخوا وړاندیز شوي بندیزونه یې منلي دي. <ref>{{وېب سرچينه|date=8 September 2022}}</ref> <ref>{{cite web|url=https://www.icc-cricket.com/news/2786182|title=Asif Ali and Fareed Ahmad punished for breaching ICC Code of Conduct}}</ref> == سرچينې == {{لړسرچينې}} [[وېشنيزه:1994 زېږېدنې]] 7df9jlj21xh18qa28vfrcoop2mu63t7 0 80076 339891 2024-11-07T16:11:36Z Eshaq Azizi 22450 د "[[:en:Special:Redirect/revision/1255320092|Naomi Scott]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی 339891 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|name=Naomi Scott (په انګرېزي)|image=Naomi_Scott.jpg|caption=سکاټه په ۲۰۱۶ کې|birth_date={{birth date and age|1993|5|6|df=yes}}|birth_place=[[Hounslow]], London, England<!--No boroughs/neighborhoods, just cities per format.-->|occupation={{hlist|Actress|singer}}|years_active=له ۲۰۰۸ څخه|spouse={{marriage|[[Jordan Spence]]|2014}}}} '''ناومي سکاټ''' (د ۱۹۹۳ کال د می پر ۶مه زېږېدلې) یوه انګرېزۍ اداکاره او سندرغاړې ده. هغې خپل فيلمي کار د ډیزني چینل سريال ''«لایف بایټس»'' (۲۰۰۸–۲۰۰۹) کې د ستوري رول سره پیل کړ او د تلویزیون سندريز فيلم ''لیمونډ ماوت'' (۲۰۱۱) کې يې د ښه ځلېدو له کبله پراخه پېژندنه ترلاسه کړه. د دې پرمختګ وروسته هغې د ساینسي افسانې سريال ''تیرا نووا'' (۲۰۱۱) او ''پاور رینجرز'' (۲۰۱۷) کې کار وکړ. په 2019 کې سکاټې د اکشن کامیډي ''چارلي انجېلز'' او خیالي فيلم ''علاء الدین'' کې د ستوري په توګه کار وکړ. د علاءالدين فيلم له کبله نوموړي نړيوال شهرت ترلاسه کړ. هغې له هغه وروسته د [[نیټفلیکس|Netflix]] په ''اناتومي آف یو سکینډل'' (۲۰۲۲) او د ''سمیل 2'' (۲۰۲۴) کې کار کړی. == شخصي ژوند == نومي سکاټ د ۱۹۹۳ کال د می په ۶ مه د لندن په هانسلو سیمه کې زیږیدلې، <ref>{{وېب سرچينه|date=31 May 2019}}</ref> پلار یې انګرېز او مور يې هندۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=24 May 2019}}</ref> د هغې مور اوشا سکاټ (نی جوشي) په یوګانډا کې زیږیدلې او په ځوانۍ کې انګلستان ته مهاجره شوې په اصل کې د هند ګجراتۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=16 July 2017}}</ref> <ref name="parents">{{وېب سرچينه|date=22 May 2019}}</ref> سکاټ د جوشوا په نوم يو مشر ورور هم لري. == سرچينې == [[وېشنيزه:1993 زېږېدنې]] f2vadtd9fb6uh0nvaspyt1upw2gu5g0 339892 339891 2024-11-07T16:12:28Z Eshaq Azizi 22450 339892 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|name=Naomi Scott (په انګرېزي)|image=Naomi_Scott.jpg|caption=سکاټه په ۲۰۱۶ کې|birth_date={{birth date and age|1993|5|6|df=yes}}|birth_place=[[Hounslow]], London, England<!--No boroughs/neighborhoods, just cities per format.-->|occupation={{hlist|Actress|singer}}|years_active=له ۲۰۰۸ څخه|spouse={{marriage|[[Jordan Spence]]|2014}}}} '''ناومي سکاټ''' (د ۱۹۹۳ کال د می پر ۶مه زېږېدلې) یوه انګرېزۍ اداکاره او سندرغاړې ده. هغې خپل فيلمي کار د ډیزني چینل سريال ''«لایف بایټس»'' (۲۰۰۸–۲۰۰۹) کې د ستوري رول سره پیل کړ او د تلویزیون سندريز فيلم ''لیمونډ ماوت'' (۲۰۱۱) کې يې د ښه ځلېدو له کبله پراخه پېژندنه ترلاسه کړه. د دې پرمختګ وروسته هغې د ساینسي افسانې سريال ''تیرا نووا'' (۲۰۱۱) او ''پاور رینجرز'' (۲۰۱۷) کې کار وکړ. په 2019 کې سکاټې د اکشن کامیډي ''چارلي انجېلز'' او خیالي فيلم ''علاء الدین'' کې د ستوري په توګه کار وکړ. د علاءالدين فيلم له کبله نوموړي نړيوال شهرت ترلاسه کړ. هغې له هغه وروسته د [[نیټفلیکس|Netflix]] په ''اناتومي آف یو سکینډل'' (۲۰۲۲) او د ''سمیل 2'' (۲۰۲۴) کې کار کړی. == شخصي ژوند == نومي سکاټ د ۱۹۹۳ کال د می په ۶ مه د لندن په هانسلو سیمه کې زیږیدلې، <ref>{{وېب سرچينه|date=31 May 2019}}</ref> پلار یې انګرېز او مور يې هندۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=24 May 2019}}</ref> د هغې مور اوشا سکاټ (نی جوشي) په یوګانډا کې زیږیدلې او په ځوانۍ کې انګلستان ته مهاجره شوې په اصل کې د هند ګجراتۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=16 July 2017}}</ref> <ref name="parents">{{وېب سرچينه|date=22 May 2019}}</ref> سکاټ د جوشوا په نوم يو مشر ورور هم لري. == سرچينې == [[وېشنيزه:1993 زېږېدنې]] kde1axy4rw16wnjx9655qwoj7yo8huu 339893 339892 2024-11-07T16:14:37Z Eshaq Azizi 22450 339893 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|name=[[انګرېزي]]: Naomi Scott|image=Naomi_Scott.jpg|caption=سکاټه په ۲۰۱۶ کې|birth_date={{birth date and age|1993|5|6|df=yes}}|birth_place=[[Hounslow]], London, England<!--No boroughs/neighborhoods, just cities per format.-->|occupation={{hlist|Actress|singer}}|years_active=له ۲۰۰۸ څخه|spouse={{marriage|[[جوردن سپېنس]]|2014}}}} '''ناومي سکاټ''' (د ۱۹۹۳ کال د می پر ۶مه زېږېدلې) یوه انګرېزۍ اداکاره او سندرغاړې ده. هغې خپل فيلمي کار د ډیزني چینل سريال ''«لایف بایټس»'' (۲۰۰۸–۲۰۰۹) کې د ستوري رول سره پیل کړ او د تلویزیون سندريز فيلم ''لیمونډ ماوت'' (۲۰۱۱) کې يې د ښه ځلېدو له کبله پراخه پېژندنه ترلاسه کړه. د دې پرمختګ وروسته هغې د ساینسي افسانې سريال ''تیرا نووا'' (۲۰۱۱) او ''پاور رینجرز'' (۲۰۱۷) کې کار وکړ. په 2019 کې سکاټې د اکشن کامیډي ''چارلي انجېلز'' او خیالي فيلم ''علاء الدین'' کې د ستوري په توګه کار وکړ. د علاءالدين فيلم له کبله نوموړي نړيوال شهرت ترلاسه کړ. هغې له هغه وروسته د [[نیټفلیکس|Netflix]] په ''اناتومي آف یو سکینډل'' (۲۰۲۲) او د ''سمیل 2'' (۲۰۲۴) کې کار کړی. == شخصي ژوند == نومي سکاټ د ۱۹۹۳ کال د می په ۶ مه د لندن په هانسلو سیمه کې زیږیدلې، <ref>{{وېب سرچينه|date=31 May 2019}}</ref> پلار یې انګرېز او مور يې هندۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=24 May 2019}}</ref> د هغې مور اوشا سکاټ (نی جوشي) په یوګانډا کې زیږیدلې او په ځوانۍ کې انګلستان ته مهاجره شوې په اصل کې د هند ګجراتۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=16 July 2017}}</ref> <ref name="parents">{{وېب سرچينه|date=22 May 2019}}</ref> سکاټ د جوشوا په نوم يو مشر ورور هم لري. == سرچينې == [[وېشنيزه:1993 زېږېدنې]] sxh0v4ta0tovn4qiimhrvj4v2uz4fgv 339894 339893 2024-11-07T16:16:06Z Eshaq Azizi 22450 339894 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|name=[[انګرېزي]]: Naomi Scott|image=Naomi_Scott.jpg|caption=سکاټه په ۲۰۱۶ کې|birth_date={{birth date and age|1993|5|6|df=yes}}|birth_place=[[هانسلوا]], لندن, انګلينډ<!--No boroughs/neighborhoods, just cities per format.-->|occupation={{hlist|فيلمي لوبغاړې|سندرغاړې}}|years_active=له ۲۰۰۸ څخه|spouse={{marriage|[[جوردن سپېنس]]|2014}}}} '''ناومي سکاټ''' (د ۱۹۹۳ کال د می پر ۶مه زېږېدلې) یوه انګرېزۍ اداکاره او سندرغاړې ده. هغې خپل فيلمي کار د ډیزني چینل سريال ''«لایف بایټس»'' (۲۰۰۸–۲۰۰۹) کې د ستوري رول سره پیل کړ او د تلویزیون سندريز فيلم ''لیمونډ ماوت'' (۲۰۱۱) کې يې د ښه ځلېدو له کبله پراخه پېژندنه ترلاسه کړه. د دې پرمختګ وروسته هغې د ساینسي افسانې سريال ''تیرا نووا'' (۲۰۱۱) او ''پاور رینجرز'' (۲۰۱۷) کې کار وکړ. په 2019 کې سکاټې د اکشن کامیډي ''چارلي انجېلز'' او خیالي فيلم ''علاء الدین'' کې د ستوري په توګه کار وکړ. د علاءالدين فيلم له کبله نوموړي نړيوال شهرت ترلاسه کړ. هغې له هغه وروسته د [[نیټفلیکس|Netflix]] په ''اناتومي آف یو سکینډل'' (۲۰۲۲) او د ''سمیل 2'' (۲۰۲۴) کې کار کړی. == شخصي ژوند == نومي سکاټ د ۱۹۹۳ کال د می په ۶ مه د لندن په هانسلو سیمه کې زیږیدلې، <ref>{{وېب سرچينه|date=31 May 2019}}</ref> پلار یې انګرېز او مور يې هندۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=24 May 2019}}</ref> د هغې مور اوشا سکاټ (نی جوشي) په یوګانډا کې زیږیدلې او په ځوانۍ کې انګلستان ته مهاجره شوې په اصل کې د هند ګجراتۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=16 July 2017}}</ref> <ref name="parents">{{وېب سرچينه|date=22 May 2019}}</ref> سکاټ د جوشوا په نوم يو مشر ورور هم لري. == سرچينې == [[وېشنيزه:1993 زېږېدنې]] l7c937w4kzrc56oga9v61l5pf6zak60 339895 339894 2024-11-07T16:17:13Z Eshaq Azizi 22450 339895 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|name=[[انګرېزي]]: Naomi Scott|image=Naomi_Scott.jpg|caption=سکاټه په ۲۰۱۶ کې|birth_date={{birth date and age|1993|5|6|df=yes}}|birth_place=[[هانسلوا]], لندن, انګلينډ<!--No boroughs/neighborhoods, just cities per format.-->|occupation={{hlist|فيلمي لوبغاړې|سندرغاړې}}|years_active=له ۲۰۰۸ څخه|spouse={{marriage|[[جوردن سپېنس]]|2014}}}} '''ناومي سکاټ''' (د ۱۹۹۳ کال د می پر ۶مه زېږېدلې) یوه [[انګلېنډ|انګرېزۍ]] [[اداکاره]] او [[سندرغاړی|سندرغاړې]] ده. هغې خپل [[فلم|فيلمي]] کار د ډیزني چینل سريال ''«لایف بایټس»'' (۲۰۰۸–۲۰۰۹) کې د ستوري رول سره پیل کړ او د تلویزیون سندريز فيلم ''لیمونډ ماوت'' (۲۰۱۱) کې يې د ښه ځلېدو له کبله پراخه پېژندنه ترلاسه کړه. د دې پرمختګ وروسته هغې د ساینسي افسانې سريال ''تیرا نووا'' (۲۰۱۱) او ''پاور رینجرز'' (۲۰۱۷) کې کار وکړ. په 2019 کې سکاټې د اکشن کامیډي ''چارلي انجېلز'' او خیالي فيلم ''علاء الدین'' کې د ستوري په توګه کار وکړ. د علاءالدين فيلم له کبله نوموړي نړيوال شهرت ترلاسه کړ. هغې له هغه وروسته د [[نیټفلیکس|Netflix]] په ''اناتومي آف یو سکینډل'' (۲۰۲۲) او د ''سمیل 2'' (۲۰۲۴) کې کار کړی. == شخصي ژوند == نومي سکاټ د ۱۹۹۳ کال د می په ۶ مه د لندن په هانسلو سیمه کې زیږیدلې، <ref>{{وېب سرچينه|date=31 May 2019}}</ref> پلار یې انګرېز او مور يې هندۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=24 May 2019}}</ref> د هغې مور اوشا سکاټ (نی جوشي) په یوګانډا کې زیږیدلې او په ځوانۍ کې انګلستان ته مهاجره شوې په اصل کې د هند ګجراتۍ ده. <ref>{{وېب سرچينه|date=16 July 2017}}</ref> <ref name="parents">{{وېب سرچينه|date=22 May 2019}}</ref> سکاټ د جوشوا په نوم يو مشر ورور هم لري. == سرچينې == [[وېشنيزه:1993 زېږېدنې]] 6ahq8btn4l6y5ioaen88f5u2cuwt2ms 0 80077 339900 2024-11-07T16:26:27Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[ډېلي]] مخ [[ډيلي]] ته ولېږداوه 339900 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[ډيلي]] hf5dvd4zeagat7r4s8vpfii8lmzr73r 1 80078 339902 2024-11-07T16:26:28Z Eshaq Azizi 22450 Eshaq Azizi د [[خبرې اترې:ډېلي]] مخ [[خبرې اترې:ډيلي]] ته ولېږداوه 339902 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[خبرې اترې:ډيلي]] i08kbyeuh09x1hhrd8dewj4r7wutyme 0 80079 339904 2024-11-07T16:48:38Z Eshaq Azizi 22450 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/38796127|نسیم پدراد]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی 339904 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|لقب=}} '''نسیم پدراد''' {{په انګليسي|Nasim Pedrad}} يوه اراني‌الاصله امريکايۍ فيلمي لوبغاړې ده چې د ۱۹۸۱ کال د نومبر پر ۱۸مه په تهران کې زېږدلې. [[وېشنيزه:1981 زېږېدنې]] d90hxdjnynbkzlfgk9f8z2vvlrgxswv 339905 339904 2024-11-07T16:49:15Z Eshaq Azizi 22450 339905 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|لقب=}} '''نسیم پدراد''' {{په انګليسي|Nasim Pedrad}} يوه اراني‌الاصله امريکايۍ فيلمي لوبغاړې ده چې د ۱۹۸۱ کال د نومبر پر ۱۸مه په تهران کې زېږدلې. ==سرچينې== [[وېشنيزه:1981 زېږېدنې]] 1hn5pvvjpw4jcujzy5trn9kdua0d8w8 339906 339905 2024-11-07T16:49:33Z Eshaq Azizi 22450 339906 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|لقب=}} '''نسیم پدراد''' {{په انګليسي|Nasim Pedrad}} يوه ايراني‌الاصله امريکايۍ فيلمي لوبغاړې ده چې د ۱۹۸۱ کال د نومبر پر ۱۸مه په تهران کې زېږدلې. ==سرچينې== [[وېشنيزه:1981 زېږېدنې]] en2l5hzxrqxas913kwbip558g3fmt10 339938 339906 2024-11-08T04:04:07Z Eshaq Azizi 22450 339938 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|لقب=}} '''نسیم پدراد''' {{په انګليسي|Nasim Pedrad}} يوه ايراني‌الاصله امريکايۍ فيلمي لوبغاړې ده چې د ۱۹۸۱ کال د نومبر پر ۱۸مه په تهران کې زېږدلې. ==ژوندليک== پيدراد د ایران په تهران کې وزېږېدل چې بيا وروسته مور او پلار يې جرمني هېواد ته کډوال شول، د پيدراد پلار له ډېرو هڅو وروسته بريالی شو چې امریکا ته کډوال شي خو مېرمن او لور (پيدراد) يې له مجبوريته په جرمني کې پرېښودل. کله چې د پيدراد پلار په امريکا کې مېشت شو او هلته يې د کډوالۍ اسناد ترلاسه کړل نور مېرمن او لور يې وروغوښتل، پيدراد هغه مهال درې کلنه وه. ==سرچينې== [[وېشنيزه:1981 زېږېدنې]] g9t8chb0jomwevef2sjsql54r080ju3 339939 339938 2024-11-08T04:06:30Z Eshaq Azizi 22450 339939 wikitext text/x-wiki {{مالوماتبکس وګړي|لقب=}} '''نسیم پدراد''' {{په انګليسي|Nasim Pedrad}} يوه ايراني‌الاصله امريکايۍ فيلمي لوبغاړې ده چې د ۱۹۸۱ کال د نومبر پر ۱۸مه په تهران کې زېږدلې. پيدراد يوه رسنيزه څېره ده او په تلويزيوني خپرونو کې د کوميډينې په توګه برخه اخلي. هغې د «علاءالدين» په امريکايي خيالي فيلم کې د شهزادګۍ د مزدورې په توګه رول لوبولی د هغه فيلم له کبله نوموړي څه ناڅه شهرت ترلاسه کړی دی. ==ژوندليک== پيدراد د ایران په تهران کې وزېږېدل چې بيا وروسته مور او پلار يې جرمني هېواد ته کډوال شول، د پيدراد پلار له ډېرو هڅو وروسته بريالی شو چې امریکا ته کډوال شي خو مېرمن او لور (پيدراد) يې له مجبوريته په جرمني کې پرېښودل. کله چې د پيدراد پلار په امريکا کې مېشت شو او هلته يې د کډوالۍ اسناد ترلاسه کړل نور مېرمن او لور يې وروغوښتل، پيدراد هغه مهال درې کلنه وه. ==سرچينې== [[وېشنيزه:1981 زېږېدنې]] qpqvo7lwjq2ap601woe056usrpx1zn4 3 80080 339909 2024-11-07T19:00:10Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 339909 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Dr. Alayar}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۹:۰۰, ۷ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 33ix5bqk0ey62ihzhtp4jogmbealncv 3 80081 339915 2024-11-07T21:37:50Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 339915 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=AliertunghaErarslan}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۱:۳۷, ۷ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 9pwil1dwcd3rdq8z0k3kkdfvc2mt2xs 2 80082 339918 2024-11-07T22:35:21Z HassanShahir 30473 د "'''سلامونه،‌ زه حسن شهیر د افغانستان څخه یم بکلې اوس په فرانسه کې ژوند کوم. زما په عمومي ډول له کمپوټر ساینس سره ډیره مینه ده، بکلې له دې سره سره د مختلفو موضوعاتو او برخو له مطالعې څخه هم خوند اخلم. زه ډیری وخت په ښوونځي کې تیروم، او د هغې څخه بهر، ډیری وخت کت..." تورو مخ جوړ شو 339918 wikitext text/x-wiki '''سلامونه،‌ زه حسن شهیر د افغانستان څخه یم بکلې اوس په فرانسه کې ژوند کوم. زما په عمومي ډول له کمپوټر ساینس سره ډیره مینه ده، بکلې له دې سره سره د مختلفو موضوعاتو او برخو له مطالعې څخه هم خوند اخلم. زه ډیری وخت په ښوونځي کې تیروم، او د هغې څخه بهر، ډیری وخت کتابونه وایم، په مختلفو پروژو کار کووم، او له خپلې کورنۍ سره وخت تیروم. زه ځینې وختونه په ویکیپیډیا کې د شوق په توګه مقالې لیکم او ترمیم کوم، په عمده توګه په ps.wikipedia.org کې.''' b33u3thex434e7fcvaw059yszq74vdg 3 80083 339924 2024-11-07T22:53:52Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 339924 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Tres Libras}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۲۲:۵۳, ۷ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) njylhbepbyeytwkpqpjdkmhf74v5gzh 3 80084 339931 2024-11-08T00:52:45Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 339931 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Tufail asgher}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۰:۵۲, ۸ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) revy0wyxllsovm1q9y3e8m0y6hyb4by 0 80085 339940 2024-11-08T04:27:06Z Eshaq Azizi 22450 د "[[:fa:Special:Redirect/revision/40554732|دنیا (خواننده)]]" مخ د ژباړلو له مخې جوړ شوی 339940 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist|}} '''دونیا دادرسان''' (د ۱۳۷۶ د مارچ په ۲۴مه زېږېدلې) یوه ایرانۍ سندرغاړې ده. == ژوند او کار == دونيا دادرسان د ۱۳۷۶ کال د مارچ په ۲۴مه د ايران د تهران ولایت په پونک سيمه کې نړۍ ته راغله. په ۷ کلنۍ کې يې د «خط سفيد» (سپينه کرښه) په نوم يوه سریال کې کار کړی دی همداراز نوموړي د «پل» په نوم يوه لنډ فيلم کې هم کار کړی دی. له ۸ کلنۍ څخه تر ۱۲ کلنۍ پورې هغې د پيانو زده کولو لپاره زده کړې پيل کړې کله چې ۱۵ کلنه شوه نو په سمه توګه دې برخې ته راغله. د پيانو زده کول يې د هنري او سندريز پرمختګ لپاره لومړنی ګام وو. دونیا په ۱۳ کلنۍ کې له خپلې کورنۍ سره په ۲۰۰۹ کال د [[مالېزيا|مالیزیا]] [[کوالالامپور|کوالالمپور]] ته کډواله شوه او دوه کاله وروسته په ۱۵ کلنۍ کې [[اسټرالیا|د استرالیا]] میلبورن ښار ته ولاړه او په ۱۶ کلنۍ کې یې په اسټرالیا کې سندرې ویل پیل کړل. په ۲۰۱۴ کال کې د ایرانیانو په منځ کې د انسټاګرام د پراخې کارونې له پیل سره، هغه په خپل انسټاګرام پاڼه کې د ایراني او بهرنیو سندرو د زمزمه کولو او خپرولو سره ډېر ژر مشهوره شوه. په همدې کلونو کې د دونیا فعالیت په اسټرالیا کې پیل شو او په سنګ ګروپ کې یې د سندرغاړي په توګه خپل لومړی فعالیت پیل کړ. لومړنۍ سندره يې چې په استرالیا کې وویله د سنګ ګروپ سره وه چې د " طلایی خوبونو " په نوم وه. د دونیا دویمه سندره د ملي لوبډلې سرود وو، چې د سینا ولي الله، میکس امیني او امریکا غږ په ګډون د یو شمېر ایراني سندرغاړو او وړاندې کوونکو پام یې ځان ته را واړاوه. هغې د اختلاف له امله له ۹ میاشتو وروسته دغه ډله پرېښوده. د ۲۰۱۶ کال په اوږدو کې، هغې خپله لومړنۍ خپلواکه سندره خپره کړه چې نوم یې "مېدونی دوست دارم(پوهېږې مينه درسره لرم)" دی. همدارنګه د ۲۰۱۷ کال په اپریل میاشت کې، د خپلې ۲۱مې کلیزې څخه څو ورځې وروسته، هغې د "از اين شهر برو(له دې ښاره لاړ شه)" په نوم سندره خپره کړه چې خورا ښه راغلاست یې ترلاسه کړ او د هغې د مسلکي څېرې رسمي پیل دی. [[دوتنه:Donya_Concert's_In_LA.jpg|بټنوک| دونيا د امريکا په اوس انجلېس کې د کنسرټ اجرا کولو پرمهال ۲۰۲۳]] د هغې تر ټولو لویه بریا د "کو تا بیاد(ترڅو راځي)" سندره ده چې په جوان راډيو کې له 43 ملیون څخه ډیره غږول شوې او د دې میوزیک ویډیو په یوټیوب کې له 6 ملیون څخه ډیر لیدونکي لري. همدارنګه د امو حسن سندره چې د ۱۴۰۰م کال د مارچ په میاشت کې خپره شوه، د جوان په راډیو کې تر ۶۰ میلیونو زیات ځله غږول شوې ده. د ۱۴۰۱ کال په ولسي پاڅون کې دونيا په ایران کې د خلکو او مظاهره چیانو د ځپلو او [[مهسا امیني|د مهسا امیني]] د وژلو په وړاندې د خواشينۍ او احتجاج په خاطر خپل وېښتان غېچي کړل چې په رسنیو کې یې ډېر انعکاس راوپاراوه. == سندرې == === البومونه (د سندرو ټوليزې) === === ۱۳۹۷ – د دونيا البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زه نه پوهیږم زه نه پوهیږم | rowspan="7" | ۱۳۹۷ |- | 2 | نړۍ |- | 3 | حسد |- | 4 | شخړه |- | 5 | سوټ کیس |- | 6 | څوک به راشي؟ |- | 7 | چال |} === 2019 - چیکر البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زما په څیر | rowspan="5" | ۱۳۹۹ ل |- | 2 | تور او سپین |- | 3 | دفتر وتړئ |- | 4 | د تل لپاره لاړ |- | 5 | زه څنګه یم |- |} === 1401 - ځواکمن البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | قاري سندره | rowspan="14" | ۱۴۰۱ |- | 2 | او جان |- | 3 | ۱۰:۳۰ |- | 4 | یو څه نوی |- | 5 | چپس |- | 6 | سر |- | 7 | کیڼ او ښي |- | ۸ | ځواکمن |- | ۹ | اور |- | 10 | ته وایی |- | 11 | ملګری |- | 12 | زما هڅونه |- | 13 | الوداع الوداع |- | 14 | اسمان نیلي |- | ۱۵ | حسن کاکا | ۱۴۰۰ |} === 1403 - «هغه پرښته وه» البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | منسټر | rowspan="7" | ۱۴۰۳ |- | 2 | زما په څیر |- | 3 | ته زما لپاره پاتې نه شې |- | 4 | وړاندې |- | 5 | زهرجن |- | 6 | ۸ بجې |- | 7 | یوه نجلۍ ترلاسه کړئ (انګلیسي) |} === يوازې سندرې === {| class="wikitable" |+ !نام ترانه !همکاری !سال انتشار |- | colspan="2" |می‌دونی دوسِت دارم | rowspan="2" |۱۳۹۶ |- | colspan="2" |بارون که می‌باره |- | colspan="2" |از این شهر برو | rowspan="6" |۱۳۹۷ |- | colspan="2" |بدی برام |- | colspan="2" |مغرور |- |صداها |جیدال و ایمانمون |- | colspan="2" |دردسر |- | colspan="2" |جای همگی خالی |- | colspan="2" |تموم شد رفت | rowspan="6" |۱۳۹۸ |- | colspan="2" |طلا |- | colspan="2" |از این شهر برو ۲ |- | colspan="2" |عزیزم |- |پرحاشیه |آنیتا |- | colspan="2" |شیطون |- | colspan="2" |زندگیم | rowspan="2" |۱۳۹۹ |- | colspan="2" |قصر رؤیایی |- | colspan="2" |برو برگرد | rowspan="4" |۱۴۰۰ |- | colspan="2" |من بدم |- | colspan="2" |قلب |- |دوتایی |کیمیا |- |پاشو با من برقص |اندی | rowspan="3" |۱۴۰۱ |- | colspan="2" |اصلا نترس |- |سرخ |ال۳ |- |ریمیکس چیپس |تاک داون | rowspan="5" |۱۴۰۲ |- |بال |تامارا |- | colspan="2" |دور بشیم از وایب بد |- | colspan="2" |امشب |- | colspan="2" |کارت ملی |- | colspan="2" |ماتریکس (انگلیسی) | rowspan="3" |۱۴۰۳ |- | colspan="2" |از عشق بگو |- | colspan="2" |فاز رقص |} == تلویزیوني خپرونې == {| class="wikitable" |+ ! د پروګرام نوم ! عنوان ! شبکه ! د خپریدو کال |- | ''د لوبې وخت'' <ref>{{Cite|title=بازی تایم {{!}} قسمت اول {{!}} با اجرای دنیا دادرسان}}</ref> | وړاندې کوونکی | MBC فارس | ۱۴۰۲-۰۳ |- | ''دوشنبه د سینا سره'' <ref>{{Cite|title=چندشنبه با سینا {{!}} فصل ششم {{!}} قسمت هفتم {{!}} با حضور دنیا دادرسان {{!}} خواننده}}</ref> | ميلمه | MBC فارس | ۱۴۰۳ |} == سرچینې == qprj7g07qag16fcls3xugfhc1b8ltw9 339941 339940 2024-11-08T04:28:04Z Eshaq Azizi 22450 339941 wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ}} '''دونیا دادرسان''' (د ۱۳۷۶ د مارچ په ۲۴مه زېږېدلې) یوه ایرانۍ سندرغاړې ده. == ژوند او کار == دونيا دادرسان د ۱۳۷۶ کال د مارچ په ۲۴مه د ايران د تهران ولایت په پونک سيمه کې نړۍ ته راغله. په ۷ کلنۍ کې يې د «خط سفيد» (سپينه کرښه) په نوم يوه سریال کې کار کړی دی همداراز نوموړي د «پل» په نوم يوه لنډ فيلم کې هم کار کړی دی. له ۸ کلنۍ څخه تر ۱۲ کلنۍ پورې هغې د پيانو زده کولو لپاره زده کړې پيل کړې کله چې ۱۵ کلنه شوه نو په سمه توګه دې برخې ته راغله. د پيانو زده کول يې د هنري او سندريز پرمختګ لپاره لومړنی ګام وو. دونیا په ۱۳ کلنۍ کې له خپلې کورنۍ سره په ۲۰۰۹ کال د [[مالېزيا|مالیزیا]] [[کوالالامپور|کوالالمپور]] ته کډواله شوه او دوه کاله وروسته په ۱۵ کلنۍ کې [[اسټرالیا|د استرالیا]] میلبورن ښار ته ولاړه او په ۱۶ کلنۍ کې یې په اسټرالیا کې سندرې ویل پیل کړل. په ۲۰۱۴ کال کې د ایرانیانو په منځ کې د انسټاګرام د پراخې کارونې له پیل سره، هغه په خپل انسټاګرام پاڼه کې د ایراني او بهرنیو سندرو د زمزمه کولو او خپرولو سره ډېر ژر مشهوره شوه. په همدې کلونو کې د دونیا فعالیت په اسټرالیا کې پیل شو او په سنګ ګروپ کې یې د سندرغاړي په توګه خپل لومړی فعالیت پیل کړ. لومړنۍ سندره يې چې په استرالیا کې وویله د سنګ ګروپ سره وه چې د " طلایی خوبونو " په نوم وه. د دونیا دویمه سندره د ملي لوبډلې سرود وو، چې د سینا ولي الله، میکس امیني او امریکا غږ په ګډون د یو شمېر ایراني سندرغاړو او وړاندې کوونکو پام یې ځان ته را واړاوه. هغې د اختلاف له امله له ۹ میاشتو وروسته دغه ډله پرېښوده. د ۲۰۱۶ کال په اوږدو کې، هغې خپله لومړنۍ خپلواکه سندره خپره کړه چې نوم یې "مېدونی دوست دارم(پوهېږې مينه درسره لرم)" دی. همدارنګه د ۲۰۱۷ کال په اپریل میاشت کې، د خپلې ۲۱مې کلیزې څخه څو ورځې وروسته، هغې د "از اين شهر برو(له دې ښاره لاړ شه)" په نوم سندره خپره کړه چې خورا ښه راغلاست یې ترلاسه کړ او د هغې د مسلکي څېرې رسمي پیل دی. [[دوتنه:Donya_Concert's_In_LA.jpg|بټنوک| دونيا د امريکا په اوس انجلېس کې د کنسرټ اجرا کولو پرمهال ۲۰۲۳]] د هغې تر ټولو لویه بریا د "کو تا بیاد(ترڅو راځي)" سندره ده چې په جوان راډيو کې له 43 ملیون څخه ډیره غږول شوې او د دې میوزیک ویډیو په یوټیوب کې له 6 ملیون څخه ډیر لیدونکي لري. همدارنګه د امو حسن سندره چې د ۱۴۰۰م کال د مارچ په میاشت کې خپره شوه، د جوان په راډیو کې تر ۶۰ میلیونو زیات ځله غږول شوې ده. د ۱۴۰۱ کال په ولسي پاڅون کې دونيا په ایران کې د خلکو او مظاهره چیانو د ځپلو او [[مهسا امیني|د مهسا امیني]] د وژلو په وړاندې د خواشينۍ او احتجاج په خاطر خپل وېښتان غېچي کړل چې په رسنیو کې یې ډېر انعکاس راوپاراوه. == سندرې == === البومونه (د سندرو ټوليزې) === === ۱۳۹۷ – د دونيا البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زه نه پوهیږم زه نه پوهیږم | rowspan="7" | ۱۳۹۷ |- | 2 | نړۍ |- | 3 | حسد |- | 4 | شخړه |- | 5 | سوټ کیس |- | 6 | څوک به راشي؟ |- | 7 | چال |} === 2019 - چیکر البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زما په څیر | rowspan="5" | ۱۳۹۹ ل |- | 2 | تور او سپین |- | 3 | دفتر وتړئ |- | 4 | د تل لپاره لاړ |- | 5 | زه څنګه یم |- |} === 1401 - ځواکمن البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | قاري سندره | rowspan="14" | ۱۴۰۱ |- | 2 | او جان |- | 3 | ۱۰:۳۰ |- | 4 | یو څه نوی |- | 5 | چپس |- | 6 | سر |- | 7 | کیڼ او ښي |- | ۸ | ځواکمن |- | ۹ | اور |- | 10 | ته وایی |- | 11 | ملګری |- | 12 | زما هڅونه |- | 13 | الوداع الوداع |- | 14 | اسمان نیلي |- | ۱۵ | حسن کاکا | ۱۴۰۰ |} === 1403 - «هغه پرښته وه» البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | منسټر | rowspan="7" | ۱۴۰۳ |- | 2 | زما په څیر |- | 3 | ته زما لپاره پاتې نه شې |- | 4 | وړاندې |- | 5 | زهرجن |- | 6 | ۸ بجې |- | 7 | یوه نجلۍ ترلاسه کړئ (انګلیسي) |} === يوازې سندرې === {| class="wikitable" |+ !نام ترانه !همکاری !سال انتشار |- | colspan="2" |می‌دونی دوسِت دارم | rowspan="2" |۱۳۹۶ |- | colspan="2" |بارون که می‌باره |- | colspan="2" |از این شهر برو | rowspan="6" |۱۳۹۷ |- | colspan="2" |بدی برام |- | colspan="2" |مغرور |- |صداها |جیدال و ایمانمون |- | colspan="2" |دردسر |- | colspan="2" |جای همگی خالی |- | colspan="2" |تموم شد رفت | rowspan="6" |۱۳۹۸ |- | colspan="2" |طلا |- | colspan="2" |از این شهر برو ۲ |- | colspan="2" |عزیزم |- |پرحاشیه |آنیتا |- | colspan="2" |شیطون |- | colspan="2" |زندگیم | rowspan="2" |۱۳۹۹ |- | colspan="2" |قصر رؤیایی |- | colspan="2" |برو برگرد | rowspan="4" |۱۴۰۰ |- | colspan="2" |من بدم |- | colspan="2" |قلب |- |دوتایی |کیمیا |- |پاشو با من برقص |اندی | rowspan="3" |۱۴۰۱ |- | colspan="2" |اصلا نترس |- |سرخ |ال۳ |- |ریمیکس چیپس |تاک داون | rowspan="5" |۱۴۰۲ |- |بال |تامارا |- | colspan="2" |دور بشیم از وایب بد |- | colspan="2" |امشب |- | colspan="2" |کارت ملی |- | colspan="2" |ماتریکس (انگلیسی) | rowspan="3" |۱۴۰۳ |- | colspan="2" |از عشق بگو |- | colspan="2" |فاز رقص |} == تلویزیوني خپرونې == {| class="wikitable" |+ ! د پروګرام نوم ! عنوان ! شبکه ! د خپریدو کال |- | ''د لوبې وخت'' <ref>{{Cite|title=بازی تایم {{!}} قسمت اول {{!}} با اجرای دنیا دادرسان}}</ref> | وړاندې کوونکی | MBC فارس | ۱۴۰۲-۰۳ |- | ''دوشنبه د سینا سره'' <ref>{{Cite|title=چندشنبه با سینا {{!}} فصل ششم {{!}} قسمت هفتم {{!}} با حضور دنیا دادرسان {{!}} خواننده}}</ref> | ميلمه | MBC فارس | ۱۴۰۳ |} == سرچینې == iu1ecy5137aitkkrw20r4nosrt4opfu 339944 339941 2024-11-08T04:31:04Z Eshaq Azizi 22450 339944 wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ |انځور=دونيا_دادرسان.jpeg}} '''دونیا دادرسان''' (د ۱۳۷۶ د مارچ په ۲۴مه زېږېدلې) یوه ایرانۍ سندرغاړې ده. == ژوند او کار == دونيا دادرسان د ۱۳۷۶ کال د مارچ په ۲۴مه د ايران د تهران ولایت په پونک سيمه کې نړۍ ته راغله. په ۷ کلنۍ کې يې د «خط سفيد» (سپينه کرښه) په نوم يوه سریال کې کار کړی دی همداراز نوموړي د «پل» په نوم يوه لنډ فيلم کې هم کار کړی دی. له ۸ کلنۍ څخه تر ۱۲ کلنۍ پورې هغې د پيانو زده کولو لپاره زده کړې پيل کړې کله چې ۱۵ کلنه شوه نو په سمه توګه دې برخې ته راغله. د پيانو زده کول يې د هنري او سندريز پرمختګ لپاره لومړنی ګام وو. دونیا په ۱۳ کلنۍ کې له خپلې کورنۍ سره په ۲۰۰۹ کال د [[مالېزيا|مالیزیا]] [[کوالالامپور|کوالالمپور]] ته کډواله شوه او دوه کاله وروسته په ۱۵ کلنۍ کې [[اسټرالیا|د استرالیا]] میلبورن ښار ته ولاړه او په ۱۶ کلنۍ کې یې په اسټرالیا کې سندرې ویل پیل کړل. په ۲۰۱۴ کال کې د ایرانیانو په منځ کې د انسټاګرام د پراخې کارونې له پیل سره، هغه په خپل انسټاګرام پاڼه کې د ایراني او بهرنیو سندرو د زمزمه کولو او خپرولو سره ډېر ژر مشهوره شوه. په همدې کلونو کې د دونیا فعالیت په اسټرالیا کې پیل شو او په سنګ ګروپ کې یې د سندرغاړي په توګه خپل لومړی فعالیت پیل کړ. لومړنۍ سندره يې چې په استرالیا کې وویله د سنګ ګروپ سره وه چې د " طلایی خوبونو " په نوم وه. د دونیا دویمه سندره د ملي لوبډلې سرود وو، چې د سینا ولي الله، میکس امیني او امریکا غږ په ګډون د یو شمېر ایراني سندرغاړو او وړاندې کوونکو پام یې ځان ته را واړاوه. هغې د اختلاف له امله له ۹ میاشتو وروسته دغه ډله پرېښوده. د ۲۰۱۶ کال په اوږدو کې، هغې خپله لومړنۍ خپلواکه سندره خپره کړه چې نوم یې "مېدونی دوست دارم(پوهېږې مينه درسره لرم)" دی. همدارنګه د ۲۰۱۷ کال په اپریل میاشت کې، د خپلې ۲۱مې کلیزې څخه څو ورځې وروسته، هغې د "از اين شهر برو(له دې ښاره لاړ شه)" په نوم سندره خپره کړه چې خورا ښه راغلاست یې ترلاسه کړ او د هغې د مسلکي څېرې رسمي پیل دی. [[دوتنه:Donya_Concert's_In_LA.jpg|بټنوک| دونيا د امريکا په اوس انجلېس کې د کنسرټ اجرا کولو پرمهال ۲۰۲۳]] د هغې تر ټولو لویه بریا د "کو تا بیاد(ترڅو راځي)" سندره ده چې په جوان راډيو کې له 43 ملیون څخه ډیره غږول شوې او د دې میوزیک ویډیو په یوټیوب کې له 6 ملیون څخه ډیر لیدونکي لري. همدارنګه د امو حسن سندره چې د ۱۴۰۰م کال د مارچ په میاشت کې خپره شوه، د جوان په راډیو کې تر ۶۰ میلیونو زیات ځله غږول شوې ده. د ۱۴۰۱ کال په ولسي پاڅون کې دونيا په ایران کې د خلکو او مظاهره چیانو د ځپلو او [[مهسا امیني|د مهسا امیني]] د وژلو په وړاندې د خواشينۍ او احتجاج په خاطر خپل وېښتان غېچي کړل چې په رسنیو کې یې ډېر انعکاس راوپاراوه. == سندرې == === البومونه (د سندرو ټوليزې) === === ۱۳۹۷ – د دونيا البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زه نه پوهیږم زه نه پوهیږم | rowspan="7" | ۱۳۹۷ |- | 2 | نړۍ |- | 3 | حسد |- | 4 | شخړه |- | 5 | سوټ کیس |- | 6 | څوک به راشي؟ |- | 7 | چال |} === 2019 - چیکر البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زما په څیر | rowspan="5" | ۱۳۹۹ ل |- | 2 | تور او سپین |- | 3 | دفتر وتړئ |- | 4 | د تل لپاره لاړ |- | 5 | زه څنګه یم |- |} === 1401 - ځواکمن البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | قاري سندره | rowspan="14" | ۱۴۰۱ |- | 2 | او جان |- | 3 | ۱۰:۳۰ |- | 4 | یو څه نوی |- | 5 | چپس |- | 6 | سر |- | 7 | کیڼ او ښي |- | ۸ | ځواکمن |- | ۹ | اور |- | 10 | ته وایی |- | 11 | ملګری |- | 12 | زما هڅونه |- | 13 | الوداع الوداع |- | 14 | اسمان نیلي |- | ۱۵ | حسن کاکا | ۱۴۰۰ |} === 1403 - «هغه پرښته وه» البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | منسټر | rowspan="7" | ۱۴۰۳ |- | 2 | زما په څیر |- | 3 | ته زما لپاره پاتې نه شې |- | 4 | وړاندې |- | 5 | زهرجن |- | 6 | ۸ بجې |- | 7 | یوه نجلۍ ترلاسه کړئ (انګلیسي) |} === يوازې سندرې === {| class="wikitable" |+ !نام ترانه !همکاری !سال انتشار |- | colspan="2" |می‌دونی دوسِت دارم | rowspan="2" |۱۳۹۶ |- | colspan="2" |بارون که می‌باره |- | colspan="2" |از این شهر برو | rowspan="6" |۱۳۹۷ |- | colspan="2" |بدی برام |- | colspan="2" |مغرور |- |صداها |جیدال و ایمانمون |- | colspan="2" |دردسر |- | colspan="2" |جای همگی خالی |- | colspan="2" |تموم شد رفت | rowspan="6" |۱۳۹۸ |- | colspan="2" |طلا |- | colspan="2" |از این شهر برو ۲ |- | colspan="2" |عزیزم |- |پرحاشیه |آنیتا |- | colspan="2" |شیطون |- | colspan="2" |زندگیم | rowspan="2" |۱۳۹۹ |- | colspan="2" |قصر رؤیایی |- | colspan="2" |برو برگرد | rowspan="4" |۱۴۰۰ |- | colspan="2" |من بدم |- | colspan="2" |قلب |- |دوتایی |کیمیا |- |پاشو با من برقص |اندی | rowspan="3" |۱۴۰۱ |- | colspan="2" |اصلا نترس |- |سرخ |ال۳ |- |ریمیکس چیپس |تاک داون | rowspan="5" |۱۴۰۲ |- |بال |تامارا |- | colspan="2" |دور بشیم از وایب بد |- | colspan="2" |امشب |- | colspan="2" |کارت ملی |- | colspan="2" |ماتریکس (انگلیسی) | rowspan="3" |۱۴۰۳ |- | colspan="2" |از عشق بگو |- | colspan="2" |فاز رقص |} == تلویزیوني خپرونې == {| class="wikitable" |+ ! د پروګرام نوم ! عنوان ! شبکه ! د خپریدو کال |- | ''د لوبې وخت'' <ref>{{Cite|title=بازی تایم {{!}} قسمت اول {{!}} با اجرای دنیا دادرسان}}</ref> | وړاندې کوونکی | MBC فارس | ۱۴۰۲-۰۳ |- | ''دوشنبه د سینا سره'' <ref>{{Cite|title=چندشنبه با سینا {{!}} فصل ششم {{!}} قسمت هفتم {{!}} با حضور دنیا دادرسان {{!}} خواننده}}</ref> | ميلمه | MBC فارس | ۱۴۰۳ |} == سرچینې == ojsnrm2qbifu4907u5zpd7xkfrtjnze 339945 339944 2024-11-08T04:38:49Z Eshaq Azizi 22450 /* يوازې سندرې */ 339945 wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ |انځور=دونيا_دادرسان.jpeg}} '''دونیا دادرسان''' (د ۱۳۷۶ د مارچ په ۲۴مه زېږېدلې) یوه ایرانۍ سندرغاړې ده. == ژوند او کار == دونيا دادرسان د ۱۳۷۶ کال د مارچ په ۲۴مه د ايران د تهران ولایت په پونک سيمه کې نړۍ ته راغله. په ۷ کلنۍ کې يې د «خط سفيد» (سپينه کرښه) په نوم يوه سریال کې کار کړی دی همداراز نوموړي د «پل» په نوم يوه لنډ فيلم کې هم کار کړی دی. له ۸ کلنۍ څخه تر ۱۲ کلنۍ پورې هغې د پيانو زده کولو لپاره زده کړې پيل کړې کله چې ۱۵ کلنه شوه نو په سمه توګه دې برخې ته راغله. د پيانو زده کول يې د هنري او سندريز پرمختګ لپاره لومړنی ګام وو. دونیا په ۱۳ کلنۍ کې له خپلې کورنۍ سره په ۲۰۰۹ کال د [[مالېزيا|مالیزیا]] [[کوالالامپور|کوالالمپور]] ته کډواله شوه او دوه کاله وروسته په ۱۵ کلنۍ کې [[اسټرالیا|د استرالیا]] میلبورن ښار ته ولاړه او په ۱۶ کلنۍ کې یې په اسټرالیا کې سندرې ویل پیل کړل. په ۲۰۱۴ کال کې د ایرانیانو په منځ کې د انسټاګرام د پراخې کارونې له پیل سره، هغه په خپل انسټاګرام پاڼه کې د ایراني او بهرنیو سندرو د زمزمه کولو او خپرولو سره ډېر ژر مشهوره شوه. په همدې کلونو کې د دونیا فعالیت په اسټرالیا کې پیل شو او په سنګ ګروپ کې یې د سندرغاړي په توګه خپل لومړی فعالیت پیل کړ. لومړنۍ سندره يې چې په استرالیا کې وویله د سنګ ګروپ سره وه چې د " طلایی خوبونو " په نوم وه. د دونیا دویمه سندره د ملي لوبډلې سرود وو، چې د سینا ولي الله، میکس امیني او امریکا غږ په ګډون د یو شمېر ایراني سندرغاړو او وړاندې کوونکو پام یې ځان ته را واړاوه. هغې د اختلاف له امله له ۹ میاشتو وروسته دغه ډله پرېښوده. د ۲۰۱۶ کال په اوږدو کې، هغې خپله لومړنۍ خپلواکه سندره خپره کړه چې نوم یې "مېدونی دوست دارم(پوهېږې مينه درسره لرم)" دی. همدارنګه د ۲۰۱۷ کال په اپریل میاشت کې، د خپلې ۲۱مې کلیزې څخه څو ورځې وروسته، هغې د "از اين شهر برو(له دې ښاره لاړ شه)" په نوم سندره خپره کړه چې خورا ښه راغلاست یې ترلاسه کړ او د هغې د مسلکي څېرې رسمي پیل دی. [[دوتنه:Donya_Concert's_In_LA.jpg|بټنوک| دونيا د امريکا په اوس انجلېس کې د کنسرټ اجرا کولو پرمهال ۲۰۲۳]] د هغې تر ټولو لویه بریا د "کو تا بیاد(ترڅو راځي)" سندره ده چې په جوان راډيو کې له 43 ملیون څخه ډیره غږول شوې او د دې میوزیک ویډیو په یوټیوب کې له 6 ملیون څخه ډیر لیدونکي لري. همدارنګه د امو حسن سندره چې د ۱۴۰۰م کال د مارچ په میاشت کې خپره شوه، د جوان په راډیو کې تر ۶۰ میلیونو زیات ځله غږول شوې ده. د ۱۴۰۱ کال په ولسي پاڅون کې دونيا په ایران کې د خلکو او مظاهره چیانو د ځپلو او [[مهسا امیني|د مهسا امیني]] د وژلو په وړاندې د خواشينۍ او احتجاج په خاطر خپل وېښتان غېچي کړل چې په رسنیو کې یې ډېر انعکاس راوپاراوه. == سندرې == === البومونه (د سندرو ټوليزې) === === ۱۳۹۷ – د دونيا البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زه نه پوهیږم زه نه پوهیږم | rowspan="7" | ۱۳۹۷ |- | 2 | نړۍ |- | 3 | حسد |- | 4 | شخړه |- | 5 | سوټ کیس |- | 6 | څوک به راشي؟ |- | 7 | چال |} === 2019 - چیکر البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زما په څیر | rowspan="5" | ۱۳۹۹ ل |- | 2 | تور او سپین |- | 3 | دفتر وتړئ |- | 4 | د تل لپاره لاړ |- | 5 | زه څنګه یم |- |} === 1401 - ځواکمن البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | قاري سندره | rowspan="14" | ۱۴۰۱ |- | 2 | او جان |- | 3 | ۱۰:۳۰ |- | 4 | یو څه نوی |- | 5 | چپس |- | 6 | سر |- | 7 | کیڼ او ښي |- | ۸ | ځواکمن |- | ۹ | اور |- | 10 | ته وایی |- | 11 | ملګری |- | 12 | زما هڅونه |- | 13 | الوداع الوداع |- | 14 | اسمان نیلي |- | ۱۵ | حسن کاکا | ۱۴۰۰ |} === 1403 - «هغه پرښته وه» البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | منسټر | rowspan="7" | ۱۴۰۳ |- | 2 | زما په څیر |- | 3 | ته زما لپاره پاتې نه شې |- | 4 | وړاندې |- | 5 | زهرجن |- | 6 | ۸ بجې |- | 7 | یوه نجلۍ ترلاسه کړئ (انګلیسي) |} === يوازې سندرې === {| class="wikitable" |+ !د سندرې نوم !همکاري !د خپرېدو نېټه |- | colspan="2" |پوهېږې مينه درسره لرم | rowspan="2" |۱۳۹۶ |- | colspan="2" |باران ورېږي |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه | rowspan="6" |۱۳۹۷ |- | colspan="2" |بد يې راته |- | colspan="2" |مغرور |- |غږونه |زموږ ايمان |- | colspan="2" |د سر درد |- | colspan="2" |د ټولو ځای خالي |- | colspan="2" |هرڅه پای ته ورسېدل | rowspan="6" |۱۳۹۸ |- | colspan="2" |طلا |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه ۲ |- | colspan="2" |ګرانه |- |پرحاشيه |آنیتا |- | colspan="2" |شیطان |- | colspan="2" |ژوند مې | rowspan="2" |۱۳۹۹ |- | colspan="2" |خيالي ماڼۍ |- | colspan="2" |بېرته راشه | rowspan="4" |۱۴۰۰ |- | colspan="2" |زه بده يم |- | colspan="2" |زړه |- |دواړه |کیمیا |- |ولاړ شه راسره وګډېږه |انډي | rowspan="3" |۱۴۰۱ |- | colspan="2" |هېڅ مه ډارېږه |- |سور |ال۳ |- |ریمېکس چیپس |تاک ډاون | rowspan="5" |۱۴۰۲ |- |وزر |تامارا |- | colspan="2" |له بدو حالتونو لېرې شو |- | colspan="2" |نن ماښام |- | colspan="2" |تذکره |- | colspan="2" |ماتریکس (انګرېزي) | rowspan="3" |۱۴۰۳ |- | colspan="2" |د مينې په اړه وایه |- | colspan="2" |د ډانس موډ |} == تلویزیوني خپرونې == {| class="wikitable" |+ ! د پروګرام نوم ! عنوان ! شبکه ! د خپریدو کال |- | ''د لوبې وخت'' <ref>{{Cite|title=بازی تایم {{!}} قسمت اول {{!}} با اجرای دنیا دادرسان}}</ref> | وړاندې کوونکی | MBC فارس | ۱۴۰۲-۰۳ |- | ''دوشنبه د سینا سره'' <ref>{{Cite|title=چندشنبه با سینا {{!}} فصل ششم {{!}} قسمت هفتم {{!}} با حضور دنیا دادرسان {{!}} خواننده}}</ref> | ميلمه | MBC فارس | ۱۴۰۳ |} == سرچینې == m6semp1suo35f0m199ao5btjysu3yq9 339946 339945 2024-11-08T04:40:54Z Eshaq Azizi 22450 339946 wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ |انځور=دونيا_دادرسان.jpeg}} '''دونیا دادرسان''' (د ۱۳۷۶ د مارچ په ۲۴مه زېږېدلې) یوه ایرانۍ سندرغاړې ده چې په ايران کې پر سندرو د بنديز له امله په اسټراليا هېواد کې مېشته شوې او هلته سندرې وايي. هغې د سندرغاړي ترڅنګ په ټولنيزو رسنيو په ځانګړي ډول په ټلګرام او انسټاګرام کې هم ځينې زمزمې خپرې کړي دي. == ژوند او کار == دونيا دادرسان د ۱۳۷۶ کال د مارچ په ۲۴مه د ايران د تهران ولایت په پونک سيمه کې نړۍ ته راغله. په ۷ کلنۍ کې يې د «خط سفيد» (سپينه کرښه) په نوم يوه سریال کې کار کړی دی همداراز نوموړي د «پل» په نوم يوه لنډ فيلم کې هم کار کړی دی. له ۸ کلنۍ څخه تر ۱۲ کلنۍ پورې هغې د پيانو زده کولو لپاره زده کړې پيل کړې کله چې ۱۵ کلنه شوه نو په سمه توګه دې برخې ته راغله. د پيانو زده کول يې د هنري او سندريز پرمختګ لپاره لومړنی ګام وو. دونیا په ۱۳ کلنۍ کې له خپلې کورنۍ سره په ۲۰۰۹ کال د [[مالېزيا|مالیزیا]] [[کوالالامپور|کوالالمپور]] ته کډواله شوه او دوه کاله وروسته په ۱۵ کلنۍ کې [[اسټرالیا|د استرالیا]] میلبورن ښار ته ولاړه او په ۱۶ کلنۍ کې یې په اسټرالیا کې سندرې ویل پیل کړل. په ۲۰۱۴ کال کې د ایرانیانو په منځ کې د انسټاګرام د پراخې کارونې له پیل سره، هغه په خپل انسټاګرام پاڼه کې د ایراني او بهرنیو سندرو د زمزمه کولو او خپرولو سره ډېر ژر مشهوره شوه. په همدې کلونو کې د دونیا فعالیت په اسټرالیا کې پیل شو او په سنګ ګروپ کې یې د سندرغاړي په توګه خپل لومړی فعالیت پیل کړ. لومړنۍ سندره يې چې په استرالیا کې وویله د سنګ ګروپ سره وه چې د " طلایی خوبونو " په نوم وه. د دونیا دویمه سندره د ملي لوبډلې سرود وو، چې د سینا ولي الله، میکس امیني او امریکا غږ په ګډون د یو شمېر ایراني سندرغاړو او وړاندې کوونکو پام یې ځان ته را واړاوه. هغې د اختلاف له امله له ۹ میاشتو وروسته دغه ډله پرېښوده. د ۲۰۱۶ کال په اوږدو کې، هغې خپله لومړنۍ خپلواکه سندره خپره کړه چې نوم یې "مېدونی دوست دارم(پوهېږې مينه درسره لرم)" دی. همدارنګه د ۲۰۱۷ کال په اپریل میاشت کې، د خپلې ۲۱مې کلیزې څخه څو ورځې وروسته، هغې د "از اين شهر برو(له دې ښاره لاړ شه)" په نوم سندره خپره کړه چې خورا ښه راغلاست یې ترلاسه کړ او د هغې د مسلکي څېرې رسمي پیل دی. [[دوتنه:Donya_Concert's_In_LA.jpg|بټنوک| دونيا د امريکا په اوس انجلېس کې د کنسرټ اجرا کولو پرمهال ۲۰۲۳]] د هغې تر ټولو لویه بریا د "کو تا بیاد(ترڅو راځي)" سندره ده چې په جوان راډيو کې له 43 ملیون څخه ډیره غږول شوې او د دې میوزیک ویډیو په یوټیوب کې له 6 ملیون څخه ډیر لیدونکي لري. همدارنګه د امو حسن سندره چې د ۱۴۰۰م کال د مارچ په میاشت کې خپره شوه، د جوان په راډیو کې تر ۶۰ میلیونو زیات ځله غږول شوې ده. د ۱۴۰۱ کال په ولسي پاڅون کې دونيا په ایران کې د خلکو او مظاهره چیانو د ځپلو او [[مهسا امیني|د مهسا امیني]] د وژلو په وړاندې د خواشينۍ او احتجاج په خاطر خپل وېښتان غېچي کړل چې په رسنیو کې یې ډېر انعکاس راوپاراوه. == سندرې == === البومونه (د سندرو ټوليزې) === === ۱۳۹۷ – د دونيا البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زه نه پوهیږم زه نه پوهیږم | rowspan="7" | ۱۳۹۷ |- | 2 | نړۍ |- | 3 | حسد |- | 4 | شخړه |- | 5 | سوټ کیس |- | 6 | څوک به راشي؟ |- | 7 | چال |} === 2019 - چیکر البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زما په څیر | rowspan="5" | ۱۳۹۹ ل |- | 2 | تور او سپین |- | 3 | دفتر وتړئ |- | 4 | د تل لپاره لاړ |- | 5 | زه څنګه یم |- |} === 1401 - ځواکمن البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | قاري سندره | rowspan="14" | ۱۴۰۱ |- | 2 | او جان |- | 3 | ۱۰:۳۰ |- | 4 | یو څه نوی |- | 5 | چپس |- | 6 | سر |- | 7 | کیڼ او ښي |- | ۸ | ځواکمن |- | ۹ | اور |- | 10 | ته وایی |- | 11 | ملګری |- | 12 | زما هڅونه |- | 13 | الوداع الوداع |- | 14 | اسمان نیلي |- | ۱۵ | حسن کاکا | ۱۴۰۰ |} === 1403 - «هغه پرښته وه» البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | منسټر | rowspan="7" | ۱۴۰۳ |- | 2 | زما په څیر |- | 3 | ته زما لپاره پاتې نه شې |- | 4 | وړاندې |- | 5 | زهرجن |- | 6 | ۸ بجې |- | 7 | یوه نجلۍ ترلاسه کړئ (انګلیسي) |} === يوازې سندرې === {| class="wikitable" |+ !د سندرې نوم !همکاري !د خپرېدو نېټه |- | colspan="2" |پوهېږې مينه درسره لرم | rowspan="2" |۱۳۹۶ |- | colspan="2" |باران ورېږي |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه | rowspan="6" |۱۳۹۷ |- | colspan="2" |بد يې راته |- | colspan="2" |مغرور |- |غږونه |زموږ ايمان |- | colspan="2" |د سر درد |- | colspan="2" |د ټولو ځای خالي |- | colspan="2" |هرڅه پای ته ورسېدل | rowspan="6" |۱۳۹۸ |- | colspan="2" |طلا |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه ۲ |- | colspan="2" |ګرانه |- |پرحاشيه |آنیتا |- | colspan="2" |شیطان |- | colspan="2" |ژوند مې | rowspan="2" |۱۳۹۹ |- | colspan="2" |خيالي ماڼۍ |- | colspan="2" |بېرته راشه | rowspan="4" |۱۴۰۰ |- | colspan="2" |زه بده يم |- | colspan="2" |زړه |- |دواړه |کیمیا |- |ولاړ شه راسره وګډېږه |انډي | rowspan="3" |۱۴۰۱ |- | colspan="2" |هېڅ مه ډارېږه |- |سور |ال۳ |- |ریمېکس چیپس |تاک ډاون | rowspan="5" |۱۴۰۲ |- |وزر |تامارا |- | colspan="2" |له بدو حالتونو لېرې شو |- | colspan="2" |نن ماښام |- | colspan="2" |تذکره |- | colspan="2" |ماتریکس (انګرېزي) | rowspan="3" |۱۴۰۳ |- | colspan="2" |د مينې په اړه وایه |- | colspan="2" |د ډانس موډ |} == تلویزیوني خپرونې == {| class="wikitable" |+ ! د پروګرام نوم ! عنوان ! شبکه ! د خپریدو کال |- | ''د لوبې وخت'' <ref>{{Cite|title=بازی تایم {{!}} قسمت اول {{!}} با اجرای دنیا دادرسان}}</ref> | وړاندې کوونکی | MBC فارس | ۱۴۰۲-۰۳ |- | ''دوشنبه د سینا سره'' <ref>{{Cite|title=چندشنبه با سینا {{!}} فصل ششم {{!}} قسمت هفتم {{!}} با حضور دنیا دادرسان {{!}} خواننده}}</ref> | ميلمه | MBC فارس | ۱۴۰۳ |} == سرچینې == inzhp4hdvu2v750tcrwdfd9cwxtr0x8 339947 339946 2024-11-08T04:42:08Z Eshaq Azizi 22450 339947 wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ |انځور=دونيا_دادرسان.jpeg}} '''دونیا دادرسان''' (د ۱۳۷۶ د مارچ په ۲۴مه زېږېدلې) یوه [[ايران|ایرانۍ]] [[سندرغاړی|سندرغاړې]] ده چې په [[ايران]] کې پر [[سندره|سندرو]] د بنديز له امله په [[اسټرالیا|اسټراليا هېواد]] کې مېشته شوې او هلته [[سندره|سندرې]] وايي. هغې د [[سندرغاړی|سندرغاړي]] ترڅنګ په [[ټولنيزې رسنۍ|ټولنيزو رسنيو]] په ځانګړي ډول په [[ټلګرام چینلونه|ټلګرام]] او [[انسټګرام|انسټاګرام]] کې هم ځينې زمزمې خپرې کړي دي. == ژوند او کار == دونيا دادرسان د ۱۳۷۶ کال د مارچ په ۲۴مه د ايران د تهران ولایت په پونک سيمه کې نړۍ ته راغله. په ۷ کلنۍ کې يې د «خط سفيد» (سپينه کرښه) په نوم يوه سریال کې کار کړی دی همداراز نوموړي د «پل» په نوم يوه لنډ فيلم کې هم کار کړی دی. له ۸ کلنۍ څخه تر ۱۲ کلنۍ پورې هغې د پيانو زده کولو لپاره زده کړې پيل کړې کله چې ۱۵ کلنه شوه نو په سمه توګه دې برخې ته راغله. د پيانو زده کول يې د هنري او سندريز پرمختګ لپاره لومړنی ګام وو. دونیا په ۱۳ کلنۍ کې له خپلې کورنۍ سره په ۲۰۰۹ کال د [[مالېزيا|مالیزیا]] [[کوالالامپور|کوالالمپور]] ته کډواله شوه او دوه کاله وروسته په ۱۵ کلنۍ کې [[اسټرالیا|د استرالیا]] میلبورن ښار ته ولاړه او په ۱۶ کلنۍ کې یې په اسټرالیا کې سندرې ویل پیل کړل. په ۲۰۱۴ کال کې د ایرانیانو په منځ کې د انسټاګرام د پراخې کارونې له پیل سره، هغه په خپل انسټاګرام پاڼه کې د ایراني او بهرنیو سندرو د زمزمه کولو او خپرولو سره ډېر ژر مشهوره شوه. په همدې کلونو کې د دونیا فعالیت په اسټرالیا کې پیل شو او په سنګ ګروپ کې یې د سندرغاړي په توګه خپل لومړی فعالیت پیل کړ. لومړنۍ سندره يې چې په استرالیا کې وویله د سنګ ګروپ سره وه چې د " طلایی خوبونو " په نوم وه. د دونیا دویمه سندره د ملي لوبډلې سرود وو، چې د سینا ولي الله، میکس امیني او امریکا غږ په ګډون د یو شمېر ایراني سندرغاړو او وړاندې کوونکو پام یې ځان ته را واړاوه. هغې د اختلاف له امله له ۹ میاشتو وروسته دغه ډله پرېښوده. د ۲۰۱۶ کال په اوږدو کې، هغې خپله لومړنۍ خپلواکه سندره خپره کړه چې نوم یې "مېدونی دوست دارم(پوهېږې مينه درسره لرم)" دی. همدارنګه د ۲۰۱۷ کال په اپریل میاشت کې، د خپلې ۲۱مې کلیزې څخه څو ورځې وروسته، هغې د "از اين شهر برو(له دې ښاره لاړ شه)" په نوم سندره خپره کړه چې خورا ښه راغلاست یې ترلاسه کړ او د هغې د مسلکي څېرې رسمي پیل دی. [[دوتنه:Donya_Concert's_In_LA.jpg|بټنوک| دونيا د امريکا په اوس انجلېس کې د کنسرټ اجرا کولو پرمهال ۲۰۲۳]] د هغې تر ټولو لویه بریا د "کو تا بیاد(ترڅو راځي)" سندره ده چې په جوان راډيو کې له 43 ملیون څخه ډیره غږول شوې او د دې میوزیک ویډیو په یوټیوب کې له 6 ملیون څخه ډیر لیدونکي لري. همدارنګه د امو حسن سندره چې د ۱۴۰۰م کال د مارچ په میاشت کې خپره شوه، د جوان په راډیو کې تر ۶۰ میلیونو زیات ځله غږول شوې ده. د ۱۴۰۱ کال په ولسي پاڅون کې دونيا په ایران کې د خلکو او مظاهره چیانو د ځپلو او [[مهسا امیني|د مهسا امیني]] د وژلو په وړاندې د خواشينۍ او احتجاج په خاطر خپل وېښتان غېچي کړل چې په رسنیو کې یې ډېر انعکاس راوپاراوه. == سندرې == === البومونه (د سندرو ټوليزې) === === ۱۳۹۷ – د دونيا البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زه نه پوهیږم زه نه پوهیږم | rowspan="7" | ۱۳۹۷ |- | 2 | نړۍ |- | 3 | حسد |- | 4 | شخړه |- | 5 | سوټ کیس |- | 6 | څوک به راشي؟ |- | 7 | چال |} === 2019 - چیکر البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زما په څیر | rowspan="5" | ۱۳۹۹ ل |- | 2 | تور او سپین |- | 3 | دفتر وتړئ |- | 4 | د تل لپاره لاړ |- | 5 | زه څنګه یم |- |} === 1401 - ځواکمن البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | قاري سندره | rowspan="14" | ۱۴۰۱ |- | 2 | او جان |- | 3 | ۱۰:۳۰ |- | 4 | یو څه نوی |- | 5 | چپس |- | 6 | سر |- | 7 | کیڼ او ښي |- | ۸ | ځواکمن |- | ۹ | اور |- | 10 | ته وایی |- | 11 | ملګری |- | 12 | زما هڅونه |- | 13 | الوداع الوداع |- | 14 | اسمان نیلي |- | ۱۵ | حسن کاکا | ۱۴۰۰ |} === 1403 - «هغه پرښته وه» البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | منسټر | rowspan="7" | ۱۴۰۳ |- | 2 | زما په څیر |- | 3 | ته زما لپاره پاتې نه شې |- | 4 | وړاندې |- | 5 | زهرجن |- | 6 | ۸ بجې |- | 7 | یوه نجلۍ ترلاسه کړئ (انګلیسي) |} === يوازې سندرې === {| class="wikitable" |+ !د سندرې نوم !همکاري !د خپرېدو نېټه |- | colspan="2" |پوهېږې مينه درسره لرم | rowspan="2" |۱۳۹۶ |- | colspan="2" |باران ورېږي |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه | rowspan="6" |۱۳۹۷ |- | colspan="2" |بد يې راته |- | colspan="2" |مغرور |- |غږونه |زموږ ايمان |- | colspan="2" |د سر درد |- | colspan="2" |د ټولو ځای خالي |- | colspan="2" |هرڅه پای ته ورسېدل | rowspan="6" |۱۳۹۸ |- | colspan="2" |طلا |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه ۲ |- | colspan="2" |ګرانه |- |پرحاشيه |آنیتا |- | colspan="2" |شیطان |- | colspan="2" |ژوند مې | rowspan="2" |۱۳۹۹ |- | colspan="2" |خيالي ماڼۍ |- | colspan="2" |بېرته راشه | rowspan="4" |۱۴۰۰ |- | colspan="2" |زه بده يم |- | colspan="2" |زړه |- |دواړه |کیمیا |- |ولاړ شه راسره وګډېږه |انډي | rowspan="3" |۱۴۰۱ |- | colspan="2" |هېڅ مه ډارېږه |- |سور |ال۳ |- |ریمېکس چیپس |تاک ډاون | rowspan="5" |۱۴۰۲ |- |وزر |تامارا |- | colspan="2" |له بدو حالتونو لېرې شو |- | colspan="2" |نن ماښام |- | colspan="2" |تذکره |- | colspan="2" |ماتریکس (انګرېزي) | rowspan="3" |۱۴۰۳ |- | colspan="2" |د مينې په اړه وایه |- | colspan="2" |د ډانس موډ |} == تلویزیوني خپرونې == {| class="wikitable" |+ ! د پروګرام نوم ! عنوان ! شبکه ! د خپریدو کال |- | ''د لوبې وخت'' <ref>{{Cite|title=بازی تایم {{!}} قسمت اول {{!}} با اجرای دنیا دادرسان}}</ref> | وړاندې کوونکی | MBC فارس | ۱۴۰۲-۰۳ |- | ''دوشنبه د سینا سره'' <ref>{{Cite|title=چندشنبه با سینا {{!}} فصل ششم {{!}} قسمت هفتم {{!}} با حضور دنیا دادرسان {{!}} خواننده}}</ref> | ميلمه | MBC فارس | ۱۴۰۳ |} == سرچینې == l6hmlindnh7s2yrwohssvbuen5d3r48 339948 339947 2024-11-08T04:42:47Z Eshaq Azizi 22450 339948 wikitext text/x-wiki {{چارواکۍ |انځور=دونيا_دادرسان.jpeg}} '''دونیا دادرسان''' (د ۱۳۷۶ د مارچ په ۲۴مه زېږېدلې) یوه [[ايران|ایرانۍ]] [[سندرغاړی|سندرغاړې]] ده چې په [[ايران]] کې پر [[سندره|سندرو]] د بنديز له امله په [[اسټرالیا|اسټراليا هېواد]] کې مېشته شوې او هلته [[سندره|سندرې]] وايي. هغې د [[سندرغاړی|سندرغاړي]] ترڅنګ په [[ټولنيزې رسنۍ|ټولنيزو رسنيو]] په ځانګړي ډول په [[ټلګرام چینلونه|ټلګرام]] او [[انسټګرام|انسټاګرام]] کې هم ځينې [[سندره|زمزمې]] خپرې کړي دي. == ژوند او کار == دونيا دادرسان د ۱۳۷۶ کال د مارچ په ۲۴مه د ايران د تهران ولایت په پونک سيمه کې نړۍ ته راغله. په ۷ کلنۍ کې يې د «خط سفيد» (سپينه کرښه) په نوم يوه سریال کې کار کړی دی همداراز نوموړي د «پل» په نوم يوه لنډ فيلم کې هم کار کړی دی. له ۸ کلنۍ څخه تر ۱۲ کلنۍ پورې هغې د پيانو زده کولو لپاره زده کړې پيل کړې کله چې ۱۵ کلنه شوه نو په سمه توګه دې برخې ته راغله. د پيانو زده کول يې د هنري او سندريز پرمختګ لپاره لومړنی ګام وو. دونیا په ۱۳ کلنۍ کې له خپلې کورنۍ سره په ۲۰۰۹ کال د [[مالېزيا|مالیزیا]] [[کوالالامپور|کوالالمپور]] ته کډواله شوه او دوه کاله وروسته په ۱۵ کلنۍ کې [[اسټرالیا|د استرالیا]] میلبورن ښار ته ولاړه او په ۱۶ کلنۍ کې یې په اسټرالیا کې سندرې ویل پیل کړل. په ۲۰۱۴ کال کې د ایرانیانو په منځ کې د انسټاګرام د پراخې کارونې له پیل سره، هغه په خپل انسټاګرام پاڼه کې د ایراني او بهرنیو سندرو د زمزمه کولو او خپرولو سره ډېر ژر مشهوره شوه. په همدې کلونو کې د دونیا فعالیت په اسټرالیا کې پیل شو او په سنګ ګروپ کې یې د سندرغاړي په توګه خپل لومړی فعالیت پیل کړ. لومړنۍ سندره يې چې په استرالیا کې وویله د سنګ ګروپ سره وه چې د " طلایی خوبونو " په نوم وه. د دونیا دویمه سندره د ملي لوبډلې سرود وو، چې د سینا ولي الله، میکس امیني او امریکا غږ په ګډون د یو شمېر ایراني سندرغاړو او وړاندې کوونکو پام یې ځان ته را واړاوه. هغې د اختلاف له امله له ۹ میاشتو وروسته دغه ډله پرېښوده. د ۲۰۱۶ کال په اوږدو کې، هغې خپله لومړنۍ خپلواکه سندره خپره کړه چې نوم یې "مېدونی دوست دارم(پوهېږې مينه درسره لرم)" دی. همدارنګه د ۲۰۱۷ کال په اپریل میاشت کې، د خپلې ۲۱مې کلیزې څخه څو ورځې وروسته، هغې د "از اين شهر برو(له دې ښاره لاړ شه)" په نوم سندره خپره کړه چې خورا ښه راغلاست یې ترلاسه کړ او د هغې د مسلکي څېرې رسمي پیل دی. [[دوتنه:Donya_Concert's_In_LA.jpg|بټنوک| دونيا د امريکا په اوس انجلېس کې د کنسرټ اجرا کولو پرمهال ۲۰۲۳]] د هغې تر ټولو لویه بریا د "کو تا بیاد(ترڅو راځي)" سندره ده چې په جوان راډيو کې له 43 ملیون څخه ډیره غږول شوې او د دې میوزیک ویډیو په یوټیوب کې له 6 ملیون څخه ډیر لیدونکي لري. همدارنګه د امو حسن سندره چې د ۱۴۰۰م کال د مارچ په میاشت کې خپره شوه، د جوان په راډیو کې تر ۶۰ میلیونو زیات ځله غږول شوې ده. د ۱۴۰۱ کال په ولسي پاڅون کې دونيا په ایران کې د خلکو او مظاهره چیانو د ځپلو او [[مهسا امیني|د مهسا امیني]] د وژلو په وړاندې د خواشينۍ او احتجاج په خاطر خپل وېښتان غېچي کړل چې په رسنیو کې یې ډېر انعکاس راوپاراوه. == سندرې == === البومونه (د سندرو ټوليزې) === === ۱۳۹۷ – د دونيا البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زه نه پوهیږم زه نه پوهیږم | rowspan="7" | ۱۳۹۷ |- | 2 | نړۍ |- | 3 | حسد |- | 4 | شخړه |- | 5 | سوټ کیس |- | 6 | څوک به راشي؟ |- | 7 | چال |} === 2019 - چیکر البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | زما په څیر | rowspan="5" | ۱۳۹۹ ل |- | 2 | تور او سپین |- | 3 | دفتر وتړئ |- | 4 | د تل لپاره لاړ |- | 5 | زه څنګه یم |- |} === 1401 - ځواکمن البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | قاري سندره | rowspan="14" | ۱۴۰۱ |- | 2 | او جان |- | 3 | ۱۰:۳۰ |- | 4 | یو څه نوی |- | 5 | چپس |- | 6 | سر |- | 7 | کیڼ او ښي |- | ۸ | ځواکمن |- | ۹ | اور |- | 10 | ته وایی |- | 11 | ملګری |- | 12 | زما هڅونه |- | 13 | الوداع الوداع |- | 14 | اسمان نیلي |- | ۱۵ | حسن کاکا | ۱۴۰۰ |} === 1403 - «هغه پرښته وه» البوم === {| class="wikitable" |+ !نه ! د سندرې نوم ! د خپرولو کال |- | 1 | منسټر | rowspan="7" | ۱۴۰۳ |- | 2 | زما په څیر |- | 3 | ته زما لپاره پاتې نه شې |- | 4 | وړاندې |- | 5 | زهرجن |- | 6 | ۸ بجې |- | 7 | یوه نجلۍ ترلاسه کړئ (انګلیسي) |} === يوازې سندرې === {| class="wikitable" |+ !د سندرې نوم !همکاري !د خپرېدو نېټه |- | colspan="2" |پوهېږې مينه درسره لرم | rowspan="2" |۱۳۹۶ |- | colspan="2" |باران ورېږي |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه | rowspan="6" |۱۳۹۷ |- | colspan="2" |بد يې راته |- | colspan="2" |مغرور |- |غږونه |زموږ ايمان |- | colspan="2" |د سر درد |- | colspan="2" |د ټولو ځای خالي |- | colspan="2" |هرڅه پای ته ورسېدل | rowspan="6" |۱۳۹۸ |- | colspan="2" |طلا |- | colspan="2" |له دې ښاره لاړ شه ۲ |- | colspan="2" |ګرانه |- |پرحاشيه |آنیتا |- | colspan="2" |شیطان |- | colspan="2" |ژوند مې | rowspan="2" |۱۳۹۹ |- | colspan="2" |خيالي ماڼۍ |- | colspan="2" |بېرته راشه | rowspan="4" |۱۴۰۰ |- | colspan="2" |زه بده يم |- | colspan="2" |زړه |- |دواړه |کیمیا |- |ولاړ شه راسره وګډېږه |انډي | rowspan="3" |۱۴۰۱ |- | colspan="2" |هېڅ مه ډارېږه |- |سور |ال۳ |- |ریمېکس چیپس |تاک ډاون | rowspan="5" |۱۴۰۲ |- |وزر |تامارا |- | colspan="2" |له بدو حالتونو لېرې شو |- | colspan="2" |نن ماښام |- | colspan="2" |تذکره |- | colspan="2" |ماتریکس (انګرېزي) | rowspan="3" |۱۴۰۳ |- | colspan="2" |د مينې په اړه وایه |- | colspan="2" |د ډانس موډ |} == تلویزیوني خپرونې == {| class="wikitable" |+ ! د پروګرام نوم ! عنوان ! شبکه ! د خپریدو کال |- | ''د لوبې وخت'' <ref>{{Cite|title=بازی تایم {{!}} قسمت اول {{!}} با اجرای دنیا دادرسان}}</ref> | وړاندې کوونکی | MBC فارس | ۱۴۰۲-۰۳ |- | ''دوشنبه د سینا سره'' <ref>{{Cite|title=چندشنبه با سینا {{!}} فصل ششم {{!}} قسمت هفتم {{!}} با حضور دنیا دادرسان {{!}} خواننده}}</ref> | ميلمه | MBC فارس | ۱۴۰۳ |} == سرچینې == 7i66fb8vdtsdaxdnmt4173y014djd4k 6 80086 339943 2024-11-08T04:30:08Z Eshaq Azizi 22450 ایرانۍ سندرغاړې 339943 wikitext text/x-wiki == لنډيز == ایرانۍ سندرغاړې pgxjpyx2behufbzl5y7zr3cj6co2f7k 3 80087 339951 2024-11-08T07:25:06Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 339951 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=Rizwankhanx7}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۰۷:۲۵, ۸ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) ji5ez9l947zeixivv181i1qx8fxhh1m 3 80088 339952 2024-11-08T10:35:28Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 339952 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=ADSH1371}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۰:۳۵, ۸ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) 2yxo716eikiv91bw1co0w2s2xccv06v 3 80089 339953 2024-11-08T11:07:17Z ښه راغلاست پیغام ورکوونکی 11444 د يوه نوي کارن د خبرواترو مخ کې د [[ښه راغلئ|ښه راغلاست پيغام]] ورگډوي 339953 wikitext text/x-wiki {{ښه راغلئ|realName=|name=DemocracyDeprivationDisorder}} -- <span style="font-family: MCS Quds SU normal; font-size: 15px; text-shadow: silver 0.2em 0.2em 0.1em;"> '''[[کارن:Af420|<font color="black">'''Af420''']]''' </span> ^{<font face="MCS Quds SU normal" size="3">'''[[د کارن خبرې اترې:Af420|<font color="#69 69 69">'''اړیکه''']] '''</font>} ۱۱:۰۷, ۸ نومبر ۲۰۲۴ ([[همغږي نړیوال وخت|‌‌‌‌'''نړیوال ‌وخت''']]) eu4zhrl1emf0yy2gh5yn98j1os83b7f