جي ايم سيد

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sd">
  <siteinfo>
    <sitename>وڪيپيڊيا</sitename>
    <dbname>sdwiki</dbname>
    <base>https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88</base>
    <generator>MediaWiki 1.44.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ذريعات</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">بحث</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">واپرائيندڙ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">واپرائيندڙ بحث</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وڪيپيڊيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وڪيپيڊيا بحث</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل بحث</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ذريعات وڪي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ذريعات وڪي بحث</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچو</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچو بحث</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد بحث</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">زمرو</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">زمرو بحث</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">باب</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">باب بحث</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڊيول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڊيول بحث</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>جي ايم سيد</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2195</id>
    <revision>
      <id>296954</id>
      <parentid>296002</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T05:00:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arif80s</username>
        <id>5046</id>
      </contributor>
      <origin>296954</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69933" sha1="6z1egermc8886iflsjpr6fg8gs3liv6" xml:space="preserve">{{Infobox Politician
| image            = G-M-Syed.jpg
| caption          = [[سنڌي قومپرستي]] جو باني 
| name             = غلام مرتضي سيد &lt;br/&gt; Ghulam Murtaza Syed
| native_name=
| office      = سنڌ جي تعليم جو وزير
| term_start  = 18 مارچ 1940
| term_end    = 7 مارچ 1941&lt;ref name=&quot;PrepartitionGovementsSindh&quot;&gt;{{cite web|title=Provinces of British India|url=https://www.worldstatesmen.org/India_BrProvinces.htm#Sind|website=worldstatesmen.org|publisher=WORLD STATESMEN.org|accessdate=23 May 2018}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;KhadimSoomroDawn&quot;/&gt;
| birth_date       = {{birth date|df=yes|1904|01|17}}
| birth_place      = [[سن، سنڌ]]، [[برطانوي هندستان]] (هاڻ [[پاڪستان]] جو حصو)
| death_date       = {{death date|df=yes|1995|04|25}} (عمر 91 سال)
| death_place      = [[ڪراچي]] 

| resting_place    = [[سن، سنڌ|سن]]
| known_for        = [[سنڌي قوم پرستي]]، [[صوفي ازم]]، [[تاريخ]]، ۽ [[اسلامي فلسفو]]
| awards           = آزادي جي جنگ جا دوست &lt;small&gt;([[بنگلاديش]] حڪومت)&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;bangladeshAwad&quot;&gt;{{cite web|title=Bangladesh will award Bizinjo for voicing for Bengalis|url=https://www.pakistantoday.com.pk/2010/12/17/bangladesh-will-award-bizinjo-for-voicing-for-bengalis/|website=pakistantoday.com.pk|publisher=[[Pakistan Today]]|accessdate=23 May 2018|language=English|date=17 December 2010}}&lt;/ref&gt;
| signature        = 
| parents = سيد محمد شاهه ڪاظمي
| children = سيد امير حيدر شاهه، [[سيد امداد شاه]]، زرين تاج، شماع ايمن ۽ [[درشهوار سيد]]
}}
'''غلام مرتضي سيد''' ({{lang-en|Ghulam Murtaza Sayed}}، پيدائش: 17 جنوري 1904ع – وفات: 25 اپريل 1995ع)،&lt;ref name=&quot;zaffarJunejo&quot;&gt;{{cite web|last1=Zaffar|first1=Junejo|title=G M Syed: Remembering a visionary|url=https://tribune.com.pk/story/823803/g-m-syed-remembering-a-visionary/|website=tribune.com.pk|publisher=[[The Express Tribune]]|accessdate=23 May 2018|language=English|date=19 January 2015}}&lt;/ref&gt; جيڪو '''جي ايم سيد''' يا '''سائين جي ايم سيد''' جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، [[سنڌ]] جي چوٽي جو [[سياستدان]] ۽ [[عالم]] هو.&lt;ref name=&quot;gmSyedBooks&quot;&gt;{{cite web|last1=Google|first1=Books|title=author G.M Syed|url=https://www.google.com/search?safe=strict&amp;sa=X&amp;tbm=bks&amp;tbm=bks&amp;q=inauthor:%22Jī.+Em+Sayyidu%22|accessdate=23 May 2018}}&lt;/ref&gt; 1943ع ۾ هي [[پاڪستان]] جي حق ۾ [[برطانوي]] [[سنڌ اسيمبلي]] (هاڻي [[پاڪستان]] جو حصو) مان پاڪستان جي حق ۾ ٺهراءُ پاس ڪرايو.&lt;ref name=&quot;SindhAssemblyResolution&quot;&gt;{{cite web|last1=Dawn|first1=Newspaper|title=KARACHI 1943: A PROCESSION IN TRIUMPH|url=https://www.dawn.com/news/1341487|website=dawn.com|publisher=[[Dawn (newspaper)|Dawn]]|accessdate=23 May 2018|language=English|date=24 June 2017}}&lt;/ref&gt; سنڌين لاءِ الڳ وطن، [[سنڌوديش]] جي آزادي جا بنياد رکيا،&lt;ref name=&quot;Sindhudeshfounder&quot;&gt;{{cite web|title='No China, Go China' slogans reverberate at JSMM rally in Sindh|url=https://www.aninews.in/news/world/asia/no-china-go-china-slogans-reverberate-at-jsmm-rally-in-sindh201801191055380002/|website=aninews.in|publisher=Asian News International|accessdate=23 May 2018|language=English|date=19 January 2018}}&lt;/ref&gt; جنهن لاءِ هن کي جديد [[سنڌي قومپرستي]] جو باني ڪوٺيو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;FatherSindhiNationalism&quot;&gt;{{cite book|author=Farhan Hanif Siddiqi|title=The Politics of Ethnicity in Pakistan: The Baloch, Sindhi and Mohajir Ethnic Movements|url=https://books.google.com/books?id=KN7fCgAAQBAJ&amp;pg=PA76|accessdate=23 May 2018|date=4 May 2012|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-33697-3|pages=76–}}&lt;/ref&gt;

== تعارف ==
جي. ايم. سيد جو پورو نالو سيد غلام مرتضيٰ شاھہ ولد سيد محمد شاھہ آهي. سندس والد بزرگوار انگريز دور جو هڪ اَرڏو شخص ۽ زميندار ٿي گذريو آهي، جنهن تي سڄي عمر انگريزن جي ڪَڙي نظر رهي ۽ شهر ۾ هُن جي چُرپُر تي نظرداريءَ لاءِ  پوليس مقرر ڪئي وئي هئي. سندس خاندان، ڪاظمي سيدن جي قبيلي مان، سنڌ جي مشهور مٽياري سيدن جي ميان پوٽي پاڙي جي سَنائي شاخ سان تعلق رکندڙ آهي. مٽياري سيدن منجهان ٽن شخصيتن جا [[سنڌ]] جي علمي ۽ ادبي تاريخ تي وڏا اثر رهيا آهن: هڪ سيد حيدر شاھہ سَنائي، جنهن سمن ۽ ارغونن جي دور ۾ مخدوم بلاول جي رهبريءَ هيٺ ميران محمد جونپوريءَ سان درياهي جنگ ڪري، کيس ڪابل ڀَڄڻ تي مجبور ڪيو هو. ٻيو شاھہ عبدالڪريم بلڙيءَ وارو، سنڌي ٻوليءَ جو وڏو شاعر ٿي گذريو آهي ۽ ٽيون بزرگ شاھہ عبداللطيف ڀٽائي هو، جيڪو سنڌ جي صدين جي ساڃاھہ جو اُهڃاڻ، سنڌ جي جديد قومي تشڪيل جي علامت ۽ سنڌ جو قومي شاعر آهي.غلام رباني آگرو لکي ٿو تہ: سائين جي.ايم.سيد سڄي هندستان ۾ پهريون مسلم ليگي اڳواڻ هو، جنهن سنڌ جي چونڊيل صوبائي اسيمبليءَ ۾ پاڪستان - ٺهراءُ پاس ڪرايو&lt;ref name=&quot; غلام رباني آگرو &quot;&gt; ڪتاب جو نالو؛ ماڻُهو شهر ڀنڀور جا- ترتيب ۽ ترجمو: غلام رباني آگرو- ايڊيشن؛ پهريون 2012ع
ڇپيندڙ: سنڌي ادبي بورڊ ڄام شور &lt;/ref&gt;.

== خانداني پس منظر ==
جي. ايم. سيد، سيد حيدر شاھہ سَنائيءَ جو چوڏهون نمبر سجاده نشين هو. سندس جنم اڳوڻي دادو ضلعي ۽ هاڻوڪي ڄامشوري ضلعي جي تاريخي شهر سن ۾ 17 جنوري 1904ع ۾ ٿيو. هي پنهنجي والد سيد محمد شاھہ جو ٻيو نمبر فرزند هو. اڃا 16 مهينن جو مَس ٿيو، تہ سندس والد، خانداني جهيڙي جي ڪري، 1 نومبر 1905ع تي شهيد ٿيو، سندس وڏي ڀاءُ سيد احمد شاھہ 11 مهينن کان پوءِ 29 نومبر 1906ع تي وفات ڪئي. جنهن کان پوءِ هن ننڍڙي سيد کان سواءِ سڄي ڪُٽنب ۾ ڪو بہ مرد ماڻهو نه بچيو هو، جيڪو سندس سنڀال ڪري. اُن ڪري هن جي سنڀال سندس ٽن پُڦين، ٻن مائرن ۽ ڏاڏيءَ ڪئي. خاندان ۾ ملڪيت جي سنڀال لاءِ ڪو بہ مرد نہ هئڻ ڪري، سندس سڄي ملڪيت اُن وقت جي ڊپٽي ڪليڪٽر، مرزا قليچ بيگ جي ڪوششن سان ’ڪورٽ آف وارڊس‘ جي سنڀال هيٺ، 1905ع کان 1921ع تائين رهي، جتان گُذر معاش لاءِ معمولي رقم ملڻ سبب اڪثر، ڪارا ڪمدار ۽ نوڪر (پگهار نه ملڻ ڪري) ڪم ڇڏي ويا.

== شادي ۽ تعليم ==
سيد غلام مرتضيٰ شاھہ جي خانداني صورتحال ڏسندي، ننڍڙي هوندي ئي شادي عزيزن مان سيد ميرحسن شاھہ ڀاڻوٺيءَ جي نياڻيءَ، بيبي مريم سان، 20 اپريل 1910ع تي، ڇهن سالن جي عمر ۾ ڪرائي وئي، اُن وقت سندس بيبيءَ جي عمر 9 سال هئي.
جي. ايم. سيد کي 01 جولاءِ 1910ع تي پرائمري اسڪول سن ۾ پڙهڻ لاءِ ويهاريو ويو، جتي ٻاراڻو پڙهيو. ان کان پوءِ سن جي مُلا مڪتب ۾ قاضي فقير محمد وٽ پڙهڻ لاءِ ويهاريو ويو، پر ٿوري وقت بعد جنوري 1913ع ۾ ٻيهر سنڌي اسڪول سن ۾ ماستر ڌرمداس ڀاڳو مل وٽ پڙهڻ لاءِ ويهاريو ويو. ان بعد ماستر ريواچند وٽ پڙهيو، جتان چار درجا پاس ڪرڻ بعد هيڊ ماستر وسڻ مل ٻالچند وٽ پنج درجا پاس ڪري ڇهين ۾ آيو. شهر ۾ وڌيڪ تعليم جو انتظام نہ هئڻ ڪري آخوند ميان سمن ولد محبوب ميمڻ وٽ قرآن شريف ناظره پڙهڻ ويٺو. ان سان گڏ فارسي ۽ عربي جي تعليم مولوي محمد هاشم احمد ميمڻ سن واري وٽ ورتائين. ان دوران ميان حامد علي ميمڻ هالاڻيءَ واري وٽ سن ۾ ڏيڍ سال تائين انگريزي پڙهيو ۽ ڪجهه وقت ماستر نارائڻ داس وٽ بہ انگريزي پڙهيو. ان بعد مولوي الله بخش دادوءَ واري کي گهرائي، وٽس وڌيڪ عربي تعليم حاصل ڪيائين. ان ننڍڙيءَ عمر ۾ ئي جي. ايم. سيد ڳوٺ ۾ عربي فارسي مدرسي جو بنياد وجهرايو تہ جيئن سندس ساٿي بہ ساڻس گڏجي پڙهي سگهن. مدرسي ۾ مولوي محمد سيال دادوءَ واري وٽ پڙهيو ۽ پوءِ ڪوشش ڪري سن ۾ ٽي درجا انگريزي پڙهائڻ جو انتظام ڪرايائين. ان مان معلوم ٿئي ٿو ته هن ۾ ننڍپڻ کان وٺي سماجي خدمت ۽ تعليم لاءِ وڏو چاهه هو.
جي. ايم. سيد 15 سالن جي عمر ۾، 1919ع کان پنهنجي سماجي ۽ سياسي زندگيءَ جي شروعات ڪئي. سڀ کان اڳ هن سن شهر ۾ هڪ سماجي انجمن ’المسلمين‘ نالي قائم ڪري، ڳوٺ ۽ آسپاس ۾ سماجي سُڌارن جا ڪم شروع ڪيا، ماڻهن کي واپار ڏانهن مائل ڪيو ۽ پوليس بدران اوطاقن ۽ مسجدن ۾ سماجي فيصلن جو رواج وڌو.

== خلافت ڪانفرنس ==
7، 8، 9 فيبروري 1920ع تي لاڙڪاڻي شهر ۾ پير تراب علي شاھہ ۽ جان محمد جوڻيجي جي ڪوششن سان سنڌ خلافت ڪانفرنس ڪوٺائي وئي، جنهن جي صدارت پير رشدالله شاھہ جهنڊي واري ڪئي، جنهن ۾ مولانا ابوالڪلام آزاد، مولانا شوڪت علي ۽ ٻيا اڳواڻ آيا هئا. جي. ايم. سيد بہ ان اجلاس ۾ مخدوم معين الدين کنيارين واري ۽ سيد اسدالله شاھہ ٽکڙائيءَ سان گڏجي شريڪ ٿيو. ڪانفرنس کان موٽڻ بعد سن شهر ۾ 17 مارچ 1920ع تي حڪيم فتح محمد سيوهاڻيءَ جي صدارت ۾ خلافت ڪانفرنس ڪوٺايائين، جنهن ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌي، شيخ نور محمد، شيخ عبدالعزيز سکر وارو، مولوي محمد سليمان ٿرڙي محبت وارو ۽ ٻيا اڳواڻ شريڪ ٿيا. ڪانفرنس کان اڳ، انگريز ڪمشنر مسٽر ٽامس ناراضگيءَ جو اظهار ڪندي کيس چوائي موڪليو تہ هو هن ننڍيءَ عمر ۾ سياست ۾ نہ گِهڙي ۽ ڪانفرنس مُلتوي ڪرائي، ٻيءَ صورت ۾ سندس زمين ڪورٽ آف وارڊس ۾ هُئڻ ڪري کيس ملندڙ رقم بند ڪئي ويندي. پر جي. ايم. سيد انڪار ڪيو ۽ ڪانفرنس ڪوٺايائين، جنهن ۾ ڪيترن مقامي زميندارن ڪمشنري درٻار جي ڪُرسين ڇڏڻ جو اعلان ڪيو ۽ تُرڪن جي حمايت ۾ ٺهراءَ پاس ڪيا. هن 19 مارچ تي تُرڪن سان نـاانـصـافـيـن خـلاف سڄي سنڌ وانگر سن شهر ۾ بہ مڪمل هڙتال ڪرائـي. ان کان پوءِ هن 25 مارچ 1920ع تي مخدوم بلاول جي درگاھہ تي سڏايل خلافت ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي ۽ سنڌ اندر ٿيندڙ اڪثر ڪانفرنسن ۾ شريڪ ٿيندو رهيو. انهيءَ دور ۾ جي. ايم. سيد جي مهاتما گانڌيءَ سان، 27 اپريل 1921ع تي سن ريلوي اسٽيشن تي ملاقات ٿي، جڏهن گانڌيجِي، حيدرآباد کان دادو وڃي رهيو هو. 19 مئي 1921ع کان هن کاڌيءَ جا ڪپڙا پائڻ شروع ڪيا ۽ شهر ۾ کاڌِي تيار ڪرڻ جا آڏاڻا قائم ڪرايائين. سندس اباڻي زمين ڪورٽ آف وارڊس ۾ هئڻ سبب سرڪار ناراض ٿي، جي. ايم. سيد جي گُذرمُعاش لاءِ مقرر رقم بند ڪري ڇڏي ۽ کيس سياست ۾ حصي نہ وٺڻ جون ڌمڪيون ڏنيون، پر هيءُ نہ مُڙيو ۽ 1923ع تائين ان ۾ حصو وٺندو رهيو. کيس ان ڏس ۾ معاشي ۽ سماجي طرح ڪافي تڪليفون آيون.

== سيدن جي جماعت ==
مارچ 1922ع ۾ هن مخدوم ظهيرالدين (هالا)، سيد حاجي اسدالله شاھہ (ٽکڙ)، پير مولانا غلام مجدد سرهندي (مٽياري)، پير تراب علي شاھہ راشدي ۽ ٻين سان گڏجي سنڌ جي سيدن ۽ پيرن جي فيڊريشن ٺهرائڻ جي تجويز تيار ڪئي تہ جيئن اُنهن مان بد رسمن، فضول خرچين، جهالت، مريدن کان نذر نياز وٺڻ ۽ سرڪاري لقب وٺڻ واريون بِدعتون ختم ڪري سگهجن. ان ڏس ۾ سنڌ جي مٽياري سيدن جي پهرين ڪانفرنس 16، 17، 18 مارچ 1924ع تي سن ۾ سڏائي، انجمن سادات مٽياري قائم ڪرايائين.
جي. ايم. سيد جي زمين 8 اپريل 1924ع تي ڪورٽ آف وارڊس مان آزاد ٿي. هن 18 ڊسمبر 1924ع ۾ حيدرآباد ۾ سر ابراهيم رحمت الله جي صدارت ۾ مرحوم نور محمد لاکير، سيد ميران محمد شاھہ، سر شاهنواز ڀُٽي ۽ ٻين جي مدد سان، سنڌ ايجوڪيشنل ڪانفرنس ڪوٺائي.

== مختصر ٽائيم لائين (ٽائمري) ==
* 01 جون 1925ع تي جي. ايم. سيد تعلقي لوڪلبورڊ مانجهند جو ميمبر ۽ 4 جون 1925ع تي ضلعي لوڪلبورڊ ڪراچيءَ جو بنا مقابلي ميمبر چونڊيو ۽ اڳتي هلي 26 آڪٽوبر 1925ع تي ڪراچي ضلعي لوڪلبورڊ جو وائيس پريزيڊنٽ ۽ 29 نومبر تي تعلقي لوڪلبورڊ مانجهند جو پريزيڊنٽ بہ چونڊيو. هن خانبهادر ولي محمد حسن علي آفنديءَ کي اسڪول بورڊ ڪراچيءَ جو چيئرمين ۽ شيخ عبدالحق کي جيڪب آباد مان گُهرائي ضلعي اسڪول بورڊ ڪراچيءَ جو ائڊمنسٽريٽِو آفيسر ڪري رکايو ۽ ضلعي جي تعليم کي وڌايو. سن ۾ انگريزيءَ جا اي. وِي ڪلاس، ڇوڪرين جو اسڪول، نائيٽ اسڪول ۽ اسپتال قائم ڪرايائين ۽ اسٽيشن کان ڳوٺ تائين پڪو رستو ٺهرايائين.
اهڙيءَ طرح ضلعي لوڪلبورڊ ۾ رهي، ٺٽي ۾ بہ تعليمي ۽ سماجي ڪم ڪرايائين. جي. ايم. سيد ڪراچي ضلعي (اُن وقت ٺٽو ۽ دادو ضلعا اڃا نہ ٺهيا هئا) جي آبادگار ۽ زميندار طبقي جي سُڌاري لاءِ ڪراچي ضلعي جي زميندار ۽ آبادگار ايسوسئيشن ٺهرائي، جنهن جو صدر سيد حاجي عبدالرحيم شاھہ سجاول وارو، جنرل سيڪريٽري محمد جعفر خواجو ۽ جُوائنٽ سيڪريٽري جي. ايم. سيد ٿيو، جنهن جي مُکيہ مقصدن ۾ سکر بئراج ٺهڻ کان پوءِ لوئر (لاڙ) سنڌ جي آبپاشي بهتر بٹائڻ لاءِ الڳ لوئر سنڌ بئراج ٺهرائڻ ۽ اڳين واهن جو سُڌارو ڪرائڻ شامل هو.
* 1926ع ۾ جي. ايم. سيد سيٺ حاجي عبدالله هارون کي هندستان جي مرڪزي اسيمبليءَ ۾ سنڌ مان ميمبر چونڊرائڻ ۾ مدد ڪئي.
* 1927ع کان هن سن شهر ۾ شاهه حيدر سنائيءَ جي سالياني ميلي تي عام ماڻهن جي تعليم ۽ سماجي سُڌاري لاءِ ڪانفرنسن سڏائڻ جو رواج وِڌو، جن ۾ وقت جا وڏا عالِم شريڪ ٿيندا هئا. اِهو سلسلو 1929ع تائين هليو، جنهن کان پوءِ ان کي ميران محمد شاھہ جي مشوري سان شاھہ عبداللطيف ڀٽائيءَ جي ميلي تي 1930ع کان تبديل ڪيو ويو، جنهن اڳتي هلي ڀِٽ شاهه ثقافتي مرڪز جي صورت حاصل ڪئي.
* 1928ع ۾ جي. ايم. سيد شاھہ حيدر سنائيءَ جي سالياني ميلي تي تعليمي ۽ سماجي ڪانفرنس سڏائي ۽ اُن موقعي تي سن پرائمري اسڪول لڳ ٺهرايل دروازي جو نالو ”باب قليچ“ رکرايو، جنهن جو افتتاح ميران محمد شاھہ ڪيو. اُن ئي سال ميران محمد شاھہ کي بمبئي ڪائونسل جي ميمبر چونڊائڻ ۾ مدد ڪيائين. ساڳئي سال هن جمشيد نسروانجي مَهتا ۽ خانبهادر عزيز خان، ڊپٽي رجسٽرار ڪوآپريٽِو سوسائٽيز سان گڏجي ڪوآپريٽوِ تحريڪ ۾ حصو ورتو ۽ اٺن سالن تائين سنڌ ڪوآپريٽِو بئنڪ جو ڊائريڪٽر ٿي رهيو. ساڳئي وقت سنڌ مدرسي بورڊ جو ميمبر، ڪانگريس ڪميٽي سنڌ جو صدر، سنڌ محمدن ائسوسيئيشن جو ميمبر، مسلم جمخاني ڪراچيءَ جو ميمبر ۽ ٿياسافيڪل سوسائٽيِءَ جو ميمبر ٿي ڪم ڪيائين.
* 1928ع ۾ لوڪلبورڊ جو ٽرم پورو ٿيو تہ نومبر جي نين چونڊن ۾ راءِ بهادر شيوارام ڏيون مل جهڙي بااثر ماڻهوءَ جي مُقابلي ۾ جي. ايم. سيد ضلعي لوڪلبورڊ ڪراچيءَ جو چيئرمين چونڊيو. هن هڪدم ضلعي ۾ ڳوٺ سُڌار پروگرام تيار ڪري، ماڻهن جي سُڌاري ۽ حالتن جي جائزي لاءِ گشت ڪيو. ڪراچي ڳوٺ سُڌار هلچل جو بُنياد رکي، ڪراچيءَ جي ڳوٺن جي سروي ڪرايائين. اُن سان گڏ اڇوتن جي ڀلائيءَ لاءِ بہ ڪم ڪيائين.

== بمبئيءَ کان آزادي ==
ان وچ ۾ 1928ع کان [[سنڌ]] جي بمبئيءَ کان آزاديءَ جي تحريڪ شروع ٿي تہ سيد صاحب ان ۾ وڏي سرگرميءَ سان حصو ورتو. ان ڏس ۾ ٽي اهم ڪانفرنسون:
* (1) ڪراچيءَ ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ جي صدارت هيٺ
* (2) حيدرآباد ۾ علامه يوسف علويءَ جي صدارت هيٺ
* (3) ڪراچيءَ ۾ سر غلام حسين جي صدارت ۾ ٿيون، جن ۾ نہ رُڳو حصو ورتائين، پر سنڌ آزاد ڪانفرنس جي ورڪنگ ڪميٽيءَ تي بہ ڪم ڪيائين. سنڌ محمدن ائسوسيئيشن ۾ بہ ڪم ڪندو آيو. جڏهن انگريز سرڪار هندستان جي حالتن جي سُڌاري لاءِ سر جان سائمن جي اڳواڻيءَ ۾ ڪميشن موڪلي تہ جي. ايم. سيد ڪانگريس ۽ آزاد خيال سياسي ڪارڪنن سان گڏجي، ’گــو ســائمـن گــو‘ (Go Siman Go) تحريڪ ۾ وڌي چڙهي حصو ورتو.

== ادارا سازي ==
10 جنوري 1929ع تي جي. ايم. سيد ڪراچي ضلعي ڪوآپريٽوِ انسٽيٽيوٽ جو بُنياد وجهرايو. ان ئي عرصي ۾ [[ڪراچي]]ءَ جي ڳوٺ سُڌار جماعت ٺهرايائين، ڪوآپريٽوِ انسٽيٽيوٽ ۽ ڳوٺ سُڌار جماعت جو صدر جمشيد نسروانجي مهتا ۽ جنرل سيڪريٽري پاڻ ٿيو. ان جو مقصد ڳوٺاڻا رستا ٺهرائڻ، زناني ۽ مرداڻي تعليم کي زور وٺرائڻ، مڪاني هُنرن جي ترقي، صفائي ۽ صحت جو انتظام، سماجي سڌارا آڻڻ هو. 1929ع ۾ ئي سيد صاحب ڪراچي ضلعي جي عورتن ۾ سماجي شعور، ٻارن جي سنڀال ۽ پرورش، داين کي ويم لاءِ تربيت ڏيڻ ۽ زالاڻن هنرن جي ترقيءَ وغيره لاءِ ’رورل وومين ويلفيئر ائسوسيئيشن‘ ٺهرائي، جنهن جي صدر مسز هومي مهتا ۽ سيڪريٽري رڪمڻي آڏواڻي ٿي. هي عورتون ميجڪ لينٽرن، دوائون ۽ رانديڪا کڻي ڳوٺن جي زالن سان رابطي ۾ آيون.
* جون 1930ع ۾ [[ڪراچي]] ضلعي جي مالوندن جي ڪانفرنس ڪوٺائي سندن ائسوسيئيشن ٺهرايائين، جنهن جو جنرل سيڪريٽري جي. ايم. سيد ۽ صدر حاجي مير محمد بلوچ مقرر ٿيا. ان ئي عرصي ۾ ڪراچي ضلعي جي ميربحرن جي ايسوسيئيشن قائم ڪرائي، مڇي ۽ پَلي جا ٺِيڪا، ميربحرن کي ڏياريائين ۽ سمنڊ جي مڇيءَ کي نيڪال ڪرايائين. 1930ع ۾ مدرسي هاشميه سجاول جو ٽرسٽي ٿي ڪم ڪيائين. 1930ع ۾ ئي ميرپورخاص ۾ جمشيد نسروانجي ميهتا، ڄيٺمل پرسرام، پرنسپال گوڪلي ۽ ٻين سان گڏجي ”سنڌ هاري ڪميٽي“ جو بُنياد وجهرايائين، جنهن جو پهريون صدر پرنسپال جي. ايم. گوڪلي چونڊيو ۽ اُن جو سيڪريٽري ڄيٺمل پرسرام ۽ جُوائنٽ سيڪريٽري شيخ عبدالمجيد سنڌي ۽ جي. ايم. سيد چونڊيا ويا. جي. ايم. سيد سنڌ هاري ڪميٽيءَ ۾ 1954ع تائين ميمبر طور ڪم ڪندو آيو. ٽيننسي ائڪٽ پاس ڪرائڻ کان وٺي هارين جي ڀلائيءَ لاءِ ڪيترا ڪم ڪيائين. ان عرصي دوران هو ٿياسافيڪل سوسائٽيءَ ۾ بہ سرگرم رهيو. شاهه لطيف ۽ سچل سرمست بابت پروگرام ڪرايائين.

مئي 1930ع ۾ [[ڪراچي]]ءَ ۾ پنهنجي بنگلي تي اهم قومي ڪارڪنن جي گڏجاڻي ڪوٺايائين، جنهن ۾ انگريزي اخبار ڪڍڻ جو سوچيو ويو ۽ هڪ وفد سان گڏ محمد علي جناح سان ملي کيس سنڌ جي بمبئيءَ کان آزاديءَ لاءِ گذارش ڪيائين. ان ڏس ۾ نومبر ۾ ٻي گڏجاڻي ڪوٺايائين، جنهن ۾ حاجي عبدالله هارون ۽ علامه آءِ. آءِ. قاضي شرڪت ڪئي.
* 1931ع ۾ خان عبدالغفار خان سان ڪراچيءَ ۾ انڊين نيشنل ڪانگريس جي اجلاس ۾ شرڪت ڪيائين ۽ خالق ڏني هال ۾ ’نوجوان ڀارت سڀا‘ جي پليٽفارم تان سخت تقريرون ڪيائين. 1931ع ۾ ئي سباش چندر بوس ۽ ڀڳت سِنگھہ جي يوٿ ليگ جو ميمبر ٿيو.
جي. ايم. سيد ڪمشنر گبسن جي سخت مخالفت جي باوجود ضلعي لوڪلبورڊ جي بلڊنگ ٺهرائي، جنهن ۾ اڳتي هلي ريڊيو پاڪستان ڪراچي قائم ٿيو. ڪراچيءَ کان حيدرآباد تائين رستو قائم ڪرايائين، ڪليڪٽر گبسن سندس سياسي ۽ سماجي سرگرمين کان تنگ ٿي، تعلقي ڪوٽڙيءَ کي 01 آڪٽوبر 1931ع تي ڪراچيءَ کان جدا ڪرائي، نئين ٺهرايل دادو ضلعي ۾ شامل ڪرايو، جنهن ۾ ڪوٽڙي تعلقو، محال مانجهندن جي ايراضي ۽ لاڙڪاڻي ضلعي مان ميهڙ ڊويزن جا تعلقا، ميهڙ، ڪڪڙ، جوهي، دادو ۽ سيوهڻ ملايا ويا. پر نين چونڊن ۾ نہ رڳو جي. ايم. سيد ضلعي لوڪلبورڊ ڪراچيءَ جو ميمبر چونڊجي آيو پر ضلعي دادوءَ جو بہ ميمبر چونڊجي آيو، جتي هن وائيس پريزيڊنٽ ٿي ڪم ڪيو. جڏهن ضلعي لوڪلبورڊ جي انجنيئر لاءِ مسٽر گبسن جي هڪ واسطيدار ڪرسچن اميدوار جي مقابلي ۾ [[جي ايم سيد|جي. ايم. سيد]]، [[محمد هاشم گزدر]] کي چونڊائي، چارج وٺرائي تہ ان تي ڪليڪٽر گبسن ناراض ٿي، محمد هاشم گزدر کي ڪڍڻ لاءِ جي. ايم. سيد تي زور ڀريو پر هن انڪار ڪيو، جنهن تي ڪمشنر سرڪاري دٻاءَ ۽ لالچ ذريعي ميمبرن جي اڪثريت کي پنهنجي پاسي ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر جي. ايم. سيد جُرئت جو مظاهرو ڪندي، رولنگ ڏئي، ٺهراءَ کي قانوني حجت تي رد ڪري ڇڏيو. جنهن تي ڪليڪٽر لوڪلبورڊ جي سرڪاري گرانٽ بند ڪري ڇڏي، جيڪا جي. ايم. سيد پنهنجي دوستن ميران محمد شاھہ، خان بهادر کهڙي ۽ سر شاهنواز ڀُٽي جي مدد سان نہ رڳو بحال ڪرائي پر هاشم گزدر جي مقرري بہ حڪومت کان منظور ڪرائي ورتي. ٽڪراءُ وڌي ويو، ان بعد سيد کُلم کُلا نہ رڳو ڪانگريس جي حمايت جاري رکي پر سماجي سرگرمين کي بہ جاري رکندو آيو.


ان ئي سال جي. ايم. سيد [[سنڌ]] جي بمبئيءَ کان جدائيءَ جي ڪانفرنس ۾ سرگرميءَ سان حصو ورتو. سيپٽمبر 1932ع ۾ سيد ميران محمد شاھہ، سر شاهنواز خان ڀُٽي، جي. ايم. سيد ۽ شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ هڪ گڏيل خط ذريعي سنڌين کي [[سنڌ]] جي بمبئيءَ کان جدائيءَ جي ڏينهن ملهائڻ لاءِ اپيل ڪئي. ان ئي عرصي ۾ سنڌ جي بمبئيءَ کان آزاديءَ جي تحريڪ زور وٺي وئي، جي. ايم. سيد خيال ڪيو تہ جيئن سنڌ بمبئيءَ کان ڌار ٿئي تہ هڪ نئين مُنظم پارٽي ٺاهي چونڊون وڙهجن. ان لاءِ هن جون 1934ع ۾ حيدر منزل ڪراچيءَ ۾ پيپلز پارٽي قائم ڪرائي، ان جو ليڊر سر شاهنواز ڀُٽي کي چونڊرايو ۽ جنرل سيڪريٽري حاتم علوي ۽ جُوائنٽ سيڪريٽري پاڻ ٿيو. پر جيئن تہ ڀُٽو صاحب تُرت بمبئي ڪائونسل جو وزير مقرر ٿيو، ان ڪري هو پارٽيءَ جي ڪم ۾ دلچسپي وٺي نہ سگهيو، ۽ اِها پارٽي هلي نہ سگهي. پر [[سنڌ]] جي بمبئيءَ کان آزاديءَ لاءِ ’آزاد سنڌ ڪانفرنسون‘ ٿينديون رهيون، جن ۾ جي. ايم. سيد جو سرگرم ڪردار نظر اچي ٿو.
* 1934ع ۾ ئي جي. ايم. سيد دادو ضلعي ۾ خانبهادر محمد پريل ڪلهوڙي جي صدارت ۾ زميندارن ۽ آبادگارن جي جماعت ٺهرائي.
* 1936ع ۾ جي. ايم. سيد، حاجي عبدالله هارون سان گڏجي، ’اتحاد پارٽي‘ قائم ڪئي، جنهن ۾ سر غلام حسين، سر شاهنواز ڀُٽي، حاجي عبدالله هارون ۽ اُن جي ساٿين شرڪت ڪئي. پر جيئن تہ وائيس پريزيڊنٽ ميران محمد شاھہ چونڊجي ويو، ان ڪري سر غلام حسين پنهنجي ٽولي سميت ڌار ٿي، نئين جماعت ’مسلم پوليٽيڪل پارٽي‘ ٺاهي.

== اِتحاد پارٽي ==
اپريل 1936ع ۾ سنڌ بمبئيءَ کان آزاد ٿي. 1937ع ۾ جڏهن 1935ع جي ائڪٽ هيٺ سنڌ اسيمبليءَ جون پهريون چونڊون ٿيون تہ جي. ايم. سيد اِتحاد پارٽيءَ جي ٽڪيٽ تي اميدوار بيٺو ۽ پاڻ ۽ سندس پارٽيءَ جا 24 ميمبر چونڊجي آيا، جڏهن تہ سر غلام حسين جي مسلم پوليٽيڪل پارٽيءَ جا صرف پنج ميمبر چونڊيا، پر اِتحاد پارٽيءَ جو ليڊر سر شاهنواز ڀُٽو ۽ ڊپٽي ليڊر سر حاجي عبدالله هارون چونڊجي نہ سگهيا. گورنر، دستور جي خلاف اتحاد پارٽيءَ جي نمائندي خان بهادر الله بخش سومري کي وزارت ٺاهڻ جو سڏ ڏيڻ بدران پنجن ميمبرن واري سر غلام حسين کي حڪومت ٺاهڻ لاءِ سڏيو. نتيجي طور سنڌ جا اڪثر مسلمان ميمبر حڪومت سان وڃي شامل ٿيا. ان ڪري اتحاد پارٽيءَ جي ليڊر الله بخش سومري ۽ سيڪريٽري محمد هاشم گزدر ڪانگريس سان گڏجي، سنڌ اسيمبليءَ ۾ مخالف ڌُر جو ڪردار ادا ڪيو. ٻئي سال مارچ ۾ جي. ايم. سيد ڪانگريس سان مشورو ڪري، هڪ رُپئي ڪَتر جي رِٿ تي وزارت کي شڪست ڏئي، اِتحاد پارٽيءَ جي وزارت خان بهادر الهه بخش سومري جي هٿ هيٺ برپا ڪرائي، جنهن ۾ پير الاهي بخش ۽ مسٽر نهچل داس وزير چونڊيا ويا. الله بخش سومري جي وزارت ۾ قانون انتقال ايراضي ۽ قرضن جي گهٽتائيءَ جا قانون پاس نہ ٿي سگهيا. گورنر ٽنهي پارٽين جي ٺهرائن جي خلاف زمين تي ڍَلون وڌائي ڇڏيون، اُن تي اتحاد پارٽي اُن جي برخلاف ٿي. پر ڪانگريس مصلحت خــاطــر وزارت جـي طــرفــدار رهــي، جنهنڪري مجبور ٿي حاجي عبدالله هارون ۽ اُن جا دوست اتحاد پارٽي ختم ڪري وڃي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيا. مولانا ابوالڪلام آزاد مسلم اڪثريت واري صوبي سنڌ جي قومپرست سياستدانن کي راضي ڪرڻ لاءِ سنڌ ۾ آيو، پر ڪو فيصلو نہ ٿي سگهيو. نتيجي طور جي. ايم. سيد ۽ ان جو قومپرست گروھہ ڪانگريس کان ڌار ٿي مسلم ليگ ۾ شامل ٿي ويو. آڪٽوبر 1938ع ۾ سنڌ مسلم ليگ جو اجلاس ڪراچيءَ ۾ قائداعظم محمد علي جناح جي صدارت ۾ ٿيو. جنهن جي ڪوٺائڻ ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ ۽ جي. ايم. سيد جو وڏو هٿ هو. هن اجلاس ۾ سنڌ مسلم ليگ جو بُنياد وِڌو ويو ۽ جي. ايم. سيد جي سَهڪار سان شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ، مسلمانن جي آزاد رياستن تي مُشتمل ڌار وطن جو ٺهراءُ پيش ڪيو، جنهن جي تائيد سيٺ حاجي عبدالله هارون ۽ ٻين ڪئي. ان ٺهراءُ اڳتي هلي مسلم ليگ جي 1940ع واري لاهور اجلاس ۾ هندستان جي ورهاڱي واري ٺهراءُ جي صورت اختيار ڪئي، جنهن کي پوءِ ’قرارداد [[پاڪستان]]‘ سڏيو ويو.

1938ع واري اجلاس کان پوءِ الهه بخش سومري، وزيراعظم سنڌ کي مسلم ليگ ۾ شامل ڪرڻ لاءِ راضي ڪيو ويو، پر صُلح نہ ٿي سگهيو. ان کان پوءِ جي. ايم. سيد مسلم ليگ جي پارٽي ليڊر خانبهادر کهڙي کي ۽ سيڪريٽري محمد هاشم گزدر کي چـونڊايو ۽ اسيـمبليءَ کان ٻاهر مسلم ليگ کي مُنظم ڪرڻ جو ڪم پاڻ تي کنيو. ان وچ ۾ سکر  ۾ مسجد منزل گاھہ جو واقعو پيش آيو. هندو مسلم فساد ٿيا. الهه بخش وزارت اقليت جو بچاءُ ڪري نہ سگهي، اُن ڪري هندو ميمبرن، مسلم ليگ سان گڏجي الهه بخش سومري جي وزارت کي ڊاهي، نئين وزارت مير بنده علي خان جي هٿ هيٺ ٺاهي، جنهن ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌي، جي. ايم. سيد ۽ خانبهادر کهڙو وزير ٿيا.

جي. ايم. سيد کي تعليم، انڊسٽري، ليبر ۽ ٻيلي کاتي جا کاتا مليا. اٺن مهينن جي وزارت دوران جي. ايم. سيد هيٺيان ڪم ڪرايا:
* (1) سنڌ يونيورسٽيءَ جي قيام لاءِ سيد ميران محمد شاھہ، علامه آءِ. آءِ. قاضي ۽ ٻين ميمبرن تي مُشتمل ڪميشن ٺهرائي.
* (2) سنڌي ساهت لاءِ مرڪزي صلاحڪار بورڊ قائم ڪرايو (جيڪو اڳتي هلي سنڌي ادبي بورڊ بٹيو).
* (3) سيڪنڊري تعليم کي زور وٺرائڻ لاءِ ڪميٽي مُقرر ڪرائي (جنهن اڳتي هلي پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ سيڪنڊري ايجوڪيشن بورڊ ۽ [[سنڌ]] ٽيڪسٽ بورڊ جي صورت اختيار ڪئي).
* (4) سنڌ جي سڀني اسڪولن ۾ سنڌي ٻولي لازمي مضمون پڙهائڻ جو حُڪم جاري ڪرايائين.
* (5) راڳ ۽ ڳوٺاڻي رقص کي زور وٺائڻ لاءِ ڪميٽي مقرر ڪرايائين.
* (6) سنڌي ڊڪشنري تيار ڪرڻ لاءِ عالِمن جي هڪ ڪميٽي ٺهرايائين، جن الف. ب جي ابتدائي ٽن اکرن تي ڪم ڪيو.
* (7) ڪراچي ريڊيو اسٽيشن قـائـم ڪــرڻ لاءِ ڪـوشـش ڪـيائيـن.
* (8) ڪراچيءَ کان ڪوٽڙيءَ تائين پڪو رستو ٺهرايائين.
* (9) ڀٽ شاھہ ثقافتي مرڪز قائم ڪرڻ جي ڪوشش ڪيائين (جنهن اڳتي هلي قيام پاڪستان بعد پيرزادي عبدالستار جي دور ۾ عملي روپ ورتو).
* (10) سنڌ مدرسي ڪراچيءَ کي ڪاليج جي حيثيت ڏياريائين وغيره.

== استعيفيٰ ==
وزيرن جون بدعُنوانيون ڏسي، جي. ايم. سيد ڪجھہ مهينن کان پوءِ وزارت تان استعيفيٰ ڏئي ڇڏي ۽ ماڻهن وٽ وڃي ظاهر ڪيائين تہ عوام جي تقاضائن مطابق ڪم نہ ڪرڻ ڪري، هن وزارت تان استعيفيٰ ڏني آهي.
خانبهادر الهه بخش سومري کي راضي ڪري، جي. ايم. سيد پنهنجي سيٽ تان استعيفيٰ ڏئي، کيس پنهنجي جاءِ تي وزير ڪري آندو ۽ واعدو ڪيو تہ ٽن مهينن اندر سر بنده علي جي جاءِ تي سر غلام حسين کي آندو ويندو؛ پر مسلم ليگ هاءِ ڪمانڊ اها ڳالھہ قبول نه ڪئي، نتيجي طور هندو ۽ ڪانگريس ميمبرن مسلم ليگ وزارت کي ڊاهي، الهه بخش سومري کي طاقت ۾ آندو. اهڙيءَ طرح سنڌ آل انڊيا جماعتن جي اختلافن جو آکاڙو بٹجي وئي.
اُن کان پوءِ جي. ايم. سيد مسلم ليگ کي، سنڌ ۾ مُنظم ڪرڻ جي ڪم ۾ لڳي ويو. آل انڊيا ورڪنگ ڪميٽيءَ جو ميمبر ٿيو، 1942ع ۾ حاجي عبدالله هارون جي وفات کان پوءِ صوبائي مسلم ليگ سنڌ جو صدر ٿيو ۽ 3 مارچ 1943ع تي سنڌ اسيمبليءَ ۾ پاڪستان جو ٺهراءُ پيش ڪري پاس ڪرايو ۽ هڪ يادگار تقرير ڪئي، جنهن ۾ پاڪستان اندر سنڌ لاءِ هڪ خودمختيار رياست جو تصور ڏنو ويو. ساڳئي سال جي آخر ۾ هن آل انڊيا مسلم ليگ جو ساليانو اجلاس ڪراچيءَ ۾ سڏائڻ جو انتظام ڪيو، جتي کيس آل انڊيا ڪميٽي آف ايڪشن جو ميمبر چونڊيو ويو.

== الهه بخش سومري جي شهادت ==
14 مئي 1943ع تي سنڌ جي محب وطن سياستدان الهه بخش سومري کي شڪارپور ۾ ڪنهن فرقيوار ذهنيت رکندڙ شخص ٽانگي تي ويندي فائر ڪري، شهيد ڪري ڇڏيو، جنهن جو الزام خانبهادر ايوب کهڙي تي لڳو.
1944ع ۾ جي. ايم. سيد جا سر غلام حسين هدايت الله جي وزارت سان اختلاف ٿي پيا، جنهن سلسلي ۾ 25 جولاءِ 1944ع تي جي. ايم. سيد لاهور ۾ قائداعظم محمد علي جناح سان هڪ وفد وٺي ملاقات ڪئي ۽ کيس چيو تہ آل انڊيا مسلم ليگ کي سنڌ جي مسئلن ۾ مداخلت نہ ڪرڻ گهرجي. پر سيد صاحب کي مثبت جواب نہ مليو. آخر ۾ نين چونڊن لاءِ سيد صاحب مسلم ليگ جي صدر جي حيثيت ۾ ٽڪيٽن ڏيڻ ۽ چونڊن ڪرائڻ لاءِ پارليامينٽري بورڊ چونڊيو. مرڪزي مسلم ليگ مداخلت ڪري، وزارت جو طرف وٺي، صوبائي مسلم ليگ کي سسپينڊ ڪري، ان جي اميدوارن خلاف اميدوار بيهاريا. باوجود مخالفت جي جي. ايم. سيد جي حمايتي مسلم ليگ کان ٻاهر ڪجھہ اميدوار چونڊجي آيا، جن سيد صاحب کي ليڊر چونڊيو، جنهن ڪانگريس پارٽيءَ جي 22 ميمبرن سان ٺاھہ ڪري، اڪثريت ڏيکاري گڏيل وزارت ٺاهڻ لاءِ گورنر کان گُهر ڪئي، پر گورنر سر غلام حسين کي باوجود ٿورن ميمبرن جي وزارت ٺاهڻ جو حڪم ڪيو، نتيجي طور جي. ايم. سيد پنهنجن ميمبرن سميت مخالفت ۾ رهيو.

ان وچ ۾ ڪئبنيٽ مشن دهلي آئي، جنهن سنڌ اسيمبليءَ ۾ مخالف ڌر جي اڳواڻ جي حيثيت ۾ جي. ايم. سيد کي گُهرايو، جتي هن پاڪستان جي مسئلي بابت آزاد هندستان ۾ آزاد پاڪستان جي گُهر ڪئي. آخر ۾ سر غلام حسين وزارت اسيمبليءَ ۾ اڪثريت وڃائي ويٺي، گورنر مسٽر موڊيءَ مخالف ڌر کي وزارت ٺاهڻ جو موقعو نہ ڏنو ۽ اسيمبلي ختم ڪري نيون چونڊون ڪرايون، چونڊن ۾ گورنر جي حمايتي سر غلام حسين، جي. ايم. سيد ۽ سندس دوستن کي شڪست ڏياري، جن اليڪشن ٽربيونل اڳيان ڌانڌلين خلاف پٽيشن داخل ڪئي. ان کان پوءِ جي. ايم. سيد مسلم جماعت جي نالي سان پارٽي ٺاهي ڪم شروع ڪيو، ترت ئي پوءِ 1947ع ۾ پاڪستان قائم ٿيو.

== جي ايم سيد جو قَسم نامو/جي ايم سيد جو ڪامل يقين ==
[[فائل:G m syed 1943.png|thumb|G. M. Syed: Proceedings of the Sindh Legislative Assembly, 3rd March, 1943]]
اسان جو اهو ڪامل يقين آهي تہ اسان هندستان جا مسلمان ٻين هندستاني قومن کان ڌار ۽ جدا قوم آهيون ، اسان کي الله تعالىٰ هڪ خاص مقصد لاء پيدا ڪيو آهي. اسان جو ايمان آهي تہ انسان ذات ۾ جيڪي ملڪي، زباني، نسلي ۽ رنگي امتياز هٿرادو پيدا ڪيا ويا آهن، سي ناجائز آهن. اسان جي سياست جو مقصد هي آهي تہ روءِ زمين تي حڪومت الاھي قائم ڪئي وڃي. انهن مقصدن کي حاصل ڪرڻ لاءِ، اسان جو ايمان آهي تہ هندستان اندر پنهنجي خودمختيار آزاد حڪومت هئڻ گهرجي، تہ جيئن پنهنجا اعليٰ مقصد ٻين جي مُداخلت ۽ روڪ کان سواءِ حاصل ڪري سگهون. تنهنجي ڪري دارالاسلام [[پاڪستان]] جنهن کي اسان هندستان جي مسلمانن لاء مسلم ليگ نصب العين ڪري مقرر ڪري رکيو آهي سوئي عملي ذريعو آهي. ....

آئون خدا کي حاضر ناظر ڄاڻي سچي دل سان اقرار ڪيان ٿو ۽ وعدو ٿو ڪريان، تہ اڄ ڏينهن کان وٺي آئون پنهنجي خيالن خواھ عملن کي اهڙي طرح ڪم آڻيندس، جنهن سان تحريڪ پاڪستان کي مدد ملي &quot; آئون وعدو ٿو ڪريان تہ پاڪستان قائم ڪرڻ لاء مسلم ليگ مون کي ڪنهن بہ قرباني ڏيٹ جو حڪم ڏنو تہ ان قرباني ڏيٹ کان ڪين هٽندس. &lt;ref&gt;24 مارچ 1941ع خالق ڏنو هال ڪراچي، سنڌ&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;روزاني الوحيد 26 مارچ 1941ع&lt;/ref&gt;

== نظربندي شروع ==

[[پاڪستان]] ٺهڻ کان پوءِ 1948ع ۾ ڪراچي سنڌ کان ڌار ڪري مرڪز حوالي ڪرڻ جي سازش ٿي، ان وقت کهڙو صاحب سنڌ جو وزيراعليٰ ۽ مسلم ليگ جو صدر هو، جنهن ڪراچيءَ کي مرڪز جي حوالي ڪرڻ کان انڪار ڪيو، ان تي سر غلام حسين مرڪزي سرڪار جي حڪم تي کهڙي جي وزارت کي ڊسمس ڪري پير الاهي بخش کي وزيراعليٰ ڪيو، اهڙيءَ طرح ڪراچي مرڪز جـي حــوالي ٿـي وئـي. جي. ايم. سيد ڪراچي مرڪز جي حوالي ڪرڻ خلاف آواز اٿـاريـو تـہ ان کـي سـن ۾ ٽـن مهيـنـن لاءِ نـظـربـنـد ڪـيو ويـو. ان مرحـلي تي خان عبدالغفار خان ۽ ٻين کي بہ جيل ۾ موڪليو ويو.
* 1948ع ۾ جي. ايم. سيد [[پاڪستان]] جي ترقي پسند سياستدانن سان گڏجي ’پاڪستان نيشنل پارٽي‘ ٺاهي، جنهن جو صدر خان عبدالغفار خان کي چونڊيو ويو.
ٿوري ئي وقت کان پوءِ جڏهن جي. ايم. سيد جي درخواست تي اليڪشن ٽربيونل جي فيصلي موجب پير الاهي بخش وزارت اعليٰ تان خارج ٿيو ۽ قاضي محمد اڪبر جي اليڪشن بہ رد ٿي. ان کان پوءِ [[سنڌ]] ۾ ڪيئي وزارتون ڊٺيون ۽ ٺهيون.
* 1952ع ۾ ويانا ڪانفرنس ۾ جـي ايـم سـيد پاڪستان ۽ خطي جي امڪاني حالتن جو دُرست اندازو لڳائيندي مذهبي ڪٽرپڻي، مُلايت جي زور وٺڻ جو خدشو ڏيکاريو هو، اڄ 21 هين صدي ۾ اهو ثابت ٿي چڪو آهي تہ پاڪستان مذهبي ڪٽرپٽي ۽ دهشتگدريءَ جو ڳـــــڙھہ بڻجي چڪو آهي. &lt;ref&gt;[https://iaoj.wordpress.com/2011/02/09/g-m-syed-said-in-1953/ ‘G.M. Syed had warned against rise of fundamentalism’ | Indus Asia Online Journal (iaoj)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.dawn.com/news/1080575 ‘G.M. Syed had warned against rise of fundamentalism’ - Newspaper - DAWN.COM&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
* 1953ع ۾ سنڌ اسيمبليءَ جون نيون چونڊون ٿيون، جنهن ۾ آزاد [[پاڪستان]] پارٽي، سنڌ هاري ڪميٽي ۽ پيپلز پارٽيءَ جي اشتراڪ سان متحده محاذ ٺهيو، جنهن جي پليٽفارم تان جي. ايم. سيد ستن ميمبرن سان چونڊجي آيو ۽ [[سنڌ]] اسيمبليءَ ۾ مخالف پارٽيءَ جي اڳواڻ جي حيثيت ۾ ڪراچي واپس [[سنڌ]] کي ملڻ ۽ سنڌ لاءِ پاڪستان ۾ مُستقل ۽ ناقابل ترديد حقن جي گهُر لاءِ يڪراءِ ٺهراءُ پاس ڪرايائين. ان کان ڊڄي، چوڌري غلام محمد گورنر جنرل، ونيونٽ ٺاهڻ جي سازش رِٿي، وزيراعليٰ سنڌ پيرزادي عبدالستار ميمبرن سميت ونيونٽ جي حمايت کان انڪار ڪيو، جنهن تي گورنر جنرل آئين ساز اسيمبلي ختم ڪري، نئين وزارت ٺاهي ۽ پيرزادي وزارت کي ڊسمس ڪري، خان بهادر ايوب کهڙي، علي محمد راشدي ۽ قاضي محمد اڪبر کان ونيونٽ جي منظوريءَ لاءِ سنڌ اسيمبليءَ مان ٺهراءُ پاس ڪرائڻ جو واعدو وٺي، پيرزادي جي جاءِ تي کهڙي کي وزيراعليٰ مقرر ڪيو، جنهن پوليس جي مدد سان، ناجائز طريقن سان ميمبرن کي ڊيڄاري، سنڌ اسيمبليءَ مان ونيونٽ جي حق ۾ ٺهراءُ پاس ڪرايو. چئن ميمبرن: پير الاهي بخش، شيخ خورشيد، رئيس عبدالحميد جتوئي ۽ رئيس غلام مصطفيٰ خان مخالفت ڪئي. جي. ايم. سيد، قاضي فيض محمد، حيدربخش جتوئي ۽ ٻيا قومي اڳواڻ جيل موڪليا ويا. هن ڀيري جي. ايم. سيد ڇھہ مهينا جيل ۾ رهيو. ان کان پوءِ ونيونٽ اسيمبليءَ لاءِ اڳوڻن صوبائي اسيمبلي ميمبرن کان چونڊون ڪرايون ويون. انهن ۾ مغربي [[پاڪستان]] اسيمبليءَ ۾ سيد صاحب ستن ميمبرن سان چونڊجي آيو، جتي متحده محاذ جي ليڊر جي حيثيت ۾ مخالف گروھہ ۾ رهيو.

ان وچ ۾ آگسٽ 1955ع ۾ جي. ايم. سيد مغربي [[پاڪستان]] جي قومي ڪارڪنن جي ڪراچيءَ ۾ پنهنجي بنگلي تي خان عبدالغفار خان جي صدارت ۾ هڪ گڏجاڻي ڪوٺائي ”ائنٽي ونيونٽ فرنٽ“ ٺهرايو، بعد ۾ پاڪستان جي قومپرست پارٽين سان گڏجي لاهور ۾ ”نئشنل [[پاڪستان]] پارٽي“ ٺهرائي خان عبدالغفار خان کي صدر چونڊرايائين.

سـيـد صـاحـب اولھہ پـاڪـسـتان اسـيـمـبـليءَ ۾ ستن ميمبرن هوندي حِڪمت عمليءَ سان ريپبليڪن پارٽي ۽ مسلم ليگ سان ٺاھہ ڪري، 310 ميمبرن جي اڪثريت سان ونيونٽ مُخالف ٺهراءُ پاس ڪرايو، جنهن جي صرف چئن ميمبرن مخالفت ڪئي. ان کان پوءِ، مولانا ڀاشانيءَ سان ٺاھہ ڪري جي. ايم. سيد نئشنل عوامي پارٽي ٺهرائي، جنهن جو صدر خان عبدالغفار خان ٿيو. اڳتي هلي حڪمران ريپبلڪن پارٽي، ونيونٽ کي آئيني طرح ٽوڙائڻ ۽ مغربي پاڪستان جي قومن/ صوبن کي خودمختياري ڏيڻ واري وعدي تان ڦِري وئي. هن وعدي شڪنيءَ کان پوءِ جي. ايم. سيد ايندڙ چونڊن ۾ ون يونٽ کي ڊاهڻ لاءِ سنڌ ۾ سڀني سياسي گروهن کي (ونيونٽ ٺهرائيندڙ ايوب کهڙي ۽ پير علي محمد راشدي سميت) مُتحد ڪري ”ائنٽي ونيونٽ“ فرنٽ قائم ڪيو ۽ اهڙي طرح بلوچستان ۽ سرحد ۾ بہ اهڙا فرنٽ قائم ٿيا. جي. ايم. سيد ۽ ٻين صوبن ۾ (بنگال سميت) ونيونٽ خلاف سرگرميون ڏسي، ونيونٽ جي حامي گروھہ، 8 آڪٽوبر 1958ع تي پوري پاڪستان ۾ مارشل لا لاڳو ڪري اسيمبليون ختم ڪري ڇڏيون. جي. ايم. سيد ۽ نئشنل عوامي پارٽيءَ جي ليڊرن کي جيل ۾ اُماڻيو ويو. جي. ايم. سيد پوءِ 1960ع تائين جيل ۾ رهيو. اُن کان پوءِ صحت جي خرابيءَ جي ڪري کيس مارچ 1966ع تائين سن ۾ نظربند رکيو ويو. نظربنديءَ جو فائدو وٺندي، جي. ايم. سيد مطالعو جاري رکيو. برصغير، دنيا ۽ سنڌ جي سياست، شخصيتن، انگريز سامراج کان آزاديءَ، مختلف پارٽين جي قيام، سندن جدوجهد، سنڌ جي بمبئيءَ کان آزاديءَ، ونيونٽ ۽ قيام پاڪستان بعد سنڌ کي پُهتل نقصانن ۽ ٻين موضوعن تي ڪيترائي ڪتاب لکيا. نظربنديءَ مان آزاد ٿيڻ بعد جي. ايم. سيد جون 1966ع ۾ صحت جي خرابيءَ ۽ ٻين سببن ڪري سياست کان ڪناره ڪشيءَ جو اعلان ڪري، ”بزمِ صوفياءِ سنڌ“ جو بُنياد وجهي، سنڌ جي قومپرست ۽ ترقي پسند اديبن ۽ سياسي ڪارڪنن کي ساڻ کڻي سنڌ جي مختلف شهرن ۾ ڪانفرنسون ڪوٺايون، قومي سُجاڳيءَ ۽ جديد قوم جي تصور ۽ مذهب کي سياست کان ڌار ڪرڻ بابت صوفي بزرگن جي درگاهن تي خُطبا ڏنائين، جن جو لبِ لُباب اِهو هو تہ: ”سنڌي هڪ قوم آهي ۽ سرزمين [[سنڌ]] وٽ اتحاد انساني، امن عالم ۽ ترقي بني آدم لاءِ خاص پيغام آهي.“
* 4 مارچ 1967ع جي قومي واقعي کان پوءِ [[سنڌ]] ۾ قومي تحريڪ کي هڪ ڀيرو ٻيھر وڌندو ڏسي ۽ جي. ايم. سيد جي تحريڪ کي خطرناڪ سمجهي، ايوبي آمريت، جي. ايم. سيد کي جولاءِ 1967ع جي شروعات کان 1968ع جي آخر تائين وري نظربند ڪيو. ان نظربنديءَ کي جي. ايم. سيد ڪورٽ ۾ چئلينج ڪندي بيان ڏنو تہ هو عملي سياست کان الڳ آهي، پر کيس ون يونٽ جي مُخالفت سبب نظربند ڪيو ويو آهي.
* 1 مارچ 1969ع تي جي. ايم. سيد کي آزاد ڪيو ويو. هن ونيونٽ مُخالف دوستن ۽ ڪارڪنن سان رابطا ڪيا ۽ 9 مارچ 1969ع تي هڪ نئين سياسي جماعت ”سنڌ مُتحده مُحاذ“ قائم ڪيائين. 10 آگسٽ 1969ع تي بنگال جي قومي اڳواڻ شيخ مجيب الرحمان کي ڪراچيءَ گُهرائي آجياڻو ڏنائين ۽ سنڌ، بنگال ۽ ٻين قومن جي وطنن بابت تاريخي سپاسنامو پڙهيائين. ايئن ونيونٽ جي تحريڪ زور پڪڙيو.

ٻئي طرف ذوالفقار علي ڀُٽي جي عوامي تحريڪ ۽ جي. ايم. سيد جي قومي تحريڪ آڏو فيلڊ مارشل ايوب خان گوڏا کوڙيا، ملڪ جون واڳون جنرل يحيٰ خان سنڀاليون ۽ هن قومي دٻاءَ هيٺ 1 جولاءِ 1970ع تي ونيونٽ ٽوڙيو ۽ صوبن کي هڪ ڀيرو وري ونيونٽ کان اڳ واري حيثيت حاصل ٿي. جنرل يحيٰ خان ملڪ ۾ چونڊن جو اعلان ڪيو. شيخ مُجيب الرحمان 6 نُقاطي پروگرام هيٺ اوڀر پاڪستان ۾ چونڊن ۾ حصو ورتو، سنڌ ۾ صرف سائين جي. ايم. سيد، قاضي فيض محمد ۽ شيخ اياز سندس پروگرام جي حمايت ڪئي. جي. ايم. سيد عوامي ليگ جي 6 نُقاطي پروگرام سان مُطابقت رکندڙ پروگرام هيٺ چونڊن ۾ حصو ورتو، پر ڪامياب نہ ٿيو. مشرقي پاڪستان ۾ شيخ مجيب الرحمان مڪمل اڪثريت حاصل ڪئي ۽ مغربي پاڪستان جي صوبن ۾ پيپلز پارٽيءَ سڀ کان وڌيڪ سيٽون کنيون. شيخ مجيب الرحمان کي باوجود اڪثريت جي اقتدار نہ مليو، پر مغربي پاڪستان ۾ اڪثريت حاصل ڪندڙ پيپلز پارٽيءَ کي اقتدار ڏنو ويو. 16 ڊسمبر 1971ع تي مشرقي پاڪستان، وڏي خون خرابي کان پوءِ بنگلاديش بٹجي ويو. ٻئي طرف 18 مئي 1971ع کان 31 ڊسمبر 1971ع تائين جي. ايم. سيد کي پنهنجي گهر ۾ نظربند رکيو ويو.
[[فائل:Bandera Sindhu Desh.png|thumb|کاٻو|جيئي سنڌ جماعت جو جھنڊو]]
* 18 جون 1972ع تي همخيال سياسي ۽ قومي ڪارڪنن کي ڪراچيءَ ۾ پنهنجي بنگلي تي گُهرائي، جي. ايم. سيد پارليامينٽري سياست کان بيزار ٿي، ”جيئي سنڌ مُحاذ“ نالي نئين پارٽي قائم ڪئي. ان دوران جولاءِ 1972ع ۾ پيپلزپارٽي جي حڪومت ۾ [[سنڌ]] جو وڏو وزير ممتاز علي ڀُٽي، [[سنڌ]] اسيمبليءَ ۾ سنڌي ٻوليءَ کي سرڪاري ٻولي بٹائڻ جو بل پاس ڪرايو، جنهن تي هڪ طبقي گوڙ ڪيو. سنڌ ۾ ٻوليءَ وارا فساد ٿيا، جنهن ۾ ڪيترائي ماڻهو قتل ٿيا. وفاقي حڪومت، صوبائي حڪومت تي دٻاءَ وجهي، هڪ آرڊيننس ذريعي سنڌ ۾ سنڌي ۽ اردو ٻنهي زبانن کي سنڌ جون سرڪاري زبانون قرار ڏنو. ان صورتحال ۾ جي. ايم. سيد، 31 جولاءِ 1972ع تي ڪراچيءَ ۾ هڪ اجلاس ڪوٺائي، سنڌ جي گشت ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. 1 آگسٽ 1972ع تي پريس ڪانفرنس ڪري، بنگلاديش کي تسليم ڪرڻ ۽ سنڌ کي خوداختياري ڏيڻ ۽ سنڌي ٻوليءَ کي قومي ٻولي بٹائڻ جا مُطالبا کڻي، ٺٽي ضلعي کان دورو شروع ڪيائين. 2 آگسٽ 1972ع تي مسلم ڪاليج حيدرآباد واري جلسي ۾ شرپسندن مَٿس بم اُڇلايو، جنهن ۾ جي. ايم. سيد خدا جي مهربانيءَ سان بچي ويو، پر سندس هڪ ساٿي دوست محمد پراچا شهيد ٿي ويو. نامور مصور گل محمد کتري ۽ قومي ڪارڪن عمر شوري سميت 18 ڪارڪن سخت زخمي ٿيا. جي. ايم.سيد گشت ڪري جيئن سن واپس پهتو تہ 8 آگسٽ 1972ع تي [[سنڌ]] حڪومت کيس گهر ۾ نظربند ڪيو. اهڙيءَ طرح جي. ايم. سيد سواءِ ٿورن وقفن جي وڏو عرصو نظربند رهيو. ان وچ ۾ سندس پوئلڳن سندس رهبريءَ ۾ 1977ع ۾ ”جيئي سنڌ مُحاذ“ ۽ اڳتي هلي ڪجھہ شاگردن ”جيئي سنڌ تحريڪ“ نالي پارٽيون ٺاهي، قومي جدوجهد شروع ڪئي . 17 جنوري 1986ع تي جي. ايم. سيد پنهنجي سالگرھہ تي خان عبدالغفار خان کي سن ۾ گهرايو ۽ پنهنجا ”آزاد [[سنڌ]]“ بابت ويچار ونڊيا. خان عبدالغفار خان جي طبيعت خراب ٿيڻ بعد جڏهن کيس دهليءَ علاج لاءِ موڪليو ويو تہ جي. ايم. سيد سرڪار جي اجازت سان، 2 جولاءِ 1987ع تي پنهنجي ساٿيءَ جي مزاج پرستيءَ لاءِ هندستان ويو. اُتان واپس موٽڻ بعد جي. ايم. سيد، [[پاڪستان]] جي تاريخ ۾ ٻيو ڀيرو ڊسمبر 1987ع ۾ سنڌ جو دورو ڪيو. 12 ڊسمبر 1987ع تي کيس ميرپور ڀٽي مان ممتاز علي خان ڀُٽي جي بنگلي تان گرفتار ڪري، ڪراچيءَ ۾ آڻي نظربند ڪيو ويو، جتان آگسٽ 1988ع ۾ آزاد ڪيو ويو. 1 مئي 1988ع تي نظربنديءَ دوران جي. ايم. سيد سن ۾ ”[[سنڌ]] قومي اتحاد“ جوڙايو، جنهن جو صدر رئيس عبدالحميد خان جتوئي مقرر ٿيو. ٽيون ڀيرو جي. ايم. سيد آڪٽوبر 1989ع تي سنڌ جي 5 ضلعن جي دوري تي نڪتو ۽ کيس 10 ڊسمبر 1989ع تي جيڪب آباد کان اڳتي بلوچستان بارڊر وٽ گرفتار ڪيو ويو. 1990ع ۾ کيس آزاد ڪيو ويو.

== قومي آجپي جو تصور ==
17 جنوري 1972ع تي جي ايم سيد سنڌ جي قومي آجپي (آزاديءَ) جو تصور (Qoumi Aajpay Jo Tasawar) ڏنو.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;{{Citation |title=سنڌ جي تاريخ (سهيڙيل تاريخ وار) (فقير محمد سنڌي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=418 |accessdate=2017-02-01 |archive-date=2017-06-30 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170630115443/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=418 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== جي ايم سيد جي ذوالفقار علي ڀُٽي جي باري ۾ راءِ ==
* جي ايم سيد ٖ ذوالفقار علي ڀُٽي لا۽ رُنو

“جنهن رات ذوالفقار علي ڀُٽي کي ڦاهي چاڙھيو ويو، قُدرتي طور جي ايم سيد جي طبيعت ٺيڪ نہ هئي. جي ايم سيد روز ريڊيو تي دنيا جي مختلف ريڊيو اسٽيشنن تان خبرون ٻُڌندو هو. ڀُٽي جي ڦاهي واري خبر سائين صبح جو بي بي سي تان ٻُڌي نہ سگهيو. اُن ڏينهن نيرن ڪرڻ کان پوءِ صُبح جو يارهين وڳي ڌاران جيئن ئي بي بي سي پنهنجي خبرن ۾ ذوالفقار علي ڀُٽي جي ڦاهي جي خبر نشر ڪئي تہ اِها خبر ٻُڌڻ سان سائين جي ايم سيد روئي پيو، مون سائين کي چيو، “سائين ڇا اوهان جا ڳوڙھا ايترا سستا آھن جو هڪ ڊڪٽيٽر جي موت تي ڳڙي ٿا پون؟ “سائين پنهنجون اکيون مٿي کڻي جواب ڏنو تہ “مان ڪنهن جي موت، زندگي تي نہ ٿو روئان، مون کي پنهنجي قوم جي بيوسيءَ تي روئڻ ٿو اچي، اسان جي قوم مان پاڻ کي ذهين ماڻھو سمجهندڙ شخص کي ايڏو بيدردي سان ماريو ويو جو ڪنهن ڪُڇيو بہ نہ، اسان جي، پاڪستان ۾ اِها حيثيت آھي.“&lt;ref&gt;[https://iaob.wordpress.com/2016/12/23/جي-ايم-سيد-ٖ-ذوالفقار-علي-ڀٽي-لا۽-رُنو/ جي ايم سيد ٖ ذوالفقار علي ڀٽي لا۽ رُنو | Indus Asia Online Blog&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;عبدالواحد آريسر جي ڪتاب “مجيب ۽ ڀٽو “ تان ورتل ٽڪرو، صفحو نمبر 127&lt;/ref&gt;
* جي ايم سيد جا ڀٽي جي لاءِ خيال

محمد خان سيال پنهنجي هڪ ڪمينٽ ۾ لکيو آهي تہ ڄام ساقي، ڪُجھہ ورهيہ اڳ، عوامي آواز ۾ پنهنجي سالگرھہ واري ايڊيشن ۾ لکيو هو تہ هو ۽ جي ايم سيد ٻئي جناح اسپتال ۾ داخل هئا. هڪ ڏينهن صبح جو سوير جي ايم سيد کيس چيو تہ در دريون بند ڪر، مون ائين ڪيو …. پوءِ چيائين تہ مان ذوالفقار علي ڀُٽي کي شهيد مڃان ٿو، پر ڪنهن مجبوريءَ سبب، ماڻهن جي اڳيان چئي نہ ٿو سگھان. …. جنهن کي شڪ هجي تہ ڀلي ڄام ساقي کان پَڪ ڪري جو اهڙي دعويٰ ڄام ساقي ڪئي آهي.

محمد خان سيال وڌيڪ لکي ٿو تہ سنڌ سلامت ويب سائيٽ تي مون مضمون پڙهيو تہ پيرحسام الدين راشدي ۽ سيد غلام مصطفى شاھہ، شهيد ڀُٽي جي زندگي بچائڻ لاءِ جي ايم سيد سان مليا. جي ايم سيد مٿن ناراضگي ڏيکاريندي چيو: اوهان جي بابي سيد الهندي شاھہ کي ڦاهي اچي ٿي ڇا؟ … ۽ پوءِ چيائين: مان چاهيان تہ ڀُٽي کي ڦاسي کان بچائي سگھان ٿو (پر مان ايئن نہ ڪندس)….. سو سچائي ڪهڙي آهي، ڪو اڻ ڌُريو دوست اُنهيءَ تي روشني وجھي. اسان جو مطلب سچائي ڄاڻڻ آهي، ڪنهن جو اِميج خراب ڪرڻ يا بهتر بڻائڻ هرگز ناهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=جي ايم سيد ۽ ڀٽو {{!}} Indus Asia Online Blog&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=https://iaob.wordpress.com/2016/12/23/g-m-syed-and-bhutto/ |accessdate=2016-12-23 |archive-date=2022-09-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220925050243/https://iaob.wordpress.com/2016/12/23/g-m-syed-and-bhutto/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== نشتر پارڪ ==
17 جنوري 1992ع تي جي. ايم. سيد نشترپارڪ [[ڪراچي]]ءَ، سنڌ ۾ پنهنجي 89هين سالگرھہ جي موقعي تي نيو ورلڊ آرڊر جي روشنيءَ ۾ گڏيل قومن کي دنيا جي مُلڪن جي نئين سِر جوڙجڪ جو مشورو ڏنو ۽ اُن ۾ سنڌ جي آزاديءَ جو ڪيس بہ پيش ڪيو. 19 جنوري 1992ع تي کيس نظربند ڪيو ويو، جيڪا نظربندي سندس زندگيءَ جي آخري لمحن تائين قائم رهي.

== جي ايم سيد جي باري ۾ چاچي حفيظ قُريشيءَ جي راءِ ==
[[سنڌ]] جي سماج ۾ ڪنهن ماڻهوءَ جو سيد هجڻ بہ ڪمائيءَ جو ذريعو آهي، ان سيد جو وري سجاده نشين هُئڻ ويتر وڌيڪ ڪمائيءَ جو ذريعو آهي ۽ اُن جو وري سياست ۾ هئڻ ٻہ چار وِکون وڌيڪ ڪمائيءَ وارو آهي. سيد کي [[سنڌ]] جي سماج مان مالي طرح لاڀ ماڻڻ جا مٿيان ٽي ذريعا آهن. سيد بہ آهي، سجاده نشين بہ آهي، سياست بہ ڪري ٿو، پر اڃان بہ وڌيڪ، سيد فلسفي بہ آهي، ليکڪ بہ آهي پر اِنهن پنجن منجهان هن درويش ذاتي فائدو ڪو بہ حاصل نہ ڪيو آهي، هن ڪي بہ ٻہ چار پيسا ڪو نہ ڪمايا آهن. هن ڪنهن کان بہ ڪُجھہ ڪونہ ورتو آهي، سڀني کي رڳو ڏنو اَٿس. هن هتان جي سماج ۾ نظر نياز ۽ ٻي اهڙي قسم جي ڏيتي ليتي وارن اِمڪانن کي رَد ڪري هڪ نئين رسم شروع ڪئي آهي!&lt;ref&gt;{{Citation |title=جي ايم سيد {{!}} Indus Asia Online Blog&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=https://iaob.wordpress.com/2017/01/10/g-m-syed/ |accessdate=2017-01-10 |archive-date=2022-09-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220925060006/https://iaob.wordpress.com/2017/01/10/g-m-syed/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== جي ايم سيد جون جيل ياترائون ==
* پهرين نظر بندي, 19 نومبر 1939ع کان 09 جنوري 1940ع تائين
* ٻي نظربندي, 18 جون 1948ع کان 18 آگسٽ 1948ع تائين
* ٽين نظربندي, 03 نومبر 1954ع کان مئي 1955ع تائين
* چوٿين نظربندي, 10 آڪٽوبر 1958ع کان مارچ 1966ع تائين
* پنجين نظربندي, 23 جون 1967ع کان 26 جنوري 1969ع تائين
* ڇهين نظربندي, 18 مئي 1971ع کان ڊسمبر 1971ع تائين
* ستين نظربندي, آگسٽ 1972ع کان جنوري 1973ع تائين
* اٺين نظربندي, 06 مئي 1973ع کان 02 جولاءِ 1978ع تائين
* نائين نظربندي, 12 ڊسمبر 1978ع کان 17 آگسٽ 1988ع تائين
* ڏهين نظربندي, 10 آڪٽوبر 1989ع کان 20 سيپٽمبر 1990ع تائين
* يارهين نظربندي, 19 جنوري 1992ع کان 25 اپريل 1995ع&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;/&gt;

== جي. ايم. سيد جا لکيل ڪتاب ==
جي. ايم. سيد زندگيءَ جي آخري لمحي تائين قلم سان رشتو نه ڇِنو. هن سياسي مُفڪر سٺ کان وڌيڪ ڪتاب لکيا، جن جو ڪُجھہ تفصيل هن ريت آهي:
* (1) محــال مـانجهـنـدن جـو تعليمي ۽ تنظيمي پـروگــرام (1928ع)
* (2) هندستان جا مسلمان ۽ پاڪستان (ترجمو: مئي 1941ع)
* (3) سنڌ جي عدالت جي انتظاميہ کان جدائي (1946ع)
* (4) مسلم ليگ جي مخالفت ڇو؟
* (5) نئين سنڌ لاءِ جدوجهد (2 ڀاڱا)
* (6) پيغام لطيف
* (7) پاڪستان ۾ قــوميـتـن جـو مسـئـلو
* (8) چونڊ ادبي مضمون
* (9) چونڊ سياسي مضمون
* (10) ســنـڌ جي بمبئــيءَ کـان آزادي
* (11) سنڌ متـحــده مـحــاذ ۽ ونـيـونٽ
* (12) جنب گذاريم جن سين: 2 ڀاڱا
* (13) جيئن ڏٺو آهه مون
* (14) موجوده سياسي مسئلا
* (15) جديد سياست جا نو رتن
* (16) رهاڻ (ميران محمد شاهه جا خط)
* (17) ساهڙ جا سينگار (علامه آءِ. آءِ. قاضيءَ جا خط)
* (18) خط ۽ مضمون (پير علي محمد راشديءَ جا خط)
* (19) بزم صوفياء سنڌ جو آئين ۽ خطبا
* (20) سنڌي ڪلچر
* (21) واڄــٽ ويـراڳيـن جا (محمد امين کوسي ۽ جي. ايم. سيد جا خط) ٻه ڀاڱا
* (22) اڄ پڻ چڪيم چاڪ (اديبن جا خط)
* (23) ڪجهه خط (برصغير جي سياستدانن جا خط)
* (24) خطبات سيد
* (25) جديد عالمي سياست
* (26) سنڌ جي ڪهاڻي، سيد جي زباني (تقريرون)
* (27) پاڪستان جي ماضي ۽ حال تي طائرانه نظر
* (28) ديارِ دل ۽ داستانِ محبت
* (29) سنڌو ديش ڇو ۽ ڇا لاءِ
* (30) سنڌوءَ جي ساڃاهه: ٻه ڀاڱا
* (31) مسلم سربراهه ڪانفرنس جو تجربو
* (32) ههڙا هاڃا ٿين (پمـفـليـٽن جو مجموعو)
* (33) پنهـنجـي ڪهـاڻي پنهنجــي زبـانـي، جـلـد پهريون
* (34) پنهنجي ڪهاڻي پنهنجي زباني، جلد ٻيو
* (35) سنڌ ڳالهائي ٿي (عدالتي بيان)
* (36) سڏ پڙاڏو (جي. ايم. سيد ۽ محمد ابراهيم جويي جا خط)
* (37) پيام عمل
* (38) حاصل جنين حال (جي. ايم. سيد جا امين کوسي ڏانهن خط)
* (39) آيو تڙ تماچي (رئيس ڪريم بخش نظاماڻيءَ جا خط)
* (40) جي. ايم. سيد جون تحريرون، ٽي ڀاڱا وغيره.
=== اردوءَ ۾ ترجمو ٿيل ڪتاب ===
* (1) جيسا مين ني ديکا
* (2) پيغام لطيف
* (3) سنڌ ڪي آواز (مترجم: [[فهيم شناس ڪاظمي]])
* (4) آوازِ سنڌ (مترجم: مجيب انقلابي)
* (4) سنڌ ڪي بمبئي سي علحدگي
* (5) اپني ڪهاني اپني زباني وغيره.

=== انگريزيءَ ۾ ترجمو ٿيل ڪتاب ===
(1) Sindh &amp; Seperation of Judicial from Executive (A Complete Scheme: 1946), (2) Struggle for New Sindh, (3) Six Point Formula, (4) A Case for Sindhu Desh, (5) Sindhu Desh: A Nation in Chains, (6) Religion &amp; Reality or My Vision to Religion, (7) Sindhu Desh: A Study into Separate Identity Through the Ages, (8) Sindhu Desh: The Case Yet to Settle (Translated by: M. Ibrahim Joyo).
اهڙيءَ طرح جي. ايم. سيد جي تاريخي لائبريريءَ ۾ سندس انگريزي ڪتاب Letters of M. A. Jinnah &amp; G. M. Sayed، آتم ڪٿا جو رهيل حصو، ڊائريون، مضمون، خط ۽ ٻيو ڪيترو اڻ ڇپيل مواد موجود آهي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

== سنڌ اسيمبليءَ طرفان جي ايم سيد کي ڀيٽا ==
سنڌ اسيمبلي، خميس جي ڏهاڙي، جنوري 19، 2017ع تي يڪ راءِ هڪ رِٿَ منظور ڪري جي ايم سيد کي سندس خدمتن جي عيوض ڀيٽا ڏني.&lt;ref&gt;http://nation.com.pk/karachi/20-Jan-2017/sindh-assembly-pays-tribute-to-gm-syed-rahu&lt;/ref&gt;

== لاڏاڻو ==
[[فائل:GM Syed.jpg|thumb|کاٻو|جي ايم سيد جي قبر]]
17 مارچ 1995ع کان پوءِ سندس طبيعت خراب ٿي وئي. 18 مارچ کان وٺي جناح اسپتال ۾ نظربنديءَ دوران زير علاج رهيو ۽ 25 اپريل 1995ع جو رات جو دير سان جي. ايم. سيد پنهنجو دم ڌڻيءَ حوالي ڪيو. صبح تائين لکين ماڻهو سن پهچي ويا. 25 اپريل تي لکين سوڳوارن جي موجودگيءَ ۾ سيد کي سن جي آبائي قبرستان ۾ جنازي نماز بعد دفن ڪيو ويو. سندس تدفين وقت قرآن پاڪ، اِنجيل، توريت، گيتا ۽ شاھہ جي رسالي جو ورد ٿيندو رهيو ۽ ان ورد دوران [[سنڌ]] جي تاريخ جي هن عظيم شخصيت کي مٽيءَ ماءُ حوالي ڪيو ويو.

== خارجي ڳنڍڻا ==
* [http://gmsyed.org جي ايم سيد جي ڪتابن جا انگريزيءَ ۾ ترجما]

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:سنڌي ليکڪ]]
[[زمرو:سنڌي سياستدان]]
[[زمرو:قوم پرست سياستدان]]
[[زمرو:1904ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:1995ع جون فوتگيون]]
{{سنڌي قوم پرستي}}
&lt;ref&gt;[//en.wikipedia.org/wiki/G._M._Syed G. M. Syed - Wikipedia&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
[[زمرو:سڌارو ڪندڙ مسلمان]]
[[زمرو:پاڪستان مسلم ليگ جا سياستدان]]
[[زمرو:سنڌي اديب]]</text>
      <sha1>6z1egermc8886iflsjpr6fg8gs3liv6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>چين</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3240</id>
    <revision>
      <id>296978</id>
      <parentid>296433</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:44:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296978</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72563" sha1="bny6y6ewhinlqp3u568mlgo2rrshpzp" xml:space="preserve">{{چونڊ مضمون}}
{{Infobox country
|conventional_long_name =عوامي جمھوريا چين 
|common_name =  چين (China)
|native_name = {{vunblist|{{nobold|{{lang|zh-hans|中华人民共和国|italics=no}}}} |{{small|''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó''}}}}&lt;!--Please do not add official regional/minority languages here; use the langbox template directly below, included specifically for that purpose--&gt;
|image_flag = Flag of the People's Republic of China.svg
|image_coat = People's Republic of China National Emblem.svg
|symbol_type = قومي نشان
|national_motto =
|national_anthem = {{vunblist|&quot;[[رضاڪارن جي پيشقدمي]]&quot;|{{lang|zh-hans|义勇军进行曲}}|''Yìyǒngjūn Jìnxíngqǔ''}}{{lower|0.2em|}}
|image_map = People's Republic of China (orthographic projection).svg
|map_width = 300px
|map_caption = ايشيا جي نقشي ۾ چين تيز سائي رنگ سان ڏيکاريل. ھلڪي سائي رنگ وارا علائقا چين جي اختيار ۾ ناھن پر چين انھن جو دعويدار آهي
| capital = [[بيجنگ]]
|coordinates = {{Coord|39|55|N|116|23|E|type:city}}
|largest_city = [[شنگھائي]]&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Chan, Kam Wing |title=Misconceptions and Complexities in the Study of China's Cities: Definitions, Statistics, and Implications |journal=[[Eurasian Geography and Economics]] |year=2007 |volume=48 |issue=4 |pages=383–412 |url=http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |format=PDF |accessdate=7 August 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |archivedate=15 January 2013 |doi=10.2747/1538-7216.48.4.383 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |date=15 January 2013 }} p. 395&lt;/ref&gt;
|official_languages ={{nowrap|[[سليس چيني ٻولي|معياري چيني]]&lt;ref name=&quot;langlaw&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.gov.cn/english/laws/2005-09/19/content_64906.htm |title=Law of the People's Republic of China on the Standard Spoken and Written Chinese Language (Order of the President No.37) |publisher=Chinese Government|date=31 October 2000|accessdate=21 June 2013 |quote=For purposes of this Law, the standard spoken and written Chinese language means Putonghua (a common speech with pronunciation based on the Beijing dialect) and the standardized Chinese characters.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{ميڪائو ۾ پورچوگيزي ٻولي ۽ ھانگ ڪانگ ۾ انگريزي}&lt;/ref&gt;}}
|languages_type = [[دفتري لپي]]
|languages = [[آسان چيني ٻولي|آسان چيني]]
|languages2_type = تسليم شدہ مقامي ٻوليون &lt;ref&gt;{{{{Citation|url=http://wwchinatoday.com/general/a.htm#LANGU|title=General Information of the People's Republic of China (PRC): Languages|publisher=chinatoday.com|accessdate=17 April 2008}}{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}}}&lt;/ref&gt;
|languages2 = {{hlist |منگوليائي
* ايغور 
* تبتي
* شوانگ ۽
* ٻيون ٻوليون}}
|religion = ڏسو» ''[[چين ۾ مذھب]]'' 
|ethnic_groups =
{{vunblist
|91.51% ھان چيني
|{{collapsible list
|titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
|title = چين ۾ 55 اقليتون آھن]]&lt;ref&gt;{سرڪاري طور تي تسليم ڪيل اقليتون}&lt;/ref&gt;
|1.30% شوانگ 
|0.86% مانچو 
|0.79% ايغور      
|0.79% هوئي 
|0.72% ميائو      
|0.65% يي 
|0.62% توجيا 
|0.47% منگول 
|0.44% تبتي
|0.26% بويئي
|0.15% ڪوريائي
|1.05% باقي ٻيا
 }}
}}
|demonym = چائنيز يا چيني
&lt;!---- NOTE FOR THE FOLLOWING: Describing the PRC's *GOVERNMENT TYPE* has been a contentious issue. PLEASE READ THE ARCHIVES of past discussions BEFORE MAKING/SUGGESTING CHANGES! -----&gt;
 | government_type                =  [[وحداني رياست|وحداني]] [[مارڪسزم|مارڪسسٽ]] [[ليننزم| ليننسٽ]] [[ھڪ جماعتي رياست|ھڪ جماعتي]] [[سوشلسٽ رياست| سوشلسٽ]] [[ريپبلڪ]]&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Constitution of the People's Republic of China|url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Constitution/2007-11/15/content_1372963.htm|publisher=The National People's Congress of the People's Republic of China|date=15 November 2007|accessdate=8 February 2015}}&lt;/ref&gt;
|leader_title1 =  [[جنرل سيڪريٽري|ڪميونسٽ پارٽيءَ جو جنرل سيڪريٽري]]، [[صدر| ملڪ جو صدر]] ۽ فوجي سربراھه
|leader_name1 = [[شي جنپنگ]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20121116225447/http://rt.com/news/china-new-leader-xi-734/ &quot;New man at helm: Xi Jinping elected to lead China&quot;]. RT.com. 15 November 2012. Retrieved 2 January 2013.&lt;/ref&gt;
|leader_title2 = [[وزير اعظم|چين جو پريميئر]] 
|leader_name2 = لي ڪيچيانگ
|leader_title3 =[[نائب صدر]] 
|leader_name3 = وانگ ڪيشن 
|leader_title4 =  [[چيئرمين|نيشنل پيپلز ڪانگريس جو چيئرمين]] 
|leader_name4 = لي زنشو
|leader_title5 =[[چيئرمين|سياسي صلاحڪاري ڪانفرنس جو چيئرمين]]  
|leader_name5 = وانگ يانگ
|legislature = [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]]
|sovereignty_type = [[چين جي قيام جي تاريخ]]
|established_event1 = [[شيئا خاندان]] جي بادشاهي
|established_date1 =  {{c.|lk=no|2070}}&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event2 = پھريون شھنشاھي انضمام
|established_date2 = 221&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event3 =  ريپبلڪ جو قيام
|established_date3 = 1  جنوري
1912
|established_event4 = خانہ جنگي بعد پيپلز ريپبلڪ جو اعلان
|established_date4 = 21 سيپٽمبر 1949&lt;ref&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|p=533|url=https://books.google.fr/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |contribution=Introduction |contribution-url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 |p=[https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;printsec=frontcover |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=9788126903153 }}.&lt;/ref&gt;
|established_event5 =  ڪميونسٽ انقلاب   
|established_date5 = 1  آڪٽوبر
1949
|established_event6=  موجودہ آئين 
|established_date6 = 4  ڊسمبر
1982
|established_event7=  ميڪائو تي اختيار جي چين جي حق ۾ منتقلي 
|established_date7= 2 ڊسمبر
1999
|area_km2 = 9,596,961
|area_footnote = &lt;ref name=&quot;UN Stat&quot;&gt;{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |title=Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density |publisher=UN Statistics |year=2007 |accessdate=31 July 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101224063215/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |archivedate=24 December 2010 |df=
&lt;/ref&gt;
|area_rank = 3rd
|area_sq_mi = 3,705,407 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = 2.8% 
|population_estimate = {{UN_Population|China}} {{increase}}{{UN_Population|ref}}
|population_census = 1,339,724,852
|population_estimate_year = {{UN_Population|Year}}
|population_estimate_rank = 1st
|population_census_year = 2010
|population_census_rank = 1st
|population_density_km2 = 145&lt;ref&gt;{{cite web|title=Population density (people per sq. km of land area)
|url=http://data.worldbank.org/indicator/EN.POP.DNST|publisher=IMF|accessdate=16 May 2015}}&lt;/ref&gt;
|population_density_sq_mi = 373 &lt;!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] --&gt;
|population_density_rank = 83rd
|GDP_PPP = $23.122 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=89&amp;pr.y=14&amp;sy=2016&amp;ey=2018&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=924&amp;s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a= |title=IMF report for China |publisher=IMF |date=October 2017}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_year = 2017
|GDP_PPP_rank = 1st
|GDP_PPP_per_capita = $16,624&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 77th
|GDP_nominal = $11.938 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_year = 2017
|GDP_nominal_rank = 2nd
|GDP_nominal_per_capita = $8,583&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 74th
|Gini = 46.2 &lt;!--number only--&gt;
|Gini_year = 2015
|Gini_change =  &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|Gini_ref = &lt;ref name=NBS2015&gt;{{cite web|title=China's Economy Realized a Moderate but Stable and Sound Growth in 2015|url=http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/201601/t20160119_1306072.html|publisher=National Bureau of Statistics of China|accessdate=20 January 2016|date=19 January 2016|quote=Taking the per capita disposable income of nationwide households by income quintiles, that of the low-income group reached 5,221 yuan, the lower-middle-income group 11,894 yuan, the middle-income group 19,320 yuan, the upper-middle-income group 29,438 yuan, and the high-income group 54,544 yuan. The Gini Coefficient for national income in 2015 was 0.462.}}&lt;/ref&gt;
|Gini_rank =
|HDI = 0.738 &lt;!--number only--&gt;
|HDI_year = 2016&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
|HDI_change = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|HDI_ref = &lt;ref&gt;{{cite web | url = http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf  | title = Human Development Report 2016: Human Development for Everyone | publisher = United Nations Development Programme | accessdate = 3 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank = 90th
|currency = [[رينمنبي|رَينمِنبِي]] ([[يوئان]]; ¥)
|currency_code = CNY
|time_zone = [[چين جو معياري وقت]]
|utc_offset = [[UTC+8|+8]]
|date_format = {{vunblist |yyyy-mm-dd |''or'' yyyy{{lang|zh|年}}m{{lang|zh|月}}d{{lang|zh|日}} |([[Common Era|CE]]; [[چيني ڪيلينڊر|CE-1949]])}}
|drives_on = ساڄو پاسو (سواء[[ھانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو ]] جي)
|calling_code = [[+86]]
|cctld = {{vunblist| [[.cn]] |[[.中國]] |[[.中国]]}}
|area_magnitude = 1 E12
}}
'''چين''' (China)، جنھن جو سرڪاري نالو &quot;عوامي جمهوريه چين&quot; (People's Republic of China) آھي [[اوڀر ايشيا]] ۾ واقع ھڪ ملڪ آھي جيڪو آبادي جي لحاظ کان دنيا جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي. ان جي آبادي ھڪ ارب چاليھ ڪروڙ آھي. [[روس]]، [[ڪينئڊا]] ۽ [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] کان پوءِ دنيا جو چوٿون وڏو ملڪ آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/china/ |title=China |publisher=CIA |access-date=3 July 2016}}&lt;/ref&gt; ان جي پکيڙ 95,72,900 چورس ڪلوميٽر آھي. [[انسائيڪلوپيڊيا برٽانيڪا]] مطابق چين پکيڙ ۾ [[روس]] ۽ [[ڪئنيڊا|ڪينيڊا]] کان پوءِ دنيا جو ٽيون نمبر وڏو ملڪ آهي جڏهن ته [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] 95,25,067 چورس ڪلوميٽر جي پکيڙ سان چوٿون نمبر وڏو ملڪ آھي.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |url =
https://www.britannica.com/place/
China |title = China |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |access-date=4 December 2017 }}&lt;/ref&gt; روايتي چيني لکڻي ۾ &quot;中國&quot; لکندا آهن ۽ آسان چيني لکڻي ۾ &quot;中国&quot; لکندا آهن. ھي ملڪ انتظامي طور تي 23 صوبن (جن مان 23ھون صوبو [[تائيوان]] آھي جيڪو تڪراري علائقو آهي)،&lt;ref&gt;[https://www.washingtonpost.com/wp-srv/world/countries/china.html China], Washington Post&lt;/ref&gt; 5 خودمختيار ريجن ۽ 4 سڌي حڪمراني وارين ميونسپالٽين ([[بيجنگ]]، [[شنگھائي]]، [[چيانجين|چِيَانجَين]] ۽[[چانگچنگ|چَانگچِنگ]] ) ۽ ٻن خاص انتظامي ريجن ([[هانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو|مڪائو]]) ۾ ورھايل آھي. گادي جو هنڌ [[بيجنگ]] ۽ سڀ کان وڏو شهر [[شنگھائي]] آهي. چين جي معيشت [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|گڏيل رياستن]] جي بعد دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي. ڪرنسي جو نالو [[رينمنبي|يوآن (¥)]] آهي.

[[تائيوان]] پڻ چين جو حصو ھيو پر [[ٻين مھاڀاري جنگ]] کان پوء ڪميونسٽ انقلاب بعد اھو چين جي ڪميونسٽ نظام جو حصو نہ ٿيو ۽ جمهوريه چين جي نالي سان الڳ ملڪ طور وجود قائم رکيو. ھانگ ڪانگ ۽ مڪائو ليز تي يورپي ملڪن جي نگراني ۾ رھيا پر ليز ختم ٿين بعد عوامي جمهوريه چين جي نگراني ۾ اچي ويا. 

چين جو ظھور دنيا جي شروعاتي تھذيب طور اتر چيني ميدان ۾ [[پيلي ندي|يالو ندي]] جي ڇوڙ واري علائقي ۾ ٿيو ھو. ھتي ھزارين سال لاڳيتو شاھي گھراڻن جون حڪومتون قائم رھيون جن سڀ کان پھريون گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جنھن جي بادشاھي جي شروعات 21ھين صدي ق.م. ۾ ٿي. ٽين صدي ق.م. ۾ [[چن گھراڻو|چِن گھراڻي]] جي بادشاھي دوران ھي ملڪ متحد ٿي پھرين چيني ايمپائر بڻيو. ان بعد [[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي 220 ق.م. کان 206 ق.م. تائين حڪومت قائم ٿي جنھن دور ۾ ھتي [[ڪاغذ]] ٺاھڻ جي شروعات ٿي ۽ [[قطب نما]] ايجاد ٿيو ۽ زراعت ۽ طب ۾ سڌارا آيا. اھو قديم چين جو ٽيڪنالاجي جي ترقي وارو دؤر ھيو. [[چينگ گھراڻو|چينگ گھراڻي]] جي دؤر (618ع کان 907ع تائين) ۾ [[بارود]] ۽ [[منقوله ٽائيپ]] جون ايجادون ٿيون ۽ [[اتريون سانگ گھراڻو|اتر واري سانگ گھراڻي]] جي دؤر (960ع کان 1127ع تائين) ۾ بارود، قطب نما، ڪاغذ سازي ۽ پرنٽنگ پريس جي ايجادن جي تڪميل عمل ۾ آئي. چينگ واري تھذيب ۾ شاھراھ ريشم واري لنگھ جو آغاز ٿيو جنھن ذريعي [[ميسوپوٽيميا]] ۽ [[آفريڪا]] کان واپارين جي آمد جي شروعات ٿي. چنگ ايمپائر ۾ چين جون حدون لڳ ڀڳ ساڳيون موجوده دؤر واريون رھيون. 1911ع واري انقلاب کان پوء 1912ع ۾ چين ۾ شاھي گھراڻي واري راڄ جو خاتمو ٿيو ۽ جمھوريه چين وجود ۾ آيو. [[ٻين مھاڀاري جنگ]] ۾ چين تي جاپان قبضو ڪيو. بعد ۾ چيني گھرو ويڙھ بعد 1949ع م ھتي چيني ڪميونسٽ پارٽي جي سربراھي ۾ [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪيو. ڪومنتانگ پارٽي جي حڪومت شڪست کاڌي ۽ تائيوان تائين محدود ٿي وئي. چين ھڪ وحداني سوشلسٽ ۽ ھڪ جماعتي نظام واري ريپبلڪ آھي. ھي ملڪ گڏيل قومن (UNO) جي سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪن ملڪ آھي.

==تاريخ==

===آڳاٽو دور===
[[File:National Museum of China 2014.02.01 14-43-38.jpg|thumb|[[زيانرين غار]] مان ڏھ ھزار سال اڳ جا برآمد ٿيل مٽي جا ٿانوَ]]

قديم آثارن وارين شھادتن مان ھتي ساڍا ٻاويھ لک سال اڳ [[ھومني بن مانس|ھومني بن مانسن]] جي رھائش جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://archive.archaeology.org/0001/newsbriefs/china.html|title=Early Homo erectus Tools in China|last1=Ciochon|first1=Russell|last2=Larick|first2=Roy|date=1 January 2000|website=[[Archaeology (magazine)|Archeology]]|access-date=30 November 2012}}&lt;/ref&gt;. بيجنگ کان ڪجهه فاصلي تي [[زھوڪاڊيئن]] لڳ ھڪ غار مان پوڻا اٺ کان پوڻا ست لک سال اڳ جا ھتي [[ھومواريڪٽس]] انسان جا پنڊ پھڻ پڻ مليا آهن جنھن کي [[پيڪنگ وارو ماڻھو|پيڪنگ واري ماڻھو]] جو نالو ڏنو ويو. ھومواريڪٽس انسانن سڀ کان اڳ باھ ٻارڻ سکي ھئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|title=The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian|website=[[UNESCO]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623160018/http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|archive-date=23 June 2016|access-date=6 March 2013}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated198&quot;&gt;{{cite journal |doi = 10.1038/nature07741 |date=Mar 2009 |author1=Shen, G. |author2=Gao, X. |author3=Gao, B. |author4=Granger, De |title = Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating |volume = 458 |issue = 7235 |pages = 198–200 |issn = 0028-0836 |pmid = 19279636 |journal = Nature |bibcode = 2009Natur.458..198S |s2cid=19264385 |url = https://www.semanticscholar.org/paper/d502c36487e27d90c7962fc60d28c48ab16c8f0e }}&lt;/ref&gt; [[ھونان صوبو|ھونان صوبي]] جي [[ڊائو ڪائونٽي]] ۾ واقع [[فيان غار]] مان  سوا لک سال کان اسي ھزار سالن تائين پراڻي [[ھوموسيپيئن]] انسانن جي ڏندن جا پنڊ پهڻ مليا آهن&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.bbc.com/news/science-environment-34531861 |title = Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early' |last=Rincon |first=Paul |date=14 October 2015 |work=[[BBC News]] |access-date=14 October 2015}}&lt;/ref&gt; [[جيئھو]] مان ست ھزار سال ق م واري چيني نشانين واري لکڻي جا نشان مليا آهن&lt;ref name=&quot;earliest writing&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2956925.stm|title='Earliest writing' found in China|last=Rincon|first=Paul|date=17 April 2003|work=[[BBC News]]|access-date=14 January 2020}}&lt;/ref&gt; [[ڊيمائيڊي ]] لڳ ڇھ ھزار سال ق م پراڻا چيني نشانين واري لکڻي جا آثار مليا آهن&lt;ref&gt;[[Qiu Xigui]] (2000). ''Chinese Writing''. English translation of {{lang|zh-Hant|文字學概論}} by Gilbert L. Mattos and [[Jerry Norman (sinologist)|Jerry Norman]]. Early China Special Monograph Series No. 4. Berkeley: The Society for the Study of Early China and the Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley. {{ISBN|978-1-55729-071-7}}.&lt;/ref&gt;

===شروعاتي شاھي خاندان===


[[File:甲骨文发现地 - panoramio.jpg|thumb| چوڏھين صدي ق م واري [[شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي پوئين دور ۾ [[ينچو]] نالي گادي واري شھر جا آثار]]

چين جو پھريون شاھي گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جيڪو 2100 ق م ۾ ظھور ۾ آيو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Tanner |first=Harold M. |title = China: A History |year=2009 |publisher=Hackett Publishing |pages=35–36 |url = https://books.google.com/books?id=VIWC9wCX2c8C&amp;pg=PA35 |isbn=978-0-87220-915-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Xia–Shang–Zhou Chronology Project]] by People's Republic of China&lt;/ref&gt; ان بعد [[ شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي راڄ جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Pletcher|first=Kenneth |title=The History of China |year=2011 |publisher=Britannica Educational Publishing |page=35|url= https://books.google.com/books?id=A1nwvKNPMWkC&amp;pg=PA35 |isbn=978-1-61530-181-2 }}&lt;/ref&gt; جنھن جو راڄ اوڀر چين ۾ [[پيلي ندي]] واري ميداني علائقي ۾ سترھين کان يارھين صدي ق م تائين رھيو&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Fowler |first1=Jeaneane D. |first2=Merv |last2=Fowler |title=Chinese Religions: Beliefs and Practices |year=2008 |publisher=Sussex Academic Press |page=17 |url = https://books.google.com/books?id=rpJNfIAZltoC&amp;pg=PA17 |isbn=978-1-84519-172-6 }}&lt;/ref&gt;  انھن جي دور جي [[اوراڪل ھڏين واري لپي]] چيني ٻولي جي قديم ترين لپي آهي&lt;ref&gt;William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems. (Feb. 1986), pp. 420–436 (436).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David N. Keightley, &quot;Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China&quot;, ''Representations'', No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Autumn, 1996), pp.68–95 [68].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia| url=https://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC&amp;pg=PA904 | page=904 | first=Pam |last=Hollister |title=Zhengzhou | encyclopedia=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania |editor1-first=Paul E. |editor1-last=Schellinger |editor2-first=Robert M. |editor2-last= Salkin |publisher= Fitzroy Dearborn Publishers |year=1996| isbn=978-1-884964-04-6}}&lt;/ref&gt; ۽ جديد چيني اکري نشان ان لپي جي اکري نشانن مان نڪتل آھن&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=BzfRFmlN2ZAC&amp;pg=PA4|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2013|isbn=978-0-19-958584-7|page=4}}&lt;/ref&gt; شينگ گھراڻي جو راڄ [[جئو گھراڻو|جئو گھراڻي]] فتح ڪيو جنھن يارھين صدي ق م کان پنجين صدي ق م تائين راڄ ڪيو پر انھن جي اختيارن جي مرڪزيت فوجي جاگيرن ۾ ورھائجي وئي جنھن سان ڪجهه پرنسپلٽين جنم ورتو جن انھن جي اطاعت کان انڪار ڪرڻ شروع ڪيو ۽ ٽي سؤ سالن تائين جنگ جوٽيندا رھيا جنھن بعد اتي ست طاقتور رياستون باقي بچيون&lt;ref&gt;{{cite web |title=Warring States |url=https://www.britannica.com/event/Warring-States |publisher=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt;.

===چيني ايمپائر===

[[File:Badaling China Great-Wall-of-China-01.jpg|thumb|چين جي پھرين شھنشاھ [[ چن شي ھوانگ]] جنگ جوٽيندڙ رياستن کي [[ديوار چين]] ٺاھڻ لاء ھڪ راڄ ۾ متحد ڪيو. ان ديوار جو وڏو حصو [[منگ گھراڻو| منگ گھراڻي]] جي دؤر سان تعلق رکندڙ آهي]]

ھڪ رياست جي حاڪم چن شي ھوانگ باقي ڇھ رياستون فتح ڪري 221ق م ۾ جنگن جو خاتمو آڻي چيني ايمپائر جو بنياد وڌو ۽ چن گھراڻي جي جئنگ بادشاھ پاڻ کي شھنشاھ سڏائڻ شروع ڪيو. ھن ايمپائر ۾ قانوني سڌارا نفاذ ڪيا.  چيني ٻولي جي اکري نشانن، ماپ جي ايڪن ۽ ڪرنسي جي معيار ۾ اضافو آندو. گاڏن جي سرائين جي ڊيگھ کي وڌرايو ۽ روڊن جي ويڪر ۾ پڻ اضافو ڪرايو. ھن [[گئانگشي]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ [[ويٽنام]] جي يو قبيلن کي فتح ڪيو&lt;ref&gt;Sima Qian, Translated by Burton Watson. ''Records of the Grand Historian: Han Dynasty I'', pp. 11–12. {{ISBN|0-231-08165-0}}.&lt;/ref&gt; چن گھراڻي جو دؤر پندرهن سال ھليو ۽ جيئنگ جي وفات بعد سخت پاليسين جي ڪري بغاوتن جنم ورتو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;&gt;Bodde, Derk. (1986). &quot;The State and Empire of Ch'in&quot;, in ''The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220''. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-24327-0}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;&gt;{{cite book|title=The Early Chinese Empires: Qin and Han|first=Mark Edward|last=Lewis|publisher=Belknap Press|location=London|year=2007|isbn=978-0-674-02477-9|url=https://archive.org/details/historyofimperia00broo}}&lt;/ref&gt; گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي جنھن ۾ [[سيئنگيينگ]] ۾ شاھي لائبريري کي ساڙيو ويو&lt;ref&gt;{{citation |last=Cotterell |first=Arthur |title=The Imperial Capitals of China |pages=[https://books.google.com/books?id=bZI764AEfcsC&amp;pg=PA35 35–36] |publisher=Pimlico |date=2011 }}&lt;/ref&gt; 206 ق م ۾ [[ھان گھراڻو| ھان گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو جيڪو 220ع تائين جاري رھيو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;/&gt; ھن ايمپائر جو راڄ فوجي مھمن ذريعي وچ ايشيا ، منگوليا ڏکڻ ڪوريا،  چيني [[يونان صوبو|يونان]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ اتر ويٽنام تائين ڦھليو. وچ ايشيا ۽ سوگديا تي پھچڻ ڪري ھن ايمپائر شاھراھ ريشم جي ھماليہ جبلن واري انڊيا مان گذرندڙ گس جي بدران وچ ايشيا وارو گس شروع ڪيو ۽ ھان ايمپائر جلد ئي دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت بڻجي وئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&amp;_&amp;ERICExtSearch_SearchValue_0=ED460052&amp;ERICExtSearch_SearchType_0=no&amp;accno=ED460052 |title=Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. ''China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st century''|publisher=World Bank Publications via Eric.ed.gov|access-date=22 October 2012}}&lt;/ref&gt;


[[File:Han Expansion.png|thumb|[[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي دؤر ۾ ٻين صدي ق م ۾ ايمپائر جي توسيع وارو نقشو]]

ھان گھراڻي جي خاتمي سان ھتي ٽن بادشاھتن جنم ورتو&lt;ref&gt;Whiting, Marvin C. (2002). ''Imperial Chinese Military History''. iUniverse. p. 214&lt;/ref&gt; [[سائو وئي]] واري رياست تي [[شين گھراڻو|شين گھراڻي]] (265ع کان 420ع) قبضو ڪيو ۽ ھوئي نالي حاڪم جي بطور ھڪ ڪمزور شھنشاھ جي تاجپوشي تي ٻين رياستن سان گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. اتر چين وارن قبيلن سورھن بادشاھتون قائم ڪري ڇڏيون. [[زاينبي قبيلو|زاينبي]] قبيلي وارن انھن سڀني جو [[اترئين وئي]] جي نالي سان انضمام ڪرايو جنھن جي [[شھنشاھ زاياوين]] قبائلي نفرتن واري پراڻين پاليسين جو خاتمو آڻي قبيلن کي چيني ثقافت ۾ ضم ڪيو. ڏکڻ چين ۾ جنرل [[شھنشاھ وو لئيوسانگ گھراڻي وارو|لئيو يو]] [[لئيو سانگ گھراڻو|لئيو سانگ گھراڻو]] کي چن گھراڻي جي جاء تي مضبوط ڪيو. چين اھڙي طرح اترئين ۽ ڏاکڻي ايمپائرن ۾ ورھايل رھيو ۽ اتي انھن ٻنھي گھراڻن جي کوڙ حاڪمن راڄ ڪيو. 581ع ۾ [[سوئي گھراڻو|سوئي گھراڻي]] انھن ٻنھي راڄن کي گڏائي ھڪ ايمپائر ۾ تبديل ڪيو. سوئي گھراڻي جي دؤر ۾ ھان ماڻھن پوري چين ۾ زور ورتو. ھن دؤر ۾ زراعت ۽ معيشت ۾ سڌارا آيا، آبپاشي نظام کي بھتر ڪرڻ لاء چين جو وڏو ڪينال کوٽايو ويو ۽ ٻڌ ڌرم جي سرپرستي ڪئي وئي. سوئي گھراڻي جو راڄ گھڻو نہ ھلي سگھيو . اتر ڪوريا واري جنگ ھارائڻ ۽ عوامي ڪمن لاء عام ماڻھن کان بيگار ۾ ڪم وٺڻ ڪري ماڻھو انھن مان بيزار ٿي پيا&lt;ref&gt;Ki-Baik Lee (1984). ''A new history of Korea.'' Harvard University Press. {{ISBN|978-0-674-61576-2}}. p.47.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David Andrew Graff (2002). ''Medieval Chinese warfare, 300–900.'' Routledge. {{ISBN|0-415-23955-9}}. p.13.&lt;/ref&gt;. ان بعد [[چئنگ گھراڻو|چئنگ گھراڻي]] ۽ وري پوء [[سانگ گھراڻو| سانگ گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو ۽ چين جي معيشت، ٽيڪنالاجي ۽ ثقافت جي سونھري دؤر جو آغاز ٿيو&lt;ref&gt;Adshead, S. A. M. (2004). ''T'ang China: The Rise of the East in World History''. New York: Palgrave Macmillan. p. 54&lt;/ref&gt; 
چئنگ ايمپائر اولھ وارن علائقن ۽ شاھراھ ريشم جو ڪنٽرول حاصل ڪيو&lt;ref&gt;{{citation|last=Nishijima|first=Sadao|editor1-last=Twitchett|editor1-first=Denis|editor2-last=Loewe|editor2-first=Michael|chapter=The Economic and Social History of Former Han|title=Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220|year=1986|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-24327-8|pages=545–607}}&lt;/ref&gt; جنھن سان چيني واپارين جي ميسوپوٽاميا ۽ آفريڪا تائين رسد آسان ٿي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/columbiachronolo00john|title=Columbia Chronologies of Asian History and Culture|last=Bowman|first=John S.|publisher=Columbia University Press|year=2000|location=New York|pages=[https://archive.org/details/columbiachronolo00john/page/104 104–105]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ايمپائر جي گادي وارو شھر [[شانگن]] دنيا جي وڏن شھري مرڪزن ۾ شمار ٿيڻ لڳو پر پوء اٺين صدي عيسويءَ ۾ بغاوت ٿيڻ جي ڪري تباھي جي ور چڙهي ويو&lt;ref&gt;City University of HK Press (2007). ''China: Five Thousand Years of History and Civilization''. {{ISBN|962-937-140-5}}. p.71 جي&lt;/ref&gt; 907ع ۾ چئنگ ايمپائر ڪمزور ٿي ٽٽڻ شروع ڪيو. ان جا فوجي گورنر چوڻ کان نڪري ويا. اڳتي ھلي سانگ گھراڻي وري ايمپائر کي متحد ڪيو. سانگ ايمپائر دنيا جي پھرين رياست ھئي جنھن ڪاغذ واري ڪرنسي ۽ دنيا جي پھرين باقاعده مستقل نيوي فوج جي شروعات ڪئي. ان سامونڊي واپار ۽ جھازسازي جي صنعت کي ھٿي ڏني&lt;ref&gt;Paludan, Ann (1998). ''Chronicle of the Chinese Emperors''. London: Thames &amp; Hudson. {{ISBN|0-500-05090-2}}. p. 136.&lt;/ref&gt;

[[File:Along the River During the Qingming Festival (detail of original).jpg|thumb|left|ٻارھين صديءَ جي ھڪ پينٽنگ جنھن ۾ سانگ گھراڻي جي ايمپائر جو گاديءَ جو هنڌ [[بيجنگ]] (موجوده [[ڪائيفنگ]] شھر) ڏيکاريل]]

ڏھين ۽ يارھين صدي عيسويءَ ۾ چين جي آدمشماري ٻيڻي ٿي چڪي هئي جيڪا لڳ ڀڳ ڏھ ڪروڙ ھئي. گھڻي ڀاڱي وڌڻ جو سبب وچ چين ۽ ڏکڻ چين ۾ چانورن جي فصل ۾ واڌ ھيو جنھن سان چانورن جي پيداوار م وڏو اضافو آيو ۽ کاڌي جي فراواني ٿي وئي. سانگ گھراڻي جي دؤر ۾ ٻڌازم جي ڀيٽ ۾ [[نئون ڪنفيوشسزم| نئين ڪنفيوشسزم]] کي فروغ مليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Essentials of Neo-Confucianism: Eight Major Philosophers of the Song and Ming Periods|year=1999|publisher=Greenwood Publishing Group|page=3|url=https://books.google.com/books?id=sjzPPg8eK7sC&amp;pg=PA3|isbn=978-0-313-26449-8}}&lt;/ref&gt;، فن ۽ فلسفي ترقي ڪئي &lt;ref&gt;{{cite web|title=Northern Song dynasty (960–1127)|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/nsong/hd_nsong.htm|publisher=Metropolitan Museum of Art|access-date=27 November 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://d.wanfangdata.com.cn/Thesis_Y1795153.aspx |script-title=zh:从汝窑、修内司窑和郊坛窑的技术传承看宋代瓷业的发展 |website=wanfangdata.com.cn |date=15 February 2011 |access-date=15 August 2015}}&lt;/ref&gt; سانگ گھراڻي جي فوجي ڪمزوري جو فائدو جرچن ماڻهن جي [[شين گھراڻو| شين گھراڻي]] ورتو جنھن بيئنجنگ شھر تي قبضو ڪيو. شين گھراڻي جو راڄ 1115ع کان 1234ع تائين ھليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life in China on the Eve of the Mongol Invasion, 1250–1276|year=1962|publisher=Stanford University Press|page=[https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22 22]|url=https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22|isbn=978-0-8047-0720-6}}&lt;/ref&gt;. 1271ع ۾ منگولن چين فتح ڪيو ۽ منگول سردار [[قبلائي خان]] [[يوئن گھراڻو|يوئن گھراڻي]] جي ايمپائر جو بنياد وڌو. 1297ع تائين يوئن گھراڻي سانگ گھراڻي جا آخري بچيل علائقا فتح ڪري ورتا. منگولن جي آمد کان اڳ سانگ گھراڻي جي ايمپائر ۾ چين جي آبادي 12 ڪروڙ تائين ٿي چڪي هئي پر منگولن جي دور 1300ع ۾  گھٽجي ڇھ ڪروڙ تائين ٿي وئي&lt;ref&gt;Ping-ti Ho. &quot;An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China&quot;, in ''Études Song'', Series 1, No 1, (1970). pp. 33–53.&lt;/ref&gt;. [[ژيو يوئنژانگ]] نالي ھڪ ھاري  يوئن گھراڻي جو 1368ع ۾ خاتمو آندو ۽ [[منگ گھراڻو|منگ گھراڻي]] جو بنياد رکيو اھڙي طرح ان گھراڻي جو شھنشاھ [[ھنگوو شھنشاھ|ھنگوو]] گادي تي ويٺو. منگ گھراڻي جو دؤر سان چين جو ھڪ دفعو ٻيھر سونھري دؤر شروع ٿيو. معيشت مضبوط ٿي ۽ بحري فوج دنيا جي مضبوط ترين بحريه بڻجي وئي. فن ۽ ثقافت کي فروغ مليو. ان گھراڻي جي دؤر ۾ ايڊمرل [[ژينگ ھي]] ھندي سمنڊ جا اوڀر آفريڪا تائين سفر ڪيا&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.theguardian.com/world/2010/jul/25/kenya-china |title=Chinese archaeologists' African quest for sunken ship of Ming admiral |last=Rice|first=Xan|date=25 July 2010 |newspaper=[[The Guardian]]|access-date=16 January 2020}}&lt;/ref&gt;
[[File:Qing Empire circa 1820 EN.svg|thumb|منگ ايمپائر جي توسيع]]

منگ گھراڻي جي شروعاتي دؤر ۾ ايمپائر جي گادي جو هنڌ [[نانچنگ]] شھر کان [[ بيجنگ]] منتقل ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |title=Wang Yangming (1472—1529) |url = https://www.iep.utm.edu/wangyang/ |encyclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy|access-date=9 December 2013|url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109100108/http://www.iep.utm.edu/wangyang/ |archive-date=9 November 2013}}&lt;/ref&gt; 1644ع ۾ [[لي زيچانگ]] جي اڳواڻي م ھارين جي باغي ويڙھاڪن بيجنگ تي قبضو ڪيو. شڪست وقت [[شھنشاھ چاگجين]]  خودڪشي ڪري ڇڏي. لي زيچانگ جي [[شن گھراڻو|شن گھراڻي]] جو جلد ئي چنگ گھراڻي جي مانچو  منگ گھراڻي جي جنرل وو سانگوئي جي مدد سان خاتمو آندو ۽ بيجنگ جو ڪنٽرول سنڀاليو. اھڙي طرح بيجنگ ۾ [[چنگ گھراڻو|چنگ گھراڻي]] جي راڄ جي شروعات ٿي.

===آخري چنگ گھراڻي جي ايمپائر===


[[File:Regaining the Provincial Capital of Ruizhou.jpg|thumb|left|upright=0.9|اوڻويھون صدي ۾ ٿيل تائيپنگ بغاوت (1850–1864)]]
چنگ گھراڻي جي ايمپائر 1644ع کان 1912ع تائين قائم رهي. اھو چين جو آخري شاھي خاندان ھيو. منگ گھراڻي کان چنگ گھراڻي وٽ ايمپائر جي منتقلي واري گھرو ويڙھ (1618–1683) ۾ اڍائي ڪروڙ ماڻھو ھلاڪ ٿيا ۽ چين جي معيشت تباھ ٿي ھڪ ننڍڙي معيشت ۾ تبديل ٿي وئي&lt;ref&gt;John M. Roberts (1997). ''[https://books.google.com/books?id=3QZXvUhGwhAC A Short History of the World]''. Oxford University Press. p. 272. {{ISBN|0-19-511504-X}}.&lt;/ref&gt; ڏکڻ چين ۾ منگ جي خاتمي بعد منگوليا، تبت ۽ [[چنگجيانگ]] ۽ [[زنگار خانيٽ]] فتح ڪري ايمپائر ۾ شامل ڪيا ويا&lt;ref&gt;The Cambridge History of China: Volume 10, Part 1, by John K. Fairbank, p37&lt;/ref&gt;  چنگ مخالف جذبات کي ڪچلڻ لاءِ مرڪزي آپيشاهي قائم ڪئي وئي. زراعت کي فروغ ۽ واپار کي روڪيو ويو &lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中国通史·明清史 |year=2010|publisher=九州出版社|pages=104–112|isbn=978-7-5108-0062-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中华通史·第十卷 |year=1996 |publisher=花城出版社|page=71 |isbn=978-7-5360-2320-8 }}&lt;/ref&gt; اوڻويھين صدي ۾ چنگ ايمپائر جون برطانيا ۽ فرانس سان آفيم واريون جنگون لڳيون. ھانگ ڪانگ ان کان کسي برطانيا ۾ شامل ڪيو ويو ۽ چين کي معاوضي ادا ڪرڻ لاء مجبور ڪيو ويو ۽ معاھدن ھيٺ بندرگاھون ورتيون ويون&lt;ref&gt;[[Ainslie Thomas Embree]], [[Carol Gluck]] (1997). ''[https://books.google.com/books?id=Xn-6yMhAungC Asia in Western and World History: A Guide for Teaching]''. M.E. Sharpe. p.597. {{ISBN|1-56324-265-6}}.&lt;/ref&gt; 1842ع ۾ نانڪنگ وارو معاھدو ڪيو ويو. 1894 ۽ 1895ع ۾ جاپان جنگ شروع ڪري ڪوريائي اپٻيٽ ۽ تائيوان وارو ٻيٽ چيني ايمپائر کان کسي ورتا&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/546176/Sino-Japanese-War|title=Sino-Japanese War (1894–95)|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|access-date=12 November 2012}}&lt;/ref&gt;. 1876 کان 1879ع ۾ اتر چين ۾ ڏڪار آيو جنھن ۾90 لکن کان 130 لکن تائين ماڻھو فوت ٿي ويا&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fao.org/3/U8480E/U8480E05.htm|title=Dimensions of need – People and populations at risk|year=1995|website=Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)|access-date=3 July 2013}}&lt;/ref&gt;. 1898ع ۾ [[شھنشاھ گئانگشو]] ملڪ ۾ جديد آئيني بادشاهت جي قيام لاء سڌارا شروع ڪيا پر [[ملڪه ڊويجر سڪسي]] انھن ۾ رڪاوٽون وڌيون. [[باڪسر واري بغاوت]] (1899–1901) ايمپائر کي وڌيڪ ڪمزور ڪري ڇڏيو.  1911- 1912ع واري [[چنھائي انقلاب]] چنگ گھراڻي جي راڄ جو خاتمو آڻي ڇڏيو ۽ ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو. جمھوريه چين 1912ع کان 1949ع تائين قائم رھيو.

=== جمھوریه چين===

[[File:Republic of China proclaimtion.png|thumb|left|سن يات سين 1912ع ۾ ريپبلڪ آف چين جو اعلان ڪندي]]
پھرين جنوري 1912ع ۾ چين ريپبلڪ ۾ تبديل ٿي ويو ۽ [[ڪومنتانگ پارٽي]] (نيشنل پارٽي) جو اڳواڻ [[سن يات سين]] چين جو عارضي صدر مقرر ٿيو&lt;ref&gt;Eileen Tamura (1997). ''China: Understanding Its Past.'' Volume 1. University of Hawaii Press. {{ISBN|0-8248-1923-3}}. p.146.&lt;/ref&gt; صدارت پعد ۾ اڳوڻي چنگ ايمپائر جي جنرل [[يوئان شڪائي]] جي حوالي ڪئي وئي جنھن 1915ع ۾ پاڻ کي چين جو شھنشاھ قرار ڏئي ڇڏيو. چين ۾ ان جي سخت مذمت ڪئي وئي، خود سندس پارٽي [[بيئينگ آرمي]] ان جي مخالفت ڪئي. ھن کي اقتدار ڇڏڻ تي مجبور ڪيو ويو ۽ ٻيھر ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو&lt;ref&gt;[[Stephen G. Haw|Stephen Haw]], (2006). Beijing: A Concise History. Taylor &amp; Francis, {{ISBN|0-415-39906-8}}. p.143.&lt;/ref&gt; 1916ع ۾ يوئان شڪائي جي وفات بعد چين سياسي طور تي ورھائجي ويو هو. بيجنگ درحقيقت بي اختيار ٿي وئي ھئي علائقائي فوجي سردارن چين جي وڏي حصي تي ڪنٽرول رکيون ويٺا هئا&lt;ref&gt;Bruce Elleman (2001). ''Modern Chinese Warfare''. Routledge. {{ISBN|0-415-21474-2}}. p.149.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Graham Hutchings (2003). ''Modern China: A Guide to a Century of Change''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-01240-2}}. p.459.&lt;/ref&gt; 1920ع واري ڏھاڪي ۾ جمھوريه چين جي ملٽري اڪيڊمي جي پرنسيپال [[چيانگ ڪائي شيڪ]] جي سربراهي ۾ ڪومنتانگ ملڪ کي متحد رکيو&lt;ref&gt;Peter Zarrow (2005). ''China in War and Revolution, 1895–1949''. Routledge. {{ISBN|0-415-36447-7}}. p.230.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;M. Leutner (2002). ''The Chinese Revolution in the 1920s: Between Triumph and Disaster''. Routledge. {{ISBN|0-7007-1690-4}}. p.129.&lt;/ref&gt; 
ڪومنتانگ حڪومت ملڪ جي گادي جي ھنڌ کي بيجنگ کان [[نانچنگ]] منتقل ڪيو ۽ سياسي عمل جي سن يات سين جي ڏنل خيالن مطابق نگھباني ڪندي چين جي رياست کي ھڪ جديد جمھوري رياست ۾ تبديل ڪيو&lt;ref&gt;Hung-Mao Tien (1972). ''Government and Politics in Kuomintang China, 1927–1937 (Volume 53)''. Stanford University Press. {{ISBN|0-8047-0812-6}}. pp.&amp;nbsp;60–72.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Suisheng Zhao]] (2000). ''China and Democracy: Reconsidering the Prospects for a Democratic China''. Routledge. {{ISBN|0-415-92694-7}}. p.43.&lt;/ref&gt; چيني فوجي اڳواڻن ۾ نفاق جي ڪري چيانگ ڪائي شيڪ لاء چيني ڪميونسٽن جي پيپلز لبريشن آرمي سان ويڙھ  مشڪل ٿي پئي. اھا ويڙھ ڪومنتانگ 1927 کان جاري رکندي پئي آئي. 1936ع ۾ جاپاني حملي کان اڳ ڪومنتانگ پيپلز لبريشن آرمي جي لانگ مارچ کي شڪست ڏيندي پئي آئي &lt;ref&gt;David Ernest Apter, Tony Saich (1994). ''Revolutionary Discourse in Mao's Republic''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-76780-2}}. p.198.&lt;/ref&gt;

[[File:1945 Mao and Chiang.jpg|thumb|[[چيانگ ڪائي شيڪ]] 
۽ [[ مائوزي تنگ]] ٻين جنگ عظيم جي خاتمي تي جام لھرائيندي]]

ٻين چين جاپان جنگ 1937ع کان 1945 تائين جاري رھي. ان جنگ ۾ چين جي دفاع لاء ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي پاڻ ۾ اتحاد ڪري گڏجي جنگ وڙھي. ان جنگ ۾ ٻہ ڪروڙ چيني مارجي ويا&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/nuclear_01.shtml &quot;Nuclear Power: The End of the War Against Japan&quot;]. BBC&amp;nbsp;— History. Retrieved 14 July 2013.&lt;/ref&gt; جاپاني قبضي دوران لڳ ڀڳ 40000 کان 300000 چيني رڳو [[نانڪنگ وارو قتل عام|نانڪنگ واري قتل عام]] ۾ ھلاڪ ٿيا&lt;ref&gt;[http://www.ibiblio.org/hyperwar/PTO/IMTFE/IMTFE-8.html &quot;Judgement: International Military Tribunal for the Far East&quot;]. ''Chapter VIII: Conventional War Crimes (Atrocities).'' November 1948. Retrieved 4 February 2013.&lt;/ref&gt; ٻين جنگ عظيم دوران چين جو شمار اتحادين ۾ ھيو&lt;ref name = Justus&gt;{{cite book |last1=Doenecke |first1=Justus D. |last2=Stoler |first2=Mark A. |title=Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945|url=https://books.google.com/books?id=xdMF9rX6mX8C&amp;pg=PA62 |year=2005 |publisher=Rowman &amp; Littlefield |isbn=978-0-8476-9416-7}}&lt;/ref&gt; گڏيل قومن جي پڌرنامي ۾ پڻ ان کي چئن وڏين طاقتن سان گڏ ھڪ طاقتور ملڪ طور تسليم ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Yearbook of the United Nations 1946–1947|date=1947|publisher=United Nations|location=Lake Success, NY|oclc=243471225|page=3|chapter-url=http://www.unmultimedia.org/searchers/yearbook/page.jsp?volume=1946-47&amp;page=38|access-date=25 April 2015|chapter=The Moscow Declaration on general security}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/en/sections/history-united-nations-charter/1942-declaration-united-nations/|title=Declaration by United Nations|publisher=United Nations|access-date=20 June 2015}}&lt;/ref&gt; ان کي جنگ جي اھم فاتح ملڪن ۾ شمار ڪيو ويو&lt;ref&gt;Hoopes, Townsend, and Douglas Brinkley. ''FDR and the Creation of the U.N.'' (Yale University Press, 1997)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|first=John Lewis|last=Gaddis|title=The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947|url=https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd|url-access=registration|year=1972|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-12239-9|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd/page/24 24]–25}}&lt;/ref&gt; 1945 ۾ جاپان جي پيش پوڻ بعد تائيوان ۽ [[پيسڪيڊورس]] واري [[ٻيٽن جي جھرمٽ]] کي واپس چين اختيار حوالي ڪيو ويو. جنگ پوري چين کي تباھ ڪري ڇڏيو هو. ٻين جنگ عظيم جي خاتمي بعد وري ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي وچ ۾ گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. 1947 ۾ آئين جي حڪمراني بحال ڪئي وئي&lt;ref&gt;{{cite book|title=Constitutional Reform and the Future of the Republic of China|chapter=The Constitutional Conundrum and the Need for Reform|year=1991|publisher=M.E. Sharpe|page=3|chapter-url=https://books.google.com/books?id=xCxMn-2msr8C&amp;pg=PA3 |first=Hung-mao |last=Tien |editor-first= Harvey |editor-last=Feldman|isbn=978-0-87332-880-7}}&lt;/ref&gt;

===عوامي جمهوريه چين جو قيام===

[[File:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpg|thumb| 1949ع ۾  چيئرمين [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪندي]]
1949ع ۾ چين جو لڳ ڀڳ سمورو علائقو ڪميونسٽ پارٽي جي اختيار ۾ اچي چڪو هو. ڪومنتانگ شڪست کائيندي تائيوان ۽ ٻين ٻيٽن تائين محدود ٿي وئي. 21 سيپٽمبر 1949ع تي چيئرمين مائوزي تنگ عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪري ڇڏيو&lt;ref name=prcfounding&gt;{{cite web|url=http://www.isop.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|title=The Chinese people have stood up|publisher=UCLA Center for East Asian Studies|access-date= 16 April 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20090218071231/http://www.international.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|archive-date=18 February 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf2&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|page=533|url=https://books.google.com/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf3&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |page=[https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=978-81-269-0315-3 }}&lt;/ref&gt; [[تيان مين اسڪوائر]] تي ان جو جشن ملهايو ويو&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.cnn.com/2019/09/29/asia/china-beijing-mao-october-1-70-intl-hnk/index.html |work=CNN |title=They were born at the start of Communist China. 70 years later, their country is unrecognizable |author1=Ben Westcott |author2=Lily Lee |date=30 September 2019}}&lt;/ref&gt; 1950ع ۾ پيپلز لبريشن آرمي ھائنان ٻيٽ تائيوان واري جمھوريه چين جي حڪومت کان کسي ورتو&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1817&amp;dat=19500509&amp;id=FUw_AAAAIBAJ&amp;pg=3627,3301880|title=Red Capture of Hainan Island|newspaper=The Tuscaloosa News|date=9 May 1950|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt; ۽ تبت کي عوامي جمھوريه چين ۾ ضم ڪري ڇڏيو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |title=The Tibetans |publisher=University of Southern California |access-date=20 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016102314/http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |archive-date=16 October 2013}}&lt;/ref&gt; اولھ چين ۾ ڪومنتانگ جي مسلمانن طرفان بغاوت 1950 کان 1958ع تائين جاري رهندي آئي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZNCghCIbyVAC&amp;q=C.I.A%20%20Ma%20bufang&amp;pg=PA169|title=The Sino-American alliance: Nationalist China and American Cold War strategy in Asia|author=John W. Garver|year=1997|publisher=M.E. Sharpe|isbn=978-0-7656-0025-7|page=169|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt;

[[File:Deng_Xiaoping_and_Jimmy_Carter_at_the_arrival_ceremony_for_the_Vice_Premier_of_China._-_NARA_-_183157-restored.jpg|alt=|left|thumb| 1979ع ۾ عوامي جمهوريه چين جو [[ڊينگ شيائوپنگ]] آمريڪي صدر [[ جمي ڪارٽر]] سان گڏ]]

انقلابي حڪومت زرعي سڌارا آڻي ھارين ۾ پنھنجي مقبوليت کي مستحڪم ڪيو. ان دوران ڏھ کان ويھ لک زميندارن کي ماريو ويو&lt;ref&gt;Busky, Donald F. (2002). ''[https://books.google.com/books?id=Q6b0j1VINWgC Communism in History and Theory]''. Greenwood Publishing Group. p.11.&lt;/ref&gt; چين ھڪ الڳ صنعتي نظام جوڙيو ۽ پنھنجا ايٽمي ھٿيار ٺاھڻ شروع ڪيا&lt;ref&gt;{{cite web|title= A Country Study: China |url=https://www.loc.gov/item/87600493/|website=www.loc.gov|access-date=3 October 2017}}&lt;/ref&gt; 1950 ۾ چين جي آبادي 55 ڪروڙ ھئي جيڪا 1974 ۾ وڌي 90 ڪروڙ ٿي وئي&lt;ref&gt;{{Cite book|author=Madelyn Holmes |url=https://books.google.com/books?id=lJK-GRriJAoC |title=Students and teachers of the new China: thirteen interviews |publisher=McFarland |access-date=7 November 2011 | year=2008 |page=185 |isbn= 978-0-7864-3288-2}}&lt;/ref&gt; 1966ع ۾ مائوزي تنگ ۽ ان جي حامين ثقافتي انقلاب شروع ڪيو جيڪو مائوزي تنگ جي 1976ع ۾ وفات تائين جاري رهيو. 1971 ۾ عوامي جمهوريه چين گڏيل قومن ۾ تائيوان واري جمھوريه چين جي جاء ورتي ۽ سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪنيت پڻ حاصل ڪئي&lt;ref&gt;Michael Y.M. Kao. &quot;Taiwan's and Beijing's Campaigns for Unification&quot; in Harvey Feldman and Michael Y. M. Kao (eds., 1988): ''Taiwan in a Time of Transition''. New York: Paragon House. p.188.&lt;/ref&gt;. 1978۾ عوامي جمهوريه چين سوشلسٽ نظام ۾ گڏيل معيشت جو آغاز شروع ڪيو&lt;ref name=&quot;Ref_e&quot;&gt;Hart-Landsberg, Martin; and Burkett, Paul. [http://www.monthlyreview.org/chinaandsocialism.htm &quot;China and Socialism: Market Reforms and Class Struggle&quot;]. Monthly Review. Retrieved 30 October 2008.&lt;/ref&gt; 
4 ڊسمبر 1982 تي چين ۾ موجوده آئين نافذ ٿيو. 1989ع ۾ تيان مين اسڪوائر تي احتجاج ڪندڙ شاگردن جي قتل عام جو واقعو پيش آيو. 2081ع ۾ ھن ملڪ ورلڊ ٽريڊ آرگنائيزيشن ۾ شموليت اختيار ڪئي. 2012 کان وٺي ھن ملڪ تي چين جي ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري [[ شي جنپنگ]] اقتدار ۾ آھي. ان ھڪ ٻار واري پاليسي ۾ تبديلي آندي، جيلن کي سڌاريو ۽ ڪرپشن جي خلاف عملي قدم کنيا. 2019 ۾ ھن ملڪ ۾ ڪووڊ 19 وائرس واري وبا شروع ٿي.

== جاگرافي ==
چين اوڀر پاسي سمنڊن سان لڳي ٿو جن ۾ اوڀر چائنا سمنڊ، ڪوريا جو نار (Bay), پيلو سمنڊ، ۽  ڏکڻ چائنا سمنڊ جيڪو ڪوريا کان ويٽ نام تائين ڦھليل آھي. چين جو محل وقوع  اتر ۾ 35 00 ڊگري ۽ اوڀر ۾ 105 00 تي آهي. پکيڙ 9,596,960 چورس ڪلوميٽر، جنھن ۾  9,326,410 چورس ڪلوميٽر خشڪي ۽ 270,550 چورس ڪلوميٽر پاڻي آھي.  زمين سان ملندڙ ھن جي سرحد 22,457 ڪلوميٽر آهي جيڪا چوڏھن ملڪن سان مليس ٿي جن ۾ افغانستان 91 ڪلوميٽر، ڀوٽان 477 ڪلوميٽر، برما 2,129 ڪلوميٽر، انڊيا 2,659 ڪلوميٽر، قزاخستان 1,765 ڪلوميٽر، اتر ڪوريا 1,352 ڪلوميٽر،
ڪرغزستان 1,063 ڪلوميٽر، لائوس 475 ڪلوميٽر، منگوليا سان 4,630 ڪلوميٽر، نيپال 
1,389  ڪلوميٽر ، پاڪستان 438 ڪلوميٽر، روس  اتر ۽ اوڀر پاسي کان 4,133، روس اتر اولھ 46 ڪلوميٽر، تاجڪستان 477 ڪلو ميٽر
ويٽنام 1,297 ڪلوميٽر، علائقائي سرحد ۾  ھانگ ڪانگ 33 ڪلوميٽر، ميڪائو 3 ڪلوميٽر. چين جي  14,500 ڪلوميٽر سرحد  مٿي ڄاڻايل سمنڊن سان لڳي ٿي . سندس سمنڊن ۾  پنھنجي سرحد کان 12 ناٽيڪل ميل تائين جو دعويدار آهي. سامونڊي سطح کان سراسري بلندي 1,840 ميٽر آهي. سڀ کان اونھو مقام ڪرپشن پينڊي جو  154 ميٽر سمند جي سطح کان ھيٺ آھي. اوچو مقام مائونٽ ايوريسٽ آھي جيڪو 8,848 
ميٽر بلند آهي . چين جا قدرتي وسيلا ڪوئلو، ڪچو لوھ، پيٽروليم، قدرتي گيس، پارو، ٽين، ٽنگسٽين، سرمو، مينگنيز، موليبڊينم، وينيڊيم، ميگنيٽائيٽ، اليومنيم، شيھو، جست، يورينيم.
چين جي 54.7 سيڪڙو زمين زرعي آھي. جنھن مان 11.3 سيڪڙو تي مستقل فصلن جي پوکي ٿيندي آهي،41.8 چراگاھون، 22.3 ٻيلا اٿس.آبپاشي  واري زمين ڪل  690,070 چورس ڪلوميٽر اٿس. ايشيا جو مڪمل ملڪن ۾ پکيڙ ۾ سڀ کان وڏو ملڪ آهي &lt;ref name=&quot;cia.gov&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html}}&lt;/ref&gt;

==سياسي نظام==


{{multiple image
| align = right
| direction = vertical
| caption_align = center
| image1 = China Senate House.jpg
| caption1 =  [[ گريٽ ھال آف پيپلز]]&lt;br /&gt; جتي [[نئشنل پيپلز ڪانگريس]] ويھندي آھي
| image2 = Xinhuamen Gate of Zhongnanhai across Changan Street.JPG
| caption2 =چيني ڪميونسٽ پارٽي جو ۽ چيني حڪومت جي رياستي ڪائونسل جو صدر مقام [[زونگنانھاء]]
}}
موجوده آئين مطابق عوامي جمهوريه چين ھڪ سوشلسٽ رياست آھي جنھن جي حڪومت عوامي جمھوري آمريت تحت ڪم ڪندي جنھن جي اڳواڻي مزدور ۽ ھاري اتحاد ذريعي ڪئي ويندي ۽ رياستي ادارا جمھوري مرڪزيت جي اصول تحت ڪم ڪندا&lt;ref name=&quot;Constitution&quot;&gt;{{cite web |title=Constitution of the People's Republic of China |url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/constitution2019/201911/1f65146fb6104dd3a2793875d19b5b29.shtml |website=The National People's Congress of the People's Republic of China |access-date=20 March 2021 |date=20 November 2019}}&lt;/ref&gt; 


[[File:18th National Congress of the Communist Party of China.jpg|thumb|[[چيني ڪميونسٽ پارٽي]] ملڪ جي باني ۽ حاڪم پارٽي آھي]]

{{multiple image
| align = right
| direction = horizontal
| caption_align = center
| image1 = Xi Jinping 2019.jpg
| caption1 = [[شي جنپنگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;چيني ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري ۽ عوامي جمهوريه چين جو صدر&lt;/small&gt;
| width1 = 115
| image2 = Dmitry Medvedev and Li Keqiang 20191101 (cropped).jpg
| caption2 = [[لي ڪيچيانگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;عوامي جمهوريه چين جو پريميئر&lt;/small&gt;
| width2 = 120
| image3 = Li Zhanshu in 2016.jpg
| caption3 = [[لي زنشو ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;نيشنل پيپلز ڪانگريس جي اسٽينڊنگ ڪاميٽي جو چيئرمين&lt;/small&gt;
| width3 = 116
| total_width =
}}
چين ھڪ جماعتي نظام واري رياست آھي جنھن تي ملڪ جي ڪميونسٽ پارٽي حڪمران آهي. 2018 ۾ نيشنل پيپلز ڪانگريس آئين ۾ تبديلي ڪري صدر لاء ٻن مدن واري حد جو شرط ختم ڪري ڇڏيو جنھن ڪري زي جنپنگ ٽيون ڀيرو ملڪ جو صدر چونڊيو ويو&lt;ref name=&quot;BaturoElgie2019&quot;&gt;{{cite book|author1=Alexander Baturo|author2=Robert Elgie|title=The Politics of Presidential Term Limits|url=https://books.google.com/books?id=ncSbDwAAQBAJ&amp;pg=PA263|year=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-883740-4|page=263}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kroenig2020&quot;&gt;{{cite book|author=Matthew Kroenig|title=The Return of Great Power Rivalry: Democracy Versus Autocracy from the Ancient World to the U. S. and China|url=https://books.google.com/books?id=dXLKDwAAQBAJ&amp;pg=PA176|year=2020|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-008024-2|pages=176–177}}&lt;/ref&gt; صدر رياستي سربراھ ھوندو آھي جنھن کي [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]] چونڊيندي آھي. حڪومت جو سربراھ پريميئر سڏبو آهي جيڪو [[عوامي جمهوريه چين جي رياستي ڪائونسل| رياستي ڪائونسل]] جي صدرات ڪندو آهي جنھن جا رڪن چار وائيس پريميئر، وزارتن جا سربراھ ۽ ڪميشنن جا سربراھ ھوندا آھن&lt;ref&gt;{{cite news|first = Susan| last = Shirk|title=China's Next Leaders: A Guide to What's at Stake|url=http://www.chinafile.com/chinas-next-leaders-guide-whats-stake|access-date=31 May 2015|newspaper=China File|date=13 November 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;XiJinpingLiKeqiang&quot;&gt;{{cite news|last=Moore|first=Malcolm|date=15 November 2012|title=Xi Jinping crowned new leader of China Communist Party|work=The Daily Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/china/9679477/Xi-Jinping-crowned-new-leader-of-China-Communist-Party.html|access-date=15 November 2012}}&lt;/ref&gt;

==تائيوان وارو تنازعو==

[[File:China administrative.png|thumb|upright=0.9|چين جا پاڙيسري ملڪن سان سرحدي تنازعن جو نقشو.]]

عوامي جمھوريه چين جي قيام واري ڏينهن کان ھي ملڪ تائيوان ۽ ڀرواري ٻيٽن جو دعويدار آھي. ھي ملڪ تائيوان کي پنھنجو صوبو قرار ڏئي ٿو [[ڪنمين]] ۽ [[ماتسيو]] کي چين پنھنجي صوبي [[فوجيئن صوبو|فوجيئن]] جو حصو قرار ڏئي ٿو. پر اھي ٻيٽ ڏکڻ چيني سمنڊ ۾ تائيوان وارو جمھوريه چين پنھجن صوبن [[ھائنان صوبو|ھائنان]] ۽ [[ گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] جو حصو قرار ڏئي ٿو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20130912132339/http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-date=12 September 2013|title=Chinese Civil War|publisher=Cultural-China.com|quote=To this day, since no armistice or peace treaty has ever been signed, there is controversy as to whether the Civil War has legally ended.|access-date=16 June 2013}}&lt;/ref&gt;


==سرحدي تڪرار==

چين پنھنجا سرحدي تڪرار 14 مان 12 ملڪن سان نبيري ڇڏيا آهن&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Groundless to view China as expansionist, says Beijing after PM Modi's Ladakh visit|url=https://www.indiatoday.in/world/story/groundless-to-view-china-as-expansionist-says-beijing-after-pm-modi-s-ladakh-visit-1696727-2020-07-03|access-date=13 August 2020|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Fravel|first=M. Taylor|date=1 October 2005|title=Regime Insecurity and International Cooperation: Explaining China's Compromises in Territorial Disputes|journal=International Security|volume=30|issue=2|pages=46–83|doi=10.1162/016228805775124534|s2cid=56347789|issn=0162-2889}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Fravel|first=M. Taylor|title=Strong Borders, Secure Nation: Cooperation and Conflict in China's Territorial Disputes|publisher=Princeton University Press|year=2008|isbn=9780691136097}}&lt;/ref&gt; باقي ڀن ملڪن ۾ انڊيا ۽ ڀوٽان اچي وڃن ٿا.

==انتظامي ورهاست==

عوامي جمھوريه چين ۾ 22 صوبا آھن ۽ 23ويھون صوبو تائيوان کي قرار ڏئي ٿو جيڪو اڃثا سندس اختيار ۾ ناھي. ان کان سواءِ ھي ملڪ  پنج خودمختيار ريجن ۽ چاري سڌي اختيار وارين ميونسپالٽين ۽ ٻن خاص خطن ھرھڪ ھانگ ڪانگ ۽ ميڪائو ۾ ورھايل آھي&lt;ref name=&quot;Brown2013&quot;&gt;{{cite book|author=Kerry Brown|title=Contemporary China|url=https://books.google.com/books?id=BywdBQAAQBAJ&amp;pg=PA7|year=2013|publisher=Macmillan International Higher Education - University of Sydney|isbn=978-1-137-28159-3|page=7}}&lt;/ref&gt;.

{{عوامي جمھوريه چين جا صوبا}}
{{PRC provinces small imagemap/province list}}{{-}}

== معيشيت ==

[[File:Graph of Major Developing Economies by Real GDP per capita at PPP 1990-2013.png|thumb|چين ۽ ٻين وڏين ترقي پذير معيشتن جي جي ڊي پي في ڪس مساوي قوت خريد جي بنياد تي 1990–2013 چين جي تيز معاشي واڌ نيري رنگ سان ڏيکاريل&lt;ref&gt;{{cite web|title=World Bank World Development Indicators|url=http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators|publisher=World Bank|access-date=8 December 2014}}&lt;/ref&gt;]]
ناليوار جي ڊي پي جي شرح مطابق 2010 کان وٺي چين دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Kollewe|first=Justin McCurry Julia|url=https://www.theguardian.com/business/2011/feb/14/china-second-largest-economy|title=China overtakes Japan as world's second-largest economy|date=14 February 2011|work=The Guardian|access-date=8 July 2019|language=en-GB|issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt; ان جي ڪل جي ڊي پي 2018 جي انگن اکرن مطابق 13.5 ٽرلين ڊالر يا 90 ٽرلين يوئان ھئي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://chinaplus.cri.cn/news/business/12/20190121/238654.html|title=China's economy grew 6.6 percent in 2018, officials say|website=chinaplus.cri.cn|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref &gt;
عالمي بينڪ جي انگن اکرن مطابق مساوي قوت خريد واري جي ڊي پي مطابق 2014 کان چين دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?locations=CN-US&amp;start=2000&amp;year_high_desc=true|title=GDP PPP (World Bank)|date=2018|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; عالمي بينڪ مطابق چين جي جي ڊي پي 1978ع ۾ 150 ارب ڊالر ھئي جيڪا 2018ع ۾ وڌي 13.6 ٽرلين ڊالرن تي پھتي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=CN|title=GDP (current US$) – China|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; 1978ع ۾ چين اندر معاشي اصلاحن واري وقت کان ان جي معيشت جي واڌ جي شرح 6 سيڪڙو رھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2016&amp;locations=CN&amp;start=1961&amp;year_high_desc=true|title=GDP growth (annual %) – China|website=[[World Bank]]|access-date=25 May 2018}}&lt;/ref&gt; چين برآمدات ۾ دنيا جو سڀ کان وڏو ۽ درآمدات ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي&lt;ref name=&quot;ChinaBiggestTrader&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/finance/economics/9860518/China-trade-now-bigger-than-US.html|title=China trade now bigger than US|last=White|first=Garry|date=10 February 2013|work=The Daily Telegraph|access-date=15 February 2013}}&lt;/ref&gt;  2010ع کان 2019ع تائين عالمي جي ڊي پي ۾ چين جو حصو 25 سيڪڙو کان 39 سيڪڙو تائين رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2016/09/why-china-is-central-to-global-growth/|title=Why China is central to global growth|last=Roach|first=Stephen S.|date=2 September 2016|website=[[World Economic Forum]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.visualcapitalist.com/economies-global-growth-2019/|title=The Economies Adding the Most to Global Growth in 2019|last=Desjardins|first=Jeff|date=15 March 2019|website=Visual Capitalist|language=en-US|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;. دنيا جي سڀ کان وڏي ڏھ اسٽاڪ ايڪسچينجن مان 3 چين ۾ واقع آھن&lt;ref&gt;{{Cite web|date=19 February 2019|title=Top 10 Largest Stock Exchanges in the World By Market Capitalization|url=https://www.valuewalk.com/2019/02/top-10-largest-stock-exchanges/|access-date=28 November 2019|website=ValueWalk|language=en-US}}&lt;/ref&gt;.انھن ۾ شنگھائي اسٽاڪ ايڪسچينج، ھانگ ڪانگ اسٽاڪ ايڪسچينج ۽ شينجن اسٽاڪ ايڪسچينج شامل آهن&lt;ref&gt;{{Cite news|date=13 October 2020|title=China's Stock Market Tops $10 Trillion First Time Since 2015|language=en|work=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-10-13/china-s-stock-market-tops-10-trillion-for-first-time-since-2015|access-date=28 October 2020}}&lt;/ref&gt;.2020, جي عالمي مالياتي مرڪزن جي اشاريي مطابق دنيا جي سڀ کان وڌيڪَ مقابلي وارن ڏھن ماليتي مرڪزن ۾ چين اندر چار مرڪز: شنگھائي، شينجن، ھانگ ڪانگ ۽ بيجنگ آھن&lt;ref name=&quot;GFCI2&quot;&gt;{{cite web|date=September 2020|title=The Global Financial Centres Index 28|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|access-date=26 September 2020|publisher=Long Finance}}&lt;/ref&gt;. آڪسفورڊ معاشيات جي ھڪ رپورٽ مطابق 2035 ۾ ناليوار جي ڊي پي جي لحاظ کان دنيا جي ڏھ سڀ کان وڏن شھرن ۾ چين جا چار شھر شامل ھوندا جن ۾ [[شنگھائي]]، [[شينجن]]، [[بيجنگ]] ۽ [[گوانگجو]] شامل ھوندا&lt;ref&gt;{{Cite web|title=These will be the most important cities by 2035|url=https://www.weforum.org/agenda/2019/10/cities-in-2035/|access-date=2 November 2020|website=World Economic Forum|language=en}}&lt;/ref&gt;. 2010 کان وٺي چين دنيا جو سڀ کان وڏو مينيوفيڪچرنگ ڪندڙ ملڪ آهي. ان کان اڳ اھو درجو ھڪ سؤ سالن کان آمريڪا جو ھيو&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ft.com/content/002fd8f0-4d96-11e0-85e4-00144feab49a|title=China noses ahead as top goods producer|last=Marsh|first=Peter|date=13 March 2011|work=[[Financial Times]]|access-date=18 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://fas.org/sgp/crs/misc/R42135.pdf|title=U.S. Manufacturing in International Perspective|last=Levinson|first=Marc|date=21 February 2018|website=Federation of American Scientists}}&lt;/ref&gt;. 2012ع کان چين ھاء ٽيڪ مينيوفيڪچرنگ ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nsf.gov/statistics/2018/nsb20181/report/sections/industry-technology-and-the-global-marketplace/patterns-and-trends-of-knowledge--and-technology-intensive-industries#medium-high-technology-industries-in-china|title=Report – S&amp;E Indicators 2018 {{!}} NSF – National Science Foundation|website=www.nsf.gov|access-date=8 July 2019}}&lt;/ref&gt; آمريڪا کان پوء دنيا ۾ چين ٻيون نمبر وڏي ريزڪي منڊي آھي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2019/01/23/business/china-retail-sales-us/index.html|title=China will overtake the US as the world's biggest retail market this year|last=Shane|first=Daniel|date=23 January 2019|website=[[CNN]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;. 2016 ۾ دنيا اندر اِي ڪامرس ۽ اڪائونٽنگ ۾ دنيا جي مارڪيٽ م 40 سيڪڙو حصو رکندڙ هو &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2018/09/five-trends-shaping-the-future-of-e-commerce-in-china/|title=Five trends shaping the future of e-commerce in China|last1=Fan|first1=Ziyang|last2=Backaler|first2=Joel|date=17 September 2018|website=[[World Economic Forum]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ۽ 2019 ۾ اھو حصو وڌي 50 سيڪڙو ٿي ويو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.emarketer.com/content/global-ecommerce-2019|title=Global Ecommerce 2019|last=Lipsman|first=Andrew|date=27 June 2019|website=[[eMarketer]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt; چين دنيا ۾ اليڪٽرڪ گاڏين جي واپار ۾ سڀ کان اڳڀرو آهي. 2018ع ۾ انھن گاڏين جي مينيوفيڪچرنگ ۽ خريداري ۾ اڌو اڌ حصيدار رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://qz.com/1552991/china-buys-one-out-of-every-two-electric-vehicles-sold-globally/|title=China buys one out of every two electric vehicles sold globally|last1=Huang|first1=Echo|website=Quartz|language=en|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ڪارن جي بيٽرين ۽ انھن جي ڪچي مال جي پيداوار ۾ بہ پوري دنيا ۾ اڳڀرو آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instituteforenergyresearch.org/renewable/china-dominates-the-global-lithium-battery-market/|title=China Dominates the Global Lithium Battery Market|date=9 September 2020|website=Institute for Energy Research|access-date=28 March 2021}}&lt;/ref&gt; 2018 ۾ دنيا ۾ شمسي توانائي جي گنجائش ۾ چين ڪل پيداوار جي گنجائش جو 40 سيڪڙو رکندڙ ھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cleantechnica.com/2019/01/23/china-installs-44-3-gigawatts-of-solar-in-2018/|title=China Installs 44.3 Gigawatts Of Solar In 2018|date=23 January 2019|website=CleanTechnica|language=en-US|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.power-technology.com/comment/global-pv-capacity-expected-reach-969gw-2025/|title=Global PV capacity is expected to reach 969GW by 2025|date=21 December 2017|website=Power Technology {{!}} Energy News and Market Analysis|language=en-GB|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;.

== آبادي ==
جولائي 2017 ۾ چين جي آبادي.1,379,302,771 ھئي. ھتان جا رھاڪو چيني يا چائنيز سڏبا آهن.آبادي جو 91.6 سيڪڙو ھان نسل جا ماڻهو آھن ، باقي آبادي ۾ 1.3 سيڪڙو جئانگ (Zhuang)،
1.3 سيڪڙو ھئي (Hui)۽ 7.1 سيڪڙو منچو (Manchu), ائيگر (Uighur), ميئائو (Miao)، يي (Yi), توجيا
( Tujia), تبتي (Tibetan), منگول، دونگ
(Dong), بوييئي (Buyei),يائو (Yao), بائي  (Bai), ڪوريائي (Korean),ھاني (Hani),لي،قزاخ، دائي، وغيره شامل آهن. چيني حڪومت مطابق چين ۾ 56 تسليم شده نسلن جا ماڻهو رهن ٿا.

== ٻوليون ==

چين ۾ سرڪاري ٻولي معياري چيني آھي جنھن کي ماندر (Mandar) چوندا آهن. ان جو لھجو بيجنگ وارو آھي.ٻيون ٻوليون اقليتن جون آھن جن ۾ يئو (Yue) ڪينٽن وارن جي ٻولي، وو (Wu) شنگھائيء وارن جي، منبيئي (Minbei )
فوجائو (Fuzhou) وارن جي، منان (Minnan) تائيواني ھوڪئين  (Hokkien-Taiwanese), جئانگ (Xiang), گين (Gan),ھاڪا لھجو
( Hakka dialects) اقليتي گروھن جون ٻوليون آھن.

== مذهب ==
ھتي 18.2 سيڪڙو آبادي ٻڌازم ، 5.1 سيڪڙو عيسائيت، 1.8 سيڪڙو مسلمان، 21.9 سيڪڙو روايتي لوڪ مذھب ، 0.1 سيڪڙو ھندو، 0.1 سيڪڙو يھودي، 0.7 سيڪڙو ٻيا جن ۾ تائو ازم وارا اچي وڃن ٿا.

== پڻ ڏسندا ==

* [[چين جي تهذيب]]
* [[تائيوان]]

== خارجي ڳنڍڻا ==

* [http://www.china.org.cn/ چين جي سرڪاري ويب سائيٽ]

{{سارڪ}}
{{ڪچو}}

== حوالا ==
{{حوالا|2}}

[[زمرو:ملڪ]]
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:بي آر آءِ سي ايس قومون]]
[[زمرو:اي7 قومون]]
[[زمرو:گڏيل قومن جا ڀاتي ملڪ]]
[[زمرو:اتر اوڀر ايشيائي ملڪ]]</text>
      <sha1>bny6y6ewhinlqp3u568mlgo2rrshpzp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296979</id>
      <parentid>296978</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:48:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296979</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72549" sha1="0uudm82e6wh1uzvt1g6ceukdzs7dt9q" xml:space="preserve">{{چونڊ مضمون}}
{{Infobox country
|conventional_long_name =عوامي جمھوريا چين 
|common_name =  چين (China)
|native_name = {{vunblist|{{nobold|{{lang|zh-hans|中华人民共和国|italics=no}}}} |{{small|''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó''}}}}&lt;!--Please do not add official regional/minority languages here; use the langbox template directly below, included specifically for that purpose--&gt;
|image_flag = Flag of the People's Republic of China.svg
|image_coat = People's Republic of China National Emblem.svg
|symbol_type = قومي نشان
|national_motto =
|national_anthem = {{vunblist|&quot;[[رضاڪارن جي پيشقدمي]]&quot;|{{lang|zh-hans|义勇军进行曲}}|''Yìyǒngjūn Jìnxíngqǔ''}}{{lower|0.2em|}}
|image_map = People's Republic of China (orthographic projection).svg
|map_width = 300px
|map_caption = ايشيا جي نقشي ۾ چين تيز سائي رنگ سان ڏيکاريل. ھلڪي سائي رنگ وارا علائقا چين جي اختيار ۾ ناھن پر چين انھن جو دعويدار آهي
| capital = [[بيجنگ]]
|coordinates = {{Coord|39|55|N|116|23|E|type:city}}
|largest_city = [[شنگھائي]]&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Chan, Kam Wing |title=Misconceptions and Complexities in the Study of China's Cities: Definitions, Statistics, and Implications |journal=[[Eurasian Geography and Economics]] |year=2007 |volume=48 |issue=4 |pages=383–412 |url=http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |format=PDF |accessdate=7 August 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |archivedate=15 January 2013 |doi=10.2747/1538-7216.48.4.383 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |date=15 January 2013 }} p. 395&lt;/ref&gt;
|official_languages ={{nowrap|[[سليس چيني ٻولي|معياري چيني]]&lt;ref name=&quot;langlaw&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.gov.cn/english/laws/2005-09/19/content_64906.htm |title=Law of the People's Republic of China on the Standard Spoken and Written Chinese Language (Order of the President No.37) |publisher=Chinese Government|date=31 October 2000|accessdate=21 June 2013 |quote=For purposes of this Law, the standard spoken and written Chinese language means Putonghua (a common speech with pronunciation based on the Beijing dialect) and the standardized Chinese characters.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{ميڪائو ۾ پورچوگيزي ٻولي ۽ ھانگ ڪانگ ۾ انگريزي}&lt;/ref&gt;}}
|languages_type = [[دفتري لپي]]
|languages = [[آسان چيني ٻولي|آسان چيني]]
|languages2_type = تسليم شدہ مقامي ٻوليون &lt;ref&gt;{{{{Citation|url=http://wwchinatoday.com/general/a.htm#LANGU|title=General Information of the People's Republic of China (PRC): Languages|publisher=chinatoday.com|accessdate=17 April 2008}}{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}}}&lt;/ref&gt;
|languages2 = {{hlist |منگوليائي
* ايغور 
* تبتي
* شوانگ ۽
* ٻيون ٻوليون}}
|religion = ڏسو» ''[[چين ۾ مذھب]]'' 
|ethnic_groups =
{{vunblist
|91.51% ھان چيني
|{{collapsible list
|titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
|title = چين ۾ 55 اقليتون آھن]]&lt;ref&gt;{سرڪاري طور تي تسليم ڪيل اقليتون}&lt;/ref&gt;
|1.30% شوانگ 
|0.86% مانچو 
|0.79% ايغور      
|0.79% هوئي 
|0.72% ميائو      
|0.65% يي 
|0.62% توجيا 
|0.47% منگول 
|0.44% تبتي
|0.26% بويئي
|0.15% ڪوريائي
|1.05% باقي ٻيا
 }}
}}
|demonym = چائنيز يا چيني
&lt;!---- NOTE FOR THE FOLLOWING: Describing the PRC's *GOVERNMENT TYPE* has been a contentious issue. PLEASE READ THE ARCHIVES of past discussions BEFORE MAKING/SUGGESTING CHANGES! -----&gt;
 | government_type                =  [[وحداني رياست|وحداني]] [[مارڪسزم|مارڪسسٽ]] [[ليننزم| ليننسٽ]] [[ھڪ جماعتي رياست|ھڪ جماعتي]] [[سوشلسٽ رياست| سوشلسٽ]] [[ريپبلڪ]]&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Constitution of the People's Republic of China|url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Constitution/2007-11/15/content_1372963.htm|publisher=The National People's Congress of the People's Republic of China|date=15 November 2007|accessdate=8 February 2015}}&lt;/ref&gt;
|leader_title1 =  [[جنرل سيڪريٽري|ڪميونسٽ پارٽيءَ جو جنرل سيڪريٽري]]، [[صدر| ملڪ جو صدر]] ۽ فوجي سربراھه
|leader_name1 = [[شي جنپنگ]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20121116225447/http://rt.com/news/china-new-leader-xi-734/ &quot;New man at helm: Xi Jinping elected to lead China&quot;]. RT.com. 15 November 2012. Retrieved 2 January 2013.&lt;/ref&gt;
|leader_title2 = [[وزير اعظم|چين جو پريميئر]] 
|leader_name2 = لي ڪيچيانگ
|leader_title3 =[[نائب صدر]] 
|leader_name3 = وانگ ڪيشن 
|leader_title4 =  [[چيئرمين|نيشنل پيپلز ڪانگريس جو چيئرمين]] 
|leader_name4 = لي زنشو
|leader_title5 =[[چيئرمين|سياسي صلاحڪاري ڪانفرنس جو چيئرمين]]  
|leader_name5 = وانگ يانگ
|legislature = [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]]
|sovereignty_type = [[چين جي قيام جي تاريخ]]
|established_event1 = [[شيئا خاندان]] جي بادشاهي
|established_date1 =  {{c.|lk=no|2070}}&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event2 = پھريون شھنشاھي انضمام
|established_date2 = 221&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event3 =  ريپبلڪ جو قيام
|established_date3 = 1  جنوري
1912
|established_event4 = خانہ جنگي بعد پيپلز ريپبلڪ جو اعلان
|established_date4 = 21 سيپٽمبر 1949&lt;ref&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|p=533|url=https://books.google.fr/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |contribution=Introduction |contribution-url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 |p=[https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;printsec=frontcover |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=9788126903153 }}.&lt;/ref&gt;
|established_event5 =  ڪميونسٽ انقلاب   
|established_date5 = 1  آڪٽوبر
1949
|established_event6=  موجودہ آئين 
|established_date6 = 4  ڊسمبر
1982
|established_event7=  ميڪائو تي اختيار جي چين جي حق ۾ منتقلي 
|established_date7= 2 ڊسمبر
1999
|area_km2 = 9,596,961
|area_footnote = &lt;ref name=&quot;UN Stat&quot;&gt;{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |title=Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density |publisher=UN Statistics |year=2007 |accessdate=31 July 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101224063215/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |archivedate=24 December 2010 |df=
&lt;/ref&gt;
|area_rank = 3rd
|area_sq_mi = 3,705,407 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = 2.8% 
|population_estimate = {{UN_Population|China}} {{increase}}{{UN_Population|ref}}
|population_census = 1,339,724,852
|population_estimate_year = {{UN_Population|Year}}
|population_estimate_rank = 1st
|population_census_year = 2010
|population_census_rank = 1st
|population_density_km2 = 145&lt;ref&gt;{{cite web|title=Population density (people per sq. km of land area)
|url=http://data.worldbank.org/indicator/EN.POP.DNST|publisher=IMF|accessdate=16 May 2015}}&lt;/ref&gt;
|population_density_sq_mi = 373 &lt;!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] --&gt;
|population_density_rank = 83rd
|GDP_PPP = $23.122 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=89&amp;pr.y=14&amp;sy=2016&amp;ey=2018&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=924&amp;s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a= |title=IMF report for China |publisher=IMF |date=October 2017}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_year = 2017
|GDP_PPP_rank = 1st
|GDP_PPP_per_capita = $16,624&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 77th
|GDP_nominal = $11.938 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_year = 2017
|GDP_nominal_rank = 2nd
|GDP_nominal_per_capita = $8,583&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 74th
|Gini = 46.2 &lt;!--number only--&gt;
|Gini_year = 2015
|Gini_change =  &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|Gini_ref = &lt;ref name=NBS2015&gt;{{cite web|title=China's Economy Realized a Moderate but Stable and Sound Growth in 2015|url=http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/201601/t20160119_1306072.html|publisher=National Bureau of Statistics of China|accessdate=20 January 2016|date=19 January 2016|quote=Taking the per capita disposable income of nationwide households by income quintiles, that of the low-income group reached 5,221 yuan, the lower-middle-income group 11,894 yuan, the middle-income group 19,320 yuan, the upper-middle-income group 29,438 yuan, and the high-income group 54,544 yuan. The Gini Coefficient for national income in 2015 was 0.462.}}&lt;/ref&gt;
|Gini_rank =
|HDI = 0.738 &lt;!--number only--&gt;
|HDI_year = 2016&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
|HDI_change = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|HDI_ref = &lt;ref&gt;{{cite web | url = http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf  | title = Human Development Report 2016: Human Development for Everyone | publisher = United Nations Development Programme | accessdate = 3 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank = 90th
|currency = [[رينمنبي|رَينمِنبِي]] ([[يوئان]]; ¥)
|currency_code = CNY
|time_zone = [[چين جو معياري وقت]]
|utc_offset = [[UTC+8|+8]]
|date_format = {{vunblist |yyyy-mm-dd |''or'' yyyy{{lang|zh|年}}m{{lang|zh|月}}d{{lang|zh|日}} |([[Common Era|CE]]; [[چيني ڪيلينڊر|CE-1949]])}}
|drives_on = ساڄو پاسو (سواء[[ھانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو ]] جي)
|calling_code = [[+86]]
|cctld = {{vunblist| [[.cn]] |[[.中國]] |[[.中国]]}}
|area_magnitude = 1 E12
}}
'''چين''' (China)، جنھن جو سرڪاري نالو &quot;عوامي جمهوريه چين&quot; (People's Republic of China) آھي [[اوڀر ايشيا]] ۾ واقع ھڪ ملڪ آھي جيڪو آبادي جي لحاظ کان دنيا جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي. ان جي آبادي ھڪ ارب چاليھ ڪروڙ آھي. [[روس]]، [[ڪيناڊا]] ۽ [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] کان پوءِ دنيا جو چوٿون وڏو ملڪ آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/china/ |title=China |publisher=CIA |access-date=3 July 2016}}&lt;/ref&gt; ان جي پکيڙ 95,72,900 چورس ڪلوميٽر آھي. [[انسائيڪلوپيڊيا برٽانيڪا]] مطابق چين پکيڙ ۾ [[روس]] ۽ [[ڪئناڊا|ڪينيڊا]] کان پوءِ دنيا جو ٽيون نمبر وڏو ملڪ آهي جڏهن ته [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] 95,25,067 چورس ڪلوميٽر جي پکيڙ سان چوٿون نمبر وڏو ملڪ آھي.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |url =
https://www.britannica.com/place/
China |title = China |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |access-date=4 December 2017 }}&lt;/ref&gt; روايتي چيني لکڻي ۾ &quot;中國&quot; لکندا آهن ۽ آسان چيني لکڻي ۾ &quot;中国&quot; لکندا آهن.  گادي جو هنڌ [[بيجنگ]] ۽ سڀ کان وڏو شهر [[شنگھائي]] آهي. چين جي معيشت [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|گڏيل رياستن]] جي بعد دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي. ڪرنسي جو نالو [[يوآن|(¥)]] آهي.

ھي ملڪ انتظامي طور تي 23 صوبن (جن مان 23ھون صوبو [[تائيوان]] آھي جيڪو تڪراري علائقو آهي)،&lt;ref&gt;[https://www.washingtonpost.com/wp-srv/world/countries/china.html China], Washington Post&lt;/ref&gt; 5 خودمختيار ريجن ۽ 4 سڌي حڪمراني وارين ميونسپالٽين ([[بيجنگ]]، [[شنگھائي]]، [[چيانجين|چِيَانجَين]] ۽[[چانگچنگ|چَانگچِنگ]] ) ۽ ٻن خاص انتظامي ريجن ([[هانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو|مڪائو]]) ۾ ورھايل آھي. [[تائيوان]] پڻ چين جو حصو ھيو پر [[ٻين مھاڀاري جنگ]] کان پوء ڪميونسٽ انقلاب بعد اھو چين جي ڪميونسٽ نظام جو حصو نہ ٿيو ۽ جمهوريه چين جي نالي سان الڳ ملڪ طور وجود قائم رکيو. ھانگ ڪانگ ۽ مڪائو ليز تي يورپي ملڪن جي نگراني ۾ رھيا پر ليز ختم ٿين بعد عوامي جمهوريه چين جي نگراني ۾ اچي ويا. 

چين جو ظھور دنيا جي شروعاتي تھذيب طور اتر چيني ميدان ۾ [[پيلي ندي|يالو ندي]] جي ڇوڙ واري علائقي ۾ ٿيو ھو. ھتي ھزارين سال لاڳيتو شاھي گھراڻن جون حڪومتون قائم رھيون جن سڀ کان پھريون گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جنھن جي بادشاھي جي شروعات 21ھين صدي ق.م. ۾ ٿي. ٽين صدي ق.م. ۾ [[چن گھراڻو|چِن گھراڻي]] جي بادشاھي دوران ھي ملڪ متحد ٿي پھرين چيني ايمپائر بڻيو. ان بعد [[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي 220 ق.م. کان 206 ق.م. تائين حڪومت قائم ٿي جنھن دور ۾ ھتي [[ڪاغذ]] ٺاھڻ جي شروعات ٿي ۽ [[قطب نما]] ايجاد ٿيو ۽ زراعت ۽ طب ۾ سڌارا آيا. اھو قديم چين جو ٽيڪنالاجي جي ترقي وارو دؤر ھيو. [[چينگ گھراڻو|چينگ گھراڻي]] جي دؤر (618ع کان 907ع تائين) ۾ [[بارود]] ۽ [[منقوله ٽائيپ]] جون ايجادون ٿيون ۽ [[اتريون سانگ گھراڻو|اتر واري سانگ گھراڻي]] جي دؤر (960ع کان 1127ع تائين) ۾ بارود، قطب نما، ڪاغذ سازي ۽ پرنٽنگ پريس جي ايجادن جي تڪميل عمل ۾ آئي. چينگ واري تھذيب ۾ شاھراھ ريشم واري لنگھ جو آغاز ٿيو جنھن ذريعي [[ميسوپوٽيميا]] ۽ [[آفريڪا]] کان واپارين جي آمد جي شروعات ٿي. چنگ ايمپائر ۾ چين جون حدون لڳ ڀڳ ساڳيون موجوده دؤر واريون رھيون. 1911ع واري انقلاب کان پوء 1912ع ۾ چين ۾ شاھي گھراڻي واري راڄ جو خاتمو ٿيو ۽ جمھوريه چين وجود ۾ آيو. [[ٻين مھاڀاري جنگ]] ۾ چين تي جاپان قبضو ڪيو. بعد ۾ چيني گھرو ويڙھ بعد 1949ع م ھتي چيني ڪميونسٽ پارٽي جي سربراھي ۾ [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪيو. ڪومنتانگ پارٽي جي حڪومت شڪست کاڌي ۽ تائيوان تائين محدود ٿي وئي. چين ھڪ وحداني سوشلسٽ ۽ ھڪ جماعتي نظام واري ريپبلڪ آھي. ھي ملڪ گڏيل قومن (UNO) جي سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪن ملڪ آھي.

==تاريخ==

===آڳاٽو دور===
[[File:National Museum of China 2014.02.01 14-43-38.jpg|thumb|[[زيانرين غار]] مان ڏھ ھزار سال اڳ جا برآمد ٿيل مٽي جا ٿانوَ]]

قديم آثارن وارين شھادتن مان ھتي ساڍا ٻاويھ لک سال اڳ [[ھومني بن مانس|ھومني بن مانسن]] جي رھائش جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://archive.archaeology.org/0001/newsbriefs/china.html|title=Early Homo erectus Tools in China|last1=Ciochon|first1=Russell|last2=Larick|first2=Roy|date=1 January 2000|website=[[Archaeology (magazine)|Archeology]]|access-date=30 November 2012}}&lt;/ref&gt;. بيجنگ کان ڪجهه فاصلي تي [[زھوڪاڊيئن]] لڳ ھڪ غار مان پوڻا اٺ کان پوڻا ست لک سال اڳ جا ھتي [[ھومواريڪٽس]] انسان جا پنڊ پھڻ پڻ مليا آهن جنھن کي [[پيڪنگ وارو ماڻھو|پيڪنگ واري ماڻھو]] جو نالو ڏنو ويو. ھومواريڪٽس انسانن سڀ کان اڳ باھ ٻارڻ سکي ھئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|title=The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian|website=[[UNESCO]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623160018/http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|archive-date=23 June 2016|access-date=6 March 2013}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated198&quot;&gt;{{cite journal |doi = 10.1038/nature07741 |date=Mar 2009 |author1=Shen, G. |author2=Gao, X. |author3=Gao, B. |author4=Granger, De |title = Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating |volume = 458 |issue = 7235 |pages = 198–200 |issn = 0028-0836 |pmid = 19279636 |journal = Nature |bibcode = 2009Natur.458..198S |s2cid=19264385 |url = https://www.semanticscholar.org/paper/d502c36487e27d90c7962fc60d28c48ab16c8f0e }}&lt;/ref&gt; [[ھونان صوبو|ھونان صوبي]] جي [[ڊائو ڪائونٽي]] ۾ واقع [[فيان غار]] مان  سوا لک سال کان اسي ھزار سالن تائين پراڻي [[ھوموسيپيئن]] انسانن جي ڏندن جا پنڊ پهڻ مليا آهن&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.bbc.com/news/science-environment-34531861 |title = Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early' |last=Rincon |first=Paul |date=14 October 2015 |work=[[BBC News]] |access-date=14 October 2015}}&lt;/ref&gt; [[جيئھو]] مان ست ھزار سال ق م واري چيني نشانين واري لکڻي جا نشان مليا آهن&lt;ref name=&quot;earliest writing&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2956925.stm|title='Earliest writing' found in China|last=Rincon|first=Paul|date=17 April 2003|work=[[BBC News]]|access-date=14 January 2020}}&lt;/ref&gt; [[ڊيمائيڊي ]] لڳ ڇھ ھزار سال ق م پراڻا چيني نشانين واري لکڻي جا آثار مليا آهن&lt;ref&gt;[[Qiu Xigui]] (2000). ''Chinese Writing''. English translation of {{lang|zh-Hant|文字學概論}} by Gilbert L. Mattos and [[Jerry Norman (sinologist)|Jerry Norman]]. Early China Special Monograph Series No. 4. Berkeley: The Society for the Study of Early China and the Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley. {{ISBN|978-1-55729-071-7}}.&lt;/ref&gt;

===شروعاتي شاھي خاندان===


[[File:甲骨文发现地 - panoramio.jpg|thumb| چوڏھين صدي ق م واري [[شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي پوئين دور ۾ [[ينچو]] نالي گادي واري شھر جا آثار]]

چين جو پھريون شاھي گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جيڪو 2100 ق م ۾ ظھور ۾ آيو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Tanner |first=Harold M. |title = China: A History |year=2009 |publisher=Hackett Publishing |pages=35–36 |url = https://books.google.com/books?id=VIWC9wCX2c8C&amp;pg=PA35 |isbn=978-0-87220-915-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Xia–Shang–Zhou Chronology Project]] by People's Republic of China&lt;/ref&gt; ان بعد [[ شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي راڄ جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Pletcher|first=Kenneth |title=The History of China |year=2011 |publisher=Britannica Educational Publishing |page=35|url= https://books.google.com/books?id=A1nwvKNPMWkC&amp;pg=PA35 |isbn=978-1-61530-181-2 }}&lt;/ref&gt; جنھن جو راڄ اوڀر چين ۾ [[پيلي ندي]] واري ميداني علائقي ۾ سترھين کان يارھين صدي ق م تائين رھيو&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Fowler |first1=Jeaneane D. |first2=Merv |last2=Fowler |title=Chinese Religions: Beliefs and Practices |year=2008 |publisher=Sussex Academic Press |page=17 |url = https://books.google.com/books?id=rpJNfIAZltoC&amp;pg=PA17 |isbn=978-1-84519-172-6 }}&lt;/ref&gt;  انھن جي دور جي [[اوراڪل ھڏين واري لپي]] چيني ٻولي جي قديم ترين لپي آهي&lt;ref&gt;William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems. (Feb. 1986), pp. 420–436 (436).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David N. Keightley, &quot;Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China&quot;, ''Representations'', No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Autumn, 1996), pp.68–95 [68].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia| url=https://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC&amp;pg=PA904 | page=904 | first=Pam |last=Hollister |title=Zhengzhou | encyclopedia=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania |editor1-first=Paul E. |editor1-last=Schellinger |editor2-first=Robert M. |editor2-last= Salkin |publisher= Fitzroy Dearborn Publishers |year=1996| isbn=978-1-884964-04-6}}&lt;/ref&gt; ۽ جديد چيني اکري نشان ان لپي جي اکري نشانن مان نڪتل آھن&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=BzfRFmlN2ZAC&amp;pg=PA4|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2013|isbn=978-0-19-958584-7|page=4}}&lt;/ref&gt; شينگ گھراڻي جو راڄ [[جئو گھراڻو|جئو گھراڻي]] فتح ڪيو جنھن يارھين صدي ق م کان پنجين صدي ق م تائين راڄ ڪيو پر انھن جي اختيارن جي مرڪزيت فوجي جاگيرن ۾ ورھائجي وئي جنھن سان ڪجهه پرنسپلٽين جنم ورتو جن انھن جي اطاعت کان انڪار ڪرڻ شروع ڪيو ۽ ٽي سؤ سالن تائين جنگ جوٽيندا رھيا جنھن بعد اتي ست طاقتور رياستون باقي بچيون&lt;ref&gt;{{cite web |title=Warring States |url=https://www.britannica.com/event/Warring-States |publisher=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt;.

===چيني ايمپائر===

[[File:Badaling China Great-Wall-of-China-01.jpg|thumb|چين جي پھرين شھنشاھ [[ چن شي ھوانگ]] جنگ جوٽيندڙ رياستن کي [[ديوار چين]] ٺاھڻ لاء ھڪ راڄ ۾ متحد ڪيو. ان ديوار جو وڏو حصو [[منگ گھراڻو| منگ گھراڻي]] جي دؤر سان تعلق رکندڙ آهي]]

ھڪ رياست جي حاڪم چن شي ھوانگ باقي ڇھ رياستون فتح ڪري 221ق م ۾ جنگن جو خاتمو آڻي چيني ايمپائر جو بنياد وڌو ۽ چن گھراڻي جي جئنگ بادشاھ پاڻ کي شھنشاھ سڏائڻ شروع ڪيو. ھن ايمپائر ۾ قانوني سڌارا نفاذ ڪيا.  چيني ٻولي جي اکري نشانن، ماپ جي ايڪن ۽ ڪرنسي جي معيار ۾ اضافو آندو. گاڏن جي سرائين جي ڊيگھ کي وڌرايو ۽ روڊن جي ويڪر ۾ پڻ اضافو ڪرايو. ھن [[گئانگشي]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ [[ويٽنام]] جي يو قبيلن کي فتح ڪيو&lt;ref&gt;Sima Qian, Translated by Burton Watson. ''Records of the Grand Historian: Han Dynasty I'', pp. 11–12. {{ISBN|0-231-08165-0}}.&lt;/ref&gt; چن گھراڻي جو دؤر پندرهن سال ھليو ۽ جيئنگ جي وفات بعد سخت پاليسين جي ڪري بغاوتن جنم ورتو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;&gt;Bodde, Derk. (1986). &quot;The State and Empire of Ch'in&quot;, in ''The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220''. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-24327-0}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;&gt;{{cite book|title=The Early Chinese Empires: Qin and Han|first=Mark Edward|last=Lewis|publisher=Belknap Press|location=London|year=2007|isbn=978-0-674-02477-9|url=https://archive.org/details/historyofimperia00broo}}&lt;/ref&gt; گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي جنھن ۾ [[سيئنگيينگ]] ۾ شاھي لائبريري کي ساڙيو ويو&lt;ref&gt;{{citation |last=Cotterell |first=Arthur |title=The Imperial Capitals of China |pages=[https://books.google.com/books?id=bZI764AEfcsC&amp;pg=PA35 35–36] |publisher=Pimlico |date=2011 }}&lt;/ref&gt; 206 ق م ۾ [[ھان گھراڻو| ھان گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو جيڪو 220ع تائين جاري رھيو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;/&gt; ھن ايمپائر جو راڄ فوجي مھمن ذريعي وچ ايشيا ، منگوليا ڏکڻ ڪوريا،  چيني [[يونان صوبو|يونان]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ اتر ويٽنام تائين ڦھليو. وچ ايشيا ۽ سوگديا تي پھچڻ ڪري ھن ايمپائر شاھراھ ريشم جي ھماليہ جبلن واري انڊيا مان گذرندڙ گس جي بدران وچ ايشيا وارو گس شروع ڪيو ۽ ھان ايمپائر جلد ئي دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت بڻجي وئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&amp;_&amp;ERICExtSearch_SearchValue_0=ED460052&amp;ERICExtSearch_SearchType_0=no&amp;accno=ED460052 |title=Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. ''China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st century''|publisher=World Bank Publications via Eric.ed.gov|access-date=22 October 2012}}&lt;/ref&gt;


[[File:Han Expansion.png|thumb|[[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي دؤر ۾ ٻين صدي ق م ۾ ايمپائر جي توسيع وارو نقشو]]

ھان گھراڻي جي خاتمي سان ھتي ٽن بادشاھتن جنم ورتو&lt;ref&gt;Whiting, Marvin C. (2002). ''Imperial Chinese Military History''. iUniverse. p. 214&lt;/ref&gt; [[سائو وئي]] واري رياست تي [[شين گھراڻو|شين گھراڻي]] (265ع کان 420ع) قبضو ڪيو ۽ ھوئي نالي حاڪم جي بطور ھڪ ڪمزور شھنشاھ جي تاجپوشي تي ٻين رياستن سان گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. اتر چين وارن قبيلن سورھن بادشاھتون قائم ڪري ڇڏيون. [[زاينبي قبيلو|زاينبي]] قبيلي وارن انھن سڀني جو [[اترئين وئي]] جي نالي سان انضمام ڪرايو جنھن جي [[شھنشاھ زاياوين]] قبائلي نفرتن واري پراڻين پاليسين جو خاتمو آڻي قبيلن کي چيني ثقافت ۾ ضم ڪيو. ڏکڻ چين ۾ جنرل [[شھنشاھ وو لئيوسانگ گھراڻي وارو|لئيو يو]] [[لئيو سانگ گھراڻو|لئيو سانگ گھراڻو]] کي چن گھراڻي جي جاء تي مضبوط ڪيو. چين اھڙي طرح اترئين ۽ ڏاکڻي ايمپائرن ۾ ورھايل رھيو ۽ اتي انھن ٻنھي گھراڻن جي کوڙ حاڪمن راڄ ڪيو. 581ع ۾ [[سوئي گھراڻو|سوئي گھراڻي]] انھن ٻنھي راڄن کي گڏائي ھڪ ايمپائر ۾ تبديل ڪيو. سوئي گھراڻي جي دؤر ۾ ھان ماڻھن پوري چين ۾ زور ورتو. ھن دؤر ۾ زراعت ۽ معيشت ۾ سڌارا آيا، آبپاشي نظام کي بھتر ڪرڻ لاء چين جو وڏو ڪينال کوٽايو ويو ۽ ٻڌ ڌرم جي سرپرستي ڪئي وئي. سوئي گھراڻي جو راڄ گھڻو نہ ھلي سگھيو . اتر ڪوريا واري جنگ ھارائڻ ۽ عوامي ڪمن لاء عام ماڻھن کان بيگار ۾ ڪم وٺڻ ڪري ماڻھو انھن مان بيزار ٿي پيا&lt;ref&gt;Ki-Baik Lee (1984). ''A new history of Korea.'' Harvard University Press. {{ISBN|978-0-674-61576-2}}. p.47.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David Andrew Graff (2002). ''Medieval Chinese warfare, 300–900.'' Routledge. {{ISBN|0-415-23955-9}}. p.13.&lt;/ref&gt;. ان بعد [[چئنگ گھراڻو|چئنگ گھراڻي]] ۽ وري پوء [[سانگ گھراڻو| سانگ گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو ۽ چين جي معيشت، ٽيڪنالاجي ۽ ثقافت جي سونھري دؤر جو آغاز ٿيو&lt;ref&gt;Adshead, S. A. M. (2004). ''T'ang China: The Rise of the East in World History''. New York: Palgrave Macmillan. p. 54&lt;/ref&gt; 
چئنگ ايمپائر اولھ وارن علائقن ۽ شاھراھ ريشم جو ڪنٽرول حاصل ڪيو&lt;ref&gt;{{citation|last=Nishijima|first=Sadao|editor1-last=Twitchett|editor1-first=Denis|editor2-last=Loewe|editor2-first=Michael|chapter=The Economic and Social History of Former Han|title=Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220|year=1986|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-24327-8|pages=545–607}}&lt;/ref&gt; جنھن سان چيني واپارين جي ميسوپوٽاميا ۽ آفريڪا تائين رسد آسان ٿي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/columbiachronolo00john|title=Columbia Chronologies of Asian History and Culture|last=Bowman|first=John S.|publisher=Columbia University Press|year=2000|location=New York|pages=[https://archive.org/details/columbiachronolo00john/page/104 104–105]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ايمپائر جي گادي وارو شھر [[شانگن]] دنيا جي وڏن شھري مرڪزن ۾ شمار ٿيڻ لڳو پر پوء اٺين صدي عيسويءَ ۾ بغاوت ٿيڻ جي ڪري تباھي جي ور چڙهي ويو&lt;ref&gt;City University of HK Press (2007). ''China: Five Thousand Years of History and Civilization''. {{ISBN|962-937-140-5}}. p.71 جي&lt;/ref&gt; 907ع ۾ چئنگ ايمپائر ڪمزور ٿي ٽٽڻ شروع ڪيو. ان جا فوجي گورنر چوڻ کان نڪري ويا. اڳتي ھلي سانگ گھراڻي وري ايمپائر کي متحد ڪيو. سانگ ايمپائر دنيا جي پھرين رياست ھئي جنھن ڪاغذ واري ڪرنسي ۽ دنيا جي پھرين باقاعده مستقل نيوي فوج جي شروعات ڪئي. ان سامونڊي واپار ۽ جھازسازي جي صنعت کي ھٿي ڏني&lt;ref&gt;Paludan, Ann (1998). ''Chronicle of the Chinese Emperors''. London: Thames &amp; Hudson. {{ISBN|0-500-05090-2}}. p. 136.&lt;/ref&gt;

[[File:Along the River During the Qingming Festival (detail of original).jpg|thumb|left|ٻارھين صديءَ جي ھڪ پينٽنگ جنھن ۾ سانگ گھراڻي جي ايمپائر جو گاديءَ جو هنڌ [[بيجنگ]] (موجوده [[ڪائيفنگ]] شھر) ڏيکاريل]]

ڏھين ۽ يارھين صدي عيسويءَ ۾ چين جي آدمشماري ٻيڻي ٿي چڪي هئي جيڪا لڳ ڀڳ ڏھ ڪروڙ ھئي. گھڻي ڀاڱي وڌڻ جو سبب وچ چين ۽ ڏکڻ چين ۾ چانورن جي فصل ۾ واڌ ھيو جنھن سان چانورن جي پيداوار م وڏو اضافو آيو ۽ کاڌي جي فراواني ٿي وئي. سانگ گھراڻي جي دؤر ۾ ٻڌازم جي ڀيٽ ۾ [[نئون ڪنفيوشسزم| نئين ڪنفيوشسزم]] کي فروغ مليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Essentials of Neo-Confucianism: Eight Major Philosophers of the Song and Ming Periods|year=1999|publisher=Greenwood Publishing Group|page=3|url=https://books.google.com/books?id=sjzPPg8eK7sC&amp;pg=PA3|isbn=978-0-313-26449-8}}&lt;/ref&gt;، فن ۽ فلسفي ترقي ڪئي &lt;ref&gt;{{cite web|title=Northern Song dynasty (960–1127)|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/nsong/hd_nsong.htm|publisher=Metropolitan Museum of Art|access-date=27 November 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://d.wanfangdata.com.cn/Thesis_Y1795153.aspx |script-title=zh:从汝窑、修内司窑和郊坛窑的技术传承看宋代瓷业的发展 |website=wanfangdata.com.cn |date=15 February 2011 |access-date=15 August 2015}}&lt;/ref&gt; سانگ گھراڻي جي فوجي ڪمزوري جو فائدو جرچن ماڻهن جي [[شين گھراڻو| شين گھراڻي]] ورتو جنھن بيئنجنگ شھر تي قبضو ڪيو. شين گھراڻي جو راڄ 1115ع کان 1234ع تائين ھليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life in China on the Eve of the Mongol Invasion, 1250–1276|year=1962|publisher=Stanford University Press|page=[https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22 22]|url=https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22|isbn=978-0-8047-0720-6}}&lt;/ref&gt;. 1271ع ۾ منگولن چين فتح ڪيو ۽ منگول سردار [[قبلائي خان]] [[يوئن گھراڻو|يوئن گھراڻي]] جي ايمپائر جو بنياد وڌو. 1297ع تائين يوئن گھراڻي سانگ گھراڻي جا آخري بچيل علائقا فتح ڪري ورتا. منگولن جي آمد کان اڳ سانگ گھراڻي جي ايمپائر ۾ چين جي آبادي 12 ڪروڙ تائين ٿي چڪي هئي پر منگولن جي دور 1300ع ۾  گھٽجي ڇھ ڪروڙ تائين ٿي وئي&lt;ref&gt;Ping-ti Ho. &quot;An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China&quot;, in ''Études Song'', Series 1, No 1, (1970). pp. 33–53.&lt;/ref&gt;. [[ژيو يوئنژانگ]] نالي ھڪ ھاري  يوئن گھراڻي جو 1368ع ۾ خاتمو آندو ۽ [[منگ گھراڻو|منگ گھراڻي]] جو بنياد رکيو اھڙي طرح ان گھراڻي جو شھنشاھ [[ھنگوو شھنشاھ|ھنگوو]] گادي تي ويٺو. منگ گھراڻي جو دؤر سان چين جو ھڪ دفعو ٻيھر سونھري دؤر شروع ٿيو. معيشت مضبوط ٿي ۽ بحري فوج دنيا جي مضبوط ترين بحريه بڻجي وئي. فن ۽ ثقافت کي فروغ مليو. ان گھراڻي جي دؤر ۾ ايڊمرل [[ژينگ ھي]] ھندي سمنڊ جا اوڀر آفريڪا تائين سفر ڪيا&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.theguardian.com/world/2010/jul/25/kenya-china |title=Chinese archaeologists' African quest for sunken ship of Ming admiral |last=Rice|first=Xan|date=25 July 2010 |newspaper=[[The Guardian]]|access-date=16 January 2020}}&lt;/ref&gt;
[[File:Qing Empire circa 1820 EN.svg|thumb|منگ ايمپائر جي توسيع]]

منگ گھراڻي جي شروعاتي دؤر ۾ ايمپائر جي گادي جو هنڌ [[نانچنگ]] شھر کان [[ بيجنگ]] منتقل ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |title=Wang Yangming (1472—1529) |url = https://www.iep.utm.edu/wangyang/ |encyclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy|access-date=9 December 2013|url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109100108/http://www.iep.utm.edu/wangyang/ |archive-date=9 November 2013}}&lt;/ref&gt; 1644ع ۾ [[لي زيچانگ]] جي اڳواڻي م ھارين جي باغي ويڙھاڪن بيجنگ تي قبضو ڪيو. شڪست وقت [[شھنشاھ چاگجين]]  خودڪشي ڪري ڇڏي. لي زيچانگ جي [[شن گھراڻو|شن گھراڻي]] جو جلد ئي چنگ گھراڻي جي مانچو  منگ گھراڻي جي جنرل وو سانگوئي جي مدد سان خاتمو آندو ۽ بيجنگ جو ڪنٽرول سنڀاليو. اھڙي طرح بيجنگ ۾ [[چنگ گھراڻو|چنگ گھراڻي]] جي راڄ جي شروعات ٿي.

===آخري چنگ گھراڻي جي ايمپائر===


[[File:Regaining the Provincial Capital of Ruizhou.jpg|thumb|left|upright=0.9|اوڻويھون صدي ۾ ٿيل تائيپنگ بغاوت (1850–1864)]]
چنگ گھراڻي جي ايمپائر 1644ع کان 1912ع تائين قائم رهي. اھو چين جو آخري شاھي خاندان ھيو. منگ گھراڻي کان چنگ گھراڻي وٽ ايمپائر جي منتقلي واري گھرو ويڙھ (1618–1683) ۾ اڍائي ڪروڙ ماڻھو ھلاڪ ٿيا ۽ چين جي معيشت تباھ ٿي ھڪ ننڍڙي معيشت ۾ تبديل ٿي وئي&lt;ref&gt;John M. Roberts (1997). ''[https://books.google.com/books?id=3QZXvUhGwhAC A Short History of the World]''. Oxford University Press. p. 272. {{ISBN|0-19-511504-X}}.&lt;/ref&gt; ڏکڻ چين ۾ منگ جي خاتمي بعد منگوليا، تبت ۽ [[چنگجيانگ]] ۽ [[زنگار خانيٽ]] فتح ڪري ايمپائر ۾ شامل ڪيا ويا&lt;ref&gt;The Cambridge History of China: Volume 10, Part 1, by John K. Fairbank, p37&lt;/ref&gt;  چنگ مخالف جذبات کي ڪچلڻ لاءِ مرڪزي آپيشاهي قائم ڪئي وئي. زراعت کي فروغ ۽ واپار کي روڪيو ويو &lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中国通史·明清史 |year=2010|publisher=九州出版社|pages=104–112|isbn=978-7-5108-0062-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中华通史·第十卷 |year=1996 |publisher=花城出版社|page=71 |isbn=978-7-5360-2320-8 }}&lt;/ref&gt; اوڻويھين صدي ۾ چنگ ايمپائر جون برطانيا ۽ فرانس سان آفيم واريون جنگون لڳيون. ھانگ ڪانگ ان کان کسي برطانيا ۾ شامل ڪيو ويو ۽ چين کي معاوضي ادا ڪرڻ لاء مجبور ڪيو ويو ۽ معاھدن ھيٺ بندرگاھون ورتيون ويون&lt;ref&gt;[[Ainslie Thomas Embree]], [[Carol Gluck]] (1997). ''[https://books.google.com/books?id=Xn-6yMhAungC Asia in Western and World History: A Guide for Teaching]''. M.E. Sharpe. p.597. {{ISBN|1-56324-265-6}}.&lt;/ref&gt; 1842ع ۾ نانڪنگ وارو معاھدو ڪيو ويو. 1894 ۽ 1895ع ۾ جاپان جنگ شروع ڪري ڪوريائي اپٻيٽ ۽ تائيوان وارو ٻيٽ چيني ايمپائر کان کسي ورتا&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/546176/Sino-Japanese-War|title=Sino-Japanese War (1894–95)|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|access-date=12 November 2012}}&lt;/ref&gt;. 1876 کان 1879ع ۾ اتر چين ۾ ڏڪار آيو جنھن ۾90 لکن کان 130 لکن تائين ماڻھو فوت ٿي ويا&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fao.org/3/U8480E/U8480E05.htm|title=Dimensions of need – People and populations at risk|year=1995|website=Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)|access-date=3 July 2013}}&lt;/ref&gt;. 1898ع ۾ [[شھنشاھ گئانگشو]] ملڪ ۾ جديد آئيني بادشاهت جي قيام لاء سڌارا شروع ڪيا پر [[ملڪه ڊويجر سڪسي]] انھن ۾ رڪاوٽون وڌيون. [[باڪسر واري بغاوت]] (1899–1901) ايمپائر کي وڌيڪ ڪمزور ڪري ڇڏيو.  1911- 1912ع واري [[چنھائي انقلاب]] چنگ گھراڻي جي راڄ جو خاتمو آڻي ڇڏيو ۽ ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو. جمھوريه چين 1912ع کان 1949ع تائين قائم رھيو.

=== جمھوریه چين===

[[File:Republic of China proclaimtion.png|thumb|left|سن يات سين 1912ع ۾ ريپبلڪ آف چين جو اعلان ڪندي]]
پھرين جنوري 1912ع ۾ چين ريپبلڪ ۾ تبديل ٿي ويو ۽ [[ڪومنتانگ پارٽي]] (نيشنل پارٽي) جو اڳواڻ [[سن يات سين]] چين جو عارضي صدر مقرر ٿيو&lt;ref&gt;Eileen Tamura (1997). ''China: Understanding Its Past.'' Volume 1. University of Hawaii Press. {{ISBN|0-8248-1923-3}}. p.146.&lt;/ref&gt; صدارت پعد ۾ اڳوڻي چنگ ايمپائر جي جنرل [[يوئان شڪائي]] جي حوالي ڪئي وئي جنھن 1915ع ۾ پاڻ کي چين جو شھنشاھ قرار ڏئي ڇڏيو. چين ۾ ان جي سخت مذمت ڪئي وئي، خود سندس پارٽي [[بيئينگ آرمي]] ان جي مخالفت ڪئي. ھن کي اقتدار ڇڏڻ تي مجبور ڪيو ويو ۽ ٻيھر ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو&lt;ref&gt;[[Stephen G. Haw|Stephen Haw]], (2006). Beijing: A Concise History. Taylor &amp; Francis, {{ISBN|0-415-39906-8}}. p.143.&lt;/ref&gt; 1916ع ۾ يوئان شڪائي جي وفات بعد چين سياسي طور تي ورھائجي ويو هو. بيجنگ درحقيقت بي اختيار ٿي وئي ھئي علائقائي فوجي سردارن چين جي وڏي حصي تي ڪنٽرول رکيون ويٺا هئا&lt;ref&gt;Bruce Elleman (2001). ''Modern Chinese Warfare''. Routledge. {{ISBN|0-415-21474-2}}. p.149.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Graham Hutchings (2003). ''Modern China: A Guide to a Century of Change''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-01240-2}}. p.459.&lt;/ref&gt; 1920ع واري ڏھاڪي ۾ جمھوريه چين جي ملٽري اڪيڊمي جي پرنسيپال [[چيانگ ڪائي شيڪ]] جي سربراهي ۾ ڪومنتانگ ملڪ کي متحد رکيو&lt;ref&gt;Peter Zarrow (2005). ''China in War and Revolution, 1895–1949''. Routledge. {{ISBN|0-415-36447-7}}. p.230.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;M. Leutner (2002). ''The Chinese Revolution in the 1920s: Between Triumph and Disaster''. Routledge. {{ISBN|0-7007-1690-4}}. p.129.&lt;/ref&gt; 
ڪومنتانگ حڪومت ملڪ جي گادي جي ھنڌ کي بيجنگ کان [[نانچنگ]] منتقل ڪيو ۽ سياسي عمل جي سن يات سين جي ڏنل خيالن مطابق نگھباني ڪندي چين جي رياست کي ھڪ جديد جمھوري رياست ۾ تبديل ڪيو&lt;ref&gt;Hung-Mao Tien (1972). ''Government and Politics in Kuomintang China, 1927–1937 (Volume 53)''. Stanford University Press. {{ISBN|0-8047-0812-6}}. pp.&amp;nbsp;60–72.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Suisheng Zhao]] (2000). ''China and Democracy: Reconsidering the Prospects for a Democratic China''. Routledge. {{ISBN|0-415-92694-7}}. p.43.&lt;/ref&gt; چيني فوجي اڳواڻن ۾ نفاق جي ڪري چيانگ ڪائي شيڪ لاء چيني ڪميونسٽن جي پيپلز لبريشن آرمي سان ويڙھ  مشڪل ٿي پئي. اھا ويڙھ ڪومنتانگ 1927 کان جاري رکندي پئي آئي. 1936ع ۾ جاپاني حملي کان اڳ ڪومنتانگ پيپلز لبريشن آرمي جي لانگ مارچ کي شڪست ڏيندي پئي آئي &lt;ref&gt;David Ernest Apter, Tony Saich (1994). ''Revolutionary Discourse in Mao's Republic''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-76780-2}}. p.198.&lt;/ref&gt;

[[File:1945 Mao and Chiang.jpg|thumb|[[چيانگ ڪائي شيڪ]] 
۽ [[ مائوزي تنگ]] ٻين جنگ عظيم جي خاتمي تي جام لھرائيندي]]

ٻين چين جاپان جنگ 1937ع کان 1945 تائين جاري رھي. ان جنگ ۾ چين جي دفاع لاء ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي پاڻ ۾ اتحاد ڪري گڏجي جنگ وڙھي. ان جنگ ۾ ٻہ ڪروڙ چيني مارجي ويا&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/nuclear_01.shtml &quot;Nuclear Power: The End of the War Against Japan&quot;]. BBC&amp;nbsp;— History. Retrieved 14 July 2013.&lt;/ref&gt; جاپاني قبضي دوران لڳ ڀڳ 40000 کان 300000 چيني رڳو [[نانڪنگ وارو قتل عام|نانڪنگ واري قتل عام]] ۾ ھلاڪ ٿيا&lt;ref&gt;[http://www.ibiblio.org/hyperwar/PTO/IMTFE/IMTFE-8.html &quot;Judgement: International Military Tribunal for the Far East&quot;]. ''Chapter VIII: Conventional War Crimes (Atrocities).'' November 1948. Retrieved 4 February 2013.&lt;/ref&gt; ٻين جنگ عظيم دوران چين جو شمار اتحادين ۾ ھيو&lt;ref name = Justus&gt;{{cite book |last1=Doenecke |first1=Justus D. |last2=Stoler |first2=Mark A. |title=Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945|url=https://books.google.com/books?id=xdMF9rX6mX8C&amp;pg=PA62 |year=2005 |publisher=Rowman &amp; Littlefield |isbn=978-0-8476-9416-7}}&lt;/ref&gt; گڏيل قومن جي پڌرنامي ۾ پڻ ان کي چئن وڏين طاقتن سان گڏ ھڪ طاقتور ملڪ طور تسليم ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Yearbook of the United Nations 1946–1947|date=1947|publisher=United Nations|location=Lake Success, NY|oclc=243471225|page=3|chapter-url=http://www.unmultimedia.org/searchers/yearbook/page.jsp?volume=1946-47&amp;page=38|access-date=25 April 2015|chapter=The Moscow Declaration on general security}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/en/sections/history-united-nations-charter/1942-declaration-united-nations/|title=Declaration by United Nations|publisher=United Nations|access-date=20 June 2015}}&lt;/ref&gt; ان کي جنگ جي اھم فاتح ملڪن ۾ شمار ڪيو ويو&lt;ref&gt;Hoopes, Townsend, and Douglas Brinkley. ''FDR and the Creation of the U.N.'' (Yale University Press, 1997)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|first=John Lewis|last=Gaddis|title=The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947|url=https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd|url-access=registration|year=1972|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-12239-9|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd/page/24 24]–25}}&lt;/ref&gt; 1945 ۾ جاپان جي پيش پوڻ بعد تائيوان ۽ [[پيسڪيڊورس]] واري [[ٻيٽن جي جھرمٽ]] کي واپس چين اختيار حوالي ڪيو ويو. جنگ پوري چين کي تباھ ڪري ڇڏيو هو. ٻين جنگ عظيم جي خاتمي بعد وري ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي وچ ۾ گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. 1947 ۾ آئين جي حڪمراني بحال ڪئي وئي&lt;ref&gt;{{cite book|title=Constitutional Reform and the Future of the Republic of China|chapter=The Constitutional Conundrum and the Need for Reform|year=1991|publisher=M.E. Sharpe|page=3|chapter-url=https://books.google.com/books?id=xCxMn-2msr8C&amp;pg=PA3 |first=Hung-mao |last=Tien |editor-first= Harvey |editor-last=Feldman|isbn=978-0-87332-880-7}}&lt;/ref&gt;

===عوامي جمهوريه چين جو قيام===

[[File:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpg|thumb| 1949ع ۾  چيئرمين [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪندي]]
1949ع ۾ چين جو لڳ ڀڳ سمورو علائقو ڪميونسٽ پارٽي جي اختيار ۾ اچي چڪو هو. ڪومنتانگ شڪست کائيندي تائيوان ۽ ٻين ٻيٽن تائين محدود ٿي وئي. 21 سيپٽمبر 1949ع تي چيئرمين مائوزي تنگ عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪري ڇڏيو&lt;ref name=prcfounding&gt;{{cite web|url=http://www.isop.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|title=The Chinese people have stood up|publisher=UCLA Center for East Asian Studies|access-date= 16 April 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20090218071231/http://www.international.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|archive-date=18 February 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf2&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|page=533|url=https://books.google.com/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf3&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |page=[https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=978-81-269-0315-3 }}&lt;/ref&gt; [[تيان مين اسڪوائر]] تي ان جو جشن ملهايو ويو&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.cnn.com/2019/09/29/asia/china-beijing-mao-october-1-70-intl-hnk/index.html |work=CNN |title=They were born at the start of Communist China. 70 years later, their country is unrecognizable |author1=Ben Westcott |author2=Lily Lee |date=30 September 2019}}&lt;/ref&gt; 1950ع ۾ پيپلز لبريشن آرمي ھائنان ٻيٽ تائيوان واري جمھوريه چين جي حڪومت کان کسي ورتو&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1817&amp;dat=19500509&amp;id=FUw_AAAAIBAJ&amp;pg=3627,3301880|title=Red Capture of Hainan Island|newspaper=The Tuscaloosa News|date=9 May 1950|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt; ۽ تبت کي عوامي جمھوريه چين ۾ ضم ڪري ڇڏيو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |title=The Tibetans |publisher=University of Southern California |access-date=20 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016102314/http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |archive-date=16 October 2013}}&lt;/ref&gt; اولھ چين ۾ ڪومنتانگ جي مسلمانن طرفان بغاوت 1950 کان 1958ع تائين جاري رهندي آئي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZNCghCIbyVAC&amp;q=C.I.A%20%20Ma%20bufang&amp;pg=PA169|title=The Sino-American alliance: Nationalist China and American Cold War strategy in Asia|author=John W. Garver|year=1997|publisher=M.E. Sharpe|isbn=978-0-7656-0025-7|page=169|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt;

[[File:Deng_Xiaoping_and_Jimmy_Carter_at_the_arrival_ceremony_for_the_Vice_Premier_of_China._-_NARA_-_183157-restored.jpg|alt=|left|thumb| 1979ع ۾ عوامي جمهوريه چين جو [[ڊينگ شيائوپنگ]] آمريڪي صدر [[ جمي ڪارٽر]] سان گڏ]]

انقلابي حڪومت زرعي سڌارا آڻي ھارين ۾ پنھنجي مقبوليت کي مستحڪم ڪيو. ان دوران ڏھ کان ويھ لک زميندارن کي ماريو ويو&lt;ref&gt;Busky, Donald F. (2002). ''[https://books.google.com/books?id=Q6b0j1VINWgC Communism in History and Theory]''. Greenwood Publishing Group. p.11.&lt;/ref&gt; چين ھڪ الڳ صنعتي نظام جوڙيو ۽ پنھنجا ايٽمي ھٿيار ٺاھڻ شروع ڪيا&lt;ref&gt;{{cite web|title= A Country Study: China |url=https://www.loc.gov/item/87600493/|website=www.loc.gov|access-date=3 October 2017}}&lt;/ref&gt; 1950 ۾ چين جي آبادي 55 ڪروڙ ھئي جيڪا 1974 ۾ وڌي 90 ڪروڙ ٿي وئي&lt;ref&gt;{{Cite book|author=Madelyn Holmes |url=https://books.google.com/books?id=lJK-GRriJAoC |title=Students and teachers of the new China: thirteen interviews |publisher=McFarland |access-date=7 November 2011 | year=2008 |page=185 |isbn= 978-0-7864-3288-2}}&lt;/ref&gt; 1966ع ۾ مائوزي تنگ ۽ ان جي حامين ثقافتي انقلاب شروع ڪيو جيڪو مائوزي تنگ جي 1976ع ۾ وفات تائين جاري رهيو. 1971 ۾ عوامي جمهوريه چين گڏيل قومن ۾ تائيوان واري جمھوريه چين جي جاء ورتي ۽ سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪنيت پڻ حاصل ڪئي&lt;ref&gt;Michael Y.M. Kao. &quot;Taiwan's and Beijing's Campaigns for Unification&quot; in Harvey Feldman and Michael Y. M. Kao (eds., 1988): ''Taiwan in a Time of Transition''. New York: Paragon House. p.188.&lt;/ref&gt;. 1978۾ عوامي جمهوريه چين سوشلسٽ نظام ۾ گڏيل معيشت جو آغاز شروع ڪيو&lt;ref name=&quot;Ref_e&quot;&gt;Hart-Landsberg, Martin; and Burkett, Paul. [http://www.monthlyreview.org/chinaandsocialism.htm &quot;China and Socialism: Market Reforms and Class Struggle&quot;]. Monthly Review. Retrieved 30 October 2008.&lt;/ref&gt; 
4 ڊسمبر 1982 تي چين ۾ موجوده آئين نافذ ٿيو. 1989ع ۾ تيان مين اسڪوائر تي احتجاج ڪندڙ شاگردن جي قتل عام جو واقعو پيش آيو. 2081ع ۾ ھن ملڪ ورلڊ ٽريڊ آرگنائيزيشن ۾ شموليت اختيار ڪئي. 2012 کان وٺي ھن ملڪ تي چين جي ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري [[ شي جنپنگ]] اقتدار ۾ آھي. ان ھڪ ٻار واري پاليسي ۾ تبديلي آندي، جيلن کي سڌاريو ۽ ڪرپشن جي خلاف عملي قدم کنيا. 2019 ۾ ھن ملڪ ۾ ڪووڊ 19 وائرس واري وبا شروع ٿي.

== جاگرافي ==
چين اوڀر پاسي سمنڊن سان لڳي ٿو جن ۾ اوڀر چائنا سمنڊ، ڪوريا جو نار (Bay), پيلو سمنڊ، ۽  ڏکڻ چائنا سمنڊ جيڪو ڪوريا کان ويٽ نام تائين ڦھليل آھي. چين جو محل وقوع  اتر ۾ 35 00 ڊگري ۽ اوڀر ۾ 105 00 تي آهي. پکيڙ 9,596,960 چورس ڪلوميٽر، جنھن ۾  9,326,410 چورس ڪلوميٽر خشڪي ۽ 270,550 چورس ڪلوميٽر پاڻي آھي.  زمين سان ملندڙ ھن جي سرحد 22,457 ڪلوميٽر آهي جيڪا چوڏھن ملڪن سان مليس ٿي جن ۾ افغانستان 91 ڪلوميٽر، ڀوٽان 477 ڪلوميٽر، برما 2,129 ڪلوميٽر، انڊيا 2,659 ڪلوميٽر، قزاخستان 1,765 ڪلوميٽر، اتر ڪوريا 1,352 ڪلوميٽر،
ڪرغزستان 1,063 ڪلوميٽر، لائوس 475 ڪلوميٽر، منگوليا سان 4,630 ڪلوميٽر، نيپال 
1,389  ڪلوميٽر ، پاڪستان 438 ڪلوميٽر، روس  اتر ۽ اوڀر پاسي کان 4,133، روس اتر اولھ 46 ڪلوميٽر، تاجڪستان 477 ڪلو ميٽر
ويٽنام 1,297 ڪلوميٽر، علائقائي سرحد ۾  ھانگ ڪانگ 33 ڪلوميٽر، ميڪائو 3 ڪلوميٽر. چين جي  14,500 ڪلوميٽر سرحد  مٿي ڄاڻايل سمنڊن سان لڳي ٿي . سندس سمنڊن ۾  پنھنجي سرحد کان 12 ناٽيڪل ميل تائين جو دعويدار آهي. سامونڊي سطح کان سراسري بلندي 1,840 ميٽر آهي. سڀ کان اونھو مقام ڪرپشن پينڊي جو  154 ميٽر سمند جي سطح کان ھيٺ آھي. اوچو مقام مائونٽ ايوريسٽ آھي جيڪو 8,848 
ميٽر بلند آهي . چين جا قدرتي وسيلا ڪوئلو، ڪچو لوھ، پيٽروليم، قدرتي گيس، پارو، ٽين، ٽنگسٽين، سرمو، مينگنيز، موليبڊينم، وينيڊيم، ميگنيٽائيٽ، اليومنيم، شيھو، جست، يورينيم.
چين جي 54.7 سيڪڙو زمين زرعي آھي. جنھن مان 11.3 سيڪڙو تي مستقل فصلن جي پوکي ٿيندي آهي،41.8 چراگاھون، 22.3 ٻيلا اٿس.آبپاشي  واري زمين ڪل  690,070 چورس ڪلوميٽر اٿس. ايشيا جو مڪمل ملڪن ۾ پکيڙ ۾ سڀ کان وڏو ملڪ آهي &lt;ref name=&quot;cia.gov&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html}}&lt;/ref&gt;

==سياسي نظام==


{{multiple image
| align = right
| direction = vertical
| caption_align = center
| image1 = China Senate House.jpg
| caption1 =  [[ گريٽ ھال آف پيپلز]]&lt;br /&gt; جتي [[نئشنل پيپلز ڪانگريس]] ويھندي آھي
| image2 = Xinhuamen Gate of Zhongnanhai across Changan Street.JPG
| caption2 =چيني ڪميونسٽ پارٽي جو ۽ چيني حڪومت جي رياستي ڪائونسل جو صدر مقام [[زونگنانھاء]]
}}
موجوده آئين مطابق عوامي جمهوريه چين ھڪ سوشلسٽ رياست آھي جنھن جي حڪومت عوامي جمھوري آمريت تحت ڪم ڪندي جنھن جي اڳواڻي مزدور ۽ ھاري اتحاد ذريعي ڪئي ويندي ۽ رياستي ادارا جمھوري مرڪزيت جي اصول تحت ڪم ڪندا&lt;ref name=&quot;Constitution&quot;&gt;{{cite web |title=Constitution of the People's Republic of China |url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/constitution2019/201911/1f65146fb6104dd3a2793875d19b5b29.shtml |website=The National People's Congress of the People's Republic of China |access-date=20 March 2021 |date=20 November 2019}}&lt;/ref&gt; 


[[File:18th National Congress of the Communist Party of China.jpg|thumb|[[چيني ڪميونسٽ پارٽي]] ملڪ جي باني ۽ حاڪم پارٽي آھي]]

{{multiple image
| align = right
| direction = horizontal
| caption_align = center
| image1 = Xi Jinping 2019.jpg
| caption1 = [[شي جنپنگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;چيني ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري ۽ عوامي جمهوريه چين جو صدر&lt;/small&gt;
| width1 = 115
| image2 = Dmitry Medvedev and Li Keqiang 20191101 (cropped).jpg
| caption2 = [[لي ڪيچيانگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;عوامي جمهوريه چين جو پريميئر&lt;/small&gt;
| width2 = 120
| image3 = Li Zhanshu in 2016.jpg
| caption3 = [[لي زنشو ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;نيشنل پيپلز ڪانگريس جي اسٽينڊنگ ڪاميٽي جو چيئرمين&lt;/small&gt;
| width3 = 116
| total_width =
}}
چين ھڪ جماعتي نظام واري رياست آھي جنھن تي ملڪ جي ڪميونسٽ پارٽي حڪمران آهي. 2018 ۾ نيشنل پيپلز ڪانگريس آئين ۾ تبديلي ڪري صدر لاء ٻن مدن واري حد جو شرط ختم ڪري ڇڏيو جنھن ڪري زي جنپنگ ٽيون ڀيرو ملڪ جو صدر چونڊيو ويو&lt;ref name=&quot;BaturoElgie2019&quot;&gt;{{cite book|author1=Alexander Baturo|author2=Robert Elgie|title=The Politics of Presidential Term Limits|url=https://books.google.com/books?id=ncSbDwAAQBAJ&amp;pg=PA263|year=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-883740-4|page=263}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kroenig2020&quot;&gt;{{cite book|author=Matthew Kroenig|title=The Return of Great Power Rivalry: Democracy Versus Autocracy from the Ancient World to the U. S. and China|url=https://books.google.com/books?id=dXLKDwAAQBAJ&amp;pg=PA176|year=2020|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-008024-2|pages=176–177}}&lt;/ref&gt; صدر رياستي سربراھ ھوندو آھي جنھن کي [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]] چونڊيندي آھي. حڪومت جو سربراھ پريميئر سڏبو آهي جيڪو [[عوامي جمهوريه چين جي رياستي ڪائونسل| رياستي ڪائونسل]] جي صدرات ڪندو آهي جنھن جا رڪن چار وائيس پريميئر، وزارتن جا سربراھ ۽ ڪميشنن جا سربراھ ھوندا آھن&lt;ref&gt;{{cite news|first = Susan| last = Shirk|title=China's Next Leaders: A Guide to What's at Stake|url=http://www.chinafile.com/chinas-next-leaders-guide-whats-stake|access-date=31 May 2015|newspaper=China File|date=13 November 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;XiJinpingLiKeqiang&quot;&gt;{{cite news|last=Moore|first=Malcolm|date=15 November 2012|title=Xi Jinping crowned new leader of China Communist Party|work=The Daily Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/china/9679477/Xi-Jinping-crowned-new-leader-of-China-Communist-Party.html|access-date=15 November 2012}}&lt;/ref&gt;

==تائيوان وارو تنازعو==

[[File:China administrative.png|thumb|upright=0.9|چين جا پاڙيسري ملڪن سان سرحدي تنازعن جو نقشو.]]

عوامي جمھوريه چين جي قيام واري ڏينهن کان ھي ملڪ تائيوان ۽ ڀرواري ٻيٽن جو دعويدار آھي. ھي ملڪ تائيوان کي پنھنجو صوبو قرار ڏئي ٿو [[ڪنمين]] ۽ [[ماتسيو]] کي چين پنھنجي صوبي [[فوجيئن صوبو|فوجيئن]] جو حصو قرار ڏئي ٿو. پر اھي ٻيٽ ڏکڻ چيني سمنڊ ۾ تائيوان وارو جمھوريه چين پنھجن صوبن [[ھائنان صوبو|ھائنان]] ۽ [[ گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] جو حصو قرار ڏئي ٿو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20130912132339/http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-date=12 September 2013|title=Chinese Civil War|publisher=Cultural-China.com|quote=To this day, since no armistice or peace treaty has ever been signed, there is controversy as to whether the Civil War has legally ended.|access-date=16 June 2013}}&lt;/ref&gt;


==سرحدي تڪرار==

چين پنھنجا سرحدي تڪرار 14 مان 12 ملڪن سان نبيري ڇڏيا آهن&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Groundless to view China as expansionist, says Beijing after PM Modi's Ladakh visit|url=https://www.indiatoday.in/world/story/groundless-to-view-china-as-expansionist-says-beijing-after-pm-modi-s-ladakh-visit-1696727-2020-07-03|access-date=13 August 2020|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Fravel|first=M. Taylor|date=1 October 2005|title=Regime Insecurity and International Cooperation: Explaining China's Compromises in Territorial Disputes|journal=International Security|volume=30|issue=2|pages=46–83|doi=10.1162/016228805775124534|s2cid=56347789|issn=0162-2889}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Fravel|first=M. Taylor|title=Strong Borders, Secure Nation: Cooperation and Conflict in China's Territorial Disputes|publisher=Princeton University Press|year=2008|isbn=9780691136097}}&lt;/ref&gt; باقي ڀن ملڪن ۾ انڊيا ۽ ڀوٽان اچي وڃن ٿا.

==انتظامي ورهاست==

عوامي جمھوريه چين ۾ 22 صوبا آھن ۽ 23ويھون صوبو تائيوان کي قرار ڏئي ٿو جيڪو اڃثا سندس اختيار ۾ ناھي. ان کان سواءِ ھي ملڪ  پنج خودمختيار ريجن ۽ چاري سڌي اختيار وارين ميونسپالٽين ۽ ٻن خاص خطن ھرھڪ ھانگ ڪانگ ۽ ميڪائو ۾ ورھايل آھي&lt;ref name=&quot;Brown2013&quot;&gt;{{cite book|author=Kerry Brown|title=Contemporary China|url=https://books.google.com/books?id=BywdBQAAQBAJ&amp;pg=PA7|year=2013|publisher=Macmillan International Higher Education - University of Sydney|isbn=978-1-137-28159-3|page=7}}&lt;/ref&gt;.

{{عوامي جمھوريه چين جا صوبا}}
{{PRC provinces small imagemap/province list}}{{-}}

== معيشيت ==

[[File:Graph of Major Developing Economies by Real GDP per capita at PPP 1990-2013.png|thumb|چين ۽ ٻين وڏين ترقي پذير معيشتن جي جي ڊي پي في ڪس مساوي قوت خريد جي بنياد تي 1990–2013 چين جي تيز معاشي واڌ نيري رنگ سان ڏيکاريل&lt;ref&gt;{{cite web|title=World Bank World Development Indicators|url=http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators|publisher=World Bank|access-date=8 December 2014}}&lt;/ref&gt;]]
ناليوار جي ڊي پي جي شرح مطابق 2010 کان وٺي چين دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Kollewe|first=Justin McCurry Julia|url=https://www.theguardian.com/business/2011/feb/14/china-second-largest-economy|title=China overtakes Japan as world's second-largest economy|date=14 February 2011|work=The Guardian|access-date=8 July 2019|language=en-GB|issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt; ان جي ڪل جي ڊي پي 2018 جي انگن اکرن مطابق 13.5 ٽرلين ڊالر يا 90 ٽرلين يوئان ھئي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://chinaplus.cri.cn/news/business/12/20190121/238654.html|title=China's economy grew 6.6 percent in 2018, officials say|website=chinaplus.cri.cn|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref &gt;
عالمي بينڪ جي انگن اکرن مطابق مساوي قوت خريد واري جي ڊي پي مطابق 2014 کان چين دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?locations=CN-US&amp;start=2000&amp;year_high_desc=true|title=GDP PPP (World Bank)|date=2018|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; عالمي بينڪ مطابق چين جي جي ڊي پي 1978ع ۾ 150 ارب ڊالر ھئي جيڪا 2018ع ۾ وڌي 13.6 ٽرلين ڊالرن تي پھتي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=CN|title=GDP (current US$) – China|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; 1978ع ۾ چين اندر معاشي اصلاحن واري وقت کان ان جي معيشت جي واڌ جي شرح 6 سيڪڙو رھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2016&amp;locations=CN&amp;start=1961&amp;year_high_desc=true|title=GDP growth (annual %) – China|website=[[World Bank]]|access-date=25 May 2018}}&lt;/ref&gt; چين برآمدات ۾ دنيا جو سڀ کان وڏو ۽ درآمدات ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي&lt;ref name=&quot;ChinaBiggestTrader&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/finance/economics/9860518/China-trade-now-bigger-than-US.html|title=China trade now bigger than US|last=White|first=Garry|date=10 February 2013|work=The Daily Telegraph|access-date=15 February 2013}}&lt;/ref&gt;  2010ع کان 2019ع تائين عالمي جي ڊي پي ۾ چين جو حصو 25 سيڪڙو کان 39 سيڪڙو تائين رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2016/09/why-china-is-central-to-global-growth/|title=Why China is central to global growth|last=Roach|first=Stephen S.|date=2 September 2016|website=[[World Economic Forum]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.visualcapitalist.com/economies-global-growth-2019/|title=The Economies Adding the Most to Global Growth in 2019|last=Desjardins|first=Jeff|date=15 March 2019|website=Visual Capitalist|language=en-US|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;. دنيا جي سڀ کان وڏي ڏھ اسٽاڪ ايڪسچينجن مان 3 چين ۾ واقع آھن&lt;ref&gt;{{Cite web|date=19 February 2019|title=Top 10 Largest Stock Exchanges in the World By Market Capitalization|url=https://www.valuewalk.com/2019/02/top-10-largest-stock-exchanges/|access-date=28 November 2019|website=ValueWalk|language=en-US}}&lt;/ref&gt;.انھن ۾ شنگھائي اسٽاڪ ايڪسچينج، ھانگ ڪانگ اسٽاڪ ايڪسچينج ۽ شينجن اسٽاڪ ايڪسچينج شامل آهن&lt;ref&gt;{{Cite news|date=13 October 2020|title=China's Stock Market Tops $10 Trillion First Time Since 2015|language=en|work=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-10-13/china-s-stock-market-tops-10-trillion-for-first-time-since-2015|access-date=28 October 2020}}&lt;/ref&gt;.2020, جي عالمي مالياتي مرڪزن جي اشاريي مطابق دنيا جي سڀ کان وڌيڪَ مقابلي وارن ڏھن ماليتي مرڪزن ۾ چين اندر چار مرڪز: شنگھائي، شينجن، ھانگ ڪانگ ۽ بيجنگ آھن&lt;ref name=&quot;GFCI2&quot;&gt;{{cite web|date=September 2020|title=The Global Financial Centres Index 28|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|access-date=26 September 2020|publisher=Long Finance}}&lt;/ref&gt;. آڪسفورڊ معاشيات جي ھڪ رپورٽ مطابق 2035 ۾ ناليوار جي ڊي پي جي لحاظ کان دنيا جي ڏھ سڀ کان وڏن شھرن ۾ چين جا چار شھر شامل ھوندا جن ۾ [[شنگھائي]]، [[شينجن]]، [[بيجنگ]] ۽ [[گوانگجو]] شامل ھوندا&lt;ref&gt;{{Cite web|title=These will be the most important cities by 2035|url=https://www.weforum.org/agenda/2019/10/cities-in-2035/|access-date=2 November 2020|website=World Economic Forum|language=en}}&lt;/ref&gt;. 2010 کان وٺي چين دنيا جو سڀ کان وڏو مينيوفيڪچرنگ ڪندڙ ملڪ آهي. ان کان اڳ اھو درجو ھڪ سؤ سالن کان آمريڪا جو ھيو&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ft.com/content/002fd8f0-4d96-11e0-85e4-00144feab49a|title=China noses ahead as top goods producer|last=Marsh|first=Peter|date=13 March 2011|work=[[Financial Times]]|access-date=18 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://fas.org/sgp/crs/misc/R42135.pdf|title=U.S. Manufacturing in International Perspective|last=Levinson|first=Marc|date=21 February 2018|website=Federation of American Scientists}}&lt;/ref&gt;. 2012ع کان چين ھاء ٽيڪ مينيوفيڪچرنگ ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nsf.gov/statistics/2018/nsb20181/report/sections/industry-technology-and-the-global-marketplace/patterns-and-trends-of-knowledge--and-technology-intensive-industries#medium-high-technology-industries-in-china|title=Report – S&amp;E Indicators 2018 {{!}} NSF – National Science Foundation|website=www.nsf.gov|access-date=8 July 2019}}&lt;/ref&gt; آمريڪا کان پوء دنيا ۾ چين ٻيون نمبر وڏي ريزڪي منڊي آھي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2019/01/23/business/china-retail-sales-us/index.html|title=China will overtake the US as the world's biggest retail market this year|last=Shane|first=Daniel|date=23 January 2019|website=[[CNN]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;. 2016 ۾ دنيا اندر اِي ڪامرس ۽ اڪائونٽنگ ۾ دنيا جي مارڪيٽ م 40 سيڪڙو حصو رکندڙ هو &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2018/09/five-trends-shaping-the-future-of-e-commerce-in-china/|title=Five trends shaping the future of e-commerce in China|last1=Fan|first1=Ziyang|last2=Backaler|first2=Joel|date=17 September 2018|website=[[World Economic Forum]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ۽ 2019 ۾ اھو حصو وڌي 50 سيڪڙو ٿي ويو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.emarketer.com/content/global-ecommerce-2019|title=Global Ecommerce 2019|last=Lipsman|first=Andrew|date=27 June 2019|website=[[eMarketer]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt; چين دنيا ۾ اليڪٽرڪ گاڏين جي واپار ۾ سڀ کان اڳڀرو آهي. 2018ع ۾ انھن گاڏين جي مينيوفيڪچرنگ ۽ خريداري ۾ اڌو اڌ حصيدار رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://qz.com/1552991/china-buys-one-out-of-every-two-electric-vehicles-sold-globally/|title=China buys one out of every two electric vehicles sold globally|last1=Huang|first1=Echo|website=Quartz|language=en|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ڪارن جي بيٽرين ۽ انھن جي ڪچي مال جي پيداوار ۾ بہ پوري دنيا ۾ اڳڀرو آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instituteforenergyresearch.org/renewable/china-dominates-the-global-lithium-battery-market/|title=China Dominates the Global Lithium Battery Market|date=9 September 2020|website=Institute for Energy Research|access-date=28 March 2021}}&lt;/ref&gt; 2018 ۾ دنيا ۾ شمسي توانائي جي گنجائش ۾ چين ڪل پيداوار جي گنجائش جو 40 سيڪڙو رکندڙ ھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cleantechnica.com/2019/01/23/china-installs-44-3-gigawatts-of-solar-in-2018/|title=China Installs 44.3 Gigawatts Of Solar In 2018|date=23 January 2019|website=CleanTechnica|language=en-US|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.power-technology.com/comment/global-pv-capacity-expected-reach-969gw-2025/|title=Global PV capacity is expected to reach 969GW by 2025|date=21 December 2017|website=Power Technology {{!}} Energy News and Market Analysis|language=en-GB|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;.

== آبادي ==
جولائي 2017 ۾ چين جي آبادي.1,379,302,771 ھئي. ھتان جا رھاڪو چيني يا چائنيز سڏبا آهن.آبادي جو 91.6 سيڪڙو ھان نسل جا ماڻهو آھن ، باقي آبادي ۾ 1.3 سيڪڙو جئانگ (Zhuang)،
1.3 سيڪڙو ھئي (Hui)۽ 7.1 سيڪڙو منچو (Manchu), ائيگر (Uighur), ميئائو (Miao)، يي (Yi), توجيا
( Tujia), تبتي (Tibetan), منگول، دونگ
(Dong), بوييئي (Buyei),يائو (Yao), بائي  (Bai), ڪوريائي (Korean),ھاني (Hani),لي،قزاخ، دائي، وغيره شامل آهن. چيني حڪومت مطابق چين ۾ 56 تسليم شده نسلن جا ماڻهو رهن ٿا.

== ٻوليون ==

چين ۾ سرڪاري ٻولي معياري چيني آھي جنھن کي ماندر (Mandar) چوندا آهن. ان جو لھجو بيجنگ وارو آھي.ٻيون ٻوليون اقليتن جون آھن جن ۾ يئو (Yue) ڪينٽن وارن جي ٻولي، وو (Wu) شنگھائيء وارن جي، منبيئي (Minbei )
فوجائو (Fuzhou) وارن جي، منان (Minnan) تائيواني ھوڪئين  (Hokkien-Taiwanese), جئانگ (Xiang), گين (Gan),ھاڪا لھجو
( Hakka dialects) اقليتي گروھن جون ٻوليون آھن.

== مذهب ==
ھتي 18.2 سيڪڙو آبادي ٻڌازم ، 5.1 سيڪڙو عيسائيت، 1.8 سيڪڙو مسلمان، 21.9 سيڪڙو روايتي لوڪ مذھب ، 0.1 سيڪڙو ھندو، 0.1 سيڪڙو يھودي، 0.7 سيڪڙو ٻيا جن ۾ تائو ازم وارا اچي وڃن ٿا.

== پڻ ڏسندا ==

* [[چين جي تهذيب]]
* [[تائيوان]]

== خارجي ڳنڍڻا ==

* [http://www.china.org.cn/ چين جي سرڪاري ويب سائيٽ]

{{سارڪ}}
{{ڪچو}}

== حوالا ==
{{حوالا|2}}

[[زمرو:ملڪ]]
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:بي آر آءِ سي ايس قومون]]
[[زمرو:اي7 قومون]]
[[زمرو:گڏيل قومن جا ڀاتي ملڪ]]
[[زمرو:اتر اوڀر ايشيائي ملڪ]]</text>
      <sha1>0uudm82e6wh1uzvt1g6ceukdzs7dt9q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296980</id>
      <parentid>296979</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:50:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296980</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72549" sha1="nu6h3k4u8lb4alftr8it2ipo3hcumkt" xml:space="preserve">{{چونڊ مضمون}}
{{Infobox country
|conventional_long_name =عوامي جمھوريا چين 
|common_name =  چين (China)
|native_name = {{vunblist|{{nobold|{{lang|zh-hans|中华人民共和国|italics=no}}}} |{{small|''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó''}}}}&lt;!--Please do not add official regional/minority languages here; use the langbox template directly below, included specifically for that purpose--&gt;
|image_flag = Flag of the People's Republic of China.svg
|image_coat = People's Republic of China National Emblem.svg
|symbol_type = قومي نشان
|national_motto =
|national_anthem = {{vunblist|&quot;[[رضاڪارن جي پيشقدمي]]&quot;|{{lang|zh-hans|义勇军进行曲}}|''Yìyǒngjūn Jìnxíngqǔ''}}{{lower|0.2em|}}
|image_map = People's Republic of China (orthographic projection).svg
|map_width = 300px
|map_caption = ايشيا جي نقشي ۾ چين تيز سائي رنگ سان ڏيکاريل. ھلڪي سائي رنگ وارا علائقا چين جي اختيار ۾ ناھن پر چين انھن جو دعويدار آهي
| capital = [[بيجنگ]]
|coordinates = {{Coord|39|55|N|116|23|E|type:city}}
|largest_city = [[شنگھائي]]&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Chan, Kam Wing |title=Misconceptions and Complexities in the Study of China's Cities: Definitions, Statistics, and Implications |journal=[[Eurasian Geography and Economics]] |year=2007 |volume=48 |issue=4 |pages=383–412 |url=http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |format=PDF |accessdate=7 August 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |archivedate=15 January 2013 |doi=10.2747/1538-7216.48.4.383 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |date=15 January 2013 }} p. 395&lt;/ref&gt;
|official_languages ={{nowrap|[[سليس چيني ٻولي|معياري چيني]]&lt;ref name=&quot;langlaw&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.gov.cn/english/laws/2005-09/19/content_64906.htm |title=Law of the People's Republic of China on the Standard Spoken and Written Chinese Language (Order of the President No.37) |publisher=Chinese Government|date=31 October 2000|accessdate=21 June 2013 |quote=For purposes of this Law, the standard spoken and written Chinese language means Putonghua (a common speech with pronunciation based on the Beijing dialect) and the standardized Chinese characters.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{ميڪائو ۾ پورچوگيزي ٻولي ۽ ھانگ ڪانگ ۾ انگريزي}&lt;/ref&gt;}}
|languages_type = [[دفتري لپي]]
|languages = [[آسان چيني ٻولي|آسان چيني]]
|languages2_type = تسليم شدہ مقامي ٻوليون &lt;ref&gt;{{{{Citation|url=http://wwchinatoday.com/general/a.htm#LANGU|title=General Information of the People's Republic of China (PRC): Languages|publisher=chinatoday.com|accessdate=17 April 2008}}{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}}}&lt;/ref&gt;
|languages2 = {{hlist |منگوليائي
* ايغور 
* تبتي
* شوانگ ۽
* ٻيون ٻوليون}}
|religion = ڏسو» ''[[چين ۾ مذھب]]'' 
|ethnic_groups =
{{vunblist
|91.51% ھان چيني
|{{collapsible list
|titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
|title = چين ۾ 55 اقليتون آھن]]&lt;ref&gt;{سرڪاري طور تي تسليم ڪيل اقليتون}&lt;/ref&gt;
|1.30% شوانگ 
|0.86% مانچو 
|0.79% ايغور      
|0.79% هوئي 
|0.72% ميائو      
|0.65% يي 
|0.62% توجيا 
|0.47% منگول 
|0.44% تبتي
|0.26% بويئي
|0.15% ڪوريائي
|1.05% باقي ٻيا
 }}
}}
|demonym = چائنيز يا چيني
&lt;!---- NOTE FOR THE FOLLOWING: Describing the PRC's *GOVERNMENT TYPE* has been a contentious issue. PLEASE READ THE ARCHIVES of past discussions BEFORE MAKING/SUGGESTING CHANGES! -----&gt;
 | government_type                =  [[وحداني رياست|وحداني]] [[مارڪسزم|مارڪسسٽ]] [[ليننزم| ليننسٽ]] [[ھڪ جماعتي رياست|ھڪ جماعتي]] [[سوشلسٽ رياست| سوشلسٽ]] [[ريپبلڪ]]&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Constitution of the People's Republic of China|url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Constitution/2007-11/15/content_1372963.htm|publisher=The National People's Congress of the People's Republic of China|date=15 November 2007|accessdate=8 February 2015}}&lt;/ref&gt;
|leader_title1 =  [[جنرل سيڪريٽري|ڪميونسٽ پارٽيءَ جو جنرل سيڪريٽري]]، [[صدر| ملڪ جو صدر]] ۽ فوجي سربراھه
|leader_name1 = [[شي جنپنگ]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20121116225447/http://rt.com/news/china-new-leader-xi-734/ &quot;New man at helm: Xi Jinping elected to lead China&quot;]. RT.com. 15 November 2012. Retrieved 2 January 2013.&lt;/ref&gt;
|leader_title2 = [[وزير اعظم|چين جو پريميئر]] 
|leader_name2 = لي ڪيچيانگ
|leader_title3 =[[نائب صدر]] 
|leader_name3 = وانگ ڪيشن 
|leader_title4 =  [[چيئرمين|نيشنل پيپلز ڪانگريس جو چيئرمين]] 
|leader_name4 = لي زنشو
|leader_title5 =[[چيئرمين|سياسي صلاحڪاري ڪانفرنس جو چيئرمين]]  
|leader_name5 = وانگ يانگ
|legislature = [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]]
|sovereignty_type = [[چين جي قيام جي تاريخ]]
|established_event1 = [[شيئا خاندان]] جي بادشاهي
|established_date1 =  {{c.|lk=no|2070}}&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event2 = پھريون شھنشاھي انضمام
|established_date2 = 221&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event3 =  ريپبلڪ جو قيام
|established_date3 = 1  جنوري
1912
|established_event4 = خانہ جنگي بعد پيپلز ريپبلڪ جو اعلان
|established_date4 = 21 سيپٽمبر 1949&lt;ref&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|p=533|url=https://books.google.fr/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |contribution=Introduction |contribution-url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 |p=[https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;printsec=frontcover |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=9788126903153 }}.&lt;/ref&gt;
|established_event5 =  ڪميونسٽ انقلاب   
|established_date5 = 1  آڪٽوبر
1949
|established_event6=  موجودہ آئين 
|established_date6 = 4  ڊسمبر
1982
|established_event7=  ميڪائو تي اختيار جي چين جي حق ۾ منتقلي 
|established_date7= 2 ڊسمبر
1999
|area_km2 = 9,596,961
|area_footnote = &lt;ref name=&quot;UN Stat&quot;&gt;{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |title=Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density |publisher=UN Statistics |year=2007 |accessdate=31 July 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101224063215/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |archivedate=24 December 2010 |df=
&lt;/ref&gt;
|area_rank = 3rd
|area_sq_mi = 3,705,407 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = 2.8% 
|population_estimate = {{UN_Population|China}} {{increase}}{{UN_Population|ref}}
|population_census = 1,339,724,852
|population_estimate_year = {{UN_Population|Year}}
|population_estimate_rank = 1st
|population_census_year = 2010
|population_census_rank = 1st
|population_density_km2 = 145&lt;ref&gt;{{cite web|title=Population density (people per sq. km of land area)
|url=http://data.worldbank.org/indicator/EN.POP.DNST|publisher=IMF|accessdate=16 May 2015}}&lt;/ref&gt;
|population_density_sq_mi = 373 &lt;!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] --&gt;
|population_density_rank = 83rd
|GDP_PPP = $23.122 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=89&amp;pr.y=14&amp;sy=2016&amp;ey=2018&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=924&amp;s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a= |title=IMF report for China |publisher=IMF |date=October 2017}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_year = 2017
|GDP_PPP_rank = 1st
|GDP_PPP_per_capita = $16,624&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 77th
|GDP_nominal = $11.938 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_year = 2017
|GDP_nominal_rank = 2nd
|GDP_nominal_per_capita = $8,583&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 74th
|Gini = 46.2 &lt;!--number only--&gt;
|Gini_year = 2015
|Gini_change =  &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|Gini_ref = &lt;ref name=NBS2015&gt;{{cite web|title=China's Economy Realized a Moderate but Stable and Sound Growth in 2015|url=http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/201601/t20160119_1306072.html|publisher=National Bureau of Statistics of China|accessdate=20 January 2016|date=19 January 2016|quote=Taking the per capita disposable income of nationwide households by income quintiles, that of the low-income group reached 5,221 yuan, the lower-middle-income group 11,894 yuan, the middle-income group 19,320 yuan, the upper-middle-income group 29,438 yuan, and the high-income group 54,544 yuan. The Gini Coefficient for national income in 2015 was 0.462.}}&lt;/ref&gt;
|Gini_rank =
|HDI = 0.738 &lt;!--number only--&gt;
|HDI_year = 2016&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
|HDI_change = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|HDI_ref = &lt;ref&gt;{{cite web | url = http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf  | title = Human Development Report 2016: Human Development for Everyone | publisher = United Nations Development Programme | accessdate = 3 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank = 90th
|currency = [[رينمنبي|رَينمِنبِي]] ([[يوئان]]; ¥)
|currency_code = CNY
|time_zone = [[چين جو معياري وقت]]
|utc_offset = [[UTC+8|+8]]
|date_format = {{vunblist |yyyy-mm-dd |''or'' yyyy{{lang|zh|年}}m{{lang|zh|月}}d{{lang|zh|日}} |([[Common Era|CE]]; [[چيني ڪيلينڊر|CE-1949]])}}
|drives_on = ساڄو پاسو (سواء[[ھانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو ]] جي)
|calling_code = [[+86]]
|cctld = {{vunblist| [[.cn]] |[[.中國]] |[[.中国]]}}
|area_magnitude = 1 E12
}}
'''چين''' (China)، جنھن جو سرڪاري نالو &quot;عوامي جمهوريه چين&quot; (People's Republic of China) آھي [[اوڀر ايشيا]] ۾ واقع ھڪ ملڪ آھي جيڪو آبادي جي لحاظ کان دنيا جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي. ان جي آبادي ھڪ ارب چاليھ ڪروڙ آھي. [[روس]]، [[ڪيناڊا]] ۽ [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] کان پوءِ دنيا جو چوٿون وڏو ملڪ آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/china/ |title=China |publisher=CIA |access-date=3 July 2016}}&lt;/ref&gt; ان جي پکيڙ 95,72,900 چورس ڪلوميٽر آھي. روايتي چيني لکڻي ۾ &quot;中國&quot; لکندا آهن ۽ آسان چيني لکڻي ۾ &quot;中国&quot; لکندا آهن.  گادي جو هنڌ [[بيجنگ]] ۽ سڀ کان وڏو شهر [[شنگھائي]] آهي. چين جي معيشت [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|گڏيل رياستن]] جي بعد دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي. ڪرنسي جو نالو [[يوآن|(¥)]] آهي.

[[انسائيڪلوپيڊيا برٽانيڪا]] مطابق چين پکيڙ ۾ [[روس]] ۽ [[ڪئناڊا|ڪينيڊا]] کان پوءِ دنيا جو ٽيون نمبر وڏو ملڪ آهي جڏهن ته [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] 95,25,067 چورس ڪلوميٽر جي پکيڙ سان چوٿون نمبر وڏو ملڪ آھي.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |url =
https://www.britannica.com/place/
China |title = China |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |access-date=4 December 2017 }}&lt;/ref&gt; ھي ملڪ انتظامي طور تي 23 صوبن (جن مان 23ھون صوبو [[تائيوان]] آھي جيڪو تڪراري علائقو آهي)،&lt;ref&gt;[https://www.washingtonpost.com/wp-srv/world/countries/china.html China], Washington Post&lt;/ref&gt; 5 خودمختيار ريجن ۽ 4 سڌي حڪمراني وارين ميونسپالٽين ([[بيجنگ]]، [[شنگھائي]]، [[چيانجين|چِيَانجَين]] ۽[[چانگچنگ|چَانگچِنگ]] ) ۽ ٻن خاص انتظامي ريجن ([[هانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو|مڪائو]]) ۾ ورھايل آھي. [[تائيوان]] پڻ چين جو حصو ھيو پر [[ٻين مھاڀاري جنگ]] کان پوء ڪميونسٽ انقلاب بعد اھو چين جي ڪميونسٽ نظام جو حصو نہ ٿيو ۽ جمهوريه چين جي نالي سان الڳ ملڪ طور وجود قائم رکيو. ھانگ ڪانگ ۽ مڪائو ليز تي يورپي ملڪن جي نگراني ۾ رھيا پر ليز ختم ٿين بعد عوامي جمهوريه چين جي نگراني ۾ اچي ويا. 

چين جو ظھور دنيا جي شروعاتي تھذيب طور اتر چيني ميدان ۾ [[پيلي ندي|يالو ندي]] جي ڇوڙ واري علائقي ۾ ٿيو ھو. ھتي ھزارين سال لاڳيتو شاھي گھراڻن جون حڪومتون قائم رھيون جن سڀ کان پھريون گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جنھن جي بادشاھي جي شروعات 21ھين صدي ق.م. ۾ ٿي. ٽين صدي ق.م. ۾ [[چن گھراڻو|چِن گھراڻي]] جي بادشاھي دوران ھي ملڪ متحد ٿي پھرين چيني ايمپائر بڻيو. ان بعد [[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي 220 ق.م. کان 206 ق.م. تائين حڪومت قائم ٿي جنھن دور ۾ ھتي [[ڪاغذ]] ٺاھڻ جي شروعات ٿي ۽ [[قطب نما]] ايجاد ٿيو ۽ زراعت ۽ طب ۾ سڌارا آيا. اھو قديم چين جو ٽيڪنالاجي جي ترقي وارو دؤر ھيو. [[چينگ گھراڻو|چينگ گھراڻي]] جي دؤر (618ع کان 907ع تائين) ۾ [[بارود]] ۽ [[منقوله ٽائيپ]] جون ايجادون ٿيون ۽ [[اتريون سانگ گھراڻو|اتر واري سانگ گھراڻي]] جي دؤر (960ع کان 1127ع تائين) ۾ بارود، قطب نما، ڪاغذ سازي ۽ پرنٽنگ پريس جي ايجادن جي تڪميل عمل ۾ آئي. چينگ واري تھذيب ۾ شاھراھ ريشم واري لنگھ جو آغاز ٿيو جنھن ذريعي [[ميسوپوٽيميا]] ۽ [[آفريڪا]] کان واپارين جي آمد جي شروعات ٿي. چنگ ايمپائر ۾ چين جون حدون لڳ ڀڳ ساڳيون موجوده دؤر واريون رھيون. 1911ع واري انقلاب کان پوء 1912ع ۾ چين ۾ شاھي گھراڻي واري راڄ جو خاتمو ٿيو ۽ جمھوريه چين وجود ۾ آيو. [[ٻين مھاڀاري جنگ]] ۾ چين تي جاپان قبضو ڪيو. بعد ۾ چيني گھرو ويڙھ بعد 1949ع م ھتي چيني ڪميونسٽ پارٽي جي سربراھي ۾ [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪيو. ڪومنتانگ پارٽي جي حڪومت شڪست کاڌي ۽ تائيوان تائين محدود ٿي وئي. چين ھڪ وحداني سوشلسٽ ۽ ھڪ جماعتي نظام واري ريپبلڪ آھي. ھي ملڪ گڏيل قومن (UNO) جي سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪن ملڪ آھي.

==تاريخ==

===آڳاٽو دور===
[[File:National Museum of China 2014.02.01 14-43-38.jpg|thumb|[[زيانرين غار]] مان ڏھ ھزار سال اڳ جا برآمد ٿيل مٽي جا ٿانوَ]]

قديم آثارن وارين شھادتن مان ھتي ساڍا ٻاويھ لک سال اڳ [[ھومني بن مانس|ھومني بن مانسن]] جي رھائش جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://archive.archaeology.org/0001/newsbriefs/china.html|title=Early Homo erectus Tools in China|last1=Ciochon|first1=Russell|last2=Larick|first2=Roy|date=1 January 2000|website=[[Archaeology (magazine)|Archeology]]|access-date=30 November 2012}}&lt;/ref&gt;. بيجنگ کان ڪجهه فاصلي تي [[زھوڪاڊيئن]] لڳ ھڪ غار مان پوڻا اٺ کان پوڻا ست لک سال اڳ جا ھتي [[ھومواريڪٽس]] انسان جا پنڊ پھڻ پڻ مليا آهن جنھن کي [[پيڪنگ وارو ماڻھو|پيڪنگ واري ماڻھو]] جو نالو ڏنو ويو. ھومواريڪٽس انسانن سڀ کان اڳ باھ ٻارڻ سکي ھئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|title=The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian|website=[[UNESCO]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623160018/http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|archive-date=23 June 2016|access-date=6 March 2013}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated198&quot;&gt;{{cite journal |doi = 10.1038/nature07741 |date=Mar 2009 |author1=Shen, G. |author2=Gao, X. |author3=Gao, B. |author4=Granger, De |title = Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating |volume = 458 |issue = 7235 |pages = 198–200 |issn = 0028-0836 |pmid = 19279636 |journal = Nature |bibcode = 2009Natur.458..198S |s2cid=19264385 |url = https://www.semanticscholar.org/paper/d502c36487e27d90c7962fc60d28c48ab16c8f0e }}&lt;/ref&gt; [[ھونان صوبو|ھونان صوبي]] جي [[ڊائو ڪائونٽي]] ۾ واقع [[فيان غار]] مان  سوا لک سال کان اسي ھزار سالن تائين پراڻي [[ھوموسيپيئن]] انسانن جي ڏندن جا پنڊ پهڻ مليا آهن&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.bbc.com/news/science-environment-34531861 |title = Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early' |last=Rincon |first=Paul |date=14 October 2015 |work=[[BBC News]] |access-date=14 October 2015}}&lt;/ref&gt; [[جيئھو]] مان ست ھزار سال ق م واري چيني نشانين واري لکڻي جا نشان مليا آهن&lt;ref name=&quot;earliest writing&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2956925.stm|title='Earliest writing' found in China|last=Rincon|first=Paul|date=17 April 2003|work=[[BBC News]]|access-date=14 January 2020}}&lt;/ref&gt; [[ڊيمائيڊي ]] لڳ ڇھ ھزار سال ق م پراڻا چيني نشانين واري لکڻي جا آثار مليا آهن&lt;ref&gt;[[Qiu Xigui]] (2000). ''Chinese Writing''. English translation of {{lang|zh-Hant|文字學概論}} by Gilbert L. Mattos and [[Jerry Norman (sinologist)|Jerry Norman]]. Early China Special Monograph Series No. 4. Berkeley: The Society for the Study of Early China and the Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley. {{ISBN|978-1-55729-071-7}}.&lt;/ref&gt;

===شروعاتي شاھي خاندان===


[[File:甲骨文发现地 - panoramio.jpg|thumb| چوڏھين صدي ق م واري [[شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي پوئين دور ۾ [[ينچو]] نالي گادي واري شھر جا آثار]]

چين جو پھريون شاھي گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جيڪو 2100 ق م ۾ ظھور ۾ آيو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Tanner |first=Harold M. |title = China: A History |year=2009 |publisher=Hackett Publishing |pages=35–36 |url = https://books.google.com/books?id=VIWC9wCX2c8C&amp;pg=PA35 |isbn=978-0-87220-915-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Xia–Shang–Zhou Chronology Project]] by People's Republic of China&lt;/ref&gt; ان بعد [[ شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي راڄ جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Pletcher|first=Kenneth |title=The History of China |year=2011 |publisher=Britannica Educational Publishing |page=35|url= https://books.google.com/books?id=A1nwvKNPMWkC&amp;pg=PA35 |isbn=978-1-61530-181-2 }}&lt;/ref&gt; جنھن جو راڄ اوڀر چين ۾ [[پيلي ندي]] واري ميداني علائقي ۾ سترھين کان يارھين صدي ق م تائين رھيو&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Fowler |first1=Jeaneane D. |first2=Merv |last2=Fowler |title=Chinese Religions: Beliefs and Practices |year=2008 |publisher=Sussex Academic Press |page=17 |url = https://books.google.com/books?id=rpJNfIAZltoC&amp;pg=PA17 |isbn=978-1-84519-172-6 }}&lt;/ref&gt;  انھن جي دور جي [[اوراڪل ھڏين واري لپي]] چيني ٻولي جي قديم ترين لپي آهي&lt;ref&gt;William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems. (Feb. 1986), pp. 420–436 (436).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David N. Keightley, &quot;Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China&quot;, ''Representations'', No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Autumn, 1996), pp.68–95 [68].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia| url=https://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC&amp;pg=PA904 | page=904 | first=Pam |last=Hollister |title=Zhengzhou | encyclopedia=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania |editor1-first=Paul E. |editor1-last=Schellinger |editor2-first=Robert M. |editor2-last= Salkin |publisher= Fitzroy Dearborn Publishers |year=1996| isbn=978-1-884964-04-6}}&lt;/ref&gt; ۽ جديد چيني اکري نشان ان لپي جي اکري نشانن مان نڪتل آھن&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=BzfRFmlN2ZAC&amp;pg=PA4|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2013|isbn=978-0-19-958584-7|page=4}}&lt;/ref&gt; شينگ گھراڻي جو راڄ [[جئو گھراڻو|جئو گھراڻي]] فتح ڪيو جنھن يارھين صدي ق م کان پنجين صدي ق م تائين راڄ ڪيو پر انھن جي اختيارن جي مرڪزيت فوجي جاگيرن ۾ ورھائجي وئي جنھن سان ڪجهه پرنسپلٽين جنم ورتو جن انھن جي اطاعت کان انڪار ڪرڻ شروع ڪيو ۽ ٽي سؤ سالن تائين جنگ جوٽيندا رھيا جنھن بعد اتي ست طاقتور رياستون باقي بچيون&lt;ref&gt;{{cite web |title=Warring States |url=https://www.britannica.com/event/Warring-States |publisher=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt;.

===چيني ايمپائر===

[[File:Badaling China Great-Wall-of-China-01.jpg|thumb|چين جي پھرين شھنشاھ [[ چن شي ھوانگ]] جنگ جوٽيندڙ رياستن کي [[ديوار چين]] ٺاھڻ لاء ھڪ راڄ ۾ متحد ڪيو. ان ديوار جو وڏو حصو [[منگ گھراڻو| منگ گھراڻي]] جي دؤر سان تعلق رکندڙ آهي]]

ھڪ رياست جي حاڪم چن شي ھوانگ باقي ڇھ رياستون فتح ڪري 221ق م ۾ جنگن جو خاتمو آڻي چيني ايمپائر جو بنياد وڌو ۽ چن گھراڻي جي جئنگ بادشاھ پاڻ کي شھنشاھ سڏائڻ شروع ڪيو. ھن ايمپائر ۾ قانوني سڌارا نفاذ ڪيا.  چيني ٻولي جي اکري نشانن، ماپ جي ايڪن ۽ ڪرنسي جي معيار ۾ اضافو آندو. گاڏن جي سرائين جي ڊيگھ کي وڌرايو ۽ روڊن جي ويڪر ۾ پڻ اضافو ڪرايو. ھن [[گئانگشي]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ [[ويٽنام]] جي يو قبيلن کي فتح ڪيو&lt;ref&gt;Sima Qian, Translated by Burton Watson. ''Records of the Grand Historian: Han Dynasty I'', pp. 11–12. {{ISBN|0-231-08165-0}}.&lt;/ref&gt; چن گھراڻي جو دؤر پندرهن سال ھليو ۽ جيئنگ جي وفات بعد سخت پاليسين جي ڪري بغاوتن جنم ورتو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;&gt;Bodde, Derk. (1986). &quot;The State and Empire of Ch'in&quot;, in ''The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220''. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-24327-0}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;&gt;{{cite book|title=The Early Chinese Empires: Qin and Han|first=Mark Edward|last=Lewis|publisher=Belknap Press|location=London|year=2007|isbn=978-0-674-02477-9|url=https://archive.org/details/historyofimperia00broo}}&lt;/ref&gt; گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي جنھن ۾ [[سيئنگيينگ]] ۾ شاھي لائبريري کي ساڙيو ويو&lt;ref&gt;{{citation |last=Cotterell |first=Arthur |title=The Imperial Capitals of China |pages=[https://books.google.com/books?id=bZI764AEfcsC&amp;pg=PA35 35–36] |publisher=Pimlico |date=2011 }}&lt;/ref&gt; 206 ق م ۾ [[ھان گھراڻو| ھان گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو جيڪو 220ع تائين جاري رھيو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;/&gt; ھن ايمپائر جو راڄ فوجي مھمن ذريعي وچ ايشيا ، منگوليا ڏکڻ ڪوريا،  چيني [[يونان صوبو|يونان]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ اتر ويٽنام تائين ڦھليو. وچ ايشيا ۽ سوگديا تي پھچڻ ڪري ھن ايمپائر شاھراھ ريشم جي ھماليہ جبلن واري انڊيا مان گذرندڙ گس جي بدران وچ ايشيا وارو گس شروع ڪيو ۽ ھان ايمپائر جلد ئي دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت بڻجي وئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&amp;_&amp;ERICExtSearch_SearchValue_0=ED460052&amp;ERICExtSearch_SearchType_0=no&amp;accno=ED460052 |title=Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. ''China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st century''|publisher=World Bank Publications via Eric.ed.gov|access-date=22 October 2012}}&lt;/ref&gt;


[[File:Han Expansion.png|thumb|[[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي دؤر ۾ ٻين صدي ق م ۾ ايمپائر جي توسيع وارو نقشو]]

ھان گھراڻي جي خاتمي سان ھتي ٽن بادشاھتن جنم ورتو&lt;ref&gt;Whiting, Marvin C. (2002). ''Imperial Chinese Military History''. iUniverse. p. 214&lt;/ref&gt; [[سائو وئي]] واري رياست تي [[شين گھراڻو|شين گھراڻي]] (265ع کان 420ع) قبضو ڪيو ۽ ھوئي نالي حاڪم جي بطور ھڪ ڪمزور شھنشاھ جي تاجپوشي تي ٻين رياستن سان گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. اتر چين وارن قبيلن سورھن بادشاھتون قائم ڪري ڇڏيون. [[زاينبي قبيلو|زاينبي]] قبيلي وارن انھن سڀني جو [[اترئين وئي]] جي نالي سان انضمام ڪرايو جنھن جي [[شھنشاھ زاياوين]] قبائلي نفرتن واري پراڻين پاليسين جو خاتمو آڻي قبيلن کي چيني ثقافت ۾ ضم ڪيو. ڏکڻ چين ۾ جنرل [[شھنشاھ وو لئيوسانگ گھراڻي وارو|لئيو يو]] [[لئيو سانگ گھراڻو|لئيو سانگ گھراڻو]] کي چن گھراڻي جي جاء تي مضبوط ڪيو. چين اھڙي طرح اترئين ۽ ڏاکڻي ايمپائرن ۾ ورھايل رھيو ۽ اتي انھن ٻنھي گھراڻن جي کوڙ حاڪمن راڄ ڪيو. 581ع ۾ [[سوئي گھراڻو|سوئي گھراڻي]] انھن ٻنھي راڄن کي گڏائي ھڪ ايمپائر ۾ تبديل ڪيو. سوئي گھراڻي جي دؤر ۾ ھان ماڻھن پوري چين ۾ زور ورتو. ھن دؤر ۾ زراعت ۽ معيشت ۾ سڌارا آيا، آبپاشي نظام کي بھتر ڪرڻ لاء چين جو وڏو ڪينال کوٽايو ويو ۽ ٻڌ ڌرم جي سرپرستي ڪئي وئي. سوئي گھراڻي جو راڄ گھڻو نہ ھلي سگھيو . اتر ڪوريا واري جنگ ھارائڻ ۽ عوامي ڪمن لاء عام ماڻھن کان بيگار ۾ ڪم وٺڻ ڪري ماڻھو انھن مان بيزار ٿي پيا&lt;ref&gt;Ki-Baik Lee (1984). ''A new history of Korea.'' Harvard University Press. {{ISBN|978-0-674-61576-2}}. p.47.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David Andrew Graff (2002). ''Medieval Chinese warfare, 300–900.'' Routledge. {{ISBN|0-415-23955-9}}. p.13.&lt;/ref&gt;. ان بعد [[چئنگ گھراڻو|چئنگ گھراڻي]] ۽ وري پوء [[سانگ گھراڻو| سانگ گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو ۽ چين جي معيشت، ٽيڪنالاجي ۽ ثقافت جي سونھري دؤر جو آغاز ٿيو&lt;ref&gt;Adshead, S. A. M. (2004). ''T'ang China: The Rise of the East in World History''. New York: Palgrave Macmillan. p. 54&lt;/ref&gt; 
چئنگ ايمپائر اولھ وارن علائقن ۽ شاھراھ ريشم جو ڪنٽرول حاصل ڪيو&lt;ref&gt;{{citation|last=Nishijima|first=Sadao|editor1-last=Twitchett|editor1-first=Denis|editor2-last=Loewe|editor2-first=Michael|chapter=The Economic and Social History of Former Han|title=Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220|year=1986|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-24327-8|pages=545–607}}&lt;/ref&gt; جنھن سان چيني واپارين جي ميسوپوٽاميا ۽ آفريڪا تائين رسد آسان ٿي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/columbiachronolo00john|title=Columbia Chronologies of Asian History and Culture|last=Bowman|first=John S.|publisher=Columbia University Press|year=2000|location=New York|pages=[https://archive.org/details/columbiachronolo00john/page/104 104–105]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ايمپائر جي گادي وارو شھر [[شانگن]] دنيا جي وڏن شھري مرڪزن ۾ شمار ٿيڻ لڳو پر پوء اٺين صدي عيسويءَ ۾ بغاوت ٿيڻ جي ڪري تباھي جي ور چڙهي ويو&lt;ref&gt;City University of HK Press (2007). ''China: Five Thousand Years of History and Civilization''. {{ISBN|962-937-140-5}}. p.71 جي&lt;/ref&gt; 907ع ۾ چئنگ ايمپائر ڪمزور ٿي ٽٽڻ شروع ڪيو. ان جا فوجي گورنر چوڻ کان نڪري ويا. اڳتي ھلي سانگ گھراڻي وري ايمپائر کي متحد ڪيو. سانگ ايمپائر دنيا جي پھرين رياست ھئي جنھن ڪاغذ واري ڪرنسي ۽ دنيا جي پھرين باقاعده مستقل نيوي فوج جي شروعات ڪئي. ان سامونڊي واپار ۽ جھازسازي جي صنعت کي ھٿي ڏني&lt;ref&gt;Paludan, Ann (1998). ''Chronicle of the Chinese Emperors''. London: Thames &amp; Hudson. {{ISBN|0-500-05090-2}}. p. 136.&lt;/ref&gt;

[[File:Along the River During the Qingming Festival (detail of original).jpg|thumb|left|ٻارھين صديءَ جي ھڪ پينٽنگ جنھن ۾ سانگ گھراڻي جي ايمپائر جو گاديءَ جو هنڌ [[بيجنگ]] (موجوده [[ڪائيفنگ]] شھر) ڏيکاريل]]

ڏھين ۽ يارھين صدي عيسويءَ ۾ چين جي آدمشماري ٻيڻي ٿي چڪي هئي جيڪا لڳ ڀڳ ڏھ ڪروڙ ھئي. گھڻي ڀاڱي وڌڻ جو سبب وچ چين ۽ ڏکڻ چين ۾ چانورن جي فصل ۾ واڌ ھيو جنھن سان چانورن جي پيداوار م وڏو اضافو آيو ۽ کاڌي جي فراواني ٿي وئي. سانگ گھراڻي جي دؤر ۾ ٻڌازم جي ڀيٽ ۾ [[نئون ڪنفيوشسزم| نئين ڪنفيوشسزم]] کي فروغ مليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Essentials of Neo-Confucianism: Eight Major Philosophers of the Song and Ming Periods|year=1999|publisher=Greenwood Publishing Group|page=3|url=https://books.google.com/books?id=sjzPPg8eK7sC&amp;pg=PA3|isbn=978-0-313-26449-8}}&lt;/ref&gt;، فن ۽ فلسفي ترقي ڪئي &lt;ref&gt;{{cite web|title=Northern Song dynasty (960–1127)|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/nsong/hd_nsong.htm|publisher=Metropolitan Museum of Art|access-date=27 November 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://d.wanfangdata.com.cn/Thesis_Y1795153.aspx |script-title=zh:从汝窑、修内司窑和郊坛窑的技术传承看宋代瓷业的发展 |website=wanfangdata.com.cn |date=15 February 2011 |access-date=15 August 2015}}&lt;/ref&gt; سانگ گھراڻي جي فوجي ڪمزوري جو فائدو جرچن ماڻهن جي [[شين گھراڻو| شين گھراڻي]] ورتو جنھن بيئنجنگ شھر تي قبضو ڪيو. شين گھراڻي جو راڄ 1115ع کان 1234ع تائين ھليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life in China on the Eve of the Mongol Invasion, 1250–1276|year=1962|publisher=Stanford University Press|page=[https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22 22]|url=https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22|isbn=978-0-8047-0720-6}}&lt;/ref&gt;. 1271ع ۾ منگولن چين فتح ڪيو ۽ منگول سردار [[قبلائي خان]] [[يوئن گھراڻو|يوئن گھراڻي]] جي ايمپائر جو بنياد وڌو. 1297ع تائين يوئن گھراڻي سانگ گھراڻي جا آخري بچيل علائقا فتح ڪري ورتا. منگولن جي آمد کان اڳ سانگ گھراڻي جي ايمپائر ۾ چين جي آبادي 12 ڪروڙ تائين ٿي چڪي هئي پر منگولن جي دور 1300ع ۾  گھٽجي ڇھ ڪروڙ تائين ٿي وئي&lt;ref&gt;Ping-ti Ho. &quot;An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China&quot;, in ''Études Song'', Series 1, No 1, (1970). pp. 33–53.&lt;/ref&gt;. [[ژيو يوئنژانگ]] نالي ھڪ ھاري  يوئن گھراڻي جو 1368ع ۾ خاتمو آندو ۽ [[منگ گھراڻو|منگ گھراڻي]] جو بنياد رکيو اھڙي طرح ان گھراڻي جو شھنشاھ [[ھنگوو شھنشاھ|ھنگوو]] گادي تي ويٺو. منگ گھراڻي جو دؤر سان چين جو ھڪ دفعو ٻيھر سونھري دؤر شروع ٿيو. معيشت مضبوط ٿي ۽ بحري فوج دنيا جي مضبوط ترين بحريه بڻجي وئي. فن ۽ ثقافت کي فروغ مليو. ان گھراڻي جي دؤر ۾ ايڊمرل [[ژينگ ھي]] ھندي سمنڊ جا اوڀر آفريڪا تائين سفر ڪيا&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.theguardian.com/world/2010/jul/25/kenya-china |title=Chinese archaeologists' African quest for sunken ship of Ming admiral |last=Rice|first=Xan|date=25 July 2010 |newspaper=[[The Guardian]]|access-date=16 January 2020}}&lt;/ref&gt;
[[File:Qing Empire circa 1820 EN.svg|thumb|منگ ايمپائر جي توسيع]]

منگ گھراڻي جي شروعاتي دؤر ۾ ايمپائر جي گادي جو هنڌ [[نانچنگ]] شھر کان [[ بيجنگ]] منتقل ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |title=Wang Yangming (1472—1529) |url = https://www.iep.utm.edu/wangyang/ |encyclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy|access-date=9 December 2013|url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109100108/http://www.iep.utm.edu/wangyang/ |archive-date=9 November 2013}}&lt;/ref&gt; 1644ع ۾ [[لي زيچانگ]] جي اڳواڻي م ھارين جي باغي ويڙھاڪن بيجنگ تي قبضو ڪيو. شڪست وقت [[شھنشاھ چاگجين]]  خودڪشي ڪري ڇڏي. لي زيچانگ جي [[شن گھراڻو|شن گھراڻي]] جو جلد ئي چنگ گھراڻي جي مانچو  منگ گھراڻي جي جنرل وو سانگوئي جي مدد سان خاتمو آندو ۽ بيجنگ جو ڪنٽرول سنڀاليو. اھڙي طرح بيجنگ ۾ [[چنگ گھراڻو|چنگ گھراڻي]] جي راڄ جي شروعات ٿي.

===آخري چنگ گھراڻي جي ايمپائر===


[[File:Regaining the Provincial Capital of Ruizhou.jpg|thumb|left|upright=0.9|اوڻويھون صدي ۾ ٿيل تائيپنگ بغاوت (1850–1864)]]
چنگ گھراڻي جي ايمپائر 1644ع کان 1912ع تائين قائم رهي. اھو چين جو آخري شاھي خاندان ھيو. منگ گھراڻي کان چنگ گھراڻي وٽ ايمپائر جي منتقلي واري گھرو ويڙھ (1618–1683) ۾ اڍائي ڪروڙ ماڻھو ھلاڪ ٿيا ۽ چين جي معيشت تباھ ٿي ھڪ ننڍڙي معيشت ۾ تبديل ٿي وئي&lt;ref&gt;John M. Roberts (1997). ''[https://books.google.com/books?id=3QZXvUhGwhAC A Short History of the World]''. Oxford University Press. p. 272. {{ISBN|0-19-511504-X}}.&lt;/ref&gt; ڏکڻ چين ۾ منگ جي خاتمي بعد منگوليا، تبت ۽ [[چنگجيانگ]] ۽ [[زنگار خانيٽ]] فتح ڪري ايمپائر ۾ شامل ڪيا ويا&lt;ref&gt;The Cambridge History of China: Volume 10, Part 1, by John K. Fairbank, p37&lt;/ref&gt;  چنگ مخالف جذبات کي ڪچلڻ لاءِ مرڪزي آپيشاهي قائم ڪئي وئي. زراعت کي فروغ ۽ واپار کي روڪيو ويو &lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中国通史·明清史 |year=2010|publisher=九州出版社|pages=104–112|isbn=978-7-5108-0062-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中华通史·第十卷 |year=1996 |publisher=花城出版社|page=71 |isbn=978-7-5360-2320-8 }}&lt;/ref&gt; اوڻويھين صدي ۾ چنگ ايمپائر جون برطانيا ۽ فرانس سان آفيم واريون جنگون لڳيون. ھانگ ڪانگ ان کان کسي برطانيا ۾ شامل ڪيو ويو ۽ چين کي معاوضي ادا ڪرڻ لاء مجبور ڪيو ويو ۽ معاھدن ھيٺ بندرگاھون ورتيون ويون&lt;ref&gt;[[Ainslie Thomas Embree]], [[Carol Gluck]] (1997). ''[https://books.google.com/books?id=Xn-6yMhAungC Asia in Western and World History: A Guide for Teaching]''. M.E. Sharpe. p.597. {{ISBN|1-56324-265-6}}.&lt;/ref&gt; 1842ع ۾ نانڪنگ وارو معاھدو ڪيو ويو. 1894 ۽ 1895ع ۾ جاپان جنگ شروع ڪري ڪوريائي اپٻيٽ ۽ تائيوان وارو ٻيٽ چيني ايمپائر کان کسي ورتا&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/546176/Sino-Japanese-War|title=Sino-Japanese War (1894–95)|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|access-date=12 November 2012}}&lt;/ref&gt;. 1876 کان 1879ع ۾ اتر چين ۾ ڏڪار آيو جنھن ۾90 لکن کان 130 لکن تائين ماڻھو فوت ٿي ويا&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fao.org/3/U8480E/U8480E05.htm|title=Dimensions of need – People and populations at risk|year=1995|website=Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)|access-date=3 July 2013}}&lt;/ref&gt;. 1898ع ۾ [[شھنشاھ گئانگشو]] ملڪ ۾ جديد آئيني بادشاهت جي قيام لاء سڌارا شروع ڪيا پر [[ملڪه ڊويجر سڪسي]] انھن ۾ رڪاوٽون وڌيون. [[باڪسر واري بغاوت]] (1899–1901) ايمپائر کي وڌيڪ ڪمزور ڪري ڇڏيو.  1911- 1912ع واري [[چنھائي انقلاب]] چنگ گھراڻي جي راڄ جو خاتمو آڻي ڇڏيو ۽ ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو. جمھوريه چين 1912ع کان 1949ع تائين قائم رھيو.

=== جمھوریه چين===

[[File:Republic of China proclaimtion.png|thumb|left|سن يات سين 1912ع ۾ ريپبلڪ آف چين جو اعلان ڪندي]]
پھرين جنوري 1912ع ۾ چين ريپبلڪ ۾ تبديل ٿي ويو ۽ [[ڪومنتانگ پارٽي]] (نيشنل پارٽي) جو اڳواڻ [[سن يات سين]] چين جو عارضي صدر مقرر ٿيو&lt;ref&gt;Eileen Tamura (1997). ''China: Understanding Its Past.'' Volume 1. University of Hawaii Press. {{ISBN|0-8248-1923-3}}. p.146.&lt;/ref&gt; صدارت پعد ۾ اڳوڻي چنگ ايمپائر جي جنرل [[يوئان شڪائي]] جي حوالي ڪئي وئي جنھن 1915ع ۾ پاڻ کي چين جو شھنشاھ قرار ڏئي ڇڏيو. چين ۾ ان جي سخت مذمت ڪئي وئي، خود سندس پارٽي [[بيئينگ آرمي]] ان جي مخالفت ڪئي. ھن کي اقتدار ڇڏڻ تي مجبور ڪيو ويو ۽ ٻيھر ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو&lt;ref&gt;[[Stephen G. Haw|Stephen Haw]], (2006). Beijing: A Concise History. Taylor &amp; Francis, {{ISBN|0-415-39906-8}}. p.143.&lt;/ref&gt; 1916ع ۾ يوئان شڪائي جي وفات بعد چين سياسي طور تي ورھائجي ويو هو. بيجنگ درحقيقت بي اختيار ٿي وئي ھئي علائقائي فوجي سردارن چين جي وڏي حصي تي ڪنٽرول رکيون ويٺا هئا&lt;ref&gt;Bruce Elleman (2001). ''Modern Chinese Warfare''. Routledge. {{ISBN|0-415-21474-2}}. p.149.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Graham Hutchings (2003). ''Modern China: A Guide to a Century of Change''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-01240-2}}. p.459.&lt;/ref&gt; 1920ع واري ڏھاڪي ۾ جمھوريه چين جي ملٽري اڪيڊمي جي پرنسيپال [[چيانگ ڪائي شيڪ]] جي سربراهي ۾ ڪومنتانگ ملڪ کي متحد رکيو&lt;ref&gt;Peter Zarrow (2005). ''China in War and Revolution, 1895–1949''. Routledge. {{ISBN|0-415-36447-7}}. p.230.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;M. Leutner (2002). ''The Chinese Revolution in the 1920s: Between Triumph and Disaster''. Routledge. {{ISBN|0-7007-1690-4}}. p.129.&lt;/ref&gt; 
ڪومنتانگ حڪومت ملڪ جي گادي جي ھنڌ کي بيجنگ کان [[نانچنگ]] منتقل ڪيو ۽ سياسي عمل جي سن يات سين جي ڏنل خيالن مطابق نگھباني ڪندي چين جي رياست کي ھڪ جديد جمھوري رياست ۾ تبديل ڪيو&lt;ref&gt;Hung-Mao Tien (1972). ''Government and Politics in Kuomintang China, 1927–1937 (Volume 53)''. Stanford University Press. {{ISBN|0-8047-0812-6}}. pp.&amp;nbsp;60–72.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Suisheng Zhao]] (2000). ''China and Democracy: Reconsidering the Prospects for a Democratic China''. Routledge. {{ISBN|0-415-92694-7}}. p.43.&lt;/ref&gt; چيني فوجي اڳواڻن ۾ نفاق جي ڪري چيانگ ڪائي شيڪ لاء چيني ڪميونسٽن جي پيپلز لبريشن آرمي سان ويڙھ  مشڪل ٿي پئي. اھا ويڙھ ڪومنتانگ 1927 کان جاري رکندي پئي آئي. 1936ع ۾ جاپاني حملي کان اڳ ڪومنتانگ پيپلز لبريشن آرمي جي لانگ مارچ کي شڪست ڏيندي پئي آئي &lt;ref&gt;David Ernest Apter, Tony Saich (1994). ''Revolutionary Discourse in Mao's Republic''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-76780-2}}. p.198.&lt;/ref&gt;

[[File:1945 Mao and Chiang.jpg|thumb|[[چيانگ ڪائي شيڪ]] 
۽ [[ مائوزي تنگ]] ٻين جنگ عظيم جي خاتمي تي جام لھرائيندي]]

ٻين چين جاپان جنگ 1937ع کان 1945 تائين جاري رھي. ان جنگ ۾ چين جي دفاع لاء ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي پاڻ ۾ اتحاد ڪري گڏجي جنگ وڙھي. ان جنگ ۾ ٻہ ڪروڙ چيني مارجي ويا&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/nuclear_01.shtml &quot;Nuclear Power: The End of the War Against Japan&quot;]. BBC&amp;nbsp;— History. Retrieved 14 July 2013.&lt;/ref&gt; جاپاني قبضي دوران لڳ ڀڳ 40000 کان 300000 چيني رڳو [[نانڪنگ وارو قتل عام|نانڪنگ واري قتل عام]] ۾ ھلاڪ ٿيا&lt;ref&gt;[http://www.ibiblio.org/hyperwar/PTO/IMTFE/IMTFE-8.html &quot;Judgement: International Military Tribunal for the Far East&quot;]. ''Chapter VIII: Conventional War Crimes (Atrocities).'' November 1948. Retrieved 4 February 2013.&lt;/ref&gt; ٻين جنگ عظيم دوران چين جو شمار اتحادين ۾ ھيو&lt;ref name = Justus&gt;{{cite book |last1=Doenecke |first1=Justus D. |last2=Stoler |first2=Mark A. |title=Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945|url=https://books.google.com/books?id=xdMF9rX6mX8C&amp;pg=PA62 |year=2005 |publisher=Rowman &amp; Littlefield |isbn=978-0-8476-9416-7}}&lt;/ref&gt; گڏيل قومن جي پڌرنامي ۾ پڻ ان کي چئن وڏين طاقتن سان گڏ ھڪ طاقتور ملڪ طور تسليم ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Yearbook of the United Nations 1946–1947|date=1947|publisher=United Nations|location=Lake Success, NY|oclc=243471225|page=3|chapter-url=http://www.unmultimedia.org/searchers/yearbook/page.jsp?volume=1946-47&amp;page=38|access-date=25 April 2015|chapter=The Moscow Declaration on general security}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/en/sections/history-united-nations-charter/1942-declaration-united-nations/|title=Declaration by United Nations|publisher=United Nations|access-date=20 June 2015}}&lt;/ref&gt; ان کي جنگ جي اھم فاتح ملڪن ۾ شمار ڪيو ويو&lt;ref&gt;Hoopes, Townsend, and Douglas Brinkley. ''FDR and the Creation of the U.N.'' (Yale University Press, 1997)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|first=John Lewis|last=Gaddis|title=The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947|url=https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd|url-access=registration|year=1972|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-12239-9|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd/page/24 24]–25}}&lt;/ref&gt; 1945 ۾ جاپان جي پيش پوڻ بعد تائيوان ۽ [[پيسڪيڊورس]] واري [[ٻيٽن جي جھرمٽ]] کي واپس چين اختيار حوالي ڪيو ويو. جنگ پوري چين کي تباھ ڪري ڇڏيو هو. ٻين جنگ عظيم جي خاتمي بعد وري ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي وچ ۾ گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. 1947 ۾ آئين جي حڪمراني بحال ڪئي وئي&lt;ref&gt;{{cite book|title=Constitutional Reform and the Future of the Republic of China|chapter=The Constitutional Conundrum and the Need for Reform|year=1991|publisher=M.E. Sharpe|page=3|chapter-url=https://books.google.com/books?id=xCxMn-2msr8C&amp;pg=PA3 |first=Hung-mao |last=Tien |editor-first= Harvey |editor-last=Feldman|isbn=978-0-87332-880-7}}&lt;/ref&gt;

===عوامي جمهوريه چين جو قيام===

[[File:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpg|thumb| 1949ع ۾  چيئرمين [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪندي]]
1949ع ۾ چين جو لڳ ڀڳ سمورو علائقو ڪميونسٽ پارٽي جي اختيار ۾ اچي چڪو هو. ڪومنتانگ شڪست کائيندي تائيوان ۽ ٻين ٻيٽن تائين محدود ٿي وئي. 21 سيپٽمبر 1949ع تي چيئرمين مائوزي تنگ عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪري ڇڏيو&lt;ref name=prcfounding&gt;{{cite web|url=http://www.isop.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|title=The Chinese people have stood up|publisher=UCLA Center for East Asian Studies|access-date= 16 April 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20090218071231/http://www.international.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|archive-date=18 February 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf2&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|page=533|url=https://books.google.com/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf3&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |page=[https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=978-81-269-0315-3 }}&lt;/ref&gt; [[تيان مين اسڪوائر]] تي ان جو جشن ملهايو ويو&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.cnn.com/2019/09/29/asia/china-beijing-mao-october-1-70-intl-hnk/index.html |work=CNN |title=They were born at the start of Communist China. 70 years later, their country is unrecognizable |author1=Ben Westcott |author2=Lily Lee |date=30 September 2019}}&lt;/ref&gt; 1950ع ۾ پيپلز لبريشن آرمي ھائنان ٻيٽ تائيوان واري جمھوريه چين جي حڪومت کان کسي ورتو&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1817&amp;dat=19500509&amp;id=FUw_AAAAIBAJ&amp;pg=3627,3301880|title=Red Capture of Hainan Island|newspaper=The Tuscaloosa News|date=9 May 1950|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt; ۽ تبت کي عوامي جمھوريه چين ۾ ضم ڪري ڇڏيو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |title=The Tibetans |publisher=University of Southern California |access-date=20 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016102314/http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |archive-date=16 October 2013}}&lt;/ref&gt; اولھ چين ۾ ڪومنتانگ جي مسلمانن طرفان بغاوت 1950 کان 1958ع تائين جاري رهندي آئي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZNCghCIbyVAC&amp;q=C.I.A%20%20Ma%20bufang&amp;pg=PA169|title=The Sino-American alliance: Nationalist China and American Cold War strategy in Asia|author=John W. Garver|year=1997|publisher=M.E. Sharpe|isbn=978-0-7656-0025-7|page=169|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt;

[[File:Deng_Xiaoping_and_Jimmy_Carter_at_the_arrival_ceremony_for_the_Vice_Premier_of_China._-_NARA_-_183157-restored.jpg|alt=|left|thumb| 1979ع ۾ عوامي جمهوريه چين جو [[ڊينگ شيائوپنگ]] آمريڪي صدر [[ جمي ڪارٽر]] سان گڏ]]

انقلابي حڪومت زرعي سڌارا آڻي ھارين ۾ پنھنجي مقبوليت کي مستحڪم ڪيو. ان دوران ڏھ کان ويھ لک زميندارن کي ماريو ويو&lt;ref&gt;Busky, Donald F. (2002). ''[https://books.google.com/books?id=Q6b0j1VINWgC Communism in History and Theory]''. Greenwood Publishing Group. p.11.&lt;/ref&gt; چين ھڪ الڳ صنعتي نظام جوڙيو ۽ پنھنجا ايٽمي ھٿيار ٺاھڻ شروع ڪيا&lt;ref&gt;{{cite web|title= A Country Study: China |url=https://www.loc.gov/item/87600493/|website=www.loc.gov|access-date=3 October 2017}}&lt;/ref&gt; 1950 ۾ چين جي آبادي 55 ڪروڙ ھئي جيڪا 1974 ۾ وڌي 90 ڪروڙ ٿي وئي&lt;ref&gt;{{Cite book|author=Madelyn Holmes |url=https://books.google.com/books?id=lJK-GRriJAoC |title=Students and teachers of the new China: thirteen interviews |publisher=McFarland |access-date=7 November 2011 | year=2008 |page=185 |isbn= 978-0-7864-3288-2}}&lt;/ref&gt; 1966ع ۾ مائوزي تنگ ۽ ان جي حامين ثقافتي انقلاب شروع ڪيو جيڪو مائوزي تنگ جي 1976ع ۾ وفات تائين جاري رهيو. 1971 ۾ عوامي جمهوريه چين گڏيل قومن ۾ تائيوان واري جمھوريه چين جي جاء ورتي ۽ سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪنيت پڻ حاصل ڪئي&lt;ref&gt;Michael Y.M. Kao. &quot;Taiwan's and Beijing's Campaigns for Unification&quot; in Harvey Feldman and Michael Y. M. Kao (eds., 1988): ''Taiwan in a Time of Transition''. New York: Paragon House. p.188.&lt;/ref&gt;. 1978۾ عوامي جمهوريه چين سوشلسٽ نظام ۾ گڏيل معيشت جو آغاز شروع ڪيو&lt;ref name=&quot;Ref_e&quot;&gt;Hart-Landsberg, Martin; and Burkett, Paul. [http://www.monthlyreview.org/chinaandsocialism.htm &quot;China and Socialism: Market Reforms and Class Struggle&quot;]. Monthly Review. Retrieved 30 October 2008.&lt;/ref&gt; 
4 ڊسمبر 1982 تي چين ۾ موجوده آئين نافذ ٿيو. 1989ع ۾ تيان مين اسڪوائر تي احتجاج ڪندڙ شاگردن جي قتل عام جو واقعو پيش آيو. 2081ع ۾ ھن ملڪ ورلڊ ٽريڊ آرگنائيزيشن ۾ شموليت اختيار ڪئي. 2012 کان وٺي ھن ملڪ تي چين جي ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري [[ شي جنپنگ]] اقتدار ۾ آھي. ان ھڪ ٻار واري پاليسي ۾ تبديلي آندي، جيلن کي سڌاريو ۽ ڪرپشن جي خلاف عملي قدم کنيا. 2019 ۾ ھن ملڪ ۾ ڪووڊ 19 وائرس واري وبا شروع ٿي.

== جاگرافي ==
چين اوڀر پاسي سمنڊن سان لڳي ٿو جن ۾ اوڀر چائنا سمنڊ، ڪوريا جو نار (Bay), پيلو سمنڊ، ۽  ڏکڻ چائنا سمنڊ جيڪو ڪوريا کان ويٽ نام تائين ڦھليل آھي. چين جو محل وقوع  اتر ۾ 35 00 ڊگري ۽ اوڀر ۾ 105 00 تي آهي. پکيڙ 9,596,960 چورس ڪلوميٽر، جنھن ۾  9,326,410 چورس ڪلوميٽر خشڪي ۽ 270,550 چورس ڪلوميٽر پاڻي آھي.  زمين سان ملندڙ ھن جي سرحد 22,457 ڪلوميٽر آهي جيڪا چوڏھن ملڪن سان مليس ٿي جن ۾ افغانستان 91 ڪلوميٽر، ڀوٽان 477 ڪلوميٽر، برما 2,129 ڪلوميٽر، انڊيا 2,659 ڪلوميٽر، قزاخستان 1,765 ڪلوميٽر، اتر ڪوريا 1,352 ڪلوميٽر،
ڪرغزستان 1,063 ڪلوميٽر، لائوس 475 ڪلوميٽر، منگوليا سان 4,630 ڪلوميٽر، نيپال 
1,389  ڪلوميٽر ، پاڪستان 438 ڪلوميٽر، روس  اتر ۽ اوڀر پاسي کان 4,133، روس اتر اولھ 46 ڪلوميٽر، تاجڪستان 477 ڪلو ميٽر
ويٽنام 1,297 ڪلوميٽر، علائقائي سرحد ۾  ھانگ ڪانگ 33 ڪلوميٽر، ميڪائو 3 ڪلوميٽر. چين جي  14,500 ڪلوميٽر سرحد  مٿي ڄاڻايل سمنڊن سان لڳي ٿي . سندس سمنڊن ۾  پنھنجي سرحد کان 12 ناٽيڪل ميل تائين جو دعويدار آهي. سامونڊي سطح کان سراسري بلندي 1,840 ميٽر آهي. سڀ کان اونھو مقام ڪرپشن پينڊي جو  154 ميٽر سمند جي سطح کان ھيٺ آھي. اوچو مقام مائونٽ ايوريسٽ آھي جيڪو 8,848 
ميٽر بلند آهي . چين جا قدرتي وسيلا ڪوئلو، ڪچو لوھ، پيٽروليم، قدرتي گيس، پارو، ٽين، ٽنگسٽين، سرمو، مينگنيز، موليبڊينم، وينيڊيم، ميگنيٽائيٽ، اليومنيم، شيھو، جست، يورينيم.
چين جي 54.7 سيڪڙو زمين زرعي آھي. جنھن مان 11.3 سيڪڙو تي مستقل فصلن جي پوکي ٿيندي آهي،41.8 چراگاھون، 22.3 ٻيلا اٿس.آبپاشي  واري زمين ڪل  690,070 چورس ڪلوميٽر اٿس. ايشيا جو مڪمل ملڪن ۾ پکيڙ ۾ سڀ کان وڏو ملڪ آهي &lt;ref name=&quot;cia.gov&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html}}&lt;/ref&gt;

==سياسي نظام==


{{multiple image
| align = right
| direction = vertical
| caption_align = center
| image1 = China Senate House.jpg
| caption1 =  [[ گريٽ ھال آف پيپلز]]&lt;br /&gt; جتي [[نئشنل پيپلز ڪانگريس]] ويھندي آھي
| image2 = Xinhuamen Gate of Zhongnanhai across Changan Street.JPG
| caption2 =چيني ڪميونسٽ پارٽي جو ۽ چيني حڪومت جي رياستي ڪائونسل جو صدر مقام [[زونگنانھاء]]
}}
موجوده آئين مطابق عوامي جمهوريه چين ھڪ سوشلسٽ رياست آھي جنھن جي حڪومت عوامي جمھوري آمريت تحت ڪم ڪندي جنھن جي اڳواڻي مزدور ۽ ھاري اتحاد ذريعي ڪئي ويندي ۽ رياستي ادارا جمھوري مرڪزيت جي اصول تحت ڪم ڪندا&lt;ref name=&quot;Constitution&quot;&gt;{{cite web |title=Constitution of the People's Republic of China |url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/constitution2019/201911/1f65146fb6104dd3a2793875d19b5b29.shtml |website=The National People's Congress of the People's Republic of China |access-date=20 March 2021 |date=20 November 2019}}&lt;/ref&gt; 


[[File:18th National Congress of the Communist Party of China.jpg|thumb|[[چيني ڪميونسٽ پارٽي]] ملڪ جي باني ۽ حاڪم پارٽي آھي]]

{{multiple image
| align = right
| direction = horizontal
| caption_align = center
| image1 = Xi Jinping 2019.jpg
| caption1 = [[شي جنپنگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;چيني ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري ۽ عوامي جمهوريه چين جو صدر&lt;/small&gt;
| width1 = 115
| image2 = Dmitry Medvedev and Li Keqiang 20191101 (cropped).jpg
| caption2 = [[لي ڪيچيانگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;عوامي جمهوريه چين جو پريميئر&lt;/small&gt;
| width2 = 120
| image3 = Li Zhanshu in 2016.jpg
| caption3 = [[لي زنشو ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;نيشنل پيپلز ڪانگريس جي اسٽينڊنگ ڪاميٽي جو چيئرمين&lt;/small&gt;
| width3 = 116
| total_width =
}}
چين ھڪ جماعتي نظام واري رياست آھي جنھن تي ملڪ جي ڪميونسٽ پارٽي حڪمران آهي. 2018 ۾ نيشنل پيپلز ڪانگريس آئين ۾ تبديلي ڪري صدر لاء ٻن مدن واري حد جو شرط ختم ڪري ڇڏيو جنھن ڪري زي جنپنگ ٽيون ڀيرو ملڪ جو صدر چونڊيو ويو&lt;ref name=&quot;BaturoElgie2019&quot;&gt;{{cite book|author1=Alexander Baturo|author2=Robert Elgie|title=The Politics of Presidential Term Limits|url=https://books.google.com/books?id=ncSbDwAAQBAJ&amp;pg=PA263|year=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-883740-4|page=263}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kroenig2020&quot;&gt;{{cite book|author=Matthew Kroenig|title=The Return of Great Power Rivalry: Democracy Versus Autocracy from the Ancient World to the U. S. and China|url=https://books.google.com/books?id=dXLKDwAAQBAJ&amp;pg=PA176|year=2020|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-008024-2|pages=176–177}}&lt;/ref&gt; صدر رياستي سربراھ ھوندو آھي جنھن کي [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]] چونڊيندي آھي. حڪومت جو سربراھ پريميئر سڏبو آهي جيڪو [[عوامي جمهوريه چين جي رياستي ڪائونسل| رياستي ڪائونسل]] جي صدرات ڪندو آهي جنھن جا رڪن چار وائيس پريميئر، وزارتن جا سربراھ ۽ ڪميشنن جا سربراھ ھوندا آھن&lt;ref&gt;{{cite news|first = Susan| last = Shirk|title=China's Next Leaders: A Guide to What's at Stake|url=http://www.chinafile.com/chinas-next-leaders-guide-whats-stake|access-date=31 May 2015|newspaper=China File|date=13 November 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;XiJinpingLiKeqiang&quot;&gt;{{cite news|last=Moore|first=Malcolm|date=15 November 2012|title=Xi Jinping crowned new leader of China Communist Party|work=The Daily Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/china/9679477/Xi-Jinping-crowned-new-leader-of-China-Communist-Party.html|access-date=15 November 2012}}&lt;/ref&gt;

==تائيوان وارو تنازعو==

[[File:China administrative.png|thumb|upright=0.9|چين جا پاڙيسري ملڪن سان سرحدي تنازعن جو نقشو.]]

عوامي جمھوريه چين جي قيام واري ڏينهن کان ھي ملڪ تائيوان ۽ ڀرواري ٻيٽن جو دعويدار آھي. ھي ملڪ تائيوان کي پنھنجو صوبو قرار ڏئي ٿو [[ڪنمين]] ۽ [[ماتسيو]] کي چين پنھنجي صوبي [[فوجيئن صوبو|فوجيئن]] جو حصو قرار ڏئي ٿو. پر اھي ٻيٽ ڏکڻ چيني سمنڊ ۾ تائيوان وارو جمھوريه چين پنھجن صوبن [[ھائنان صوبو|ھائنان]] ۽ [[ گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] جو حصو قرار ڏئي ٿو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20130912132339/http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-date=12 September 2013|title=Chinese Civil War|publisher=Cultural-China.com|quote=To this day, since no armistice or peace treaty has ever been signed, there is controversy as to whether the Civil War has legally ended.|access-date=16 June 2013}}&lt;/ref&gt;


==سرحدي تڪرار==

چين پنھنجا سرحدي تڪرار 14 مان 12 ملڪن سان نبيري ڇڏيا آهن&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Groundless to view China as expansionist, says Beijing after PM Modi's Ladakh visit|url=https://www.indiatoday.in/world/story/groundless-to-view-china-as-expansionist-says-beijing-after-pm-modi-s-ladakh-visit-1696727-2020-07-03|access-date=13 August 2020|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Fravel|first=M. Taylor|date=1 October 2005|title=Regime Insecurity and International Cooperation: Explaining China's Compromises in Territorial Disputes|journal=International Security|volume=30|issue=2|pages=46–83|doi=10.1162/016228805775124534|s2cid=56347789|issn=0162-2889}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Fravel|first=M. Taylor|title=Strong Borders, Secure Nation: Cooperation and Conflict in China's Territorial Disputes|publisher=Princeton University Press|year=2008|isbn=9780691136097}}&lt;/ref&gt; باقي ڀن ملڪن ۾ انڊيا ۽ ڀوٽان اچي وڃن ٿا.

==انتظامي ورهاست==

عوامي جمھوريه چين ۾ 22 صوبا آھن ۽ 23ويھون صوبو تائيوان کي قرار ڏئي ٿو جيڪو اڃثا سندس اختيار ۾ ناھي. ان کان سواءِ ھي ملڪ  پنج خودمختيار ريجن ۽ چاري سڌي اختيار وارين ميونسپالٽين ۽ ٻن خاص خطن ھرھڪ ھانگ ڪانگ ۽ ميڪائو ۾ ورھايل آھي&lt;ref name=&quot;Brown2013&quot;&gt;{{cite book|author=Kerry Brown|title=Contemporary China|url=https://books.google.com/books?id=BywdBQAAQBAJ&amp;pg=PA7|year=2013|publisher=Macmillan International Higher Education - University of Sydney|isbn=978-1-137-28159-3|page=7}}&lt;/ref&gt;.

{{عوامي جمھوريه چين جا صوبا}}
{{PRC provinces small imagemap/province list}}{{-}}

== معيشيت ==

[[File:Graph of Major Developing Economies by Real GDP per capita at PPP 1990-2013.png|thumb|چين ۽ ٻين وڏين ترقي پذير معيشتن جي جي ڊي پي في ڪس مساوي قوت خريد جي بنياد تي 1990–2013 چين جي تيز معاشي واڌ نيري رنگ سان ڏيکاريل&lt;ref&gt;{{cite web|title=World Bank World Development Indicators|url=http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators|publisher=World Bank|access-date=8 December 2014}}&lt;/ref&gt;]]
ناليوار جي ڊي پي جي شرح مطابق 2010 کان وٺي چين دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Kollewe|first=Justin McCurry Julia|url=https://www.theguardian.com/business/2011/feb/14/china-second-largest-economy|title=China overtakes Japan as world's second-largest economy|date=14 February 2011|work=The Guardian|access-date=8 July 2019|language=en-GB|issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt; ان جي ڪل جي ڊي پي 2018 جي انگن اکرن مطابق 13.5 ٽرلين ڊالر يا 90 ٽرلين يوئان ھئي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://chinaplus.cri.cn/news/business/12/20190121/238654.html|title=China's economy grew 6.6 percent in 2018, officials say|website=chinaplus.cri.cn|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref &gt;
عالمي بينڪ جي انگن اکرن مطابق مساوي قوت خريد واري جي ڊي پي مطابق 2014 کان چين دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?locations=CN-US&amp;start=2000&amp;year_high_desc=true|title=GDP PPP (World Bank)|date=2018|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; عالمي بينڪ مطابق چين جي جي ڊي پي 1978ع ۾ 150 ارب ڊالر ھئي جيڪا 2018ع ۾ وڌي 13.6 ٽرلين ڊالرن تي پھتي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=CN|title=GDP (current US$) – China|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; 1978ع ۾ چين اندر معاشي اصلاحن واري وقت کان ان جي معيشت جي واڌ جي شرح 6 سيڪڙو رھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2016&amp;locations=CN&amp;start=1961&amp;year_high_desc=true|title=GDP growth (annual %) – China|website=[[World Bank]]|access-date=25 May 2018}}&lt;/ref&gt; چين برآمدات ۾ دنيا جو سڀ کان وڏو ۽ درآمدات ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي&lt;ref name=&quot;ChinaBiggestTrader&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/finance/economics/9860518/China-trade-now-bigger-than-US.html|title=China trade now bigger than US|last=White|first=Garry|date=10 February 2013|work=The Daily Telegraph|access-date=15 February 2013}}&lt;/ref&gt;  2010ع کان 2019ع تائين عالمي جي ڊي پي ۾ چين جو حصو 25 سيڪڙو کان 39 سيڪڙو تائين رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2016/09/why-china-is-central-to-global-growth/|title=Why China is central to global growth|last=Roach|first=Stephen S.|date=2 September 2016|website=[[World Economic Forum]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.visualcapitalist.com/economies-global-growth-2019/|title=The Economies Adding the Most to Global Growth in 2019|last=Desjardins|first=Jeff|date=15 March 2019|website=Visual Capitalist|language=en-US|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;. دنيا جي سڀ کان وڏي ڏھ اسٽاڪ ايڪسچينجن مان 3 چين ۾ واقع آھن&lt;ref&gt;{{Cite web|date=19 February 2019|title=Top 10 Largest Stock Exchanges in the World By Market Capitalization|url=https://www.valuewalk.com/2019/02/top-10-largest-stock-exchanges/|access-date=28 November 2019|website=ValueWalk|language=en-US}}&lt;/ref&gt;.انھن ۾ شنگھائي اسٽاڪ ايڪسچينج، ھانگ ڪانگ اسٽاڪ ايڪسچينج ۽ شينجن اسٽاڪ ايڪسچينج شامل آهن&lt;ref&gt;{{Cite news|date=13 October 2020|title=China's Stock Market Tops $10 Trillion First Time Since 2015|language=en|work=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-10-13/china-s-stock-market-tops-10-trillion-for-first-time-since-2015|access-date=28 October 2020}}&lt;/ref&gt;.2020, جي عالمي مالياتي مرڪزن جي اشاريي مطابق دنيا جي سڀ کان وڌيڪَ مقابلي وارن ڏھن ماليتي مرڪزن ۾ چين اندر چار مرڪز: شنگھائي، شينجن، ھانگ ڪانگ ۽ بيجنگ آھن&lt;ref name=&quot;GFCI2&quot;&gt;{{cite web|date=September 2020|title=The Global Financial Centres Index 28|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|access-date=26 September 2020|publisher=Long Finance}}&lt;/ref&gt;. آڪسفورڊ معاشيات جي ھڪ رپورٽ مطابق 2035 ۾ ناليوار جي ڊي پي جي لحاظ کان دنيا جي ڏھ سڀ کان وڏن شھرن ۾ چين جا چار شھر شامل ھوندا جن ۾ [[شنگھائي]]، [[شينجن]]، [[بيجنگ]] ۽ [[گوانگجو]] شامل ھوندا&lt;ref&gt;{{Cite web|title=These will be the most important cities by 2035|url=https://www.weforum.org/agenda/2019/10/cities-in-2035/|access-date=2 November 2020|website=World Economic Forum|language=en}}&lt;/ref&gt;. 2010 کان وٺي چين دنيا جو سڀ کان وڏو مينيوفيڪچرنگ ڪندڙ ملڪ آهي. ان کان اڳ اھو درجو ھڪ سؤ سالن کان آمريڪا جو ھيو&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ft.com/content/002fd8f0-4d96-11e0-85e4-00144feab49a|title=China noses ahead as top goods producer|last=Marsh|first=Peter|date=13 March 2011|work=[[Financial Times]]|access-date=18 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://fas.org/sgp/crs/misc/R42135.pdf|title=U.S. Manufacturing in International Perspective|last=Levinson|first=Marc|date=21 February 2018|website=Federation of American Scientists}}&lt;/ref&gt;. 2012ع کان چين ھاء ٽيڪ مينيوفيڪچرنگ ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nsf.gov/statistics/2018/nsb20181/report/sections/industry-technology-and-the-global-marketplace/patterns-and-trends-of-knowledge--and-technology-intensive-industries#medium-high-technology-industries-in-china|title=Report – S&amp;E Indicators 2018 {{!}} NSF – National Science Foundation|website=www.nsf.gov|access-date=8 July 2019}}&lt;/ref&gt; آمريڪا کان پوء دنيا ۾ چين ٻيون نمبر وڏي ريزڪي منڊي آھي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2019/01/23/business/china-retail-sales-us/index.html|title=China will overtake the US as the world's biggest retail market this year|last=Shane|first=Daniel|date=23 January 2019|website=[[CNN]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;. 2016 ۾ دنيا اندر اِي ڪامرس ۽ اڪائونٽنگ ۾ دنيا جي مارڪيٽ م 40 سيڪڙو حصو رکندڙ هو &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2018/09/five-trends-shaping-the-future-of-e-commerce-in-china/|title=Five trends shaping the future of e-commerce in China|last1=Fan|first1=Ziyang|last2=Backaler|first2=Joel|date=17 September 2018|website=[[World Economic Forum]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ۽ 2019 ۾ اھو حصو وڌي 50 سيڪڙو ٿي ويو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.emarketer.com/content/global-ecommerce-2019|title=Global Ecommerce 2019|last=Lipsman|first=Andrew|date=27 June 2019|website=[[eMarketer]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt; چين دنيا ۾ اليڪٽرڪ گاڏين جي واپار ۾ سڀ کان اڳڀرو آهي. 2018ع ۾ انھن گاڏين جي مينيوفيڪچرنگ ۽ خريداري ۾ اڌو اڌ حصيدار رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://qz.com/1552991/china-buys-one-out-of-every-two-electric-vehicles-sold-globally/|title=China buys one out of every two electric vehicles sold globally|last1=Huang|first1=Echo|website=Quartz|language=en|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ڪارن جي بيٽرين ۽ انھن جي ڪچي مال جي پيداوار ۾ بہ پوري دنيا ۾ اڳڀرو آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instituteforenergyresearch.org/renewable/china-dominates-the-global-lithium-battery-market/|title=China Dominates the Global Lithium Battery Market|date=9 September 2020|website=Institute for Energy Research|access-date=28 March 2021}}&lt;/ref&gt; 2018 ۾ دنيا ۾ شمسي توانائي جي گنجائش ۾ چين ڪل پيداوار جي گنجائش جو 40 سيڪڙو رکندڙ ھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cleantechnica.com/2019/01/23/china-installs-44-3-gigawatts-of-solar-in-2018/|title=China Installs 44.3 Gigawatts Of Solar In 2018|date=23 January 2019|website=CleanTechnica|language=en-US|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.power-technology.com/comment/global-pv-capacity-expected-reach-969gw-2025/|title=Global PV capacity is expected to reach 969GW by 2025|date=21 December 2017|website=Power Technology {{!}} Energy News and Market Analysis|language=en-GB|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;.

== آبادي ==
جولائي 2017 ۾ چين جي آبادي.1,379,302,771 ھئي. ھتان جا رھاڪو چيني يا چائنيز سڏبا آهن.آبادي جو 91.6 سيڪڙو ھان نسل جا ماڻهو آھن ، باقي آبادي ۾ 1.3 سيڪڙو جئانگ (Zhuang)،
1.3 سيڪڙو ھئي (Hui)۽ 7.1 سيڪڙو منچو (Manchu), ائيگر (Uighur), ميئائو (Miao)، يي (Yi), توجيا
( Tujia), تبتي (Tibetan), منگول، دونگ
(Dong), بوييئي (Buyei),يائو (Yao), بائي  (Bai), ڪوريائي (Korean),ھاني (Hani),لي،قزاخ، دائي، وغيره شامل آهن. چيني حڪومت مطابق چين ۾ 56 تسليم شده نسلن جا ماڻهو رهن ٿا.

== ٻوليون ==

چين ۾ سرڪاري ٻولي معياري چيني آھي جنھن کي ماندر (Mandar) چوندا آهن. ان جو لھجو بيجنگ وارو آھي.ٻيون ٻوليون اقليتن جون آھن جن ۾ يئو (Yue) ڪينٽن وارن جي ٻولي، وو (Wu) شنگھائيء وارن جي، منبيئي (Minbei )
فوجائو (Fuzhou) وارن جي، منان (Minnan) تائيواني ھوڪئين  (Hokkien-Taiwanese), جئانگ (Xiang), گين (Gan),ھاڪا لھجو
( Hakka dialects) اقليتي گروھن جون ٻوليون آھن.

== مذهب ==
ھتي 18.2 سيڪڙو آبادي ٻڌازم ، 5.1 سيڪڙو عيسائيت، 1.8 سيڪڙو مسلمان، 21.9 سيڪڙو روايتي لوڪ مذھب ، 0.1 سيڪڙو ھندو، 0.1 سيڪڙو يھودي، 0.7 سيڪڙو ٻيا جن ۾ تائو ازم وارا اچي وڃن ٿا.

== پڻ ڏسندا ==

* [[چين جي تهذيب]]
* [[تائيوان]]

== خارجي ڳنڍڻا ==

* [http://www.china.org.cn/ چين جي سرڪاري ويب سائيٽ]

{{سارڪ}}
{{ڪچو}}

== حوالا ==
{{حوالا|2}}

[[زمرو:ملڪ]]
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:بي آر آءِ سي ايس قومون]]
[[زمرو:اي7 قومون]]
[[زمرو:گڏيل قومن جا ڀاتي ملڪ]]
[[زمرو:اتر اوڀر ايشيائي ملڪ]]</text>
      <sha1>nu6h3k4u8lb4alftr8it2ipo3hcumkt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296981</id>
      <parentid>296980</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:53:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296981</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72557" sha1="q8at65oltoxaa0mxrf83dgzmnp48ec6" xml:space="preserve">{{چونڊ مضمون}}
{{Infobox country
|conventional_long_name =عوامي جمھوريا چين 
|common_name =  چين (China)
|native_name = {{vunblist|{{nobold|{{lang|zh-hans|中华人民共和国|italics=no}}}} |{{small|''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó''}}}}&lt;!--Please do not add official regional/minority languages here; use the langbox template directly below, included specifically for that purpose--&gt;
|image_flag = Flag of the People's Republic of China.svg
|image_coat = People's Republic of China National Emblem.svg
|symbol_type = قومي نشان
|national_motto =
|national_anthem = {{vunblist|&quot;[[رضاڪارن جي پيشقدمي]]&quot;|{{lang|zh-hans|义勇军进行曲}}|''Yìyǒngjūn Jìnxíngqǔ''}}{{lower|0.2em|}}
|image_map = People's Republic of China (orthographic projection).svg
|map_width = 300px
|map_caption = ايشيا جي نقشي ۾ چين تيز سائي رنگ سان ڏيکاريل. ھلڪي سائي رنگ وارا علائقا چين جي اختيار ۾ ناھن پر چين انھن جو دعويدار آهي
| capital = [[بيجنگ]]
|coordinates = {{Coord|39|55|N|116|23|E|type:city}}
|largest_city = [[شنگھائي]]&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Chan, Kam Wing |title=Misconceptions and Complexities in the Study of China's Cities: Definitions, Statistics, and Implications |journal=[[Eurasian Geography and Economics]] |year=2007 |volume=48 |issue=4 |pages=383–412 |url=http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |format=PDF |accessdate=7 August 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |archivedate=15 January 2013 |doi=10.2747/1538-7216.48.4.383 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130115173048/http://courses.washington.edu/chinageo/ChanCityDefinitionsEGE2007.pdf |date=15 January 2013 }} p. 395&lt;/ref&gt;
|official_languages ={{nowrap|[[سليس چيني ٻولي|معياري چيني]]&lt;ref name=&quot;langlaw&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.gov.cn/english/laws/2005-09/19/content_64906.htm |title=Law of the People's Republic of China on the Standard Spoken and Written Chinese Language (Order of the President No.37) |publisher=Chinese Government|date=31 October 2000|accessdate=21 June 2013 |quote=For purposes of this Law, the standard spoken and written Chinese language means Putonghua (a common speech with pronunciation based on the Beijing dialect) and the standardized Chinese characters.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{ميڪائو ۾ پورچوگيزي ٻولي ۽ ھانگ ڪانگ ۾ انگريزي}&lt;/ref&gt;}}
|languages_type = [[دفتري لپي]]
|languages = [[آسان چيني ٻولي|آسان چيني]]
|languages2_type = تسليم شدہ مقامي ٻوليون &lt;ref&gt;{{{{Citation|url=http://wwchinatoday.com/general/a.htm#LANGU|title=General Information of the People's Republic of China (PRC): Languages|publisher=chinatoday.com|accessdate=17 April 2008}}{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}}}&lt;/ref&gt;
|languages2 = {{hlist |منگوليائي
* ايغور 
* تبتي
* شوانگ ۽
* ٻيون ٻوليون}}
|religion = ڏسو» ''[[چين ۾ مذھب]]'' 
|ethnic_groups =
{{vunblist
|91.51% ھان چيني
|{{collapsible list
|titlestyle = background:transparent;text-align:left;font-weight:normal;font-size:100%;
|title = چين ۾ 55 اقليتون آھن]]&lt;ref&gt;{سرڪاري طور تي تسليم ڪيل اقليتون}&lt;/ref&gt;
|1.30% شوانگ 
|0.86% مانچو 
|0.79% ايغور      
|0.79% هوئي 
|0.72% ميائو      
|0.65% يي 
|0.62% توجيا 
|0.47% منگول 
|0.44% تبتي
|0.26% بويئي
|0.15% ڪوريائي
|1.05% باقي ٻيا
 }}
}}
|demonym = چائنيز يا چيني
&lt;!---- NOTE FOR THE FOLLOWING: Describing the PRC's *GOVERNMENT TYPE* has been a contentious issue. PLEASE READ THE ARCHIVES of past discussions BEFORE MAKING/SUGGESTING CHANGES! -----&gt;
 | government_type                =  [[وحداني رياست|وحداني]] [[مارڪسزم|مارڪسسٽ]] [[ليننزم| ليننسٽ]] [[ھڪ جماعتي رياست|ھڪ جماعتي]] [[سوشلسٽ رياست| سوشلسٽ]] [[ريپبلڪ]]&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Constitution of the People's Republic of China|url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/Constitution/2007-11/15/content_1372963.htm|publisher=The National People's Congress of the People's Republic of China|date=15 November 2007|accessdate=8 February 2015}}&lt;/ref&gt;
|leader_title1 =  [[جنرل سيڪريٽري|ڪميونسٽ پارٽيءَ جو جنرل سيڪريٽري]]، [[صدر| ملڪ جو صدر]] ۽ فوجي سربراھه
|leader_name1 = [[شي جنپنگ]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20121116225447/http://rt.com/news/china-new-leader-xi-734/ &quot;New man at helm: Xi Jinping elected to lead China&quot;]. RT.com. 15 November 2012. Retrieved 2 January 2013.&lt;/ref&gt;
|leader_title2 = [[وزير اعظم|چين جو پريميئر]] 
|leader_name2 = لي ڪيچيانگ
|leader_title3 =[[نائب صدر]] 
|leader_name3 = وانگ ڪيشن 
|leader_title4 =  [[چيئرمين|نيشنل پيپلز ڪانگريس جو چيئرمين]] 
|leader_name4 = لي زنشو
|leader_title5 =[[چيئرمين|سياسي صلاحڪاري ڪانفرنس جو چيئرمين]]  
|leader_name5 = وانگ يانگ
|legislature = [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]]
|sovereignty_type = [[چين جي قيام جي تاريخ]]
|established_event1 = [[شيئا خاندان]] جي بادشاهي
|established_date1 =  {{c.|lk=no|2070}}&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event2 = پھريون شھنشاھي انضمام
|established_date2 = 221&amp;nbsp;{{sc|ق م}}
|established_event3 =  ريپبلڪ جو قيام
|established_date3 = 1  جنوري
1912
|established_event4 = خانہ جنگي بعد پيپلز ريپبلڪ جو اعلان
|established_date4 = 21 سيپٽمبر 1949&lt;ref&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|p=533|url=https://books.google.fr/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |contribution=Introduction |contribution-url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 |p=[https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.fr/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;printsec=frontcover |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=9788126903153 }}.&lt;/ref&gt;
|established_event5 =  ڪميونسٽ انقلاب   
|established_date5 = 1  آڪٽوبر
1949
|established_event6=  موجودہ آئين 
|established_date6 = 4  ڊسمبر
1982
|established_event7=  ميڪائو تي اختيار جي چين جي حق ۾ منتقلي 
|established_date7= 2 ڊسمبر
1999
|area_km2 = 9,596,961
|area_footnote = &lt;ref name=&quot;UN Stat&quot;&gt;{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |title=Demographic Yearbook—Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density |publisher=UN Statistics |year=2007 |accessdate=31 July 2010 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101224063215/http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2007/Table03.pdf |archivedate=24 December 2010 |df=
&lt;/ref&gt;
|area_rank = 3rd
|area_sq_mi = 3,705,407 &lt;!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]--&gt;
|percent_water = 2.8% 
|population_estimate = {{UN_Population|China}} {{increase}}{{UN_Population|ref}}
|population_census = 1,339,724,852
|population_estimate_year = {{UN_Population|Year}}
|population_estimate_rank = 1st
|population_census_year = 2010
|population_census_rank = 1st
|population_density_km2 = 145&lt;ref&gt;{{cite web|title=Population density (people per sq. km of land area)
|url=http://data.worldbank.org/indicator/EN.POP.DNST|publisher=IMF|accessdate=16 May 2015}}&lt;/ref&gt;
|population_density_sq_mi = 373 &lt;!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] --&gt;
|population_density_rank = 83rd
|GDP_PPP = $23.122 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=89&amp;pr.y=14&amp;sy=2016&amp;ey=2018&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=924&amp;s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&amp;grp=0&amp;a= |title=IMF report for China |publisher=IMF |date=October 2017}}&lt;/ref&gt;
|GDP_PPP_year = 2017
|GDP_PPP_rank = 1st
|GDP_PPP_per_capita = $16,624&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_PPP_per_capita_rank = 77th
|GDP_nominal = $11.938 ٽرلين ڊالر
&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_year = 2017
|GDP_nominal_rank = 2nd
|GDP_nominal_per_capita = $8,583&lt;ref name=&quot;imf.org&quot;/&gt;
|GDP_nominal_per_capita_rank = 74th
|Gini = 46.2 &lt;!--number only--&gt;
|Gini_year = 2015
|Gini_change =  &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|Gini_ref = &lt;ref name=NBS2015&gt;{{cite web|title=China's Economy Realized a Moderate but Stable and Sound Growth in 2015|url=http://www.stats.gov.cn/english/PressRelease/201601/t20160119_1306072.html|publisher=National Bureau of Statistics of China|accessdate=20 January 2016|date=19 January 2016|quote=Taking the per capita disposable income of nationwide households by income quintiles, that of the low-income group reached 5,221 yuan, the lower-middle-income group 11,894 yuan, the middle-income group 19,320 yuan, the upper-middle-income group 29,438 yuan, and the high-income group 54,544 yuan. The Gini Coefficient for national income in 2015 was 0.462.}}&lt;/ref&gt;
|Gini_rank =
|HDI = 0.738 &lt;!--number only--&gt;
|HDI_year = 2016&lt;!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year--&gt;
|HDI_change = increase &lt;!--increase/decrease/steady--&gt;
|HDI_ref = &lt;ref&gt;{{cite web | url = http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf  | title = Human Development Report 2016: Human Development for Everyone | publisher = United Nations Development Programme | accessdate = 3 April 2017}}&lt;/ref&gt;
|HDI_rank = 90th
|currency = [[رينمنبي|رَينمِنبِي]] ([[يوئان]]; ¥)
|currency_code = CNY
|time_zone = [[چين جو معياري وقت]]
|utc_offset = [[UTC+8|+8]]
|date_format = {{vunblist |yyyy-mm-dd |''or'' yyyy{{lang|zh|年}}m{{lang|zh|月}}d{{lang|zh|日}} |([[Common Era|CE]]; [[چيني ڪيلينڊر|CE-1949]])}}
|drives_on = ساڄو پاسو (سواء[[ھانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو ]] جي)
|calling_code = [[+86]]
|cctld = {{vunblist| [[.cn]] |[[.中國]] |[[.中国]]}}
|area_magnitude = 1 E12
}}
'''چين''' (China)، جنھن جو سرڪاري نالو '''عوامي جمهوريه چين''' (People's Republic of China) آھي، [[اوڀر ايشيا]] ۾ واقع ھڪ ملڪ آھي جيڪو آبادي جي لحاظ کان دنيا جو سڀ کان وڏو ملڪ آهي. ان جي آبادي ھڪ ارب چاليھ ڪروڙ آھي. ان جي پکيڙ 95,72,900 چورس ڪلوميٽر آھي ۽ [[روس]]، [[ڪيناڊا]] ۽ [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] کان پوءِ دنيا جو چوٿون وڏو ملڪ آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |url = https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/china/ |title=China |publisher=CIA |access-date=3 July 2016}}&lt;/ref&gt; روايتي چيني لکڻي ۾ &quot;中國&quot; لکندا آهن ۽ آسان چيني لکڻي ۾ &quot;中国&quot; لکندا آهن.  گادي جو هنڌ [[بيجنگ]] ۽ سڀ کان وڏو شهر [[شنگھائي]] آهي. چين جي معيشت [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|گڏيل رياستن]] جي بعد دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي. ڪرنسي جو نالو [[يوآن|(¥)]] آهي.

[[انسائيڪلوپيڊيا برٽانيڪا]] مطابق چين پکيڙ ۾ [[روس]] ۽ [[ڪئناڊا|ڪينيڊا]] کان پوءِ دنيا جو ٽيون نمبر وڏو ملڪ آهي جڏهن ته [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] 95,25,067 چورس ڪلوميٽر جي پکيڙ سان چوٿون نمبر وڏو ملڪ آھي.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |url =
https://www.britannica.com/place/
China |title = China |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |access-date=4 December 2017 }}&lt;/ref&gt; ھي ملڪ انتظامي طور تي 23 صوبن (جن مان 23ھون صوبو [[تائيوان]] آھي جيڪو تڪراري علائقو آهي)،&lt;ref&gt;[https://www.washingtonpost.com/wp-srv/world/countries/china.html China], Washington Post&lt;/ref&gt; 5 خودمختيار ريجن ۽ 4 سڌي حڪمراني وارين ميونسپالٽين ([[بيجنگ]]، [[شنگھائي]]، [[چيانجين|چِيَانجَين]] ۽[[چانگچنگ|چَانگچِنگ]] ) ۽ ٻن خاص انتظامي ريجن ([[هانگ ڪانگ]] ۽ [[ميڪائو|مڪائو]]) ۾ ورھايل آھي. [[تائيوان]] پڻ چين جو حصو ھيو پر [[ٻين مھاڀاري جنگ]] کان پوء ڪميونسٽ انقلاب بعد اھو چين جي ڪميونسٽ نظام جو حصو نہ ٿيو ۽ جمهوريه چين جي نالي سان الڳ ملڪ طور وجود قائم رکيو. ھانگ ڪانگ ۽ مڪائو ليز تي يورپي ملڪن جي نگراني ۾ رھيا پر ليز ختم ٿين بعد عوامي جمهوريه چين جي نگراني ۾ اچي ويا. 

چين جو ظھور دنيا جي شروعاتي تھذيب طور اتر چيني ميدان ۾ [[پيلي ندي|يالو ندي]] جي ڇوڙ واري علائقي ۾ ٿيو ھو. ھتي ھزارين سال لاڳيتو شاھي گھراڻن جون حڪومتون قائم رھيون جن سڀ کان پھريون گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جنھن جي بادشاھي جي شروعات 21ھين صدي ق.م. ۾ ٿي. ٽين صدي ق.م. ۾ [[چن گھراڻو|چِن گھراڻي]] جي بادشاھي دوران ھي ملڪ متحد ٿي پھرين چيني ايمپائر بڻيو. ان بعد [[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي 220 ق.م. کان 206 ق.م. تائين حڪومت قائم ٿي جنھن دور ۾ ھتي [[ڪاغذ]] ٺاھڻ جي شروعات ٿي ۽ [[قطب نما]] ايجاد ٿيو ۽ زراعت ۽ طب ۾ سڌارا آيا. اھو قديم چين جو ٽيڪنالاجي جي ترقي وارو دؤر ھيو. [[چينگ گھراڻو|چينگ گھراڻي]] جي دؤر (618ع کان 907ع تائين) ۾ [[بارود]] ۽ [[منقوله ٽائيپ]] جون ايجادون ٿيون ۽ [[اتريون سانگ گھراڻو|اتر واري سانگ گھراڻي]] جي دؤر (960ع کان 1127ع تائين) ۾ بارود، قطب نما، ڪاغذ سازي ۽ پرنٽنگ پريس جي ايجادن جي تڪميل عمل ۾ آئي. چينگ واري تھذيب ۾ شاھراھ ريشم واري لنگھ جو آغاز ٿيو جنھن ذريعي [[ميسوپوٽيميا]] ۽ [[آفريڪا]] کان واپارين جي آمد جي شروعات ٿي. چنگ ايمپائر ۾ چين جون حدون لڳ ڀڳ ساڳيون موجوده دؤر واريون رھيون. 1911ع واري انقلاب کان پوء 1912ع ۾ چين ۾ شاھي گھراڻي واري راڄ جو خاتمو ٿيو ۽ جمھوريه چين وجود ۾ آيو. [[ٻين مھاڀاري جنگ]] ۾ چين تي جاپان قبضو ڪيو. بعد ۾ چيني گھرو ويڙھ بعد 1949ع م ھتي چيني ڪميونسٽ پارٽي جي سربراھي ۾ [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪيو. ڪومنتانگ پارٽي جي حڪومت شڪست کاڌي ۽ تائيوان تائين محدود ٿي وئي. چين ھڪ وحداني سوشلسٽ ۽ ھڪ جماعتي نظام واري ريپبلڪ آھي. ھي ملڪ گڏيل قومن (UNO) جي سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪن ملڪ آھي.

==تاريخ==

===آڳاٽو دور===
[[File:National Museum of China 2014.02.01 14-43-38.jpg|thumb|[[زيانرين غار]] مان ڏھ ھزار سال اڳ جا برآمد ٿيل مٽي جا ٿانوَ]]

قديم آثارن وارين شھادتن مان ھتي ساڍا ٻاويھ لک سال اڳ [[ھومني بن مانس|ھومني بن مانسن]] جي رھائش جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://archive.archaeology.org/0001/newsbriefs/china.html|title=Early Homo erectus Tools in China|last1=Ciochon|first1=Russell|last2=Larick|first2=Roy|date=1 January 2000|website=[[Archaeology (magazine)|Archeology]]|access-date=30 November 2012}}&lt;/ref&gt;. بيجنگ کان ڪجهه فاصلي تي [[زھوڪاڊيئن]] لڳ ھڪ غار مان پوڻا اٺ کان پوڻا ست لک سال اڳ جا ھتي [[ھومواريڪٽس]] انسان جا پنڊ پھڻ پڻ مليا آهن جنھن کي [[پيڪنگ وارو ماڻھو|پيڪنگ واري ماڻھو]] جو نالو ڏنو ويو. ھومواريڪٽس انسانن سڀ کان اڳ باھ ٻارڻ سکي ھئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|title=The Peking Man World Heritage Site at Zhoukoudian|website=[[UNESCO]]|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160623160018/http://www.unesco.org/ext/field/beijing/whc/pkm-site.htm|archive-date=23 June 2016|access-date=6 March 2013}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;autogenerated198&quot;&gt;{{cite journal |doi = 10.1038/nature07741 |date=Mar 2009 |author1=Shen, G. |author2=Gao, X. |author3=Gao, B. |author4=Granger, De |title = Age of Zhoukoudian Homo erectus determined with (26)Al/(10)Be burial dating |volume = 458 |issue = 7235 |pages = 198–200 |issn = 0028-0836 |pmid = 19279636 |journal = Nature |bibcode = 2009Natur.458..198S |s2cid=19264385 |url = https://www.semanticscholar.org/paper/d502c36487e27d90c7962fc60d28c48ab16c8f0e }}&lt;/ref&gt; [[ھونان صوبو|ھونان صوبي]] جي [[ڊائو ڪائونٽي]] ۾ واقع [[فيان غار]] مان  سوا لک سال کان اسي ھزار سالن تائين پراڻي [[ھوموسيپيئن]] انسانن جي ڏندن جا پنڊ پهڻ مليا آهن&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.bbc.com/news/science-environment-34531861 |title = Fossil teeth place humans in Asia '20,000 years early' |last=Rincon |first=Paul |date=14 October 2015 |work=[[BBC News]] |access-date=14 October 2015}}&lt;/ref&gt; [[جيئھو]] مان ست ھزار سال ق م واري چيني نشانين واري لکڻي جا نشان مليا آهن&lt;ref name=&quot;earliest writing&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2956925.stm|title='Earliest writing' found in China|last=Rincon|first=Paul|date=17 April 2003|work=[[BBC News]]|access-date=14 January 2020}}&lt;/ref&gt; [[ڊيمائيڊي ]] لڳ ڇھ ھزار سال ق م پراڻا چيني نشانين واري لکڻي جا آثار مليا آهن&lt;ref&gt;[[Qiu Xigui]] (2000). ''Chinese Writing''. English translation of {{lang|zh-Hant|文字學概論}} by Gilbert L. Mattos and [[Jerry Norman (sinologist)|Jerry Norman]]. Early China Special Monograph Series No. 4. Berkeley: The Society for the Study of Early China and the Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley. {{ISBN|978-1-55729-071-7}}.&lt;/ref&gt;

===شروعاتي شاھي خاندان===


[[File:甲骨文发现地 - panoramio.jpg|thumb| چوڏھين صدي ق م واري [[شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي پوئين دور ۾ [[ينچو]] نالي گادي واري شھر جا آثار]]

چين جو پھريون شاھي گھراڻو [[شيئا گھراڻو|شيئا]] ھيو جيڪو 2100 ق م ۾ ظھور ۾ آيو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Tanner |first=Harold M. |title = China: A History |year=2009 |publisher=Hackett Publishing |pages=35–36 |url = https://books.google.com/books?id=VIWC9wCX2c8C&amp;pg=PA35 |isbn=978-0-87220-915-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Xia–Shang–Zhou Chronology Project]] by People's Republic of China&lt;/ref&gt; ان بعد [[ شينگ گھراڻو|شينگ گھراڻي]] جي راڄ جو پتو پوي ٿو&lt;ref&gt;{{cite book |last=Pletcher|first=Kenneth |title=The History of China |year=2011 |publisher=Britannica Educational Publishing |page=35|url= https://books.google.com/books?id=A1nwvKNPMWkC&amp;pg=PA35 |isbn=978-1-61530-181-2 }}&lt;/ref&gt; جنھن جو راڄ اوڀر چين ۾ [[پيلي ندي]] واري ميداني علائقي ۾ سترھين کان يارھين صدي ق م تائين رھيو&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Fowler |first1=Jeaneane D. |first2=Merv |last2=Fowler |title=Chinese Religions: Beliefs and Practices |year=2008 |publisher=Sussex Academic Press |page=17 |url = https://books.google.com/books?id=rpJNfIAZltoC&amp;pg=PA17 |isbn=978-1-84519-172-6 }}&lt;/ref&gt;  انھن جي دور جي [[اوراڪل ھڏين واري لپي]] چيني ٻولي جي قديم ترين لپي آهي&lt;ref&gt;William G. Boltz, Early Chinese Writing, World Archaeology, Vol. 17, No. 3, Early Writing Systems. (Feb. 1986), pp. 420–436 (436).&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David N. Keightley, &quot;Art, Ancestors, and the Origins of Writing in China&quot;, ''Representations'', No. 56, Special Issue: The New Erudition. (Autumn, 1996), pp.68–95 [68].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia| url=https://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC&amp;pg=PA904 | page=904 | first=Pam |last=Hollister |title=Zhengzhou | encyclopedia=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania |editor1-first=Paul E. |editor1-last=Schellinger |editor2-first=Robert M. |editor2-last= Salkin |publisher= Fitzroy Dearborn Publishers |year=1996| isbn=978-1-884964-04-6}}&lt;/ref&gt; ۽ جديد چيني اکري نشان ان لپي جي اکري نشانن مان نڪتل آھن&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=BzfRFmlN2ZAC&amp;pg=PA4|title=The Oxford Handbook of the History of Linguistics|last=Allan|first=Keith|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2013|isbn=978-0-19-958584-7|page=4}}&lt;/ref&gt; شينگ گھراڻي جو راڄ [[جئو گھراڻو|جئو گھراڻي]] فتح ڪيو جنھن يارھين صدي ق م کان پنجين صدي ق م تائين راڄ ڪيو پر انھن جي اختيارن جي مرڪزيت فوجي جاگيرن ۾ ورھائجي وئي جنھن سان ڪجهه پرنسپلٽين جنم ورتو جن انھن جي اطاعت کان انڪار ڪرڻ شروع ڪيو ۽ ٽي سؤ سالن تائين جنگ جوٽيندا رھيا جنھن بعد اتي ست طاقتور رياستون باقي بچيون&lt;ref&gt;{{cite web |title=Warring States |url=https://www.britannica.com/event/Warring-States |publisher=Encyclopædia Britannica}}&lt;/ref&gt;.

===چيني ايمپائر===

[[File:Badaling China Great-Wall-of-China-01.jpg|thumb|چين جي پھرين شھنشاھ [[ چن شي ھوانگ]] جنگ جوٽيندڙ رياستن کي [[ديوار چين]] ٺاھڻ لاء ھڪ راڄ ۾ متحد ڪيو. ان ديوار جو وڏو حصو [[منگ گھراڻو| منگ گھراڻي]] جي دؤر سان تعلق رکندڙ آهي]]

ھڪ رياست جي حاڪم چن شي ھوانگ باقي ڇھ رياستون فتح ڪري 221ق م ۾ جنگن جو خاتمو آڻي چيني ايمپائر جو بنياد وڌو ۽ چن گھراڻي جي جئنگ بادشاھ پاڻ کي شھنشاھ سڏائڻ شروع ڪيو. ھن ايمپائر ۾ قانوني سڌارا نفاذ ڪيا.  چيني ٻولي جي اکري نشانن، ماپ جي ايڪن ۽ ڪرنسي جي معيار ۾ اضافو آندو. گاڏن جي سرائين جي ڊيگھ کي وڌرايو ۽ روڊن جي ويڪر ۾ پڻ اضافو ڪرايو. ھن [[گئانگشي]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ [[ويٽنام]] جي يو قبيلن کي فتح ڪيو&lt;ref&gt;Sima Qian, Translated by Burton Watson. ''Records of the Grand Historian: Han Dynasty I'', pp. 11–12. {{ISBN|0-231-08165-0}}.&lt;/ref&gt; چن گھراڻي جو دؤر پندرهن سال ھليو ۽ جيئنگ جي وفات بعد سخت پاليسين جي ڪري بغاوتن جنم ورتو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;&gt;Bodde, Derk. (1986). &quot;The State and Empire of Ch'in&quot;, in ''The Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220''. Edited by Denis Twitchett and Michael Loewe. Cambridge: Cambridge University Press. {{ISBN|0-521-24327-0}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;&gt;{{cite book|title=The Early Chinese Empires: Qin and Han|first=Mark Edward|last=Lewis|publisher=Belknap Press|location=London|year=2007|isbn=978-0-674-02477-9|url=https://archive.org/details/historyofimperia00broo}}&lt;/ref&gt; گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي جنھن ۾ [[سيئنگيينگ]] ۾ شاھي لائبريري کي ساڙيو ويو&lt;ref&gt;{{citation |last=Cotterell |first=Arthur |title=The Imperial Capitals of China |pages=[https://books.google.com/books?id=bZI764AEfcsC&amp;pg=PA35 35–36] |publisher=Pimlico |date=2011 }}&lt;/ref&gt; 206 ق م ۾ [[ھان گھراڻو| ھان گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو جيڪو 220ع تائين جاري رھيو&lt;ref name=&quot;Bodde1986&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Lewis2007&quot;/&gt; ھن ايمپائر جو راڄ فوجي مھمن ذريعي وچ ايشيا ، منگوليا ڏکڻ ڪوريا،  چيني [[يونان صوبو|يونان]]، [[گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] ۽ اتر ويٽنام تائين ڦھليو. وچ ايشيا ۽ سوگديا تي پھچڻ ڪري ھن ايمپائر شاھراھ ريشم جي ھماليہ جبلن واري انڊيا مان گذرندڙ گس جي بدران وچ ايشيا وارو گس شروع ڪيو ۽ ھان ايمپائر جلد ئي دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت بڻجي وئي&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&amp;_&amp;ERICExtSearch_SearchValue_0=ED460052&amp;ERICExtSearch_SearchType_0=no&amp;accno=ED460052 |title=Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. ''China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st century''|publisher=World Bank Publications via Eric.ed.gov|access-date=22 October 2012}}&lt;/ref&gt;


[[File:Han Expansion.png|thumb|[[ھان گھراڻو|ھان گھراڻي]] جي دؤر ۾ ٻين صدي ق م ۾ ايمپائر جي توسيع وارو نقشو]]

ھان گھراڻي جي خاتمي سان ھتي ٽن بادشاھتن جنم ورتو&lt;ref&gt;Whiting, Marvin C. (2002). ''Imperial Chinese Military History''. iUniverse. p. 214&lt;/ref&gt; [[سائو وئي]] واري رياست تي [[شين گھراڻو|شين گھراڻي]] (265ع کان 420ع) قبضو ڪيو ۽ ھوئي نالي حاڪم جي بطور ھڪ ڪمزور شھنشاھ جي تاجپوشي تي ٻين رياستن سان گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. اتر چين وارن قبيلن سورھن بادشاھتون قائم ڪري ڇڏيون. [[زاينبي قبيلو|زاينبي]] قبيلي وارن انھن سڀني جو [[اترئين وئي]] جي نالي سان انضمام ڪرايو جنھن جي [[شھنشاھ زاياوين]] قبائلي نفرتن واري پراڻين پاليسين جو خاتمو آڻي قبيلن کي چيني ثقافت ۾ ضم ڪيو. ڏکڻ چين ۾ جنرل [[شھنشاھ وو لئيوسانگ گھراڻي وارو|لئيو يو]] [[لئيو سانگ گھراڻو|لئيو سانگ گھراڻو]] کي چن گھراڻي جي جاء تي مضبوط ڪيو. چين اھڙي طرح اترئين ۽ ڏاکڻي ايمپائرن ۾ ورھايل رھيو ۽ اتي انھن ٻنھي گھراڻن جي کوڙ حاڪمن راڄ ڪيو. 581ع ۾ [[سوئي گھراڻو|سوئي گھراڻي]] انھن ٻنھي راڄن کي گڏائي ھڪ ايمپائر ۾ تبديل ڪيو. سوئي گھراڻي جي دؤر ۾ ھان ماڻھن پوري چين ۾ زور ورتو. ھن دؤر ۾ زراعت ۽ معيشت ۾ سڌارا آيا، آبپاشي نظام کي بھتر ڪرڻ لاء چين جو وڏو ڪينال کوٽايو ويو ۽ ٻڌ ڌرم جي سرپرستي ڪئي وئي. سوئي گھراڻي جو راڄ گھڻو نہ ھلي سگھيو . اتر ڪوريا واري جنگ ھارائڻ ۽ عوامي ڪمن لاء عام ماڻھن کان بيگار ۾ ڪم وٺڻ ڪري ماڻھو انھن مان بيزار ٿي پيا&lt;ref&gt;Ki-Baik Lee (1984). ''A new history of Korea.'' Harvard University Press. {{ISBN|978-0-674-61576-2}}. p.47.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;David Andrew Graff (2002). ''Medieval Chinese warfare, 300–900.'' Routledge. {{ISBN|0-415-23955-9}}. p.13.&lt;/ref&gt;. ان بعد [[چئنگ گھراڻو|چئنگ گھراڻي]] ۽ وري پوء [[سانگ گھراڻو| سانگ گھراڻي]] جو راڄ شروع ٿيو ۽ چين جي معيشت، ٽيڪنالاجي ۽ ثقافت جي سونھري دؤر جو آغاز ٿيو&lt;ref&gt;Adshead, S. A. M. (2004). ''T'ang China: The Rise of the East in World History''. New York: Palgrave Macmillan. p. 54&lt;/ref&gt; 
چئنگ ايمپائر اولھ وارن علائقن ۽ شاھراھ ريشم جو ڪنٽرول حاصل ڪيو&lt;ref&gt;{{citation|last=Nishijima|first=Sadao|editor1-last=Twitchett|editor1-first=Denis|editor2-last=Loewe|editor2-first=Michael|chapter=The Economic and Social History of Former Han|title=Cambridge History of China: Volume I: the Ch'in and Han Empires, 221 B.C. – A.D. 220|year=1986|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-24327-8|pages=545–607}}&lt;/ref&gt; جنھن سان چيني واپارين جي ميسوپوٽاميا ۽ آفريڪا تائين رسد آسان ٿي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/columbiachronolo00john|title=Columbia Chronologies of Asian History and Culture|last=Bowman|first=John S.|publisher=Columbia University Press|year=2000|location=New York|pages=[https://archive.org/details/columbiachronolo00john/page/104 104–105]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ايمپائر جي گادي وارو شھر [[شانگن]] دنيا جي وڏن شھري مرڪزن ۾ شمار ٿيڻ لڳو پر پوء اٺين صدي عيسويءَ ۾ بغاوت ٿيڻ جي ڪري تباھي جي ور چڙهي ويو&lt;ref&gt;City University of HK Press (2007). ''China: Five Thousand Years of History and Civilization''. {{ISBN|962-937-140-5}}. p.71 جي&lt;/ref&gt; 907ع ۾ چئنگ ايمپائر ڪمزور ٿي ٽٽڻ شروع ڪيو. ان جا فوجي گورنر چوڻ کان نڪري ويا. اڳتي ھلي سانگ گھراڻي وري ايمپائر کي متحد ڪيو. سانگ ايمپائر دنيا جي پھرين رياست ھئي جنھن ڪاغذ واري ڪرنسي ۽ دنيا جي پھرين باقاعده مستقل نيوي فوج جي شروعات ڪئي. ان سامونڊي واپار ۽ جھازسازي جي صنعت کي ھٿي ڏني&lt;ref&gt;Paludan, Ann (1998). ''Chronicle of the Chinese Emperors''. London: Thames &amp; Hudson. {{ISBN|0-500-05090-2}}. p. 136.&lt;/ref&gt;

[[File:Along the River During the Qingming Festival (detail of original).jpg|thumb|left|ٻارھين صديءَ جي ھڪ پينٽنگ جنھن ۾ سانگ گھراڻي جي ايمپائر جو گاديءَ جو هنڌ [[بيجنگ]] (موجوده [[ڪائيفنگ]] شھر) ڏيکاريل]]

ڏھين ۽ يارھين صدي عيسويءَ ۾ چين جي آدمشماري ٻيڻي ٿي چڪي هئي جيڪا لڳ ڀڳ ڏھ ڪروڙ ھئي. گھڻي ڀاڱي وڌڻ جو سبب وچ چين ۽ ڏکڻ چين ۾ چانورن جي فصل ۾ واڌ ھيو جنھن سان چانورن جي پيداوار م وڏو اضافو آيو ۽ کاڌي جي فراواني ٿي وئي. سانگ گھراڻي جي دؤر ۾ ٻڌازم جي ڀيٽ ۾ [[نئون ڪنفيوشسزم| نئين ڪنفيوشسزم]] کي فروغ مليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Essentials of Neo-Confucianism: Eight Major Philosophers of the Song and Ming Periods|year=1999|publisher=Greenwood Publishing Group|page=3|url=https://books.google.com/books?id=sjzPPg8eK7sC&amp;pg=PA3|isbn=978-0-313-26449-8}}&lt;/ref&gt;، فن ۽ فلسفي ترقي ڪئي &lt;ref&gt;{{cite web|title=Northern Song dynasty (960–1127)|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/nsong/hd_nsong.htm|publisher=Metropolitan Museum of Art|access-date=27 November 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://d.wanfangdata.com.cn/Thesis_Y1795153.aspx |script-title=zh:从汝窑、修内司窑和郊坛窑的技术传承看宋代瓷业的发展 |website=wanfangdata.com.cn |date=15 February 2011 |access-date=15 August 2015}}&lt;/ref&gt; سانگ گھراڻي جي فوجي ڪمزوري جو فائدو جرچن ماڻهن جي [[شين گھراڻو| شين گھراڻي]] ورتو جنھن بيئنجنگ شھر تي قبضو ڪيو. شين گھراڻي جو راڄ 1115ع کان 1234ع تائين ھليو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life in China on the Eve of the Mongol Invasion, 1250–1276|year=1962|publisher=Stanford University Press|page=[https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22 22]|url=https://archive.org/details/dailylifeinchina00gern/page/22|isbn=978-0-8047-0720-6}}&lt;/ref&gt;. 1271ع ۾ منگولن چين فتح ڪيو ۽ منگول سردار [[قبلائي خان]] [[يوئن گھراڻو|يوئن گھراڻي]] جي ايمپائر جو بنياد وڌو. 1297ع تائين يوئن گھراڻي سانگ گھراڻي جا آخري بچيل علائقا فتح ڪري ورتا. منگولن جي آمد کان اڳ سانگ گھراڻي جي ايمپائر ۾ چين جي آبادي 12 ڪروڙ تائين ٿي چڪي هئي پر منگولن جي دور 1300ع ۾  گھٽجي ڇھ ڪروڙ تائين ٿي وئي&lt;ref&gt;Ping-ti Ho. &quot;An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China&quot;, in ''Études Song'', Series 1, No 1, (1970). pp. 33–53.&lt;/ref&gt;. [[ژيو يوئنژانگ]] نالي ھڪ ھاري  يوئن گھراڻي جو 1368ع ۾ خاتمو آندو ۽ [[منگ گھراڻو|منگ گھراڻي]] جو بنياد رکيو اھڙي طرح ان گھراڻي جو شھنشاھ [[ھنگوو شھنشاھ|ھنگوو]] گادي تي ويٺو. منگ گھراڻي جو دؤر سان چين جو ھڪ دفعو ٻيھر سونھري دؤر شروع ٿيو. معيشت مضبوط ٿي ۽ بحري فوج دنيا جي مضبوط ترين بحريه بڻجي وئي. فن ۽ ثقافت کي فروغ مليو. ان گھراڻي جي دؤر ۾ ايڊمرل [[ژينگ ھي]] ھندي سمنڊ جا اوڀر آفريڪا تائين سفر ڪيا&lt;ref&gt;{{cite news |url = https://www.theguardian.com/world/2010/jul/25/kenya-china |title=Chinese archaeologists' African quest for sunken ship of Ming admiral |last=Rice|first=Xan|date=25 July 2010 |newspaper=[[The Guardian]]|access-date=16 January 2020}}&lt;/ref&gt;
[[File:Qing Empire circa 1820 EN.svg|thumb|منگ ايمپائر جي توسيع]]

منگ گھراڻي جي شروعاتي دؤر ۾ ايمپائر جي گادي جو هنڌ [[نانچنگ]] شھر کان [[ بيجنگ]] منتقل ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia |title=Wang Yangming (1472—1529) |url = https://www.iep.utm.edu/wangyang/ |encyclopedia=Internet Encyclopedia of Philosophy|access-date=9 December 2013|url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131109100108/http://www.iep.utm.edu/wangyang/ |archive-date=9 November 2013}}&lt;/ref&gt; 1644ع ۾ [[لي زيچانگ]] جي اڳواڻي م ھارين جي باغي ويڙھاڪن بيجنگ تي قبضو ڪيو. شڪست وقت [[شھنشاھ چاگجين]]  خودڪشي ڪري ڇڏي. لي زيچانگ جي [[شن گھراڻو|شن گھراڻي]] جو جلد ئي چنگ گھراڻي جي مانچو  منگ گھراڻي جي جنرل وو سانگوئي جي مدد سان خاتمو آندو ۽ بيجنگ جو ڪنٽرول سنڀاليو. اھڙي طرح بيجنگ ۾ [[چنگ گھراڻو|چنگ گھراڻي]] جي راڄ جي شروعات ٿي.

===آخري چنگ گھراڻي جي ايمپائر===


[[File:Regaining the Provincial Capital of Ruizhou.jpg|thumb|left|upright=0.9|اوڻويھون صدي ۾ ٿيل تائيپنگ بغاوت (1850–1864)]]
چنگ گھراڻي جي ايمپائر 1644ع کان 1912ع تائين قائم رهي. اھو چين جو آخري شاھي خاندان ھيو. منگ گھراڻي کان چنگ گھراڻي وٽ ايمپائر جي منتقلي واري گھرو ويڙھ (1618–1683) ۾ اڍائي ڪروڙ ماڻھو ھلاڪ ٿيا ۽ چين جي معيشت تباھ ٿي ھڪ ننڍڙي معيشت ۾ تبديل ٿي وئي&lt;ref&gt;John M. Roberts (1997). ''[https://books.google.com/books?id=3QZXvUhGwhAC A Short History of the World]''. Oxford University Press. p. 272. {{ISBN|0-19-511504-X}}.&lt;/ref&gt; ڏکڻ چين ۾ منگ جي خاتمي بعد منگوليا، تبت ۽ [[چنگجيانگ]] ۽ [[زنگار خانيٽ]] فتح ڪري ايمپائر ۾ شامل ڪيا ويا&lt;ref&gt;The Cambridge History of China: Volume 10, Part 1, by John K. Fairbank, p37&lt;/ref&gt;  چنگ مخالف جذبات کي ڪچلڻ لاءِ مرڪزي آپيشاهي قائم ڪئي وئي. زراعت کي فروغ ۽ واپار کي روڪيو ويو &lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中国通史·明清史 |year=2010|publisher=九州出版社|pages=104–112|isbn=978-7-5108-0062-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |script-title=zh:中华通史·第十卷 |year=1996 |publisher=花城出版社|page=71 |isbn=978-7-5360-2320-8 }}&lt;/ref&gt; اوڻويھين صدي ۾ چنگ ايمپائر جون برطانيا ۽ فرانس سان آفيم واريون جنگون لڳيون. ھانگ ڪانگ ان کان کسي برطانيا ۾ شامل ڪيو ويو ۽ چين کي معاوضي ادا ڪرڻ لاء مجبور ڪيو ويو ۽ معاھدن ھيٺ بندرگاھون ورتيون ويون&lt;ref&gt;[[Ainslie Thomas Embree]], [[Carol Gluck]] (1997). ''[https://books.google.com/books?id=Xn-6yMhAungC Asia in Western and World History: A Guide for Teaching]''. M.E. Sharpe. p.597. {{ISBN|1-56324-265-6}}.&lt;/ref&gt; 1842ع ۾ نانڪنگ وارو معاھدو ڪيو ويو. 1894 ۽ 1895ع ۾ جاپان جنگ شروع ڪري ڪوريائي اپٻيٽ ۽ تائيوان وارو ٻيٽ چيني ايمپائر کان کسي ورتا&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/546176/Sino-Japanese-War|title=Sino-Japanese War (1894–95)|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|access-date=12 November 2012}}&lt;/ref&gt;. 1876 کان 1879ع ۾ اتر چين ۾ ڏڪار آيو جنھن ۾90 لکن کان 130 لکن تائين ماڻھو فوت ٿي ويا&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fao.org/3/U8480E/U8480E05.htm|title=Dimensions of need – People and populations at risk|year=1995|website=Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)|access-date=3 July 2013}}&lt;/ref&gt;. 1898ع ۾ [[شھنشاھ گئانگشو]] ملڪ ۾ جديد آئيني بادشاهت جي قيام لاء سڌارا شروع ڪيا پر [[ملڪه ڊويجر سڪسي]] انھن ۾ رڪاوٽون وڌيون. [[باڪسر واري بغاوت]] (1899–1901) ايمپائر کي وڌيڪ ڪمزور ڪري ڇڏيو.  1911- 1912ع واري [[چنھائي انقلاب]] چنگ گھراڻي جي راڄ جو خاتمو آڻي ڇڏيو ۽ ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو. جمھوريه چين 1912ع کان 1949ع تائين قائم رھيو.

=== جمھوریه چين===

[[File:Republic of China proclaimtion.png|thumb|left|سن يات سين 1912ع ۾ ريپبلڪ آف چين جو اعلان ڪندي]]
پھرين جنوري 1912ع ۾ چين ريپبلڪ ۾ تبديل ٿي ويو ۽ [[ڪومنتانگ پارٽي]] (نيشنل پارٽي) جو اڳواڻ [[سن يات سين]] چين جو عارضي صدر مقرر ٿيو&lt;ref&gt;Eileen Tamura (1997). ''China: Understanding Its Past.'' Volume 1. University of Hawaii Press. {{ISBN|0-8248-1923-3}}. p.146.&lt;/ref&gt; صدارت پعد ۾ اڳوڻي چنگ ايمپائر جي جنرل [[يوئان شڪائي]] جي حوالي ڪئي وئي جنھن 1915ع ۾ پاڻ کي چين جو شھنشاھ قرار ڏئي ڇڏيو. چين ۾ ان جي سخت مذمت ڪئي وئي، خود سندس پارٽي [[بيئينگ آرمي]] ان جي مخالفت ڪئي. ھن کي اقتدار ڇڏڻ تي مجبور ڪيو ويو ۽ ٻيھر ريپبلڪ جو قيام عمل ۾ آيو&lt;ref&gt;[[Stephen G. Haw|Stephen Haw]], (2006). Beijing: A Concise History. Taylor &amp; Francis, {{ISBN|0-415-39906-8}}. p.143.&lt;/ref&gt; 1916ع ۾ يوئان شڪائي جي وفات بعد چين سياسي طور تي ورھائجي ويو هو. بيجنگ درحقيقت بي اختيار ٿي وئي ھئي علائقائي فوجي سردارن چين جي وڏي حصي تي ڪنٽرول رکيون ويٺا هئا&lt;ref&gt;Bruce Elleman (2001). ''Modern Chinese Warfare''. Routledge. {{ISBN|0-415-21474-2}}. p.149.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Graham Hutchings (2003). ''Modern China: A Guide to a Century of Change''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-01240-2}}. p.459.&lt;/ref&gt; 1920ع واري ڏھاڪي ۾ جمھوريه چين جي ملٽري اڪيڊمي جي پرنسيپال [[چيانگ ڪائي شيڪ]] جي سربراهي ۾ ڪومنتانگ ملڪ کي متحد رکيو&lt;ref&gt;Peter Zarrow (2005). ''China in War and Revolution, 1895–1949''. Routledge. {{ISBN|0-415-36447-7}}. p.230.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;M. Leutner (2002). ''The Chinese Revolution in the 1920s: Between Triumph and Disaster''. Routledge. {{ISBN|0-7007-1690-4}}. p.129.&lt;/ref&gt; 
ڪومنتانگ حڪومت ملڪ جي گادي جي ھنڌ کي بيجنگ کان [[نانچنگ]] منتقل ڪيو ۽ سياسي عمل جي سن يات سين جي ڏنل خيالن مطابق نگھباني ڪندي چين جي رياست کي ھڪ جديد جمھوري رياست ۾ تبديل ڪيو&lt;ref&gt;Hung-Mao Tien (1972). ''Government and Politics in Kuomintang China, 1927–1937 (Volume 53)''. Stanford University Press. {{ISBN|0-8047-0812-6}}. pp.&amp;nbsp;60–72.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Suisheng Zhao]] (2000). ''China and Democracy: Reconsidering the Prospects for a Democratic China''. Routledge. {{ISBN|0-415-92694-7}}. p.43.&lt;/ref&gt; چيني فوجي اڳواڻن ۾ نفاق جي ڪري چيانگ ڪائي شيڪ لاء چيني ڪميونسٽن جي پيپلز لبريشن آرمي سان ويڙھ  مشڪل ٿي پئي. اھا ويڙھ ڪومنتانگ 1927 کان جاري رکندي پئي آئي. 1936ع ۾ جاپاني حملي کان اڳ ڪومنتانگ پيپلز لبريشن آرمي جي لانگ مارچ کي شڪست ڏيندي پئي آئي &lt;ref&gt;David Ernest Apter, Tony Saich (1994). ''Revolutionary Discourse in Mao's Republic''. Harvard University Press. {{ISBN|0-674-76780-2}}. p.198.&lt;/ref&gt;

[[File:1945 Mao and Chiang.jpg|thumb|[[چيانگ ڪائي شيڪ]] 
۽ [[ مائوزي تنگ]] ٻين جنگ عظيم جي خاتمي تي جام لھرائيندي]]

ٻين چين جاپان جنگ 1937ع کان 1945 تائين جاري رھي. ان جنگ ۾ چين جي دفاع لاء ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي پاڻ ۾ اتحاد ڪري گڏجي جنگ وڙھي. ان جنگ ۾ ٻہ ڪروڙ چيني مارجي ويا&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/nuclear_01.shtml &quot;Nuclear Power: The End of the War Against Japan&quot;]. BBC&amp;nbsp;— History. Retrieved 14 July 2013.&lt;/ref&gt; جاپاني قبضي دوران لڳ ڀڳ 40000 کان 300000 چيني رڳو [[نانڪنگ وارو قتل عام|نانڪنگ واري قتل عام]] ۾ ھلاڪ ٿيا&lt;ref&gt;[http://www.ibiblio.org/hyperwar/PTO/IMTFE/IMTFE-8.html &quot;Judgement: International Military Tribunal for the Far East&quot;]. ''Chapter VIII: Conventional War Crimes (Atrocities).'' November 1948. Retrieved 4 February 2013.&lt;/ref&gt; ٻين جنگ عظيم دوران چين جو شمار اتحادين ۾ ھيو&lt;ref name = Justus&gt;{{cite book |last1=Doenecke |first1=Justus D. |last2=Stoler |first2=Mark A. |title=Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933–1945|url=https://books.google.com/books?id=xdMF9rX6mX8C&amp;pg=PA62 |year=2005 |publisher=Rowman &amp; Littlefield |isbn=978-0-8476-9416-7}}&lt;/ref&gt; گڏيل قومن جي پڌرنامي ۾ پڻ ان کي چئن وڏين طاقتن سان گڏ ھڪ طاقتور ملڪ طور تسليم ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|title=Yearbook of the United Nations 1946–1947|date=1947|publisher=United Nations|location=Lake Success, NY|oclc=243471225|page=3|chapter-url=http://www.unmultimedia.org/searchers/yearbook/page.jsp?volume=1946-47&amp;page=38|access-date=25 April 2015|chapter=The Moscow Declaration on general security}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.un.org/en/sections/history-united-nations-charter/1942-declaration-united-nations/|title=Declaration by United Nations|publisher=United Nations|access-date=20 June 2015}}&lt;/ref&gt; ان کي جنگ جي اھم فاتح ملڪن ۾ شمار ڪيو ويو&lt;ref&gt;Hoopes, Townsend, and Douglas Brinkley. ''FDR and the Creation of the U.N.'' (Yale University Press, 1997)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|first=John Lewis|last=Gaddis|title=The United States and the Origins of the Cold War, 1941–1947|url=https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd|url-access=registration|year=1972|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-12239-9|pages=[https://archive.org/details/unitedstatesorig0000gadd/page/24 24]–25}}&lt;/ref&gt; 1945 ۾ جاپان جي پيش پوڻ بعد تائيوان ۽ [[پيسڪيڊورس]] واري [[ٻيٽن جي جھرمٽ]] کي واپس چين اختيار حوالي ڪيو ويو. جنگ پوري چين کي تباھ ڪري ڇڏيو هو. ٻين جنگ عظيم جي خاتمي بعد وري ڪومنتانگ ۽ پيپلز لبريشن آرمي وچ ۾ گھرو ويڙھ شروع ٿي وئي. 1947 ۾ آئين جي حڪمراني بحال ڪئي وئي&lt;ref&gt;{{cite book|title=Constitutional Reform and the Future of the Republic of China|chapter=The Constitutional Conundrum and the Need for Reform|year=1991|publisher=M.E. Sharpe|page=3|chapter-url=https://books.google.com/books?id=xCxMn-2msr8C&amp;pg=PA3 |first=Hung-mao |last=Tien |editor-first= Harvey |editor-last=Feldman|isbn=978-0-87332-880-7}}&lt;/ref&gt;

===عوامي جمهوريه چين جو قيام===

[[File:Mao proclaiming the establishment of the PRC in 1949.jpg|thumb| 1949ع ۾  چيئرمين [[مائوزي تنگ]] عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪندي]]
1949ع ۾ چين جو لڳ ڀڳ سمورو علائقو ڪميونسٽ پارٽي جي اختيار ۾ اچي چڪو هو. ڪومنتانگ شڪست کائيندي تائيوان ۽ ٻين ٻيٽن تائين محدود ٿي وئي. 21 سيپٽمبر 1949ع تي چيئرمين مائوزي تنگ عوامي جمهوريه چين جي قيام جو اعلان ڪري ڇڏيو&lt;ref name=prcfounding&gt;{{cite web|url=http://www.isop.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|title=The Chinese people have stood up|publisher=UCLA Center for East Asian Studies|access-date= 16 April 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20090218071231/http://www.international.ucla.edu/eas/documents/mao490921.htm|archive-date=18 February 2009}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf2&gt;{{citation |last=Peaslee |first=Amos J. |contribution=Data Regarding the 'People's Republic of China'|page=533|url=https://books.google.com/books?id=9ATxCAAAQBAJ&amp;pg=PA533|title=Constitutions of Nations, ''Vol. I, 2nd ed.'' |date=1956 |publisher=Springer |location=Dordrecht |isbn=978-94-017-7125-2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=prcf3&gt;{{citation |last=Chaurasia |first=Radhey Shyam |page=[https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC&amp;pg=PA1 1] |title=History of Modern China |url=https://books.google.com/books?id=D2auy-nwS5IC |publisher=Atlantic |location=New Delhi |date=2004 |isbn=978-81-269-0315-3 }}&lt;/ref&gt; [[تيان مين اسڪوائر]] تي ان جو جشن ملهايو ويو&lt;ref&gt;{{cite news |url=https://www.cnn.com/2019/09/29/asia/china-beijing-mao-october-1-70-intl-hnk/index.html |work=CNN |title=They were born at the start of Communist China. 70 years later, their country is unrecognizable |author1=Ben Westcott |author2=Lily Lee |date=30 September 2019}}&lt;/ref&gt; 1950ع ۾ پيپلز لبريشن آرمي ھائنان ٻيٽ تائيوان واري جمھوريه چين جي حڪومت کان کسي ورتو&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?nid=1817&amp;dat=19500509&amp;id=FUw_AAAAIBAJ&amp;pg=3627,3301880|title=Red Capture of Hainan Island|newspaper=The Tuscaloosa News|date=9 May 1950|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt; ۽ تبت کي عوامي جمھوريه چين ۾ ضم ڪري ڇڏيو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |title=The Tibetans |publisher=University of Southern California |access-date=20 July 2013 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131016102314/http://www.usc.edu/dept/LAS/ir/cews/database/Tibet/tibet.pdf |archive-date=16 October 2013}}&lt;/ref&gt; اولھ چين ۾ ڪومنتانگ جي مسلمانن طرفان بغاوت 1950 کان 1958ع تائين جاري رهندي آئي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=ZNCghCIbyVAC&amp;q=C.I.A%20%20Ma%20bufang&amp;pg=PA169|title=The Sino-American alliance: Nationalist China and American Cold War strategy in Asia|author=John W. Garver|year=1997|publisher=M.E. Sharpe|isbn=978-0-7656-0025-7|page=169|access-date=20 July 2013}}&lt;/ref&gt;

[[File:Deng_Xiaoping_and_Jimmy_Carter_at_the_arrival_ceremony_for_the_Vice_Premier_of_China._-_NARA_-_183157-restored.jpg|alt=|left|thumb| 1979ع ۾ عوامي جمهوريه چين جو [[ڊينگ شيائوپنگ]] آمريڪي صدر [[ جمي ڪارٽر]] سان گڏ]]

انقلابي حڪومت زرعي سڌارا آڻي ھارين ۾ پنھنجي مقبوليت کي مستحڪم ڪيو. ان دوران ڏھ کان ويھ لک زميندارن کي ماريو ويو&lt;ref&gt;Busky, Donald F. (2002). ''[https://books.google.com/books?id=Q6b0j1VINWgC Communism in History and Theory]''. Greenwood Publishing Group. p.11.&lt;/ref&gt; چين ھڪ الڳ صنعتي نظام جوڙيو ۽ پنھنجا ايٽمي ھٿيار ٺاھڻ شروع ڪيا&lt;ref&gt;{{cite web|title= A Country Study: China |url=https://www.loc.gov/item/87600493/|website=www.loc.gov|access-date=3 October 2017}}&lt;/ref&gt; 1950 ۾ چين جي آبادي 55 ڪروڙ ھئي جيڪا 1974 ۾ وڌي 90 ڪروڙ ٿي وئي&lt;ref&gt;{{Cite book|author=Madelyn Holmes |url=https://books.google.com/books?id=lJK-GRriJAoC |title=Students and teachers of the new China: thirteen interviews |publisher=McFarland |access-date=7 November 2011 | year=2008 |page=185 |isbn= 978-0-7864-3288-2}}&lt;/ref&gt; 1966ع ۾ مائوزي تنگ ۽ ان جي حامين ثقافتي انقلاب شروع ڪيو جيڪو مائوزي تنگ جي 1976ع ۾ وفات تائين جاري رهيو. 1971 ۾ عوامي جمهوريه چين گڏيل قومن ۾ تائيوان واري جمھوريه چين جي جاء ورتي ۽ سيڪيورٽي ڪائونسل جو دائمي رڪنيت پڻ حاصل ڪئي&lt;ref&gt;Michael Y.M. Kao. &quot;Taiwan's and Beijing's Campaigns for Unification&quot; in Harvey Feldman and Michael Y. M. Kao (eds., 1988): ''Taiwan in a Time of Transition''. New York: Paragon House. p.188.&lt;/ref&gt;. 1978۾ عوامي جمهوريه چين سوشلسٽ نظام ۾ گڏيل معيشت جو آغاز شروع ڪيو&lt;ref name=&quot;Ref_e&quot;&gt;Hart-Landsberg, Martin; and Burkett, Paul. [http://www.monthlyreview.org/chinaandsocialism.htm &quot;China and Socialism: Market Reforms and Class Struggle&quot;]. Monthly Review. Retrieved 30 October 2008.&lt;/ref&gt; 
4 ڊسمبر 1982 تي چين ۾ موجوده آئين نافذ ٿيو. 1989ع ۾ تيان مين اسڪوائر تي احتجاج ڪندڙ شاگردن جي قتل عام جو واقعو پيش آيو. 2081ع ۾ ھن ملڪ ورلڊ ٽريڊ آرگنائيزيشن ۾ شموليت اختيار ڪئي. 2012 کان وٺي ھن ملڪ تي چين جي ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري [[ شي جنپنگ]] اقتدار ۾ آھي. ان ھڪ ٻار واري پاليسي ۾ تبديلي آندي، جيلن کي سڌاريو ۽ ڪرپشن جي خلاف عملي قدم کنيا. 2019 ۾ ھن ملڪ ۾ ڪووڊ 19 وائرس واري وبا شروع ٿي.

== جاگرافي ==
چين اوڀر پاسي سمنڊن سان لڳي ٿو جن ۾ اوڀر چائنا سمنڊ، ڪوريا جو نار (Bay), پيلو سمنڊ، ۽  ڏکڻ چائنا سمنڊ جيڪو ڪوريا کان ويٽ نام تائين ڦھليل آھي. چين جو محل وقوع  اتر ۾ 35 00 ڊگري ۽ اوڀر ۾ 105 00 تي آهي. پکيڙ 9,596,960 چورس ڪلوميٽر، جنھن ۾  9,326,410 چورس ڪلوميٽر خشڪي ۽ 270,550 چورس ڪلوميٽر پاڻي آھي.  زمين سان ملندڙ ھن جي سرحد 22,457 ڪلوميٽر آهي جيڪا چوڏھن ملڪن سان مليس ٿي جن ۾ افغانستان 91 ڪلوميٽر، ڀوٽان 477 ڪلوميٽر، برما 2,129 ڪلوميٽر، انڊيا 2,659 ڪلوميٽر، قزاخستان 1,765 ڪلوميٽر، اتر ڪوريا 1,352 ڪلوميٽر،
ڪرغزستان 1,063 ڪلوميٽر، لائوس 475 ڪلوميٽر، منگوليا سان 4,630 ڪلوميٽر، نيپال 
1,389  ڪلوميٽر ، پاڪستان 438 ڪلوميٽر، روس  اتر ۽ اوڀر پاسي کان 4,133، روس اتر اولھ 46 ڪلوميٽر، تاجڪستان 477 ڪلو ميٽر
ويٽنام 1,297 ڪلوميٽر، علائقائي سرحد ۾  ھانگ ڪانگ 33 ڪلوميٽر، ميڪائو 3 ڪلوميٽر. چين جي  14,500 ڪلوميٽر سرحد  مٿي ڄاڻايل سمنڊن سان لڳي ٿي . سندس سمنڊن ۾  پنھنجي سرحد کان 12 ناٽيڪل ميل تائين جو دعويدار آهي. سامونڊي سطح کان سراسري بلندي 1,840 ميٽر آهي. سڀ کان اونھو مقام ڪرپشن پينڊي جو  154 ميٽر سمند جي سطح کان ھيٺ آھي. اوچو مقام مائونٽ ايوريسٽ آھي جيڪو 8,848 
ميٽر بلند آهي . چين جا قدرتي وسيلا ڪوئلو، ڪچو لوھ، پيٽروليم، قدرتي گيس، پارو، ٽين، ٽنگسٽين، سرمو، مينگنيز، موليبڊينم، وينيڊيم، ميگنيٽائيٽ، اليومنيم، شيھو، جست، يورينيم.
چين جي 54.7 سيڪڙو زمين زرعي آھي. جنھن مان 11.3 سيڪڙو تي مستقل فصلن جي پوکي ٿيندي آهي،41.8 چراگاھون، 22.3 ٻيلا اٿس.آبپاشي  واري زمين ڪل  690,070 چورس ڪلوميٽر اٿس. ايشيا جو مڪمل ملڪن ۾ پکيڙ ۾ سڀ کان وڏو ملڪ آهي &lt;ref name=&quot;cia.gov&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html}}&lt;/ref&gt;

==سياسي نظام==


{{multiple image
| align = right
| direction = vertical
| caption_align = center
| image1 = China Senate House.jpg
| caption1 =  [[ گريٽ ھال آف پيپلز]]&lt;br /&gt; جتي [[نئشنل پيپلز ڪانگريس]] ويھندي آھي
| image2 = Xinhuamen Gate of Zhongnanhai across Changan Street.JPG
| caption2 =چيني ڪميونسٽ پارٽي جو ۽ چيني حڪومت جي رياستي ڪائونسل جو صدر مقام [[زونگنانھاء]]
}}
موجوده آئين مطابق عوامي جمهوريه چين ھڪ سوشلسٽ رياست آھي جنھن جي حڪومت عوامي جمھوري آمريت تحت ڪم ڪندي جنھن جي اڳواڻي مزدور ۽ ھاري اتحاد ذريعي ڪئي ويندي ۽ رياستي ادارا جمھوري مرڪزيت جي اصول تحت ڪم ڪندا&lt;ref name=&quot;Constitution&quot;&gt;{{cite web |title=Constitution of the People's Republic of China |url=http://www.npc.gov.cn/englishnpc/constitution2019/201911/1f65146fb6104dd3a2793875d19b5b29.shtml |website=The National People's Congress of the People's Republic of China |access-date=20 March 2021 |date=20 November 2019}}&lt;/ref&gt; 


[[File:18th National Congress of the Communist Party of China.jpg|thumb|[[چيني ڪميونسٽ پارٽي]] ملڪ جي باني ۽ حاڪم پارٽي آھي]]

{{multiple image
| align = right
| direction = horizontal
| caption_align = center
| image1 = Xi Jinping 2019.jpg
| caption1 = [[شي جنپنگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;چيني ڪميونسٽ پارٽي جو جنرل سيڪريٽري ۽ عوامي جمهوريه چين جو صدر&lt;/small&gt;
| width1 = 115
| image2 = Dmitry Medvedev and Li Keqiang 20191101 (cropped).jpg
| caption2 = [[لي ڪيچيانگ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;عوامي جمهوريه چين جو پريميئر&lt;/small&gt;
| width2 = 120
| image3 = Li Zhanshu in 2016.jpg
| caption3 = [[لي زنشو ]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;نيشنل پيپلز ڪانگريس جي اسٽينڊنگ ڪاميٽي جو چيئرمين&lt;/small&gt;
| width3 = 116
| total_width =
}}
چين ھڪ جماعتي نظام واري رياست آھي جنھن تي ملڪ جي ڪميونسٽ پارٽي حڪمران آهي. 2018 ۾ نيشنل پيپلز ڪانگريس آئين ۾ تبديلي ڪري صدر لاء ٻن مدن واري حد جو شرط ختم ڪري ڇڏيو جنھن ڪري زي جنپنگ ٽيون ڀيرو ملڪ جو صدر چونڊيو ويو&lt;ref name=&quot;BaturoElgie2019&quot;&gt;{{cite book|author1=Alexander Baturo|author2=Robert Elgie|title=The Politics of Presidential Term Limits|url=https://books.google.com/books?id=ncSbDwAAQBAJ&amp;pg=PA263|year=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-883740-4|page=263}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kroenig2020&quot;&gt;{{cite book|author=Matthew Kroenig|title=The Return of Great Power Rivalry: Democracy Versus Autocracy from the Ancient World to the U. S. and China|url=https://books.google.com/books?id=dXLKDwAAQBAJ&amp;pg=PA176|year=2020|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-008024-2|pages=176–177}}&lt;/ref&gt; صدر رياستي سربراھ ھوندو آھي جنھن کي [[نيشنل پيپلز ڪانگريس]] چونڊيندي آھي. حڪومت جو سربراھ پريميئر سڏبو آهي جيڪو [[عوامي جمهوريه چين جي رياستي ڪائونسل| رياستي ڪائونسل]] جي صدرات ڪندو آهي جنھن جا رڪن چار وائيس پريميئر، وزارتن جا سربراھ ۽ ڪميشنن جا سربراھ ھوندا آھن&lt;ref&gt;{{cite news|first = Susan| last = Shirk|title=China's Next Leaders: A Guide to What's at Stake|url=http://www.chinafile.com/chinas-next-leaders-guide-whats-stake|access-date=31 May 2015|newspaper=China File|date=13 November 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;XiJinpingLiKeqiang&quot;&gt;{{cite news|last=Moore|first=Malcolm|date=15 November 2012|title=Xi Jinping crowned new leader of China Communist Party|work=The Daily Telegraph|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/china/9679477/Xi-Jinping-crowned-new-leader-of-China-Communist-Party.html|access-date=15 November 2012}}&lt;/ref&gt;

==تائيوان وارو تنازعو==

[[File:China administrative.png|thumb|upright=0.9|چين جا پاڙيسري ملڪن سان سرحدي تنازعن جو نقشو.]]

عوامي جمھوريه چين جي قيام واري ڏينهن کان ھي ملڪ تائيوان ۽ ڀرواري ٻيٽن جو دعويدار آھي. ھي ملڪ تائيوان کي پنھنجو صوبو قرار ڏئي ٿو [[ڪنمين]] ۽ [[ماتسيو]] کي چين پنھنجي صوبي [[فوجيئن صوبو|فوجيئن]] جو حصو قرار ڏئي ٿو. پر اھي ٻيٽ ڏکڻ چيني سمنڊ ۾ تائيوان وارو جمھوريه چين پنھجن صوبن [[ھائنان صوبو|ھائنان]] ۽ [[ گوئينگڊانگ صوبو| گوئينگڊانگ]] جو حصو قرار ڏئي ٿو&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20130912132339/http://history.cultural-china.com/en/34History7320.html|archive-date=12 September 2013|title=Chinese Civil War|publisher=Cultural-China.com|quote=To this day, since no armistice or peace treaty has ever been signed, there is controversy as to whether the Civil War has legally ended.|access-date=16 June 2013}}&lt;/ref&gt;


==سرحدي تڪرار==

چين پنھنجا سرحدي تڪرار 14 مان 12 ملڪن سان نبيري ڇڏيا آهن&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Groundless to view China as expansionist, says Beijing after PM Modi's Ladakh visit|url=https://www.indiatoday.in/world/story/groundless-to-view-china-as-expansionist-says-beijing-after-pm-modi-s-ladakh-visit-1696727-2020-07-03|access-date=13 August 2020|website=India Today|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Fravel|first=M. Taylor|date=1 October 2005|title=Regime Insecurity and International Cooperation: Explaining China's Compromises in Territorial Disputes|journal=International Security|volume=30|issue=2|pages=46–83|doi=10.1162/016228805775124534|s2cid=56347789|issn=0162-2889}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Fravel|first=M. Taylor|title=Strong Borders, Secure Nation: Cooperation and Conflict in China's Territorial Disputes|publisher=Princeton University Press|year=2008|isbn=9780691136097}}&lt;/ref&gt; باقي ڀن ملڪن ۾ انڊيا ۽ ڀوٽان اچي وڃن ٿا.

==انتظامي ورهاست==

عوامي جمھوريه چين ۾ 22 صوبا آھن ۽ 23ويھون صوبو تائيوان کي قرار ڏئي ٿو جيڪو اڃثا سندس اختيار ۾ ناھي. ان کان سواءِ ھي ملڪ  پنج خودمختيار ريجن ۽ چاري سڌي اختيار وارين ميونسپالٽين ۽ ٻن خاص خطن ھرھڪ ھانگ ڪانگ ۽ ميڪائو ۾ ورھايل آھي&lt;ref name=&quot;Brown2013&quot;&gt;{{cite book|author=Kerry Brown|title=Contemporary China|url=https://books.google.com/books?id=BywdBQAAQBAJ&amp;pg=PA7|year=2013|publisher=Macmillan International Higher Education - University of Sydney|isbn=978-1-137-28159-3|page=7}}&lt;/ref&gt;.

{{عوامي جمھوريه چين جا صوبا}}
{{PRC provinces small imagemap/province list}}{{-}}

== معيشيت ==

[[File:Graph of Major Developing Economies by Real GDP per capita at PPP 1990-2013.png|thumb|چين ۽ ٻين وڏين ترقي پذير معيشتن جي جي ڊي پي في ڪس مساوي قوت خريد جي بنياد تي 1990–2013 چين جي تيز معاشي واڌ نيري رنگ سان ڏيکاريل&lt;ref&gt;{{cite web|title=World Bank World Development Indicators|url=http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators|publisher=World Bank|access-date=8 December 2014}}&lt;/ref&gt;]]
ناليوار جي ڊي پي جي شرح مطابق 2010 کان وٺي چين دنيا جي ٻين وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{Cite news|last=Kollewe|first=Justin McCurry Julia|url=https://www.theguardian.com/business/2011/feb/14/china-second-largest-economy|title=China overtakes Japan as world's second-largest economy|date=14 February 2011|work=The Guardian|access-date=8 July 2019|language=en-GB|issn=0261-3077}}&lt;/ref&gt; ان جي ڪل جي ڊي پي 2018 جي انگن اکرن مطابق 13.5 ٽرلين ڊالر يا 90 ٽرلين يوئان ھئي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://chinaplus.cri.cn/news/business/12/20190121/238654.html|title=China's economy grew 6.6 percent in 2018, officials say|website=chinaplus.cri.cn|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref &gt;
عالمي بينڪ جي انگن اکرن مطابق مساوي قوت خريد واري جي ڊي پي مطابق 2014 کان چين دنيا جي سڀ کان وڏي معيشت آھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.PP.CD?locations=CN-US&amp;start=2000&amp;year_high_desc=true|title=GDP PPP (World Bank)|date=2018|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; عالمي بينڪ مطابق چين جي جي ڊي پي 1978ع ۾ 150 ارب ڊالر ھئي جيڪا 2018ع ۾ وڌي 13.6 ٽرلين ڊالرن تي پھتي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=CN|title=GDP (current US$) – China|website=[[World Bank]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; 1978ع ۾ چين اندر معاشي اصلاحن واري وقت کان ان جي معيشت جي واڌ جي شرح 6 سيڪڙو رھي&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2016&amp;locations=CN&amp;start=1961&amp;year_high_desc=true|title=GDP growth (annual %) – China|website=[[World Bank]]|access-date=25 May 2018}}&lt;/ref&gt; چين برآمدات ۾ دنيا جو سڀ کان وڏو ۽ درآمدات ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي&lt;ref name=&quot;ChinaBiggestTrader&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/finance/economics/9860518/China-trade-now-bigger-than-US.html|title=China trade now bigger than US|last=White|first=Garry|date=10 February 2013|work=The Daily Telegraph|access-date=15 February 2013}}&lt;/ref&gt;  2010ع کان 2019ع تائين عالمي جي ڊي پي ۾ چين جو حصو 25 سيڪڙو کان 39 سيڪڙو تائين رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2016/09/why-china-is-central-to-global-growth/|title=Why China is central to global growth|last=Roach|first=Stephen S.|date=2 September 2016|website=[[World Economic Forum]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.visualcapitalist.com/economies-global-growth-2019/|title=The Economies Adding the Most to Global Growth in 2019|last=Desjardins|first=Jeff|date=15 March 2019|website=Visual Capitalist|language=en-US|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt;. دنيا جي سڀ کان وڏي ڏھ اسٽاڪ ايڪسچينجن مان 3 چين ۾ واقع آھن&lt;ref&gt;{{Cite web|date=19 February 2019|title=Top 10 Largest Stock Exchanges in the World By Market Capitalization|url=https://www.valuewalk.com/2019/02/top-10-largest-stock-exchanges/|access-date=28 November 2019|website=ValueWalk|language=en-US}}&lt;/ref&gt;.انھن ۾ شنگھائي اسٽاڪ ايڪسچينج، ھانگ ڪانگ اسٽاڪ ايڪسچينج ۽ شينجن اسٽاڪ ايڪسچينج شامل آهن&lt;ref&gt;{{Cite news|date=13 October 2020|title=China's Stock Market Tops $10 Trillion First Time Since 2015|language=en|work=Bloomberg.com|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-10-13/china-s-stock-market-tops-10-trillion-for-first-time-since-2015|access-date=28 October 2020}}&lt;/ref&gt;.2020, جي عالمي مالياتي مرڪزن جي اشاريي مطابق دنيا جي سڀ کان وڌيڪَ مقابلي وارن ڏھن ماليتي مرڪزن ۾ چين اندر چار مرڪز: شنگھائي، شينجن، ھانگ ڪانگ ۽ بيجنگ آھن&lt;ref name=&quot;GFCI2&quot;&gt;{{cite web|date=September 2020|title=The Global Financial Centres Index 28|url=https://www.longfinance.net/media/documents/GFCI_28_Full_Report_2020.09.25_v1.1.pdf|access-date=26 September 2020|publisher=Long Finance}}&lt;/ref&gt;. آڪسفورڊ معاشيات جي ھڪ رپورٽ مطابق 2035 ۾ ناليوار جي ڊي پي جي لحاظ کان دنيا جي ڏھ سڀ کان وڏن شھرن ۾ چين جا چار شھر شامل ھوندا جن ۾ [[شنگھائي]]، [[شينجن]]، [[بيجنگ]] ۽ [[گوانگجو]] شامل ھوندا&lt;ref&gt;{{Cite web|title=These will be the most important cities by 2035|url=https://www.weforum.org/agenda/2019/10/cities-in-2035/|access-date=2 November 2020|website=World Economic Forum|language=en}}&lt;/ref&gt;. 2010 کان وٺي چين دنيا جو سڀ کان وڏو مينيوفيڪچرنگ ڪندڙ ملڪ آهي. ان کان اڳ اھو درجو ھڪ سؤ سالن کان آمريڪا جو ھيو&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.ft.com/content/002fd8f0-4d96-11e0-85e4-00144feab49a|title=China noses ahead as top goods producer|last=Marsh|first=Peter|date=13 March 2011|work=[[Financial Times]]|access-date=18 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://fas.org/sgp/crs/misc/R42135.pdf|title=U.S. Manufacturing in International Perspective|last=Levinson|first=Marc|date=21 February 2018|website=Federation of American Scientists}}&lt;/ref&gt;. 2012ع کان چين ھاء ٽيڪ مينيوفيڪچرنگ ۾ دنيا جو ٻيون نمبر وڏو ملڪ آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.nsf.gov/statistics/2018/nsb20181/report/sections/industry-technology-and-the-global-marketplace/patterns-and-trends-of-knowledge--and-technology-intensive-industries#medium-high-technology-industries-in-china|title=Report – S&amp;E Indicators 2018 {{!}} NSF – National Science Foundation|website=www.nsf.gov|access-date=8 July 2019}}&lt;/ref&gt; آمريڪا کان پوء دنيا ۾ چين ٻيون نمبر وڏي ريزڪي منڊي آھي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.cnn.com/2019/01/23/business/china-retail-sales-us/index.html|title=China will overtake the US as the world's biggest retail market this year|last=Shane|first=Daniel|date=23 January 2019|website=[[CNN]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;. 2016 ۾ دنيا اندر اِي ڪامرس ۽ اڪائونٽنگ ۾ دنيا جي مارڪيٽ م 40 سيڪڙو حصو رکندڙ هو &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.weforum.org/agenda/2018/09/five-trends-shaping-the-future-of-e-commerce-in-china/|title=Five trends shaping the future of e-commerce in China|last1=Fan|first1=Ziyang|last2=Backaler|first2=Joel|date=17 September 2018|website=[[World Economic Forum]]|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ۽ 2019 ۾ اھو حصو وڌي 50 سيڪڙو ٿي ويو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.emarketer.com/content/global-ecommerce-2019|title=Global Ecommerce 2019|last=Lipsman|first=Andrew|date=27 June 2019|website=[[eMarketer]]|access-date=28 November 2019}}&lt;/ref&gt; چين دنيا ۾ اليڪٽرڪ گاڏين جي واپار ۾ سڀ کان اڳڀرو آهي. 2018ع ۾ انھن گاڏين جي مينيوفيڪچرنگ ۽ خريداري ۾ اڌو اڌ حصيدار رھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://qz.com/1552991/china-buys-one-out-of-every-two-electric-vehicles-sold-globally/|title=China buys one out of every two electric vehicles sold globally|last1=Huang|first1=Echo|website=Quartz|language=en|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt; ڪارن جي بيٽرين ۽ انھن جي ڪچي مال جي پيداوار ۾ بہ پوري دنيا ۾ اڳڀرو آهي &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.instituteforenergyresearch.org/renewable/china-dominates-the-global-lithium-battery-market/|title=China Dominates the Global Lithium Battery Market|date=9 September 2020|website=Institute for Energy Research|access-date=28 March 2021}}&lt;/ref&gt; 2018 ۾ دنيا ۾ شمسي توانائي جي گنجائش ۾ چين ڪل پيداوار جي گنجائش جو 40 سيڪڙو رکندڙ ھيو&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://cleantechnica.com/2019/01/23/china-installs-44-3-gigawatts-of-solar-in-2018/|title=China Installs 44.3 Gigawatts Of Solar In 2018|date=23 January 2019|website=CleanTechnica|language=en-US|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.power-technology.com/comment/global-pv-capacity-expected-reach-969gw-2025/|title=Global PV capacity is expected to reach 969GW by 2025|date=21 December 2017|website=Power Technology {{!}} Energy News and Market Analysis|language=en-GB|access-date=18 February 2019}}&lt;/ref&gt;.

== آبادي ==
جولائي 2017 ۾ چين جي آبادي.1,379,302,771 ھئي. ھتان جا رھاڪو چيني يا چائنيز سڏبا آهن.آبادي جو 91.6 سيڪڙو ھان نسل جا ماڻهو آھن ، باقي آبادي ۾ 1.3 سيڪڙو جئانگ (Zhuang)،
1.3 سيڪڙو ھئي (Hui)۽ 7.1 سيڪڙو منچو (Manchu), ائيگر (Uighur), ميئائو (Miao)، يي (Yi), توجيا
( Tujia), تبتي (Tibetan), منگول، دونگ
(Dong), بوييئي (Buyei),يائو (Yao), بائي  (Bai), ڪوريائي (Korean),ھاني (Hani),لي،قزاخ، دائي، وغيره شامل آهن. چيني حڪومت مطابق چين ۾ 56 تسليم شده نسلن جا ماڻهو رهن ٿا.

== ٻوليون ==

چين ۾ سرڪاري ٻولي معياري چيني آھي جنھن کي ماندر (Mandar) چوندا آهن. ان جو لھجو بيجنگ وارو آھي.ٻيون ٻوليون اقليتن جون آھن جن ۾ يئو (Yue) ڪينٽن وارن جي ٻولي، وو (Wu) شنگھائيء وارن جي، منبيئي (Minbei )
فوجائو (Fuzhou) وارن جي، منان (Minnan) تائيواني ھوڪئين  (Hokkien-Taiwanese), جئانگ (Xiang), گين (Gan),ھاڪا لھجو
( Hakka dialects) اقليتي گروھن جون ٻوليون آھن.

== مذهب ==
ھتي 18.2 سيڪڙو آبادي ٻڌازم ، 5.1 سيڪڙو عيسائيت، 1.8 سيڪڙو مسلمان، 21.9 سيڪڙو روايتي لوڪ مذھب ، 0.1 سيڪڙو ھندو، 0.1 سيڪڙو يھودي، 0.7 سيڪڙو ٻيا جن ۾ تائو ازم وارا اچي وڃن ٿا.

== پڻ ڏسندا ==

* [[چين جي تهذيب]]
* [[تائيوان]]

== خارجي ڳنڍڻا ==

* [http://www.china.org.cn/ چين جي سرڪاري ويب سائيٽ]

{{سارڪ}}
{{ڪچو}}

== حوالا ==
{{حوالا|2}}

[[زمرو:ملڪ]]
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:بي آر آءِ سي ايس قومون]]
[[زمرو:اي7 قومون]]
[[زمرو:گڏيل قومن جا ڀاتي ملڪ]]
[[زمرو:اتر اوڀر ايشيائي ملڪ]]</text>
      <sha1>q8at65oltoxaa0mxrf83dgzmnp48ec6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سائنس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4819</id>
    <revision>
      <id>296904</id>
      <parentid>296822</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T13:54:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296904</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86495" sha1="e5sri8ee9ou69p3b36gtxj7emvtdl3r" xml:space="preserve">{{بابت| ھڪ عام لفظ}}
[[فائل:The Scientific Universe.png|thumb|200px|left|ڪائنات جي ماپ جو نقشو سائنس جي شاخن ۽ سائنس جي درجي بندي سان.&lt;ref&gt;[[R. P. Feynman]], ''[[The Feynman Lectures on Physics]]'', Vol.1, Chaps.1,2,&amp;3.&lt;/ref&gt;]]
'''سائنس (Science)''' [[لاطيني]] ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڄاڻ يا معلومات. يعني مشاهدي ۽ تجربن جي آڌار تي حاصل ٿيندڙ [[علم]] کي سائنس چئبو آهي.

سائنس [[ڪائنات]] متعلق آزمودہ [[وضاحت]]ن ۽ [[اڳڪٿي]]ن جي باري ۾ ڄاڻ کي حاصل ۽ منظم ڪرڻ واري ھڪ باضابطا ڪم جو نالو آهي.&lt;ref&gt;&lt;br /&gt;{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=October 16, 2011 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''b:''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena.}}}}&lt;/ref&gt;  

جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي:&lt;ref name=&quot;cohen20212&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|title=The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century|last=Cohen|first=Eliel|publisher=Routledge|year=2021|isbn=978-0-367-56298-4|location=New York|pages=14–41|chapter=The boundary lens: theorising academic actitity|access-date=May 4, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505045450/https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

# [[نيچرل سائنس|فطري سائنس]]
# [[سماجي سائنس]]
# [[رسمي سائنس]]

انھن مان فطري سائنس [[دُنيا|مادي دنيا]] جي بابت علم آھي (مثال طور، [[فزڪس|طبیعیات]]، [[ڪيميا]] ۽ [[حياتيات]])، جيڪي طبیعي دنيا جو مطالعو ڪن ٿیو؛ سماجي سائنس ([[اقتصاديات]]، [[نفسيات]] ۽ [[سماجيات]])، جيڪي فردن ۽ سماجن جو مطالعو ڪن ٿیو؛&lt;ref name=&quot;colanderhunt201922&quot;&gt;{{cite book|title=Social Science: An Introduction to the Study of Society|last1=Colander|first1=David C.|last2=Hunt|first2=Elgin F.|date=2019|publisher=Routledge|edition=17th|location=New York, NY|pages=1–22|chapter=Social science and its methods}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;nisbetgreenfeld202122&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Social Science|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=https://www.britannica.com/topic/social-science|access-date=May 9, 2021|date=October 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202193947/https://www.britannica.com/topic/social-science|archive-date=February 2, 2022|last2=Greenfeld|first2=Liah|last1=Nisbet|first1=Robert A.|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ رسمي سائنس ([[منطق]]، [[رياضي]] ۽ [[ڪمپيوٽر سائنس|نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس]])، جيڪي باضابطه سسٽم جو مطالعو ڪن ٿیو، محور ۽ ضابطن جي ذريعي سنڀاليندا آهن.&lt;ref name=&quot;löwe200222&quot;&gt;{{cite journal|last=Löwe|first=Benedikt|author-link=Benedikt Löwe|year=2002|title=The formal sciences: their scope, their foundations, and their unity|journal=Synthese|volume=133|issue=1/2|pages=5–11|doi=10.1023/A:1020887832028|s2cid=9272212}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rucker201922&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|title=Infinity and the Mind: The Science and Philosophy of the Infinite|last=Rucker|first=Rudy|publisher=Princeton University Press|year=2019|isbn=978-0-691-19138-6|edition=Reprint|location=Princeton, New Jersey|pages=157–188|chapter=Robots and souls|author-link=Rudy Rucker|access-date=May 11, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226212447/http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|archive-date=February 26, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي تہ رسمي سائنس حقيقي سائنس نہ آهي ڇو تہ ان جي ضابطن ۾ نظرين کي حقيقي مشاھدن سان پرکڻ ممڪن ناهي.&lt;ref&gt;Contemporary science is typically subdivided into the natural sciences which study the material world, the social sciences which study people and societies, and the formal sciences like mathematics. Some do not consider formal sciences to be true science as theories within these disciplines cannot be tested with physical observations,&lt;/ref&gt; سائنس جا اھڙا ضابطا جيڪي [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[طب|ميڊيسن]] ۾ ڪم اچن انھن کي [[اپلائيڊ سائنس|اطلاقي سائنس]] سمجھيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms|author=Editorial Staff|date=March 7, 2008|publisher=Seed magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929092138/http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|archivedate=September 29, 2007|deadurl=no|accessdate=September 12, 2007|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;

سائنس جي تاريخ تاريخي ریڪارڊ جي اڪثريت تي پکڙيل آهي، جنهن ۾ جديد سائنس جا قديم ترين تحريري ریڪارڊ شامل آهن، جن جي سڃاڻپ ڪندڙ اڳڪٿيون جيڪي برونز دور مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي لڳ ڀڳ 3000 ق.م. کان 1200 ق.م. تائين آهن. 

رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ سندن تعاون، يوناني قدرتي فلسفي کي قديم آثارن ۾ داخل ڪيو ۽ ان جي شڪل اختيار ڪئي، جنهن ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي طبیعي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ باضابطه ڪوششون ڪيون ويون، جڏهن ته اڳتي وڌڻ، بشمول هندي۔عربي عددي سرشتو، هندستان جي سونهري دور ۾ ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;Lindberg2007a2&quot;&gt;{{Cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0226482057|edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007a2&quot;&gt;{{cite book|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|location=New York|pages=1–26|chapter=Ancient Egypt to Plato|chapter-url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n16|chapter-url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ Building Bridges Among the BRICs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418081025/https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ|date=April 18, 2023}}, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Keay2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132|title=India: A history|last=Keay|first=John|publisher=Atlantic Monthly Press|year=2000|isbn=978-0-87113-800-2|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132 132]|quote=The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.|author-link=John Keay}}&lt;/ref&gt; 

ابتدائي وچين دور (400 کان 1000 عيسوي) دوران مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوءِ انهن علائقن ۾ سائنسي تحقيق خراب ٿي وئي، پر قرون وسطيٰ جي بحاليءَ واري دور ۾ (ڪارولنگين ريناسنس، اوٽونين ريناسنس ۽ 12هين صديءَ جي [[ريناسنس]]) ۾ تعلیم ٻيهر ترقي ڪئي. مغربي يورپ ۾ گم ٿيل ڪجهه يوناني نسخا محفوظ ڪيا ويا ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران وچ اوڀر ۾ وسعت ڏني وئي،&lt;ref name=&quot;Lindberg82&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=163–92|chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ بازنطيني يوناني عالمن جي ڪوششن سان گڏ جيڪي يوناني نسخن کي بازنطيني سلطنت جي مرڻ واري بازنطيني سلطنت کان مغربي يورپ ۾ [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ کڻي آيا. 10هين کان 13هين صدي تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقن جي بحالي ۽ انضمام &quot;فطري فلسفي&quot; کي بحال ڪيو،&lt;ref name=&quot;Lindberg102&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=225–53|chapter=The recovery and assimilation of Greek and Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. [https://books.google.com/books?id=8Lkzp-StZGUC&amp;pg=PA80&amp;dq=%22Everything+we+would+today+call+science+came+through+Islam%22&amp;hl=en&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=1&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiDpu3y096BAxX3VPEDHZplB_0Q6AF6BAgHEAI Pages 80-81]. Retrieved October 6, 2023&lt;/ref&gt; جيڪو بعد ۾ سائنسي انقلاب جي ذريعي تبديل ٿي ويو جيڪو 16هين صديءَ ۾ شروع ٿيو،&lt;ref name=&quot;Principe201122&quot;&gt;{{cite book|title=Scientific Revolution: A Very Short Introduction|last=Principe|first=Lawrence M.|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-956741-6|edition=|location=New York|pages=1–3|chapter=Introduction}}&lt;/ref&gt; جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتون کان پري ٿي ويون.&lt;ref name=&quot;Lindberg142&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=357–368|chapter=The legacy of ancient and medieval science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|edition=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n289 274]–322|chapter=Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي طريقي جلد ئي علم جي تخليق ۾ هڪ وڏو ڪردار ادا ڪيو ۽ اهو 19ھین صدي تائين نه هو ته سائنس جون ڪيتريون ئي ادارتي ۽ پيشه ورانه خصوصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون،&lt;ref name=&quot;Cahan Natural Philosophy2&quot;&gt;{{cite book|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-08928-7|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|location=Chicago}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightman 19th22&quot;&gt;{{cite book|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|last1=Lightman|first1=Bernard|date=2011|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-31783-0|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|location=Chicago|page=367|chapter=13. Science and the Public|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ &quot;قدرتي فلسفي&quot; کي &quot;قدرتي سائنس&quot; ۾ تبديل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Territories of Science and Religion|last1=Harrison|first1=Peter|date=2015|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-18451-7|location=Chicago|pages=164–165|quote=The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of &quot;natural philosophy&quot; by &quot;natural science&quot;. In 1800 few had spoken of the &quot;natural sciences&quot; but by 1880, this expression had overtaken the traditional label &quot;natural philosophy&quot;. The persistence of &quot;natural philosophy&quot; in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.|author-link1=Peter Harrison (historian)}}&lt;/ref&gt;

گذريل هڪ سؤ سالن ۾ ئي سائنس ايتري ترقي ڪئي آهي، جو عقل حيران آهي. لاتعداد شيون ايجاد ٿيون آهن، ۽ اسين هينئر به ائين نٿا چئي سگهون ته اڳتي هلي ڪجهه [[ايجاد]] نه ٿيندو؛ اسان کي پڪ آهي ته وقت سان گڏوگڏ نيون ايجادون ٿينديون،  انهيءَ لاءِ ضروري آهي ته سائنس کي گهڻي اهميت ڏني وڃي ۽ هر علم جو مطالعو به جاري رکيو وڃي.&lt;ref&gt;[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Science_n_Tech/Book5/Book_page1.html Sindhi Adabi Board Online Library (Science_n_Tech)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: برک سائنسي کوجنائون ۽ ايجادون،  محمد عثمان ڏيپلائي&lt;/ref&gt;

سائنس هڪ طرف اهو ڪيو جو پنهنجي تجزيي ۽ تجربي جي ذريعي نيٺ هيءُ ثابت ڪري ڇڏيو ته، سڀ شيون، ظاهري گهڻائيءَ جي باوجود، پنهنجي آخري تجزيي ۾ رڳو ايٽم جو ميڙ آهن ۽ ايٽم توانائي جي لهرن جو مجموعو آهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=انسانيت جي تعمير (مولانا وحيد الدين خان / خالد ڀٽي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |accessdate=2016-09-13 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912090236/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

سائنس ۾ نئون علم سائنسدانن جي تحقيق سان ترقي ڪري ٿو جيڪي دنيا جي باري ۾ تجسس ۽ مسئلن کي حل ڪرڻ جي خواهش کان متاثر ٿين ٿا.&lt;ref name=&quot;macritchie2011&quot;&gt;{{cite book |last=MacRitchie |first=Finlay |url=https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |title=Scientific Research as a Career |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4398-6965-9 |location=New York |pages=1–6 |chapter=Introduction |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505074020/https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;marder2011&quot;&gt;{{cite book |last=Marder |first=Michael P. |url=https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |title=Research Methods for Science |publisher=Cambridge University Press |year=2011 |isbn=978-0-521-14584-8 |location=New York |pages=1–17 |chapter=Curiosity and research |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505001547/https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; همعصر سائنسي تحقيق انتهائي سهڪاري آهي ۽ عام طور تي ٽيمن پاران علمي ۽ تحقيقي ادارن،&lt;ref name=&quot;deridder20202&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|title=What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science|last=de Ridder|first=Jeroen|publisher=Routledge|year=2020|isbn=978-1-138-57016-0|editor-last1=McCain|editor-first1=Kevin|location=New York|pages=3–17|chapter=How many scientists does it take to have knowledge?|access-date=May 5, 2021|editor-last2=Kampourakis|editor-first2=Kostas|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505044353/https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سرڪاري ادارن ۽ ڪمپنين ۾ ڪئي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;lindberg2007h&quot;&gt;{{cite book |last=Lindberg |first=David C. |title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context |publisher=University of Chicago Press |year=2007 |isbn=978-0-226-48205-7 |edition=2nd|location=Chicago |pages=163–192 |chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gertner20132&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|title=Commercialization Secrets for Scientists and Engineers|last=Szycher|first=Michael|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-40741-1|location=New York|pages=159–176|chapter=Establishing your dream team|access-date=May 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818032914/https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|archive-date=August 18, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; انهن جي ڪم جو عملي اثر سائنس جي پاليسين جي اڀرڻ جو سبب بڻيو آهي جيڪي تجارتي شين، هٿيارن، صحت جي حفاظت، عوامي انفراسٽرڪچر، ۽ ماحولياتي تحفظ جي اخلاقي ترقي کي ترجيح ڏيندي سائنسي ادارن تي اثر انداز ڪرڻ چاهيندا آهن.

==نالو==
ماضي ۾، سائنس &quot;علم&quot; يا &quot;مطالعو&quot; جي مترادف هئي، ان جي لاطيني اصليت کي برقرار رکڻ ۾. هڪ شخص جيڪو سائنسي تحقيق ڪئي، &quot;قدرتي فلسفي&quot; يا &quot;سائنس جو انسان&quot; سڏيو ويندو هو. 1834ع ۾، وليم وهيل، ميري سومرويل جي ڪتاب، On the Connexion of the Physical Sciences جي هڪ جائزي ۾ سائنسدان جو اصطلاح متعارف ڪرايو، ان جو اعتبار ”ڪجهه ذهين انسان“ (ممڪن طور پاڻ کي) ڏنو. 

==تاريخ==
===شروعاتي تاريخ=== 
سائنس جي ڪا به هڪ اصليت ناهي بلڪه، منظم طريقي سان هزارين سالن جي عرصي دوران بتدريج اڀري، سڄي دنيا ۾ مختلف صورتون اختيار ڪيون ۽ تمام ابتدائي ترقيات بابت ڪجھ تفصيل ڄاڻن ٿا. عورتون غالباً قبل از تاريخ سائنس ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيون، جيئن مذهبي رسمون ڪيون. ڪجهه عالمن ماضيءَ جي سرگرمين کي ليبل ڪرڻ لاءِ &quot;پروٽوسائنس&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو آهي، جيڪي جديد سائنس سان مشابهت رکن ٿيون پر سڀ خصوصيتون نه؛ جڏهن ته، هن ليبل تي پڻ تنقيد ڪئي وئي آهي، انهن سرگرمين جي باري ۾ سوچڻ صرف جديد درجي جي حوالي سان، ان کي بدنام ڪندڙ، يا تمام گهڻو پيشگيزم جو مشورو ڏئي ٿو. سائنسي عملن لاءِ سڌو ثبوت قديم مصر ۽ عراق (ميسوپوٽيميا) جهڙن ابتدائي تهذيبن ۾، 3000 ق. م. کان 1200 ق.م. لکڻ جي نظام جي اچڻ سان واضح ٿي ويا آهن، جيتوڻيڪ &quot;سائنس&quot; ۽ &quot;فطرت&quot; جا لفظ ۽ تصور ان وقت تصوراتي منظرنامي جو حصو نه هئا، پر قديم مصري ۽ ميسوپوٽيميا جي مدد ڪئي جيڪا بعد ۾ يوناني ۽ قرون وسطي واري سائنس؛ رياضي، فلڪيات، ۽ طب ۾ هڪ جڳهه ڳولي سگهندي. 3ھین صدی ق.م. کان، قديم مصرين هڪ اعشاري نمبرن جو نظام تيار ڪيو، جاميٽري استعمال ڪندي عملي مسئلا حل ڪيا ۽ هڪ ڪئلينڊر تيار ڪيو. انهن جي شفا جي علاج ۾ دوائن جي علاج ۽ مافوق الفطرت، جهڙوڪ نماز، منٿون ۽ رسمون شامل آهي . قديم ميسوپوٽيميا وارا مٽيء جي برتن، فينس، شيشي، صابن، ڌاتو، چوني پلستر ۽ واٽر پروفنگ ٺاهڻ لاء مختلف فطري ڪيميائي جي خاصیتن جي باري ۾ ڄاڻ استعمال ڪندا هئا. انهن جانورن جي جسمانيات، اناتومي، رويي ۽ علم نجوم جو اڀياس ڪيو.
 
ميسوپوٽيميا جي ماڻهن کي طب ۾ شديد دلچسپي هئي ۽ ابتدائي طبي نسخا سمیري زبان ۾ اُر جي ٽين خاندان جي دور ۾ ظاهر ٿيا. لڳي ٿو ته هنن سائنسي مضمونن جو مطالعو ڪيو هو، جن ۾ عملي يا مذهبي استعمال هئا ۽ انهن جي تجسس کي پورو ڪرڻ ۾ گهٽ دلچسپي هئي. 

===ڪلاسيڪل آڳاٽي===
فطرت جي تصور جي [[ايجاد]] ٿيڻ کان پھريان [[يونان]] جا [[سقراط]] کان اڳ وارا [[فلاسافر]] اھي سڀ کان پھريان ماڻهو ھئا جن فطرت ۽ رسم جي وچ ۾ فرق کي سڃاتو. انھن فطرت کي اھو طريقو سمجھيو جنھن ذريعي ٻوٽن جي واڌ ٿيندي آھي ۽ رسم کي اھو طريقو سمجھيو جنھن سان ڪو قبيلو ڪنھن خاص ديوتا جي پوڄا ڪندو آھي.&lt;ref&gt;&quot;Progress or Return&quot; in ''An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss'' (Expanded version of ''Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss'', 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.&lt;/ref&gt;

[[اناطوليہ|ايشيا مائنر]] جي شھر، مليسئس (Miletus) جي رياضي دان، [[ٿيلس|ٿيلیس]] (Thales) جي مليسئس ۾ قائم ڪيل مليسئن اسڪول (Milesian School) جي [[سقراط]] کان اڳ وارن فلاسافرن ۽ ٿیلیس کان بعد وارن فلاسافرن جن ۾ انيڪسيمينڊر ۽ انيڪسيمينز شامل آهن، اھي پھريان فلاسافر ھئا جن فطرت جي مظھرن کي مافوق الفطرت ھستين تي اعتبار ڪرڻ کانسواءِ سمجھائڻ جي پھرين ڪوشش ڪئي.&lt;ref&gt;O'Grady, Patricia F. (2016). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. New York City, New York and London, England: Routledge. p. 245. ISBN 978-0-7546-0533-1. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; پائٿاگورث (Pythagoras) ڪامپليڪس نمبر فلاسافي ۾ اضافو ڪري ریاضي جي ترقي ۾ خاطرخواه اضافو ڪيو.&lt;ref&gt;Burkert, Walter (June 1, 1972). Lore and Science in Ancient Pythagoreanism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني فلاسافر ليوسيپس ۽ ان جي شاگرد ڊيموڪراٽس ائٽمن جو نظريو ڏنو.&lt;ref&gt;Pullman, Bernard (1998). The Atom in the History of Human Thought. Oxford, England: Oxford University Press. pp. 31–33. ISBN 0-19-515040-6. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني طبیب، ھپوڪریٽس سسٽم واري ميڊيڪل سائنس جي روايت قائم ڪئي،&lt;ref&gt;Margotta, Roberto (1968). The Story of Medicine. New York City, New York: Golden Press.&lt;/ref&gt; ان کي [[طب|ميڊيڪل سائنس]] جو ابو سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;Leff, Samuel; Leff, Vera (1956). From Witchcraft to World Health. London, England: Macmillan.&lt;/ref&gt;

===وچين دور===
[[مغربي رومن سلطنت]] جي زوال جي ڪري، پنجين صدي عيسوي ۾ دانشورانه زوال ڏٺو ۽ مغربي يورپ ۾ دنيا جي يوناني تصورن جي ڄاڻ خراب ٿي. ان عرصي دوران، لاطيني انسائيڪلوپيڊسٽن جهڙوڪ ايسڊور آف سيويل، عام قديم علم جي اڪثريت کي محفوظ ڪيو. ان جي ابتڙ، ڇاڪاڻ   ته [[بازنطيني سلطنت]] حملي ڪندڙن جي حملن جي مزاحمت ڪئي، اهي اڳئين سکيا کي بچائڻ ۽ بهتر ڪرڻ جي قابل هئا. جان فلوپونس، 500ع ۾ بزنطيني عالم، [[ارسطو]] جي [[فزڪس]] جي تدريس تي سوال اٿارڻ شروع ڪيو، جنهن ۾ محرڪ جي نظريي کي متعارف ڪرايو. هن جي تنقيد قرون وسطيٰ جي عالمن ۽ گليلو گليلي لاءِ هڪ الهام هئي، جنهن ڏهن صدين کان پوءِ هن جي ڪم جو وسيع حوالو ڏنو. آڳاٽي دور جي آخر ۾ ۽ وچين دور جي شروعات ۾، قدرتي رجحانن کي خاص طور تي ارسطو جي طريقي سان جانچيو ويو. ارسطو جي چار سببن تي مشتمل آهي: مادي، رسمي، حرڪت ۽ آخري سبب. ڪيتريون ئي يوناني ڪلاسيڪل نصوص بازنطيني سلطنت طرفان محفوظ ڪيون ويون ۽ عربي ترجما گروپن جهڙوڪ نيسٽورين ۽ مونوفيسائٽس پاران ڪيا ويا. خلافت جي دور ۾، اهي عربي ترجما بعد ۾ عرب سائنسدانن طرفان بهتر ۽ ترقي ڪيا ويا. ڇهين ۽ ستين صديءَ تائين، پاڙيسري ساساني سلطنت گنڊشاپور جي طبي اڪيڊمي قائم ڪئي، جنهن کي يوناني، سرائي ۽ فارسي طبيب قديم دنيا جو سڀ کان اهم طبي مرڪز سمجهن ٿا. دانائي جو گھر عباسي دور جي بغداد، عراق ۾ قائم ڪيو ويو، جتي ارسطوءَ جو اسلامي مطالعو 13 صدي عيسويءَ ۾ منگول جي حملن تائين پھچي ويو. [[ابن الهيثم]]، جيڪو الهازن جي نالي سان مشهور آهي، پنهنجي بصري مطالعي ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربو استعمال ڪيو. ڪينن آف ميڊيسن جي Avicenna جي تاليف، هڪ طبي انسائيڪلوپيڊيا، [[طب]] ۾ سڀ کان اهم اشاعتن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي ۽ 18 صدي عيسويء تائين استعمال ڪيو ويو. يارهين صدي عيسويءَ تائين، يورپ جو اڪثر حصو عيسائي ٿي چڪو هو، ۽ 1088 ۾، بولونا يونيورسٽي يورپ جي پهرين يونيورسٽي طور اڀري آئي. جيئن ته، قديم ۽ سائنسي متنن جي لاطيني ترجمي جي طلب وڌي وئي، جيڪو 12 صدي عيسويء جي [[ريناسنس]] ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. مغربي يورپ ۾, تجربن جي ذريعي ڪيل تجربن سان، فطرت ۾ مضمونن جي مشاهدي، بيان ۽ درجه بندي, ريناسنس اسڪالرزم کي ترقي ڏني وئي. 13 صدي عيسويء ۾، بولوگنا ۾ طبي استادن ۽ شاگردن, پهريون ڀيرو اناتومي درسي ڪتاب جي بنياد تي مونڊينو ڊي لوزي پاران انساني ڊسڪشن جي بنياد تي, انساني جسم کي کولڻ شروع ڪيو.
===ريناسنس===
{{Main|سائنسي انقلاب|ريناسنس ۾ سائنس}}
[[File:De Revolutionibus manuscript p9b.jpg|left|thumb|هيليو سينٽرڪ ماڊل جي ڊرائنگ جيئن ڪوپرنيڪس جي ڊي ريووليوبيوس اوربيم ڪوئليسٽيم پاران تجويز ڪيل آهي.|alt=Drawing of planets' orbit around the Sun]]

[[بصريات]] (Optics) ۾ نئين ترقيءَ, جيئن ڪئميرا اوبسڪورا ۽ دوربين, [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ ڪردار ادا ڪيو، ٻنهي تصورن تي ڊگھي عرصي کان موجود مابعد الطبعياتي خيالن کي چيلينج ڪرڻ سان گڏو گڏ ٽيڪنالاجي جي بهتري ۽ ترقي ۾ به ڪردار ادا ڪيو. ريناسنس جي شروعات ۾، [[راجر بيڪن]]، ويٽيلو ۽ جان پيڪهم هر هڪ هڪ علمي آنٽولوجي کي هڪ سببن جي زنجير تي, جنهن جي شروعات ارسطو جي انفرادي ۽ آفاقي شڪلن جي احساس، تصور، ۽ آخرڪار ادراڪ سان  تعمير ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-20012&quot;&gt;{{cite book|last=Smith|first=A. Mark|title=Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's ''De Aspectibus'', the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's ''Kitāb al-Manāẓir'', 2 vols|title-link=De Aspectibus|publisher=[[American Philosophical Society]]|year=2001|isbn=978-0-87169-914-5|series=Transactions of the American Philosophical Society|volume=91|location=[[Philadelphia]]|oclc=47168716|issue=4–5}}&lt;/ref&gt; وژن جو هڪ نمونو جيڪو بعد ۾ پرسپيڪٽيوزم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ان جو استحصال ڪيو ويو ۽ ريناسنس جي فنڪارن پاران مطالعو ڪيو ويو. هي نظريو ارسطو جي چئن سببن مان فقط ٽي: رسمي، مادي ۽ آخري کي استعمال ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;Smith-19812&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;  

سورھين صديءَ ۾ [[ڪوپرنيڪس|نڪولس ڪوپرنيڪس]],  جيو سينٽرڪ ماڊل جي بدران، جتي سيارا ۽ سج ڌرتيءَ جي چوڌاري گھمندا آھن, [[آڪاش منڊل|شمسي نظام]] جو ھڪ ھيليو سينٽرڪ ماڊل ٺاھيو، جنھن موجب سيارا سج جي چوڌاري گھمندا آھن. اهو هڪ نظريي تي مبني هو ته سيارن جا مداري دور وڏا هوندا آهن ڇاڪاڻ ته انهن جا مدار حرڪت جي مرڪز کان پري هوندا آهن، جنهن کي هن ٽاليمي جي ماڊل سان متفق نه ڏٺو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/002182860203300301|title=Copernicus and the Origin of his Heliocentric System|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=33|issue=3|pages=219–35|year=2016|last1=Goldstein|first1=Bernard R|s2cid=118351058|url=http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|access-date=12 April 2020|archive-date=12 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412211013/http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;!-- Censorship and such from the church --&gt;

جوهانس ڪيپلر ۽ ٻين ان خيال کي چيلينج ڪيو ته اک جو واحد ڪم ادراڪ آهي ۽ اکين ۽ روشنيءَ جي پروپيگنڊا ڏانهن ڌيان ڇڪائيندڙ روشنيءَ ۾ بنيادي ڌيان کي منتقل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-1981&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cohen-2010b&quot;&gt;{{cite book|last1= Cohen|first1= H. Floris|author-link= Floris Cohen|chapter = Greek nature knowledge transplanted and more: Renaissance Europe|title= How modern science came into the world. Four civilizations, one 17th-century breakthrough|date= 2010|pages=99–156|publisher= Amsterdam University Press|location= Amsterdam|isbn= 978-90-8964-239-4|edition= 2nd}}&lt;/ref&gt; تنهن هوندي به ڪيپلر، ڪيپلر جي سياري جي حرڪت جي قانونن جي دريافت ذريعي ڪوپرنيڪس جي هيليو سينٽرڪ ماڊل کي بهتر ڪرڻ لاء, سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. ڪيپلر ارسطوءَ جي مابعد الطبعيات کي رد نه ڪيو ۽ پنھنجي ڪم کي ھرموني آف اسفيرز جي ڳولا جي طور تي بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koestler-19902&quot;&gt;{{Cite book|last=Koestler|first=Arthur|url=https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1|title=The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe|publisher=[[Penguin Books]]|year=1990|isbn=0-14-019246-8|location=London|page=[https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1 1]|author-link=Arthur Koestler|orig-date=1959}}&lt;/ref&gt; [[گليليئو گليليئي|گليلو]] علم فلڪيات، فزڪس ۽ انجنيئرنگ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. بهرحال، پوپ اربن VIII کيس هيليو سينٽرڪ ماڊل بابت لکڻ جي سزا ڏيڻ کان پوءِ هن کي ايذايو ويو.&lt;ref name=&quot;van Helden-19952&quot;&gt;{{cite web|url=http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|title=Pope Urban VIII|last=van Helden|first=Al|year=1995|website=The Galileo Project|access-date=3 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111033150/http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|archive-date=11 November 2016}}&lt;/ref&gt;

پرنٽنگ پريس وڏي پيماني تي عالمانه دليلن کي شايع ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندي هئي، جنهن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جيڪي فطرت جي همعصر خيالن سان وڏي پئماني تي اختلاف رکندا هئا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Gingerich|first=Owen|title=Copernicus and the Impact of Printing|journal=Vistas in Astronomy|volume=17|year=1975|issue=1|pages=201–218|doi=10.1016/0083-6656(75)90061-6|bibcode=1975VA.....17..201G}}&lt;/ref&gt; [[فرانسس بيڪن]] ۽ [[ڊيڪارٽ|ريني ڊيڪارٽ]] هڪ نئين قسم جي غير ارسطو سائنس جي حق ۾ فلسفيانه دليل شايع ڪيا. بيڪن غور فڪر تي تجربي جي اهميت تي زور ڏنو، ارسطوءَ جي رسمي ۽ حتمي سبب جي تصورن تي سوال اٿاريو، ان خيال کي فروغ ڏنو ته سائنس کي فطرت جي قانونن ۽ سموري انساني زندگي جي سڌاري جو مطالعو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Zagorin|first=Perez|title=Francis Bacon|page=84|year=1998|place=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00966-7}}&lt;/ref&gt; ڊيڪارٽ انفرادي سوچ تي زور ڏنو ۽ دليل ڏنو ته رياضي کي جاميٽري جي بدران فطرت جي مطالعي لاء استعمال ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|last2=Hersh|first2=Reuben|year=1986|title=Descartes' Dream: The World According to Mathematics|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]]}}&lt;/ref&gt;

=== روشن خيالي جو دور ===
{{Main|روشن خيالي جي دور ۾ سائنس}}
[[فائل:Newton's_Principia_title_page.png|alt=see caption|thumb|[[آئزڪ نيوٽن]] جي &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿيميٽيڪا&quot; جي 1687ع جي پهرين ايڊيشن جو عنوان صفحو]]
روشن خيالي جي دور جي شروعات ۾، [[آئزڪ نيوٽن]] پنهنجي ڪتاب   &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿميٽيڪا&quot; جي ذريعي ڪلاسيڪل ميڪنڪس جو بنياد وڌو، جيڪو مستقبل جي فزڪس دانن تي تمام گهڻو اثر انداز ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gribbin|first=John|title=Science: A History 1543–2001|year=2002|page=241|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9503-9|quote=Although it was just one of the many factors in the Enlightenment, the success of Newtonian physics in providing a mathematical description of an ordered world clearly played a big part in the flowering of this movement in the eighteenth century}}&lt;/ref&gt; گوٽفرايڊ ولھيلم ليبنز ارسطوءَ جي فزڪس مان اصطلاحن کي شامل ڪيو، جيڪو ھاڻي نئين غير ٽيليولوجي طريقي ۾ استعمال ڪيو ويو. ان جو مطلب شين جي نظر ۾ هڪ ڦيرڦار آهي: شيون هاڻي سمجهيا ويندا هئا جن کي ڪوبه فطري مقصد نه هو. ليبنز فرض ڪيو ته مختلف قسم جون شيون سڀئي فطرت جي ساڳئي عام قانونن جي مطابق ڪم ڪن ٿيون، جن ۾ ڪو خاص رسمي يا حتمي سبب ناهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz/|title=Gottfried Leibniz – Biography|website=Maths History|access-date=2 March 2021|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711221621/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Leibniz.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ان عرصي دوران سائنس جو اعلان ڪيل مقصد ۽ قدر دولت ۽ ايجادن جي پيداوار بڻجي ويو جيڪي انساني زندگين کي بهتر بڻائي، مادي لحاظ کان وڌيڪ کاڌو، ڪپڙا ۽ ٻيون شيون. بيڪن جي لفظن ۾، &quot;سائنس جو حقيقي ۽ جائز مقصد، ۽ هن سائنسدانن کي غير معمولي فلسفي يا روحاني خيالن جي پيروي ڪرڻ کان روڪيو، جنهن تي هن جو يقين هو ته &quot;ذيلي، شاندار يا خوش ڪرڻ [قياس] جي ڌوڙ کان ٻاهر انساني خوشين ۾ ٿورو حصو ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|title=The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution: Texts by Boris Hessen and Henryk Grossmann|last1=Freudenthal|first1=Gideon|last2=McLaughlin|first2=Peter|date=20 May 2009|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-1-4020-9604-4|access-date=25 July 2018|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119203949/https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

روشن خياليءَ جي دور ۾ سائنس تي سائنسي سماجن ۽ اڪيڊمين جو غلبو هو،&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Goddard Bergin|editor-first1=Thomas|editor1-link=Thomas G. Bergin|url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_d0p5|title=Encyclopedia of the Renaissance|editor-last2=Speake|editor-first2=Jennifer|editor2-link=Jennifer Speake|year=1987|publisher=Facts on File|isbn=978-0816013159|publication-date=1 December 1987}}&lt;/ref&gt; جن گهڻو ڪري يونيورسٽين کي سائنسي تحقيق ۽ ترقيءَ جا مرڪز بڻائي ڇڏيو هو. سوسائٽيون ۽ اڪيڊميون سائنسي پيشي جي پختگي جي پسمنظر هئا. هڪ ٻي اهم ترقي,  وڌندڙ پڙهيل لکيل آباديءَ ۾ سائنس جي مقبوليت هئي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=van Horn Melton|first=James|url=https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|title=The Rise of the Public in Enlightenment Europe|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001|isbn=978-0511819421|doi=10.1017/CBO9780511819421|access-date=27 May 2022|url-access=subscription|archive-date=20 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120143805/https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|url-status=live|pages=82–83}}&lt;/ref&gt; روشن خيال فلسفين, بنيادي طور تي, پنھنجي ڪجھ سائنسي اڳ: گليلو، ڪيپلر، بوائل ۽ نيوٽن ڏانھن, دور جي ھر فزيڪل ۽ سماجي شعبي جي ھدايتن لاءَ رخ ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Scientific Revolution and the Enlightenment (1500–1780)|url=https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|access-date=29 January 2024|archive-date=14 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240114191547/https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Scientific Revolution {{!}} Definition, History, Scientists, Inventions, &amp; Facts|url=https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|access-date=29 January 2024|website=Britannica|language=en|archive-date=18 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190518105004/https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ارڙهين صديءَ ۾ [[طب]]&lt;ref name=&quot;Madigan-20062&quot;&gt;{{cite book|title=Brock Biology of Microorganisms|publisher=Prentice Hall|year=2006|isbn=978-0131443297|veditors=Madigan M, Martinko J|edition=11th}}&lt;/ref&gt; ۽ [[طبيعيات|فزڪس]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Guicciardini|first=N.|url=https://archive.org/details/readingprincipia0000guic|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736|publisher=Cambridge University Press|year=1999|isbn=978-0521640664|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; جي مشق ۾ اهم ترقيون؛ [[ڪارل لينئي]] پاران حياتياتي درجي بندي جي ترقي؛ &lt;ref name=&quot;Calisher-20072&quot;&gt;{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|last1=Calisher|first1=CH|year=2007|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmc=2080517|pmid=17436393}}&lt;/ref&gt; مقناطيس ۽ بجليءَ جي نئين سمجھ؛&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Darrigol|first1=Olivier|url=https://archive.org/details/electrodynamicsf0000darr|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein|date=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=0198505949|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ۽ [[علم ڪيميا|ڪيميا]] جي پختگي هڪ نظم جي طور تي&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Olby|first1=R.C.|last2=Cantor|first2=G.N.|last3=Christie|first3=J.R.R.|last4=Hodge|first4=M.J.S.|year=1990|title=Companion to the History of Modern Science|location=London|publisher=Routledge|page=265}}&lt;/ref&gt; نظر آيون. انساني فطرت، سماج ۽ اقتصاديات تي خيالن جي روشن خيالي جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي. هوم ۽ ٻين اسڪاٽش روشن خيال مفڪرن انساني فطرت جو هڪ ٽريٽي تيار ڪيو، جنهن جو اظهار تاريخي طور تي ليکڪن جي ڪمن ۾ ڪيو ويو جن ۾ جيمس برنيٽ، ايڊم فرگوسن، جان ملر ۽ وليم رابرٽسن شامل آهن، جن سڀني هڪ سائنسي مطالعي کي ضم ڪيو ته ڪيئن انسان قديم ۽ قديم ثقافتن ۾, جديديت جي تعين ڪندڙ قوتن جي مضبوط شعور سان, رويو اختيار ڪيو.&lt;ref name=&quot;Magnusson-20032&quot;&gt;{{Cite web|last=Magnusson|first=Magnus|date=10 November 2003|title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World''|url=http://www.newstatesman.com/200311100040|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606015918/http://www.newstatesman.com/200311100040|archive-date=6 June 2011|access-date=27 April 2014|work=New Statesman}}&lt;/ref&gt; جديد سماجيات گهڻو ڪري هن تحريڪ مان پيدا ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|jstor=588406|title=Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment|journal=The British Journal of Sociology|volume=21|issue=2|pages=164–180|last1=Swingewood|first1=Alan|year=1970|doi=10.2307/588406}}&lt;/ref&gt; سال 1776ع ۾، [[ايڊم اسمٿ|ايڊم سمٿ]] &quot;ويلٿ آف نيشن&quot; (The Wealth of Nations) شايع ڪيو، جيڪو اڪثر ڪري جديد اقتصاديات تي پهريون ڪم سمجهيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Fry-19922&quot;&gt;{{Cite book|last=Fry|first=Michael|url=https://archive.org/details/adamsmithslegacy0000unse|title=Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics|publisher=[[Routledge]]|others=[[Paul Samuelson]], [[Lawrence Klein]], [[Franco Modigliani]], [[James M. Buchanan]], [[Maurice Allais]], [[Theodore Schultz]], [[Richard Stone]], [[James Tobin]], [[Wassily Leontief]], [[Jan Tinbergen]]|year=1992|isbn=978-0-415-06164-3|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 

===19هين صدي===
{{Main|سائنس ۾ اڻويهين صدي}}[[File:Darwin Tree 1837.png|right|thumb|1837ع ۾ [[چارلس ڊارون]] پاران تيار ڪيل ارتقائي وڻ (Phylogenetic tree)  جو پهريون نقشو (diagram)]]
اڻويهين صديءَ دوران جديد سائنس جون ڪيتريون ئي ڌار ڌار خاصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون. درست اوزارن جو بار بار استعمال؛ اصطلاحن جو ظهور جهڙوڪ &quot;حياتيات جا ماهر&quot;،  &quot;طبعيات جا ماهر&quot; ۽ &quot;سائنسدان&quot;؛ فطرت جو مطالعو ڪرڻ وارن جي پروفيشنلائيزيشن ۾ اضافو؛ سائنسدان سماج جي ڪيترن ئي طول و عرض تي ثقافتي اختيار حاصل ڪري رهيا آهن؛ ڪيترن ئي ملڪن جي صنعتي ترقي؛ مشهور سائنسي لکڻين جي ترقي؛ ۽ سائنس جرنلز جي اڀرڻ&lt;ref name=&quot;Lightman-2011a2&quot;&gt;{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-31783-0|page=367|chapter=13. Science and the Public}}&lt;/ref&gt; ۾ زندگي ۽ طبعي سائنس جي تبديلي شامل هئي. 19هين صدي جي آخر ۾، [[نفسيات]] فلسفي کان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀري آئي جڏهن ولهيلم ونڊٽ 1879ع ۾ نفسياتي تحقيق لاء پهرين ليبارٽري قائم ڪئي.&lt;ref name=&quot;Leahey-20182&quot;&gt;{{cite book|last=Leahey|first=Thomas Hardy|title=A History of Psychology: From Antiquity to Modernity|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-1-138-65242-2|edition=8th|location=New York, NY|pages=219–253|chapter=The psychology of consciousness}}&lt;/ref&gt; 

19هين صديءَ جي وچ ڌاري [[چارلس ڊارون]] ۽ الفريڊ رسل والس 1858ع ۾، الڳ الڳ قدرتي چونڊ ذريعي ارتقا جا نظريا  پيش ڪيا، جنهن ۾ وضاحت ڪئي وئي ته مختلف ٻوٽا ۽ جانور ڪيئن پيدا ۽ ارتقا پذير ٿيا. هنن جو نظريو تفصيل سان ڊارون جي ڪتاب، &lt;small&gt;'''&quot;On the Origin of Species&quot;'''&lt;/small&gt; ۾ بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref name=&quot;Padian-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Padian|first=Kevin|title=Darwin's enduring legacy|journal=Nature|volume=451|issue=7179|pages=632–634|year=2008|doi=10.1038/451632a|pmid=18256649|bibcode=2008Natur.451..632P|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جيڪي 1859ع ۾ شايع ٿي هئي. [[گريگور مينڊل]] 1865ع ۾، مقالو &lt;small&gt;'''”Experiments on Plant Hybridization“'''&lt;/small&gt; پيش ڪيو،&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Henig|first=Robin Marantz|author-link=Robin Marantz Henig|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The monk in the garden: the lost and found genius of Gregor Mendel, the father of genetics|date=2000|pages=134–138}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ حياتياتي وراثت جا اصول بيان ڪيا ويا، جيڪا جديد [[جينيات]] جا بنياد آهن.&lt;ref name=&quot;Miko-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Miko|first=Ilona|title=Gregor Mendel's principles of inheritance form the cornerstone of modern genetics. So just what are they?|journal=Nature Education|volume=1|issue=1|pages=134|year=2008|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593/|access-date=9 May 2021|archive-date=19 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719224056/http://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

19هين صدي جي شروعات ۾ [[جان ڊالٽن]] جديد ايٽمي نظريو پيش ڪيو، جيڪو ڊيموڪرايٽس جي اصل نظريي ناقابل تقسيم ذرات، ايٽم، جي بنياد تي هو.&lt;ref name=&quot;Rocke-20052&quot;&gt;{{cite journal|last1=Rocke|first1=Alan J.|year=2005|title=In Search of El Dorado: John Dalton and the Origins of the Atomic Theory|journal=Social Research|volume=72|issue=1|pages=125–158|doi=10.1353/sor.2005.0003|jstor=40972005|s2cid=141350239}}&lt;/ref&gt; توانائي، رفتار ۽ ڪميت جي تحفظ جي قانونن هڪ انتهائي مستحڪم ڪائنات جو مشورو ڏنو جتي وسيلن جو ٿورو نقصان ٿي سگهي ٿو. 

بهرحال، ٻاڦ واري انجڻ ۽ صنعتي انقلاب جي اچڻ سان اتي اها سمجھ وڌي وئي ته توانائيءَ جي سڀني شڪلن ۾ هڪجهڙا توانائيءَ جون خاصيتون نه هونديون آهن ڪارآمد ڪم يا توانائيءَ جي ڪنهن ٻي شڪل ۾ تبديليءَ کي آسان ڪئي.&lt;ref name=&quot;Reichl-1980&quot; /&gt; اهو احساس ٿرمو ڊاينامڪس جي قانونن جي ترقي جو سبب بڻيو، جنهن ۾ ڪائنات جي آزاد توانائي کي, بند ڪائنات جي اينٽراپي وقت سان وڌي ٿي, جي مسلسل زوال جي طور تي ڏٺو وڃي ٿو.  

برقي مقناطيسي نظريو 19 صدي عيسويء ۾  هانس ڪرسچئين اوريسٽڊ آندري-ميري ايمپيئر, مائيڪل فيراڊي, جيمس ڪلارڪ  ميڪسويل, اوليور هيوي سايڊ ۽ هينرڪ هرٽز جي ڪمن ذريعي قائم ڪيو ويو. نئين نظريي سوال اٿاريا جن کي نيوٽن جي فريم ورڪ کي استعمال ڪندي آسانيءَ سان جواب نه ٿو ڏئي سگهجي. ايڪس ريز جي دريافت 1896ع ۾ هينري بيڪريل ۽ ميري ڪيوري پاران ريڊيو ايڪٽيٽي جي دريافت کي متاثر ڪيو،&lt;ref&gt;{{cite book|last=Mould|first=Richard F.|title=A century of X-rays and radioactivity in medicine: with emphasis on photographic records of the early years|date=1995|publisher=Inst. of Physics Publ.|isbn=978-0-7503-0224-1|edition=Reprint. with minor corr|location=Bristol|page=12}}&lt;/ref&gt; ماري ڪيوري پوءِ پهريون شخص بڻجي ويو جنهن ٻه نوبل انعام ماڻيا.&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot;&gt;{{cite book|last=Estreicher|first=Tadeusz|title=Polski słownik biograficzny, vol. 4|title-link=Polski słownik biograficzny|year=1938|page=113|language=pl|chapter=Curie, Maria ze Skłodowskich|author-link=Tadeusz Estreicher}}&lt;/ref&gt; ايندڙ سال ۾ پهريون ذيلي ائٽمي ذرڙو، اليڪٽران دريافت ٿيو.&lt;ref name=&quot;Thomson-1897&quot;&gt;{{cite journal|last=Thomson|first=J.J.|year=1897|title=Cathode Rays|url=https://zenodo.org/record/1431235|url-status=live|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=44|issue=269|pages=293–316|doi=10.1080/14786449708621070|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116183428/https://zenodo.org/record/1431235|archive-date=16 November 2020|access-date=24 February 2022|url-access=}}&lt;/ref&gt;

20هين صدي

20هين ۾ سائنس
===20هين صدي===
{{Main|20هين صدي -  سائنس ۾ }}
[[File:Carte trou ozone Antarctique.jpg|alt=Graph showing lower ozone concentration at the South Pole|thumb|اوزون سوراخ جو ڪمپيوٽر گراف 1987ع ۾ خلائي دوربين مان ڊيٽا استعمال ڪندي ٺاهيو ويو.]]
صديءَ جي پهرئين اڌ ۾ اينٽي بايوٽڪ دوائين ۽ مصنوعي ڀاڻ جي ترقيءَ عالمي سطح تي انساني زندگين جي معيار کي بهتر بڻايو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Goyotte|first=Dolores|year=2017|title=The Surgical Legacy of World War II. Part II: The age of antibiotics|url=https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|journal=The Surgical Technologist|volume=109|pages=257–264|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505180530/https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|archive-date=5 May 2021|access-date=8 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|author2=MA Sutton|author3=J Galloway|author4=Z Klimont|author5=W Winiwarter|date=October 2008|title=How a century of ammonia synthesis changed the world|url=http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=10|pages=636–639|bibcode=2008NatGe...1..636E|doi=10.1038/ngeo325|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723223052/http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|archive-date=23 July 2010|access-date=22 October 2010|url-status=dead|s2cid=94880859}}&lt;/ref&gt; نقصان ڪار ماحولياتي مسئلا جهڙوڪ اوزون جي گھٽتائي، سامونڊي تيزابيت، يوٽروفيڪيشن ۽ موسمياتي تبديلي عوام جي ڌيان ڏانهن آئي ۽ ماحولياتي اڀياس جي شروعات جو سبب بڻيا. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Emmett|first1=Robert|last2=Zelko|first2=Frank|year=2014|title=Minding the Gap: Working Across Disciplines in Environmental Studies|url=http://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|journal=Environment &amp; Society Portal|series=RCC Perspectives no. 2|doi=10.5282/rcc/6313|archive-url=https://web.archive.org/web/20220121054306/https://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|archive-date=21 January 2022|editor-last1=Emmett|editor-first1=Rob|editor-last2=Zelko|editor-first2=Frank}}&lt;/ref&gt;

ان عرصي دوران سائنسي تجربا پيماني ۽ فنڊنگ ۾ تمام وڏا ٿيندا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Furner|first=Jonathan|date=1 June 2003|title=Little Book, Big Book: Before and After Little Science, Big Science: A Review Article, Part I|journal=Journal of Librarianship and Information Science|volume=35|issue=2|pages=115–125|doi=10.1177/0961000603352006|s2cid=34844169}}&lt;/ref&gt; عالمي جنگ I، عالمي جنگ II، ۽ سرد جنگ پاران متحرڪ وسيع ٽيڪنالاجي جدت عالمي طاقتن جي وچ ۾ مقابلا، جهڙوڪ خلائي ريس ۽ ايٽمي هٿيارن جي ريس جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/flight00chri|title=Flight: My Life in Mission Control|last=Kraft|first=Chris|author2=James Schefter|publisher=Dutton|year=2001|isbn=0-525-94571-7|location=New York|pages=3–5|author-link=Christopher C. Kraft, Jr.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|title=Thinking about the Unthinkable|last=Kahn|first=Herman|publisher=Horizon Press|year=1962|author-link=Herman Kahn}}&lt;/ref&gt; هٿيار بند تڪرارن جي باوجود، اهم بين الاقوامي تعاون پڻ ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/166143348|title=Structures of scientific collaboration|last=Shrum|first=Wesley|date=2007|publisher=MIT Press|others=Joel Genuth, Ivan Chompalov|isbn=978-0-262-28358-8|location=Cambridge, Mass.|oclc=166143348|access-date=31 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220730034527/https://www.worldcat.org/title/structures-of-scientific-collaboration/oclc/166143348|archive-date=30 July 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

20 صدي جي آخر ۾ عورتن جي فعال ڀرتي ۽ جنسي تبعيض جي خاتمي عورتن جي سائنسدانن جي تعداد ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو، پر ڪجهه شعبن ۾ وڏو صنفي تفاوت برقرار رهيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science|last=Rosser|first=Sue V.|date=12 March 2012|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-7645-2|location=New York|page=7}}&lt;/ref&gt;  1964 ۾ ڪائناتي مائڪرو ويڪرو پس منظر جي دريافت&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Penzias|first=A. A.|year=2006|title=The origin of elements|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|journal=Science|publisher=[[Nobel Foundation]]|volume=205|issue=4406|pages=549–54|doi=10.1126/science.205.4406.549|pmid=17729659|archive-url=https://web.archive.org/web/20110117225210/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|archive-date=17 January 2011|access-date=4 October 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جارجس ليماتري جي بگ بينگ نظريي جي حق ۾ ڪائنات جي مستحڪم رياستي ماڊل کي رد ڪرڻ جو سبب بڻيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495|title=Gravitation and Cosmology|last=Weinberg|first=S.|publisher=John Whitney &amp; Sons|year=1972|isbn=978-0-471-92567-5|pages=[https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495 495–464]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

هن صديءَ ۾ سائنس جي شعبن ۾ بنيادي تبديليون آيون. 20 هين صدي جي شروعات ۾ ارتقا هڪ متحد نظريو بڻجي ويو جڏهن جديد ترڪيب ڊارونين جي ارتقا کي ڪلاسيڪل جينيات سان ملايو.&lt;ref name=&quot;Futuyma-20172&quot;&gt;{{Cite book|url=https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051|title=Evolution|last1=Futuyma|first1=Douglas J.|last2=Kirkpatrick|first2=Mark|date=2017|publisher=Sinauer|isbn=978-1605356051|edition=4th|pages=3–26|chapter=Chapter 1: Evolutionary Biology|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531025652/https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051?cc=us&amp;lang=en&amp;|archive-date=31 May 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; البرٽ آئن اسٽائن جو نظريو رشتيداري ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس جي ترقي,  فزڪس کي انتهائي ڊگھائي، وقت ۽ ڪشش ثقل ۾ بيان ڪرڻ لاءِ ڪلاسيڪل ميڪنڪس کي مڪمل ڪري. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Albert Einstein's special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911)|last=Miller|first=Arthur I.|date=1981|publisher=Addison–Wesley|isbn=978-0-201-04679-3|location=Reading}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar|title=The Old Quantum Theory|last=ter Haar|first=D.|publisher=Pergamon Press|year=1967|isbn=978-0-08-012101-7|pages=[https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar/page/206 206]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 20 صدي جي آخري چوٿين ۾ انٽيگريٽيڊ سرڪٽس جو وسيع استعمال، ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس سان گڏ انفارميشن ٽيڪنالاجي ۾ هڪ انقلاب ۽ سمارٽ فونز سميت عالمي انٽرنيٽ ۽ موبائل ڪمپيوٽنگ جو عروج جو سبب بڻيو. ڊگھي، جڙيل سببن جي زنجيرن ۽ ڊيٽا جي وڏي مقدار جي ڪاميٽي سسٽمائيزيشن جي ضرورت سسٽم جي نظريي ۽ ڪمپيوٽر جي مدد سان سائنسي ماڊلنگ جي شعبن جي اڀار جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=von Bertalanffy|first1=Ludwig|year=1972|title=The History and Status of General Systems Theory|journal=The Academy of Management Journal|volume=15|issue=4|pages=407–26|jstor=255139}}&lt;/ref&gt;

=== 21هين صدي ===
{{Main|21هين صدي #سائنس ۽ ٽيڪنالاجي}}
[[فائل:Apjlab0e85f4_EHT-images-M87-four-teams.jpg|alt=|thumb|350x350 عڪسلون|M87* بليڪ هول جون چار اڳڪٿيون تصويرون ايونٽ هورائزون ٽيلي اسڪوپ تعاون ۾ الڳ ٽيمن پاران ٺاهيون ويون.]]
انساني جينوم پروجيڪٽ 2003 ۾ انساني جينوم جي سڀني جين جي سڃاڻپ ۽ نقشي ذريعي مڪمل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Naidoo|first1=Nasheen|last2=Pawitan|first2=Yudi|last3=Soong|first3=Richie|last4=Cooper|first4=David N.|last5=Ku|first5=Chee-Seng|date=October 2011|title=Human genetics and genomics a decade after the release of the draft sequence of the human genome|journal=Human Genomics|volume=5|issue=6|pages=577–622|doi=10.1186/1479-7364-5-6-577|pmc=3525251|pmid=22155605|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2006 ۾ پهريون ڀيرو پيدا ٿيل pluripotent انساني اسٽيم سيل ٺاهيا ويا، بالغن جي سيلز کي اسٽيم سيلز ۾ تبديل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي ۽ جسم ۾ موجود ڪنهن به سيل قسم ۾ تبديل ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rashid|first1=S. Tamir|last2=Alexander|first2=Graeme J.M.|date=March 2013|title=Induced pluripotent stem cells: from Nobel Prizes to clinical applications|journal=Journal of Hepatology|volume=58|issue=3|pages=625–629|doi=10.1016/j.jhep.2012.10.026|issn=1600-0641|pmid=23131523|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2013 ۾ هگس بوسون جي دريافت جي تصديق سان، ذيلي فزڪس جي معياري ماڊل پاران پيش ڪيل آخري ذرو مليو.&lt;ref name=&quot;O'Luanaigh-20132&quot;&gt;{{cite press release|last=O'Luanaigh|first=C.|date=14 March 2013|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson|publisher=[[CERN]]|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|access-date=9 October 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151020000722/http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|archive-date=20 October 2015}}&lt;/ref&gt; 2015 ۾، ڪشش ثقل واري لهرن، جن جي اڳڪٿي, هڪ صدي اڳ، عام نسبت سان ڪئي وئي هئي، پهريون ڀيرو ڏٺو ويو.&lt;ref name=&quot;Abbott-20172&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Abbott|first1=B.P.|last2=Abbott|first2=R.|last3=Abbott|first3=T.D.|last4=Acernese|first4=F.|last5=Ackley|first5=K.|last6=Adams|first6=C.|last7=Adams|first7=T.|last8=Addesso|first8=P.|last9=Adhikari|first9=R.X.|display-authors=29|year=2017|title=Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger|journal=The Astrophysical Journal|volume=848|issue=2|page=L12|arxiv=1710.05833|bibcode=2017ApJ...848L..12A|doi=10.3847/2041-8213/aa91c9|doi-access=free|last10=Adya|first10=V.B.|last11=Affeldt|first11=C.|last12=Afrough|first12=M.|last13=Agarwal|first13=B.|last14=Agathos|first14=M.|last15=Agatsuma|first15=K.|last16=Aggarwal|first16=N.|last17=Aguiar|first17=O.D.|last18=Aiello|first18=L.|last19=Ain|first19=A.|last20=Ajith|first20=P.|last21=Allen|first21=B.|last22=Allen|first22=G.|last23=Allocca|first23=A.|last24=Altin|first24=P.A.|last25=Amato|first25=A.|last26=Ananyeva|first26=A.|last27=Anderson|first27=S.B.|last28=Anderson|first28=W.G.|last29=Angelova|first29=S.V.|last30=Antier|first30=S.|s2cid=217162243}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Cho|first1=Adrian|year=2017|title=Merging neutron stars generate gravitational waves and a celestial light show|journal=Science|doi=10.1126/science.aar2149}}&lt;/ref&gt; 2019 ۾، بين الاقوامي تعاون ايونٽ Horizon Telescope بليڪ هول جي هڪريشن ڊسڪ جي پهرين سڌي تصوير پيش ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|title=Media Advisory: First Results from the Event Horizon Telescope to be Presented on April 10th {{!}} Event Horizon Telescope|date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420135254/https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|archive-date=20 April 2019|access-date=21 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;!-- Should be one paragraph until ~2040, as it represents a quarter of the century --&gt;

==شاخون==
جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي: فطري سائنس، سماجي سائنس، ۽ رسمي سائنس. انهن شاخن مان هر هڪ ۾ مختلف خاص ۽ اوورليپنگ سائنسي مضمونن تي مشتمل آهي جيڪي اڪثر ڪري پنهنجو پنهنجو نالو ۽ ماهر رکن ٿا. ٻئي فطري ۽ سماجي سائنس تجرباتي سائنس آهن، ڇاڪاڻ ته انهن جو علم تجرباتي مشاهدن تي مبني آهي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان ان جي صحيحيت جي جانچ ڪرڻ جي قابل آهي. 
===فطري سائنس=== 
فطري سائنس طبیعي دنيا جو مطالعو آهي. ان کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ طبیعي سائنس. انهن ٻن شاخن کي وڌيڪ خاص شعبن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. مثال طور، طبیعي سائنس کي ذيلي تقسيم ڪري سگهجي ٿو طبیعیات، علم ڪيميا، فلڪيات ۽ زميني سائنس. جديد فطري سائنس فطري فلسفي جو جانشين آهي جيڪو قديم يونان ۾ شروع ٿيو. گليلیو، ڊيڪارٽ، بيڪن ۽ نيوٽن انهن طريقن کي استعمال ڪرڻ جي فائدن تي بحث ڪيو جيڪي وڌيڪ رياضياتي ۽ وڌيڪ تجرباتي طريقي سان هئا. اڃا تائين، فلسفياتي نقطه نظر، گمان، ۽ مفروضا اڪثر نظر انداز ڪيا ويا آهن، جیڪو فطري سائنس ۾ ضروري آهي. سسٽماتي ڊيٽا گڏ ڪرڻ، بشمول دريافت سائنس، ڪامياب ٿي قدرتي تاريخ، جيڪا 16 صدي عيسويء ۾ ٻوٽن، جانورن، معدنيات، وغيره جي وضاحت ۽ درجه بندي ڪندي ظاهر ٿي. اڄڪلهه، &quot;فطري تاريخ&quot; مشاهدي جي وضاحت پيش ڪري ٿي جنهن جو مقصد مشهور سامعين لاءِ آهي. 

===سماجي سائنس===
سماجي سائنس انساني رويي ۽ سماج جي ڪم جو مطالعو آهي. ان ۾ ڪيترائي مضمون آھن جن ۾ شامل آھن پر انتھروپولوجي، اقتصاديات، تاريخ، انساني جاگرافي، سياسي سائنس، نفسيات ۽ سماجيات تائين محدود نه آھن. سماجي سائنسن ۾، ڪيترائي مقابلا ڪندڙ نظرياتي نقطا آھن، جن مان گھڻا مقابلا ڪندڙ تحقيقي پروگرامن جي ذريعي وڌيا ويا آھن جھڙوڪ فنڪشنلسٽ، تڪراري نظريات ۽ سماجيات ۾ تعامل پسند. ماڻهن جي وڏي گروهه يا پيچيده حالتن ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربن کي هلائڻ جي حدن جي ڪري، سماجي سائنسدان شايد ٻيا تحقيقي طريقا اختيار ڪري سگھن ٿا جهڙوڪ تاريخي طريقو، ڪيس مطالعو ۽ ڪراس ڪلچرل مطالعو. ان کان علاوه، جيڪڏهن مقدار جي معلومات موجود آهي، سماجي سائنسدان سماجي رشتن ۽ عملن کي بهتر سمجهڻ لاء شمارياتي طريقن تي ڀروسو ڪري سگهن ٿا. 
===رسمي سائنس=== 
رسمي سائنس مطالعي جو هڪ علائقو آهي جيڪو رسمي سسٽم استعمال ڪندي علم پيدا ڪري ٿو. هڪ رسمي سرشتو هڪ تجريدي ڍانچو آهي، جيڪو ضابطن جي هڪ سيٽ جي مطابق محورين مان نظريات جو اندازو لڳائڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ان ۾ شامل آهي رياضي، نظام جو نظريو (System Theory) ۽ نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس. باضابطه علوم ٻين ٻن شاخن سان هڪجهڙائي رکن ٿا علم جي شعبي جي مقصدي، محتاط ۽ منظم مطالعي تي انحصار ڪندي. بهرحال، اهي تجرباتي سائنسن کان مختلف آهن، ڇاڪاڻ ته اهي خاص طور تي، تجرباتي ثبوت جي ضرورت کان سواء، انهن جي تجريدي تصورات جي تصديق ڪرڻ لاء دليلن تي انحصار ڪن ٿا. تنهن ڪري رسمي علوم هڪ ترجيحي مضمون آهن ۽ ان جي ڪري، ان تي اختلاف آهي ته ڇا اهي هڪ سائنس آهن؟ تنهن هوندي به، رسمي علوم تجرباتي علوم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، ڪيلڪيولس، شروعاتي طور تي فزڪس ۾ حرڪت کي سمجهڻ لاء ايجاد ڪيو ويو. قدرتي ۽ سماجي سائنس جيڪي رياضياتي ايپليڪيشنن تي تمام گهڻو انحصار ڪن ٿا انهن ۾ رياضياتي فزڪس، ڪيمسٽري، حياتيات، ماليات ۽ اقتصاديات شامل آهن. 
===اطلاقي سائنس=== 
اطلاقي سائنس عملي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ سائنسي طريقي ۽ علم جو استعمال آهي ۽ ان ۾ مختلف شعبن جهڙوڪ انجنيئرنگ ۽ طب شامل آهن. انجنيئرنگ ايجاد ڪرڻ، ڊزائين ڪرڻ، ٺاهڻ، ساخت ۽ ٽيڪنالاجين لاء سائنسي اصولن جو استعمال آهي. سائنس نئين ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ مدد ڪري سگهي ٿي. طب صحت کي برقرار رکڻ ۽ بحال ڪرڻ، بیماریوں جي روڪٿام، تشخيص ۽ زخم يا بيماري جي علاج ذريعي، مريضن جي سنڀال ڪرڻ جو عمل آهي. لاڳو ٿيل (اطلاقي) سائنس اڪثر ڪري بنيادي سائنسن جي ابتڙ آهن، جيڪي سائنسي نظريات ۽ قانونن کي اڳتي وڌائڻ تي مرکوز آهن جيڪي قدرتي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪن ٿا.

ڪمپيوٽيشنل سائنس ڪمپيوٽنگ پاور کي حقيقي دنيا جي حالتن کي نقل ڪرڻ لاءِ لاڳو ڪري ٿي، سائنسي مسئلن جي بهتر سمجھڻ کي فعال ڪرڻ بجاءِ صرف رسمي رياضيات حاصل ڪري سگھي ٿي. مشين لرننگ ۽ مصنوعي ذهانت جو استعمال سائنس ۾ ڪمپيوٽيشنل تعاون جي مرڪزي خصوصيت بڻجي رهيو آهي مثال طور ايجنٽ جي بنياد تي ڪمپيوٽيشنل اقتصاديات، بي ترتيب ٻيلن، موضوع جي ماڊلنگ ۽ پيشنگوئي جي مختلف شڪلين ۾. بهرحال، مشينون اڪيلي ئي علم کي اڳتي وڌائينديون آهن جيئن انهن کي انساني رهنمائي ۽ استدلال جي صلاحيت جي ضرورت هوندي آهي. ۽ اهي ڪجهه سماجي گروهن جي خلاف تعصب متعارف ڪرائي سگهن ٿا يا ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي خلاف گهٽ ڪارڪردگي ڏيکاريندا آهن.
===انٽر ڊسيپلينري سائنس===
انٽر ڊسيپلينري سائنس ۾ ٻن يا ٻن کان وڌيڪ مضمونن جو ميلاپ شامل آهي، جهڙوڪ بائيو انفارميٽڪس، حياتيات ۽ ڪمپيوٽر سائنس جو ميلاپ يا سنجيدگي واري سائنس. اهو تصور قديم يوناني کان موجود آهي ۽ اهو 20ھین صدي عيسويء ۾ ٻيهر مشهور ٿيو.

==سائنسي تحقيق==
سائنسي تحقيق کي يا ته بنيادي يا لاڳو ڪيل تحقيق جي طور تي ليبل ڪري سگهجي ٿو. بنيادي تحقيق علم جي ڳولا آهي ۽ لاڳو ڪيل تحقيق آهي هن علم کي استعمال ڪندي عملي مسئلن جي حل جي ڳولا. اڪثر سمجھه بنيادي تحقيق مان اچي ٿي، جيتوڻيڪ ڪڏهن ڪڏهن لاڳو ڪيل تحقيق خاص عملي مسئلن کي نشانو بڻائيندي آهي. هي ٽيڪنالاجي ترقي جي طرف وٺي ٿو جيڪو اڳ ۾ تصور نه ڪيو ويو هو.

== سائنس جو فلسفو ==
{{anchor|ConjectureAndRefutation}}[[File:Epicycle and deferent.svg|thumb|ڪوهن لاءِ، ٽالميڪ فلڪيات ۾ ايپي سائيڪل جو اضافو هڪ پيراڊم جي  اندر ”عام سائنس“ هو، جڏهن ته ڪوپرنيڪن انقلاب, هڪ پيراڊم شفٽ هو.|alt=Depiction of epicycles, where a planet orbit is going around in a bigger orbit]]

سائنس جي فلسفي ۾ مختلف مکاتب فکر آهن. سڀ کان وڌيڪ مشهور پوزيشن تجربو آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم هڪ عمل ذريعي پيدا ٿئي ٿو جنهن ۾ مشاهدو شامل آهي. سائنسي نظريا مشاهدن کي عام ڪن ٿا. تجرباتيات عام طور تي inductivism کي شامل ڪري ٿو، هڪ پوزيشن جيڪا وضاحت ڪري ٿي ته ڪيئن عام نظريات موجود تجرباتي ثبوتن جي محدود مقدار مان ٺاهي سگھجن ٿيون. تجربا جا ڪيترائي نسخا موجود آهن، جن ۾ غالباً بيزيانزم ۽ مفروضو ڪٽائيندڙ طريقو آهي. امپائرزم، عقليت پسنديءَ جي ابتڙ بيٺو آهي، اهو موقف اصل ۾ ڊيڪارٽ سان جڙيل آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم انساني عقل جي ذريعي پيدا ٿئي ٿو، مشاهدي سان نه. تنقيدي عقليت پسندي 20هين صديءَ جي سائنس جو هڪ متضاد طريقو آهي، جنهن جي تعريف پهرين آسٽريائي-برطانوي فلسفي ڪارل پوپر ڪئي. پوپر ان طريقي کي رد ڪري ڇڏيو آهي ته تجرباتي نظريي ۽ مشاهدي جي وچ ۾ رابطي کي بيان ڪري ٿو. هن دعويٰ ڪئي ته نظريا مشاهدي سان پيدا نه ٿيندا آهن، پر اهو مشاهدو نظرين جي روشنيءَ ۾ ڪيو ويندو آهي، ۽ اهو واحد طريقو A جو مشاهدي کان متاثر ٿي سگهي ٿو نظريي A کان پوءِ مشاهدي سان ٽڪراءُ ٿيڻو هو، پر ٿيوري B کي زنده رهڻو هو. مشاهدو پوپر تجويز ڪئي ته تصديق جي قابليت کي غلطيءَ سان تبديل ڪرڻ جي طور تي سائنسي نظرين جي نشاني جي طور تي، انڊڪشن کي غلطيءَ سان بدلائي تجرباتي طريقي جي طور تي. پوپر وڌيڪ دعوي ڪئي ته اصل ۾ صرف هڪ عالمگير طريقو آهي، سائنس سان مخصوص ناهي: تنقيد جو منفي طريقو، آزمائش ۽ غلطي، انساني ذهن جي سڀني شين کي ڍڪيندي، سائنس، رياضي، فلسفو ۽ آرٽ سميت.

are different schools of thought in the [[philosophy of science]]. The most popular position is [[empiricism]], which holds that knowledge is created by a process involving observation; scientific theories generalise observations.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003c |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56 |chapter=Induction and confirmation |url-access=limited}}&lt;/ref&gt; Empiricism generally encompasses [[inductivism]], a position that explains how general theories can be made from the finite amount of empirical evidence available. Many versions of empiricism exist, with the predominant ones being [[Bayesianism]] and the [[hypothetico-deductive method]].&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003f&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003o |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n233 219]–232 |chapter=Empiricism, naturalism, and scientific realism? |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot; /&gt;

Empiricism has stood in contrast to [[rationalism]], the position originally associated with [[Descartes]], which holds that knowledge is created by the human intellect, not by observation.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003b&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003b |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n33 19]–38 |chapter=Logic plus empiricism |url-access=limited}}&lt;/ref&gt; [[Critical rationalism]] is a contrasting 20th-century approach to science, first defined by Austrian-British philosopher [[Karl Popper]]. Popper rejected the way that empiricism describes the connection between theory and observation. He claimed that theories are not generated by observation, but that observation is made in the light of theories, and that the only way theory A can be affected by observation is after theory A were to conflict with observation, but theory B were to survive the observation.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003d |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74 |chapter=Popper: Conjecture and refutation |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;
Popper proposed replacing verifiability with [[falsifiability]] as the landmark of scientific theories, replacing induction with [[Critical rationalism|falsification]] as the empirical method.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d&quot; /&gt; Popper further claimed that there is actually only one universal method, not specific to science: the negative method of criticism, [[trial and error]],&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003e&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003g |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n116 102]–121 |chapter=Lakatos, Laudan, Feyerabend, and frameworks |url-access=limited}}&lt;/ref&gt; covering all products of the human mind, including science, mathematics, philosophy, and art.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Popper |first=Karl |title=Objective Knowledge |year=1972}}&lt;/ref&gt;

Another approach, [[instrumentalism]], emphasises the utility of theories as instruments for explaining and predicting phenomena. It views scientific theories as black boxes, with only their input (initial conditions) and output (predictions) being relevant. Consequences, theoretical entities, and logical structure are claimed to be things that should be ignored.&lt;ref&gt;{{cite book |author=Newton-Smith, W.H. |url=https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt |title=The Rationality of Science |publisher=Routledge |year=1994 |isbn=978-0-7100-0913-5 |location=London |page=[https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt/page/30 30] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt; Close to instrumentalism is [[constructive empiricism]], according to which the main criterion for the success of a scientific theory is whether what it says about observable entities is true.&lt;ref&gt;{{cite thesis|last=Votsis|first=I.|year=2004|title=The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account|publisher=University of London, London School of Economics|type=PhD Thesis|page=39}}&lt;/ref&gt;

[[Thomas Kuhn]] argued that the process of observation and evaluation takes place within a paradigm, a [[logically consistent]] &quot;portrait&quot; of the world that is consistent with observations made from its framing. He characterised ''normal science'' as the process of observation and &quot;puzzle solving&quot;, which takes place within a paradigm, whereas ''revolutionary science'' occurs when one paradigm overtakes another in a [[paradigm shift]].&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bird |first=Alexander |year=2013 |editor1-last=Zalta |editor1-first=Edward N. |title=Thomas Kuhn |url=http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200715191833/https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/ |archive-date=15 July 2020 |access-date=26 October 2015 |website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt; Each paradigm has its own distinct questions, aims, and interpretations. The choice between paradigms involves setting two or more &quot;portraits&quot; against the world and deciding which likeness is most promising. A paradigm shift occurs when a significant number of observational anomalies arise in the old paradigm and a new paradigm makes sense of them. That is, the choice of a new paradigm is based on observations, even though those observations are made against the background of the old paradigm. For Kuhn, acceptance or rejection of a paradigm is a social process as much as a logical process. Kuhn's position, however, is not one of [[relativism]].&lt;ref name=&quot;Kuhn-1970&quot;&gt;{{Cite book |last=Kuhn |first=Thomas S. |url=https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2 |title=The Structure of Scientific Revolutions |publisher=[[University of Chicago Press]] |year=1970 |isbn=978-0-226-45804-5 |edition=2nd |page=206 |access-date=30 May 2022 |archive-date=19 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211019102817/https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

Finally, another approach often cited in debates of [[scientific scepticism]] against controversial movements like &quot;[[creation science]]&quot; is [[methodological naturalism]]. Naturalists maintain that a difference should be made between natural and supernatural, and science should be restricted to natural explanations.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003a&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003 |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n163 149]–162 |chapter=Naturalistic philosophy in theory and practice |url-access=limited}}&lt;/ref&gt; Methodological naturalism maintains that science requires strict adherence to [[empirical]] study and independent verification.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Brugger, E. Christian |year=2004 |title=Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition |journal=The Review of Metaphysics |volume=58 |issue=2}}&lt;/ref&gt;
ڪيترائي سوال انساني ذهن ۾ اُڀرندا رهن ٿا. ظاهر آهي ته جڏهن به ماڻهوءَ جي ذهن ۾ ڪي سوال پيدا ٿيندا ته سندس ذهن انهن جا جواب به ڳوليندو. انهيءَ ذهني ڳولا ۽ [[جاچ]] کي عام سائنسي ٻوليءَ ۾ ”سائنسي کوجنا“ ڪوٺيندا آهن. [[قرآن]] پاڪ ۾ ته ان ڳالهه جو خاص تاڪيد ڪيل آهي ته ”اي انسان، تون سج، چنڊ، تارن ۽ مُندن تي ويچار ڇو نٿو ڪرين؟“

ڏاها ماڻهو [[قدرت]] جي ڳالهين تي ويچار ڪندا هئا, يعني کوجنا ڪندا هئا. اهڙيءَ ريت آخرڪار پنهنجي ذهن ۾ پيدا ٿيل سوالن جا جواب ڳولي لهندا هئا. هر کوجنا کان پوءِ کين نئين نئين ڄاڻ ملندي هئي. اِن سوچ ۽ [[کوجنا]] واري عمل کي ئي سائنس چئجي ٿو. سائنس نئين دؤر جو لفظ آهي. ڪابه شيءِ هڪدم وجود ۾ ڪانه ٿي اچي، اُن لاءِ ورهين جا ورهيه جاکوڙ ۽ جستجو ڪرڻي پوي ٿي. ائين به ناهي ته هر ڪا کوجنا، هر ڪا جاکوڙ هڪ ئي وقت ۾ هڪ انسان جي هٿان ٿي ٿئي. پهرين ڪنهن [[انسان]] کي اندر مان ڪو ويچار ايندو آهي، اُن ويچار کي ڏسي، ٻڌي، ٻيو ماڻهو وري ٻه وکون اڳتي وڌندو ۽ پوءِ اهو سلسلو اڳتي وڌي، ڪنهن نه ڪنهن ماڳ تي وڃي پڄندو، نتيجي ۾ ڪانه ڪا نئين شئي وجود ۾ اچيو وڃي.

==سائنسي ڪميونٽي==
==سماج== 
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{wiktionary|science}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}
{{Philosophy of science}}
{{Glossaries of science and engineering}}
{{Science and technology studies}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=Science}}
[[Category:Science| ]]
[[Category:Observation]]
[[Category:Main topic articles]]

== حوالا ==
{{حوالا}}

{{ڪچو}}

[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>e5sri8ee9ou69p3b36gtxj7emvtdl3r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296905</id>
      <parentid>296904</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T14:29:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296905</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85629" sha1="aw9dts1ydopfhobfrl9k9tjxxiqdawo" xml:space="preserve">{{بابت| ھڪ عام لفظ}}
[[فائل:The Scientific Universe.png|thumb|200px|left|ڪائنات جي ماپ جو نقشو سائنس جي شاخن ۽ سائنس جي درجي بندي سان.&lt;ref&gt;[[R. P. Feynman]], ''[[The Feynman Lectures on Physics]]'', Vol.1, Chaps.1,2,&amp;3.&lt;/ref&gt;]]
'''سائنس (Science)''' [[لاطيني]] ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڄاڻ يا معلومات. يعني مشاهدي ۽ تجربن جي آڌار تي حاصل ٿيندڙ [[علم]] کي سائنس چئبو آهي.

سائنس [[ڪائنات]] متعلق آزمودہ [[وضاحت]]ن ۽ [[اڳڪٿي]]ن جي باري ۾ ڄاڻ کي حاصل ۽ منظم ڪرڻ واري ھڪ باضابطا ڪم جو نالو آهي.&lt;ref&gt;&lt;br /&gt;{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=October 16, 2011 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''b:''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena.}}}}&lt;/ref&gt;  

جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي:&lt;ref name=&quot;cohen20212&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|title=The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century|last=Cohen|first=Eliel|publisher=Routledge|year=2021|isbn=978-0-367-56298-4|location=New York|pages=14–41|chapter=The boundary lens: theorising academic actitity|access-date=May 4, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505045450/https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

# [[نيچرل سائنس|فطري سائنس]]
# [[سماجي سائنس]]
# [[رسمي سائنس]]

انھن مان فطري سائنس [[دُنيا|مادي دنيا]] جي بابت علم آھي (مثال طور، [[فزڪس|طبیعیات]]، [[ڪيميا]] ۽ [[حياتيات]])، جيڪي طبیعي دنيا جو مطالعو ڪن ٿیو؛ سماجي سائنس ([[اقتصاديات]]، [[نفسيات]] ۽ [[سماجيات]])، جيڪي فردن ۽ سماجن جو مطالعو ڪن ٿیو؛&lt;ref name=&quot;colanderhunt201922&quot;&gt;{{cite book|title=Social Science: An Introduction to the Study of Society|last1=Colander|first1=David C.|last2=Hunt|first2=Elgin F.|date=2019|publisher=Routledge|edition=17th|location=New York, NY|pages=1–22|chapter=Social science and its methods}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;nisbetgreenfeld202122&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Social Science|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=https://www.britannica.com/topic/social-science|access-date=May 9, 2021|date=October 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202193947/https://www.britannica.com/topic/social-science|archive-date=February 2, 2022|last2=Greenfeld|first2=Liah|last1=Nisbet|first1=Robert A.|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ رسمي سائنس ([[منطق]]، [[رياضي]] ۽ [[ڪمپيوٽر سائنس|نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس]])، جيڪي باضابطه سسٽم جو مطالعو ڪن ٿیو، محور ۽ ضابطن جي ذريعي سنڀاليندا آهن.&lt;ref name=&quot;löwe200222&quot;&gt;{{cite journal|last=Löwe|first=Benedikt|author-link=Benedikt Löwe|year=2002|title=The formal sciences: their scope, their foundations, and their unity|journal=Synthese|volume=133|issue=1/2|pages=5–11|doi=10.1023/A:1020887832028|s2cid=9272212}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rucker201922&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|title=Infinity and the Mind: The Science and Philosophy of the Infinite|last=Rucker|first=Rudy|publisher=Princeton University Press|year=2019|isbn=978-0-691-19138-6|edition=Reprint|location=Princeton, New Jersey|pages=157–188|chapter=Robots and souls|author-link=Rudy Rucker|access-date=May 11, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226212447/http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|archive-date=February 26, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي تہ رسمي سائنس حقيقي سائنس نہ آهي ڇو تہ ان جي ضابطن ۾ نظرين کي حقيقي مشاھدن سان پرکڻ ممڪن ناهي.&lt;ref&gt;Contemporary science is typically subdivided into the natural sciences which study the material world, the social sciences which study people and societies, and the formal sciences like mathematics. Some do not consider formal sciences to be true science as theories within these disciplines cannot be tested with physical observations,&lt;/ref&gt; سائنس جا اھڙا ضابطا جيڪي [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[طب|ميڊيسن]] ۾ ڪم اچن انھن کي [[اپلائيڊ سائنس|اطلاقي سائنس]] سمجھيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms|author=Editorial Staff|date=March 7, 2008|publisher=Seed magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929092138/http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|archivedate=September 29, 2007|deadurl=no|accessdate=September 12, 2007|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;

سائنس جي تاريخ تاريخي ریڪارڊ جي اڪثريت تي پکڙيل آهي، جنهن ۾ جديد سائنس جا قديم ترين تحريري ریڪارڊ شامل آهن، جن جي سڃاڻپ ڪندڙ اڳڪٿيون جيڪي برونز دور مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي لڳ ڀڳ 3000 ق.م. کان 1200 ق.م. تائين آهن. 

رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ سندن تعاون، يوناني قدرتي فلسفي کي قديم آثارن ۾ داخل ڪيو ۽ ان جي شڪل اختيار ڪئي، جنهن ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي طبیعي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ باضابطه ڪوششون ڪيون ويون، جڏهن ته اڳتي وڌڻ، بشمول هندي۔عربي عددي سرشتو، هندستان جي سونهري دور ۾ ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;Lindberg2007a2&quot;&gt;{{Cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0226482057|edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007a2&quot;&gt;{{cite book|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|location=New York|pages=1–26|chapter=Ancient Egypt to Plato|chapter-url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n16|chapter-url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ Building Bridges Among the BRICs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418081025/https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ|date=April 18, 2023}}, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Keay2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132|title=India: A history|last=Keay|first=John|publisher=Atlantic Monthly Press|year=2000|isbn=978-0-87113-800-2|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132 132]|quote=The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.|author-link=John Keay}}&lt;/ref&gt; 

ابتدائي وچين دور (400 کان 1000 عيسوي) دوران مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوءِ انهن علائقن ۾ سائنسي تحقيق خراب ٿي وئي، پر قرون وسطيٰ جي بحاليءَ واري دور ۾ (ڪارولنگين ريناسنس، اوٽونين ريناسنس ۽ 12هين صديءَ جي [[ريناسنس]]) ۾ تعلیم ٻيهر ترقي ڪئي. مغربي يورپ ۾ گم ٿيل ڪجهه يوناني نسخا محفوظ ڪيا ويا ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران وچ اوڀر ۾ وسعت ڏني وئي،&lt;ref name=&quot;Lindberg82&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=163–92|chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ بازنطيني يوناني عالمن جي ڪوششن سان گڏ جيڪي يوناني نسخن کي بازنطيني سلطنت جي مرڻ واري بازنطيني سلطنت کان مغربي يورپ ۾ [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ کڻي آيا. 10هين کان 13هين صدي تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقن جي بحالي ۽ انضمام &quot;فطري فلسفي&quot; کي بحال ڪيو،&lt;ref name=&quot;Lindberg102&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=225–53|chapter=The recovery and assimilation of Greek and Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. [https://books.google.com/books?id=8Lkzp-StZGUC&amp;pg=PA80&amp;dq=%22Everything+we+would+today+call+science+came+through+Islam%22&amp;hl=en&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=1&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiDpu3y096BAxX3VPEDHZplB_0Q6AF6BAgHEAI Pages 80-81]. Retrieved October 6, 2023&lt;/ref&gt; جيڪو بعد ۾ سائنسي انقلاب جي ذريعي تبديل ٿي ويو جيڪو 16هين صديءَ ۾ شروع ٿيو،&lt;ref name=&quot;Principe201122&quot;&gt;{{cite book|title=Scientific Revolution: A Very Short Introduction|last=Principe|first=Lawrence M.|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-956741-6|edition=|location=New York|pages=1–3|chapter=Introduction}}&lt;/ref&gt; جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتون کان پري ٿي ويون.&lt;ref name=&quot;Lindberg142&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=357–368|chapter=The legacy of ancient and medieval science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|edition=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n289 274]–322|chapter=Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي طريقي جلد ئي علم جي تخليق ۾ هڪ وڏو ڪردار ادا ڪيو ۽ اهو 19ھین صدي تائين نه هو ته سائنس جون ڪيتريون ئي ادارتي ۽ پيشه ورانه خصوصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون،&lt;ref name=&quot;Cahan Natural Philosophy2&quot;&gt;{{cite book|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-08928-7|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|location=Chicago}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightman 19th22&quot;&gt;{{cite book|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|last1=Lightman|first1=Bernard|date=2011|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-31783-0|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|location=Chicago|page=367|chapter=13. Science and the Public|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ &quot;قدرتي فلسفي&quot; کي &quot;قدرتي سائنس&quot; ۾ تبديل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Territories of Science and Religion|last1=Harrison|first1=Peter|date=2015|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-18451-7|location=Chicago|pages=164–165|quote=The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of &quot;natural philosophy&quot; by &quot;natural science&quot;. In 1800 few had spoken of the &quot;natural sciences&quot; but by 1880, this expression had overtaken the traditional label &quot;natural philosophy&quot;. The persistence of &quot;natural philosophy&quot; in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.|author-link1=Peter Harrison (historian)}}&lt;/ref&gt;

گذريل هڪ سؤ سالن ۾ ئي سائنس ايتري ترقي ڪئي آهي، جو عقل حيران آهي. لاتعداد شيون ايجاد ٿيون آهن، ۽ اسين هينئر به ائين نٿا چئي سگهون ته اڳتي هلي ڪجهه [[ايجاد]] نه ٿيندو؛ اسان کي پڪ آهي ته وقت سان گڏوگڏ نيون ايجادون ٿينديون،  انهيءَ لاءِ ضروري آهي ته سائنس کي گهڻي اهميت ڏني وڃي ۽ هر علم جو مطالعو به جاري رکيو وڃي.&lt;ref&gt;[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Science_n_Tech/Book5/Book_page1.html Sindhi Adabi Board Online Library (Science_n_Tech)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: برک سائنسي کوجنائون ۽ ايجادون،  محمد عثمان ڏيپلائي&lt;/ref&gt;

سائنس هڪ طرف اهو ڪيو جو پنهنجي تجزيي ۽ تجربي جي ذريعي نيٺ هيءُ ثابت ڪري ڇڏيو ته، سڀ شيون، ظاهري گهڻائيءَ جي باوجود، پنهنجي آخري تجزيي ۾ رڳو ايٽم جو ميڙ آهن ۽ ايٽم توانائي جي لهرن جو مجموعو آهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=انسانيت جي تعمير (مولانا وحيد الدين خان / خالد ڀٽي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |accessdate=2016-09-13 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912090236/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

سائنس ۾ نئون علم سائنسدانن جي تحقيق سان ترقي ڪري ٿو جيڪي دنيا جي باري ۾ تجسس ۽ مسئلن کي حل ڪرڻ جي خواهش کان متاثر ٿين ٿا.&lt;ref name=&quot;macritchie2011&quot;&gt;{{cite book |last=MacRitchie |first=Finlay |url=https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |title=Scientific Research as a Career |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4398-6965-9 |location=New York |pages=1–6 |chapter=Introduction |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505074020/https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;marder2011&quot;&gt;{{cite book |last=Marder |first=Michael P. |url=https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |title=Research Methods for Science |publisher=Cambridge University Press |year=2011 |isbn=978-0-521-14584-8 |location=New York |pages=1–17 |chapter=Curiosity and research |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505001547/https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; همعصر سائنسي تحقيق انتهائي سهڪاري آهي ۽ عام طور تي ٽيمن پاران علمي ۽ تحقيقي ادارن،&lt;ref name=&quot;deridder20202&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|title=What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science|last=de Ridder|first=Jeroen|publisher=Routledge|year=2020|isbn=978-1-138-57016-0|editor-last1=McCain|editor-first1=Kevin|location=New York|pages=3–17|chapter=How many scientists does it take to have knowledge?|access-date=May 5, 2021|editor-last2=Kampourakis|editor-first2=Kostas|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505044353/https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سرڪاري ادارن ۽ ڪمپنين ۾ ڪئي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;lindberg2007h&quot;&gt;{{cite book |last=Lindberg |first=David C. |title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context |publisher=University of Chicago Press |year=2007 |isbn=978-0-226-48205-7 |edition=2nd|location=Chicago |pages=163–192 |chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gertner20132&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|title=Commercialization Secrets for Scientists and Engineers|last=Szycher|first=Michael|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-40741-1|location=New York|pages=159–176|chapter=Establishing your dream team|access-date=May 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818032914/https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|archive-date=August 18, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; انهن جي ڪم جو عملي اثر سائنس جي پاليسين جي اڀرڻ جو سبب بڻيو آهي جيڪي تجارتي شين، هٿيارن، صحت جي حفاظت، عوامي انفراسٽرڪچر، ۽ ماحولياتي تحفظ جي اخلاقي ترقي کي ترجيح ڏيندي سائنسي ادارن تي اثر انداز ڪرڻ چاهيندا آهن.

==نالو==
ماضي ۾، سائنس &quot;علم&quot; يا &quot;مطالعو&quot; جي مترادف هئي، ان جي لاطيني اصليت کي برقرار رکڻ ۾. هڪ شخص جيڪو سائنسي تحقيق ڪئي، &quot;قدرتي فلسفي&quot; يا &quot;سائنس جو انسان&quot; سڏيو ويندو هو. 1834ع ۾، وليم وهيل، ميري سومرويل جي ڪتاب، On the Connexion of the Physical Sciences جي هڪ جائزي ۾ سائنسدان جو اصطلاح متعارف ڪرايو، ان جو اعتبار ”ڪجهه ذهين انسان“ (ممڪن طور پاڻ کي) ڏنو. 

==تاريخ==
===شروعاتي تاريخ=== 
سائنس جي ڪا به هڪ اصليت ناهي بلڪه، منظم طريقي سان هزارين سالن جي عرصي دوران بتدريج اڀري، سڄي دنيا ۾ مختلف صورتون اختيار ڪيون ۽ تمام ابتدائي ترقيات بابت ڪجھ تفصيل ڄاڻن ٿا. عورتون غالباً قبل از تاريخ سائنس ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيون، جيئن مذهبي رسمون ڪيون. ڪجهه عالمن ماضيءَ جي سرگرمين کي ليبل ڪرڻ لاءِ &quot;پروٽوسائنس&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو آهي، جيڪي جديد سائنس سان مشابهت رکن ٿيون پر سڀ خصوصيتون نه؛ جڏهن ته، هن ليبل تي پڻ تنقيد ڪئي وئي آهي، انهن سرگرمين جي باري ۾ سوچڻ صرف جديد درجي جي حوالي سان، ان کي بدنام ڪندڙ، يا تمام گهڻو پيشگيزم جو مشورو ڏئي ٿو. سائنسي عملن لاءِ سڌو ثبوت قديم مصر ۽ عراق (ميسوپوٽيميا) جهڙن ابتدائي تهذيبن ۾، 3000 ق. م. کان 1200 ق.م. لکڻ جي نظام جي اچڻ سان واضح ٿي ويا آهن، جيتوڻيڪ &quot;سائنس&quot; ۽ &quot;فطرت&quot; جا لفظ ۽ تصور ان وقت تصوراتي منظرنامي جو حصو نه هئا، پر قديم مصري ۽ ميسوپوٽيميا جي مدد ڪئي جيڪا بعد ۾ يوناني ۽ قرون وسطي واري سائنس؛ رياضي، فلڪيات، ۽ طب ۾ هڪ جڳهه ڳولي سگهندي. 3ھین صدی ق.م. کان، قديم مصرين هڪ اعشاري نمبرن جو نظام تيار ڪيو، جاميٽري استعمال ڪندي عملي مسئلا حل ڪيا ۽ هڪ ڪئلينڊر تيار ڪيو. انهن جي شفا جي علاج ۾ دوائن جي علاج ۽ مافوق الفطرت، جهڙوڪ نماز، منٿون ۽ رسمون شامل آهي . قديم ميسوپوٽيميا وارا مٽيء جي برتن، فينس، شيشي، صابن، ڌاتو، چوني پلستر ۽ واٽر پروفنگ ٺاهڻ لاء مختلف فطري ڪيميائي جي خاصیتن جي باري ۾ ڄاڻ استعمال ڪندا هئا. انهن جانورن جي جسمانيات، اناتومي، رويي ۽ علم نجوم جو اڀياس ڪيو.
 
ميسوپوٽيميا جي ماڻهن کي طب ۾ شديد دلچسپي هئي ۽ ابتدائي طبي نسخا سمیري زبان ۾ اُر جي ٽين خاندان جي دور ۾ ظاهر ٿيا. لڳي ٿو ته هنن سائنسي مضمونن جو مطالعو ڪيو هو، جن ۾ عملي يا مذهبي استعمال هئا ۽ انهن جي تجسس کي پورو ڪرڻ ۾ گهٽ دلچسپي هئي. 

===ڪلاسيڪل آڳاٽي===
فطرت جي تصور جي [[ايجاد]] ٿيڻ کان پھريان [[يونان]] جا [[سقراط]] کان اڳ وارا [[فلاسافر]] اھي سڀ کان پھريان ماڻهو ھئا جن فطرت ۽ رسم جي وچ ۾ فرق کي سڃاتو. انھن فطرت کي اھو طريقو سمجھيو جنھن ذريعي ٻوٽن جي واڌ ٿيندي آھي ۽ رسم کي اھو طريقو سمجھيو جنھن سان ڪو قبيلو ڪنھن خاص ديوتا جي پوڄا ڪندو آھي.&lt;ref&gt;&quot;Progress or Return&quot; in ''An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss'' (Expanded version of ''Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss'', 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.&lt;/ref&gt;

[[اناطوليہ|ايشيا مائنر]] جي شھر، مليسئس (Miletus) جي رياضي دان، [[ٿيلس|ٿيلیس]] (Thales) جي مليسئس ۾ قائم ڪيل مليسئن اسڪول (Milesian School) جي [[سقراط]] کان اڳ وارن فلاسافرن ۽ ٿیلیس کان بعد وارن فلاسافرن جن ۾ انيڪسيمينڊر ۽ انيڪسيمينز شامل آهن، اھي پھريان فلاسافر ھئا جن فطرت جي مظھرن کي مافوق الفطرت ھستين تي اعتبار ڪرڻ کانسواءِ سمجھائڻ جي پھرين ڪوشش ڪئي.&lt;ref&gt;O'Grady, Patricia F. (2016). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. New York City, New York and London, England: Routledge. p. 245. ISBN 978-0-7546-0533-1. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; پائٿاگورث (Pythagoras) ڪامپليڪس نمبر فلاسافي ۾ اضافو ڪري ریاضي جي ترقي ۾ خاطرخواه اضافو ڪيو.&lt;ref&gt;Burkert, Walter (June 1, 1972). Lore and Science in Ancient Pythagoreanism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني فلاسافر ليوسيپس ۽ ان جي شاگرد ڊيموڪراٽس ائٽمن جو نظريو ڏنو.&lt;ref&gt;Pullman, Bernard (1998). The Atom in the History of Human Thought. Oxford, England: Oxford University Press. pp. 31–33. ISBN 0-19-515040-6. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني طبیب، ھپوڪریٽس سسٽم واري ميڊيڪل سائنس جي روايت قائم ڪئي،&lt;ref&gt;Margotta, Roberto (1968). The Story of Medicine. New York City, New York: Golden Press.&lt;/ref&gt; ان کي [[طب|ميڊيڪل سائنس]] جو ابو سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;Leff, Samuel; Leff, Vera (1956). From Witchcraft to World Health. London, England: Macmillan.&lt;/ref&gt;

===وچين دور===
[[مغربي رومن سلطنت]] جي زوال جي ڪري، پنجين صدي عيسوي ۾ دانشورانه زوال ڏٺو ۽ مغربي يورپ ۾ دنيا جي يوناني تصورن جي ڄاڻ خراب ٿي. ان عرصي دوران، لاطيني انسائيڪلوپيڊسٽن جهڙوڪ ايسڊور آف سيويل، عام قديم علم جي اڪثريت کي محفوظ ڪيو. ان جي ابتڙ، ڇاڪاڻ   ته [[بازنطيني سلطنت]] حملي ڪندڙن جي حملن جي مزاحمت ڪئي، اهي اڳئين سکيا کي بچائڻ ۽ بهتر ڪرڻ جي قابل هئا. جان فلوپونس، 500ع ۾ بزنطيني عالم، [[ارسطو]] جي [[فزڪس]] جي تدريس تي سوال اٿارڻ شروع ڪيو، جنهن ۾ محرڪ جي نظريي کي متعارف ڪرايو. هن جي تنقيد قرون وسطيٰ جي عالمن ۽ گليلو گليلي لاءِ هڪ الهام هئي، جنهن ڏهن صدين کان پوءِ هن جي ڪم جو وسيع حوالو ڏنو. آڳاٽي دور جي آخر ۾ ۽ وچين دور جي شروعات ۾، قدرتي رجحانن کي خاص طور تي ارسطو جي طريقي سان جانچيو ويو. ارسطو جي چار سببن تي مشتمل آهي: مادي، رسمي، حرڪت ۽ آخري سبب. ڪيتريون ئي يوناني ڪلاسيڪل نصوص بازنطيني سلطنت طرفان محفوظ ڪيون ويون ۽ عربي ترجما گروپن جهڙوڪ نيسٽورين ۽ مونوفيسائٽس پاران ڪيا ويا. خلافت جي دور ۾، اهي عربي ترجما بعد ۾ عرب سائنسدانن طرفان بهتر ۽ ترقي ڪيا ويا. ڇهين ۽ ستين صديءَ تائين، پاڙيسري ساساني سلطنت گنڊشاپور جي طبي اڪيڊمي قائم ڪئي، جنهن کي يوناني، سرائي ۽ فارسي طبيب قديم دنيا جو سڀ کان اهم طبي مرڪز سمجهن ٿا. دانائي جو گھر عباسي دور جي بغداد، عراق ۾ قائم ڪيو ويو، جتي ارسطوءَ جو اسلامي مطالعو 13 صدي عيسويءَ ۾ منگول جي حملن تائين پھچي ويو. [[ابن الهيثم]]، جيڪو الهازن جي نالي سان مشهور آهي، پنهنجي بصري مطالعي ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربو استعمال ڪيو. ڪينن آف ميڊيسن جي Avicenna جي تاليف، هڪ طبي انسائيڪلوپيڊيا، [[طب]] ۾ سڀ کان اهم اشاعتن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي ۽ 18 صدي عيسويء تائين استعمال ڪيو ويو. يارهين صدي عيسويءَ تائين، يورپ جو اڪثر حصو عيسائي ٿي چڪو هو، ۽ 1088 ۾، بولونا يونيورسٽي يورپ جي پهرين يونيورسٽي طور اڀري آئي. جيئن ته، قديم ۽ سائنسي متنن جي لاطيني ترجمي جي طلب وڌي وئي، جيڪو 12 صدي عيسويء جي [[ريناسنس]] ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. مغربي يورپ ۾, تجربن جي ذريعي ڪيل تجربن سان، فطرت ۾ مضمونن جي مشاهدي، بيان ۽ درجه بندي, ريناسنس اسڪالرزم کي ترقي ڏني وئي. 13 صدي عيسويء ۾، بولوگنا ۾ طبي استادن ۽ شاگردن, پهريون ڀيرو اناتومي درسي ڪتاب جي بنياد تي مونڊينو ڊي لوزي پاران انساني ڊسڪشن جي بنياد تي, انساني جسم کي کولڻ شروع ڪيو.
===ريناسنس===
{{Main|سائنسي انقلاب|ريناسنس ۾ سائنس}}
[[File:De Revolutionibus manuscript p9b.jpg|left|thumb|هيليو سينٽرڪ ماڊل جي ڊرائنگ جيئن ڪوپرنيڪس جي ڊي ريووليوبيوس اوربيم ڪوئليسٽيم پاران تجويز ڪيل آهي.|alt=Drawing of planets' orbit around the Sun]]

[[بصريات]] (Optics) ۾ نئين ترقيءَ, جيئن ڪئميرا اوبسڪورا ۽ دوربين, [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ ڪردار ادا ڪيو، ٻنهي تصورن تي ڊگھي عرصي کان موجود مابعد الطبعياتي خيالن کي چيلينج ڪرڻ سان گڏو گڏ ٽيڪنالاجي جي بهتري ۽ ترقي ۾ به ڪردار ادا ڪيو. ريناسنس جي شروعات ۾، [[راجر بيڪن]]، ويٽيلو ۽ جان پيڪهم هر هڪ هڪ علمي آنٽولوجي کي هڪ سببن جي زنجير تي, جنهن جي شروعات ارسطو جي انفرادي ۽ آفاقي شڪلن جي احساس، تصور، ۽ آخرڪار ادراڪ سان  تعمير ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-20012&quot;&gt;{{cite book|last=Smith|first=A. Mark|title=Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's ''De Aspectibus'', the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's ''Kitāb al-Manāẓir'', 2 vols|title-link=De Aspectibus|publisher=[[American Philosophical Society]]|year=2001|isbn=978-0-87169-914-5|series=Transactions of the American Philosophical Society|volume=91|location=[[Philadelphia]]|oclc=47168716|issue=4–5}}&lt;/ref&gt; وژن جو هڪ نمونو جيڪو بعد ۾ پرسپيڪٽيوزم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ان جو استحصال ڪيو ويو ۽ ريناسنس جي فنڪارن پاران مطالعو ڪيو ويو. هي نظريو ارسطو جي چئن سببن مان فقط ٽي: رسمي، مادي ۽ آخري کي استعمال ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;Smith-19812&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;  

سورھين صديءَ ۾ [[ڪوپرنيڪس|نڪولس ڪوپرنيڪس]],  جيو سينٽرڪ ماڊل جي بدران، جتي سيارا ۽ سج ڌرتيءَ جي چوڌاري گھمندا آھن, [[آڪاش منڊل|شمسي نظام]] جو ھڪ ھيليو سينٽرڪ ماڊل ٺاھيو، جنھن موجب سيارا سج جي چوڌاري گھمندا آھن. اهو هڪ نظريي تي مبني هو ته سيارن جا مداري دور وڏا هوندا آهن ڇاڪاڻ ته انهن جا مدار حرڪت جي مرڪز کان پري هوندا آهن، جنهن کي هن ٽاليمي جي ماڊل سان متفق نه ڏٺو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/002182860203300301|title=Copernicus and the Origin of his Heliocentric System|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=33|issue=3|pages=219–35|year=2016|last1=Goldstein|first1=Bernard R|s2cid=118351058|url=http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|access-date=12 April 2020|archive-date=12 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412211013/http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;!-- Censorship and such from the church --&gt;

جوهانس ڪيپلر ۽ ٻين ان خيال کي چيلينج ڪيو ته اک جو واحد ڪم ادراڪ آهي ۽ اکين ۽ روشنيءَ جي پروپيگنڊا ڏانهن ڌيان ڇڪائيندڙ روشنيءَ ۾ بنيادي ڌيان کي منتقل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-1981&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cohen-2010b&quot;&gt;{{cite book|last1= Cohen|first1= H. Floris|author-link= Floris Cohen|chapter = Greek nature knowledge transplanted and more: Renaissance Europe|title= How modern science came into the world. Four civilizations, one 17th-century breakthrough|date= 2010|pages=99–156|publisher= Amsterdam University Press|location= Amsterdam|isbn= 978-90-8964-239-4|edition= 2nd}}&lt;/ref&gt; تنهن هوندي به ڪيپلر، ڪيپلر جي سياري جي حرڪت جي قانونن جي دريافت ذريعي ڪوپرنيڪس جي هيليو سينٽرڪ ماڊل کي بهتر ڪرڻ لاء, سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. ڪيپلر ارسطوءَ جي مابعد الطبعيات کي رد نه ڪيو ۽ پنھنجي ڪم کي ھرموني آف اسفيرز جي ڳولا جي طور تي بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koestler-19902&quot;&gt;{{Cite book|last=Koestler|first=Arthur|url=https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1|title=The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe|publisher=[[Penguin Books]]|year=1990|isbn=0-14-019246-8|location=London|page=[https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1 1]|author-link=Arthur Koestler|orig-date=1959}}&lt;/ref&gt; [[گليليئو گليليئي|گليلو]] علم فلڪيات، فزڪس ۽ انجنيئرنگ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. بهرحال، پوپ اربن VIII کيس هيليو سينٽرڪ ماڊل بابت لکڻ جي سزا ڏيڻ کان پوءِ هن کي ايذايو ويو.&lt;ref name=&quot;van Helden-19952&quot;&gt;{{cite web|url=http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|title=Pope Urban VIII|last=van Helden|first=Al|year=1995|website=The Galileo Project|access-date=3 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111033150/http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|archive-date=11 November 2016}}&lt;/ref&gt;

پرنٽنگ پريس وڏي پيماني تي عالمانه دليلن کي شايع ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندي هئي، جنهن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جيڪي فطرت جي همعصر خيالن سان وڏي پئماني تي اختلاف رکندا هئا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Gingerich|first=Owen|title=Copernicus and the Impact of Printing|journal=Vistas in Astronomy|volume=17|year=1975|issue=1|pages=201–218|doi=10.1016/0083-6656(75)90061-6|bibcode=1975VA.....17..201G}}&lt;/ref&gt; [[فرانسس بيڪن]] ۽ [[ڊيڪارٽ|ريني ڊيڪارٽ]] هڪ نئين قسم جي غير ارسطو سائنس جي حق ۾ فلسفيانه دليل شايع ڪيا. بيڪن غور فڪر تي تجربي جي اهميت تي زور ڏنو، ارسطوءَ جي رسمي ۽ حتمي سبب جي تصورن تي سوال اٿاريو، ان خيال کي فروغ ڏنو ته سائنس کي فطرت جي قانونن ۽ سموري انساني زندگي جي سڌاري جو مطالعو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Zagorin|first=Perez|title=Francis Bacon|page=84|year=1998|place=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00966-7}}&lt;/ref&gt; ڊيڪارٽ انفرادي سوچ تي زور ڏنو ۽ دليل ڏنو ته رياضي کي جاميٽري جي بدران فطرت جي مطالعي لاء استعمال ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|last2=Hersh|first2=Reuben|year=1986|title=Descartes' Dream: The World According to Mathematics|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]]}}&lt;/ref&gt;

=== روشن خيالي جو دور ===
{{Main|روشن خيالي جي دور ۾ سائنس}}
[[فائل:Newton's_Principia_title_page.png|alt=see caption|thumb|[[آئزڪ نيوٽن]] جي &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿيميٽيڪا&quot; جي 1687ع جي پهرين ايڊيشن جو عنوان صفحو]]
روشن خيالي جي دور جي شروعات ۾، [[آئزڪ نيوٽن]] پنهنجي ڪتاب   &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿميٽيڪا&quot; جي ذريعي ڪلاسيڪل ميڪنڪس جو بنياد وڌو، جيڪو مستقبل جي فزڪس دانن تي تمام گهڻو اثر انداز ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gribbin|first=John|title=Science: A History 1543–2001|year=2002|page=241|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9503-9|quote=Although it was just one of the many factors in the Enlightenment, the success of Newtonian physics in providing a mathematical description of an ordered world clearly played a big part in the flowering of this movement in the eighteenth century}}&lt;/ref&gt; گوٽفرايڊ ولھيلم ليبنز ارسطوءَ جي فزڪس مان اصطلاحن کي شامل ڪيو، جيڪو ھاڻي نئين غير ٽيليولوجي طريقي ۾ استعمال ڪيو ويو. ان جو مطلب شين جي نظر ۾ هڪ ڦيرڦار آهي: شيون هاڻي سمجهيا ويندا هئا جن کي ڪوبه فطري مقصد نه هو. ليبنز فرض ڪيو ته مختلف قسم جون شيون سڀئي فطرت جي ساڳئي عام قانونن جي مطابق ڪم ڪن ٿيون، جن ۾ ڪو خاص رسمي يا حتمي سبب ناهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz/|title=Gottfried Leibniz – Biography|website=Maths History|access-date=2 March 2021|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711221621/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Leibniz.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ان عرصي دوران سائنس جو اعلان ڪيل مقصد ۽ قدر دولت ۽ ايجادن جي پيداوار بڻجي ويو جيڪي انساني زندگين کي بهتر بڻائي، مادي لحاظ کان وڌيڪ کاڌو، ڪپڙا ۽ ٻيون شيون. بيڪن جي لفظن ۾، &quot;سائنس جو حقيقي ۽ جائز مقصد، ۽ هن سائنسدانن کي غير معمولي فلسفي يا روحاني خيالن جي پيروي ڪرڻ کان روڪيو، جنهن تي هن جو يقين هو ته &quot;ذيلي، شاندار يا خوش ڪرڻ [قياس] جي ڌوڙ کان ٻاهر انساني خوشين ۾ ٿورو حصو ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|title=The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution: Texts by Boris Hessen and Henryk Grossmann|last1=Freudenthal|first1=Gideon|last2=McLaughlin|first2=Peter|date=20 May 2009|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-1-4020-9604-4|access-date=25 July 2018|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119203949/https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

روشن خياليءَ جي دور ۾ سائنس تي سائنسي سماجن ۽ اڪيڊمين جو غلبو هو،&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Goddard Bergin|editor-first1=Thomas|editor1-link=Thomas G. Bergin|url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_d0p5|title=Encyclopedia of the Renaissance|editor-last2=Speake|editor-first2=Jennifer|editor2-link=Jennifer Speake|year=1987|publisher=Facts on File|isbn=978-0816013159|publication-date=1 December 1987}}&lt;/ref&gt; جن گهڻو ڪري يونيورسٽين کي سائنسي تحقيق ۽ ترقيءَ جا مرڪز بڻائي ڇڏيو هو. سوسائٽيون ۽ اڪيڊميون سائنسي پيشي جي پختگي جي پسمنظر هئا. هڪ ٻي اهم ترقي,  وڌندڙ پڙهيل لکيل آباديءَ ۾ سائنس جي مقبوليت هئي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=van Horn Melton|first=James|url=https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|title=The Rise of the Public in Enlightenment Europe|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001|isbn=978-0511819421|doi=10.1017/CBO9780511819421|access-date=27 May 2022|url-access=subscription|archive-date=20 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120143805/https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|url-status=live|pages=82–83}}&lt;/ref&gt; روشن خيال فلسفين, بنيادي طور تي, پنھنجي ڪجھ سائنسي اڳ: گليلو، ڪيپلر، بوائل ۽ نيوٽن ڏانھن, دور جي ھر فزيڪل ۽ سماجي شعبي جي ھدايتن لاءَ رخ ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Scientific Revolution and the Enlightenment (1500–1780)|url=https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|access-date=29 January 2024|archive-date=14 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240114191547/https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Scientific Revolution {{!}} Definition, History, Scientists, Inventions, &amp; Facts|url=https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|access-date=29 January 2024|website=Britannica|language=en|archive-date=18 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190518105004/https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ارڙهين صديءَ ۾ [[طب]]&lt;ref name=&quot;Madigan-20062&quot;&gt;{{cite book|title=Brock Biology of Microorganisms|publisher=Prentice Hall|year=2006|isbn=978-0131443297|veditors=Madigan M, Martinko J|edition=11th}}&lt;/ref&gt; ۽ [[طبيعيات|فزڪس]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Guicciardini|first=N.|url=https://archive.org/details/readingprincipia0000guic|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736|publisher=Cambridge University Press|year=1999|isbn=978-0521640664|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; جي مشق ۾ اهم ترقيون؛ [[ڪارل لينئي]] پاران حياتياتي درجي بندي جي ترقي؛ &lt;ref name=&quot;Calisher-20072&quot;&gt;{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|last1=Calisher|first1=CH|year=2007|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmc=2080517|pmid=17436393}}&lt;/ref&gt; مقناطيس ۽ بجليءَ جي نئين سمجھ؛&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Darrigol|first1=Olivier|url=https://archive.org/details/electrodynamicsf0000darr|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein|date=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=0198505949|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ۽ [[علم ڪيميا|ڪيميا]] جي پختگي هڪ نظم جي طور تي&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Olby|first1=R.C.|last2=Cantor|first2=G.N.|last3=Christie|first3=J.R.R.|last4=Hodge|first4=M.J.S.|year=1990|title=Companion to the History of Modern Science|location=London|publisher=Routledge|page=265}}&lt;/ref&gt; نظر آيون. انساني فطرت، سماج ۽ اقتصاديات تي خيالن جي روشن خيالي جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي. هوم ۽ ٻين اسڪاٽش روشن خيال مفڪرن انساني فطرت جو هڪ ٽريٽي تيار ڪيو، جنهن جو اظهار تاريخي طور تي ليکڪن جي ڪمن ۾ ڪيو ويو جن ۾ جيمس برنيٽ، ايڊم فرگوسن، جان ملر ۽ وليم رابرٽسن شامل آهن، جن سڀني هڪ سائنسي مطالعي کي ضم ڪيو ته ڪيئن انسان قديم ۽ قديم ثقافتن ۾, جديديت جي تعين ڪندڙ قوتن جي مضبوط شعور سان, رويو اختيار ڪيو.&lt;ref name=&quot;Magnusson-20032&quot;&gt;{{Cite web|last=Magnusson|first=Magnus|date=10 November 2003|title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World''|url=http://www.newstatesman.com/200311100040|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606015918/http://www.newstatesman.com/200311100040|archive-date=6 June 2011|access-date=27 April 2014|work=New Statesman}}&lt;/ref&gt; جديد سماجيات گهڻو ڪري هن تحريڪ مان پيدا ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|jstor=588406|title=Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment|journal=The British Journal of Sociology|volume=21|issue=2|pages=164–180|last1=Swingewood|first1=Alan|year=1970|doi=10.2307/588406}}&lt;/ref&gt; سال 1776ع ۾، [[ايڊم اسمٿ|ايڊم سمٿ]] &quot;ويلٿ آف نيشن&quot; (The Wealth of Nations) شايع ڪيو، جيڪو اڪثر ڪري جديد اقتصاديات تي پهريون ڪم سمجهيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Fry-19922&quot;&gt;{{Cite book|last=Fry|first=Michael|url=https://archive.org/details/adamsmithslegacy0000unse|title=Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics|publisher=[[Routledge]]|others=[[Paul Samuelson]], [[Lawrence Klein]], [[Franco Modigliani]], [[James M. Buchanan]], [[Maurice Allais]], [[Theodore Schultz]], [[Richard Stone]], [[James Tobin]], [[Wassily Leontief]], [[Jan Tinbergen]]|year=1992|isbn=978-0-415-06164-3|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 

===19هين صدي===
{{Main|سائنس ۾ اڻويهين صدي}}[[File:Darwin Tree 1837.png|right|thumb|1837ع ۾ [[چارلس ڊارون]] پاران تيار ڪيل ارتقائي وڻ (Phylogenetic tree)  جو پهريون نقشو (diagram)]]
اڻويهين صديءَ دوران جديد سائنس جون ڪيتريون ئي ڌار ڌار خاصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون. درست اوزارن جو بار بار استعمال؛ اصطلاحن جو ظهور جهڙوڪ &quot;حياتيات جا ماهر&quot;،  &quot;طبعيات جا ماهر&quot; ۽ &quot;سائنسدان&quot;؛ فطرت جو مطالعو ڪرڻ وارن جي پروفيشنلائيزيشن ۾ اضافو؛ سائنسدان سماج جي ڪيترن ئي طول و عرض تي ثقافتي اختيار حاصل ڪري رهيا آهن؛ ڪيترن ئي ملڪن جي صنعتي ترقي؛ مشهور سائنسي لکڻين جي ترقي؛ ۽ سائنس جرنلز جي اڀرڻ&lt;ref name=&quot;Lightman-2011a2&quot;&gt;{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-31783-0|page=367|chapter=13. Science and the Public}}&lt;/ref&gt; ۾ زندگي ۽ طبعي سائنس جي تبديلي شامل هئي. 19هين صدي جي آخر ۾، [[نفسيات]] فلسفي کان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀري آئي جڏهن ولهيلم ونڊٽ 1879ع ۾ نفسياتي تحقيق لاء پهرين ليبارٽري قائم ڪئي.&lt;ref name=&quot;Leahey-20182&quot;&gt;{{cite book|last=Leahey|first=Thomas Hardy|title=A History of Psychology: From Antiquity to Modernity|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-1-138-65242-2|edition=8th|location=New York, NY|pages=219–253|chapter=The psychology of consciousness}}&lt;/ref&gt; 

19هين صديءَ جي وچ ڌاري [[چارلس ڊارون]] ۽ الفريڊ رسل والس 1858ع ۾، الڳ الڳ قدرتي چونڊ ذريعي ارتقا جا نظريا  پيش ڪيا، جنهن ۾ وضاحت ڪئي وئي ته مختلف ٻوٽا ۽ جانور ڪيئن پيدا ۽ ارتقا پذير ٿيا. هنن جو نظريو تفصيل سان ڊارون جي ڪتاب، &lt;small&gt;'''&quot;On the Origin of Species&quot;'''&lt;/small&gt; ۾ بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref name=&quot;Padian-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Padian|first=Kevin|title=Darwin's enduring legacy|journal=Nature|volume=451|issue=7179|pages=632–634|year=2008|doi=10.1038/451632a|pmid=18256649|bibcode=2008Natur.451..632P|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جيڪي 1859ع ۾ شايع ٿي هئي. [[گريگور مينڊل]] 1865ع ۾، مقالو &lt;small&gt;'''”Experiments on Plant Hybridization“'''&lt;/small&gt; پيش ڪيو،&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Henig|first=Robin Marantz|author-link=Robin Marantz Henig|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The monk in the garden: the lost and found genius of Gregor Mendel, the father of genetics|date=2000|pages=134–138}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ حياتياتي وراثت جا اصول بيان ڪيا ويا، جيڪا جديد [[جينيات]] جا بنياد آهن.&lt;ref name=&quot;Miko-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Miko|first=Ilona|title=Gregor Mendel's principles of inheritance form the cornerstone of modern genetics. So just what are they?|journal=Nature Education|volume=1|issue=1|pages=134|year=2008|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593/|access-date=9 May 2021|archive-date=19 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719224056/http://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

19هين صدي جي شروعات ۾ [[جان ڊالٽن]] جديد ايٽمي نظريو پيش ڪيو، جيڪو ڊيموڪرايٽس جي اصل نظريي ناقابل تقسيم ذرات، ايٽم، جي بنياد تي هو.&lt;ref name=&quot;Rocke-20052&quot;&gt;{{cite journal|last1=Rocke|first1=Alan J.|year=2005|title=In Search of El Dorado: John Dalton and the Origins of the Atomic Theory|journal=Social Research|volume=72|issue=1|pages=125–158|doi=10.1353/sor.2005.0003|jstor=40972005|s2cid=141350239}}&lt;/ref&gt; توانائي، رفتار ۽ ڪميت جي تحفظ جي قانونن هڪ انتهائي مستحڪم ڪائنات جو مشورو ڏنو جتي وسيلن جو ٿورو نقصان ٿي سگهي ٿو. 

بهرحال، ٻاڦ واري انجڻ ۽ صنعتي انقلاب جي اچڻ سان اتي اها سمجھ وڌي وئي ته توانائيءَ جي سڀني شڪلن ۾ هڪجهڙا توانائيءَ جون خاصيتون نه هونديون آهن ڪارآمد ڪم يا توانائيءَ جي ڪنهن ٻي شڪل ۾ تبديليءَ کي آسان ڪئي.&lt;ref name=&quot;Reichl-1980&quot; /&gt; اهو احساس ٿرمو ڊاينامڪس جي قانونن جي ترقي جو سبب بڻيو، جنهن ۾ ڪائنات جي آزاد توانائي کي, بند ڪائنات جي اينٽراپي وقت سان وڌي ٿي, جي مسلسل زوال جي طور تي ڏٺو وڃي ٿو.  

برقي مقناطيسي نظريو 19 صدي عيسويء ۾  هانس ڪرسچئين اوريسٽڊ آندري-ميري ايمپيئر, مائيڪل فيراڊي, جيمس ڪلارڪ  ميڪسويل, اوليور هيوي سايڊ ۽ هينرڪ هرٽز جي ڪمن ذريعي قائم ڪيو ويو. نئين نظريي سوال اٿاريا جن کي نيوٽن جي فريم ورڪ کي استعمال ڪندي آسانيءَ سان جواب نه ٿو ڏئي سگهجي. ايڪس ريز جي دريافت 1896ع ۾ هينري بيڪريل ۽ ميري ڪيوري پاران ريڊيو ايڪٽيٽي جي دريافت کي متاثر ڪيو،&lt;ref&gt;{{cite book|last=Mould|first=Richard F.|title=A century of X-rays and radioactivity in medicine: with emphasis on photographic records of the early years|date=1995|publisher=Inst. of Physics Publ.|isbn=978-0-7503-0224-1|edition=Reprint. with minor corr|location=Bristol|page=12}}&lt;/ref&gt; ماري ڪيوري پوءِ پهريون شخص بڻجي ويو جنهن ٻه نوبل انعام ماڻيا.&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot;&gt;{{cite book|last=Estreicher|first=Tadeusz|title=Polski słownik biograficzny, vol. 4|title-link=Polski słownik biograficzny|year=1938|page=113|language=pl|chapter=Curie, Maria ze Skłodowskich|author-link=Tadeusz Estreicher}}&lt;/ref&gt; ايندڙ سال ۾ پهريون ذيلي ائٽمي ذرڙو، اليڪٽران دريافت ٿيو.&lt;ref name=&quot;Thomson-1897&quot;&gt;{{cite journal|last=Thomson|first=J.J.|year=1897|title=Cathode Rays|url=https://zenodo.org/record/1431235|url-status=live|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=44|issue=269|pages=293–316|doi=10.1080/14786449708621070|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116183428/https://zenodo.org/record/1431235|archive-date=16 November 2020|access-date=24 February 2022|url-access=}}&lt;/ref&gt;

20هين صدي

20هين ۾ سائنس
===20هين صدي===
{{Main|20هين صدي -  سائنس ۾ }}
[[File:Carte trou ozone Antarctique.jpg|alt=Graph showing lower ozone concentration at the South Pole|thumb|اوزون سوراخ جو ڪمپيوٽر گراف 1987ع ۾ خلائي دوربين مان ڊيٽا استعمال ڪندي ٺاهيو ويو.]]
صديءَ جي پهرئين اڌ ۾ اينٽي بايوٽڪ دوائين ۽ مصنوعي ڀاڻ جي ترقيءَ عالمي سطح تي انساني زندگين جي معيار کي بهتر بڻايو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Goyotte|first=Dolores|year=2017|title=The Surgical Legacy of World War II. Part II: The age of antibiotics|url=https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|journal=The Surgical Technologist|volume=109|pages=257–264|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505180530/https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|archive-date=5 May 2021|access-date=8 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|author2=MA Sutton|author3=J Galloway|author4=Z Klimont|author5=W Winiwarter|date=October 2008|title=How a century of ammonia synthesis changed the world|url=http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=10|pages=636–639|bibcode=2008NatGe...1..636E|doi=10.1038/ngeo325|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723223052/http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|archive-date=23 July 2010|access-date=22 October 2010|url-status=dead|s2cid=94880859}}&lt;/ref&gt; نقصان ڪار ماحولياتي مسئلا جهڙوڪ اوزون جي گھٽتائي، سامونڊي تيزابيت، يوٽروفيڪيشن ۽ موسمياتي تبديلي عوام جي ڌيان ڏانهن آئي ۽ ماحولياتي اڀياس جي شروعات جو سبب بڻيا. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Emmett|first1=Robert|last2=Zelko|first2=Frank|year=2014|title=Minding the Gap: Working Across Disciplines in Environmental Studies|url=http://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|journal=Environment &amp; Society Portal|series=RCC Perspectives no. 2|doi=10.5282/rcc/6313|archive-url=https://web.archive.org/web/20220121054306/https://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|archive-date=21 January 2022|editor-last1=Emmett|editor-first1=Rob|editor-last2=Zelko|editor-first2=Frank}}&lt;/ref&gt;

ان عرصي دوران سائنسي تجربا پيماني ۽ فنڊنگ ۾ تمام وڏا ٿيندا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Furner|first=Jonathan|date=1 June 2003|title=Little Book, Big Book: Before and After Little Science, Big Science: A Review Article, Part I|journal=Journal of Librarianship and Information Science|volume=35|issue=2|pages=115–125|doi=10.1177/0961000603352006|s2cid=34844169}}&lt;/ref&gt; عالمي جنگ I، عالمي جنگ II، ۽ سرد جنگ پاران متحرڪ وسيع ٽيڪنالاجي جدت عالمي طاقتن جي وچ ۾ مقابلا، جهڙوڪ خلائي ريس ۽ ايٽمي هٿيارن جي ريس جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/flight00chri|title=Flight: My Life in Mission Control|last=Kraft|first=Chris|author2=James Schefter|publisher=Dutton|year=2001|isbn=0-525-94571-7|location=New York|pages=3–5|author-link=Christopher C. Kraft, Jr.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|title=Thinking about the Unthinkable|last=Kahn|first=Herman|publisher=Horizon Press|year=1962|author-link=Herman Kahn}}&lt;/ref&gt; هٿيار بند تڪرارن جي باوجود، اهم بين الاقوامي تعاون پڻ ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/166143348|title=Structures of scientific collaboration|last=Shrum|first=Wesley|date=2007|publisher=MIT Press|others=Joel Genuth, Ivan Chompalov|isbn=978-0-262-28358-8|location=Cambridge, Mass.|oclc=166143348|access-date=31 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220730034527/https://www.worldcat.org/title/structures-of-scientific-collaboration/oclc/166143348|archive-date=30 July 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

20 صدي جي آخر ۾ عورتن جي فعال ڀرتي ۽ جنسي تبعيض جي خاتمي عورتن جي سائنسدانن جي تعداد ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو، پر ڪجهه شعبن ۾ وڏو صنفي تفاوت برقرار رهيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science|last=Rosser|first=Sue V.|date=12 March 2012|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-7645-2|location=New York|page=7}}&lt;/ref&gt;  1964 ۾ ڪائناتي مائڪرو ويڪرو پس منظر جي دريافت&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Penzias|first=A. A.|year=2006|title=The origin of elements|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|journal=Science|publisher=[[Nobel Foundation]]|volume=205|issue=4406|pages=549–54|doi=10.1126/science.205.4406.549|pmid=17729659|archive-url=https://web.archive.org/web/20110117225210/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|archive-date=17 January 2011|access-date=4 October 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جارجس ليماتري جي بگ بينگ نظريي جي حق ۾ ڪائنات جي مستحڪم رياستي ماڊل کي رد ڪرڻ جو سبب بڻيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495|title=Gravitation and Cosmology|last=Weinberg|first=S.|publisher=John Whitney &amp; Sons|year=1972|isbn=978-0-471-92567-5|pages=[https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495 495–464]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

هن صديءَ ۾ سائنس جي شعبن ۾ بنيادي تبديليون آيون. 20 هين صدي جي شروعات ۾ ارتقا هڪ متحد نظريو بڻجي ويو جڏهن جديد ترڪيب ڊارونين جي ارتقا کي ڪلاسيڪل جينيات سان ملايو.&lt;ref name=&quot;Futuyma-20172&quot;&gt;{{Cite book|url=https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051|title=Evolution|last1=Futuyma|first1=Douglas J.|last2=Kirkpatrick|first2=Mark|date=2017|publisher=Sinauer|isbn=978-1605356051|edition=4th|pages=3–26|chapter=Chapter 1: Evolutionary Biology|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531025652/https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051?cc=us&amp;lang=en&amp;|archive-date=31 May 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; البرٽ آئن اسٽائن جو نظريو رشتيداري ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس جي ترقي,  فزڪس کي انتهائي ڊگھائي، وقت ۽ ڪشش ثقل ۾ بيان ڪرڻ لاءِ ڪلاسيڪل ميڪنڪس کي مڪمل ڪري. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Albert Einstein's special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911)|last=Miller|first=Arthur I.|date=1981|publisher=Addison–Wesley|isbn=978-0-201-04679-3|location=Reading}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar|title=The Old Quantum Theory|last=ter Haar|first=D.|publisher=Pergamon Press|year=1967|isbn=978-0-08-012101-7|pages=[https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar/page/206 206]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 20 صدي جي آخري چوٿين ۾ انٽيگريٽيڊ سرڪٽس جو وسيع استعمال، ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس سان گڏ انفارميشن ٽيڪنالاجي ۾ هڪ انقلاب ۽ سمارٽ فونز سميت عالمي انٽرنيٽ ۽ موبائل ڪمپيوٽنگ جو عروج جو سبب بڻيو. ڊگھي، جڙيل سببن جي زنجيرن ۽ ڊيٽا جي وڏي مقدار جي ڪاميٽي سسٽمائيزيشن جي ضرورت سسٽم جي نظريي ۽ ڪمپيوٽر جي مدد سان سائنسي ماڊلنگ جي شعبن جي اڀار جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=von Bertalanffy|first1=Ludwig|year=1972|title=The History and Status of General Systems Theory|journal=The Academy of Management Journal|volume=15|issue=4|pages=407–26|jstor=255139}}&lt;/ref&gt;

=== 21هين صدي ===
{{Main|21هين صدي #سائنس ۽ ٽيڪنالاجي}}
[[فائل:Apjlab0e85f4_EHT-images-M87-four-teams.jpg|alt=|thumb|350x350 عڪسلون|M87* بليڪ هول جون چار اڳڪٿيون تصويرون ايونٽ هورائزون ٽيلي اسڪوپ تعاون ۾ الڳ ٽيمن پاران ٺاهيون ويون.]]
انساني جينوم پروجيڪٽ 2003 ۾ انساني جينوم جي سڀني جين جي سڃاڻپ ۽ نقشي ذريعي مڪمل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Naidoo|first1=Nasheen|last2=Pawitan|first2=Yudi|last3=Soong|first3=Richie|last4=Cooper|first4=David N.|last5=Ku|first5=Chee-Seng|date=October 2011|title=Human genetics and genomics a decade after the release of the draft sequence of the human genome|journal=Human Genomics|volume=5|issue=6|pages=577–622|doi=10.1186/1479-7364-5-6-577|pmc=3525251|pmid=22155605|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2006 ۾ پهريون ڀيرو پيدا ٿيل pluripotent انساني اسٽيم سيل ٺاهيا ويا، بالغن جي سيلز کي اسٽيم سيلز ۾ تبديل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي ۽ جسم ۾ موجود ڪنهن به سيل قسم ۾ تبديل ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rashid|first1=S. Tamir|last2=Alexander|first2=Graeme J.M.|date=March 2013|title=Induced pluripotent stem cells: from Nobel Prizes to clinical applications|journal=Journal of Hepatology|volume=58|issue=3|pages=625–629|doi=10.1016/j.jhep.2012.10.026|issn=1600-0641|pmid=23131523|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2013 ۾ هگس بوسون جي دريافت جي تصديق سان، ذيلي فزڪس جي معياري ماڊل پاران پيش ڪيل آخري ذرو مليو.&lt;ref name=&quot;O'Luanaigh-20132&quot;&gt;{{cite press release|last=O'Luanaigh|first=C.|date=14 March 2013|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson|publisher=[[CERN]]|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|access-date=9 October 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151020000722/http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|archive-date=20 October 2015}}&lt;/ref&gt; 2015 ۾، ڪشش ثقل واري لهرن، جن جي اڳڪٿي, هڪ صدي اڳ، عام نسبت سان ڪئي وئي هئي، پهريون ڀيرو ڏٺو ويو.&lt;ref name=&quot;Abbott-20172&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Abbott|first1=B.P.|last2=Abbott|first2=R.|last3=Abbott|first3=T.D.|last4=Acernese|first4=F.|last5=Ackley|first5=K.|last6=Adams|first6=C.|last7=Adams|first7=T.|last8=Addesso|first8=P.|last9=Adhikari|first9=R.X.|display-authors=29|year=2017|title=Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger|journal=The Astrophysical Journal|volume=848|issue=2|page=L12|arxiv=1710.05833|bibcode=2017ApJ...848L..12A|doi=10.3847/2041-8213/aa91c9|doi-access=free|last10=Adya|first10=V.B.|last11=Affeldt|first11=C.|last12=Afrough|first12=M.|last13=Agarwal|first13=B.|last14=Agathos|first14=M.|last15=Agatsuma|first15=K.|last16=Aggarwal|first16=N.|last17=Aguiar|first17=O.D.|last18=Aiello|first18=L.|last19=Ain|first19=A.|last20=Ajith|first20=P.|last21=Allen|first21=B.|last22=Allen|first22=G.|last23=Allocca|first23=A.|last24=Altin|first24=P.A.|last25=Amato|first25=A.|last26=Ananyeva|first26=A.|last27=Anderson|first27=S.B.|last28=Anderson|first28=W.G.|last29=Angelova|first29=S.V.|last30=Antier|first30=S.|s2cid=217162243}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Cho|first1=Adrian|year=2017|title=Merging neutron stars generate gravitational waves and a celestial light show|journal=Science|doi=10.1126/science.aar2149}}&lt;/ref&gt; 2019 ۾، بين الاقوامي تعاون ايونٽ Horizon Telescope بليڪ هول جي هڪريشن ڊسڪ جي پهرين سڌي تصوير پيش ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|title=Media Advisory: First Results from the Event Horizon Telescope to be Presented on April 10th {{!}} Event Horizon Telescope|date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420135254/https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|archive-date=20 April 2019|access-date=21 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;!-- Should be one paragraph until ~2040, as it represents a quarter of the century --&gt;

==شاخون==
جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي: فطري سائنس، سماجي سائنس، ۽ رسمي سائنس. انهن شاخن مان هر هڪ ۾ مختلف خاص ۽ اوورليپنگ سائنسي مضمونن تي مشتمل آهي جيڪي اڪثر ڪري پنهنجو پنهنجو نالو ۽ ماهر رکن ٿا. ٻئي فطري ۽ سماجي سائنس تجرباتي سائنس آهن، ڇاڪاڻ ته انهن جو علم تجرباتي مشاهدن تي مبني آهي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان ان جي صحيحيت جي جانچ ڪرڻ جي قابل آهي. 
===فطري سائنس=== 
فطري سائنس طبیعي دنيا جو مطالعو آهي. ان کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ طبیعي سائنس. انهن ٻن شاخن کي وڌيڪ خاص شعبن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. مثال طور، طبیعي سائنس کي ذيلي تقسيم ڪري سگهجي ٿو طبیعیات، علم ڪيميا، فلڪيات ۽ زميني سائنس. جديد فطري سائنس فطري فلسفي جو جانشين آهي جيڪو قديم يونان ۾ شروع ٿيو. گليلیو، ڊيڪارٽ، بيڪن ۽ نيوٽن انهن طريقن کي استعمال ڪرڻ جي فائدن تي بحث ڪيو جيڪي وڌيڪ رياضياتي ۽ وڌيڪ تجرباتي طريقي سان هئا. اڃا تائين، فلسفياتي نقطه نظر، گمان، ۽ مفروضا اڪثر نظر انداز ڪيا ويا آهن، جیڪو فطري سائنس ۾ ضروري آهي. سسٽماتي ڊيٽا گڏ ڪرڻ، بشمول دريافت سائنس، ڪامياب ٿي قدرتي تاريخ، جيڪا 16 صدي عيسويء ۾ ٻوٽن، جانورن، معدنيات، وغيره جي وضاحت ۽ درجه بندي ڪندي ظاهر ٿي. اڄڪلهه، &quot;فطري تاريخ&quot; مشاهدي جي وضاحت پيش ڪري ٿي جنهن جو مقصد مشهور سامعين لاءِ آهي. 

===سماجي سائنس===
سماجي سائنس انساني رويي ۽ سماج جي ڪم جو مطالعو آهي. ان ۾ ڪيترائي مضمون آھن جن ۾ شامل آھن پر انتھروپولوجي، اقتصاديات، تاريخ، انساني جاگرافي، سياسي سائنس، نفسيات ۽ سماجيات تائين محدود نه آھن. سماجي سائنسن ۾، ڪيترائي مقابلا ڪندڙ نظرياتي نقطا آھن، جن مان گھڻا مقابلا ڪندڙ تحقيقي پروگرامن جي ذريعي وڌيا ويا آھن جھڙوڪ فنڪشنلسٽ، تڪراري نظريات ۽ سماجيات ۾ تعامل پسند. ماڻهن جي وڏي گروهه يا پيچيده حالتن ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربن کي هلائڻ جي حدن جي ڪري، سماجي سائنسدان شايد ٻيا تحقيقي طريقا اختيار ڪري سگھن ٿا جهڙوڪ تاريخي طريقو، ڪيس مطالعو ۽ ڪراس ڪلچرل مطالعو. ان کان علاوه، جيڪڏهن مقدار جي معلومات موجود آهي، سماجي سائنسدان سماجي رشتن ۽ عملن کي بهتر سمجهڻ لاء شمارياتي طريقن تي ڀروسو ڪري سگهن ٿا. 
===رسمي سائنس=== 
رسمي سائنس مطالعي جو هڪ علائقو آهي جيڪو رسمي سسٽم استعمال ڪندي علم پيدا ڪري ٿو. هڪ رسمي سرشتو هڪ تجريدي ڍانچو آهي، جيڪو ضابطن جي هڪ سيٽ جي مطابق محورين مان نظريات جو اندازو لڳائڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ان ۾ شامل آهي رياضي، نظام جو نظريو (System Theory) ۽ نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس. باضابطه علوم ٻين ٻن شاخن سان هڪجهڙائي رکن ٿا علم جي شعبي جي مقصدي، محتاط ۽ منظم مطالعي تي انحصار ڪندي. بهرحال، اهي تجرباتي سائنسن کان مختلف آهن، ڇاڪاڻ ته اهي خاص طور تي، تجرباتي ثبوت جي ضرورت کان سواء، انهن جي تجريدي تصورات جي تصديق ڪرڻ لاء دليلن تي انحصار ڪن ٿا. تنهن ڪري رسمي علوم هڪ ترجيحي مضمون آهن ۽ ان جي ڪري، ان تي اختلاف آهي ته ڇا اهي هڪ سائنس آهن؟ تنهن هوندي به، رسمي علوم تجرباتي علوم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، ڪيلڪيولس، شروعاتي طور تي فزڪس ۾ حرڪت کي سمجهڻ لاء ايجاد ڪيو ويو. قدرتي ۽ سماجي سائنس جيڪي رياضياتي ايپليڪيشنن تي تمام گهڻو انحصار ڪن ٿا انهن ۾ رياضياتي فزڪس، ڪيمسٽري، حياتيات، ماليات ۽ اقتصاديات شامل آهن. 
===اطلاقي سائنس=== 
اطلاقي سائنس عملي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ سائنسي طريقي ۽ علم جو استعمال آهي ۽ ان ۾ مختلف شعبن جهڙوڪ انجنيئرنگ ۽ طب شامل آهن. انجنيئرنگ ايجاد ڪرڻ، ڊزائين ڪرڻ، ٺاهڻ، ساخت ۽ ٽيڪنالاجين لاء سائنسي اصولن جو استعمال آهي. سائنس نئين ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ مدد ڪري سگهي ٿي. طب صحت کي برقرار رکڻ ۽ بحال ڪرڻ، بیماریوں جي روڪٿام، تشخيص ۽ زخم يا بيماري جي علاج ذريعي، مريضن جي سنڀال ڪرڻ جو عمل آهي. لاڳو ٿيل (اطلاقي) سائنس اڪثر ڪري بنيادي سائنسن جي ابتڙ آهن، جيڪي سائنسي نظريات ۽ قانونن کي اڳتي وڌائڻ تي مرکوز آهن جيڪي قدرتي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪن ٿا.

ڪمپيوٽيشنل سائنس ڪمپيوٽنگ پاور کي حقيقي دنيا جي حالتن کي نقل ڪرڻ لاءِ لاڳو ڪري ٿي، سائنسي مسئلن جي بهتر سمجھڻ کي فعال ڪرڻ بجاءِ صرف رسمي رياضيات حاصل ڪري سگھي ٿي. مشين لرننگ ۽ مصنوعي ذهانت جو استعمال سائنس ۾ ڪمپيوٽيشنل تعاون جي مرڪزي خصوصيت بڻجي رهيو آهي مثال طور ايجنٽ جي بنياد تي ڪمپيوٽيشنل اقتصاديات، بي ترتيب ٻيلن، موضوع جي ماڊلنگ ۽ پيشنگوئي جي مختلف شڪلين ۾. بهرحال، مشينون اڪيلي ئي علم کي اڳتي وڌائينديون آهن جيئن انهن کي انساني رهنمائي ۽ استدلال جي صلاحيت جي ضرورت هوندي آهي. ۽ اهي ڪجهه سماجي گروهن جي خلاف تعصب متعارف ڪرائي سگهن ٿا يا ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي خلاف گهٽ ڪارڪردگي ڏيکاريندا آهن.
===انٽر ڊسيپلينري سائنس===
انٽر ڊسيپلينري سائنس ۾ ٻن يا ٻن کان وڌيڪ مضمونن جو ميلاپ شامل آهي، جهڙوڪ بائيو انفارميٽڪس، حياتيات ۽ ڪمپيوٽر سائنس جو ميلاپ يا سنجيدگي واري سائنس. اهو تصور قديم يوناني کان موجود آهي ۽ اهو 20ھین صدي عيسويء ۾ ٻيهر مشهور ٿيو.

==سائنسي تحقيق==
سائنسي تحقيق کي يا ته بنيادي يا لاڳو ڪيل تحقيق جي طور تي ليبل ڪري سگهجي ٿو. بنيادي تحقيق علم جي ڳولا آهي ۽ لاڳو ڪيل تحقيق آهي هن علم کي استعمال ڪندي عملي مسئلن جي حل جي ڳولا. اڪثر سمجھه بنيادي تحقيق مان اچي ٿي، جيتوڻيڪ ڪڏهن ڪڏهن لاڳو ڪيل تحقيق خاص عملي مسئلن کي نشانو بڻائيندي آهي. هي ٽيڪنالاجي ترقي جي طرف وٺي ٿو جيڪو اڳ ۾ تصور نه ڪيو ويو هو.

== سائنس جو فلسفو ==
{{anchor|ConjectureAndRefutation}}[[File:Epicycle and deferent.svg|thumb|ڪوهن لاءِ، ٽالميڪ فلڪيات ۾ ايپي سائيڪل جو اضافو هڪ پيراڊم جي  اندر ”عام سائنس“ هو، جڏهن ته ڪوپرنيڪن انقلاب, هڪ پيراڊم شفٽ هو.|alt=Depiction of epicycles, where a planet orbit is going around in a bigger orbit]]

سائنس جي فلسفي ۾ مختلف مکاتب فکر آهن. سڀ کان وڌيڪ مشهور پوزيشن تجرباتيات آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم هڪ عمل ذريعي پيدا ٿئي ٿو جنهن ۾ مشاهدو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي نظريا مشاهدن کي عام ڪن ٿا. تجرباتيات عام طور تي انڊڪٽيوازم  (inductivism), هڪ پوزيشن جيڪا وضاحت ڪري ٿي ته ڪيئن عام نظريات موجود تجرباتي ثبوتن جي محدود مقدار مان ٺاهي سگھجن ٿيون, کي شامل ڪري ٿو. تجربا جا ڪيترائي نسخا موجود آهن، جن ۾ غالباً بيزيانزم ۽ مفروضو ڪٽائيندڙ طريقو آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003f&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003o |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n233 219]–232 |chapter=Empiricism, naturalism, and scientific realism? |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

تجرباتيات، عقليت پسنديءَ جي ابتڙ بيٺو آهي، اهو موقف اصل ۾ [[ڊيڪارٽ]] سان جڙيل آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم, مشاهدي سان نه, پر انساني عقل جي ذريعي پيدا ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003b2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003b|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n33 19]–38|chapter=Logic plus empiricism|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; تنقيدي عقليت پسندي 20هين صديءَ جي سائنس جو هڪ متضاد طريقو آهي، جنهن جي تعريف پهرين آسٽريائي-برطانوي فلسفي, ڪارل پوپر ڪئي. پوپر ان طريقي کي رد ڪري ڇڏيو آهي جيڪا تجرباتي نظريي ۽ مشاهدي جي وچ ۾ رابطي کي بيان ڪري ٿو. هن دعويٰ ڪئي ته نظريا مشاهدي سان پيدا نه ٿيندا آهن، پر اهو مشاهدو نظرين جي روشنيءَ ۾ ڪيو ويندو آهي ۽ اهو واحد طريقو A جو مشاهدي کان متاثر ٿي سگهي ٿو نظريي A کان پوءِ مشاهدي سان ٽڪراءُ ٿيڻو هو، پر ٿيوري, مشاهدو B کي زنده رهڻو هو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر تجويز ڪئي ته تصديق جي قابليت کي غلطيءَ سان تبديل ڪرڻ جي طور تي سائنسي نظرين جي نشاني جي طور تي، انڊڪشن کي غلطيءَ سان بدلائي تجرباتي طريقي جي طور تي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر وڌيڪ دعوي ڪئي ته، اصل ۾ صرف هڪ عالمگير طريقو آهي، تنقيد جو منفي طريقو, سائنس سان مخصوص ناهي, آزمائش ۽ غلطي، &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003e2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003g|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n116 102]–121|chapter=Lakatos, Laudan, Feyerabend, and frameworks|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;  انساني ذهن جي سڀني شين، سائنس، رياضي، فلسفو ۽ آرٽ سميت کي ڍڪيندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Objective Knowledge|last=Popper|first=Karl|year=1972}}&lt;/ref&gt;

Another approach, [[instrumentalism]], emphasises the utility of theories as instruments for explaining and predicting phenomena. It views scientific theories as black boxes, with only their input (initial conditions) and output (predictions) being relevant. Consequences, theoretical entities, and logical structure are claimed to be things that should be ignored.&lt;ref&gt;{{cite book |author=Newton-Smith, W.H. |url=https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt |title=The Rationality of Science |publisher=Routledge |year=1994 |isbn=978-0-7100-0913-5 |location=London |page=[https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt/page/30 30] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt; Close to instrumentalism is [[constructive empiricism]], according to which the main criterion for the success of a scientific theory is whether what it says about observable entities is true.&lt;ref&gt;{{cite thesis|last=Votsis|first=I.|year=2004|title=The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account|publisher=University of London, London School of Economics|type=PhD Thesis|page=39}}&lt;/ref&gt;

[[Thomas Kuhn]] argued that the process of observation and evaluation takes place within a paradigm, a [[logically consistent]] &quot;portrait&quot; of the world that is consistent with observations made from its framing. He characterised ''normal science'' as the process of observation and &quot;puzzle solving&quot;, which takes place within a paradigm, whereas ''revolutionary science'' occurs when one paradigm overtakes another in a [[paradigm shift]].&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bird |first=Alexander |year=2013 |editor1-last=Zalta |editor1-first=Edward N. |title=Thomas Kuhn |url=http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20200715191833/https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/ |archive-date=15 July 2020 |access-date=26 October 2015 |website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt; Each paradigm has its own distinct questions, aims, and interpretations. The choice between paradigms involves setting two or more &quot;portraits&quot; against the world and deciding which likeness is most promising. A paradigm shift occurs when a significant number of observational anomalies arise in the old paradigm and a new paradigm makes sense of them. That is, the choice of a new paradigm is based on observations, even though those observations are made against the background of the old paradigm. For Kuhn, acceptance or rejection of a paradigm is a social process as much as a logical process. Kuhn's position, however, is not one of [[relativism]].&lt;ref name=&quot;Kuhn-1970&quot;&gt;{{Cite book |last=Kuhn |first=Thomas S. |url=https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2 |title=The Structure of Scientific Revolutions |publisher=[[University of Chicago Press]] |year=1970 |isbn=978-0-226-45804-5 |edition=2nd |page=206 |access-date=30 May 2022 |archive-date=19 October 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211019102817/https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

Finally, another approach often cited in debates of [[scientific scepticism]] against controversial movements like &quot;[[creation science]]&quot; is [[methodological naturalism]]. Naturalists maintain that a difference should be made between natural and supernatural, and science should be restricted to natural explanations.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003a&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003 |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n163 149]–162 |chapter=Naturalistic philosophy in theory and practice |url-access=limited}}&lt;/ref&gt; Methodological naturalism maintains that science requires strict adherence to [[empirical]] study and independent verification.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Brugger, E. Christian |year=2004 |title=Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition |journal=The Review of Metaphysics |volume=58 |issue=2}}&lt;/ref&gt;

ڪيترائي سوال انساني ذهن ۾ اُڀرندا رهن ٿا. ظاهر آهي ته جڏهن به ماڻهوءَ جي ذهن ۾ ڪي سوال پيدا ٿيندا ته سندس ذهن انهن جا جواب به ڳوليندو. انهيءَ ذهني ڳولا ۽ [[جاچ]] کي عام سائنسي ٻوليءَ ۾ ”سائنسي کوجنا“ ڪوٺيندا آهن. [[قرآن]] پاڪ ۾ ته ان ڳالهه جو خاص تاڪيد ڪيل آهي ته ”اي انسان، تون سج، چنڊ، تارن ۽ مُندن تي ويچار ڇو نٿو ڪرين؟“

ڏاها ماڻهو [[قدرت]] جي ڳالهين تي ويچار ڪندا هئا, يعني کوجنا ڪندا هئا. اهڙيءَ ريت آخرڪار پنهنجي ذهن ۾ پيدا ٿيل سوالن جا جواب ڳولي لهندا هئا. هر کوجنا کان پوءِ کين نئين نئين ڄاڻ ملندي هئي. اِن سوچ ۽ [[کوجنا]] واري عمل کي ئي سائنس چئجي ٿو. سائنس نئين دؤر جو لفظ آهي. ڪابه شيءِ هڪدم وجود ۾ ڪانه ٿي اچي، اُن لاءِ ورهين جا ورهيه جاکوڙ ۽ جستجو ڪرڻي پوي ٿي. ائين به ناهي ته هر ڪا کوجنا، هر ڪا جاکوڙ هڪ ئي وقت ۾ هڪ انسان جي هٿان ٿي ٿئي. پهرين ڪنهن [[انسان]] کي اندر مان ڪو ويچار ايندو آهي، اُن ويچار کي ڏسي، ٻڌي، ٻيو ماڻهو وري ٻه وکون اڳتي وڌندو ۽ پوءِ اهو سلسلو اڳتي وڌي، ڪنهن نه ڪنهن ماڳ تي وڃي پڄندو، نتيجي ۾ ڪانه ڪا نئين شئي وجود ۾ اچيو وڃي.

==سائنسي ڪميونٽي==
==سماج== 
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{wiktionary|science}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}
{{Philosophy of science}}
{{Glossaries of science and engineering}}
{{Science and technology studies}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=Science}}
[[Category:Science| ]]
[[Category:Observation]]
[[Category:Main topic articles]]

== حوالا ==
{{حوالا}}

{{ڪچو}}

[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>aw9dts1ydopfhobfrl9k9tjxxiqdawo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296907</id>
      <parentid>296905</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T14:44:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296907</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86552" sha1="penl0zpdfa4el0ijyqlmkj5qdbbooma" xml:space="preserve">{{بابت| ھڪ عام لفظ}}
[[فائل:The Scientific Universe.png|thumb|200px|left|ڪائنات جي ماپ جو نقشو سائنس جي شاخن ۽ سائنس جي درجي بندي سان.&lt;ref&gt;[[R. P. Feynman]], ''[[The Feynman Lectures on Physics]]'', Vol.1, Chaps.1,2,&amp;3.&lt;/ref&gt;]]
'''سائنس (Science)''' [[لاطيني]] ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڄاڻ يا معلومات. يعني مشاهدي ۽ تجربن جي آڌار تي حاصل ٿيندڙ [[علم]] کي سائنس چئبو آهي.

سائنس [[ڪائنات]] متعلق آزمودہ [[وضاحت]]ن ۽ [[اڳڪٿي]]ن جي باري ۾ ڄاڻ کي حاصل ۽ منظم ڪرڻ واري ھڪ باضابطا ڪم جو نالو آهي.&lt;ref&gt;&lt;br /&gt;{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=October 16, 2011 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''b:''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena.}}}}&lt;/ref&gt;  

جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي:&lt;ref name=&quot;cohen20212&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|title=The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century|last=Cohen|first=Eliel|publisher=Routledge|year=2021|isbn=978-0-367-56298-4|location=New York|pages=14–41|chapter=The boundary lens: theorising academic actitity|access-date=May 4, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505045450/https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

# [[نيچرل سائنس|فطري سائنس]]
# [[سماجي سائنس]]
# [[رسمي سائنس]]

انھن مان فطري سائنس [[دُنيا|مادي دنيا]] جي بابت علم آھي (مثال طور، [[فزڪس|طبیعیات]]، [[ڪيميا]] ۽ [[حياتيات]])، جيڪي طبیعي دنيا جو مطالعو ڪن ٿیو؛ سماجي سائنس ([[اقتصاديات]]، [[نفسيات]] ۽ [[سماجيات]])، جيڪي فردن ۽ سماجن جو مطالعو ڪن ٿیو؛&lt;ref name=&quot;colanderhunt201922&quot;&gt;{{cite book|title=Social Science: An Introduction to the Study of Society|last1=Colander|first1=David C.|last2=Hunt|first2=Elgin F.|date=2019|publisher=Routledge|edition=17th|location=New York, NY|pages=1–22|chapter=Social science and its methods}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;nisbetgreenfeld202122&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Social Science|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=https://www.britannica.com/topic/social-science|access-date=May 9, 2021|date=October 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202193947/https://www.britannica.com/topic/social-science|archive-date=February 2, 2022|last2=Greenfeld|first2=Liah|last1=Nisbet|first1=Robert A.|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ رسمي سائنس ([[منطق]]، [[رياضي]] ۽ [[ڪمپيوٽر سائنس|نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس]])، جيڪي باضابطه سسٽم جو مطالعو ڪن ٿیو، محور ۽ ضابطن جي ذريعي سنڀاليندا آهن.&lt;ref name=&quot;löwe200222&quot;&gt;{{cite journal|last=Löwe|first=Benedikt|author-link=Benedikt Löwe|year=2002|title=The formal sciences: their scope, their foundations, and their unity|journal=Synthese|volume=133|issue=1/2|pages=5–11|doi=10.1023/A:1020887832028|s2cid=9272212}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rucker201922&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|title=Infinity and the Mind: The Science and Philosophy of the Infinite|last=Rucker|first=Rudy|publisher=Princeton University Press|year=2019|isbn=978-0-691-19138-6|edition=Reprint|location=Princeton, New Jersey|pages=157–188|chapter=Robots and souls|author-link=Rudy Rucker|access-date=May 11, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226212447/http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|archive-date=February 26, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي تہ رسمي سائنس حقيقي سائنس نہ آهي ڇو تہ ان جي ضابطن ۾ نظرين کي حقيقي مشاھدن سان پرکڻ ممڪن ناهي.&lt;ref&gt;Contemporary science is typically subdivided into the natural sciences which study the material world, the social sciences which study people and societies, and the formal sciences like mathematics. Some do not consider formal sciences to be true science as theories within these disciplines cannot be tested with physical observations,&lt;/ref&gt; سائنس جا اھڙا ضابطا جيڪي [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[طب|ميڊيسن]] ۾ ڪم اچن انھن کي [[اپلائيڊ سائنس|اطلاقي سائنس]] سمجھيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms|author=Editorial Staff|date=March 7, 2008|publisher=Seed magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929092138/http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|archivedate=September 29, 2007|deadurl=no|accessdate=September 12, 2007|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;

سائنس جي تاريخ تاريخي ریڪارڊ جي اڪثريت تي پکڙيل آهي، جنهن ۾ جديد سائنس جا قديم ترين تحريري ریڪارڊ شامل آهن، جن جي سڃاڻپ ڪندڙ اڳڪٿيون جيڪي برونز دور مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي لڳ ڀڳ 3000 ق.م. کان 1200 ق.م. تائين آهن. 

رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ سندن تعاون، يوناني قدرتي فلسفي کي قديم آثارن ۾ داخل ڪيو ۽ ان جي شڪل اختيار ڪئي، جنهن ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي طبیعي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ باضابطه ڪوششون ڪيون ويون، جڏهن ته اڳتي وڌڻ، بشمول هندي۔عربي عددي سرشتو، هندستان جي سونهري دور ۾ ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;Lindberg2007a2&quot;&gt;{{Cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0226482057|edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007a2&quot;&gt;{{cite book|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|location=New York|pages=1–26|chapter=Ancient Egypt to Plato|chapter-url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n16|chapter-url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ Building Bridges Among the BRICs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418081025/https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ|date=April 18, 2023}}, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Keay2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132|title=India: A history|last=Keay|first=John|publisher=Atlantic Monthly Press|year=2000|isbn=978-0-87113-800-2|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132 132]|quote=The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.|author-link=John Keay}}&lt;/ref&gt; 

ابتدائي وچين دور (400 کان 1000 عيسوي) دوران مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوءِ انهن علائقن ۾ سائنسي تحقيق خراب ٿي وئي، پر قرون وسطيٰ جي بحاليءَ واري دور ۾ (ڪارولنگين ريناسنس، اوٽونين ريناسنس ۽ 12هين صديءَ جي [[ريناسنس]]) ۾ تعلیم ٻيهر ترقي ڪئي. مغربي يورپ ۾ گم ٿيل ڪجهه يوناني نسخا محفوظ ڪيا ويا ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران وچ اوڀر ۾ وسعت ڏني وئي،&lt;ref name=&quot;Lindberg82&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=163–92|chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ بازنطيني يوناني عالمن جي ڪوششن سان گڏ جيڪي يوناني نسخن کي بازنطيني سلطنت جي مرڻ واري بازنطيني سلطنت کان مغربي يورپ ۾ [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ کڻي آيا. 10هين کان 13هين صدي تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقن جي بحالي ۽ انضمام &quot;فطري فلسفي&quot; کي بحال ڪيو،&lt;ref name=&quot;Lindberg102&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=225–53|chapter=The recovery and assimilation of Greek and Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. [https://books.google.com/books?id=8Lkzp-StZGUC&amp;pg=PA80&amp;dq=%22Everything+we+would+today+call+science+came+through+Islam%22&amp;hl=en&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=1&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiDpu3y096BAxX3VPEDHZplB_0Q6AF6BAgHEAI Pages 80-81]. Retrieved October 6, 2023&lt;/ref&gt; جيڪو بعد ۾ سائنسي انقلاب جي ذريعي تبديل ٿي ويو جيڪو 16هين صديءَ ۾ شروع ٿيو،&lt;ref name=&quot;Principe201122&quot;&gt;{{cite book|title=Scientific Revolution: A Very Short Introduction|last=Principe|first=Lawrence M.|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-956741-6|edition=|location=New York|pages=1–3|chapter=Introduction}}&lt;/ref&gt; جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتون کان پري ٿي ويون.&lt;ref name=&quot;Lindberg142&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=357–368|chapter=The legacy of ancient and medieval science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|edition=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n289 274]–322|chapter=Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي طريقي جلد ئي علم جي تخليق ۾ هڪ وڏو ڪردار ادا ڪيو ۽ اهو 19ھین صدي تائين نه هو ته سائنس جون ڪيتريون ئي ادارتي ۽ پيشه ورانه خصوصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون،&lt;ref name=&quot;Cahan Natural Philosophy2&quot;&gt;{{cite book|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-08928-7|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|location=Chicago}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightman 19th22&quot;&gt;{{cite book|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|last1=Lightman|first1=Bernard|date=2011|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-31783-0|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|location=Chicago|page=367|chapter=13. Science and the Public|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ &quot;قدرتي فلسفي&quot; کي &quot;قدرتي سائنس&quot; ۾ تبديل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Territories of Science and Religion|last1=Harrison|first1=Peter|date=2015|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-18451-7|location=Chicago|pages=164–165|quote=The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of &quot;natural philosophy&quot; by &quot;natural science&quot;. In 1800 few had spoken of the &quot;natural sciences&quot; but by 1880, this expression had overtaken the traditional label &quot;natural philosophy&quot;. The persistence of &quot;natural philosophy&quot; in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.|author-link1=Peter Harrison (historian)}}&lt;/ref&gt;

گذريل هڪ سؤ سالن ۾ ئي سائنس ايتري ترقي ڪئي آهي، جو عقل حيران آهي. لاتعداد شيون ايجاد ٿيون آهن، ۽ اسين هينئر به ائين نٿا چئي سگهون ته اڳتي هلي ڪجهه [[ايجاد]] نه ٿيندو؛ اسان کي پڪ آهي ته وقت سان گڏوگڏ نيون ايجادون ٿينديون،  انهيءَ لاءِ ضروري آهي ته سائنس کي گهڻي اهميت ڏني وڃي ۽ هر علم جو مطالعو به جاري رکيو وڃي.&lt;ref&gt;[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Science_n_Tech/Book5/Book_page1.html Sindhi Adabi Board Online Library (Science_n_Tech)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: برک سائنسي کوجنائون ۽ ايجادون،  محمد عثمان ڏيپلائي&lt;/ref&gt;

سائنس هڪ طرف اهو ڪيو جو پنهنجي تجزيي ۽ تجربي جي ذريعي نيٺ هيءُ ثابت ڪري ڇڏيو ته، سڀ شيون، ظاهري گهڻائيءَ جي باوجود، پنهنجي آخري تجزيي ۾ رڳو ايٽم جو ميڙ آهن ۽ ايٽم توانائي جي لهرن جو مجموعو آهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=انسانيت جي تعمير (مولانا وحيد الدين خان / خالد ڀٽي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |accessdate=2016-09-13 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912090236/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

سائنس ۾ نئون علم سائنسدانن جي تحقيق سان ترقي ڪري ٿو جيڪي دنيا جي باري ۾ تجسس ۽ مسئلن کي حل ڪرڻ جي خواهش کان متاثر ٿين ٿا.&lt;ref name=&quot;macritchie2011&quot;&gt;{{cite book |last=MacRitchie |first=Finlay |url=https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |title=Scientific Research as a Career |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4398-6965-9 |location=New York |pages=1–6 |chapter=Introduction |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505074020/https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;marder2011&quot;&gt;{{cite book |last=Marder |first=Michael P. |url=https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |title=Research Methods for Science |publisher=Cambridge University Press |year=2011 |isbn=978-0-521-14584-8 |location=New York |pages=1–17 |chapter=Curiosity and research |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505001547/https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; همعصر سائنسي تحقيق انتهائي سهڪاري آهي ۽ عام طور تي ٽيمن پاران علمي ۽ تحقيقي ادارن،&lt;ref name=&quot;deridder20202&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|title=What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science|last=de Ridder|first=Jeroen|publisher=Routledge|year=2020|isbn=978-1-138-57016-0|editor-last1=McCain|editor-first1=Kevin|location=New York|pages=3–17|chapter=How many scientists does it take to have knowledge?|access-date=May 5, 2021|editor-last2=Kampourakis|editor-first2=Kostas|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505044353/https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سرڪاري ادارن ۽ ڪمپنين ۾ ڪئي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;lindberg2007h&quot;&gt;{{cite book |last=Lindberg |first=David C. |title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context |publisher=University of Chicago Press |year=2007 |isbn=978-0-226-48205-7 |edition=2nd|location=Chicago |pages=163–192 |chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gertner20132&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|title=Commercialization Secrets for Scientists and Engineers|last=Szycher|first=Michael|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-40741-1|location=New York|pages=159–176|chapter=Establishing your dream team|access-date=May 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818032914/https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|archive-date=August 18, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; انهن جي ڪم جو عملي اثر سائنس جي پاليسين جي اڀرڻ جو سبب بڻيو آهي جيڪي تجارتي شين، هٿيارن، صحت جي حفاظت، عوامي انفراسٽرڪچر، ۽ ماحولياتي تحفظ جي اخلاقي ترقي کي ترجيح ڏيندي سائنسي ادارن تي اثر انداز ڪرڻ چاهيندا آهن.

==نالو==
ماضي ۾، سائنس &quot;علم&quot; يا &quot;مطالعو&quot; جي مترادف هئي، ان جي لاطيني اصليت کي برقرار رکڻ ۾. هڪ شخص جيڪو سائنسي تحقيق ڪئي، &quot;قدرتي فلسفي&quot; يا &quot;سائنس جو انسان&quot; سڏيو ويندو هو. 1834ع ۾، وليم وهيل، ميري سومرويل جي ڪتاب، On the Connexion of the Physical Sciences جي هڪ جائزي ۾ سائنسدان جو اصطلاح متعارف ڪرايو، ان جو اعتبار ”ڪجهه ذهين انسان“ (ممڪن طور پاڻ کي) ڏنو. 

==تاريخ==
===شروعاتي تاريخ=== 
سائنس جي ڪا به هڪ اصليت ناهي بلڪه، منظم طريقي سان هزارين سالن جي عرصي دوران بتدريج اڀري، سڄي دنيا ۾ مختلف صورتون اختيار ڪيون ۽ تمام ابتدائي ترقيات بابت ڪجھ تفصيل ڄاڻن ٿا. عورتون غالباً قبل از تاريخ سائنس ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيون، جيئن مذهبي رسمون ڪيون. ڪجهه عالمن ماضيءَ جي سرگرمين کي ليبل ڪرڻ لاءِ &quot;پروٽوسائنس&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو آهي، جيڪي جديد سائنس سان مشابهت رکن ٿيون پر سڀ خصوصيتون نه؛ جڏهن ته، هن ليبل تي پڻ تنقيد ڪئي وئي آهي، انهن سرگرمين جي باري ۾ سوچڻ صرف جديد درجي جي حوالي سان، ان کي بدنام ڪندڙ، يا تمام گهڻو پيشگيزم جو مشورو ڏئي ٿو. سائنسي عملن لاءِ سڌو ثبوت قديم مصر ۽ عراق (ميسوپوٽيميا) جهڙن ابتدائي تهذيبن ۾، 3000 ق. م. کان 1200 ق.م. لکڻ جي نظام جي اچڻ سان واضح ٿي ويا آهن، جيتوڻيڪ &quot;سائنس&quot; ۽ &quot;فطرت&quot; جا لفظ ۽ تصور ان وقت تصوراتي منظرنامي جو حصو نه هئا، پر قديم مصري ۽ ميسوپوٽيميا جي مدد ڪئي جيڪا بعد ۾ يوناني ۽ قرون وسطي واري سائنس؛ رياضي، فلڪيات، ۽ طب ۾ هڪ جڳهه ڳولي سگهندي. 3ھین صدی ق.م. کان، قديم مصرين هڪ اعشاري نمبرن جو نظام تيار ڪيو، جاميٽري استعمال ڪندي عملي مسئلا حل ڪيا ۽ هڪ ڪئلينڊر تيار ڪيو. انهن جي شفا جي علاج ۾ دوائن جي علاج ۽ مافوق الفطرت، جهڙوڪ نماز، منٿون ۽ رسمون شامل آهي . قديم ميسوپوٽيميا وارا مٽيء جي برتن، فينس، شيشي، صابن، ڌاتو، چوني پلستر ۽ واٽر پروفنگ ٺاهڻ لاء مختلف فطري ڪيميائي جي خاصیتن جي باري ۾ ڄاڻ استعمال ڪندا هئا. انهن جانورن جي جسمانيات، اناتومي، رويي ۽ علم نجوم جو اڀياس ڪيو.
 
ميسوپوٽيميا جي ماڻهن کي طب ۾ شديد دلچسپي هئي ۽ ابتدائي طبي نسخا سمیري زبان ۾ اُر جي ٽين خاندان جي دور ۾ ظاهر ٿيا. لڳي ٿو ته هنن سائنسي مضمونن جو مطالعو ڪيو هو، جن ۾ عملي يا مذهبي استعمال هئا ۽ انهن جي تجسس کي پورو ڪرڻ ۾ گهٽ دلچسپي هئي. 

===ڪلاسيڪل آڳاٽي===
فطرت جي تصور جي [[ايجاد]] ٿيڻ کان پھريان [[يونان]] جا [[سقراط]] کان اڳ وارا [[فلاسافر]] اھي سڀ کان پھريان ماڻهو ھئا جن فطرت ۽ رسم جي وچ ۾ فرق کي سڃاتو. انھن فطرت کي اھو طريقو سمجھيو جنھن ذريعي ٻوٽن جي واڌ ٿيندي آھي ۽ رسم کي اھو طريقو سمجھيو جنھن سان ڪو قبيلو ڪنھن خاص ديوتا جي پوڄا ڪندو آھي.&lt;ref&gt;&quot;Progress or Return&quot; in ''An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss'' (Expanded version of ''Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss'', 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.&lt;/ref&gt;

[[اناطوليہ|ايشيا مائنر]] جي شھر، مليسئس (Miletus) جي رياضي دان، [[ٿيلس|ٿيلیس]] (Thales) جي مليسئس ۾ قائم ڪيل مليسئن اسڪول (Milesian School) جي [[سقراط]] کان اڳ وارن فلاسافرن ۽ ٿیلیس کان بعد وارن فلاسافرن جن ۾ انيڪسيمينڊر ۽ انيڪسيمينز شامل آهن، اھي پھريان فلاسافر ھئا جن فطرت جي مظھرن کي مافوق الفطرت ھستين تي اعتبار ڪرڻ کانسواءِ سمجھائڻ جي پھرين ڪوشش ڪئي.&lt;ref&gt;O'Grady, Patricia F. (2016). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. New York City, New York and London, England: Routledge. p. 245. ISBN 978-0-7546-0533-1. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; پائٿاگورث (Pythagoras) ڪامپليڪس نمبر فلاسافي ۾ اضافو ڪري ریاضي جي ترقي ۾ خاطرخواه اضافو ڪيو.&lt;ref&gt;Burkert, Walter (June 1, 1972). Lore and Science in Ancient Pythagoreanism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني فلاسافر ليوسيپس ۽ ان جي شاگرد ڊيموڪراٽس ائٽمن جو نظريو ڏنو.&lt;ref&gt;Pullman, Bernard (1998). The Atom in the History of Human Thought. Oxford, England: Oxford University Press. pp. 31–33. ISBN 0-19-515040-6. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني طبیب، ھپوڪریٽس سسٽم واري ميڊيڪل سائنس جي روايت قائم ڪئي،&lt;ref&gt;Margotta, Roberto (1968). The Story of Medicine. New York City, New York: Golden Press.&lt;/ref&gt; ان کي [[طب|ميڊيڪل سائنس]] جو ابو سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;Leff, Samuel; Leff, Vera (1956). From Witchcraft to World Health. London, England: Macmillan.&lt;/ref&gt;

===وچين دور===
[[مغربي رومن سلطنت]] جي زوال جي ڪري، پنجين صدي عيسوي ۾ دانشورانه زوال ڏٺو ۽ مغربي يورپ ۾ دنيا جي يوناني تصورن جي ڄاڻ خراب ٿي. ان عرصي دوران، لاطيني انسائيڪلوپيڊسٽن جهڙوڪ ايسڊور آف سيويل، عام قديم علم جي اڪثريت کي محفوظ ڪيو. ان جي ابتڙ، ڇاڪاڻ   ته [[بازنطيني سلطنت]] حملي ڪندڙن جي حملن جي مزاحمت ڪئي، اهي اڳئين سکيا کي بچائڻ ۽ بهتر ڪرڻ جي قابل هئا. جان فلوپونس، 500ع ۾ بزنطيني عالم، [[ارسطو]] جي [[فزڪس]] جي تدريس تي سوال اٿارڻ شروع ڪيو، جنهن ۾ محرڪ جي نظريي کي متعارف ڪرايو. هن جي تنقيد قرون وسطيٰ جي عالمن ۽ گليلو گليلي لاءِ هڪ الهام هئي، جنهن ڏهن صدين کان پوءِ هن جي ڪم جو وسيع حوالو ڏنو. آڳاٽي دور جي آخر ۾ ۽ وچين دور جي شروعات ۾، قدرتي رجحانن کي خاص طور تي ارسطو جي طريقي سان جانچيو ويو. ارسطو جي چار سببن تي مشتمل آهي: مادي، رسمي، حرڪت ۽ آخري سبب. ڪيتريون ئي يوناني ڪلاسيڪل نصوص بازنطيني سلطنت طرفان محفوظ ڪيون ويون ۽ عربي ترجما گروپن جهڙوڪ نيسٽورين ۽ مونوفيسائٽس پاران ڪيا ويا. خلافت جي دور ۾، اهي عربي ترجما بعد ۾ عرب سائنسدانن طرفان بهتر ۽ ترقي ڪيا ويا. ڇهين ۽ ستين صديءَ تائين، پاڙيسري ساساني سلطنت گنڊشاپور جي طبي اڪيڊمي قائم ڪئي، جنهن کي يوناني، سرائي ۽ فارسي طبيب قديم دنيا جو سڀ کان اهم طبي مرڪز سمجهن ٿا. دانائي جو گھر عباسي دور جي بغداد، عراق ۾ قائم ڪيو ويو، جتي ارسطوءَ جو اسلامي مطالعو 13 صدي عيسويءَ ۾ منگول جي حملن تائين پھچي ويو. [[ابن الهيثم]]، جيڪو الهازن جي نالي سان مشهور آهي، پنهنجي بصري مطالعي ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربو استعمال ڪيو. ڪينن آف ميڊيسن جي Avicenna جي تاليف، هڪ طبي انسائيڪلوپيڊيا، [[طب]] ۾ سڀ کان اهم اشاعتن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي ۽ 18 صدي عيسويء تائين استعمال ڪيو ويو. يارهين صدي عيسويءَ تائين، يورپ جو اڪثر حصو عيسائي ٿي چڪو هو، ۽ 1088 ۾، بولونا يونيورسٽي يورپ جي پهرين يونيورسٽي طور اڀري آئي. جيئن ته، قديم ۽ سائنسي متنن جي لاطيني ترجمي جي طلب وڌي وئي، جيڪو 12 صدي عيسويء جي [[ريناسنس]] ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. مغربي يورپ ۾, تجربن جي ذريعي ڪيل تجربن سان، فطرت ۾ مضمونن جي مشاهدي، بيان ۽ درجه بندي, ريناسنس اسڪالرزم کي ترقي ڏني وئي. 13 صدي عيسويء ۾، بولوگنا ۾ طبي استادن ۽ شاگردن, پهريون ڀيرو اناتومي درسي ڪتاب جي بنياد تي مونڊينو ڊي لوزي پاران انساني ڊسڪشن جي بنياد تي, انساني جسم کي کولڻ شروع ڪيو.
===ريناسنس===
{{Main|سائنسي انقلاب|ريناسنس ۾ سائنس}}
[[File:De Revolutionibus manuscript p9b.jpg|left|thumb|هيليو سينٽرڪ ماڊل جي ڊرائنگ جيئن ڪوپرنيڪس جي ڊي ريووليوبيوس اوربيم ڪوئليسٽيم پاران تجويز ڪيل آهي.|alt=Drawing of planets' orbit around the Sun]]

[[بصريات]] (Optics) ۾ نئين ترقيءَ, جيئن ڪئميرا اوبسڪورا ۽ دوربين, [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ ڪردار ادا ڪيو، ٻنهي تصورن تي ڊگھي عرصي کان موجود مابعد الطبعياتي خيالن کي چيلينج ڪرڻ سان گڏو گڏ ٽيڪنالاجي جي بهتري ۽ ترقي ۾ به ڪردار ادا ڪيو. ريناسنس جي شروعات ۾، [[راجر بيڪن]]، ويٽيلو ۽ جان پيڪهم هر هڪ هڪ علمي آنٽولوجي کي هڪ سببن جي زنجير تي, جنهن جي شروعات ارسطو جي انفرادي ۽ آفاقي شڪلن جي احساس، تصور، ۽ آخرڪار ادراڪ سان  تعمير ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-20012&quot;&gt;{{cite book|last=Smith|first=A. Mark|title=Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's ''De Aspectibus'', the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's ''Kitāb al-Manāẓir'', 2 vols|title-link=De Aspectibus|publisher=[[American Philosophical Society]]|year=2001|isbn=978-0-87169-914-5|series=Transactions of the American Philosophical Society|volume=91|location=[[Philadelphia]]|oclc=47168716|issue=4–5}}&lt;/ref&gt; وژن جو هڪ نمونو جيڪو بعد ۾ پرسپيڪٽيوزم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ان جو استحصال ڪيو ويو ۽ ريناسنس جي فنڪارن پاران مطالعو ڪيو ويو. هي نظريو ارسطو جي چئن سببن مان فقط ٽي: رسمي، مادي ۽ آخري کي استعمال ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;Smith-19812&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;  

سورھين صديءَ ۾ [[ڪوپرنيڪس|نڪولس ڪوپرنيڪس]],  جيو سينٽرڪ ماڊل جي بدران، جتي سيارا ۽ سج ڌرتيءَ جي چوڌاري گھمندا آھن, [[آڪاش منڊل|شمسي نظام]] جو ھڪ ھيليو سينٽرڪ ماڊل ٺاھيو، جنھن موجب سيارا سج جي چوڌاري گھمندا آھن. اهو هڪ نظريي تي مبني هو ته سيارن جا مداري دور وڏا هوندا آهن ڇاڪاڻ ته انهن جا مدار حرڪت جي مرڪز کان پري هوندا آهن، جنهن کي هن ٽاليمي جي ماڊل سان متفق نه ڏٺو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/002182860203300301|title=Copernicus and the Origin of his Heliocentric System|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=33|issue=3|pages=219–35|year=2016|last1=Goldstein|first1=Bernard R|s2cid=118351058|url=http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|access-date=12 April 2020|archive-date=12 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412211013/http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;!-- Censorship and such from the church --&gt;

جوهانس ڪيپلر ۽ ٻين ان خيال کي چيلينج ڪيو ته اک جو واحد ڪم ادراڪ آهي ۽ اکين ۽ روشنيءَ جي پروپيگنڊا ڏانهن ڌيان ڇڪائيندڙ روشنيءَ ۾ بنيادي ڌيان کي منتقل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-1981&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cohen-2010b&quot;&gt;{{cite book|last1= Cohen|first1= H. Floris|author-link= Floris Cohen|chapter = Greek nature knowledge transplanted and more: Renaissance Europe|title= How modern science came into the world. Four civilizations, one 17th-century breakthrough|date= 2010|pages=99–156|publisher= Amsterdam University Press|location= Amsterdam|isbn= 978-90-8964-239-4|edition= 2nd}}&lt;/ref&gt; تنهن هوندي به ڪيپلر، ڪيپلر جي سياري جي حرڪت جي قانونن جي دريافت ذريعي ڪوپرنيڪس جي هيليو سينٽرڪ ماڊل کي بهتر ڪرڻ لاء, سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. ڪيپلر ارسطوءَ جي مابعد الطبعيات کي رد نه ڪيو ۽ پنھنجي ڪم کي ھرموني آف اسفيرز جي ڳولا جي طور تي بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koestler-19902&quot;&gt;{{Cite book|last=Koestler|first=Arthur|url=https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1|title=The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe|publisher=[[Penguin Books]]|year=1990|isbn=0-14-019246-8|location=London|page=[https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1 1]|author-link=Arthur Koestler|orig-date=1959}}&lt;/ref&gt; [[گليليئو گليليئي|گليلو]] علم فلڪيات، فزڪس ۽ انجنيئرنگ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. بهرحال، پوپ اربن VIII کيس هيليو سينٽرڪ ماڊل بابت لکڻ جي سزا ڏيڻ کان پوءِ هن کي ايذايو ويو.&lt;ref name=&quot;van Helden-19952&quot;&gt;{{cite web|url=http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|title=Pope Urban VIII|last=van Helden|first=Al|year=1995|website=The Galileo Project|access-date=3 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111033150/http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|archive-date=11 November 2016}}&lt;/ref&gt;

پرنٽنگ پريس وڏي پيماني تي عالمانه دليلن کي شايع ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندي هئي، جنهن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جيڪي فطرت جي همعصر خيالن سان وڏي پئماني تي اختلاف رکندا هئا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Gingerich|first=Owen|title=Copernicus and the Impact of Printing|journal=Vistas in Astronomy|volume=17|year=1975|issue=1|pages=201–218|doi=10.1016/0083-6656(75)90061-6|bibcode=1975VA.....17..201G}}&lt;/ref&gt; [[فرانسس بيڪن]] ۽ [[ڊيڪارٽ|ريني ڊيڪارٽ]] هڪ نئين قسم جي غير ارسطو سائنس جي حق ۾ فلسفيانه دليل شايع ڪيا. بيڪن غور فڪر تي تجربي جي اهميت تي زور ڏنو، ارسطوءَ جي رسمي ۽ حتمي سبب جي تصورن تي سوال اٿاريو، ان خيال کي فروغ ڏنو ته سائنس کي فطرت جي قانونن ۽ سموري انساني زندگي جي سڌاري جو مطالعو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Zagorin|first=Perez|title=Francis Bacon|page=84|year=1998|place=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00966-7}}&lt;/ref&gt; ڊيڪارٽ انفرادي سوچ تي زور ڏنو ۽ دليل ڏنو ته رياضي کي جاميٽري جي بدران فطرت جي مطالعي لاء استعمال ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|last2=Hersh|first2=Reuben|year=1986|title=Descartes' Dream: The World According to Mathematics|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]]}}&lt;/ref&gt;

=== روشن خيالي جو دور ===
{{Main|روشن خيالي جي دور ۾ سائنس}}
[[فائل:Newton's_Principia_title_page.png|alt=see caption|thumb|[[آئزڪ نيوٽن]] جي &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿيميٽيڪا&quot; جي 1687ع جي پهرين ايڊيشن جو عنوان صفحو]]
روشن خيالي جي دور جي شروعات ۾، [[آئزڪ نيوٽن]] پنهنجي ڪتاب   &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿميٽيڪا&quot; جي ذريعي ڪلاسيڪل ميڪنڪس جو بنياد وڌو، جيڪو مستقبل جي فزڪس دانن تي تمام گهڻو اثر انداز ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gribbin|first=John|title=Science: A History 1543–2001|year=2002|page=241|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9503-9|quote=Although it was just one of the many factors in the Enlightenment, the success of Newtonian physics in providing a mathematical description of an ordered world clearly played a big part in the flowering of this movement in the eighteenth century}}&lt;/ref&gt; گوٽفرايڊ ولھيلم ليبنز ارسطوءَ جي فزڪس مان اصطلاحن کي شامل ڪيو، جيڪو ھاڻي نئين غير ٽيليولوجي طريقي ۾ استعمال ڪيو ويو. ان جو مطلب شين جي نظر ۾ هڪ ڦيرڦار آهي: شيون هاڻي سمجهيا ويندا هئا جن کي ڪوبه فطري مقصد نه هو. ليبنز فرض ڪيو ته مختلف قسم جون شيون سڀئي فطرت جي ساڳئي عام قانونن جي مطابق ڪم ڪن ٿيون، جن ۾ ڪو خاص رسمي يا حتمي سبب ناهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz/|title=Gottfried Leibniz – Biography|website=Maths History|access-date=2 March 2021|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711221621/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Leibniz.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ان عرصي دوران سائنس جو اعلان ڪيل مقصد ۽ قدر دولت ۽ ايجادن جي پيداوار بڻجي ويو جيڪي انساني زندگين کي بهتر بڻائي، مادي لحاظ کان وڌيڪ کاڌو، ڪپڙا ۽ ٻيون شيون. بيڪن جي لفظن ۾، &quot;سائنس جو حقيقي ۽ جائز مقصد، ۽ هن سائنسدانن کي غير معمولي فلسفي يا روحاني خيالن جي پيروي ڪرڻ کان روڪيو، جنهن تي هن جو يقين هو ته &quot;ذيلي، شاندار يا خوش ڪرڻ [قياس] جي ڌوڙ کان ٻاهر انساني خوشين ۾ ٿورو حصو ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|title=The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution: Texts by Boris Hessen and Henryk Grossmann|last1=Freudenthal|first1=Gideon|last2=McLaughlin|first2=Peter|date=20 May 2009|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-1-4020-9604-4|access-date=25 July 2018|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119203949/https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

روشن خياليءَ جي دور ۾ سائنس تي سائنسي سماجن ۽ اڪيڊمين جو غلبو هو،&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Goddard Bergin|editor-first1=Thomas|editor1-link=Thomas G. Bergin|url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_d0p5|title=Encyclopedia of the Renaissance|editor-last2=Speake|editor-first2=Jennifer|editor2-link=Jennifer Speake|year=1987|publisher=Facts on File|isbn=978-0816013159|publication-date=1 December 1987}}&lt;/ref&gt; جن گهڻو ڪري يونيورسٽين کي سائنسي تحقيق ۽ ترقيءَ جا مرڪز بڻائي ڇڏيو هو. سوسائٽيون ۽ اڪيڊميون سائنسي پيشي جي پختگي جي پسمنظر هئا. هڪ ٻي اهم ترقي,  وڌندڙ پڙهيل لکيل آباديءَ ۾ سائنس جي مقبوليت هئي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=van Horn Melton|first=James|url=https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|title=The Rise of the Public in Enlightenment Europe|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001|isbn=978-0511819421|doi=10.1017/CBO9780511819421|access-date=27 May 2022|url-access=subscription|archive-date=20 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120143805/https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|url-status=live|pages=82–83}}&lt;/ref&gt; روشن خيال فلسفين, بنيادي طور تي, پنھنجي ڪجھ سائنسي اڳ: گليلو، ڪيپلر، بوائل ۽ نيوٽن ڏانھن, دور جي ھر فزيڪل ۽ سماجي شعبي جي ھدايتن لاءَ رخ ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Scientific Revolution and the Enlightenment (1500–1780)|url=https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|access-date=29 January 2024|archive-date=14 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240114191547/https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Scientific Revolution {{!}} Definition, History, Scientists, Inventions, &amp; Facts|url=https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|access-date=29 January 2024|website=Britannica|language=en|archive-date=18 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190518105004/https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ارڙهين صديءَ ۾ [[طب]]&lt;ref name=&quot;Madigan-20062&quot;&gt;{{cite book|title=Brock Biology of Microorganisms|publisher=Prentice Hall|year=2006|isbn=978-0131443297|veditors=Madigan M, Martinko J|edition=11th}}&lt;/ref&gt; ۽ [[طبيعيات|فزڪس]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Guicciardini|first=N.|url=https://archive.org/details/readingprincipia0000guic|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736|publisher=Cambridge University Press|year=1999|isbn=978-0521640664|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; جي مشق ۾ اهم ترقيون؛ [[ڪارل لينئي]] پاران حياتياتي درجي بندي جي ترقي؛ &lt;ref name=&quot;Calisher-20072&quot;&gt;{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|last1=Calisher|first1=CH|year=2007|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmc=2080517|pmid=17436393}}&lt;/ref&gt; مقناطيس ۽ بجليءَ جي نئين سمجھ؛&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Darrigol|first1=Olivier|url=https://archive.org/details/electrodynamicsf0000darr|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein|date=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=0198505949|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ۽ [[علم ڪيميا|ڪيميا]] جي پختگي هڪ نظم جي طور تي&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Olby|first1=R.C.|last2=Cantor|first2=G.N.|last3=Christie|first3=J.R.R.|last4=Hodge|first4=M.J.S.|year=1990|title=Companion to the History of Modern Science|location=London|publisher=Routledge|page=265}}&lt;/ref&gt; نظر آيون. انساني فطرت، سماج ۽ اقتصاديات تي خيالن جي روشن خيالي جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي. هوم ۽ ٻين اسڪاٽش روشن خيال مفڪرن انساني فطرت جو هڪ ٽريٽي تيار ڪيو، جنهن جو اظهار تاريخي طور تي ليکڪن جي ڪمن ۾ ڪيو ويو جن ۾ جيمس برنيٽ، ايڊم فرگوسن، جان ملر ۽ وليم رابرٽسن شامل آهن، جن سڀني هڪ سائنسي مطالعي کي ضم ڪيو ته ڪيئن انسان قديم ۽ قديم ثقافتن ۾, جديديت جي تعين ڪندڙ قوتن جي مضبوط شعور سان, رويو اختيار ڪيو.&lt;ref name=&quot;Magnusson-20032&quot;&gt;{{Cite web|last=Magnusson|first=Magnus|date=10 November 2003|title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World''|url=http://www.newstatesman.com/200311100040|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606015918/http://www.newstatesman.com/200311100040|archive-date=6 June 2011|access-date=27 April 2014|work=New Statesman}}&lt;/ref&gt; جديد سماجيات گهڻو ڪري هن تحريڪ مان پيدا ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|jstor=588406|title=Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment|journal=The British Journal of Sociology|volume=21|issue=2|pages=164–180|last1=Swingewood|first1=Alan|year=1970|doi=10.2307/588406}}&lt;/ref&gt; سال 1776ع ۾، [[ايڊم اسمٿ|ايڊم سمٿ]] &quot;ويلٿ آف نيشن&quot; (The Wealth of Nations) شايع ڪيو، جيڪو اڪثر ڪري جديد اقتصاديات تي پهريون ڪم سمجهيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Fry-19922&quot;&gt;{{Cite book|last=Fry|first=Michael|url=https://archive.org/details/adamsmithslegacy0000unse|title=Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics|publisher=[[Routledge]]|others=[[Paul Samuelson]], [[Lawrence Klein]], [[Franco Modigliani]], [[James M. Buchanan]], [[Maurice Allais]], [[Theodore Schultz]], [[Richard Stone]], [[James Tobin]], [[Wassily Leontief]], [[Jan Tinbergen]]|year=1992|isbn=978-0-415-06164-3|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 

===19هين صدي===
{{Main|سائنس ۾ اڻويهين صدي}}[[File:Darwin Tree 1837.png|right|thumb|1837ع ۾ [[چارلس ڊارون]] پاران تيار ڪيل ارتقائي وڻ (Phylogenetic tree)  جو پهريون نقشو (diagram)]]
اڻويهين صديءَ دوران جديد سائنس جون ڪيتريون ئي ڌار ڌار خاصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون. درست اوزارن جو بار بار استعمال؛ اصطلاحن جو ظهور جهڙوڪ &quot;حياتيات جا ماهر&quot;،  &quot;طبعيات جا ماهر&quot; ۽ &quot;سائنسدان&quot;؛ فطرت جو مطالعو ڪرڻ وارن جي پروفيشنلائيزيشن ۾ اضافو؛ سائنسدان سماج جي ڪيترن ئي طول و عرض تي ثقافتي اختيار حاصل ڪري رهيا آهن؛ ڪيترن ئي ملڪن جي صنعتي ترقي؛ مشهور سائنسي لکڻين جي ترقي؛ ۽ سائنس جرنلز جي اڀرڻ&lt;ref name=&quot;Lightman-2011a2&quot;&gt;{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-31783-0|page=367|chapter=13. Science and the Public}}&lt;/ref&gt; ۾ زندگي ۽ طبعي سائنس جي تبديلي شامل هئي. 19هين صدي جي آخر ۾، [[نفسيات]] فلسفي کان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀري آئي جڏهن ولهيلم ونڊٽ 1879ع ۾ نفسياتي تحقيق لاء پهرين ليبارٽري قائم ڪئي.&lt;ref name=&quot;Leahey-20182&quot;&gt;{{cite book|last=Leahey|first=Thomas Hardy|title=A History of Psychology: From Antiquity to Modernity|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-1-138-65242-2|edition=8th|location=New York, NY|pages=219–253|chapter=The psychology of consciousness}}&lt;/ref&gt; 

19هين صديءَ جي وچ ڌاري [[چارلس ڊارون]] ۽ الفريڊ رسل والس 1858ع ۾، الڳ الڳ قدرتي چونڊ ذريعي ارتقا جا نظريا  پيش ڪيا، جنهن ۾ وضاحت ڪئي وئي ته مختلف ٻوٽا ۽ جانور ڪيئن پيدا ۽ ارتقا پذير ٿيا. هنن جو نظريو تفصيل سان ڊارون جي ڪتاب، &lt;small&gt;'''&quot;On the Origin of Species&quot;'''&lt;/small&gt; ۾ بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref name=&quot;Padian-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Padian|first=Kevin|title=Darwin's enduring legacy|journal=Nature|volume=451|issue=7179|pages=632–634|year=2008|doi=10.1038/451632a|pmid=18256649|bibcode=2008Natur.451..632P|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جيڪي 1859ع ۾ شايع ٿي هئي. [[گريگور مينڊل]] 1865ع ۾، مقالو &lt;small&gt;'''”Experiments on Plant Hybridization“'''&lt;/small&gt; پيش ڪيو،&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Henig|first=Robin Marantz|author-link=Robin Marantz Henig|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The monk in the garden: the lost and found genius of Gregor Mendel, the father of genetics|date=2000|pages=134–138}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ حياتياتي وراثت جا اصول بيان ڪيا ويا، جيڪا جديد [[جينيات]] جا بنياد آهن.&lt;ref name=&quot;Miko-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Miko|first=Ilona|title=Gregor Mendel's principles of inheritance form the cornerstone of modern genetics. So just what are they?|journal=Nature Education|volume=1|issue=1|pages=134|year=2008|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593/|access-date=9 May 2021|archive-date=19 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719224056/http://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

19هين صدي جي شروعات ۾ [[جان ڊالٽن]] جديد ايٽمي نظريو پيش ڪيو، جيڪو ڊيموڪرايٽس جي اصل نظريي ناقابل تقسيم ذرات، ايٽم، جي بنياد تي هو.&lt;ref name=&quot;Rocke-20052&quot;&gt;{{cite journal|last1=Rocke|first1=Alan J.|year=2005|title=In Search of El Dorado: John Dalton and the Origins of the Atomic Theory|journal=Social Research|volume=72|issue=1|pages=125–158|doi=10.1353/sor.2005.0003|jstor=40972005|s2cid=141350239}}&lt;/ref&gt; توانائي، رفتار ۽ ڪميت جي تحفظ جي قانونن هڪ انتهائي مستحڪم ڪائنات جو مشورو ڏنو جتي وسيلن جو ٿورو نقصان ٿي سگهي ٿو. 

بهرحال، ٻاڦ واري انجڻ ۽ صنعتي انقلاب جي اچڻ سان اتي اها سمجھ وڌي وئي ته توانائيءَ جي سڀني شڪلن ۾ هڪجهڙا توانائيءَ جون خاصيتون نه هونديون آهن ڪارآمد ڪم يا توانائيءَ جي ڪنهن ٻي شڪل ۾ تبديليءَ کي آسان ڪئي.&lt;ref name=&quot;Reichl-1980&quot; /&gt; اهو احساس ٿرمو ڊاينامڪس جي قانونن جي ترقي جو سبب بڻيو، جنهن ۾ ڪائنات جي آزاد توانائي کي, بند ڪائنات جي اينٽراپي وقت سان وڌي ٿي, جي مسلسل زوال جي طور تي ڏٺو وڃي ٿو.  

برقي مقناطيسي نظريو 19 صدي عيسويء ۾  هانس ڪرسچئين اوريسٽڊ آندري-ميري ايمپيئر, مائيڪل فيراڊي, جيمس ڪلارڪ  ميڪسويل, اوليور هيوي سايڊ ۽ هينرڪ هرٽز جي ڪمن ذريعي قائم ڪيو ويو. نئين نظريي سوال اٿاريا جن کي نيوٽن جي فريم ورڪ کي استعمال ڪندي آسانيءَ سان جواب نه ٿو ڏئي سگهجي. ايڪس ريز جي دريافت 1896ع ۾ هينري بيڪريل ۽ ميري ڪيوري پاران ريڊيو ايڪٽيٽي جي دريافت کي متاثر ڪيو،&lt;ref&gt;{{cite book|last=Mould|first=Richard F.|title=A century of X-rays and radioactivity in medicine: with emphasis on photographic records of the early years|date=1995|publisher=Inst. of Physics Publ.|isbn=978-0-7503-0224-1|edition=Reprint. with minor corr|location=Bristol|page=12}}&lt;/ref&gt; ماري ڪيوري پوءِ پهريون شخص بڻجي ويو جنهن ٻه نوبل انعام ماڻيا.&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot;&gt;{{cite book|last=Estreicher|first=Tadeusz|title=Polski słownik biograficzny, vol. 4|title-link=Polski słownik biograficzny|year=1938|page=113|language=pl|chapter=Curie, Maria ze Skłodowskich|author-link=Tadeusz Estreicher}}&lt;/ref&gt; ايندڙ سال ۾ پهريون ذيلي ائٽمي ذرڙو، اليڪٽران دريافت ٿيو.&lt;ref name=&quot;Thomson-1897&quot;&gt;{{cite journal|last=Thomson|first=J.J.|year=1897|title=Cathode Rays|url=https://zenodo.org/record/1431235|url-status=live|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=44|issue=269|pages=293–316|doi=10.1080/14786449708621070|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116183428/https://zenodo.org/record/1431235|archive-date=16 November 2020|access-date=24 February 2022|url-access=}}&lt;/ref&gt;

20هين صدي

20هين ۾ سائنس
===20هين صدي===
{{Main|20هين صدي -  سائنس ۾ }}
[[File:Carte trou ozone Antarctique.jpg|alt=Graph showing lower ozone concentration at the South Pole|thumb|اوزون سوراخ جو ڪمپيوٽر گراف 1987ع ۾ خلائي دوربين مان ڊيٽا استعمال ڪندي ٺاهيو ويو.]]
صديءَ جي پهرئين اڌ ۾ اينٽي بايوٽڪ دوائين ۽ مصنوعي ڀاڻ جي ترقيءَ عالمي سطح تي انساني زندگين جي معيار کي بهتر بڻايو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Goyotte|first=Dolores|year=2017|title=The Surgical Legacy of World War II. Part II: The age of antibiotics|url=https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|journal=The Surgical Technologist|volume=109|pages=257–264|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505180530/https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|archive-date=5 May 2021|access-date=8 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|author2=MA Sutton|author3=J Galloway|author4=Z Klimont|author5=W Winiwarter|date=October 2008|title=How a century of ammonia synthesis changed the world|url=http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=10|pages=636–639|bibcode=2008NatGe...1..636E|doi=10.1038/ngeo325|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723223052/http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|archive-date=23 July 2010|access-date=22 October 2010|url-status=dead|s2cid=94880859}}&lt;/ref&gt; نقصان ڪار ماحولياتي مسئلا جهڙوڪ اوزون جي گھٽتائي، سامونڊي تيزابيت، يوٽروفيڪيشن ۽ موسمياتي تبديلي عوام جي ڌيان ڏانهن آئي ۽ ماحولياتي اڀياس جي شروعات جو سبب بڻيا. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Emmett|first1=Robert|last2=Zelko|first2=Frank|year=2014|title=Minding the Gap: Working Across Disciplines in Environmental Studies|url=http://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|journal=Environment &amp; Society Portal|series=RCC Perspectives no. 2|doi=10.5282/rcc/6313|archive-url=https://web.archive.org/web/20220121054306/https://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|archive-date=21 January 2022|editor-last1=Emmett|editor-first1=Rob|editor-last2=Zelko|editor-first2=Frank}}&lt;/ref&gt;

ان عرصي دوران سائنسي تجربا پيماني ۽ فنڊنگ ۾ تمام وڏا ٿيندا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Furner|first=Jonathan|date=1 June 2003|title=Little Book, Big Book: Before and After Little Science, Big Science: A Review Article, Part I|journal=Journal of Librarianship and Information Science|volume=35|issue=2|pages=115–125|doi=10.1177/0961000603352006|s2cid=34844169}}&lt;/ref&gt; عالمي جنگ I، عالمي جنگ II، ۽ سرد جنگ پاران متحرڪ وسيع ٽيڪنالاجي جدت عالمي طاقتن جي وچ ۾ مقابلا، جهڙوڪ خلائي ريس ۽ ايٽمي هٿيارن جي ريس جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/flight00chri|title=Flight: My Life in Mission Control|last=Kraft|first=Chris|author2=James Schefter|publisher=Dutton|year=2001|isbn=0-525-94571-7|location=New York|pages=3–5|author-link=Christopher C. Kraft, Jr.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|title=Thinking about the Unthinkable|last=Kahn|first=Herman|publisher=Horizon Press|year=1962|author-link=Herman Kahn}}&lt;/ref&gt; هٿيار بند تڪرارن جي باوجود، اهم بين الاقوامي تعاون پڻ ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/166143348|title=Structures of scientific collaboration|last=Shrum|first=Wesley|date=2007|publisher=MIT Press|others=Joel Genuth, Ivan Chompalov|isbn=978-0-262-28358-8|location=Cambridge, Mass.|oclc=166143348|access-date=31 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220730034527/https://www.worldcat.org/title/structures-of-scientific-collaboration/oclc/166143348|archive-date=30 July 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

20 صدي جي آخر ۾ عورتن جي فعال ڀرتي ۽ جنسي تبعيض جي خاتمي عورتن جي سائنسدانن جي تعداد ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو، پر ڪجهه شعبن ۾ وڏو صنفي تفاوت برقرار رهيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science|last=Rosser|first=Sue V.|date=12 March 2012|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-7645-2|location=New York|page=7}}&lt;/ref&gt;  1964 ۾ ڪائناتي مائڪرو ويڪرو پس منظر جي دريافت&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Penzias|first=A. A.|year=2006|title=The origin of elements|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|journal=Science|publisher=[[Nobel Foundation]]|volume=205|issue=4406|pages=549–54|doi=10.1126/science.205.4406.549|pmid=17729659|archive-url=https://web.archive.org/web/20110117225210/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|archive-date=17 January 2011|access-date=4 October 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جارجس ليماتري جي بگ بينگ نظريي جي حق ۾ ڪائنات جي مستحڪم رياستي ماڊل کي رد ڪرڻ جو سبب بڻيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495|title=Gravitation and Cosmology|last=Weinberg|first=S.|publisher=John Whitney &amp; Sons|year=1972|isbn=978-0-471-92567-5|pages=[https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495 495–464]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

هن صديءَ ۾ سائنس جي شعبن ۾ بنيادي تبديليون آيون. 20 هين صدي جي شروعات ۾ ارتقا هڪ متحد نظريو بڻجي ويو جڏهن جديد ترڪيب ڊارونين جي ارتقا کي ڪلاسيڪل جينيات سان ملايو.&lt;ref name=&quot;Futuyma-20172&quot;&gt;{{Cite book|url=https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051|title=Evolution|last1=Futuyma|first1=Douglas J.|last2=Kirkpatrick|first2=Mark|date=2017|publisher=Sinauer|isbn=978-1605356051|edition=4th|pages=3–26|chapter=Chapter 1: Evolutionary Biology|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531025652/https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051?cc=us&amp;lang=en&amp;|archive-date=31 May 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; البرٽ آئن اسٽائن جو نظريو رشتيداري ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس جي ترقي,  فزڪس کي انتهائي ڊگھائي، وقت ۽ ڪشش ثقل ۾ بيان ڪرڻ لاءِ ڪلاسيڪل ميڪنڪس کي مڪمل ڪري. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Albert Einstein's special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911)|last=Miller|first=Arthur I.|date=1981|publisher=Addison–Wesley|isbn=978-0-201-04679-3|location=Reading}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar|title=The Old Quantum Theory|last=ter Haar|first=D.|publisher=Pergamon Press|year=1967|isbn=978-0-08-012101-7|pages=[https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar/page/206 206]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 20 صدي جي آخري چوٿين ۾ انٽيگريٽيڊ سرڪٽس جو وسيع استعمال، ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس سان گڏ انفارميشن ٽيڪنالاجي ۾ هڪ انقلاب ۽ سمارٽ فونز سميت عالمي انٽرنيٽ ۽ موبائل ڪمپيوٽنگ جو عروج جو سبب بڻيو. ڊگھي، جڙيل سببن جي زنجيرن ۽ ڊيٽا جي وڏي مقدار جي ڪاميٽي سسٽمائيزيشن جي ضرورت سسٽم جي نظريي ۽ ڪمپيوٽر جي مدد سان سائنسي ماڊلنگ جي شعبن جي اڀار جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=von Bertalanffy|first1=Ludwig|year=1972|title=The History and Status of General Systems Theory|journal=The Academy of Management Journal|volume=15|issue=4|pages=407–26|jstor=255139}}&lt;/ref&gt;

=== 21هين صدي ===
{{Main|21هين صدي #سائنس ۽ ٽيڪنالاجي}}
[[فائل:Apjlab0e85f4_EHT-images-M87-four-teams.jpg|alt=|thumb|350x350 عڪسلون|M87* بليڪ هول جون چار اڳڪٿيون تصويرون ايونٽ هورائزون ٽيلي اسڪوپ تعاون ۾ الڳ ٽيمن پاران ٺاهيون ويون.]]
انساني جينوم پروجيڪٽ 2003 ۾ انساني جينوم جي سڀني جين جي سڃاڻپ ۽ نقشي ذريعي مڪمل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Naidoo|first1=Nasheen|last2=Pawitan|first2=Yudi|last3=Soong|first3=Richie|last4=Cooper|first4=David N.|last5=Ku|first5=Chee-Seng|date=October 2011|title=Human genetics and genomics a decade after the release of the draft sequence of the human genome|journal=Human Genomics|volume=5|issue=6|pages=577–622|doi=10.1186/1479-7364-5-6-577|pmc=3525251|pmid=22155605|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2006 ۾ پهريون ڀيرو پيدا ٿيل pluripotent انساني اسٽيم سيل ٺاهيا ويا، بالغن جي سيلز کي اسٽيم سيلز ۾ تبديل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي ۽ جسم ۾ موجود ڪنهن به سيل قسم ۾ تبديل ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rashid|first1=S. Tamir|last2=Alexander|first2=Graeme J.M.|date=March 2013|title=Induced pluripotent stem cells: from Nobel Prizes to clinical applications|journal=Journal of Hepatology|volume=58|issue=3|pages=625–629|doi=10.1016/j.jhep.2012.10.026|issn=1600-0641|pmid=23131523|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2013 ۾ هگس بوسون جي دريافت جي تصديق سان، ذيلي فزڪس جي معياري ماڊل پاران پيش ڪيل آخري ذرو مليو.&lt;ref name=&quot;O'Luanaigh-20132&quot;&gt;{{cite press release|last=O'Luanaigh|first=C.|date=14 March 2013|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson|publisher=[[CERN]]|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|access-date=9 October 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151020000722/http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|archive-date=20 October 2015}}&lt;/ref&gt; 2015 ۾، ڪشش ثقل واري لهرن، جن جي اڳڪٿي, هڪ صدي اڳ، عام نسبت سان ڪئي وئي هئي، پهريون ڀيرو ڏٺو ويو.&lt;ref name=&quot;Abbott-20172&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Abbott|first1=B.P.|last2=Abbott|first2=R.|last3=Abbott|first3=T.D.|last4=Acernese|first4=F.|last5=Ackley|first5=K.|last6=Adams|first6=C.|last7=Adams|first7=T.|last8=Addesso|first8=P.|last9=Adhikari|first9=R.X.|display-authors=29|year=2017|title=Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger|journal=The Astrophysical Journal|volume=848|issue=2|page=L12|arxiv=1710.05833|bibcode=2017ApJ...848L..12A|doi=10.3847/2041-8213/aa91c9|doi-access=free|last10=Adya|first10=V.B.|last11=Affeldt|first11=C.|last12=Afrough|first12=M.|last13=Agarwal|first13=B.|last14=Agathos|first14=M.|last15=Agatsuma|first15=K.|last16=Aggarwal|first16=N.|last17=Aguiar|first17=O.D.|last18=Aiello|first18=L.|last19=Ain|first19=A.|last20=Ajith|first20=P.|last21=Allen|first21=B.|last22=Allen|first22=G.|last23=Allocca|first23=A.|last24=Altin|first24=P.A.|last25=Amato|first25=A.|last26=Ananyeva|first26=A.|last27=Anderson|first27=S.B.|last28=Anderson|first28=W.G.|last29=Angelova|first29=S.V.|last30=Antier|first30=S.|s2cid=217162243}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Cho|first1=Adrian|year=2017|title=Merging neutron stars generate gravitational waves and a celestial light show|journal=Science|doi=10.1126/science.aar2149}}&lt;/ref&gt; 2019 ۾، بين الاقوامي تعاون ايونٽ Horizon Telescope بليڪ هول جي هڪريشن ڊسڪ جي پهرين سڌي تصوير پيش ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|title=Media Advisory: First Results from the Event Horizon Telescope to be Presented on April 10th {{!}} Event Horizon Telescope|date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420135254/https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|archive-date=20 April 2019|access-date=21 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;!-- Should be one paragraph until ~2040, as it represents a quarter of the century --&gt;

==شاخون==
جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي: فطري سائنس، سماجي سائنس، ۽ رسمي سائنس. انهن شاخن مان هر هڪ ۾ مختلف خاص ۽ اوورليپنگ سائنسي مضمونن تي مشتمل آهي جيڪي اڪثر ڪري پنهنجو پنهنجو نالو ۽ ماهر رکن ٿا. ٻئي فطري ۽ سماجي سائنس تجرباتي سائنس آهن، ڇاڪاڻ ته انهن جو علم تجرباتي مشاهدن تي مبني آهي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان ان جي صحيحيت جي جانچ ڪرڻ جي قابل آهي. 
===فطري سائنس=== 
فطري سائنس طبیعي دنيا جو مطالعو آهي. ان کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ طبیعي سائنس. انهن ٻن شاخن کي وڌيڪ خاص شعبن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. مثال طور، طبیعي سائنس کي ذيلي تقسيم ڪري سگهجي ٿو طبیعیات، علم ڪيميا، فلڪيات ۽ زميني سائنس. جديد فطري سائنس فطري فلسفي جو جانشين آهي جيڪو قديم يونان ۾ شروع ٿيو. گليلیو، ڊيڪارٽ، بيڪن ۽ نيوٽن انهن طريقن کي استعمال ڪرڻ جي فائدن تي بحث ڪيو جيڪي وڌيڪ رياضياتي ۽ وڌيڪ تجرباتي طريقي سان هئا. اڃا تائين، فلسفياتي نقطه نظر، گمان، ۽ مفروضا اڪثر نظر انداز ڪيا ويا آهن، جیڪو فطري سائنس ۾ ضروري آهي. سسٽماتي ڊيٽا گڏ ڪرڻ، بشمول دريافت سائنس، ڪامياب ٿي قدرتي تاريخ، جيڪا 16 صدي عيسويء ۾ ٻوٽن، جانورن، معدنيات، وغيره جي وضاحت ۽ درجه بندي ڪندي ظاهر ٿي. اڄڪلهه، &quot;فطري تاريخ&quot; مشاهدي جي وضاحت پيش ڪري ٿي جنهن جو مقصد مشهور سامعين لاءِ آهي. 

===سماجي سائنس===
سماجي سائنس انساني رويي ۽ سماج جي ڪم جو مطالعو آهي. ان ۾ ڪيترائي مضمون آھن جن ۾ شامل آھن پر انتھروپولوجي، اقتصاديات، تاريخ، انساني جاگرافي، سياسي سائنس، نفسيات ۽ سماجيات تائين محدود نه آھن. سماجي سائنسن ۾، ڪيترائي مقابلا ڪندڙ نظرياتي نقطا آھن، جن مان گھڻا مقابلا ڪندڙ تحقيقي پروگرامن جي ذريعي وڌيا ويا آھن جھڙوڪ فنڪشنلسٽ، تڪراري نظريات ۽ سماجيات ۾ تعامل پسند. ماڻهن جي وڏي گروهه يا پيچيده حالتن ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربن کي هلائڻ جي حدن جي ڪري، سماجي سائنسدان شايد ٻيا تحقيقي طريقا اختيار ڪري سگھن ٿا جهڙوڪ تاريخي طريقو، ڪيس مطالعو ۽ ڪراس ڪلچرل مطالعو. ان کان علاوه، جيڪڏهن مقدار جي معلومات موجود آهي، سماجي سائنسدان سماجي رشتن ۽ عملن کي بهتر سمجهڻ لاء شمارياتي طريقن تي ڀروسو ڪري سگهن ٿا. 
===رسمي سائنس=== 
رسمي سائنس مطالعي جو هڪ علائقو آهي جيڪو رسمي سسٽم استعمال ڪندي علم پيدا ڪري ٿو. هڪ رسمي سرشتو هڪ تجريدي ڍانچو آهي، جيڪو ضابطن جي هڪ سيٽ جي مطابق محورين مان نظريات جو اندازو لڳائڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ان ۾ شامل آهي رياضي، نظام جو نظريو (System Theory) ۽ نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس. باضابطه علوم ٻين ٻن شاخن سان هڪجهڙائي رکن ٿا علم جي شعبي جي مقصدي، محتاط ۽ منظم مطالعي تي انحصار ڪندي. بهرحال، اهي تجرباتي سائنسن کان مختلف آهن، ڇاڪاڻ ته اهي خاص طور تي، تجرباتي ثبوت جي ضرورت کان سواء، انهن جي تجريدي تصورات جي تصديق ڪرڻ لاء دليلن تي انحصار ڪن ٿا. تنهن ڪري رسمي علوم هڪ ترجيحي مضمون آهن ۽ ان جي ڪري، ان تي اختلاف آهي ته ڇا اهي هڪ سائنس آهن؟ تنهن هوندي به، رسمي علوم تجرباتي علوم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، ڪيلڪيولس، شروعاتي طور تي فزڪس ۾ حرڪت کي سمجهڻ لاء ايجاد ڪيو ويو. قدرتي ۽ سماجي سائنس جيڪي رياضياتي ايپليڪيشنن تي تمام گهڻو انحصار ڪن ٿا انهن ۾ رياضياتي فزڪس، ڪيمسٽري، حياتيات، ماليات ۽ اقتصاديات شامل آهن. 
===اطلاقي سائنس=== 
اطلاقي سائنس عملي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ سائنسي طريقي ۽ علم جو استعمال آهي ۽ ان ۾ مختلف شعبن جهڙوڪ انجنيئرنگ ۽ طب شامل آهن. انجنيئرنگ ايجاد ڪرڻ، ڊزائين ڪرڻ، ٺاهڻ، ساخت ۽ ٽيڪنالاجين لاء سائنسي اصولن جو استعمال آهي. سائنس نئين ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ مدد ڪري سگهي ٿي. طب صحت کي برقرار رکڻ ۽ بحال ڪرڻ، بیماریوں جي روڪٿام، تشخيص ۽ زخم يا بيماري جي علاج ذريعي، مريضن جي سنڀال ڪرڻ جو عمل آهي. لاڳو ٿيل (اطلاقي) سائنس اڪثر ڪري بنيادي سائنسن جي ابتڙ آهن، جيڪي سائنسي نظريات ۽ قانونن کي اڳتي وڌائڻ تي مرکوز آهن جيڪي قدرتي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪن ٿا.

ڪمپيوٽيشنل سائنس ڪمپيوٽنگ پاور کي حقيقي دنيا جي حالتن کي نقل ڪرڻ لاءِ لاڳو ڪري ٿي، سائنسي مسئلن جي بهتر سمجھڻ کي فعال ڪرڻ بجاءِ صرف رسمي رياضيات حاصل ڪري سگھي ٿي. مشين لرننگ ۽ مصنوعي ذهانت جو استعمال سائنس ۾ ڪمپيوٽيشنل تعاون جي مرڪزي خصوصيت بڻجي رهيو آهي مثال طور ايجنٽ جي بنياد تي ڪمپيوٽيشنل اقتصاديات، بي ترتيب ٻيلن، موضوع جي ماڊلنگ ۽ پيشنگوئي جي مختلف شڪلين ۾. بهرحال، مشينون اڪيلي ئي علم کي اڳتي وڌائينديون آهن جيئن انهن کي انساني رهنمائي ۽ استدلال جي صلاحيت جي ضرورت هوندي آهي. ۽ اهي ڪجهه سماجي گروهن جي خلاف تعصب متعارف ڪرائي سگهن ٿا يا ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي خلاف گهٽ ڪارڪردگي ڏيکاريندا آهن.
===انٽر ڊسيپلينري سائنس===
انٽر ڊسيپلينري سائنس ۾ ٻن يا ٻن کان وڌيڪ مضمونن جو ميلاپ شامل آهي، جهڙوڪ بائيو انفارميٽڪس، حياتيات ۽ ڪمپيوٽر سائنس جو ميلاپ يا سنجيدگي واري سائنس. اهو تصور قديم يوناني کان موجود آهي ۽ اهو 20ھین صدي عيسويء ۾ ٻيهر مشهور ٿيو.

==سائنسي تحقيق==
سائنسي تحقيق کي يا ته بنيادي يا لاڳو ڪيل تحقيق جي طور تي ليبل ڪري سگهجي ٿو. بنيادي تحقيق علم جي ڳولا آهي ۽ لاڳو ڪيل تحقيق آهي هن علم کي استعمال ڪندي عملي مسئلن جي حل جي ڳولا. اڪثر سمجھه بنيادي تحقيق مان اچي ٿي، جيتوڻيڪ ڪڏهن ڪڏهن لاڳو ڪيل تحقيق خاص عملي مسئلن کي نشانو بڻائيندي آهي. هي ٽيڪنالاجي ترقي جي طرف وٺي ٿو جيڪو اڳ ۾ تصور نه ڪيو ويو هو.

== سائنس جو فلسفو ==
{{anchor|ConjectureAndRefutation}}[[File:Epicycle and deferent.svg|thumb|ڪوهن لاءِ، ٽالميڪ فلڪيات ۾ ايپي سائيڪل جو اضافو هڪ پيراڊم جي  اندر ”عام سائنس“ هو، جڏهن ته ڪوپرنيڪن انقلاب, هڪ پيراڊم شفٽ هو.|alt=Depiction of epicycles, where a planet orbit is going around in a bigger orbit]]

سائنس جي فلسفي ۾ مختلف مکاتب فکر آهن. سڀ کان وڌيڪ مشهور پوزيشن تجرباتيات آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم هڪ عمل ذريعي پيدا ٿئي ٿو جنهن ۾ مشاهدو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي نظريا مشاهدن کي عام ڪن ٿا. تجرباتيات عام طور تي انڊڪٽيوازم  (inductivism), هڪ پوزيشن جيڪا وضاحت ڪري ٿي ته ڪيئن عام نظريات موجود تجرباتي ثبوتن جي محدود مقدار مان ٺاهي سگھجن ٿيون, کي شامل ڪري ٿو. تجربا جا ڪيترائي نسخا موجود آهن، جن ۾ غالباً بيزيانزم ۽ مفروضو ڪٽائيندڙ طريقو آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003f&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003o |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n233 219]–232 |chapter=Empiricism, naturalism, and scientific realism? |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

تجرباتيات، عقليت پسنديءَ جي ابتڙ بيٺو آهي، اهو موقف اصل ۾ [[ڊيڪارٽ]] سان جڙيل آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم, مشاهدي سان نه, پر انساني عقل جي ذريعي پيدا ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003b2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003b|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n33 19]–38|chapter=Logic plus empiricism|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; تنقيدي عقليت پسندي 20هين صديءَ جي سائنس جو هڪ متضاد طريقو آهي، جنهن جي تعريف پهرين آسٽريائي-برطانوي فلسفي, ڪارل پوپر ڪئي. پوپر ان طريقي کي رد ڪري ڇڏيو آهي جيڪا تجرباتي نظريي ۽ مشاهدي جي وچ ۾ رابطي کي بيان ڪري ٿو. هن دعويٰ ڪئي ته نظريا مشاهدي سان پيدا نه ٿيندا آهن، پر اهو مشاهدو نظرين جي روشنيءَ ۾ ڪيو ويندو آهي ۽ اهو واحد طريقو A جو مشاهدي کان متاثر ٿي سگهي ٿو نظريي A کان پوءِ مشاهدي سان ٽڪراءُ ٿيڻو هو، پر ٿيوري, مشاهدو B کي زنده رهڻو هو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر تجويز ڪئي ته تصديق جي قابليت کي غلطيءَ سان تبديل ڪرڻ جي طور تي سائنسي نظرين جي نشاني جي طور تي، انڊڪشن کي غلطيءَ سان بدلائي تجرباتي طريقي جي طور تي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر وڌيڪ دعوي ڪئي ته، اصل ۾ صرف هڪ عالمگير طريقو آهي، تنقيد جو منفي طريقو, سائنس سان مخصوص ناهي, آزمائش ۽ غلطي، &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003e2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003g|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n116 102]–121|chapter=Lakatos, Laudan, Feyerabend, and frameworks|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;  انساني ذهن جي سڀني شين، سائنس، رياضي، فلسفو ۽ آرٽ سميت کي ڍڪيندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Objective Knowledge|last=Popper|first=Karl|year=1972}}&lt;/ref&gt;

هڪ ٻيو طريقو، اوزاريت (instrumentalism)، اوزارن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ نظريات جي افاديت تي زور ڏئي ٿو. اهو سائنسي نظريات کي بليڪ باڪس، صرف انهن جي ان پٽ (ابتدائي حالتون) ۽ پيداوار (پيشگوئيون) لاڳاپيل هجڻ سان جي طور تي ڏسي ٿو. نتيجن، نظرياتي ادارن ۽ منطقي ڍانچو, اهي شيون آهن جن کي نظرانداز ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt|title=The Rationality of Science|author=Newton-Smith, W.H.|publisher=Routledge|year=1994|isbn=978-0-7100-0913-5|location=London|page=[https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt/page/30 30]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; اوزاريت جي ويجهو تعميري تجرباتيات آهي، جنهن جي مطابق هڪ سائنسي نظريي جي ڪاميابي جو بنيادي معيار اهو آهي ته ڇا اهو مشاهدو ادارن جي باري ۾ چوي ٿو صحيح آهي.&lt;ref&gt;{{cite thesis|last=Votsis|first=I.|year=2004|title=The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account|publisher=University of London, London School of Economics|type=PhD Thesis|page=39}}&lt;/ref&gt;

ٿامس ڪوهن دليل ڏنو ته مشاهدي ۽ تشخيص جو عمل هڪ پيراڊم جي اندر ٿئي ٿو، دنيا جي هڪ منطقي طور تي هڪجهڙائي رکندڙ ”پورٽريٽ“ جيڪو ان جي فريمنگ مان ٺهيل مشاهدن سان مطابقت رکي ٿو. هن عام سائنس کي مشاهدي جي عمل ۽ ”پزل حل ڪرڻ“ جي خاصيت قرار ڏنو، جيڪو هڪ پيراڊم ۾ ٿئي ٿو، جڏهن ته انقلابي سائنس تڏهن ٿيندي آهي جڏهن هڪ پيراڊم ٻئي کي پيراڊم شفٽ ۾ ختم ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Bird|first=Alexander|year=2013|editor1-last=Zalta|editor1-first=Edward N.|title=Thomas Kuhn|url=http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715191833/https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-date=15 July 2020|access-date=26 October 2015|url-status=live|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt; هر پيراڊم جا پنهنجا الڳ سوال، مقصد ۽ تشريحون آهن. تمثيلن جي وچ ۾ چونڊ دنيا جي خلاف ٻه يا وڌيڪ &quot;پورٽريٽ&quot; ترتيب ڏيڻ ۽ فيصلو ڪرڻ ۾ شامل آهي ته ڪهڙي مشابهت تمام گهڻي اميد رکندڙ آهي. هڪ پيراڊم شفٽ تڏهن ٿئي ٿو جڏهن مشاهدي جي هڪ وڏي تعداد پراڻي پيراڊم ۾ پيدا ٿئي ٿي ۽ هڪ نئون پيراڊم انهن جو احساس ڪري ٿو. يعني نئين پيراڊم جو انتخاب مشاهدن تي مبني هوندو آهي، جيتوڻيڪ اهي مشاهدا پراڻي پيراڊم جي پس منظر ۾ ڪيا ويندا آهن. ڪوهن لاءِ، ڪنهن تمثيل کي قبول يا رد ڪرڻ هڪ سماجي عمل جيترو ئي هڪ منطقي عمل آهي. جيتوڻيڪ ڪوهن جو موقف رشتيداريءَ مان نه آهي.&lt;ref name=&quot;Kuhn-19702&quot;&gt;{{Cite book|url=https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|title=The Structure of Scientific Revolutions|last=Kuhn|first=Thomas S.|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1970|isbn=978-0-226-45804-5|edition=2nd|page=206|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019102817/https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

آخرڪار، هڪ ٻيو طريقو جيڪو اڪثر ڪري سائنسي شڪ جي بحثن ۾ بيان ڪيو ويو آهي متنازع تحريڪن جي خلاف &quot;تخليق سائنس&quot; جي طريقي سان قدرتي فطرت آهي.

Finally, another approach often cited in debates of [[scientific scepticism]] against controversial movements like &quot;[[creation science]]&quot; is [[methodological naturalism]]. Naturalists maintain that a difference should be made between natural and supernatural, and science should be restricted to natural explanations.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003a&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003 |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n163 149]–162 |chapter=Naturalistic philosophy in theory and practice |url-access=limited}}&lt;/ref&gt; Methodological naturalism maintains that science requires strict adherence to [[empirical]] study and independent verification.&lt;ref&gt;{{cite journal |author=Brugger, E. Christian |year=2004 |title=Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition |journal=The Review of Metaphysics |volume=58 |issue=2}}&lt;/ref&gt;

ڪيترائي سوال انساني ذهن ۾ اُڀرندا رهن ٿا. ظاهر آهي ته جڏهن به ماڻهوءَ جي ذهن ۾ ڪي سوال پيدا ٿيندا ته سندس ذهن انهن جا جواب به ڳوليندو. انهيءَ ذهني ڳولا ۽ [[جاچ]] کي عام سائنسي ٻوليءَ ۾ ”سائنسي کوجنا“ ڪوٺيندا آهن. [[قرآن]] پاڪ ۾ ته ان ڳالهه جو خاص تاڪيد ڪيل آهي ته ”اي انسان، تون سج، چنڊ، تارن ۽ مُندن تي ويچار ڇو نٿو ڪرين؟“

ڏاها ماڻهو [[قدرت]] جي ڳالهين تي ويچار ڪندا هئا, يعني کوجنا ڪندا هئا. اهڙيءَ ريت آخرڪار پنهنجي ذهن ۾ پيدا ٿيل سوالن جا جواب ڳولي لهندا هئا. هر کوجنا کان پوءِ کين نئين نئين ڄاڻ ملندي هئي. اِن سوچ ۽ [[کوجنا]] واري عمل کي ئي سائنس چئجي ٿو. سائنس نئين دؤر جو لفظ آهي. ڪابه شيءِ هڪدم وجود ۾ ڪانه ٿي اچي، اُن لاءِ ورهين جا ورهيه جاکوڙ ۽ جستجو ڪرڻي پوي ٿي. ائين به ناهي ته هر ڪا کوجنا، هر ڪا جاکوڙ هڪ ئي وقت ۾ هڪ انسان جي هٿان ٿي ٿئي. پهرين ڪنهن [[انسان]] کي اندر مان ڪو ويچار ايندو آهي، اُن ويچار کي ڏسي، ٻڌي، ٻيو ماڻهو وري ٻه وکون اڳتي وڌندو ۽ پوءِ اهو سلسلو اڳتي وڌي، ڪنهن نه ڪنهن ماڳ تي وڃي پڄندو، نتيجي ۾ ڪانه ڪا نئين شئي وجود ۾ اچيو وڃي.

==سائنسي ڪميونٽي==
==سماج== 
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{wiktionary|science}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}
{{Philosophy of science}}
{{Glossaries of science and engineering}}
{{Science and technology studies}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=Science}}
[[Category:Science| ]]
[[Category:Observation]]
[[Category:Main topic articles]]

== حوالا ==
{{حوالا}}

{{ڪچو}}

[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>penl0zpdfa4el0ijyqlmkj5qdbbooma</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296908</id>
      <parentid>296907</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T14:54:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296908</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="86465" sha1="gzgxlnv35mpwt6qnlnqqdmclz6r2q8i" xml:space="preserve">{{بابت| ھڪ عام لفظ}}
[[فائل:The Scientific Universe.png|thumb|200px|left|ڪائنات جي ماپ جو نقشو سائنس جي شاخن ۽ سائنس جي درجي بندي سان.&lt;ref&gt;[[R. P. Feynman]], ''[[The Feynman Lectures on Physics]]'', Vol.1, Chaps.1,2,&amp;3.&lt;/ref&gt;]]
'''سائنس (Science)''' [[لاطيني]] ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڄاڻ يا معلومات. يعني مشاهدي ۽ تجربن جي آڌار تي حاصل ٿيندڙ [[علم]] کي سائنس چئبو آهي.

سائنس [[ڪائنات]] متعلق آزمودہ [[وضاحت]]ن ۽ [[اڳڪٿي]]ن جي باري ۾ ڄاڻ کي حاصل ۽ منظم ڪرڻ واري ھڪ باضابطا ڪم جو نالو آهي.&lt;ref&gt;&lt;br /&gt;{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=October 16, 2011 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''b:''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena.}}}}&lt;/ref&gt;  

جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي:&lt;ref name=&quot;cohen20212&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|title=The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century|last=Cohen|first=Eliel|publisher=Routledge|year=2021|isbn=978-0-367-56298-4|location=New York|pages=14–41|chapter=The boundary lens: theorising academic actitity|access-date=May 4, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505045450/https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

# [[نيچرل سائنس|فطري سائنس]]
# [[سماجي سائنس]]
# [[رسمي سائنس]]

انھن مان فطري سائنس [[دُنيا|مادي دنيا]] جي بابت علم آھي (مثال طور، [[فزڪس|طبیعیات]]، [[ڪيميا]] ۽ [[حياتيات]])، جيڪي طبیعي دنيا جو مطالعو ڪن ٿیو؛ سماجي سائنس ([[اقتصاديات]]، [[نفسيات]] ۽ [[سماجيات]])، جيڪي فردن ۽ سماجن جو مطالعو ڪن ٿیو؛&lt;ref name=&quot;colanderhunt201922&quot;&gt;{{cite book|title=Social Science: An Introduction to the Study of Society|last1=Colander|first1=David C.|last2=Hunt|first2=Elgin F.|date=2019|publisher=Routledge|edition=17th|location=New York, NY|pages=1–22|chapter=Social science and its methods}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;nisbetgreenfeld202122&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Social Science|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=https://www.britannica.com/topic/social-science|access-date=May 9, 2021|date=October 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202193947/https://www.britannica.com/topic/social-science|archive-date=February 2, 2022|last2=Greenfeld|first2=Liah|last1=Nisbet|first1=Robert A.|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ رسمي سائنس ([[منطق]]، [[رياضي]] ۽ [[ڪمپيوٽر سائنس|نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس]])، جيڪي باضابطه سسٽم جو مطالعو ڪن ٿیو، محور ۽ ضابطن جي ذريعي سنڀاليندا آهن.&lt;ref name=&quot;löwe200222&quot;&gt;{{cite journal|last=Löwe|first=Benedikt|author-link=Benedikt Löwe|year=2002|title=The formal sciences: their scope, their foundations, and their unity|journal=Synthese|volume=133|issue=1/2|pages=5–11|doi=10.1023/A:1020887832028|s2cid=9272212}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rucker201922&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|title=Infinity and the Mind: The Science and Philosophy of the Infinite|last=Rucker|first=Rudy|publisher=Princeton University Press|year=2019|isbn=978-0-691-19138-6|edition=Reprint|location=Princeton, New Jersey|pages=157–188|chapter=Robots and souls|author-link=Rudy Rucker|access-date=May 11, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226212447/http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|archive-date=February 26, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي تہ رسمي سائنس حقيقي سائنس نہ آهي ڇو تہ ان جي ضابطن ۾ نظرين کي حقيقي مشاھدن سان پرکڻ ممڪن ناهي.&lt;ref&gt;Contemporary science is typically subdivided into the natural sciences which study the material world, the social sciences which study people and societies, and the formal sciences like mathematics. Some do not consider formal sciences to be true science as theories within these disciplines cannot be tested with physical observations,&lt;/ref&gt; سائنس جا اھڙا ضابطا جيڪي [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[طب|ميڊيسن]] ۾ ڪم اچن انھن کي [[اپلائيڊ سائنس|اطلاقي سائنس]] سمجھيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms|author=Editorial Staff|date=March 7, 2008|publisher=Seed magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929092138/http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|archivedate=September 29, 2007|deadurl=no|accessdate=September 12, 2007|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;

سائنس جي تاريخ تاريخي ریڪارڊ جي اڪثريت تي پکڙيل آهي، جنهن ۾ جديد سائنس جا قديم ترين تحريري ریڪارڊ شامل آهن، جن جي سڃاڻپ ڪندڙ اڳڪٿيون جيڪي برونز دور مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي لڳ ڀڳ 3000 ق.م. کان 1200 ق.م. تائين آهن. 

رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ سندن تعاون، يوناني قدرتي فلسفي کي قديم آثارن ۾ داخل ڪيو ۽ ان جي شڪل اختيار ڪئي، جنهن ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي طبیعي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ باضابطه ڪوششون ڪيون ويون، جڏهن ته اڳتي وڌڻ، بشمول هندي۔عربي عددي سرشتو، هندستان جي سونهري دور ۾ ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;Lindberg2007a2&quot;&gt;{{Cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0226482057|edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007a2&quot;&gt;{{cite book|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|location=New York|pages=1–26|chapter=Ancient Egypt to Plato|chapter-url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n16|chapter-url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ Building Bridges Among the BRICs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418081025/https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ|date=April 18, 2023}}, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Keay2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132|title=India: A history|last=Keay|first=John|publisher=Atlantic Monthly Press|year=2000|isbn=978-0-87113-800-2|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132 132]|quote=The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.|author-link=John Keay}}&lt;/ref&gt; 

ابتدائي وچين دور (400 کان 1000 عيسوي) دوران مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوءِ انهن علائقن ۾ سائنسي تحقيق خراب ٿي وئي، پر قرون وسطيٰ جي بحاليءَ واري دور ۾ (ڪارولنگين ريناسنس، اوٽونين ريناسنس ۽ 12هين صديءَ جي [[ريناسنس]]) ۾ تعلیم ٻيهر ترقي ڪئي. مغربي يورپ ۾ گم ٿيل ڪجهه يوناني نسخا محفوظ ڪيا ويا ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران وچ اوڀر ۾ وسعت ڏني وئي،&lt;ref name=&quot;Lindberg82&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=163–92|chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ بازنطيني يوناني عالمن جي ڪوششن سان گڏ جيڪي يوناني نسخن کي بازنطيني سلطنت جي مرڻ واري بازنطيني سلطنت کان مغربي يورپ ۾ [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ کڻي آيا. 10هين کان 13هين صدي تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقن جي بحالي ۽ انضمام &quot;فطري فلسفي&quot; کي بحال ڪيو،&lt;ref name=&quot;Lindberg102&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=225–53|chapter=The recovery and assimilation of Greek and Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. [https://books.google.com/books?id=8Lkzp-StZGUC&amp;pg=PA80&amp;dq=%22Everything+we+would+today+call+science+came+through+Islam%22&amp;hl=en&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=1&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiDpu3y096BAxX3VPEDHZplB_0Q6AF6BAgHEAI Pages 80-81]. Retrieved October 6, 2023&lt;/ref&gt; جيڪو بعد ۾ سائنسي انقلاب جي ذريعي تبديل ٿي ويو جيڪو 16هين صديءَ ۾ شروع ٿيو،&lt;ref name=&quot;Principe201122&quot;&gt;{{cite book|title=Scientific Revolution: A Very Short Introduction|last=Principe|first=Lawrence M.|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-956741-6|edition=|location=New York|pages=1–3|chapter=Introduction}}&lt;/ref&gt; جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتون کان پري ٿي ويون.&lt;ref name=&quot;Lindberg142&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=357–368|chapter=The legacy of ancient and medieval science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|edition=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n289 274]–322|chapter=Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي طريقي جلد ئي علم جي تخليق ۾ هڪ وڏو ڪردار ادا ڪيو ۽ اهو 19ھین صدي تائين نه هو ته سائنس جون ڪيتريون ئي ادارتي ۽ پيشه ورانه خصوصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون،&lt;ref name=&quot;Cahan Natural Philosophy2&quot;&gt;{{cite book|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-08928-7|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|location=Chicago}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightman 19th22&quot;&gt;{{cite book|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|last1=Lightman|first1=Bernard|date=2011|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-31783-0|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|location=Chicago|page=367|chapter=13. Science and the Public|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ &quot;قدرتي فلسفي&quot; کي &quot;قدرتي سائنس&quot; ۾ تبديل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Territories of Science and Religion|last1=Harrison|first1=Peter|date=2015|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-18451-7|location=Chicago|pages=164–165|quote=The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of &quot;natural philosophy&quot; by &quot;natural science&quot;. In 1800 few had spoken of the &quot;natural sciences&quot; but by 1880, this expression had overtaken the traditional label &quot;natural philosophy&quot;. The persistence of &quot;natural philosophy&quot; in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.|author-link1=Peter Harrison (historian)}}&lt;/ref&gt;

گذريل هڪ سؤ سالن ۾ ئي سائنس ايتري ترقي ڪئي آهي، جو عقل حيران آهي. لاتعداد شيون ايجاد ٿيون آهن، ۽ اسين هينئر به ائين نٿا چئي سگهون ته اڳتي هلي ڪجهه [[ايجاد]] نه ٿيندو؛ اسان کي پڪ آهي ته وقت سان گڏوگڏ نيون ايجادون ٿينديون،  انهيءَ لاءِ ضروري آهي ته سائنس کي گهڻي اهميت ڏني وڃي ۽ هر علم جو مطالعو به جاري رکيو وڃي.&lt;ref&gt;[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Science_n_Tech/Book5/Book_page1.html Sindhi Adabi Board Online Library (Science_n_Tech)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: برک سائنسي کوجنائون ۽ ايجادون،  محمد عثمان ڏيپلائي&lt;/ref&gt;

سائنس هڪ طرف اهو ڪيو جو پنهنجي تجزيي ۽ تجربي جي ذريعي نيٺ هيءُ ثابت ڪري ڇڏيو ته، سڀ شيون، ظاهري گهڻائيءَ جي باوجود، پنهنجي آخري تجزيي ۾ رڳو ايٽم جو ميڙ آهن ۽ ايٽم توانائي جي لهرن جو مجموعو آهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=انسانيت جي تعمير (مولانا وحيد الدين خان / خالد ڀٽي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |accessdate=2016-09-13 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912090236/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

سائنس ۾ نئون علم سائنسدانن جي تحقيق سان ترقي ڪري ٿو جيڪي دنيا جي باري ۾ تجسس ۽ مسئلن کي حل ڪرڻ جي خواهش کان متاثر ٿين ٿا.&lt;ref name=&quot;macritchie2011&quot;&gt;{{cite book |last=MacRitchie |first=Finlay |url=https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |title=Scientific Research as a Career |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4398-6965-9 |location=New York |pages=1–6 |chapter=Introduction |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505074020/https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;marder2011&quot;&gt;{{cite book |last=Marder |first=Michael P. |url=https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |title=Research Methods for Science |publisher=Cambridge University Press |year=2011 |isbn=978-0-521-14584-8 |location=New York |pages=1–17 |chapter=Curiosity and research |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505001547/https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; همعصر سائنسي تحقيق انتهائي سهڪاري آهي ۽ عام طور تي ٽيمن پاران علمي ۽ تحقيقي ادارن،&lt;ref name=&quot;deridder20202&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|title=What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science|last=de Ridder|first=Jeroen|publisher=Routledge|year=2020|isbn=978-1-138-57016-0|editor-last1=McCain|editor-first1=Kevin|location=New York|pages=3–17|chapter=How many scientists does it take to have knowledge?|access-date=May 5, 2021|editor-last2=Kampourakis|editor-first2=Kostas|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505044353/https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سرڪاري ادارن ۽ ڪمپنين ۾ ڪئي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;lindberg2007h&quot;&gt;{{cite book |last=Lindberg |first=David C. |title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context |publisher=University of Chicago Press |year=2007 |isbn=978-0-226-48205-7 |edition=2nd|location=Chicago |pages=163–192 |chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gertner20132&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|title=Commercialization Secrets for Scientists and Engineers|last=Szycher|first=Michael|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-40741-1|location=New York|pages=159–176|chapter=Establishing your dream team|access-date=May 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818032914/https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|archive-date=August 18, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; انهن جي ڪم جو عملي اثر سائنس جي پاليسين جي اڀرڻ جو سبب بڻيو آهي جيڪي تجارتي شين، هٿيارن، صحت جي حفاظت، عوامي انفراسٽرڪچر، ۽ ماحولياتي تحفظ جي اخلاقي ترقي کي ترجيح ڏيندي سائنسي ادارن تي اثر انداز ڪرڻ چاهيندا آهن.

==نالو==
ماضي ۾، سائنس &quot;علم&quot; يا &quot;مطالعو&quot; جي مترادف هئي، ان جي لاطيني اصليت کي برقرار رکڻ ۾. هڪ شخص جيڪو سائنسي تحقيق ڪئي، &quot;قدرتي فلسفي&quot; يا &quot;سائنس جو انسان&quot; سڏيو ويندو هو. 1834ع ۾، وليم وهيل، ميري سومرويل جي ڪتاب، On the Connexion of the Physical Sciences جي هڪ جائزي ۾ سائنسدان جو اصطلاح متعارف ڪرايو، ان جو اعتبار ”ڪجهه ذهين انسان“ (ممڪن طور پاڻ کي) ڏنو. 

==تاريخ==
===شروعاتي تاريخ=== 
سائنس جي ڪا به هڪ اصليت ناهي بلڪه، منظم طريقي سان هزارين سالن جي عرصي دوران بتدريج اڀري، سڄي دنيا ۾ مختلف صورتون اختيار ڪيون ۽ تمام ابتدائي ترقيات بابت ڪجھ تفصيل ڄاڻن ٿا. عورتون غالباً قبل از تاريخ سائنس ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيون، جيئن مذهبي رسمون ڪيون. ڪجهه عالمن ماضيءَ جي سرگرمين کي ليبل ڪرڻ لاءِ &quot;پروٽوسائنس&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو آهي، جيڪي جديد سائنس سان مشابهت رکن ٿيون پر سڀ خصوصيتون نه؛ جڏهن ته، هن ليبل تي پڻ تنقيد ڪئي وئي آهي، انهن سرگرمين جي باري ۾ سوچڻ صرف جديد درجي جي حوالي سان، ان کي بدنام ڪندڙ، يا تمام گهڻو پيشگيزم جو مشورو ڏئي ٿو. سائنسي عملن لاءِ سڌو ثبوت قديم مصر ۽ عراق (ميسوپوٽيميا) جهڙن ابتدائي تهذيبن ۾، 3000 ق. م. کان 1200 ق.م. لکڻ جي نظام جي اچڻ سان واضح ٿي ويا آهن، جيتوڻيڪ &quot;سائنس&quot; ۽ &quot;فطرت&quot; جا لفظ ۽ تصور ان وقت تصوراتي منظرنامي جو حصو نه هئا، پر قديم مصري ۽ ميسوپوٽيميا جي مدد ڪئي جيڪا بعد ۾ يوناني ۽ قرون وسطي واري سائنس؛ رياضي، فلڪيات، ۽ طب ۾ هڪ جڳهه ڳولي سگهندي. 3ھین صدی ق.م. کان، قديم مصرين هڪ اعشاري نمبرن جو نظام تيار ڪيو، جاميٽري استعمال ڪندي عملي مسئلا حل ڪيا ۽ هڪ ڪئلينڊر تيار ڪيو. انهن جي شفا جي علاج ۾ دوائن جي علاج ۽ مافوق الفطرت، جهڙوڪ نماز، منٿون ۽ رسمون شامل آهي . قديم ميسوپوٽيميا وارا مٽيء جي برتن، فينس، شيشي، صابن، ڌاتو، چوني پلستر ۽ واٽر پروفنگ ٺاهڻ لاء مختلف فطري ڪيميائي جي خاصیتن جي باري ۾ ڄاڻ استعمال ڪندا هئا. انهن جانورن جي جسمانيات، اناتومي، رويي ۽ علم نجوم جو اڀياس ڪيو.
 
ميسوپوٽيميا جي ماڻهن کي طب ۾ شديد دلچسپي هئي ۽ ابتدائي طبي نسخا سمیري زبان ۾ اُر جي ٽين خاندان جي دور ۾ ظاهر ٿيا. لڳي ٿو ته هنن سائنسي مضمونن جو مطالعو ڪيو هو، جن ۾ عملي يا مذهبي استعمال هئا ۽ انهن جي تجسس کي پورو ڪرڻ ۾ گهٽ دلچسپي هئي. 

===ڪلاسيڪل آڳاٽي===
فطرت جي تصور جي [[ايجاد]] ٿيڻ کان پھريان [[يونان]] جا [[سقراط]] کان اڳ وارا [[فلاسافر]] اھي سڀ کان پھريان ماڻهو ھئا جن فطرت ۽ رسم جي وچ ۾ فرق کي سڃاتو. انھن فطرت کي اھو طريقو سمجھيو جنھن ذريعي ٻوٽن جي واڌ ٿيندي آھي ۽ رسم کي اھو طريقو سمجھيو جنھن سان ڪو قبيلو ڪنھن خاص ديوتا جي پوڄا ڪندو آھي.&lt;ref&gt;&quot;Progress or Return&quot; in ''An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss'' (Expanded version of ''Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss'', 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.&lt;/ref&gt;

[[اناطوليہ|ايشيا مائنر]] جي شھر، مليسئس (Miletus) جي رياضي دان، [[ٿيلس|ٿيلیس]] (Thales) جي مليسئس ۾ قائم ڪيل مليسئن اسڪول (Milesian School) جي [[سقراط]] کان اڳ وارن فلاسافرن ۽ ٿیلیس کان بعد وارن فلاسافرن جن ۾ انيڪسيمينڊر ۽ انيڪسيمينز شامل آهن، اھي پھريان فلاسافر ھئا جن فطرت جي مظھرن کي مافوق الفطرت ھستين تي اعتبار ڪرڻ کانسواءِ سمجھائڻ جي پھرين ڪوشش ڪئي.&lt;ref&gt;O'Grady, Patricia F. (2016). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. New York City, New York and London, England: Routledge. p. 245. ISBN 978-0-7546-0533-1. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; پائٿاگورث (Pythagoras) ڪامپليڪس نمبر فلاسافي ۾ اضافو ڪري ریاضي جي ترقي ۾ خاطرخواه اضافو ڪيو.&lt;ref&gt;Burkert, Walter (June 1, 1972). Lore and Science in Ancient Pythagoreanism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني فلاسافر ليوسيپس ۽ ان جي شاگرد ڊيموڪراٽس ائٽمن جو نظريو ڏنو.&lt;ref&gt;Pullman, Bernard (1998). The Atom in the History of Human Thought. Oxford, England: Oxford University Press. pp. 31–33. ISBN 0-19-515040-6. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني طبیب، ھپوڪریٽس سسٽم واري ميڊيڪل سائنس جي روايت قائم ڪئي،&lt;ref&gt;Margotta, Roberto (1968). The Story of Medicine. New York City, New York: Golden Press.&lt;/ref&gt; ان کي [[طب|ميڊيڪل سائنس]] جو ابو سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;Leff, Samuel; Leff, Vera (1956). From Witchcraft to World Health. London, England: Macmillan.&lt;/ref&gt;

===وچين دور===
[[مغربي رومن سلطنت]] جي زوال جي ڪري، پنجين صدي عيسوي ۾ دانشورانه زوال ڏٺو ۽ مغربي يورپ ۾ دنيا جي يوناني تصورن جي ڄاڻ خراب ٿي. ان عرصي دوران، لاطيني انسائيڪلوپيڊسٽن جهڙوڪ ايسڊور آف سيويل، عام قديم علم جي اڪثريت کي محفوظ ڪيو. ان جي ابتڙ، ڇاڪاڻ   ته [[بازنطيني سلطنت]] حملي ڪندڙن جي حملن جي مزاحمت ڪئي، اهي اڳئين سکيا کي بچائڻ ۽ بهتر ڪرڻ جي قابل هئا. جان فلوپونس، 500ع ۾ بزنطيني عالم، [[ارسطو]] جي [[فزڪس]] جي تدريس تي سوال اٿارڻ شروع ڪيو، جنهن ۾ محرڪ جي نظريي کي متعارف ڪرايو. هن جي تنقيد قرون وسطيٰ جي عالمن ۽ گليلو گليلي لاءِ هڪ الهام هئي، جنهن ڏهن صدين کان پوءِ هن جي ڪم جو وسيع حوالو ڏنو. آڳاٽي دور جي آخر ۾ ۽ وچين دور جي شروعات ۾، قدرتي رجحانن کي خاص طور تي ارسطو جي طريقي سان جانچيو ويو. ارسطو جي چار سببن تي مشتمل آهي: مادي، رسمي، حرڪت ۽ آخري سبب. ڪيتريون ئي يوناني ڪلاسيڪل نصوص بازنطيني سلطنت طرفان محفوظ ڪيون ويون ۽ عربي ترجما گروپن جهڙوڪ نيسٽورين ۽ مونوفيسائٽس پاران ڪيا ويا. خلافت جي دور ۾، اهي عربي ترجما بعد ۾ عرب سائنسدانن طرفان بهتر ۽ ترقي ڪيا ويا. ڇهين ۽ ستين صديءَ تائين، پاڙيسري ساساني سلطنت گنڊشاپور جي طبي اڪيڊمي قائم ڪئي، جنهن کي يوناني، سرائي ۽ فارسي طبيب قديم دنيا جو سڀ کان اهم طبي مرڪز سمجهن ٿا. دانائي جو گھر عباسي دور جي بغداد، عراق ۾ قائم ڪيو ويو، جتي ارسطوءَ جو اسلامي مطالعو 13 صدي عيسويءَ ۾ منگول جي حملن تائين پھچي ويو. [[ابن الهيثم]]، جيڪو الهازن جي نالي سان مشهور آهي، پنهنجي بصري مطالعي ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربو استعمال ڪيو. ڪينن آف ميڊيسن جي Avicenna جي تاليف، هڪ طبي انسائيڪلوپيڊيا، [[طب]] ۾ سڀ کان اهم اشاعتن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي ۽ 18 صدي عيسويء تائين استعمال ڪيو ويو. يارهين صدي عيسويءَ تائين، يورپ جو اڪثر حصو عيسائي ٿي چڪو هو، ۽ 1088 ۾، بولونا يونيورسٽي يورپ جي پهرين يونيورسٽي طور اڀري آئي. جيئن ته، قديم ۽ سائنسي متنن جي لاطيني ترجمي جي طلب وڌي وئي، جيڪو 12 صدي عيسويء جي [[ريناسنس]] ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. مغربي يورپ ۾, تجربن جي ذريعي ڪيل تجربن سان، فطرت ۾ مضمونن جي مشاهدي، بيان ۽ درجه بندي, ريناسنس اسڪالرزم کي ترقي ڏني وئي. 13 صدي عيسويء ۾، بولوگنا ۾ طبي استادن ۽ شاگردن, پهريون ڀيرو اناتومي درسي ڪتاب جي بنياد تي مونڊينو ڊي لوزي پاران انساني ڊسڪشن جي بنياد تي, انساني جسم کي کولڻ شروع ڪيو.
===ريناسنس===
{{Main|سائنسي انقلاب|ريناسنس ۾ سائنس}}
[[File:De Revolutionibus manuscript p9b.jpg|left|thumb|هيليو سينٽرڪ ماڊل جي ڊرائنگ جيئن ڪوپرنيڪس جي ڊي ريووليوبيوس اوربيم ڪوئليسٽيم پاران تجويز ڪيل آهي.|alt=Drawing of planets' orbit around the Sun]]

[[بصريات]] (Optics) ۾ نئين ترقيءَ, جيئن ڪئميرا اوبسڪورا ۽ دوربين, [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ ڪردار ادا ڪيو، ٻنهي تصورن تي ڊگھي عرصي کان موجود مابعد الطبعياتي خيالن کي چيلينج ڪرڻ سان گڏو گڏ ٽيڪنالاجي جي بهتري ۽ ترقي ۾ به ڪردار ادا ڪيو. ريناسنس جي شروعات ۾، [[راجر بيڪن]]، ويٽيلو ۽ جان پيڪهم هر هڪ هڪ علمي آنٽولوجي کي هڪ سببن جي زنجير تي, جنهن جي شروعات ارسطو جي انفرادي ۽ آفاقي شڪلن جي احساس، تصور، ۽ آخرڪار ادراڪ سان  تعمير ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-20012&quot;&gt;{{cite book|last=Smith|first=A. Mark|title=Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's ''De Aspectibus'', the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's ''Kitāb al-Manāẓir'', 2 vols|title-link=De Aspectibus|publisher=[[American Philosophical Society]]|year=2001|isbn=978-0-87169-914-5|series=Transactions of the American Philosophical Society|volume=91|location=[[Philadelphia]]|oclc=47168716|issue=4–5}}&lt;/ref&gt; وژن جو هڪ نمونو جيڪو بعد ۾ پرسپيڪٽيوزم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ان جو استحصال ڪيو ويو ۽ ريناسنس جي فنڪارن پاران مطالعو ڪيو ويو. هي نظريو ارسطو جي چئن سببن مان فقط ٽي: رسمي، مادي ۽ آخري کي استعمال ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;Smith-19812&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;  

سورھين صديءَ ۾ [[ڪوپرنيڪس|نڪولس ڪوپرنيڪس]],  جيو سينٽرڪ ماڊل جي بدران، جتي سيارا ۽ سج ڌرتيءَ جي چوڌاري گھمندا آھن, [[آڪاش منڊل|شمسي نظام]] جو ھڪ ھيليو سينٽرڪ ماڊل ٺاھيو، جنھن موجب سيارا سج جي چوڌاري گھمندا آھن. اهو هڪ نظريي تي مبني هو ته سيارن جا مداري دور وڏا هوندا آهن ڇاڪاڻ ته انهن جا مدار حرڪت جي مرڪز کان پري هوندا آهن، جنهن کي هن ٽاليمي جي ماڊل سان متفق نه ڏٺو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/002182860203300301|title=Copernicus and the Origin of his Heliocentric System|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=33|issue=3|pages=219–35|year=2016|last1=Goldstein|first1=Bernard R|s2cid=118351058|url=http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|access-date=12 April 2020|archive-date=12 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412211013/http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;!-- Censorship and such from the church --&gt;

جوهانس ڪيپلر ۽ ٻين ان خيال کي چيلينج ڪيو ته اک جو واحد ڪم ادراڪ آهي ۽ اکين ۽ روشنيءَ جي پروپيگنڊا ڏانهن ڌيان ڇڪائيندڙ روشنيءَ ۾ بنيادي ڌيان کي منتقل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-1981&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cohen-2010b&quot;&gt;{{cite book|last1= Cohen|first1= H. Floris|author-link= Floris Cohen|chapter = Greek nature knowledge transplanted and more: Renaissance Europe|title= How modern science came into the world. Four civilizations, one 17th-century breakthrough|date= 2010|pages=99–156|publisher= Amsterdam University Press|location= Amsterdam|isbn= 978-90-8964-239-4|edition= 2nd}}&lt;/ref&gt; تنهن هوندي به ڪيپلر، ڪيپلر جي سياري جي حرڪت جي قانونن جي دريافت ذريعي ڪوپرنيڪس جي هيليو سينٽرڪ ماڊل کي بهتر ڪرڻ لاء, سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. ڪيپلر ارسطوءَ جي مابعد الطبعيات کي رد نه ڪيو ۽ پنھنجي ڪم کي ھرموني آف اسفيرز جي ڳولا جي طور تي بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koestler-19902&quot;&gt;{{Cite book|last=Koestler|first=Arthur|url=https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1|title=The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe|publisher=[[Penguin Books]]|year=1990|isbn=0-14-019246-8|location=London|page=[https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1 1]|author-link=Arthur Koestler|orig-date=1959}}&lt;/ref&gt; [[گليليئو گليليئي|گليلو]] علم فلڪيات، فزڪس ۽ انجنيئرنگ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. بهرحال، پوپ اربن VIII کيس هيليو سينٽرڪ ماڊل بابت لکڻ جي سزا ڏيڻ کان پوءِ هن کي ايذايو ويو.&lt;ref name=&quot;van Helden-19952&quot;&gt;{{cite web|url=http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|title=Pope Urban VIII|last=van Helden|first=Al|year=1995|website=The Galileo Project|access-date=3 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111033150/http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|archive-date=11 November 2016}}&lt;/ref&gt;

پرنٽنگ پريس وڏي پيماني تي عالمانه دليلن کي شايع ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندي هئي، جنهن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جيڪي فطرت جي همعصر خيالن سان وڏي پئماني تي اختلاف رکندا هئا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Gingerich|first=Owen|title=Copernicus and the Impact of Printing|journal=Vistas in Astronomy|volume=17|year=1975|issue=1|pages=201–218|doi=10.1016/0083-6656(75)90061-6|bibcode=1975VA.....17..201G}}&lt;/ref&gt; [[فرانسس بيڪن]] ۽ [[ڊيڪارٽ|ريني ڊيڪارٽ]] هڪ نئين قسم جي غير ارسطو سائنس جي حق ۾ فلسفيانه دليل شايع ڪيا. بيڪن غور فڪر تي تجربي جي اهميت تي زور ڏنو، ارسطوءَ جي رسمي ۽ حتمي سبب جي تصورن تي سوال اٿاريو، ان خيال کي فروغ ڏنو ته سائنس کي فطرت جي قانونن ۽ سموري انساني زندگي جي سڌاري جو مطالعو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Zagorin|first=Perez|title=Francis Bacon|page=84|year=1998|place=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00966-7}}&lt;/ref&gt; ڊيڪارٽ انفرادي سوچ تي زور ڏنو ۽ دليل ڏنو ته رياضي کي جاميٽري جي بدران فطرت جي مطالعي لاء استعمال ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|last2=Hersh|first2=Reuben|year=1986|title=Descartes' Dream: The World According to Mathematics|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]]}}&lt;/ref&gt;

=== روشن خيالي جو دور ===
{{Main|روشن خيالي جي دور ۾ سائنس}}
[[فائل:Newton's_Principia_title_page.png|alt=see caption|thumb|[[آئزڪ نيوٽن]] جي &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿيميٽيڪا&quot; جي 1687ع جي پهرين ايڊيشن جو عنوان صفحو]]
روشن خيالي جي دور جي شروعات ۾، [[آئزڪ نيوٽن]] پنهنجي ڪتاب   &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿميٽيڪا&quot; جي ذريعي ڪلاسيڪل ميڪنڪس جو بنياد وڌو، جيڪو مستقبل جي فزڪس دانن تي تمام گهڻو اثر انداز ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gribbin|first=John|title=Science: A History 1543–2001|year=2002|page=241|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9503-9|quote=Although it was just one of the many factors in the Enlightenment, the success of Newtonian physics in providing a mathematical description of an ordered world clearly played a big part in the flowering of this movement in the eighteenth century}}&lt;/ref&gt; گوٽفرايڊ ولھيلم ليبنز ارسطوءَ جي فزڪس مان اصطلاحن کي شامل ڪيو، جيڪو ھاڻي نئين غير ٽيليولوجي طريقي ۾ استعمال ڪيو ويو. ان جو مطلب شين جي نظر ۾ هڪ ڦيرڦار آهي: شيون هاڻي سمجهيا ويندا هئا جن کي ڪوبه فطري مقصد نه هو. ليبنز فرض ڪيو ته مختلف قسم جون شيون سڀئي فطرت جي ساڳئي عام قانونن جي مطابق ڪم ڪن ٿيون، جن ۾ ڪو خاص رسمي يا حتمي سبب ناهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz/|title=Gottfried Leibniz – Biography|website=Maths History|access-date=2 March 2021|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711221621/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Leibniz.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ان عرصي دوران سائنس جو اعلان ڪيل مقصد ۽ قدر دولت ۽ ايجادن جي پيداوار بڻجي ويو جيڪي انساني زندگين کي بهتر بڻائي، مادي لحاظ کان وڌيڪ کاڌو، ڪپڙا ۽ ٻيون شيون. بيڪن جي لفظن ۾، &quot;سائنس جو حقيقي ۽ جائز مقصد، ۽ هن سائنسدانن کي غير معمولي فلسفي يا روحاني خيالن جي پيروي ڪرڻ کان روڪيو، جنهن تي هن جو يقين هو ته &quot;ذيلي، شاندار يا خوش ڪرڻ [قياس] جي ڌوڙ کان ٻاهر انساني خوشين ۾ ٿورو حصو ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|title=The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution: Texts by Boris Hessen and Henryk Grossmann|last1=Freudenthal|first1=Gideon|last2=McLaughlin|first2=Peter|date=20 May 2009|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-1-4020-9604-4|access-date=25 July 2018|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119203949/https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

روشن خياليءَ جي دور ۾ سائنس تي سائنسي سماجن ۽ اڪيڊمين جو غلبو هو،&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Goddard Bergin|editor-first1=Thomas|editor1-link=Thomas G. Bergin|url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_d0p5|title=Encyclopedia of the Renaissance|editor-last2=Speake|editor-first2=Jennifer|editor2-link=Jennifer Speake|year=1987|publisher=Facts on File|isbn=978-0816013159|publication-date=1 December 1987}}&lt;/ref&gt; جن گهڻو ڪري يونيورسٽين کي سائنسي تحقيق ۽ ترقيءَ جا مرڪز بڻائي ڇڏيو هو. سوسائٽيون ۽ اڪيڊميون سائنسي پيشي جي پختگي جي پسمنظر هئا. هڪ ٻي اهم ترقي,  وڌندڙ پڙهيل لکيل آباديءَ ۾ سائنس جي مقبوليت هئي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=van Horn Melton|first=James|url=https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|title=The Rise of the Public in Enlightenment Europe|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001|isbn=978-0511819421|doi=10.1017/CBO9780511819421|access-date=27 May 2022|url-access=subscription|archive-date=20 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120143805/https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|url-status=live|pages=82–83}}&lt;/ref&gt; روشن خيال فلسفين, بنيادي طور تي, پنھنجي ڪجھ سائنسي اڳ: گليلو، ڪيپلر، بوائل ۽ نيوٽن ڏانھن, دور جي ھر فزيڪل ۽ سماجي شعبي جي ھدايتن لاءَ رخ ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Scientific Revolution and the Enlightenment (1500–1780)|url=https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|access-date=29 January 2024|archive-date=14 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240114191547/https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Scientific Revolution {{!}} Definition, History, Scientists, Inventions, &amp; Facts|url=https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|access-date=29 January 2024|website=Britannica|language=en|archive-date=18 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190518105004/https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ارڙهين صديءَ ۾ [[طب]]&lt;ref name=&quot;Madigan-20062&quot;&gt;{{cite book|title=Brock Biology of Microorganisms|publisher=Prentice Hall|year=2006|isbn=978-0131443297|veditors=Madigan M, Martinko J|edition=11th}}&lt;/ref&gt; ۽ [[طبيعيات|فزڪس]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Guicciardini|first=N.|url=https://archive.org/details/readingprincipia0000guic|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736|publisher=Cambridge University Press|year=1999|isbn=978-0521640664|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; جي مشق ۾ اهم ترقيون؛ [[ڪارل لينئي]] پاران حياتياتي درجي بندي جي ترقي؛ &lt;ref name=&quot;Calisher-20072&quot;&gt;{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|last1=Calisher|first1=CH|year=2007|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmc=2080517|pmid=17436393}}&lt;/ref&gt; مقناطيس ۽ بجليءَ جي نئين سمجھ؛&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Darrigol|first1=Olivier|url=https://archive.org/details/electrodynamicsf0000darr|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein|date=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=0198505949|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ۽ [[علم ڪيميا|ڪيميا]] جي پختگي هڪ نظم جي طور تي&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Olby|first1=R.C.|last2=Cantor|first2=G.N.|last3=Christie|first3=J.R.R.|last4=Hodge|first4=M.J.S.|year=1990|title=Companion to the History of Modern Science|location=London|publisher=Routledge|page=265}}&lt;/ref&gt; نظر آيون. انساني فطرت، سماج ۽ اقتصاديات تي خيالن جي روشن خيالي جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي. هوم ۽ ٻين اسڪاٽش روشن خيال مفڪرن انساني فطرت جو هڪ ٽريٽي تيار ڪيو، جنهن جو اظهار تاريخي طور تي ليکڪن جي ڪمن ۾ ڪيو ويو جن ۾ جيمس برنيٽ، ايڊم فرگوسن، جان ملر ۽ وليم رابرٽسن شامل آهن، جن سڀني هڪ سائنسي مطالعي کي ضم ڪيو ته ڪيئن انسان قديم ۽ قديم ثقافتن ۾, جديديت جي تعين ڪندڙ قوتن جي مضبوط شعور سان, رويو اختيار ڪيو.&lt;ref name=&quot;Magnusson-20032&quot;&gt;{{Cite web|last=Magnusson|first=Magnus|date=10 November 2003|title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World''|url=http://www.newstatesman.com/200311100040|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606015918/http://www.newstatesman.com/200311100040|archive-date=6 June 2011|access-date=27 April 2014|work=New Statesman}}&lt;/ref&gt; جديد سماجيات گهڻو ڪري هن تحريڪ مان پيدا ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|jstor=588406|title=Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment|journal=The British Journal of Sociology|volume=21|issue=2|pages=164–180|last1=Swingewood|first1=Alan|year=1970|doi=10.2307/588406}}&lt;/ref&gt; سال 1776ع ۾، [[ايڊم اسمٿ|ايڊم سمٿ]] &quot;ويلٿ آف نيشن&quot; (The Wealth of Nations) شايع ڪيو، جيڪو اڪثر ڪري جديد اقتصاديات تي پهريون ڪم سمجهيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Fry-19922&quot;&gt;{{Cite book|last=Fry|first=Michael|url=https://archive.org/details/adamsmithslegacy0000unse|title=Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics|publisher=[[Routledge]]|others=[[Paul Samuelson]], [[Lawrence Klein]], [[Franco Modigliani]], [[James M. Buchanan]], [[Maurice Allais]], [[Theodore Schultz]], [[Richard Stone]], [[James Tobin]], [[Wassily Leontief]], [[Jan Tinbergen]]|year=1992|isbn=978-0-415-06164-3|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 

===19هين صدي===
{{Main|سائنس ۾ اڻويهين صدي}}[[File:Darwin Tree 1837.png|right|thumb|1837ع ۾ [[چارلس ڊارون]] پاران تيار ڪيل ارتقائي وڻ (Phylogenetic tree)  جو پهريون نقشو (diagram)]]
اڻويهين صديءَ دوران جديد سائنس جون ڪيتريون ئي ڌار ڌار خاصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون. درست اوزارن جو بار بار استعمال؛ اصطلاحن جو ظهور جهڙوڪ &quot;حياتيات جا ماهر&quot;،  &quot;طبعيات جا ماهر&quot; ۽ &quot;سائنسدان&quot;؛ فطرت جو مطالعو ڪرڻ وارن جي پروفيشنلائيزيشن ۾ اضافو؛ سائنسدان سماج جي ڪيترن ئي طول و عرض تي ثقافتي اختيار حاصل ڪري رهيا آهن؛ ڪيترن ئي ملڪن جي صنعتي ترقي؛ مشهور سائنسي لکڻين جي ترقي؛ ۽ سائنس جرنلز جي اڀرڻ&lt;ref name=&quot;Lightman-2011a2&quot;&gt;{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-31783-0|page=367|chapter=13. Science and the Public}}&lt;/ref&gt; ۾ زندگي ۽ طبعي سائنس جي تبديلي شامل هئي. 19هين صدي جي آخر ۾، [[نفسيات]] فلسفي کان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀري آئي جڏهن ولهيلم ونڊٽ 1879ع ۾ نفسياتي تحقيق لاء پهرين ليبارٽري قائم ڪئي.&lt;ref name=&quot;Leahey-20182&quot;&gt;{{cite book|last=Leahey|first=Thomas Hardy|title=A History of Psychology: From Antiquity to Modernity|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-1-138-65242-2|edition=8th|location=New York, NY|pages=219–253|chapter=The psychology of consciousness}}&lt;/ref&gt; 

19هين صديءَ جي وچ ڌاري [[چارلس ڊارون]] ۽ الفريڊ رسل والس 1858ع ۾، الڳ الڳ قدرتي چونڊ ذريعي ارتقا جا نظريا  پيش ڪيا، جنهن ۾ وضاحت ڪئي وئي ته مختلف ٻوٽا ۽ جانور ڪيئن پيدا ۽ ارتقا پذير ٿيا. هنن جو نظريو تفصيل سان ڊارون جي ڪتاب، &lt;small&gt;'''&quot;On the Origin of Species&quot;'''&lt;/small&gt; ۾ بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref name=&quot;Padian-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Padian|first=Kevin|title=Darwin's enduring legacy|journal=Nature|volume=451|issue=7179|pages=632–634|year=2008|doi=10.1038/451632a|pmid=18256649|bibcode=2008Natur.451..632P|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جيڪي 1859ع ۾ شايع ٿي هئي. [[گريگور مينڊل]] 1865ع ۾، مقالو &lt;small&gt;'''”Experiments on Plant Hybridization“'''&lt;/small&gt; پيش ڪيو،&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Henig|first=Robin Marantz|author-link=Robin Marantz Henig|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The monk in the garden: the lost and found genius of Gregor Mendel, the father of genetics|date=2000|pages=134–138}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ حياتياتي وراثت جا اصول بيان ڪيا ويا، جيڪا جديد [[جينيات]] جا بنياد آهن.&lt;ref name=&quot;Miko-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Miko|first=Ilona|title=Gregor Mendel's principles of inheritance form the cornerstone of modern genetics. So just what are they?|journal=Nature Education|volume=1|issue=1|pages=134|year=2008|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593/|access-date=9 May 2021|archive-date=19 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719224056/http://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

19هين صدي جي شروعات ۾ [[جان ڊالٽن]] جديد ايٽمي نظريو پيش ڪيو، جيڪو ڊيموڪرايٽس جي اصل نظريي ناقابل تقسيم ذرات، ايٽم، جي بنياد تي هو.&lt;ref name=&quot;Rocke-20052&quot;&gt;{{cite journal|last1=Rocke|first1=Alan J.|year=2005|title=In Search of El Dorado: John Dalton and the Origins of the Atomic Theory|journal=Social Research|volume=72|issue=1|pages=125–158|doi=10.1353/sor.2005.0003|jstor=40972005|s2cid=141350239}}&lt;/ref&gt; توانائي، رفتار ۽ ڪميت جي تحفظ جي قانونن هڪ انتهائي مستحڪم ڪائنات جو مشورو ڏنو جتي وسيلن جو ٿورو نقصان ٿي سگهي ٿو. 

بهرحال، ٻاڦ واري انجڻ ۽ صنعتي انقلاب جي اچڻ سان اتي اها سمجھ وڌي وئي ته توانائيءَ جي سڀني شڪلن ۾ هڪجهڙا توانائيءَ جون خاصيتون نه هونديون آهن ڪارآمد ڪم يا توانائيءَ جي ڪنهن ٻي شڪل ۾ تبديليءَ کي آسان ڪئي.&lt;ref name=&quot;Reichl-1980&quot; /&gt; اهو احساس ٿرمو ڊاينامڪس جي قانونن جي ترقي جو سبب بڻيو، جنهن ۾ ڪائنات جي آزاد توانائي کي, بند ڪائنات جي اينٽراپي وقت سان وڌي ٿي, جي مسلسل زوال جي طور تي ڏٺو وڃي ٿو.  

برقي مقناطيسي نظريو 19 صدي عيسويء ۾  هانس ڪرسچئين اوريسٽڊ آندري-ميري ايمپيئر, مائيڪل فيراڊي, جيمس ڪلارڪ  ميڪسويل, اوليور هيوي سايڊ ۽ هينرڪ هرٽز جي ڪمن ذريعي قائم ڪيو ويو. نئين نظريي سوال اٿاريا جن کي نيوٽن جي فريم ورڪ کي استعمال ڪندي آسانيءَ سان جواب نه ٿو ڏئي سگهجي. ايڪس ريز جي دريافت 1896ع ۾ هينري بيڪريل ۽ ميري ڪيوري پاران ريڊيو ايڪٽيٽي جي دريافت کي متاثر ڪيو،&lt;ref&gt;{{cite book|last=Mould|first=Richard F.|title=A century of X-rays and radioactivity in medicine: with emphasis on photographic records of the early years|date=1995|publisher=Inst. of Physics Publ.|isbn=978-0-7503-0224-1|edition=Reprint. with minor corr|location=Bristol|page=12}}&lt;/ref&gt; ماري ڪيوري پوءِ پهريون شخص بڻجي ويو جنهن ٻه نوبل انعام ماڻيا.&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot;&gt;{{cite book|last=Estreicher|first=Tadeusz|title=Polski słownik biograficzny, vol. 4|title-link=Polski słownik biograficzny|year=1938|page=113|language=pl|chapter=Curie, Maria ze Skłodowskich|author-link=Tadeusz Estreicher}}&lt;/ref&gt; ايندڙ سال ۾ پهريون ذيلي ائٽمي ذرڙو، اليڪٽران دريافت ٿيو.&lt;ref name=&quot;Thomson-1897&quot;&gt;{{cite journal|last=Thomson|first=J.J.|year=1897|title=Cathode Rays|url=https://zenodo.org/record/1431235|url-status=live|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=44|issue=269|pages=293–316|doi=10.1080/14786449708621070|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116183428/https://zenodo.org/record/1431235|archive-date=16 November 2020|access-date=24 February 2022|url-access=}}&lt;/ref&gt;

20هين صدي

20هين ۾ سائنس
===20هين صدي===
{{Main|20هين صدي -  سائنس ۾ }}
[[File:Carte trou ozone Antarctique.jpg|alt=Graph showing lower ozone concentration at the South Pole|thumb|اوزون سوراخ جو ڪمپيوٽر گراف 1987ع ۾ خلائي دوربين مان ڊيٽا استعمال ڪندي ٺاهيو ويو.]]
صديءَ جي پهرئين اڌ ۾ اينٽي بايوٽڪ دوائين ۽ مصنوعي ڀاڻ جي ترقيءَ عالمي سطح تي انساني زندگين جي معيار کي بهتر بڻايو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Goyotte|first=Dolores|year=2017|title=The Surgical Legacy of World War II. Part II: The age of antibiotics|url=https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|journal=The Surgical Technologist|volume=109|pages=257–264|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505180530/https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|archive-date=5 May 2021|access-date=8 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|author2=MA Sutton|author3=J Galloway|author4=Z Klimont|author5=W Winiwarter|date=October 2008|title=How a century of ammonia synthesis changed the world|url=http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=10|pages=636–639|bibcode=2008NatGe...1..636E|doi=10.1038/ngeo325|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723223052/http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|archive-date=23 July 2010|access-date=22 October 2010|url-status=dead|s2cid=94880859}}&lt;/ref&gt; نقصان ڪار ماحولياتي مسئلا جهڙوڪ اوزون جي گھٽتائي، سامونڊي تيزابيت، يوٽروفيڪيشن ۽ موسمياتي تبديلي عوام جي ڌيان ڏانهن آئي ۽ ماحولياتي اڀياس جي شروعات جو سبب بڻيا. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Emmett|first1=Robert|last2=Zelko|first2=Frank|year=2014|title=Minding the Gap: Working Across Disciplines in Environmental Studies|url=http://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|journal=Environment &amp; Society Portal|series=RCC Perspectives no. 2|doi=10.5282/rcc/6313|archive-url=https://web.archive.org/web/20220121054306/https://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|archive-date=21 January 2022|editor-last1=Emmett|editor-first1=Rob|editor-last2=Zelko|editor-first2=Frank}}&lt;/ref&gt;

ان عرصي دوران سائنسي تجربا پيماني ۽ فنڊنگ ۾ تمام وڏا ٿيندا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Furner|first=Jonathan|date=1 June 2003|title=Little Book, Big Book: Before and After Little Science, Big Science: A Review Article, Part I|journal=Journal of Librarianship and Information Science|volume=35|issue=2|pages=115–125|doi=10.1177/0961000603352006|s2cid=34844169}}&lt;/ref&gt; عالمي جنگ I، عالمي جنگ II، ۽ سرد جنگ پاران متحرڪ وسيع ٽيڪنالاجي جدت عالمي طاقتن جي وچ ۾ مقابلا، جهڙوڪ خلائي ريس ۽ ايٽمي هٿيارن جي ريس جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/flight00chri|title=Flight: My Life in Mission Control|last=Kraft|first=Chris|author2=James Schefter|publisher=Dutton|year=2001|isbn=0-525-94571-7|location=New York|pages=3–5|author-link=Christopher C. Kraft, Jr.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|title=Thinking about the Unthinkable|last=Kahn|first=Herman|publisher=Horizon Press|year=1962|author-link=Herman Kahn}}&lt;/ref&gt; هٿيار بند تڪرارن جي باوجود، اهم بين الاقوامي تعاون پڻ ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/166143348|title=Structures of scientific collaboration|last=Shrum|first=Wesley|date=2007|publisher=MIT Press|others=Joel Genuth, Ivan Chompalov|isbn=978-0-262-28358-8|location=Cambridge, Mass.|oclc=166143348|access-date=31 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220730034527/https://www.worldcat.org/title/structures-of-scientific-collaboration/oclc/166143348|archive-date=30 July 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

20 صدي جي آخر ۾ عورتن جي فعال ڀرتي ۽ جنسي تبعيض جي خاتمي عورتن جي سائنسدانن جي تعداد ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو، پر ڪجهه شعبن ۾ وڏو صنفي تفاوت برقرار رهيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science|last=Rosser|first=Sue V.|date=12 March 2012|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-7645-2|location=New York|page=7}}&lt;/ref&gt;  1964 ۾ ڪائناتي مائڪرو ويڪرو پس منظر جي دريافت&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Penzias|first=A. A.|year=2006|title=The origin of elements|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|journal=Science|publisher=[[Nobel Foundation]]|volume=205|issue=4406|pages=549–54|doi=10.1126/science.205.4406.549|pmid=17729659|archive-url=https://web.archive.org/web/20110117225210/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|archive-date=17 January 2011|access-date=4 October 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جارجس ليماتري جي بگ بينگ نظريي جي حق ۾ ڪائنات جي مستحڪم رياستي ماڊل کي رد ڪرڻ جو سبب بڻيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495|title=Gravitation and Cosmology|last=Weinberg|first=S.|publisher=John Whitney &amp; Sons|year=1972|isbn=978-0-471-92567-5|pages=[https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495 495–464]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

هن صديءَ ۾ سائنس جي شعبن ۾ بنيادي تبديليون آيون. 20 هين صدي جي شروعات ۾ ارتقا هڪ متحد نظريو بڻجي ويو جڏهن جديد ترڪيب ڊارونين جي ارتقا کي ڪلاسيڪل جينيات سان ملايو.&lt;ref name=&quot;Futuyma-20172&quot;&gt;{{Cite book|url=https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051|title=Evolution|last1=Futuyma|first1=Douglas J.|last2=Kirkpatrick|first2=Mark|date=2017|publisher=Sinauer|isbn=978-1605356051|edition=4th|pages=3–26|chapter=Chapter 1: Evolutionary Biology|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531025652/https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051?cc=us&amp;lang=en&amp;|archive-date=31 May 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; البرٽ آئن اسٽائن جو نظريو رشتيداري ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس جي ترقي,  فزڪس کي انتهائي ڊگھائي، وقت ۽ ڪشش ثقل ۾ بيان ڪرڻ لاءِ ڪلاسيڪل ميڪنڪس کي مڪمل ڪري. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Albert Einstein's special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911)|last=Miller|first=Arthur I.|date=1981|publisher=Addison–Wesley|isbn=978-0-201-04679-3|location=Reading}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar|title=The Old Quantum Theory|last=ter Haar|first=D.|publisher=Pergamon Press|year=1967|isbn=978-0-08-012101-7|pages=[https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar/page/206 206]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 20 صدي جي آخري چوٿين ۾ انٽيگريٽيڊ سرڪٽس جو وسيع استعمال، ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس سان گڏ انفارميشن ٽيڪنالاجي ۾ هڪ انقلاب ۽ سمارٽ فونز سميت عالمي انٽرنيٽ ۽ موبائل ڪمپيوٽنگ جو عروج جو سبب بڻيو. ڊگھي، جڙيل سببن جي زنجيرن ۽ ڊيٽا جي وڏي مقدار جي ڪاميٽي سسٽمائيزيشن جي ضرورت سسٽم جي نظريي ۽ ڪمپيوٽر جي مدد سان سائنسي ماڊلنگ جي شعبن جي اڀار جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=von Bertalanffy|first1=Ludwig|year=1972|title=The History and Status of General Systems Theory|journal=The Academy of Management Journal|volume=15|issue=4|pages=407–26|jstor=255139}}&lt;/ref&gt;

=== 21هين صدي ===
{{Main|21هين صدي #سائنس ۽ ٽيڪنالاجي}}
[[فائل:Apjlab0e85f4_EHT-images-M87-four-teams.jpg|alt=|thumb|350x350 عڪسلون|M87* بليڪ هول جون چار اڳڪٿيون تصويرون ايونٽ هورائزون ٽيلي اسڪوپ تعاون ۾ الڳ ٽيمن پاران ٺاهيون ويون.]]
انساني جينوم پروجيڪٽ 2003 ۾ انساني جينوم جي سڀني جين جي سڃاڻپ ۽ نقشي ذريعي مڪمل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Naidoo|first1=Nasheen|last2=Pawitan|first2=Yudi|last3=Soong|first3=Richie|last4=Cooper|first4=David N.|last5=Ku|first5=Chee-Seng|date=October 2011|title=Human genetics and genomics a decade after the release of the draft sequence of the human genome|journal=Human Genomics|volume=5|issue=6|pages=577–622|doi=10.1186/1479-7364-5-6-577|pmc=3525251|pmid=22155605|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2006 ۾ پهريون ڀيرو پيدا ٿيل pluripotent انساني اسٽيم سيل ٺاهيا ويا، بالغن جي سيلز کي اسٽيم سيلز ۾ تبديل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي ۽ جسم ۾ موجود ڪنهن به سيل قسم ۾ تبديل ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rashid|first1=S. Tamir|last2=Alexander|first2=Graeme J.M.|date=March 2013|title=Induced pluripotent stem cells: from Nobel Prizes to clinical applications|journal=Journal of Hepatology|volume=58|issue=3|pages=625–629|doi=10.1016/j.jhep.2012.10.026|issn=1600-0641|pmid=23131523|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2013 ۾ هگس بوسون جي دريافت جي تصديق سان، ذيلي فزڪس جي معياري ماڊل پاران پيش ڪيل آخري ذرو مليو.&lt;ref name=&quot;O'Luanaigh-20132&quot;&gt;{{cite press release|last=O'Luanaigh|first=C.|date=14 March 2013|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson|publisher=[[CERN]]|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|access-date=9 October 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151020000722/http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|archive-date=20 October 2015}}&lt;/ref&gt; 2015 ۾، ڪشش ثقل واري لهرن، جن جي اڳڪٿي, هڪ صدي اڳ، عام نسبت سان ڪئي وئي هئي، پهريون ڀيرو ڏٺو ويو.&lt;ref name=&quot;Abbott-20172&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Abbott|first1=B.P.|last2=Abbott|first2=R.|last3=Abbott|first3=T.D.|last4=Acernese|first4=F.|last5=Ackley|first5=K.|last6=Adams|first6=C.|last7=Adams|first7=T.|last8=Addesso|first8=P.|last9=Adhikari|first9=R.X.|display-authors=29|year=2017|title=Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger|journal=The Astrophysical Journal|volume=848|issue=2|page=L12|arxiv=1710.05833|bibcode=2017ApJ...848L..12A|doi=10.3847/2041-8213/aa91c9|doi-access=free|last10=Adya|first10=V.B.|last11=Affeldt|first11=C.|last12=Afrough|first12=M.|last13=Agarwal|first13=B.|last14=Agathos|first14=M.|last15=Agatsuma|first15=K.|last16=Aggarwal|first16=N.|last17=Aguiar|first17=O.D.|last18=Aiello|first18=L.|last19=Ain|first19=A.|last20=Ajith|first20=P.|last21=Allen|first21=B.|last22=Allen|first22=G.|last23=Allocca|first23=A.|last24=Altin|first24=P.A.|last25=Amato|first25=A.|last26=Ananyeva|first26=A.|last27=Anderson|first27=S.B.|last28=Anderson|first28=W.G.|last29=Angelova|first29=S.V.|last30=Antier|first30=S.|s2cid=217162243}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Cho|first1=Adrian|year=2017|title=Merging neutron stars generate gravitational waves and a celestial light show|journal=Science|doi=10.1126/science.aar2149}}&lt;/ref&gt; 2019 ۾، بين الاقوامي تعاون ايونٽ Horizon Telescope بليڪ هول جي هڪريشن ڊسڪ جي پهرين سڌي تصوير پيش ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|title=Media Advisory: First Results from the Event Horizon Telescope to be Presented on April 10th {{!}} Event Horizon Telescope|date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420135254/https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|archive-date=20 April 2019|access-date=21 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;!-- Should be one paragraph until ~2040, as it represents a quarter of the century --&gt;

==شاخون==
جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي: فطري سائنس، سماجي سائنس، ۽ رسمي سائنس. انهن شاخن مان هر هڪ ۾ مختلف خاص ۽ اوورليپنگ سائنسي مضمونن تي مشتمل آهي جيڪي اڪثر ڪري پنهنجو پنهنجو نالو ۽ ماهر رکن ٿا. ٻئي فطري ۽ سماجي سائنس تجرباتي سائنس آهن، ڇاڪاڻ ته انهن جو علم تجرباتي مشاهدن تي مبني آهي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان ان جي صحيحيت جي جانچ ڪرڻ جي قابل آهي. 
===فطري سائنس=== 
فطري سائنس طبیعي دنيا جو مطالعو آهي. ان کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ طبیعي سائنس. انهن ٻن شاخن کي وڌيڪ خاص شعبن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. مثال طور، طبیعي سائنس کي ذيلي تقسيم ڪري سگهجي ٿو طبیعیات، علم ڪيميا، فلڪيات ۽ زميني سائنس. جديد فطري سائنس فطري فلسفي جو جانشين آهي جيڪو قديم يونان ۾ شروع ٿيو. گليلیو، ڊيڪارٽ، بيڪن ۽ نيوٽن انهن طريقن کي استعمال ڪرڻ جي فائدن تي بحث ڪيو جيڪي وڌيڪ رياضياتي ۽ وڌيڪ تجرباتي طريقي سان هئا. اڃا تائين، فلسفياتي نقطه نظر، گمان، ۽ مفروضا اڪثر نظر انداز ڪيا ويا آهن، جیڪو فطري سائنس ۾ ضروري آهي. سسٽماتي ڊيٽا گڏ ڪرڻ، بشمول دريافت سائنس، ڪامياب ٿي قدرتي تاريخ، جيڪا 16 صدي عيسويء ۾ ٻوٽن، جانورن، معدنيات، وغيره جي وضاحت ۽ درجه بندي ڪندي ظاهر ٿي. اڄڪلهه، &quot;فطري تاريخ&quot; مشاهدي جي وضاحت پيش ڪري ٿي جنهن جو مقصد مشهور سامعين لاءِ آهي. 

===سماجي سائنس===
سماجي سائنس انساني رويي ۽ سماج جي ڪم جو مطالعو آهي. ان ۾ ڪيترائي مضمون آھن جن ۾ شامل آھن پر انتھروپولوجي، اقتصاديات، تاريخ، انساني جاگرافي، سياسي سائنس، نفسيات ۽ سماجيات تائين محدود نه آھن. سماجي سائنسن ۾، ڪيترائي مقابلا ڪندڙ نظرياتي نقطا آھن، جن مان گھڻا مقابلا ڪندڙ تحقيقي پروگرامن جي ذريعي وڌيا ويا آھن جھڙوڪ فنڪشنلسٽ، تڪراري نظريات ۽ سماجيات ۾ تعامل پسند. ماڻهن جي وڏي گروهه يا پيچيده حالتن ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربن کي هلائڻ جي حدن جي ڪري، سماجي سائنسدان شايد ٻيا تحقيقي طريقا اختيار ڪري سگھن ٿا جهڙوڪ تاريخي طريقو، ڪيس مطالعو ۽ ڪراس ڪلچرل مطالعو. ان کان علاوه، جيڪڏهن مقدار جي معلومات موجود آهي، سماجي سائنسدان سماجي رشتن ۽ عملن کي بهتر سمجهڻ لاء شمارياتي طريقن تي ڀروسو ڪري سگهن ٿا. 
===رسمي سائنس=== 
رسمي سائنس مطالعي جو هڪ علائقو آهي جيڪو رسمي سسٽم استعمال ڪندي علم پيدا ڪري ٿو. هڪ رسمي سرشتو هڪ تجريدي ڍانچو آهي، جيڪو ضابطن جي هڪ سيٽ جي مطابق محورين مان نظريات جو اندازو لڳائڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ان ۾ شامل آهي رياضي، نظام جو نظريو (System Theory) ۽ نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس. باضابطه علوم ٻين ٻن شاخن سان هڪجهڙائي رکن ٿا علم جي شعبي جي مقصدي، محتاط ۽ منظم مطالعي تي انحصار ڪندي. بهرحال، اهي تجرباتي سائنسن کان مختلف آهن، ڇاڪاڻ ته اهي خاص طور تي، تجرباتي ثبوت جي ضرورت کان سواء، انهن جي تجريدي تصورات جي تصديق ڪرڻ لاء دليلن تي انحصار ڪن ٿا. تنهن ڪري رسمي علوم هڪ ترجيحي مضمون آهن ۽ ان جي ڪري، ان تي اختلاف آهي ته ڇا اهي هڪ سائنس آهن؟ تنهن هوندي به، رسمي علوم تجرباتي علوم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، ڪيلڪيولس، شروعاتي طور تي فزڪس ۾ حرڪت کي سمجهڻ لاء ايجاد ڪيو ويو. قدرتي ۽ سماجي سائنس جيڪي رياضياتي ايپليڪيشنن تي تمام گهڻو انحصار ڪن ٿا انهن ۾ رياضياتي فزڪس، ڪيمسٽري، حياتيات، ماليات ۽ اقتصاديات شامل آهن. 
===اطلاقي سائنس=== 
اطلاقي سائنس عملي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ سائنسي طريقي ۽ علم جو استعمال آهي ۽ ان ۾ مختلف شعبن جهڙوڪ انجنيئرنگ ۽ طب شامل آهن. انجنيئرنگ ايجاد ڪرڻ، ڊزائين ڪرڻ، ٺاهڻ، ساخت ۽ ٽيڪنالاجين لاء سائنسي اصولن جو استعمال آهي. سائنس نئين ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ مدد ڪري سگهي ٿي. طب صحت کي برقرار رکڻ ۽ بحال ڪرڻ، بیماریوں جي روڪٿام، تشخيص ۽ زخم يا بيماري جي علاج ذريعي، مريضن جي سنڀال ڪرڻ جو عمل آهي. لاڳو ٿيل (اطلاقي) سائنس اڪثر ڪري بنيادي سائنسن جي ابتڙ آهن، جيڪي سائنسي نظريات ۽ قانونن کي اڳتي وڌائڻ تي مرکوز آهن جيڪي قدرتي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪن ٿا.

ڪمپيوٽيشنل سائنس ڪمپيوٽنگ پاور کي حقيقي دنيا جي حالتن کي نقل ڪرڻ لاءِ لاڳو ڪري ٿي، سائنسي مسئلن جي بهتر سمجھڻ کي فعال ڪرڻ بجاءِ صرف رسمي رياضيات حاصل ڪري سگھي ٿي. مشين لرننگ ۽ مصنوعي ذهانت جو استعمال سائنس ۾ ڪمپيوٽيشنل تعاون جي مرڪزي خصوصيت بڻجي رهيو آهي مثال طور ايجنٽ جي بنياد تي ڪمپيوٽيشنل اقتصاديات، بي ترتيب ٻيلن، موضوع جي ماڊلنگ ۽ پيشنگوئي جي مختلف شڪلين ۾. بهرحال، مشينون اڪيلي ئي علم کي اڳتي وڌائينديون آهن جيئن انهن کي انساني رهنمائي ۽ استدلال جي صلاحيت جي ضرورت هوندي آهي. ۽ اهي ڪجهه سماجي گروهن جي خلاف تعصب متعارف ڪرائي سگهن ٿا يا ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي خلاف گهٽ ڪارڪردگي ڏيکاريندا آهن.
===انٽر ڊسيپلينري سائنس===
انٽر ڊسيپلينري سائنس ۾ ٻن يا ٻن کان وڌيڪ مضمونن جو ميلاپ شامل آهي، جهڙوڪ بائيو انفارميٽڪس، حياتيات ۽ ڪمپيوٽر سائنس جو ميلاپ يا سنجيدگي واري سائنس. اهو تصور قديم يوناني کان موجود آهي ۽ اهو 20ھین صدي عيسويء ۾ ٻيهر مشهور ٿيو.

==سائنسي تحقيق==
سائنسي تحقيق کي يا ته بنيادي يا لاڳو ڪيل تحقيق جي طور تي ليبل ڪري سگهجي ٿو. بنيادي تحقيق علم جي ڳولا آهي ۽ لاڳو ڪيل تحقيق آهي هن علم کي استعمال ڪندي عملي مسئلن جي حل جي ڳولا. اڪثر سمجھه بنيادي تحقيق مان اچي ٿي، جيتوڻيڪ ڪڏهن ڪڏهن لاڳو ڪيل تحقيق خاص عملي مسئلن کي نشانو بڻائيندي آهي. هي ٽيڪنالاجي ترقي جي طرف وٺي ٿو جيڪو اڳ ۾ تصور نه ڪيو ويو هو.

== سائنس جو فلسفو ==
{{anchor|ConjectureAndRefutation}}[[File:Epicycle and deferent.svg|thumb|ڪوهن لاءِ، ٽالميڪ فلڪيات ۾ ايپي سائيڪل جو اضافو هڪ پيراڊم جي  اندر ”عام سائنس“ هو، جڏهن ته ڪوپرنيڪن انقلاب, هڪ پيراڊم شفٽ هو.|alt=Depiction of epicycles, where a planet orbit is going around in a bigger orbit]]

سائنس جي فلسفي ۾ مختلف مکاتب فکر آهن. سڀ کان وڌيڪ مشهور پوزيشن تجرباتيات آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم هڪ عمل ذريعي پيدا ٿئي ٿو جنهن ۾ مشاهدو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي نظريا مشاهدن کي عام ڪن ٿا. تجرباتيات عام طور تي انڊڪٽيوازم  (inductivism), هڪ پوزيشن جيڪا وضاحت ڪري ٿي ته ڪيئن عام نظريات موجود تجرباتي ثبوتن جي محدود مقدار مان ٺاهي سگھجن ٿيون, کي شامل ڪري ٿو. تجربا جا ڪيترائي نسخا موجود آهن، جن ۾ غالباً بيزيانزم ۽ مفروضو ڪٽائيندڙ طريقو آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003f&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003o |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n233 219]–232 |chapter=Empiricism, naturalism, and scientific realism? |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

تجرباتيات، عقليت پسنديءَ جي ابتڙ بيٺو آهي، اهو موقف اصل ۾ [[ڊيڪارٽ]] سان جڙيل آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم, مشاهدي سان نه, پر انساني عقل جي ذريعي پيدا ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003b2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003b|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n33 19]–38|chapter=Logic plus empiricism|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; تنقيدي عقليت پسندي 20هين صديءَ جي سائنس جو هڪ متضاد طريقو آهي، جنهن جي تعريف پهرين آسٽريائي-برطانوي فلسفي, ڪارل پوپر ڪئي. پوپر ان طريقي کي رد ڪري ڇڏيو آهي جيڪا تجرباتي نظريي ۽ مشاهدي جي وچ ۾ رابطي کي بيان ڪري ٿو. هن دعويٰ ڪئي ته نظريا مشاهدي سان پيدا نه ٿيندا آهن، پر اهو مشاهدو نظرين جي روشنيءَ ۾ ڪيو ويندو آهي ۽ اهو واحد طريقو A جو مشاهدي کان متاثر ٿي سگهي ٿو نظريي A کان پوءِ مشاهدي سان ٽڪراءُ ٿيڻو هو، پر ٿيوري, مشاهدو B کي زنده رهڻو هو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر تجويز ڪئي ته تصديق جي قابليت کي غلطيءَ سان تبديل ڪرڻ جي طور تي سائنسي نظرين جي نشاني جي طور تي، انڊڪشن کي غلطيءَ سان بدلائي تجرباتي طريقي جي طور تي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر وڌيڪ دعوي ڪئي ته، اصل ۾ صرف هڪ عالمگير طريقو آهي، تنقيد جو منفي طريقو, سائنس سان مخصوص ناهي, آزمائش ۽ غلطي، &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003e2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003g|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n116 102]–121|chapter=Lakatos, Laudan, Feyerabend, and frameworks|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;  انساني ذهن جي سڀني شين، سائنس، رياضي، فلسفو ۽ آرٽ سميت کي ڍڪيندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Objective Knowledge|last=Popper|first=Karl|year=1972}}&lt;/ref&gt;

هڪ ٻيو طريقو، اوزاريت (instrumentalism)، اوزارن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ نظريات جي افاديت تي زور ڏئي ٿو. اهو سائنسي نظريات کي بليڪ باڪس، صرف انهن جي ان پٽ (ابتدائي حالتون) ۽ پيداوار (پيشگوئيون) لاڳاپيل هجڻ سان جي طور تي ڏسي ٿو. نتيجن، نظرياتي ادارن ۽ منطقي ڍانچو, اهي شيون آهن جن کي نظرانداز ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt|title=The Rationality of Science|author=Newton-Smith, W.H.|publisher=Routledge|year=1994|isbn=978-0-7100-0913-5|location=London|page=[https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt/page/30 30]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; اوزاريت جي ويجهو تعميري تجرباتيات آهي، جنهن جي مطابق هڪ سائنسي نظريي جي ڪاميابي جو بنيادي معيار اهو آهي ته ڇا اهو مشاهدو ادارن جي باري ۾ چوي ٿو صحيح آهي.&lt;ref&gt;{{cite thesis|last=Votsis|first=I.|year=2004|title=The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account|publisher=University of London, London School of Economics|type=PhD Thesis|page=39}}&lt;/ref&gt;

ٿامس ڪوهن دليل ڏنو ته مشاهدي ۽ تشخيص جو عمل هڪ پيراڊم جي اندر ٿئي ٿو، دنيا جي هڪ منطقي طور تي هڪجهڙائي رکندڙ ”پورٽريٽ“ جيڪو ان جي فريمنگ مان ٺهيل مشاهدن سان مطابقت رکي ٿو. هن عام سائنس کي مشاهدي جي عمل ۽ ”پزل حل ڪرڻ“ جي خاصيت قرار ڏنو، جيڪو هڪ پيراڊم ۾ ٿئي ٿو، جڏهن ته انقلابي سائنس تڏهن ٿيندي آهي جڏهن هڪ پيراڊم ٻئي کي پيراڊم شفٽ ۾ ختم ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Bird|first=Alexander|year=2013|editor1-last=Zalta|editor1-first=Edward N.|title=Thomas Kuhn|url=http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715191833/https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-date=15 July 2020|access-date=26 October 2015|url-status=live|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt; هر پيراڊم جا پنهنجا الڳ سوال، مقصد ۽ تشريحون آهن. تمثيلن جي وچ ۾ چونڊ دنيا جي خلاف ٻه يا وڌيڪ &quot;پورٽريٽ&quot; ترتيب ڏيڻ ۽ فيصلو ڪرڻ ۾ شامل آهي ته ڪهڙي مشابهت تمام گهڻي اميد رکندڙ آهي. هڪ پيراڊم شفٽ تڏهن ٿئي ٿو جڏهن مشاهدي جي هڪ وڏي تعداد پراڻي پيراڊم ۾ پيدا ٿئي ٿي ۽ هڪ نئون پيراڊم انهن جو احساس ڪري ٿو. يعني نئين پيراڊم جو انتخاب مشاهدن تي مبني هوندو آهي، جيتوڻيڪ اهي مشاهدا پراڻي پيراڊم جي پس منظر ۾ ڪيا ويندا آهن. ڪوهن لاءِ، ڪنهن تمثيل کي قبول يا رد ڪرڻ هڪ سماجي عمل جيترو ئي هڪ منطقي عمل آهي. جيتوڻيڪ ڪوهن جو موقف رشتيداريءَ مان نه آهي.&lt;ref name=&quot;Kuhn-19702&quot;&gt;{{Cite book|url=https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|title=The Structure of Scientific Revolutions|last=Kuhn|first=Thomas S.|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1970|isbn=978-0-226-45804-5|edition=2nd|page=206|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019102817/https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

آخرڪار، هڪ ٻيو طريقو اڪثر سائنسي شڪ جي بحثن ۾, ”تخليق سائنس“ جهڙين متضاد تحريڪن جي خلاف, &quot;ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم&quot;  بيان ڪيو ويو آهي. فطرت پرستن جو خيال آهي ته قدرتي ۽ مافوق الفطرت ۾ فرق ڪرڻ گهرجي ۽ سائنس کي قدرتي وضاحتن تائين محدود رکڻ گهرجي. &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003a2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n163 149]–162|chapter=Naturalistic philosophy in theory and practice|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم برقرار رکي ٿو ته سائنس کي تجرباتي مطالعي ۽ آزاد تصديق جي سخت پيروي ڪرڻ جي ضرورت آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Brugger, E. Christian|year=2004|title=Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition|journal=The Review of Metaphysics|volume=58|issue=2}}&lt;/ref&gt;

ڪيترائي سوال انساني ذهن ۾ اُڀرندا رهن ٿا. ظاهر آهي ته جڏهن به ماڻهوءَ جي ذهن ۾ ڪي سوال پيدا ٿيندا ته سندس ذهن انهن جا جواب به ڳوليندو. انهيءَ ذهني ڳولا ۽ [[جاچ]] کي عام سائنسي ٻوليءَ ۾ ”سائنسي کوجنا“ ڪوٺيندا آهن. [[قرآن]] پاڪ ۾ ته ان ڳالهه جو خاص تاڪيد ڪيل آهي ته ”اي انسان، تون سج، چنڊ، تارن ۽ مُندن تي ويچار ڇو نٿو ڪرين؟“

ڏاها ماڻهو [[قدرت]] جي ڳالهين تي ويچار ڪندا هئا, يعني کوجنا ڪندا هئا. اهڙيءَ ريت آخرڪار پنهنجي ذهن ۾ پيدا ٿيل سوالن جا جواب ڳولي لهندا هئا. هر کوجنا کان پوءِ کين نئين نئين ڄاڻ ملندي هئي. اِن سوچ ۽ [[کوجنا]] واري عمل کي ئي سائنس چئجي ٿو. سائنس نئين دؤر جو لفظ آهي. ڪابه شيءِ هڪدم وجود ۾ ڪانه ٿي اچي، اُن لاءِ ورهين جا ورهيه جاکوڙ ۽ جستجو ڪرڻي پوي ٿي. ائين به ناهي ته هر ڪا کوجنا، هر ڪا جاکوڙ هڪ ئي وقت ۾ هڪ انسان جي هٿان ٿي ٿئي. پهرين ڪنهن [[انسان]] کي اندر مان ڪو ويچار ايندو آهي، اُن ويچار کي ڏسي، ٻڌي، ٻيو ماڻهو وري ٻه وکون اڳتي وڌندو ۽ پوءِ اهو سلسلو اڳتي وڌي، ڪنهن نه ڪنهن ماڳ تي وڃي پڄندو، نتيجي ۾ ڪانه ڪا نئين شئي وجود ۾ اچيو وڃي.

==سائنسي ڪميونٽي==
==سماج== 
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{wiktionary|science}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}
{{Philosophy of science}}
{{Glossaries of science and engineering}}
{{Science and technology studies}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=Science}}
[[Category:Science| ]]
[[Category:Observation]]
[[Category:Main topic articles]]

== حوالا ==
{{حوالا}}

{{ڪچو}}

[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>gzgxlnv35mpwt6qnlnqqdmclz6r2q8i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296909</id>
      <parentid>296908</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T14:56:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296909</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="108851" sha1="mf22quag0ly2w7cbwd66ycrz9ikbdsx" xml:space="preserve">{{بابت| ھڪ عام لفظ}}
[[فائل:The Scientific Universe.png|thumb|200px|left|ڪائنات جي ماپ جو نقشو سائنس جي شاخن ۽ سائنس جي درجي بندي سان.&lt;ref&gt;[[R. P. Feynman]], ''[[The Feynman Lectures on Physics]]'', Vol.1, Chaps.1,2,&amp;3.&lt;/ref&gt;]]
'''سائنس (Science)''' [[لاطيني]] ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڄاڻ يا معلومات. يعني مشاهدي ۽ تجربن جي آڌار تي حاصل ٿيندڙ [[علم]] کي سائنس چئبو آهي.

سائنس [[ڪائنات]] متعلق آزمودہ [[وضاحت]]ن ۽ [[اڳڪٿي]]ن جي باري ۾ ڄاڻ کي حاصل ۽ منظم ڪرڻ واري ھڪ باضابطا ڪم جو نالو آهي.&lt;ref&gt;&lt;br /&gt;{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=October 16, 2011 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''b:''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena.}}}}&lt;/ref&gt;  

جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي:&lt;ref name=&quot;cohen20212&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|title=The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century|last=Cohen|first=Eliel|publisher=Routledge|year=2021|isbn=978-0-367-56298-4|location=New York|pages=14–41|chapter=The boundary lens: theorising academic actitity|access-date=May 4, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505045450/https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

# [[نيچرل سائنس|فطري سائنس]]
# [[سماجي سائنس]]
# [[رسمي سائنس]]

انھن مان فطري سائنس [[دُنيا|مادي دنيا]] جي بابت علم آھي (مثال طور، [[فزڪس|طبیعیات]]، [[ڪيميا]] ۽ [[حياتيات]])، جيڪي طبیعي دنيا جو مطالعو ڪن ٿیو؛ سماجي سائنس ([[اقتصاديات]]، [[نفسيات]] ۽ [[سماجيات]])، جيڪي فردن ۽ سماجن جو مطالعو ڪن ٿیو؛&lt;ref name=&quot;colanderhunt201922&quot;&gt;{{cite book|title=Social Science: An Introduction to the Study of Society|last1=Colander|first1=David C.|last2=Hunt|first2=Elgin F.|date=2019|publisher=Routledge|edition=17th|location=New York, NY|pages=1–22|chapter=Social science and its methods}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;nisbetgreenfeld202122&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Social Science|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=https://www.britannica.com/topic/social-science|access-date=May 9, 2021|date=October 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202193947/https://www.britannica.com/topic/social-science|archive-date=February 2, 2022|last2=Greenfeld|first2=Liah|last1=Nisbet|first1=Robert A.|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ رسمي سائنس ([[منطق]]، [[رياضي]] ۽ [[ڪمپيوٽر سائنس|نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس]])، جيڪي باضابطه سسٽم جو مطالعو ڪن ٿیو، محور ۽ ضابطن جي ذريعي سنڀاليندا آهن.&lt;ref name=&quot;löwe200222&quot;&gt;{{cite journal|last=Löwe|first=Benedikt|author-link=Benedikt Löwe|year=2002|title=The formal sciences: their scope, their foundations, and their unity|journal=Synthese|volume=133|issue=1/2|pages=5–11|doi=10.1023/A:1020887832028|s2cid=9272212}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rucker201922&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|title=Infinity and the Mind: The Science and Philosophy of the Infinite|last=Rucker|first=Rudy|publisher=Princeton University Press|year=2019|isbn=978-0-691-19138-6|edition=Reprint|location=Princeton, New Jersey|pages=157–188|chapter=Robots and souls|author-link=Rudy Rucker|access-date=May 11, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226212447/http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|archive-date=February 26, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي تہ رسمي سائنس حقيقي سائنس نہ آهي ڇو تہ ان جي ضابطن ۾ نظرين کي حقيقي مشاھدن سان پرکڻ ممڪن ناهي.&lt;ref&gt;Contemporary science is typically subdivided into the natural sciences which study the material world, the social sciences which study people and societies, and the formal sciences like mathematics. Some do not consider formal sciences to be true science as theories within these disciplines cannot be tested with physical observations,&lt;/ref&gt; سائنس جا اھڙا ضابطا جيڪي [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[طب|ميڊيسن]] ۾ ڪم اچن انھن کي [[اپلائيڊ سائنس|اطلاقي سائنس]] سمجھيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms|author=Editorial Staff|date=March 7, 2008|publisher=Seed magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929092138/http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|archivedate=September 29, 2007|deadurl=no|accessdate=September 12, 2007|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;

سائنس جي تاريخ تاريخي ریڪارڊ جي اڪثريت تي پکڙيل آهي، جنهن ۾ جديد سائنس جا قديم ترين تحريري ریڪارڊ شامل آهن، جن جي سڃاڻپ ڪندڙ اڳڪٿيون جيڪي برونز دور مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي لڳ ڀڳ 3000 ق.م. کان 1200 ق.م. تائين آهن. 

رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ سندن تعاون، يوناني قدرتي فلسفي کي قديم آثارن ۾ داخل ڪيو ۽ ان جي شڪل اختيار ڪئي، جنهن ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي طبیعي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ باضابطه ڪوششون ڪيون ويون، جڏهن ته اڳتي وڌڻ، بشمول هندي۔عربي عددي سرشتو، هندستان جي سونهري دور ۾ ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;Lindberg2007a2&quot;&gt;{{Cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0226482057|edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007a2&quot;&gt;{{cite book|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|location=New York|pages=1–26|chapter=Ancient Egypt to Plato|chapter-url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n16|chapter-url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ Building Bridges Among the BRICs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418081025/https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ|date=April 18, 2023}}, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Keay2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132|title=India: A history|last=Keay|first=John|publisher=Atlantic Monthly Press|year=2000|isbn=978-0-87113-800-2|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132 132]|quote=The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.|author-link=John Keay}}&lt;/ref&gt; 

ابتدائي وچين دور (400 کان 1000 عيسوي) دوران مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوءِ انهن علائقن ۾ سائنسي تحقيق خراب ٿي وئي، پر قرون وسطيٰ جي بحاليءَ واري دور ۾ (ڪارولنگين ريناسنس، اوٽونين ريناسنس ۽ 12هين صديءَ جي [[ريناسنس]]) ۾ تعلیم ٻيهر ترقي ڪئي. مغربي يورپ ۾ گم ٿيل ڪجهه يوناني نسخا محفوظ ڪيا ويا ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران وچ اوڀر ۾ وسعت ڏني وئي،&lt;ref name=&quot;Lindberg82&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=163–92|chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ بازنطيني يوناني عالمن جي ڪوششن سان گڏ جيڪي يوناني نسخن کي بازنطيني سلطنت جي مرڻ واري بازنطيني سلطنت کان مغربي يورپ ۾ [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ کڻي آيا. 10هين کان 13هين صدي تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقن جي بحالي ۽ انضمام &quot;فطري فلسفي&quot; کي بحال ڪيو،&lt;ref name=&quot;Lindberg102&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=225–53|chapter=The recovery and assimilation of Greek and Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. [https://books.google.com/books?id=8Lkzp-StZGUC&amp;pg=PA80&amp;dq=%22Everything+we+would+today+call+science+came+through+Islam%22&amp;hl=en&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=1&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiDpu3y096BAxX3VPEDHZplB_0Q6AF6BAgHEAI Pages 80-81]. Retrieved October 6, 2023&lt;/ref&gt; جيڪو بعد ۾ سائنسي انقلاب جي ذريعي تبديل ٿي ويو جيڪو 16هين صديءَ ۾ شروع ٿيو،&lt;ref name=&quot;Principe201122&quot;&gt;{{cite book|title=Scientific Revolution: A Very Short Introduction|last=Principe|first=Lawrence M.|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-956741-6|edition=|location=New York|pages=1–3|chapter=Introduction}}&lt;/ref&gt; جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتون کان پري ٿي ويون.&lt;ref name=&quot;Lindberg142&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=357–368|chapter=The legacy of ancient and medieval science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|edition=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n289 274]–322|chapter=Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي طريقي جلد ئي علم جي تخليق ۾ هڪ وڏو ڪردار ادا ڪيو ۽ اهو 19ھین صدي تائين نه هو ته سائنس جون ڪيتريون ئي ادارتي ۽ پيشه ورانه خصوصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون،&lt;ref name=&quot;Cahan Natural Philosophy2&quot;&gt;{{cite book|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-08928-7|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|location=Chicago}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightman 19th22&quot;&gt;{{cite book|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|last1=Lightman|first1=Bernard|date=2011|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-31783-0|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|location=Chicago|page=367|chapter=13. Science and the Public|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ &quot;قدرتي فلسفي&quot; کي &quot;قدرتي سائنس&quot; ۾ تبديل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Territories of Science and Religion|last1=Harrison|first1=Peter|date=2015|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-18451-7|location=Chicago|pages=164–165|quote=The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of &quot;natural philosophy&quot; by &quot;natural science&quot;. In 1800 few had spoken of the &quot;natural sciences&quot; but by 1880, this expression had overtaken the traditional label &quot;natural philosophy&quot;. The persistence of &quot;natural philosophy&quot; in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.|author-link1=Peter Harrison (historian)}}&lt;/ref&gt;

گذريل هڪ سؤ سالن ۾ ئي سائنس ايتري ترقي ڪئي آهي، جو عقل حيران آهي. لاتعداد شيون ايجاد ٿيون آهن، ۽ اسين هينئر به ائين نٿا چئي سگهون ته اڳتي هلي ڪجهه [[ايجاد]] نه ٿيندو؛ اسان کي پڪ آهي ته وقت سان گڏوگڏ نيون ايجادون ٿينديون،  انهيءَ لاءِ ضروري آهي ته سائنس کي گهڻي اهميت ڏني وڃي ۽ هر علم جو مطالعو به جاري رکيو وڃي.&lt;ref&gt;[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Science_n_Tech/Book5/Book_page1.html Sindhi Adabi Board Online Library (Science_n_Tech)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: برک سائنسي کوجنائون ۽ ايجادون،  محمد عثمان ڏيپلائي&lt;/ref&gt;

سائنس هڪ طرف اهو ڪيو جو پنهنجي تجزيي ۽ تجربي جي ذريعي نيٺ هيءُ ثابت ڪري ڇڏيو ته، سڀ شيون، ظاهري گهڻائيءَ جي باوجود، پنهنجي آخري تجزيي ۾ رڳو ايٽم جو ميڙ آهن ۽ ايٽم توانائي جي لهرن جو مجموعو آهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=انسانيت جي تعمير (مولانا وحيد الدين خان / خالد ڀٽي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |accessdate=2016-09-13 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912090236/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

سائنس ۾ نئون علم سائنسدانن جي تحقيق سان ترقي ڪري ٿو جيڪي دنيا جي باري ۾ تجسس ۽ مسئلن کي حل ڪرڻ جي خواهش کان متاثر ٿين ٿا.&lt;ref name=&quot;macritchie2011&quot;&gt;{{cite book |last=MacRitchie |first=Finlay |url=https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |title=Scientific Research as a Career |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4398-6965-9 |location=New York |pages=1–6 |chapter=Introduction |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505074020/https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;marder2011&quot;&gt;{{cite book |last=Marder |first=Michael P. |url=https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |title=Research Methods for Science |publisher=Cambridge University Press |year=2011 |isbn=978-0-521-14584-8 |location=New York |pages=1–17 |chapter=Curiosity and research |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505001547/https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; همعصر سائنسي تحقيق انتهائي سهڪاري آهي ۽ عام طور تي ٽيمن پاران علمي ۽ تحقيقي ادارن،&lt;ref name=&quot;deridder20202&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|title=What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science|last=de Ridder|first=Jeroen|publisher=Routledge|year=2020|isbn=978-1-138-57016-0|editor-last1=McCain|editor-first1=Kevin|location=New York|pages=3–17|chapter=How many scientists does it take to have knowledge?|access-date=May 5, 2021|editor-last2=Kampourakis|editor-first2=Kostas|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505044353/https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سرڪاري ادارن ۽ ڪمپنين ۾ ڪئي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;lindberg2007h&quot;&gt;{{cite book |last=Lindberg |first=David C. |title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context |publisher=University of Chicago Press |year=2007 |isbn=978-0-226-48205-7 |edition=2nd|location=Chicago |pages=163–192 |chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gertner20132&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|title=Commercialization Secrets for Scientists and Engineers|last=Szycher|first=Michael|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-40741-1|location=New York|pages=159–176|chapter=Establishing your dream team|access-date=May 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818032914/https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|archive-date=August 18, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; انهن جي ڪم جو عملي اثر سائنس جي پاليسين جي اڀرڻ جو سبب بڻيو آهي جيڪي تجارتي شين، هٿيارن، صحت جي حفاظت، عوامي انفراسٽرڪچر، ۽ ماحولياتي تحفظ جي اخلاقي ترقي کي ترجيح ڏيندي سائنسي ادارن تي اثر انداز ڪرڻ چاهيندا آهن.

==نالو==
ماضي ۾، سائنس &quot;علم&quot; يا &quot;مطالعو&quot; جي مترادف هئي، ان جي لاطيني اصليت کي برقرار رکڻ ۾. هڪ شخص جيڪو سائنسي تحقيق ڪئي، &quot;قدرتي فلسفي&quot; يا &quot;سائنس جو انسان&quot; سڏيو ويندو هو. 1834ع ۾، وليم وهيل، ميري سومرويل جي ڪتاب، On the Connexion of the Physical Sciences جي هڪ جائزي ۾ سائنسدان جو اصطلاح متعارف ڪرايو، ان جو اعتبار ”ڪجهه ذهين انسان“ (ممڪن طور پاڻ کي) ڏنو. 

==تاريخ==
===شروعاتي تاريخ=== 
سائنس جي ڪا به هڪ اصليت ناهي بلڪه، منظم طريقي سان هزارين سالن جي عرصي دوران بتدريج اڀري، سڄي دنيا ۾ مختلف صورتون اختيار ڪيون ۽ تمام ابتدائي ترقيات بابت ڪجھ تفصيل ڄاڻن ٿا. عورتون غالباً قبل از تاريخ سائنس ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيون، جيئن مذهبي رسمون ڪيون. ڪجهه عالمن ماضيءَ جي سرگرمين کي ليبل ڪرڻ لاءِ &quot;پروٽوسائنس&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو آهي، جيڪي جديد سائنس سان مشابهت رکن ٿيون پر سڀ خصوصيتون نه؛ جڏهن ته، هن ليبل تي پڻ تنقيد ڪئي وئي آهي، انهن سرگرمين جي باري ۾ سوچڻ صرف جديد درجي جي حوالي سان، ان کي بدنام ڪندڙ، يا تمام گهڻو پيشگيزم جو مشورو ڏئي ٿو. سائنسي عملن لاءِ سڌو ثبوت قديم مصر ۽ عراق (ميسوپوٽيميا) جهڙن ابتدائي تهذيبن ۾، 3000 ق. م. کان 1200 ق.م. لکڻ جي نظام جي اچڻ سان واضح ٿي ويا آهن، جيتوڻيڪ &quot;سائنس&quot; ۽ &quot;فطرت&quot; جا لفظ ۽ تصور ان وقت تصوراتي منظرنامي جو حصو نه هئا، پر قديم مصري ۽ ميسوپوٽيميا جي مدد ڪئي جيڪا بعد ۾ يوناني ۽ قرون وسطي واري سائنس؛ رياضي، فلڪيات، ۽ طب ۾ هڪ جڳهه ڳولي سگهندي. 3ھین صدی ق.م. کان، قديم مصرين هڪ اعشاري نمبرن جو نظام تيار ڪيو، جاميٽري استعمال ڪندي عملي مسئلا حل ڪيا ۽ هڪ ڪئلينڊر تيار ڪيو. انهن جي شفا جي علاج ۾ دوائن جي علاج ۽ مافوق الفطرت، جهڙوڪ نماز، منٿون ۽ رسمون شامل آهي . قديم ميسوپوٽيميا وارا مٽيء جي برتن، فينس، شيشي، صابن، ڌاتو، چوني پلستر ۽ واٽر پروفنگ ٺاهڻ لاء مختلف فطري ڪيميائي جي خاصیتن جي باري ۾ ڄاڻ استعمال ڪندا هئا. انهن جانورن جي جسمانيات، اناتومي، رويي ۽ علم نجوم جو اڀياس ڪيو.
 
ميسوپوٽيميا جي ماڻهن کي طب ۾ شديد دلچسپي هئي ۽ ابتدائي طبي نسخا سمیري زبان ۾ اُر جي ٽين خاندان جي دور ۾ ظاهر ٿيا. لڳي ٿو ته هنن سائنسي مضمونن جو مطالعو ڪيو هو، جن ۾ عملي يا مذهبي استعمال هئا ۽ انهن جي تجسس کي پورو ڪرڻ ۾ گهٽ دلچسپي هئي. 

===ڪلاسيڪل آڳاٽي===
فطرت جي تصور جي [[ايجاد]] ٿيڻ کان پھريان [[يونان]] جا [[سقراط]] کان اڳ وارا [[فلاسافر]] اھي سڀ کان پھريان ماڻهو ھئا جن فطرت ۽ رسم جي وچ ۾ فرق کي سڃاتو. انھن فطرت کي اھو طريقو سمجھيو جنھن ذريعي ٻوٽن جي واڌ ٿيندي آھي ۽ رسم کي اھو طريقو سمجھيو جنھن سان ڪو قبيلو ڪنھن خاص ديوتا جي پوڄا ڪندو آھي.&lt;ref&gt;&quot;Progress or Return&quot; in ''An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss'' (Expanded version of ''Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss'', 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.&lt;/ref&gt;

[[اناطوليہ|ايشيا مائنر]] جي شھر، مليسئس (Miletus) جي رياضي دان، [[ٿيلس|ٿيلیس]] (Thales) جي مليسئس ۾ قائم ڪيل مليسئن اسڪول (Milesian School) جي [[سقراط]] کان اڳ وارن فلاسافرن ۽ ٿیلیس کان بعد وارن فلاسافرن جن ۾ انيڪسيمينڊر ۽ انيڪسيمينز شامل آهن، اھي پھريان فلاسافر ھئا جن فطرت جي مظھرن کي مافوق الفطرت ھستين تي اعتبار ڪرڻ کانسواءِ سمجھائڻ جي پھرين ڪوشش ڪئي.&lt;ref&gt;O'Grady, Patricia F. (2016). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. New York City, New York and London, England: Routledge. p. 245. ISBN 978-0-7546-0533-1. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; پائٿاگورث (Pythagoras) ڪامپليڪس نمبر فلاسافي ۾ اضافو ڪري ریاضي جي ترقي ۾ خاطرخواه اضافو ڪيو.&lt;ref&gt;Burkert, Walter (June 1, 1972). Lore and Science in Ancient Pythagoreanism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني فلاسافر ليوسيپس ۽ ان جي شاگرد ڊيموڪراٽس ائٽمن جو نظريو ڏنو.&lt;ref&gt;Pullman, Bernard (1998). The Atom in the History of Human Thought. Oxford, England: Oxford University Press. pp. 31–33. ISBN 0-19-515040-6. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني طبیب، ھپوڪریٽس سسٽم واري ميڊيڪل سائنس جي روايت قائم ڪئي،&lt;ref&gt;Margotta, Roberto (1968). The Story of Medicine. New York City, New York: Golden Press.&lt;/ref&gt; ان کي [[طب|ميڊيڪل سائنس]] جو ابو سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;Leff, Samuel; Leff, Vera (1956). From Witchcraft to World Health. London, England: Macmillan.&lt;/ref&gt;

===وچين دور===
[[مغربي رومن سلطنت]] جي زوال جي ڪري، پنجين صدي عيسوي ۾ دانشورانه زوال ڏٺو ۽ مغربي يورپ ۾ دنيا جي يوناني تصورن جي ڄاڻ خراب ٿي. ان عرصي دوران، لاطيني انسائيڪلوپيڊسٽن جهڙوڪ ايسڊور آف سيويل، عام قديم علم جي اڪثريت کي محفوظ ڪيو. ان جي ابتڙ، ڇاڪاڻ   ته [[بازنطيني سلطنت]] حملي ڪندڙن جي حملن جي مزاحمت ڪئي، اهي اڳئين سکيا کي بچائڻ ۽ بهتر ڪرڻ جي قابل هئا. جان فلوپونس، 500ع ۾ بزنطيني عالم، [[ارسطو]] جي [[فزڪس]] جي تدريس تي سوال اٿارڻ شروع ڪيو، جنهن ۾ محرڪ جي نظريي کي متعارف ڪرايو. هن جي تنقيد قرون وسطيٰ جي عالمن ۽ گليلو گليلي لاءِ هڪ الهام هئي، جنهن ڏهن صدين کان پوءِ هن جي ڪم جو وسيع حوالو ڏنو. آڳاٽي دور جي آخر ۾ ۽ وچين دور جي شروعات ۾، قدرتي رجحانن کي خاص طور تي ارسطو جي طريقي سان جانچيو ويو. ارسطو جي چار سببن تي مشتمل آهي: مادي، رسمي، حرڪت ۽ آخري سبب. ڪيتريون ئي يوناني ڪلاسيڪل نصوص بازنطيني سلطنت طرفان محفوظ ڪيون ويون ۽ عربي ترجما گروپن جهڙوڪ نيسٽورين ۽ مونوفيسائٽس پاران ڪيا ويا. خلافت جي دور ۾، اهي عربي ترجما بعد ۾ عرب سائنسدانن طرفان بهتر ۽ ترقي ڪيا ويا. ڇهين ۽ ستين صديءَ تائين، پاڙيسري ساساني سلطنت گنڊشاپور جي طبي اڪيڊمي قائم ڪئي، جنهن کي يوناني، سرائي ۽ فارسي طبيب قديم دنيا جو سڀ کان اهم طبي مرڪز سمجهن ٿا. دانائي جو گھر عباسي دور جي بغداد، عراق ۾ قائم ڪيو ويو، جتي ارسطوءَ جو اسلامي مطالعو 13 صدي عيسويءَ ۾ منگول جي حملن تائين پھچي ويو. [[ابن الهيثم]]، جيڪو الهازن جي نالي سان مشهور آهي، پنهنجي بصري مطالعي ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربو استعمال ڪيو. ڪينن آف ميڊيسن جي Avicenna جي تاليف، هڪ طبي انسائيڪلوپيڊيا، [[طب]] ۾ سڀ کان اهم اشاعتن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي ۽ 18 صدي عيسويء تائين استعمال ڪيو ويو. يارهين صدي عيسويءَ تائين، يورپ جو اڪثر حصو عيسائي ٿي چڪو هو، ۽ 1088 ۾، بولونا يونيورسٽي يورپ جي پهرين يونيورسٽي طور اڀري آئي. جيئن ته، قديم ۽ سائنسي متنن جي لاطيني ترجمي جي طلب وڌي وئي، جيڪو 12 صدي عيسويء جي [[ريناسنس]] ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. مغربي يورپ ۾, تجربن جي ذريعي ڪيل تجربن سان، فطرت ۾ مضمونن جي مشاهدي، بيان ۽ درجه بندي, ريناسنس اسڪالرزم کي ترقي ڏني وئي. 13 صدي عيسويء ۾، بولوگنا ۾ طبي استادن ۽ شاگردن, پهريون ڀيرو اناتومي درسي ڪتاب جي بنياد تي مونڊينو ڊي لوزي پاران انساني ڊسڪشن جي بنياد تي, انساني جسم کي کولڻ شروع ڪيو.
===ريناسنس===
{{Main|سائنسي انقلاب|ريناسنس ۾ سائنس}}
[[File:De Revolutionibus manuscript p9b.jpg|left|thumb|هيليو سينٽرڪ ماڊل جي ڊرائنگ جيئن ڪوپرنيڪس جي ڊي ريووليوبيوس اوربيم ڪوئليسٽيم پاران تجويز ڪيل آهي.|alt=Drawing of planets' orbit around the Sun]]

[[بصريات]] (Optics) ۾ نئين ترقيءَ, جيئن ڪئميرا اوبسڪورا ۽ دوربين, [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ ڪردار ادا ڪيو، ٻنهي تصورن تي ڊگھي عرصي کان موجود مابعد الطبعياتي خيالن کي چيلينج ڪرڻ سان گڏو گڏ ٽيڪنالاجي جي بهتري ۽ ترقي ۾ به ڪردار ادا ڪيو. ريناسنس جي شروعات ۾، [[راجر بيڪن]]، ويٽيلو ۽ جان پيڪهم هر هڪ هڪ علمي آنٽولوجي کي هڪ سببن جي زنجير تي, جنهن جي شروعات ارسطو جي انفرادي ۽ آفاقي شڪلن جي احساس، تصور، ۽ آخرڪار ادراڪ سان  تعمير ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-20012&quot;&gt;{{cite book|last=Smith|first=A. Mark|title=Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's ''De Aspectibus'', the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's ''Kitāb al-Manāẓir'', 2 vols|title-link=De Aspectibus|publisher=[[American Philosophical Society]]|year=2001|isbn=978-0-87169-914-5|series=Transactions of the American Philosophical Society|volume=91|location=[[Philadelphia]]|oclc=47168716|issue=4–5}}&lt;/ref&gt; وژن جو هڪ نمونو جيڪو بعد ۾ پرسپيڪٽيوزم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ان جو استحصال ڪيو ويو ۽ ريناسنس جي فنڪارن پاران مطالعو ڪيو ويو. هي نظريو ارسطو جي چئن سببن مان فقط ٽي: رسمي، مادي ۽ آخري کي استعمال ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;Smith-19812&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;  

سورھين صديءَ ۾ [[ڪوپرنيڪس|نڪولس ڪوپرنيڪس]],  جيو سينٽرڪ ماڊل جي بدران، جتي سيارا ۽ سج ڌرتيءَ جي چوڌاري گھمندا آھن, [[آڪاش منڊل|شمسي نظام]] جو ھڪ ھيليو سينٽرڪ ماڊل ٺاھيو، جنھن موجب سيارا سج جي چوڌاري گھمندا آھن. اهو هڪ نظريي تي مبني هو ته سيارن جا مداري دور وڏا هوندا آهن ڇاڪاڻ ته انهن جا مدار حرڪت جي مرڪز کان پري هوندا آهن، جنهن کي هن ٽاليمي جي ماڊل سان متفق نه ڏٺو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/002182860203300301|title=Copernicus and the Origin of his Heliocentric System|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=33|issue=3|pages=219–35|year=2016|last1=Goldstein|first1=Bernard R|s2cid=118351058|url=http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|access-date=12 April 2020|archive-date=12 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412211013/http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;!-- Censorship and such from the church --&gt;

جوهانس ڪيپلر ۽ ٻين ان خيال کي چيلينج ڪيو ته اک جو واحد ڪم ادراڪ آهي ۽ اکين ۽ روشنيءَ جي پروپيگنڊا ڏانهن ڌيان ڇڪائيندڙ روشنيءَ ۾ بنيادي ڌيان کي منتقل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-1981&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cohen-2010b&quot;&gt;{{cite book|last1= Cohen|first1= H. Floris|author-link= Floris Cohen|chapter = Greek nature knowledge transplanted and more: Renaissance Europe|title= How modern science came into the world. Four civilizations, one 17th-century breakthrough|date= 2010|pages=99–156|publisher= Amsterdam University Press|location= Amsterdam|isbn= 978-90-8964-239-4|edition= 2nd}}&lt;/ref&gt; تنهن هوندي به ڪيپلر، ڪيپلر جي سياري جي حرڪت جي قانونن جي دريافت ذريعي ڪوپرنيڪس جي هيليو سينٽرڪ ماڊل کي بهتر ڪرڻ لاء, سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. ڪيپلر ارسطوءَ جي مابعد الطبعيات کي رد نه ڪيو ۽ پنھنجي ڪم کي ھرموني آف اسفيرز جي ڳولا جي طور تي بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koestler-19902&quot;&gt;{{Cite book|last=Koestler|first=Arthur|url=https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1|title=The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe|publisher=[[Penguin Books]]|year=1990|isbn=0-14-019246-8|location=London|page=[https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1 1]|author-link=Arthur Koestler|orig-date=1959}}&lt;/ref&gt; [[گليليئو گليليئي|گليلو]] علم فلڪيات، فزڪس ۽ انجنيئرنگ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. بهرحال، پوپ اربن VIII کيس هيليو سينٽرڪ ماڊل بابت لکڻ جي سزا ڏيڻ کان پوءِ هن کي ايذايو ويو.&lt;ref name=&quot;van Helden-19952&quot;&gt;{{cite web|url=http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|title=Pope Urban VIII|last=van Helden|first=Al|year=1995|website=The Galileo Project|access-date=3 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111033150/http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|archive-date=11 November 2016}}&lt;/ref&gt;

پرنٽنگ پريس وڏي پيماني تي عالمانه دليلن کي شايع ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندي هئي، جنهن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جيڪي فطرت جي همعصر خيالن سان وڏي پئماني تي اختلاف رکندا هئا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Gingerich|first=Owen|title=Copernicus and the Impact of Printing|journal=Vistas in Astronomy|volume=17|year=1975|issue=1|pages=201–218|doi=10.1016/0083-6656(75)90061-6|bibcode=1975VA.....17..201G}}&lt;/ref&gt; [[فرانسس بيڪن]] ۽ [[ڊيڪارٽ|ريني ڊيڪارٽ]] هڪ نئين قسم جي غير ارسطو سائنس جي حق ۾ فلسفيانه دليل شايع ڪيا. بيڪن غور فڪر تي تجربي جي اهميت تي زور ڏنو، ارسطوءَ جي رسمي ۽ حتمي سبب جي تصورن تي سوال اٿاريو، ان خيال کي فروغ ڏنو ته سائنس کي فطرت جي قانونن ۽ سموري انساني زندگي جي سڌاري جو مطالعو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Zagorin|first=Perez|title=Francis Bacon|page=84|year=1998|place=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00966-7}}&lt;/ref&gt; ڊيڪارٽ انفرادي سوچ تي زور ڏنو ۽ دليل ڏنو ته رياضي کي جاميٽري جي بدران فطرت جي مطالعي لاء استعمال ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|last2=Hersh|first2=Reuben|year=1986|title=Descartes' Dream: The World According to Mathematics|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]]}}&lt;/ref&gt;

=== روشن خيالي جو دور ===
{{Main|روشن خيالي جي دور ۾ سائنس}}
[[فائل:Newton's_Principia_title_page.png|alt=see caption|thumb|[[آئزڪ نيوٽن]] جي &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿيميٽيڪا&quot; جي 1687ع جي پهرين ايڊيشن جو عنوان صفحو]]
روشن خيالي جي دور جي شروعات ۾، [[آئزڪ نيوٽن]] پنهنجي ڪتاب   &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿميٽيڪا&quot; جي ذريعي ڪلاسيڪل ميڪنڪس جو بنياد وڌو، جيڪو مستقبل جي فزڪس دانن تي تمام گهڻو اثر انداز ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gribbin|first=John|title=Science: A History 1543–2001|year=2002|page=241|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9503-9|quote=Although it was just one of the many factors in the Enlightenment, the success of Newtonian physics in providing a mathematical description of an ordered world clearly played a big part in the flowering of this movement in the eighteenth century}}&lt;/ref&gt; گوٽفرايڊ ولھيلم ليبنز ارسطوءَ جي فزڪس مان اصطلاحن کي شامل ڪيو، جيڪو ھاڻي نئين غير ٽيليولوجي طريقي ۾ استعمال ڪيو ويو. ان جو مطلب شين جي نظر ۾ هڪ ڦيرڦار آهي: شيون هاڻي سمجهيا ويندا هئا جن کي ڪوبه فطري مقصد نه هو. ليبنز فرض ڪيو ته مختلف قسم جون شيون سڀئي فطرت جي ساڳئي عام قانونن جي مطابق ڪم ڪن ٿيون، جن ۾ ڪو خاص رسمي يا حتمي سبب ناهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz/|title=Gottfried Leibniz – Biography|website=Maths History|access-date=2 March 2021|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711221621/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Leibniz.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ان عرصي دوران سائنس جو اعلان ڪيل مقصد ۽ قدر دولت ۽ ايجادن جي پيداوار بڻجي ويو جيڪي انساني زندگين کي بهتر بڻائي، مادي لحاظ کان وڌيڪ کاڌو، ڪپڙا ۽ ٻيون شيون. بيڪن جي لفظن ۾، &quot;سائنس جو حقيقي ۽ جائز مقصد، ۽ هن سائنسدانن کي غير معمولي فلسفي يا روحاني خيالن جي پيروي ڪرڻ کان روڪيو، جنهن تي هن جو يقين هو ته &quot;ذيلي، شاندار يا خوش ڪرڻ [قياس] جي ڌوڙ کان ٻاهر انساني خوشين ۾ ٿورو حصو ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|title=The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution: Texts by Boris Hessen and Henryk Grossmann|last1=Freudenthal|first1=Gideon|last2=McLaughlin|first2=Peter|date=20 May 2009|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-1-4020-9604-4|access-date=25 July 2018|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119203949/https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

روشن خياليءَ جي دور ۾ سائنس تي سائنسي سماجن ۽ اڪيڊمين جو غلبو هو،&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Goddard Bergin|editor-first1=Thomas|editor1-link=Thomas G. Bergin|url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_d0p5|title=Encyclopedia of the Renaissance|editor-last2=Speake|editor-first2=Jennifer|editor2-link=Jennifer Speake|year=1987|publisher=Facts on File|isbn=978-0816013159|publication-date=1 December 1987}}&lt;/ref&gt; جن گهڻو ڪري يونيورسٽين کي سائنسي تحقيق ۽ ترقيءَ جا مرڪز بڻائي ڇڏيو هو. سوسائٽيون ۽ اڪيڊميون سائنسي پيشي جي پختگي جي پسمنظر هئا. هڪ ٻي اهم ترقي,  وڌندڙ پڙهيل لکيل آباديءَ ۾ سائنس جي مقبوليت هئي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=van Horn Melton|first=James|url=https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|title=The Rise of the Public in Enlightenment Europe|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001|isbn=978-0511819421|doi=10.1017/CBO9780511819421|access-date=27 May 2022|url-access=subscription|archive-date=20 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120143805/https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|url-status=live|pages=82–83}}&lt;/ref&gt; روشن خيال فلسفين, بنيادي طور تي, پنھنجي ڪجھ سائنسي اڳ: گليلو، ڪيپلر، بوائل ۽ نيوٽن ڏانھن, دور جي ھر فزيڪل ۽ سماجي شعبي جي ھدايتن لاءَ رخ ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Scientific Revolution and the Enlightenment (1500–1780)|url=https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|access-date=29 January 2024|archive-date=14 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240114191547/https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Scientific Revolution {{!}} Definition, History, Scientists, Inventions, &amp; Facts|url=https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|access-date=29 January 2024|website=Britannica|language=en|archive-date=18 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190518105004/https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ارڙهين صديءَ ۾ [[طب]]&lt;ref name=&quot;Madigan-20062&quot;&gt;{{cite book|title=Brock Biology of Microorganisms|publisher=Prentice Hall|year=2006|isbn=978-0131443297|veditors=Madigan M, Martinko J|edition=11th}}&lt;/ref&gt; ۽ [[طبيعيات|فزڪس]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Guicciardini|first=N.|url=https://archive.org/details/readingprincipia0000guic|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736|publisher=Cambridge University Press|year=1999|isbn=978-0521640664|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; جي مشق ۾ اهم ترقيون؛ [[ڪارل لينئي]] پاران حياتياتي درجي بندي جي ترقي؛ &lt;ref name=&quot;Calisher-20072&quot;&gt;{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|last1=Calisher|first1=CH|year=2007|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmc=2080517|pmid=17436393}}&lt;/ref&gt; مقناطيس ۽ بجليءَ جي نئين سمجھ؛&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Darrigol|first1=Olivier|url=https://archive.org/details/electrodynamicsf0000darr|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein|date=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=0198505949|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ۽ [[علم ڪيميا|ڪيميا]] جي پختگي هڪ نظم جي طور تي&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Olby|first1=R.C.|last2=Cantor|first2=G.N.|last3=Christie|first3=J.R.R.|last4=Hodge|first4=M.J.S.|year=1990|title=Companion to the History of Modern Science|location=London|publisher=Routledge|page=265}}&lt;/ref&gt; نظر آيون. انساني فطرت، سماج ۽ اقتصاديات تي خيالن جي روشن خيالي جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي. هوم ۽ ٻين اسڪاٽش روشن خيال مفڪرن انساني فطرت جو هڪ ٽريٽي تيار ڪيو، جنهن جو اظهار تاريخي طور تي ليکڪن جي ڪمن ۾ ڪيو ويو جن ۾ جيمس برنيٽ، ايڊم فرگوسن، جان ملر ۽ وليم رابرٽسن شامل آهن، جن سڀني هڪ سائنسي مطالعي کي ضم ڪيو ته ڪيئن انسان قديم ۽ قديم ثقافتن ۾, جديديت جي تعين ڪندڙ قوتن جي مضبوط شعور سان, رويو اختيار ڪيو.&lt;ref name=&quot;Magnusson-20032&quot;&gt;{{Cite web|last=Magnusson|first=Magnus|date=10 November 2003|title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World''|url=http://www.newstatesman.com/200311100040|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606015918/http://www.newstatesman.com/200311100040|archive-date=6 June 2011|access-date=27 April 2014|work=New Statesman}}&lt;/ref&gt; جديد سماجيات گهڻو ڪري هن تحريڪ مان پيدا ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|jstor=588406|title=Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment|journal=The British Journal of Sociology|volume=21|issue=2|pages=164–180|last1=Swingewood|first1=Alan|year=1970|doi=10.2307/588406}}&lt;/ref&gt; سال 1776ع ۾، [[ايڊم اسمٿ|ايڊم سمٿ]] &quot;ويلٿ آف نيشن&quot; (The Wealth of Nations) شايع ڪيو، جيڪو اڪثر ڪري جديد اقتصاديات تي پهريون ڪم سمجهيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Fry-19922&quot;&gt;{{Cite book|last=Fry|first=Michael|url=https://archive.org/details/adamsmithslegacy0000unse|title=Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics|publisher=[[Routledge]]|others=[[Paul Samuelson]], [[Lawrence Klein]], [[Franco Modigliani]], [[James M. Buchanan]], [[Maurice Allais]], [[Theodore Schultz]], [[Richard Stone]], [[James Tobin]], [[Wassily Leontief]], [[Jan Tinbergen]]|year=1992|isbn=978-0-415-06164-3|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 

===19هين صدي===
{{Main|سائنس ۾ اڻويهين صدي}}[[File:Darwin Tree 1837.png|right|thumb|1837ع ۾ [[چارلس ڊارون]] پاران تيار ڪيل ارتقائي وڻ (Phylogenetic tree)  جو پهريون نقشو (diagram)]]
اڻويهين صديءَ دوران جديد سائنس جون ڪيتريون ئي ڌار ڌار خاصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون. درست اوزارن جو بار بار استعمال؛ اصطلاحن جو ظهور جهڙوڪ &quot;حياتيات جا ماهر&quot;،  &quot;طبعيات جا ماهر&quot; ۽ &quot;سائنسدان&quot;؛ فطرت جو مطالعو ڪرڻ وارن جي پروفيشنلائيزيشن ۾ اضافو؛ سائنسدان سماج جي ڪيترن ئي طول و عرض تي ثقافتي اختيار حاصل ڪري رهيا آهن؛ ڪيترن ئي ملڪن جي صنعتي ترقي؛ مشهور سائنسي لکڻين جي ترقي؛ ۽ سائنس جرنلز جي اڀرڻ&lt;ref name=&quot;Lightman-2011a2&quot;&gt;{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-31783-0|page=367|chapter=13. Science and the Public}}&lt;/ref&gt; ۾ زندگي ۽ طبعي سائنس جي تبديلي شامل هئي. 19هين صدي جي آخر ۾، [[نفسيات]] فلسفي کان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀري آئي جڏهن ولهيلم ونڊٽ 1879ع ۾ نفسياتي تحقيق لاء پهرين ليبارٽري قائم ڪئي.&lt;ref name=&quot;Leahey-20182&quot;&gt;{{cite book|last=Leahey|first=Thomas Hardy|title=A History of Psychology: From Antiquity to Modernity|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-1-138-65242-2|edition=8th|location=New York, NY|pages=219–253|chapter=The psychology of consciousness}}&lt;/ref&gt; 

19هين صديءَ جي وچ ڌاري [[چارلس ڊارون]] ۽ الفريڊ رسل والس 1858ع ۾، الڳ الڳ قدرتي چونڊ ذريعي ارتقا جا نظريا  پيش ڪيا، جنهن ۾ وضاحت ڪئي وئي ته مختلف ٻوٽا ۽ جانور ڪيئن پيدا ۽ ارتقا پذير ٿيا. هنن جو نظريو تفصيل سان ڊارون جي ڪتاب، &lt;small&gt;'''&quot;On the Origin of Species&quot;'''&lt;/small&gt; ۾ بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref name=&quot;Padian-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Padian|first=Kevin|title=Darwin's enduring legacy|journal=Nature|volume=451|issue=7179|pages=632–634|year=2008|doi=10.1038/451632a|pmid=18256649|bibcode=2008Natur.451..632P|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جيڪي 1859ع ۾ شايع ٿي هئي. [[گريگور مينڊل]] 1865ع ۾، مقالو &lt;small&gt;'''”Experiments on Plant Hybridization“'''&lt;/small&gt; پيش ڪيو،&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Henig|first=Robin Marantz|author-link=Robin Marantz Henig|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The monk in the garden: the lost and found genius of Gregor Mendel, the father of genetics|date=2000|pages=134–138}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ حياتياتي وراثت جا اصول بيان ڪيا ويا، جيڪا جديد [[جينيات]] جا بنياد آهن.&lt;ref name=&quot;Miko-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Miko|first=Ilona|title=Gregor Mendel's principles of inheritance form the cornerstone of modern genetics. So just what are they?|journal=Nature Education|volume=1|issue=1|pages=134|year=2008|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593/|access-date=9 May 2021|archive-date=19 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719224056/http://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

19هين صدي جي شروعات ۾ [[جان ڊالٽن]] جديد ايٽمي نظريو پيش ڪيو، جيڪو ڊيموڪرايٽس جي اصل نظريي ناقابل تقسيم ذرات، ايٽم، جي بنياد تي هو.&lt;ref name=&quot;Rocke-20052&quot;&gt;{{cite journal|last1=Rocke|first1=Alan J.|year=2005|title=In Search of El Dorado: John Dalton and the Origins of the Atomic Theory|journal=Social Research|volume=72|issue=1|pages=125–158|doi=10.1353/sor.2005.0003|jstor=40972005|s2cid=141350239}}&lt;/ref&gt; توانائي، رفتار ۽ ڪميت جي تحفظ جي قانونن هڪ انتهائي مستحڪم ڪائنات جو مشورو ڏنو جتي وسيلن جو ٿورو نقصان ٿي سگهي ٿو. 

بهرحال، ٻاڦ واري انجڻ ۽ صنعتي انقلاب جي اچڻ سان اتي اها سمجھ وڌي وئي ته توانائيءَ جي سڀني شڪلن ۾ هڪجهڙا توانائيءَ جون خاصيتون نه هونديون آهن ڪارآمد ڪم يا توانائيءَ جي ڪنهن ٻي شڪل ۾ تبديليءَ کي آسان ڪئي.&lt;ref name=&quot;Reichl-1980&quot; /&gt; اهو احساس ٿرمو ڊاينامڪس جي قانونن جي ترقي جو سبب بڻيو، جنهن ۾ ڪائنات جي آزاد توانائي کي, بند ڪائنات جي اينٽراپي وقت سان وڌي ٿي, جي مسلسل زوال جي طور تي ڏٺو وڃي ٿو.  

برقي مقناطيسي نظريو 19 صدي عيسويء ۾  هانس ڪرسچئين اوريسٽڊ آندري-ميري ايمپيئر, مائيڪل فيراڊي, جيمس ڪلارڪ  ميڪسويل, اوليور هيوي سايڊ ۽ هينرڪ هرٽز جي ڪمن ذريعي قائم ڪيو ويو. نئين نظريي سوال اٿاريا جن کي نيوٽن جي فريم ورڪ کي استعمال ڪندي آسانيءَ سان جواب نه ٿو ڏئي سگهجي. ايڪس ريز جي دريافت 1896ع ۾ هينري بيڪريل ۽ ميري ڪيوري پاران ريڊيو ايڪٽيٽي جي دريافت کي متاثر ڪيو،&lt;ref&gt;{{cite book|last=Mould|first=Richard F.|title=A century of X-rays and radioactivity in medicine: with emphasis on photographic records of the early years|date=1995|publisher=Inst. of Physics Publ.|isbn=978-0-7503-0224-1|edition=Reprint. with minor corr|location=Bristol|page=12}}&lt;/ref&gt; ماري ڪيوري پوءِ پهريون شخص بڻجي ويو جنهن ٻه نوبل انعام ماڻيا.&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot;&gt;{{cite book|last=Estreicher|first=Tadeusz|title=Polski słownik biograficzny, vol. 4|title-link=Polski słownik biograficzny|year=1938|page=113|language=pl|chapter=Curie, Maria ze Skłodowskich|author-link=Tadeusz Estreicher}}&lt;/ref&gt; ايندڙ سال ۾ پهريون ذيلي ائٽمي ذرڙو، اليڪٽران دريافت ٿيو.&lt;ref name=&quot;Thomson-1897&quot;&gt;{{cite journal|last=Thomson|first=J.J.|year=1897|title=Cathode Rays|url=https://zenodo.org/record/1431235|url-status=live|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=44|issue=269|pages=293–316|doi=10.1080/14786449708621070|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116183428/https://zenodo.org/record/1431235|archive-date=16 November 2020|access-date=24 February 2022|url-access=}}&lt;/ref&gt;

20هين صدي

20هين ۾ سائنس
===20هين صدي===
{{Main|20هين صدي -  سائنس ۾ }}
[[File:Carte trou ozone Antarctique.jpg|alt=Graph showing lower ozone concentration at the South Pole|thumb|اوزون سوراخ جو ڪمپيوٽر گراف 1987ع ۾ خلائي دوربين مان ڊيٽا استعمال ڪندي ٺاهيو ويو.]]
صديءَ جي پهرئين اڌ ۾ اينٽي بايوٽڪ دوائين ۽ مصنوعي ڀاڻ جي ترقيءَ عالمي سطح تي انساني زندگين جي معيار کي بهتر بڻايو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Goyotte|first=Dolores|year=2017|title=The Surgical Legacy of World War II. Part II: The age of antibiotics|url=https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|journal=The Surgical Technologist|volume=109|pages=257–264|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505180530/https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|archive-date=5 May 2021|access-date=8 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|author2=MA Sutton|author3=J Galloway|author4=Z Klimont|author5=W Winiwarter|date=October 2008|title=How a century of ammonia synthesis changed the world|url=http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=10|pages=636–639|bibcode=2008NatGe...1..636E|doi=10.1038/ngeo325|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723223052/http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|archive-date=23 July 2010|access-date=22 October 2010|url-status=dead|s2cid=94880859}}&lt;/ref&gt; نقصان ڪار ماحولياتي مسئلا جهڙوڪ اوزون جي گھٽتائي، سامونڊي تيزابيت، يوٽروفيڪيشن ۽ موسمياتي تبديلي عوام جي ڌيان ڏانهن آئي ۽ ماحولياتي اڀياس جي شروعات جو سبب بڻيا. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Emmett|first1=Robert|last2=Zelko|first2=Frank|year=2014|title=Minding the Gap: Working Across Disciplines in Environmental Studies|url=http://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|journal=Environment &amp; Society Portal|series=RCC Perspectives no. 2|doi=10.5282/rcc/6313|archive-url=https://web.archive.org/web/20220121054306/https://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|archive-date=21 January 2022|editor-last1=Emmett|editor-first1=Rob|editor-last2=Zelko|editor-first2=Frank}}&lt;/ref&gt;

ان عرصي دوران سائنسي تجربا پيماني ۽ فنڊنگ ۾ تمام وڏا ٿيندا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Furner|first=Jonathan|date=1 June 2003|title=Little Book, Big Book: Before and After Little Science, Big Science: A Review Article, Part I|journal=Journal of Librarianship and Information Science|volume=35|issue=2|pages=115–125|doi=10.1177/0961000603352006|s2cid=34844169}}&lt;/ref&gt; عالمي جنگ I، عالمي جنگ II، ۽ سرد جنگ پاران متحرڪ وسيع ٽيڪنالاجي جدت عالمي طاقتن جي وچ ۾ مقابلا، جهڙوڪ خلائي ريس ۽ ايٽمي هٿيارن جي ريس جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/flight00chri|title=Flight: My Life in Mission Control|last=Kraft|first=Chris|author2=James Schefter|publisher=Dutton|year=2001|isbn=0-525-94571-7|location=New York|pages=3–5|author-link=Christopher C. Kraft, Jr.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|title=Thinking about the Unthinkable|last=Kahn|first=Herman|publisher=Horizon Press|year=1962|author-link=Herman Kahn}}&lt;/ref&gt; هٿيار بند تڪرارن جي باوجود، اهم بين الاقوامي تعاون پڻ ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/166143348|title=Structures of scientific collaboration|last=Shrum|first=Wesley|date=2007|publisher=MIT Press|others=Joel Genuth, Ivan Chompalov|isbn=978-0-262-28358-8|location=Cambridge, Mass.|oclc=166143348|access-date=31 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220730034527/https://www.worldcat.org/title/structures-of-scientific-collaboration/oclc/166143348|archive-date=30 July 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

20 صدي جي آخر ۾ عورتن جي فعال ڀرتي ۽ جنسي تبعيض جي خاتمي عورتن جي سائنسدانن جي تعداد ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو، پر ڪجهه شعبن ۾ وڏو صنفي تفاوت برقرار رهيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science|last=Rosser|first=Sue V.|date=12 March 2012|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-7645-2|location=New York|page=7}}&lt;/ref&gt;  1964 ۾ ڪائناتي مائڪرو ويڪرو پس منظر جي دريافت&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Penzias|first=A. A.|year=2006|title=The origin of elements|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|journal=Science|publisher=[[Nobel Foundation]]|volume=205|issue=4406|pages=549–54|doi=10.1126/science.205.4406.549|pmid=17729659|archive-url=https://web.archive.org/web/20110117225210/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|archive-date=17 January 2011|access-date=4 October 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جارجس ليماتري جي بگ بينگ نظريي جي حق ۾ ڪائنات جي مستحڪم رياستي ماڊل کي رد ڪرڻ جو سبب بڻيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495|title=Gravitation and Cosmology|last=Weinberg|first=S.|publisher=John Whitney &amp; Sons|year=1972|isbn=978-0-471-92567-5|pages=[https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495 495–464]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

هن صديءَ ۾ سائنس جي شعبن ۾ بنيادي تبديليون آيون. 20 هين صدي جي شروعات ۾ ارتقا هڪ متحد نظريو بڻجي ويو جڏهن جديد ترڪيب ڊارونين جي ارتقا کي ڪلاسيڪل جينيات سان ملايو.&lt;ref name=&quot;Futuyma-20172&quot;&gt;{{Cite book|url=https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051|title=Evolution|last1=Futuyma|first1=Douglas J.|last2=Kirkpatrick|first2=Mark|date=2017|publisher=Sinauer|isbn=978-1605356051|edition=4th|pages=3–26|chapter=Chapter 1: Evolutionary Biology|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531025652/https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051?cc=us&amp;lang=en&amp;|archive-date=31 May 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; البرٽ آئن اسٽائن جو نظريو رشتيداري ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس جي ترقي,  فزڪس کي انتهائي ڊگھائي، وقت ۽ ڪشش ثقل ۾ بيان ڪرڻ لاءِ ڪلاسيڪل ميڪنڪس کي مڪمل ڪري. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Albert Einstein's special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911)|last=Miller|first=Arthur I.|date=1981|publisher=Addison–Wesley|isbn=978-0-201-04679-3|location=Reading}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar|title=The Old Quantum Theory|last=ter Haar|first=D.|publisher=Pergamon Press|year=1967|isbn=978-0-08-012101-7|pages=[https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar/page/206 206]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 20 صدي جي آخري چوٿين ۾ انٽيگريٽيڊ سرڪٽس جو وسيع استعمال، ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس سان گڏ انفارميشن ٽيڪنالاجي ۾ هڪ انقلاب ۽ سمارٽ فونز سميت عالمي انٽرنيٽ ۽ موبائل ڪمپيوٽنگ جو عروج جو سبب بڻيو. ڊگھي، جڙيل سببن جي زنجيرن ۽ ڊيٽا جي وڏي مقدار جي ڪاميٽي سسٽمائيزيشن جي ضرورت سسٽم جي نظريي ۽ ڪمپيوٽر جي مدد سان سائنسي ماڊلنگ جي شعبن جي اڀار جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=von Bertalanffy|first1=Ludwig|year=1972|title=The History and Status of General Systems Theory|journal=The Academy of Management Journal|volume=15|issue=4|pages=407–26|jstor=255139}}&lt;/ref&gt;

=== 21هين صدي ===
{{Main|21هين صدي #سائنس ۽ ٽيڪنالاجي}}
[[فائل:Apjlab0e85f4_EHT-images-M87-four-teams.jpg|alt=|thumb|350x350 عڪسلون|M87* بليڪ هول جون چار اڳڪٿيون تصويرون ايونٽ هورائزون ٽيلي اسڪوپ تعاون ۾ الڳ ٽيمن پاران ٺاهيون ويون.]]
انساني جينوم پروجيڪٽ 2003 ۾ انساني جينوم جي سڀني جين جي سڃاڻپ ۽ نقشي ذريعي مڪمل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Naidoo|first1=Nasheen|last2=Pawitan|first2=Yudi|last3=Soong|first3=Richie|last4=Cooper|first4=David N.|last5=Ku|first5=Chee-Seng|date=October 2011|title=Human genetics and genomics a decade after the release of the draft sequence of the human genome|journal=Human Genomics|volume=5|issue=6|pages=577–622|doi=10.1186/1479-7364-5-6-577|pmc=3525251|pmid=22155605|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2006 ۾ پهريون ڀيرو پيدا ٿيل pluripotent انساني اسٽيم سيل ٺاهيا ويا، بالغن جي سيلز کي اسٽيم سيلز ۾ تبديل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي ۽ جسم ۾ موجود ڪنهن به سيل قسم ۾ تبديل ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rashid|first1=S. Tamir|last2=Alexander|first2=Graeme J.M.|date=March 2013|title=Induced pluripotent stem cells: from Nobel Prizes to clinical applications|journal=Journal of Hepatology|volume=58|issue=3|pages=625–629|doi=10.1016/j.jhep.2012.10.026|issn=1600-0641|pmid=23131523|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2013 ۾ هگس بوسون جي دريافت جي تصديق سان، ذيلي فزڪس جي معياري ماڊل پاران پيش ڪيل آخري ذرو مليو.&lt;ref name=&quot;O'Luanaigh-20132&quot;&gt;{{cite press release|last=O'Luanaigh|first=C.|date=14 March 2013|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson|publisher=[[CERN]]|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|access-date=9 October 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151020000722/http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|archive-date=20 October 2015}}&lt;/ref&gt; 2015 ۾، ڪشش ثقل واري لهرن، جن جي اڳڪٿي, هڪ صدي اڳ، عام نسبت سان ڪئي وئي هئي، پهريون ڀيرو ڏٺو ويو.&lt;ref name=&quot;Abbott-20172&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Abbott|first1=B.P.|last2=Abbott|first2=R.|last3=Abbott|first3=T.D.|last4=Acernese|first4=F.|last5=Ackley|first5=K.|last6=Adams|first6=C.|last7=Adams|first7=T.|last8=Addesso|first8=P.|last9=Adhikari|first9=R.X.|display-authors=29|year=2017|title=Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger|journal=The Astrophysical Journal|volume=848|issue=2|page=L12|arxiv=1710.05833|bibcode=2017ApJ...848L..12A|doi=10.3847/2041-8213/aa91c9|doi-access=free|last10=Adya|first10=V.B.|last11=Affeldt|first11=C.|last12=Afrough|first12=M.|last13=Agarwal|first13=B.|last14=Agathos|first14=M.|last15=Agatsuma|first15=K.|last16=Aggarwal|first16=N.|last17=Aguiar|first17=O.D.|last18=Aiello|first18=L.|last19=Ain|first19=A.|last20=Ajith|first20=P.|last21=Allen|first21=B.|last22=Allen|first22=G.|last23=Allocca|first23=A.|last24=Altin|first24=P.A.|last25=Amato|first25=A.|last26=Ananyeva|first26=A.|last27=Anderson|first27=S.B.|last28=Anderson|first28=W.G.|last29=Angelova|first29=S.V.|last30=Antier|first30=S.|s2cid=217162243}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Cho|first1=Adrian|year=2017|title=Merging neutron stars generate gravitational waves and a celestial light show|journal=Science|doi=10.1126/science.aar2149}}&lt;/ref&gt; 2019 ۾، بين الاقوامي تعاون ايونٽ Horizon Telescope بليڪ هول جي هڪريشن ڊسڪ جي پهرين سڌي تصوير پيش ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|title=Media Advisory: First Results from the Event Horizon Telescope to be Presented on April 10th {{!}} Event Horizon Telescope|date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420135254/https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|archive-date=20 April 2019|access-date=21 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;!-- Should be one paragraph until ~2040, as it represents a quarter of the century --&gt;

==شاخون==
جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي: فطري سائنس، سماجي سائنس، ۽ رسمي سائنس. انهن شاخن مان هر هڪ ۾ مختلف خاص ۽ اوورليپنگ سائنسي مضمونن تي مشتمل آهي جيڪي اڪثر ڪري پنهنجو پنهنجو نالو ۽ ماهر رکن ٿا. ٻئي فطري ۽ سماجي سائنس تجرباتي سائنس آهن، ڇاڪاڻ ته انهن جو علم تجرباتي مشاهدن تي مبني آهي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان ان جي صحيحيت جي جانچ ڪرڻ جي قابل آهي. 
===فطري سائنس=== 
فطري سائنس طبیعي دنيا جو مطالعو آهي. ان کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ طبیعي سائنس. انهن ٻن شاخن کي وڌيڪ خاص شعبن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. مثال طور، طبیعي سائنس کي ذيلي تقسيم ڪري سگهجي ٿو طبیعیات، علم ڪيميا، فلڪيات ۽ زميني سائنس. جديد فطري سائنس فطري فلسفي جو جانشين آهي جيڪو قديم يونان ۾ شروع ٿيو. گليلیو، ڊيڪارٽ، بيڪن ۽ نيوٽن انهن طريقن کي استعمال ڪرڻ جي فائدن تي بحث ڪيو جيڪي وڌيڪ رياضياتي ۽ وڌيڪ تجرباتي طريقي سان هئا. اڃا تائين، فلسفياتي نقطه نظر، گمان، ۽ مفروضا اڪثر نظر انداز ڪيا ويا آهن، جیڪو فطري سائنس ۾ ضروري آهي. سسٽماتي ڊيٽا گڏ ڪرڻ، بشمول دريافت سائنس، ڪامياب ٿي قدرتي تاريخ، جيڪا 16 صدي عيسويء ۾ ٻوٽن، جانورن، معدنيات، وغيره جي وضاحت ۽ درجه بندي ڪندي ظاهر ٿي. اڄڪلهه، &quot;فطري تاريخ&quot; مشاهدي جي وضاحت پيش ڪري ٿي جنهن جو مقصد مشهور سامعين لاءِ آهي. 

===سماجي سائنس===
سماجي سائنس انساني رويي ۽ سماج جي ڪم جو مطالعو آهي. ان ۾ ڪيترائي مضمون آھن جن ۾ شامل آھن پر انتھروپولوجي، اقتصاديات، تاريخ، انساني جاگرافي، سياسي سائنس، نفسيات ۽ سماجيات تائين محدود نه آھن. سماجي سائنسن ۾، ڪيترائي مقابلا ڪندڙ نظرياتي نقطا آھن، جن مان گھڻا مقابلا ڪندڙ تحقيقي پروگرامن جي ذريعي وڌيا ويا آھن جھڙوڪ فنڪشنلسٽ، تڪراري نظريات ۽ سماجيات ۾ تعامل پسند. ماڻهن جي وڏي گروهه يا پيچيده حالتن ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربن کي هلائڻ جي حدن جي ڪري، سماجي سائنسدان شايد ٻيا تحقيقي طريقا اختيار ڪري سگھن ٿا جهڙوڪ تاريخي طريقو، ڪيس مطالعو ۽ ڪراس ڪلچرل مطالعو. ان کان علاوه، جيڪڏهن مقدار جي معلومات موجود آهي، سماجي سائنسدان سماجي رشتن ۽ عملن کي بهتر سمجهڻ لاء شمارياتي طريقن تي ڀروسو ڪري سگهن ٿا. 
===رسمي سائنس=== 
رسمي سائنس مطالعي جو هڪ علائقو آهي جيڪو رسمي سسٽم استعمال ڪندي علم پيدا ڪري ٿو. هڪ رسمي سرشتو هڪ تجريدي ڍانچو آهي، جيڪو ضابطن جي هڪ سيٽ جي مطابق محورين مان نظريات جو اندازو لڳائڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ان ۾ شامل آهي رياضي، نظام جو نظريو (System Theory) ۽ نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس. باضابطه علوم ٻين ٻن شاخن سان هڪجهڙائي رکن ٿا علم جي شعبي جي مقصدي، محتاط ۽ منظم مطالعي تي انحصار ڪندي. بهرحال، اهي تجرباتي سائنسن کان مختلف آهن، ڇاڪاڻ ته اهي خاص طور تي، تجرباتي ثبوت جي ضرورت کان سواء، انهن جي تجريدي تصورات جي تصديق ڪرڻ لاء دليلن تي انحصار ڪن ٿا. تنهن ڪري رسمي علوم هڪ ترجيحي مضمون آهن ۽ ان جي ڪري، ان تي اختلاف آهي ته ڇا اهي هڪ سائنس آهن؟ تنهن هوندي به، رسمي علوم تجرباتي علوم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، ڪيلڪيولس، شروعاتي طور تي فزڪس ۾ حرڪت کي سمجهڻ لاء ايجاد ڪيو ويو. قدرتي ۽ سماجي سائنس جيڪي رياضياتي ايپليڪيشنن تي تمام گهڻو انحصار ڪن ٿا انهن ۾ رياضياتي فزڪس، ڪيمسٽري، حياتيات، ماليات ۽ اقتصاديات شامل آهن. 
===اطلاقي سائنس=== 
اطلاقي سائنس عملي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ سائنسي طريقي ۽ علم جو استعمال آهي ۽ ان ۾ مختلف شعبن جهڙوڪ انجنيئرنگ ۽ طب شامل آهن. انجنيئرنگ ايجاد ڪرڻ، ڊزائين ڪرڻ، ٺاهڻ، ساخت ۽ ٽيڪنالاجين لاء سائنسي اصولن جو استعمال آهي. سائنس نئين ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ مدد ڪري سگهي ٿي. طب صحت کي برقرار رکڻ ۽ بحال ڪرڻ، بیماریوں جي روڪٿام، تشخيص ۽ زخم يا بيماري جي علاج ذريعي، مريضن جي سنڀال ڪرڻ جو عمل آهي. لاڳو ٿيل (اطلاقي) سائنس اڪثر ڪري بنيادي سائنسن جي ابتڙ آهن، جيڪي سائنسي نظريات ۽ قانونن کي اڳتي وڌائڻ تي مرکوز آهن جيڪي قدرتي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪن ٿا.

ڪمپيوٽيشنل سائنس ڪمپيوٽنگ پاور کي حقيقي دنيا جي حالتن کي نقل ڪرڻ لاءِ لاڳو ڪري ٿي، سائنسي مسئلن جي بهتر سمجھڻ کي فعال ڪرڻ بجاءِ صرف رسمي رياضيات حاصل ڪري سگھي ٿي. مشين لرننگ ۽ مصنوعي ذهانت جو استعمال سائنس ۾ ڪمپيوٽيشنل تعاون جي مرڪزي خصوصيت بڻجي رهيو آهي مثال طور ايجنٽ جي بنياد تي ڪمپيوٽيشنل اقتصاديات، بي ترتيب ٻيلن، موضوع جي ماڊلنگ ۽ پيشنگوئي جي مختلف شڪلين ۾. بهرحال، مشينون اڪيلي ئي علم کي اڳتي وڌائينديون آهن جيئن انهن کي انساني رهنمائي ۽ استدلال جي صلاحيت جي ضرورت هوندي آهي. ۽ اهي ڪجهه سماجي گروهن جي خلاف تعصب متعارف ڪرائي سگهن ٿا يا ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي خلاف گهٽ ڪارڪردگي ڏيکاريندا آهن.
===انٽر ڊسيپلينري سائنس===
انٽر ڊسيپلينري سائنس ۾ ٻن يا ٻن کان وڌيڪ مضمونن جو ميلاپ شامل آهي، جهڙوڪ بائيو انفارميٽڪس، حياتيات ۽ ڪمپيوٽر سائنس جو ميلاپ يا سنجيدگي واري سائنس. اهو تصور قديم يوناني کان موجود آهي ۽ اهو 20ھین صدي عيسويء ۾ ٻيهر مشهور ٿيو.

==سائنسي تحقيق==
سائنسي تحقيق کي يا ته بنيادي يا لاڳو ڪيل تحقيق جي طور تي ليبل ڪري سگهجي ٿو. بنيادي تحقيق علم جي ڳولا آهي ۽ لاڳو ڪيل تحقيق آهي هن علم کي استعمال ڪندي عملي مسئلن جي حل جي ڳولا. اڪثر سمجھه بنيادي تحقيق مان اچي ٿي، جيتوڻيڪ ڪڏهن ڪڏهن لاڳو ڪيل تحقيق خاص عملي مسئلن کي نشانو بڻائيندي آهي. هي ٽيڪنالاجي ترقي جي طرف وٺي ٿو جيڪو اڳ ۾ تصور نه ڪيو ويو هو.

== سائنس جو فلسفو ==
{{anchor|ConjectureAndRefutation}}[[File:Epicycle and deferent.svg|thumb|ڪوهن لاءِ، ٽالميڪ فلڪيات ۾ ايپي سائيڪل جو اضافو هڪ پيراڊم جي  اندر ”عام سائنس“ هو، جڏهن ته ڪوپرنيڪن انقلاب, هڪ پيراڊم شفٽ هو.|alt=Depiction of epicycles, where a planet orbit is going around in a bigger orbit]]

سائنس جي فلسفي ۾ مختلف مکاتب فکر آهن. سڀ کان وڌيڪ مشهور پوزيشن تجرباتيات آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم هڪ عمل ذريعي پيدا ٿئي ٿو جنهن ۾ مشاهدو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي نظريا مشاهدن کي عام ڪن ٿا. تجرباتيات عام طور تي انڊڪٽيوازم  (inductivism), هڪ پوزيشن جيڪا وضاحت ڪري ٿي ته ڪيئن عام نظريات موجود تجرباتي ثبوتن جي محدود مقدار مان ٺاهي سگھجن ٿيون, کي شامل ڪري ٿو. تجربا جا ڪيترائي نسخا موجود آهن، جن ۾ غالباً بيزيانزم ۽ مفروضو ڪٽائيندڙ طريقو آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003f&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003o |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n233 219]–232 |chapter=Empiricism, naturalism, and scientific realism? |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

تجرباتيات، عقليت پسنديءَ جي ابتڙ بيٺو آهي، اهو موقف اصل ۾ [[ڊيڪارٽ]] سان جڙيل آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم, مشاهدي سان نه, پر انساني عقل جي ذريعي پيدا ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003b2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003b|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n33 19]–38|chapter=Logic plus empiricism|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; تنقيدي عقليت پسندي 20هين صديءَ جي سائنس جو هڪ متضاد طريقو آهي، جنهن جي تعريف پهرين آسٽريائي-برطانوي فلسفي, ڪارل پوپر ڪئي. پوپر ان طريقي کي رد ڪري ڇڏيو آهي جيڪا تجرباتي نظريي ۽ مشاهدي جي وچ ۾ رابطي کي بيان ڪري ٿو. هن دعويٰ ڪئي ته نظريا مشاهدي سان پيدا نه ٿيندا آهن، پر اهو مشاهدو نظرين جي روشنيءَ ۾ ڪيو ويندو آهي ۽ اهو واحد طريقو A جو مشاهدي کان متاثر ٿي سگهي ٿو نظريي A کان پوءِ مشاهدي سان ٽڪراءُ ٿيڻو هو، پر ٿيوري, مشاهدو B کي زنده رهڻو هو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر تجويز ڪئي ته تصديق جي قابليت کي غلطيءَ سان تبديل ڪرڻ جي طور تي سائنسي نظرين جي نشاني جي طور تي، انڊڪشن کي غلطيءَ سان بدلائي تجرباتي طريقي جي طور تي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر وڌيڪ دعوي ڪئي ته، اصل ۾ صرف هڪ عالمگير طريقو آهي، تنقيد جو منفي طريقو, سائنس سان مخصوص ناهي, آزمائش ۽ غلطي، &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003e2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003g|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n116 102]–121|chapter=Lakatos, Laudan, Feyerabend, and frameworks|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;  انساني ذهن جي سڀني شين، سائنس، رياضي، فلسفو ۽ آرٽ سميت کي ڍڪيندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Objective Knowledge|last=Popper|first=Karl|year=1972}}&lt;/ref&gt;

هڪ ٻيو طريقو، اوزاريت (instrumentalism)، اوزارن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ نظريات جي افاديت تي زور ڏئي ٿو. اهو سائنسي نظريات کي بليڪ باڪس، صرف انهن جي ان پٽ (ابتدائي حالتون) ۽ پيداوار (پيشگوئيون) لاڳاپيل هجڻ سان جي طور تي ڏسي ٿو. نتيجن، نظرياتي ادارن ۽ منطقي ڍانچو, اهي شيون آهن جن کي نظرانداز ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt|title=The Rationality of Science|author=Newton-Smith, W.H.|publisher=Routledge|year=1994|isbn=978-0-7100-0913-5|location=London|page=[https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt/page/30 30]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; اوزاريت جي ويجهو تعميري تجرباتيات آهي، جنهن جي مطابق هڪ سائنسي نظريي جي ڪاميابي جو بنيادي معيار اهو آهي ته ڇا اهو مشاهدو ادارن جي باري ۾ چوي ٿو صحيح آهي.&lt;ref&gt;{{cite thesis|last=Votsis|first=I.|year=2004|title=The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account|publisher=University of London, London School of Economics|type=PhD Thesis|page=39}}&lt;/ref&gt;

ٿامس ڪوهن دليل ڏنو ته مشاهدي ۽ تشخيص جو عمل هڪ پيراڊم جي اندر ٿئي ٿو، دنيا جي هڪ منطقي طور تي هڪجهڙائي رکندڙ ”پورٽريٽ“ جيڪو ان جي فريمنگ مان ٺهيل مشاهدن سان مطابقت رکي ٿو. هن عام سائنس کي مشاهدي جي عمل ۽ ”پزل حل ڪرڻ“ جي خاصيت قرار ڏنو، جيڪو هڪ پيراڊم ۾ ٿئي ٿو، جڏهن ته انقلابي سائنس تڏهن ٿيندي آهي جڏهن هڪ پيراڊم ٻئي کي پيراڊم شفٽ ۾ ختم ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Bird|first=Alexander|year=2013|editor1-last=Zalta|editor1-first=Edward N.|title=Thomas Kuhn|url=http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715191833/https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-date=15 July 2020|access-date=26 October 2015|url-status=live|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt; هر پيراڊم جا پنهنجا الڳ سوال، مقصد ۽ تشريحون آهن. تمثيلن جي وچ ۾ چونڊ دنيا جي خلاف ٻه يا وڌيڪ &quot;پورٽريٽ&quot; ترتيب ڏيڻ ۽ فيصلو ڪرڻ ۾ شامل آهي ته ڪهڙي مشابهت تمام گهڻي اميد رکندڙ آهي. هڪ پيراڊم شفٽ تڏهن ٿئي ٿو جڏهن مشاهدي جي هڪ وڏي تعداد پراڻي پيراڊم ۾ پيدا ٿئي ٿي ۽ هڪ نئون پيراڊم انهن جو احساس ڪري ٿو. يعني نئين پيراڊم جو انتخاب مشاهدن تي مبني هوندو آهي، جيتوڻيڪ اهي مشاهدا پراڻي پيراڊم جي پس منظر ۾ ڪيا ويندا آهن. ڪوهن لاءِ، ڪنهن تمثيل کي قبول يا رد ڪرڻ هڪ سماجي عمل جيترو ئي هڪ منطقي عمل آهي. جيتوڻيڪ ڪوهن جو موقف رشتيداريءَ مان نه آهي.&lt;ref name=&quot;Kuhn-19702&quot;&gt;{{Cite book|url=https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|title=The Structure of Scientific Revolutions|last=Kuhn|first=Thomas S.|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1970|isbn=978-0-226-45804-5|edition=2nd|page=206|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019102817/https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

آخرڪار، هڪ ٻيو طريقو اڪثر سائنسي شڪ جي بحثن ۾, ”تخليق سائنس“ جهڙين متضاد تحريڪن جي خلاف, &quot;ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم&quot;  بيان ڪيو ويو آهي. فطرت پرستن جو خيال آهي ته قدرتي ۽ مافوق الفطرت ۾ فرق ڪرڻ گهرجي ۽ سائنس کي قدرتي وضاحتن تائين محدود رکڻ گهرجي. &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003a2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n163 149]–162|chapter=Naturalistic philosophy in theory and practice|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم برقرار رکي ٿو ته سائنس کي تجرباتي مطالعي ۽ آزاد تصديق جي سخت پيروي ڪرڻ جي ضرورت آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Brugger, E. Christian|year=2004|title=Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition|journal=The Review of Metaphysics|volume=58|issue=2}}&lt;/ref&gt;

ڪيترائي سوال انساني ذهن ۾ اُڀرندا رهن ٿا. ظاهر آهي ته جڏهن به ماڻهوءَ جي ذهن ۾ ڪي سوال پيدا ٿيندا ته سندس ذهن انهن جا جواب به ڳوليندو. انهيءَ ذهني ڳولا ۽ [[جاچ]] کي عام سائنسي ٻوليءَ ۾ ”سائنسي کوجنا“ ڪوٺيندا آهن. [[قرآن]] پاڪ ۾ ته ان ڳالهه جو خاص تاڪيد ڪيل آهي ته ”اي انسان، تون سج، چنڊ، تارن ۽ مُندن تي ويچار ڇو نٿو ڪرين؟“

ڏاها ماڻهو [[قدرت]] جي ڳالهين تي ويچار ڪندا هئا, يعني کوجنا ڪندا هئا. اهڙيءَ ريت آخرڪار پنهنجي ذهن ۾ پيدا ٿيل سوالن جا جواب ڳولي لهندا هئا. هر کوجنا کان پوءِ کين نئين نئين ڄاڻ ملندي هئي. اِن سوچ ۽ [[کوجنا]] واري عمل کي ئي سائنس چئجي ٿو. سائنس نئين دؤر جو لفظ آهي. ڪابه شيءِ هڪدم وجود ۾ ڪانه ٿي اچي، اُن لاءِ ورهين جا ورهيه جاکوڙ ۽ جستجو ڪرڻي پوي ٿي. ائين به ناهي ته هر ڪا کوجنا، هر ڪا جاکوڙ هڪ ئي وقت ۾ هڪ انسان جي هٿان ٿي ٿئي. پهرين ڪنهن [[انسان]] کي اندر مان ڪو ويچار ايندو آهي، اُن ويچار کي ڏسي، ٻڌي، ٻيو ماڻهو وري ٻه وکون اڳتي وڌندو ۽ پوءِ اهو سلسلو اڳتي وڌي، ڪنهن نه ڪنهن ماڳ تي وڃي پڄندو، نتيجي ۾ ڪانه ڪا نئين شئي وجود ۾ اچيو وڃي.

==سائنسي ڪميونٽي==
==سماج==
{{Redirect-distinguish|Science and society|Science &amp; Society|Sociology of scientific knowledge}}
=== Funding and policies ===
[[File:NASA-Budget-Federal.svg|thumb|300x300px|[[Budget of NASA]] as percentage of [[United States federal budget]], peaking at 4.4% in 1966 and slowly declining since|alt=see caption]]
[[Funding of science|Scientific research is often funded]] through a competitive process in which potential research projects are evaluated and only the most promising receive funding. Such processes, which are run by government, corporations, or foundations, allocate scarce funds. Total research funding in most [[developed country|developed countries]] is between 1.5% and 3% of GDP.&lt;ref name=&quot;OECD-2008&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.oecd.org/dataoecd/49/45/24236156.pdf |title= Main Science and Technology Indicators&amp;nbsp;– 2008-1 |publisher= [[OECD]] |url-status=dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20100215172528/http://www.oecd.org/dataoecd/49/45/24236156.pdf |archive-date= 15 February 2010 }}&lt;/ref&gt; In the [[OECD]], around two-thirds of [[research and development]] in scientific and technical fields is carried out by industry, and 20% and 10%, respectively, by universities and government. The government funding proportion in certain fields is higher, and it dominates research in social science and the [[humanities]]. In less developed nations, the government provides the bulk of the funds for their basic scientific research.&lt;ref name=&quot;OECD-2015&quot;&gt;{{Cite book |url=http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/oecd-science-technology-and-industry-scoreboard-2015_sti_scoreboard-2015-en |title=OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2015: Innovation for growth and society |publisher=OECD |year=2015 |isbn=978-9264239784 |page=156 |doi=10.1787/sti_scoreboard-2015-en |via=oecd-ilibrary.org |access-date=28 May 2022 |archive-date=25 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220525063455/https://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/oecd-science-technology-and-industry-scoreboard-2015_sti_scoreboard-2015-en |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

Many governments have dedicated agencies to support scientific research, such as the [[National Science Foundation]] in the United States,&lt;ref name=&quot;Kevles-1977&quot;&gt;{{cite journal |last=Kevles |first=Daniel |year=1977 |title=The National Science Foundation and the Debate over Postwar Research Policy, 1942–1945 |journal=Isis |volume=68 |issue=241 |pages=4–26 |doi=10.1086/351711 |pmid=320157 |s2cid=32956693}}&lt;/ref&gt; the [[National Scientific and Technical Research Council]] in Argentina,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Argentina, National Scientific and Technological Research Council (CONICET) |url=https://council.science/member/argentina-national-scientific-and-technological-research-council-conicet/ |access-date=31 May 2022 |website=International Science Council |language=en-US |archive-date=16 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220516220311/https://council.science/member/argentina-national-scientific-and-technological-research-council-conicet/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; [[Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation|Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization]] in Australia,&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Innis |first=Michelle |date=17 May 2016 |title=Australia to Lay Off Leading Scientist on Sea Levels |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2016/05/18/world/australia/australia-to-lay-off-leading-scientist-on-sea-levels.html |url-status=live |url-access=limited |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210507080237/https://www.nytimes.com/2016/05/18/world/australia/australia-to-lay-off-leading-scientist-on-sea-levels.html |archive-date=7 May 2021 |issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt; [[French National Centre for Scientific Research|National Centre for Scientific Research]] in France,&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 October 2021 |title=Le CNRS recherche 10.000 passionnés du blob |url=https://www.lefigaro.fr/flash-actu/le-cnrs-recherche-10-000-passionnes-du-blob-20211020 |access-date=31 May 2022 |website=[[Le Figaro]] |language=fr |archive-date=27 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220427225305/https://www.lefigaro.fr/flash-actu/le-cnrs-recherche-10-000-passionnes-du-blob-20211020 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; the [[Max Planck Society]] in Germany,&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Bredow |first=Rafaela von |date=18 December 2021 |title=How a Prestigious Scientific Organization Came Under Suspicion of Treating Women Unequally |language=en |work=Der Spiegel |url=https://www.spiegel.de/international/germany/how-a-prestigious-scientific-organization-came-under-suspicion-of-treating-women-unequally-a-96da63b5-19af-4fde-b044-445f9cfd6159 |access-date=31 May 2022 |issn=2195-1349 |archive-date=29 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529004707/https://www.spiegel.de/international/germany/how-a-prestigious-scientific-organization-came-under-suspicion-of-treating-women-unequally-a-96da63b5-19af-4fde-b044-445f9cfd6159 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; and [[Spanish National Research Council|National Research Council]] in Spain.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 May 2022 |title=En espera de una &quot;revolucionaria&quot; noticia sobre Sagitario A*, el agujero negro supermasivo en el corazón de nuestra galaxia |url=https://www.elmundo.es/ciencia-y-salud/ciencia/2022/05/12/627cca26fdddff17068b4590.html |access-date=31 May 2022 |website=ELMUNDO |language=es |archive-date=13 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220513185034/https://www.elmundo.es/ciencia-y-salud/ciencia/2022/05/12/627cca26fdddff17068b4590.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt; In commercial research and development, all but the most research-orientated corporations focus more heavily on near-term commercialisation possibilities than research driven by curiosity.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Fletcher |first1=Anthony C. |last2=Bourne |first2=Philip E. |date=27 September 2012 |title=Ten Simple Rules To Commercialize Scientific Research |journal=PLOS Computational Biology |volume=8 |issue=9 |pages=e1002712 |doi=10.1371/journal.pcbi.1002712 |issn=1553-734X |pmc=3459878 |pmid=23028299|bibcode=2012PLSCB...8E2712F |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;

[[Science policy]] is concerned with policies that affect the conduct of the scientific enterprise, including [[research funding]], often in pursuance of other national policy goals such as technological innovation to promote commercial product development, weapons development, health care, and environmental monitoring. Science policy sometimes refers to the act of applying scientific knowledge and consensus to the development of public policies. In accordance with public policy being concerned about the well-being of its citizens, science policy's goal is to consider how science and technology can best serve the public.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Marburger |first=John Harmen III|title=Science policy up close |date=10 February 2015 |others=Crease, Robert P. |isbn=978-0-674-41709-0 |location=Cambridge, Massachusetts |oclc=875999943 |publisher=Harvard University Press}}&lt;/ref&gt; Public policy can directly affect the funding of [[capital equipment]] and intellectual infrastructure for industrial research by providing tax incentives to those organisations that fund research.&lt;ref name=&quot;Bush-1945&quot; /&gt;

=== Education and awareness ===
{{Main|2 = Public awareness of science|3 = Science journalism}}
[[File:Dinosaur exhibit - Houston Museum of Natural Science - DSC01881.JPG|thumb|250px|left|Dinosaur exhibit in the [[Houston Museum of Natural Science]]]]
[[Science education]] for the general public is embedded in the school curriculum, and is supplemented by [[YouTube in education|online pedagogical content]] (for example, YouTube and Khan Academy), museums, and science magazines and blogs. Major organizations of scientists such as the American Association for the Advancement of Science (AAAS) consider the sciences to be a part of the liberal arts traditions of learning, along with philosophy and history.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Gauch |first1=Hugh G. |title=Scientific Method in Brief |date=2012 |publisher=Cambridge University Press |location=New York |isbn=9781107666726 |pages=7-10}}&lt;/ref&gt; Scientific literacy is chiefly concerned with an understanding of the [[scientific method]], units and methods of [[measurement]], [[empiricism]], a basic understanding of statistics ([[correlations]], [[Qualitative research|qualitative]] versus [[Quantitative research|quantitative]] observations, [[aggregate statistics]]), and a basic understanding of core scientific fields such as physics, [[chemistry]], [[biology]], ecology, geology, and [[computation]]. As a student advances into higher stages of [[formal education]], the curriculum becomes more in depth. Traditional subjects usually included in the curriculum are natural and formal sciences, although recent movements include social and applied science as well.&lt;ref name=&quot;Benneworth-2009&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Benneworth |first1=Paul |last2=Jongbloed |first2=Ben W. |date=31 July 2009 |title=Who matters to universities? A stakeholder perspective on humanities, arts and social sciences valorisation |journal=Higher Education |volume=59 |issue=5 |pages=567–588 |doi=10.1007/s10734-009-9265-2 |issn=0018-1560 |doi-access=free |url=https://ris.utwente.nl/ws/files/47901538/Benneworth2010Who.pdf |access-date=16 August 2023 |archive-date=24 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231024214150/https://ris.utwente.nl/ws/files/47901538/Benneworth2010Who.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

The mass media face pressures that can prevent them from accurately depicting competing scientific claims in terms of their credibility within the scientific community as a whole. Determining how much weight to give different sides in a [[scientific debate]] may require considerable expertise regarding the matter.&lt;ref&gt;{{cite web |last=Dickson |first=David |date=11 October 2004 |title=Science journalism must keep a critical edge |url=http://www.scidev.net/en/editorials/science-journalism-must-keep-a-critical-edge.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20100621053624/http://www.scidev.net/en/editorials/science-journalism-must-keep-a-critical-edge.html |archive-date=21 June 2010 |publisher=Science and Development Network}}&lt;/ref&gt; Few journalists have real scientific knowledge, and even [[beat reporter]]s who are knowledgeable about certain scientific issues may be ignorant about other scientific issues that they are suddenly asked to cover.&lt;ref&gt;{{cite magazine |last=Mooney |first=Chris |date=Nov–Dec 2004 |title=Blinded By Science, How 'Balanced' Coverage Lets the Scientific Fringe Hijack Reality |url=http://blogs.discovermagazine.com/intersection/2010/01/15/blinded-by-science-how-balanced-coverage-lets-the-scientific-fringe-hijack-reality/ |url-status=live |magazine=Columbia Journalism Review |volume=43 |issue=4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100117181240/http://blogs.discovermagazine.com/intersection/2010/01/15/blinded-by-science-how-balanced-coverage-lets-the-scientific-fringe-hijack-reality/ |archive-date=17 January 2010 |access-date=20 February 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=McIlwaine |first1=S. |last2=Nguyen |first2=D.A. |year=2005 |title=Are Journalism Students Equipped to Write About Science? |url=http://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:8064 |url-status=live |journal=Australian Studies in Journalism |volume=14 |pages=41–60 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080801163322/http://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:8064 |archive-date=1 August 2008 |access-date=20 February 2008}}&lt;/ref&gt;

[[List of science magazines|Science magazines]] such as ''[[New Scientist]]'', ''[[Science &amp; Vie]]'', and ''[[Scientific American]]'' cater to the needs of a much wider readership and provide a non-technical summary of popular areas of research, including notable discoveries and advances in certain fields of research.&lt;ref name=&quot;Webb-2013&quot;&gt;{{cite journal |author-last=Webb | author-first=Sarah |title=Popular science: Get the word out |journal=Nature |volume=504 |issue=7478 |pages=177–9 |date=December 2013 |pmid=24312943 |doi=10.1038/nj7478-177a |doi-access=free }}&lt;/ref&gt; The science fiction genre, primarily [[speculative fiction]], can transmit the ideas and methods of science to the general public.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wilde |first=Fran |author-link=Fran Wilde (author) |date=21 January 2016 |title=How Do You Like Your Science Fiction? Ten Authors Weigh In On 'Hard' vs. 'Soft' SF |url=https://www.tor.com/2016/01/21/how-do-you-like-your-science-fiction-ten-authors-weigh-in-on-hard-vs-soft-sf/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404025029/https://www.tor.com/2016/01/21/how-do-you-like-your-science-fiction-ten-authors-weigh-in-on-hard-vs-soft-sf/ |archive-date=4 April 2019 |access-date=4 April 2019 |website=Tor.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Recent efforts to intensify or develop links between science and non-scientific disciplines, such as literature or poetry, include the ''Creative Writing Science'' resource developed through the [[Royal Literary Fund]].&lt;ref&gt;{{cite web | first= Mario | last= Petrucci | url= http://writeideas.org.uk/creativescience/index.htm | title= Creative Writing&amp;nbsp;– Science | access-date=27 April 2008 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20090106015539/http://writeideas.org.uk/creativescience/index.htm | archive-date= 6 January 2009 }}&lt;/ref&gt;

=== Anti-science attitudes ===
{{main|Antiscience}}
While the scientific method is broadly accepted in the scientific community, some fractions of society reject certain scientific positions or are sceptical about science. Examples are the common notion that [[COVID-19]] is not a major health threat to the US (held by 39% of Americans in August 2021)&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Tyson |first1=Alec |last2=Funk |first2=Cary |last3=Kennedy |first3=Brian |last4=Johnson |first4=Courtney |date=15 September 2021 |title=Majority in U.S. Says Public Health Benefits of COVID-19 Restrictions Worth the Costs, Even as Large Shares Also See Downsides |url=https://www.pewresearch.org/science/2021/09/15/majority-in-u-s-says-public-health-benefits-of-covid-19-restrictions-worth-the-costs-even-as-large-shares-also-see-downsides/ |access-date=4 August 2022 |website=Pew Research Center Science &amp; Society |language=en-US |archive-date=9 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220809114234/https://www.pewresearch.org/science/2021/09/15/majority-in-u-s-says-public-health-benefits-of-covid-19-restrictions-worth-the-costs-even-as-large-shares-also-see-downsides/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; or the belief that [[climate change]] is not a major threat to the US (also held by 40% of Americans, in late 2019 and early 2020).&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kennedy |first=Brian |title=U.S. concern about climate change is rising, but mainly among Democrats |url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2020/04/16/u-s-concern-about-climate-change-is-rising-but-mainly-among-democrats/ |access-date=4 August 2022 |website=Pew Research Center |date=16 April 2020 |language=en-US |archive-date=3 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220803101033/https://www.pewresearch.org/fact-tank/2020/04/16/u-s-concern-about-climate-change-is-rising-but-mainly-among-democrats/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Psychologists have pointed to four factors driving rejection of scientific results:&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Philipp-Muller |first1=Aviva |last2=Lee |first2=Spike W. S. |last3=Petty |first3=Richard E. |date=26 July 2022 |title=Why are people antiscience, and what can we do about it? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=119 |issue=30 |pages=e2120755119 |doi=10.1073/pnas.2120755119 |doi-access=free |issn=0027-8424 |pmc=9335320 |pmid=35858405|bibcode=2022PNAS..11920755P }}&lt;/ref&gt;
* Scientific authorities are sometimes seen as inexpert, untrustworthy, or biased.
* Some [[Social exclusion|marginalised]] [[social groups]] hold anti-science attitudes, in part because these groups have often been exploited in [[Unethical human experimentation|unethical experiments]].&lt;ref&gt;{{cite journal |title=A Test of Three Theories of Anti-Science Attitudes |year=2008 |doi=10.1080/00380237.2008.10571338 |last1=Gauchat |first1=Gordon William |journal=Sociological Focus |volume=41 |issue=4 |pages=337–357 |s2cid=144645723 }}&lt;/ref&gt;
* Messages from scientists may contradict deeply held existing beliefs or morals.
* The ''delivery'' of a scientific message may not be appropriately targeted to a recipient's learning style.
Anti-science attitudes often seem to be caused by fear of rejection in social groups. For instance, climate change is perceived as a threat by only 22% of Americans on the right side of the political spectrum, but by 85% on the left.&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Poushter |first1=Jacob |last2=Fagan |first2=Moira |last3=Gubbala |first3=Sneha |date=31 August 2022 |title=Climate Change Remains Top Global Threat Across 19-Country Survey |url=https://www.pewresearch.org/global/2022/08/31/climate-change-remains-top-global-threat-across-19-country-survey/ |access-date=5 September 2022 |website=Pew Research Center's Global Attitudes Project |language=en-US |archive-date=31 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220831225832/https://www.pewresearch.org/global/2022/08/31/climate-change-remains-top-global-threat-across-19-country-survey/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; That is, if someone on the left would not consider climate change as a threat, this person may face contempt and be rejected in that social group. In fact, people may rather deny a scientifically accepted fact than lose or jeopardise their social status.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=McRaney |first=David |url=https://www.worldcat.org/oclc/1322437138 |title=How Minds Change: The Surprising Science of Belief, Opinion, and Persuasion |publisher=Portfolio/Penguin |date=2022 |isbn=978-0-593-19029-6 |location=[New York, NY] |oclc=1322437138 |access-date=5 September 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429040944/https://search.worldcat.org/title/1322437138 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

=== Politics ===
[[File:2021 Survey on existence of global warming and responsibility for climate change - bar chart.svg|alt=Result in bar graph of two questions (&quot;Is global warming occurring?&quot; and &quot;Are oil/gas companies responsible?&quot;), showing large discrepancies between American Democrats and Republicans|thumb|[[Public opinion on global warming#United States|Public opinion on global warming in the United States]] by political party&lt;ref&gt;{{cite news |last1=McGreal |first1=Chris |date=26 October 2021 |title=Revealed: 60% of Americans say oil firms are to blame for the climate crisis |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/26/climate-change-poll-oil-gas-companies-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026122356/https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/26/climate-change-poll-oil-gas-companies-environment |archive-date=26 October 2021 |quote=Source: Guardian/Vice/CCN/YouGov poll. Note: ±4% margin of error.}}&lt;/ref&gt;|300x300px]]Attitudes towards science are often determined by political opinions and goals. Government, business and [[advocacy group]]s have been known to use legal and economic pressure to influence scientific researchers. Many factors can act as facets of the [[politicisation of science]] such as [[anti-intellectualism]], perceived threats to religious beliefs, and fear for business interests.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Goldberg |first1=Jeanne |year=2017 |title=The Politicization of Scientific Issues: Looking through Galileo's Lens or through the Imaginary Looking Glass |url=https://www.csicop.org/si/show/politicization_of_scientific_issues |url-status=dead |journal=[[Skeptical Inquirer]] |volume=41 |issue=5 |pages=34–39 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180816182350/https://www.csicop.org/si/show/politicization_of_scientific_issues |archive-date=16 August 2018 |access-date=16 August 2018}}&lt;/ref&gt; Politicization of science is usually accomplished when scientific information is presented in a way that emphasises the uncertainty associated with the [[scientific evidence]].&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Bolsen |first1=Toby |last2=Druckman |first2=James N. |author2-link=James N. Druckman |year=2015 |title=Counteracting the Politicization of Science |journal=Journal of Communication |issue=65 |page=746}}&lt;/ref&gt; Tactics such as shifting conversation, failing to acknowledge facts, and capitalising on doubt of [[scientific consensus]] have been used to gain more attention for views that have been undermined by scientific evidence.&lt;ref name=&quot;Freudenberg-2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Freudenberg |first1=William F. |last2=Gramling |first2=Robert |last3=Davidson |first3=Debra J. |year=2008 |title=Scientific Certainty Argumentation Methods (SCAMs): Science and the Politics of Doubt |url=http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/freudenberg_etal_2008.pdf |url-status=live |journal=Sociological Inquiry |volume=78 |pages=2–38 |doi=10.1111/j.1475-682X.2008.00219.x |archive-url=https://web.archive.org/web/20201126214329/http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/freudenberg_etal_2008.pdf |archive-date=26 November 2020 |access-date=12 April 2020 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; Examples of issues that have involved the politicisation of science include the [[global warming controversy]], [[health effects of pesticides]], and [[health effects of tobacco]].&lt;ref name=&quot;Freudenberg-2008&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;vanderLinden-2017&quot;&gt;{{cite journal |last1=van der Linden |first1=Sander |last2=Leiserowitz |first2=Anthony |last3=Rosenthal |first3=Seth |last4=Maibach |first4=Edward |year=2017 |title=Inoculating the Public against Misinformation about Climate Change |url=https://www.repository.cam.ac.uk/bitstream/1810/270860/1/global%20challenges.pdf |url-status=live |journal=Global Challenges |volume=1 |issue=2 |page=1 |doi=10.1002/gch2.201600008 |pmc=6607159 |pmid=31565263 |bibcode=2017GloCh...100008V |archive-url=https://web.archive.org/web/20200404185312/https://www.repository.cam.ac.uk/bitstream/handle/1810/270860/global%20challenges.pdf?sequence=1 |archive-date=4 April 2020 |access-date=25 August 2019}}&lt;/ref&gt;

==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{wiktionary|science}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}
{{Philosophy of science}}
{{Glossaries of science and engineering}}
{{Science and technology studies}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=Science}}
[[Category:Science| ]]
[[Category:Observation]]
[[Category:Main topic articles]]

== حوالا ==
{{حوالا}}

{{ڪچو}}

[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>mf22quag0ly2w7cbwd66ycrz9ikbdsx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296910</id>
      <parentid>296909</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T14:58:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* سائنسي ڪميونٽي */</comment>
      <origin>296910</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122768" sha1="hkn45qtee1meg6ye2dtylauczn6kd0x" xml:space="preserve">{{بابت| ھڪ عام لفظ}}
[[فائل:The Scientific Universe.png|thumb|200px|left|ڪائنات جي ماپ جو نقشو سائنس جي شاخن ۽ سائنس جي درجي بندي سان.&lt;ref&gt;[[R. P. Feynman]], ''[[The Feynman Lectures on Physics]]'', Vol.1, Chaps.1,2,&amp;3.&lt;/ref&gt;]]
'''سائنس (Science)''' [[لاطيني]] ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڄاڻ يا معلومات. يعني مشاهدي ۽ تجربن جي آڌار تي حاصل ٿيندڙ [[علم]] کي سائنس چئبو آهي.

سائنس [[ڪائنات]] متعلق آزمودہ [[وضاحت]]ن ۽ [[اڳڪٿي]]ن جي باري ۾ ڄاڻ کي حاصل ۽ منظم ڪرڻ واري ھڪ باضابطا ڪم جو نالو آهي.&lt;ref&gt;&lt;br /&gt;{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=October 16, 2011 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''b:''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena.}}}}&lt;/ref&gt;  

جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي:&lt;ref name=&quot;cohen20212&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|title=The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century|last=Cohen|first=Eliel|publisher=Routledge|year=2021|isbn=978-0-367-56298-4|location=New York|pages=14–41|chapter=The boundary lens: theorising academic actitity|access-date=May 4, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505045450/https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

# [[نيچرل سائنس|فطري سائنس]]
# [[سماجي سائنس]]
# [[رسمي سائنس]]

انھن مان فطري سائنس [[دُنيا|مادي دنيا]] جي بابت علم آھي (مثال طور، [[فزڪس|طبیعیات]]، [[ڪيميا]] ۽ [[حياتيات]])، جيڪي طبیعي دنيا جو مطالعو ڪن ٿیو؛ سماجي سائنس ([[اقتصاديات]]، [[نفسيات]] ۽ [[سماجيات]])، جيڪي فردن ۽ سماجن جو مطالعو ڪن ٿیو؛&lt;ref name=&quot;colanderhunt201922&quot;&gt;{{cite book|title=Social Science: An Introduction to the Study of Society|last1=Colander|first1=David C.|last2=Hunt|first2=Elgin F.|date=2019|publisher=Routledge|edition=17th|location=New York, NY|pages=1–22|chapter=Social science and its methods}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;nisbetgreenfeld202122&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Social Science|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=https://www.britannica.com/topic/social-science|access-date=May 9, 2021|date=October 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202193947/https://www.britannica.com/topic/social-science|archive-date=February 2, 2022|last2=Greenfeld|first2=Liah|last1=Nisbet|first1=Robert A.|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ رسمي سائنس ([[منطق]]، [[رياضي]] ۽ [[ڪمپيوٽر سائنس|نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس]])، جيڪي باضابطه سسٽم جو مطالعو ڪن ٿیو، محور ۽ ضابطن جي ذريعي سنڀاليندا آهن.&lt;ref name=&quot;löwe200222&quot;&gt;{{cite journal|last=Löwe|first=Benedikt|author-link=Benedikt Löwe|year=2002|title=The formal sciences: their scope, their foundations, and their unity|journal=Synthese|volume=133|issue=1/2|pages=5–11|doi=10.1023/A:1020887832028|s2cid=9272212}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rucker201922&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|title=Infinity and the Mind: The Science and Philosophy of the Infinite|last=Rucker|first=Rudy|publisher=Princeton University Press|year=2019|isbn=978-0-691-19138-6|edition=Reprint|location=Princeton, New Jersey|pages=157–188|chapter=Robots and souls|author-link=Rudy Rucker|access-date=May 11, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226212447/http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|archive-date=February 26, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي تہ رسمي سائنس حقيقي سائنس نہ آهي ڇو تہ ان جي ضابطن ۾ نظرين کي حقيقي مشاھدن سان پرکڻ ممڪن ناهي.&lt;ref&gt;Contemporary science is typically subdivided into the natural sciences which study the material world, the social sciences which study people and societies, and the formal sciences like mathematics. Some do not consider formal sciences to be true science as theories within these disciplines cannot be tested with physical observations,&lt;/ref&gt; سائنس جا اھڙا ضابطا جيڪي [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[طب|ميڊيسن]] ۾ ڪم اچن انھن کي [[اپلائيڊ سائنس|اطلاقي سائنس]] سمجھيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms|author=Editorial Staff|date=March 7, 2008|publisher=Seed magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929092138/http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|archivedate=September 29, 2007|deadurl=no|accessdate=September 12, 2007|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;

سائنس جي تاريخ تاريخي ریڪارڊ جي اڪثريت تي پکڙيل آهي، جنهن ۾ جديد سائنس جا قديم ترين تحريري ریڪارڊ شامل آهن، جن جي سڃاڻپ ڪندڙ اڳڪٿيون جيڪي برونز دور مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي لڳ ڀڳ 3000 ق.م. کان 1200 ق.م. تائين آهن. 

رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ سندن تعاون، يوناني قدرتي فلسفي کي قديم آثارن ۾ داخل ڪيو ۽ ان جي شڪل اختيار ڪئي، جنهن ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي طبیعي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ باضابطه ڪوششون ڪيون ويون، جڏهن ته اڳتي وڌڻ، بشمول هندي۔عربي عددي سرشتو، هندستان جي سونهري دور ۾ ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;Lindberg2007a2&quot;&gt;{{Cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0226482057|edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007a2&quot;&gt;{{cite book|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|location=New York|pages=1–26|chapter=Ancient Egypt to Plato|chapter-url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n16|chapter-url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ Building Bridges Among the BRICs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418081025/https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ|date=April 18, 2023}}, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Keay2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132|title=India: A history|last=Keay|first=John|publisher=Atlantic Monthly Press|year=2000|isbn=978-0-87113-800-2|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132 132]|quote=The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.|author-link=John Keay}}&lt;/ref&gt; 

ابتدائي وچين دور (400 کان 1000 عيسوي) دوران مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوءِ انهن علائقن ۾ سائنسي تحقيق خراب ٿي وئي، پر قرون وسطيٰ جي بحاليءَ واري دور ۾ (ڪارولنگين ريناسنس، اوٽونين ريناسنس ۽ 12هين صديءَ جي [[ريناسنس]]) ۾ تعلیم ٻيهر ترقي ڪئي. مغربي يورپ ۾ گم ٿيل ڪجهه يوناني نسخا محفوظ ڪيا ويا ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران وچ اوڀر ۾ وسعت ڏني وئي،&lt;ref name=&quot;Lindberg82&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=163–92|chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ بازنطيني يوناني عالمن جي ڪوششن سان گڏ جيڪي يوناني نسخن کي بازنطيني سلطنت جي مرڻ واري بازنطيني سلطنت کان مغربي يورپ ۾ [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ کڻي آيا. 10هين کان 13هين صدي تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقن جي بحالي ۽ انضمام &quot;فطري فلسفي&quot; کي بحال ڪيو،&lt;ref name=&quot;Lindberg102&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=225–53|chapter=The recovery and assimilation of Greek and Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. [https://books.google.com/books?id=8Lkzp-StZGUC&amp;pg=PA80&amp;dq=%22Everything+we+would+today+call+science+came+through+Islam%22&amp;hl=en&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=1&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiDpu3y096BAxX3VPEDHZplB_0Q6AF6BAgHEAI Pages 80-81]. Retrieved October 6, 2023&lt;/ref&gt; جيڪو بعد ۾ سائنسي انقلاب جي ذريعي تبديل ٿي ويو جيڪو 16هين صديءَ ۾ شروع ٿيو،&lt;ref name=&quot;Principe201122&quot;&gt;{{cite book|title=Scientific Revolution: A Very Short Introduction|last=Principe|first=Lawrence M.|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-956741-6|edition=|location=New York|pages=1–3|chapter=Introduction}}&lt;/ref&gt; جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتون کان پري ٿي ويون.&lt;ref name=&quot;Lindberg142&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=357–368|chapter=The legacy of ancient and medieval science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|edition=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n289 274]–322|chapter=Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي طريقي جلد ئي علم جي تخليق ۾ هڪ وڏو ڪردار ادا ڪيو ۽ اهو 19ھین صدي تائين نه هو ته سائنس جون ڪيتريون ئي ادارتي ۽ پيشه ورانه خصوصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون،&lt;ref name=&quot;Cahan Natural Philosophy2&quot;&gt;{{cite book|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-08928-7|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|location=Chicago}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightman 19th22&quot;&gt;{{cite book|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|last1=Lightman|first1=Bernard|date=2011|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-31783-0|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|location=Chicago|page=367|chapter=13. Science and the Public|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ &quot;قدرتي فلسفي&quot; کي &quot;قدرتي سائنس&quot; ۾ تبديل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Territories of Science and Religion|last1=Harrison|first1=Peter|date=2015|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-18451-7|location=Chicago|pages=164–165|quote=The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of &quot;natural philosophy&quot; by &quot;natural science&quot;. In 1800 few had spoken of the &quot;natural sciences&quot; but by 1880, this expression had overtaken the traditional label &quot;natural philosophy&quot;. The persistence of &quot;natural philosophy&quot; in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.|author-link1=Peter Harrison (historian)}}&lt;/ref&gt;

گذريل هڪ سؤ سالن ۾ ئي سائنس ايتري ترقي ڪئي آهي، جو عقل حيران آهي. لاتعداد شيون ايجاد ٿيون آهن، ۽ اسين هينئر به ائين نٿا چئي سگهون ته اڳتي هلي ڪجهه [[ايجاد]] نه ٿيندو؛ اسان کي پڪ آهي ته وقت سان گڏوگڏ نيون ايجادون ٿينديون،  انهيءَ لاءِ ضروري آهي ته سائنس کي گهڻي اهميت ڏني وڃي ۽ هر علم جو مطالعو به جاري رکيو وڃي.&lt;ref&gt;[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Science_n_Tech/Book5/Book_page1.html Sindhi Adabi Board Online Library (Science_n_Tech)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: برک سائنسي کوجنائون ۽ ايجادون،  محمد عثمان ڏيپلائي&lt;/ref&gt;

سائنس هڪ طرف اهو ڪيو جو پنهنجي تجزيي ۽ تجربي جي ذريعي نيٺ هيءُ ثابت ڪري ڇڏيو ته، سڀ شيون، ظاهري گهڻائيءَ جي باوجود، پنهنجي آخري تجزيي ۾ رڳو ايٽم جو ميڙ آهن ۽ ايٽم توانائي جي لهرن جو مجموعو آهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=انسانيت جي تعمير (مولانا وحيد الدين خان / خالد ڀٽي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |accessdate=2016-09-13 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912090236/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

سائنس ۾ نئون علم سائنسدانن جي تحقيق سان ترقي ڪري ٿو جيڪي دنيا جي باري ۾ تجسس ۽ مسئلن کي حل ڪرڻ جي خواهش کان متاثر ٿين ٿا.&lt;ref name=&quot;macritchie2011&quot;&gt;{{cite book |last=MacRitchie |first=Finlay |url=https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |title=Scientific Research as a Career |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4398-6965-9 |location=New York |pages=1–6 |chapter=Introduction |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505074020/https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;marder2011&quot;&gt;{{cite book |last=Marder |first=Michael P. |url=https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |title=Research Methods for Science |publisher=Cambridge University Press |year=2011 |isbn=978-0-521-14584-8 |location=New York |pages=1–17 |chapter=Curiosity and research |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505001547/https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; همعصر سائنسي تحقيق انتهائي سهڪاري آهي ۽ عام طور تي ٽيمن پاران علمي ۽ تحقيقي ادارن،&lt;ref name=&quot;deridder20202&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|title=What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science|last=de Ridder|first=Jeroen|publisher=Routledge|year=2020|isbn=978-1-138-57016-0|editor-last1=McCain|editor-first1=Kevin|location=New York|pages=3–17|chapter=How many scientists does it take to have knowledge?|access-date=May 5, 2021|editor-last2=Kampourakis|editor-first2=Kostas|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505044353/https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سرڪاري ادارن ۽ ڪمپنين ۾ ڪئي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;lindberg2007h&quot;&gt;{{cite book |last=Lindberg |first=David C. |title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context |publisher=University of Chicago Press |year=2007 |isbn=978-0-226-48205-7 |edition=2nd|location=Chicago |pages=163–192 |chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gertner20132&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|title=Commercialization Secrets for Scientists and Engineers|last=Szycher|first=Michael|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-40741-1|location=New York|pages=159–176|chapter=Establishing your dream team|access-date=May 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818032914/https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|archive-date=August 18, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; انهن جي ڪم جو عملي اثر سائنس جي پاليسين جي اڀرڻ جو سبب بڻيو آهي جيڪي تجارتي شين، هٿيارن، صحت جي حفاظت، عوامي انفراسٽرڪچر، ۽ ماحولياتي تحفظ جي اخلاقي ترقي کي ترجيح ڏيندي سائنسي ادارن تي اثر انداز ڪرڻ چاهيندا آهن.

==نالو==
ماضي ۾، سائنس &quot;علم&quot; يا &quot;مطالعو&quot; جي مترادف هئي، ان جي لاطيني اصليت کي برقرار رکڻ ۾. هڪ شخص جيڪو سائنسي تحقيق ڪئي، &quot;قدرتي فلسفي&quot; يا &quot;سائنس جو انسان&quot; سڏيو ويندو هو. 1834ع ۾، وليم وهيل، ميري سومرويل جي ڪتاب، On the Connexion of the Physical Sciences جي هڪ جائزي ۾ سائنسدان جو اصطلاح متعارف ڪرايو، ان جو اعتبار ”ڪجهه ذهين انسان“ (ممڪن طور پاڻ کي) ڏنو. 

==تاريخ==
===شروعاتي تاريخ=== 
سائنس جي ڪا به هڪ اصليت ناهي بلڪه، منظم طريقي سان هزارين سالن جي عرصي دوران بتدريج اڀري، سڄي دنيا ۾ مختلف صورتون اختيار ڪيون ۽ تمام ابتدائي ترقيات بابت ڪجھ تفصيل ڄاڻن ٿا. عورتون غالباً قبل از تاريخ سائنس ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيون، جيئن مذهبي رسمون ڪيون. ڪجهه عالمن ماضيءَ جي سرگرمين کي ليبل ڪرڻ لاءِ &quot;پروٽوسائنس&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو آهي، جيڪي جديد سائنس سان مشابهت رکن ٿيون پر سڀ خصوصيتون نه؛ جڏهن ته، هن ليبل تي پڻ تنقيد ڪئي وئي آهي، انهن سرگرمين جي باري ۾ سوچڻ صرف جديد درجي جي حوالي سان، ان کي بدنام ڪندڙ، يا تمام گهڻو پيشگيزم جو مشورو ڏئي ٿو. سائنسي عملن لاءِ سڌو ثبوت قديم مصر ۽ عراق (ميسوپوٽيميا) جهڙن ابتدائي تهذيبن ۾، 3000 ق. م. کان 1200 ق.م. لکڻ جي نظام جي اچڻ سان واضح ٿي ويا آهن، جيتوڻيڪ &quot;سائنس&quot; ۽ &quot;فطرت&quot; جا لفظ ۽ تصور ان وقت تصوراتي منظرنامي جو حصو نه هئا، پر قديم مصري ۽ ميسوپوٽيميا جي مدد ڪئي جيڪا بعد ۾ يوناني ۽ قرون وسطي واري سائنس؛ رياضي، فلڪيات، ۽ طب ۾ هڪ جڳهه ڳولي سگهندي. 3ھین صدی ق.م. کان، قديم مصرين هڪ اعشاري نمبرن جو نظام تيار ڪيو، جاميٽري استعمال ڪندي عملي مسئلا حل ڪيا ۽ هڪ ڪئلينڊر تيار ڪيو. انهن جي شفا جي علاج ۾ دوائن جي علاج ۽ مافوق الفطرت، جهڙوڪ نماز، منٿون ۽ رسمون شامل آهي . قديم ميسوپوٽيميا وارا مٽيء جي برتن، فينس، شيشي، صابن، ڌاتو، چوني پلستر ۽ واٽر پروفنگ ٺاهڻ لاء مختلف فطري ڪيميائي جي خاصیتن جي باري ۾ ڄاڻ استعمال ڪندا هئا. انهن جانورن جي جسمانيات، اناتومي، رويي ۽ علم نجوم جو اڀياس ڪيو.
 
ميسوپوٽيميا جي ماڻهن کي طب ۾ شديد دلچسپي هئي ۽ ابتدائي طبي نسخا سمیري زبان ۾ اُر جي ٽين خاندان جي دور ۾ ظاهر ٿيا. لڳي ٿو ته هنن سائنسي مضمونن جو مطالعو ڪيو هو، جن ۾ عملي يا مذهبي استعمال هئا ۽ انهن جي تجسس کي پورو ڪرڻ ۾ گهٽ دلچسپي هئي. 

===ڪلاسيڪل آڳاٽي===
فطرت جي تصور جي [[ايجاد]] ٿيڻ کان پھريان [[يونان]] جا [[سقراط]] کان اڳ وارا [[فلاسافر]] اھي سڀ کان پھريان ماڻهو ھئا جن فطرت ۽ رسم جي وچ ۾ فرق کي سڃاتو. انھن فطرت کي اھو طريقو سمجھيو جنھن ذريعي ٻوٽن جي واڌ ٿيندي آھي ۽ رسم کي اھو طريقو سمجھيو جنھن سان ڪو قبيلو ڪنھن خاص ديوتا جي پوڄا ڪندو آھي.&lt;ref&gt;&quot;Progress or Return&quot; in ''An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss'' (Expanded version of ''Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss'', 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.&lt;/ref&gt;

[[اناطوليہ|ايشيا مائنر]] جي شھر، مليسئس (Miletus) جي رياضي دان، [[ٿيلس|ٿيلیس]] (Thales) جي مليسئس ۾ قائم ڪيل مليسئن اسڪول (Milesian School) جي [[سقراط]] کان اڳ وارن فلاسافرن ۽ ٿیلیس کان بعد وارن فلاسافرن جن ۾ انيڪسيمينڊر ۽ انيڪسيمينز شامل آهن، اھي پھريان فلاسافر ھئا جن فطرت جي مظھرن کي مافوق الفطرت ھستين تي اعتبار ڪرڻ کانسواءِ سمجھائڻ جي پھرين ڪوشش ڪئي.&lt;ref&gt;O'Grady, Patricia F. (2016). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. New York City, New York and London, England: Routledge. p. 245. ISBN 978-0-7546-0533-1. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; پائٿاگورث (Pythagoras) ڪامپليڪس نمبر فلاسافي ۾ اضافو ڪري ریاضي جي ترقي ۾ خاطرخواه اضافو ڪيو.&lt;ref&gt;Burkert, Walter (June 1, 1972). Lore and Science in Ancient Pythagoreanism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني فلاسافر ليوسيپس ۽ ان جي شاگرد ڊيموڪراٽس ائٽمن جو نظريو ڏنو.&lt;ref&gt;Pullman, Bernard (1998). The Atom in the History of Human Thought. Oxford, England: Oxford University Press. pp. 31–33. ISBN 0-19-515040-6. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني طبیب، ھپوڪریٽس سسٽم واري ميڊيڪل سائنس جي روايت قائم ڪئي،&lt;ref&gt;Margotta, Roberto (1968). The Story of Medicine. New York City, New York: Golden Press.&lt;/ref&gt; ان کي [[طب|ميڊيڪل سائنس]] جو ابو سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;Leff, Samuel; Leff, Vera (1956). From Witchcraft to World Health. London, England: Macmillan.&lt;/ref&gt;

===وچين دور===
[[مغربي رومن سلطنت]] جي زوال جي ڪري، پنجين صدي عيسوي ۾ دانشورانه زوال ڏٺو ۽ مغربي يورپ ۾ دنيا جي يوناني تصورن جي ڄاڻ خراب ٿي. ان عرصي دوران، لاطيني انسائيڪلوپيڊسٽن جهڙوڪ ايسڊور آف سيويل، عام قديم علم جي اڪثريت کي محفوظ ڪيو. ان جي ابتڙ، ڇاڪاڻ   ته [[بازنطيني سلطنت]] حملي ڪندڙن جي حملن جي مزاحمت ڪئي، اهي اڳئين سکيا کي بچائڻ ۽ بهتر ڪرڻ جي قابل هئا. جان فلوپونس، 500ع ۾ بزنطيني عالم، [[ارسطو]] جي [[فزڪس]] جي تدريس تي سوال اٿارڻ شروع ڪيو، جنهن ۾ محرڪ جي نظريي کي متعارف ڪرايو. هن جي تنقيد قرون وسطيٰ جي عالمن ۽ گليلو گليلي لاءِ هڪ الهام هئي، جنهن ڏهن صدين کان پوءِ هن جي ڪم جو وسيع حوالو ڏنو. آڳاٽي دور جي آخر ۾ ۽ وچين دور جي شروعات ۾، قدرتي رجحانن کي خاص طور تي ارسطو جي طريقي سان جانچيو ويو. ارسطو جي چار سببن تي مشتمل آهي: مادي، رسمي، حرڪت ۽ آخري سبب. ڪيتريون ئي يوناني ڪلاسيڪل نصوص بازنطيني سلطنت طرفان محفوظ ڪيون ويون ۽ عربي ترجما گروپن جهڙوڪ نيسٽورين ۽ مونوفيسائٽس پاران ڪيا ويا. خلافت جي دور ۾، اهي عربي ترجما بعد ۾ عرب سائنسدانن طرفان بهتر ۽ ترقي ڪيا ويا. ڇهين ۽ ستين صديءَ تائين، پاڙيسري ساساني سلطنت گنڊشاپور جي طبي اڪيڊمي قائم ڪئي، جنهن کي يوناني، سرائي ۽ فارسي طبيب قديم دنيا جو سڀ کان اهم طبي مرڪز سمجهن ٿا. دانائي جو گھر عباسي دور جي بغداد، عراق ۾ قائم ڪيو ويو، جتي ارسطوءَ جو اسلامي مطالعو 13 صدي عيسويءَ ۾ منگول جي حملن تائين پھچي ويو. [[ابن الهيثم]]، جيڪو الهازن جي نالي سان مشهور آهي، پنهنجي بصري مطالعي ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربو استعمال ڪيو. ڪينن آف ميڊيسن جي Avicenna جي تاليف، هڪ طبي انسائيڪلوپيڊيا، [[طب]] ۾ سڀ کان اهم اشاعتن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي ۽ 18 صدي عيسويء تائين استعمال ڪيو ويو. يارهين صدي عيسويءَ تائين، يورپ جو اڪثر حصو عيسائي ٿي چڪو هو، ۽ 1088 ۾، بولونا يونيورسٽي يورپ جي پهرين يونيورسٽي طور اڀري آئي. جيئن ته، قديم ۽ سائنسي متنن جي لاطيني ترجمي جي طلب وڌي وئي، جيڪو 12 صدي عيسويء جي [[ريناسنس]] ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. مغربي يورپ ۾, تجربن جي ذريعي ڪيل تجربن سان، فطرت ۾ مضمونن جي مشاهدي، بيان ۽ درجه بندي, ريناسنس اسڪالرزم کي ترقي ڏني وئي. 13 صدي عيسويء ۾، بولوگنا ۾ طبي استادن ۽ شاگردن, پهريون ڀيرو اناتومي درسي ڪتاب جي بنياد تي مونڊينو ڊي لوزي پاران انساني ڊسڪشن جي بنياد تي, انساني جسم کي کولڻ شروع ڪيو.
===ريناسنس===
{{Main|سائنسي انقلاب|ريناسنس ۾ سائنس}}
[[File:De Revolutionibus manuscript p9b.jpg|left|thumb|هيليو سينٽرڪ ماڊل جي ڊرائنگ جيئن ڪوپرنيڪس جي ڊي ريووليوبيوس اوربيم ڪوئليسٽيم پاران تجويز ڪيل آهي.|alt=Drawing of planets' orbit around the Sun]]

[[بصريات]] (Optics) ۾ نئين ترقيءَ, جيئن ڪئميرا اوبسڪورا ۽ دوربين, [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ ڪردار ادا ڪيو، ٻنهي تصورن تي ڊگھي عرصي کان موجود مابعد الطبعياتي خيالن کي چيلينج ڪرڻ سان گڏو گڏ ٽيڪنالاجي جي بهتري ۽ ترقي ۾ به ڪردار ادا ڪيو. ريناسنس جي شروعات ۾، [[راجر بيڪن]]، ويٽيلو ۽ جان پيڪهم هر هڪ هڪ علمي آنٽولوجي کي هڪ سببن جي زنجير تي, جنهن جي شروعات ارسطو جي انفرادي ۽ آفاقي شڪلن جي احساس، تصور، ۽ آخرڪار ادراڪ سان  تعمير ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-20012&quot;&gt;{{cite book|last=Smith|first=A. Mark|title=Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's ''De Aspectibus'', the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's ''Kitāb al-Manāẓir'', 2 vols|title-link=De Aspectibus|publisher=[[American Philosophical Society]]|year=2001|isbn=978-0-87169-914-5|series=Transactions of the American Philosophical Society|volume=91|location=[[Philadelphia]]|oclc=47168716|issue=4–5}}&lt;/ref&gt; وژن جو هڪ نمونو جيڪو بعد ۾ پرسپيڪٽيوزم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ان جو استحصال ڪيو ويو ۽ ريناسنس جي فنڪارن پاران مطالعو ڪيو ويو. هي نظريو ارسطو جي چئن سببن مان فقط ٽي: رسمي، مادي ۽ آخري کي استعمال ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;Smith-19812&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;  

سورھين صديءَ ۾ [[ڪوپرنيڪس|نڪولس ڪوپرنيڪس]],  جيو سينٽرڪ ماڊل جي بدران، جتي سيارا ۽ سج ڌرتيءَ جي چوڌاري گھمندا آھن, [[آڪاش منڊل|شمسي نظام]] جو ھڪ ھيليو سينٽرڪ ماڊل ٺاھيو، جنھن موجب سيارا سج جي چوڌاري گھمندا آھن. اهو هڪ نظريي تي مبني هو ته سيارن جا مداري دور وڏا هوندا آهن ڇاڪاڻ ته انهن جا مدار حرڪت جي مرڪز کان پري هوندا آهن، جنهن کي هن ٽاليمي جي ماڊل سان متفق نه ڏٺو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/002182860203300301|title=Copernicus and the Origin of his Heliocentric System|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=33|issue=3|pages=219–35|year=2016|last1=Goldstein|first1=Bernard R|s2cid=118351058|url=http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|access-date=12 April 2020|archive-date=12 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412211013/http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;!-- Censorship and such from the church --&gt;

جوهانس ڪيپلر ۽ ٻين ان خيال کي چيلينج ڪيو ته اک جو واحد ڪم ادراڪ آهي ۽ اکين ۽ روشنيءَ جي پروپيگنڊا ڏانهن ڌيان ڇڪائيندڙ روشنيءَ ۾ بنيادي ڌيان کي منتقل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-1981&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cohen-2010b&quot;&gt;{{cite book|last1= Cohen|first1= H. Floris|author-link= Floris Cohen|chapter = Greek nature knowledge transplanted and more: Renaissance Europe|title= How modern science came into the world. Four civilizations, one 17th-century breakthrough|date= 2010|pages=99–156|publisher= Amsterdam University Press|location= Amsterdam|isbn= 978-90-8964-239-4|edition= 2nd}}&lt;/ref&gt; تنهن هوندي به ڪيپلر، ڪيپلر جي سياري جي حرڪت جي قانونن جي دريافت ذريعي ڪوپرنيڪس جي هيليو سينٽرڪ ماڊل کي بهتر ڪرڻ لاء, سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. ڪيپلر ارسطوءَ جي مابعد الطبعيات کي رد نه ڪيو ۽ پنھنجي ڪم کي ھرموني آف اسفيرز جي ڳولا جي طور تي بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koestler-19902&quot;&gt;{{Cite book|last=Koestler|first=Arthur|url=https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1|title=The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe|publisher=[[Penguin Books]]|year=1990|isbn=0-14-019246-8|location=London|page=[https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1 1]|author-link=Arthur Koestler|orig-date=1959}}&lt;/ref&gt; [[گليليئو گليليئي|گليلو]] علم فلڪيات، فزڪس ۽ انجنيئرنگ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. بهرحال، پوپ اربن VIII کيس هيليو سينٽرڪ ماڊل بابت لکڻ جي سزا ڏيڻ کان پوءِ هن کي ايذايو ويو.&lt;ref name=&quot;van Helden-19952&quot;&gt;{{cite web|url=http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|title=Pope Urban VIII|last=van Helden|first=Al|year=1995|website=The Galileo Project|access-date=3 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111033150/http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|archive-date=11 November 2016}}&lt;/ref&gt;

پرنٽنگ پريس وڏي پيماني تي عالمانه دليلن کي شايع ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندي هئي، جنهن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جيڪي فطرت جي همعصر خيالن سان وڏي پئماني تي اختلاف رکندا هئا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Gingerich|first=Owen|title=Copernicus and the Impact of Printing|journal=Vistas in Astronomy|volume=17|year=1975|issue=1|pages=201–218|doi=10.1016/0083-6656(75)90061-6|bibcode=1975VA.....17..201G}}&lt;/ref&gt; [[فرانسس بيڪن]] ۽ [[ڊيڪارٽ|ريني ڊيڪارٽ]] هڪ نئين قسم جي غير ارسطو سائنس جي حق ۾ فلسفيانه دليل شايع ڪيا. بيڪن غور فڪر تي تجربي جي اهميت تي زور ڏنو، ارسطوءَ جي رسمي ۽ حتمي سبب جي تصورن تي سوال اٿاريو، ان خيال کي فروغ ڏنو ته سائنس کي فطرت جي قانونن ۽ سموري انساني زندگي جي سڌاري جو مطالعو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Zagorin|first=Perez|title=Francis Bacon|page=84|year=1998|place=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00966-7}}&lt;/ref&gt; ڊيڪارٽ انفرادي سوچ تي زور ڏنو ۽ دليل ڏنو ته رياضي کي جاميٽري جي بدران فطرت جي مطالعي لاء استعمال ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|last2=Hersh|first2=Reuben|year=1986|title=Descartes' Dream: The World According to Mathematics|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]]}}&lt;/ref&gt;

=== روشن خيالي جو دور ===
{{Main|روشن خيالي جي دور ۾ سائنس}}
[[فائل:Newton's_Principia_title_page.png|alt=see caption|thumb|[[آئزڪ نيوٽن]] جي &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿيميٽيڪا&quot; جي 1687ع جي پهرين ايڊيشن جو عنوان صفحو]]
روشن خيالي جي دور جي شروعات ۾، [[آئزڪ نيوٽن]] پنهنجي ڪتاب   &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿميٽيڪا&quot; جي ذريعي ڪلاسيڪل ميڪنڪس جو بنياد وڌو، جيڪو مستقبل جي فزڪس دانن تي تمام گهڻو اثر انداز ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gribbin|first=John|title=Science: A History 1543–2001|year=2002|page=241|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9503-9|quote=Although it was just one of the many factors in the Enlightenment, the success of Newtonian physics in providing a mathematical description of an ordered world clearly played a big part in the flowering of this movement in the eighteenth century}}&lt;/ref&gt; گوٽفرايڊ ولھيلم ليبنز ارسطوءَ جي فزڪس مان اصطلاحن کي شامل ڪيو، جيڪو ھاڻي نئين غير ٽيليولوجي طريقي ۾ استعمال ڪيو ويو. ان جو مطلب شين جي نظر ۾ هڪ ڦيرڦار آهي: شيون هاڻي سمجهيا ويندا هئا جن کي ڪوبه فطري مقصد نه هو. ليبنز فرض ڪيو ته مختلف قسم جون شيون سڀئي فطرت جي ساڳئي عام قانونن جي مطابق ڪم ڪن ٿيون، جن ۾ ڪو خاص رسمي يا حتمي سبب ناهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz/|title=Gottfried Leibniz – Biography|website=Maths History|access-date=2 March 2021|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711221621/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Leibniz.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ان عرصي دوران سائنس جو اعلان ڪيل مقصد ۽ قدر دولت ۽ ايجادن جي پيداوار بڻجي ويو جيڪي انساني زندگين کي بهتر بڻائي، مادي لحاظ کان وڌيڪ کاڌو، ڪپڙا ۽ ٻيون شيون. بيڪن جي لفظن ۾، &quot;سائنس جو حقيقي ۽ جائز مقصد، ۽ هن سائنسدانن کي غير معمولي فلسفي يا روحاني خيالن جي پيروي ڪرڻ کان روڪيو، جنهن تي هن جو يقين هو ته &quot;ذيلي، شاندار يا خوش ڪرڻ [قياس] جي ڌوڙ کان ٻاهر انساني خوشين ۾ ٿورو حصو ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|title=The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution: Texts by Boris Hessen and Henryk Grossmann|last1=Freudenthal|first1=Gideon|last2=McLaughlin|first2=Peter|date=20 May 2009|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-1-4020-9604-4|access-date=25 July 2018|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119203949/https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

روشن خياليءَ جي دور ۾ سائنس تي سائنسي سماجن ۽ اڪيڊمين جو غلبو هو،&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Goddard Bergin|editor-first1=Thomas|editor1-link=Thomas G. Bergin|url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_d0p5|title=Encyclopedia of the Renaissance|editor-last2=Speake|editor-first2=Jennifer|editor2-link=Jennifer Speake|year=1987|publisher=Facts on File|isbn=978-0816013159|publication-date=1 December 1987}}&lt;/ref&gt; جن گهڻو ڪري يونيورسٽين کي سائنسي تحقيق ۽ ترقيءَ جا مرڪز بڻائي ڇڏيو هو. سوسائٽيون ۽ اڪيڊميون سائنسي پيشي جي پختگي جي پسمنظر هئا. هڪ ٻي اهم ترقي,  وڌندڙ پڙهيل لکيل آباديءَ ۾ سائنس جي مقبوليت هئي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=van Horn Melton|first=James|url=https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|title=The Rise of the Public in Enlightenment Europe|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001|isbn=978-0511819421|doi=10.1017/CBO9780511819421|access-date=27 May 2022|url-access=subscription|archive-date=20 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120143805/https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|url-status=live|pages=82–83}}&lt;/ref&gt; روشن خيال فلسفين, بنيادي طور تي, پنھنجي ڪجھ سائنسي اڳ: گليلو، ڪيپلر، بوائل ۽ نيوٽن ڏانھن, دور جي ھر فزيڪل ۽ سماجي شعبي جي ھدايتن لاءَ رخ ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Scientific Revolution and the Enlightenment (1500–1780)|url=https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|access-date=29 January 2024|archive-date=14 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240114191547/https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Scientific Revolution {{!}} Definition, History, Scientists, Inventions, &amp; Facts|url=https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|access-date=29 January 2024|website=Britannica|language=en|archive-date=18 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190518105004/https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ارڙهين صديءَ ۾ [[طب]]&lt;ref name=&quot;Madigan-20062&quot;&gt;{{cite book|title=Brock Biology of Microorganisms|publisher=Prentice Hall|year=2006|isbn=978-0131443297|veditors=Madigan M, Martinko J|edition=11th}}&lt;/ref&gt; ۽ [[طبيعيات|فزڪس]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Guicciardini|first=N.|url=https://archive.org/details/readingprincipia0000guic|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736|publisher=Cambridge University Press|year=1999|isbn=978-0521640664|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; جي مشق ۾ اهم ترقيون؛ [[ڪارل لينئي]] پاران حياتياتي درجي بندي جي ترقي؛ &lt;ref name=&quot;Calisher-20072&quot;&gt;{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|last1=Calisher|first1=CH|year=2007|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmc=2080517|pmid=17436393}}&lt;/ref&gt; مقناطيس ۽ بجليءَ جي نئين سمجھ؛&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Darrigol|first1=Olivier|url=https://archive.org/details/electrodynamicsf0000darr|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein|date=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=0198505949|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ۽ [[علم ڪيميا|ڪيميا]] جي پختگي هڪ نظم جي طور تي&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Olby|first1=R.C.|last2=Cantor|first2=G.N.|last3=Christie|first3=J.R.R.|last4=Hodge|first4=M.J.S.|year=1990|title=Companion to the History of Modern Science|location=London|publisher=Routledge|page=265}}&lt;/ref&gt; نظر آيون. انساني فطرت، سماج ۽ اقتصاديات تي خيالن جي روشن خيالي جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي. هوم ۽ ٻين اسڪاٽش روشن خيال مفڪرن انساني فطرت جو هڪ ٽريٽي تيار ڪيو، جنهن جو اظهار تاريخي طور تي ليکڪن جي ڪمن ۾ ڪيو ويو جن ۾ جيمس برنيٽ، ايڊم فرگوسن، جان ملر ۽ وليم رابرٽسن شامل آهن، جن سڀني هڪ سائنسي مطالعي کي ضم ڪيو ته ڪيئن انسان قديم ۽ قديم ثقافتن ۾, جديديت جي تعين ڪندڙ قوتن جي مضبوط شعور سان, رويو اختيار ڪيو.&lt;ref name=&quot;Magnusson-20032&quot;&gt;{{Cite web|last=Magnusson|first=Magnus|date=10 November 2003|title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World''|url=http://www.newstatesman.com/200311100040|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606015918/http://www.newstatesman.com/200311100040|archive-date=6 June 2011|access-date=27 April 2014|work=New Statesman}}&lt;/ref&gt; جديد سماجيات گهڻو ڪري هن تحريڪ مان پيدا ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|jstor=588406|title=Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment|journal=The British Journal of Sociology|volume=21|issue=2|pages=164–180|last1=Swingewood|first1=Alan|year=1970|doi=10.2307/588406}}&lt;/ref&gt; سال 1776ع ۾، [[ايڊم اسمٿ|ايڊم سمٿ]] &quot;ويلٿ آف نيشن&quot; (The Wealth of Nations) شايع ڪيو، جيڪو اڪثر ڪري جديد اقتصاديات تي پهريون ڪم سمجهيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Fry-19922&quot;&gt;{{Cite book|last=Fry|first=Michael|url=https://archive.org/details/adamsmithslegacy0000unse|title=Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics|publisher=[[Routledge]]|others=[[Paul Samuelson]], [[Lawrence Klein]], [[Franco Modigliani]], [[James M. Buchanan]], [[Maurice Allais]], [[Theodore Schultz]], [[Richard Stone]], [[James Tobin]], [[Wassily Leontief]], [[Jan Tinbergen]]|year=1992|isbn=978-0-415-06164-3|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 

===19هين صدي===
{{Main|سائنس ۾ اڻويهين صدي}}[[File:Darwin Tree 1837.png|right|thumb|1837ع ۾ [[چارلس ڊارون]] پاران تيار ڪيل ارتقائي وڻ (Phylogenetic tree)  جو پهريون نقشو (diagram)]]
اڻويهين صديءَ دوران جديد سائنس جون ڪيتريون ئي ڌار ڌار خاصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون. درست اوزارن جو بار بار استعمال؛ اصطلاحن جو ظهور جهڙوڪ &quot;حياتيات جا ماهر&quot;،  &quot;طبعيات جا ماهر&quot; ۽ &quot;سائنسدان&quot;؛ فطرت جو مطالعو ڪرڻ وارن جي پروفيشنلائيزيشن ۾ اضافو؛ سائنسدان سماج جي ڪيترن ئي طول و عرض تي ثقافتي اختيار حاصل ڪري رهيا آهن؛ ڪيترن ئي ملڪن جي صنعتي ترقي؛ مشهور سائنسي لکڻين جي ترقي؛ ۽ سائنس جرنلز جي اڀرڻ&lt;ref name=&quot;Lightman-2011a2&quot;&gt;{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-31783-0|page=367|chapter=13. Science and the Public}}&lt;/ref&gt; ۾ زندگي ۽ طبعي سائنس جي تبديلي شامل هئي. 19هين صدي جي آخر ۾، [[نفسيات]] فلسفي کان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀري آئي جڏهن ولهيلم ونڊٽ 1879ع ۾ نفسياتي تحقيق لاء پهرين ليبارٽري قائم ڪئي.&lt;ref name=&quot;Leahey-20182&quot;&gt;{{cite book|last=Leahey|first=Thomas Hardy|title=A History of Psychology: From Antiquity to Modernity|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-1-138-65242-2|edition=8th|location=New York, NY|pages=219–253|chapter=The psychology of consciousness}}&lt;/ref&gt; 

19هين صديءَ جي وچ ڌاري [[چارلس ڊارون]] ۽ الفريڊ رسل والس 1858ع ۾، الڳ الڳ قدرتي چونڊ ذريعي ارتقا جا نظريا  پيش ڪيا، جنهن ۾ وضاحت ڪئي وئي ته مختلف ٻوٽا ۽ جانور ڪيئن پيدا ۽ ارتقا پذير ٿيا. هنن جو نظريو تفصيل سان ڊارون جي ڪتاب، &lt;small&gt;'''&quot;On the Origin of Species&quot;'''&lt;/small&gt; ۾ بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref name=&quot;Padian-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Padian|first=Kevin|title=Darwin's enduring legacy|journal=Nature|volume=451|issue=7179|pages=632–634|year=2008|doi=10.1038/451632a|pmid=18256649|bibcode=2008Natur.451..632P|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جيڪي 1859ع ۾ شايع ٿي هئي. [[گريگور مينڊل]] 1865ع ۾، مقالو &lt;small&gt;'''”Experiments on Plant Hybridization“'''&lt;/small&gt; پيش ڪيو،&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Henig|first=Robin Marantz|author-link=Robin Marantz Henig|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The monk in the garden: the lost and found genius of Gregor Mendel, the father of genetics|date=2000|pages=134–138}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ حياتياتي وراثت جا اصول بيان ڪيا ويا، جيڪا جديد [[جينيات]] جا بنياد آهن.&lt;ref name=&quot;Miko-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Miko|first=Ilona|title=Gregor Mendel's principles of inheritance form the cornerstone of modern genetics. So just what are they?|journal=Nature Education|volume=1|issue=1|pages=134|year=2008|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593/|access-date=9 May 2021|archive-date=19 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719224056/http://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

19هين صدي جي شروعات ۾ [[جان ڊالٽن]] جديد ايٽمي نظريو پيش ڪيو، جيڪو ڊيموڪرايٽس جي اصل نظريي ناقابل تقسيم ذرات، ايٽم، جي بنياد تي هو.&lt;ref name=&quot;Rocke-20052&quot;&gt;{{cite journal|last1=Rocke|first1=Alan J.|year=2005|title=In Search of El Dorado: John Dalton and the Origins of the Atomic Theory|journal=Social Research|volume=72|issue=1|pages=125–158|doi=10.1353/sor.2005.0003|jstor=40972005|s2cid=141350239}}&lt;/ref&gt; توانائي، رفتار ۽ ڪميت جي تحفظ جي قانونن هڪ انتهائي مستحڪم ڪائنات جو مشورو ڏنو جتي وسيلن جو ٿورو نقصان ٿي سگهي ٿو. 

بهرحال، ٻاڦ واري انجڻ ۽ صنعتي انقلاب جي اچڻ سان اتي اها سمجھ وڌي وئي ته توانائيءَ جي سڀني شڪلن ۾ هڪجهڙا توانائيءَ جون خاصيتون نه هونديون آهن ڪارآمد ڪم يا توانائيءَ جي ڪنهن ٻي شڪل ۾ تبديليءَ کي آسان ڪئي.&lt;ref name=&quot;Reichl-1980&quot; /&gt; اهو احساس ٿرمو ڊاينامڪس جي قانونن جي ترقي جو سبب بڻيو، جنهن ۾ ڪائنات جي آزاد توانائي کي, بند ڪائنات جي اينٽراپي وقت سان وڌي ٿي, جي مسلسل زوال جي طور تي ڏٺو وڃي ٿو.  

برقي مقناطيسي نظريو 19 صدي عيسويء ۾  هانس ڪرسچئين اوريسٽڊ آندري-ميري ايمپيئر, مائيڪل فيراڊي, جيمس ڪلارڪ  ميڪسويل, اوليور هيوي سايڊ ۽ هينرڪ هرٽز جي ڪمن ذريعي قائم ڪيو ويو. نئين نظريي سوال اٿاريا جن کي نيوٽن جي فريم ورڪ کي استعمال ڪندي آسانيءَ سان جواب نه ٿو ڏئي سگهجي. ايڪس ريز جي دريافت 1896ع ۾ هينري بيڪريل ۽ ميري ڪيوري پاران ريڊيو ايڪٽيٽي جي دريافت کي متاثر ڪيو،&lt;ref&gt;{{cite book|last=Mould|first=Richard F.|title=A century of X-rays and radioactivity in medicine: with emphasis on photographic records of the early years|date=1995|publisher=Inst. of Physics Publ.|isbn=978-0-7503-0224-1|edition=Reprint. with minor corr|location=Bristol|page=12}}&lt;/ref&gt; ماري ڪيوري پوءِ پهريون شخص بڻجي ويو جنهن ٻه نوبل انعام ماڻيا.&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot;&gt;{{cite book|last=Estreicher|first=Tadeusz|title=Polski słownik biograficzny, vol. 4|title-link=Polski słownik biograficzny|year=1938|page=113|language=pl|chapter=Curie, Maria ze Skłodowskich|author-link=Tadeusz Estreicher}}&lt;/ref&gt; ايندڙ سال ۾ پهريون ذيلي ائٽمي ذرڙو، اليڪٽران دريافت ٿيو.&lt;ref name=&quot;Thomson-1897&quot;&gt;{{cite journal|last=Thomson|first=J.J.|year=1897|title=Cathode Rays|url=https://zenodo.org/record/1431235|url-status=live|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=44|issue=269|pages=293–316|doi=10.1080/14786449708621070|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116183428/https://zenodo.org/record/1431235|archive-date=16 November 2020|access-date=24 February 2022|url-access=}}&lt;/ref&gt;

20هين صدي

20هين ۾ سائنس
===20هين صدي===
{{Main|20هين صدي -  سائنس ۾ }}
[[File:Carte trou ozone Antarctique.jpg|alt=Graph showing lower ozone concentration at the South Pole|thumb|اوزون سوراخ جو ڪمپيوٽر گراف 1987ع ۾ خلائي دوربين مان ڊيٽا استعمال ڪندي ٺاهيو ويو.]]
صديءَ جي پهرئين اڌ ۾ اينٽي بايوٽڪ دوائين ۽ مصنوعي ڀاڻ جي ترقيءَ عالمي سطح تي انساني زندگين جي معيار کي بهتر بڻايو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Goyotte|first=Dolores|year=2017|title=The Surgical Legacy of World War II. Part II: The age of antibiotics|url=https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|journal=The Surgical Technologist|volume=109|pages=257–264|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505180530/https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|archive-date=5 May 2021|access-date=8 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|author2=MA Sutton|author3=J Galloway|author4=Z Klimont|author5=W Winiwarter|date=October 2008|title=How a century of ammonia synthesis changed the world|url=http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=10|pages=636–639|bibcode=2008NatGe...1..636E|doi=10.1038/ngeo325|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723223052/http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|archive-date=23 July 2010|access-date=22 October 2010|url-status=dead|s2cid=94880859}}&lt;/ref&gt; نقصان ڪار ماحولياتي مسئلا جهڙوڪ اوزون جي گھٽتائي، سامونڊي تيزابيت، يوٽروفيڪيشن ۽ موسمياتي تبديلي عوام جي ڌيان ڏانهن آئي ۽ ماحولياتي اڀياس جي شروعات جو سبب بڻيا. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Emmett|first1=Robert|last2=Zelko|first2=Frank|year=2014|title=Minding the Gap: Working Across Disciplines in Environmental Studies|url=http://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|journal=Environment &amp; Society Portal|series=RCC Perspectives no. 2|doi=10.5282/rcc/6313|archive-url=https://web.archive.org/web/20220121054306/https://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|archive-date=21 January 2022|editor-last1=Emmett|editor-first1=Rob|editor-last2=Zelko|editor-first2=Frank}}&lt;/ref&gt;

ان عرصي دوران سائنسي تجربا پيماني ۽ فنڊنگ ۾ تمام وڏا ٿيندا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Furner|first=Jonathan|date=1 June 2003|title=Little Book, Big Book: Before and After Little Science, Big Science: A Review Article, Part I|journal=Journal of Librarianship and Information Science|volume=35|issue=2|pages=115–125|doi=10.1177/0961000603352006|s2cid=34844169}}&lt;/ref&gt; عالمي جنگ I، عالمي جنگ II، ۽ سرد جنگ پاران متحرڪ وسيع ٽيڪنالاجي جدت عالمي طاقتن جي وچ ۾ مقابلا، جهڙوڪ خلائي ريس ۽ ايٽمي هٿيارن جي ريس جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/flight00chri|title=Flight: My Life in Mission Control|last=Kraft|first=Chris|author2=James Schefter|publisher=Dutton|year=2001|isbn=0-525-94571-7|location=New York|pages=3–5|author-link=Christopher C. Kraft, Jr.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|title=Thinking about the Unthinkable|last=Kahn|first=Herman|publisher=Horizon Press|year=1962|author-link=Herman Kahn}}&lt;/ref&gt; هٿيار بند تڪرارن جي باوجود، اهم بين الاقوامي تعاون پڻ ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/166143348|title=Structures of scientific collaboration|last=Shrum|first=Wesley|date=2007|publisher=MIT Press|others=Joel Genuth, Ivan Chompalov|isbn=978-0-262-28358-8|location=Cambridge, Mass.|oclc=166143348|access-date=31 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220730034527/https://www.worldcat.org/title/structures-of-scientific-collaboration/oclc/166143348|archive-date=30 July 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

20 صدي جي آخر ۾ عورتن جي فعال ڀرتي ۽ جنسي تبعيض جي خاتمي عورتن جي سائنسدانن جي تعداد ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو، پر ڪجهه شعبن ۾ وڏو صنفي تفاوت برقرار رهيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science|last=Rosser|first=Sue V.|date=12 March 2012|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-7645-2|location=New York|page=7}}&lt;/ref&gt;  1964 ۾ ڪائناتي مائڪرو ويڪرو پس منظر جي دريافت&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Penzias|first=A. A.|year=2006|title=The origin of elements|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|journal=Science|publisher=[[Nobel Foundation]]|volume=205|issue=4406|pages=549–54|doi=10.1126/science.205.4406.549|pmid=17729659|archive-url=https://web.archive.org/web/20110117225210/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|archive-date=17 January 2011|access-date=4 October 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جارجس ليماتري جي بگ بينگ نظريي جي حق ۾ ڪائنات جي مستحڪم رياستي ماڊل کي رد ڪرڻ جو سبب بڻيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495|title=Gravitation and Cosmology|last=Weinberg|first=S.|publisher=John Whitney &amp; Sons|year=1972|isbn=978-0-471-92567-5|pages=[https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495 495–464]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

هن صديءَ ۾ سائنس جي شعبن ۾ بنيادي تبديليون آيون. 20 هين صدي جي شروعات ۾ ارتقا هڪ متحد نظريو بڻجي ويو جڏهن جديد ترڪيب ڊارونين جي ارتقا کي ڪلاسيڪل جينيات سان ملايو.&lt;ref name=&quot;Futuyma-20172&quot;&gt;{{Cite book|url=https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051|title=Evolution|last1=Futuyma|first1=Douglas J.|last2=Kirkpatrick|first2=Mark|date=2017|publisher=Sinauer|isbn=978-1605356051|edition=4th|pages=3–26|chapter=Chapter 1: Evolutionary Biology|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531025652/https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051?cc=us&amp;lang=en&amp;|archive-date=31 May 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; البرٽ آئن اسٽائن جو نظريو رشتيداري ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس جي ترقي,  فزڪس کي انتهائي ڊگھائي، وقت ۽ ڪشش ثقل ۾ بيان ڪرڻ لاءِ ڪلاسيڪل ميڪنڪس کي مڪمل ڪري. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Albert Einstein's special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911)|last=Miller|first=Arthur I.|date=1981|publisher=Addison–Wesley|isbn=978-0-201-04679-3|location=Reading}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar|title=The Old Quantum Theory|last=ter Haar|first=D.|publisher=Pergamon Press|year=1967|isbn=978-0-08-012101-7|pages=[https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar/page/206 206]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 20 صدي جي آخري چوٿين ۾ انٽيگريٽيڊ سرڪٽس جو وسيع استعمال، ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس سان گڏ انفارميشن ٽيڪنالاجي ۾ هڪ انقلاب ۽ سمارٽ فونز سميت عالمي انٽرنيٽ ۽ موبائل ڪمپيوٽنگ جو عروج جو سبب بڻيو. ڊگھي، جڙيل سببن جي زنجيرن ۽ ڊيٽا جي وڏي مقدار جي ڪاميٽي سسٽمائيزيشن جي ضرورت سسٽم جي نظريي ۽ ڪمپيوٽر جي مدد سان سائنسي ماڊلنگ جي شعبن جي اڀار جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=von Bertalanffy|first1=Ludwig|year=1972|title=The History and Status of General Systems Theory|journal=The Academy of Management Journal|volume=15|issue=4|pages=407–26|jstor=255139}}&lt;/ref&gt;

=== 21هين صدي ===
{{Main|21هين صدي #سائنس ۽ ٽيڪنالاجي}}
[[فائل:Apjlab0e85f4_EHT-images-M87-four-teams.jpg|alt=|thumb|350x350 عڪسلون|M87* بليڪ هول جون چار اڳڪٿيون تصويرون ايونٽ هورائزون ٽيلي اسڪوپ تعاون ۾ الڳ ٽيمن پاران ٺاهيون ويون.]]
انساني جينوم پروجيڪٽ 2003 ۾ انساني جينوم جي سڀني جين جي سڃاڻپ ۽ نقشي ذريعي مڪمل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Naidoo|first1=Nasheen|last2=Pawitan|first2=Yudi|last3=Soong|first3=Richie|last4=Cooper|first4=David N.|last5=Ku|first5=Chee-Seng|date=October 2011|title=Human genetics and genomics a decade after the release of the draft sequence of the human genome|journal=Human Genomics|volume=5|issue=6|pages=577–622|doi=10.1186/1479-7364-5-6-577|pmc=3525251|pmid=22155605|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2006 ۾ پهريون ڀيرو پيدا ٿيل pluripotent انساني اسٽيم سيل ٺاهيا ويا، بالغن جي سيلز کي اسٽيم سيلز ۾ تبديل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي ۽ جسم ۾ موجود ڪنهن به سيل قسم ۾ تبديل ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rashid|first1=S. Tamir|last2=Alexander|first2=Graeme J.M.|date=March 2013|title=Induced pluripotent stem cells: from Nobel Prizes to clinical applications|journal=Journal of Hepatology|volume=58|issue=3|pages=625–629|doi=10.1016/j.jhep.2012.10.026|issn=1600-0641|pmid=23131523|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2013 ۾ هگس بوسون جي دريافت جي تصديق سان، ذيلي فزڪس جي معياري ماڊل پاران پيش ڪيل آخري ذرو مليو.&lt;ref name=&quot;O'Luanaigh-20132&quot;&gt;{{cite press release|last=O'Luanaigh|first=C.|date=14 March 2013|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson|publisher=[[CERN]]|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|access-date=9 October 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151020000722/http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|archive-date=20 October 2015}}&lt;/ref&gt; 2015 ۾، ڪشش ثقل واري لهرن، جن جي اڳڪٿي, هڪ صدي اڳ، عام نسبت سان ڪئي وئي هئي، پهريون ڀيرو ڏٺو ويو.&lt;ref name=&quot;Abbott-20172&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Abbott|first1=B.P.|last2=Abbott|first2=R.|last3=Abbott|first3=T.D.|last4=Acernese|first4=F.|last5=Ackley|first5=K.|last6=Adams|first6=C.|last7=Adams|first7=T.|last8=Addesso|first8=P.|last9=Adhikari|first9=R.X.|display-authors=29|year=2017|title=Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger|journal=The Astrophysical Journal|volume=848|issue=2|page=L12|arxiv=1710.05833|bibcode=2017ApJ...848L..12A|doi=10.3847/2041-8213/aa91c9|doi-access=free|last10=Adya|first10=V.B.|last11=Affeldt|first11=C.|last12=Afrough|first12=M.|last13=Agarwal|first13=B.|last14=Agathos|first14=M.|last15=Agatsuma|first15=K.|last16=Aggarwal|first16=N.|last17=Aguiar|first17=O.D.|last18=Aiello|first18=L.|last19=Ain|first19=A.|last20=Ajith|first20=P.|last21=Allen|first21=B.|last22=Allen|first22=G.|last23=Allocca|first23=A.|last24=Altin|first24=P.A.|last25=Amato|first25=A.|last26=Ananyeva|first26=A.|last27=Anderson|first27=S.B.|last28=Anderson|first28=W.G.|last29=Angelova|first29=S.V.|last30=Antier|first30=S.|s2cid=217162243}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Cho|first1=Adrian|year=2017|title=Merging neutron stars generate gravitational waves and a celestial light show|journal=Science|doi=10.1126/science.aar2149}}&lt;/ref&gt; 2019 ۾، بين الاقوامي تعاون ايونٽ Horizon Telescope بليڪ هول جي هڪريشن ڊسڪ جي پهرين سڌي تصوير پيش ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|title=Media Advisory: First Results from the Event Horizon Telescope to be Presented on April 10th {{!}} Event Horizon Telescope|date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420135254/https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|archive-date=20 April 2019|access-date=21 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;!-- Should be one paragraph until ~2040, as it represents a quarter of the century --&gt;

==شاخون==
جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي: فطري سائنس، سماجي سائنس، ۽ رسمي سائنس. انهن شاخن مان هر هڪ ۾ مختلف خاص ۽ اوورليپنگ سائنسي مضمونن تي مشتمل آهي جيڪي اڪثر ڪري پنهنجو پنهنجو نالو ۽ ماهر رکن ٿا. ٻئي فطري ۽ سماجي سائنس تجرباتي سائنس آهن، ڇاڪاڻ ته انهن جو علم تجرباتي مشاهدن تي مبني آهي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان ان جي صحيحيت جي جانچ ڪرڻ جي قابل آهي. 
===فطري سائنس=== 
فطري سائنس طبیعي دنيا جو مطالعو آهي. ان کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ طبیعي سائنس. انهن ٻن شاخن کي وڌيڪ خاص شعبن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. مثال طور، طبیعي سائنس کي ذيلي تقسيم ڪري سگهجي ٿو طبیعیات، علم ڪيميا، فلڪيات ۽ زميني سائنس. جديد فطري سائنس فطري فلسفي جو جانشين آهي جيڪو قديم يونان ۾ شروع ٿيو. گليلیو، ڊيڪارٽ، بيڪن ۽ نيوٽن انهن طريقن کي استعمال ڪرڻ جي فائدن تي بحث ڪيو جيڪي وڌيڪ رياضياتي ۽ وڌيڪ تجرباتي طريقي سان هئا. اڃا تائين، فلسفياتي نقطه نظر، گمان، ۽ مفروضا اڪثر نظر انداز ڪيا ويا آهن، جیڪو فطري سائنس ۾ ضروري آهي. سسٽماتي ڊيٽا گڏ ڪرڻ، بشمول دريافت سائنس، ڪامياب ٿي قدرتي تاريخ، جيڪا 16 صدي عيسويء ۾ ٻوٽن، جانورن، معدنيات، وغيره جي وضاحت ۽ درجه بندي ڪندي ظاهر ٿي. اڄڪلهه، &quot;فطري تاريخ&quot; مشاهدي جي وضاحت پيش ڪري ٿي جنهن جو مقصد مشهور سامعين لاءِ آهي. 

===سماجي سائنس===
سماجي سائنس انساني رويي ۽ سماج جي ڪم جو مطالعو آهي. ان ۾ ڪيترائي مضمون آھن جن ۾ شامل آھن پر انتھروپولوجي، اقتصاديات، تاريخ، انساني جاگرافي، سياسي سائنس، نفسيات ۽ سماجيات تائين محدود نه آھن. سماجي سائنسن ۾، ڪيترائي مقابلا ڪندڙ نظرياتي نقطا آھن، جن مان گھڻا مقابلا ڪندڙ تحقيقي پروگرامن جي ذريعي وڌيا ويا آھن جھڙوڪ فنڪشنلسٽ، تڪراري نظريات ۽ سماجيات ۾ تعامل پسند. ماڻهن جي وڏي گروهه يا پيچيده حالتن ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربن کي هلائڻ جي حدن جي ڪري، سماجي سائنسدان شايد ٻيا تحقيقي طريقا اختيار ڪري سگھن ٿا جهڙوڪ تاريخي طريقو، ڪيس مطالعو ۽ ڪراس ڪلچرل مطالعو. ان کان علاوه، جيڪڏهن مقدار جي معلومات موجود آهي، سماجي سائنسدان سماجي رشتن ۽ عملن کي بهتر سمجهڻ لاء شمارياتي طريقن تي ڀروسو ڪري سگهن ٿا. 
===رسمي سائنس=== 
رسمي سائنس مطالعي جو هڪ علائقو آهي جيڪو رسمي سسٽم استعمال ڪندي علم پيدا ڪري ٿو. هڪ رسمي سرشتو هڪ تجريدي ڍانچو آهي، جيڪو ضابطن جي هڪ سيٽ جي مطابق محورين مان نظريات جو اندازو لڳائڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ان ۾ شامل آهي رياضي، نظام جو نظريو (System Theory) ۽ نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس. باضابطه علوم ٻين ٻن شاخن سان هڪجهڙائي رکن ٿا علم جي شعبي جي مقصدي، محتاط ۽ منظم مطالعي تي انحصار ڪندي. بهرحال، اهي تجرباتي سائنسن کان مختلف آهن، ڇاڪاڻ ته اهي خاص طور تي، تجرباتي ثبوت جي ضرورت کان سواء، انهن جي تجريدي تصورات جي تصديق ڪرڻ لاء دليلن تي انحصار ڪن ٿا. تنهن ڪري رسمي علوم هڪ ترجيحي مضمون آهن ۽ ان جي ڪري، ان تي اختلاف آهي ته ڇا اهي هڪ سائنس آهن؟ تنهن هوندي به، رسمي علوم تجرباتي علوم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، ڪيلڪيولس، شروعاتي طور تي فزڪس ۾ حرڪت کي سمجهڻ لاء ايجاد ڪيو ويو. قدرتي ۽ سماجي سائنس جيڪي رياضياتي ايپليڪيشنن تي تمام گهڻو انحصار ڪن ٿا انهن ۾ رياضياتي فزڪس، ڪيمسٽري، حياتيات، ماليات ۽ اقتصاديات شامل آهن. 
===اطلاقي سائنس=== 
اطلاقي سائنس عملي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ سائنسي طريقي ۽ علم جو استعمال آهي ۽ ان ۾ مختلف شعبن جهڙوڪ انجنيئرنگ ۽ طب شامل آهن. انجنيئرنگ ايجاد ڪرڻ، ڊزائين ڪرڻ، ٺاهڻ، ساخت ۽ ٽيڪنالاجين لاء سائنسي اصولن جو استعمال آهي. سائنس نئين ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ مدد ڪري سگهي ٿي. طب صحت کي برقرار رکڻ ۽ بحال ڪرڻ، بیماریوں جي روڪٿام، تشخيص ۽ زخم يا بيماري جي علاج ذريعي، مريضن جي سنڀال ڪرڻ جو عمل آهي. لاڳو ٿيل (اطلاقي) سائنس اڪثر ڪري بنيادي سائنسن جي ابتڙ آهن، جيڪي سائنسي نظريات ۽ قانونن کي اڳتي وڌائڻ تي مرکوز آهن جيڪي قدرتي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪن ٿا.

ڪمپيوٽيشنل سائنس ڪمپيوٽنگ پاور کي حقيقي دنيا جي حالتن کي نقل ڪرڻ لاءِ لاڳو ڪري ٿي، سائنسي مسئلن جي بهتر سمجھڻ کي فعال ڪرڻ بجاءِ صرف رسمي رياضيات حاصل ڪري سگھي ٿي. مشين لرننگ ۽ مصنوعي ذهانت جو استعمال سائنس ۾ ڪمپيوٽيشنل تعاون جي مرڪزي خصوصيت بڻجي رهيو آهي مثال طور ايجنٽ جي بنياد تي ڪمپيوٽيشنل اقتصاديات، بي ترتيب ٻيلن، موضوع جي ماڊلنگ ۽ پيشنگوئي جي مختلف شڪلين ۾. بهرحال، مشينون اڪيلي ئي علم کي اڳتي وڌائينديون آهن جيئن انهن کي انساني رهنمائي ۽ استدلال جي صلاحيت جي ضرورت هوندي آهي. ۽ اهي ڪجهه سماجي گروهن جي خلاف تعصب متعارف ڪرائي سگهن ٿا يا ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي خلاف گهٽ ڪارڪردگي ڏيکاريندا آهن.
===انٽر ڊسيپلينري سائنس===
انٽر ڊسيپلينري سائنس ۾ ٻن يا ٻن کان وڌيڪ مضمونن جو ميلاپ شامل آهي، جهڙوڪ بائيو انفارميٽڪس، حياتيات ۽ ڪمپيوٽر سائنس جو ميلاپ يا سنجيدگي واري سائنس. اهو تصور قديم يوناني کان موجود آهي ۽ اهو 20ھین صدي عيسويء ۾ ٻيهر مشهور ٿيو.

==سائنسي تحقيق==
سائنسي تحقيق کي يا ته بنيادي يا لاڳو ڪيل تحقيق جي طور تي ليبل ڪري سگهجي ٿو. بنيادي تحقيق علم جي ڳولا آهي ۽ لاڳو ڪيل تحقيق آهي هن علم کي استعمال ڪندي عملي مسئلن جي حل جي ڳولا. اڪثر سمجھه بنيادي تحقيق مان اچي ٿي، جيتوڻيڪ ڪڏهن ڪڏهن لاڳو ڪيل تحقيق خاص عملي مسئلن کي نشانو بڻائيندي آهي. هي ٽيڪنالاجي ترقي جي طرف وٺي ٿو جيڪو اڳ ۾ تصور نه ڪيو ويو هو.

== سائنس جو فلسفو ==
{{anchor|ConjectureAndRefutation}}[[File:Epicycle and deferent.svg|thumb|ڪوهن لاءِ، ٽالميڪ فلڪيات ۾ ايپي سائيڪل جو اضافو هڪ پيراڊم جي  اندر ”عام سائنس“ هو، جڏهن ته ڪوپرنيڪن انقلاب, هڪ پيراڊم شفٽ هو.|alt=Depiction of epicycles, where a planet orbit is going around in a bigger orbit]]

سائنس جي فلسفي ۾ مختلف مکاتب فکر آهن. سڀ کان وڌيڪ مشهور پوزيشن تجرباتيات آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم هڪ عمل ذريعي پيدا ٿئي ٿو جنهن ۾ مشاهدو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي نظريا مشاهدن کي عام ڪن ٿا. تجرباتيات عام طور تي انڊڪٽيوازم  (inductivism), هڪ پوزيشن جيڪا وضاحت ڪري ٿي ته ڪيئن عام نظريات موجود تجرباتي ثبوتن جي محدود مقدار مان ٺاهي سگھجن ٿيون, کي شامل ڪري ٿو. تجربا جا ڪيترائي نسخا موجود آهن، جن ۾ غالباً بيزيانزم ۽ مفروضو ڪٽائيندڙ طريقو آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003f&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003o |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n233 219]–232 |chapter=Empiricism, naturalism, and scientific realism? |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

تجرباتيات، عقليت پسنديءَ جي ابتڙ بيٺو آهي، اهو موقف اصل ۾ [[ڊيڪارٽ]] سان جڙيل آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم, مشاهدي سان نه, پر انساني عقل جي ذريعي پيدا ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003b2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003b|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n33 19]–38|chapter=Logic plus empiricism|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; تنقيدي عقليت پسندي 20هين صديءَ جي سائنس جو هڪ متضاد طريقو آهي، جنهن جي تعريف پهرين آسٽريائي-برطانوي فلسفي, ڪارل پوپر ڪئي. پوپر ان طريقي کي رد ڪري ڇڏيو آهي جيڪا تجرباتي نظريي ۽ مشاهدي جي وچ ۾ رابطي کي بيان ڪري ٿو. هن دعويٰ ڪئي ته نظريا مشاهدي سان پيدا نه ٿيندا آهن، پر اهو مشاهدو نظرين جي روشنيءَ ۾ ڪيو ويندو آهي ۽ اهو واحد طريقو A جو مشاهدي کان متاثر ٿي سگهي ٿو نظريي A کان پوءِ مشاهدي سان ٽڪراءُ ٿيڻو هو، پر ٿيوري, مشاهدو B کي زنده رهڻو هو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر تجويز ڪئي ته تصديق جي قابليت کي غلطيءَ سان تبديل ڪرڻ جي طور تي سائنسي نظرين جي نشاني جي طور تي، انڊڪشن کي غلطيءَ سان بدلائي تجرباتي طريقي جي طور تي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر وڌيڪ دعوي ڪئي ته، اصل ۾ صرف هڪ عالمگير طريقو آهي، تنقيد جو منفي طريقو, سائنس سان مخصوص ناهي, آزمائش ۽ غلطي، &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003e2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003g|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n116 102]–121|chapter=Lakatos, Laudan, Feyerabend, and frameworks|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;  انساني ذهن جي سڀني شين، سائنس، رياضي، فلسفو ۽ آرٽ سميت کي ڍڪيندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Objective Knowledge|last=Popper|first=Karl|year=1972}}&lt;/ref&gt;

هڪ ٻيو طريقو، اوزاريت (instrumentalism)، اوزارن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ نظريات جي افاديت تي زور ڏئي ٿو. اهو سائنسي نظريات کي بليڪ باڪس، صرف انهن جي ان پٽ (ابتدائي حالتون) ۽ پيداوار (پيشگوئيون) لاڳاپيل هجڻ سان جي طور تي ڏسي ٿو. نتيجن، نظرياتي ادارن ۽ منطقي ڍانچو, اهي شيون آهن جن کي نظرانداز ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt|title=The Rationality of Science|author=Newton-Smith, W.H.|publisher=Routledge|year=1994|isbn=978-0-7100-0913-5|location=London|page=[https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt/page/30 30]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; اوزاريت جي ويجهو تعميري تجرباتيات آهي، جنهن جي مطابق هڪ سائنسي نظريي جي ڪاميابي جو بنيادي معيار اهو آهي ته ڇا اهو مشاهدو ادارن جي باري ۾ چوي ٿو صحيح آهي.&lt;ref&gt;{{cite thesis|last=Votsis|first=I.|year=2004|title=The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account|publisher=University of London, London School of Economics|type=PhD Thesis|page=39}}&lt;/ref&gt;

ٿامس ڪوهن دليل ڏنو ته مشاهدي ۽ تشخيص جو عمل هڪ پيراڊم جي اندر ٿئي ٿو، دنيا جي هڪ منطقي طور تي هڪجهڙائي رکندڙ ”پورٽريٽ“ جيڪو ان جي فريمنگ مان ٺهيل مشاهدن سان مطابقت رکي ٿو. هن عام سائنس کي مشاهدي جي عمل ۽ ”پزل حل ڪرڻ“ جي خاصيت قرار ڏنو، جيڪو هڪ پيراڊم ۾ ٿئي ٿو، جڏهن ته انقلابي سائنس تڏهن ٿيندي آهي جڏهن هڪ پيراڊم ٻئي کي پيراڊم شفٽ ۾ ختم ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Bird|first=Alexander|year=2013|editor1-last=Zalta|editor1-first=Edward N.|title=Thomas Kuhn|url=http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715191833/https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-date=15 July 2020|access-date=26 October 2015|url-status=live|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt; هر پيراڊم جا پنهنجا الڳ سوال، مقصد ۽ تشريحون آهن. تمثيلن جي وچ ۾ چونڊ دنيا جي خلاف ٻه يا وڌيڪ &quot;پورٽريٽ&quot; ترتيب ڏيڻ ۽ فيصلو ڪرڻ ۾ شامل آهي ته ڪهڙي مشابهت تمام گهڻي اميد رکندڙ آهي. هڪ پيراڊم شفٽ تڏهن ٿئي ٿو جڏهن مشاهدي جي هڪ وڏي تعداد پراڻي پيراڊم ۾ پيدا ٿئي ٿي ۽ هڪ نئون پيراڊم انهن جو احساس ڪري ٿو. يعني نئين پيراڊم جو انتخاب مشاهدن تي مبني هوندو آهي، جيتوڻيڪ اهي مشاهدا پراڻي پيراڊم جي پس منظر ۾ ڪيا ويندا آهن. ڪوهن لاءِ، ڪنهن تمثيل کي قبول يا رد ڪرڻ هڪ سماجي عمل جيترو ئي هڪ منطقي عمل آهي. جيتوڻيڪ ڪوهن جو موقف رشتيداريءَ مان نه آهي.&lt;ref name=&quot;Kuhn-19702&quot;&gt;{{Cite book|url=https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|title=The Structure of Scientific Revolutions|last=Kuhn|first=Thomas S.|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1970|isbn=978-0-226-45804-5|edition=2nd|page=206|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019102817/https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

آخرڪار، هڪ ٻيو طريقو اڪثر سائنسي شڪ جي بحثن ۾, ”تخليق سائنس“ جهڙين متضاد تحريڪن جي خلاف, &quot;ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم&quot;  بيان ڪيو ويو آهي. فطرت پرستن جو خيال آهي ته قدرتي ۽ مافوق الفطرت ۾ فرق ڪرڻ گهرجي ۽ سائنس کي قدرتي وضاحتن تائين محدود رکڻ گهرجي. &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003a2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n163 149]–162|chapter=Naturalistic philosophy in theory and practice|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم برقرار رکي ٿو ته سائنس کي تجرباتي مطالعي ۽ آزاد تصديق جي سخت پيروي ڪرڻ جي ضرورت آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Brugger, E. Christian|year=2004|title=Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition|journal=The Review of Metaphysics|volume=58|issue=2}}&lt;/ref&gt;

ڪيترائي سوال انساني ذهن ۾ اُڀرندا رهن ٿا. ظاهر آهي ته جڏهن به ماڻهوءَ جي ذهن ۾ ڪي سوال پيدا ٿيندا ته سندس ذهن انهن جا جواب به ڳوليندو. انهيءَ ذهني ڳولا ۽ [[جاچ]] کي عام سائنسي ٻوليءَ ۾ ”سائنسي کوجنا“ ڪوٺيندا آهن. [[قرآن]] پاڪ ۾ ته ان ڳالهه جو خاص تاڪيد ڪيل آهي ته ”اي انسان، تون سج، چنڊ، تارن ۽ مُندن تي ويچار ڇو نٿو ڪرين؟“

ڏاها ماڻهو [[قدرت]] جي ڳالهين تي ويچار ڪندا هئا, يعني کوجنا ڪندا هئا. اهڙيءَ ريت آخرڪار پنهنجي ذهن ۾ پيدا ٿيل سوالن جا جواب ڳولي لهندا هئا. هر کوجنا کان پوءِ کين نئين نئين ڄاڻ ملندي هئي. اِن سوچ ۽ [[کوجنا]] واري عمل کي ئي سائنس چئجي ٿو. سائنس نئين دؤر جو لفظ آهي. ڪابه شيءِ هڪدم وجود ۾ ڪانه ٿي اچي، اُن لاءِ ورهين جا ورهيه جاکوڙ ۽ جستجو ڪرڻي پوي ٿي. ائين به ناهي ته هر ڪا کوجنا، هر ڪا جاکوڙ هڪ ئي وقت ۾ هڪ انسان جي هٿان ٿي ٿئي. پهرين ڪنهن [[انسان]] کي اندر مان ڪو ويچار ايندو آهي، اُن ويچار کي ڏسي، ٻڌي، ٻيو ماڻهو وري ٻه وکون اڳتي وڌندو ۽ پوءِ اهو سلسلو اڳتي وڌي، ڪنهن نه ڪنهن ماڳ تي وڃي پڄندو، نتيجي ۾ ڪانه ڪا نئين شئي وجود ۾ اچيو وڃي.

==سائنسي ڪميونٽي==
The [[scientific community]] is a network of interacting scientists who conduct scientific research. The community consists of smaller groups working in scientific fields. By having [[peer review]], through discussion and debate within journals and conferences, scientists maintain the quality of research methodology and objectivity when interpreting results.&lt;ref name=&quot;Kornfeld-1981&quot;&gt;{{cite journal |last1=Kornfeld |first1=W |last2=Hewitt |first2=CE |year=1981 |title=The Scientific Community Metaphor |url=http://dspace.mit.edu/bitstream/handle/1721.1/5693/AIM-641.pdf?sequence=2 |journal= IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics|volume=  11|issue=1 |pages=24–33 |doi=10.1109/TSMC.1981.4308575 |hdl-access=free |hdl=1721.1/5693 |s2cid=1322857 |access-date=26 May 2022 |archive-date=8 April 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160408100757/http://dspace.mit.edu/bitstream/handle/1721.1/5693/AIM-641.pdf?sequence=2 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

=== Scientists ===
[[File:Marie Curie c1920.jpg|thumb|upright=.8|[[Marie Curie]] was the first person to be awarded two Nobel Prizes: [[Nobel Prize in Physics|Physics]] in 1903 and [[Nobel Prize in Chemistry|Chemistry]] in 1911&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot; /&gt;|alt=Portrait of a middle-aged woman]]
Scientists are individuals who conduct scientific research to advance knowledge in an area of interest.&lt;ref name=&quot;WilsonFoundation&quot;&gt;{{cite web | url = https://eowilsonfoundation.org/wp-content/uploads/2014/11/the-big-read-eusocial-climbers.pdf | title = Eusocial climbers | publisher = E.O. Wilson Foundation | access-date = 3 September 2018 | quote = But he's not a scientist, he's never done scientific research. My definition of a scientist is that you can complete the following sentence: 'he or she has shown that...',&quot; Wilson says. | archive-date = 27 April 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190427085753/https://eowilsonfoundation.org/wp-content/uploads/2014/11/the-big-read-eusocial-climbers.pdf | url-status = live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ScienceCouncil-2019&quot;&gt;{{cite web | url = https://sciencecouncil.org/about-science/our-definition-of-a-scientist/ | title = Our definition of a scientist | publisher = Science Council | access-date = 7 September 2018 | quote = A scientist is someone who systematically gathers and uses research and evidence, making a hypothesis and testing it, to gain and share understanding and knowledge. | archive-date = 23 August 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190823135636/https://sciencecouncil.org/about-science/our-definition-of-a-scientist/ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; In modern times, many professional scientists are trained in an academic setting and, upon completion, attain an [[academic degree]], with the highest degree being a doctorate such as a Doctor of Philosophy or PhD.&lt;ref name=&quot;Cyranoski-2011a&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Cyranoski | first1 = David | last2 = Gilbert | first2 = Natasha | last3 = Ledford | first3 = Heidi | last4 = Nayar | first4 = Anjali | author4-link = Anjali Nayar | last5 = Yahia | first5 = Mohammed | year = 2011 | title = Education: The PhD factory | journal = Nature | volume = 472 | issue = 7343 | pages = 276–79 | doi = 10.1038/472276a | pmid = 21512548 | bibcode = 2011Natur.472..276C | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Many scientists pursue careers in various [[Sector (economic)|sectors of the economy]] such as [[Academy|academia]], [[Private sector|industry]], [[Administration (government)|government]], and nonprofit organisations.&lt;ref name=&quot;Kwok-2017a&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Kwok | first1 = Roberta | title = Flexible working: Science in the gig economy | journal = Nature | volume = 550 | pages = 419–21 | doi = 10.1038/nj7677-549a| year = 2017 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Woolston-2007&quot;&gt;{{cite journal | year = 2007 | title = Many junior scientists need to take a hard look at their job prospects | journal = Nature | editor = Editorial | volume = 550 | pages = 549–552 | doi = 10.1038/nj7677-549a | last1 = Woolston | first1 = Chris | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lee-2007a&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Lee | first1 = Adrian | last2 = Dennis | first2 = Carina | last3 = Campbell | first3 = Phillip | year = 2007 | title = Graduate survey: A love–hurt relationship | journal = Nature | volume = 550 | issue = 7677 | pages = 549–52 | doi = 10.1038/nj7677-549a| doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Scientists exhibit a strong curiosity about reality and a desire to apply scientific knowledge for the benefit of health, nations, the environment, or industries. Other motivations include recognition by their peers and prestige. In modern times, many scientists have [[Terminal degree|advanced degrees]] in an area of science and pursue careers in various sectors of the economy, such as [[Academy|academia]], [[Private industry|industry]], [[Government scientist|government]], and nonprofit environments.&lt;ref name=&quot;Cyranoski-2011b&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cyranoski |first1=David |last2=Gilbert |first2=Natasha |last3=Ledford |first3=Heidi |last4=Nayar |first4=Anjali |last5=Yahia |first5=Mohammed |year=2011 |title=Education: The PhD factory |journal=Nature |volume=472 |issue=7343 |pages=276–279 |bibcode=2011Natur.472..276C |doi=10.1038/472276a |pmid=21512548 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kwok-2017b&quot;&gt;{{cite journal |last1=Kwok |first1=Roberta |year=2017 |title=Flexible working: Science in the gig economy |journal=Nature |volume=550 |pages=419–421 |doi=10.1038/nj7677-549a |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;''&lt;ref name=&quot;Lee-2007b&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lee |first1=Adrian |last2=Dennis |first2=Carina |last3=Campbell |first3=Phillip |year=2007 |title=Graduate survey: A love–hurt relationship |journal=Nature |volume=550 |issue=7677 |pages=549–552 |doi=10.1038/nj7677-549a |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;''

Science has historically been a male-dominated field, with notable exceptions. [[Women in science]] faced considerable discrimination in science, much as they did in other areas of male-dominated societies. For example, women were frequently passed over for job opportunities and denied credit for their work.&lt;ref name=&quot;Whaley-2003&quot;&gt;{{cite book|last=Whaley|first=Leigh Ann|title=Women's History as Scientists|location=Santa Barbara, California|publisher=ABC-CLIO, INC.|year=2003}}&lt;/ref&gt; The achievements of women in science have been attributed to the defiance of their traditional role as labourers within the [[Private sphere|domestic sphere]].&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Spanier |first=Bonnie |title=Im/partial Science: Gender Identity in Molecular Biology |publisher=Indiana University Press |year=1995 |isbn=978-0-253-20968-9 |chapter=From Molecules to Brains, Normal Science Supports Sexist Beliefs about Difference}}&lt;/ref&gt;

=== Learned societies ===
[[File:200_y_Anniversary_of_Berlin_Academy_1900.jpg|thumb|250x250px|Picture of scientists in 200th anniversary of the [[Prussian Academy of Sciences]], 1900|left]]
[[Learned society|Learned societies]] for the communication and promotion of scientific thought and experimentation have existed since the Renaissance.&lt;ref&gt;{{cite web | last= Parrott | first= Jim | date= 9 August 2007 | url= http://www.scholarly-societies.org/1599andearlier.html | title=Chronicle for Societies Founded from 1323 to 1599 | publisher= Scholarly Societies Project | access-date= 11 September 2007 | url-status=live | archive-url= https://web.archive.org/web/20140106185404/http://www.scholarly-societies.org/1599andearlier.html | archive-date= 6 January 2014 }}&lt;/ref&gt; Many scientists belong to a learned society that promotes their respective scientific discipline, [[profession]], or group of related disciplines.&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.esac.ca/about/what-is-a-learned-society/|title= The Environmental Studies Association of Canada – What is a Learned Society?|access-date= 10 May 2013|url-status=dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20130529163615/http://www.esac.ca/about/what-is-a-learned-society/|archive-date= 29 May 2013}}&lt;/ref&gt; Membership may either be open to all, require possession of scientific credentials, or conferred by election.&lt;ref name=&quot;LearnedSocieties&quot;&gt;{{cite web|url= http://www.britishcouncil.org/science-uk-organisations-learned-societies.htm|title= Learned societies &amp; academies|access-date= 10 May 2013|url-status=dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20140603140851/http://www.britishcouncil.org/science-uk-organisations-learned-societies.htm|archive-date= 3 June 2014}}&lt;/ref&gt; Most scientific societies are nonprofit organisations,&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 June 2019 |title=Learned Societies, the key to realising an open access future? |url=https://blogs.lse.ac.uk/impactofsocialsciences/2019/06/24/learned-societies-the-key-to-realising-an-open-access-future/ |access-date=22 January 2023 |website=Impact of Social Sciences |publisher=London School of Economics |archive-date=5 February 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230205140831/https://blogs.lse.ac.uk/impactofsocialsciences/2019/06/24/learned-societies-the-key-to-realising-an-open-access-future/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; and many are [[professional association]]s. Their activities typically include holding regular [[academic conference|conferences]] for the presentation and discussion of new research results and publishing or sponsoring [[academic journal]]s in their discipline. Some societies act as [[professional bodies]], regulating the activities of their members in the public interest, or the collective interest of the membership.

The professionalisation of science, begun in the 19th century, was partly enabled by the creation of national distinguished [[academy of sciences|academies of sciences]] such as the Italian {{lang|it|[[Accademia dei Lincei]]}} in 1603,&lt;ref&gt;{{cite web | year=2006 | url= http://positivamente.lincei.it/ | title= Accademia Nazionale dei Lincei | language=it | access-date= 11 September 2007 | url-status=live | archive-url= https://web.archive.org/web/20100228005402/http://positivamente.lincei.it/ | archive-date= 28 February 2010 }}&lt;/ref&gt; the British [[Royal Society]] in 1660,&lt;ref name=&quot;RoyalSociety-2004&quot;&gt;{{cite web |date=7 July 2004 |title=Prince of Wales opens Royal Society's refurbished building |url=http://royalsociety.org/News.aspx?id=973&amp;terms=prince+of+wales |access-date=7 December 2009 |publisher=The Royal Society |archive-date=9 April 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150409010143/https://royalsociety.org/News.aspx?id=973&amp;terms=prince+of+wales |url-status=live }}&lt;/ref&gt; the [[French Academy of Sciences]] in 1666,&lt;ref&gt;{{cite web | first= G.G. | last= Meynell | url= http://www.haven.u-net.com/6text_7B2.htm#Appendix%202 | title= The French Academy of Sciences, 1666–91: A reassessment of the French Académie royale des sciences under Colbert (1666–83) and Louvois (1683–91) | access-date= 13 October 2011 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20120118174108/http://www.haven.u-net.com/6text_7B2.htm#Appendix%202 | archive-date= 18 January 2012 }}&lt;/ref&gt; the American [[National Academy of Sciences]] in 1863,&lt;ref&gt;{{cite web |author=ITS |title=Founding of the National Academy of Sciences |url=http://www7.nationalacademies.org/archives/nasfounding.html |access-date=12 March 2012 |publisher=.nationalacademies.org |archive-date=3 February 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203154802/http://www7.nationalacademies.org/archives/nasfounding.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt; the German [[Kaiser Wilhelm Society]] in 1911,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The founding of the Kaiser Wilhelm Society (1911) |url=https://www.mpg.de/946619/5_event2-1911 |access-date=30 May 2022 |publisher=Max-Planck-Gesellschaft |language=en |archive-date=2 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220302052520/https://www.mpg.de/946619/5_event2-1911 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; and the [[Chinese Academy of Sciences]] in 1949.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Introduction |url=https://english.cas.cn/about_us/introduction/201501/t20150114_135284.shtml |access-date=31 May 2022 |website=Chinese Academy of Sciences |archive-date=31 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331215338/https://english.cas.cn/about_us/introduction/201501/t20150114_135284.shtml |url-status=live }}&lt;/ref&gt; International scientific organisations, such as the [[International Science Council]], are devoted to [[international cooperation]] for science advancement.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=5 July 2018 |title=Two main Science Councils merge to address complex global challenges |url=https://en.unesco.org/news/two-main-science-councils-merge-address-complex-global-challenges |access-date=21 October 2018 |publisher=UNESCO |language=en |archive-date=12 July 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210712044005/https://en.unesco.org/news/two-main-science-councils-merge-address-complex-global-challenges |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

=== Awards ===
[[Lists of science and technology awards|Science award]]s are usually given to individuals or organisations that have made significant contributions to a discipline. They are often given by prestigious institutions; thus, it is considered a great honour for a scientist receiving them. Since the early Renaissance, scientists have often been awarded medals, money, and titles. The Nobel Prize, a widely regarded prestigious award, is awarded annually to those who have achieved scientific advances in the fields of medicine, physics, and [[chemistry]].&lt;ref name=&quot;Stockton-2014&quot;&gt;{{cite news |last=Stockton |first=Nick |date=7 October 2014 |title=How did the Nobel Prize become the biggest award on Earth? |newspaper=Wired |url=https://www.wired.com/2014/10/whats-nobel-prize-become-biggest-award-planet |url-status=live |access-date=3 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190619044702/https://www.wired.com/2014/10/whats-nobel-prize-become-biggest-award-planet/ |archive-date=19 June 2019}}&lt;/ref&gt;

==سماج==
{{Redirect-distinguish|Science and society|Science &amp; Society|Sociology of scientific knowledge}}
=== Funding and policies ===
[[File:NASA-Budget-Federal.svg|thumb|300x300px|[[Budget of NASA]] as percentage of [[United States federal budget]], peaking at 4.4% in 1966 and slowly declining since|alt=see caption]]
[[Funding of science|Scientific research is often funded]] through a competitive process in which potential research projects are evaluated and only the most promising receive funding. Such processes, which are run by government, corporations, or foundations, allocate scarce funds. Total research funding in most [[developed country|developed countries]] is between 1.5% and 3% of GDP.&lt;ref name=&quot;OECD-2008&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.oecd.org/dataoecd/49/45/24236156.pdf |title= Main Science and Technology Indicators&amp;nbsp;– 2008-1 |publisher= [[OECD]] |url-status=dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20100215172528/http://www.oecd.org/dataoecd/49/45/24236156.pdf |archive-date= 15 February 2010 }}&lt;/ref&gt; In the [[OECD]], around two-thirds of [[research and development]] in scientific and technical fields is carried out by industry, and 20% and 10%, respectively, by universities and government. The government funding proportion in certain fields is higher, and it dominates research in social science and the [[humanities]]. In less developed nations, the government provides the bulk of the funds for their basic scientific research.&lt;ref name=&quot;OECD-2015&quot;&gt;{{Cite book |url=http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/oecd-science-technology-and-industry-scoreboard-2015_sti_scoreboard-2015-en |title=OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2015: Innovation for growth and society |publisher=OECD |year=2015 |isbn=978-9264239784 |page=156 |doi=10.1787/sti_scoreboard-2015-en |via=oecd-ilibrary.org |access-date=28 May 2022 |archive-date=25 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220525063455/https://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/oecd-science-technology-and-industry-scoreboard-2015_sti_scoreboard-2015-en |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

Many governments have dedicated agencies to support scientific research, such as the [[National Science Foundation]] in the United States,&lt;ref name=&quot;Kevles-1977&quot;&gt;{{cite journal |last=Kevles |first=Daniel |year=1977 |title=The National Science Foundation and the Debate over Postwar Research Policy, 1942–1945 |journal=Isis |volume=68 |issue=241 |pages=4–26 |doi=10.1086/351711 |pmid=320157 |s2cid=32956693}}&lt;/ref&gt; the [[National Scientific and Technical Research Council]] in Argentina,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Argentina, National Scientific and Technological Research Council (CONICET) |url=https://council.science/member/argentina-national-scientific-and-technological-research-council-conicet/ |access-date=31 May 2022 |website=International Science Council |language=en-US |archive-date=16 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220516220311/https://council.science/member/argentina-national-scientific-and-technological-research-council-conicet/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; [[Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation|Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization]] in Australia,&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Innis |first=Michelle |date=17 May 2016 |title=Australia to Lay Off Leading Scientist on Sea Levels |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2016/05/18/world/australia/australia-to-lay-off-leading-scientist-on-sea-levels.html |url-status=live |url-access=limited |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210507080237/https://www.nytimes.com/2016/05/18/world/australia/australia-to-lay-off-leading-scientist-on-sea-levels.html |archive-date=7 May 2021 |issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt; [[French National Centre for Scientific Research|National Centre for Scientific Research]] in France,&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 October 2021 |title=Le CNRS recherche 10.000 passionnés du blob |url=https://www.lefigaro.fr/flash-actu/le-cnrs-recherche-10-000-passionnes-du-blob-20211020 |access-date=31 May 2022 |website=[[Le Figaro]] |language=fr |archive-date=27 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220427225305/https://www.lefigaro.fr/flash-actu/le-cnrs-recherche-10-000-passionnes-du-blob-20211020 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; the [[Max Planck Society]] in Germany,&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Bredow |first=Rafaela von |date=18 December 2021 |title=How a Prestigious Scientific Organization Came Under Suspicion of Treating Women Unequally |language=en |work=Der Spiegel |url=https://www.spiegel.de/international/germany/how-a-prestigious-scientific-organization-came-under-suspicion-of-treating-women-unequally-a-96da63b5-19af-4fde-b044-445f9cfd6159 |access-date=31 May 2022 |issn=2195-1349 |archive-date=29 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529004707/https://www.spiegel.de/international/germany/how-a-prestigious-scientific-organization-came-under-suspicion-of-treating-women-unequally-a-96da63b5-19af-4fde-b044-445f9cfd6159 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; and [[Spanish National Research Council|National Research Council]] in Spain.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 May 2022 |title=En espera de una &quot;revolucionaria&quot; noticia sobre Sagitario A*, el agujero negro supermasivo en el corazón de nuestra galaxia |url=https://www.elmundo.es/ciencia-y-salud/ciencia/2022/05/12/627cca26fdddff17068b4590.html |access-date=31 May 2022 |website=ELMUNDO |language=es |archive-date=13 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220513185034/https://www.elmundo.es/ciencia-y-salud/ciencia/2022/05/12/627cca26fdddff17068b4590.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt; In commercial research and development, all but the most research-orientated corporations focus more heavily on near-term commercialisation possibilities than research driven by curiosity.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Fletcher |first1=Anthony C. |last2=Bourne |first2=Philip E. |date=27 September 2012 |title=Ten Simple Rules To Commercialize Scientific Research |journal=PLOS Computational Biology |volume=8 |issue=9 |pages=e1002712 |doi=10.1371/journal.pcbi.1002712 |issn=1553-734X |pmc=3459878 |pmid=23028299|bibcode=2012PLSCB...8E2712F |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;

[[Science policy]] is concerned with policies that affect the conduct of the scientific enterprise, including [[research funding]], often in pursuance of other national policy goals such as technological innovation to promote commercial product development, weapons development, health care, and environmental monitoring. Science policy sometimes refers to the act of applying scientific knowledge and consensus to the development of public policies. In accordance with public policy being concerned about the well-being of its citizens, science policy's goal is to consider how science and technology can best serve the public.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Marburger |first=John Harmen III|title=Science policy up close |date=10 February 2015 |others=Crease, Robert P. |isbn=978-0-674-41709-0 |location=Cambridge, Massachusetts |oclc=875999943 |publisher=Harvard University Press}}&lt;/ref&gt; Public policy can directly affect the funding of [[capital equipment]] and intellectual infrastructure for industrial research by providing tax incentives to those organisations that fund research.&lt;ref name=&quot;Bush-1945&quot; /&gt;

=== Education and awareness ===
{{Main|2 = Public awareness of science|3 = Science journalism}}
[[File:Dinosaur exhibit - Houston Museum of Natural Science - DSC01881.JPG|thumb|250px|left|Dinosaur exhibit in the [[Houston Museum of Natural Science]]]]
[[Science education]] for the general public is embedded in the school curriculum, and is supplemented by [[YouTube in education|online pedagogical content]] (for example, YouTube and Khan Academy), museums, and science magazines and blogs. Major organizations of scientists such as the American Association for the Advancement of Science (AAAS) consider the sciences to be a part of the liberal arts traditions of learning, along with philosophy and history.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Gauch |first1=Hugh G. |title=Scientific Method in Brief |date=2012 |publisher=Cambridge University Press |location=New York |isbn=9781107666726 |pages=7-10}}&lt;/ref&gt; Scientific literacy is chiefly concerned with an understanding of the [[scientific method]], units and methods of [[measurement]], [[empiricism]], a basic understanding of statistics ([[correlations]], [[Qualitative research|qualitative]] versus [[Quantitative research|quantitative]] observations, [[aggregate statistics]]), and a basic understanding of core scientific fields such as physics, [[chemistry]], [[biology]], ecology, geology, and [[computation]]. As a student advances into higher stages of [[formal education]], the curriculum becomes more in depth. Traditional subjects usually included in the curriculum are natural and formal sciences, although recent movements include social and applied science as well.&lt;ref name=&quot;Benneworth-2009&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Benneworth |first1=Paul |last2=Jongbloed |first2=Ben W. |date=31 July 2009 |title=Who matters to universities? A stakeholder perspective on humanities, arts and social sciences valorisation |journal=Higher Education |volume=59 |issue=5 |pages=567–588 |doi=10.1007/s10734-009-9265-2 |issn=0018-1560 |doi-access=free |url=https://ris.utwente.nl/ws/files/47901538/Benneworth2010Who.pdf |access-date=16 August 2023 |archive-date=24 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231024214150/https://ris.utwente.nl/ws/files/47901538/Benneworth2010Who.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

The mass media face pressures that can prevent them from accurately depicting competing scientific claims in terms of their credibility within the scientific community as a whole. Determining how much weight to give different sides in a [[scientific debate]] may require considerable expertise regarding the matter.&lt;ref&gt;{{cite web |last=Dickson |first=David |date=11 October 2004 |title=Science journalism must keep a critical edge |url=http://www.scidev.net/en/editorials/science-journalism-must-keep-a-critical-edge.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20100621053624/http://www.scidev.net/en/editorials/science-journalism-must-keep-a-critical-edge.html |archive-date=21 June 2010 |publisher=Science and Development Network}}&lt;/ref&gt; Few journalists have real scientific knowledge, and even [[beat reporter]]s who are knowledgeable about certain scientific issues may be ignorant about other scientific issues that they are suddenly asked to cover.&lt;ref&gt;{{cite magazine |last=Mooney |first=Chris |date=Nov–Dec 2004 |title=Blinded By Science, How 'Balanced' Coverage Lets the Scientific Fringe Hijack Reality |url=http://blogs.discovermagazine.com/intersection/2010/01/15/blinded-by-science-how-balanced-coverage-lets-the-scientific-fringe-hijack-reality/ |url-status=live |magazine=Columbia Journalism Review |volume=43 |issue=4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100117181240/http://blogs.discovermagazine.com/intersection/2010/01/15/blinded-by-science-how-balanced-coverage-lets-the-scientific-fringe-hijack-reality/ |archive-date=17 January 2010 |access-date=20 February 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=McIlwaine |first1=S. |last2=Nguyen |first2=D.A. |year=2005 |title=Are Journalism Students Equipped to Write About Science? |url=http://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:8064 |url-status=live |journal=Australian Studies in Journalism |volume=14 |pages=41–60 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080801163322/http://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:8064 |archive-date=1 August 2008 |access-date=20 February 2008}}&lt;/ref&gt;

[[List of science magazines|Science magazines]] such as ''[[New Scientist]]'', ''[[Science &amp; Vie]]'', and ''[[Scientific American]]'' cater to the needs of a much wider readership and provide a non-technical summary of popular areas of research, including notable discoveries and advances in certain fields of research.&lt;ref name=&quot;Webb-2013&quot;&gt;{{cite journal |author-last=Webb | author-first=Sarah |title=Popular science: Get the word out |journal=Nature |volume=504 |issue=7478 |pages=177–9 |date=December 2013 |pmid=24312943 |doi=10.1038/nj7478-177a |doi-access=free }}&lt;/ref&gt; The science fiction genre, primarily [[speculative fiction]], can transmit the ideas and methods of science to the general public.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wilde |first=Fran |author-link=Fran Wilde (author) |date=21 January 2016 |title=How Do You Like Your Science Fiction? Ten Authors Weigh In On 'Hard' vs. 'Soft' SF |url=https://www.tor.com/2016/01/21/how-do-you-like-your-science-fiction-ten-authors-weigh-in-on-hard-vs-soft-sf/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404025029/https://www.tor.com/2016/01/21/how-do-you-like-your-science-fiction-ten-authors-weigh-in-on-hard-vs-soft-sf/ |archive-date=4 April 2019 |access-date=4 April 2019 |website=Tor.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Recent efforts to intensify or develop links between science and non-scientific disciplines, such as literature or poetry, include the ''Creative Writing Science'' resource developed through the [[Royal Literary Fund]].&lt;ref&gt;{{cite web | first= Mario | last= Petrucci | url= http://writeideas.org.uk/creativescience/index.htm | title= Creative Writing&amp;nbsp;– Science | access-date=27 April 2008 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20090106015539/http://writeideas.org.uk/creativescience/index.htm | archive-date= 6 January 2009 }}&lt;/ref&gt;

=== Anti-science attitudes ===
{{main|Antiscience}}
While the scientific method is broadly accepted in the scientific community, some fractions of society reject certain scientific positions or are sceptical about science. Examples are the common notion that [[COVID-19]] is not a major health threat to the US (held by 39% of Americans in August 2021)&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Tyson |first1=Alec |last2=Funk |first2=Cary |last3=Kennedy |first3=Brian |last4=Johnson |first4=Courtney |date=15 September 2021 |title=Majority in U.S. Says Public Health Benefits of COVID-19 Restrictions Worth the Costs, Even as Large Shares Also See Downsides |url=https://www.pewresearch.org/science/2021/09/15/majority-in-u-s-says-public-health-benefits-of-covid-19-restrictions-worth-the-costs-even-as-large-shares-also-see-downsides/ |access-date=4 August 2022 |website=Pew Research Center Science &amp; Society |language=en-US |archive-date=9 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220809114234/https://www.pewresearch.org/science/2021/09/15/majority-in-u-s-says-public-health-benefits-of-covid-19-restrictions-worth-the-costs-even-as-large-shares-also-see-downsides/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; or the belief that [[climate change]] is not a major threat to the US (also held by 40% of Americans, in late 2019 and early 2020).&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kennedy |first=Brian |title=U.S. concern about climate change is rising, but mainly among Democrats |url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2020/04/16/u-s-concern-about-climate-change-is-rising-but-mainly-among-democrats/ |access-date=4 August 2022 |website=Pew Research Center |date=16 April 2020 |language=en-US |archive-date=3 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220803101033/https://www.pewresearch.org/fact-tank/2020/04/16/u-s-concern-about-climate-change-is-rising-but-mainly-among-democrats/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Psychologists have pointed to four factors driving rejection of scientific results:&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Philipp-Muller |first1=Aviva |last2=Lee |first2=Spike W. S. |last3=Petty |first3=Richard E. |date=26 July 2022 |title=Why are people antiscience, and what can we do about it? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=119 |issue=30 |pages=e2120755119 |doi=10.1073/pnas.2120755119 |doi-access=free |issn=0027-8424 |pmc=9335320 |pmid=35858405|bibcode=2022PNAS..11920755P }}&lt;/ref&gt;
* Scientific authorities are sometimes seen as inexpert, untrustworthy, or biased.
* Some [[Social exclusion|marginalised]] [[social groups]] hold anti-science attitudes, in part because these groups have often been exploited in [[Unethical human experimentation|unethical experiments]].&lt;ref&gt;{{cite journal |title=A Test of Three Theories of Anti-Science Attitudes |year=2008 |doi=10.1080/00380237.2008.10571338 |last1=Gauchat |first1=Gordon William |journal=Sociological Focus |volume=41 |issue=4 |pages=337–357 |s2cid=144645723 }}&lt;/ref&gt;
* Messages from scientists may contradict deeply held existing beliefs or morals.
* The ''delivery'' of a scientific message may not be appropriately targeted to a recipient's learning style.
Anti-science attitudes often seem to be caused by fear of rejection in social groups. For instance, climate change is perceived as a threat by only 22% of Americans on the right side of the political spectrum, but by 85% on the left.&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Poushter |first1=Jacob |last2=Fagan |first2=Moira |last3=Gubbala |first3=Sneha |date=31 August 2022 |title=Climate Change Remains Top Global Threat Across 19-Country Survey |url=https://www.pewresearch.org/global/2022/08/31/climate-change-remains-top-global-threat-across-19-country-survey/ |access-date=5 September 2022 |website=Pew Research Center's Global Attitudes Project |language=en-US |archive-date=31 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220831225832/https://www.pewresearch.org/global/2022/08/31/climate-change-remains-top-global-threat-across-19-country-survey/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; That is, if someone on the left would not consider climate change as a threat, this person may face contempt and be rejected in that social group. In fact, people may rather deny a scientifically accepted fact than lose or jeopardise their social status.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=McRaney |first=David |url=https://www.worldcat.org/oclc/1322437138 |title=How Minds Change: The Surprising Science of Belief, Opinion, and Persuasion |publisher=Portfolio/Penguin |date=2022 |isbn=978-0-593-19029-6 |location=[New York, NY] |oclc=1322437138 |access-date=5 September 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429040944/https://search.worldcat.org/title/1322437138 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

=== Politics ===
[[File:2021 Survey on existence of global warming and responsibility for climate change - bar chart.svg|alt=Result in bar graph of two questions (&quot;Is global warming occurring?&quot; and &quot;Are oil/gas companies responsible?&quot;), showing large discrepancies between American Democrats and Republicans|thumb|[[Public opinion on global warming#United States|Public opinion on global warming in the United States]] by political party&lt;ref&gt;{{cite news |last1=McGreal |first1=Chris |date=26 October 2021 |title=Revealed: 60% of Americans say oil firms are to blame for the climate crisis |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/26/climate-change-poll-oil-gas-companies-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026122356/https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/26/climate-change-poll-oil-gas-companies-environment |archive-date=26 October 2021 |quote=Source: Guardian/Vice/CCN/YouGov poll. Note: ±4% margin of error.}}&lt;/ref&gt;|300x300px]]Attitudes towards science are often determined by political opinions and goals. Government, business and [[advocacy group]]s have been known to use legal and economic pressure to influence scientific researchers. Many factors can act as facets of the [[politicisation of science]] such as [[anti-intellectualism]], perceived threats to religious beliefs, and fear for business interests.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Goldberg |first1=Jeanne |year=2017 |title=The Politicization of Scientific Issues: Looking through Galileo's Lens or through the Imaginary Looking Glass |url=https://www.csicop.org/si/show/politicization_of_scientific_issues |url-status=dead |journal=[[Skeptical Inquirer]] |volume=41 |issue=5 |pages=34–39 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180816182350/https://www.csicop.org/si/show/politicization_of_scientific_issues |archive-date=16 August 2018 |access-date=16 August 2018}}&lt;/ref&gt; Politicization of science is usually accomplished when scientific information is presented in a way that emphasises the uncertainty associated with the [[scientific evidence]].&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Bolsen |first1=Toby |last2=Druckman |first2=James N. |author2-link=James N. Druckman |year=2015 |title=Counteracting the Politicization of Science |journal=Journal of Communication |issue=65 |page=746}}&lt;/ref&gt; Tactics such as shifting conversation, failing to acknowledge facts, and capitalising on doubt of [[scientific consensus]] have been used to gain more attention for views that have been undermined by scientific evidence.&lt;ref name=&quot;Freudenberg-2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Freudenberg |first1=William F. |last2=Gramling |first2=Robert |last3=Davidson |first3=Debra J. |year=2008 |title=Scientific Certainty Argumentation Methods (SCAMs): Science and the Politics of Doubt |url=http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/freudenberg_etal_2008.pdf |url-status=live |journal=Sociological Inquiry |volume=78 |pages=2–38 |doi=10.1111/j.1475-682X.2008.00219.x |archive-url=https://web.archive.org/web/20201126214329/http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/freudenberg_etal_2008.pdf |archive-date=26 November 2020 |access-date=12 April 2020 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; Examples of issues that have involved the politicisation of science include the [[global warming controversy]], [[health effects of pesticides]], and [[health effects of tobacco]].&lt;ref name=&quot;Freudenberg-2008&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;vanderLinden-2017&quot;&gt;{{cite journal |last1=van der Linden |first1=Sander |last2=Leiserowitz |first2=Anthony |last3=Rosenthal |first3=Seth |last4=Maibach |first4=Edward |year=2017 |title=Inoculating the Public against Misinformation about Climate Change |url=https://www.repository.cam.ac.uk/bitstream/1810/270860/1/global%20challenges.pdf |url-status=live |journal=Global Challenges |volume=1 |issue=2 |page=1 |doi=10.1002/gch2.201600008 |pmc=6607159 |pmid=31565263 |bibcode=2017GloCh...100008V |archive-url=https://web.archive.org/web/20200404185312/https://www.repository.cam.ac.uk/bitstream/handle/1810/270860/global%20challenges.pdf?sequence=1 |archive-date=4 April 2020 |access-date=25 August 2019}}&lt;/ref&gt;

==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{wiktionary|science}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}
{{Philosophy of science}}
{{Glossaries of science and engineering}}
{{Science and technology studies}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=Science}}
[[Category:Science| ]]
[[Category:Observation]]
[[Category:Main topic articles]]

== حوالا ==
{{حوالا}}

{{ڪچو}}

[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>hkn45qtee1meg6ye2dtylauczn6kd0x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296911</id>
      <parentid>296910</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T15:02:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296911</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122669" sha1="nh6778dh8ywg7vo2fgwfyxtb2cyvvlm" xml:space="preserve">{{بابت| ھڪ عام لفظ}}
[[فائل:The Scientific Universe.png|thumb|200px|left|ڪائنات جي ماپ جو نقشو سائنس جي شاخن ۽ سائنس جي درجي بندي سان.&lt;ref&gt;[[R. P. Feynman]], ''[[The Feynman Lectures on Physics]]'', Vol.1, Chaps.1,2,&amp;3.&lt;/ref&gt;]]
'''سائنس (Science)''' [[لاطيني]] ٻوليءَ جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڄاڻ يا معلومات. يعني مشاهدي ۽ تجربن جي آڌار تي حاصل ٿيندڙ [[علم]] کي سائنس چئبو آهي.

سائنس [[ڪائنات]] متعلق آزمودہ [[وضاحت]]ن ۽ [[اڳڪٿي]]ن جي باري ۾ ڄاڻ کي حاصل ۽ منظم ڪرڻ واري ھڪ باضابطا ڪم جو نالو آهي.&lt;ref&gt;&lt;br /&gt;{{cite dictionary |encyclopedia=Merriam-Webster Online Dictionary |title=science |url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/science |accessdate=October 16, 2011 |publisher=[[Merriam-Webster]], Inc |quote='''3 a:''' knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method '''b:''' such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena.}}}}&lt;/ref&gt;  

جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي:&lt;ref name=&quot;cohen20212&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|title=The University and its Boundaries: Thriving or Surviving in the 21st Century|last=Cohen|first=Eliel|publisher=Routledge|year=2021|isbn=978-0-367-56298-4|location=New York|pages=14–41|chapter=The boundary lens: theorising academic actitity|access-date=May 4, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505045450/https://www.routledge.com/The-University-and-its-Boundaries-Thriving-or-Surviving-in-the-21st-Century/Cohen/p/book/9780367562984|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

# [[نيچرل سائنس|فطري سائنس]]
# [[سماجي سائنس]]
# [[رسمي سائنس]]

انھن مان فطري سائنس [[دُنيا|مادي دنيا]] جي بابت علم آھي (مثال طور، [[فزڪس|طبیعیات]]، [[ڪيميا]] ۽ [[حياتيات]])، جيڪي طبیعي دنيا جو مطالعو ڪن ٿیو؛ سماجي سائنس ([[اقتصاديات]]، [[نفسيات]] ۽ [[سماجيات]])، جيڪي فردن ۽ سماجن جو مطالعو ڪن ٿیو؛&lt;ref name=&quot;colanderhunt201922&quot;&gt;{{cite book|title=Social Science: An Introduction to the Study of Society|last1=Colander|first1=David C.|last2=Hunt|first2=Elgin F.|date=2019|publisher=Routledge|edition=17th|location=New York, NY|pages=1–22|chapter=Social science and its methods}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;nisbetgreenfeld202122&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Social Science|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|url=https://www.britannica.com/topic/social-science|access-date=May 9, 2021|date=October 16, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20220202193947/https://www.britannica.com/topic/social-science|archive-date=February 2, 2022|last2=Greenfeld|first2=Liah|last1=Nisbet|first1=Robert A.|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ رسمي سائنس ([[منطق]]، [[رياضي]] ۽ [[ڪمپيوٽر سائنس|نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس]])، جيڪي باضابطه سسٽم جو مطالعو ڪن ٿیو، محور ۽ ضابطن جي ذريعي سنڀاليندا آهن.&lt;ref name=&quot;löwe200222&quot;&gt;{{cite journal|last=Löwe|first=Benedikt|author-link=Benedikt Löwe|year=2002|title=The formal sciences: their scope, their foundations, and their unity|journal=Synthese|volume=133|issue=1/2|pages=5–11|doi=10.1023/A:1020887832028|s2cid=9272212}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;rucker201922&quot;&gt;{{cite book|url=http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|title=Infinity and the Mind: The Science and Philosophy of the Infinite|last=Rucker|first=Rudy|publisher=Princeton University Press|year=2019|isbn=978-0-691-19138-6|edition=Reprint|location=Princeton, New Jersey|pages=157–188|chapter=Robots and souls|author-link=Rudy Rucker|access-date=May 11, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210226212447/http://www.rudyrucker.com/infinityandthemind/#calibre_link-328|archive-date=February 26, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ڪجهه عالمن جو چوڻ آهي تہ رسمي سائنس حقيقي سائنس نہ آهي ڇو تہ ان جي ضابطن ۾ نظرين کي حقيقي مشاھدن سان پرکڻ ممڪن ناهي.&lt;ref&gt;Contemporary science is typically subdivided into the natural sciences which study the material world, the social sciences which study people and societies, and the formal sciences like mathematics. Some do not consider formal sciences to be true science as theories within these disciplines cannot be tested with physical observations,&lt;/ref&gt; سائنس جا اھڙا ضابطا جيڪي [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[طب|ميڊيسن]] ۾ ڪم اچن انھن کي [[اپلائيڊ سائنس|اطلاقي سائنس]] سمجھيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|title=Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms|author=Editorial Staff|date=March 7, 2008|publisher=Seed magazine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929092138/http://www.seedmagazine.com/news/2007/03/scientific_method_relationship.php|archivedate=September 29, 2007|deadurl=no|accessdate=September 12, 2007|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;

سائنس جي تاريخ تاريخي ریڪارڊ جي اڪثريت تي پکڙيل آهي، جنهن ۾ جديد سائنس جا قديم ترين تحريري ریڪارڊ شامل آهن، جن جي سڃاڻپ ڪندڙ اڳڪٿيون جيڪي برونز دور مصر ۽ ميسوپوٽيميا جي لڳ ڀڳ 3000 ق.م. کان 1200 ق.م. تائين آهن. 

رياضي، فلڪيات ۽ طب ۾ سندن تعاون، يوناني قدرتي فلسفي کي قديم آثارن ۾ داخل ڪيو ۽ ان جي شڪل اختيار ڪئي، جنهن ۾ قدرتي سببن جي بنياد تي طبیعي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ڪرڻ لاءِ باضابطه ڪوششون ڪيون ويون، جڏهن ته اڳتي وڌڻ، بشمول هندي۔عربي عددي سرشتو، هندستان جي سونهري دور ۾ ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;Lindberg2007a2&quot;&gt;{{Cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0226482057|edition=2nd}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007a2&quot;&gt;{{cite book|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|location=New York|pages=1–26|chapter=Ancient Egypt to Plato|chapter-url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n16|chapter-url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ Building Bridges Among the BRICs] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230418081025/https://books.google.com/books?id=rMAaBgAAQBAJ|date=April 18, 2023}}, p. 125, Robert Crane, Springer, 2014&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Keay2&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132|title=India: A history|last=Keay|first=John|publisher=Atlantic Monthly Press|year=2000|isbn=978-0-87113-800-2|page=[https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/132 132]|quote=The great era of all that is deemed classical in Indian literature, art and science was now dawning. It was this crescendo of creativity and scholarship, as much as ... political achievements of the Guptas, which would make their age so golden.|author-link=John Keay}}&lt;/ref&gt; 

ابتدائي وچين دور (400 کان 1000 عيسوي) دوران مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوءِ انهن علائقن ۾ سائنسي تحقيق خراب ٿي وئي، پر قرون وسطيٰ جي بحاليءَ واري دور ۾ (ڪارولنگين ريناسنس، اوٽونين ريناسنس ۽ 12هين صديءَ جي [[ريناسنس]]) ۾ تعلیم ٻيهر ترقي ڪئي. مغربي يورپ ۾ گم ٿيل ڪجهه يوناني نسخا محفوظ ڪيا ويا ۽ اسلامي گولڊن ايج دوران وچ اوڀر ۾ وسعت ڏني وئي،&lt;ref name=&quot;Lindberg82&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=163–92|chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ بازنطيني يوناني عالمن جي ڪوششن سان گڏ جيڪي يوناني نسخن کي بازنطيني سلطنت جي مرڻ واري بازنطيني سلطنت کان مغربي يورپ ۾ [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ کڻي آيا. 10هين کان 13هين صدي تائين مغربي يورپ ۾ يوناني ڪمن ۽ اسلامي تحقيقن جي بحالي ۽ انضمام &quot;فطري فلسفي&quot; کي بحال ڪيو،&lt;ref name=&quot;Lindberg102&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=225–53|chapter=The recovery and assimilation of Greek and Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Sease, Virginia; Schmidt-Brabant, Manfrid. Thinkers, Saints, Heretics: Spiritual Paths of the Middle Ages. 2007. [https://books.google.com/books?id=8Lkzp-StZGUC&amp;pg=PA80&amp;dq=%22Everything+we+would+today+call+science+came+through+Islam%22&amp;hl=en&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=1&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiDpu3y096BAxX3VPEDHZplB_0Q6AF6BAgHEAI Pages 80-81]. Retrieved October 6, 2023&lt;/ref&gt; جيڪو بعد ۾ سائنسي انقلاب جي ذريعي تبديل ٿي ويو جيڪو 16هين صديءَ ۾ شروع ٿيو،&lt;ref name=&quot;Principe201122&quot;&gt;{{cite book|title=Scientific Revolution: A Very Short Introduction|last=Principe|first=Lawrence M.|publisher=Oxford University Press|year=2011|isbn=978-0-19-956741-6|edition=|location=New York|pages=1–3|chapter=Introduction}}&lt;/ref&gt; جيئن نوان خيال ۽ دريافتون اڳئين يوناني تصورن ۽ روايتون کان پري ٿي ويون.&lt;ref name=&quot;Lindberg142&quot;&gt;{{cite book|title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context|last=Lindberg|first=David C.|publisher=University of Chicago Press|year=2007|isbn=978-0-226-48205-7|edition=2nd|location=Chicago|pages=357–368|chapter=The legacy of ancient and medieval science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Grant2007c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/historynaturalph00gran|title=A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century|last=Grant|first=Edward|publisher=Cambridge University Press|year=2007|isbn=978-0-521-68957-1|edition=|location=New York|pages=[https://archive.org/details/historynaturalph00gran/page/n289 274]–322|chapter=Transformation of medieval natural philosophy from the early period modern period to the end of the nineteenth century|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي طريقي جلد ئي علم جي تخليق ۾ هڪ وڏو ڪردار ادا ڪيو ۽ اهو 19ھین صدي تائين نه هو ته سائنس جون ڪيتريون ئي ادارتي ۽ پيشه ورانه خصوصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون،&lt;ref name=&quot;Cahan Natural Philosophy2&quot;&gt;{{cite book|title=From Natural Philosophy to the Sciences: Writing the History of Nineteenth-Century Science|date=2003|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-08928-7|editor1-last=Cahan|editor1-first=David|location=Chicago}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lightman 19th22&quot;&gt;{{cite book|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|last1=Lightman|first1=Bernard|date=2011|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-31783-0|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|location=Chicago|page=367|chapter=13. Science and the Public|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter}}&lt;/ref&gt; ان سان گڏ &quot;قدرتي فلسفي&quot; کي &quot;قدرتي سائنس&quot; ۾ تبديل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Territories of Science and Religion|last1=Harrison|first1=Peter|date=2015|publisher=University of Chicago Press|isbn=978-0-226-18451-7|location=Chicago|pages=164–165|quote=The changing character of those engaged in scientific endeavors was matched by a new nomenclature for their endeavors. The most conspicuous marker of this change was the replacement of &quot;natural philosophy&quot; by &quot;natural science&quot;. In 1800 few had spoken of the &quot;natural sciences&quot; but by 1880, this expression had overtaken the traditional label &quot;natural philosophy&quot;. The persistence of &quot;natural philosophy&quot; in the twentieth century is owing largely to historical references to a past practice (see figure 11). As should now be apparent, this was not simply the substitution of one term by another, but involved the jettisoning of a range of personal qualities relating to the conduct of philosophy and the living of the philosophical life.|author-link1=Peter Harrison (historian)}}&lt;/ref&gt;

گذريل هڪ سؤ سالن ۾ ئي سائنس ايتري ترقي ڪئي آهي، جو عقل حيران آهي. لاتعداد شيون ايجاد ٿيون آهن، ۽ اسين هينئر به ائين نٿا چئي سگهون ته اڳتي هلي ڪجهه [[ايجاد]] نه ٿيندو؛ اسان کي پڪ آهي ته وقت سان گڏوگڏ نيون ايجادون ٿينديون،  انهيءَ لاءِ ضروري آهي ته سائنس کي گهڻي اهميت ڏني وڃي ۽ هر علم جو مطالعو به جاري رکيو وڃي.&lt;ref&gt;[http://www.sindhiadabiboard.org/Catalogue/Science_n_Tech/Book5/Book_page1.html Sindhi Adabi Board Online Library (Science_n_Tech)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: برک سائنسي کوجنائون ۽ ايجادون،  محمد عثمان ڏيپلائي&lt;/ref&gt;

سائنس هڪ طرف اهو ڪيو جو پنهنجي تجزيي ۽ تجربي جي ذريعي نيٺ هيءُ ثابت ڪري ڇڏيو ته، سڀ شيون، ظاهري گهڻائيءَ جي باوجود، پنهنجي آخري تجزيي ۾ رڳو ايٽم جو ميڙ آهن ۽ ايٽم توانائي جي لهرن جو مجموعو آهي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=انسانيت جي تعمير (مولانا وحيد الدين خان / خالد ڀٽي) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |accessdate=2016-09-13 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912090236/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=307 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

سائنس ۾ نئون علم سائنسدانن جي تحقيق سان ترقي ڪري ٿو جيڪي دنيا جي باري ۾ تجسس ۽ مسئلن کي حل ڪرڻ جي خواهش کان متاثر ٿين ٿا.&lt;ref name=&quot;macritchie2011&quot;&gt;{{cite book |last=MacRitchie |first=Finlay |url=https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |title=Scientific Research as a Career |publisher=Routledge |year=2011 |isbn=978-1-4398-6965-9 |location=New York |pages=1–6 |chapter=Introduction |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505074020/https://www.routledge.com/Scientific-Research-as-a-Career/MacRitchie/p/book/9781439869659 |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;marder2011&quot;&gt;{{cite book |last=Marder |first=Michael P. |url=https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |title=Research Methods for Science |publisher=Cambridge University Press |year=2011 |isbn=978-0-521-14584-8 |location=New York |pages=1–17 |chapter=Curiosity and research |access-date=May 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210505001547/https://www.cambridge.org/core/books/research-methods-for-science/1C04E5D747781B68C52A79EE86BF584B |archive-date=May 5, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt; همعصر سائنسي تحقيق انتهائي سهڪاري آهي ۽ عام طور تي ٽيمن پاران علمي ۽ تحقيقي ادارن،&lt;ref name=&quot;deridder20202&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|title=What is Scientific Knowledge? An Introduction to Contemporary Epistemology of Science|last=de Ridder|first=Jeroen|publisher=Routledge|year=2020|isbn=978-1-138-57016-0|editor-last1=McCain|editor-first1=Kevin|location=New York|pages=3–17|chapter=How many scientists does it take to have knowledge?|access-date=May 5, 2021|editor-last2=Kampourakis|editor-first2=Kostas|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505044353/https://www.routledge.com/What-is-Scientific-Knowledge-An-Introduction-to-Contemporary-Epistemology/McCain-Kampourakis/p/book/9781138570153|archive-date=May 5, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سرڪاري ادارن ۽ ڪمپنين ۾ ڪئي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;lindberg2007h&quot;&gt;{{cite book |last=Lindberg |first=David C. |title=The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context |publisher=University of Chicago Press |year=2007 |isbn=978-0-226-48205-7 |edition=2nd|location=Chicago |pages=163–192 |chapter=Islamic science}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;gertner20132&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|title=Commercialization Secrets for Scientists and Engineers|last=Szycher|first=Michael|publisher=Routledge|year=2016|isbn=978-1-138-40741-1|location=New York|pages=159–176|chapter=Establishing your dream team|access-date=May 5, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818032914/https://www.routledge.com/Commercialization-Secrets-for-Scientists-and-Engineers/Szycher/p/book/9781498730600|archive-date=August 18, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; انهن جي ڪم جو عملي اثر سائنس جي پاليسين جي اڀرڻ جو سبب بڻيو آهي جيڪي تجارتي شين، هٿيارن، صحت جي حفاظت، عوامي انفراسٽرڪچر، ۽ ماحولياتي تحفظ جي اخلاقي ترقي کي ترجيح ڏيندي سائنسي ادارن تي اثر انداز ڪرڻ چاهيندا آهن.

==نالو==
ماضي ۾، سائنس &quot;علم&quot; يا &quot;مطالعو&quot; جي مترادف هئي، ان جي لاطيني اصليت کي برقرار رکڻ ۾. هڪ شخص جيڪو سائنسي تحقيق ڪئي، &quot;قدرتي فلسفي&quot; يا &quot;سائنس جو انسان&quot; سڏيو ويندو هو. 1834ع ۾، وليم وهيل، ميري سومرويل جي ڪتاب، On the Connexion of the Physical Sciences جي هڪ جائزي ۾ سائنسدان جو اصطلاح متعارف ڪرايو، ان جو اعتبار ”ڪجهه ذهين انسان“ (ممڪن طور پاڻ کي) ڏنو. 

==تاريخ==
===شروعاتي تاريخ=== 
سائنس جي ڪا به هڪ اصليت ناهي بلڪه، منظم طريقي سان هزارين سالن جي عرصي دوران بتدريج اڀري، سڄي دنيا ۾ مختلف صورتون اختيار ڪيون ۽ تمام ابتدائي ترقيات بابت ڪجھ تفصيل ڄاڻن ٿا. عورتون غالباً قبل از تاريخ سائنس ۾ مرڪزي ڪردار ادا ڪيون، جيئن مذهبي رسمون ڪيون. ڪجهه عالمن ماضيءَ جي سرگرمين کي ليبل ڪرڻ لاءِ &quot;پروٽوسائنس&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو آهي، جيڪي جديد سائنس سان مشابهت رکن ٿيون پر سڀ خصوصيتون نه؛ جڏهن ته، هن ليبل تي پڻ تنقيد ڪئي وئي آهي، انهن سرگرمين جي باري ۾ سوچڻ صرف جديد درجي جي حوالي سان، ان کي بدنام ڪندڙ، يا تمام گهڻو پيشگيزم جو مشورو ڏئي ٿو. سائنسي عملن لاءِ سڌو ثبوت قديم مصر ۽ عراق (ميسوپوٽيميا) جهڙن ابتدائي تهذيبن ۾، 3000 ق. م. کان 1200 ق.م. لکڻ جي نظام جي اچڻ سان واضح ٿي ويا آهن، جيتوڻيڪ &quot;سائنس&quot; ۽ &quot;فطرت&quot; جا لفظ ۽ تصور ان وقت تصوراتي منظرنامي جو حصو نه هئا، پر قديم مصري ۽ ميسوپوٽيميا جي مدد ڪئي جيڪا بعد ۾ يوناني ۽ قرون وسطي واري سائنس؛ رياضي، فلڪيات، ۽ طب ۾ هڪ جڳهه ڳولي سگهندي. 3ھین صدی ق.م. کان، قديم مصرين هڪ اعشاري نمبرن جو نظام تيار ڪيو، جاميٽري استعمال ڪندي عملي مسئلا حل ڪيا ۽ هڪ ڪئلينڊر تيار ڪيو. انهن جي شفا جي علاج ۾ دوائن جي علاج ۽ مافوق الفطرت، جهڙوڪ نماز، منٿون ۽ رسمون شامل آهي . قديم ميسوپوٽيميا وارا مٽيء جي برتن، فينس، شيشي، صابن، ڌاتو، چوني پلستر ۽ واٽر پروفنگ ٺاهڻ لاء مختلف فطري ڪيميائي جي خاصیتن جي باري ۾ ڄاڻ استعمال ڪندا هئا. انهن جانورن جي جسمانيات، اناتومي، رويي ۽ علم نجوم جو اڀياس ڪيو.
 
ميسوپوٽيميا جي ماڻهن کي طب ۾ شديد دلچسپي هئي ۽ ابتدائي طبي نسخا سمیري زبان ۾ اُر جي ٽين خاندان جي دور ۾ ظاهر ٿيا. لڳي ٿو ته هنن سائنسي مضمونن جو مطالعو ڪيو هو، جن ۾ عملي يا مذهبي استعمال هئا ۽ انهن جي تجسس کي پورو ڪرڻ ۾ گهٽ دلچسپي هئي. 

===ڪلاسيڪل آڳاٽي===
فطرت جي تصور جي [[ايجاد]] ٿيڻ کان پھريان [[يونان]] جا [[سقراط]] کان اڳ وارا [[فلاسافر]] اھي سڀ کان پھريان ماڻهو ھئا جن فطرت ۽ رسم جي وچ ۾ فرق کي سڃاتو. انھن فطرت کي اھو طريقو سمجھيو جنھن ذريعي ٻوٽن جي واڌ ٿيندي آھي ۽ رسم کي اھو طريقو سمجھيو جنھن سان ڪو قبيلو ڪنھن خاص ديوتا جي پوڄا ڪندو آھي.&lt;ref&gt;&quot;Progress or Return&quot; in ''An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss'' (Expanded version of ''Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss'', 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.&lt;/ref&gt;

[[اناطوليہ|ايشيا مائنر]] جي شھر، مليسئس (Miletus) جي رياضي دان، [[ٿيلس|ٿيلیس]] (Thales) جي مليسئس ۾ قائم ڪيل مليسئن اسڪول (Milesian School) جي [[سقراط]] کان اڳ وارن فلاسافرن ۽ ٿیلیس کان بعد وارن فلاسافرن جن ۾ انيڪسيمينڊر ۽ انيڪسيمينز شامل آهن، اھي پھريان فلاسافر ھئا جن فطرت جي مظھرن کي مافوق الفطرت ھستين تي اعتبار ڪرڻ کانسواءِ سمجھائڻ جي پھرين ڪوشش ڪئي.&lt;ref&gt;O'Grady, Patricia F. (2016). Thales of Miletus: The Beginnings of Western Science and Philosophy. New York City, New York and London, England: Routledge. p. 245. ISBN 978-0-7546-0533-1. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; پائٿاگورث (Pythagoras) ڪامپليڪس نمبر فلاسافي ۾ اضافو ڪري ریاضي جي ترقي ۾ خاطرخواه اضافو ڪيو.&lt;ref&gt;Burkert, Walter (June 1, 1972). Lore and Science in Ancient Pythagoreanism. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-53918-4. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني فلاسافر ليوسيپس ۽ ان جي شاگرد ڊيموڪراٽس ائٽمن جو نظريو ڏنو.&lt;ref&gt;Pullman, Bernard (1998). The Atom in the History of Human Thought. Oxford, England: Oxford University Press. pp. 31–33. ISBN 0-19-515040-6. Archived from the original on January 29, 2018.&lt;/ref&gt; يوناني طبیب، ھپوڪریٽس سسٽم واري ميڊيڪل سائنس جي روايت قائم ڪئي،&lt;ref&gt;Margotta, Roberto (1968). The Story of Medicine. New York City, New York: Golden Press.&lt;/ref&gt; ان کي [[طب|ميڊيڪل سائنس]] جو ابو سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;Leff, Samuel; Leff, Vera (1956). From Witchcraft to World Health. London, England: Macmillan.&lt;/ref&gt;

===وچين دور===
[[مغربي رومن سلطنت]] جي زوال جي ڪري، پنجين صدي عيسوي ۾ دانشورانه زوال ڏٺو ۽ مغربي يورپ ۾ دنيا جي يوناني تصورن جي ڄاڻ خراب ٿي. ان عرصي دوران، لاطيني انسائيڪلوپيڊسٽن جهڙوڪ ايسڊور آف سيويل، عام قديم علم جي اڪثريت کي محفوظ ڪيو. ان جي ابتڙ، ڇاڪاڻ   ته [[بازنطيني سلطنت]] حملي ڪندڙن جي حملن جي مزاحمت ڪئي، اهي اڳئين سکيا کي بچائڻ ۽ بهتر ڪرڻ جي قابل هئا. جان فلوپونس، 500ع ۾ بزنطيني عالم، [[ارسطو]] جي [[فزڪس]] جي تدريس تي سوال اٿارڻ شروع ڪيو، جنهن ۾ محرڪ جي نظريي کي متعارف ڪرايو. هن جي تنقيد قرون وسطيٰ جي عالمن ۽ گليلو گليلي لاءِ هڪ الهام هئي، جنهن ڏهن صدين کان پوءِ هن جي ڪم جو وسيع حوالو ڏنو. آڳاٽي دور جي آخر ۾ ۽ وچين دور جي شروعات ۾، قدرتي رجحانن کي خاص طور تي ارسطو جي طريقي سان جانچيو ويو. ارسطو جي چار سببن تي مشتمل آهي: مادي، رسمي، حرڪت ۽ آخري سبب. ڪيتريون ئي يوناني ڪلاسيڪل نصوص بازنطيني سلطنت طرفان محفوظ ڪيون ويون ۽ عربي ترجما گروپن جهڙوڪ نيسٽورين ۽ مونوفيسائٽس پاران ڪيا ويا. خلافت جي دور ۾، اهي عربي ترجما بعد ۾ عرب سائنسدانن طرفان بهتر ۽ ترقي ڪيا ويا. ڇهين ۽ ستين صديءَ تائين، پاڙيسري ساساني سلطنت گنڊشاپور جي طبي اڪيڊمي قائم ڪئي، جنهن کي يوناني، سرائي ۽ فارسي طبيب قديم دنيا جو سڀ کان اهم طبي مرڪز سمجهن ٿا. دانائي جو گھر عباسي دور جي بغداد، عراق ۾ قائم ڪيو ويو، جتي ارسطوءَ جو اسلامي مطالعو 13 صدي عيسويءَ ۾ منگول جي حملن تائين پھچي ويو. [[ابن الهيثم]]، جيڪو الهازن جي نالي سان مشهور آهي، پنهنجي بصري مطالعي ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربو استعمال ڪيو. ڪينن آف ميڊيسن جي Avicenna جي تاليف، هڪ طبي انسائيڪلوپيڊيا، [[طب]] ۾ سڀ کان اهم اشاعتن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي ۽ 18 صدي عيسويء تائين استعمال ڪيو ويو. يارهين صدي عيسويءَ تائين، يورپ جو اڪثر حصو عيسائي ٿي چڪو هو، ۽ 1088 ۾، بولونا يونيورسٽي يورپ جي پهرين يونيورسٽي طور اڀري آئي. جيئن ته، قديم ۽ سائنسي متنن جي لاطيني ترجمي جي طلب وڌي وئي، جيڪو 12 صدي عيسويء جي [[ريناسنس]] ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. مغربي يورپ ۾, تجربن جي ذريعي ڪيل تجربن سان، فطرت ۾ مضمونن جي مشاهدي، بيان ۽ درجه بندي, ريناسنس اسڪالرزم کي ترقي ڏني وئي. 13 صدي عيسويء ۾، بولوگنا ۾ طبي استادن ۽ شاگردن, پهريون ڀيرو اناتومي درسي ڪتاب جي بنياد تي مونڊينو ڊي لوزي پاران انساني ڊسڪشن جي بنياد تي, انساني جسم کي کولڻ شروع ڪيو.
===ريناسنس===
{{Main|سائنسي انقلاب|ريناسنس ۾ سائنس}}
[[File:De Revolutionibus manuscript p9b.jpg|left|thumb|هيليو سينٽرڪ ماڊل جي ڊرائنگ جيئن ڪوپرنيڪس جي ڊي ريووليوبيوس اوربيم ڪوئليسٽيم پاران تجويز ڪيل آهي.|alt=Drawing of planets' orbit around the Sun]]

[[بصريات]] (Optics) ۾ نئين ترقيءَ, جيئن ڪئميرا اوبسڪورا ۽ دوربين, [[ريناسنس]] جي شروعات ۾ ڪردار ادا ڪيو، ٻنهي تصورن تي ڊگھي عرصي کان موجود مابعد الطبعياتي خيالن کي چيلينج ڪرڻ سان گڏو گڏ ٽيڪنالاجي جي بهتري ۽ ترقي ۾ به ڪردار ادا ڪيو. ريناسنس جي شروعات ۾، [[راجر بيڪن]]، ويٽيلو ۽ جان پيڪهم هر هڪ هڪ علمي آنٽولوجي کي هڪ سببن جي زنجير تي, جنهن جي شروعات ارسطو جي انفرادي ۽ آفاقي شڪلن جي احساس، تصور، ۽ آخرڪار ادراڪ سان  تعمير ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-20012&quot;&gt;{{cite book|last=Smith|first=A. Mark|title=Alhacen's Theory of Visual Perception: A Critical Edition, with English Translation and Commentary, of the First Three Books of Alhacen's ''De Aspectibus'', the Medieval Latin Version of Ibn al-Haytham's ''Kitāb al-Manāẓir'', 2 vols|title-link=De Aspectibus|publisher=[[American Philosophical Society]]|year=2001|isbn=978-0-87169-914-5|series=Transactions of the American Philosophical Society|volume=91|location=[[Philadelphia]]|oclc=47168716|issue=4–5}}&lt;/ref&gt; وژن جو هڪ نمونو جيڪو بعد ۾ پرسپيڪٽيوزم جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ان جو استحصال ڪيو ويو ۽ ريناسنس جي فنڪارن پاران مطالعو ڪيو ويو. هي نظريو ارسطو جي چئن سببن مان فقط ٽي: رسمي، مادي ۽ آخري کي استعمال ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;Smith-19812&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;  

سورھين صديءَ ۾ [[ڪوپرنيڪس|نڪولس ڪوپرنيڪس]],  جيو سينٽرڪ ماڊل جي بدران، جتي سيارا ۽ سج ڌرتيءَ جي چوڌاري گھمندا آھن, [[آڪاش منڊل|شمسي نظام]] جو ھڪ ھيليو سينٽرڪ ماڊل ٺاھيو، جنھن موجب سيارا سج جي چوڌاري گھمندا آھن. اهو هڪ نظريي تي مبني هو ته سيارن جا مداري دور وڏا هوندا آهن ڇاڪاڻ ته انهن جا مدار حرڪت جي مرڪز کان پري هوندا آهن، جنهن کي هن ٽاليمي جي ماڊل سان متفق نه ڏٺو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|doi=10.1177/002182860203300301|title=Copernicus and the Origin of his Heliocentric System|journal=Journal for the History of Astronomy|volume=33|issue=3|pages=219–35|year=2016|last1=Goldstein|first1=Bernard R|s2cid=118351058|url=http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|access-date=12 April 2020|archive-date=12 April 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200412211013/http://pdfs.semanticscholar.org/e610/194b7b608cab49e034a542017213d827fb70.pdf|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  &lt;!-- Censorship and such from the church --&gt;

جوهانس ڪيپلر ۽ ٻين ان خيال کي چيلينج ڪيو ته اک جو واحد ڪم ادراڪ آهي ۽ اکين ۽ روشنيءَ جي پروپيگنڊا ڏانهن ڌيان ڇڪائيندڙ روشنيءَ ۾ بنيادي ڌيان کي منتقل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Smith-1981&quot;&gt;{{Cite journal|jstor=231249|doi=10.1086/352843|pmid=7040292|title=Getting the Big Picture in Perspectivist Optics|journal=Isis|volume=72|issue=4|pages=568–89|last1=Smith|first1=A. Mark|year=1981|s2cid=27806323}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cohen-2010b&quot;&gt;{{cite book|last1= Cohen|first1= H. Floris|author-link= Floris Cohen|chapter = Greek nature knowledge transplanted and more: Renaissance Europe|title= How modern science came into the world. Four civilizations, one 17th-century breakthrough|date= 2010|pages=99–156|publisher= Amsterdam University Press|location= Amsterdam|isbn= 978-90-8964-239-4|edition= 2nd}}&lt;/ref&gt; تنهن هوندي به ڪيپلر، ڪيپلر جي سياري جي حرڪت جي قانونن جي دريافت ذريعي ڪوپرنيڪس جي هيليو سينٽرڪ ماڊل کي بهتر ڪرڻ لاء, سڀ کان وڌيڪ مشهور آهي. ڪيپلر ارسطوءَ جي مابعد الطبعيات کي رد نه ڪيو ۽ پنھنجي ڪم کي ھرموني آف اسفيرز جي ڳولا جي طور تي بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koestler-19902&quot;&gt;{{Cite book|last=Koestler|first=Arthur|url=https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1|title=The Sleepwalkers: A History of Man's Changing Vision of the Universe|publisher=[[Penguin Books]]|year=1990|isbn=0-14-019246-8|location=London|page=[https://archive.org/details/sleepwalkershist00koes_0/page/1 1]|author-link=Arthur Koestler|orig-date=1959}}&lt;/ref&gt; [[گليليئو گليليئي|گليلو]] علم فلڪيات، فزڪس ۽ انجنيئرنگ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. بهرحال، پوپ اربن VIII کيس هيليو سينٽرڪ ماڊل بابت لکڻ جي سزا ڏيڻ کان پوءِ هن کي ايذايو ويو.&lt;ref name=&quot;van Helden-19952&quot;&gt;{{cite web|url=http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|title=Pope Urban VIII|last=van Helden|first=Al|year=1995|website=The Galileo Project|access-date=3 November 2016|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20161111033150/http://galileo.rice.edu/gal/urban.html|archive-date=11 November 2016}}&lt;/ref&gt;

پرنٽنگ پريس وڏي پيماني تي عالمانه دليلن کي شايع ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندي هئي، جنهن ۾ ڪجهه اهڙا به هئا جيڪي فطرت جي همعصر خيالن سان وڏي پئماني تي اختلاف رکندا هئا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Gingerich|first=Owen|title=Copernicus and the Impact of Printing|journal=Vistas in Astronomy|volume=17|year=1975|issue=1|pages=201–218|doi=10.1016/0083-6656(75)90061-6|bibcode=1975VA.....17..201G}}&lt;/ref&gt; [[فرانسس بيڪن]] ۽ [[ڊيڪارٽ|ريني ڊيڪارٽ]] هڪ نئين قسم جي غير ارسطو سائنس جي حق ۾ فلسفيانه دليل شايع ڪيا. بيڪن غور فڪر تي تجربي جي اهميت تي زور ڏنو، ارسطوءَ جي رسمي ۽ حتمي سبب جي تصورن تي سوال اٿاريو، ان خيال کي فروغ ڏنو ته سائنس کي فطرت جي قانونن ۽ سموري انساني زندگي جي سڌاري جو مطالعو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Zagorin|first=Perez|title=Francis Bacon|page=84|year=1998|place=Princeton|publisher=Princeton University Press|isbn=978-0-691-00966-7}}&lt;/ref&gt; ڊيڪارٽ انفرادي سوچ تي زور ڏنو ۽ دليل ڏنو ته رياضي کي جاميٽري جي بدران فطرت جي مطالعي لاء استعمال ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Davis|first1=Philip J.|last2=Hersh|first2=Reuben|year=1986|title=Descartes' Dream: The World According to Mathematics|location=Cambridge, MA|publisher=[[Harcourt Brace Jovanovich]]}}&lt;/ref&gt;

=== روشن خيالي جو دور ===
{{Main|روشن خيالي جي دور ۾ سائنس}}
[[فائل:Newton's_Principia_title_page.png|alt=see caption|thumb|[[آئزڪ نيوٽن]] جي &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿيميٽيڪا&quot; جي 1687ع جي پهرين ايڊيشن جو عنوان صفحو]]
روشن خيالي جي دور جي شروعات ۾، [[آئزڪ نيوٽن]] پنهنجي ڪتاب   &quot;فلوسوفائي نيچرل پرنسيپيا ميٿميٽيڪا&quot; جي ذريعي ڪلاسيڪل ميڪنڪس جو بنياد وڌو، جيڪو مستقبل جي فزڪس دانن تي تمام گهڻو اثر انداز ٿيو.&lt;ref&gt;{{cite book|last=Gribbin|first=John|title=Science: A History 1543–2001|year=2002|page=241|publisher=Allen Lane|isbn=978-0-7139-9503-9|quote=Although it was just one of the many factors in the Enlightenment, the success of Newtonian physics in providing a mathematical description of an ordered world clearly played a big part in the flowering of this movement in the eighteenth century}}&lt;/ref&gt; گوٽفرايڊ ولھيلم ليبنز ارسطوءَ جي فزڪس مان اصطلاحن کي شامل ڪيو، جيڪو ھاڻي نئين غير ٽيليولوجي طريقي ۾ استعمال ڪيو ويو. ان جو مطلب شين جي نظر ۾ هڪ ڦيرڦار آهي: شيون هاڻي سمجهيا ويندا هئا جن کي ڪوبه فطري مقصد نه هو. ليبنز فرض ڪيو ته مختلف قسم جون شيون سڀئي فطرت جي ساڳئي عام قانونن جي مطابق ڪم ڪن ٿيون، جن ۾ ڪو خاص رسمي يا حتمي سبب ناهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Leibniz/|title=Gottfried Leibniz – Biography|website=Maths History|access-date=2 March 2021|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711221621/http://www-groups.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Leibniz.html|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ان عرصي دوران سائنس جو اعلان ڪيل مقصد ۽ قدر دولت ۽ ايجادن جي پيداوار بڻجي ويو جيڪي انساني زندگين کي بهتر بڻائي، مادي لحاظ کان وڌيڪ کاڌو، ڪپڙا ۽ ٻيون شيون. بيڪن جي لفظن ۾، &quot;سائنس جو حقيقي ۽ جائز مقصد، ۽ هن سائنسدانن کي غير معمولي فلسفي يا روحاني خيالن جي پيروي ڪرڻ کان روڪيو، جنهن تي هن جو يقين هو ته &quot;ذيلي، شاندار يا خوش ڪرڻ [قياس] جي ڌوڙ کان ٻاهر انساني خوشين ۾ ٿورو حصو ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|title=The Social and Economic Roots of the Scientific Revolution: Texts by Boris Hessen and Henryk Grossmann|last1=Freudenthal|first1=Gideon|last2=McLaughlin|first2=Peter|date=20 May 2009|publisher=Springer Science &amp; Business Media|isbn=978-1-4020-9604-4|access-date=25 July 2018|archive-date=19 January 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200119203949/https://books.google.com/books?id=PgmbZIybuRoC&amp;pg=PA162|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

روشن خياليءَ جي دور ۾ سائنس تي سائنسي سماجن ۽ اڪيڊمين جو غلبو هو،&lt;ref&gt;{{Cite book|editor-last1=Goddard Bergin|editor-first1=Thomas|editor1-link=Thomas G. Bergin|url=https://archive.org/details/encyclopediaofre0000unse_d0p5|title=Encyclopedia of the Renaissance|editor-last2=Speake|editor-first2=Jennifer|editor2-link=Jennifer Speake|year=1987|publisher=Facts on File|isbn=978-0816013159|publication-date=1 December 1987}}&lt;/ref&gt; جن گهڻو ڪري يونيورسٽين کي سائنسي تحقيق ۽ ترقيءَ جا مرڪز بڻائي ڇڏيو هو. سوسائٽيون ۽ اڪيڊميون سائنسي پيشي جي پختگي جي پسمنظر هئا. هڪ ٻي اهم ترقي,  وڌندڙ پڙهيل لکيل آباديءَ ۾ سائنس جي مقبوليت هئي.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=van Horn Melton|first=James|url=https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|title=The Rise of the Public in Enlightenment Europe|publisher=[[Cambridge University Press]]|year=2001|isbn=978-0511819421|doi=10.1017/CBO9780511819421|access-date=27 May 2022|url-access=subscription|archive-date=20 January 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120143805/https://www.cambridge.org/core/books/rise-of-the-public-in-enlightenment-europe/BA532085A260114CD430D9A059BD96EF|url-status=live|pages=82–83}}&lt;/ref&gt; روشن خيال فلسفين, بنيادي طور تي, پنھنجي ڪجھ سائنسي اڳ: گليلو، ڪيپلر، بوائل ۽ نيوٽن ڏانھن, دور جي ھر فزيڪل ۽ سماجي شعبي جي ھدايتن لاءَ رخ ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=The Scientific Revolution and the Enlightenment (1500–1780)|url=https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|access-date=29 January 2024|archive-date=14 January 2024|archive-url=https://web.archive.org/web/20240114191547/https://www.tamaqua.k12.pa.us/cms/lib07/PA01000119/Centricity/Domain/119/TheScientificRevolution.pdf|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Scientific Revolution {{!}} Definition, History, Scientists, Inventions, &amp; Facts|url=https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|access-date=29 January 2024|website=Britannica|language=en|archive-date=18 May 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190518105004/https://www.britannica.com/science/Scientific-Revolution|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

ارڙهين صديءَ ۾ [[طب]]&lt;ref name=&quot;Madigan-20062&quot;&gt;{{cite book|title=Brock Biology of Microorganisms|publisher=Prentice Hall|year=2006|isbn=978-0131443297|veditors=Madigan M, Martinko J|edition=11th}}&lt;/ref&gt; ۽ [[طبيعيات|فزڪس]]&lt;ref&gt;{{cite book|last=Guicciardini|first=N.|url=https://archive.org/details/readingprincipia0000guic|title=Reading the Principia: The Debate on Newton's Methods for Natural Philosophy from 1687 to 1736|publisher=Cambridge University Press|year=1999|isbn=978-0521640664|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; جي مشق ۾ اهم ترقيون؛ [[ڪارل لينئي]] پاران حياتياتي درجي بندي جي ترقي؛ &lt;ref name=&quot;Calisher-20072&quot;&gt;{{cite journal|author1-link=Charles Calisher|last1=Calisher|first1=CH|year=2007|title=Taxonomy: what's in a name? Doesn't a rose by any other name smell as sweet?|journal=Croatian Medical Journal|volume=48|issue=2|pages=268–270|pmc=2080517|pmid=17436393}}&lt;/ref&gt; مقناطيس ۽ بجليءَ جي نئين سمجھ؛&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Darrigol|first1=Olivier|url=https://archive.org/details/electrodynamicsf0000darr|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein|date=2000|publisher=Oxford University Press|isbn=0198505949|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ۽ [[علم ڪيميا|ڪيميا]] جي پختگي هڪ نظم جي طور تي&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Olby|first1=R.C.|last2=Cantor|first2=G.N.|last3=Christie|first3=J.R.R.|last4=Hodge|first4=M.J.S.|year=1990|title=Companion to the History of Modern Science|location=London|publisher=Routledge|page=265}}&lt;/ref&gt; نظر آيون. انساني فطرت، سماج ۽ اقتصاديات تي خيالن جي روشن خيالي جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي. هوم ۽ ٻين اسڪاٽش روشن خيال مفڪرن انساني فطرت جو هڪ ٽريٽي تيار ڪيو، جنهن جو اظهار تاريخي طور تي ليکڪن جي ڪمن ۾ ڪيو ويو جن ۾ جيمس برنيٽ، ايڊم فرگوسن، جان ملر ۽ وليم رابرٽسن شامل آهن، جن سڀني هڪ سائنسي مطالعي کي ضم ڪيو ته ڪيئن انسان قديم ۽ قديم ثقافتن ۾, جديديت جي تعين ڪندڙ قوتن جي مضبوط شعور سان, رويو اختيار ڪيو.&lt;ref name=&quot;Magnusson-20032&quot;&gt;{{Cite web|last=Magnusson|first=Magnus|date=10 November 2003|title=Review of James Buchan, ''Capital of the Mind: how Edinburgh Changed the World''|url=http://www.newstatesman.com/200311100040|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606015918/http://www.newstatesman.com/200311100040|archive-date=6 June 2011|access-date=27 April 2014|work=New Statesman}}&lt;/ref&gt; جديد سماجيات گهڻو ڪري هن تحريڪ مان پيدا ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|jstor=588406|title=Origins of Sociology: The Case of the Scottish Enlightenment|journal=The British Journal of Sociology|volume=21|issue=2|pages=164–180|last1=Swingewood|first1=Alan|year=1970|doi=10.2307/588406}}&lt;/ref&gt; سال 1776ع ۾، [[ايڊم اسمٿ|ايڊم سمٿ]] &quot;ويلٿ آف نيشن&quot; (The Wealth of Nations) شايع ڪيو، جيڪو اڪثر ڪري جديد اقتصاديات تي پهريون ڪم سمجهيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Fry-19922&quot;&gt;{{Cite book|last=Fry|first=Michael|url=https://archive.org/details/adamsmithslegacy0000unse|title=Adam Smith's Legacy: His Place in the Development of Modern Economics|publisher=[[Routledge]]|others=[[Paul Samuelson]], [[Lawrence Klein]], [[Franco Modigliani]], [[James M. Buchanan]], [[Maurice Allais]], [[Theodore Schultz]], [[Richard Stone]], [[James Tobin]], [[Wassily Leontief]], [[Jan Tinbergen]]|year=1992|isbn=978-0-415-06164-3|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 

===19هين صدي===
{{Main|سائنس ۾ اڻويهين صدي}}[[File:Darwin Tree 1837.png|right|thumb|1837ع ۾ [[چارلس ڊارون]] پاران تيار ڪيل ارتقائي وڻ (Phylogenetic tree)  جو پهريون نقشو (diagram)]]
اڻويهين صديءَ دوران جديد سائنس جون ڪيتريون ئي ڌار ڌار خاصيتون شڪل اختيار ڪرڻ لڳيون. درست اوزارن جو بار بار استعمال؛ اصطلاحن جو ظهور جهڙوڪ &quot;حياتيات جا ماهر&quot;،  &quot;طبعيات جا ماهر&quot; ۽ &quot;سائنسدان&quot;؛ فطرت جو مطالعو ڪرڻ وارن جي پروفيشنلائيزيشن ۾ اضافو؛ سائنسدان سماج جي ڪيترن ئي طول و عرض تي ثقافتي اختيار حاصل ڪري رهيا آهن؛ ڪيترن ئي ملڪن جي صنعتي ترقي؛ مشهور سائنسي لکڻين جي ترقي؛ ۽ سائنس جرنلز جي اڀرڻ&lt;ref name=&quot;Lightman-2011a2&quot;&gt;{{cite book|last1=Lightman|first1=Bernard|editor1-last=Shank|editor1-first=Michael|editor2-last=Numbers|editor2-first=Ronald|editor3-last=Harrison|editor3-first=Peter|title=Wrestling with Nature: From Omens to Science|date=2011|publisher=University of Chicago Press|location=Chicago|isbn=978-0-226-31783-0|page=367|chapter=13. Science and the Public}}&lt;/ref&gt; ۾ زندگي ۽ طبعي سائنس جي تبديلي شامل هئي. 19هين صدي جي آخر ۾، [[نفسيات]] فلسفي کان هڪ الڳ نظم جي طور تي اڀري آئي جڏهن ولهيلم ونڊٽ 1879ع ۾ نفسياتي تحقيق لاء پهرين ليبارٽري قائم ڪئي.&lt;ref name=&quot;Leahey-20182&quot;&gt;{{cite book|last=Leahey|first=Thomas Hardy|title=A History of Psychology: From Antiquity to Modernity|date=2018|publisher=Routledge|isbn=978-1-138-65242-2|edition=8th|location=New York, NY|pages=219–253|chapter=The psychology of consciousness}}&lt;/ref&gt; 

19هين صديءَ جي وچ ڌاري [[چارلس ڊارون]] ۽ الفريڊ رسل والس 1858ع ۾، الڳ الڳ قدرتي چونڊ ذريعي ارتقا جا نظريا  پيش ڪيا، جنهن ۾ وضاحت ڪئي وئي ته مختلف ٻوٽا ۽ جانور ڪيئن پيدا ۽ ارتقا پذير ٿيا. هنن جو نظريو تفصيل سان ڊارون جي ڪتاب، &lt;small&gt;'''&quot;On the Origin of Species&quot;'''&lt;/small&gt; ۾ بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref name=&quot;Padian-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Padian|first=Kevin|title=Darwin's enduring legacy|journal=Nature|volume=451|issue=7179|pages=632–634|year=2008|doi=10.1038/451632a|pmid=18256649|bibcode=2008Natur.451..632P|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جيڪي 1859ع ۾ شايع ٿي هئي. [[گريگور مينڊل]] 1865ع ۾، مقالو &lt;small&gt;'''”Experiments on Plant Hybridization“'''&lt;/small&gt; پيش ڪيو،&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Henig|first=Robin Marantz|author-link=Robin Marantz Henig|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The monk in the garden: the lost and found genius of Gregor Mendel, the father of genetics|date=2000|pages=134–138}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ حياتياتي وراثت جا اصول بيان ڪيا ويا، جيڪا جديد [[جينيات]] جا بنياد آهن.&lt;ref name=&quot;Miko-20082&quot;&gt;{{cite journal|last=Miko|first=Ilona|title=Gregor Mendel's principles of inheritance form the cornerstone of modern genetics. So just what are they?|journal=Nature Education|volume=1|issue=1|pages=134|year=2008|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593/|access-date=9 May 2021|archive-date=19 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190719224056/http://www.nature.com/scitable/topicpage/gregor-mendel-and-the-principles-of-inheritance-593|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

19هين صدي جي شروعات ۾ [[جان ڊالٽن]] جديد ايٽمي نظريو پيش ڪيو، جيڪو ڊيموڪرايٽس جي اصل نظريي ناقابل تقسيم ذرات، ايٽم، جي بنياد تي هو.&lt;ref name=&quot;Rocke-20052&quot;&gt;{{cite journal|last1=Rocke|first1=Alan J.|year=2005|title=In Search of El Dorado: John Dalton and the Origins of the Atomic Theory|journal=Social Research|volume=72|issue=1|pages=125–158|doi=10.1353/sor.2005.0003|jstor=40972005|s2cid=141350239}}&lt;/ref&gt; توانائي، رفتار ۽ ڪميت جي تحفظ جي قانونن هڪ انتهائي مستحڪم ڪائنات جو مشورو ڏنو جتي وسيلن جو ٿورو نقصان ٿي سگهي ٿو. 

بهرحال، ٻاڦ واري انجڻ ۽ صنعتي انقلاب جي اچڻ سان اتي اها سمجھ وڌي وئي ته توانائيءَ جي سڀني شڪلن ۾ هڪجهڙا توانائيءَ جون خاصيتون نه هونديون آهن ڪارآمد ڪم يا توانائيءَ جي ڪنهن ٻي شڪل ۾ تبديليءَ کي آسان ڪئي.&lt;ref name=&quot;Reichl-1980&quot; /&gt; اهو احساس ٿرمو ڊاينامڪس جي قانونن جي ترقي جو سبب بڻيو، جنهن ۾ ڪائنات جي آزاد توانائي کي, بند ڪائنات جي اينٽراپي وقت سان وڌي ٿي, جي مسلسل زوال جي طور تي ڏٺو وڃي ٿو.  

برقي مقناطيسي نظريو 19 صدي عيسويء ۾  هانس ڪرسچئين اوريسٽڊ آندري-ميري ايمپيئر, مائيڪل فيراڊي, جيمس ڪلارڪ  ميڪسويل, اوليور هيوي سايڊ ۽ هينرڪ هرٽز جي ڪمن ذريعي قائم ڪيو ويو. نئين نظريي سوال اٿاريا جن کي نيوٽن جي فريم ورڪ کي استعمال ڪندي آسانيءَ سان جواب نه ٿو ڏئي سگهجي. ايڪس ريز جي دريافت 1896ع ۾ هينري بيڪريل ۽ ميري ڪيوري پاران ريڊيو ايڪٽيٽي جي دريافت کي متاثر ڪيو،&lt;ref&gt;{{cite book|last=Mould|first=Richard F.|title=A century of X-rays and radioactivity in medicine: with emphasis on photographic records of the early years|date=1995|publisher=Inst. of Physics Publ.|isbn=978-0-7503-0224-1|edition=Reprint. with minor corr|location=Bristol|page=12}}&lt;/ref&gt; ماري ڪيوري پوءِ پهريون شخص بڻجي ويو جنهن ٻه نوبل انعام ماڻيا.&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot;&gt;{{cite book|last=Estreicher|first=Tadeusz|title=Polski słownik biograficzny, vol. 4|title-link=Polski słownik biograficzny|year=1938|page=113|language=pl|chapter=Curie, Maria ze Skłodowskich|author-link=Tadeusz Estreicher}}&lt;/ref&gt; ايندڙ سال ۾ پهريون ذيلي ائٽمي ذرڙو، اليڪٽران دريافت ٿيو.&lt;ref name=&quot;Thomson-1897&quot;&gt;{{cite journal|last=Thomson|first=J.J.|year=1897|title=Cathode Rays|url=https://zenodo.org/record/1431235|url-status=live|journal=[[Philosophical Magazine]]|volume=44|issue=269|pages=293–316|doi=10.1080/14786449708621070|archive-url=https://web.archive.org/web/20201116183428/https://zenodo.org/record/1431235|archive-date=16 November 2020|access-date=24 February 2022|url-access=}}&lt;/ref&gt;

20هين صدي

20هين ۾ سائنس
===20هين صدي===
{{Main|20هين صدي -  سائنس ۾ }}
[[File:Carte trou ozone Antarctique.jpg|alt=Graph showing lower ozone concentration at the South Pole|thumb|اوزون سوراخ جو ڪمپيوٽر گراف 1987ع ۾ خلائي دوربين مان ڊيٽا استعمال ڪندي ٺاهيو ويو.]]
صديءَ جي پهرئين اڌ ۾ اينٽي بايوٽڪ دوائين ۽ مصنوعي ڀاڻ جي ترقيءَ عالمي سطح تي انساني زندگين جي معيار کي بهتر بڻايو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Goyotte|first=Dolores|year=2017|title=The Surgical Legacy of World War II. Part II: The age of antibiotics|url=https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|journal=The Surgical Technologist|volume=109|pages=257–264|archive-url=https://web.archive.org/web/20210505180530/https://www.ast.org/ceonline/articles/402/files/assets/common/downloads/publication.pdf|archive-date=5 May 2021|access-date=8 January 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Erisman|first1=Jan Willem|author2=MA Sutton|author3=J Galloway|author4=Z Klimont|author5=W Winiwarter|date=October 2008|title=How a century of ammonia synthesis changed the world|url=http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|journal=[[Nature Geoscience]]|volume=1|issue=10|pages=636–639|bibcode=2008NatGe...1..636E|doi=10.1038/ngeo325|archive-url=https://web.archive.org/web/20100723223052/http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/energy/Resources/Essays/ngeo325.pdf.xpdf|archive-date=23 July 2010|access-date=22 October 2010|url-status=dead|s2cid=94880859}}&lt;/ref&gt; نقصان ڪار ماحولياتي مسئلا جهڙوڪ اوزون جي گھٽتائي، سامونڊي تيزابيت، يوٽروفيڪيشن ۽ موسمياتي تبديلي عوام جي ڌيان ڏانهن آئي ۽ ماحولياتي اڀياس جي شروعات جو سبب بڻيا. &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Emmett|first1=Robert|last2=Zelko|first2=Frank|year=2014|title=Minding the Gap: Working Across Disciplines in Environmental Studies|url=http://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|journal=Environment &amp; Society Portal|series=RCC Perspectives no. 2|doi=10.5282/rcc/6313|archive-url=https://web.archive.org/web/20220121054306/https://www.environmentandsociety.org/perspectives/2014/2/minding-gap-working-across-disciplines-environmental-studies|archive-date=21 January 2022|editor-last1=Emmett|editor-first1=Rob|editor-last2=Zelko|editor-first2=Frank}}&lt;/ref&gt;

ان عرصي دوران سائنسي تجربا پيماني ۽ فنڊنگ ۾ تمام وڏا ٿيندا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Furner|first=Jonathan|date=1 June 2003|title=Little Book, Big Book: Before and After Little Science, Big Science: A Review Article, Part I|journal=Journal of Librarianship and Information Science|volume=35|issue=2|pages=115–125|doi=10.1177/0961000603352006|s2cid=34844169}}&lt;/ref&gt; عالمي جنگ I، عالمي جنگ II، ۽ سرد جنگ پاران متحرڪ وسيع ٽيڪنالاجي جدت عالمي طاقتن جي وچ ۾ مقابلا، جهڙوڪ خلائي ريس ۽ ايٽمي هٿيارن جي ريس جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/flight00chri|title=Flight: My Life in Mission Control|last=Kraft|first=Chris|author2=James Schefter|publisher=Dutton|year=2001|isbn=0-525-94571-7|location=New York|pages=3–5|author-link=Christopher C. Kraft, Jr.}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|title=Thinking about the Unthinkable|last=Kahn|first=Herman|publisher=Horizon Press|year=1962|author-link=Herman Kahn}}&lt;/ref&gt; هٿيار بند تڪرارن جي باوجود، اهم بين الاقوامي تعاون پڻ ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/166143348|title=Structures of scientific collaboration|last=Shrum|first=Wesley|date=2007|publisher=MIT Press|others=Joel Genuth, Ivan Chompalov|isbn=978-0-262-28358-8|location=Cambridge, Mass.|oclc=166143348|access-date=31 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220730034527/https://www.worldcat.org/title/structures-of-scientific-collaboration/oclc/166143348|archive-date=30 July 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

20 صدي جي آخر ۾ عورتن جي فعال ڀرتي ۽ جنسي تبعيض جي خاتمي عورتن جي سائنسدانن جي تعداد ۾ تمام گهڻو اضافو ٿيو، پر ڪجهه شعبن ۾ وڏو صنفي تفاوت برقرار رهيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science|last=Rosser|first=Sue V.|date=12 March 2012|publisher=New York University Press|isbn=978-0-8147-7645-2|location=New York|page=7}}&lt;/ref&gt;  1964 ۾ ڪائناتي مائڪرو ويڪرو پس منظر جي دريافت&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Penzias|first=A. A.|year=2006|title=The origin of elements|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|journal=Science|publisher=[[Nobel Foundation]]|volume=205|issue=4406|pages=549–54|doi=10.1126/science.205.4406.549|pmid=17729659|archive-url=https://web.archive.org/web/20110117225210/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1978/penzias-lecture.pdf|archive-date=17 January 2011|access-date=4 October 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جارجس ليماتري جي بگ بينگ نظريي جي حق ۾ ڪائنات جي مستحڪم رياستي ماڊل کي رد ڪرڻ جو سبب بڻيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495|title=Gravitation and Cosmology|last=Weinberg|first=S.|publisher=John Whitney &amp; Sons|year=1972|isbn=978-0-471-92567-5|pages=[https://archive.org/details/gravitationcosmo00stev_0/page/495 495–464]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

هن صديءَ ۾ سائنس جي شعبن ۾ بنيادي تبديليون آيون. 20 هين صدي جي شروعات ۾ ارتقا هڪ متحد نظريو بڻجي ويو جڏهن جديد ترڪيب ڊارونين جي ارتقا کي ڪلاسيڪل جينيات سان ملايو.&lt;ref name=&quot;Futuyma-20172&quot;&gt;{{Cite book|url=https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051|title=Evolution|last1=Futuyma|first1=Douglas J.|last2=Kirkpatrick|first2=Mark|date=2017|publisher=Sinauer|isbn=978-1605356051|edition=4th|pages=3–26|chapter=Chapter 1: Evolutionary Biology|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531025652/https://global.oup.com/ushe/product/evolution-9781605356051?cc=us&amp;lang=en&amp;|archive-date=31 May 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; البرٽ آئن اسٽائن جو نظريو رشتيداري ۽ ڪوانٽم ميڪنڪس جي ترقي,  فزڪس کي انتهائي ڊگھائي، وقت ۽ ڪشش ثقل ۾ بيان ڪرڻ لاءِ ڪلاسيڪل ميڪنڪس کي مڪمل ڪري. &lt;ref&gt;{{Cite book|title=Albert Einstein's special theory of relativity. Emergence (1905) and early interpretation (1905–1911)|last=Miller|first=Arthur I.|date=1981|publisher=Addison–Wesley|isbn=978-0-201-04679-3|location=Reading}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar|title=The Old Quantum Theory|last=ter Haar|first=D.|publisher=Pergamon Press|year=1967|isbn=978-0-08-012101-7|pages=[https://archive.org/details/oldquantumtheory0000haar/page/206 206]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 20 صدي جي آخري چوٿين ۾ انٽيگريٽيڊ سرڪٽس جو وسيع استعمال، ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس سان گڏ انفارميشن ٽيڪنالاجي ۾ هڪ انقلاب ۽ سمارٽ فونز سميت عالمي انٽرنيٽ ۽ موبائل ڪمپيوٽنگ جو عروج جو سبب بڻيو. ڊگھي، جڙيل سببن جي زنجيرن ۽ ڊيٽا جي وڏي مقدار جي ڪاميٽي سسٽمائيزيشن جي ضرورت سسٽم جي نظريي ۽ ڪمپيوٽر جي مدد سان سائنسي ماڊلنگ جي شعبن جي اڀار جو سبب بڻيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=von Bertalanffy|first1=Ludwig|year=1972|title=The History and Status of General Systems Theory|journal=The Academy of Management Journal|volume=15|issue=4|pages=407–26|jstor=255139}}&lt;/ref&gt;

=== 21هين صدي ===
{{Main|21هين صدي #سائنس ۽ ٽيڪنالاجي}}
[[فائل:Apjlab0e85f4_EHT-images-M87-four-teams.jpg|alt=|thumb|350x350 عڪسلون|M87* بليڪ هول جون چار اڳڪٿيون تصويرون ايونٽ هورائزون ٽيلي اسڪوپ تعاون ۾ الڳ ٽيمن پاران ٺاهيون ويون.]]
انساني جينوم پروجيڪٽ 2003 ۾ انساني جينوم جي سڀني جين جي سڃاڻپ ۽ نقشي ذريعي مڪمل ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Naidoo|first1=Nasheen|last2=Pawitan|first2=Yudi|last3=Soong|first3=Richie|last4=Cooper|first4=David N.|last5=Ku|first5=Chee-Seng|date=October 2011|title=Human genetics and genomics a decade after the release of the draft sequence of the human genome|journal=Human Genomics|volume=5|issue=6|pages=577–622|doi=10.1186/1479-7364-5-6-577|pmc=3525251|pmid=22155605|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2006 ۾ پهريون ڀيرو پيدا ٿيل pluripotent انساني اسٽيم سيل ٺاهيا ويا، بالغن جي سيلز کي اسٽيم سيلز ۾ تبديل ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي ۽ جسم ۾ موجود ڪنهن به سيل قسم ۾ تبديل ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Rashid|first1=S. Tamir|last2=Alexander|first2=Graeme J.M.|date=March 2013|title=Induced pluripotent stem cells: from Nobel Prizes to clinical applications|journal=Journal of Hepatology|volume=58|issue=3|pages=625–629|doi=10.1016/j.jhep.2012.10.026|issn=1600-0641|pmid=23131523|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; 2013 ۾ هگس بوسون جي دريافت جي تصديق سان، ذيلي فزڪس جي معياري ماڊل پاران پيش ڪيل آخري ذرو مليو.&lt;ref name=&quot;O'Luanaigh-20132&quot;&gt;{{cite press release|last=O'Luanaigh|first=C.|date=14 March 2013|title=New results indicate that new particle is a Higgs boson|publisher=[[CERN]]|url=http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|access-date=9 October 2013|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151020000722/http://home.web.cern.ch/about/updates/2013/03/new-results-indicate-new-particle-higgs-boson|archive-date=20 October 2015}}&lt;/ref&gt; 2015 ۾، ڪشش ثقل واري لهرن، جن جي اڳڪٿي, هڪ صدي اڳ، عام نسبت سان ڪئي وئي هئي، پهريون ڀيرو ڏٺو ويو.&lt;ref name=&quot;Abbott-20172&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Abbott|first1=B.P.|last2=Abbott|first2=R.|last3=Abbott|first3=T.D.|last4=Acernese|first4=F.|last5=Ackley|first5=K.|last6=Adams|first6=C.|last7=Adams|first7=T.|last8=Addesso|first8=P.|last9=Adhikari|first9=R.X.|display-authors=29|year=2017|title=Multi-messenger Observations of a Binary Neutron Star Merger|journal=The Astrophysical Journal|volume=848|issue=2|page=L12|arxiv=1710.05833|bibcode=2017ApJ...848L..12A|doi=10.3847/2041-8213/aa91c9|doi-access=free|last10=Adya|first10=V.B.|last11=Affeldt|first11=C.|last12=Afrough|first12=M.|last13=Agarwal|first13=B.|last14=Agathos|first14=M.|last15=Agatsuma|first15=K.|last16=Aggarwal|first16=N.|last17=Aguiar|first17=O.D.|last18=Aiello|first18=L.|last19=Ain|first19=A.|last20=Ajith|first20=P.|last21=Allen|first21=B.|last22=Allen|first22=G.|last23=Allocca|first23=A.|last24=Altin|first24=P.A.|last25=Amato|first25=A.|last26=Ananyeva|first26=A.|last27=Anderson|first27=S.B.|last28=Anderson|first28=W.G.|last29=Angelova|first29=S.V.|last30=Antier|first30=S.|s2cid=217162243}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Cho|first1=Adrian|year=2017|title=Merging neutron stars generate gravitational waves and a celestial light show|journal=Science|doi=10.1126/science.aar2149}}&lt;/ref&gt; 2019 ۾، بين الاقوامي تعاون ايونٽ Horizon Telescope بليڪ هول جي هڪريشن ڊسڪ جي پهرين سڌي تصوير پيش ڪيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|title=Media Advisory: First Results from the Event Horizon Telescope to be Presented on April 10th {{!}} Event Horizon Telescope|date=20 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190420135254/https://eventhorizontelescope.org/blog/media-advisory-first-results-event-horizon-telescope-be-presented-april-10th|archive-date=20 April 2019|access-date=21 September 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;!-- Should be one paragraph until ~2040, as it represents a quarter of the century --&gt;

==شاخون==
جديد سائنس عام طور تي ٽن وڏن شاخن ۾ ورهايل آهي: فطري سائنس، سماجي سائنس، ۽ رسمي سائنس. انهن شاخن مان هر هڪ ۾ مختلف خاص ۽ اوورليپنگ سائنسي مضمونن تي مشتمل آهي جيڪي اڪثر ڪري پنهنجو پنهنجو نالو ۽ ماهر رکن ٿا. ٻئي فطري ۽ سماجي سائنس تجرباتي سائنس آهن، ڇاڪاڻ ته انهن جو علم تجرباتي مشاهدن تي مبني آهي ۽ ساڳئي حالتن ۾ ڪم ڪندڙ ٻين محققن طرفان ان جي صحيحيت جي جانچ ڪرڻ جي قابل آهي. 
===فطري سائنس=== 
فطري سائنس طبیعي دنيا جو مطالعو آهي. ان کي ٻن مکيه شاخن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: حياتياتي سائنس ۽ طبیعي سائنس. انهن ٻن شاخن کي وڌيڪ خاص شعبن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. مثال طور، طبیعي سائنس کي ذيلي تقسيم ڪري سگهجي ٿو طبیعیات، علم ڪيميا، فلڪيات ۽ زميني سائنس. جديد فطري سائنس فطري فلسفي جو جانشين آهي جيڪو قديم يونان ۾ شروع ٿيو. گليلیو، ڊيڪارٽ، بيڪن ۽ نيوٽن انهن طريقن کي استعمال ڪرڻ جي فائدن تي بحث ڪيو جيڪي وڌيڪ رياضياتي ۽ وڌيڪ تجرباتي طريقي سان هئا. اڃا تائين، فلسفياتي نقطه نظر، گمان، ۽ مفروضا اڪثر نظر انداز ڪيا ويا آهن، جیڪو فطري سائنس ۾ ضروري آهي. سسٽماتي ڊيٽا گڏ ڪرڻ، بشمول دريافت سائنس، ڪامياب ٿي قدرتي تاريخ، جيڪا 16 صدي عيسويء ۾ ٻوٽن، جانورن، معدنيات، وغيره جي وضاحت ۽ درجه بندي ڪندي ظاهر ٿي. اڄڪلهه، &quot;فطري تاريخ&quot; مشاهدي جي وضاحت پيش ڪري ٿي جنهن جو مقصد مشهور سامعين لاءِ آهي. 

===سماجي سائنس===
سماجي سائنس انساني رويي ۽ سماج جي ڪم جو مطالعو آهي. ان ۾ ڪيترائي مضمون آھن جن ۾ شامل آھن پر انتھروپولوجي، اقتصاديات، تاريخ، انساني جاگرافي، سياسي سائنس، نفسيات ۽ سماجيات تائين محدود نه آھن. سماجي سائنسن ۾، ڪيترائي مقابلا ڪندڙ نظرياتي نقطا آھن، جن مان گھڻا مقابلا ڪندڙ تحقيقي پروگرامن جي ذريعي وڌيا ويا آھن جھڙوڪ فنڪشنلسٽ، تڪراري نظريات ۽ سماجيات ۾ تعامل پسند. ماڻهن جي وڏي گروهه يا پيچيده حالتن ۾ ڪنٽرول ٿيل تجربن کي هلائڻ جي حدن جي ڪري، سماجي سائنسدان شايد ٻيا تحقيقي طريقا اختيار ڪري سگھن ٿا جهڙوڪ تاريخي طريقو، ڪيس مطالعو ۽ ڪراس ڪلچرل مطالعو. ان کان علاوه، جيڪڏهن مقدار جي معلومات موجود آهي، سماجي سائنسدان سماجي رشتن ۽ عملن کي بهتر سمجهڻ لاء شمارياتي طريقن تي ڀروسو ڪري سگهن ٿا. 
===رسمي سائنس=== 
رسمي سائنس مطالعي جو هڪ علائقو آهي جيڪو رسمي سسٽم استعمال ڪندي علم پيدا ڪري ٿو. هڪ رسمي سرشتو هڪ تجريدي ڍانچو آهي، جيڪو ضابطن جي هڪ سيٽ جي مطابق محورين مان نظريات جو اندازو لڳائڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ان ۾ شامل آهي رياضي، نظام جو نظريو (System Theory) ۽ نظرياتي ڪمپيوٽر سائنس. باضابطه علوم ٻين ٻن شاخن سان هڪجهڙائي رکن ٿا علم جي شعبي جي مقصدي، محتاط ۽ منظم مطالعي تي انحصار ڪندي. بهرحال، اهي تجرباتي سائنسن کان مختلف آهن، ڇاڪاڻ ته اهي خاص طور تي، تجرباتي ثبوت جي ضرورت کان سواء، انهن جي تجريدي تصورات جي تصديق ڪرڻ لاء دليلن تي انحصار ڪن ٿا. تنهن ڪري رسمي علوم هڪ ترجيحي مضمون آهن ۽ ان جي ڪري، ان تي اختلاف آهي ته ڇا اهي هڪ سائنس آهن؟ تنهن هوندي به، رسمي علوم تجرباتي علوم ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا. مثال طور، ڪيلڪيولس، شروعاتي طور تي فزڪس ۾ حرڪت کي سمجهڻ لاء ايجاد ڪيو ويو. قدرتي ۽ سماجي سائنس جيڪي رياضياتي ايپليڪيشنن تي تمام گهڻو انحصار ڪن ٿا انهن ۾ رياضياتي فزڪس، ڪيمسٽري، حياتيات، ماليات ۽ اقتصاديات شامل آهن. 
===اطلاقي سائنس=== 
اطلاقي سائنس عملي مقصدن حاصل ڪرڻ لاءِ سائنسي طريقي ۽ علم جو استعمال آهي ۽ ان ۾ مختلف شعبن جهڙوڪ انجنيئرنگ ۽ طب شامل آهن. انجنيئرنگ ايجاد ڪرڻ، ڊزائين ڪرڻ، ٺاهڻ، ساخت ۽ ٽيڪنالاجين لاء سائنسي اصولن جو استعمال آهي. سائنس نئين ٽيڪنالاجي جي ترقي ۾ مدد ڪري سگهي ٿي. طب صحت کي برقرار رکڻ ۽ بحال ڪرڻ، بیماریوں جي روڪٿام، تشخيص ۽ زخم يا بيماري جي علاج ذريعي، مريضن جي سنڀال ڪرڻ جو عمل آهي. لاڳو ٿيل (اطلاقي) سائنس اڪثر ڪري بنيادي سائنسن جي ابتڙ آهن، جيڪي سائنسي نظريات ۽ قانونن کي اڳتي وڌائڻ تي مرکوز آهن جيڪي قدرتي دنيا ۾ واقعن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪن ٿا.

ڪمپيوٽيشنل سائنس ڪمپيوٽنگ پاور کي حقيقي دنيا جي حالتن کي نقل ڪرڻ لاءِ لاڳو ڪري ٿي، سائنسي مسئلن جي بهتر سمجھڻ کي فعال ڪرڻ بجاءِ صرف رسمي رياضيات حاصل ڪري سگھي ٿي. مشين لرننگ ۽ مصنوعي ذهانت جو استعمال سائنس ۾ ڪمپيوٽيشنل تعاون جي مرڪزي خصوصيت بڻجي رهيو آهي مثال طور ايجنٽ جي بنياد تي ڪمپيوٽيشنل اقتصاديات، بي ترتيب ٻيلن، موضوع جي ماڊلنگ ۽ پيشنگوئي جي مختلف شڪلين ۾. بهرحال، مشينون اڪيلي ئي علم کي اڳتي وڌائينديون آهن جيئن انهن کي انساني رهنمائي ۽ استدلال جي صلاحيت جي ضرورت هوندي آهي. ۽ اهي ڪجهه سماجي گروهن جي خلاف تعصب متعارف ڪرائي سگهن ٿا يا ڪڏهن ڪڏهن انسانن جي خلاف گهٽ ڪارڪردگي ڏيکاريندا آهن.
===انٽر ڊسيپلينري سائنس===
انٽر ڊسيپلينري سائنس ۾ ٻن يا ٻن کان وڌيڪ مضمونن جو ميلاپ شامل آهي، جهڙوڪ بائيو انفارميٽڪس، حياتيات ۽ ڪمپيوٽر سائنس جو ميلاپ يا سنجيدگي واري سائنس. اهو تصور قديم يوناني کان موجود آهي ۽ اهو 20ھین صدي عيسويء ۾ ٻيهر مشهور ٿيو.

==سائنسي تحقيق==
سائنسي تحقيق کي يا ته بنيادي يا لاڳو ڪيل تحقيق جي طور تي ليبل ڪري سگهجي ٿو. بنيادي تحقيق علم جي ڳولا آهي ۽ لاڳو ڪيل تحقيق آهي هن علم کي استعمال ڪندي عملي مسئلن جي حل جي ڳولا. اڪثر سمجھه بنيادي تحقيق مان اچي ٿي، جيتوڻيڪ ڪڏهن ڪڏهن لاڳو ڪيل تحقيق خاص عملي مسئلن کي نشانو بڻائيندي آهي. هي ٽيڪنالاجي ترقي جي طرف وٺي ٿو جيڪو اڳ ۾ تصور نه ڪيو ويو هو.

== سائنس جو فلسفو ==
{{anchor|ConjectureAndRefutation}}[[File:Epicycle and deferent.svg|thumb|ڪوهن لاءِ، ٽالميڪ فلڪيات ۾ ايپي سائيڪل جو اضافو هڪ پيراڊم جي  اندر ”عام سائنس“ هو، جڏهن ته ڪوپرنيڪن انقلاب, هڪ پيراڊم شفٽ هو.|alt=Depiction of epicycles, where a planet orbit is going around in a bigger orbit]]

سائنس جي فلسفي ۾ مختلف مکاتب فکر آهن. سڀ کان وڌيڪ مشهور پوزيشن تجرباتيات آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم هڪ عمل ذريعي پيدا ٿئي ٿو جنهن ۾ مشاهدو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; سائنسي نظريا مشاهدن کي عام ڪن ٿا. تجرباتيات عام طور تي انڊڪٽيوازم  (inductivism), هڪ پوزيشن جيڪا وضاحت ڪري ٿي ته ڪيئن عام نظريات موجود تجرباتي ثبوتن جي محدود مقدار مان ٺاهي سگھجن ٿيون, کي شامل ڪري ٿو. تجربا جا ڪيترائي نسخا موجود آهن، جن ۾ غالباً بيزيانزم ۽ مفروضو ڪٽائيندڙ طريقو آهي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003f&quot;&gt;{{cite book |last=Godfrey-Smith |first=Peter |url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf |title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science |publisher=University of Chicago |year=2003o |isbn=978-0-226-30062-7 |location=Chicago |pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n233 219]–232 |chapter=Empiricism, naturalism, and scientific realism? |url-access=limited}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003c&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003c|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n53 39]–56|chapter=Induction and confirmation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;

تجرباتيات، عقليت پسنديءَ جي ابتڙ بيٺو آهي، اهو موقف اصل ۾ [[ڊيڪارٽ]] سان جڙيل آهي، جنهن جو خيال آهي ته علم, مشاهدي سان نه, پر انساني عقل جي ذريعي پيدا ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003b2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003b|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n33 19]–38|chapter=Logic plus empiricism|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; تنقيدي عقليت پسندي 20هين صديءَ جي سائنس جو هڪ متضاد طريقو آهي، جنهن جي تعريف پهرين آسٽريائي-برطانوي فلسفي, ڪارل پوپر ڪئي. پوپر ان طريقي کي رد ڪري ڇڏيو آهي جيڪا تجرباتي نظريي ۽ مشاهدي جي وچ ۾ رابطي کي بيان ڪري ٿو. هن دعويٰ ڪئي ته نظريا مشاهدي سان پيدا نه ٿيندا آهن، پر اهو مشاهدو نظرين جي روشنيءَ ۾ ڪيو ويندو آهي ۽ اهو واحد طريقو A جو مشاهدي کان متاثر ٿي سگهي ٿو نظريي A کان پوءِ مشاهدي سان ٽڪراءُ ٿيڻو هو، پر ٿيوري, مشاهدو B کي زنده رهڻو هو.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر تجويز ڪئي ته تصديق جي قابليت کي غلطيءَ سان تبديل ڪرڻ جي طور تي سائنسي نظرين جي نشاني جي طور تي، انڊڪشن کي غلطيءَ سان بدلائي تجرباتي طريقي جي طور تي.&lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003d3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003d|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n71 57]–74|chapter=Popper: Conjecture and refutation|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; پوپر وڌيڪ دعوي ڪئي ته، اصل ۾ صرف هڪ عالمگير طريقو آهي، تنقيد جو منفي طريقو, سائنس سان مخصوص ناهي, آزمائش ۽ غلطي، &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003e2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003g|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n116 102]–121|chapter=Lakatos, Laudan, Feyerabend, and frameworks|url-access=limited}}&lt;/ref&gt;  انساني ذهن جي سڀني شين، سائنس، رياضي، فلسفو ۽ آرٽ سميت کي ڍڪيندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|title=Objective Knowledge|last=Popper|first=Karl|year=1972}}&lt;/ref&gt;

هڪ ٻيو طريقو، اوزاريت (instrumentalism)، اوزارن جي وضاحت ۽ اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ نظريات جي افاديت تي زور ڏئي ٿو. اهو سائنسي نظريات کي بليڪ باڪس، صرف انهن جي ان پٽ (ابتدائي حالتون) ۽ پيداوار (پيشگوئيون) لاڳاپيل هجڻ سان جي طور تي ڏسي ٿو. نتيجن، نظرياتي ادارن ۽ منطقي ڍانچو, اهي شيون آهن جن کي نظرانداز ڪيو وڃي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt|title=The Rationality of Science|author=Newton-Smith, W.H.|publisher=Routledge|year=1994|isbn=978-0-7100-0913-5|location=London|page=[https://archive.org/details/rationalityofsci0000newt/page/30 30]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; اوزاريت جي ويجهو تعميري تجرباتيات آهي، جنهن جي مطابق هڪ سائنسي نظريي جي ڪاميابي جو بنيادي معيار اهو آهي ته ڇا اهو مشاهدو ادارن جي باري ۾ چوي ٿو صحيح آهي.&lt;ref&gt;{{cite thesis|last=Votsis|first=I.|year=2004|title=The Epistemological Status of Scientific Theories: An Investigation of the Structural Realist Account|publisher=University of London, London School of Economics|type=PhD Thesis|page=39}}&lt;/ref&gt;

ٿامس ڪوهن دليل ڏنو ته مشاهدي ۽ تشخيص جو عمل هڪ پيراڊم جي اندر ٿئي ٿو، دنيا جي هڪ منطقي طور تي هڪجهڙائي رکندڙ ”پورٽريٽ“ جيڪو ان جي فريمنگ مان ٺهيل مشاهدن سان مطابقت رکي ٿو. هن عام سائنس کي مشاهدي جي عمل ۽ ”پزل حل ڪرڻ“ جي خاصيت قرار ڏنو، جيڪو هڪ پيراڊم ۾ ٿئي ٿو، جڏهن ته انقلابي سائنس تڏهن ٿيندي آهي جڏهن هڪ پيراڊم ٻئي کي پيراڊم شفٽ ۾ ختم ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Bird|first=Alexander|year=2013|editor1-last=Zalta|editor1-first=Edward N.|title=Thomas Kuhn|url=http://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-url=https://web.archive.org/web/20200715191833/https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/thomas-kuhn/|archive-date=15 July 2020|access-date=26 October 2015|url-status=live|website=Stanford Encyclopedia of Philosophy}}&lt;/ref&gt; هر پيراڊم جا پنهنجا الڳ سوال، مقصد ۽ تشريحون آهن. تمثيلن جي وچ ۾ چونڊ دنيا جي خلاف ٻه يا وڌيڪ &quot;پورٽريٽ&quot; ترتيب ڏيڻ ۽ فيصلو ڪرڻ ۾ شامل آهي ته ڪهڙي مشابهت تمام گهڻي اميد رکندڙ آهي. هڪ پيراڊم شفٽ تڏهن ٿئي ٿو جڏهن مشاهدي جي هڪ وڏي تعداد پراڻي پيراڊم ۾ پيدا ٿئي ٿي ۽ هڪ نئون پيراڊم انهن جو احساس ڪري ٿو. يعني نئين پيراڊم جو انتخاب مشاهدن تي مبني هوندو آهي، جيتوڻيڪ اهي مشاهدا پراڻي پيراڊم جي پس منظر ۾ ڪيا ويندا آهن. ڪوهن لاءِ، ڪنهن تمثيل کي قبول يا رد ڪرڻ هڪ سماجي عمل جيترو ئي هڪ منطقي عمل آهي. جيتوڻيڪ ڪوهن جو موقف رشتيداريءَ مان نه آهي.&lt;ref name=&quot;Kuhn-19702&quot;&gt;{{Cite book|url=https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|title=The Structure of Scientific Revolutions|last=Kuhn|first=Thomas S.|publisher=[[University of Chicago Press]]|year=1970|isbn=978-0-226-45804-5|edition=2nd|page=206|access-date=30 May 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20211019102817/https://philpapers.org/rec/KUHTSO-2|archive-date=19 October 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

آخرڪار، هڪ ٻيو طريقو اڪثر سائنسي شڪ جي بحثن ۾, ”تخليق سائنس“ جهڙين متضاد تحريڪن جي خلاف, &quot;ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم&quot;  بيان ڪيو ويو آهي. فطرت پرستن جو خيال آهي ته قدرتي ۽ مافوق الفطرت ۾ فرق ڪرڻ گهرجي ۽ سائنس کي قدرتي وضاحتن تائين محدود رکڻ گهرجي. &lt;ref name=&quot;Godfrey-Smith-2003a2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/theoryrealityint00godf|title=Theory and Reality: An Introduction to the Philosophy of Science|last=Godfrey-Smith|first=Peter|publisher=University of Chicago|year=2003|isbn=978-0-226-30062-7|location=Chicago|pages=[https://archive.org/details/theoryrealityint00godf/page/n163 149]–162|chapter=Naturalistic philosophy in theory and practice|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; ميٿڊولوجيڪل نيچرلزم برقرار رکي ٿو ته سائنس کي تجرباتي مطالعي ۽ آزاد تصديق جي سخت پيروي ڪرڻ جي ضرورت آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Brugger, E. Christian|year=2004|title=Casebeer, William D. Natural Ethical Facts: Evolution, Connectionism, and Moral Cognition|journal=The Review of Metaphysics|volume=58|issue=2}}&lt;/ref&gt;

ڪيترائي سوال انساني ذهن ۾ اُڀرندا رهن ٿا. ظاهر آهي ته جڏهن به ماڻهوءَ جي ذهن ۾ ڪي سوال پيدا ٿيندا ته سندس ذهن انهن جا جواب به ڳوليندو. انهيءَ ذهني ڳولا ۽ [[جاچ]] کي عام سائنسي ٻوليءَ ۾ ”سائنسي کوجنا“ ڪوٺيندا آهن. [[قرآن]] پاڪ ۾ ته ان ڳالهه جو خاص تاڪيد ڪيل آهي ته ”اي انسان، تون سج، چنڊ، تارن ۽ مُندن تي ويچار ڇو نٿو ڪرين؟“

ڏاها ماڻهو [[قدرت]] جي ڳالهين تي ويچار ڪندا هئا, يعني کوجنا ڪندا هئا. اهڙيءَ ريت آخرڪار پنهنجي ذهن ۾ پيدا ٿيل سوالن جا جواب ڳولي لهندا هئا. هر کوجنا کان پوءِ کين نئين نئين ڄاڻ ملندي هئي. اِن سوچ ۽ [[کوجنا]] واري عمل کي ئي سائنس چئجي ٿو. سائنس نئين دؤر جو لفظ آهي. ڪابه شيءِ هڪدم وجود ۾ ڪانه ٿي اچي، اُن لاءِ ورهين جا ورهيه جاکوڙ ۽ جستجو ڪرڻي پوي ٿي. ائين به ناهي ته هر ڪا کوجنا، هر ڪا جاکوڙ هڪ ئي وقت ۾ هڪ انسان جي هٿان ٿي ٿئي. پهرين ڪنهن [[انسان]] کي اندر مان ڪو ويچار ايندو آهي، اُن ويچار کي ڏسي، ٻڌي، ٻيو ماڻهو وري ٻه وکون اڳتي وڌندو ۽ پوءِ اهو سلسلو اڳتي وڌي، ڪنهن نه ڪنهن ماڳ تي وڃي پڄندو، نتيجي ۾ ڪانه ڪا نئين شئي وجود ۾ اچيو وڃي.

==سائنسي ڪميونٽي==
The [[scientific community]] is a network of interacting scientists who conduct scientific research. The community consists of smaller groups working in scientific fields. By having [[peer review]], through discussion and debate within journals and conferences, scientists maintain the quality of research methodology and objectivity when interpreting results.&lt;ref name=&quot;Kornfeld-1981&quot;&gt;{{cite journal |last1=Kornfeld |first1=W |last2=Hewitt |first2=CE |year=1981 |title=The Scientific Community Metaphor |url=http://dspace.mit.edu/bitstream/handle/1721.1/5693/AIM-641.pdf?sequence=2 |journal= IEEE Transactions on Systems, Man, and Cybernetics|volume=  11|issue=1 |pages=24–33 |doi=10.1109/TSMC.1981.4308575 |hdl-access=free |hdl=1721.1/5693 |s2cid=1322857 |access-date=26 May 2022 |archive-date=8 April 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160408100757/http://dspace.mit.edu/bitstream/handle/1721.1/5693/AIM-641.pdf?sequence=2 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

=== Scientists ===
[[File:Marie Curie c1920.jpg|thumb|upright=.8|[[Marie Curie]] was the first person to be awarded two Nobel Prizes: [[Nobel Prize in Physics|Physics]] in 1903 and [[Nobel Prize in Chemistry|Chemistry]] in 1911&lt;ref name=&quot;Estreicher-1938&quot; /&gt;|alt=Portrait of a middle-aged woman]]
Scientists are individuals who conduct scientific research to advance knowledge in an area of interest.&lt;ref name=&quot;WilsonFoundation&quot;&gt;{{cite web | url = https://eowilsonfoundation.org/wp-content/uploads/2014/11/the-big-read-eusocial-climbers.pdf | title = Eusocial climbers | publisher = E.O. Wilson Foundation | access-date = 3 September 2018 | quote = But he's not a scientist, he's never done scientific research. My definition of a scientist is that you can complete the following sentence: 'he or she has shown that...',&quot; Wilson says. | archive-date = 27 April 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190427085753/https://eowilsonfoundation.org/wp-content/uploads/2014/11/the-big-read-eusocial-climbers.pdf | url-status = live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ScienceCouncil-2019&quot;&gt;{{cite web | url = https://sciencecouncil.org/about-science/our-definition-of-a-scientist/ | title = Our definition of a scientist | publisher = Science Council | access-date = 7 September 2018 | quote = A scientist is someone who systematically gathers and uses research and evidence, making a hypothesis and testing it, to gain and share understanding and knowledge. | archive-date = 23 August 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190823135636/https://sciencecouncil.org/about-science/our-definition-of-a-scientist/ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; In modern times, many professional scientists are trained in an academic setting and, upon completion, attain an [[academic degree]], with the highest degree being a doctorate such as a Doctor of Philosophy or PhD.&lt;ref name=&quot;Cyranoski-2011a&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Cyranoski | first1 = David | last2 = Gilbert | first2 = Natasha | last3 = Ledford | first3 = Heidi | last4 = Nayar | first4 = Anjali | author4-link = Anjali Nayar | last5 = Yahia | first5 = Mohammed | year = 2011 | title = Education: The PhD factory | journal = Nature | volume = 472 | issue = 7343 | pages = 276–79 | doi = 10.1038/472276a | pmid = 21512548 | bibcode = 2011Natur.472..276C | doi-access = free }}&lt;/ref&gt; Many scientists pursue careers in various [[Sector (economic)|sectors of the economy]] such as [[Academy|academia]], [[Private sector|industry]], [[Administration (government)|government]], and nonprofit organisations.&lt;ref name=&quot;Kwok-2017a&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Kwok | first1 = Roberta | title = Flexible working: Science in the gig economy | journal = Nature | volume = 550 | pages = 419–21 | doi = 10.1038/nj7677-549a| year = 2017 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Woolston-2007&quot;&gt;{{cite journal | year = 2007 | title = Many junior scientists need to take a hard look at their job prospects | journal = Nature | editor = Editorial | volume = 550 | pages = 549–552 | doi = 10.1038/nj7677-549a | last1 = Woolston | first1 = Chris | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Lee-2007a&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Lee | first1 = Adrian | last2 = Dennis | first2 = Carina | last3 = Campbell | first3 = Phillip | year = 2007 | title = Graduate survey: A love–hurt relationship | journal = Nature | volume = 550 | issue = 7677 | pages = 549–52 | doi = 10.1038/nj7677-549a| doi-access = free }}&lt;/ref&gt;

Scientists exhibit a strong curiosity about reality and a desire to apply scientific knowledge for the benefit of health, nations, the environment, or industries. Other motivations include recognition by their peers and prestige. In modern times, many scientists have [[Terminal degree|advanced degrees]] in an area of science and pursue careers in various sectors of the economy, such as [[Academy|academia]], [[Private industry|industry]], [[Government scientist|government]], and nonprofit environments.&lt;ref name=&quot;Cyranoski-2011b&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cyranoski |first1=David |last2=Gilbert |first2=Natasha |last3=Ledford |first3=Heidi |last4=Nayar |first4=Anjali |last5=Yahia |first5=Mohammed |year=2011 |title=Education: The PhD factory |journal=Nature |volume=472 |issue=7343 |pages=276–279 |bibcode=2011Natur.472..276C |doi=10.1038/472276a |pmid=21512548 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Kwok-2017b&quot;&gt;{{cite journal |last1=Kwok |first1=Roberta |year=2017 |title=Flexible working: Science in the gig economy |journal=Nature |volume=550 |pages=419–421 |doi=10.1038/nj7677-549a |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;''&lt;ref name=&quot;Lee-2007b&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lee |first1=Adrian |last2=Dennis |first2=Carina |last3=Campbell |first3=Phillip |year=2007 |title=Graduate survey: A love–hurt relationship |journal=Nature |volume=550 |issue=7677 |pages=549–552 |doi=10.1038/nj7677-549a |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;''

Science has historically been a male-dominated field, with notable exceptions. [[Women in science]] faced considerable discrimination in science, much as they did in other areas of male-dominated societies. For example, women were frequently passed over for job opportunities and denied credit for their work.&lt;ref name=&quot;Whaley-2003&quot;&gt;{{cite book|last=Whaley|first=Leigh Ann|title=Women's History as Scientists|location=Santa Barbara, California|publisher=ABC-CLIO, INC.|year=2003}}&lt;/ref&gt; The achievements of women in science have been attributed to the defiance of their traditional role as labourers within the [[Private sphere|domestic sphere]].&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Spanier |first=Bonnie |title=Im/partial Science: Gender Identity in Molecular Biology |publisher=Indiana University Press |year=1995 |isbn=978-0-253-20968-9 |chapter=From Molecules to Brains, Normal Science Supports Sexist Beliefs about Difference}}&lt;/ref&gt;

=== Learned societies ===
[[File:200_y_Anniversary_of_Berlin_Academy_1900.jpg|thumb|250x250px|Picture of scientists in 200th anniversary of the [[Prussian Academy of Sciences]], 1900|left]]
[[Learned society|Learned societies]] for the communication and promotion of scientific thought and experimentation have existed since the Renaissance.&lt;ref&gt;{{cite web | last= Parrott | first= Jim | date= 9 August 2007 | url= http://www.scholarly-societies.org/1599andearlier.html | title=Chronicle for Societies Founded from 1323 to 1599 | publisher= Scholarly Societies Project | access-date= 11 September 2007 | url-status=live | archive-url= https://web.archive.org/web/20140106185404/http://www.scholarly-societies.org/1599andearlier.html | archive-date= 6 January 2014 }}&lt;/ref&gt; Many scientists belong to a learned society that promotes their respective scientific discipline, [[profession]], or group of related disciplines.&lt;ref&gt;{{cite web|url= http://www.esac.ca/about/what-is-a-learned-society/|title= The Environmental Studies Association of Canada – What is a Learned Society?|access-date= 10 May 2013|url-status=dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20130529163615/http://www.esac.ca/about/what-is-a-learned-society/|archive-date= 29 May 2013}}&lt;/ref&gt; Membership may either be open to all, require possession of scientific credentials, or conferred by election.&lt;ref name=&quot;LearnedSocieties&quot;&gt;{{cite web|url= http://www.britishcouncil.org/science-uk-organisations-learned-societies.htm|title= Learned societies &amp; academies|access-date= 10 May 2013|url-status=dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20140603140851/http://www.britishcouncil.org/science-uk-organisations-learned-societies.htm|archive-date= 3 June 2014}}&lt;/ref&gt; Most scientific societies are nonprofit organisations,&lt;ref&gt;{{Cite web |date=24 June 2019 |title=Learned Societies, the key to realising an open access future? |url=https://blogs.lse.ac.uk/impactofsocialsciences/2019/06/24/learned-societies-the-key-to-realising-an-open-access-future/ |access-date=22 January 2023 |website=Impact of Social Sciences |publisher=London School of Economics |archive-date=5 February 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230205140831/https://blogs.lse.ac.uk/impactofsocialsciences/2019/06/24/learned-societies-the-key-to-realising-an-open-access-future/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; and many are [[professional association]]s. Their activities typically include holding regular [[academic conference|conferences]] for the presentation and discussion of new research results and publishing or sponsoring [[academic journal]]s in their discipline. Some societies act as [[professional bodies]], regulating the activities of their members in the public interest, or the collective interest of the membership.

The professionalisation of science, begun in the 19th century, was partly enabled by the creation of national distinguished [[academy of sciences|academies of sciences]] such as the Italian {{lang|it|[[Accademia dei Lincei]]}} in 1603,&lt;ref&gt;{{cite web | year=2006 | url= http://positivamente.lincei.it/ | title= Accademia Nazionale dei Lincei | language=it | access-date= 11 September 2007 | url-status=live | archive-url= https://web.archive.org/web/20100228005402/http://positivamente.lincei.it/ | archive-date= 28 February 2010 }}&lt;/ref&gt; the British [[Royal Society]] in 1660,&lt;ref name=&quot;RoyalSociety-2004&quot;&gt;{{cite web |date=7 July 2004 |title=Prince of Wales opens Royal Society's refurbished building |url=http://royalsociety.org/News.aspx?id=973&amp;terms=prince+of+wales |access-date=7 December 2009 |publisher=The Royal Society |archive-date=9 April 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150409010143/https://royalsociety.org/News.aspx?id=973&amp;terms=prince+of+wales |url-status=live }}&lt;/ref&gt; the [[French Academy of Sciences]] in 1666,&lt;ref&gt;{{cite web | first= G.G. | last= Meynell | url= http://www.haven.u-net.com/6text_7B2.htm#Appendix%202 | title= The French Academy of Sciences, 1666–91: A reassessment of the French Académie royale des sciences under Colbert (1666–83) and Louvois (1683–91) | access-date= 13 October 2011 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20120118174108/http://www.haven.u-net.com/6text_7B2.htm#Appendix%202 | archive-date= 18 January 2012 }}&lt;/ref&gt; the American [[National Academy of Sciences]] in 1863,&lt;ref&gt;{{cite web |author=ITS |title=Founding of the National Academy of Sciences |url=http://www7.nationalacademies.org/archives/nasfounding.html |access-date=12 March 2012 |publisher=.nationalacademies.org |archive-date=3 February 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130203154802/http://www7.nationalacademies.org/archives/nasfounding.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt; the German [[Kaiser Wilhelm Society]] in 1911,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=The founding of the Kaiser Wilhelm Society (1911) |url=https://www.mpg.de/946619/5_event2-1911 |access-date=30 May 2022 |publisher=Max-Planck-Gesellschaft |language=en |archive-date=2 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220302052520/https://www.mpg.de/946619/5_event2-1911 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; and the [[Chinese Academy of Sciences]] in 1949.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Introduction |url=https://english.cas.cn/about_us/introduction/201501/t20150114_135284.shtml |access-date=31 May 2022 |website=Chinese Academy of Sciences |archive-date=31 March 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220331215338/https://english.cas.cn/about_us/introduction/201501/t20150114_135284.shtml |url-status=live }}&lt;/ref&gt; International scientific organisations, such as the [[International Science Council]], are devoted to [[international cooperation]] for science advancement.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=5 July 2018 |title=Two main Science Councils merge to address complex global challenges |url=https://en.unesco.org/news/two-main-science-councils-merge-address-complex-global-challenges |access-date=21 October 2018 |publisher=UNESCO |language=en |archive-date=12 July 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210712044005/https://en.unesco.org/news/two-main-science-councils-merge-address-complex-global-challenges |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

=== Awards ===
[[Lists of science and technology awards|Science award]]s are usually given to individuals or organisations that have made significant contributions to a discipline. They are often given by prestigious institutions; thus, it is considered a great honour for a scientist receiving them. Since the early Renaissance, scientists have often been awarded medals, money, and titles. The Nobel Prize, a widely regarded prestigious award, is awarded annually to those who have achieved scientific advances in the fields of medicine, physics, and [[chemistry]].&lt;ref name=&quot;Stockton-2014&quot;&gt;{{cite news |last=Stockton |first=Nick |date=7 October 2014 |title=How did the Nobel Prize become the biggest award on Earth? |newspaper=Wired |url=https://www.wired.com/2014/10/whats-nobel-prize-become-biggest-award-planet |url-status=live |access-date=3 September 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190619044702/https://www.wired.com/2014/10/whats-nobel-prize-become-biggest-award-planet/ |archive-date=19 June 2019}}&lt;/ref&gt;

==سماج==
{{Redirect-distinguish|Science and society|Science &amp; Society|Sociology of scientific knowledge}}
=== Funding and policies ===
[[File:NASA-Budget-Federal.svg|thumb|300x300px|[[Budget of NASA]] as percentage of [[United States federal budget]], peaking at 4.4% in 1966 and slowly declining since|alt=see caption]]
[[Funding of science|Scientific research is often funded]] through a competitive process in which potential research projects are evaluated and only the most promising receive funding. Such processes, which are run by government, corporations, or foundations, allocate scarce funds. Total research funding in most [[developed country|developed countries]] is between 1.5% and 3% of GDP.&lt;ref name=&quot;OECD-2008&quot;&gt;{{cite web |url= http://www.oecd.org/dataoecd/49/45/24236156.pdf |title= Main Science and Technology Indicators&amp;nbsp;– 2008-1 |publisher= [[OECD]] |url-status=dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20100215172528/http://www.oecd.org/dataoecd/49/45/24236156.pdf |archive-date= 15 February 2010 }}&lt;/ref&gt; In the [[OECD]], around two-thirds of [[research and development]] in scientific and technical fields is carried out by industry, and 20% and 10%, respectively, by universities and government. The government funding proportion in certain fields is higher, and it dominates research in social science and the [[humanities]]. In less developed nations, the government provides the bulk of the funds for their basic scientific research.&lt;ref name=&quot;OECD-2015&quot;&gt;{{Cite book |url=http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/oecd-science-technology-and-industry-scoreboard-2015_sti_scoreboard-2015-en |title=OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2015: Innovation for growth and society |publisher=OECD |year=2015 |isbn=978-9264239784 |page=156 |doi=10.1787/sti_scoreboard-2015-en |via=oecd-ilibrary.org |access-date=28 May 2022 |archive-date=25 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220525063455/https://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/oecd-science-technology-and-industry-scoreboard-2015_sti_scoreboard-2015-en |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

Many governments have dedicated agencies to support scientific research, such as the [[National Science Foundation]] in the United States,&lt;ref name=&quot;Kevles-1977&quot;&gt;{{cite journal |last=Kevles |first=Daniel |year=1977 |title=The National Science Foundation and the Debate over Postwar Research Policy, 1942–1945 |journal=Isis |volume=68 |issue=241 |pages=4–26 |doi=10.1086/351711 |pmid=320157 |s2cid=32956693}}&lt;/ref&gt; the [[National Scientific and Technical Research Council]] in Argentina,&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Argentina, National Scientific and Technological Research Council (CONICET) |url=https://council.science/member/argentina-national-scientific-and-technological-research-council-conicet/ |access-date=31 May 2022 |website=International Science Council |language=en-US |archive-date=16 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220516220311/https://council.science/member/argentina-national-scientific-and-technological-research-council-conicet/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; [[Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation|Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization]] in Australia,&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Innis |first=Michelle |date=17 May 2016 |title=Australia to Lay Off Leading Scientist on Sea Levels |language=en-US |work=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2016/05/18/world/australia/australia-to-lay-off-leading-scientist-on-sea-levels.html |url-status=live |url-access=limited |access-date=31 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210507080237/https://www.nytimes.com/2016/05/18/world/australia/australia-to-lay-off-leading-scientist-on-sea-levels.html |archive-date=7 May 2021 |issn=0362-4331}}&lt;/ref&gt; [[French National Centre for Scientific Research|National Centre for Scientific Research]] in France,&lt;ref&gt;{{Cite web |date=20 October 2021 |title=Le CNRS recherche 10.000 passionnés du blob |url=https://www.lefigaro.fr/flash-actu/le-cnrs-recherche-10-000-passionnes-du-blob-20211020 |access-date=31 May 2022 |website=[[Le Figaro]] |language=fr |archive-date=27 April 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220427225305/https://www.lefigaro.fr/flash-actu/le-cnrs-recherche-10-000-passionnes-du-blob-20211020 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; the [[Max Planck Society]] in Germany,&lt;ref&gt;{{Cite news |last=Bredow |first=Rafaela von |date=18 December 2021 |title=How a Prestigious Scientific Organization Came Under Suspicion of Treating Women Unequally |language=en |work=Der Spiegel |url=https://www.spiegel.de/international/germany/how-a-prestigious-scientific-organization-came-under-suspicion-of-treating-women-unequally-a-96da63b5-19af-4fde-b044-445f9cfd6159 |access-date=31 May 2022 |issn=2195-1349 |archive-date=29 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220529004707/https://www.spiegel.de/international/germany/how-a-prestigious-scientific-organization-came-under-suspicion-of-treating-women-unequally-a-96da63b5-19af-4fde-b044-445f9cfd6159 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; and [[Spanish National Research Council|National Research Council]] in Spain.&lt;ref&gt;{{Cite web |date=12 May 2022 |title=En espera de una &quot;revolucionaria&quot; noticia sobre Sagitario A*, el agujero negro supermasivo en el corazón de nuestra galaxia |url=https://www.elmundo.es/ciencia-y-salud/ciencia/2022/05/12/627cca26fdddff17068b4590.html |access-date=31 May 2022 |website=ELMUNDO |language=es |archive-date=13 May 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220513185034/https://www.elmundo.es/ciencia-y-salud/ciencia/2022/05/12/627cca26fdddff17068b4590.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt; In commercial research and development, all but the most research-orientated corporations focus more heavily on near-term commercialisation possibilities than research driven by curiosity.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Fletcher |first1=Anthony C. |last2=Bourne |first2=Philip E. |date=27 September 2012 |title=Ten Simple Rules To Commercialize Scientific Research |journal=PLOS Computational Biology |volume=8 |issue=9 |pages=e1002712 |doi=10.1371/journal.pcbi.1002712 |issn=1553-734X |pmc=3459878 |pmid=23028299|bibcode=2012PLSCB...8E2712F |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;

[[Science policy]] is concerned with policies that affect the conduct of the scientific enterprise, including [[research funding]], often in pursuance of other national policy goals such as technological innovation to promote commercial product development, weapons development, health care, and environmental monitoring. Science policy sometimes refers to the act of applying scientific knowledge and consensus to the development of public policies. In accordance with public policy being concerned about the well-being of its citizens, science policy's goal is to consider how science and technology can best serve the public.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Marburger |first=John Harmen III|title=Science policy up close |date=10 February 2015 |others=Crease, Robert P. |isbn=978-0-674-41709-0 |location=Cambridge, Massachusetts |oclc=875999943 |publisher=Harvard University Press}}&lt;/ref&gt; Public policy can directly affect the funding of [[capital equipment]] and intellectual infrastructure for industrial research by providing tax incentives to those organisations that fund research.&lt;ref name=&quot;Bush-1945&quot; /&gt;

=== Education and awareness ===
{{Main|2 = Public awareness of science|3 = Science journalism}}
[[File:Dinosaur exhibit - Houston Museum of Natural Science - DSC01881.JPG|thumb|250px|left|Dinosaur exhibit in the [[Houston Museum of Natural Science]]]]
[[Science education]] for the general public is embedded in the school curriculum, and is supplemented by [[YouTube in education|online pedagogical content]] (for example, YouTube and Khan Academy), museums, and science magazines and blogs. Major organizations of scientists such as the American Association for the Advancement of Science (AAAS) consider the sciences to be a part of the liberal arts traditions of learning, along with philosophy and history.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Gauch |first1=Hugh G. |title=Scientific Method in Brief |date=2012 |publisher=Cambridge University Press |location=New York |isbn=9781107666726 |pages=7-10}}&lt;/ref&gt; Scientific literacy is chiefly concerned with an understanding of the [[scientific method]], units and methods of [[measurement]], [[empiricism]], a basic understanding of statistics ([[correlations]], [[Qualitative research|qualitative]] versus [[Quantitative research|quantitative]] observations, [[aggregate statistics]]), and a basic understanding of core scientific fields such as physics, [[chemistry]], [[biology]], ecology, geology, and [[computation]]. As a student advances into higher stages of [[formal education]], the curriculum becomes more in depth. Traditional subjects usually included in the curriculum are natural and formal sciences, although recent movements include social and applied science as well.&lt;ref name=&quot;Benneworth-2009&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Benneworth |first1=Paul |last2=Jongbloed |first2=Ben W. |date=31 July 2009 |title=Who matters to universities? A stakeholder perspective on humanities, arts and social sciences valorisation |journal=Higher Education |volume=59 |issue=5 |pages=567–588 |doi=10.1007/s10734-009-9265-2 |issn=0018-1560 |doi-access=free |url=https://ris.utwente.nl/ws/files/47901538/Benneworth2010Who.pdf |access-date=16 August 2023 |archive-date=24 October 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231024214150/https://ris.utwente.nl/ws/files/47901538/Benneworth2010Who.pdf |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

The mass media face pressures that can prevent them from accurately depicting competing scientific claims in terms of their credibility within the scientific community as a whole. Determining how much weight to give different sides in a [[scientific debate]] may require considerable expertise regarding the matter.&lt;ref&gt;{{cite web |last=Dickson |first=David |date=11 October 2004 |title=Science journalism must keep a critical edge |url=http://www.scidev.net/en/editorials/science-journalism-must-keep-a-critical-edge.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20100621053624/http://www.scidev.net/en/editorials/science-journalism-must-keep-a-critical-edge.html |archive-date=21 June 2010 |publisher=Science and Development Network}}&lt;/ref&gt; Few journalists have real scientific knowledge, and even [[beat reporter]]s who are knowledgeable about certain scientific issues may be ignorant about other scientific issues that they are suddenly asked to cover.&lt;ref&gt;{{cite magazine |last=Mooney |first=Chris |date=Nov–Dec 2004 |title=Blinded By Science, How 'Balanced' Coverage Lets the Scientific Fringe Hijack Reality |url=http://blogs.discovermagazine.com/intersection/2010/01/15/blinded-by-science-how-balanced-coverage-lets-the-scientific-fringe-hijack-reality/ |url-status=live |magazine=Columbia Journalism Review |volume=43 |issue=4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100117181240/http://blogs.discovermagazine.com/intersection/2010/01/15/blinded-by-science-how-balanced-coverage-lets-the-scientific-fringe-hijack-reality/ |archive-date=17 January 2010 |access-date=20 February 2008}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=McIlwaine |first1=S. |last2=Nguyen |first2=D.A. |year=2005 |title=Are Journalism Students Equipped to Write About Science? |url=http://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:8064 |url-status=live |journal=Australian Studies in Journalism |volume=14 |pages=41–60 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080801163322/http://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:8064 |archive-date=1 August 2008 |access-date=20 February 2008}}&lt;/ref&gt;

[[List of science magazines|Science magazines]] such as ''[[New Scientist]]'', ''[[Science &amp; Vie]]'', and ''[[Scientific American]]'' cater to the needs of a much wider readership and provide a non-technical summary of popular areas of research, including notable discoveries and advances in certain fields of research.&lt;ref name=&quot;Webb-2013&quot;&gt;{{cite journal |author-last=Webb | author-first=Sarah |title=Popular science: Get the word out |journal=Nature |volume=504 |issue=7478 |pages=177–9 |date=December 2013 |pmid=24312943 |doi=10.1038/nj7478-177a |doi-access=free }}&lt;/ref&gt; The science fiction genre, primarily [[speculative fiction]], can transmit the ideas and methods of science to the general public.&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Wilde |first=Fran |author-link=Fran Wilde (author) |date=21 January 2016 |title=How Do You Like Your Science Fiction? Ten Authors Weigh In On 'Hard' vs. 'Soft' SF |url=https://www.tor.com/2016/01/21/how-do-you-like-your-science-fiction-ten-authors-weigh-in-on-hard-vs-soft-sf/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20190404025029/https://www.tor.com/2016/01/21/how-do-you-like-your-science-fiction-ten-authors-weigh-in-on-hard-vs-soft-sf/ |archive-date=4 April 2019 |access-date=4 April 2019 |website=Tor.com |language=en-US}}&lt;/ref&gt; Recent efforts to intensify or develop links between science and non-scientific disciplines, such as literature or poetry, include the ''Creative Writing Science'' resource developed through the [[Royal Literary Fund]].&lt;ref&gt;{{cite web | first= Mario | last= Petrucci | url= http://writeideas.org.uk/creativescience/index.htm | title= Creative Writing&amp;nbsp;– Science | access-date=27 April 2008 | url-status=dead | archive-url= https://web.archive.org/web/20090106015539/http://writeideas.org.uk/creativescience/index.htm | archive-date= 6 January 2009 }}&lt;/ref&gt;

=== Anti-science attitudes ===
{{main|Antiscience}}
While the scientific method is broadly accepted in the scientific community, some fractions of society reject certain scientific positions or are sceptical about science. Examples are the common notion that [[COVID-19]] is not a major health threat to the US (held by 39% of Americans in August 2021)&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Tyson |first1=Alec |last2=Funk |first2=Cary |last3=Kennedy |first3=Brian |last4=Johnson |first4=Courtney |date=15 September 2021 |title=Majority in U.S. Says Public Health Benefits of COVID-19 Restrictions Worth the Costs, Even as Large Shares Also See Downsides |url=https://www.pewresearch.org/science/2021/09/15/majority-in-u-s-says-public-health-benefits-of-covid-19-restrictions-worth-the-costs-even-as-large-shares-also-see-downsides/ |access-date=4 August 2022 |website=Pew Research Center Science &amp; Society |language=en-US |archive-date=9 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220809114234/https://www.pewresearch.org/science/2021/09/15/majority-in-u-s-says-public-health-benefits-of-covid-19-restrictions-worth-the-costs-even-as-large-shares-also-see-downsides/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; or the belief that [[climate change]] is not a major threat to the US (also held by 40% of Americans, in late 2019 and early 2020).&lt;ref&gt;{{Cite web |last=Kennedy |first=Brian |title=U.S. concern about climate change is rising, but mainly among Democrats |url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2020/04/16/u-s-concern-about-climate-change-is-rising-but-mainly-among-democrats/ |access-date=4 August 2022 |website=Pew Research Center |date=16 April 2020 |language=en-US |archive-date=3 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220803101033/https://www.pewresearch.org/fact-tank/2020/04/16/u-s-concern-about-climate-change-is-rising-but-mainly-among-democrats/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Psychologists have pointed to four factors driving rejection of scientific results:&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Philipp-Muller |first1=Aviva |last2=Lee |first2=Spike W. S. |last3=Petty |first3=Richard E. |date=26 July 2022 |title=Why are people antiscience, and what can we do about it? |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |language=en |volume=119 |issue=30 |pages=e2120755119 |doi=10.1073/pnas.2120755119 |doi-access=free |issn=0027-8424 |pmc=9335320 |pmid=35858405|bibcode=2022PNAS..11920755P }}&lt;/ref&gt;
* Scientific authorities are sometimes seen as inexpert, untrustworthy, or biased.
* Some [[Social exclusion|marginalised]] [[social groups]] hold anti-science attitudes, in part because these groups have often been exploited in [[Unethical human experimentation|unethical experiments]].&lt;ref&gt;{{cite journal |title=A Test of Three Theories of Anti-Science Attitudes |year=2008 |doi=10.1080/00380237.2008.10571338 |last1=Gauchat |first1=Gordon William |journal=Sociological Focus |volume=41 |issue=4 |pages=337–357 |s2cid=144645723 }}&lt;/ref&gt;
* Messages from scientists may contradict deeply held existing beliefs or morals.
* The ''delivery'' of a scientific message may not be appropriately targeted to a recipient's learning style.
Anti-science attitudes often seem to be caused by fear of rejection in social groups. For instance, climate change is perceived as a threat by only 22% of Americans on the right side of the political spectrum, but by 85% on the left.&lt;ref&gt;{{Cite web |last1=Poushter |first1=Jacob |last2=Fagan |first2=Moira |last3=Gubbala |first3=Sneha |date=31 August 2022 |title=Climate Change Remains Top Global Threat Across 19-Country Survey |url=https://www.pewresearch.org/global/2022/08/31/climate-change-remains-top-global-threat-across-19-country-survey/ |access-date=5 September 2022 |website=Pew Research Center's Global Attitudes Project |language=en-US |archive-date=31 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220831225832/https://www.pewresearch.org/global/2022/08/31/climate-change-remains-top-global-threat-across-19-country-survey/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; That is, if someone on the left would not consider climate change as a threat, this person may face contempt and be rejected in that social group. In fact, people may rather deny a scientifically accepted fact than lose or jeopardise their social status.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=McRaney |first=David |url=https://www.worldcat.org/oclc/1322437138 |title=How Minds Change: The Surprising Science of Belief, Opinion, and Persuasion |publisher=Portfolio/Penguin |date=2022 |isbn=978-0-593-19029-6 |location=[New York, NY] |oclc=1322437138 |access-date=5 September 2022 |archive-date=29 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240429040944/https://search.worldcat.org/title/1322437138 |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

=== Politics ===
[[File:2021 Survey on existence of global warming and responsibility for climate change - bar chart.svg|alt=Result in bar graph of two questions (&quot;Is global warming occurring?&quot; and &quot;Are oil/gas companies responsible?&quot;), showing large discrepancies between American Democrats and Republicans|thumb|[[Public opinion on global warming#United States|Public opinion on global warming in the United States]] by political party&lt;ref&gt;{{cite news |last1=McGreal |first1=Chris |date=26 October 2021 |title=Revealed: 60% of Americans say oil firms are to blame for the climate crisis |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/26/climate-change-poll-oil-gas-companies-environment |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20211026122356/https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/26/climate-change-poll-oil-gas-companies-environment |archive-date=26 October 2021 |quote=Source: Guardian/Vice/CCN/YouGov poll. Note: ±4% margin of error.}}&lt;/ref&gt;|300x300px]]Attitudes towards science are often determined by political opinions and goals. Government, business and [[advocacy group]]s have been known to use legal and economic pressure to influence scientific researchers. Many factors can act as facets of the [[politicisation of science]] such as [[anti-intellectualism]], perceived threats to religious beliefs, and fear for business interests.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Goldberg |first1=Jeanne |year=2017 |title=The Politicization of Scientific Issues: Looking through Galileo's Lens or through the Imaginary Looking Glass |url=https://www.csicop.org/si/show/politicization_of_scientific_issues |url-status=dead |journal=[[Skeptical Inquirer]] |volume=41 |issue=5 |pages=34–39 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180816182350/https://www.csicop.org/si/show/politicization_of_scientific_issues |archive-date=16 August 2018 |access-date=16 August 2018}}&lt;/ref&gt; Politicization of science is usually accomplished when scientific information is presented in a way that emphasises the uncertainty associated with the [[scientific evidence]].&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Bolsen |first1=Toby |last2=Druckman |first2=James N. |author2-link=James N. Druckman |year=2015 |title=Counteracting the Politicization of Science |journal=Journal of Communication |issue=65 |page=746}}&lt;/ref&gt; Tactics such as shifting conversation, failing to acknowledge facts, and capitalising on doubt of [[scientific consensus]] have been used to gain more attention for views that have been undermined by scientific evidence.&lt;ref name=&quot;Freudenberg-2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Freudenberg |first1=William F. |last2=Gramling |first2=Robert |last3=Davidson |first3=Debra J. |year=2008 |title=Scientific Certainty Argumentation Methods (SCAMs): Science and the Politics of Doubt |url=http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/freudenberg_etal_2008.pdf |url-status=live |journal=Sociological Inquiry |volume=78 |pages=2–38 |doi=10.1111/j.1475-682X.2008.00219.x |archive-url=https://web.archive.org/web/20201126214329/http://sciencepolicy.colorado.edu/students/envs_5720/freudenberg_etal_2008.pdf |archive-date=26 November 2020 |access-date=12 April 2020 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; Examples of issues that have involved the politicisation of science include the [[global warming controversy]], [[health effects of pesticides]], and [[health effects of tobacco]].&lt;ref name=&quot;Freudenberg-2008&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;vanderLinden-2017&quot;&gt;{{cite journal |last1=van der Linden |first1=Sander |last2=Leiserowitz |first2=Anthony |last3=Rosenthal |first3=Seth |last4=Maibach |first4=Edward |year=2017 |title=Inoculating the Public against Misinformation about Climate Change |url=https://www.repository.cam.ac.uk/bitstream/1810/270860/1/global%20challenges.pdf |url-status=live |journal=Global Challenges |volume=1 |issue=2 |page=1 |doi=10.1002/gch2.201600008 |pmc=6607159 |pmid=31565263 |bibcode=2017GloCh...100008V |archive-url=https://web.archive.org/web/20200404185312/https://www.repository.cam.ac.uk/bitstream/handle/1810/270860/global%20challenges.pdf?sequence=1 |archive-date=4 April 2020 |access-date=25 August 2019}}&lt;/ref&gt;

==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{wiktionary|science}}
{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}

{{Subject bar|auto=1|portal1=سائنس}}
[[Category:Science| ]]
[[Category:Observation]]
[[Category:Main topic articles]]

== حوالا ==
{{حوالا}}

{{ڪچو}}

[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>nh6778dh8ywg7vo2fgwfyxtb2cyvvlm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>عبدالقادر جيلاني</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10563</id>
    <revision>
      <id>296932</id>
      <parentid>292443</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:35:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296932</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11802" sha1="2cge80guk442nln4ws6iy6ebaun34xr" xml:space="preserve">{{چونڊ مضمون}}

{{Infobox religious biography
| religion = [[سني اسلام]]
| region =
| era =
| image = Shaykh 'Abd al Qadir Jalani.jpg
| caption = [[مغل سلطنت]] {{circa|1680}} ۾ ٺھيل خيالي تصوير
| honorific_prefix =
| name = عبدالقادر جيلاني
| native_name =
| birth_date = 1077ع يا 1078ع (470 ھجري سال)
| birth_place = [[گيلان صوبو|گيلان]]، [[سلجوقي سلطنت]]
| death_date = 1166ع (11 [[ربيع الثاني]] 561 [[ھجري سال]])
| death_place = [[بغداد]]، [[عباسي خلافت]]
| resting_place = [[بغداد]]، [[عراق]]
| children = [[عبدالرزاق جيلاني]]
| Sufi_order = [[قادري سلسلو]] {{small|(''باني'')}}
| main_interests = [[فقہ]]، [[تصوف]]
| title =
| denomination = [[سني اسلام|سني]]
| jurisprudence = [[حنبلي]]
| creed =
| works =
| disciples = [[عبدالرزاق جيلاني]], [[شيخ قضب البان]]
| disciple_of = [[ابو سعيد مبارڪ مخزومي]]
}}

'''عبدالقادر جيلاني''' {{ٻيا نالا|انگريزي= Abdul Qader Jilani}} جنهن کي ''محي الدين، شيخ عبدالقادر جيلاني'' جي نالي سان پڻ سڏين ٿا، هڪ [[سني اسلام|سُني]] [[حنبلي|حنبلي طريقي]] جو [[تصوف|صوفي]] ۽ صوفين جي [[قادري سلسلو|قادري سلسلي]] جو باني آھي. {{sfn|Chabbi|2009}}
ھي 1077ع يا 1078ع ڌاري [[ايران]] جي [[گيلان صوبو|صوبي گيلان]] جي شھر رضوانشھر جي نائف ۾ پيدا ٿيو.&lt;ref name=&quot;W. Braune, 1986&quot;&gt;W. Braune, ''Abd al-Kadir al-Djilani, The Encyclopaedia of Islam'', Vol. I, ed. H.A.R Gibb, J.H.Kramers, E. Levi-Provencal, J. Schacht, (Brill, 1986), 69; &quot;authorities are unanimous in stating that he was a Persian from Nayf (Nif) in Djilan, south of the Caspian Sea. &quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;EB&quot;&gt;{{Britannica|693|'Abd al-Qadir al-Jilani}}&lt;/ref&gt;

== شروعاتي زندگي ==

عبدالقادر جيلاني سن 1077ع (29 شعبان 470 ھجری) تي موجود [[ايران]] جي صوبي [[گيلان]] جي ضلعي [[گيلان غرب]] جي شھر نائف ۾ پيدا ٿيو. &lt;ref name =&quot;انسائيڪلوپيڊيا آف اسلام &quot; &gt; - Encyclopedia of Islam- Juan E. Campo J. Gordon Melton, Series Editor-: Facts On File, Inc. An imprint of Infobase Publishing 132 West 31st Street New York NY 10001
- pages #54, &lt;/ref&gt;&lt;ref&gt; Britannica|693|'Abd al-Qadir al
-Jilani &lt;/ref&gt; ھن جي پيدائش جي تاريخ تي ماھر متفق ناھن پر ڪجهہ ماخذن مطابق سال 1077ع يا 1078ع ۾ پيدا ٿيو.&lt;ref name = &quot; جوئان &quot;/&gt; ھن جي ڄم جو نالو سيد عبدالقادر ھيو. گيلان صوبي سان تعلق ھجڻ ڪري کيس '''گيلاني''' چوندا آهن. [[عربي ٻولي]] ۾ گيلان کي جيلان سڏيو ويندو آهي، تنھن ڪري کيس '''جيلاني''' پڻ سڏين ٿا.&lt;ref&gt;Encyclopaedia of religion and ethics: volume 1. (A – Art). Part 1. (A – Algonquins) pg 10. Hastings, James and Selbie, John A. Adamant Media corporation. (2001), &quot;and he was probably of Persian origin. &quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''The Sufi orders in Islam'', 2nd edition, pg 32. Triingham, J. Spencer and Voll, John O. Oxford University Press US, (1998), &quot;The Hanafi Qadirriya is also included since 'Abd al-Qadir, of Persian origin was contemporary of the other two. &quot;&lt;/ref&gt; گھڻي مقبوليت باوجود ھن جي ذاتي پسمنظر بابت ٺوس ڄاڻ ميسر ناھي، ھن جي والد (يا ڏاڏي) جو نالو جنگي دست آھي، جنھن مان معلوم ٿئي ٿو تہ ھي ايراني نسل جو ماڻھو ھو. {{sfn|Chabbi|2009}}{{sfn|Lawrence|1982|pp=132 – 133}} دين تي ڪم ڪرڻ جي ڪري ھن کي &quot;محي الدين&quot; جو لقب ڏنو ويو.&lt;ref name=&quot;Hadrat pg 21&quot;&gt;''Mihr-e-munīr: biography of Hadrat Syed Pīr Meher Alī Shāh'' pg 21, Muhammad Fādil Khān, Faid Ahmad. Sajjadah Nashinan of Golra Sharif, Islamabad (1998).&lt;/ref&gt; [[عراق]] جي شھر [[بغداد]] ۾ مزار ھجڻ جي ڪري ھن کي '''بغدادي''' پڻ سڏيو ويندو آھي.&lt;ref&gt;''Devotional Islam and politics in British India: Ahmad Riza Khan Barelwi and his movement, 1870 – 1920'', pg 144, Sanyal, Usha Oxford University Press US, 19 August 1999. {{ISBN|0-19-564862-5}} {{ISBN|978-0-19-564862-1}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Cultural and religious heritage of India: Islam'' pg 321. Sharma, Suresh K. (2004)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Indo-iranica'' pg 7. The Iran Society, Calcutta, India. (1985).&lt;/ref&gt; ھي سيد گھراڻي سان تعلق رکندڙ ھو، ھن جو والدين جي پاسي کان [[شجرو]] [[حسن ابن علي|حسن]] ۽ [[حسين ابن علي|حسين]] سان ملڻ جي ڪري کيس '''الحسني والحسيني''' پڻ سڏيندا آهن.&lt;ref&gt;''Historical and political who's who of Afghanistan. '' p 177. Adamec, Ludwig W. (1975)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=VezXAAAAMAAJ|title=The Sultan of the Saints: Mystical Life and Teaching of Shaikh Syed Abdul Qadir Jilani|last=Qādrī|first=Muḥammad Riyāz̤|date=2000-01-01|publisher=Abbasi Pablications|isbn=9789698510169|location=|page=19|language=en|via=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;sulook. org&quot;&gt;{{cite web|url=http://sulook.org/jsp/biographies/Shaykh_Abd_al-Qadir.pdf|title=Sulook organisation website.|access-date=2010-02-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20110728070800/http://sulook.org/jsp/biographies/Shaykh_Abd_al-Qadir.pdf|archive-date=2011-07-28|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Mihr-e-munīr: biography of Hadrat Syed Pīr Meher Alī Shāh'' pg 27, Khān, Muhammad Fādil and Ahmad, Faid. Sajjadah Nashinan of Golra Sharif, Islamabad. (1997)&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Encyclopaedia of Sufism'', volume 1, Kahn, Masood Ali and Ram, S.&lt;/ref&gt; [[ڏکڻ ايشيا]] جا ماڻھو ھن کي '''پيران پير''' ۽ '''دستگير''' سڏيندا آهن، ھن کي '''غوثِ الاعظم''' جي لقب سان پڻ سڏيو وڃي ٿو.&lt;ref&gt;''Devotional Islam and politics in British India: [احمد رضا خان] بريلوي and his movement, 1870 – 1920'', pg 144, Sanyal, Usha Oxford University Press US, 19 August 1999. {{ISBN|0-19-564862-5}} {{ISBN|978-0-19-564862-1}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Indo-iranica'' pg 7. The Iran Society, Calcutta, India. (1985).&lt;/ref&gt;

ھن ابتدائي تعليم پنھنجي اباڻي شهر ۾ حاصل ڪئي ۽ 1095ع ۾ ارڙھن سالن جي عمر ۾ ھي [[حنبلي|حنبلي]] [[فقہ]] سکڻ لاء بغداد روانو ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=OZbyz_Hr-eIC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=isbn: 1438126964#v=onepage&amp;q&amp;f=false|title=Encyclopedia of Islam|last=Campo|first=Juan Eduardo|date=2009-01-01|publisher=Infobase Publishing|isbn=9781438126968|location=|page=4|language=en|via=}}&lt;/ref&gt;جتي صوفي استادن جي تعليم کان متاثر ٿيو.&lt;ref name=&quot;انسائيڪلوپيڊيا آف اسلام&quot; /&gt; بغداد ۾ [[ابو سعيد مبارڪ مخزومي]] ۽ [[ابن عقيل]] سندس استاد ھئا.&lt;ref name=&quot;Brill&quot;&gt;{{cite book |last1=Gibb |first1=H. A. R. |last2=Kramers |first2=J. H. |last3=Levi-Provencal |first3=E. |last4=Schacht |first4=J. |title=Encyclopaedia of Islam (New Edition) |volume=Volume I (A-B) |publisher=Brill |location=Leiden, Netherlands |date=1986 |origyear=1st. pub. 1960 |isbn=978-9004081147 |page=69}}&lt;/ref&gt; [[ابو محمد جعفر السراج]] کيس [[حديث]] جو علم سيکاريو. سندس روحاني استاد ابوالخير حماد ابن مسلم الداباس ھيو.  &lt;ref&gt;
Malise Ruthven, Islam in the World, p 243. {{ISBN|0195305035}}&lt;/ref&gt;

== عبادت ۽ خدمتون ==

[[رياضت|ذھد]] ۾ دنيا تياڳ ڪري کوڙ سال عراق جي رڻپٽ ۾ اڪيلائي ۾ گذاريائين ۽ پوءِ بغداد موٽي اچي عالم ۽ مشھور مبلغ بڻيو ۽ مريدن جو ھڪ وڏو تعداد ھن جي عقيدتمندن ۾ شامل ٿيو جن ۾ کوڙ [[عيسائي]] ۽ يھودي پڻ شامل ھيا جيڪي مسلمان ٿي ويا.&lt;ref name=&quot;انسائيڪلوپيڊيا آف اسلام&quot; /&gt; ھن تعليم پوري ڪري 25 سال عراق جي بيابان ۾ عبادت ۽ [[رياضت]] ۾ گذاريا.&lt;ref&gt;Esposito J. L. ''The Oxford dictionary of Islam. '' p160. {{ISBN|0199757267}}&lt;/ref&gt; سال 1127ع ۾ واپس بغداد موٽي تبليغ شروع ڪيائين.&lt;ref name=EB&gt;{{Britannica|693|'Abd al-Qadir al-Jilani}}&lt;/ref&gt; پنھنجي استاد المخزومي جي مدرسي ۾ تعليم ڏيڻ شروع ڪيائين ۽ شاگردن ۾ ھردلعزيز ٿي ويا. صبح جي وقت [[حديث]] ۽ [[تفسير]] پڙهائيندو ھو ۽ منجھند بعد اندر اجارڻ ۽ [[قرآن]] جي فضائلن تي درس ڏيندو ھو.&lt;ref name=EB&gt;{{Britannica|693|'Abd al-Qadir al-Jilani}}&lt;/ref&gt; ھن جي نمايان ڪمن ۾ قادريہ مدرسي جو بنياد وجھڻ ھو، جيڪو اڳتي ھلي ديني تعليم جو مرڪز بڻيو، ھن جي مصروفيت جو مرڪز ھن جو [[مدرسو]] ھو جتي ھي دين جو علم سيکاريندو هو ۽ بطور [[مفتي]] پڻ ڪم ڪندو هو. ھن پنھنجي خطبن ۾ غريبن ۽ محتاجن جي مدد جي تلقين ڪئي ۽ اسلامي فقھي تقاضائن کي روحانيت جي مطابقت ۾ آڻڻ جو درس ڏنو.&lt;ref name=&quot;انسائيڪلوپيڊيا آف اسلام&quot; /&gt;

== وفات ==

[[File:ETH-BIB-Bagdad - grosse Moschee aus 200 m Höhe-Persienflug 1924-1925-LBS MH02-02-0036-AL-FL.tif|thumb|سندس بغداد ۾ مزار ۽ مسجد جي 1925 ۾ نڪتل تصوير]]
ھي 1166ع ۾ 91 سالن جي عمر ۾ وفات ڪري ويو ۽ کيس [[بغداد]] ۾ باب الشيخ رصافا لڳ [[دجلہ|دجلہ]] جي ڪناري سندس مدرسي ۾ دفن ڪيو ويو، جيڪو اڳتي ھلي ھڪ پاڪ زيارت گاھ بڻجي ويو.&lt;ref name=&quot;انسائيڪلوپيڊيا آف اسلام&quot; /&gt; [[صفوي گھراڻو|صفوي گھراڻي]] جي بادشاھ شاھ اسماعيل پھرين جي دؤر ۾ ھن جي مزار ڊاٿي وئي.&lt;ref&gt;A. A. Duri, ''Baghdad, The Encyclopaedia of Islam'', Vol. I, 903.&lt;/ref&gt; سال 1535ع ۾ سلطان سليمان اعظم ھن جي مزار ٻيھر ٺھرائي جيڪا اڄ تائين پڻ موجود آهي.&lt;ref&gt;W. Braune, ''Abd al-Kadir al-Djilani, The Encyclopaedia of Islam'', Vol. I, 70.&lt;/ref&gt;

== عرس ==

ھن جو عرس يا ورسي 11 [[ربيع الثاني]] تي ملھائي ويندي آهي جنھن کي [[ڏکڻ ايشيا]] ۾ سندس عقيدتمند يارنهين شريف سڏي ملھائيندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.ghousia.net/GIYARWEE%20SHAREEF.php|title=Ghousia|last=|first=|date=|website=|access-date=}}&lt;/ref&gt;

== قادري سلسلو ==

سندس وفات بعد ھن جي مريدن سندس معجزن جون ڪيتريون ئي ڪھاڻيون پکيڙيون جنھن سبب ھن جي وفات کان پوء ھڪ صدي اندر ھي اسلامي دنيا جي ھڪ تمام وڏي صوفي طور سڃاڻجڻ لڳو&lt;ref name=&quot;انسائيڪلوپيڊيا آف اسلام&quot; /&gt; ۽ صوفين جي [[قادري سلسلو|قادري سلسلي]] جو باني ٿي ويو جنھن جون شاخون [[وچ اوڀر]]، [[آفريڪا]]، [[ڏکڻ ايشيا]] ۽ [[انڊونيشيا]] تائين ڦهليل آھن.&lt;ref name=&quot;انسائيڪلوپيڊيا آف اسلام&quot; /&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصوف]]
[[زمرو:اسلامي شخصيتون]]
[[زمرو:سڌارو ڪندڙ مسلمان]]
[[زمرو:Articles with short description]]</text>
      <sha1>2cge80guk442nln4ws6iy6ebaun34xr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪرسٽوفر ڪولمبس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10826</id>
    <revision>
      <id>296935</id>
      <parentid>251727</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:41:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296935</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="788" sha1="25z5voun9hg8y3xjaswynb1ngmfveq9" xml:space="preserve">{{صندوق معلومات شخص}}
'''ڪرسٽوفر ڪولمبس''' [[انگريزي]] (Christopher Columbus) [[اٽلي]] جي رياست جنائو ۾ ڄائو جيڪو دنيا جو مشهور مهم جُو ۽ سياح هو جنهن 1492ع ۾ [[آمريڪا]] دريافت ڪئي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2018/06/15/the-journey-of-a-hijacked-christopher-columbus-letter-recounting-his-voyage-to-america/|title=The journey of a stolen Christopher Columbus letter recounting his voyage to America|last=Paul|first=Deanna|date=2018-06-15|work=Washington Post|access-date=2018-06-15|language=en-US|issn=0190-8286}}&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مهم جو]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:گڏيل رياستون]]</text>
      <sha1>25z5voun9hg8y3xjaswynb1ngmfveq9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296936</id>
      <parentid>296935</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:43:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296936</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1381" sha1="ec3ow8ngsdvwxd56aa5hctv72w5wv2k" xml:space="preserve">'''ڪرسٽوفر ڪولمبس''' (Christopher Columbus) [[اٽلي]] جي رياست جئنوآ ۾ ڄائو جيڪو دنيا جو مشهور مهم جُو ۽ سياح هو جنهن 1492ع ۾ [[آمريڪا]] دريافت ڪئي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2018/06/15/the-journey-of-a-hijacked-christopher-columbus-letter-recounting-his-voyage-to-america/|title=The journey of a stolen Christopher Columbus letter recounting his voyage to America|last=Paul|first=Deanna|date=2018-06-15|work=Washington Post|access-date=2018-06-15|language=en-US|issn=0190-8286}}&lt;/ref&gt;
{{صندوق معلومات شخص}}
'''ڪرسٽوفر ڪولمبس''' (Christopher Columbus) [[اٽلي]] جي رياست جئنوآ ۾ ڄائو جيڪو دنيا جو مشهور مهم جُو ۽ سياح هو جنهن 1492ع ۾ [[آمريڪا]] دريافت ڪئي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.washingtonpost.com/news/retropolis/wp/2018/06/15/the-journey-of-a-hijacked-christopher-columbus-letter-recounting-his-voyage-to-america/|title=The journey of a stolen Christopher Columbus letter recounting his voyage to America|last=Paul|first=Deanna|date=2018-06-15|work=Washington Post|access-date=2018-06-15|language=en-US|issn=0190-8286}}&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مهم جو]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:گڏيل رياستون]]</text>
      <sha1>ec3ow8ngsdvwxd56aa5hctv72w5wv2k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اقليدس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>19422</id>
    <revision>
      <id>296891</id>
      <parentid>296890</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:16:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296891</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3632" sha1="575am7ajxttl5h9swqg9f1b9yasb8lr" xml:space="preserve">[[فائل:Euclidis quae supersunt omnia.tif|thumb|اقليدس جي 1703ع ۾ ڇپيل ڪتاب جو ٽائيٽل ]]
'''اقليدس''' (انگريزي: Euclid، يوناني: Εὐκλείδης، زمانو: 300 ق.م) هڪ قديم يوناني رياضي دان هو، جيڪو جيوميٽري جي ماهر ۽ منطق دان طور سرگرم هو. هن کي &quot;جيوميٽري جو پيءُ&quot; سمجهيو وڃي ٿو، هو خاص طور تي سندس ستن مقالن جي ڪتاب، &quot;ايليمينٽس&quot; (Elements)، [[جاميٽري]]ءَ تي قديم ترين ۽ مشهور ڪتاب، جنهن ۾ نقطي (ٻڙيءَ) بابت بحث ڪيل آهي،&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D8%B3 اقليدس : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; جي مقالي لاءِ مشهور آهي، جنهن [[جاميٽري]] جا بنياد وڌا، جيڪا 19هين صدي جي شروعات تائين هن فيلڊ تي غالب رهيا. هن جو سرشتو، جنهن کي هاڻي اقليدسي جاميٽري سڏيو وڃي ٿو، اڳين يوناني رياضي دانن جي نظرين جي ٺهڻ سان گڏ نوان ايجادون شامل آهن، جن ۾ ڪينيڊس جو يودوڪسس، [[بقراط]]، [[ٿيلس]] ۽ ٿيئٽس شامل آهن. پارگا جي [[ارشميدس|آرشيميدس]] ۽ اپولونيئس سان گڏ، اقليدس کي عام طور تي قديم دور جي عظيم ترين رياضي دانن ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو ۽ [[رياضي]] جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ بااثرن مان هڪ آهي.

اقليدس جي زندگيءَ جي باري ۾ تمام ٿورڙي ڄاڻ آهي ۽ اڪثر معلومات ڪيترن ئي صدين کان پوءِ [[اليگزينڊريا|اسڪندريه]]، مصر جي عالمن پروڪلئس ۽ پئپس کان ملي ٿي. قرون وسطي جي اسلامي رياضيدان هن جي هڪ شاندار سوانح عمري لکيا ۽ قرون وسطي جي بازنطيني ۽ شروعاتي [[ريناسنس]] جي عالمن هن کي ميگارا جي اڳوڻي فلسفي اقليدس جي حيثيت ۾ غلط سمجهيو. اهو هاڻي عام طور تي قبول ڪيو ويو آهي ته هن پنهنجو ڪيريئر  300 ق.م. ۾ اليگزينڊرريا ۾ گذاريو ۽ اتي ڪجهه قياس آهي ته اقليدس [[افلاطون]] جي &quot;اڪيڊمي&quot; ۾ پڙهيو ۽ بعد ۾ &quot;موزائم&quot; ۾ سکيا ڪئي؛ هن کي [[اٿينس|ايٿنس]] ۾ اڳوڻي افلاطون جي روايت کي اسڪندريه جي بعد واري روايت سان گڏ سمجهيو ويندو آهي. پنهنجي ڪتاب، ايليمينٽس ۾، اقليدس نظرين کي قياسن جي هڪ ننڍڙي سيٽ مان ڪڍيو. هن نقطه نظر، مخروطي حصن، گول جاميٽري، نمبر ٿيوري ۽ رياضياتي سختيءَ تي پڻ ڪم لکيا. ايليمينٽس کان علاوه، اقليدس بصريات جي ميدان ۾، آپٽڪس (Optics)، ۽ ڊيٽا (Data) ۽ مظهرن (Phaenomena) سميت گهٽ ڄاڻايل ڪم تي هڪ مرڪزي ابتدائي متن لکيو. اقليدس جي تصنيف، &quot;آن ڊويزنس آف فگرز ۽ ڪيٽوپرڪس&quot;  تي سوال ڪيو ويو آهي ۽  سمجهيو ويو آهي ته هي ڪيترائي گم ٿيل ڪم مان هڪ آهي. 

زندگي: ڪم: ورثي: خارجي لنڪس:

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:رياضي دان]]
[[زمرو:سائنسدان]]</text>
      <sha1>575am7ajxttl5h9swqg9f1b9yasb8lr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296892</id>
      <parentid>296891</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:17:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296892</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3646" sha1="bgy26fk54y2xkqz9vgrzez57546k3jk" xml:space="preserve">[[فائل:Euclidis quae supersunt omnia.tif|thumb|اقليدس جي 1703ع ۾ ڇپيل ڪتاب جو ٽائيٽل ]]
'''اقليدس''' (انگريزي: Euclid، يوناني: Εὐκλείδης، زمانو: 300 ق.م) هڪ قديم يوناني رياضي دان هو، جيڪو جيوميٽري جي ماهر ۽ منطق دان طور سرگرم هو. هن کي &quot;جيوميٽري جو پيءُ&quot; سمجهيو وڃي ٿو، هو خاص طور تي سندس ستن مقالن جي ڪتاب، &quot;ايليمينٽس&quot; (Elements)، [[جاميٽري]]ءَ تي قديم ترين ۽ مشهور ڪتاب، جنهن ۾ نقطي (ٻڙيءَ) بابت بحث ڪيل آهي،&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D8%B3 اقليدس : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; جي مقالي لاءِ مشهور آهي، جنهن [[جاميٽري]] جا بنياد وڌا، جيڪا 19هين صدي جي شروعات تائين هن فيلڊ تي غالب رهيا. هن جو سرشتو، جنهن کي هاڻي اقليدسي جاميٽري سڏيو وڃي ٿو، اڳين يوناني رياضي دانن جي نظرين جي ٺهڻ سان گڏ نوان ايجادون شامل آهن، جن ۾ ڪينيڊس جو يودوڪسس، [[بقراط]]، [[ٿيلس]] ۽ ٿيئٽس شامل آهن. پارگا جي [[ارشميدس|آرشيميدس]] ۽ اپولونيئس سان گڏ، اقليدس کي عام طور تي قديم دور جي عظيم ترين رياضي دانن ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو ۽ [[رياضي]] جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ بااثرن مان هڪ آهي.

اقليدس جي زندگيءَ جي باري ۾ تمام ٿورڙي ڄاڻ آهي ۽ اڪثر معلومات ڪيترن ئي صدين کان پوءِ [[اليگزينڊريا|اسڪندريه]]، مصر جي عالمن پروڪلئس ۽ پئپس کان ملي ٿي. قرون وسطي جي اسلامي رياضيدان هن جي هڪ شاندار سوانح عمري لکيا ۽ قرون وسطي جي بازنطيني ۽ شروعاتي [[ريناسنس]] جي عالمن هن کي ميگارا جي اڳوڻي فلسفي اقليدس جي حيثيت ۾ غلط سمجهيو. اهو هاڻي عام طور تي قبول ڪيو ويو آهي ته هن پنهنجو ڪيريئر  300 ق.م. ۾ اليگزينڊرريا ۾ گذاريو ۽ اتي ڪجهه قياس آهي ته اقليدس [[افلاطون]] جي &quot;اڪيڊمي&quot; ۾ پڙهيو ۽ بعد ۾ &quot;موزائم&quot; ۾ سکيا ڪئي؛ هن کي [[اٿينس|ايٿنس]] ۾ اڳوڻي افلاطون جي روايت کي اسڪندريه جي بعد واري روايت سان گڏ سمجهيو ويندو آهي. پنهنجي ڪتاب، ايليمينٽس ۾، اقليدس نظرين کي قياسن جي هڪ ننڍڙي سيٽ مان ڪڍيو. هن نقطه نظر، مخروطي حصن، گول جاميٽري، نمبر ٿيوري ۽ رياضياتي سختيءَ تي پڻ ڪم لکيا. ايليمينٽس کان علاوه، اقليدس بصريات جي ميدان ۾، آپٽڪس (Optics)، ۽ ڊيٽا (Data) ۽ مظهرن (Phaenomena) سميت گهٽ ڄاڻايل ڪم تي هڪ مرڪزي ابتدائي متن لکيو. اقليدس جي تصنيف، &quot;آن ڊويزنس آف فگرز ۽ ڪيٽوپرڪس&quot;  تي سوال ڪيو ويو آهي ۽  سمجهيو ويو آهي ته هي ڪيترائي گم ٿيل ڪم مان هڪ آهي. 

==زندگي== 
==ڪم==
==ورثو== 
==خارجي لنڪس==

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:رياضي دان]]
[[زمرو:سائنسدان]]</text>
      <sha1>bgy26fk54y2xkqz9vgrzez57546k3jk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296893</id>
      <parentid>296892</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:18:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296893</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3650" sha1="oksj2fbgizmqdqc3gzgn8fbc24yl1fv" xml:space="preserve">[[فائل:Euclidis quae supersunt omnia.tif|thumb|اقليدس جي 1703ع ۾ ڇپيل ڪتاب جو ٽائيٽل ]]
'''اقليدس''' (انگريزي: Euclid، يوناني: Εὐκλείδης، زمانو: 300 ق.م) هڪ قديم يوناني رياضي دان هو، جيڪو جيوميٽري جي ماهر ۽ منطق دان طور سرگرم هو. هن کي &quot;جيوميٽري جو پيءُ&quot; سمجهيو وڃي ٿو، هو خاص طور تي سندس ستن مقالن جي ڪتاب، &quot;ايليمينٽس&quot; (Elements)، [[جاميٽري]]ءَ تي قديم ترين ۽ مشهور ڪتاب، جنهن ۾ نقطي (ٻڙيءَ) بابت بحث ڪيل آهي،&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D8%B3 اقليدس : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; جي مقالي لاءِ مشهور آهي، جنهن [[جاميٽري]] جا بنياد وڌا، جيڪا 19هين صدي جي شروعات تائين هن فيلڊ تي غالب رهيا. هن جو سرشتو، جنهن کي هاڻي اقليدسي جاميٽري سڏيو وڃي ٿو، اڳين يوناني رياضي دانن جي نظرين جي ٺهڻ سان گڏ نوان ايجادون شامل آهن، جن ۾ ڪينيڊس جو يودوڪسس، [[بقراط]]، [[ٿيلس]] ۽ ٿيئٽس شامل آهن. پارگا جي [[ارشميدس|آرشيميدس]] ۽ اپولونيئس سان گڏ، اقليدس کي عام طور تي قديم دور جي عظيم ترين رياضي دانن ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو ۽ [[رياضي]] جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ بااثرن مان هڪ آهي.

اقليدس جي زندگيءَ جي باري ۾ تمام ٿورڙي ڄاڻ آهي ۽ اڪثر معلومات ڪيترن ئي صدين کان پوءِ [[اليگزينڊريا|اسڪندريه]]، مصر جي عالمن پروڪلئس ۽ پئپس کان ملي ٿي. قرون وسطي جي اسلامي رياضيدان هن جي هڪ شاندار سوانح عمري لکيا ۽ قرون وسطي جي بازنطيني ۽ شروعاتي [[ريناسنس]] جي عالمن هن کي ميگارا جي اڳوڻي فلسفي اقليدس جي حيثيت ۾ غلط سمجهيو. اهو هاڻي عام طور تي قبول ڪيو ويو آهي ته هن پنهنجو ڪيريئر  300 ق.م. ۾ اليگزينڊرريا ۾ گذاريو ۽ اتي ڪجهه قياس آهي ته اقليدس [[افلاطون]] جي &quot;اڪيڊمي&quot; ۾ پڙهيو ۽ بعد ۾ &quot;موزائم&quot; ۾ سکيا ڪئي؛ هن کي [[اٿينس|ايٿنس]] ۾ اڳوڻي افلاطون جي روايت کي اسڪندريه جي بعد واري روايت سان گڏ سمجهيو ويندو آهي. پنهنجي ڪتاب، ايليمينٽس ۾، اقليدس نظرين کي قياسن جي هڪ ننڍڙي سيٽ مان ڪڍيو. هن نقطه نظر، مخروطي حصن، گول جاميٽري، نمبر ٿيوري ۽ رياضياتي سختيءَ تي پڻ ڪم لکيا. ايليمينٽس کان علاوه، اقليدس [[بصريات]] جي ميدان ۾، آپٽڪس (Optics)، ۽ ڊيٽا (Data) ۽ مظهرن (Phaenomena) سميت گهٽ ڄاڻايل ڪم تي هڪ مرڪزي ابتدائي متن لکيو. اقليدس جي تصنيف، &quot;آن ڊويزنس آف فگرز ۽ ڪيٽوپرڪس&quot;  تي سوال ڪيو ويو آهي ۽  سمجهيو ويو آهي ته هي ڪيترائي گم ٿيل ڪم مان هڪ آهي. 

==زندگي== 
==ڪم==
==ورثو== 
==خارجي لنڪس==

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:رياضي دان]]
[[زمرو:سائنسدان]]</text>
      <sha1>oksj2fbgizmqdqc3gzgn8fbc24yl1fv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296894</id>
      <parentid>296893</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:19:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>296894</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5581" sha1="sr7ksewfdnbt0x5ofxwa5qwkt11ma64" xml:space="preserve">[[فائل:Euclidis quae supersunt omnia.tif|thumb|اقليدس جي 1703ع ۾ ڇپيل ڪتاب جو ٽائيٽل ]]
'''اقليدس''' (انگريزي: Euclid، يوناني: Εὐκλείδης، زمانو: 300 ق.م) هڪ قديم يوناني رياضي دان هو، جيڪو جيوميٽري جي ماهر ۽ منطق دان طور سرگرم هو. هن کي &quot;جيوميٽري جو پيءُ&quot; سمجهيو وڃي ٿو، هو خاص طور تي سندس ستن مقالن جي ڪتاب، &quot;ايليمينٽس&quot; (Elements)، [[جاميٽري]]ءَ تي قديم ترين ۽ مشهور ڪتاب، جنهن ۾ نقطي (ٻڙيءَ) بابت بحث ڪيل آهي،&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D8%B3 اقليدس : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; جي مقالي لاءِ مشهور آهي، جنهن [[جاميٽري]] جا بنياد وڌا، جيڪا 19هين صدي جي شروعات تائين هن فيلڊ تي غالب رهيا. هن جو سرشتو، جنهن کي هاڻي اقليدسي جاميٽري سڏيو وڃي ٿو، اڳين يوناني رياضي دانن جي نظرين جي ٺهڻ سان گڏ نوان ايجادون شامل آهن، جن ۾ ڪينيڊس جو يودوڪسس، [[بقراط]]، [[ٿيلس]] ۽ ٿيئٽس شامل آهن. پارگا جي [[ارشميدس|آرشيميدس]] ۽ اپولونيئس سان گڏ، اقليدس کي عام طور تي قديم دور جي عظيم ترين رياضي دانن ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو ۽ [[رياضي]] جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ بااثرن مان هڪ آهي.

اقليدس جي زندگيءَ جي باري ۾ تمام ٿورڙي ڄاڻ آهي ۽ اڪثر معلومات ڪيترن ئي صدين کان پوءِ [[اليگزينڊريا|اسڪندريه]]، مصر جي عالمن پروڪلئس ۽ پئپس کان ملي ٿي. قرون وسطي جي اسلامي رياضيدان هن جي هڪ شاندار سوانح عمري لکيا ۽ قرون وسطي جي بازنطيني ۽ شروعاتي [[ريناسنس]] جي عالمن هن کي ميگارا جي اڳوڻي فلسفي اقليدس جي حيثيت ۾ غلط سمجهيو. اهو هاڻي عام طور تي قبول ڪيو ويو آهي ته هن پنهنجو ڪيريئر  300 ق.م. ۾ اليگزينڊرريا ۾ گذاريو ۽ اتي ڪجهه قياس آهي ته اقليدس [[افلاطون]] جي &quot;اڪيڊمي&quot; ۾ پڙهيو ۽ بعد ۾ &quot;موزائم&quot; ۾ سکيا ڪئي؛ هن کي [[اٿينس|ايٿنس]] ۾ اڳوڻي افلاطون جي روايت کي اسڪندريه جي بعد واري روايت سان گڏ سمجهيو ويندو آهي. پنهنجي ڪتاب، ايليمينٽس ۾، اقليدس نظرين کي قياسن جي هڪ ننڍڙي سيٽ مان ڪڍيو. هن نقطه نظر، مخروطي حصن، گول جاميٽري، نمبر ٿيوري ۽ رياضياتي سختيءَ تي پڻ ڪم لکيا. ايليمينٽس کان علاوه، اقليدس [[بصريات]] جي ميدان ۾، آپٽڪس (Optics)، ۽ ڊيٽا (Data) ۽ مظهرن (Phaenomena) سميت گهٽ ڄاڻايل ڪم تي هڪ مرڪزي ابتدائي متن لکيو. اقليدس جي تصنيف، &quot;آن ڊويزنس آف فگرز ۽ ڪيٽوپرڪس&quot;  تي سوال ڪيو ويو آهي ۽  سمجهيو ويو آهي ته هي ڪيترائي گم ٿيل ڪم مان هڪ آهي. 

==زندگي== 
==ڪم==
==ورثو== 
==خارجي لنڪس==
{{Spoken Wikipedia|En-Euclid-article.ogg|date=2020-09-29}}

; Works
* {{Gutenberg author | id=9719| name=Euclid}}
* {{Internet Archive author}}
* {{Librivox author |id=2304}}
* [https://www.ucl.ac.uk/library/special-collections/a-z/euclid Euclid Collection] at [[University College London]] (c.500 editions of works by Euclid), available online through the [https://ucl.primo.exlibrisgroup.com/discovery/collectionDiscovery?vid=44UCL_INST:UCL_VU2&amp;collectionId=81354471580004761 Stavros Niarchos Foundation Digital Library].
* Scans of [[Johan Ludvig Heiberg (historian)|Johan Heiberg]]'s [https://wilbourhall.org/index.html#euclid edition of Euclid] at wilbourhall.org

; The ''Elements''
* [https://farside.ph.utexas.edu/books/Euclid/Euclid.html PDF copy], with the original Greek and an English translation on facing pages, [[University of Texas]].
* [https://euclides.org All thirteen books], in several languages as Spanish, Catalan, English, German, Portuguese, Arabic, Italian, Russian and Chinese.

{{Subject bar
| portal1  = Ancient Greece
| portal2  = Biography
| portal3  = Mathematics
| commons  = y
| q        = y
| s        = y
| s-search = Author:Euclid
| b        = y
| b-search = Mathematical Proof and the Principles of Mathematics/History/Euclid
| v        = y
| v-search = Euclidean geometry
}}
{{Euclid}}
{{Ancient Greek mathematics |state=collapsed}}
{{Authority control |state=collapsed}}

[[Category:Euclid| ]]
[[Category:4th-century BC births]]
[[Category:4th-century BC Egyptian people]]
[[Category:4th-century BC Greek people]]
[[Category:4th-century BC writers]]
[[Category:3rd-century BC deaths]]
[[Category:3rd-century BC Egyptian people]]
[[Category:3rd-century BC Greek people]]
[[Category:3rd-century BC mathematicians]]
[[Category:3rd-century BC writers]]
[[Category:Ancient Alexandrians]]
[[Category:Ancient Greek geometers]]
[[Category:Number theorists]]
[[Category:Philosophers of mathematics]]

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:رياضي دان]]
[[زمرو:سائنسدان]]</text>
      <sha1>sr7ksewfdnbt0x5ofxwa5qwkt11ma64</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296895</id>
      <parentid>296894</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:21:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296895</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5348" sha1="2w5f7a3x23g1jq9jl63s2epnq4lh640" xml:space="preserve">[[فائل:Euclidis quae supersunt omnia.tif|thumb|اقليدس جي 1703ع ۾ ڇپيل ڪتاب جو ٽائيٽل ]]
'''اقليدس''' (انگريزي: Euclid، يوناني: Εὐκλείδης، زمانو: 300 ق.م) هڪ قديم يوناني رياضي دان هو، جيڪو جيوميٽري جي ماهر ۽ منطق دان طور سرگرم هو. هن کي &quot;جيوميٽري جو پيءُ&quot; سمجهيو وڃي ٿو، هو خاص طور تي سندس ستن مقالن جي ڪتاب، &quot;ايليمينٽس&quot; (Elements)، [[جاميٽري]]ءَ تي قديم ترين ۽ مشهور ڪتاب، جنهن ۾ نقطي (ٻڙيءَ) بابت بحث ڪيل آهي،&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D8%B3 اقليدس : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; جي مقالي لاءِ مشهور آهي، جنهن [[جاميٽري]] جا بنياد وڌا، جيڪا 19هين صدي جي شروعات تائين هن فيلڊ تي غالب رهيا. هن جو سرشتو، جنهن کي هاڻي اقليدسي جاميٽري سڏيو وڃي ٿو، اڳين يوناني رياضي دانن جي نظرين جي ٺهڻ سان گڏ نوان ايجادون شامل آهن، جن ۾ ڪينيڊس جو يودوڪسس، [[بقراط]]، [[ٿيلس]] ۽ ٿيئٽس شامل آهن. پارگا جي [[ارشميدس|آرشيميدس]] ۽ اپولونيئس سان گڏ، اقليدس کي عام طور تي قديم دور جي عظيم ترين رياضي دانن ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو ۽ [[رياضي]] جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ بااثرن مان هڪ آهي.

اقليدس جي زندگيءَ جي باري ۾ تمام ٿورڙي ڄاڻ آهي ۽ اڪثر معلومات ڪيترن ئي صدين کان پوءِ [[اليگزينڊريا|اسڪندريه]]، مصر جي عالمن پروڪلئس ۽ پئپس کان ملي ٿي. قرون وسطي جي اسلامي رياضيدان هن جي هڪ شاندار سوانح عمري لکيا ۽ قرون وسطي جي بازنطيني ۽ شروعاتي [[ريناسنس]] جي عالمن هن کي ميگارا جي اڳوڻي فلسفي اقليدس جي حيثيت ۾ غلط سمجهيو. اهو هاڻي عام طور تي قبول ڪيو ويو آهي ته هن پنهنجو ڪيريئر  300 ق.م. ۾ اليگزينڊرريا ۾ گذاريو ۽ اتي ڪجهه قياس آهي ته اقليدس [[افلاطون]] جي &quot;اڪيڊمي&quot; ۾ پڙهيو ۽ بعد ۾ &quot;موزائم&quot; ۾ سکيا ڪئي؛ هن کي [[اٿينس|ايٿنس]] ۾ اڳوڻي افلاطون جي روايت کي اسڪندريه جي بعد واري روايت سان گڏ سمجهيو ويندو آهي. پنهنجي ڪتاب، ايليمينٽس ۾، اقليدس نظرين کي قياسن جي هڪ ننڍڙي سيٽ مان ڪڍيو. هن نقطه نظر، مخروطي حصن، گول جاميٽري، نمبر ٿيوري ۽ رياضياتي سختيءَ تي پڻ ڪم لکيا. ايليمينٽس کان علاوه، اقليدس [[بصريات]] جي ميدان ۾، آپٽڪس (Optics)، ۽ ڊيٽا (Data) ۽ مظهرن (Phaenomena) سميت گهٽ ڄاڻايل ڪم تي هڪ مرڪزي ابتدائي متن لکيو. اقليدس جي تصنيف، &quot;آن ڊويزنس آف فگرز ۽ ڪيٽوپرڪس&quot;  تي سوال ڪيو ويو آهي ۽  سمجهيو ويو آهي ته هي ڪيترائي گم ٿيل ڪم مان هڪ آهي. 

==زندگي== 
==ڪم==
==ورثو== 
==خارجي لنڪس==
* [https://www.ucl.ac.uk/library/special-collections/a-z/euclid Euclid Collection] at [[University College London]] (c.500 editions of works by Euclid), available online through the [https://ucl.primo.exlibrisgroup.com/discovery/collectionDiscovery?vid=44UCL_INST:UCL_VU2&amp;collectionId=81354471580004761 Stavros Niarchos Foundation Digital Library].
* Scans of [[Johan Ludvig Heiberg (historian)|Johan Heiberg]]'s [https://wilbourhall.org/index.html#euclid edition of Euclid] at wilbourhall.org

; The ''Elements''
* [https://farside.ph.utexas.edu/books/Euclid/Euclid.html PDF copy], with the original Greek and an English translation on facing pages, [[University of Texas]].
* [https://euclides.org All thirteen books], in several languages as Spanish, Catalan, English, German, Portuguese, Arabic, Italian, Russian and Chinese.

{{Subject bar
| portal1  = Ancient Greece
| portal2  = Biography
| portal3  = Mathematics
| commons  = y
| q        = y
| s        = y
| s-search = Author:Euclid
| b        = y
| b-search = Mathematical Proof and the Principles of Mathematics/History/Euclid
| v        = y
| v-search = Euclidean geometry
}}
{{Authority control |state=collapsed}}

[[Category:Euclid| ]]
[[Category:4th-century BC births]]
[[Category:4th-century BC Egyptian people]]
[[Category:4th-century BC Greek people]]
[[Category:4th-century BC writers]]
[[Category:3rd-century BC deaths]]
[[Category:3rd-century BC Egyptian people]]
[[Category:3rd-century BC Greek people]]
[[Category:3rd-century BC mathematicians]]
[[Category:3rd-century BC writers]]
[[Category:Ancient Alexandrians]]
[[Category:Ancient Greek geometers]]
[[Category:Number theorists]]
[[Category:Philosophers of mathematics]]

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:رياضي دان]]
[[زمرو:سائنسدان]]</text>
      <sha1>2w5f7a3x23g1jq9jl63s2epnq4lh640</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296896</id>
      <parentid>296895</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:22:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296896</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5368" sha1="rhbvbx8i793unjyopd3w592azd6a0r6" xml:space="preserve">[[فائل:Euclidis quae supersunt omnia.tif|thumb|اقليدس جي 1703ع ۾ ڇپيل ڪتاب جو ٽائيٽل ]]
'''اقليدس''' (انگريزي: Euclid، يوناني: Εὐκλείδης، زمانو: 300 ق.م) هڪ قديم يوناني رياضي دان هو، جيڪو جيوميٽري جي ماهر ۽ منطق دان طور سرگرم هو. هن کي &quot;جيوميٽري جو پيءُ&quot; سمجهيو وڃي ٿو، هو خاص طور تي سندس ستن مقالن جي ڪتاب، &quot;ايليمينٽس&quot; (Elements)، [[جاميٽري]]ءَ تي قديم ترين ۽ مشهور ڪتاب، جنهن ۾ نقطي (ٻڙيءَ) بابت بحث ڪيل آهي،&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%AF%D8%B3 اقليدس : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; جي مقالي لاءِ مشهور آهي، جنهن [[جاميٽري]] جا بنياد وڌا، جيڪا 19هين صدي جي شروعات تائين هن فيلڊ تي غالب رهيا. هن جو سرشتو، جنهن کي هاڻي اقليدسي جاميٽري سڏيو وڃي ٿو، اڳين يوناني رياضي دانن جي نظرين جي ٺهڻ سان گڏ نوان ايجادون شامل آهن، جن ۾ ڪينيڊس جو يودوڪسس، [[بقراط]]، [[ٿيلس]] ۽ ٿيئٽس شامل آهن. پارگا جي [[ارشميدس|آرشيميدس]] ۽ اپولونيئس سان گڏ، اقليدس کي عام طور تي قديم دور جي عظيم ترين رياضي دانن ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو ۽ [[رياضي]] جي تاريخ ۾ سڀ کان وڌيڪ بااثرن مان هڪ آهي.

اقليدس جي زندگيءَ جي باري ۾ تمام ٿورڙي ڄاڻ آهي ۽ اڪثر معلومات ڪيترن ئي صدين کان پوءِ [[اليگزينڊريا|اسڪندريه]]، مصر جي عالمن پروڪلئس ۽ پئپس کان ملي ٿي. قرون وسطي جي اسلامي رياضيدان هن جي هڪ شاندار سوانح عمري لکيا ۽ قرون وسطي جي بازنطيني ۽ شروعاتي [[ريناسنس]] جي عالمن هن کي ميگارا جي اڳوڻي فلسفي اقليدس جي حيثيت ۾ غلط سمجهيو. اهو هاڻي عام طور تي قبول ڪيو ويو آهي ته هن پنهنجو ڪيريئر  300 ق.م. ۾ اليگزينڊرريا ۾ گذاريو ۽ اتي ڪجهه قياس آهي ته اقليدس [[افلاطون]] جي &quot;اڪيڊمي&quot; ۾ پڙهيو ۽ بعد ۾ &quot;موزائم&quot; ۾ سکيا ڪئي؛ هن کي [[اٿينس|ايٿنس]] ۾ اڳوڻي افلاطون جي روايت کي اسڪندريه جي بعد واري روايت سان گڏ سمجهيو ويندو آهي. پنهنجي ڪتاب، ايليمينٽس ۾، اقليدس نظرين کي قياسن جي هڪ ننڍڙي سيٽ مان ڪڍيو. هن نقطه نظر، مخروطي حصن، گول جاميٽري، نمبر ٿيوري ۽ رياضياتي سختيءَ تي پڻ ڪم لکيا. ايليمينٽس کان علاوه، اقليدس [[بصريات]] جي ميدان ۾، آپٽڪس (Optics)، ۽ ڊيٽا (Data) ۽ مظهرن (Phaenomena) سميت گهٽ ڄاڻايل ڪم تي هڪ مرڪزي ابتدائي متن لکيو. اقليدس جي تصنيف، &quot;آن ڊويزنس آف فگرز ۽ ڪيٽوپرڪس&quot;  تي سوال ڪيو ويو آهي ۽  سمجهيو ويو آهي ته هي ڪيترائي گم ٿيل ڪم مان هڪ آهي. 

==زندگي== 
==ڪم==
==ورثو== 
==خارجي لنڪس==
* [https://www.ucl.ac.uk/library/special-collections/a-z/euclid Euclid Collection] at [[University College London]] (c.500 editions of works by Euclid), available online through the [https://ucl.primo.exlibrisgroup.com/discovery/collectionDiscovery?vid=44UCL_INST:UCL_VU2&amp;collectionId=81354471580004761 Stavros Niarchos Foundation Digital Library].
* Scans of [[Johan Ludvig Heiberg (historian)|Johan Heiberg]]'s [https://wilbourhall.org/index.html#euclid edition of Euclid] at wilbourhall.org

; The ''Elements''
* [https://farside.ph.utexas.edu/books/Euclid/Euclid.html PDF copy], with the original Greek and an English translation on facing pages, [[University of Texas]].
* [https://euclides.org All thirteen books], in several languages as Spanish, Catalan, English, German, Portuguese, Arabic, Italian, Russian and Chinese.

{{Subject bar
| portal1  = Ancient Greece
| portal2  = Biography
| portal3  = Mathematics
| commons  = y
| q        = y
| s        = y
| s-search = Author:Euclid
| b        = y
| b-search = Mathematical Proof and the Principles of Mathematics/History/Euclid
| v        = y
| v-search = Euclidean geometry
}}
{{Authority control |state=collapsed}}

[[Category:Euclid| ]]
[[Category:4th-century BC births]]
[[Category:4th-century BC Egyptian people]]
[[Category:4th-century BC Greek people]]
[[Category:4th-century BC writers]]
[[Category:3rd-century BC deaths]]
[[Category:3rd-century BC Egyptian people]]
[[Category:3rd-century BC Greek people]]
[[Category:3rd-century BC mathematicians]]
[[Category:3rd-century BC writers]]
[[Category:Ancient Alexandrians]]
[[Category:Ancient Greek geometers]]
[[Category:Number theorists]]
[[Category:Philosophers of mathematics]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:فلسفي]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:رياضي دان]]</text>
      <sha1>rhbvbx8i793unjyopd3w592azd6a0r6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ستارا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>28389</id>
    <revision>
      <id>296975</id>
      <parentid>168351</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:03:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296975</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="170" sha1="nozy5r3ecponk0es7yr7dzos6vornti" xml:space="preserve">{{Portal|ستارا}}
{{Commons cat|زمرو:ستارا}}
{{wiktionarycat2}}
{{Cat main|تارو}} 

[[زمرو:ستاروي فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي شيون]]</text>
      <sha1>nozy5r3ecponk0es7yr7dzos6vornti</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296976</id>
      <parentid>296975</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:09:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296976</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="635" sha1="obto9x60cfr72lqpbonasrbflghie2x" xml:space="preserve">{{Portal|ستارا}}
{{Commons cat|زمرو:ستارا}}
{{wiktionarycat2}}
{{Cat main|تارو}}
هي مٿين درجي وارو صفحو مخصوص ستارن لاءِ آهي. 
* ستارن جي گروپن لاءِ، ڏسو ذيلي [[زمرو:اسٽيلر گروپنگ]] 
* گهڻ-ستارن واري نظام لاءِ، ڏسو ذيلي [[زمرو:اسٽار سسٽم]] 
* ستارن جي جهنڊ لاءِ، ڏسو ذيلي [[زمرو:اسٽار ڪلستر]] 
* ڪهڪشائون هن درجي بندي هيٺ نه آهن، ڏسو [[زمرو:ڪهڪشائون]]

[[زمرو:ستاروي فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي شيون]]</text>
      <sha1>obto9x60cfr72lqpbonasrbflghie2x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296977</id>
      <parentid>296976</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:10:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296977</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="639" sha1="5xv1kjllz54xjqcm1dypz39e7dkzslw" xml:space="preserve">{{Portal|ستارا}}
{{Commons cat|زمرو:ستارا}}
{{wiktionarycat2}}
{{Cat main|تارو}}
هي مٿين درجي وارو صفحو مخصوص ستارن لاءِ آهي. 
* ستارن جي گروپن لاءِ، ڏسو ذيلي [[:زمرو:اسٽيلر گروپنگ]] 
* گهڻ-ستارن واري نظام لاءِ، ڏسو ذيلي [[:زمرو:اسٽار سسٽم]] 
* ستارن جي جهنڊ لاءِ، ڏسو ذيلي [[:زمرو:اسٽار ڪلستر]] 
* ڪهڪشائون هن درجي بندي هيٺ نه آهن، ڏسو [[:زمرو:ڪهڪشائون]]

[[زمرو:ستاروي فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي شيون]]</text>
      <sha1>5xv1kjllz54xjqcm1dypz39e7dkzslw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>منصور الحلاج</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29317</id>
    <revision>
      <id>296934</id>
      <parentid>261443</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:38:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296934</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9216" sha1="101hplf7dsd825ehl8cihmdjoxggi5a" xml:space="preserve">{{صندوق معلومات شخص}}


'''حسين بن منصور حلاج''' (857–922) عربي ڳالھائيندڙ فارسي مسلمان صوفي ۽ شاعر ھيو. ھڪ سني طور پيدا ٿيو، ھن فارس (پرشيا)، ھندوستان ۽ ترڪستان جو سفر ڪيو، ۽ انيڪ ديني فلسفن بشمول تصوف، مانيشيئزم ۽ ٻُڌمت سان تجربا ڪيا. خدا سان پنھنجي ھيڪڙائي (ايڪو) جي بنياد واري بدنام انا الحق [عربي ۾ ، = مان سچ آھيان]، ۽ انھيءَ بدعت جي الزام ۾ ڦاھي تي چاڙھيو ويو. هو وحدت الوجودي فلسفي/ تصوف جي دنيا جو تمام وڏو عالم ۽ بزرگ ٿي گذريو آهي.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://web.archive.org/web/20050626082730/http://reference.allrefer.com/encyclopedia/H/Hallaj-H.html|title=AllRefer.com - Hussein ibn Mansur al- Hallaj (Islam, Biography) - Encyclopedia|date=2005-06-26|website=web.archive.org|access-date=2019-10-14}}&lt;/ref&gt;

==ٻالڪپڻو ۽ صوفي رجحان==
منصور جي پيدائش 858ع، ۾ البيضا (فارس) جي اتر اوڀر ۾ واقع هڪ ڳوٺ ’الطور‘ ۾ ٿي.سندس پورو نالو ابوالمغيث حسين بن منصور حلاج هو. سندس والد منصور ڌنڌي جي لحاظ سان ڪپهه ٽاڻڻ وارو هو. ان ڪري ’حلاج‘ سڏبو هو. ننڍڙي حسين، عمر جو  شروع وارو حصو عراق جي شهر واسط ۾ گذاريو، بعد ۾ اهواز جي هڪ ماڳ تستر ۾ سهل بن عبدالله ۽ پوءِ بصري ۾ عمرو مڪيءَ جي صحبت ۾ تصوف جي رنگ ۾ رڱجي ويو. 877ع ۾ بغداد آيو ۽ حضرت جنيد بغداديءَ جي شاگردي اختيار ڪيائين. سندس نالو ته حسين هو، پر سندس شهرت ’حسين بن منصور حلاج‘ توڙي ’منصور حلاج‘ جي نالن سان ٿي. حسين بن منصور عمر جو گھڻو حصو سير ۽ سياحت ۾ بسر ڪيو. ٽي ڀيرا مڪي ويو. اتحاد ذات الاهي يا همه اوست جو قائل هو ۽ ’انا الحق‘ (آءٌ حق آهيان) جو نعرو عام هڻندو هو. عالمن جو هڪ گروهه کيس ڪافر ۽ زنديق سڏيندو هو، جڏهن ته ٻين عالمن جي گروهه کيس شهيد صوفي ۽ ولي سڏيو.
==بطور ليکڪ==
حسين بن منصور تصوف ۾ پنهنجن خاص عقيدن ۽ نظرين جي پرچار لاءِ ڪتاب ۽ رسالا به لکيا، جن جو تعداد پنجاهه چيو وڃي ٿو. انهن مان ڪي ڪتاب تمام گھڻو مشهور ٿيا. جهڙوڪ: ’ڪتاب الاصول والفروع‘، ’ڪتاب علم البقا والفناء‘ اچي وڃن ٿا. حلاج جي عقيدي جا ٽي جزا چيا وڃن ٿا: ذات بشريءَ ۾ ذات الاهيءَ جو حاصل ڪرڻ، حضرت محمدصه جن جو نقشِ قدم ۽ مذهبن جي وحدت.
حسين بن منصور حلاج جو اثر ايراني علم ۽ ادب ذريعي سڄي دنيا سان گڏ سنڌو ماٿريءَ ۾ به پهتو. روايتن موجب حسين بن منصور حلاج خود سنڌ ۽ ملتان ۾ آيو هو. ان وقت ٻنهي پرڳڻن تي قرامطين جو راڄ هو، پر سنڌ ۾ پهريون ڀيرو منصوري آواز قلندر شهباز (وفات: 673ھ) ذريعي پهتو. هن پنهنجي فارسي شعر ۾ اهڙو اظهار به ڪيو آهي. ننڍي کنڊ جي تاريخ ۾ قادري ۽ سهروردي بزرگن جو صوفياڻي زندگيءَ ۾ اهم ڪردار رهيو آهي. سندن سماع جي محفلن ۾ منصوري داستان کي بيان ڪيو ويندو آهي. روايتن موجب مخدوم جهانيان جهان گشت (وفات: 1384ع) جي مجلسن ۽ محفلن ۾ به خواجه منصور جي ذڪر کي خاص اهميت حاصل هئي.
==سنڌ تي اثر==
سنڌ جي ارغوني فتح (1520ع) کان پوءِ، وڏي پيماني تي مرڪزي ايشيا ۽ ايران مان عالم، اديب ۽ شاعر سرزمين سنڌ ۾ پهتا. ڪي مستقل طرح سنڌ ۾ رهيا ۽ ڪي وري ڪجهه دير هتي رهي پوءِ هندستان هليا ويا. ايراني علم ۽ ادب جي پهچڻ سان عطار، رومي، سعدي ۽ فردوسيءَ جا ڪتاب به سنڌ ۾ پهتا. ان طرح حسين به منصور حلاج جو ذڪر به تازه دم ٿي هن خطي ۾ وارد ٿيو. شاهه جهانگير هاشمي (وفات: 1539ع) به ٻاهران آيل اديبن ۾ شامل هو. هن جي فارسي مثنوي مظهر الآثار ۾ منصوري اثر نمايان ڏسجي ٿو. هيءَ مثنوي سنڌ جي مشهور تاريخدان پير حسام الدين راشديءَ جي سعيي سان، سنڌي ادبي بورڊ 1957ع ۾ ڪتابي صورت ۾ ڇپرائي پڌري ڪئي هئي.
سرمد شهيد به مغل دؤر ۾ ٺٽي ۾ آيو هو ۽ هڪ هندو ڇوڪري اڀيچند جي عشق ۾ مگن ٿي چيائين: ”نمي دانم ابي چندست يا غير“. اهي منصوري اثر هئا، جو هن وقت جي عالم ميرڪ عبدالوهاب جي خلاف شعر چيو. جڏهن ٺٽو ڇڏي دهليءَ پهتو ته ڀاڻس اورنگزيب کيس 1658ع ۾ درٻاري ملن کان فتوائون ڏياري شهيد ڪرائي ڇڏيو. شهزادو دارا شڪوه، ميان مير سنڌيءَ جو مريد (وفات: 1635ع) ۽ شاهجهان جو پٽ هو. دارا شڪوره تصوف جو وڏو عالم هو. هن پنهنجي ڪتاب ’سفينة الاولياء‘ ۾ منصور حلاج جو خاص ذڪر ڪيو آهي. مغل دؤر ۾ سنڌي صوفي سنڌ کي ڇڏي برهانپور پهتا، جن جي محفلن ۾ به منصوري ذڪر ٿيندو هو.
==سنڌي ڪلاسڪ ادب تي اثر==
ڊاڪٽر اينمري شمل ’پرلس فرام دي انڊس‘ ڪتاب ۾، سنڌي شاعريءَ ۽ سماج تي حسين بن منصور حلاج جي اثرن بابت هڪ خاص مقالو شامل ڪيو آهي. صوفي شاهه عنايت (شهادت: 1718ع) تي به حسين بن منصور حلاج جو وڏو اثر هو. شاهه لطيف تي (وفات: 1751ع) تي به منصوري اثر هئا، جن جو اظهار هن سُر يمن ڪلياڻ ۽ سُر سهڻيءَ جي ڪيترن بيتن ۾ ڪيو آهي. خواجه محمد زمان (وفات: 1774ع) تي به منصوري اثر هو، جيتوڻيڪ پاڻ نقشبندي سلسلي جو صوفي هو، پر پوءِ به حسين بن منصور حلاج بابت گھري دلچسپي رکندو هو. ڊاڪٽر گربخشاڻي ’لنواريءَ جا لال‘ ڪتاب ۾ لکيو آهي ته هڪ ڀيري خواجه محمد زمان چيو ته منصور اسان جي دؤر ۾ هجي ها ته هن کي سوليءَ تي چڙهڻ جي نوبت نه اچي ها. ساڳيءَ ريت فقير عبدالرحيم گرهوڙي (وفات: 1778ع) به پنهنجي مرشد خواجه محمد زمان وانگر، حلاج جي ذڪر کان غافل نه هو. مير جان الله شاهه رضوي (وفات: 1754ع)، ڪلهوڙا دؤر جو نامور فارسي گو شاعر ٿي گذريو. هن جو ديوان به ڇپجي چڪو آهي، ان ۾ به ڏسجي ٿو ته مٿس منصوري رنگ موجود هو. ليڪن جنهن سنڌي شاعر چوٽ تي چڙهي منصوري نعرو هنيو ۽ حلاجي فڪر جو پرچار ڪيو. اهو سچل سرمست هو (وفات: 1827ع). سچل جي شعر ۽ فڪر تي منصوري اثر حد کان وڌيڪ آهي. بيدل فقير (وفات: 1872ع) پڻ منصوري پرچار کان گھڻو متاثر هو.
==منصور ۽ جديد سنڌي ادب==
جديد دؤر جي شاعرن ۾ شيخ اياز، تنوير عباسي، نياز همايوني، استاد بخاري ۽ ٻين پڻ منصور حلاج جو خوب اثر قبول ڪيو. سائين جي. ايم. سيد جي تصوف ۽ مذهب بابت لکيل ڪتابن ۾ منصوري مام موجود آهي. منصور حلاج هر دور ۾ سنڌي سماج ۽ علم ادب تي پنهنجا نقش قائم رکندو اچي.
==ڦاسي==
سن 909ع ۾ ابن داؤد الاصفهانيءَ جي فتوا جي بنياد تي کيس پهريون ڀيرو گرفتار ڪيو ويو. 913ع ۾ ٻيو ڀيرو گرفتار ٿيو ۽ لاڳيتو اٺ سال قيد ۾ رهيو. اٺن سالن کانپوءِ 921ع ۾ هن بابت مقدمي جو فيصلو ٿيو ۽ کيس 18 ذي القعد 309ھ/ 929ع تي خليفي مقتدر باالله عباسيءَ جي دؤر ۾ ڦاسي ڏني وئي.&lt;ref&gt;ڪتاب: انسائڪلوپيڊيا سنڌيانا، جلد چوٿون، ڇپيندڙ: سنڌي لئنگئيج اٿارٽي (ISBN: 978-969-9098-80-2) سال: 2012&lt;/ref&gt;
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصوف]]
[[زمرو:اسلامي شخصيتون]]</text>
      <sha1>101hplf7dsd825ehl8cihmdjoxggi5a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪارٿيج</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31238</id>
    <revision>
      <id>296993</id>
      <parentid>250213</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T08:50:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296993</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1971" sha1="fsm252ul7h5tt2696o9czv6ejxzafmn" xml:space="preserve">'''ڪارٿيج''' رياست 840 قبل مسيح ۾ آفريڪا جي علائقي ۾ قائم هئي. هن رياست هيٺ الجزائر، مراڪش، تيونس، طرابلس، مالٽا جا سامونڊي ٻيٽ هيا. ڪارٿيج رياست جي پاڙي ۾ روم جي سپر طاقت هئي سا هن مٿان حملا ڪندي رهندي هئي. جن جا جواب کيس ڏنا ويندا هئا، رومين هن شهر جو ٻن سالن تائين گهيرو جاري رکيو ويو،  ٽئين سال ۾ قرطاجنا (عربي نالو) ڪمزور ٿي ويو. رومين کين هٿيار ڦٽا ڪرڻ جو چيو. هنن پاڻ ۾ صلاح ڪئي ۽ هڪ نعرو طئي ڪيو ”النار ولا العار“ باهه ۾ سڙي مرڻ قبول آھي، پر قومي ذلت قبول ناهي. هنن جي ڪمانڊرن چيو رومين کي پنهنجي شهر ۽ هٿيارن تي قبضي ڏيڻ جي بدرآن شهر کي پاڻ باهه ڏيئي پاڻ ان ۾ سڙي مرڻو آھي. پريان رومي فوج کين وارننگ ڏيئي رهي هئي ته هٿيار ڦٽا ڪيو .قومن ۾ غدار به پيدا ٿيندا آھن،تورات ۾ لکيل آهي ته باغ عدن ۾ آدم سان گڏ نانگ به هيو. سو اهڙو ئي منجهن هڪ غدار '''هسڊرو بال''' نالي هيو، جيڪو پنهنجي سهڻي  زال کي رات جو چئي رهيو هيو ته هل ته ٻارٻچا ساڻ ڪري رومين وٽ هلي آڻ مڇوڻ ۽ کانئن سر جيئدان گهرون. مائيءَ کيس ملامت ڪئي ته بزدل ٿو بڻجين، وڙھي مرنداسين، جهڪڻو هرگز ناهي. نيٺ سردار '''هسڊرو بال''' اڪيلو اوندهه ۾ نڪري رومي ڪئمپ ۾ پهتو. &lt;ref&gt;http://awamiawaz.com/62573/&lt;/ref&gt;
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:قديم تاريخ]]
[[زمرو:اڳوڻيون ​​سلطنتون]]</text>
      <sha1>fsm252ul7h5tt2696o9czv6ejxzafmn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جنيد بغدادي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>31805</id>
    <revision>
      <id>296933</id>
      <parentid>267788</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:37:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296933</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4570" sha1="tk7qvg79b74lkfm621myd9qygg8xt5b" xml:space="preserve">{{صندوق معلومات شخص}}

''مشهور جيَد عالم '''حضرت جنيد بغداديءَ''' جو جنم 830ع ڌاري ٿيو.''&lt;ref name=&quot;سنڌيانا&quot;&gt;[http://www.encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%AC%D9%86%D9%8A%D8%AF%20%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%8A ''انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا، جلد ٽيون، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حيدرآباد.'']&lt;/ref&gt;

== ''تعليم'' ==

''هن شروعاتي تعليم پنهنجي مامي ۽ مرشد حضرت سري سقطيءَ کان حاصل ڪئي. فقھ جي تعليم ابو ثودادر کان ۽ تصوف جي تعليم حارث مجاسيءَ کان حاصل ڪيائين.''&lt;ref name=&quot;سنڌيانا&quot;/&gt;

== ''مرتبو'' ==

''کيس ’صوفين جي سردار‘ جو لقب مليل آهي. پاڻ شريعت جي طريقن سان گڏ حقيقت جو شناسا هو، کيس مجتهد جو درجو به حاصل هو. [[اسلام]] جي به تبليغ ڪيائين ۽ جهاد ۾ به حصو ورتائين. سري سقطي، حضرت جنيدرحه جي باري ۾ چيو آهي ته ”حضرت جنيد بغداديرحه همه تن درد ۽ عشق آهن.“ جنيد بغدادي 7 سالن جي عمر ۾ پنهنجي مرشد سان حج تي ويو. اتي سڀني حاجين کي شڪراني جا لفظ ادا ڪرڻا هئا ته ان موقعي تي جڏهن سندس وارو آيو ته هن چيو: ”الله تعاليٰ جيڪا نعمت توهان کي ڏني آهي، ان جي نافرماني نه ڪريو ۽ نعمت کي مصيبت جو ذريعو نه بڻايو“. تصوف جي باري ۾ سندس چوڻ هو ته”هن رستي تي اهو هلي سگهي ٿو، جيڪو الله جي ڪتاب کي سڄي هٿ ۾ کڻي ۽ سنت مصطفيٰ صلي الله عليه وسلم کي کٻي هٿ ۾ کڻي، انهن ٻنهي شين جي روشنيءَ ۾ هلڻ وارو شڪ ۽ شبهي جي ڪنهن کڏ ۾ نه ڪرندو، يا بدعت جي اونداهيءَ ۾ نه ڀٽڪندو.“ جنيد بغداديءَ جي پهرئين شاگرد منصور بن حلاج کانئس پنهنجي موت جي باري ۾ پڇيو، ان تي حضرت جنيد &lt;sup&gt;رح&lt;/sup&gt; وراڻيو: ”ظاهري طرح تنهنجو موت پيو نظر اچي، پر باطن جو ڳجهه مالڪ ئي ڄاڻي.“''&lt;ref name=&quot;سنڌيانا&quot;/&gt;

== ''عبديت جون خصلتون'' ==

''جنيد بغداديءَ جي عبديت جون ٻه خصلتون آهن:''&lt;ref name=&quot;سنڌيانا&quot;/&gt;
#''ماڻهوءَ کي هر ظاهر ۽ باطن ٻنهي ۾ راضي رهڻو آهي ۽ چوڻو آهي ته منهنجا موليٰ! جيڪا تنهنجي رضا اها منهنجي رضا، جتي تون چاهين، اتي رک، ڇو ته تنهنجي رضا ۾ ئي منهنجي رضا آهي.''
#''رسول الله صلي الله عليه وسلم سان پوري محبت ڪرڻ، سندن حڪمن جي پيروي ڪرڻ ۽ پنهنجي خيال جي حفاظت ڪرڻ.''

== ''نفس کي فنا ڪرڻ'' ==

''جنيد بغداديءَ مطابق جيستائين ڪو ماڻهو پنهنجي دنياوي خواهشن ۽ نفس کي ’فنا‘ نٿو ڪري، تيستائين هو خدا جي رستي تي نٿو هلي سگهي. هن جو چوڻ هو ته جڏهن ڪڻڪ جو داڻو مٽيءَ سان ملندو آهي تڏهن پنهنجو ظاهري ۽ حقيقي وجود وڃائي ويهندو آهي، پر وري جڏهن نروار ٿيندو آهي ۽ زمين مان تيار ٿي نڪرندو آهي، تڏهن ڪنهن ٻئي رنگ ۾ هوندو آهي. ان لاءِ جيڪڏهن خدا جي راهه ۾ هلڻو آهي ته پنهنجي نفس کي فنا ڪرڻو پوندو. هن جي تعليمات موجب: نفس کي ٽن طريقن سان وس ۾ ڪري سگهجي ٿو:''&lt;ref name=&quot;سنڌيانا&quot;/&gt;
#''انا يعني ”مان ۽ منهنجي“ کي ختم ڪرڻ.''
#''عيش ۽ آرام کي ختم ڪري، درد ۽ عشق جي راهه وٺڻ.''
#''ظاهريت تي باطنيت کي فوقيت ڏيڻ ۽ ظاهر کي باطن جو ذريعو سمجهي، حقيقي علم تائين پڄڻ.''
#''تصوف جو مطلب پنهنجي نفس کي دنياوي شين کان پاڪ ڪرڻ آهي.''

== ''وفات'' ==

''هن جي جيَد عالم 910ع ڌاري وفات ڪئي.''&lt;ref name=&quot;سنڌيانا&quot;/&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصوف]]
[[زمرو:اسلامي شخصيتون]]
[[زمرو:Articles with short description]]</text>
      <sha1>tk7qvg79b74lkfm621myd9qygg8xt5b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ٽائٽانڪ فلم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>32059</id>
    <revision>
      <id>296957</id>
      <parentid>292566</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T05:56:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5187" sha1="orfyrofwh59tjosm0rqlxym9pyiadf9" xml:space="preserve">{{مبسس4}}
جهاز ته هيستائين ڪيئي ٻڏي چڪا آهن ۽ ٻڏندا به رهن ٿا. فلمون به، نه فقط ٽائٽانڪ جهاز تي، پر ٻين به ڪيترن ئي جهازن تي ٺهي چڪيون آهن ۽ ٽائٽانڪ جهاز تي به هيءَ پهرين فلم ناهي، پر 1912ع کان وٺي اڄ تائين 86 سالن ۾ ٽائٽانڪ جهاز تي ڪيتريون ئي فلمون، ڪتاب ۽ ٽي وي سيريل ٺهي چڪا آهن.
پهرين فلم ته جهاز ٻڏڻ کان يڪدم پوءِ مهينو کن رکي ٺهي هئي، جنهن جي فلم اسٽار اها هئي، جيڪا ٽائٽانڪ جهاز جي ان بدنصيب سفر جي مسافر هئي. ان فلم جو نالو (Saved from the Titanic) هو. انهن ڏينهن ۾ فلمون '''ٽاڪيز''' نه هيون. يعني آواز بنا ٺهنديون هيون ۽ ٽائٽانڪ ٽريجڊيءَ جي اها فلم بنا آواز جي هئي. يعني گونگي فلم هئي.

Teutonic Titanic فلم جرمني وارن ٺاهي هئي، جنهن جو خرچ پکو نازي حڪومت ڏنو. هن فلم جو خيالي هيرو هڪ جرمن جوان ڏيکاريو ويو هو.
1958ع ۾ برطانيه وارن به ٽائٽانڪ تي هڪ فلم A Night to Remember ٺاهي، پر فلم ڊائريڪٽر جيمس ڪئمران جي هيءَ تازي فلم Titanic سڀني فلمن کان گوءِ کڻي وئي آهي ۽ سڄي دنيا ۾ ان جي هاڪ هلي وئي آهي. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته هن فلم تي، فلم ٺاهيندڙن ”فاڪس فلمڊ انٽرٽينمينٽ“ وارن وڏو خرچ ڪيو آهي. ٻه سئو ملين ڊالر فلم جي شوٽنگ تي خرچ ٿيو آهي ۽ اهڙا ڏيڍ سئو ملين ڊالر مارڪيٽ تي خرچ ٿيو آهي. (هن کان اڳ گهڻي خرچ واري فلم ”واٽر ورلڊ“ آهي. جنهن تي 175 ملين ڊالر خرچ آيو هو) منهنجي خيال ۾ هن فلم کي مٿانهون ڪندڙ، ماڻهن کي حيرت ۾ وجهندڙ نظارا آهن، جيڪي ڪمپيوٽر ذريعي پيدا ڪيا ويا آهن. هيئن هن کان اڳ ٺهيل فلم Jurrasic Park هئي، جنهن ۾ ڪمپيوٽر جنريٽيڊ اسي کن Shots هئا ۽ هن فلم ٽائٽانڪ ۾ 550 آهن.
هن فلم ٽائٽانڪ جي شوٽنگ جو بندوبست فاڪس فلم ڪمپنيءَ وارن ميڪسيڪو جي شهر روزاريتو ۾ سورهن هيڪٽر ڪامپليڪس تي ڪيو هو. فلم ۾ جيڪو ٽائٽانڪ جهاز ڏيکاريو ويو آهي، اهو بلڪل هوبهو ۽ اصل جهاز جهڙو آهي، پر اصل جهاز جي ڏهين حصي جيڏو به ناهي. ان کي ڪمپيوٽر ۽ ٻين ڪئمرائين جي اٽڪلن ذريعي ائين ڏيکاريو ويو آهي، ڄڻ سچ پچ هجي ۽ سچ پچ جا ماڻهو اتان ڪري سمنڊ ۾ پيا ٻڏن، جيڪو دراصل (L) شڪل جي پاڻيءَ جي وڏي ٽانڪي آهي.
ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته ٽائٽانڪ فلم جو ڊائريڪٽر Jemes Cameron هڪ قابل ۽ هوشيار فلم ٺاهيندڙ آهي ۽ سندس هن کان اڳ جي ٺهيل فلمن مان به ڪيتريون ئي مشهور ٿيون. جهڙوڪ: The Terminator II, True lies, Abyss وغيره وغيره. ٽائٽانڪ فلم ائڪشن ۽ رومانس جو ڳانڍاپو آهي، جنهن ۾ '''ليوناردو ڊي ڪئپريو''' (Jack Dawson) ۽ ڪيٽ ونسليٽ (Rose Bukater) اهم فلمي اداڪار ٿيا آهن. فلم جي شوٽنگ جولاءِ 1969ع کان شروع ٿي ۽ 160 ڏينهن هلي. عام فلمن کان ڪجهه وڏي ٿي وئي ۽ سندس Running ٽائيم ٽي ڪلاڪ چوڏهن منٽ آهي. فلم ۾ ڪم ڪندڙن کي اصل سمنڊ ۽ ٽانڪيءَ ذريعي ٺاهيل نقلي سمنڊ ۾ ٻڏڻ کان بچائڻ لاءِ ٽيهه کن لائيف گارڊ رکيا ويا هئا. فلم ٺهڻ دوران ڪو به ٻڏي مرڻ جو هاڃو پيش نه آيو پر ٽن Stunt Men جي ٽنگن ۽ ٻانهن جا هڏا ڀڄي پيا.
وڏو Risk کڻي خرچ واري فلم ٽائٽانڪ جيتوڻيڪ ان وقت ٺهي، جنهن وقت دنيا جون ٻه ٻيون مشهور فلمون پڻ هلي رهيون هيون. هڪ جيمس بانڊ جي نئين فلم Tomorrow Never Dies ۽ ٻي ڊريم ورڪس جي مزاحيه فلم Mouse Hunt، پر ان هوندي به سامونڊي هاڃي تي ٺاهيل ٽائٽانڪ سڀ کان گوءِ کڻي وئي ۽ مالڪن جو پئسو سجايو ٿيو.
&lt;ref&gt;{{Citation |title=موج نه سهي مڪڙي (الطاف شيخ) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=164#7321 |accessdate=2016-11-20 |archive-date=2017-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911184841/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=164#7321 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;ڪتاب: موج نه سهي مڪڙي&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انگريزي-ٻولي فلمون]]</text>
      <sha1>orfyrofwh59tjosm0rqlxym9pyiadf9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پوتر رومي سلطنت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35641</id>
    <revision>
      <id>296994</id>
      <parentid>285598</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T08:52:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296994</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1528" sha1="9e3uiqj67quera3s8oegymf64kinv2c" xml:space="preserve">پوتر رومي سلطنت يا هولي رومن ايمپائر (Holy Roman Empire) اصل ۾ يورپي بادشاهه ’اوٽو‘ پهرئين [[جرمني]] ۽ [[اٽلي]]ءَ جي علائقن کي ملائي، 962ع ۾ وچ [[يُورَپ|يورپ]] جي علائقي ۾ هيءَ سلطنت قائم ڪئي. هن سلطنت جي قيام ذريعي اها ڪوشش ڪئي وئي، ته سڀني عيسائي ملڪن کي [[عيسائيت|ڌرمي]] (مذهبي) جذبي تحت ملائي هڪ ئي [[رياست]] اندر متحد ڪيو وڃي. 1273ع کان هن [[سلطنت]] تي هئپسبرگ خاندان جو غلبو رهيو. هن سلطنت جو آخري حاڪم ”فرانسس“ ٻيو هو، جنهن 1806ع ۾ تخت سنڀاليو. 1866ع ۾ [[نيپولين بوناپارٽ]] ان سلطنت کي سدائين لاءِ ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو.&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/Holy%20Roman%20Empire.php Holy Roman Empire | Online Sindhi Dictionaries | آن لائين سنڌي ڊڪشنريون&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:سياست]]
[[زمرو:مذهب]]
[[زمرو:قديم تاريخ]]
[[زمرو:اڳوڻا خدائي راڄَ]]
[[زمرو:وچيون دور]]
[[زمرو:عيسائي رياستون]]
[[زمرو:اڳوڻيون ​​سلطنتون]]
[[زمرو:پوتر رومن سلطنت جون رياستون]]</text>
      <sha1>9e3uiqj67quera3s8oegymf64kinv2c</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296995</id>
      <parentid>296994</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T08:57:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296995</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17842" sha1="6kwou7t5xtt8c4w7ml6yx1mhhw5lf7x" xml:space="preserve">{{Short description|European political entity (800–1806)}}
{{Distinguish|Roman Empire}}
{{Infobox former country
|conventional_long_name = Holy Roman Empire&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich}}}}}}&lt;hr/&gt;Holy Roman Empire of the&lt;br /&gt;German Nation&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}}}}}
|common_name = Holy Roman Empire
|native_name =
|era = [[Middle Ages]] to [[early modern period]]
|national_anthem =
|status = Empire
|government_type = [[Elective monarchy]]&lt;br /&gt;[[Mixed monarchy]] (after [[Imperial Reform]]){{Sfn|Wilson|2016|pp=v–xxvi}}
|life_span = 800/962{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;|Some historians refer to the beginning of the Empire as 800, with the coronation of [[Frankish king]] [[Charlemagne]] (&quot;Charles the Great&quot;).&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Charlemagne {{!}} Holy Roman emperor|url=https://www.britannica.com/biography/Charlemagne|access-date=16 October 2023|website=[[Encyclopædia Britannica Online]]}}&lt;/ref&gt; Others refer to the beginning as the [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]] of [[Otto the Great]] in 962.{{Sfn|Kleinhenz|2004|p=810; &quot;Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman Empire, though that term was used until the twelfth century&quot;}}}}–1806
|year_start =
|year_end = 1806
|date_pre = 25 December 800
|event_pre = [[Francia|Frankish]] [[Charlemagne]] is [[Coronation of the Holy Roman Emperor|crowned Emperor of the Romans]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}}
|date_start = 2 February 962
|event_start = [[East Frankish]] [[Otto I]] is crowned Emperor of the Romans
|date_event1 = 2 February 1033
|event1 = [[Conrad II]] assumes crown of the [[Kingdom of Burgundy]]
|date_event2 = 25 September 1555
|event2 = [[Peace of Augsburg]]
|date_event3 = 24 October 1648
|event3 = [[Peace of Westphalia]]
|event4 = [[Cabinet wars]]
|date_event4 = 1648–1789
|event5 = [[Battle of Austerlitz]]
|date_event5 = 2 December 1805
|date_end = 6 August
|event_end = [[Dissolution of the Holy Roman Empire|Abdication of Francis II]]
|p1 = East Francia
|p2 = Kingdom of Italy (Holy Roman Empire){{!}}Kingdom of Italy
|p3 = Carolingian Empire
|border_p3 = no
|s1 = Confederation of the Rhine
|s2 = Austrian Empire
|s3 = Kingdom of Prussia
|s4 = Old Swiss Confederacy
|s5 = Kingdom of Sardinia (1720–1861) {{!}} Kingdom of Sardinia
|s6 = Duchy of Savoy
|s7 = Dutch Republic
|s8 = Kingdom of France
|image_s1 = [[File:Commemorative Medal of the Rhine Confederation.svg|18px]]
|flag_s2 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
|flag_s3 = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg
|flag_s4 = Early Swiss cross.svg
|flag_s5 = State Flag of the Savoyard States (late 16th - late 18th century).svg
|flag_s6 = Flag_of_Savoie.svg
|flag_s7 = Statenvlag.svg
|flag_s8 = Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg
|image_flag = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
|flag_type_article = Flags of the Holy Roman Empire
|flag_type = Imperial Banner&lt;br /&gt;({{Circa|1430}}–1806)
|image_coat = Coat of Arms of the Holy Roman Emperor (c.1433-c.1450).svg
|symbol_type = Coat of arms&lt;br /&gt;(15th-century design)
|coa_size = 75px
|symbol = Coat of arms of the Holy Roman Empire
|symbol_type_article = Coats of arms of the Holy Roman Empire
|other_symbol = &lt;div style=&quot;padding:0.3&quot;&gt;[[File:Quaterionenadler David de Negker.svg|135px]]&lt;/div&gt;
|other_symbol_type = [[Quaternion Eagle]] (1510)
|image_map = Holy Roman Empire at its territorial apex (per consensus).svg
|image_map_caption = The Holy Roman Empire at its greatest territorial extent imposed over modern borders, {{Circa|1200–1250}}
|capital = Multicentral&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=von Aretin|first=Karl Otmar Freiherr|date=31 December 1983|editor-last=Schieder|editor-first=Theodor|editor2-last=Brunn|editor2-first=Gerhard|title=Das Reich ohne Hauptstadt? Die Multizentralitat der Hauptstadtfunktionen im Reich bis 1806|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783486992878-003/html|journal=Hauptstädte in europäischen Nationalstaaten|pages=5–14|doi=10.1515/9783486992878-003|isbn=978-3-4869-9287-8}}&lt;/ref&gt;
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Rome]] (''de jure'')
|[[Coronation of the Holy Roman Emperor]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Aachen]] (800–1562)
|800–888 (as capital) 800–1562 (coronation of the king of Germany)
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Palermo]] and [[Foggia]] (''de facto'') (1194–1254); (1220-1254)
|(Connected to the Empire by [[personal union]] after the inheritance by [[Henry VI, Holy Roman Emperor|Henry VI]] of the hereditary title of [[King of Sicily]], it became the seat of the [[Hohenstaufen]] dynasty) &lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNIO REGNI AD IMPERIUM in 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/unio-regni-ad-imperium_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Enrico Vi, Re Di Sicilia E Imperatore In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/enrico-vi-re-di-sicilia-e-imperatore_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kamp|first=Norbert|title=Federico Ii Di Svevia, Imperatore, Re Di Sicilia E Di Gerusalemme, Re Dei Romani In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/federico-ii-di-svevia-imperatore-re-di-sicilia-e-di-gerusalemme-re-dei-romani_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Innsbruck]] (1508–1519)
|Seat of the ''Hofkammer'' and the Court Chancery{{Sfn|Brady|2009|p=211}}{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=249}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Vienna]] (1550s–1583, 1612–1806)
|Seat of the [[Habsburgs]]&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Wissenschaften|first=Neuhausener Akademie der|title=Beiträge zur bayerischen Geschichte, Sprache und Kultur|date= 2021|publisher=BoD – Books on Demand|isbn=978-3-0006-9644-2|page=[https://books.google.com/books?id=04w4EAAAQBAJ&amp;pg=PA106 106]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Schmitt|first=Oliver Jens|title=Herrschaft und Politik in Südosteuropa von 1300 bis 1800|date=2021|publisher=Walter de Gruyter GmbH &amp; Co KG|isbn=978-3-1107-4443-9|page=[https://books.google.com/books?id=mV48EAAAQBAJ&amp;pg=PT659 659]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Buchmann|first=Bertrand Michael|title=Hof, Regierung, Stadtverwaltung: Wien als Sitz der österreichischen Zentralverwaltung von den Anfängen bis zum Untergang der Monarchie|date=2002|publisher=Verlag für Geschichte und Politik|isbn=978-3-4865-6541-6|page=[https://books.google.com/books?id=QrxnAAAAMAAJ 37]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Klopstock|first=Friedrich Gottlieb|url=https://books.google.com/books?id=pw9cAAAAMAAJ|title=Werke und Briefe: historisch-kritische Ausgabe|date=1974|publisher=W. de Gruyter|page=999|access-date=6 February 2022|language=de}}&lt;/ref&gt; (seat of the [[Aulic Council]] from 1497/1498)&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Pihlajamäki|first1=Heikki|url=https://books.google.com/books?id=dg5jDwAAQBAJ&amp;pg=PT762|title=The Oxford Handbook of European Legal History|last2=Dubber|first2=Markus D.|last3=Godfrey|first3=Mark|date=2018|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-1910-8838-4|page=762|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Frankfurt]] (1562–1806)
|[[imperial election|Election]] and [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Prague]] (1583–1612)
|&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Johnston|first=William M.|title=The Austrian Mind: An Intellectual and Social History, 1848–1938|date= 1983|publisher=University of California Press|isbn=978-0-5200-4955-0|page=[https://books.google.com/books?id=-dmH7FjxassC&amp;pg=PA13 13]|author-link=Will Johnston|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=278}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Regensburg]] (1594–1806)
|[[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]] from 1594, [[Perpetual Diet of Regensburg|perpetual from 1663]]{{Efn|name=Regensburg}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Wetzlar]] (1689–1806)
|[[Imperial Chamber Court]]
}}
|common_languages = [[German language|German]], [[Medieval Latin]] (administrative/liturgical/&lt;wbr/&gt;ceremonial)&lt;br /&gt;''Various''{{Efn|[[German language|German]], [[Low German]], [[Italian language|Italian]], [[Czech language|Czech]], [[Polish language|Polish]], [[Dutch language|Dutch]], [[French language|French]], [[Frisian languages|Frisian]], [[Romansh language|Romansh]], [[Slovene language|Slovene]], [[Sorbian languages|Sorbian]], [[Yiddish]] and other languages. According to the [[Golden Bull of 1356]] the sons of [[prince-electors]] were recommended to learn the languages of [[German language|German]], [[Latin language|Latin]], [[Italian language|Italian]] and [[Czech language|Czech]].{{Sfn|Žůrek|2014}}}}
|ethnic_groups =
|religion = [[State religion|Various official religions]]:&lt;br /&gt;
[[Roman Catholicism]] (1054–1806){{efn|According to the perspective of the [[Eastern Orthodox Church]], before the {{c.}} [[Great Schism of 1054]] (a gradual process), the Holy Roman Empire (along with the rest of [[Western Europe]]) was Orthodox Christian, being under the ecclesiastical jurisdiction of the [[Patriarchate of Rome]] before [[Pope Leo IX]] broke communion with the other churches. As a prime example, [[Emperor Henry II]] (†1024) ruled the state and died shortly before the Schism, yet is venerated as a Saint by both Catholics ''and'' Orthodox.}}&lt;br /&gt;[[Lutheranism]] (1555–1806)&lt;br /&gt;[[Calvinism]] (1648–1806)
|currency = Multiple: [[thaler]], [[guilder]], [[groschen]], [[Reichsthaler]]
|legislature = [[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]]
|title_leader = [[Holy Roman Emperor|Emperor]]
|leader1 = [[Charlemagne]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}} (first)
|leader2 = [[Otto I]]
|leader3 = [[Charles V, Holy Roman Emperor|Charles V]]
|year_leader4 = 1792–1806
|leader4 = [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] (last)
|year_leader1 = 800–814
|year_leader2 = 962–973
|year_leader3 = 1519–1556
|stat_area1 = 1100000
|stat_year1 = 1150
|ref_area1 = {{Efn|name=Area}}
|stat_year2 = 1700
|stat_year3 = 1800
|stat_pop2 = 23,000,000
|stat_pop3 = 29,000,000
|ref_pop2 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
|ref_pop3 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
}}
'''پوتر رومي سلطنت''' (Holy Roman Empire) اصل ۾ يورپي بادشاهه &quot;اوٽو پهرئين&quot; [[جرمني]] ۽ [[اٽلي]]ءَ جي علائقن کي ملائي، 962ع ۾ وچ [[يُورَپ|يورپ]] جي علائقي ۾ هيءَ سلطنت قائم ڪئي. هن سلطنت جي قيام ذريعي اها ڪوشش ڪئي وئي، ته سڀني عيسائي ملڪن کي [[عيسائيت|ڌرمي]] (مذهبي) جذبي تحت ملائي هڪ ئي [[رياست]] اندر متحد ڪيو وڃي. 1273ع کان هن [[سلطنت]] تي هئپسبرگ خاندان جو غلبو رهيو. هن سلطنت جو آخري حاڪم ”فرانسس ٻيو&quot; هو، جنهن 1806ع ۾ تخت سنڀاليو. 1866ع ۾ [[نيپولين بوناپارٽ]] ان سلطنت کي سدائين لاءِ ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو.&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/Holy%20Roman%20Empire.php Holy Roman Empire | Online Sindhi Dictionaries | آن لائين سنڌي ڊڪشنريون&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

The '''Holy Roman Empire''',{{Efn|{{Langx|la|Sacrum Romanum Imperium}}; {{Langx|de|Heiliges Römisches Reich}}, {{IPA|de|ˈhaɪlɪɡəs ˈʁøːmɪʃəs ˈʁaɪç|pron|De-Heiliges Römisches Reich2.ogg}}}} also known as the '''Holy Roman Empire of the German Nation''' after 1512, was a [[polity]] in Central and Western [[Europe]], usually headed by the [[Holy Roman Emperor]].&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Coy|first1=Jason Philip|title=The Holy Roman Empire, Reconsidered|last2=Marschke|first2=Benjamin|last3=Sabean|first3=David Warren|date= 2010|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-8454-5992-5|page=[https://books.google.com/books?id=1fzaQugiuMYC&amp;pg=PA2 2]|language=en}}&lt;/ref&gt; It developed in the [[Early Middle Ages]] and lasted for almost a thousand years until its [[Dissolution of the Holy Roman Empire|dissolution in 1806]] during the [[Napoleonic Wars]].&lt;ref name=EB.HRE/&gt;

On 25 December 800, [[Pope Leo III]] crowned [[Frankish king]] [[Charlemagne]] as Roman emperor, reviving the title in [[Western Europe]] more than three centuries after [[fall of the Western Roman Empire|the fall]] of the ancient [[Western Roman Empire]] in 476.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=9 November 2009|title=Charlemagne|url=https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-url=https://web.archive.org/web/20220906070237/https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-date=6 September 2022|access-date=19 September 2022|website=History}}&lt;/ref&gt; The title lapsed in 924, but was revived in 962 when [[Otto&amp;nbsp;I]] was crowned emperor by [[Pope John XII]], fashioning himself as Charlemagne's and the [[Carolingian Empire]]'s successor,{{Sfn|Cantor|1993|pp=212–215}} and beginning a continuous existence of the empire for over eight centuries.&lt;ref name=Gascoigne/&gt;{{Sfn|Davies|1996|pp=316–317}}{{Efn|name=Charlemagne1}} From 962 until the 12th century, the empire was one of the most powerful monarchies in Europe.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Peters|first=Edward|url=https://books.google.com/books?id=FtoWAQAAIAAJ|title=Europe: the World of the Middle Ages|date=1977|publisher=Prentice-Hall|isbn=978-0-1329-1898-5|page=418|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; The functioning of government depended on the harmonious cooperation between emperor and vassals;&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Weiler|first1=Björn K. U.|url=https://books.google.com/books?id=fv1nAAAAMAAJ|title=Representations of Power in Medieval Germany 800–1500|last2=MacLean|first2=Simon|date=2006|publisher=Isd|isbn=978-2-5035-1815-2|page=126|access-date=9 March 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; this harmony was disturbed during the [[Salian]] period.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Loud|first1=Graham A.|title=The Origins of the German Principalities, 1100–1350: Essays by German Historians|last2=Schenk|first2=Jochen|date= 2017|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-1-3170-2200-8|page=[https://books.google.com/books?id=nkwrDwAAQBAJ&amp;pg=PA49 49]|language=en}}&lt;/ref&gt; The empire reached the apex of territorial expansion and power under the [[House of Hohenstaufen]] in the mid-13th century, but overextension of its power led to a partial collapse.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Streissguth|first=Tom|title=The Middle Ages|date=2009|publisher=Greenhaven Publishing|isbn=978-0-7377-4636-5|page=[https://books.google.com/books?id=ywBgEAAAQBAJ&amp;pg=PA154 154]|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Wilson|1999|p=18}}

Scholars generally describe an evolution of the institutions and principles constituting the empire, and a gradual development of the imperial role.{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}}{{Sfn|Bryce|1890|pp=2–3}} While the office of emperor had been reestablished, the exact term for his realm as the &quot;Holy Roman Empire&quot; was not used until the 13th century,{{Sfn|Garipzanov|2008}} although the emperor's theoretical legitimacy from the beginning rested on the concept of ''[[translatio imperii]]'', that he held supreme power inherited from the ancient emperors of [[Roman Empire|Rome]].{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}} Nevertheless, in the Holy Roman Empire, the imperial office was traditionally elective by the mostly German [[prince-elector]]s. In theory and diplomacy, the emperors were considered the [[first among equals]] of all Europe's Catholic monarchs.{{Sfn|Breverton|2014|p=104}}

A process of [[Imperial Reform]] in the late 15th and early 16th centuries transformed the empire, creating a set of institutions which endured until its final demise in the 19th century.{{Sfn|Wilson|2016b|p=79}}{{Sfn|Brady|2009|pp=104–106}} According to historian Thomas Brady Jr., the empire after the Imperial Reform was a political body of remarkable longevity and stability, and &quot;resembled in some respects the monarchical polities of Europe's western tier, and in others the loosely integrated, elective polities of East Central Europe.&quot; The new corporate German Nation, instead of simply obeying the emperor, negotiated with him.{{Sfn|Brady|2009|pp=128, 129}}{{Sfn|Johnson|1996|p=23}} On 6 August 1806, Emperor [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] abdicated and formally dissolved the empire following the creation – the month before, by [[Emperor of the French|French emperor]] [[Napoleon]] – of the [[Confederation of the Rhine]], a confederation of German client states loyal not to the Holy Roman emperor but to France.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:سياست]]
[[زمرو:مذهب]]
[[زمرو:قديم تاريخ]]
[[زمرو:اڳوڻا خدائي راڄَ]]
[[زمرو:وچيون دور]]
[[زمرو:عيسائي رياستون]]
[[زمرو:اڳوڻيون ​​سلطنتون]]
[[زمرو:پوتر رومن سلطنت جون رياستون]]</text>
      <sha1>6kwou7t5xtt8c4w7ml6yx1mhhw5lf7x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296996</id>
      <parentid>296995</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T09:21:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296996</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20055" sha1="kn6wg7wdjfjio7ehlc8tcl6amislp7s" xml:space="preserve">{{Short description|European political entity (800–1806)}}
{{Distinguish|Roman Empire}}
{{Infobox former country
| conventional_long_name = Holy Roman Empire&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich}}}}}}&lt;hr/&gt;Holy Roman Empire of the&lt;br /&gt;German Nation&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}}}}}
| common_name = Holy Roman Empire
| native_name = جرمن قومن جي پاڪ رومن سلطنت. سلطنت. ملٽي سينٽرل. * روم. (جيور). پاڪ رومن شهنشاهه جي تاجپوشي. * آچن. (800-1562) 800-888 (راڄڌاني طور) 800-1562 (جرمني جي بادشاهه جي تاجپوشي). * پالرمو ۽ فوگيا. (حقيقت ۾) (1194-1254)؛ (1220-1254) سسيلي جي بادشاهه جي موروثي لقب جي هينري VI جي وراثت کان پوءِ ذاتي اتحاد ذريعي سلطنت سان ڳنڍيو ويو، اهو هوهينسٽوفن خاندان جي سيٽ بڻجي ويو. * انسبرڪ (1508-1519) Hofkammer ۽ ڪورٽ جي چانسري جي سيٽ. * ويانا. (1550-1583، 1612-1806) Habsburgs جي سيٽ. 1497/1498 کان آولڪ ڪائونسل جي سيٽ). * فرينڪفرٽ. (1562-1806) اليڪشن ۽ تاجپوشي. * پراگ. (1583-1612) * ريگينسبرگ. (1594-1806) شاهي غذا 1594 کان، 1663 کان دائمي. * ويزلر. (1689-1806) شاهي چيمبر ڪورٽ. مختلف سرڪاري مذهب: * رومن ڪيٿولڪزم. (1054-1806). * لوٿرانزم. (1555-1806) * ڪيلونزم. (1648-1806). چونڊيل بادشاهت مخلوط بادشاهت (شاهي سڌارن کان پوءِ) شاهي ڊيٽا.
| era = [[Middle Ages]] to [[early modern period]]
| national_anthem = 
| status = Empire
| government_type = [[Elective monarchy]]&lt;br /&gt;[[Mixed monarchy]] (after [[Imperial Reform]]){{Sfn|Wilson|2016|pp=v–xxvi}}
| life_span = 800/962{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;|Some historians refer to the beginning of the Empire as 800, with the coronation of [[Frankish king]] [[Charlemagne]] (&quot;Charles the Great&quot;).&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Charlemagne {{!}} Holy Roman emperor|url=https://www.britannica.com/biography/Charlemagne|access-date=16 October 2023|website=[[Encyclopædia Britannica Online]]}}&lt;/ref&gt; Others refer to the beginning as the [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]] of [[Otto the Great]] in 962.{{Sfn|Kleinhenz|2004|p=810; &quot;Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman Empire, though that term was used until the twelfth century&quot;}}}}–1806
| year_start = 
| year_end = 1806
| date_pre = 25 December 800
| event_pre = [[Francia|Frankish]] [[Charlemagne]] is [[Coronation of the Holy Roman Emperor|crowned Emperor of the Romans]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}}
| date_start = 2 February 962
| event_start = [[East Frankish]] [[Otto I]] is crowned Emperor of the Romans
| date_event1 = 2 February 1033
| event1 = [[Conrad II]] assumes crown of the [[Kingdom of Burgundy]]
| date_event2 = 25 September 1555
| event2 = [[Peace of Augsburg]]
| date_event3 = 24 October 1648
| event3 = [[Peace of Westphalia]]
| event4 = [[Cabinet wars]]
| date_event4 = 1648–1789
| event5 = [[Battle of Austerlitz]]
| date_event5 = 2 December 1805
| date_end = 6 August
| event_end = [[Dissolution of the Holy Roman Empire|Abdication of Francis II]]
| p1 = East Francia
| p2 = Kingdom of Italy (Holy Roman Empire){{!}}Kingdom of Italy
| p3 = Carolingian Empire
| border_p3 = no
| s1 = Confederation of the Rhine
| s2 = Austrian Empire
| s3 = Kingdom of Prussia
| s4 = Old Swiss Confederacy
| s5 = Kingdom of Sardinia (1720–1861) {{!}} Kingdom of Sardinia
| s6 = Duchy of Savoy
| s7 = Dutch Republic
| s8 = Kingdom of France
| image_s1 = [[File:Commemorative Medal of the Rhine Confederation.svg|18px]]
| flag_s2 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
| flag_s3 = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg
| flag_s4 = Early Swiss cross.svg
| flag_s5 = State Flag of the Savoyard States (late 16th - late 18th century).svg
| flag_s6 = Flag_of_Savoie.svg
| flag_s7 = Statenvlag.svg
| flag_s8 = Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg
| image_flag = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
| flag_type_article = Flags of the Holy Roman Empire
| flag_type = Imperial Banner&lt;br /&gt;({{Circa|1430}}–1806)
| image_coat = Coat of Arms of the Holy Roman Emperor (c.1433-c.1450).svg
| symbol_type = Coat of arms&lt;br /&gt;(15th-century design)
| coa_size = 75px
| symbol = Coat of arms of the Holy Roman Empire
| symbol_type_article = Coats of arms of the Holy Roman Empire
| other_symbol = &lt;div style=&quot;padding:0.3&quot;&gt;[[File:Quaterionenadler David de Negker.svg|135px]]&lt;/div&gt;
| other_symbol_type = [[Quaternion Eagle]] (1510)
| image_map = Holy Roman Empire at its territorial apex (per consensus).svg
| image_map_caption = The Holy Roman Empire at its greatest territorial extent imposed over modern borders, {{Circa|1200–1250}}
| capital = Multicentral&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=von Aretin|first=Karl Otmar Freiherr|date=31 December 1983|editor-last=Schieder|editor-first=Theodor|editor2-last=Brunn|editor2-first=Gerhard|title=Das Reich ohne Hauptstadt? Die Multizentralitat der Hauptstadtfunktionen im Reich bis 1806|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783486992878-003/html|journal=Hauptstädte in europäischen Nationalstaaten|pages=5–14|doi=10.1515/9783486992878-003|isbn=978-3-4869-9287-8}}&lt;/ref&gt;
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Rome]] (''de jure'')
|[[Coronation of the Holy Roman Emperor]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Aachen]] (800–1562)
|800–888 (as capital) 800–1562 (coronation of the king of Germany)
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Palermo]] and [[Foggia]] (''de facto'') (1194–1254); (1220-1254)
|(Connected to the Empire by [[personal union]] after the inheritance by [[Henry VI, Holy Roman Emperor|Henry VI]] of the hereditary title of [[King of Sicily]], it became the seat of the [[Hohenstaufen]] dynasty) &lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNIO REGNI AD IMPERIUM in 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/unio-regni-ad-imperium_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Enrico Vi, Re Di Sicilia E Imperatore In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/enrico-vi-re-di-sicilia-e-imperatore_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kamp|first=Norbert|title=Federico Ii Di Svevia, Imperatore, Re Di Sicilia E Di Gerusalemme, Re Dei Romani In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/federico-ii-di-svevia-imperatore-re-di-sicilia-e-di-gerusalemme-re-dei-romani_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Innsbruck]] (1508–1519)
|Seat of the ''Hofkammer'' and the Court Chancery{{Sfn|Brady|2009|p=211}}{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=249}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Vienna]] (1550s–1583, 1612–1806)
|Seat of the [[Habsburgs]]&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Wissenschaften|first=Neuhausener Akademie der|title=Beiträge zur bayerischen Geschichte, Sprache und Kultur|date= 2021|publisher=BoD – Books on Demand|isbn=978-3-0006-9644-2|page=[https://books.google.com/books?id=04w4EAAAQBAJ&amp;pg=PA106 106]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Schmitt|first=Oliver Jens|title=Herrschaft und Politik in Südosteuropa von 1300 bis 1800|date=2021|publisher=Walter de Gruyter GmbH &amp; Co KG|isbn=978-3-1107-4443-9|page=[https://books.google.com/books?id=mV48EAAAQBAJ&amp;pg=PT659 659]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Buchmann|first=Bertrand Michael|title=Hof, Regierung, Stadtverwaltung: Wien als Sitz der österreichischen Zentralverwaltung von den Anfängen bis zum Untergang der Monarchie|date=2002|publisher=Verlag für Geschichte und Politik|isbn=978-3-4865-6541-6|page=[https://books.google.com/books?id=QrxnAAAAMAAJ 37]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Klopstock|first=Friedrich Gottlieb|url=https://books.google.com/books?id=pw9cAAAAMAAJ|title=Werke und Briefe: historisch-kritische Ausgabe|date=1974|publisher=W. de Gruyter|page=999|access-date=6 February 2022|language=de}}&lt;/ref&gt; (seat of the [[Aulic Council]] from 1497/1498)&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Pihlajamäki|first1=Heikki|url=https://books.google.com/books?id=dg5jDwAAQBAJ&amp;pg=PT762|title=The Oxford Handbook of European Legal History|last2=Dubber|first2=Markus D.|last3=Godfrey|first3=Mark|date=2018|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-1910-8838-4|page=762|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Frankfurt]] (1562–1806)
|[[imperial election|Election]] and [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Prague]] (1583–1612)
|&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Johnston|first=William M.|title=The Austrian Mind: An Intellectual and Social History, 1848–1938|date= 1983|publisher=University of California Press|isbn=978-0-5200-4955-0|page=[https://books.google.com/books?id=-dmH7FjxassC&amp;pg=PA13 13]|author-link=Will Johnston|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=278}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Regensburg]] (1594–1806)
|[[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]] from 1594, [[Perpetual Diet of Regensburg|perpetual from 1663]]{{Efn|name=Regensburg}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Wetzlar]] (1689–1806)
|[[Imperial Chamber Court]]
}}
| common_languages = [[German language|German]], [[Medieval Latin]] (administrative/liturgical/&lt;wbr/&gt;ceremonial)&lt;br /&gt;''Various''{{Efn|[[German language|German]], [[Low German]], [[Italian language|Italian]], [[Czech language|Czech]], [[Polish language|Polish]], [[Dutch language|Dutch]], [[French language|French]], [[Frisian languages|Frisian]], [[Romansh language|Romansh]], [[Slovene language|Slovene]], [[Sorbian languages|Sorbian]], [[Yiddish]] and other languages. According to the [[Golden Bull of 1356]] the sons of [[prince-electors]] were recommended to learn the languages of [[German language|German]], [[Latin language|Latin]], [[Italian language|Italian]] and [[Czech language|Czech]].{{Sfn|Žůrek|2014}}}}
| ethnic_groups = 
| religion = [[State religion|Various official religions]]:&lt;br /&gt;
[[Roman Catholicism]] (1054–1806){{efn|According to the perspective of the [[Eastern Orthodox Church]], before the {{c.}} [[Great Schism of 1054]] (a gradual process), the Holy Roman Empire (along with the rest of [[Western Europe]]) was Orthodox Christian, being under the ecclesiastical jurisdiction of the [[Patriarchate of Rome]] before [[Pope Leo IX]] broke communion with the other churches. As a prime example, [[Emperor Henry II]] (†1024) ruled the state and died shortly before the Schism, yet is venerated as a Saint by both Catholics ''and'' Orthodox.}}&lt;br /&gt;[[Lutheranism]] (1555–1806)&lt;br /&gt;[[Calvinism]] (1648–1806)
| currency = Multiple: [[thaler]], [[guilder]], [[groschen]], [[Reichsthaler]]
| legislature = [[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]]
| title_leader = [[Holy Roman Emperor|Emperor]]
| leader1 = [[Charlemagne]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}} (first)
| leader2 = [[Otto I]]
| leader3 = [[Charles V, Holy Roman Emperor|Charles V]]
| year_leader4 = 1792–1806
| leader4 = [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] (last)
| year_leader1 = 800–814
| year_leader2 = 962–973
| year_leader3 = 1519–1556
| stat_area1 = 1100000
| stat_year1 = 1150
| ref_area1 = {{Efn|name=Area}}
| stat_year2 = 1700
| stat_year3 = 1800
| stat_pop2 = 23,000,000
| stat_pop3 = 29,000,000
| ref_pop2 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
| ref_pop3 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
}}
'''پوتر رومي سلطنت''' (Holy Roman Empire) اصل ۾ يورپي بادشاهه &quot;اوٽو پهرئين&quot; [[جرمني]] ۽ [[اٽلي]]ءَ جي علائقن کي ملائي، 962ع ۾ وچ [[يُورَپ|يورپ]] جي علائقي ۾ هيءَ سلطنت قائم ڪئي. هن سلطنت جي قيام ذريعي اها ڪوشش ڪئي وئي، ته سڀني عيسائي ملڪن کي [[عيسائيت|ڌرمي]] (مذهبي) جذبي تحت ملائي هڪ ئي [[رياست]] اندر متحد ڪيو وڃي. 1273ع کان هن [[سلطنت]] تي هئپسبرگ خاندان جو غلبو رهيو. هن سلطنت جو آخري حاڪم ”فرانسس ٻيو&quot; هو، جنهن 1806ع ۾ تخت سنڀاليو. 1866ع ۾ [[نيپولين بوناپارٽ]] ان سلطنت کي سدائين لاءِ ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو.&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/Holy%20Roman%20Empire.php Holy Roman Empire | Online Sindhi Dictionaries | آن لائين سنڌي ڊڪشنريون&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

پاڪ رومن سلطنت، جيڪا 1512ع کان پوءِ جرمن قوم جي پاڪ رومن سلطنت جي نالي سان پڻ سڃاتي وڃي ٿي، مرڪزي ۽ مغربي يورپ ۾ هڪ سياست هئي، عام طور تي پاڪ رومن شهنشاهه جي سربراهي ۾. اهو ابتدائي وچين دور ۾ ترقي ڪئي ۽ تقريبن هڪ هزار سالن تائين هليو جيستائين 1806 ۾ نيپولين وارين جنگين دوران ان جي خاتمي تائين. نئپولين

25 ڊسمبر 800 تي، پوپ ليو III فرانڪ جي بادشاهه شارليمين کي رومن شهنشاهه جي حيثيت سان تاج ڪيو، 476 ۾ قديم مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوء ٽن صدين کان وڌيڪ مغربي يورپ ۾ لقب کي بحال ڪيو. deti

The '''Holy Roman Empire''',{{Efn|{{Langx|la|Sacrum Romanum Imperium}}; {{Langx|de|Heiliges Römisches Reich}}, {{IPA|de|ˈhaɪlɪɡəs ˈʁøːmɪʃəs ˈʁaɪç|pron|De-Heiliges Römisches Reich2.ogg}}}} also known as the '''Holy Roman Empire of the German Nation''' after 1512, was a [[polity]] in Central and Western [[Europe]], usually headed by the [[Holy Roman Emperor]].&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Coy|first1=Jason Philip|title=The Holy Roman Empire, Reconsidered|last2=Marschke|first2=Benjamin|last3=Sabean|first3=David Warren|date= 2010|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-8454-5992-5|page=[https://books.google.com/books?id=1fzaQugiuMYC&amp;pg=PA2 2]|language=en}}&lt;/ref&gt; It developed in the [[Early Middle Ages]] and lasted for almost a thousand years until its [[Dissolution of the Holy Roman Empire|dissolution in 1806]] during the [[Napoleonic Wars]].&lt;ref name=EB.HRE/&gt;

On 25 December 800, [[Pope Leo III]] crowned [[Frankish king]] [[Charlemagne]] as Roman emperor, reviving the title in [[Western Europe]] more than three centuries after [[fall of the Western Roman Empire|the fall]] of the ancient [[Western Roman Empire]] in 476.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=9 November 2009|title=Charlemagne|url=https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-url=https://web.archive.org/web/20220906070237/https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-date=6 September 2022|access-date=19 September 2022|website=History}}&lt;/ref&gt; The title lapsed in 924, but was revived in 962 when [[Otto&amp;nbsp;I]] was crowned emperor by [[Pope John XII]], fashioning himself as Charlemagne's and the [[Carolingian Empire]]'s successor,{{Sfn|Cantor|1993|pp=212–215}} and beginning a continuous existence of the empire for over eight centuries.&lt;ref name=Gascoigne/&gt;{{Sfn|Davies|1996|pp=316–317}}{{Efn|name=Charlemagne1}} From 962 until the 12th century, the empire was one of the most powerful monarchies in Europe.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Peters|first=Edward|url=https://books.google.com/books?id=FtoWAQAAIAAJ|title=Europe: the World of the Middle Ages|date=1977|publisher=Prentice-Hall|isbn=978-0-1329-1898-5|page=418|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; The functioning of government depended on the harmonious cooperation between emperor and vassals;&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Weiler|first1=Björn K. U.|url=https://books.google.com/books?id=fv1nAAAAMAAJ|title=Representations of Power in Medieval Germany 800–1500|last2=MacLean|first2=Simon|date=2006|publisher=Isd|isbn=978-2-5035-1815-2|page=126|access-date=9 March 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; this harmony was disturbed during the [[Salian]] period.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Loud|first1=Graham A.|title=The Origins of the German Principalities, 1100–1350: Essays by German Historians|last2=Schenk|first2=Jochen|date= 2017|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-1-3170-2200-8|page=[https://books.google.com/books?id=nkwrDwAAQBAJ&amp;pg=PA49 49]|language=en}}&lt;/ref&gt; The empire reached the apex of territorial expansion and power under the [[House of Hohenstaufen]] in the mid-13th century, but overextension of its power led to a partial collapse.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Streissguth|first=Tom|title=The Middle Ages|date=2009|publisher=Greenhaven Publishing|isbn=978-0-7377-4636-5|page=[https://books.google.com/books?id=ywBgEAAAQBAJ&amp;pg=PA154 154]|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Wilson|1999|p=18}}

Scholars generally describe an evolution of the institutions and principles constituting the empire, and a gradual development of the imperial role.{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}}{{Sfn|Bryce|1890|pp=2–3}} While the office of emperor had been reestablished, the exact term for his realm as the &quot;Holy Roman Empire&quot; was not used until the 13th century,{{Sfn|Garipzanov|2008}} although the emperor's theoretical legitimacy from the beginning rested on the concept of ''[[translatio imperii]]'', that he held supreme power inherited from the ancient emperors of [[Roman Empire|Rome]].{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}} Nevertheless, in the Holy Roman Empire, the imperial office was traditionally elective by the mostly German [[prince-elector]]s. In theory and diplomacy, the emperors were considered the [[first among equals]] of all Europe's Catholic monarchs.{{Sfn|Breverton|2014|p=104}}

A process of [[Imperial Reform]] in the late 15th and early 16th centuries transformed the empire, creating a set of institutions which endured until its final demise in the 19th century.{{Sfn|Wilson|2016b|p=79}}{{Sfn|Brady|2009|pp=104–106}} According to historian Thomas Brady Jr., the empire after the Imperial Reform was a political body of remarkable longevity and stability, and &quot;resembled in some respects the monarchical polities of Europe's western tier, and in others the loosely integrated, elective polities of East Central Europe.&quot; The new corporate German Nation, instead of simply obeying the emperor, negotiated with him.{{Sfn|Brady|2009|pp=128, 129}}{{Sfn|Johnson|1996|p=23}} On 6 August 1806, Emperor [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] abdicated and formally dissolved the empire following the creation – the month before, by [[Emperor of the French|French emperor]] [[Napoleon]] – of the [[Confederation of the Rhine]], a confederation of German client states loyal not to the Holy Roman emperor but to France.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:سياست]]
[[زمرو:مذهب]]
[[زمرو:قديم تاريخ]]
[[زمرو:اڳوڻا خدائي راڄَ]]
[[زمرو:وچيون دور]]
[[زمرو:عيسائي رياستون]]
[[زمرو:اڳوڻيون ​​سلطنتون]]
[[زمرو:پوتر رومن سلطنت جون رياستون]]</text>
      <sha1>kn6wg7wdjfjio7ehlc8tcl6amislp7s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297000</id>
      <parentid>296996</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T09:34:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297000</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20105" sha1="l0ozkk3vmv280wsz3c3y8fwshcbvfek" xml:space="preserve">{{Short description|European political entity (800–1806)}}
{{Distinguish|Roman Empire}}
{{Infobox former country
| conventional_long_name = پوتر رومي سلطنت&lt;br&gt;Holy Roman Empire
&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich}}}}}}&lt;hr/&gt;
جرمن قومن جي پوتر رومي سلطنت&lt;br&gt;
Holy Roman Empire of the&lt;br /&gt;German Nation&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}}}}}
| common_name = Holy Roman Empire
| native_name = 
| era = [[Middle Ages]] to [[early modern period]]
| national_anthem = 
| status = Empire
| government_type = [[Elective monarchy]]&lt;br /&gt;[[Mixed monarchy]] (after [[Imperial Reform]]){{Sfn|Wilson|2016|pp=v–xxvi}}
| life_span = 800/962{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;|Some historians refer to the beginning of the Empire as 800, with the coronation of [[Frankish king]] [[Charlemagne]] (&quot;Charles the Great&quot;).&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Charlemagne {{!}} Holy Roman emperor|url=https://www.britannica.com/biography/Charlemagne|access-date=16 October 2023|website=[[Encyclopædia Britannica Online]]}}&lt;/ref&gt; Others refer to the beginning as the [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]] of [[Otto the Great]] in 962.{{Sfn|Kleinhenz|2004|p=810; &quot;Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman Empire, though that term was used until the twelfth century&quot;}}}}–1806
| year_start = 
| year_end = 1806
| date_pre = 25 December 800
| event_pre = [[Francia|Frankish]] [[Charlemagne]] is [[Coronation of the Holy Roman Emperor|crowned Emperor of the Romans]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}}
| date_start = 2 February 962
| event_start = [[East Frankish]] [[Otto I]] is crowned Emperor of the Romans
| date_event1 = 2 February 1033
| event1 = [[Conrad II]] assumes crown of the [[Kingdom of Burgundy]]
| date_event2 = 25 September 1555
| event2 = [[Peace of Augsburg]]
| date_event3 = 24 October 1648
| event3 = [[Peace of Westphalia]]
| event4 = [[Cabinet wars]]
| date_event4 = 1648–1789
| event5 = [[Battle of Austerlitz]]
| date_event5 = 2 December 1805
| date_end = 6 August
| event_end = [[Dissolution of the Holy Roman Empire|Abdication of Francis II]]
| p1 = East Francia
| p2 = Kingdom of Italy (Holy Roman Empire){{!}}Kingdom of Italy
| p3 = Carolingian Empire
| border_p3 = no
| s1 = Confederation of the Rhine
| s2 = Austrian Empire
| s3 = Kingdom of Prussia
| s4 = Old Swiss Confederacy
| s5 = Kingdom of Sardinia (1720–1861) {{!}} Kingdom of Sardinia
| s6 = Duchy of Savoy
| s7 = Dutch Republic
| s8 = Kingdom of France
| image_s1 = [[File:Commemorative Medal of the Rhine Confederation.svg|18px]]
| flag_s2 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
| flag_s3 = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg
| flag_s4 = Early Swiss cross.svg
| flag_s5 = State Flag of the Savoyard States (late 16th - late 18th century).svg
| flag_s6 = Flag_of_Savoie.svg
| flag_s7 = Statenvlag.svg
| flag_s8 = Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg
| image_flag = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
| flag_type_article = Flags of the Holy Roman Empire
| flag_type = Imperial Banner&lt;br /&gt;({{Circa|1430}}–1806)
| image_coat = Coat of Arms of the Holy Roman Emperor (c.1433-c.1450).svg
| symbol_type = Coat of arms&lt;br /&gt;(15th-century design)
| coa_size = 75px
| symbol = Coat of arms of the Holy Roman Empire
| symbol_type_article = Coats of arms of the Holy Roman Empire
| other_symbol = &lt;div style=&quot;padding:0.3&quot;&gt;[[File:Quaterionenadler David de Negker.svg|135px]]&lt;/div&gt;
| other_symbol_type = [[Quaternion Eagle]] (1510)
| image_map = Holy Roman Empire at its territorial apex (per consensus).svg
| image_map_caption = The Holy Roman Empire at its greatest territorial extent imposed over modern borders, {{Circa|1200–1250}}
| capital = Multicentral

   . . ملٽي سينٽرل. * روم. (جيور). پاڪ رومن شهنشاهه جي تاجپوشي. * آچن. (800-1562) 800-888 (راڄڌاني طور) 800-1562 (جرمني جي بادشاهه جي تاجپوشي). * پالرمو ۽ فوگيا. (حقيقت ۾) (1194-1254)؛ (1220-1254) سسيلي جي بادشاهه جي موروثي لقب جي هينري VI جي وراثت کان پوءِ ذاتي اتحاد ذريعي سلطنت سان ڳنڍيو ويو، اهو هوهينسٽوفن خاندان جي سيٽ بڻجي ويو. * انسبرڪ (1508-1519) Hofkammer ۽ ڪورٽ جي چانسري جي سيٽ. * ويانا. (1550-1583، 1612-1806) Habsburgs جي سيٽ. 1497/1498 کان آولڪ ڪائونسل جي سيٽ). * فرينڪفرٽ. (1562-1806) اليڪشن ۽ تاجپوشي. * پراگ. (1583-1612) * ريگينسبرگ. (1594-1806) شاهي غذا 1594 کان، 1663 کان دائمي. * ويزلر. (1689-1806) شاهي چيمبر ڪورٽ. مختلف سرڪاري مذهب: * رومن ڪيٿولڪزم. (1054-1806). * لوٿرانزم. (1555-1806) * ڪيلونزم. (1648-1806). چونڊيل بادشاهت مخلوط بادشاهت (شاهي سڌارن کان پوءِ) شاهي ڊيٽا. سلطنت
&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=von Aretin|first=Karl Otmar Freiherr|date=31 December 1983|editor-last=Schieder|editor-first=Theodor|editor2-last=Brunn|editor2-first=Gerhard|title=Das Reich ohne Hauptstadt? Die Multizentralitat der Hauptstadtfunktionen im Reich bis 1806|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783486992878-003/html|journal=Hauptstädte in europäischen Nationalstaaten|pages=5–14|doi=10.1515/9783486992878-003|isbn=978-3-4869-9287-8}}&lt;/ref&gt;
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Rome]] (''de jure'')
|[[Coronation of the Holy Roman Emperor]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Aachen]] (800–1562)
|800–888 (as capital) 800–1562 (coronation of the king of Germany)
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Palermo]] and [[Foggia]] (''de facto'') (1194–1254); (1220-1254)
|(Connected to the Empire by [[personal union]] after the inheritance by [[Henry VI, Holy Roman Emperor|Henry VI]] of the hereditary title of [[King of Sicily]], it became the seat of the [[Hohenstaufen]] dynasty) &lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNIO REGNI AD IMPERIUM in 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/unio-regni-ad-imperium_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Enrico Vi, Re Di Sicilia E Imperatore In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/enrico-vi-re-di-sicilia-e-imperatore_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kamp|first=Norbert|title=Federico Ii Di Svevia, Imperatore, Re Di Sicilia E Di Gerusalemme, Re Dei Romani In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/federico-ii-di-svevia-imperatore-re-di-sicilia-e-di-gerusalemme-re-dei-romani_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Innsbruck]] (1508–1519)
|Seat of the ''Hofkammer'' and the Court Chancery{{Sfn|Brady|2009|p=211}}{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=249}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Vienna]] (1550s–1583, 1612–1806)
|Seat of the [[Habsburgs]]&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Wissenschaften|first=Neuhausener Akademie der|title=Beiträge zur bayerischen Geschichte, Sprache und Kultur|date= 2021|publisher=BoD – Books on Demand|isbn=978-3-0006-9644-2|page=[https://books.google.com/books?id=04w4EAAAQBAJ&amp;pg=PA106 106]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Schmitt|first=Oliver Jens|title=Herrschaft und Politik in Südosteuropa von 1300 bis 1800|date=2021|publisher=Walter de Gruyter GmbH &amp; Co KG|isbn=978-3-1107-4443-9|page=[https://books.google.com/books?id=mV48EAAAQBAJ&amp;pg=PT659 659]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Buchmann|first=Bertrand Michael|title=Hof, Regierung, Stadtverwaltung: Wien als Sitz der österreichischen Zentralverwaltung von den Anfängen bis zum Untergang der Monarchie|date=2002|publisher=Verlag für Geschichte und Politik|isbn=978-3-4865-6541-6|page=[https://books.google.com/books?id=QrxnAAAAMAAJ 37]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Klopstock|first=Friedrich Gottlieb|url=https://books.google.com/books?id=pw9cAAAAMAAJ|title=Werke und Briefe: historisch-kritische Ausgabe|date=1974|publisher=W. de Gruyter|page=999|access-date=6 February 2022|language=de}}&lt;/ref&gt; (seat of the [[Aulic Council]] from 1497/1498)&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Pihlajamäki|first1=Heikki|url=https://books.google.com/books?id=dg5jDwAAQBAJ&amp;pg=PT762|title=The Oxford Handbook of European Legal History|last2=Dubber|first2=Markus D.|last3=Godfrey|first3=Mark|date=2018|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-1910-8838-4|page=762|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Frankfurt]] (1562–1806)
|[[imperial election|Election]] and [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Prague]] (1583–1612)
|&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Johnston|first=William M.|title=The Austrian Mind: An Intellectual and Social History, 1848–1938|date= 1983|publisher=University of California Press|isbn=978-0-5200-4955-0|page=[https://books.google.com/books?id=-dmH7FjxassC&amp;pg=PA13 13]|author-link=Will Johnston|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=278}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Regensburg]] (1594–1806)
|[[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]] from 1594, [[Perpetual Diet of Regensburg|perpetual from 1663]]{{Efn|name=Regensburg}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Wetzlar]] (1689–1806)
|[[Imperial Chamber Court]]
}}
| common_languages = [[German language|German]], [[Medieval Latin]] (administrative/liturgical/&lt;wbr/&gt;ceremonial)&lt;br /&gt;''Various''{{Efn|[[German language|German]], [[Low German]], [[Italian language|Italian]], [[Czech language|Czech]], [[Polish language|Polish]], [[Dutch language|Dutch]], [[French language|French]], [[Frisian languages|Frisian]], [[Romansh language|Romansh]], [[Slovene language|Slovene]], [[Sorbian languages|Sorbian]], [[Yiddish]] and other languages. According to the [[Golden Bull of 1356]] the sons of [[prince-electors]] were recommended to learn the languages of [[German language|German]], [[Latin language|Latin]], [[Italian language|Italian]] and [[Czech language|Czech]].{{Sfn|Žůrek|2014}}}}
| ethnic_groups = 
| religion = [[State religion|Various official religions]]:&lt;br /&gt;
[[Roman Catholicism]] (1054–1806){{efn|According to the perspective of the [[Eastern Orthodox Church]], before the {{c.}} [[Great Schism of 1054]] (a gradual process), the Holy Roman Empire (along with the rest of [[Western Europe]]) was Orthodox Christian, being under the ecclesiastical jurisdiction of the [[Patriarchate of Rome]] before [[Pope Leo IX]] broke communion with the other churches. As a prime example, [[Emperor Henry II]] (†1024) ruled the state and died shortly before the Schism, yet is venerated as a Saint by both Catholics ''and'' Orthodox.}}&lt;br /&gt;[[Lutheranism]] (1555–1806)&lt;br /&gt;[[Calvinism]] (1648–1806)
| currency = Multiple: [[thaler]], [[guilder]], [[groschen]], [[Reichsthaler]]
| legislature = [[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]]
| title_leader = [[Holy Roman Emperor|Emperor]]
| leader1 = [[Charlemagne]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}} (first)
| leader2 = [[Otto I]]
| leader3 = [[Charles V, Holy Roman Emperor|Charles V]]
| year_leader4 = 1792–1806
| leader4 = [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] (last)
| year_leader1 = 800–814
| year_leader2 = 962–973
| year_leader3 = 1519–1556
| stat_area1 = 1100000
| stat_year1 = 1150
| ref_area1 = {{Efn|name=Area}}
| stat_year2 = 1700
| stat_year3 = 1800
| stat_pop2 = 23,000,000
| stat_pop3 = 29,000,000
| ref_pop2 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
| ref_pop3 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
}}
'''پوتر رومي سلطنت''' (Holy Roman Empire)، جيڪا 1512ع کان پوءِ جرمن قوم جي '''پوتر رومي''' سلطنت جي نالي سان پڻ سڃاتي وڃي ٿي، مرڪزي ۽ مغربي يورپ ۾  عام طور تي '''پوتر رومي''' شهنشاهه جي سربراهي ۾،  هڪ سياسي ادارو هو. اهو  ابتدائي وچين دور ۾ ترقي ڪئي ۽ تقريبن هڪ هزار سالن تائين, 1806 ۾ نيپولين وارين جنگين دوران ان جي خاتمي تائين هليو.

اصل ۾ يورپي بادشاهه &quot;اوٽو پهرئين&quot; [[جرمني]] ۽ [[اٽلي]]ءَ جي علائقن کي ملائي، 962ع ۾ وچ [[يُورَپ|يورپ]] جي علائقي ۾ هيءَ سلطنت قائم ڪئي. هن سلطنت جي قيام ذريعي اها ڪوشش ڪئي وئي، ته سڀني عيسائي ملڪن کي [[عيسائيت|ڌرمي]] (مذهبي) جذبي تحت ملائي هڪ ئي [[رياست]] اندر متحد ڪيو وڃي. 1273ع کان هن [[سلطنت]] تي هئپسبرگ خاندان جو غلبو رهيو. هن سلطنت جو آخري حاڪم ”فرانسس ٻيو&quot; هو، جنهن 1806ع ۾ تخت سنڀاليو. 1866ع ۾ [[نئپولين بوناپارٽ|نيپولين بوناپارٽ]] ان سلطنت کي سدائين لاءِ ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو.&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/Holy%20Roman%20Empire.php Holy Roman Empire | Online Sindhi Dictionaries | آن لائين سنڌي ڊڪشنريون&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

25 ڊسمبر 800 تي، پوپ ليو III فرانڪ جي بادشاهه شارليمين کي رومن شهنشاهه جي حيثيت سان تاج ڪيو، 476 ۾ قديم مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوء ٽن صدين کان وڌيڪ مغربي يورپ ۾ لقب کي بحال ڪيو. deti

The '''Holy Roman Empire''',{{Efn|{{Langx|la|Sacrum Romanum Imperium}}; {{Langx|de|Heiliges Römisches Reich}}, {{IPA|de|ˈhaɪlɪɡəs ˈʁøːmɪʃəs ˈʁaɪç|pron|De-Heiliges Römisches Reich2.ogg}}}} also known as the '''Holy Roman Empire of the German Nation''' after 1512, was a [[polity]] in Central and Western [[Europe]], usually headed by the [[Holy Roman Emperor]].&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Coy|first1=Jason Philip|title=The Holy Roman Empire, Reconsidered|last2=Marschke|first2=Benjamin|last3=Sabean|first3=David Warren|date= 2010|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-8454-5992-5|page=[https://books.google.com/books?id=1fzaQugiuMYC&amp;pg=PA2 2]|language=en}}&lt;/ref&gt; It developed in the [[Early Middle Ages]] and lasted for almost a thousand years until its [[Dissolution of the Holy Roman Empire|dissolution in 1806]] during the [[Napoleonic Wars]].&lt;ref name=EB.HRE/&gt;

On 25 December 800, [[Pope Leo III]] crowned [[Frankish king]] [[Charlemagne]] as Roman emperor, reviving the title in [[Western Europe]] more than three centuries after [[fall of the Western Roman Empire|the fall]] of the ancient [[Western Roman Empire]] in 476.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=9 November 2009|title=Charlemagne|url=https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-url=https://web.archive.org/web/20220906070237/https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-date=6 September 2022|access-date=19 September 2022|website=History}}&lt;/ref&gt; The title lapsed in 924, but was revived in 962 when [[Otto&amp;nbsp;I]] was crowned emperor by [[Pope John XII]], fashioning himself as Charlemagne's and the [[Carolingian Empire]]'s successor,{{Sfn|Cantor|1993|pp=212–215}} and beginning a continuous existence of the empire for over eight centuries.&lt;ref name=Gascoigne/&gt;{{Sfn|Davies|1996|pp=316–317}}{{Efn|name=Charlemagne1}} From 962 until the 12th century, the empire was one of the most powerful monarchies in Europe.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Peters|first=Edward|url=https://books.google.com/books?id=FtoWAQAAIAAJ|title=Europe: the World of the Middle Ages|date=1977|publisher=Prentice-Hall|isbn=978-0-1329-1898-5|page=418|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; The functioning of government depended on the harmonious cooperation between emperor and vassals;&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Weiler|first1=Björn K. U.|url=https://books.google.com/books?id=fv1nAAAAMAAJ|title=Representations of Power in Medieval Germany 800–1500|last2=MacLean|first2=Simon|date=2006|publisher=Isd|isbn=978-2-5035-1815-2|page=126|access-date=9 March 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; this harmony was disturbed during the [[Salian]] period.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Loud|first1=Graham A.|title=The Origins of the German Principalities, 1100–1350: Essays by German Historians|last2=Schenk|first2=Jochen|date= 2017|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-1-3170-2200-8|page=[https://books.google.com/books?id=nkwrDwAAQBAJ&amp;pg=PA49 49]|language=en}}&lt;/ref&gt; The empire reached the apex of territorial expansion and power under the [[House of Hohenstaufen]] in the mid-13th century, but overextension of its power led to a partial collapse.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Streissguth|first=Tom|title=The Middle Ages|date=2009|publisher=Greenhaven Publishing|isbn=978-0-7377-4636-5|page=[https://books.google.com/books?id=ywBgEAAAQBAJ&amp;pg=PA154 154]|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Wilson|1999|p=18}}

Scholars generally describe an evolution of the institutions and principles constituting the empire, and a gradual development of the imperial role.{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}}{{Sfn|Bryce|1890|pp=2–3}} While the office of emperor had been reestablished, the exact term for his realm as the &quot;Holy Roman Empire&quot; was not used until the 13th century,{{Sfn|Garipzanov|2008}} although the emperor's theoretical legitimacy from the beginning rested on the concept of ''[[translatio imperii]]'', that he held supreme power inherited from the ancient emperors of [[Roman Empire|Rome]].{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}} Nevertheless, in the Holy Roman Empire, the imperial office was traditionally elective by the mostly German [[prince-elector]]s. In theory and diplomacy, the emperors were considered the [[first among equals]] of all Europe's Catholic monarchs.{{Sfn|Breverton|2014|p=104}}

A process of [[Imperial Reform]] in the late 15th and early 16th centuries transformed the empire, creating a set of institutions which endured until its final demise in the 19th century.{{Sfn|Wilson|2016b|p=79}}{{Sfn|Brady|2009|pp=104–106}} According to historian Thomas Brady Jr., the empire after the Imperial Reform was a political body of remarkable longevity and stability, and &quot;resembled in some respects the monarchical polities of Europe's western tier, and in others the loosely integrated, elective polities of East Central Europe.&quot; The new corporate German Nation, instead of simply obeying the emperor, negotiated with him.{{Sfn|Brady|2009|pp=128, 129}}{{Sfn|Johnson|1996|p=23}} On 6 August 1806, Emperor [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] abdicated and formally dissolved the empire following the creation – the month before, by [[Emperor of the French|French emperor]] [[Napoleon]] – of the [[Confederation of the Rhine]], a confederation of German client states loyal not to the Holy Roman emperor but to France.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:سياست]]
[[زمرو:مذهب]]
[[زمرو:قديم تاريخ]]
[[زمرو:اڳوڻا خدائي راڄَ]]
[[زمرو:وچيون دور]]
[[زمرو:عيسائي رياستون]]
[[زمرو:اڳوڻيون ​​سلطنتون]]
[[زمرو:پوتر رومن سلطنت جون رياستون]]</text>
      <sha1>l0ozkk3vmv280wsz3c3y8fwshcbvfek</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297001</id>
      <parentid>297000</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T09:39:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297001</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20099" sha1="j2e6mogpw0ocflry7f81e2jc259inar" xml:space="preserve">{{Short description|European political entity (800–1806)}}
{{Distinguish|Roman Empire}}
{{Infobox former country
| conventional_long_name = پوتر رومي سلطنت&lt;br&gt;Holy Roman Empire
&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich}}}}}}&lt;hr/&gt;
جرمن قومن جي پوتر رومي سلطنت&lt;br&gt;
Holy Roman Empire of the&lt;br /&gt;German Nation&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}}}}}
| common_name = Holy Roman Empire
| native_name = 
| era = [[Middle Ages]] to [[early modern period]]
| national_anthem = 
| status = Empire
| government_type = [[Elective monarchy]]&lt;br /&gt;[[Mixed monarchy]] (after [[Imperial Reform]]){{Sfn|Wilson|2016|pp=v–xxvi}}
| life_span = 800/962{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;|Some historians refer to the beginning of the Empire as 800, with the coronation of [[Frankish king]] [[Charlemagne]] (&quot;Charles the Great&quot;).&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Charlemagne {{!}} Holy Roman emperor|url=https://www.britannica.com/biography/Charlemagne|access-date=16 October 2023|website=[[Encyclopædia Britannica Online]]}}&lt;/ref&gt; Others refer to the beginning as the [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]] of [[Otto the Great]] in 962.{{Sfn|Kleinhenz|2004|p=810; &quot;Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman Empire, though that term was used until the twelfth century&quot;}}}}–1806
| year_start = 
| year_end = 1806
| date_pre = 25 December 800
| event_pre = [[Francia|Frankish]] [[Charlemagne]] is [[Coronation of the Holy Roman Emperor|crowned Emperor of the Romans]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}}
| date_start = 2 February 962
| event_start = [[East Frankish]] [[Otto I]] is crowned Emperor of the Romans
| date_event1 = 2 February 1033
| event1 = [[Conrad II]] assumes crown of the [[Kingdom of Burgundy]]
| date_event2 = 25 September 1555
| event2 = [[Peace of Augsburg]]
| date_event3 = 24 October 1648
| event3 = [[Peace of Westphalia]]
| event4 = [[Cabinet wars]]
| date_event4 = 1648–1789
| event5 = [[Battle of Austerlitz]]
| date_event5 = 2 December 1805
| date_end = 6 August
| event_end = [[Dissolution of the Holy Roman Empire|Abdication of Francis II]]
| p1 = East Francia
| p2 = Kingdom of Italy (Holy Roman Empire){{!}}Kingdom of Italy
| p3 = Carolingian Empire
| border_p3 = no
| s1 = Confederation of the Rhine
| s2 = Austrian Empire
| s3 = Kingdom of Prussia
| s4 = Old Swiss Confederacy
| s5 = Kingdom of Sardinia (1720–1861) {{!}} Kingdom of Sardinia
| s6 = Duchy of Savoy
| s7 = Dutch Republic
| s8 = Kingdom of France
| image_s1 = [[File:Commemorative Medal of the Rhine Confederation.svg|18px]]
| flag_s2 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
| flag_s3 = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg
| flag_s4 = Early Swiss cross.svg
| flag_s5 = State Flag of the Savoyard States (late 16th - late 18th century).svg
| flag_s6 = Flag_of_Savoie.svg
| flag_s7 = Statenvlag.svg
| flag_s8 = Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg
| image_flag = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
| flag_type_article = Flags of the Holy Roman Empire
| flag_type = Imperial Banner&lt;br /&gt;({{Circa|1430}}–1806)
| image_coat = Coat of Arms of the Holy Roman Emperor (c.1433-c.1450).svg
| symbol_type = Coat of arms&lt;br /&gt;(15th-century design)
| coa_size = 75px
| symbol = Coat of arms of the Holy Roman Empire
| symbol_type_article = Coats of arms of the Holy Roman Empire
| other_symbol = &lt;div style=&quot;padding:0.3&quot;&gt;[[File:Quaterionenadler David de Negker.svg|135px]]&lt;/div&gt;
| other_symbol_type = [[Quaternion Eagle]] (1510)
| image_map = Holy Roman Empire at its territorial apex (per consensus).svg
| image_map_caption = The Holy Roman Empire at its greatest territorial extent imposed over modern borders, {{Circa|1200–1250}}
| capital = Multicentral

   . . ملٽي سينٽرل. * روم. (جيور). پاڪ رومن شهنشاهه جي تاجپوشي. * آچن. (800-1562) 800-888 (راڄڌاني طور) 800-1562 (جرمني جي بادشاهه جي تاجپوشي). * پالرمو ۽ فوگيا. (حقيقت ۾) (1194-1254)؛ (1220-1254) سسيلي جي بادشاهه جي موروثي لقب جي هينري VI جي وراثت کان پوءِ ذاتي اتحاد ذريعي سلطنت سان ڳنڍيو ويو، اهو هوهينسٽوفن خاندان جي سيٽ بڻجي ويو. * انسبرڪ (1508-1519) Hofkammer ۽ ڪورٽ جي چانسري جي سيٽ. * ويانا. (1550-1583، 1612-1806) Habsburgs جي سيٽ. 1497/1498 کان آولڪ ڪائونسل جي سيٽ). * فرينڪفرٽ. (1562-1806) اليڪشن ۽ تاجپوشي. * پراگ. (1583-1612) * ريگينسبرگ. (1594-1806) شاهي غذا 1594 کان، 1663 کان دائمي. * ويزلر. (1689-1806) شاهي چيمبر ڪورٽ. مختلف سرڪاري مذهب: * رومن ڪيٿولڪزم. (1054-1806). * لوٿرانزم. (1555-1806) * ڪيلونزم. (1648-1806). چونڊيل بادشاهت مخلوط بادشاهت (شاهي سڌارن کان پوءِ) شاهي ڊيٽا. سلطنت
&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=von Aretin|first=Karl Otmar Freiherr|date=31 December 1983|editor-last=Schieder|editor-first=Theodor|editor2-last=Brunn|editor2-first=Gerhard|title=Das Reich ohne Hauptstadt? Die Multizentralitat der Hauptstadtfunktionen im Reich bis 1806|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783486992878-003/html|journal=Hauptstädte in europäischen Nationalstaaten|pages=5–14|doi=10.1515/9783486992878-003|isbn=978-3-4869-9287-8}}&lt;/ref&gt;
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Rome]] (''de jure'')
|[[Coronation of the Holy Roman Emperor]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Aachen]] (800–1562)
|800–888 (as capital) 800–1562 (coronation of the king of Germany)
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Palermo]] and [[Foggia]] (''de facto'') (1194–1254); (1220-1254)
|(Connected to the Empire by [[personal union]] after the inheritance by [[Henry VI, Holy Roman Emperor|Henry VI]] of the hereditary title of [[King of Sicily]], it became the seat of the [[Hohenstaufen]] dynasty) &lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNIO REGNI AD IMPERIUM in 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/unio-regni-ad-imperium_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Enrico Vi, Re Di Sicilia E Imperatore In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/enrico-vi-re-di-sicilia-e-imperatore_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kamp|first=Norbert|title=Federico Ii Di Svevia, Imperatore, Re Di Sicilia E Di Gerusalemme, Re Dei Romani In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/federico-ii-di-svevia-imperatore-re-di-sicilia-e-di-gerusalemme-re-dei-romani_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Innsbruck]] (1508–1519)
|Seat of the ''Hofkammer'' and the Court Chancery{{Sfn|Brady|2009|p=211}}{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=249}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Vienna]] (1550s–1583, 1612–1806)
|Seat of the [[Habsburgs]]&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Wissenschaften|first=Neuhausener Akademie der|title=Beiträge zur bayerischen Geschichte, Sprache und Kultur|date= 2021|publisher=BoD – Books on Demand|isbn=978-3-0006-9644-2|page=[https://books.google.com/books?id=04w4EAAAQBAJ&amp;pg=PA106 106]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Schmitt|first=Oliver Jens|title=Herrschaft und Politik in Südosteuropa von 1300 bis 1800|date=2021|publisher=Walter de Gruyter GmbH &amp; Co KG|isbn=978-3-1107-4443-9|page=[https://books.google.com/books?id=mV48EAAAQBAJ&amp;pg=PT659 659]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Buchmann|first=Bertrand Michael|title=Hof, Regierung, Stadtverwaltung: Wien als Sitz der österreichischen Zentralverwaltung von den Anfängen bis zum Untergang der Monarchie|date=2002|publisher=Verlag für Geschichte und Politik|isbn=978-3-4865-6541-6|page=[https://books.google.com/books?id=QrxnAAAAMAAJ 37]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Klopstock|first=Friedrich Gottlieb|url=https://books.google.com/books?id=pw9cAAAAMAAJ|title=Werke und Briefe: historisch-kritische Ausgabe|date=1974|publisher=W. de Gruyter|page=999|access-date=6 February 2022|language=de}}&lt;/ref&gt; (seat of the [[Aulic Council]] from 1497/1498)&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Pihlajamäki|first1=Heikki|url=https://books.google.com/books?id=dg5jDwAAQBAJ&amp;pg=PT762|title=The Oxford Handbook of European Legal History|last2=Dubber|first2=Markus D.|last3=Godfrey|first3=Mark|date=2018|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-1910-8838-4|page=762|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Frankfurt]] (1562–1806)
|[[imperial election|Election]] and [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Prague]] (1583–1612)
|&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Johnston|first=William M.|title=The Austrian Mind: An Intellectual and Social History, 1848–1938|date= 1983|publisher=University of California Press|isbn=978-0-5200-4955-0|page=[https://books.google.com/books?id=-dmH7FjxassC&amp;pg=PA13 13]|author-link=Will Johnston|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=278}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Regensburg]] (1594–1806)
|[[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]] from 1594, [[Perpetual Diet of Regensburg|perpetual from 1663]]{{Efn|name=Regensburg}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Wetzlar]] (1689–1806)
|[[Imperial Chamber Court]]
}}
| common_languages = [[German language|German]], [[Medieval Latin]] (administrative/liturgical/&lt;wbr/&gt;ceremonial)&lt;br /&gt;''Various''{{Efn|[[German language|German]], [[Low German]], [[Italian language|Italian]], [[Czech language|Czech]], [[Polish language|Polish]], [[Dutch language|Dutch]], [[French language|French]], [[Frisian languages|Frisian]], [[Romansh language|Romansh]], [[Slovene language|Slovene]], [[Sorbian languages|Sorbian]], [[Yiddish]] and other languages. According to the [[Golden Bull of 1356]] the sons of [[prince-electors]] were recommended to learn the languages of [[German language|German]], [[Latin language|Latin]], [[Italian language|Italian]] and [[Czech language|Czech]].{{Sfn|Žůrek|2014}}}}
| ethnic_groups = 
| religion = [[State religion|Various official religions]]:&lt;br /&gt;
[[Roman Catholicism]] (1054–1806){{efn|According to the perspective of the [[Eastern Orthodox Church]], before the {{c.}} [[Great Schism of 1054]] (a gradual process), the Holy Roman Empire (along with the rest of [[Western Europe]]) was Orthodox Christian, being under the ecclesiastical jurisdiction of the [[Patriarchate of Rome]] before [[Pope Leo IX]] broke communion with the other churches. As a prime example, [[Emperor Henry II]] (†1024) ruled the state and died shortly before the Schism, yet is venerated as a Saint by both Catholics ''and'' Orthodox.}}&lt;br /&gt;[[Lutheranism]] (1555–1806)&lt;br /&gt;[[Calvinism]] (1648–1806)
| currency = Multiple: [[thaler]], [[guilder]], [[groschen]], [[Reichsthaler]]
| legislature = [[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]]
| title_leader = [[Holy Roman Emperor|Emperor]]
| leader1 = [[Charlemagne]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}} (first)
| leader2 = [[Otto I]]
| leader3 = [[Charles V, Holy Roman Emperor|Charles V]]
| year_leader4 = 1792–1806
| leader4 = [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] (last)
| year_leader1 = 800–814
| year_leader2 = 962–973
| year_leader3 = 1519–1556
| stat_area1 = 1100000
| stat_year1 = 1150
| ref_area1 = {{Efn|name=Area}}
| stat_year2 = 1700
| stat_year3 = 1800
| stat_pop2 = 23,000,000
| stat_pop3 = 29,000,000
| ref_pop2 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
| ref_pop3 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
}}
'''پوتر رومي سلطنت''' (Holy Roman Empire)، جيڪا 1512ع کان پوءِ جرمن قوم جي '''پوتر رومي''' سلطنت جي نالي سان پڻ سڃاتي وڃي ٿي، مرڪزي ۽ مغربي يورپ ۾  عام طور تي '''پوتر رومي''' شهنشاهه جي سربراهي ۾،  هڪ سياسي ادارو هو. اهو  ابتدائي وچين دور ۾ ترقي ڪئي ۽ تقريبن هڪ هزار سالن تائين, 1806 ۾ نيپولين وارين جنگين دوران ان جي خاتمي تائين هليو. 1866ع ۾ [[نئپولين بوناپارٽ|نيپولين بوناپارٽ]] ان سلطنت کي سدائين لاءِ ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو.&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/Holy%20Roman%20Empire.php Holy Roman Empire | Online Sindhi Dictionaries | آن لائين سنڌي ڊڪشنريون&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

25 ڊسمبر 800 تي، پوپ ليو III فرانڪ جي بادشاهه شارليمين کي رومن شهنشاهه جي حيثيت سان تاج ڪيو، 476 ۾ قديم مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوء ٽن صدين کان وڌيڪ مغربي يورپ ۾ لقب کي بحال ڪيو. اصل ۾ يورپي بادشاهه &quot;اوٽو پهرئين&quot; [[جرمني]] ۽ [[اٽلي]]ءَ جي علائقن کي ملائي، 962ع ۾ وچ [[يُورَپ|يورپ]] جي علائقي ۾ هيءَ سلطنت قائم ڪئي. هن سلطنت جي قيام ذريعي اها ڪوشش ڪئي وئي، ته سڀني عيسائي ملڪن کي [[عيسائيت|ڌرمي]] (مذهبي) جذبي تحت ملائي هڪ ئي [[رياست]] اندر متحد ڪيو وڃي. 1273ع کان هن [[سلطنت]] تي هئپسبرگ خاندان جو غلبو رهيو. هن سلطنت جو آخري حاڪم ”فرانسس ٻيو&quot; هو، جنهن 1806ع ۾ تخت سنڀاليو.

The '''Holy Roman Empire''',{{Efn|{{Langx|la|Sacrum Romanum Imperium}}; {{Langx|de|Heiliges Römisches Reich}}, {{IPA|de|ˈhaɪlɪɡəs ˈʁøːmɪʃəs ˈʁaɪç|pron|De-Heiliges Römisches Reich2.ogg}}}} also known as the '''Holy Roman Empire of the German Nation''' after 1512, was a [[polity]] in Central and Western [[Europe]], usually headed by the [[Holy Roman Emperor]].&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Coy|first1=Jason Philip|title=The Holy Roman Empire, Reconsidered|last2=Marschke|first2=Benjamin|last3=Sabean|first3=David Warren|date= 2010|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-8454-5992-5|page=[https://books.google.com/books?id=1fzaQugiuMYC&amp;pg=PA2 2]|language=en}}&lt;/ref&gt; It developed in the [[Early Middle Ages]] and lasted for almost a thousand years until its [[Dissolution of the Holy Roman Empire|dissolution in 1806]] during the [[Napoleonic Wars]].&lt;ref name=EB.HRE/&gt;

On 25 December 800, [[Pope Leo III]] crowned [[Frankish king]] [[Charlemagne]] as Roman emperor, reviving the title in [[Western Europe]] more than three centuries after [[fall of the Western Roman Empire|the fall]] of the ancient [[Western Roman Empire]] in 476.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=9 November 2009|title=Charlemagne|url=https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-url=https://web.archive.org/web/20220906070237/https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-date=6 September 2022|access-date=19 September 2022|website=History}}&lt;/ref&gt; The title lapsed in 924, but was revived in 962 when [[Otto&amp;nbsp;I]] was crowned emperor by [[Pope John XII]], fashioning himself as Charlemagne's and the [[Carolingian Empire]]'s successor,{{Sfn|Cantor|1993|pp=212–215}} and beginning a continuous existence of the empire for over eight centuries.&lt;ref name=Gascoigne/&gt;{{Sfn|Davies|1996|pp=316–317}}{{Efn|name=Charlemagne1}} From 962 until the 12th century, the empire was one of the most powerful monarchies in Europe.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Peters|first=Edward|url=https://books.google.com/books?id=FtoWAQAAIAAJ|title=Europe: the World of the Middle Ages|date=1977|publisher=Prentice-Hall|isbn=978-0-1329-1898-5|page=418|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; The functioning of government depended on the harmonious cooperation between emperor and vassals;&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Weiler|first1=Björn K. U.|url=https://books.google.com/books?id=fv1nAAAAMAAJ|title=Representations of Power in Medieval Germany 800–1500|last2=MacLean|first2=Simon|date=2006|publisher=Isd|isbn=978-2-5035-1815-2|page=126|access-date=9 March 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; this harmony was disturbed during the [[Salian]] period.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Loud|first1=Graham A.|title=The Origins of the German Principalities, 1100–1350: Essays by German Historians|last2=Schenk|first2=Jochen|date= 2017|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-1-3170-2200-8|page=[https://books.google.com/books?id=nkwrDwAAQBAJ&amp;pg=PA49 49]|language=en}}&lt;/ref&gt; The empire reached the apex of territorial expansion and power under the [[House of Hohenstaufen]] in the mid-13th century, but overextension of its power led to a partial collapse.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Streissguth|first=Tom|title=The Middle Ages|date=2009|publisher=Greenhaven Publishing|isbn=978-0-7377-4636-5|page=[https://books.google.com/books?id=ywBgEAAAQBAJ&amp;pg=PA154 154]|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Wilson|1999|p=18}}

Scholars generally describe an evolution of the institutions and principles constituting the empire, and a gradual development of the imperial role.{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}}{{Sfn|Bryce|1890|pp=2–3}} While the office of emperor had been reestablished, the exact term for his realm as the &quot;Holy Roman Empire&quot; was not used until the 13th century,{{Sfn|Garipzanov|2008}} although the emperor's theoretical legitimacy from the beginning rested on the concept of ''[[translatio imperii]]'', that he held supreme power inherited from the ancient emperors of [[Roman Empire|Rome]].{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}} Nevertheless, in the Holy Roman Empire, the imperial office was traditionally elective by the mostly German [[prince-elector]]s. In theory and diplomacy, the emperors were considered the [[first among equals]] of all Europe's Catholic monarchs.{{Sfn|Breverton|2014|p=104}}

A process of [[Imperial Reform]] in the late 15th and early 16th centuries transformed the empire, creating a set of institutions which endured until its final demise in the 19th century.{{Sfn|Wilson|2016b|p=79}}{{Sfn|Brady|2009|pp=104–106}} According to historian Thomas Brady Jr., the empire after the Imperial Reform was a political body of remarkable longevity and stability, and &quot;resembled in some respects the monarchical polities of Europe's western tier, and in others the loosely integrated, elective polities of East Central Europe.&quot; The new corporate German Nation, instead of simply obeying the emperor, negotiated with him.{{Sfn|Brady|2009|pp=128, 129}}{{Sfn|Johnson|1996|p=23}} On 6 August 1806, Emperor [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] abdicated and formally dissolved the empire following the creation – the month before, by [[Emperor of the French|French emperor]] [[Napoleon]] – of the [[Confederation of the Rhine]], a confederation of German client states loyal not to the Holy Roman emperor but to France.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:سياست]]
[[زمرو:مذهب]]
[[زمرو:قديم تاريخ]]
[[زمرو:اڳوڻا خدائي راڄَ]]
[[زمرو:وچيون دور]]
[[زمرو:عيسائي رياستون]]
[[زمرو:اڳوڻيون ​​سلطنتون]]
[[زمرو:پوتر رومن سلطنت جون رياستون]]</text>
      <sha1>j2e6mogpw0ocflry7f81e2jc259inar</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297002</id>
      <parentid>297001</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T09:42:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297002</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20132" sha1="49swgahk35m5oiyqr5n92c0bgeopuaz" xml:space="preserve">{{Short description|European political entity (800–1806)}}
{{Distinguish|Roman Empire}}
{{Infobox former country
| conventional_long_name = پوتر رومي سلطنت&lt;br&gt;Holy Roman Empire
&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich}}}}}}&lt;hr/&gt;
جرمن قومن جي پوتر رومي سلطنت&lt;br&gt;
Holy Roman Empire of the&lt;br /&gt;German Nation&lt;br /&gt;{{Nobold|{{Small|{{Native name|la|Sacrum Imperium Romanum Nationis Germanicae}}&lt;br /&gt;{{Native name|de|Heiliges Römisches Reich Deutscher Nation}}}}}}
| common_name = پوتر رومي سلطنت&lt;br&gt;
Holy Roman Empire
| native_name = 
| era = [[Middle Ages]] to [[early modern period]]
| national_anthem = 
| status = Empire
| government_type = [[Elective monarchy]]&lt;br /&gt;[[Mixed monarchy]] (after [[Imperial Reform]]){{Sfn|Wilson|2016|pp=v–xxvi}}
| life_span = 800/962{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;|Some historians refer to the beginning of the Empire as 800, with the coronation of [[Frankish king]] [[Charlemagne]] (&quot;Charles the Great&quot;).&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Charlemagne {{!}} Holy Roman emperor|url=https://www.britannica.com/biography/Charlemagne|access-date=16 October 2023|website=[[Encyclopædia Britannica Online]]}}&lt;/ref&gt; Others refer to the beginning as the [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]] of [[Otto the Great]] in 962.{{Sfn|Kleinhenz|2004|p=810; &quot;Otto can be considered the first ruler of the Holy Roman Empire, though that term was used until the twelfth century&quot;}}}}–1806
| year_start = 
| year_end = 1806
| date_pre = 25 December 800
| event_pre = [[Francia|Frankish]] [[Charlemagne]] is [[Coronation of the Holy Roman Emperor|crowned Emperor of the Romans]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}}
| date_start = 2 February 962
| event_start = [[East Frankish]] [[Otto I]] is crowned Emperor of the Romans
| date_event1 = 2 February 1033
| event1 = [[Conrad II]] assumes crown of the [[Kingdom of Burgundy]]
| date_event2 = 25 September 1555
| event2 = [[Peace of Augsburg]]
| date_event3 = 24 October 1648
| event3 = [[Peace of Westphalia]]
| event4 = [[Cabinet wars]]
| date_event4 = 1648–1789
| event5 = [[Battle of Austerlitz]]
| date_event5 = 2 December 1805
| date_end = 6 August
| event_end = [[Dissolution of the Holy Roman Empire|Abdication of Francis II]]
| p1 = East Francia
| p2 = Kingdom of Italy (Holy Roman Empire){{!}}Kingdom of Italy
| p3 = Carolingian Empire
| border_p3 = no
| s1 = Confederation of the Rhine
| s2 = Austrian Empire
| s3 = Kingdom of Prussia
| s4 = Old Swiss Confederacy
| s5 = Kingdom of Sardinia (1720–1861) {{!}} Kingdom of Sardinia
| s6 = Duchy of Savoy
| s7 = Dutch Republic
| s8 = Kingdom of France
| image_s1 = [[File:Commemorative Medal of the Rhine Confederation.svg|18px]]
| flag_s2 = Flag of the Habsburg Monarchy.svg
| flag_s3 = Flag of the Kingdom of Prussia (1803-1892).svg
| flag_s4 = Early Swiss cross.svg
| flag_s5 = State Flag of the Savoyard States (late 16th - late 18th century).svg
| flag_s6 = Flag_of_Savoie.svg
| flag_s7 = Statenvlag.svg
| flag_s8 = Royal_Standard_of_the_King_of_France.svg
| image_flag = Banner of the Holy Roman Emperor with haloes (1400-1806).svg
| flag_type_article = Flags of the Holy Roman Empire
| flag_type = Imperial Banner&lt;br /&gt;({{Circa|1430}}–1806)
| image_coat = Coat of Arms of the Holy Roman Emperor (c.1433-c.1450).svg
| symbol_type = Coat of arms&lt;br /&gt;(15th-century design)
| coa_size = 75px
| symbol = Coat of arms of the Holy Roman Empire
| symbol_type_article = Coats of arms of the Holy Roman Empire
| other_symbol = &lt;div style=&quot;padding:0.3&quot;&gt;[[File:Quaterionenadler David de Negker.svg|135px]]&lt;/div&gt;
| other_symbol_type = [[Quaternion Eagle]] (1510)
| image_map = Holy Roman Empire at its territorial apex (per consensus).svg
| image_map_caption = The Holy Roman Empire at its greatest territorial extent imposed over modern borders, {{Circa|1200–1250}}
| capital = Multicentral

   . . ملٽي سينٽرل. * روم. (جيور). پاڪ رومن شهنشاهه جي تاجپوشي. * آچن. (800-1562) 800-888 (راڄڌاني طور) 800-1562 (جرمني جي بادشاهه جي تاجپوشي). * پالرمو ۽ فوگيا. (حقيقت ۾) (1194-1254)؛ (1220-1254) سسيلي جي بادشاهه جي موروثي لقب جي هينري VI جي وراثت کان پوءِ ذاتي اتحاد ذريعي سلطنت سان ڳنڍيو ويو، اهو هوهينسٽوفن خاندان جي سيٽ بڻجي ويو. * انسبرڪ (1508-1519) Hofkammer ۽ ڪورٽ جي چانسري جي سيٽ. * ويانا. (1550-1583، 1612-1806) Habsburgs جي سيٽ. 1497/1498 کان آولڪ ڪائونسل جي سيٽ). * فرينڪفرٽ. (1562-1806) اليڪشن ۽ تاجپوشي. * پراگ. (1583-1612) * ريگينسبرگ. (1594-1806) شاهي غذا 1594 کان، 1663 کان دائمي. * ويزلر. (1689-1806) شاهي چيمبر ڪورٽ. مختلف سرڪاري مذهب: * رومن ڪيٿولڪزم. (1054-1806). * لوٿرانزم. (1555-1806) * ڪيلونزم. (1648-1806). چونڊيل بادشاهت مخلوط بادشاهت (شاهي سڌارن کان پوءِ) شاهي ڊيٽا. سلطنت
&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=von Aretin|first=Karl Otmar Freiherr|date=31 December 1983|editor-last=Schieder|editor-first=Theodor|editor2-last=Brunn|editor2-first=Gerhard|title=Das Reich ohne Hauptstadt? Die Multizentralitat der Hauptstadtfunktionen im Reich bis 1806|url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783486992878-003/html|journal=Hauptstädte in europäischen Nationalstaaten|pages=5–14|doi=10.1515/9783486992878-003|isbn=978-3-4869-9287-8}}&lt;/ref&gt;
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Rome]] (''de jure'')
|[[Coronation of the Holy Roman Emperor]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Aachen]] (800–1562)
|800–888 (as capital) 800–1562 (coronation of the king of Germany)
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Palermo]] and [[Foggia]] (''de facto'') (1194–1254); (1220-1254)
|(Connected to the Empire by [[personal union]] after the inheritance by [[Henry VI, Holy Roman Emperor|Henry VI]] of the hereditary title of [[King of Sicily]], it became the seat of the [[Hohenstaufen]] dynasty) &lt;ref&gt;{{Cite web|title=UNIO REGNI AD IMPERIUM in 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/unio-regni-ad-imperium_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Enrico Vi, Re Di Sicilia E Imperatore In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/enrico-vi-re-di-sicilia-e-imperatore_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Kamp|first=Norbert|title=Federico Ii Di Svevia, Imperatore, Re Di Sicilia E Di Gerusalemme, Re Dei Romani In 'Federiciana'|url=https://www.treccani.it/enciclopedia/federico-ii-di-svevia-imperatore-re-di-sicilia-e-di-gerusalemme-re-dei-romani_%28Federiciana%29|access-date=2022-05-04|publisher=Treccani.it}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Innsbruck]] (1508–1519)
|Seat of the ''Hofkammer'' and the Court Chancery{{Sfn|Brady|2009|p=211}}{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=249}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Vienna]] (1550s–1583, 1612–1806)
|Seat of the [[Habsburgs]]&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Wissenschaften|first=Neuhausener Akademie der|title=Beiträge zur bayerischen Geschichte, Sprache und Kultur|date= 2021|publisher=BoD – Books on Demand|isbn=978-3-0006-9644-2|page=[https://books.google.com/books?id=04w4EAAAQBAJ&amp;pg=PA106 106]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Schmitt|first=Oliver Jens|title=Herrschaft und Politik in Südosteuropa von 1300 bis 1800|date=2021|publisher=Walter de Gruyter GmbH &amp; Co KG|isbn=978-3-1107-4443-9|page=[https://books.google.com/books?id=mV48EAAAQBAJ&amp;pg=PT659 659]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Buchmann|first=Bertrand Michael|title=Hof, Regierung, Stadtverwaltung: Wien als Sitz der österreichischen Zentralverwaltung von den Anfängen bis zum Untergang der Monarchie|date=2002|publisher=Verlag für Geschichte und Politik|isbn=978-3-4865-6541-6|page=[https://books.google.com/books?id=QrxnAAAAMAAJ 37]|language=de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Klopstock|first=Friedrich Gottlieb|url=https://books.google.com/books?id=pw9cAAAAMAAJ|title=Werke und Briefe: historisch-kritische Ausgabe|date=1974|publisher=W. de Gruyter|page=999|access-date=6 February 2022|language=de}}&lt;/ref&gt; (seat of the [[Aulic Council]] from 1497/1498)&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Pihlajamäki|first1=Heikki|url=https://books.google.com/books?id=dg5jDwAAQBAJ&amp;pg=PT762|title=The Oxford Handbook of European Legal History|last2=Dubber|first2=Markus D.|last3=Godfrey|first3=Mark|date=2018|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-1910-8838-4|page=762|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt;
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Frankfurt]] (1562–1806)
|[[imperial election|Election]] and [[Coronation of the Holy Roman Emperor|coronation]]
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Prague]] (1583–1612)
|&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Johnston|first=William M.|title=The Austrian Mind: An Intellectual and Social History, 1848–1938|date= 1983|publisher=University of California Press|isbn=978-0-5200-4955-0|page=[https://books.google.com/books?id=-dmH7FjxassC&amp;pg=PA13 13]|author-link=Will Johnston|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Pavlac|Lott|2019|p=278}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Regensburg]] (1594–1806)
|[[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]] from 1594, [[Perpetual Diet of Regensburg|perpetual from 1663]]{{Efn|name=Regensburg}}
}}
 {{Collapsible list
|framestyle=&quot;border: none; padding: 0&quot;&lt;!--Hides borders and improves row spacing--&gt;
|title = [[Wetzlar]] (1689–1806)
|[[Imperial Chamber Court]]
}}
| common_languages = [[German language|German]], [[Medieval Latin]] (administrative/liturgical/&lt;wbr/&gt;ceremonial)&lt;br /&gt;''Various''{{Efn|[[German language|German]], [[Low German]], [[Italian language|Italian]], [[Czech language|Czech]], [[Polish language|Polish]], [[Dutch language|Dutch]], [[French language|French]], [[Frisian languages|Frisian]], [[Romansh language|Romansh]], [[Slovene language|Slovene]], [[Sorbian languages|Sorbian]], [[Yiddish]] and other languages. According to the [[Golden Bull of 1356]] the sons of [[prince-electors]] were recommended to learn the languages of [[German language|German]], [[Latin language|Latin]], [[Italian language|Italian]] and [[Czech language|Czech]].{{Sfn|Žůrek|2014}}}}
| ethnic_groups = 
| religion = [[State religion|Various official religions]]:&lt;br /&gt;
[[Roman Catholicism]] (1054–1806){{efn|According to the perspective of the [[Eastern Orthodox Church]], before the {{c.}} [[Great Schism of 1054]] (a gradual process), the Holy Roman Empire (along with the rest of [[Western Europe]]) was Orthodox Christian, being under the ecclesiastical jurisdiction of the [[Patriarchate of Rome]] before [[Pope Leo IX]] broke communion with the other churches. As a prime example, [[Emperor Henry II]] (†1024) ruled the state and died shortly before the Schism, yet is venerated as a Saint by both Catholics ''and'' Orthodox.}}&lt;br /&gt;[[Lutheranism]] (1555–1806)&lt;br /&gt;[[Calvinism]] (1648–1806)
| currency = Multiple: [[thaler]], [[guilder]], [[groschen]], [[Reichsthaler]]
| legislature = [[Imperial Diet (Holy Roman Empire)|Imperial Diet]]
| title_leader = [[Holy Roman Emperor|Emperor]]
| leader1 = [[Charlemagne]]{{Efn|name=&quot;Charlemagne&quot;}} (first)
| leader2 = [[Otto I]]
| leader3 = [[Charles V, Holy Roman Emperor|Charles V]]
| year_leader4 = 1792–1806
| leader4 = [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] (last)
| year_leader1 = 800–814
| year_leader2 = 962–973
| year_leader3 = 1519–1556
| stat_area1 = 1100000
| stat_year1 = 1150
| ref_area1 = {{Efn|name=Area}}
| stat_year2 = 1700
| stat_year3 = 1800
| stat_pop2 = 23,000,000
| stat_pop3 = 29,000,000
| ref_pop2 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
| ref_pop3 = {{Sfn|Wilson|2016|p=496}}
}}
'''پوتر رومي سلطنت''' (Holy Roman Empire)، جيڪا 1512ع کان پوءِ جرمن قوم جي '''پوتر رومي''' سلطنت جي نالي سان پڻ سڃاتي وڃي ٿي، مرڪزي ۽ مغربي يورپ ۾  عام طور تي '''پوتر رومي''' شهنشاهه جي سربراهي ۾،  هڪ سياسي ادارو هو. اهو  ابتدائي وچين دور ۾ ترقي ڪئي ۽ تقريبن هڪ هزار سالن تائين, 1806 ۾ نيپولين وارين جنگين دوران ان جي خاتمي تائين هليو. 1866ع ۾ [[نئپولين بوناپارٽ|نيپولين بوناپارٽ]] ان سلطنت کي سدائين لاءِ ختم ڪرڻ جو اعلان ڪيو.&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/Holy%20Roman%20Empire.php Holy Roman Empire | Online Sindhi Dictionaries | آن لائين سنڌي ڊڪشنريون&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

25 ڊسمبر 800 تي، پوپ ليو III فرانڪ جي بادشاهه شارليمين کي رومن شهنشاهه جي حيثيت سان تاج ڪيو، 476 ۾ قديم مغربي رومن سلطنت جي زوال کان پوء ٽن صدين کان وڌيڪ مغربي يورپ ۾ لقب کي بحال ڪيو. اصل ۾ يورپي بادشاهه &quot;اوٽو پهرئين&quot; [[جرمني]] ۽ [[اٽلي]]ءَ جي علائقن کي ملائي، 962ع ۾ وچ [[يُورَپ|يورپ]] جي علائقي ۾ هيءَ سلطنت قائم ڪئي. هن سلطنت جي قيام ذريعي اها ڪوشش ڪئي وئي، ته سڀني عيسائي ملڪن کي [[عيسائيت|ڌرمي]] (مذهبي) جذبي تحت ملائي هڪ ئي [[رياست]] اندر متحد ڪيو وڃي. 1273ع کان هن [[سلطنت]] تي هئپسبرگ خاندان جو غلبو رهيو. هن سلطنت جو آخري حاڪم ”فرانسس ٻيو&quot; هو، جنهن 1806ع ۾ تخت سنڀاليو.

The '''Holy Roman Empire''',{{Efn|{{Langx|la|Sacrum Romanum Imperium}}; {{Langx|de|Heiliges Römisches Reich}}, {{IPA|de|ˈhaɪlɪɡəs ˈʁøːmɪʃəs ˈʁaɪç|pron|De-Heiliges Römisches Reich2.ogg}}}} also known as the '''Holy Roman Empire of the German Nation''' after 1512, was a [[polity]] in Central and Western [[Europe]], usually headed by the [[Holy Roman Emperor]].&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Coy|first1=Jason Philip|title=The Holy Roman Empire, Reconsidered|last2=Marschke|first2=Benjamin|last3=Sabean|first3=David Warren|date= 2010|publisher=Berghahn Books|isbn=978-1-8454-5992-5|page=[https://books.google.com/books?id=1fzaQugiuMYC&amp;pg=PA2 2]|language=en}}&lt;/ref&gt; It developed in the [[Early Middle Ages]] and lasted for almost a thousand years until its [[Dissolution of the Holy Roman Empire|dissolution in 1806]] during the [[Napoleonic Wars]].&lt;ref name=EB.HRE/&gt;

On 25 December 800, [[Pope Leo III]] crowned [[Frankish king]] [[Charlemagne]] as Roman emperor, reviving the title in [[Western Europe]] more than three centuries after [[fall of the Western Roman Empire|the fall]] of the ancient [[Western Roman Empire]] in 476.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=9 November 2009|title=Charlemagne|url=https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-url=https://web.archive.org/web/20220906070237/https://www.history.com/topics/middle-ages/charlemagne|archive-date=6 September 2022|access-date=19 September 2022|website=History}}&lt;/ref&gt; The title lapsed in 924, but was revived in 962 when [[Otto&amp;nbsp;I]] was crowned emperor by [[Pope John XII]], fashioning himself as Charlemagne's and the [[Carolingian Empire]]'s successor,{{Sfn|Cantor|1993|pp=212–215}} and beginning a continuous existence of the empire for over eight centuries.&lt;ref name=Gascoigne/&gt;{{Sfn|Davies|1996|pp=316–317}}{{Efn|name=Charlemagne1}} From 962 until the 12th century, the empire was one of the most powerful monarchies in Europe.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Peters|first=Edward|url=https://books.google.com/books?id=FtoWAQAAIAAJ|title=Europe: the World of the Middle Ages|date=1977|publisher=Prentice-Hall|isbn=978-0-1329-1898-5|page=418|access-date=6 February 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; The functioning of government depended on the harmonious cooperation between emperor and vassals;&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Weiler|first1=Björn K. U.|url=https://books.google.com/books?id=fv1nAAAAMAAJ|title=Representations of Power in Medieval Germany 800–1500|last2=MacLean|first2=Simon|date=2006|publisher=Isd|isbn=978-2-5035-1815-2|page=126|access-date=9 March 2022|language=en}}&lt;/ref&gt; this harmony was disturbed during the [[Salian]] period.&lt;ref&gt;{{Cite book|last1=Loud|first1=Graham A.|title=The Origins of the German Principalities, 1100–1350: Essays by German Historians|last2=Schenk|first2=Jochen|date= 2017|publisher=Taylor &amp; Francis|isbn=978-1-3170-2200-8|page=[https://books.google.com/books?id=nkwrDwAAQBAJ&amp;pg=PA49 49]|language=en}}&lt;/ref&gt; The empire reached the apex of territorial expansion and power under the [[House of Hohenstaufen]] in the mid-13th century, but overextension of its power led to a partial collapse.&lt;ref&gt;{{Cite book|last=Streissguth|first=Tom|title=The Middle Ages|date=2009|publisher=Greenhaven Publishing|isbn=978-0-7377-4636-5|page=[https://books.google.com/books?id=ywBgEAAAQBAJ&amp;pg=PA154 154]|language=en}}&lt;/ref&gt;{{Sfn|Wilson|1999|p=18}}

Scholars generally describe an evolution of the institutions and principles constituting the empire, and a gradual development of the imperial role.{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}}{{Sfn|Bryce|1890|pp=2–3}} While the office of emperor had been reestablished, the exact term for his realm as the &quot;Holy Roman Empire&quot; was not used until the 13th century,{{Sfn|Garipzanov|2008}} although the emperor's theoretical legitimacy from the beginning rested on the concept of ''[[translatio imperii]]'', that he held supreme power inherited from the ancient emperors of [[Roman Empire|Rome]].{{Sfn|Whaley|2012a|pp=17–21}} Nevertheless, in the Holy Roman Empire, the imperial office was traditionally elective by the mostly German [[prince-elector]]s. In theory and diplomacy, the emperors were considered the [[first among equals]] of all Europe's Catholic monarchs.{{Sfn|Breverton|2014|p=104}}

A process of [[Imperial Reform]] in the late 15th and early 16th centuries transformed the empire, creating a set of institutions which endured until its final demise in the 19th century.{{Sfn|Wilson|2016b|p=79}}{{Sfn|Brady|2009|pp=104–106}} According to historian Thomas Brady Jr., the empire after the Imperial Reform was a political body of remarkable longevity and stability, and &quot;resembled in some respects the monarchical polities of Europe's western tier, and in others the loosely integrated, elective polities of East Central Europe.&quot; The new corporate German Nation, instead of simply obeying the emperor, negotiated with him.{{Sfn|Brady|2009|pp=128, 129}}{{Sfn|Johnson|1996|p=23}} On 6 August 1806, Emperor [[Francis II, Holy Roman Emperor|Francis II]] abdicated and formally dissolved the empire following the creation – the month before, by [[Emperor of the French|French emperor]] [[Napoleon]] – of the [[Confederation of the Rhine]], a confederation of German client states loyal not to the Holy Roman emperor but to France.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:سياست]]
[[زمرو:مذهب]]
[[زمرو:قديم تاريخ]]
[[زمرو:اڳوڻا خدائي راڄَ]]
[[زمرو:وچيون دور]]
[[زمرو:عيسائي رياستون]]
[[زمرو:اڳوڻيون ​​سلطنتون]]
[[زمرو:پوتر رومن سلطنت جون رياستون]]</text>
      <sha1>49swgahk35m5oiyqr5n92c0bgeopuaz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:رياضيات</title>
    <ns>100</ns>
    <id>35767</id>
    <revision>
      <id>296961</id>
      <parentid>103520</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:11:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296961</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="499" sha1="td9oo8zazqu9mmvovsttt4owym0lmbn" xml:space="preserve">{{browsebar}}
&lt;div style=&quot;float:right; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|باب رياضيات|Portal:Mathematics/Intro}}
{{/Intro}}
{{/box-footer-empty}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;float:left; width:60%;&quot;&gt;
{{/Random portal component|max=3|subpage=چونڊ مضمون}}

{{/box-header|مهيني جي تصوير|باب:رياضيات/Featured picture/{{CURRENTYEAR}}_{{CURRENTMONTH}}}}{{Portal:رياضيات/Featured picture/{{CURRENTYEAR}}_{{CURRENTMONTH}}}}
{{/box-footer-empty}}
&lt;/div&gt;
[[زمرو:رياضي]]</text>
      <sha1>td9oo8zazqu9mmvovsttt4owym0lmbn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:فلم</title>
    <ns>14</ns>
    <id>37746</id>
    <revision>
      <id>296958</id>
      <parentid>292567</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T05:58:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296958</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87" sha1="b2dffpov20hgagrbrlbm79j6jbvl6or" xml:space="preserve">[[زمرو:فن]]
[[زمرو:تفريح]]
[[زمرو:شوبز]]
[[زمرو:ثقافت]]</text>
      <sha1>b2dffpov20hgagrbrlbm79j6jbvl6or</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>محمد عثمان ميمڻ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38012</id>
    <revision>
      <id>296953</id>
      <parentid>295758</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T02:07:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>103</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:محمد_عثمان_ميمڻ.jpg|محمد_عثمان_ميمڻ.jpg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Krd|Krd]] because: No ticket permission since 15 October 2024.</comment>
      <origin>296953</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23476" sha1="mdwrjinw1cj9wmokdd0f3oj97qlrdn7" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = محمد عثمان ميمڻ &lt;br&gt; Muhammad Usman Memon
| image            =
| caption          = هڪ تقريب ۾ محمد عثمان ميمڻ
| birth_name       = 
| birth_date       = {{Birth date|1952|04|01}} 
| birth_place      = بوبڪ، سنڌ، پاڪستان
| death_date       = {{Death date and age|2021|12|08|1952|04|01}} 
| death_place      = دادو، سنڌ، پاڪستان
| language         = سنڌي
| nationality      = پاڪستاني
| genre            = ڊراما نگاري، شاعري، تاريخ، آثار قديمه، ثقافت
| awards           = آثار قديمه ۾ بهترين تعاون جو انعام، بهترين ڊرامه نگار ايوارڊ، (سنڌ ٽي وي) ۽ سنڌ راڻي اوارڊ
| spouse           = نجمه عثمان
| children         = رضوان احمد، احسان احمد ميمڻ، عظميٰ ناز، صدف ناز ۽ يسرا مريم
}}

'''محمد عثمان ميمڻ''' ([[انگريزي ٻولي|انگريزي]]: Muhammad Usman Memon) [[سنڌ]] ۾ جنم وٺندڙ سنڌي ٻولي جو مشهور ليکڪ، آرڪيالاجسٽ، قالم نگار، [[شاعر]]، ڪهاڻيڪار, ڊراما نويس ۽ موسيقي جي ماھر جا ڪيترائي ڪتاب شايع ٿيل آھن. پاڻ 2009 کان 2019 تائين [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] جي پروجيڪٽ انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا جو ڊائريڪٽر پڻ رهيو&lt;ref&gt;{{cite web |title=Sindhiana Category |url=https://sl.sindhila.org/category/sindhiana?lang=en |website=Sindhi Language Authority |access-date=11 October 2024}}&lt;/ref&gt;
انھي عرصي دوران [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا|انسائڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جا ڪل 12 جلد ڇپجي پڌرا ٿيا.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://en.wikipedia.org/wiki/Encyclopedia_Sindhiana|title=Encyclopedia Sindhiana|website=Wikipedia|access-date=2024-10-14}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | title=انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا بابت | url=https://www.encyclopediasindhiana.org/documentation.php?&amp;Doc=%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%AA#2 | website=سنڌي انسائيڪلوپيڊيا | access-date=2024-10-14 }}&lt;/ref&gt;

          
==زندگي جو احوال==
سنڌي ٻوليءَ جي نامور [[اديب]]، محقق، آرڪيالاجسٽ، [[شاعر]]، ڪهاڻيڪار، ۽ ڊرامه نويس محمد عثمان ميمڻ ولد محمد بچل جو جنم 
پهرين اپريل 1952ع تي [[منڇر ڍنڍ|منڇر]] ڪنڌيءَ تي واقع تاريخي شهر بوبڪ ۾ جنم ورتو. سندس ناناڻا ٿيٻا آهن. هن جو ڏاڏو ورهاڱي کان اڳ لڏي اچي [[دادو شهر|دادو]]ءَ ۾ ويٺو، جنهنڪري سندس ذهني اوسر دادوءَ ۾ ٿي. هن پرائمريءَ کان [[فارسي ٻولي|فارسي]] ۽ [[عربي ٻولي|عربي]]ءَ جي تعليم [[مدرسو|مدرسه]] دارالفيوض دادوءَ مان محمد سليمان صدائي ۽ محمد مصطفيٰ ملڪاڻيءَ کان، [[قرآن]] پاڪ ۽ قراءت جي [[تعليم]] قاري محمد قاسم چانڊئي کان حاصل ڪئي. ٽي درجا انهيءَ مدرسي ۾ قائم پرائمري اسڪول مان پڙهي، پرائمري مين اسڪول دادوءَ مان ماستر عبدالله ميمڻ ۽ ڌڻي بخش ميمڻ جي شاگرديءَ ۾ پنجون درجو پاس ڪيائين، بعد ۾ ڇهون ڪلاس [https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D9%BE%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%86%D8%AF%20%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B3%20%D9%85%D9%84 پرمانند هرداس] پائلٽ هاءِ [[اسڪول]] دادوءَ ۾ داخل ٿي مئٽرڪ تائين پڙهيو، جتي کيس عبيدالله آخوند ۽ بقا محمد قريشيءَ جهڙا لائق استاد مليا. انٽر سائنس جامعه مليه ڪاليج [[ملير ضلعو|ملير]] [[ڪراچي]] مان ڪيائين، جتي کيس وقت جي وڏن عالمن مودودي ۽ سبط حسن جي صحبت نصيب ٿي ۽ [https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%20%D8%B9%D9%84%D9%8A%20%D9%86%D8%A7%D8%B2%D8%B4%20%DA%AA%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%8A%DA%8A ڪامريڊ نازش] سان ويجهڙائيءَ ڪري [[اردني_ڪميونسٽ_پارٽي|ڪميونسٽ پارٽي]]ءَ ۾ به حصو ورتائين بعد ۾ پي. ٽي. ويءَ لاءِ نامور براڊ ڪاسٽر عبدالڪريم بلوچ ۽ [https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%B1%D9%86%D8%AF%20%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86 هارون رند] آڊيشن ورتو، ڪيترا ئي سال ٽي. وي تي سنڌي پروگرام ۽ ڊراما اسڪرپٽ لکيائين. سندس والد سنڌ جي جيلن جو وڏو مودي هو، جنهنڪري پاڻ ڪراچيءَ مان موٽي اچي پيءُ جو ٻانهن ٻيلي ٿيو. اتي قيدين کي کاڌ خوراڪ پهچائيندو هو. ان دوران ان وقت جي وڏن اسيرن خان ولي خان، جنرل شيروف ۽ نعپ جي ٻين اسيرن سان سندس لاڳاپا جڙيا ۽ دوستاڻا تعلقات وڌيا.&lt;ref&gt;{{cite book |title=منڇر جو ماڻھون (محمد عثمان ميمڻ) اينٿالاجي |author=احسان احمد ميمڻ |year=2022 |publisher=محمد عثمان ميمڻ اڪيڊمي حيدرآباد |location=حيدرآباد, پاڪستان |isbn=978-6277646004}}&lt;/ref&gt;
شاعريءَ ۾ سندس استاد، استاد بخاري هو جنهن سان 1970ع کان وٺي 1992ع تائين شاگردي واري سلسلي سان دوستي ۽ محبت جي مانڊاڻ ۾ منڊيو رهيو. شاعريءَ جي اصلاح سان گڏ استاد بخاريءَ سندس زندگيءَ جو به اصلاح ڪيو. حيدرآباد رهڻ دوران [[مدد علي سنڌي]]، [[شوڪت شورو]]، عبدالحق عالماڻي، منير ماڻڪ، فتاح هاليپوٽو، [[ڄام ساقي]]، [[عبدالواحد آريسر]]، طارق اشرف، عبدالفتاح بٺورائي، [[غلام حسين رنگريز]]، [[علي بابا]]، هارون رند، عبدالڪريم بلوچ، [[محمد ابراهيم جويو]] ۽ ٻيا کوڙ اديب سندس ساٿ ۽ دوستيءَ ۾ رهيا. [[سليم سولنگي]]، [[محمد بخش سميجو]]، اطهر منگي، نور گهلو، [[تاج صحرائي]]، [[اسحاق راهي]]، [[محسن ڪڪڙائي]]، احمد مجتبيٰ، [[وفا ناٿن شاهي]]، شوڪت ڪيهر، سومرو سودائي [[استاد بخاري]] ۽ حاڪم علي شاھ ساڻس گڏ هئا. غالب ملڪاڻي کان سواءِ [https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%AD%D8%A7%DA%AA%D9%85%20%D8%B9%D9%84%D9%8A%20%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%87%20%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D9%8A سيد حاڪم علي شاهه بخاري] سان به گهڻو گهاٽو رهيو. حاڪم علي شاهه جڏهن به قديم آثارن جي پڙتال تي ويندو هو ته پاڻ ساڻس گڏ هوندو هو. حاڪم علي شاهه بخاريءَ سان رهي هن قديم آثارن بابت گهڻي ڄاڻ حاصل ڪئي ۽ آرڪيالاجيءَ تي [[لکڻ]] شروع ڪيائين&lt;ref&gt;{{cite web |title=منڇر جو ماڻھو |author=علي نواز آريسر |url=https://epaper.hindvasi.com/08-05-2022/18 |work=Hindvasi |date=May 8, 2022 |location=[[ڀارت|India]] |access-date=October 11, 2024}}&lt;/ref&gt;
. دادوءَ ۾ 1980ع ۾ ئي دادو ’آرٽس ڪلب‘ قائم ڪيائين جنهن ۾ استاد محمد صالح ساند، [[استاد بيبو خان|استاد بيبي خان]] جو شاگرد ۽ [[ڪلاسيڪي راڳ|ڪلاسيڪل راڳ]] تي وڏي دسترس رکندو هو ان کي استاد مقرر ڪري سڀ ساز خريد ڪري ڏنائين. اتي [https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%AE%D8%A7%D8%AF%D9%85%20%D8%B3%D8%AE%D9%8A%D8%B1%D8%A7%DA%BB%D9%8A خادم سخيراڻي]، اڪبر بروهي ۽ ٻيا سکڻ ايندا هئا. استاد نظر محمد بئنجي نواز جيڪو استاد محمد صالح جو شاگرد هو اهو به اتي ئي سکيو. استاد صالح ساند کان ڪلاسيڪي موسيقيءَ بابت گهڻو سکيائين. پاڻ دادو [https://en.wikipedia.org/wiki/Press%20club پريس ڪلب] جو بانيڪار ميمبر آهي جنهن بعد ڪجهه وقت [[صحافت]] کي به ڏنائين. روشن طب هفتيوار اخبار جو ڪيترائي سال ايڊيٽر رهيو. 15 سال [https://dccidadu.org.pk/ دادو چيمبرس آف ڪامرس] جو اعزازي سيڪريٽري به رهيو.&lt;ref&gt;{{cite web |author=احسان احمد ميمڻ |title=ويو وڻجارو اوھري |url=https://epaper.sindhexpress.com.pk/epaper/PoPupwindow.aspx?newsID=130954187&amp;Issue=NP_HYD&amp;Date=20221208 |work=Sindh Express |edition=Hyderabad Edition |date=December 8, 2022 |access-date=October 11, 2024}}&lt;/ref&gt;
هن پنهنجي عملي زندگيءَ جي شروعات 1975ع ۾ والد جي وفات بعد ڪئي، روڊن، عمارتن وغيره جي ٺيڪيداريءَ جو ڪم شروع ڪيائين، پر اتي به دل نه لڳس ۽ ٻيا مختلف روزگار ڪرڻ لڳو، جن ۾ ميڊيڪل اسٽور، لوهه جو ڪم، ڪاغذ جو ڪم، [[ڪمپيوٽر]] ٺاهڻ ۽ وڪڻڻ شامل آهن، پر ڊراما ۽ ڳائڻ سندس ورونهه رهيا. ڊرامي لکڻ جي شروعات 1975ع کان ڪئي. سندس پهريون [[ڊرامو]] ’پسي ڳاڙها گُل‘ آهي ۽ ٻيو ڊرامو ’چريو‘ آهي. اهڙيءَ طرح هن وقت تائين سندس 30 کن ڊراما پي. ٽي. وي تي نشر ٿي چڪا آهن، جڏهن ڪي. ٽي. اين ۽ سنڌ ٽي. وي پنهنجي نشريات شروع ڪئي ته 2005ع کان هن اتي لکڻ شروع ڪيو. سندس ڊرامو ’پاڻيءَ مٿي جهوپڙا‘ مشهور ٿيو. جيڪو ڪي. ٽي. اين طرفان منان عباسيءَ جي ڊائريڪشن ۾ منڇر جي پسمنظر ۾ رڪارڊ ٿيو، جيڪو ٿيم توڙي ٻوليءَ جي لحاظ کان ڪي. ٽي. اين جي مک سيريل ۾ شمار ٿئي ٿو. ان کان سواءِ هن ڪي. ٽي. اين تي ’حوا‘، ’آئينو‘ نالي سيريل، ’غريب آباد جي عذرا ۽ شمي‘ ۽ ڪيترائي فائيو ڊيز لکيا آهن.  ساڳئي وقت هن سنڌ ٽي. ويءَ لاءِ به ڪافي لکيو آهي، جن ۾ گهڻو ڪري سيريل ۽ فائيو ڊيز آهن. سيريل ۾ وارث , شانتي  ۽ دشمن سندس بهترين سيريل ۾ شمار ڪيون وڃن ٿيون. فائيو ڊيز ۾ سندس ڊرامو ’اڄ جي نوران‘ گهڻو پسند ڪيو ويو. انهن ڊرامن کي مشهور هدايتڪار منظور دانش جي ڊائريڪريڪشن ۾ رڪارڊ ڪيو ويو.
2014ع ڪي. ٽي. اين تان سليم شاهه راشدي جي هدايتڪاري ۾ لکيل سندس هڪ ڊرامو ’غريب آباد جي عذرا ۽ شمي‘ ڏسندڙن ۾ بيحد مقبول ٿيو جيڪو 200 قسطن تي مشتمل هو. عثمان ميمڻ جو 2014ع ۾ سنڌ ٽي. وي تان ڊرامو ’دشمن‘ نشر ٿيو. جنهن جو ڊائريڪٽر منظور دانش هو. سندس هڪ ڊرامو ’جيون ڪٿا‘ مهراڻ ٽي. وي 2009ع تان نشر ٿيو. محمد عثمان ميمڻ جون سنڌي ڊرامي کي هٿي ڏيارڻ ۾ ڪيتريون ئي اڻ ٿڪ محنتون آهن هن سنڌي ڊرامي کي ڪيترائي نوان موڙ ۽ نوان لاڙا ڏئي سنڌي ڊرامي ۾ پنهنجي هڪ علحده سڃاڻپ ٺاهي ورتي آهي. سنڌي ڊرامن ۾ هميشه ٻوليءَ جو ڪو خيال ناهي رکيو ويندو پر هڪ سنڌي ڊرامي ۾ وڌ کان وڌ ٻوليءَ ۽ اسلوب طرف ڌيان ڏيندو رھيو. اهو ئي سبب آهي جو سندس ٿيل ڊراما گهرن ۾ پڻ ڏٺا ۽ ساراهيا وڃن ٿا. سندس ڊرامن جا پلاٽ سياسي، سماجي ۽ کهرو مسئلا هجن ٿا. هن جي هميشه اها ڪوشش رهي آهي ته سنڌي ڊرامي کي قبيلائي دهشتگردي ۽ هٿيار ڪلچر کان ٻاهر ڪڍي سگهي پر [https://dic.sindhila.edu.pk/index.php?txtsrch=%DA%8C%D9%BB%DA%BB ڌٻڻ] ۾ ڦاٿل ان [[سماج]] کي ان گند مان ٻاهر ڪڍڻ ڪافي ڏکيو مرحلو آهي. جنهن لاءِ هُو هميشه ڪوشان رهي ٿو.
محمد عثمان ميمڻ ستر، اسي واري ڏهاڪي ۾ دادو شهر ۾ ٿيندڙ [[ناٽڪ منڊلي|ناٽڪ منڊلن]] ۽ اسٽيج ڊرامن کي هٿي ڏيارڻ لاءِ ڀرپور ڪردار ادا ڪيو ۽ ڪيترن اسٽيج ڊرامن ۽ ناٽڪ منڊلن جون [[ڪهاڻيون]] پڻ لکيائين.
ان کانسواءِ هن [[نسيم کرل]]، [[اياز قادري]]، [[ڪرشن چندر]] ۽ [[ڀارت|هندستان]] جي مرهٽي ۽ تيليگو زبانن جي ڪهاڻين کي سنڌي ويس پارائي ڊراماٽائيز ڪيو آهي. ان کانسواءِ آرڪيالاجي، قديم آثارن توڙي سنگيت وغيره تي [[تحقيق]] پڻ ڪري چڪو آهي ۽ سندس تحقيق جا ڪيترائي ڪتاب ڇپجي چڪا آهن
.&lt;ref&gt;{{Citation |title=سنڌي ٻوليءَ جو نامور اديب، محقق، ڪهاڻيڪار ۽ ڊرامه نويس محمد عثمان ميمڻ {{!}} SindhSalamat&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://sindhsalamat.com/threads/46249/ |accessdate=2018-02-16 |archive-date=2017-10-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171019002740/http://sindhsalamat.com/threads/46249/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

==ادبي خدمتون==
محمد عثمان ميمڻ [[لکڻ]] جي شروعات 1975ع ۾ ڪئي. شاعري جي شروعات [[استاد بخاري]] جي شاگردي ھيٺ ڪئي. پاڻ استاد بخاري جي ويجھي دوستن مان پڻ رھيو. هن شاعري سان گڏ ڪهاڻيون ۽ ڊراما لکيا. سندس شاعري ۽ [[ڪهاڻيون]] سنڌي ٻوليءَ جي معياري رسالن ۾ شايع ٿيون. هيءُ [[پاڪستان]] ٽيليويزن ڪراچي سينٽر تي اسڪرپٽ ايڊيٽر رهيو جنهن دوران سندس ڊراما پڻ نشر ٿيا. هن جو [[پي ٽي وي نيشنل|پي ٽي وي]] [[ڪراچي]] سينٽر تان &quot;پسي ڳاڙها گل&quot; ء &quot;چريو&quot; ٽيليڪاسٽ ٿيا.  ان کان پوءِ عثمان ميمڻ جا ڊراما سنڌي جي نجي چئنلن [[ڪاوش ٽيليويزن نيٽورڪ|ڪي ٽي اين]] ۽ [[سنڌ ٽي وي]] تان 2005ع ۾ نشر ٿيڻ لڳا. هن جي شاعري ۾ رهنمائي سنڌ جي سدا حيات شاعر [[استاد بخاري]] ڪئي. محمد عثمان ميمڻ سنڌي ٻوليءَ جي بااختيار اداري ۾ انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا جو ڊائريڪٽر پڻ رهيو. ان کانسواءِ [[سنڌي ادبي سنگت]] شاخ دادو ۽ استاد بخاري اڪيڊمي دادو سنڌ جو بہ گهڻو عرصو ميمبر رهيو. سندس ڊرامن ۽ ڪهاڻين جا موضوع منفرد آهن.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://azizkingrani.wordpress.com/2014/12/18/poets-and-writers/|title=Poets and writers|date=2014-12-17|website=Aziz Kingrani|language=en|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt;
==ڪتاب==
*[https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%B3%D9%86%DA%AF%D9%8A%D8%AA%20%D8%B3%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1 سنگيت سنسار]، موسيقي، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي،حڪومت سنڌ  2008ع&lt;ref&gt;{{cite web | title=سنگيت سنسار | url=https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%B3%D9%86%DA%AF%D9%8A%D8%AA%20%D8%B3%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%B1 | website=سنڌي انسائيڪلوپيڊيا | access-date=2024-10-14 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon, Sangeet Sansar, Sindhi Language Authority, Hyderabad, 2008 (First Edition), 2017 (Second Edition), ISBN 978-969-625-103-3.&lt;/ref&gt;

*[https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%B3%D9%86%DA%8C%20%D8%AC%D9%8A%20%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85%20%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1%D9%86%20%D8%AC%D9%8A%20%DA%8A%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D9%8A%DA%AA%D9%BD%D8%B1%D9%8A سنڌ جي قديم آثارن جي ڊائريڪٽري]، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حڪومت سنڌ 2008ع &lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon, Sindh Je Qadeem Asaran Ji Directory, Sindhi Language Authority, Hyderabad, 2008 (First Edition), 2017 (Second Edition), ISBN 978-696-625-080-7.&lt;/ref&gt;
*[https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%DA%8F%DA%A9%DA%BB%20%D8%A7%D9%8A%D8%B4%D9%8A%D8%A7%20%D8%AC%D9%8A%20%D9%BB%D9%88%D9%84%D9%8A%D9%86%20%DB%BD%20%D9%84%D9%BE%D9%8A%D9%86%20%D8%AC%D9%8A%20%DA%8A%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D9%8A%DA%AA%D9%BD%D8%B1%D9 ڏکڻ ايشيا جي ٻولين ۽ لپيُن جي ڊائريڪٽري]، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حڪومت سنڌ 2010ع &lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon, Dakhan Asia Je Bolian Ae Lapiyan Ji Directory, Sindhi Language Authority, Hyderabad, 2010, ISBN 978-969-9098-35-2.&lt;/ref&gt;
*[https://sindhilanguagelibrary.com/books/info/126 تعميرات جي لغت،] سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حڪومت سنڌ 2010ع&lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon, Tameerat Ji Lughat, Sindhi Language Authority, Hyderabad, 2010, ISBN 978-969-9098-19-2.&lt;/ref&gt; 
*[https://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%DA%8F%D9%8A%D9%87%D9%8A%20%D9%BE%D8%B1%DA%8F%D9%8A%D9%87%D9%8A%20%D8%B3%D8%A7%D8%B2 ڏيهي پرڏيهي ساز]، [https://en.wikipedia.org/wiki/Institute%20of%20Sindhology سنڌالاجي]، 2011ع 
*تجارت ۽ بئينڪاري جي لغت، سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حڪومت سنڌ 2011ع &lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon, Tijarat ae Bankari Ji Lughat, Sindhi Language Authority, Hyderabad, 2011, ISBN 978-969-9098-18-5.&lt;/ref&gt;
*[[بلوچستان]] جي قديم آثارن جي ڊائريڪٽري، [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]]، [[سنڌ حڪومت|حڪومت سنڌ]] 2013ع &lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon, Balochistan Je Qadeem Asaran Ji Directory, Sindhi Language Authority, Hyderabad, 2013, ISBN 978-969-9098-89-5.&lt;/ref&gt;
*سنڌو تھذيب جا ماڳ، ترتيب احسان احمد ميمڻ آرڪيالاجي کاتو، حڪومت سنڌ 2024ع&lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon (Author), Ihsan Ahmed Memon (Compiler and Co-author), Sindhu Tahzeb Ja Maag, Antiquities and Archaeology Department, Government of Sindh, 2023, ISBN 978-969-9432-04-0.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news |title=محمد عثمان ميمڻ جي ڪتاب ”سنڌو تهذيب جا ماڳ“ جو مختصر اڀياس |url=https://awamiawaz.pk/1241985 |access-date=10 November 2024 |work=Awami Awaz |date=04 November 2024 |language=sd}}&lt;/ref&gt;

*قديم آثارن جي ڊاريڪٽري جلد پھريون، ترتيب احسان احمد ميمڻ  [https://antiquities.sindhculture.gov.pk/ آرڪيالاجي کاتو]، حڪومت سنڌ 2024ع&lt;ref&gt;Muhammad Usman Memon (Author), Ihsan Ahmed Memon (Compiler and Co-author), Asar Qadeema Vol I, Antiquities and Archaeology Department, Government of Sindh, 2024, ISBN 978-969-9432-06-4.&lt;/ref&gt;
==اڻڇپيل مڪمل ڪتاب==
*قديم آثارن جي ڊاريڪٽري جلد پھريون ترتيب احسان احمد ميمڻ (آرڪيالاجي کاتو، حڪومت سنڌ طرفان ڇپائي جي آخري مرحلي ۾)
*جيوڻيون جلد پھريون ترتيب احسان احمد ميمڻ  (ثقافت کاتي وٽ جمع ٿيل)
*جيوڻيون جلد ٻيون ترتيب احسان احمد ميمڻ (ثقافت کاتي وٽ جمع ٿيل)
==اڻڇپيل ڪتاب==
*منڇر جي آبي جيوت. منڇر جي جيوت.
* سنڌ جي قديم آثارن جي ماهرن جو حياتيون.
* ڪلاسيڪل ناچ ۽ تال. 
*سنڌو تهذيب جا دنيا ۾ ماڳ. ( هندستان، افغانستان، روس،بحرين ۽ ٻين هنڌن تي موجود 3300 سنڌو تهذيب جا ماڳ )

==مشھور لکيل ڊراما==
*”پسي ڳاڙها گُل“ (سولو پي ٽي وي- ذوالفقار نقوي)
*”چريو“ (سولو پي ٽي وي- هارون رند)
*”پاڻيءَ مٿي جهوپڙا“ (سيرل ڪي ٽي اين- منان عباسي: 70 قسطون)
*”آئينو“ (سيريل ڪي ٽي اين- منان عباسي)
*”حوا“ (سيريل ڪي ٽي اين- منان عباسي)
*”غريب آباد جي عذرا ۽ شمي“ ( سيريل ڪي ٽي اين- سليم شاهه راشدي: 290 قسطون)
*”وارث“ (سيريل سنڌ ٽي وي- منظور دانش)
*”شڪاري“ (سيريل سنڌ ٽي. وي-  عمران چانڊيو)
*”دشمن“ (سيريل سنڌ ٽي وي- منظور دانش 90 قسطون)
*”اڄ جي نوري“ (5 ڊيز- منظور دانش)
*”شانتي“ (سنڌ ٽي وي. هي سيريل ٿري زبان ۾ لکيل هئي. 90 قسطون- منظور دانش)
*”ڪفن“ (سولو پلي ڪي ٽي اين- [[ڪرشن چندر]] جي ڪهاڻي جو ترجمو)
*”جيون ڪٿا“ ( سيريل مهراڻ ٽي.وي  52 قسطون)
*”ڀوري“ (5 ڊيز - [[مهراڻ ٽي وي]])
*”دعا“ (سيريل 100 قسطون، سنڌ  ٽي وي- منظور دانش)
*”ماچيس“ (سنڌ ٽي وي. 5 ڊيز- منظور دانش)
*”گيسٽ هائوس“ (ڪي ٽي. اين- 5 ڊيز)
*”نور فاطمه (سيريل 52 قسطون، ڌرتي ٽي وي- ظهير ميرجت)
*”دريا شاهه“ (ٽيلي فلم  ڪي.ٽي. اين- شيراز شاهه)
*”شمع“ (سنڌ ٽي وي. سيريل 52 قسطون)
*”لڙيو سج لڪن ۾“ (سيريل- سنڌ ٽي وي)
==ٻولين جي ڄاڻ==
*[[سنڌي ٻولي|سنڌي]]
*[[اردو]]
*[[فارسي ٻولي|فارسي]]
*[[عربي ٻولي|عربي]]
*[[انگريزي ٻولي|انگريزي]]
*[[سرائيڪي ٻولي|سرائيڪي]]
*[[پنجابي ٻولي|پنجابي]]
*[[مراٺي ٻولي|مراٺي]]
*[[تيلگو ٻولي|تيلگو]]
==وفات==
محمد عثمان ميمڻ 8 ڊسمبر 2021ع 72 سالن جي عمر&lt;ref&gt;{{cite web |title=پهرين وريسي جي تقريب|url=https://awamiawaz.pk/epaper/2022/12/20221213/page8.php |website=Awami Awaz |date=13 December 2022 |access-date=11 October 2024}}&lt;/ref&gt;  ۾ پنھنجي محبوب [[شھر]] دادو۾ عبح جو 12.30 بجي [[ڪينسر]] جي مرض سبب  ھن فاني جھان مان لااڏڻو ڪيو.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://thetimenews.tv/انسائيڪلوپيڊيا-سنڌيانا-جو-اڳوڻو-ڊائر/|title=انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا جو اڳوڻو ڊائريڪٽر عثمان ميمڻ لاڏاڻو ڪري ويو|last=Moderator|first=The Time News|date=2021-12-09|website=The Time News|language=en-US|access-date=2022-07-27}}&lt;/ref&gt;


== حوالا ==
{{حوالا}}

[[زمرو:1952ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:شاعر]]
[[زمرو:ڊرامه نگار]]
[[زمرو:ڪهاڻيڪار]]
[[زمرو:سنڌي ماڻھو]]
[[زمرو:آرڪيالاجسٽ]]</text>
      <sha1>mdwrjinw1cj9wmokdd0f3oj97qlrdn7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>انجنيئرڱ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38385</id>
    <revision>
      <id>296912</id>
      <parentid>296819</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T15:36:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296912</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38941" sha1="n8po8fkygzg6dw8ttv9iimuc85qhfjx" xml:space="preserve">[[File:Maquina_vapor_Watt_ETSIIM.jpg|thumb| ٻاڦ واري انجڻ، صنعتي انقلاب ۾ اهم ڊرائيور، جديد تاريخ ۾ انجنيئرنگ جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو. هي بيم انجڻ ٽيڪنيڪل يونيورسٽي آف ميڊريز ۾ ڊسپلي تي آهي.]]   
'''انجنيئرڱ ''' (Engineering) قدرتي سائنس    ۽ [[رياضي]] جي علمي ڄاڻ آهي، جيڪا مشينن ۽ انهن جي ڊيزائن، تجزين، سرشتن ۽ ٽيڪنالاجي مسئلن کي حل ڪرڻ، سان متعلق آهي. جديد انجنيئرنگ ڪيترن ئي ذيلي شعبن تي مشتمل آهي جنهن ۾ بنيادي ڍانچي، مشينري، گاڏيون، اليڪٽرانڪ مواد ۽ توانائي سسٽم کي ڊزائين ڪرڻ ۽ بهتر ڪرڻ شامل آهن. انجنيئرنگ جو اصطلاح لاطيني لفظ، &quot;انجينيم&quot; مان ورتل آهي، جنهن جي معنيٰ &quot;هوشيار يا چالاڪ&quot; آهي.

انجنيئرنگ جو نظم وضبط انجنيئرنگ جي وڌيڪ خاص شعبن، هر هڪ لاڳو ڪيل رياضي، لاڳو ٿيل سائنس ۽ ايپليڪيشن جي قسمن جي خاص علائقن تي وڌيڪ خاص زور سان، وسيع رينج تي مشتمل آهي (ڏسو انجنيئرنگ جي لغت). 

وصف: تاريخ: انجنيئرنگ جون مکيه شاخون: انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ: انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون: مشق: طريقو: سماجي حوالي سان: ٻين شعبن سان لاڳاپا: پڻ ڏسو: خارجي لنڪس:

==تعريف==
آمريڪي انجنيئرز ڪائونسل فار پروفيشنل ڊولپمينٽ (ECPD) ”انجنيئرنگ“ جي تعريف هن ريت ڪئي آهي؛  
&lt;blockquote class=&quot;&quot; style=&quot;&quot;&gt;
انجنيئرڱ [[سائنس]] جي شاخ آهي، جيڪو مشينن، [[اوزار|اوزارن]] يا ٻين ساز و سامان جي ڊيزائننگ مان سائنسي اصولن جو تخليقي اطلاق ڪرڻ يا پيداوار جي عمل کي ڊيزائن ڪرڻ يا ترقي ڏيڻ يا انهن کي اڪيلو يا ميلاپ ۾ استعمال ڪندي ڪم يا انهن جي جوڙجڪ جي مڪمل ادراڪ سان تعمير ڪرڻ يا هلائڻ؛ يا مخصوص آپريٽنگ حالتن جي تحت انهن جي رويي جي اڳڪٿي ڪرڻ، سڀني لحاظ کان، آپريشن جي اقتصاديات، زندگي ۽ ملڪيت جي حفاظت سان گڏ، هڪ ارادي عمل آهي.
&lt;/blockquote&gt;

==تاريخ==
{{Main|انجنيئرنگ جي تاريخ}}
[[File:Grondplan citadel Lille.JPG|thumb|&quot;للي جي گهواري&quot; جو نقشو، سال 1668ع ۾، هڪ فوجي انجنيئر، وابن پاران ٺاهيو ويو، جيڪو سندس دور جو سڀ کان وڏو فوجي انجنيئر هو.]]
انجنيئرڱ قديم دور کان وٺي وجود ۾ آهي، جڏهن انسانن ليور، ڦيٿو، رسي ايجاد ڪيا.

اصطلاح، انجنيئرنگ لفظ، انجنيئر مان نڪتل آهي، جيڪو پاڻ 14هين صدي عيسويء ۾ واپس اچي ٿو جڏهن هڪ انجنيئر،  &quot;ملٽري انجڻ جو هڪ تعمير ڪندڙ&quot; (لفظي طور تي، منجنيق يا محاصري جي انجن کي ٺاهڻ يا هلائڻ وارو) جو حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite OED|engineer}}&lt;/ref&gt; هاڻي، هڪ &quot;انجڻ&quot; کي، هڪ فوجي مشين، جنگ ۾ استعمال ٿيندڙ هڪ مشيني اوزار (مثال طور، هڪ منجنيق) جو حوالو ڏنو ويو آهي. غير معمولي استعمال جا قابل ذڪر مثال جيڪي اڄ ڏينهن تائين بچيل آهن فوجي انجنيئرنگ ڪور آهن، مثال طور، يو ايس آرمي ڪور آف انجنيئرز.

لفظ ”انجڻ“ خود ان کان به پراڻي اصل جو آهي، جيڪا لاطيني &quot;انجينيم&quot; (1250ع)، جنهن جي معنيٰ آهي ”فطري ڪيفيت، خاص ڪري ذهني طاقت، تنهنڪري هڪ چالاڪ ايجاد“، مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;Origin: 1250–1300; ME engin &lt; AF, OF &lt; L ingenium nature, innate quality, esp. mental power, hence a clever invention, equiv. to in- + -genium, equiv. to gen- begetting; Source: Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.&lt;/ref&gt; بعد ۾، جيئن ته غير فوجي اڏاوتن جي ڊيزائن، جهڙوڪ پل ۽ عمارتون، هڪ ٽيڪنيڪل نظم جي طور تي پختو ٿي ويا، سول انجنيئرنگ جو اصطلاح لغت ۾ داخل ٿيو، انهن ماڻهن، جيڪا فوجي انجنيئرنگ جي نظم و ضبط ۾ شامل آهن ۽ جيڪا غير فوجي منصوبن جي تعمير ۾ ماهر آهن، جي وچ ۾  فرق ڪرڻ جو طريقو آهي. 

=== قديم دور ===
[[File:Pont du Gard BLS.jpg|thumb|آڳاٽي رومن، سلطنت جي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ صاف ۽ تازي پاڻي جي مسلسل فراهمي آڻڻ لاء پاڻيءَ جا اڪويڊڪٽ (ناله) ٺاهيا.]]قديم مصر جا اهرام، ميسوپوٽيميا جا زيگورئٽ، قديم يونان ۾ اڪروپولس ۽ پارٿينون، رومن جا اڪويڊڪٽ، ويا ​​اپيا (Via Apia) ۽ ڪولوزيم، ٽيوتيهواڪان ۽ تنجاور جو برهديشور مندر، ٻين ڪيترن ئي شين مان، قديمي سول ۽ فوجي انجنيئر جي مهارت جي ثبوت طور بيٺا آهن. ٻيا يادگار، جيڪي هاڻي بيٺا نه آهن، جهڙوڪ بابل، عراق جا معلق باغ ۽ اسڪندريه جا ڦاروس، پنهنجي وقت جون اهم انجنيئرنگ ڪاميابيون هيون ۽ انهن کي قديم دنيا جي ستن عجائب ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. 

ڇهه ڪلاسڪ سادي مشينون قديم ويجهي اوڀر ۾ سڃاتل هيون. پچر (wedge) ۽ مائل (ريمپ) قديم زماني کان وٺي سڃاتل هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2}}&lt;/ref&gt; ڦيٿو، ڦيٿي ۽ ايڪسل ميڪانيزم سان گڏ، ميسوپوٽيميا (جديد عراق) ۾ 5هين صدي قبل مسيح ۾ ايجاد ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East|author=D.T. Potts|year=2012|page=285}}&lt;/ref&gt; ليور ميڪانيزم پهريون ڀيرو تقريبا 5,000 سال اڳ ويجھو اوڀر ۾ ظاهر ٿيو، جتي اهو هڪ سادي وزن ڪرڻ جي پيماني&lt;ref name=&quot;Paipetis2&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ وڏي شين کي منتقل ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Egyptian Construction and Architecture|last1=Clarke|first1=Somers|last2=Engelbach|first2=Reginald|date=1990|publisher=[[Courier Corporation]]|isbn=978-0-486-26485-1|pages=86–90}}&lt;/ref&gt; ليور شدوف، پاڻي کڻڻ واري ڊوائيس، پهرين ڪرين مشين ۾ پڻ استعمال ڪيو ويو، جيڪي پهريان 3000 ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا ۾&lt;ref name=&quot;Paipetis3&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ پوءِ 2000 ق.م. ۾  قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ ظاهر ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|title=The Technology of Mesopotamia|last1=Faiella|first1=Graham|date=2006|publisher=[[The Rosen Publishing Group]]|isbn=978-1-4042-0560-4|page=27|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103045623/https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|archive-date=January 3, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; پلي جي شروعات جا سڀ کان اوائل ثبوت ٻئي ملينيم ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns2&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصر ۾ ٻارهين ڊائناسٽي (1991–1802 قبل مسيح) تائين ويندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry|last1=Arnold|first1=Dieter|date=1991|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-511374-7|page=71}}&lt;/ref&gt; اسڪرو، ايجاد ڪيل سادي مشينن مان آخري،&lt;ref name=&quot;Woods2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|title=Ancient Machines: From Wedges to Waterwheels|last=Woods|first=Michael|author2=Mary B. Woods|publisher=Twenty-First Century Books|year=2000|isbn=0-8225-2994-7|location=USA|pages=58|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104003216/https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|archive-date=January 4, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جو استعمال پهريون ڀيرو ميسوپوٽيميا ۾ نو-آشورين دور (911-609 ق.م) ۾ ظاهر ٿيو.&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns3&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; مصر جا اهرام، ڇهه سادي مشينن مان ٽن، مائل، پچر ۽ ليور استعمال ڪندي ٺاهيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35|title=Ancient Machines: From Grunts to Graffiti|last=Wood|first=Michael|publisher=Runestone Press|year=2000|isbn=0-8225-2996-3|location=Minneapolis, MN|pages=[https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35 35, 36]}}&lt;/ref&gt;

ابتدائي سول انجنيئر جو نالو &quot;امهوتيپ&quot; (Imhotep) هيو.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot; /&gt; جوزير، فرعون جي آفيسرن مان هڪ،  2630-2611 ق.م. ۾، سقاره، مصر ۾ &quot;جوزير جي هرم&quot; (Pyramid)، سيڙهين واري هرم جي تعمير جي ڊيزائن ۽ نگراني ڪئي.&lt;ref name=&quot;Barry2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|title=Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation|last=Kemp|first=Barry J.|date=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-56388-3|page=159|author-link=Barry J. Kemp|access-date=August 20, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801100712/https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|archive-date=August 1, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابتدائي عملي پاڻي تي هلندڙ مشينون، واٽر وهيل ۽ واٽر مل (جندر)، پهريون ڀيرو فارسي سلطنت، جيڪي هاڻ عراق ۽ ايران آهن، ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures|last1=Selin|first1=Helaine|date=2013|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-94-017-1416-7|page=282}}&lt;/ref&gt;   

چوٿين صدي قبل مسيح ۾ ڪُش، (حبشه) جا ماڻهو ساڪيا (رهٽ) ٺاهيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|title=Ancient civilizations of Africa|author=G. Mokhtar|date=1981|publisher=Unesco. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa|isbn=978-0-435-94805-4|page=309|access-date=2012-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220502161727/https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|archive-date=May 2, 2022|via=Books.google.com|url-status=live}}&lt;/ref&gt; چوٿين صدي ق.م. ڪش ۾ حفير هڪ قسم جي ذخيري طور، جن ۾ پاڻي ذخيرو ڪرڻ ۽ ان سان گڏ آبپاشي کي وڌائڻ لاءِ ٺاهيا ويا هئا.&lt;ref name=&quot;Hinkel2&quot;&gt;Fritz Hintze, Kush XI; pp. 222–224.&lt;/ref&gt; فوجي مهمن دوران رستن جي تعمير لاءِ سيپرز جي مدد وٺي وئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.touregypt.net/featurestories/siegewarfare.html|title=Siege warfare in ancient Egypt|publisher=Tour Egypt|access-date=23 May 2020}}&lt;/ref&gt; 3700 کان 3250 ق.م. تائين ڪش جا ڏاڏاڻا ڪانسي جي دور ۾ سپيو تعمير ڪيا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life of the Nubians|last=Bianchi|first=Robert Steven|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2004|isbn=978-0-313-32501-4|page=227}}&lt;/ref&gt; ستين صدي ق.م. ۾ ڪش سلطنت ۾ بلاسٽ فرنيس (ڀٽيون) پڻ بڻائي ويون.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Humphris|first1=Jane|last2=Charlton|first2=Michael F. |last3=Keen |first3=Jake |last4=Sauder |first4=Lee |last5=Alshishani |first5=Fareed |date=2018 |title=Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe |journal=Journal of Field Archaeology |volume=43 |issue=5 |pages=399 |doi=10.1080/00934690.2018.1479085 |issn=0093-4690|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|title=A History of Sub-Saharan Africa|first1=Robert O.|last1=Collins|first2=James M.|last2=Burns|date= 2007|publisher=Cambridge University Press|via=Google Books|isbn=978-0-521-86746-7|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709183058/https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|title=The Nubian Past: An Archaeology of the Sudan|first=David N.|last=Edwards|date= 2004|publisher=Taylor &amp; Francis|via=Google Books|isbn=978-0-203-48276-6|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181948/https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Humphris&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Humphris J, Charlton MF, Keen J, Sauder L, Alshishani F | title = Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe | journal = Journal of Field Archaeology | volume = 43 | issue = 5 | pages = 399–416 | date = June 2018 | doi = 10.1080/00934690.2018.1479085 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;   

قديم يونان ۾  شهري ۽ فوجي استعمال لاء مشينون تيار ڪيون. انٽيڪيٿرا ميڪانيزم، هڪ ابتدائي ڄاتل ميڪنيڪل اينالاگ ڪمپيوٽر&lt;ref&gt;&quot;[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html The Antikythera Mechanism Research Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080428070448/http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html|date=2008-04-28}}&quot;, The Antikythera Mechanism Research Project. Retrieved July 1, 2007 Quote: &quot;The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical &quot;computer&quot; which tracks the cycles of the Solar System.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|title=Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.|last=Wilford|first=John|date=July 31, 2008|work=[[The New York Times]]|access-date=February 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204053238/http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|archive-date=December 4, 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ آرشيميدس جون مشيني ايجادون، يوناني ميڪنيڪل انجنيئرنگ جا مثال آهن. آرڪيميڊيز جي ڪجهه ايجادن سان گڏوگڏ اينٽيڪيٿرا ميڪانيزم، ڊفرنشل گيئرنگ يا ايپي سائڪلڪ گيئرنگ جي نفيس ڄاڻ جي ضرورت هئي، مشين جي نظريي ۾ ٻه اهم اصول جن صنعتي انقلاب جي گيئر ٽرينن کي ڊزائين ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، ۽ انهن شعبن جهڙوڪ روبوٽڪس ۽ گاڏين جي انجنيئرنگ ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيڻ ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Wright, M T.|year=2005|title=Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2|journal=Antiquarian Horology|volume=29|issue=1 (September 2005)|pages=54–60}}&lt;/ref&gt;

قديم چيني، يوناني، رومن ۽ هن فوجون فوجي مشينن ۽ ايجادن جهڙوڪ توپخاني جو استعمال ڪيو، اهو 4هين صدي قبل مسيح جي چوڌاري يونانين طرفان ٽريم، بالسٽا ۽ منجنيق ۾ ترقي ڪئي ويون&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Britannica on Greek civilization in the 5th century – Military technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090606072841/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology|date=June 6, 2009}} Quote: &quot;The 7th century, by contrast, had witnessed rapid innovations, such as the introduction of the hoplite and the trireme, which still were the basic instruments of war in the 5th.&quot; and &quot;But it was the development of artillery that opened an epoch, and this invention did not predate the 4th century. It was first heard of in the context of Sicilian warfare against Carthage in the time of Dionysius I of Syracuse.&quot;&lt;/ref&gt; ۽ وچين دور ۾، ٽريبوچيٽ طور ترقي ڪيون.

=== وچين دور يا اسلامي سونهري دور ===
پون چڪي ۽ ونڊ پمپ جون سڀ کان پھريون عملي مشينون، پھريون ڀيرو مسلم دنيا ۾ اسلامي سونهري دور ۾، جيڪي ھاڻي ايران، افغانستان ۽ پاڪستان آھن، 9هين صدي عيسويءَ ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [[Donald Routledge Hill]] (1986). ''Islamic Technology: An illustrated history'', p. 54. [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|0-521-42239-6}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |first=Adam |last=Lucas |year=2006 |title=Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology |publisher=Brill Publishers |isbn=90-04-14649-0 |page=65}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Eldridge|first1=Frank|title=Wind Machines|date=1980|publisher=Litton Educational Publishing, Inc.|location=New York|isbn=0-442-26134-9|page=[https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15 15]|edition=2nd|url=https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Shepherd|first1=William|title=Electricity Generation Using Wind Power|date=2011|publisher=World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.|location=Singapore|isbn=978-981-4304-13-9|page=4|edition=1}}&lt;/ref&gt; سڀ کان پراڻي عملي ٻاڦ تي هلندڙ مشين ٻاڦ واري ٽربائن ذريعي هلائيندڙ اسٽيم جيڪ هئي، جنهن کي سال 1551ع ۾ عثماني مصر ۾ تقي الدين محمد بن معروف بيان ڪيو هو.&lt;ref&gt;[http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm Taqi al-Din and the First Steam Turbine, 1551 A.D.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080218171045/http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm|date=February 18, 2008}}, web page, accessed on line October 23, 2009; this web page refers to [[Ahmad Y Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–5, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ahmad Y. Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–35, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]]&lt;/ref&gt; 

6هين صدي عيسويء ۾ ڪپهه جي جننگ جو آلو هندستان ۾ ايجاد ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|title=Inventing the Cotton Gin: Machine and Myth in Antebellum America|author=Lakwete, Angela|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=2003|isbn=978-0-8018-7394-2|place=Baltimore|pages=1–6|ref=Lakwete|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420214459/https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|archive-date=April 20, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ 11هين صدي جي شروعات ۾ اسلامي دنيا ۾ چرخو ايجاد ڪيو ويو،&lt;ref name=&quot;Pacey2&quot;&gt;{{cite book|title=Technology in World Civilization: A Thousand-Year History|last=Pacey|first=Arnold|publisher=The MIT Press|year=1991|edition=First MIT Press paperback|location=Cambridge MA|pages=23–24|orig-year=1990}}&lt;/ref&gt; اها ٻئي ڪپهه جي صنعت جي ترقي لاء بنيادي هئا. چرخو پڻ اسپننگ مشين جو اڳوان آهي، جيڪو 18هين صدي جي شروعاتي صنعتي انقلاب دوران هڪ اهم ترقي هو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|title=Rethinking the Industrial Revolution: Five Centuries of Transition from Agrarian to Industrial Capitalism in England|last1=Žmolek|first1=Michael Andrew|date=2013|publisher=Brill|isbn=978-90-04-25179-3|page=328|quote=The spinning jenny was basically an adaptation of its precursor the spinning wheel|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229031336/https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|archive-date=December 29, 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

سڀ کان پھريون پروگرام جي قابل مشينون مسلم دنيا ۾ ٺاھيون ويون. هڪ موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو، هڪ پروگرام ڪرڻ وارو موسيقي جو اوزار، پروگرام جي قابل مشين جي ابتدائي قسم هئي. پهريون موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو هڪ خودڪار بانسري وڄائڻ وارو هو، جيڪو بنو موسيٰ ڀائرن پاران ايجاد ڪيو ويو، جنهن کي 9هين صدي عيسويءَ ۾ سندن  &quot;سمجهدار آلن جي ڪتاب&quot; ۾ بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koetsier&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Koetsier |first1=Teun  |year=2001 |title=On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators |journal=Mechanism and Machine Theory |volume=36 |issue=5 |pages=589–603 |publisher=Elsevier |doi=10.1016/S0094-114X(01)00005-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Kapur |first1=Ajay |last2=Carnegie |first2=Dale |last3=Murphy |first3=Jim |last4=Long |first4=Jason |title=Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music |journal=[[Organised Sound]] |date=2017 |volume=22 |issue=2 |pages=195–205 |doi=10.1017/S1355771817000103 |publisher=[[Cambridge University Press]] |s2cid=143427257 |issn=1355-7718|doi-access=free }}&lt;/ref&gt; سال 1206ع ۾، الجزري پروگرام جي قابل آٽو ميٽا/روبوٽ ايجاد ڪيو. هن چار آٽوميٽن موسيقارن کي بيان ڪيو، جن ۾ ڍول وڄائڻ وارا شامل آهن جيڪي هڪ پروگراميبل ڊرم مشين ذريعي هلايا ويندا هيا، جتي انهن کي مختلف تال ۽ مختلف ڍول نمونن کي وڄائڻ لاء ٺاهي سگهجندو هو.&lt;ref name=&quot;Sharkey2&quot;&gt;Professor Noel Sharkey, [https://web.archive.org/web/20070629182810/http://www.shef.ac.uk/marcoms/eview/articles58/robot.html A 13th Century Programmable Robot (Archive)], [[University of Sheffield]].&lt;/ref&gt;[[File:Agricola1.jpg|thumb|upright|پاڻيءَ تي هلندڙ مائن جو لٿو، جيڪو معدنيات کي مٿي اٻارڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو هيو - 1554ع]]

جديد انجنيئرنگ جي ترقي کان اڳ، رياضي کي هنرمندن ۽ ڪاريگرن، جهڙوڪ چڪي ٺاهيندڙ، ڪلاڪ ساز، اوزار ساز ۽ سرويئر استعمال ڪيو. انهن پيشن کان علاوه، يونيورسٽين ٽيڪنالاجي لاء گهڻو عملي اهميت نه ڏنو. رينائسينس دوران مشيني آرٽس جي حالت لاءِ معياري حوالو ڏنو ويو آهي مائننگ انجنيئرنگ جي مقالي ڊي ري ميٽيليڪا (1556) ۾، جنهن ۾ ارضيات، کان کني ۽ ڪيمسٽري جا حصا پڻ شامل آهن. ڊي ري ميٽيليڪا ايندڙ 180 سالن لاءِ معياري ڪيمسٽري جو حوالو هو. جديد دور. پرچم لائڻ. . .   يقين نه  ويو هو  

the development of modern engineering, mathematics was used by artisans and craftsmen, such as [[millwright]]s, [[clockmaker]]s, instrument makers and surveyors. Aside from these professions, universities were not believed to have had much practical significance to technology.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot; /&gt;{{rp|32}}

A standard reference for the state of mechanical arts during the Renaissance is given in the mining engineering treatise ''[[De re metallica]]'' (1556), which also contains sections on geology, mining, and chemistry. ''De re metallica'' was the standard chemistry reference for the next 180 years.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot;/&gt;

===Modern era===
[[File:The world's first iron bridge.jpg|thumb|left|253px|The application of the steam engine allowed coke to be substituted for charcoal in iron making, lowering the cost of iron, which provided engineers with a new material for building bridges. This bridge was made of [[cast iron]], which was soon displaced by less brittle [[wrought iron]] as a structural material.]]
The science of [[classical mechanics]], sometimes called Newtonian mechanics, formed the scientific basis of much of modern engineering.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot;&gt;{{cite book|title=Science and Technology in the Industrial Revolution |url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu |url-access=registration|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|year=1969|publisher =University of Toronto Press|isbn=978-0802016379 }}&lt;/ref&gt; With the rise of engineering as a [[profession]] in the 18th century, the term became more narrowly applied to fields in which mathematics and science were applied to these ends. Similarly, in addition to military and civil engineering, the fields then known as the [[mechanic arts]] became incorporated into engineering.

Canal building was an important engineering work during the early phases of the Industrial Revolution.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Transportation Revolution, 1815–1860 |last=Taylor|first= George Rogers|year=1969
|publisher=M.E. Sharpe |isbn= 978-0-87332-101-3}}
&lt;/ref&gt;

[[John Smeaton]] was the first self-proclaimed civil engineer and is often regarded as the &quot;father&quot; of civil engineering. He was an English civil engineer responsible for the design of bridges, canals, harbors, and lighthouses. He was also a capable [[mechanical engineer]] and an eminent [[physicist]]. Using a model water wheel, Smeaton conducted experiments for seven years, determining ways to increase efficiency.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1= William|year= 2012 |publisher = University of Chicago Press|isbn= 978-0-226-72634-2 }}&lt;/ref&gt;{{rp|127}}   Smeaton introduced iron axles and gears to water wheels.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot;/&gt;{{rp|69}} Smeaton also made mechanical improvements to the [[Newcomen steam engine]]. Smeaton designed the third [[Eddystone Lighthouse]] (1755–59) where he pioneered the use of '[[hydraulic lime]]' (a form of [[mortar (masonry)|mortar]] which will set under water) and developed a technique involving dovetailed blocks of granite in the building of the lighthouse. He is important in the history, rediscovery of, and development of modern [[cement]], because he identified the compositional requirements needed to obtain &quot;hydraulicity&quot; in lime; work which led ultimately to the invention of [[Portland cement]].

Applied science led to the development of the steam engine. The sequence of events began with the invention of the [[barometer]] and the measurement of atmospheric pressure by [[Evangelista Torricelli]] in 1643, demonstration of the force of atmospheric pressure by [[Otto von Guericke]] using the [[Magdeburg hemispheres]] in 1656, laboratory experiments by [[Denis Papin]], who built experimental model steam engines and demonstrated the use of a piston, which he published in 1707. [[Edward Somerset, 2nd Marquess of Worcester]] published a book of 100 inventions containing a method for raising waters similar to a [[coffee percolator]]. [[Samuel Morland]], a mathematician and inventor who worked on pumps, left notes at the Vauxhall Ordinance Office on a steam pump design that [[Thomas Savery]] read. In 1698 Savery built a steam pump called &quot;The Miner's Friend&quot;. It employed both vacuum and pressure.&lt;ref&gt;{{cite book | last = Jenkins | first = Rhys | title = Links in the History of Engineering and Technology from Tudor Times| publisher = Ayer Publishing| year = 1936 | page = 66 | isbn = 978-0-8369-2167-0}}&lt;/ref&gt; Iron merchant [[Thomas Newcomen]], who built the first commercial piston steam engine in 1712, was not known to have any scientific training.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press&quot;/&gt;{{rp|32}}

[[File:Pan_Am_Boeing_747-121_N732PA_Bidini.jpg|thumb|left|250px|[[Jumbo Jet]]]]
The application of steam-powered cast iron blowing cylinders for providing pressurized air for [[blast furnace]]s lead to a large increase in iron production in the late 18th century. The higher furnace temperatures made possible with steam-powered blast allowed for the use of more lime in [[blast furnace]]s, which enabled the transition from charcoal to [[coke (fuel)|coke]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=A History of Metallurgy, Second Edition |last=Tylecote |first=R.F. |year=  1992|publisher =Maney Publishing, for the Institute of Materials |location= London|isbn=978-0-901462-88-6}}&lt;/ref&gt; These innovations lowered the cost of iron, making [[Wagonway|horse railways]] and iron bridges practical. The [[puddling process]], patented by [[Henry Cort]] in 1784 produced large scale quantities of wrought iron. [[Hot blast]], patented by [[James Beaumont Neilson]] in 1828, greatly lowered the amount of fuel needed to smelt iron. With the development of the high pressure steam engine, the power to weight ratio of steam engines made practical steamboats and locomotives possible.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot;&gt;{{cite book |title=A History of Industrial Power in the United States, 1730–1930, Vol. 2: Steam Power |last1=Hunter |first1= Louis C.|year=1985 | publisher =University Press of Virginia|location= Charlottesville}}&lt;/ref&gt; New steel making processes, such as the [[Bessemer process]] and the open hearth furnace, ushered in an area of heavy engineering in the late 19th century.

One of the most famous engineers of the mid-19th century was [[Isambard Kingdom Brunel]], who built railroads, dockyards and steamships.

[[File:Gulf Offshore Platform.jpg|thumb|upright|Offshore platform, [[Gulf of Mexico]]]]
The [[Industrial Revolution]] created a demand for machinery with metal parts, which led to the development of several [[machine tools]]. Boring cast iron cylinders with precision was not possible until [[John Wilkinson (industrialist)|John Wilkinson]] invented his [[John Wilkinson (industrialist)#Boring machine for steam engines|boring machine]], which is considered the first [[machine tool]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Roe | first = Joseph Wickham | title = English and American Tool Builders | publisher = Yale University Press | year = 1916 | location = New Haven, Connecticut | url = https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | lccn = 16011753 | access-date = November 10, 2018 | archive-date = January 26, 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210126171157/https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; Other machine tools included the [[screw cutting lathe]], [[milling machine]], [[turret lathe]] and the [[Planer (metalworking)|metal planer]]. Precision machining techniques were developed in the first half of the 19th century. These included the use of gigs to guide the machining tool over the work and fixtures to hold the work in the proper position. Machine tools and machining techniques capable of producing [[interchangeable parts]] lead to [[Mass production|large scale factory production]] by the late 19th century.&lt;ref&gt;{{Hounshell1984}}&lt;/ref&gt;

The United States Census of 1850 listed the occupation of &quot;engineer&quot; for the first time with a count of 2,000.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Cowan |first=Ruth Schwartz |author-link=Ruth Schwartz Cowan |title=A Social History of American Technology |publisher=Oxford University Press |place=New York |year=1997 |isbn=978-0-19-504605-2|page=138}}&lt;/ref&gt; There were fewer than 50 engineering graduates in the U.S. before 1865. In 1870 there were a dozen U.S. mechanical engineering graduates, with that number increasing to 43 per year in 1875. In 1890, there were 6,000 engineers in civil, [[mining]], mechanical and electrical.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot; /&gt;

There was no chair of applied mechanism and applied mechanics at Cambridge until 1875, and no chair of engineering at Oxford until 1907. Germany established technical universities earlier.&lt;ref&gt;
{{cite book
|title=A Short History of Twentieth Century Technology
 |last=Williams
 |first= Trevor I.
|year= 1982|publisher =Oxford University Press
|location= US
|isbn= 978-0-19-858159-8 |pages=3
}}
&lt;/ref&gt;

The foundations of [[electrical engineering]] in the 1800s included the experiments of [[Alessandro Volta]], [[Michael Faraday]], [[Georg Ohm]] and others and the invention of the [[electric telegraph]] in 1816 and the [[electric motor]] in 1872. The theoretical work of [[James Clerk Maxwell|James Maxwell]] (see: [[Maxwell's equations]]) and [[Heinrich Hertz]] in the late 19th century gave rise to the field of [[electronics]]. The later inventions of the [[vacuum tube]] and the [[transistor]] further accelerated the development of electronics to such an extent that electrical and electronics engineers currently outnumber their colleagues of any other engineering specialty.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;
[[Chemical engineering]] developed in the late nineteenth century.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; Industrial scale manufacturing demanded new materials and new processes and by 1880 the need for large scale production of chemicals was such that a new industry was created, dedicated to the development and large scale manufacturing of chemicals in new industrial plants.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; The role of the chemical engineer was the design of these chemical plants and processes.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;

[[File:Four solaire 001.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Odeillo solar furnace|solar furnace at Odeillo]] in the [[Pyrénées-Orientales]] in [[France]] can reach temperatures up to {{convert|3500|C|F}}.]]

Aeronautical engineering deals with [[aircraft design process]] design while [[aerospace engineering]] is a more modern term that expands the reach of the discipline by including [[spacecraft]] design. Its origins can be traced back to the aviation pioneers around the start of the 20th century although the work of [[Sir George Cayley]] has recently been dated as being from the last decade of the 18th century. Early knowledge of aeronautical engineering was largely empirical with some concepts and skills imported from other branches of engineering.&lt;ref name=&quot;americana&quot;&gt;{{cite encyclopedia | author = Van Every, Kermit E. | encyclopedia = Encyclopedia Americana | title = Aeronautical engineering| year = 1986| publisher = Grolier Incorporated| volume =1| pages = 226 }}&lt;/ref&gt;

The first [[PhD]] in engineering (technically, ''applied science and engineering'') awarded in the United States went to [[Josiah Willard Gibbs]] at [[Yale University]] in 1863; it was also the second PhD awarded in science in the U.S.&lt;ref&gt;
 {{cite book
  | last = Wheeler
  | first = Lynde Phelps
  | title = Josiah Willard Gibbs&amp;nbsp;– the History of a Great Mind
  | publisher = Ox Bow Press
  | year = 1951
  | isbn = 978-1-881987-11-6}}&lt;/ref&gt;

Only a [[decade]] after the successful flights by the [[Wright brothers]], there was extensive development of aeronautical engineering through development of military aircraft that were used in [[World War I]]. Meanwhile, research to provide fundamental background science continued by combining [[theoretical physics]] with experiments.

==انجنيئرڱ جون مکيه شاخون==
[[فائل:Hoover_dam_from_air.jpg|کاٻو|thumb|200x200 عڪسلون|هوور ڊيم]]
انجنيئرڱ ڪئي شاخن ۾ ورهايل آهي. انجنيئر ڪنھن خاص شاخ لاءِ مھارت حاصل ڪندو آهي، انجنيئرڱ  جون ڪجهہ اهم شاخون هي آهن. 
===ڪيميائي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ڪيميائي انجنيئرنگ]]
===سول انجنيئرڱ===
ڏسو: [[سول انجنيئرنگ]]
===برقياتي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[بجلي جي انجنيئرنگ]]
===مڪينيڪل انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ميڪينيڪل انجنيئرنگ]]
===ٻيون شاخون===
ٻين شاخن ۾،
* مائننگ انجنيئرڱ
* ڌاتڪاري انجنيئرڱ
* [[حياتياتي انجنيئرنگ|حياتياتي انجنيئرڱ]]
* ٽيڪسٽائل (ڪپڙن جي) انجنيئرڱ
* اليڪٽرونڪ انجنيئرڱ
* پيٽروليم انجنيئرڱ
* [[سافٽ ويئر انجنيئرنگ|سافٽويئر انجنيئرڱ]]
* انڊسٽريئل انجنيئرڱ
* ماحولياتي انجنيئرڱ
* زرعي انجنيئرڱ
* سائونڊ انجنيئرڱ
* خلائي انجنيئرڱ
* [[آٽوموٽيو انجنيئرنگ|آٽوموبائل (گاڏين جي) انجنيئرڱ]] ۽ بيون شاخون شامل آهن.

: 
==انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ== 
==انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون==
==مشق== 
==طريقو==
==سماجي حوالي سان== 
==ٻين شعبن سان لاڳاپا==
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انجنيئرنگ]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:علم طبعي سائنس]]</text>
      <sha1>n8po8fkygzg6dw8ttv9iimuc85qhfjx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296913</id>
      <parentid>296912</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T15:46:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296913</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38869" sha1="0fya45u4y1g1tppsnjnd1pub3znk9i3" xml:space="preserve">[[File:Maquina_vapor_Watt_ETSIIM.jpg|thumb| ٻاڦ واري انجڻ، صنعتي انقلاب ۾ اهم ڊرائيور، جديد تاريخ ۾ انجنيئرنگ جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو. هي بيم انجڻ ٽيڪنيڪل يونيورسٽي آف ميڊريز ۾ ڊسپلي تي آهي.]]   
'''انجنيئرڱ ''' (Engineering) قدرتي سائنس    ۽ [[رياضي]] جي علمي ڄاڻ آهي، جيڪا مشينن ۽ انهن جي ڊيزائن، تجزين، سرشتن ۽ ٽيڪنالاجي مسئلن کي حل ڪرڻ، سان متعلق آهي. جديد انجنيئرنگ ڪيترن ئي ذيلي شعبن تي مشتمل آهي جنهن ۾ بنيادي ڍانچي، مشينري، گاڏيون، اليڪٽرانڪ مواد ۽ توانائي سسٽم کي ڊزائين ڪرڻ ۽ بهتر ڪرڻ شامل آهن. انجنيئرنگ جو اصطلاح لاطيني لفظ، &quot;انجينيم&quot; مان ورتل آهي، جنهن جي معنيٰ &quot;هوشيار يا چالاڪ&quot; آهي.

انجنيئرنگ جو نظم وضبط انجنيئرنگ جي وڌيڪ خاص شعبن، هر هڪ لاڳو ڪيل رياضي، لاڳو ٿيل سائنس ۽ ايپليڪيشن جي قسمن جي خاص علائقن تي وڌيڪ خاص زور سان، وسيع رينج تي مشتمل آهي (ڏسو انجنيئرنگ جي لغت). 

وصف: تاريخ: انجنيئرنگ جون مکيه شاخون: انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ: انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون: مشق: طريقو: سماجي حوالي سان: ٻين شعبن سان لاڳاپا: پڻ ڏسو: خارجي لنڪس:

==تعريف==
آمريڪي انجنيئرز ڪائونسل فار پروفيشنل ڊولپمينٽ (ECPD) ”انجنيئرنگ“ جي تعريف هن ريت ڪئي آهي؛  
&lt;blockquote class=&quot;&quot; style=&quot;&quot;&gt;
انجنيئرڱ [[سائنس]] جي شاخ آهي، جيڪو مشينن، [[اوزار|اوزارن]] يا ٻين ساز و سامان جي ڊيزائننگ مان سائنسي اصولن جو تخليقي اطلاق ڪرڻ يا پيداوار جي عمل کي ڊيزائن ڪرڻ يا ترقي ڏيڻ يا انهن کي اڪيلو يا ميلاپ ۾ استعمال ڪندي ڪم يا انهن جي جوڙجڪ جي مڪمل ادراڪ سان تعمير ڪرڻ يا هلائڻ؛ يا مخصوص آپريٽنگ حالتن جي تحت انهن جي رويي جي اڳڪٿي ڪرڻ، سڀني لحاظ کان، آپريشن جي اقتصاديات، زندگي ۽ ملڪيت جي حفاظت سان گڏ، هڪ ارادي عمل آهي.
&lt;/blockquote&gt;

==تاريخ==
{{Main|انجنيئرنگ جي تاريخ}}
[[File:Grondplan citadel Lille.JPG|thumb|&quot;للي جي گهواري&quot; جو نقشو، سال 1668ع ۾، هڪ فوجي انجنيئر، وابن پاران ٺاهيو ويو، جيڪو سندس دور جو سڀ کان وڏو فوجي انجنيئر هو.]]
انجنيئرڱ قديم دور کان وٺي وجود ۾ آهي، جڏهن انسانن ليور، ڦيٿو، رسي ايجاد ڪيا.

اصطلاح، انجنيئرنگ لفظ، انجنيئر مان نڪتل آهي، جيڪو پاڻ 14هين صدي عيسويء ۾ واپس اچي ٿو جڏهن هڪ انجنيئر،  &quot;ملٽري انجڻ جو هڪ تعمير ڪندڙ&quot; (لفظي طور تي، منجنيق يا محاصري جي انجن کي ٺاهڻ يا هلائڻ وارو) جو حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite OED|engineer}}&lt;/ref&gt; هاڻي، هڪ &quot;انجڻ&quot; کي، هڪ فوجي مشين، جنگ ۾ استعمال ٿيندڙ هڪ مشيني اوزار (مثال طور، هڪ منجنيق) جو حوالو ڏنو ويو آهي. غير معمولي استعمال جا قابل ذڪر مثال جيڪي اڄ ڏينهن تائين بچيل آهن فوجي انجنيئرنگ ڪور آهن، مثال طور، يو ايس آرمي ڪور آف انجنيئرز.

لفظ ”انجڻ“ خود ان کان به پراڻي اصل جو آهي، جيڪا لاطيني &quot;انجينيم&quot; (1250ع)، جنهن جي معنيٰ آهي ”فطري ڪيفيت، خاص ڪري ذهني طاقت، تنهنڪري هڪ چالاڪ ايجاد“، مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;Origin: 1250–1300; ME engin &lt; AF, OF &lt; L ingenium nature, innate quality, esp. mental power, hence a clever invention, equiv. to in- + -genium, equiv. to gen- begetting; Source: Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.&lt;/ref&gt; بعد ۾، جيئن ته غير فوجي اڏاوتن جي ڊيزائن، جهڙوڪ پل ۽ عمارتون، هڪ ٽيڪنيڪل نظم جي طور تي پختو ٿي ويا، سول انجنيئرنگ جو اصطلاح لغت ۾ داخل ٿيو، انهن ماڻهن، جيڪا فوجي انجنيئرنگ جي نظم و ضبط ۾ شامل آهن ۽ جيڪا غير فوجي منصوبن جي تعمير ۾ ماهر آهن، جي وچ ۾  فرق ڪرڻ جو طريقو آهي. 

=== قديم دور ===
[[File:Pont du Gard BLS.jpg|thumb|آڳاٽي رومن، سلطنت جي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ صاف ۽ تازي پاڻي جي مسلسل فراهمي آڻڻ لاء پاڻيءَ جا اڪويڊڪٽ (ناله) ٺاهيا.]]قديم مصر جا اهرام، ميسوپوٽيميا جا زيگورئٽ، قديم يونان ۾ اڪروپولس ۽ پارٿينون، رومن جا اڪويڊڪٽ، ويا ​​اپيا (Via Apia) ۽ ڪولوزيم، ٽيوتيهواڪان ۽ تنجاور جو برهديشور مندر، ٻين ڪيترن ئي شين مان، قديمي سول ۽ فوجي انجنيئر جي مهارت جي ثبوت طور بيٺا آهن. ٻيا يادگار، جيڪي هاڻي بيٺا نه آهن، جهڙوڪ بابل، عراق جا معلق باغ ۽ اسڪندريه جا ڦاروس، پنهنجي وقت جون اهم انجنيئرنگ ڪاميابيون هيون ۽ انهن کي قديم دنيا جي ستن عجائب ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. 

ڇهه ڪلاسڪ سادي مشينون قديم ويجهي اوڀر ۾ سڃاتل هيون. پچر (wedge) ۽ مائل (ريمپ) قديم زماني کان وٺي سڃاتل هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2}}&lt;/ref&gt; ڦيٿو، ڦيٿي ۽ ايڪسل ميڪانيزم سان گڏ، ميسوپوٽيميا (جديد عراق) ۾ 5هين صدي قبل مسيح ۾ ايجاد ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East|author=D.T. Potts|year=2012|page=285}}&lt;/ref&gt; ليور ميڪانيزم پهريون ڀيرو تقريبا 5,000 سال اڳ ويجھو اوڀر ۾ ظاهر ٿيو، جتي اهو هڪ سادي وزن ڪرڻ جي پيماني&lt;ref name=&quot;Paipetis2&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ وڏي شين کي منتقل ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Egyptian Construction and Architecture|last1=Clarke|first1=Somers|last2=Engelbach|first2=Reginald|date=1990|publisher=[[Courier Corporation]]|isbn=978-0-486-26485-1|pages=86–90}}&lt;/ref&gt; ليور شدوف، پاڻي کڻڻ واري ڊوائيس، پهرين ڪرين مشين ۾ پڻ استعمال ڪيو ويو، جيڪي پهريان 3000 ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا ۾&lt;ref name=&quot;Paipetis3&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ پوءِ 2000 ق.م. ۾  قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ ظاهر ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|title=The Technology of Mesopotamia|last1=Faiella|first1=Graham|date=2006|publisher=[[The Rosen Publishing Group]]|isbn=978-1-4042-0560-4|page=27|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103045623/https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|archive-date=January 3, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; پلي جي شروعات جا سڀ کان اوائل ثبوت ٻئي ملينيم ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns2&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصر ۾ ٻارهين ڊائناسٽي (1991–1802 قبل مسيح) تائين ويندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry|last1=Arnold|first1=Dieter|date=1991|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-511374-7|page=71}}&lt;/ref&gt; اسڪرو، ايجاد ڪيل سادي مشينن مان آخري،&lt;ref name=&quot;Woods2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|title=Ancient Machines: From Wedges to Waterwheels|last=Woods|first=Michael|author2=Mary B. Woods|publisher=Twenty-First Century Books|year=2000|isbn=0-8225-2994-7|location=USA|pages=58|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104003216/https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|archive-date=January 4, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جو استعمال پهريون ڀيرو ميسوپوٽيميا ۾ نو-آشورين دور (911-609 ق.م) ۾ ظاهر ٿيو.&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns3&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; مصر جا اهرام، ڇهه سادي مشينن مان ٽن، مائل، پچر ۽ ليور استعمال ڪندي ٺاهيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35|title=Ancient Machines: From Grunts to Graffiti|last=Wood|first=Michael|publisher=Runestone Press|year=2000|isbn=0-8225-2996-3|location=Minneapolis, MN|pages=[https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35 35, 36]}}&lt;/ref&gt;

ابتدائي سول انجنيئر جو نالو &quot;امهوتيپ&quot; (Imhotep) هيو.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot; /&gt; جوزير، فرعون جي آفيسرن مان هڪ،  2630-2611 ق.م. ۾، سقاره، مصر ۾ &quot;جوزير جي هرم&quot; (Pyramid)، سيڙهين واري هرم جي تعمير جي ڊيزائن ۽ نگراني ڪئي.&lt;ref name=&quot;Barry2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|title=Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation|last=Kemp|first=Barry J.|date=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-56388-3|page=159|author-link=Barry J. Kemp|access-date=August 20, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801100712/https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|archive-date=August 1, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابتدائي عملي پاڻي تي هلندڙ مشينون، واٽر وهيل ۽ واٽر مل (جندر)، پهريون ڀيرو فارسي سلطنت، جيڪي هاڻ عراق ۽ ايران آهن، ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures|last1=Selin|first1=Helaine|date=2013|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-94-017-1416-7|page=282}}&lt;/ref&gt;   

چوٿين صدي قبل مسيح ۾ ڪُش، (حبشه) جا ماڻهو ساڪيا (رهٽ) ٺاهيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|title=Ancient civilizations of Africa|author=G. Mokhtar|date=1981|publisher=Unesco. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa|isbn=978-0-435-94805-4|page=309|access-date=2012-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220502161727/https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|archive-date=May 2, 2022|via=Books.google.com|url-status=live}}&lt;/ref&gt; چوٿين صدي ق.م. ڪش ۾ حفير هڪ قسم جي ذخيري طور، جن ۾ پاڻي ذخيرو ڪرڻ ۽ ان سان گڏ آبپاشي کي وڌائڻ لاءِ ٺاهيا ويا هئا.&lt;ref name=&quot;Hinkel2&quot;&gt;Fritz Hintze, Kush XI; pp. 222–224.&lt;/ref&gt; فوجي مهمن دوران رستن جي تعمير لاءِ سيپرز جي مدد وٺي وئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.touregypt.net/featurestories/siegewarfare.html|title=Siege warfare in ancient Egypt|publisher=Tour Egypt|access-date=23 May 2020}}&lt;/ref&gt; 3700 کان 3250 ق.م. تائين ڪش جا ڏاڏاڻا ڪانسي جي دور ۾ سپيو تعمير ڪيا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life of the Nubians|last=Bianchi|first=Robert Steven|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2004|isbn=978-0-313-32501-4|page=227}}&lt;/ref&gt; ستين صدي ق.م. ۾ ڪش سلطنت ۾ بلاسٽ فرنيس (ڀٽيون) پڻ بڻائي ويون.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Humphris|first1=Jane|last2=Charlton|first2=Michael F. |last3=Keen |first3=Jake |last4=Sauder |first4=Lee |last5=Alshishani |first5=Fareed |date=2018 |title=Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe |journal=Journal of Field Archaeology |volume=43 |issue=5 |pages=399 |doi=10.1080/00934690.2018.1479085 |issn=0093-4690|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|title=A History of Sub-Saharan Africa|first1=Robert O.|last1=Collins|first2=James M.|last2=Burns|date= 2007|publisher=Cambridge University Press|via=Google Books|isbn=978-0-521-86746-7|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709183058/https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|title=The Nubian Past: An Archaeology of the Sudan|first=David N.|last=Edwards|date= 2004|publisher=Taylor &amp; Francis|via=Google Books|isbn=978-0-203-48276-6|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181948/https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Humphris&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Humphris J, Charlton MF, Keen J, Sauder L, Alshishani F | title = Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe | journal = Journal of Field Archaeology | volume = 43 | issue = 5 | pages = 399–416 | date = June 2018 | doi = 10.1080/00934690.2018.1479085 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;   

قديم يونان ۾  شهري ۽ فوجي استعمال لاء مشينون تيار ڪيون. انٽيڪيٿرا ميڪانيزم، هڪ ابتدائي ڄاتل ميڪنيڪل اينالاگ ڪمپيوٽر&lt;ref&gt;&quot;[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html The Antikythera Mechanism Research Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080428070448/http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html|date=2008-04-28}}&quot;, The Antikythera Mechanism Research Project. Retrieved July 1, 2007 Quote: &quot;The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical &quot;computer&quot; which tracks the cycles of the Solar System.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|title=Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.|last=Wilford|first=John|date=July 31, 2008|work=[[The New York Times]]|access-date=February 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204053238/http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|archive-date=December 4, 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ آرشيميدس جون مشيني ايجادون، يوناني ميڪنيڪل انجنيئرنگ جا مثال آهن. آرڪيميڊيز جي ڪجهه ايجادن سان گڏوگڏ اينٽيڪيٿرا ميڪانيزم، ڊفرنشل گيئرنگ يا ايپي سائڪلڪ گيئرنگ جي نفيس ڄاڻ جي ضرورت هئي، مشين جي نظريي ۾ ٻه اهم اصول جن صنعتي انقلاب جي گيئر ٽرينن کي ڊزائين ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، ۽ انهن شعبن جهڙوڪ روبوٽڪس ۽ گاڏين جي انجنيئرنگ ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيڻ ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Wright, M T.|year=2005|title=Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2|journal=Antiquarian Horology|volume=29|issue=1 (September 2005)|pages=54–60}}&lt;/ref&gt;

قديم چيني، يوناني، رومن ۽ هن فوجون فوجي مشينن ۽ ايجادن جهڙوڪ توپخاني جو استعمال ڪيو، اهو 4هين صدي قبل مسيح جي چوڌاري يونانين طرفان ٽريم، بالسٽا ۽ منجنيق ۾ ترقي ڪئي ويون&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Britannica on Greek civilization in the 5th century – Military technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090606072841/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology|date=June 6, 2009}} Quote: &quot;The 7th century, by contrast, had witnessed rapid innovations, such as the introduction of the hoplite and the trireme, which still were the basic instruments of war in the 5th.&quot; and &quot;But it was the development of artillery that opened an epoch, and this invention did not predate the 4th century. It was first heard of in the context of Sicilian warfare against Carthage in the time of Dionysius I of Syracuse.&quot;&lt;/ref&gt; ۽ وچين دور ۾، ٽريبوچيٽ طور ترقي ڪيون.

=== وچين دور يا اسلامي سونهري دور ===
پون چڪي ۽ ونڊ پمپ جون سڀ کان پھريون عملي مشينون، پھريون ڀيرو مسلم دنيا ۾ اسلامي سونهري دور ۾، جيڪي ھاڻي ايران، افغانستان ۽ پاڪستان آھن، 9هين صدي عيسويءَ ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [[Donald Routledge Hill]] (1986). ''Islamic Technology: An illustrated history'', p. 54. [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|0-521-42239-6}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |first=Adam |last=Lucas |year=2006 |title=Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology |publisher=Brill Publishers |isbn=90-04-14649-0 |page=65}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Eldridge|first1=Frank|title=Wind Machines|date=1980|publisher=Litton Educational Publishing, Inc.|location=New York|isbn=0-442-26134-9|page=[https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15 15]|edition=2nd|url=https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Shepherd|first1=William|title=Electricity Generation Using Wind Power|date=2011|publisher=World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.|location=Singapore|isbn=978-981-4304-13-9|page=4|edition=1}}&lt;/ref&gt; سڀ کان پراڻي عملي ٻاڦ تي هلندڙ مشين ٻاڦ واري ٽربائن ذريعي هلائيندڙ اسٽيم جيڪ هئي، جنهن کي سال 1551ع ۾ عثماني مصر ۾ تقي الدين محمد بن معروف بيان ڪيو هو.&lt;ref&gt;[http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm Taqi al-Din and the First Steam Turbine, 1551 A.D.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080218171045/http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm|date=February 18, 2008}}, web page, accessed on line October 23, 2009; this web page refers to [[Ahmad Y Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–5, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ahmad Y. Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–35, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]]&lt;/ref&gt; 

6هين صدي عيسويء ۾ ڪپهه جي جننگ جو آلو هندستان ۾ ايجاد ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|title=Inventing the Cotton Gin: Machine and Myth in Antebellum America|author=Lakwete, Angela|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=2003|isbn=978-0-8018-7394-2|place=Baltimore|pages=1–6|ref=Lakwete|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420214459/https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|archive-date=April 20, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ 11هين صدي جي شروعات ۾ اسلامي دنيا ۾ چرخو ايجاد ڪيو ويو،&lt;ref name=&quot;Pacey2&quot;&gt;{{cite book|title=Technology in World Civilization: A Thousand-Year History|last=Pacey|first=Arnold|publisher=The MIT Press|year=1991|edition=First MIT Press paperback|location=Cambridge MA|pages=23–24|orig-year=1990}}&lt;/ref&gt; اها ٻئي ڪپهه جي صنعت جي ترقي لاء بنيادي هئا. چرخو پڻ اسپننگ مشين جو اڳوان آهي، جيڪو 18هين صدي جي شروعاتي صنعتي انقلاب دوران هڪ اهم ترقي هو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|title=Rethinking the Industrial Revolution: Five Centuries of Transition from Agrarian to Industrial Capitalism in England|last1=Žmolek|first1=Michael Andrew|date=2013|publisher=Brill|isbn=978-90-04-25179-3|page=328|quote=The spinning jenny was basically an adaptation of its precursor the spinning wheel|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229031336/https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|archive-date=December 29, 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

سڀ کان پھريون پروگرام جي قابل مشينون مسلم دنيا ۾ ٺاھيون ويون. هڪ موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو، هڪ پروگرام ڪرڻ وارو موسيقي جو اوزار، پروگرام جي قابل مشين جي ابتدائي قسم هئي. پهريون موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو هڪ خودڪار بانسري وڄائڻ وارو هو، جيڪو بنو موسيٰ ڀائرن پاران ايجاد ڪيو ويو، جنهن کي 9هين صدي عيسويءَ ۾ سندن  &quot;سمجهدار آلن جي ڪتاب&quot; ۾ بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koetsier&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Koetsier |first1=Teun  |year=2001 |title=On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators |journal=Mechanism and Machine Theory |volume=36 |issue=5 |pages=589–603 |publisher=Elsevier |doi=10.1016/S0094-114X(01)00005-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Kapur |first1=Ajay |last2=Carnegie |first2=Dale |last3=Murphy |first3=Jim |last4=Long |first4=Jason |title=Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music |journal=[[Organised Sound]] |date=2017 |volume=22 |issue=2 |pages=195–205 |doi=10.1017/S1355771817000103 |publisher=[[Cambridge University Press]] |s2cid=143427257 |issn=1355-7718|doi-access=free }}&lt;/ref&gt; سال 1206ع ۾، الجزري پروگرام جي قابل آٽو ميٽا/روبوٽ ايجاد ڪيو. هن چار آٽوميٽن موسيقارن کي بيان ڪيو، جن ۾ ڍول وڄائڻ وارا شامل آهن جيڪي هڪ پروگراميبل ڊرم مشين ذريعي هلايا ويندا هيا، جتي انهن کي مختلف تال ۽ مختلف ڍول نمونن کي وڄائڻ لاء ٺاهي سگهجندو هو.&lt;ref name=&quot;Sharkey2&quot;&gt;Professor Noel Sharkey, [https://web.archive.org/web/20070629182810/http://www.shef.ac.uk/marcoms/eview/articles58/robot.html A 13th Century Programmable Robot (Archive)], [[University of Sheffield]].&lt;/ref&gt;[[File:Agricola1.jpg|thumb|upright|پاڻيءَ تي هلندڙ مائن جو لٿو، جيڪو معدنيات کي مٿي اٻارڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو هيو - 1554ع]]

جديد انجنيئرنگ جي ترقي کان اڳ، [[رياضي]] کي هنرمندن ۽ ڪاريگرن، جهڙوڪ چڪي ٺاهيندڙ، ڪلاڪ ساز، اوزار ساز ۽ سرويئر استعمال ڪيو. انهن پيشن کان علاوه، يونيورسٽين ٽيڪنالاجي لاء گهڻو عملي اهميت نه ڏنو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;   

[[ريناسنس|رينائسينس]] دوران مشيني آرٽس جي حالت لاءِ معياري حوالو ڏنو ويو آهي مائننگ انجنيئرنگ جي مقالي ڊي ري ميٽيليڪا (1556) ۾، جنهن ۾ ارضيات، کان کني ۽ ڪيمسٽري جا حصا پڻ شامل آهن. ڊي ري ميٽيليڪا ايندڙ 180 سالن لاءِ معياري ڪيمسٽري جو حوالو هو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;  

===Modern era===
[[File:The world's first iron bridge.jpg|thumb|left|253px|The application of the steam engine allowed coke to be substituted for charcoal in iron making, lowering the cost of iron, which provided engineers with a new material for building bridges. This bridge was made of [[cast iron]], which was soon displaced by less brittle [[wrought iron]] as a structural material.]]
The science of [[classical mechanics]], sometimes called Newtonian mechanics, formed the scientific basis of much of modern engineering.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot;&gt;{{cite book|title=Science and Technology in the Industrial Revolution |url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu |url-access=registration|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|year=1969|publisher =University of Toronto Press|isbn=978-0802016379 }}&lt;/ref&gt; With the rise of engineering as a [[profession]] in the 18th century, the term became more narrowly applied to fields in which mathematics and science were applied to these ends. Similarly, in addition to military and civil engineering, the fields then known as the [[mechanic arts]] became incorporated into engineering.

Canal building was an important engineering work during the early phases of the Industrial Revolution.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Transportation Revolution, 1815–1860 |last=Taylor|first= George Rogers|year=1969
|publisher=M.E. Sharpe |isbn= 978-0-87332-101-3}}
&lt;/ref&gt;

[[John Smeaton]] was the first self-proclaimed civil engineer and is often regarded as the &quot;father&quot; of civil engineering. He was an English civil engineer responsible for the design of bridges, canals, harbors, and lighthouses. He was also a capable [[mechanical engineer]] and an eminent [[physicist]]. Using a model water wheel, Smeaton conducted experiments for seven years, determining ways to increase efficiency.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1= William|year= 2012 |publisher = University of Chicago Press|isbn= 978-0-226-72634-2 }}&lt;/ref&gt;{{rp|127}}   Smeaton introduced iron axles and gears to water wheels.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot;/&gt;{{rp|69}} Smeaton also made mechanical improvements to the [[Newcomen steam engine]]. Smeaton designed the third [[Eddystone Lighthouse]] (1755–59) where he pioneered the use of '[[hydraulic lime]]' (a form of [[mortar (masonry)|mortar]] which will set under water) and developed a technique involving dovetailed blocks of granite in the building of the lighthouse. He is important in the history, rediscovery of, and development of modern [[cement]], because he identified the compositional requirements needed to obtain &quot;hydraulicity&quot; in lime; work which led ultimately to the invention of [[Portland cement]].

Applied science led to the development of the steam engine. The sequence of events began with the invention of the [[barometer]] and the measurement of atmospheric pressure by [[Evangelista Torricelli]] in 1643, demonstration of the force of atmospheric pressure by [[Otto von Guericke]] using the [[Magdeburg hemispheres]] in 1656, laboratory experiments by [[Denis Papin]], who built experimental model steam engines and demonstrated the use of a piston, which he published in 1707. [[Edward Somerset, 2nd Marquess of Worcester]] published a book of 100 inventions containing a method for raising waters similar to a [[coffee percolator]]. [[Samuel Morland]], a mathematician and inventor who worked on pumps, left notes at the Vauxhall Ordinance Office on a steam pump design that [[Thomas Savery]] read. In 1698 Savery built a steam pump called &quot;The Miner's Friend&quot;. It employed both vacuum and pressure.&lt;ref&gt;{{cite book | last = Jenkins | first = Rhys | title = Links in the History of Engineering and Technology from Tudor Times| publisher = Ayer Publishing| year = 1936 | page = 66 | isbn = 978-0-8369-2167-0}}&lt;/ref&gt; Iron merchant [[Thomas Newcomen]], who built the first commercial piston steam engine in 1712, was not known to have any scientific training.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press&quot;/&gt;{{rp|32}}

[[File:Pan_Am_Boeing_747-121_N732PA_Bidini.jpg|thumb|left|250px|[[Jumbo Jet]]]]
The application of steam-powered cast iron blowing cylinders for providing pressurized air for [[blast furnace]]s lead to a large increase in iron production in the late 18th century. The higher furnace temperatures made possible with steam-powered blast allowed for the use of more lime in [[blast furnace]]s, which enabled the transition from charcoal to [[coke (fuel)|coke]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=A History of Metallurgy, Second Edition |last=Tylecote |first=R.F. |year=  1992|publisher =Maney Publishing, for the Institute of Materials |location= London|isbn=978-0-901462-88-6}}&lt;/ref&gt; These innovations lowered the cost of iron, making [[Wagonway|horse railways]] and iron bridges practical. The [[puddling process]], patented by [[Henry Cort]] in 1784 produced large scale quantities of wrought iron. [[Hot blast]], patented by [[James Beaumont Neilson]] in 1828, greatly lowered the amount of fuel needed to smelt iron. With the development of the high pressure steam engine, the power to weight ratio of steam engines made practical steamboats and locomotives possible.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot;&gt;{{cite book |title=A History of Industrial Power in the United States, 1730–1930, Vol. 2: Steam Power |last1=Hunter |first1= Louis C.|year=1985 | publisher =University Press of Virginia|location= Charlottesville}}&lt;/ref&gt; New steel making processes, such as the [[Bessemer process]] and the open hearth furnace, ushered in an area of heavy engineering in the late 19th century.

One of the most famous engineers of the mid-19th century was [[Isambard Kingdom Brunel]], who built railroads, dockyards and steamships.

[[File:Gulf Offshore Platform.jpg|thumb|upright|Offshore platform, [[Gulf of Mexico]]]]
The [[Industrial Revolution]] created a demand for machinery with metal parts, which led to the development of several [[machine tools]]. Boring cast iron cylinders with precision was not possible until [[John Wilkinson (industrialist)|John Wilkinson]] invented his [[John Wilkinson (industrialist)#Boring machine for steam engines|boring machine]], which is considered the first [[machine tool]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Roe | first = Joseph Wickham | title = English and American Tool Builders | publisher = Yale University Press | year = 1916 | location = New Haven, Connecticut | url = https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | lccn = 16011753 | access-date = November 10, 2018 | archive-date = January 26, 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210126171157/https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; Other machine tools included the [[screw cutting lathe]], [[milling machine]], [[turret lathe]] and the [[Planer (metalworking)|metal planer]]. Precision machining techniques were developed in the first half of the 19th century. These included the use of gigs to guide the machining tool over the work and fixtures to hold the work in the proper position. Machine tools and machining techniques capable of producing [[interchangeable parts]] lead to [[Mass production|large scale factory production]] by the late 19th century.&lt;ref&gt;{{Hounshell1984}}&lt;/ref&gt;

The United States Census of 1850 listed the occupation of &quot;engineer&quot; for the first time with a count of 2,000.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Cowan |first=Ruth Schwartz |author-link=Ruth Schwartz Cowan |title=A Social History of American Technology |publisher=Oxford University Press |place=New York |year=1997 |isbn=978-0-19-504605-2|page=138}}&lt;/ref&gt; There were fewer than 50 engineering graduates in the U.S. before 1865. In 1870 there were a dozen U.S. mechanical engineering graduates, with that number increasing to 43 per year in 1875. In 1890, there were 6,000 engineers in civil, [[mining]], mechanical and electrical.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot; /&gt;

There was no chair of applied mechanism and applied mechanics at Cambridge until 1875, and no chair of engineering at Oxford until 1907. Germany established technical universities earlier.&lt;ref&gt;
{{cite book
|title=A Short History of Twentieth Century Technology
 |last=Williams
 |first= Trevor I.
|year= 1982|publisher =Oxford University Press
|location= US
|isbn= 978-0-19-858159-8 |pages=3
}}
&lt;/ref&gt;

The foundations of [[electrical engineering]] in the 1800s included the experiments of [[Alessandro Volta]], [[Michael Faraday]], [[Georg Ohm]] and others and the invention of the [[electric telegraph]] in 1816 and the [[electric motor]] in 1872. The theoretical work of [[James Clerk Maxwell|James Maxwell]] (see: [[Maxwell's equations]]) and [[Heinrich Hertz]] in the late 19th century gave rise to the field of [[electronics]]. The later inventions of the [[vacuum tube]] and the [[transistor]] further accelerated the development of electronics to such an extent that electrical and electronics engineers currently outnumber their colleagues of any other engineering specialty.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;
[[Chemical engineering]] developed in the late nineteenth century.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; Industrial scale manufacturing demanded new materials and new processes and by 1880 the need for large scale production of chemicals was such that a new industry was created, dedicated to the development and large scale manufacturing of chemicals in new industrial plants.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; The role of the chemical engineer was the design of these chemical plants and processes.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;

[[File:Four solaire 001.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Odeillo solar furnace|solar furnace at Odeillo]] in the [[Pyrénées-Orientales]] in [[France]] can reach temperatures up to {{convert|3500|C|F}}.]]

Aeronautical engineering deals with [[aircraft design process]] design while [[aerospace engineering]] is a more modern term that expands the reach of the discipline by including [[spacecraft]] design. Its origins can be traced back to the aviation pioneers around the start of the 20th century although the work of [[Sir George Cayley]] has recently been dated as being from the last decade of the 18th century. Early knowledge of aeronautical engineering was largely empirical with some concepts and skills imported from other branches of engineering.&lt;ref name=&quot;americana&quot;&gt;{{cite encyclopedia | author = Van Every, Kermit E. | encyclopedia = Encyclopedia Americana | title = Aeronautical engineering| year = 1986| publisher = Grolier Incorporated| volume =1| pages = 226 }}&lt;/ref&gt;

The first [[PhD]] in engineering (technically, ''applied science and engineering'') awarded in the United States went to [[Josiah Willard Gibbs]] at [[Yale University]] in 1863; it was also the second PhD awarded in science in the U.S.&lt;ref&gt;
 {{cite book
  | last = Wheeler
  | first = Lynde Phelps
  | title = Josiah Willard Gibbs&amp;nbsp;– the History of a Great Mind
  | publisher = Ox Bow Press
  | year = 1951
  | isbn = 978-1-881987-11-6}}&lt;/ref&gt;

Only a [[decade]] after the successful flights by the [[Wright brothers]], there was extensive development of aeronautical engineering through development of military aircraft that were used in [[World War I]]. Meanwhile, research to provide fundamental background science continued by combining [[theoretical physics]] with experiments.

==انجنيئرڱ جون مکيه شاخون==
[[فائل:Hoover_dam_from_air.jpg|کاٻو|thumb|200x200 عڪسلون|هوور ڊيم]]
انجنيئرڱ ڪئي شاخن ۾ ورهايل آهي. انجنيئر ڪنھن خاص شاخ لاءِ مھارت حاصل ڪندو آهي، انجنيئرڱ  جون ڪجهہ اهم شاخون هي آهن. 
===ڪيميائي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ڪيميائي انجنيئرنگ]]
===سول انجنيئرڱ===
ڏسو: [[سول انجنيئرنگ]]
===برقياتي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[بجلي جي انجنيئرنگ]]
===مڪينيڪل انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ميڪينيڪل انجنيئرنگ]]
===ٻيون شاخون===
ٻين شاخن ۾،
* مائننگ انجنيئرڱ
* ڌاتڪاري انجنيئرڱ
* [[حياتياتي انجنيئرنگ|حياتياتي انجنيئرڱ]]
* ٽيڪسٽائل (ڪپڙن جي) انجنيئرڱ
* اليڪٽرونڪ انجنيئرڱ
* پيٽروليم انجنيئرڱ
* [[سافٽ ويئر انجنيئرنگ|سافٽويئر انجنيئرڱ]]
* انڊسٽريئل انجنيئرڱ
* ماحولياتي انجنيئرڱ
* زرعي انجنيئرڱ
* سائونڊ انجنيئرڱ
* خلائي انجنيئرڱ
* [[آٽوموٽيو انجنيئرنگ|آٽوموبائل (گاڏين جي) انجنيئرڱ]] ۽ بيون شاخون شامل آهن.

: 
==انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ== 
==انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون==
==مشق== 
==طريقو==
==سماجي حوالي سان== 
==ٻين شعبن سان لاڳاپا==
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انجنيئرنگ]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:علم طبعي سائنس]]</text>
      <sha1>0fya45u4y1g1tppsnjnd1pub3znk9i3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296914</id>
      <parentid>296913</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T15:51:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296914</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41339" sha1="5ni55adoub2gocn5hc7pdj4ecibbpp5" xml:space="preserve">[[File:Maquina_vapor_Watt_ETSIIM.jpg|thumb| ٻاڦ واري انجڻ، صنعتي انقلاب ۾ اهم ڊرائيور، جديد تاريخ ۾ انجنيئرنگ جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو. هي بيم انجڻ ٽيڪنيڪل يونيورسٽي آف ميڊريز ۾ ڊسپلي تي آهي.]]   
'''انجنيئرڱ ''' (Engineering) قدرتي سائنس    ۽ [[رياضي]] جي علمي ڄاڻ آهي، جيڪا مشينن ۽ انهن جي ڊيزائن، تجزين، سرشتن ۽ ٽيڪنالاجي مسئلن کي حل ڪرڻ، سان متعلق آهي. جديد انجنيئرنگ ڪيترن ئي ذيلي شعبن تي مشتمل آهي جنهن ۾ بنيادي ڍانچي، مشينري، گاڏيون، اليڪٽرانڪ مواد ۽ توانائي سسٽم کي ڊزائين ڪرڻ ۽ بهتر ڪرڻ شامل آهن. انجنيئرنگ جو اصطلاح لاطيني لفظ، &quot;انجينيم&quot; مان ورتل آهي، جنهن جي معنيٰ &quot;هوشيار يا چالاڪ&quot; آهي.

انجنيئرنگ جو نظم وضبط انجنيئرنگ جي وڌيڪ خاص شعبن، هر هڪ لاڳو ڪيل رياضي، لاڳو ٿيل سائنس ۽ ايپليڪيشن جي قسمن جي خاص علائقن تي وڌيڪ خاص زور سان، وسيع رينج تي مشتمل آهي (ڏسو انجنيئرنگ جي لغت). 

وصف: تاريخ: انجنيئرنگ جون مکيه شاخون: انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ: انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون: مشق: طريقو: سماجي حوالي سان: ٻين شعبن سان لاڳاپا: پڻ ڏسو: خارجي لنڪس:

==تعريف==
آمريڪي انجنيئرز ڪائونسل فار پروفيشنل ڊولپمينٽ (ECPD) ”انجنيئرنگ“ جي تعريف هن ريت ڪئي آهي؛  
&lt;blockquote class=&quot;&quot; style=&quot;&quot;&gt;
انجنيئرڱ [[سائنس]] جي شاخ آهي، جيڪو مشينن، [[اوزار|اوزارن]] يا ٻين ساز و سامان جي ڊيزائننگ مان سائنسي اصولن جو تخليقي اطلاق ڪرڻ يا پيداوار جي عمل کي ڊيزائن ڪرڻ يا ترقي ڏيڻ يا انهن کي اڪيلو يا ميلاپ ۾ استعمال ڪندي ڪم يا انهن جي جوڙجڪ جي مڪمل ادراڪ سان تعمير ڪرڻ يا هلائڻ؛ يا مخصوص آپريٽنگ حالتن جي تحت انهن جي رويي جي اڳڪٿي ڪرڻ، سڀني لحاظ کان، آپريشن جي اقتصاديات، زندگي ۽ ملڪيت جي حفاظت سان گڏ، هڪ ارادي عمل آهي.
&lt;/blockquote&gt;

==تاريخ==
{{Main|انجنيئرنگ جي تاريخ}}
[[File:Grondplan citadel Lille.JPG|thumb|&quot;للي جي گهواري&quot; جو نقشو، سال 1668ع ۾، هڪ فوجي انجنيئر، وابن پاران ٺاهيو ويو، جيڪو سندس دور جو سڀ کان وڏو فوجي انجنيئر هو.]]
انجنيئرڱ قديم دور کان وٺي وجود ۾ آهي، جڏهن انسانن ليور، ڦيٿو، رسي ايجاد ڪيا.

اصطلاح، انجنيئرنگ لفظ، انجنيئر مان نڪتل آهي، جيڪو پاڻ 14هين صدي عيسويء ۾ واپس اچي ٿو جڏهن هڪ انجنيئر،  &quot;ملٽري انجڻ جو هڪ تعمير ڪندڙ&quot; (لفظي طور تي، منجنيق يا محاصري جي انجن کي ٺاهڻ يا هلائڻ وارو) جو حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite OED|engineer}}&lt;/ref&gt; هاڻي، هڪ &quot;انجڻ&quot; کي، هڪ فوجي مشين، جنگ ۾ استعمال ٿيندڙ هڪ مشيني اوزار (مثال طور، هڪ منجنيق) جو حوالو ڏنو ويو آهي. غير معمولي استعمال جا قابل ذڪر مثال جيڪي اڄ ڏينهن تائين بچيل آهن فوجي انجنيئرنگ ڪور آهن، مثال طور، يو ايس آرمي ڪور آف انجنيئرز.

لفظ ”انجڻ“ خود ان کان به پراڻي اصل جو آهي، جيڪا لاطيني &quot;انجينيم&quot; (1250ع)، جنهن جي معنيٰ آهي ”فطري ڪيفيت، خاص ڪري ذهني طاقت، تنهنڪري هڪ چالاڪ ايجاد“، مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;Origin: 1250–1300; ME engin &lt; AF, OF &lt; L ingenium nature, innate quality, esp. mental power, hence a clever invention, equiv. to in- + -genium, equiv. to gen- begetting; Source: Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.&lt;/ref&gt; بعد ۾، جيئن ته غير فوجي اڏاوتن جي ڊيزائن، جهڙوڪ پل ۽ عمارتون، هڪ ٽيڪنيڪل نظم جي طور تي پختو ٿي ويا، سول انجنيئرنگ جو اصطلاح لغت ۾ داخل ٿيو، انهن ماڻهن، جيڪا فوجي انجنيئرنگ جي نظم و ضبط ۾ شامل آهن ۽ جيڪا غير فوجي منصوبن جي تعمير ۾ ماهر آهن، جي وچ ۾  فرق ڪرڻ جو طريقو آهي. 

=== قديم دور ===
[[File:Pont du Gard BLS.jpg|thumb|آڳاٽي رومن، سلطنت جي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ صاف ۽ تازي پاڻي جي مسلسل فراهمي آڻڻ لاء پاڻيءَ جا اڪويڊڪٽ (ناله) ٺاهيا.]]قديم مصر جا اهرام، ميسوپوٽيميا جا زيگورئٽ، قديم يونان ۾ اڪروپولس ۽ پارٿينون، رومن جا اڪويڊڪٽ، ويا ​​اپيا (Via Apia) ۽ ڪولوزيم، ٽيوتيهواڪان ۽ تنجاور جو برهديشور مندر، ٻين ڪيترن ئي شين مان، قديمي سول ۽ فوجي انجنيئر جي مهارت جي ثبوت طور بيٺا آهن. ٻيا يادگار، جيڪي هاڻي بيٺا نه آهن، جهڙوڪ بابل، عراق جا معلق باغ ۽ اسڪندريه جا ڦاروس، پنهنجي وقت جون اهم انجنيئرنگ ڪاميابيون هيون ۽ انهن کي قديم دنيا جي ستن عجائب ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. 

ڇهه ڪلاسڪ سادي مشينون قديم ويجهي اوڀر ۾ سڃاتل هيون. پچر (wedge) ۽ مائل (ريمپ) قديم زماني کان وٺي سڃاتل هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2}}&lt;/ref&gt; ڦيٿو، ڦيٿي ۽ ايڪسل ميڪانيزم سان گڏ، ميسوپوٽيميا (جديد عراق) ۾ 5هين صدي قبل مسيح ۾ ايجاد ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East|author=D.T. Potts|year=2012|page=285}}&lt;/ref&gt; ليور ميڪانيزم پهريون ڀيرو تقريبا 5,000 سال اڳ ويجھو اوڀر ۾ ظاهر ٿيو، جتي اهو هڪ سادي وزن ڪرڻ جي پيماني&lt;ref name=&quot;Paipetis2&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ وڏي شين کي منتقل ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Egyptian Construction and Architecture|last1=Clarke|first1=Somers|last2=Engelbach|first2=Reginald|date=1990|publisher=[[Courier Corporation]]|isbn=978-0-486-26485-1|pages=86–90}}&lt;/ref&gt; ليور شدوف، پاڻي کڻڻ واري ڊوائيس، پهرين ڪرين مشين ۾ پڻ استعمال ڪيو ويو، جيڪي پهريان 3000 ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا ۾&lt;ref name=&quot;Paipetis3&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ پوءِ 2000 ق.م. ۾  قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ ظاهر ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|title=The Technology of Mesopotamia|last1=Faiella|first1=Graham|date=2006|publisher=[[The Rosen Publishing Group]]|isbn=978-1-4042-0560-4|page=27|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103045623/https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|archive-date=January 3, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; پلي جي شروعات جا سڀ کان اوائل ثبوت ٻئي ملينيم ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns2&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصر ۾ ٻارهين ڊائناسٽي (1991–1802 قبل مسيح) تائين ويندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry|last1=Arnold|first1=Dieter|date=1991|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-511374-7|page=71}}&lt;/ref&gt; اسڪرو، ايجاد ڪيل سادي مشينن مان آخري،&lt;ref name=&quot;Woods2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|title=Ancient Machines: From Wedges to Waterwheels|last=Woods|first=Michael|author2=Mary B. Woods|publisher=Twenty-First Century Books|year=2000|isbn=0-8225-2994-7|location=USA|pages=58|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104003216/https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|archive-date=January 4, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جو استعمال پهريون ڀيرو ميسوپوٽيميا ۾ نو-آشورين دور (911-609 ق.م) ۾ ظاهر ٿيو.&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns3&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; مصر جا اهرام، ڇهه سادي مشينن مان ٽن، مائل، پچر ۽ ليور استعمال ڪندي ٺاهيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35|title=Ancient Machines: From Grunts to Graffiti|last=Wood|first=Michael|publisher=Runestone Press|year=2000|isbn=0-8225-2996-3|location=Minneapolis, MN|pages=[https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35 35, 36]}}&lt;/ref&gt;

ابتدائي سول انجنيئر جو نالو &quot;امهوتيپ&quot; (Imhotep) هيو.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot; /&gt; جوزير، فرعون جي آفيسرن مان هڪ،  2630-2611 ق.م. ۾، سقاره، مصر ۾ &quot;جوزير جي هرم&quot; (Pyramid)، سيڙهين واري هرم جي تعمير جي ڊيزائن ۽ نگراني ڪئي.&lt;ref name=&quot;Barry2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|title=Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation|last=Kemp|first=Barry J.|date=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-56388-3|page=159|author-link=Barry J. Kemp|access-date=August 20, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801100712/https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|archive-date=August 1, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابتدائي عملي پاڻي تي هلندڙ مشينون، واٽر وهيل ۽ واٽر مل (جندر)، پهريون ڀيرو فارسي سلطنت، جيڪي هاڻ عراق ۽ ايران آهن، ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures|last1=Selin|first1=Helaine|date=2013|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-94-017-1416-7|page=282}}&lt;/ref&gt;   

چوٿين صدي قبل مسيح ۾ ڪُش، (حبشه) جا ماڻهو ساڪيا (رهٽ) ٺاهيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|title=Ancient civilizations of Africa|author=G. Mokhtar|date=1981|publisher=Unesco. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa|isbn=978-0-435-94805-4|page=309|access-date=2012-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220502161727/https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|archive-date=May 2, 2022|via=Books.google.com|url-status=live}}&lt;/ref&gt; چوٿين صدي ق.م. ڪش ۾ حفير هڪ قسم جي ذخيري طور، جن ۾ پاڻي ذخيرو ڪرڻ ۽ ان سان گڏ آبپاشي کي وڌائڻ لاءِ ٺاهيا ويا هئا.&lt;ref name=&quot;Hinkel2&quot;&gt;Fritz Hintze, Kush XI; pp. 222–224.&lt;/ref&gt; فوجي مهمن دوران رستن جي تعمير لاءِ سيپرز جي مدد وٺي وئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.touregypt.net/featurestories/siegewarfare.html|title=Siege warfare in ancient Egypt|publisher=Tour Egypt|access-date=23 May 2020}}&lt;/ref&gt; 3700 کان 3250 ق.م. تائين ڪش جا ڏاڏاڻا ڪانسي جي دور ۾ سپيو تعمير ڪيا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life of the Nubians|last=Bianchi|first=Robert Steven|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2004|isbn=978-0-313-32501-4|page=227}}&lt;/ref&gt; ستين صدي ق.م. ۾ ڪش سلطنت ۾ بلاسٽ فرنيس (ڀٽيون) پڻ بڻائي ويون.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Humphris|first1=Jane|last2=Charlton|first2=Michael F. |last3=Keen |first3=Jake |last4=Sauder |first4=Lee |last5=Alshishani |first5=Fareed |date=2018 |title=Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe |journal=Journal of Field Archaeology |volume=43 |issue=5 |pages=399 |doi=10.1080/00934690.2018.1479085 |issn=0093-4690|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|title=A History of Sub-Saharan Africa|first1=Robert O.|last1=Collins|first2=James M.|last2=Burns|date= 2007|publisher=Cambridge University Press|via=Google Books|isbn=978-0-521-86746-7|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709183058/https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|title=The Nubian Past: An Archaeology of the Sudan|first=David N.|last=Edwards|date= 2004|publisher=Taylor &amp; Francis|via=Google Books|isbn=978-0-203-48276-6|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181948/https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Humphris&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Humphris J, Charlton MF, Keen J, Sauder L, Alshishani F | title = Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe | journal = Journal of Field Archaeology | volume = 43 | issue = 5 | pages = 399–416 | date = June 2018 | doi = 10.1080/00934690.2018.1479085 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;   

قديم يونان ۾  شهري ۽ فوجي استعمال لاء مشينون تيار ڪيون. انٽيڪيٿرا ميڪانيزم، هڪ ابتدائي ڄاتل ميڪنيڪل اينالاگ ڪمپيوٽر&lt;ref&gt;&quot;[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html The Antikythera Mechanism Research Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080428070448/http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html|date=2008-04-28}}&quot;, The Antikythera Mechanism Research Project. Retrieved July 1, 2007 Quote: &quot;The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical &quot;computer&quot; which tracks the cycles of the Solar System.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|title=Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.|last=Wilford|first=John|date=July 31, 2008|work=[[The New York Times]]|access-date=February 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204053238/http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|archive-date=December 4, 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ آرشيميدس جون مشيني ايجادون، يوناني ميڪنيڪل انجنيئرنگ جا مثال آهن. آرڪيميڊيز جي ڪجهه ايجادن سان گڏوگڏ اينٽيڪيٿرا ميڪانيزم، ڊفرنشل گيئرنگ يا ايپي سائڪلڪ گيئرنگ جي نفيس ڄاڻ جي ضرورت هئي، مشين جي نظريي ۾ ٻه اهم اصول جن صنعتي انقلاب جي گيئر ٽرينن کي ڊزائين ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، ۽ انهن شعبن جهڙوڪ روبوٽڪس ۽ گاڏين جي انجنيئرنگ ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيڻ ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Wright, M T.|year=2005|title=Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2|journal=Antiquarian Horology|volume=29|issue=1 (September 2005)|pages=54–60}}&lt;/ref&gt;

قديم چيني، يوناني، رومن ۽ هن فوجون فوجي مشينن ۽ ايجادن جهڙوڪ توپخاني جو استعمال ڪيو، اهو 4هين صدي قبل مسيح جي چوڌاري يونانين طرفان ٽريم، بالسٽا ۽ منجنيق ۾ ترقي ڪئي ويون&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Britannica on Greek civilization in the 5th century – Military technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090606072841/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology|date=June 6, 2009}} Quote: &quot;The 7th century, by contrast, had witnessed rapid innovations, such as the introduction of the hoplite and the trireme, which still were the basic instruments of war in the 5th.&quot; and &quot;But it was the development of artillery that opened an epoch, and this invention did not predate the 4th century. It was first heard of in the context of Sicilian warfare against Carthage in the time of Dionysius I of Syracuse.&quot;&lt;/ref&gt; ۽ وچين دور ۾، ٽريبوچيٽ طور ترقي ڪيون.

=== وچين دور يا اسلامي سونهري دور ===
پون چڪي ۽ ونڊ پمپ جون سڀ کان پھريون عملي مشينون، پھريون ڀيرو مسلم دنيا ۾ اسلامي سونهري دور ۾، جيڪي ھاڻي ايران، افغانستان ۽ پاڪستان آھن، 9هين صدي عيسويءَ ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [[Donald Routledge Hill]] (1986). ''Islamic Technology: An illustrated history'', p. 54. [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|0-521-42239-6}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |first=Adam |last=Lucas |year=2006 |title=Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology |publisher=Brill Publishers |isbn=90-04-14649-0 |page=65}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Eldridge|first1=Frank|title=Wind Machines|date=1980|publisher=Litton Educational Publishing, Inc.|location=New York|isbn=0-442-26134-9|page=[https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15 15]|edition=2nd|url=https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Shepherd|first1=William|title=Electricity Generation Using Wind Power|date=2011|publisher=World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.|location=Singapore|isbn=978-981-4304-13-9|page=4|edition=1}}&lt;/ref&gt; سڀ کان پراڻي عملي ٻاڦ تي هلندڙ مشين ٻاڦ واري ٽربائن ذريعي هلائيندڙ اسٽيم جيڪ هئي، جنهن کي سال 1551ع ۾ عثماني مصر ۾ تقي الدين محمد بن معروف بيان ڪيو هو.&lt;ref&gt;[http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm Taqi al-Din and the First Steam Turbine, 1551 A.D.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080218171045/http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm|date=February 18, 2008}}, web page, accessed on line October 23, 2009; this web page refers to [[Ahmad Y Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–5, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ahmad Y. Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–35, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]]&lt;/ref&gt; 

6هين صدي عيسويء ۾ ڪپهه جي جننگ جو آلو هندستان ۾ ايجاد ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|title=Inventing the Cotton Gin: Machine and Myth in Antebellum America|author=Lakwete, Angela|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=2003|isbn=978-0-8018-7394-2|place=Baltimore|pages=1–6|ref=Lakwete|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420214459/https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|archive-date=April 20, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ 11هين صدي جي شروعات ۾ اسلامي دنيا ۾ چرخو ايجاد ڪيو ويو،&lt;ref name=&quot;Pacey2&quot;&gt;{{cite book|title=Technology in World Civilization: A Thousand-Year History|last=Pacey|first=Arnold|publisher=The MIT Press|year=1991|edition=First MIT Press paperback|location=Cambridge MA|pages=23–24|orig-year=1990}}&lt;/ref&gt; اها ٻئي ڪپهه جي صنعت جي ترقي لاء بنيادي هئا. چرخو پڻ اسپننگ مشين جو اڳوان آهي، جيڪو 18هين صدي جي شروعاتي صنعتي انقلاب دوران هڪ اهم ترقي هو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|title=Rethinking the Industrial Revolution: Five Centuries of Transition from Agrarian to Industrial Capitalism in England|last1=Žmolek|first1=Michael Andrew|date=2013|publisher=Brill|isbn=978-90-04-25179-3|page=328|quote=The spinning jenny was basically an adaptation of its precursor the spinning wheel|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229031336/https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|archive-date=December 29, 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

سڀ کان پھريون پروگرام جي قابل مشينون مسلم دنيا ۾ ٺاھيون ويون. هڪ موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو، هڪ پروگرام ڪرڻ وارو موسيقي جو اوزار، پروگرام جي قابل مشين جي ابتدائي قسم هئي. پهريون موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو هڪ خودڪار بانسري وڄائڻ وارو هو، جيڪو بنو موسيٰ ڀائرن پاران ايجاد ڪيو ويو، جنهن کي 9هين صدي عيسويءَ ۾ سندن  &quot;سمجهدار آلن جي ڪتاب&quot; ۾ بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koetsier&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Koetsier |first1=Teun  |year=2001 |title=On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators |journal=Mechanism and Machine Theory |volume=36 |issue=5 |pages=589–603 |publisher=Elsevier |doi=10.1016/S0094-114X(01)00005-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Kapur |first1=Ajay |last2=Carnegie |first2=Dale |last3=Murphy |first3=Jim |last4=Long |first4=Jason |title=Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music |journal=[[Organised Sound]] |date=2017 |volume=22 |issue=2 |pages=195–205 |doi=10.1017/S1355771817000103 |publisher=[[Cambridge University Press]] |s2cid=143427257 |issn=1355-7718|doi-access=free }}&lt;/ref&gt; سال 1206ع ۾، الجزري پروگرام جي قابل آٽو ميٽا/روبوٽ ايجاد ڪيو. هن چار آٽوميٽن موسيقارن کي بيان ڪيو، جن ۾ ڍول وڄائڻ وارا شامل آهن جيڪي هڪ پروگراميبل ڊرم مشين ذريعي هلايا ويندا هيا، جتي انهن کي مختلف تال ۽ مختلف ڍول نمونن کي وڄائڻ لاء ٺاهي سگهجندو هو.&lt;ref name=&quot;Sharkey2&quot;&gt;Professor Noel Sharkey, [https://web.archive.org/web/20070629182810/http://www.shef.ac.uk/marcoms/eview/articles58/robot.html A 13th Century Programmable Robot (Archive)], [[University of Sheffield]].&lt;/ref&gt;[[File:Agricola1.jpg|thumb|upright|پاڻيءَ تي هلندڙ مائن جو لٿو، جيڪو معدنيات کي مٿي اٻارڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو هيو - 1554ع]]

جديد انجنيئرنگ جي ترقي کان اڳ، [[رياضي]] کي هنرمندن ۽ ڪاريگرن، جهڙوڪ چڪي ٺاهيندڙ، ڪلاڪ ساز، اوزار ساز ۽ سرويئر استعمال ڪيو. انهن پيشن کان علاوه، يونيورسٽين ٽيڪنالاجي لاء گهڻو عملي اهميت نه ڏنو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;   

[[ريناسنس|رينائسينس]] دوران مشيني آرٽس جي حالت لاءِ معياري حوالو ڏنو ويو آهي مائننگ انجنيئرنگ جي مقالي ڊي ري ميٽيليڪا (1556) ۾، جنهن ۾ ارضيات، کان کني ۽ ڪيمسٽري جا حصا پڻ شامل آهن. ڊي ري ميٽيليڪا ايندڙ 180 سالن لاءِ معياري ڪيمسٽري جو حوالو هو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;  

===Modern era===
[[File:The world's first iron bridge.jpg|thumb|left|253px|The application of the steam engine allowed coke to be substituted for charcoal in iron making, lowering the cost of iron, which provided engineers with a new material for building bridges. This bridge was made of [[cast iron]], which was soon displaced by less brittle [[wrought iron]] as a structural material.]]
The 

جديد دور: ٻاڦ واري انجڻ جي استعمال سان ڪوڪ کي لوھ جي ٺاھڻ ۾ چارڪول جي بدران لوھ جي قيمت گھٽائڻ جي اجازت ڏني وئي، جنھن انجنيئرن کي پل تعمير ڪرڻ لاءِ نئون مواد مهيا ڪيو. هيءَ پل اڇلايل لوهه جي ٺهيل هئي، جنهن کي جلد ئي گهٽ ٿلهي لوهه جي اڏاوت واري مواد جي طور تي هٽايو ويو. ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي سائنس، ڪڏهن ڪڏهن نيوٽنين ميڪانڪس به سڏجي ٿي، جديد انجنيئرنگ جي سائنسي بنيادن تي قائم آهي. 18 صدي عيسويء ۾ هڪ پيشي جي طور تي انجنيئرنگ جي اڀار سان، اصطلاح وڌيڪ تنگ طور تي انهن شعبن تي لاڳو ڪيو ويو، جن ۾ رياضي ۽ سائنس انهن سرن تي لاڳو ڪيا ويا. ساڳيءَ طرح، فوجي ۽ سول انجنيئرنگ کان علاوه، جيڪي شعبا پوءِ ميڪنڪ آرٽس جي نالي سان سڃاتا ويا، سي انجنيئرنگ ۾ شامل ڪيا ويا. ڪينال جي تعمير صنعتي انقلاب جي شروعاتي مرحلن دوران هڪ اهم انجنيئرنگ ڪم هو. جان سميٽون پهريون خود اعلان ڪيل سول انجنيئر هو ۽ اڪثر ڪري سول انجنيئرنگ جي &quot;پيء&quot; طور سمجهيو ويندو آهي. هو هڪ انگريز سول انجنيئر هو، جيڪو پلن، واهن، بندرگاهن ۽ لائٽ هائوسز جي ڊيزائن جو ذميوار هو. هو هڪ قابل مڪينيڪل انجنيئر ۽ هڪ نامور فزڪسسٽ پڻ هو. هڪ ماڊل واٽر ويل استعمال ڪندي، سميٽون ست سالن تائين تجربا ڪيا، ڪارڪردگي وڌائڻ جا طريقا طئي ڪيا. سميٽون لوهه جي محور ۽ گيئرز کي واٽر ويلز ۾ متعارف ڪرايو. Smeaton پڻ نيوڪمن اسٽيم انجڻ ۾ ميڪيڪل سڌارا ڪيا. سميٽون ٽيون ايڊيسٽون لائيٽ هائوس (1755-59) ٺاهيو، جتي هن 'هائيڊولڪ لائم' (مارٽر جو هڪ روپ جيڪو پاڻي هيٺ ٺهندو) جي استعمال جي شروعات ڪئي ۽ هڪ ٽيڪنڪ تيار ڪئي جنهن ۾ لائيٽ هائوس جي عمارت ۾ گرينائيٽ جا ڊبل بلاڪ شامل هئا.

science of [[classical mechanics]], sometimes called Newtonian mechanics, formed the scientific basis of much of modern engineering.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot;&gt;{{cite book|title=Science and Technology in the Industrial Revolution |url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu |url-access=registration|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|year=1969|publisher =University of Toronto Press|isbn=978-0802016379 }}&lt;/ref&gt; With the rise of engineering as a [[profession]] in the 18th century, the term became more narrowly applied to fields in which mathematics and science were applied to these ends. Similarly, in addition to military and civil engineering, the fields then known as the [[mechanic arts]] became incorporated into engineering.

Canal building was an important engineering work during the early phases of the Industrial Revolution.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Transportation Revolution, 1815–1860 |last=Taylor|first= George Rogers|year=1969
|publisher=M.E. Sharpe |isbn= 978-0-87332-101-3}}
&lt;/ref&gt;

[[John Smeaton]] was the first self-proclaimed civil engineer and is often regarded as the &quot;father&quot; of civil engineering. He was an English civil engineer responsible for the design of bridges, canals, harbors, and lighthouses. He was also a capable [[mechanical engineer]] and an eminent [[physicist]]. Using a model water wheel, Smeaton conducted experiments for seven years, determining ways to increase efficiency.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1= William|year= 2012 |publisher = University of Chicago Press|isbn= 978-0-226-72634-2 }}&lt;/ref&gt;{{rp|127}}   Smeaton introduced iron axles and gears to water wheels.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon&quot;/&gt;{{rp|69}} Smeaton also made mechanical improvements to the [[Newcomen steam engine]]. Smeaton designed the third [[Eddystone Lighthouse]] (1755–59) where he pioneered the use of '[[hydraulic lime]]' (a form of [[mortar (masonry)|mortar]] which will set under water) and developed a technique involving dovetailed blocks of granite in the building of the lighthouse. He is important in the history, rediscovery of, and development of modern [[cement]], because he identified the compositional requirements needed to obtain &quot;hydraulicity&quot; in lime; work which led ultimately to the invention of [[Portland cement]].

Applied science led to the development of the steam engine. The sequence of events began with the invention of the [[barometer]] and the measurement of atmospheric pressure by [[Evangelista Torricelli]] in 1643, demonstration of the force of atmospheric pressure by [[Otto von Guericke]] using the [[Magdeburg hemispheres]] in 1656, laboratory experiments by [[Denis Papin]], who built experimental model steam engines and demonstrated the use of a piston, which he published in 1707. [[Edward Somerset, 2nd Marquess of Worcester]] published a book of 100 inventions containing a method for raising waters similar to a [[coffee percolator]]. [[Samuel Morland]], a mathematician and inventor who worked on pumps, left notes at the Vauxhall Ordinance Office on a steam pump design that [[Thomas Savery]] read. In 1698 Savery built a steam pump called &quot;The Miner's Friend&quot;. It employed both vacuum and pressure.&lt;ref&gt;{{cite book | last = Jenkins | first = Rhys | title = Links in the History of Engineering and Technology from Tudor Times| publisher = Ayer Publishing| year = 1936 | page = 66 | isbn = 978-0-8369-2167-0}}&lt;/ref&gt; Iron merchant [[Thomas Newcomen]], who built the first commercial piston steam engine in 1712, was not known to have any scientific training.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press&quot;/&gt;{{rp|32}}

[[File:Pan_Am_Boeing_747-121_N732PA_Bidini.jpg|thumb|left|250px|[[Jumbo Jet]]]]
The application of steam-powered cast iron blowing cylinders for providing pressurized air for [[blast furnace]]s lead to a large increase in iron production in the late 18th century. The higher furnace temperatures made possible with steam-powered blast allowed for the use of more lime in [[blast furnace]]s, which enabled the transition from charcoal to [[coke (fuel)|coke]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=A History of Metallurgy, Second Edition |last=Tylecote |first=R.F. |year=  1992|publisher =Maney Publishing, for the Institute of Materials |location= London|isbn=978-0-901462-88-6}}&lt;/ref&gt; These innovations lowered the cost of iron, making [[Wagonway|horse railways]] and iron bridges practical. The [[puddling process]], patented by [[Henry Cort]] in 1784 produced large scale quantities of wrought iron. [[Hot blast]], patented by [[James Beaumont Neilson]] in 1828, greatly lowered the amount of fuel needed to smelt iron. With the development of the high pressure steam engine, the power to weight ratio of steam engines made practical steamboats and locomotives possible.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot;&gt;{{cite book |title=A History of Industrial Power in the United States, 1730–1930, Vol. 2: Steam Power |last1=Hunter |first1= Louis C.|year=1985 | publisher =University Press of Virginia|location= Charlottesville}}&lt;/ref&gt; New steel making processes, such as the [[Bessemer process]] and the open hearth furnace, ushered in an area of heavy engineering in the late 19th century.

One of the most famous engineers of the mid-19th century was [[Isambard Kingdom Brunel]], who built railroads, dockyards and steamships.

[[File:Gulf Offshore Platform.jpg|thumb|upright|Offshore platform, [[Gulf of Mexico]]]]
The [[Industrial Revolution]] created a demand for machinery with metal parts, which led to the development of several [[machine tools]]. Boring cast iron cylinders with precision was not possible until [[John Wilkinson (industrialist)|John Wilkinson]] invented his [[John Wilkinson (industrialist)#Boring machine for steam engines|boring machine]], which is considered the first [[machine tool]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Roe | first = Joseph Wickham | title = English and American Tool Builders | publisher = Yale University Press | year = 1916 | location = New Haven, Connecticut | url = https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | lccn = 16011753 | access-date = November 10, 2018 | archive-date = January 26, 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210126171157/https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; Other machine tools included the [[screw cutting lathe]], [[milling machine]], [[turret lathe]] and the [[Planer (metalworking)|metal planer]]. Precision machining techniques were developed in the first half of the 19th century. These included the use of gigs to guide the machining tool over the work and fixtures to hold the work in the proper position. Machine tools and machining techniques capable of producing [[interchangeable parts]] lead to [[Mass production|large scale factory production]] by the late 19th century.&lt;ref&gt;{{Hounshell1984}}&lt;/ref&gt;

The United States Census of 1850 listed the occupation of &quot;engineer&quot; for the first time with a count of 2,000.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Cowan |first=Ruth Schwartz |author-link=Ruth Schwartz Cowan |title=A Social History of American Technology |publisher=Oxford University Press |place=New York |year=1997 |isbn=978-0-19-504605-2|page=138}}&lt;/ref&gt; There were fewer than 50 engineering graduates in the U.S. before 1865. In 1870 there were a dozen U.S. mechanical engineering graduates, with that number increasing to 43 per year in 1875. In 1890, there were 6,000 engineers in civil, [[mining]], mechanical and electrical.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot; /&gt;

There was no chair of applied mechanism and applied mechanics at Cambridge until 1875, and no chair of engineering at Oxford until 1907. Germany established technical universities earlier.&lt;ref&gt;
{{cite book
|title=A Short History of Twentieth Century Technology
 |last=Williams
 |first= Trevor I.
|year= 1982|publisher =Oxford University Press
|location= US
|isbn= 978-0-19-858159-8 |pages=3
}}
&lt;/ref&gt;

The foundations of [[electrical engineering]] in the 1800s included the experiments of [[Alessandro Volta]], [[Michael Faraday]], [[Georg Ohm]] and others and the invention of the [[electric telegraph]] in 1816 and the [[electric motor]] in 1872. The theoretical work of [[James Clerk Maxwell|James Maxwell]] (see: [[Maxwell's equations]]) and [[Heinrich Hertz]] in the late 19th century gave rise to the field of [[electronics]]. The later inventions of the [[vacuum tube]] and the [[transistor]] further accelerated the development of electronics to such an extent that electrical and electronics engineers currently outnumber their colleagues of any other engineering specialty.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;
[[Chemical engineering]] developed in the late nineteenth century.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; Industrial scale manufacturing demanded new materials and new processes and by 1880 the need for large scale production of chemicals was such that a new industry was created, dedicated to the development and large scale manufacturing of chemicals in new industrial plants.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; The role of the chemical engineer was the design of these chemical plants and processes.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;

[[File:Four solaire 001.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Odeillo solar furnace|solar furnace at Odeillo]] in the [[Pyrénées-Orientales]] in [[France]] can reach temperatures up to {{convert|3500|C|F}}.]]

Aeronautical engineering deals with [[aircraft design process]] design while [[aerospace engineering]] is a more modern term that expands the reach of the discipline by including [[spacecraft]] design. Its origins can be traced back to the aviation pioneers around the start of the 20th century although the work of [[Sir George Cayley]] has recently been dated as being from the last decade of the 18th century. Early knowledge of aeronautical engineering was largely empirical with some concepts and skills imported from other branches of engineering.&lt;ref name=&quot;americana&quot;&gt;{{cite encyclopedia | author = Van Every, Kermit E. | encyclopedia = Encyclopedia Americana | title = Aeronautical engineering| year = 1986| publisher = Grolier Incorporated| volume =1| pages = 226 }}&lt;/ref&gt;

The first [[PhD]] in engineering (technically, ''applied science and engineering'') awarded in the United States went to [[Josiah Willard Gibbs]] at [[Yale University]] in 1863; it was also the second PhD awarded in science in the U.S.&lt;ref&gt;
 {{cite book
  | last = Wheeler
  | first = Lynde Phelps
  | title = Josiah Willard Gibbs&amp;nbsp;– the History of a Great Mind
  | publisher = Ox Bow Press
  | year = 1951
  | isbn = 978-1-881987-11-6}}&lt;/ref&gt;

Only a [[decade]] after the successful flights by the [[Wright brothers]], there was extensive development of aeronautical engineering through development of military aircraft that were used in [[World War I]]. Meanwhile, research to provide fundamental background science continued by combining [[theoretical physics]] with experiments.

==انجنيئرڱ جون مکيه شاخون==
[[فائل:Hoover_dam_from_air.jpg|کاٻو|thumb|200x200 عڪسلون|هوور ڊيم]]
انجنيئرڱ ڪئي شاخن ۾ ورهايل آهي. انجنيئر ڪنھن خاص شاخ لاءِ مھارت حاصل ڪندو آهي، انجنيئرڱ  جون ڪجهہ اهم شاخون هي آهن. 
===ڪيميائي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ڪيميائي انجنيئرنگ]]
===سول انجنيئرڱ===
ڏسو: [[سول انجنيئرنگ]]
===برقياتي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[بجلي جي انجنيئرنگ]]
===مڪينيڪل انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ميڪينيڪل انجنيئرنگ]]
===ٻيون شاخون===
ٻين شاخن ۾،
* مائننگ انجنيئرڱ
* ڌاتڪاري انجنيئرڱ
* [[حياتياتي انجنيئرنگ|حياتياتي انجنيئرڱ]]
* ٽيڪسٽائل (ڪپڙن جي) انجنيئرڱ
* اليڪٽرونڪ انجنيئرڱ
* پيٽروليم انجنيئرڱ
* [[سافٽ ويئر انجنيئرنگ|سافٽويئر انجنيئرڱ]]
* انڊسٽريئل انجنيئرڱ
* ماحولياتي انجنيئرڱ
* زرعي انجنيئرڱ
* سائونڊ انجنيئرڱ
* خلائي انجنيئرڱ
* [[آٽوموٽيو انجنيئرنگ|آٽوموبائل (گاڏين جي) انجنيئرڱ]] ۽ بيون شاخون شامل آهن.

: 
==انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ== 
==انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون==
==مشق== 
==طريقو==
==سماجي حوالي سان== 
==ٻين شعبن سان لاڳاپا==
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انجنيئرنگ]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:علم طبعي سائنس]]</text>
      <sha1>5ni55adoub2gocn5hc7pdj4ecibbpp5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296916</id>
      <parentid>296914</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T16:36:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296916</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40057" sha1="r73lfw8xe5gd7huulg0rfh2e87em02o" xml:space="preserve">[[File:Maquina_vapor_Watt_ETSIIM.jpg|thumb| ٻاڦ واري انجڻ، صنعتي انقلاب ۾ اهم ڊرائيور، جديد تاريخ ۾ انجنيئرنگ جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو. هي بيم انجڻ ٽيڪنيڪل يونيورسٽي آف ميڊريز ۾ ڊسپلي تي آهي.]]   
'''انجنيئرڱ ''' (Engineering) قدرتي سائنس    ۽ [[رياضي]] جي علمي ڄاڻ آهي، جيڪا مشينن ۽ انهن جي ڊيزائن، تجزين، سرشتن ۽ ٽيڪنالاجي مسئلن کي حل ڪرڻ، سان متعلق آهي. جديد انجنيئرنگ ڪيترن ئي ذيلي شعبن تي مشتمل آهي جنهن ۾ بنيادي ڍانچي، مشينري، گاڏيون، اليڪٽرانڪ مواد ۽ توانائي سسٽم کي ڊزائين ڪرڻ ۽ بهتر ڪرڻ شامل آهن. انجنيئرنگ جو اصطلاح لاطيني لفظ، &quot;انجينيم&quot; مان ورتل آهي، جنهن جي معنيٰ &quot;هوشيار يا چالاڪ&quot; آهي.

انجنيئرنگ جو نظم وضبط انجنيئرنگ جي وڌيڪ خاص شعبن، هر هڪ لاڳو ڪيل رياضي، لاڳو ٿيل سائنس ۽ ايپليڪيشن جي قسمن جي خاص علائقن تي وڌيڪ خاص زور سان، وسيع رينج تي مشتمل آهي (ڏسو انجنيئرنگ جي لغت). 

وصف: تاريخ: انجنيئرنگ جون مکيه شاخون: انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ: انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون: مشق: طريقو: سماجي حوالي سان: ٻين شعبن سان لاڳاپا: پڻ ڏسو: خارجي لنڪس:

==تعريف==
آمريڪي انجنيئرز ڪائونسل فار پروفيشنل ڊولپمينٽ (ECPD) ”انجنيئرنگ“ جي تعريف هن ريت ڪئي آهي؛  
&lt;blockquote class=&quot;&quot; style=&quot;&quot;&gt;
انجنيئرڱ [[سائنس]] جي شاخ آهي، جيڪو مشينن، [[اوزار|اوزارن]] يا ٻين ساز و سامان جي ڊيزائننگ مان سائنسي اصولن جو تخليقي اطلاق ڪرڻ يا پيداوار جي عمل کي ڊيزائن ڪرڻ يا ترقي ڏيڻ يا انهن کي اڪيلو يا ميلاپ ۾ استعمال ڪندي ڪم يا انهن جي جوڙجڪ جي مڪمل ادراڪ سان تعمير ڪرڻ يا هلائڻ؛ يا مخصوص آپريٽنگ حالتن جي تحت انهن جي رويي جي اڳڪٿي ڪرڻ، سڀني لحاظ کان، آپريشن جي اقتصاديات، زندگي ۽ ملڪيت جي حفاظت سان گڏ، هڪ ارادي عمل آهي.
&lt;/blockquote&gt;

==تاريخ==
{{Main|انجنيئرنگ جي تاريخ}}
[[File:Grondplan citadel Lille.JPG|thumb|&quot;للي جي گهواري&quot; جو نقشو، سال 1668ع ۾، هڪ فوجي انجنيئر، وابن پاران ٺاهيو ويو، جيڪو سندس دور جو سڀ کان وڏو فوجي انجنيئر هو.]]
انجنيئرڱ قديم دور کان وٺي وجود ۾ آهي، جڏهن انسانن ليور، ڦيٿو، رسي ايجاد ڪيا.

اصطلاح، انجنيئرنگ لفظ، انجنيئر مان نڪتل آهي، جيڪو پاڻ 14هين صدي عيسويء ۾ واپس اچي ٿو جڏهن هڪ انجنيئر،  &quot;ملٽري انجڻ جو هڪ تعمير ڪندڙ&quot; (لفظي طور تي، منجنيق يا محاصري جي انجن کي ٺاهڻ يا هلائڻ وارو) جو حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite OED|engineer}}&lt;/ref&gt; هاڻي، هڪ &quot;انجڻ&quot; کي، هڪ فوجي مشين، جنگ ۾ استعمال ٿيندڙ هڪ مشيني اوزار (مثال طور، هڪ منجنيق) جو حوالو ڏنو ويو آهي. غير معمولي استعمال جا قابل ذڪر مثال جيڪي اڄ ڏينهن تائين بچيل آهن فوجي انجنيئرنگ ڪور آهن، مثال طور، يو ايس آرمي ڪور آف انجنيئرز.

لفظ ”انجڻ“ خود ان کان به پراڻي اصل جو آهي، جيڪا لاطيني &quot;انجينيم&quot; (1250ع)، جنهن جي معنيٰ آهي ”فطري ڪيفيت، خاص ڪري ذهني طاقت، تنهنڪري هڪ چالاڪ ايجاد“، مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;Origin: 1250–1300; ME engin &lt; AF, OF &lt; L ingenium nature, innate quality, esp. mental power, hence a clever invention, equiv. to in- + -genium, equiv. to gen- begetting; Source: Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.&lt;/ref&gt; بعد ۾، جيئن ته غير فوجي اڏاوتن جي ڊيزائن، جهڙوڪ پل ۽ عمارتون، هڪ ٽيڪنيڪل نظم جي طور تي پختو ٿي ويا، سول انجنيئرنگ جو اصطلاح لغت ۾ داخل ٿيو، انهن ماڻهن، جيڪا فوجي انجنيئرنگ جي نظم و ضبط ۾ شامل آهن ۽ جيڪا غير فوجي منصوبن جي تعمير ۾ ماهر آهن، جي وچ ۾  فرق ڪرڻ جو طريقو آهي. 

=== قديم دور ===
[[File:Pont du Gard BLS.jpg|thumb|آڳاٽي رومن، سلطنت جي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ صاف ۽ تازي پاڻي جي مسلسل فراهمي آڻڻ لاء پاڻيءَ جا اڪويڊڪٽ (ناله) ٺاهيا.]]قديم مصر جا اهرام، ميسوپوٽيميا جا زيگورئٽ، قديم يونان ۾ اڪروپولس ۽ پارٿينون، رومن جا اڪويڊڪٽ، ويا ​​اپيا (Via Apia) ۽ ڪولوزيم، ٽيوتيهواڪان ۽ تنجاور جو برهديشور مندر، ٻين ڪيترن ئي شين مان، قديمي سول ۽ فوجي انجنيئر جي مهارت جي ثبوت طور بيٺا آهن. ٻيا يادگار، جيڪي هاڻي بيٺا نه آهن، جهڙوڪ بابل، عراق جا معلق باغ ۽ اسڪندريه جا ڦاروس، پنهنجي وقت جون اهم انجنيئرنگ ڪاميابيون هيون ۽ انهن کي قديم دنيا جي ستن عجائب ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. 

ڇهه ڪلاسڪ سادي مشينون قديم ويجهي اوڀر ۾ سڃاتل هيون. پچر (wedge) ۽ مائل (ريمپ) قديم زماني کان وٺي سڃاتل هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2}}&lt;/ref&gt; ڦيٿو، ڦيٿي ۽ ايڪسل ميڪانيزم سان گڏ، ميسوپوٽيميا (جديد عراق) ۾ 5هين صدي قبل مسيح ۾ ايجاد ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East|author=D.T. Potts|year=2012|page=285}}&lt;/ref&gt; ليور ميڪانيزم پهريون ڀيرو تقريبا 5,000 سال اڳ ويجھو اوڀر ۾ ظاهر ٿيو، جتي اهو هڪ سادي وزن ڪرڻ جي پيماني&lt;ref name=&quot;Paipetis2&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ وڏي شين کي منتقل ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Egyptian Construction and Architecture|last1=Clarke|first1=Somers|last2=Engelbach|first2=Reginald|date=1990|publisher=[[Courier Corporation]]|isbn=978-0-486-26485-1|pages=86–90}}&lt;/ref&gt; ليور شدوف، پاڻي کڻڻ واري ڊوائيس، پهرين ڪرين مشين ۾ پڻ استعمال ڪيو ويو، جيڪي پهريان 3000 ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا ۾&lt;ref name=&quot;Paipetis3&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ پوءِ 2000 ق.م. ۾  قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ ظاهر ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|title=The Technology of Mesopotamia|last1=Faiella|first1=Graham|date=2006|publisher=[[The Rosen Publishing Group]]|isbn=978-1-4042-0560-4|page=27|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103045623/https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|archive-date=January 3, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; پلي جي شروعات جا سڀ کان اوائل ثبوت ٻئي ملينيم ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns2&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصر ۾ ٻارهين ڊائناسٽي (1991–1802 قبل مسيح) تائين ويندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry|last1=Arnold|first1=Dieter|date=1991|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-511374-7|page=71}}&lt;/ref&gt; اسڪرو، ايجاد ڪيل سادي مشينن مان آخري،&lt;ref name=&quot;Woods2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|title=Ancient Machines: From Wedges to Waterwheels|last=Woods|first=Michael|author2=Mary B. Woods|publisher=Twenty-First Century Books|year=2000|isbn=0-8225-2994-7|location=USA|pages=58|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104003216/https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|archive-date=January 4, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جو استعمال پهريون ڀيرو ميسوپوٽيميا ۾ نو-آشورين دور (911-609 ق.م) ۾ ظاهر ٿيو.&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns3&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; مصر جا اهرام، ڇهه سادي مشينن مان ٽن، مائل، پچر ۽ ليور استعمال ڪندي ٺاهيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35|title=Ancient Machines: From Grunts to Graffiti|last=Wood|first=Michael|publisher=Runestone Press|year=2000|isbn=0-8225-2996-3|location=Minneapolis, MN|pages=[https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35 35, 36]}}&lt;/ref&gt;

ابتدائي سول انجنيئر جو نالو &quot;امهوتيپ&quot; (Imhotep) هيو.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot; /&gt; جوزير، فرعون جي آفيسرن مان هڪ،  2630-2611 ق.م. ۾، سقاره، مصر ۾ &quot;جوزير جي هرم&quot; (Pyramid)، سيڙهين واري هرم جي تعمير جي ڊيزائن ۽ نگراني ڪئي.&lt;ref name=&quot;Barry2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|title=Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation|last=Kemp|first=Barry J.|date=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-56388-3|page=159|author-link=Barry J. Kemp|access-date=August 20, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801100712/https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|archive-date=August 1, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابتدائي عملي پاڻي تي هلندڙ مشينون، واٽر وهيل ۽ واٽر مل (جندر)، پهريون ڀيرو فارسي سلطنت، جيڪي هاڻ عراق ۽ ايران آهن، ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures|last1=Selin|first1=Helaine|date=2013|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-94-017-1416-7|page=282}}&lt;/ref&gt;   

چوٿين صدي قبل مسيح ۾ ڪُش، (حبشه) جا ماڻهو ساڪيا (رهٽ) ٺاهيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|title=Ancient civilizations of Africa|author=G. Mokhtar|date=1981|publisher=Unesco. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa|isbn=978-0-435-94805-4|page=309|access-date=2012-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220502161727/https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|archive-date=May 2, 2022|via=Books.google.com|url-status=live}}&lt;/ref&gt; چوٿين صدي ق.م. ڪش ۾ حفير هڪ قسم جي ذخيري طور، جن ۾ پاڻي ذخيرو ڪرڻ ۽ ان سان گڏ آبپاشي کي وڌائڻ لاءِ ٺاهيا ويا هئا.&lt;ref name=&quot;Hinkel2&quot;&gt;Fritz Hintze, Kush XI; pp. 222–224.&lt;/ref&gt; فوجي مهمن دوران رستن جي تعمير لاءِ سيپرز جي مدد وٺي وئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.touregypt.net/featurestories/siegewarfare.html|title=Siege warfare in ancient Egypt|publisher=Tour Egypt|access-date=23 May 2020}}&lt;/ref&gt; 3700 کان 3250 ق.م. تائين ڪش جا ڏاڏاڻا ڪانسي جي دور ۾ سپيو تعمير ڪيا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life of the Nubians|last=Bianchi|first=Robert Steven|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2004|isbn=978-0-313-32501-4|page=227}}&lt;/ref&gt; ستين صدي ق.م. ۾ ڪش سلطنت ۾ بلاسٽ فرنيس (ڀٽيون) پڻ بڻائي ويون.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Humphris|first1=Jane|last2=Charlton|first2=Michael F. |last3=Keen |first3=Jake |last4=Sauder |first4=Lee |last5=Alshishani |first5=Fareed |date=2018 |title=Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe |journal=Journal of Field Archaeology |volume=43 |issue=5 |pages=399 |doi=10.1080/00934690.2018.1479085 |issn=0093-4690|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|title=A History of Sub-Saharan Africa|first1=Robert O.|last1=Collins|first2=James M.|last2=Burns|date= 2007|publisher=Cambridge University Press|via=Google Books|isbn=978-0-521-86746-7|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709183058/https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|title=The Nubian Past: An Archaeology of the Sudan|first=David N.|last=Edwards|date= 2004|publisher=Taylor &amp; Francis|via=Google Books|isbn=978-0-203-48276-6|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181948/https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Humphris&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Humphris J, Charlton MF, Keen J, Sauder L, Alshishani F | title = Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe | journal = Journal of Field Archaeology | volume = 43 | issue = 5 | pages = 399–416 | date = June 2018 | doi = 10.1080/00934690.2018.1479085 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;   

قديم يونان ۾  شهري ۽ فوجي استعمال لاء مشينون تيار ڪيون. انٽيڪيٿرا ميڪانيزم، هڪ ابتدائي ڄاتل ميڪنيڪل اينالاگ ڪمپيوٽر&lt;ref&gt;&quot;[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html The Antikythera Mechanism Research Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080428070448/http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html|date=2008-04-28}}&quot;, The Antikythera Mechanism Research Project. Retrieved July 1, 2007 Quote: &quot;The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical &quot;computer&quot; which tracks the cycles of the Solar System.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|title=Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.|last=Wilford|first=John|date=July 31, 2008|work=[[The New York Times]]|access-date=February 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204053238/http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|archive-date=December 4, 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ آرشيميدس جون مشيني ايجادون، يوناني ميڪنيڪل انجنيئرنگ جا مثال آهن. آرڪيميڊيز جي ڪجهه ايجادن سان گڏوگڏ اينٽيڪيٿرا ميڪانيزم، ڊفرنشل گيئرنگ يا ايپي سائڪلڪ گيئرنگ جي نفيس ڄاڻ جي ضرورت هئي، مشين جي نظريي ۾ ٻه اهم اصول جن صنعتي انقلاب جي گيئر ٽرينن کي ڊزائين ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، ۽ انهن شعبن جهڙوڪ روبوٽڪس ۽ گاڏين جي انجنيئرنگ ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيڻ ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Wright, M T.|year=2005|title=Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2|journal=Antiquarian Horology|volume=29|issue=1 (September 2005)|pages=54–60}}&lt;/ref&gt;

قديم چيني، يوناني، رومن ۽ هن فوجون فوجي مشينن ۽ ايجادن جهڙوڪ توپخاني جو استعمال ڪيو، اهو 4هين صدي قبل مسيح جي چوڌاري يونانين طرفان ٽريم، بالسٽا ۽ منجنيق ۾ ترقي ڪئي ويون&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Britannica on Greek civilization in the 5th century – Military technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090606072841/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology|date=June 6, 2009}} Quote: &quot;The 7th century, by contrast, had witnessed rapid innovations, such as the introduction of the hoplite and the trireme, which still were the basic instruments of war in the 5th.&quot; and &quot;But it was the development of artillery that opened an epoch, and this invention did not predate the 4th century. It was first heard of in the context of Sicilian warfare against Carthage in the time of Dionysius I of Syracuse.&quot;&lt;/ref&gt; ۽ وچين دور ۾، ٽريبوچيٽ طور ترقي ڪيون.

=== وچين دور يا اسلامي سونهري دور ===
پون چڪي ۽ ونڊ پمپ جون سڀ کان پھريون عملي مشينون، پھريون ڀيرو مسلم دنيا ۾ اسلامي سونهري دور ۾، جيڪي ھاڻي ايران، افغانستان ۽ پاڪستان آھن، 9هين صدي عيسويءَ ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [[Donald Routledge Hill]] (1986). ''Islamic Technology: An illustrated history'', p. 54. [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|0-521-42239-6}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |first=Adam |last=Lucas |year=2006 |title=Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology |publisher=Brill Publishers |isbn=90-04-14649-0 |page=65}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Eldridge|first1=Frank|title=Wind Machines|date=1980|publisher=Litton Educational Publishing, Inc.|location=New York|isbn=0-442-26134-9|page=[https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15 15]|edition=2nd|url=https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Shepherd|first1=William|title=Electricity Generation Using Wind Power|date=2011|publisher=World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.|location=Singapore|isbn=978-981-4304-13-9|page=4|edition=1}}&lt;/ref&gt; سڀ کان پراڻي عملي ٻاڦ تي هلندڙ مشين ٻاڦ واري ٽربائن ذريعي هلائيندڙ اسٽيم جيڪ هئي، جنهن کي سال 1551ع ۾ عثماني مصر ۾ تقي الدين محمد بن معروف بيان ڪيو هو.&lt;ref&gt;[http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm Taqi al-Din and the First Steam Turbine, 1551 A.D.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080218171045/http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm|date=February 18, 2008}}, web page, accessed on line October 23, 2009; this web page refers to [[Ahmad Y Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–5, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ahmad Y. Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–35, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]]&lt;/ref&gt; 

6هين صدي عيسويء ۾ ڪپهه جي جننگ جو آلو هندستان ۾ ايجاد ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|title=Inventing the Cotton Gin: Machine and Myth in Antebellum America|author=Lakwete, Angela|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=2003|isbn=978-0-8018-7394-2|place=Baltimore|pages=1–6|ref=Lakwete|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420214459/https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|archive-date=April 20, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ 11هين صدي جي شروعات ۾ اسلامي دنيا ۾ چرخو ايجاد ڪيو ويو،&lt;ref name=&quot;Pacey2&quot;&gt;{{cite book|title=Technology in World Civilization: A Thousand-Year History|last=Pacey|first=Arnold|publisher=The MIT Press|year=1991|edition=First MIT Press paperback|location=Cambridge MA|pages=23–24|orig-year=1990}}&lt;/ref&gt; اها ٻئي ڪپهه جي صنعت جي ترقي لاء بنيادي هئا. چرخو پڻ اسپننگ مشين جو اڳوان آهي، جيڪو 18هين صدي جي شروعاتي صنعتي انقلاب دوران هڪ اهم ترقي هو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|title=Rethinking the Industrial Revolution: Five Centuries of Transition from Agrarian to Industrial Capitalism in England|last1=Žmolek|first1=Michael Andrew|date=2013|publisher=Brill|isbn=978-90-04-25179-3|page=328|quote=The spinning jenny was basically an adaptation of its precursor the spinning wheel|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229031336/https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|archive-date=December 29, 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

سڀ کان پھريون پروگرام جي قابل مشينون مسلم دنيا ۾ ٺاھيون ويون. هڪ موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو، هڪ پروگرام ڪرڻ وارو موسيقي جو اوزار، پروگرام جي قابل مشين جي ابتدائي قسم هئي. پهريون موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو هڪ خودڪار بانسري وڄائڻ وارو هو، جيڪو بنو موسيٰ ڀائرن پاران ايجاد ڪيو ويو، جنهن کي 9هين صدي عيسويءَ ۾ سندن  &quot;سمجهدار آلن جي ڪتاب&quot; ۾ بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koetsier&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Koetsier |first1=Teun  |year=2001 |title=On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators |journal=Mechanism and Machine Theory |volume=36 |issue=5 |pages=589–603 |publisher=Elsevier |doi=10.1016/S0094-114X(01)00005-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Kapur |first1=Ajay |last2=Carnegie |first2=Dale |last3=Murphy |first3=Jim |last4=Long |first4=Jason |title=Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music |journal=[[Organised Sound]] |date=2017 |volume=22 |issue=2 |pages=195–205 |doi=10.1017/S1355771817000103 |publisher=[[Cambridge University Press]] |s2cid=143427257 |issn=1355-7718|doi-access=free }}&lt;/ref&gt; سال 1206ع ۾، الجزري پروگرام جي قابل آٽو ميٽا/روبوٽ ايجاد ڪيو. هن چار آٽوميٽن موسيقارن کي بيان ڪيو، جن ۾ ڍول وڄائڻ وارا شامل آهن جيڪي هڪ پروگراميبل ڊرم مشين ذريعي هلايا ويندا هيا، جتي انهن کي مختلف تال ۽ مختلف ڍول نمونن کي وڄائڻ لاء ٺاهي سگهجندو هو.&lt;ref name=&quot;Sharkey2&quot;&gt;Professor Noel Sharkey, [https://web.archive.org/web/20070629182810/http://www.shef.ac.uk/marcoms/eview/articles58/robot.html A 13th Century Programmable Robot (Archive)], [[University of Sheffield]].&lt;/ref&gt;[[File:Agricola1.jpg|thumb|upright|پاڻيءَ تي هلندڙ مائن جو لٿو، جيڪو معدنيات کي مٿي اٻارڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو هيو - 1554ع]]

جديد انجنيئرنگ جي ترقي کان اڳ، [[رياضي]] کي هنرمندن ۽ ڪاريگرن، جهڙوڪ چڪي ٺاهيندڙ، ڪلاڪ ساز، اوزار ساز ۽ سرويئر استعمال ڪيو. انهن پيشن کان علاوه، يونيورسٽين ٽيڪنالاجي لاء گهڻو عملي اهميت نه ڏنو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;   

[[ريناسنس|رينائسينس]] دوران مشيني آرٽس جي حالت لاءِ معياري حوالو ڏنو ويو آهي مائننگ انجنيئرنگ جي مقالي ڊي ري ميٽيليڪا (1556) ۾، جنهن ۾ ارضيات، کان کني ۽ ڪيمسٽري جا حصا پڻ شامل آهن. ڊي ري ميٽيليڪا ايندڙ 180 سالن لاءِ معياري ڪيمسٽري جو حوالو هو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;  

=== جديد دور ===
[[File:The world's first iron bridge.jpg|thumb|left|253px|ٻاڦ واري انجڻ جي استعمال سان ڪوڪ کي لوھ جي ٺاھڻ ۾ چارڪول جي بدران لوھ جي قيمت گھٽائڻ جي اجازت ڏني وئي، جنھن انجنيئرن کي پل تعمير ڪرڻ لاءِ نئون مواد مهيا ڪيو. هيءَ پل اڇلايل لوهه جي ٺهيل هئي، جنهن کي جلد ئي گهٽ ٿلهي لوهه جي اڏاوت واري مواد جي طور تي هٽايو ويو.]]
ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي سائنس، ڪڏهن ڪڏهن نيوٽنين ميڪانڪس به سڏجي ٿي، جديد انجنيئرنگ جي سائنسي بنيادن تي قائم آهي.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon4&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 18 صدي عيسويء ۾ هڪ پيشي جي طور تي انجنيئرنگ جي اڀار سان، اصطلاح وڌيڪ تنگ طور تي انهن شعبن تي لاڳو ڪيو ويو، جن ۾ رياضي ۽ سائنس انهن سرن تي لاڳو ڪيا ويا. ساڳيءَ طرح، فوجي ۽ سول انجنيئرنگ کان علاوه، جيڪي شعبا پوءِ ميڪنڪ آرٽس جي نالي سان سڃاتا ويا، سي انجنيئرنگ ۾ شامل ڪيا ويا. ڪينال جي تعمير صنعتي انقلاب جي شروعاتي مرحلن دوران هڪ اهم انجنيئرنگ ڪم هو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Transportation Revolution, 1815–1860|last=Taylor|first=George Rogers|publisher=M.E. Sharpe|year=1969|isbn=978-0-87332-101-3}}&lt;/ref&gt; 

جان سميٽن پهريون خود اعلان ڪيل سول انجنيئر هو ۽ اڪثر ڪري سول انجنيئرنگ جي &quot;پيء&quot; طور سمجهيو ويندو آهي. هو هڪ انگريز سول انجنيئر هو، جيڪو پلن، واهن، بندرگاهن ۽ لائٽ هائوسز جي ڊيزائن جو ذميوار هو. هو هڪ قابل مڪينيڪل انجنيئر ۽ هڪ نامور فزڪسسٽ پڻ هو. هڪ ماڊل واٽر ويل استعمال ڪندي، سميٽن ست سالن تائين تجربا ڪيا، ڪارڪردگي وڌائڻ جا طريقا طئي ڪيا.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press2&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1=William|publisher=University of Chicago Press|year=2012|isbn=978-0-226-72634-2}}&lt;/ref&gt; سميٽن لوهه جي محور ۽ گيئرز کي واٽر ويلز ۾ متعارف ڪرايو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon5&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; سميٽن پڻ نيوڪمن اسٽيم انجڻ ۾ ميڪيڪل سڌارا ڪيا. سميٽن ٽيون ايڊيسٽون لائيٽ هائوس (1755-59) ٺاهيو، جتي هن 'هائيڊولڪ لائم' (مارٽر جو هڪ روپ جيڪو پاڻي هيٺ ٺهندو) جي استعمال جي شروعات ڪئي ۽ هڪ ٽيڪنڪ تيار ڪئي جنهن ۾ لائيٽ هائوس جي عمارت ۾ گرينائيٽ جا ڊبل بلاڪ شامل هئا. 

He is important in the history, rediscovery of, and development of modern [[cement]], because he identified the compositional requirements needed to obtain &quot;hydraulicity&quot; in lime; work which led ultimately to the invention of [[Portland cement]].

Applied science led to the development of the steam engine. The sequence of events began with the invention of the [[barometer]] and the measurement of atmospheric pressure by [[Evangelista Torricelli]] in 1643, demonstration of the force of atmospheric pressure by [[Otto von Guericke]] using the [[Magdeburg hemispheres]] in 1656, laboratory experiments by [[Denis Papin]], who built experimental model steam engines and demonstrated the use of a piston, which he published in 1707. [[Edward Somerset, 2nd Marquess of Worcester]] published a book of 100 inventions containing a method for raising waters similar to a [[coffee percolator]]. [[Samuel Morland]], a mathematician and inventor who worked on pumps, left notes at the Vauxhall Ordinance Office on a steam pump design that [[Thomas Savery]] read. In 1698 Savery built a steam pump called &quot;The Miner's Friend&quot;. It employed both vacuum and pressure.&lt;ref&gt;{{cite book | last = Jenkins | first = Rhys | title = Links in the History of Engineering and Technology from Tudor Times| publisher = Ayer Publishing| year = 1936 | page = 66 | isbn = 978-0-8369-2167-0}}&lt;/ref&gt; Iron merchant [[Thomas Newcomen]], who built the first commercial piston steam engine in 1712, was not known to have any scientific training.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1=William|publisher=University of Chicago Press|year=2012|isbn=978-0-226-72634-2}}&lt;/ref&gt;{{rp|32}}

[[File:Pan_Am_Boeing_747-121_N732PA_Bidini.jpg|thumb|left|250px|[[Jumbo Jet]]]]
The application of steam-powered cast iron blowing cylinders for providing pressurized air for [[blast furnace]]s lead to a large increase in iron production in the late 18th century. The higher furnace temperatures made possible with steam-powered blast allowed for the use of more lime in [[blast furnace]]s, which enabled the transition from charcoal to [[coke (fuel)|coke]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=A History of Metallurgy, Second Edition |last=Tylecote |first=R.F. |year=  1992|publisher =Maney Publishing, for the Institute of Materials |location= London|isbn=978-0-901462-88-6}}&lt;/ref&gt; These innovations lowered the cost of iron, making [[Wagonway|horse railways]] and iron bridges practical. The [[puddling process]], patented by [[Henry Cort]] in 1784 produced large scale quantities of wrought iron. [[Hot blast]], patented by [[James Beaumont Neilson]] in 1828, greatly lowered the amount of fuel needed to smelt iron. With the development of the high pressure steam engine, the power to weight ratio of steam engines made practical steamboats and locomotives possible.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot;&gt;{{cite book |title=A History of Industrial Power in the United States, 1730–1930, Vol. 2: Steam Power |last1=Hunter |first1= Louis C.|year=1985 | publisher =University Press of Virginia|location= Charlottesville}}&lt;/ref&gt; New steel making processes, such as the [[Bessemer process]] and the open hearth furnace, ushered in an area of heavy engineering in the late 19th century.

One of the most famous engineers of the mid-19th century was [[Isambard Kingdom Brunel]], who built railroads, dockyards and steamships.

[[File:Gulf Offshore Platform.jpg|thumb|upright|Offshore platform, [[Gulf of Mexico]]]]
The [[Industrial Revolution]] created a demand for machinery with metal parts, which led to the development of several [[machine tools]]. Boring cast iron cylinders with precision was not possible until [[John Wilkinson (industrialist)|John Wilkinson]] invented his [[John Wilkinson (industrialist)#Boring machine for steam engines|boring machine]], which is considered the first [[machine tool]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Roe | first = Joseph Wickham | title = English and American Tool Builders | publisher = Yale University Press | year = 1916 | location = New Haven, Connecticut | url = https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | lccn = 16011753 | access-date = November 10, 2018 | archive-date = January 26, 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210126171157/https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; Other machine tools included the [[screw cutting lathe]], [[milling machine]], [[turret lathe]] and the [[Planer (metalworking)|metal planer]]. Precision machining techniques were developed in the first half of the 19th century. These included the use of gigs to guide the machining tool over the work and fixtures to hold the work in the proper position. Machine tools and machining techniques capable of producing [[interchangeable parts]] lead to [[Mass production|large scale factory production]] by the late 19th century.&lt;ref&gt;{{Hounshell1984}}&lt;/ref&gt;

The United States Census of 1850 listed the occupation of &quot;engineer&quot; for the first time with a count of 2,000.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Cowan |first=Ruth Schwartz |author-link=Ruth Schwartz Cowan |title=A Social History of American Technology |publisher=Oxford University Press |place=New York |year=1997 |isbn=978-0-19-504605-2|page=138}}&lt;/ref&gt; There were fewer than 50 engineering graduates in the U.S. before 1865. In 1870 there were a dozen U.S. mechanical engineering graduates, with that number increasing to 43 per year in 1875. In 1890, there were 6,000 engineers in civil, [[mining]], mechanical and electrical.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot; /&gt;

There was no chair of applied mechanism and applied mechanics at Cambridge until 1875, and no chair of engineering at Oxford until 1907. Germany established technical universities earlier.&lt;ref&gt;
{{cite book
|title=A Short History of Twentieth Century Technology
 |last=Williams
 |first= Trevor I.
|year= 1982|publisher =Oxford University Press
|location= US
|isbn= 978-0-19-858159-8 |pages=3
}}
&lt;/ref&gt;

The foundations of [[electrical engineering]] in the 1800s included the experiments of [[Alessandro Volta]], [[Michael Faraday]], [[Georg Ohm]] and others and the invention of the [[electric telegraph]] in 1816 and the [[electric motor]] in 1872. The theoretical work of [[James Clerk Maxwell|James Maxwell]] (see: [[Maxwell's equations]]) and [[Heinrich Hertz]] in the late 19th century gave rise to the field of [[electronics]]. The later inventions of the [[vacuum tube]] and the [[transistor]] further accelerated the development of electronics to such an extent that electrical and electronics engineers currently outnumber their colleagues of any other engineering specialty.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;
[[Chemical engineering]] developed in the late nineteenth century.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; Industrial scale manufacturing demanded new materials and new processes and by 1880 the need for large scale production of chemicals was such that a new industry was created, dedicated to the development and large scale manufacturing of chemicals in new industrial plants.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; The role of the chemical engineer was the design of these chemical plants and processes.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;

[[File:Four solaire 001.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Odeillo solar furnace|solar furnace at Odeillo]] in the [[Pyrénées-Orientales]] in [[France]] can reach temperatures up to {{convert|3500|C|F}}.]]

Aeronautical engineering deals with [[aircraft design process]] design while [[aerospace engineering]] is a more modern term that expands the reach of the discipline by including [[spacecraft]] design. Its origins can be traced back to the aviation pioneers around the start of the 20th century although the work of [[Sir George Cayley]] has recently been dated as being from the last decade of the 18th century. Early knowledge of aeronautical engineering was largely empirical with some concepts and skills imported from other branches of engineering.&lt;ref name=&quot;americana&quot;&gt;{{cite encyclopedia | author = Van Every, Kermit E. | encyclopedia = Encyclopedia Americana | title = Aeronautical engineering| year = 1986| publisher = Grolier Incorporated| volume =1| pages = 226 }}&lt;/ref&gt;

The first [[PhD]] in engineering (technically, ''applied science and engineering'') awarded in the United States went to [[Josiah Willard Gibbs]] at [[Yale University]] in 1863; it was also the second PhD awarded in science in the U.S.&lt;ref&gt;
 {{cite book
  | last = Wheeler
  | first = Lynde Phelps
  | title = Josiah Willard Gibbs&amp;nbsp;– the History of a Great Mind
  | publisher = Ox Bow Press
  | year = 1951
  | isbn = 978-1-881987-11-6}}&lt;/ref&gt;

Only a [[decade]] after the successful flights by the [[Wright brothers]], there was extensive development of aeronautical engineering through development of military aircraft that were used in [[World War I]]. Meanwhile, research to provide fundamental background science continued by combining [[theoretical physics]] with experiments.

==انجنيئرڱ جون مکيه شاخون==
[[فائل:Hoover_dam_from_air.jpg|کاٻو|thumb|200x200 عڪسلون|هوور ڊيم]]
انجنيئرڱ ڪئي شاخن ۾ ورهايل آهي. انجنيئر ڪنھن خاص شاخ لاءِ مھارت حاصل ڪندو آهي، انجنيئرڱ  جون ڪجهہ اهم شاخون هي آهن. 
===ڪيميائي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ڪيميائي انجنيئرنگ]]
===سول انجنيئرڱ===
ڏسو: [[سول انجنيئرنگ]]
===برقياتي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[بجلي جي انجنيئرنگ]]
===مڪينيڪل انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ميڪينيڪل انجنيئرنگ]]
===ٻيون شاخون===
ٻين شاخن ۾،
* مائننگ انجنيئرڱ
* ڌاتڪاري انجنيئرڱ
* [[حياتياتي انجنيئرنگ|حياتياتي انجنيئرڱ]]
* ٽيڪسٽائل (ڪپڙن جي) انجنيئرڱ
* اليڪٽرونڪ انجنيئرڱ
* پيٽروليم انجنيئرڱ
* [[سافٽ ويئر انجنيئرنگ|سافٽويئر انجنيئرڱ]]
* انڊسٽريئل انجنيئرڱ
* ماحولياتي انجنيئرڱ
* زرعي انجنيئرڱ
* سائونڊ انجنيئرڱ
* خلائي انجنيئرڱ
* [[آٽوموٽيو انجنيئرنگ|آٽوموبائل (گاڏين جي) انجنيئرڱ]] ۽ بيون شاخون شامل آهن.

: 
==انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ== 
==انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون==
==مشق== 
==طريقو==
==سماجي حوالي سان== 
==ٻين شعبن سان لاڳاپا==
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انجنيئرنگ]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:علم طبعي سائنس]]</text>
      <sha1>r73lfw8xe5gd7huulg0rfh2e87em02o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296917</id>
      <parentid>296916</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T16:53:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296917</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40406" sha1="cjtqstcosr2zxwm92utqq2clpiwg7ou" xml:space="preserve">[[File:Maquina_vapor_Watt_ETSIIM.jpg|thumb| ٻاڦ واري انجڻ، صنعتي انقلاب ۾ اهم ڊرائيور، جديد تاريخ ۾ انجنيئرنگ جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو. هي بيم انجڻ ٽيڪنيڪل يونيورسٽي آف ميڊريز ۾ ڊسپلي تي آهي.]]   
'''انجنيئرڱ ''' (Engineering) قدرتي سائنس    ۽ [[رياضي]] جي علمي ڄاڻ آهي، جيڪا مشينن ۽ انهن جي ڊيزائن، تجزين، سرشتن ۽ ٽيڪنالاجي مسئلن کي حل ڪرڻ، سان متعلق آهي. جديد انجنيئرنگ ڪيترن ئي ذيلي شعبن تي مشتمل آهي جنهن ۾ بنيادي ڍانچي، مشينري، گاڏيون، اليڪٽرانڪ مواد ۽ توانائي سسٽم کي ڊزائين ڪرڻ ۽ بهتر ڪرڻ شامل آهن. انجنيئرنگ جو اصطلاح لاطيني لفظ، &quot;انجينيم&quot; مان ورتل آهي، جنهن جي معنيٰ &quot;هوشيار يا چالاڪ&quot; آهي.

انجنيئرنگ جو نظم وضبط انجنيئرنگ جي وڌيڪ خاص شعبن، هر هڪ لاڳو ڪيل رياضي، لاڳو ٿيل سائنس ۽ ايپليڪيشن جي قسمن جي خاص علائقن تي وڌيڪ خاص زور سان، وسيع رينج تي مشتمل آهي (ڏسو انجنيئرنگ جي لغت). 

وصف: تاريخ: انجنيئرنگ جون مکيه شاخون: انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ: انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون: مشق: طريقو: سماجي حوالي سان: ٻين شعبن سان لاڳاپا: پڻ ڏسو: خارجي لنڪس:

==تعريف==
آمريڪي انجنيئرز ڪائونسل فار پروفيشنل ڊولپمينٽ (ECPD) ”انجنيئرنگ“ جي تعريف هن ريت ڪئي آهي؛  
&lt;blockquote class=&quot;&quot; style=&quot;&quot;&gt;
انجنيئرڱ [[سائنس]] جي شاخ آهي، جيڪو مشينن، [[اوزار|اوزارن]] يا ٻين ساز و سامان جي ڊيزائننگ مان سائنسي اصولن جو تخليقي اطلاق ڪرڻ يا پيداوار جي عمل کي ڊيزائن ڪرڻ يا ترقي ڏيڻ يا انهن کي اڪيلو يا ميلاپ ۾ استعمال ڪندي ڪم يا انهن جي جوڙجڪ جي مڪمل ادراڪ سان تعمير ڪرڻ يا هلائڻ؛ يا مخصوص آپريٽنگ حالتن جي تحت انهن جي رويي جي اڳڪٿي ڪرڻ، سڀني لحاظ کان، آپريشن جي اقتصاديات، زندگي ۽ ملڪيت جي حفاظت سان گڏ، هڪ ارادي عمل آهي.
&lt;/blockquote&gt;

==تاريخ==
{{Main|انجنيئرنگ جي تاريخ}}
[[File:Grondplan citadel Lille.JPG|thumb|&quot;للي جي گهواري&quot; جو نقشو، سال 1668ع ۾، هڪ فوجي انجنيئر، وابن پاران ٺاهيو ويو، جيڪو سندس دور جو سڀ کان وڏو فوجي انجنيئر هو.]]
انجنيئرڱ قديم دور کان وٺي وجود ۾ آهي، جڏهن انسانن ليور، ڦيٿو، رسي ايجاد ڪيا.

اصطلاح، انجنيئرنگ لفظ، انجنيئر مان نڪتل آهي، جيڪو پاڻ 14هين صدي عيسويء ۾ واپس اچي ٿو جڏهن هڪ انجنيئر،  &quot;ملٽري انجڻ جو هڪ تعمير ڪندڙ&quot; (لفظي طور تي، منجنيق يا محاصري جي انجن کي ٺاهڻ يا هلائڻ وارو) جو حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite OED|engineer}}&lt;/ref&gt; هاڻي، هڪ &quot;انجڻ&quot; کي، هڪ فوجي مشين، جنگ ۾ استعمال ٿيندڙ هڪ مشيني اوزار (مثال طور، هڪ منجنيق) جو حوالو ڏنو ويو آهي. غير معمولي استعمال جا قابل ذڪر مثال جيڪي اڄ ڏينهن تائين بچيل آهن فوجي انجنيئرنگ ڪور آهن، مثال طور، يو ايس آرمي ڪور آف انجنيئرز.

لفظ ”انجڻ“ خود ان کان به پراڻي اصل جو آهي، جيڪا لاطيني &quot;انجينيم&quot; (1250ع)، جنهن جي معنيٰ آهي ”فطري ڪيفيت، خاص ڪري ذهني طاقت، تنهنڪري هڪ چالاڪ ايجاد“، مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;Origin: 1250–1300; ME engin &lt; AF, OF &lt; L ingenium nature, innate quality, esp. mental power, hence a clever invention, equiv. to in- + -genium, equiv. to gen- begetting; Source: Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.&lt;/ref&gt; بعد ۾، جيئن ته غير فوجي اڏاوتن جي ڊيزائن، جهڙوڪ پل ۽ عمارتون، هڪ ٽيڪنيڪل نظم جي طور تي پختو ٿي ويا، سول انجنيئرنگ جو اصطلاح لغت ۾ داخل ٿيو، انهن ماڻهن، جيڪا فوجي انجنيئرنگ جي نظم و ضبط ۾ شامل آهن ۽ جيڪا غير فوجي منصوبن جي تعمير ۾ ماهر آهن، جي وچ ۾  فرق ڪرڻ جو طريقو آهي. 

=== قديم دور ===
[[File:Pont du Gard BLS.jpg|thumb|آڳاٽي رومن، سلطنت جي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ صاف ۽ تازي پاڻي جي مسلسل فراهمي آڻڻ لاء پاڻيءَ جا اڪويڊڪٽ (ناله) ٺاهيا.]]قديم مصر جا اهرام، ميسوپوٽيميا جا زيگورئٽ، قديم يونان ۾ اڪروپولس ۽ پارٿينون، رومن جا اڪويڊڪٽ، ويا ​​اپيا (Via Apia) ۽ ڪولوزيم، ٽيوتيهواڪان ۽ تنجاور جو برهديشور مندر، ٻين ڪيترن ئي شين مان، قديمي سول ۽ فوجي انجنيئر جي مهارت جي ثبوت طور بيٺا آهن. ٻيا يادگار، جيڪي هاڻي بيٺا نه آهن، جهڙوڪ بابل، عراق جا معلق باغ ۽ اسڪندريه جا ڦاروس، پنهنجي وقت جون اهم انجنيئرنگ ڪاميابيون هيون ۽ انهن کي قديم دنيا جي ستن عجائب ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. 

ڇهه ڪلاسڪ سادي مشينون قديم ويجهي اوڀر ۾ سڃاتل هيون. پچر (wedge) ۽ مائل (ريمپ) قديم زماني کان وٺي سڃاتل هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2}}&lt;/ref&gt; ڦيٿو، ڦيٿي ۽ ايڪسل ميڪانيزم سان گڏ، ميسوپوٽيميا (جديد عراق) ۾ 5هين صدي قبل مسيح ۾ ايجاد ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East|author=D.T. Potts|year=2012|page=285}}&lt;/ref&gt; ليور ميڪانيزم پهريون ڀيرو تقريبا 5,000 سال اڳ ويجھو اوڀر ۾ ظاهر ٿيو، جتي اهو هڪ سادي وزن ڪرڻ جي پيماني&lt;ref name=&quot;Paipetis2&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ وڏي شين کي منتقل ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Egyptian Construction and Architecture|last1=Clarke|first1=Somers|last2=Engelbach|first2=Reginald|date=1990|publisher=[[Courier Corporation]]|isbn=978-0-486-26485-1|pages=86–90}}&lt;/ref&gt; ليور شدوف، پاڻي کڻڻ واري ڊوائيس، پهرين ڪرين مشين ۾ پڻ استعمال ڪيو ويو، جيڪي پهريان 3000 ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا ۾&lt;ref name=&quot;Paipetis3&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ پوءِ 2000 ق.م. ۾  قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ ظاهر ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|title=The Technology of Mesopotamia|last1=Faiella|first1=Graham|date=2006|publisher=[[The Rosen Publishing Group]]|isbn=978-1-4042-0560-4|page=27|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103045623/https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|archive-date=January 3, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; پلي جي شروعات جا سڀ کان اوائل ثبوت ٻئي ملينيم ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns2&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصر ۾ ٻارهين ڊائناسٽي (1991–1802 قبل مسيح) تائين ويندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry|last1=Arnold|first1=Dieter|date=1991|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-511374-7|page=71}}&lt;/ref&gt; اسڪرو، ايجاد ڪيل سادي مشينن مان آخري،&lt;ref name=&quot;Woods2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|title=Ancient Machines: From Wedges to Waterwheels|last=Woods|first=Michael|author2=Mary B. Woods|publisher=Twenty-First Century Books|year=2000|isbn=0-8225-2994-7|location=USA|pages=58|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104003216/https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|archive-date=January 4, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جو استعمال پهريون ڀيرو ميسوپوٽيميا ۾ نو-آشورين دور (911-609 ق.م) ۾ ظاهر ٿيو.&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns3&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; مصر جا اهرام، ڇهه سادي مشينن مان ٽن، مائل، پچر ۽ ليور استعمال ڪندي ٺاهيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35|title=Ancient Machines: From Grunts to Graffiti|last=Wood|first=Michael|publisher=Runestone Press|year=2000|isbn=0-8225-2996-3|location=Minneapolis, MN|pages=[https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35 35, 36]}}&lt;/ref&gt;

ابتدائي سول انجنيئر جو نالو &quot;امهوتيپ&quot; (Imhotep) هيو.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot; /&gt; جوزير، فرعون جي آفيسرن مان هڪ،  2630-2611 ق.م. ۾، سقاره، مصر ۾ &quot;جوزير جي هرم&quot; (Pyramid)، سيڙهين واري هرم جي تعمير جي ڊيزائن ۽ نگراني ڪئي.&lt;ref name=&quot;Barry2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|title=Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation|last=Kemp|first=Barry J.|date=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-56388-3|page=159|author-link=Barry J. Kemp|access-date=August 20, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801100712/https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|archive-date=August 1, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابتدائي عملي پاڻي تي هلندڙ مشينون، واٽر وهيل ۽ واٽر مل (جندر)، پهريون ڀيرو فارسي سلطنت، جيڪي هاڻ عراق ۽ ايران آهن، ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures|last1=Selin|first1=Helaine|date=2013|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-94-017-1416-7|page=282}}&lt;/ref&gt;   

چوٿين صدي قبل مسيح ۾ ڪُش، (حبشه) جا ماڻهو ساڪيا (رهٽ) ٺاهيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|title=Ancient civilizations of Africa|author=G. Mokhtar|date=1981|publisher=Unesco. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa|isbn=978-0-435-94805-4|page=309|access-date=2012-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220502161727/https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|archive-date=May 2, 2022|via=Books.google.com|url-status=live}}&lt;/ref&gt; چوٿين صدي ق.م. ڪش ۾ حفير هڪ قسم جي ذخيري طور، جن ۾ پاڻي ذخيرو ڪرڻ ۽ ان سان گڏ آبپاشي کي وڌائڻ لاءِ ٺاهيا ويا هئا.&lt;ref name=&quot;Hinkel2&quot;&gt;Fritz Hintze, Kush XI; pp. 222–224.&lt;/ref&gt; فوجي مهمن دوران رستن جي تعمير لاءِ سيپرز جي مدد وٺي وئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.touregypt.net/featurestories/siegewarfare.html|title=Siege warfare in ancient Egypt|publisher=Tour Egypt|access-date=23 May 2020}}&lt;/ref&gt; 3700 کان 3250 ق.م. تائين ڪش جا ڏاڏاڻا ڪانسي جي دور ۾ سپيو تعمير ڪيا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life of the Nubians|last=Bianchi|first=Robert Steven|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2004|isbn=978-0-313-32501-4|page=227}}&lt;/ref&gt; ستين صدي ق.م. ۾ ڪش سلطنت ۾ بلاسٽ فرنيس (ڀٽيون) پڻ بڻائي ويون.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Humphris|first1=Jane|last2=Charlton|first2=Michael F. |last3=Keen |first3=Jake |last4=Sauder |first4=Lee |last5=Alshishani |first5=Fareed |date=2018 |title=Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe |journal=Journal of Field Archaeology |volume=43 |issue=5 |pages=399 |doi=10.1080/00934690.2018.1479085 |issn=0093-4690|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|title=A History of Sub-Saharan Africa|first1=Robert O.|last1=Collins|first2=James M.|last2=Burns|date= 2007|publisher=Cambridge University Press|via=Google Books|isbn=978-0-521-86746-7|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709183058/https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|title=The Nubian Past: An Archaeology of the Sudan|first=David N.|last=Edwards|date= 2004|publisher=Taylor &amp; Francis|via=Google Books|isbn=978-0-203-48276-6|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181948/https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Humphris&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Humphris J, Charlton MF, Keen J, Sauder L, Alshishani F | title = Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe | journal = Journal of Field Archaeology | volume = 43 | issue = 5 | pages = 399–416 | date = June 2018 | doi = 10.1080/00934690.2018.1479085 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;   

قديم يونان ۾  شهري ۽ فوجي استعمال لاء مشينون تيار ڪيون. انٽيڪيٿرا ميڪانيزم، هڪ ابتدائي ڄاتل ميڪنيڪل اينالاگ ڪمپيوٽر&lt;ref&gt;&quot;[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html The Antikythera Mechanism Research Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080428070448/http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html|date=2008-04-28}}&quot;, The Antikythera Mechanism Research Project. Retrieved July 1, 2007 Quote: &quot;The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical &quot;computer&quot; which tracks the cycles of the Solar System.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|title=Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.|last=Wilford|first=John|date=July 31, 2008|work=[[The New York Times]]|access-date=February 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204053238/http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|archive-date=December 4, 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ آرشيميدس جون مشيني ايجادون، يوناني ميڪنيڪل انجنيئرنگ جا مثال آهن. آرڪيميڊيز جي ڪجهه ايجادن سان گڏوگڏ اينٽيڪيٿرا ميڪانيزم، ڊفرنشل گيئرنگ يا ايپي سائڪلڪ گيئرنگ جي نفيس ڄاڻ جي ضرورت هئي، مشين جي نظريي ۾ ٻه اهم اصول جن صنعتي انقلاب جي گيئر ٽرينن کي ڊزائين ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، ۽ انهن شعبن جهڙوڪ روبوٽڪس ۽ گاڏين جي انجنيئرنگ ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيڻ ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Wright, M T.|year=2005|title=Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2|journal=Antiquarian Horology|volume=29|issue=1 (September 2005)|pages=54–60}}&lt;/ref&gt;

قديم چيني، يوناني، رومن ۽ هن فوجون فوجي مشينن ۽ ايجادن جهڙوڪ توپخاني جو استعمال ڪيو، اهو 4هين صدي قبل مسيح جي چوڌاري يونانين طرفان ٽريم، بالسٽا ۽ منجنيق ۾ ترقي ڪئي ويون&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Britannica on Greek civilization in the 5th century – Military technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090606072841/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology|date=June 6, 2009}} Quote: &quot;The 7th century, by contrast, had witnessed rapid innovations, such as the introduction of the hoplite and the trireme, which still were the basic instruments of war in the 5th.&quot; and &quot;But it was the development of artillery that opened an epoch, and this invention did not predate the 4th century. It was first heard of in the context of Sicilian warfare against Carthage in the time of Dionysius I of Syracuse.&quot;&lt;/ref&gt; ۽ وچين دور ۾، ٽريبوچيٽ طور ترقي ڪيون.

=== وچين دور يا اسلامي سونهري دور ===
پون چڪي ۽ ونڊ پمپ جون سڀ کان پھريون عملي مشينون، پھريون ڀيرو مسلم دنيا ۾ اسلامي سونهري دور ۾، جيڪي ھاڻي ايران، افغانستان ۽ پاڪستان آھن، 9هين صدي عيسويءَ ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [[Donald Routledge Hill]] (1986). ''Islamic Technology: An illustrated history'', p. 54. [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|0-521-42239-6}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |first=Adam |last=Lucas |year=2006 |title=Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology |publisher=Brill Publishers |isbn=90-04-14649-0 |page=65}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Eldridge|first1=Frank|title=Wind Machines|date=1980|publisher=Litton Educational Publishing, Inc.|location=New York|isbn=0-442-26134-9|page=[https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15 15]|edition=2nd|url=https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Shepherd|first1=William|title=Electricity Generation Using Wind Power|date=2011|publisher=World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.|location=Singapore|isbn=978-981-4304-13-9|page=4|edition=1}}&lt;/ref&gt; سڀ کان پراڻي عملي ٻاڦ تي هلندڙ مشين ٻاڦ واري ٽربائن ذريعي هلائيندڙ اسٽيم جيڪ هئي، جنهن کي سال 1551ع ۾ عثماني مصر ۾ تقي الدين محمد بن معروف بيان ڪيو هو.&lt;ref&gt;[http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm Taqi al-Din and the First Steam Turbine, 1551 A.D.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080218171045/http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm|date=February 18, 2008}}, web page, accessed on line October 23, 2009; this web page refers to [[Ahmad Y Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–5, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ahmad Y. Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–35, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]]&lt;/ref&gt; 

6هين صدي عيسويء ۾ ڪپهه جي جننگ جو آلو هندستان ۾ ايجاد ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|title=Inventing the Cotton Gin: Machine and Myth in Antebellum America|author=Lakwete, Angela|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=2003|isbn=978-0-8018-7394-2|place=Baltimore|pages=1–6|ref=Lakwete|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420214459/https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|archive-date=April 20, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ 11هين صدي جي شروعات ۾ اسلامي دنيا ۾ چرخو ايجاد ڪيو ويو،&lt;ref name=&quot;Pacey2&quot;&gt;{{cite book|title=Technology in World Civilization: A Thousand-Year History|last=Pacey|first=Arnold|publisher=The MIT Press|year=1991|edition=First MIT Press paperback|location=Cambridge MA|pages=23–24|orig-year=1990}}&lt;/ref&gt; اها ٻئي ڪپهه جي صنعت جي ترقي لاء بنيادي هئا. چرخو پڻ اسپننگ مشين جو اڳوان آهي، جيڪو 18هين صدي جي شروعاتي صنعتي انقلاب دوران هڪ اهم ترقي هو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|title=Rethinking the Industrial Revolution: Five Centuries of Transition from Agrarian to Industrial Capitalism in England|last1=Žmolek|first1=Michael Andrew|date=2013|publisher=Brill|isbn=978-90-04-25179-3|page=328|quote=The spinning jenny was basically an adaptation of its precursor the spinning wheel|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229031336/https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|archive-date=December 29, 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

سڀ کان پھريون پروگرام جي قابل مشينون مسلم دنيا ۾ ٺاھيون ويون. هڪ موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو، هڪ پروگرام ڪرڻ وارو موسيقي جو اوزار، پروگرام جي قابل مشين جي ابتدائي قسم هئي. پهريون موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو هڪ خودڪار بانسري وڄائڻ وارو هو، جيڪو بنو موسيٰ ڀائرن پاران ايجاد ڪيو ويو، جنهن کي 9هين صدي عيسويءَ ۾ سندن  &quot;سمجهدار آلن جي ڪتاب&quot; ۾ بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koetsier&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Koetsier |first1=Teun  |year=2001 |title=On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators |journal=Mechanism and Machine Theory |volume=36 |issue=5 |pages=589–603 |publisher=Elsevier |doi=10.1016/S0094-114X(01)00005-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Kapur |first1=Ajay |last2=Carnegie |first2=Dale |last3=Murphy |first3=Jim |last4=Long |first4=Jason |title=Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music |journal=[[Organised Sound]] |date=2017 |volume=22 |issue=2 |pages=195–205 |doi=10.1017/S1355771817000103 |publisher=[[Cambridge University Press]] |s2cid=143427257 |issn=1355-7718|doi-access=free }}&lt;/ref&gt; سال 1206ع ۾، الجزري پروگرام جي قابل آٽو ميٽا/روبوٽ ايجاد ڪيو. هن چار آٽوميٽن موسيقارن کي بيان ڪيو، جن ۾ ڍول وڄائڻ وارا شامل آهن جيڪي هڪ پروگراميبل ڊرم مشين ذريعي هلايا ويندا هيا، جتي انهن کي مختلف تال ۽ مختلف ڍول نمونن کي وڄائڻ لاء ٺاهي سگهجندو هو.&lt;ref name=&quot;Sharkey2&quot;&gt;Professor Noel Sharkey, [https://web.archive.org/web/20070629182810/http://www.shef.ac.uk/marcoms/eview/articles58/robot.html A 13th Century Programmable Robot (Archive)], [[University of Sheffield]].&lt;/ref&gt;[[File:Agricola1.jpg|thumb|upright|پاڻيءَ تي هلندڙ مائن جو لٿو، جيڪو معدنيات کي مٿي اٻارڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو هيو - 1554ع]]

جديد انجنيئرنگ جي ترقي کان اڳ، [[رياضي]] کي هنرمندن ۽ ڪاريگرن، جهڙوڪ چڪي ٺاهيندڙ، ڪلاڪ ساز، اوزار ساز ۽ سرويئر استعمال ڪيو. انهن پيشن کان علاوه، يونيورسٽين ٽيڪنالاجي لاء گهڻو عملي اهميت نه ڏنو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;   

[[ريناسنس|رينائسينس]] دوران مشيني آرٽس جي حالت لاءِ معياري حوالو ڏنو ويو آهي مائننگ انجنيئرنگ جي مقالي ڊي ري ميٽيليڪا (1556) ۾، جنهن ۾ ارضيات، کان کني ۽ ڪيمسٽري جا حصا پڻ شامل آهن. ڊي ري ميٽيليڪا ايندڙ 180 سالن لاءِ معياري ڪيمسٽري جو حوالو هو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;  

=== جديد دور ===
[[File:The world's first iron bridge.jpg|thumb|left|253px|ٻاڦ واري انجڻ جي استعمال سان ڪوڪ کي لوھ جي ٺاھڻ ۾ چارڪول جي بدران لوھ جي قيمت گھٽائڻ جي اجازت ڏني وئي، جنھن انجنيئرن کي پل تعمير ڪرڻ لاءِ نئون مواد مهيا ڪيو. هيءَ پل اڇلايل لوهه جي ٺهيل هئي، جنهن کي جلد ئي گهٽ ٿلهي لوهه جي اڏاوت واري مواد جي طور تي هٽايو ويو.]]
ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي سائنس، ڪڏهن ڪڏهن نيوٽنين ميڪانڪس به سڏجي ٿي، جديد انجنيئرنگ جي سائنسي بنيادن تي قائم آهي.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon4&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 18 صدي عيسويء ۾ هڪ پيشي جي طور تي انجنيئرنگ جي اڀار سان، اصطلاح وڌيڪ تنگ طور تي انهن شعبن تي لاڳو ڪيو ويو، جن ۾ رياضي ۽ سائنس انهن سرن تي لاڳو ڪيا ويا. ساڳيءَ طرح، فوجي ۽ سول انجنيئرنگ کان علاوه، جيڪي شعبا پوءِ ميڪنڪ آرٽس جي نالي سان سڃاتا ويا، سي انجنيئرنگ ۾ شامل ڪيا ويا. ڪينال جي تعمير صنعتي انقلاب جي شروعاتي مرحلن دوران هڪ اهم انجنيئرنگ ڪم هو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Transportation Revolution, 1815–1860|last=Taylor|first=George Rogers|publisher=M.E. Sharpe|year=1969|isbn=978-0-87332-101-3}}&lt;/ref&gt; 

جان سميٽن پهريون خود اعلان ڪيل سول انجنيئر هو ۽ اڪثر ڪري سول انجنيئرنگ جي &quot;پيء&quot; طور سمجهيو ويندو آهي. هو هڪ انگريز سول انجنيئر هو، جيڪو پلن، واهن، بندرگاهن ۽ لائٽ هائوسز جي ڊيزائن جو ذميوار هو. هو هڪ قابل مڪينيڪل انجنيئر ۽ هڪ نامور فزڪسسٽ پڻ هو. هڪ ماڊل واٽر ويل استعمال ڪندي، سميٽن ست سالن تائين تجربا ڪيا، ڪارڪردگي وڌائڻ جا طريقا طئي ڪيا.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press2&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1=William|publisher=University of Chicago Press|year=2012|isbn=978-0-226-72634-2}}&lt;/ref&gt; سميٽن لوهه جي محور ۽ گيئرز کي واٽر ويلز ۾ متعارف ڪرايو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon5&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; سميٽن پڻ نيوڪمن اسٽيم انجڻ ۾ ميڪيڪل سڌارا ڪيا. سميٽن ٽيون ايڊيسٽون لائيٽ هائوس (1755-59) ٺاهيو، جتي هن 'هائيڊولڪ لائم' (مارٽر جو هڪ روپ جيڪو پاڻي هيٺ ٺهندو) جي استعمال جي شروعات ڪئي ۽ هڪ ٽيڪنڪ تيار ڪئي جنهن ۾ لائيٽ هائوس جي عمارت ۾ گرينائيٽ جا ڊبل بلاڪ شامل هئا. هن جديد سيمنٽ جي تاريخ ۾, سيمنٽ جي ٻيهر دريافت ۽ ترقي سان اهم آهي, ڇاڪاڻ ته هن چوني ۾ &quot;هائيڊولڪيت&quot; حاصل ڪرڻ لاء گهربل ضرورتن جي نشاندهي ڪئي. ڪم, جنهن جي نتيجي ۾ آخرڪار پورٽلينڊ سيمينٽ جي ايجاد ٿي.  

اپلائيڊ سائنس اسٽيم انجڻ جي ترقيءَ جو سبب بڻيو. واقعن جو سلسلو 1643ع ۾ ايوانجلسٽا ٽوري سيلي پاران بيروميٽر جي ايجاد ۽ فضائي دٻاءَ جي ماپ سان شروع ٿيو، 1656ع ۾ اوٽو وون گيريڪي پاران ميگڊبرگ گولاسفير استعمال ڪندي فضائي دٻاءُ جي قوت جو مظاهرو، ڊينس پاپين پاران تجرباتي تعمير ڪندڙ ماڊل ٻاڦ واري انجڻ ۽ پسٽن جي استعمال جو مظاهرو ڪيو، جنهن کي هن 1707ع ۾ شايع ڪيو. ايڊورڊ سمرسيٽ، ورسيسٽر جي 2nd مارڪئس 100 ايجادن جو هڪ ڪتاب شايع ڪيو، جنهن ۾ پاڻيءَ کي بلند ڪرڻ جو طريقو ڪافي پرڪوليٽر وانگر آهي. ساموئل مورلينڊ، هڪ رياضي دان ۽ موجد جيڪو پمپن تي ڪم ڪندو هو، ووڪس هال آرڊيننس آفيس ۾ اسٽيم پمپ جي ڊيزائن تي نوٽس ڇڏيا، جيڪو ٿامس سيوري پڙهي. 1698ع ۾ سيوري هڪ ٻاڦ پمپ تعمير ڪيو جنهن کي &quot;دي مائنر جو دوست&quot; سڏيو ويندو هو.اهو ٻنهي خلا  ۽ دٻاء کي استعمال ڪندا ھئا.  لوھ جو سوداگر, ٿامس نيوڪمن، جنھن 1712ع ۾ پھريون ڪمرشل پسٽن ٻاڦ واري انجڻ ٺاھي، جنھن کي ڪا به سائنسي تربيت حاصل نه ھئي.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press3&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1=William|publisher=University of Chicago Press|year=2012|isbn=978-0-226-72634-2}}&lt;/ref&gt; 

[[File:Pan_Am_Boeing_747-121_N732PA_Bidini.jpg|thumb|left|250px|[[Jumbo Jet]]]]
The application of steam-powered cast iron blowing cylinders for providing pressurized air for [[blast furnace]]s lead to a large increase in iron production in the late 18th century. The higher furnace temperatures made possible with steam-powered blast allowed for the use of more lime in [[blast furnace]]s, which enabled the transition from charcoal to [[coke (fuel)|coke]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=A History of Metallurgy, Second Edition |last=Tylecote |first=R.F. |year=  1992|publisher =Maney Publishing, for the Institute of Materials |location= London|isbn=978-0-901462-88-6}}&lt;/ref&gt; These innovations lowered the cost of iron, making [[Wagonway|horse railways]] and iron bridges practical. The [[puddling process]], patented by [[Henry Cort]] in 1784 produced large scale quantities of wrought iron. [[Hot blast]], patented by [[James Beaumont Neilson]] in 1828, greatly lowered the amount of fuel needed to smelt iron. With the development of the high pressure steam engine, the power to weight ratio of steam engines made practical steamboats and locomotives possible.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot;&gt;{{cite book |title=A History of Industrial Power in the United States, 1730–1930, Vol. 2: Steam Power |last1=Hunter |first1= Louis C.|year=1985 | publisher =University Press of Virginia|location= Charlottesville}}&lt;/ref&gt; New steel making processes, such as the [[Bessemer process]] and the open hearth furnace, ushered in an area of heavy engineering in the late 19th century.

One of the most famous engineers of the mid-19th century was [[Isambard Kingdom Brunel]], who built railroads, dockyards and steamships.

[[File:Gulf Offshore Platform.jpg|thumb|upright|Offshore platform, [[Gulf of Mexico]]]]
The [[Industrial Revolution]] created a demand for machinery with metal parts, which led to the development of several [[machine tools]]. Boring cast iron cylinders with precision was not possible until [[John Wilkinson (industrialist)|John Wilkinson]] invented his [[John Wilkinson (industrialist)#Boring machine for steam engines|boring machine]], which is considered the first [[machine tool]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Roe | first = Joseph Wickham | title = English and American Tool Builders | publisher = Yale University Press | year = 1916 | location = New Haven, Connecticut | url = https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | lccn = 16011753 | access-date = November 10, 2018 | archive-date = January 26, 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210126171157/https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; Other machine tools included the [[screw cutting lathe]], [[milling machine]], [[turret lathe]] and the [[Planer (metalworking)|metal planer]]. Precision machining techniques were developed in the first half of the 19th century. These included the use of gigs to guide the machining tool over the work and fixtures to hold the work in the proper position. Machine tools and machining techniques capable of producing [[interchangeable parts]] lead to [[Mass production|large scale factory production]] by the late 19th century.&lt;ref&gt;{{Hounshell1984}}&lt;/ref&gt;

The United States Census of 1850 listed the occupation of &quot;engineer&quot; for the first time with a count of 2,000.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Cowan |first=Ruth Schwartz |author-link=Ruth Schwartz Cowan |title=A Social History of American Technology |publisher=Oxford University Press |place=New York |year=1997 |isbn=978-0-19-504605-2|page=138}}&lt;/ref&gt; There were fewer than 50 engineering graduates in the U.S. before 1865. In 1870 there were a dozen U.S. mechanical engineering graduates, with that number increasing to 43 per year in 1875. In 1890, there were 6,000 engineers in civil, [[mining]], mechanical and electrical.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot; /&gt;

There was no chair of applied mechanism and applied mechanics at Cambridge until 1875, and no chair of engineering at Oxford until 1907. Germany established technical universities earlier.&lt;ref&gt;
{{cite book
|title=A Short History of Twentieth Century Technology
 |last=Williams
 |first= Trevor I.
|year= 1982|publisher =Oxford University Press
|location= US
|isbn= 978-0-19-858159-8 |pages=3
}}
&lt;/ref&gt;

The foundations of [[electrical engineering]] in the 1800s included the experiments of [[Alessandro Volta]], [[Michael Faraday]], [[Georg Ohm]] and others and the invention of the [[electric telegraph]] in 1816 and the [[electric motor]] in 1872. The theoretical work of [[James Clerk Maxwell|James Maxwell]] (see: [[Maxwell's equations]]) and [[Heinrich Hertz]] in the late 19th century gave rise to the field of [[electronics]]. The later inventions of the [[vacuum tube]] and the [[transistor]] further accelerated the development of electronics to such an extent that electrical and electronics engineers currently outnumber their colleagues of any other engineering specialty.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;
[[Chemical engineering]] developed in the late nineteenth century.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; Industrial scale manufacturing demanded new materials and new processes and by 1880 the need for large scale production of chemicals was such that a new industry was created, dedicated to the development and large scale manufacturing of chemicals in new industrial plants.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; The role of the chemical engineer was the design of these chemical plants and processes.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;

[[File:Four solaire 001.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Odeillo solar furnace|solar furnace at Odeillo]] in the [[Pyrénées-Orientales]] in [[France]] can reach temperatures up to {{convert|3500|C|F}}.]]

Aeronautical engineering deals with [[aircraft design process]] design while [[aerospace engineering]] is a more modern term that expands the reach of the discipline by including [[spacecraft]] design. Its origins can be traced back to the aviation pioneers around the start of the 20th century although the work of [[Sir George Cayley]] has recently been dated as being from the last decade of the 18th century. Early knowledge of aeronautical engineering was largely empirical with some concepts and skills imported from other branches of engineering.&lt;ref name=&quot;americana&quot;&gt;{{cite encyclopedia | author = Van Every, Kermit E. | encyclopedia = Encyclopedia Americana | title = Aeronautical engineering| year = 1986| publisher = Grolier Incorporated| volume =1| pages = 226 }}&lt;/ref&gt;

The first [[PhD]] in engineering (technically, ''applied science and engineering'') awarded in the United States went to [[Josiah Willard Gibbs]] at [[Yale University]] in 1863; it was also the second PhD awarded in science in the U.S.&lt;ref&gt;
 {{cite book
  | last = Wheeler
  | first = Lynde Phelps
  | title = Josiah Willard Gibbs&amp;nbsp;– the History of a Great Mind
  | publisher = Ox Bow Press
  | year = 1951
  | isbn = 978-1-881987-11-6}}&lt;/ref&gt;

Only a [[decade]] after the successful flights by the [[Wright brothers]], there was extensive development of aeronautical engineering through development of military aircraft that were used in [[World War I]]. Meanwhile, research to provide fundamental background science continued by combining [[theoretical physics]] with experiments.

==انجنيئرڱ جون مکيه شاخون==
[[فائل:Hoover_dam_from_air.jpg|کاٻو|thumb|200x200 عڪسلون|هوور ڊيم]]
انجنيئرڱ ڪئي شاخن ۾ ورهايل آهي. انجنيئر ڪنھن خاص شاخ لاءِ مھارت حاصل ڪندو آهي، انجنيئرڱ  جون ڪجهہ اهم شاخون هي آهن. 
===ڪيميائي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ڪيميائي انجنيئرنگ]]
===سول انجنيئرڱ===
ڏسو: [[سول انجنيئرنگ]]
===برقياتي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[بجلي جي انجنيئرنگ]]
===مڪينيڪل انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ميڪينيڪل انجنيئرنگ]]
===ٻيون شاخون===
ٻين شاخن ۾،
* مائننگ انجنيئرڱ
* ڌاتڪاري انجنيئرڱ
* [[حياتياتي انجنيئرنگ|حياتياتي انجنيئرڱ]]
* ٽيڪسٽائل (ڪپڙن جي) انجنيئرڱ
* اليڪٽرونڪ انجنيئرڱ
* پيٽروليم انجنيئرڱ
* [[سافٽ ويئر انجنيئرنگ|سافٽويئر انجنيئرڱ]]
* انڊسٽريئل انجنيئرڱ
* ماحولياتي انجنيئرڱ
* زرعي انجنيئرڱ
* سائونڊ انجنيئرڱ
* خلائي انجنيئرڱ
* [[آٽوموٽيو انجنيئرنگ|آٽوموبائل (گاڏين جي) انجنيئرڱ]] ۽ بيون شاخون شامل آهن.

: 
==انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ== 
==انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون==
==مشق== 
==طريقو==
==سماجي حوالي سان== 
==ٻين شعبن سان لاڳاپا==
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انجنيئرنگ]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:علم طبعي سائنس]]</text>
      <sha1>cjtqstcosr2zxwm92utqq2clpiwg7ou</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296918</id>
      <parentid>296917</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T16:59:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296918</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="44133" sha1="qxkge87aivm0gdynm1zo88hav80glb1" xml:space="preserve">[[File:Maquina_vapor_Watt_ETSIIM.jpg|thumb| ٻاڦ واري انجڻ، صنعتي انقلاب ۾ اهم ڊرائيور، جديد تاريخ ۾ انجنيئرنگ جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو. هي بيم انجڻ ٽيڪنيڪل يونيورسٽي آف ميڊريز ۾ ڊسپلي تي آهي.]]   
'''انجنيئرڱ ''' (Engineering) قدرتي سائنس    ۽ [[رياضي]] جي علمي ڄاڻ آهي، جيڪا مشينن ۽ انهن جي ڊيزائن، تجزين، سرشتن ۽ ٽيڪنالاجي مسئلن کي حل ڪرڻ، سان متعلق آهي. جديد انجنيئرنگ ڪيترن ئي ذيلي شعبن تي مشتمل آهي جنهن ۾ بنيادي ڍانچي، مشينري، گاڏيون، اليڪٽرانڪ مواد ۽ توانائي سسٽم کي ڊزائين ڪرڻ ۽ بهتر ڪرڻ شامل آهن. انجنيئرنگ جو اصطلاح لاطيني لفظ، &quot;انجينيم&quot; مان ورتل آهي، جنهن جي معنيٰ &quot;هوشيار يا چالاڪ&quot; آهي.

انجنيئرنگ جو نظم وضبط انجنيئرنگ جي وڌيڪ خاص شعبن، هر هڪ لاڳو ڪيل رياضي، لاڳو ٿيل سائنس ۽ ايپليڪيشن جي قسمن جي خاص علائقن تي وڌيڪ خاص زور سان، وسيع رينج تي مشتمل آهي (ڏسو انجنيئرنگ جي لغت). 

وصف: تاريخ: انجنيئرنگ جون مکيه شاخون: انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ: انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون: مشق: طريقو: سماجي حوالي سان: ٻين شعبن سان لاڳاپا: پڻ ڏسو: خارجي لنڪس:

==تعريف==
آمريڪي انجنيئرز ڪائونسل فار پروفيشنل ڊولپمينٽ (ECPD) ”انجنيئرنگ“ جي تعريف هن ريت ڪئي آهي؛  
&lt;blockquote class=&quot;&quot; style=&quot;&quot;&gt;
انجنيئرڱ [[سائنس]] جي شاخ آهي، جيڪو مشينن، [[اوزار|اوزارن]] يا ٻين ساز و سامان جي ڊيزائننگ مان سائنسي اصولن جو تخليقي اطلاق ڪرڻ يا پيداوار جي عمل کي ڊيزائن ڪرڻ يا ترقي ڏيڻ يا انهن کي اڪيلو يا ميلاپ ۾ استعمال ڪندي ڪم يا انهن جي جوڙجڪ جي مڪمل ادراڪ سان تعمير ڪرڻ يا هلائڻ؛ يا مخصوص آپريٽنگ حالتن جي تحت انهن جي رويي جي اڳڪٿي ڪرڻ، سڀني لحاظ کان، آپريشن جي اقتصاديات، زندگي ۽ ملڪيت جي حفاظت سان گڏ، هڪ ارادي عمل آهي.
&lt;/blockquote&gt;

==تاريخ==
{{Main|انجنيئرنگ جي تاريخ}}
[[File:Grondplan citadel Lille.JPG|thumb|&quot;للي جي گهواري&quot; جو نقشو، سال 1668ع ۾، هڪ فوجي انجنيئر، وابن پاران ٺاهيو ويو، جيڪو سندس دور جو سڀ کان وڏو فوجي انجنيئر هو.]]
انجنيئرڱ قديم دور کان وٺي وجود ۾ آهي، جڏهن انسانن ليور، ڦيٿو، رسي ايجاد ڪيا.

اصطلاح، انجنيئرنگ لفظ، انجنيئر مان نڪتل آهي، جيڪو پاڻ 14هين صدي عيسويء ۾ واپس اچي ٿو جڏهن هڪ انجنيئر،  &quot;ملٽري انجڻ جو هڪ تعمير ڪندڙ&quot; (لفظي طور تي، منجنيق يا محاصري جي انجن کي ٺاهڻ يا هلائڻ وارو) جو حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite OED|engineer}}&lt;/ref&gt; هاڻي، هڪ &quot;انجڻ&quot; کي، هڪ فوجي مشين، جنگ ۾ استعمال ٿيندڙ هڪ مشيني اوزار (مثال طور، هڪ منجنيق) جو حوالو ڏنو ويو آهي. غير معمولي استعمال جا قابل ذڪر مثال جيڪي اڄ ڏينهن تائين بچيل آهن فوجي انجنيئرنگ ڪور آهن، مثال طور، يو ايس آرمي ڪور آف انجنيئرز.

لفظ ”انجڻ“ خود ان کان به پراڻي اصل جو آهي، جيڪا لاطيني &quot;انجينيم&quot; (1250ع)، جنهن جي معنيٰ آهي ”فطري ڪيفيت، خاص ڪري ذهني طاقت، تنهنڪري هڪ چالاڪ ايجاد“، مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;Origin: 1250–1300; ME engin &lt; AF, OF &lt; L ingenium nature, innate quality, esp. mental power, hence a clever invention, equiv. to in- + -genium, equiv. to gen- begetting; Source: Random House Unabridged Dictionary, Random House, Inc. 2006.&lt;/ref&gt; بعد ۾، جيئن ته غير فوجي اڏاوتن جي ڊيزائن، جهڙوڪ پل ۽ عمارتون، هڪ ٽيڪنيڪل نظم جي طور تي پختو ٿي ويا، سول انجنيئرنگ جو اصطلاح لغت ۾ داخل ٿيو، انهن ماڻهن، جيڪا فوجي انجنيئرنگ جي نظم و ضبط ۾ شامل آهن ۽ جيڪا غير فوجي منصوبن جي تعمير ۾ ماهر آهن، جي وچ ۾  فرق ڪرڻ جو طريقو آهي. 

=== قديم دور ===
[[File:Pont du Gard BLS.jpg|thumb|آڳاٽي رومن، سلطنت جي شهرن ۽ ڳوٺن ۾ صاف ۽ تازي پاڻي جي مسلسل فراهمي آڻڻ لاء پاڻيءَ جا اڪويڊڪٽ (ناله) ٺاهيا.]]قديم مصر جا اهرام، ميسوپوٽيميا جا زيگورئٽ، قديم يونان ۾ اڪروپولس ۽ پارٿينون، رومن جا اڪويڊڪٽ، ويا ​​اپيا (Via Apia) ۽ ڪولوزيم، ٽيوتيهواڪان ۽ تنجاور جو برهديشور مندر، ٻين ڪيترن ئي شين مان، قديمي سول ۽ فوجي انجنيئر جي مهارت جي ثبوت طور بيٺا آهن. ٻيا يادگار، جيڪي هاڻي بيٺا نه آهن، جهڙوڪ بابل، عراق جا معلق باغ ۽ اسڪندريه جا ڦاروس، پنهنجي وقت جون اهم انجنيئرنگ ڪاميابيون هيون ۽ انهن کي قديم دنيا جي ستن عجائب ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. 

ڇهه ڪلاسڪ سادي مشينون قديم ويجهي اوڀر ۾ سڃاتل هيون. پچر (wedge) ۽ مائل (ريمپ) قديم زماني کان وٺي سڃاتل هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2}}&lt;/ref&gt; ڦيٿو، ڦيٿي ۽ ايڪسل ميڪانيزم سان گڏ، ميسوپوٽيميا (جديد عراق) ۾ 5هين صدي قبل مسيح ۾ ايجاد ڪيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East|author=D.T. Potts|year=2012|page=285}}&lt;/ref&gt; ليور ميڪانيزم پهريون ڀيرو تقريبا 5,000 سال اڳ ويجھو اوڀر ۾ ظاهر ٿيو، جتي اهو هڪ سادي وزن ڪرڻ جي پيماني&lt;ref name=&quot;Paipetis2&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ وڏي شين کي منتقل ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Ancient Egyptian Construction and Architecture|last1=Clarke|first1=Somers|last2=Engelbach|first2=Reginald|date=1990|publisher=[[Courier Corporation]]|isbn=978-0-486-26485-1|pages=86–90}}&lt;/ref&gt; ليور شدوف، پاڻي کڻڻ واري ڊوائيس، پهرين ڪرين مشين ۾ پڻ استعمال ڪيو ويو، جيڪي پهريان 3000 ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا ۾&lt;ref name=&quot;Paipetis3&quot;&gt;{{cite book|title=The Genius of Archimedes – 23 Centuries of Influence on Mathematics, Science and Engineering: Proceedings of an International Conference held at Syracuse, Italy, June 8–10, 2010|last1=Paipetis|first1=S. A.|last2=Ceccarelli|first2=Marco|date=2010|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-90-481-9091-1|page=416}}&lt;/ref&gt; ۽ پوءِ 2000 ق.م. ۾  قديم مصري ٽيڪنالاجي ۾ ظاهر ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|title=The Technology of Mesopotamia|last1=Faiella|first1=Graham|date=2006|publisher=[[The Rosen Publishing Group]]|isbn=978-1-4042-0560-4|page=27|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200103045623/https://books.google.com/books?id=bGMyBTS0-v0C&amp;pg=PA27|archive-date=January 3, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; پلي جي شروعات جا سڀ کان اوائل ثبوت ٻئي ملينيم ق.م. ۾ ميسوپوٽيميا&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns2&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; ۽ قديم مصر ۾ ٻارهين ڊائناسٽي (1991–1802 قبل مسيح) تائين ويندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Building in Egypt: Pharaonic Stone Masonry|last1=Arnold|first1=Dieter|date=1991|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-511374-7|page=71}}&lt;/ref&gt; اسڪرو، ايجاد ڪيل سادي مشينن مان آخري،&lt;ref name=&quot;Woods2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|title=Ancient Machines: From Wedges to Waterwheels|last=Woods|first=Michael|author2=Mary B. Woods|publisher=Twenty-First Century Books|year=2000|isbn=0-8225-2994-7|location=USA|pages=58|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200104003216/https://books.google.com/books?id=E1tzW_aDnxsC&amp;pg=PA58|archive-date=January 4, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جو استعمال پهريون ڀيرو ميسوپوٽيميا ۾ نو-آشورين دور (911-609 ق.م) ۾ ظاهر ٿيو.&lt;ref name=&quot;Eisenbrauns3&quot;&gt;{{cite book|title=Ancient Mesopotamian Materials and Industries: The Archaeological Evidence|last1=Moorey|first1=Peter Roger Stuart|date=1999|publisher=[[Eisenbrauns]]|isbn=978-1-57506-042-2|page=4}}&lt;/ref&gt; مصر جا اهرام، ڇهه سادي مشينن مان ٽن، مائل، پچر ۽ ليور استعمال ڪندي ٺاهيا ويا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35|title=Ancient Machines: From Grunts to Graffiti|last=Wood|first=Michael|publisher=Runestone Press|year=2000|isbn=0-8225-2996-3|location=Minneapolis, MN|pages=[https://archive.org/details/ancientcommunica00wood/page/35 35, 36]}}&lt;/ref&gt;

ابتدائي سول انجنيئر جو نالو &quot;امهوتيپ&quot; (Imhotep) هيو.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot; /&gt; جوزير، فرعون جي آفيسرن مان هڪ،  2630-2611 ق.م. ۾، سقاره، مصر ۾ &quot;جوزير جي هرم&quot; (Pyramid)، سيڙهين واري هرم جي تعمير جي ڊيزائن ۽ نگراني ڪئي.&lt;ref name=&quot;Barry2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|title=Ancient Egypt: Anatomy of a Civilisation|last=Kemp|first=Barry J.|date=2007|publisher=[[Routledge]]|isbn=978-1-134-56388-3|page=159|author-link=Barry J. Kemp|access-date=August 20, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20200801100712/https://books.google.com/books?id=IT6CAgAAQBAJ&amp;pg=PT159|archive-date=August 1, 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابتدائي عملي پاڻي تي هلندڙ مشينون، واٽر وهيل ۽ واٽر مل (جندر)، پهريون ڀيرو فارسي سلطنت، جيڪي هاڻ عراق ۽ ايران آهن، ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Westen Cultures|last1=Selin|first1=Helaine|date=2013|publisher=[[Springer Science &amp; Business Media]]|isbn=978-94-017-1416-7|page=282}}&lt;/ref&gt;   

چوٿين صدي قبل مسيح ۾ ڪُش، (حبشه) جا ماڻهو ساڪيا (رهٽ) ٺاهيا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|title=Ancient civilizations of Africa|author=G. Mokhtar|date=1981|publisher=Unesco. International Scientific Committee for the Drafting of a General History of Africa|isbn=978-0-435-94805-4|page=309|access-date=2012-06-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20220502161727/https://books.google.com/books?id=gB6DcMU94GUC&amp;q=ancient+irrigation+saqiya&amp;pg=PA309|archive-date=May 2, 2022|via=Books.google.com|url-status=live}}&lt;/ref&gt; چوٿين صدي ق.م. ڪش ۾ حفير هڪ قسم جي ذخيري طور، جن ۾ پاڻي ذخيرو ڪرڻ ۽ ان سان گڏ آبپاشي کي وڌائڻ لاءِ ٺاهيا ويا هئا.&lt;ref name=&quot;Hinkel2&quot;&gt;Fritz Hintze, Kush XI; pp. 222–224.&lt;/ref&gt; فوجي مهمن دوران رستن جي تعمير لاءِ سيپرز جي مدد وٺي وئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.touregypt.net/featurestories/siegewarfare.html|title=Siege warfare in ancient Egypt|publisher=Tour Egypt|access-date=23 May 2020}}&lt;/ref&gt; 3700 کان 3250 ق.م. تائين ڪش جا ڏاڏاڻا ڪانسي جي دور ۾ سپيو تعمير ڪيا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Daily Life of the Nubians|last=Bianchi|first=Robert Steven|publisher=Greenwood Publishing Group|year=2004|isbn=978-0-313-32501-4|page=227}}&lt;/ref&gt; ستين صدي ق.م. ۾ ڪش سلطنت ۾ بلاسٽ فرنيس (ڀٽيون) پڻ بڻائي ويون.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Humphris|first1=Jane|last2=Charlton|first2=Michael F. |last3=Keen |first3=Jake |last4=Sauder |first4=Lee |last5=Alshishani |first5=Fareed |date=2018 |title=Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe |journal=Journal of Field Archaeology |volume=43 |issue=5 |pages=399 |doi=10.1080/00934690.2018.1479085 |issn=0093-4690|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|title=A History of Sub-Saharan Africa|first1=Robert O.|last1=Collins|first2=James M.|last2=Burns|date= 2007|publisher=Cambridge University Press|via=Google Books|isbn=978-0-521-86746-7|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709183058/https://books.google.com/books?id=PZcX2jQFTRcC&amp;pg=PA61|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|title=The Nubian Past: An Archaeology of the Sudan|first=David N.|last=Edwards|date= 2004|publisher=Taylor &amp; Francis|via=Google Books|isbn=978-0-203-48276-6|access-date=September 23, 2020|archive-date=July 9, 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210709181948/https://books.google.com/books?id=6tsaBtp0WrMC&amp;pg=PA173|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Humphris&quot;&gt;{{cite journal | vauthors = Humphris J, Charlton MF, Keen J, Sauder L, Alshishani F | title = Iron Smelting in Sudan: Experimental Archaeology at The Royal City of Meroe | journal = Journal of Field Archaeology | volume = 43 | issue = 5 | pages = 399–416 | date = June 2018 | doi = 10.1080/00934690.2018.1479085 | doi-access = free }}&lt;/ref&gt;   

قديم يونان ۾  شهري ۽ فوجي استعمال لاء مشينون تيار ڪيون. انٽيڪيٿرا ميڪانيزم، هڪ ابتدائي ڄاتل ميڪنيڪل اينالاگ ڪمپيوٽر&lt;ref&gt;&quot;[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html The Antikythera Mechanism Research Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080428070448/http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html|date=2008-04-28}}&quot;, The Antikythera Mechanism Research Project. Retrieved July 1, 2007 Quote: &quot;The Antikythera Mechanism is now understood to be dedicated to astronomical phenomena and operates as a complex mechanical &quot;computer&quot; which tracks the cycles of the Solar System.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|title=Discovering How Greeks Computed in 100 B.C.|last=Wilford|first=John|date=July 31, 2008|work=[[The New York Times]]|access-date=February 21, 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20131204053238/http://www.nytimes.com/2008/07/31/science/31computer.html?hp|archive-date=December 4, 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ آرشيميدس جون مشيني ايجادون، يوناني ميڪنيڪل انجنيئرنگ جا مثال آهن. آرڪيميڊيز جي ڪجهه ايجادن سان گڏوگڏ اينٽيڪيٿرا ميڪانيزم، ڊفرنشل گيئرنگ يا ايپي سائڪلڪ گيئرنگ جي نفيس ڄاڻ جي ضرورت هئي، مشين جي نظريي ۾ ٻه اهم اصول جن صنعتي انقلاب جي گيئر ٽرينن کي ڊزائين ڪرڻ ۾ مدد ڪئي، ۽ انهن شعبن جهڙوڪ روبوٽڪس ۽ گاڏين جي انجنيئرنگ ۾ وڏي پيماني تي استعمال ٿيڻ ٿيون.&lt;ref&gt;{{cite journal|author=Wright, M T.|year=2005|title=Epicyclic Gearing and the Antikythera Mechanism, part 2|journal=Antiquarian Horology|volume=29|issue=1 (September 2005)|pages=54–60}}&lt;/ref&gt;

قديم چيني، يوناني، رومن ۽ هن فوجون فوجي مشينن ۽ ايجادن جهڙوڪ توپخاني جو استعمال ڪيو، اهو 4هين صدي قبل مسيح جي چوڌاري يونانين طرفان ٽريم، بالسٽا ۽ منجنيق ۾ ترقي ڪئي ويون&lt;ref&gt;[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology Britannica on Greek civilization in the 5th century – Military technology] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090606072841/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/244231/ancient-Greece/261062/Military-technology|date=June 6, 2009}} Quote: &quot;The 7th century, by contrast, had witnessed rapid innovations, such as the introduction of the hoplite and the trireme, which still were the basic instruments of war in the 5th.&quot; and &quot;But it was the development of artillery that opened an epoch, and this invention did not predate the 4th century. It was first heard of in the context of Sicilian warfare against Carthage in the time of Dionysius I of Syracuse.&quot;&lt;/ref&gt; ۽ وچين دور ۾، ٽريبوچيٽ طور ترقي ڪيون.

=== وچين دور يا اسلامي سونهري دور ===
پون چڪي ۽ ونڊ پمپ جون سڀ کان پھريون عملي مشينون، پھريون ڀيرو مسلم دنيا ۾ اسلامي سونهري دور ۾، جيڪي ھاڻي ايران، افغانستان ۽ پاڪستان آھن، 9هين صدي عيسويءَ ۾ ظاهر ٿيون.&lt;ref&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [[Donald Routledge Hill]] (1986). ''Islamic Technology: An illustrated history'', p. 54. [[Cambridge University Press]]. {{ISBN|0-521-42239-6}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |first=Adam |last=Lucas |year=2006 |title=Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology |publisher=Brill Publishers |isbn=90-04-14649-0 |page=65}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Eldridge|first1=Frank|title=Wind Machines|date=1980|publisher=Litton Educational Publishing, Inc.|location=New York|isbn=0-442-26134-9|page=[https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15 15]|edition=2nd|url=https://archive.org/details/windmachines00fran/page/15}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Shepherd|first1=William|title=Electricity Generation Using Wind Power|date=2011|publisher=World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd.|location=Singapore|isbn=978-981-4304-13-9|page=4|edition=1}}&lt;/ref&gt; سڀ کان پراڻي عملي ٻاڦ تي هلندڙ مشين ٻاڦ واري ٽربائن ذريعي هلائيندڙ اسٽيم جيڪ هئي، جنهن کي سال 1551ع ۾ عثماني مصر ۾ تقي الدين محمد بن معروف بيان ڪيو هو.&lt;ref&gt;[http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm Taqi al-Din and the First Steam Turbine, 1551 A.D.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080218171045/http://www.history-science-technology.com/Notes/Notes%201.htm|date=February 18, 2008}}, web page, accessed on line October 23, 2009; this web page refers to [[Ahmad Y Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–5, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Ahmad Y. Hassan]] (1976), ''Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering'', pp. 34–35, Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]]&lt;/ref&gt; 

6هين صدي عيسويء ۾ ڪپهه جي جننگ جو آلو هندستان ۾ ايجاد ڪيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|title=Inventing the Cotton Gin: Machine and Myth in Antebellum America|author=Lakwete, Angela|publisher=The Johns Hopkins University Press|year=2003|isbn=978-0-8018-7394-2|place=Baltimore|pages=1–6|ref=Lakwete|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20210420214459/https://books.google.com/books?id=uOMaGVnPfBcC|archive-date=April 20, 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ 11هين صدي جي شروعات ۾ اسلامي دنيا ۾ چرخو ايجاد ڪيو ويو،&lt;ref name=&quot;Pacey2&quot;&gt;{{cite book|title=Technology in World Civilization: A Thousand-Year History|last=Pacey|first=Arnold|publisher=The MIT Press|year=1991|edition=First MIT Press paperback|location=Cambridge MA|pages=23–24|orig-year=1990}}&lt;/ref&gt; اها ٻئي ڪپهه جي صنعت جي ترقي لاء بنيادي هئا. چرخو پڻ اسپننگ مشين جو اڳوان آهي، جيڪو 18هين صدي جي شروعاتي صنعتي انقلاب دوران هڪ اهم ترقي هو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|title=Rethinking the Industrial Revolution: Five Centuries of Transition from Agrarian to Industrial Capitalism in England|last1=Žmolek|first1=Michael Andrew|date=2013|publisher=Brill|isbn=978-90-04-25179-3|page=328|quote=The spinning jenny was basically an adaptation of its precursor the spinning wheel|access-date=October 13, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191229031336/https://books.google.com/books?id=-RKaAAAAQBAJ&amp;pg=PA328|archive-date=December 29, 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

سڀ کان پھريون پروگرام جي قابل مشينون مسلم دنيا ۾ ٺاھيون ويون. هڪ موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو، هڪ پروگرام ڪرڻ وارو موسيقي جو اوزار، پروگرام جي قابل مشين جي ابتدائي قسم هئي. پهريون موسيقي ترتيب ڏيڻ وارو هڪ خودڪار بانسري وڄائڻ وارو هو، جيڪو بنو موسيٰ ڀائرن پاران ايجاد ڪيو ويو، جنهن کي 9هين صدي عيسويءَ ۾ سندن  &quot;سمجهدار آلن جي ڪتاب&quot; ۾ بيان ڪيو.&lt;ref name=&quot;Koetsier&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Koetsier |first1=Teun  |year=2001 |title=On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators |journal=Mechanism and Machine Theory |volume=36 |issue=5 |pages=589–603 |publisher=Elsevier |doi=10.1016/S0094-114X(01)00005-2 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Kapur |first1=Ajay |last2=Carnegie |first2=Dale |last3=Murphy |first3=Jim |last4=Long |first4=Jason |title=Loudspeakers Optional: A history of non-loudspeaker-based electroacoustic music |journal=[[Organised Sound]] |date=2017 |volume=22 |issue=2 |pages=195–205 |doi=10.1017/S1355771817000103 |publisher=[[Cambridge University Press]] |s2cid=143427257 |issn=1355-7718|doi-access=free }}&lt;/ref&gt; سال 1206ع ۾، الجزري پروگرام جي قابل آٽو ميٽا/روبوٽ ايجاد ڪيو. هن چار آٽوميٽن موسيقارن کي بيان ڪيو، جن ۾ ڍول وڄائڻ وارا شامل آهن جيڪي هڪ پروگراميبل ڊرم مشين ذريعي هلايا ويندا هيا، جتي انهن کي مختلف تال ۽ مختلف ڍول نمونن کي وڄائڻ لاء ٺاهي سگهجندو هو.&lt;ref name=&quot;Sharkey2&quot;&gt;Professor Noel Sharkey, [https://web.archive.org/web/20070629182810/http://www.shef.ac.uk/marcoms/eview/articles58/robot.html A 13th Century Programmable Robot (Archive)], [[University of Sheffield]].&lt;/ref&gt;[[File:Agricola1.jpg|thumb|upright|پاڻيءَ تي هلندڙ مائن جو لٿو، جيڪو معدنيات کي مٿي اٻارڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو هيو - 1554ع]]

جديد انجنيئرنگ جي ترقي کان اڳ، [[رياضي]] کي هنرمندن ۽ ڪاريگرن، جهڙوڪ چڪي ٺاهيندڙ، ڪلاڪ ساز، اوزار ساز ۽ سرويئر استعمال ڪيو. انهن پيشن کان علاوه، يونيورسٽين ٽيڪنالاجي لاء گهڻو عملي اهميت نه ڏنو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;   

[[ريناسنس|رينائسينس]] دوران مشيني آرٽس جي حالت لاءِ معياري حوالو ڏنو ويو آهي مائننگ انجنيئرنگ جي مقالي ڊي ري ميٽيليڪا (1556) ۾، جنهن ۾ ارضيات، کان کني ۽ ڪيمسٽري جا حصا پڻ شامل آهن. ڊي ري ميٽيليڪا ايندڙ 180 سالن لاءِ معياري ڪيمسٽري جو حوالو هو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon3&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;  

=== جديد دور ===
[[File:The world's first iron bridge.jpg|thumb|left|253px|ٻاڦ واري انجڻ جي استعمال سان ڪوڪ کي لوھ جي ٺاھڻ ۾ چارڪول جي بدران لوھ جي قيمت گھٽائڻ جي اجازت ڏني وئي، جنھن انجنيئرن کي پل تعمير ڪرڻ لاءِ نئون مواد مهيا ڪيو. هيءَ پل اڇلايل لوهه جي ٺهيل هئي، جنهن کي جلد ئي گهٽ ٿلهي لوهه جي اڏاوت واري مواد جي طور تي هٽايو ويو.]]
ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي سائنس، ڪڏهن ڪڏهن نيوٽنين ميڪانڪس به سڏجي ٿي، جديد انجنيئرنگ جي سائنسي بنيادن تي قائم آهي.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon4&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; 18 صدي عيسويء ۾ هڪ پيشي جي طور تي انجنيئرنگ جي اڀار سان، اصطلاح وڌيڪ تنگ طور تي انهن شعبن تي لاڳو ڪيو ويو، جن ۾ رياضي ۽ سائنس انهن سرن تي لاڳو ڪيا ويا. ساڳيءَ طرح، فوجي ۽ سول انجنيئرنگ کان علاوه، جيڪي شعبا پوءِ ميڪنڪ آرٽس جي نالي سان سڃاتا ويا، سي انجنيئرنگ ۾ شامل ڪيا ويا. ڪينال جي تعمير صنعتي انقلاب جي شروعاتي مرحلن دوران هڪ اهم انجنيئرنگ ڪم هو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Transportation Revolution, 1815–1860|last=Taylor|first=George Rogers|publisher=M.E. Sharpe|year=1969|isbn=978-0-87332-101-3}}&lt;/ref&gt; 

جان سميٽن پهريون خود اعلان ڪيل سول انجنيئر هو ۽ اڪثر ڪري سول انجنيئرنگ جي &quot;پيء&quot; طور سمجهيو ويندو آهي. هو هڪ انگريز سول انجنيئر هو، جيڪو پلن، واهن، بندرگاهن ۽ لائٽ هائوسز جي ڊيزائن جو ذميوار هو. هو هڪ قابل مڪينيڪل انجنيئر ۽ هڪ نامور فزڪسسٽ پڻ هو. هڪ ماڊل واٽر ويل استعمال ڪندي، سميٽن ست سالن تائين تجربا ڪيا، ڪارڪردگي وڌائڻ جا طريقا طئي ڪيا.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press2&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1=William|publisher=University of Chicago Press|year=2012|isbn=978-0-226-72634-2}}&lt;/ref&gt; سميٽن لوهه جي محور ۽ گيئرز کي واٽر ويلز ۾ متعارف ڪرايو.&lt;ref name=&quot;Robinson-Musnon5&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencetechnolog00aemu|title=Science and Technology in the Industrial Revolution|last1=Musson|first1=A.E.|last2=Robinson|first2=Eric H.|publisher=University of Toronto Press|year=1969|isbn=978-0802016379|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; سميٽن پڻ نيوڪمن اسٽيم انجڻ ۾ ميڪيڪل سڌارا ڪيا. سميٽن ٽيون ايڊيسٽون لائيٽ هائوس (1755-59) ٺاهيو، جتي هن 'هائيڊولڪ لائم' (مارٽر جو هڪ روپ جيڪو پاڻي هيٺ ٺهندو) جي استعمال جي شروعات ڪئي ۽ هڪ ٽيڪنڪ تيار ڪئي جنهن ۾ لائيٽ هائوس جي عمارت ۾ گرينائيٽ جا ڊبل بلاڪ شامل هئا. هن جديد سيمنٽ جي تاريخ ۾, سيمنٽ جي ٻيهر دريافت ۽ ترقي سان اهم آهي, ڇاڪاڻ ته هن چوني ۾ &quot;هائيڊولڪيت&quot; حاصل ڪرڻ لاء گهربل ضرورتن جي نشاندهي ڪئي. ڪم, جنهن جي نتيجي ۾ آخرڪار پورٽلينڊ سيمينٽ جي ايجاد ٿي.  

اپلائيڊ سائنس اسٽيم انجڻ جي ترقيءَ جو سبب بڻيو. واقعن جو سلسلو 1643ع ۾ ايوانجلسٽا ٽوري سيلي پاران بيروميٽر جي ايجاد ۽ فضائي دٻاءَ جي ماپ سان شروع ٿيو، 1656ع ۾ اوٽو وون گيريڪي پاران ميگڊبرگ گولاسفير استعمال ڪندي فضائي دٻاءُ جي قوت جو مظاهرو، ڊينس پاپين پاران تجرباتي تعمير ڪندڙ ماڊل ٻاڦ واري انجڻ ۽ پسٽن جي استعمال جو مظاهرو ڪيو، جنهن کي هن 1707ع ۾ شايع ڪيو. ايڊورڊ سمرسيٽ، ورسيسٽر جي 2nd مارڪئس 100 ايجادن جو هڪ ڪتاب شايع ڪيو، جنهن ۾ پاڻيءَ کي بلند ڪرڻ جو طريقو ڪافي پرڪوليٽر وانگر آهي. ساموئل مورلينڊ، هڪ رياضي دان ۽ موجد جيڪو پمپن تي ڪم ڪندو هو، ووڪس هال آرڊيننس آفيس ۾ اسٽيم پمپ جي ڊيزائن تي نوٽس ڇڏيا، جيڪو ٿامس سيوري پڙهي. 1698ع ۾ سيوري هڪ ٻاڦ پمپ تعمير ڪيو جنهن کي &quot;دي مائنر جو دوست&quot; سڏيو ويندو هو.اهو ٻنهي خلا  ۽ دٻاء کي استعمال ڪندا ھئا.  لوھ جو سوداگر, ٿامس نيوڪمن، جنھن 1712ع ۾ پھريون ڪمرشل پسٽن ٻاڦ واري انجڻ ٺاھي، جنھن کي ڪا به سائنسي تربيت حاصل نه ھئي.&lt;ref name=&quot;University Of Chicago Press3&quot;&gt;{{cite book|title=The Most Powerful Idea in the World: A Story of Steam, Industry and Invention|last1=Rosen|first1=William|publisher=University of Chicago Press|year=2012|isbn=978-0-226-72634-2}}&lt;/ref&gt; 

[[File:Pan_Am_Boeing_747-121_N732PA_Bidini.jpg|thumb|left|250px|[[Jumbo Jet]]]]
The

فرانس ۾ Pyrénées-Orientales ۾ Odeillo تي شمسي فرنس 3,500 °C (6,330 °F) تائين گرمي پد تائين پهچي سگهي ٿي. ايرو اسپيس انجنيئرنگ جو معاملو جهاز جي ڊيزائن جي عمل جي ڊيزائن سان آهي جڏهن ته ايرو اسپيس انجنيئرنگ هڪ وڌيڪ جديد اصطلاح آهي جيڪو خلائي جهاز جي ڊيزائن کي شامل ڪندي نظم جي پهچ کي وڌائي ٿو. ان جي شروعات 20 صدي جي شروعات ۾ هوائي جهازن جي علمبردارن ڏانهن واپس ڳولي سگهجي ٿي، جيتوڻيڪ سر جارج ڪيلي جي ڪم کي تازو ڪيو ويو آهي جيئن 18 صدي جي آخري ڏهاڪي کان. ايئرونٽيڪل انجنيئرنگ جي شروعاتي ڄاڻ وڏي حد تائين تجرباتي هئي ڪجهه تصورن ۽ صلاحيتن سان جيڪي انجنيئرنگ جي ٻين شاخن مان درآمد ڪيا ويا. انجنيئرنگ ۾ پهرين پي ايڇ ڊي (ٽيڪنيڪل طور تي، اپلائيڊ سائنس ۽ انجنيئرنگ) آمريڪا ۾ ڏني وئي 1863 ۾ ييل يونيورسٽي ۾ جوشيا ولارڊ گبز کي؛ اهو پڻ هو ٻيو پي ايڇ ڊي آمريڪا ۾ سائنس ۾ نوازيو ويو. رائٽ ڀائرن جي ڪامياب اڏام کان پوءِ فقط هڪ ڏهاڪي بعد، فوجي جهازن جي ترقيءَ ذريعي ايروونٽيڪل انجنيئرنگ جي وسيع ترقي ٿي، جيڪي پهرين عالمي جنگ ۾ استعمال ڪيا ويا هئا. ان دوران، بنيادي پس منظر جي سائنس مهيا ڪرڻ لاءِ تحقيق جاري رهي ته نظرياتي فزڪس کي تجربن سان گڏ ڪري. پائي ريني اورين ٽاليسا اوڊين لو.

application of steam-powered cast iron blowing cylinders for providing pressurized air for [[blast furnace]]s lead to a large increase in iron production in the late 18th century. The higher furnace temperatures made possible with steam-powered blast allowed for the use of more lime in [[blast furnace]]s, which enabled the transition from charcoal to [[coke (fuel)|coke]].&lt;ref&gt;{{cite book|title=A History of Metallurgy, Second Edition |last=Tylecote |first=R.F. |year=  1992|publisher =Maney Publishing, for the Institute of Materials |location= London|isbn=978-0-901462-88-6}}&lt;/ref&gt; These innovations lowered the cost of iron, making [[Wagonway|horse railways]] and iron bridges practical. The [[puddling process]], patented by [[Henry Cort]] in 1784 produced large scale quantities of wrought iron. [[Hot blast]], patented by [[James Beaumont Neilson]] in 1828, greatly lowered the amount of fuel needed to smelt iron. With the development of the high pressure steam engine, the power to weight ratio of steam engines made practical steamboats and locomotives possible.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot;&gt;{{cite book |title=A History of Industrial Power in the United States, 1730–1930, Vol. 2: Steam Power |last1=Hunter |first1= Louis C.|year=1985 | publisher =University Press of Virginia|location= Charlottesville}}&lt;/ref&gt; New steel making processes, such as the [[Bessemer process]] and the open hearth furnace, ushered in an area of heavy engineering in the late 19th century.

One of the most famous engineers of the mid-19th century was [[Isambard Kingdom Brunel]], who built railroads, dockyards and steamships.

[[File:Gulf Offshore Platform.jpg|thumb|upright|Offshore platform, [[Gulf of Mexico]]]]
The [[Industrial Revolution]] created a demand for machinery with metal parts, which led to the development of several [[machine tools]]. Boring cast iron cylinders with precision was not possible until [[John Wilkinson (industrialist)|John Wilkinson]] invented his [[John Wilkinson (industrialist)#Boring machine for steam engines|boring machine]], which is considered the first [[machine tool]].&lt;ref&gt;{{cite book | last = Roe | first = Joseph Wickham | title = English and American Tool Builders | publisher = Yale University Press | year = 1916 | location = New Haven, Connecticut | url = https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | lccn = 16011753 | access-date = November 10, 2018 | archive-date = January 26, 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210126171157/https://books.google.com/books?id=X-EJAAAAIAAJ | url-status = live }}&lt;/ref&gt; Other machine tools included the [[screw cutting lathe]], [[milling machine]], [[turret lathe]] and the [[Planer (metalworking)|metal planer]]. Precision machining techniques were developed in the first half of the 19th century. These included the use of gigs to guide the machining tool over the work and fixtures to hold the work in the proper position. Machine tools and machining techniques capable of producing [[interchangeable parts]] lead to [[Mass production|large scale factory production]] by the late 19th century.&lt;ref&gt;{{Hounshell1984}}&lt;/ref&gt;

The United States Census of 1850 listed the occupation of &quot;engineer&quot; for the first time with a count of 2,000.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Cowan |first=Ruth Schwartz |author-link=Ruth Schwartz Cowan |title=A Social History of American Technology |publisher=Oxford University Press |place=New York |year=1997 |isbn=978-0-19-504605-2|page=138}}&lt;/ref&gt; There were fewer than 50 engineering graduates in the U.S. before 1865. In 1870 there were a dozen U.S. mechanical engineering graduates, with that number increasing to 43 per year in 1875. In 1890, there were 6,000 engineers in civil, [[mining]], mechanical and electrical.&lt;ref name=&quot;HunterIndustrialPower&quot; /&gt;

There was no chair of applied mechanism and applied mechanics at Cambridge until 1875, and no chair of engineering at Oxford until 1907. Germany established technical universities earlier.&lt;ref&gt;
{{cite book
|title=A Short History of Twentieth Century Technology
 |last=Williams
 |first= Trevor I.
|year= 1982|publisher =Oxford University Press
|location= US
|isbn= 978-0-19-858159-8 |pages=3
}}
&lt;/ref&gt;

The foundations of [[electrical engineering]] in the 1800s included the experiments of [[Alessandro Volta]], [[Michael Faraday]], [[Georg Ohm]] and others and the invention of the [[electric telegraph]] in 1816 and the [[electric motor]] in 1872. The theoretical work of [[James Clerk Maxwell|James Maxwell]] (see: [[Maxwell's equations]]) and [[Heinrich Hertz]] in the late 19th century gave rise to the field of [[electronics]]. The later inventions of the [[vacuum tube]] and the [[transistor]] further accelerated the development of electronics to such an extent that electrical and electronics engineers currently outnumber their colleagues of any other engineering specialty.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;
[[Chemical engineering]] developed in the late nineteenth century.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; Industrial scale manufacturing demanded new materials and new processes and by 1880 the need for large scale production of chemicals was such that a new industry was created, dedicated to the development and large scale manufacturing of chemicals in new industrial plants.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt; The role of the chemical engineer was the design of these chemical plants and processes.&lt;ref name=&quot;ECPD Definition on Britannica&quot;/&gt;

[[File:Four solaire 001.jpg|thumb|upright=1.2|The [[Odeillo solar furnace|solar furnace at Odeillo]] in the [[Pyrénées-Orientales]] in [[France]] can reach temperatures up to {{convert|3500|C|F}}.]]

Aeronautical 

فرانس ۾ Pyrénées-Orientales ۾ Odeillo تي شمسي فرنس 3,500 °C (6,330 °F) تائين گرمي پد تائين پهچي سگهي ٿي. ايرو اسپيس انجنيئرنگ جو معاملو جهاز جي ڊيزائن جي عمل جي ڊيزائن سان آهي جڏهن ته ايرو اسپيس انجنيئرنگ هڪ وڌيڪ جديد اصطلاح آهي جيڪو خلائي جهاز جي ڊيزائن کي شامل ڪندي نظم جي پهچ کي وڌائي ٿو. ان جي شروعات 20 صدي جي شروعات ۾ هوائي جهازن جي علمبردارن ڏانهن واپس ڳولي سگهجي ٿي، جيتوڻيڪ سر جارج ڪيلي جي ڪم کي تازو ڪيو ويو آهي جيئن 18 صدي جي آخري ڏهاڪي کان. ايئرونٽيڪل انجنيئرنگ جي شروعاتي ڄاڻ وڏي حد تائين تجرباتي هئي ڪجهه تصورن ۽ صلاحيتن سان جيڪي انجنيئرنگ جي ٻين شاخن مان درآمد ڪيا ويا. انجنيئرنگ ۾ پهرين پي ايڇ ڊي (ٽيڪنيڪل طور تي، اپلائيڊ سائنس ۽ انجنيئرنگ) آمريڪا ۾ ڏني وئي 1863 ۾ ييل يونيورسٽي ۾ جوشيا ولارڊ گبز کي؛ اهو پڻ هو ٻيو پي ايڇ ڊي آمريڪا ۾ سائنس ۾ نوازيو ويو. رائٽ ڀائرن جي ڪامياب اڏام کان پوءِ فقط هڪ ڏهاڪي بعد، فوجي جهازن جي ترقيءَ ذريعي ايروونٽيڪل انجنيئرنگ جي وسيع ترقي ٿي، جيڪي پهرين عالمي جنگ ۾ استعمال ڪيا ويا هئا. ان دوران، بنيادي پس منظر جي سائنس مهيا ڪرڻ لاءِ تحقيق جاري رهي ته نظرياتي فزڪس کي تجربن سان گڏ ڪري. پائي ريني اورين ٽاليسا اوڊين لو.

engineering deals with [[aircraft design process]] design while [[aerospace engineering]] is a more modern term that expands the reach of the discipline by including [[spacecraft]] design. Its origins can be traced back to the aviation pioneers around the start of the 20th century although the work of [[Sir George Cayley]] has recently been dated as being from the last decade of the 18th century. Early knowledge of aeronautical engineering was largely empirical with some concepts and skills imported from other branches of engineering.&lt;ref name=&quot;americana&quot;&gt;{{cite encyclopedia | author = Van Every, Kermit E. | encyclopedia = Encyclopedia Americana | title = Aeronautical engineering| year = 1986| publisher = Grolier Incorporated| volume =1| pages = 226 }}&lt;/ref&gt;

The first [[PhD]] in engineering (technically, ''applied science and engineering'') awarded in the United States went to [[Josiah Willard Gibbs]] at [[Yale University]] in 1863; it was also the second PhD awarded in science in the U.S.&lt;ref&gt;
 {{cite book
  | last = Wheeler
  | first = Lynde Phelps
  | title = Josiah Willard Gibbs&amp;nbsp;– the History of a Great Mind
  | publisher = Ox Bow Press
  | year = 1951
  | isbn = 978-1-881987-11-6}}&lt;/ref&gt;

Only a [[decade]] after the successful flights by the [[Wright brothers]], there was extensive development of aeronautical engineering through development of military aircraft that were used in [[World War I]]. Meanwhile, research to provide fundamental background science continued by combining [[theoretical physics]] with experiments.

==انجنيئرڱ جون مکيه شاخون==
[[فائل:Hoover_dam_from_air.jpg|کاٻو|thumb|200x200 عڪسلون|هوور ڊيم]]
انجنيئرڱ ڪئي شاخن ۾ ورهايل آهي. انجنيئر ڪنھن خاص شاخ لاءِ مھارت حاصل ڪندو آهي، انجنيئرڱ  جون ڪجهہ اهم شاخون هي آهن. 
===ڪيميائي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ڪيميائي انجنيئرنگ]]
===سول انجنيئرڱ===
ڏسو: [[سول انجنيئرنگ]]
===برقياتي انجنيئرڱ===
ڏسو: [[بجلي جي انجنيئرنگ]]
===مڪينيڪل انجنيئرڱ===
ڏسو: [[ميڪينيڪل انجنيئرنگ]]
===ٻيون شاخون===
ٻين شاخن ۾،
* مائننگ انجنيئرڱ
* ڌاتڪاري انجنيئرڱ
* [[حياتياتي انجنيئرنگ|حياتياتي انجنيئرڱ]]
* ٽيڪسٽائل (ڪپڙن جي) انجنيئرڱ
* اليڪٽرونڪ انجنيئرڱ
* پيٽروليم انجنيئرڱ
* [[سافٽ ويئر انجنيئرنگ|سافٽويئر انجنيئرڱ]]
* انڊسٽريئل انجنيئرڱ
* ماحولياتي انجنيئرڱ
* زرعي انجنيئرڱ
* سائونڊ انجنيئرڱ
* خلائي انجنيئرڱ
* [[آٽوموٽيو انجنيئرنگ|آٽوموبائل (گاڏين جي) انجنيئرڱ]] ۽ بيون شاخون شامل آهن.

: 
==انٽر ڊسيپلينري انجنيئرنگ== 
==انجنيئرنگ جون ٻيون شاخون==
==مشق== 
==طريقو==
==سماجي حوالي سان== 
==ٻين شعبن سان لاڳاپا==
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انجنيئرنگ]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:علم طبعي سائنس]]</text>
      <sha1>qxkge87aivm0gdynm1zo88hav80glb1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مائوزي تنگ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46111</id>
    <revision>
      <id>296982</id>
      <parentid>261171</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:57:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296982</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3528" sha1="16gvtuw8miwx32wsxhss2srgzg2vfh0" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = 
|name = مائوزي تنگ &lt;br/&gt; 毛泽东
|image = Mao Zedong 1959 (cropped).jpg
|imagesize = 
|caption = مائو 1963ع ۾
|office = [[ڪميونسٽ پارٽي چين جو چيئرمين]]
|deputy = [[ليو شائوڪي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[زو انلائي]]&lt;br&gt;[[هوا جيوفنگ]]
|term_start = 20 مارچ، 1943
|term_end = 0 سيپٽمبر، 1976
|predecessor = [[زينگ وينٽين]]
|successor = [[هوا جيوفنگ]]
|office2 = [[چيئرمين عوامي جمهوريه چين]]
|term_start2 = 28 سيپٽمبر، 1954
|term_end2 = 27 اپريل، 1959
|premier2 = [[زو انلائي]]
|deputy2 = [[زو دي]]
|predecessor2 =
|successor2 = [[ليو شائوڪي]]
|office3 = [[چيئرمين مرڪزي فوجي ڪميشن]]
|deputy3 = [[زو دي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[يي جيانگ]]
|term_start3 = 8 سيپٽبر، 1954
|term_end3 = 9 سيپٽمبر، 1976
|predecessor3 = 
|successor3 = [[هوا جيوفنگ]]
|office4 = [[عوامي جمهوريه چين جي مرڪزي عوامي حڪومت (1949–54)|چيئرمين مرڪزي عوامي حڪومت]]
|term_start4 = 1 آڪٽوبر، 1949
|term_end4 = 27 سيپٽمبر، 1954
|deputy4 = 
|premier4 = [[زو انلائي]]
|predecessor4 = 
|successor4 = 
|birth_name =
|birth_date = {{birth date|1893|12|26}}
|birth_place = [[شائوشن]]، [[هونان]]، [[چُنگ گھراڻو|چُنگ بادشاهت]]
|death_date = {{death date and age|1976|9|9|1893|12|26}}
|death_place = [[بيجنگ]]، [[چين]]
|resting_place = [[مائوزي تنگ جو مجسمو|چيئرمين مائو ميموريل هال]], بيجنگ، چين
|party = [[چين جي ڪميونسٽ پارٽي]]
|otherparty = [[ڪومنتانگ]] (1925–1926)
|spouse = [[لو خشزي]] (1907–1910)&lt;br /&gt;[[ينگ کائهي]] (1920–1930)&lt;br /&gt;[[هي ڇيزن]] (1930–1937)&lt;br /&gt;[[جنگ چُنگ]] (1939–1976)
|children = [[مائو انينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انچينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انگلونگ]]&lt;br /&gt;[[Yang يولوهان]]&lt;br /&gt;[[لي من (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي من]]&lt;br /&gt;[[لي نا (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي نا]]
|parents = [[مائو يي چنگ]]&lt;br /&gt;[[ون خميئي]]
|alma_mater = [[هونان پهرين عام يونيورسٽي]]
|signature = Mao Zedong signature.svg
|footnotes = 
}}
'''مائوزي تنگ''' {{ٻيا نالا|انگريزي='''Mao Zedong'''، پيدائش: 26 ڊسمبر، 1893ع وفات: 9 سيپٽمبر، 1976ع}}، جنهن کي عام طور '''چيئرمين مائو''' جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، هڪ چيني [[اشتراڪيت|ڪميونسٽ]] [[انقلابي]] هو، جنهن [[چين|عوامي جمهوريه چين]] جا بنياد رکيا ۽ کيس چين ۾ باباءِ قوم سڏيو وڃي ٿو. هي [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا]] جو 1949ع کان سندس وفات 1976ع تائين [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا جو چيئرمين|چيئرمين]] رهيو. سندس سياسي ۽ عسڪري خيالن کي [[مائو ازم]] جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:مائوزي تنگ]]
[[زمرو:چيني قومپرست]]
[[زمرو:سياسي فلاسافي]]
[[زمرو:ڪميونسٽ شاعر]]
[[زمرو:عوامي جمهوريه چين جو صدر]]
[[زمرو:1893ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:1976ع جون فوتگيون]]</text>
      <sha1>16gvtuw8miwx32wsxhss2srgzg2vfh0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296983</id>
      <parentid>296982</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:57:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296983</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3396" sha1="lj30zhped1mf34snus8h9kwtfyl2z5h" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = 
|name = مائوزي تنگ &lt;br/&gt; 毛泽东
|image = Mao Zedong 1959 (cropped).jpg
|imagesize = 
|caption = مائو 1963ع ۾
|office = [[ڪميونسٽ پارٽي چين جو چيئرمين]]
|deputy = [[ليو شائوڪي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[زو انلائي]]&lt;br&gt;[[هوا جيوفنگ]]
|term_start = 20 مارچ، 1943
|term_end = 0 سيپٽمبر، 1976
|predecessor = [[زينگ وينٽين]]
|successor = [[هوا جيوفنگ]]
|office2 = [[چيئرمين عوامي جمهوريه چين]]
|term_start2 = 28 سيپٽمبر، 1954
|term_end2 = 27 اپريل، 1959
|premier2 = [[زو انلائي]]
|deputy2 = [[زو دي]]
|predecessor2 =
|successor2 = [[ليو شائوڪي]]
|office3 = [[چيئرمين مرڪزي فوجي ڪميشن]]
|deputy3 = [[زو دي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[يي جيانگ]]
|term_start3 = 8 سيپٽبر، 1954
|term_end3 = 9 سيپٽمبر، 1976
|predecessor3 = 
|successor3 = [[هوا جيوفنگ]]
|office4 = [[عوامي جمهوريه چين جي مرڪزي عوامي حڪومت (1949–54)|چيئرمين مرڪزي عوامي حڪومت]]
|term_start4 = 1 آڪٽوبر، 1949
|term_end4 = 27 سيپٽمبر، 1954
|deputy4 = 
|premier4 = [[زو انلائي]]
|predecessor4 = 
|successor4 = 
|birth_name =
|birth_date = {{birth date|1893|12|26}}
|birth_place = [[شائوشن]]، [[هونان]]، [[چُنگ گھراڻو|چُنگ بادشاهت]]
|death_date = {{death date and age|1976|9|9|1893|12|26}}
|death_place = [[بيجنگ]]، [[چين]]
|resting_place = [[مائوزي تنگ جو مجسمو|چيئرمين مائو ميموريل هال]], بيجنگ، چين
|party = [[چين جي ڪميونسٽ پارٽي]]
|otherparty = [[ڪومنتانگ]] (1925–1926)
|spouse = [[لو خشزي]] (1907–1910)&lt;br /&gt;[[ينگ کائهي]] (1920–1930)&lt;br /&gt;[[هي ڇيزن]] (1930–1937)&lt;br /&gt;[[جنگ چُنگ]] (1939–1976)
|children = [[مائو انينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انچينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انگلونگ]]&lt;br /&gt;[[Yang يولوهان]]&lt;br /&gt;[[لي من (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي من]]&lt;br /&gt;[[لي نا (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي نا]]
|parents = [[مائو يي چنگ]]&lt;br /&gt;[[ون خميئي]]
|alma_mater = [[هونان پهرين عام يونيورسٽي]]
|signature = Mao Zedong signature.svg
|footnotes = 
}}
'''مائوزي تنگ''' {{ٻيا نالا|انگريزي='''Mao Zedong'''، پيدائش: 26 ڊسمبر، 1893ع وفات: 9 سيپٽمبر، 1976ع}}، جنهن کي عام طور '''چيئرمين مائو''' جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، هڪ چيني [[اشتراڪيت|ڪميونسٽ]] [[انقلابي]] هو، جنهن [[چين|عوامي جمهوريه چين]] جا بنياد رکيا ۽ کيس چين ۾ باباءِ قوم سڏيو وڃي ٿو. هي [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا]] جو 1949ع کان سندس وفات 1976ع تائين [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا جو چيئرمين|چيئرمين]] رهيو. سندس سياسي ۽ عسڪري خيالن کي [[مائو ازم]] جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:مائوزي تنگ]]
[[زمرو:سياسي فلاسافي]]
[[زمرو:1893ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:1976ع جون فوتگيون]]</text>
      <sha1>lj30zhped1mf34snus8h9kwtfyl2z5h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296984</id>
      <parentid>296983</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:58:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296984</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3363" sha1="7li7nuzi0jdw0mnsn2da1clxwvbj24x" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = 
|name = مائوزي تنگ &lt;br/&gt; 毛泽东
|image = Mao Zedong 1959 (cropped).jpg
|imagesize = 
|caption = مائو 1963ع ۾
|office = [[ڪميونسٽ پارٽي چين جو چيئرمين]]
|deputy = [[ليو شائوڪي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[زو انلائي]]&lt;br&gt;[[هوا جيوفنگ]]
|term_start = 20 مارچ، 1943
|term_end = 0 سيپٽمبر، 1976
|predecessor = [[زينگ وينٽين]]
|successor = [[هوا جيوفنگ]]
|office2 = [[چيئرمين عوامي جمهوريه چين]]
|term_start2 = 28 سيپٽمبر، 1954
|term_end2 = 27 اپريل، 1959
|premier2 = [[زو انلائي]]
|deputy2 = [[زو دي]]
|predecessor2 =
|successor2 = [[ليو شائوڪي]]
|office3 = [[چيئرمين مرڪزي فوجي ڪميشن]]
|deputy3 = [[زو دي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[يي جيانگ]]
|term_start3 = 8 سيپٽبر، 1954
|term_end3 = 9 سيپٽمبر، 1976
|predecessor3 = 
|successor3 = [[هوا جيوفنگ]]
|office4 = [[عوامي جمهوريه چين جي مرڪزي عوامي حڪومت (1949–54)|چيئرمين مرڪزي عوامي حڪومت]]
|term_start4 = 1 آڪٽوبر، 1949
|term_end4 = 27 سيپٽمبر، 1954
|deputy4 = 
|premier4 = [[زو انلائي]]
|predecessor4 = 
|successor4 = 
|birth_name =
|birth_date = {{birth date|1893|12|26}}
|birth_place = [[شائوشن]]، [[هونان]]، [[چُنگ گھراڻو|چُنگ بادشاهت]]
|death_date = {{death date and age|1976|9|9|1893|12|26}}
|death_place = [[بيجنگ]]، [[چين]]
|resting_place = [[مائوزي تنگ جو مجسمو|چيئرمين مائو ميموريل هال]], بيجنگ، چين
|party = [[چين جي ڪميونسٽ پارٽي]]
|otherparty = [[ڪومنتانگ]] (1925–1926)
|spouse = [[لو خشزي]] (1907–1910)&lt;br /&gt;[[ينگ کائهي]] (1920–1930)&lt;br /&gt;[[هي ڇيزن]] (1930–1937)&lt;br /&gt;[[جنگ چُنگ]] (1939–1976)
|children = [[مائو انينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انچينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انگلونگ]]&lt;br /&gt;[[Yang يولوهان]]&lt;br /&gt;[[لي من (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي من]]&lt;br /&gt;[[لي نا (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي نا]]
|parents = [[مائو يي چنگ]]&lt;br /&gt;[[ون خميئي]]
|alma_mater = [[هونان پهرين عام يونيورسٽي]]
|signature = Mao Zedong signature.svg
|footnotes = 
}}
'''مائوزي تنگ''' {{ٻيا نالا|انگريزي='''Mao Zedong'''، پيدائش: 26 ڊسمبر، 1893ع وفات: 9 سيپٽمبر، 1976ع}}، جنهن کي عام طور '''چيئرمين مائو''' جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، هڪ چيني [[اشتراڪيت|ڪميونسٽ]] [[انقلابي]] هو، جنهن [[چين|عوامي جمهوريه چين]] جا بنياد رکيا ۽ کيس چين ۾ باباءِ قوم سڏيو وڃي ٿو. هي [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا]] جو 1949ع کان سندس وفات 1976ع تائين [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا جو چيئرمين|چيئرمين]] رهيو. سندس سياسي ۽ عسڪري خيالن کي [[مائو ازم]] جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:سياسي فلاسافي]]
[[زمرو:1893ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:1976ع جون فوتگيون]]</text>
      <sha1>7li7nuzi0jdw0mnsn2da1clxwvbj24x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296985</id>
      <parentid>296984</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T08:02:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296985</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3358" sha1="f9toot4e42i5irxp1txxpb4kh7xt4ya" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = 
|name = مائوزي تنگ &lt;br/&gt; 毛泽东
|image = Mao Zedong 1959 (cropped).jpg
|imagesize = 
|caption = مائو 1963ع ۾
|office = [[ڪميونسٽ پارٽي چين جو چيئرمين]]
|deputy = [[ليو شائوڪي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[زو انلائي]]&lt;br&gt;[[هوا جيوفنگ]]
|term_start = 20 مارچ، 1943
|term_end = 0 سيپٽمبر، 1976
|predecessor = [[زينگ وينٽين]]
|successor = [[هوا جيوفنگ]]
|office2 = [[چيئرمين عوامي جمهوريه چين]]
|term_start2 = 28 سيپٽمبر، 1954
|term_end2 = 27 اپريل، 1959
|premier2 = [[زو انلائي]]
|deputy2 = [[زو دي]]
|predecessor2 =
|successor2 = [[ليو شائوڪي]]
|office3 = [[چيئرمين مرڪزي فوجي ڪميشن]]
|deputy3 = [[زو دي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[يي جيانگ]]
|term_start3 = 8 سيپٽبر، 1954
|term_end3 = 9 سيپٽمبر، 1976
|predecessor3 = 
|successor3 = [[هوا جيوفنگ]]
|office4 = [[عوامي جمهوريه چين جي مرڪزي عوامي حڪومت (1949–54)|چيئرمين مرڪزي عوامي حڪومت]]
|term_start4 = 1 آڪٽوبر، 1949
|term_end4 = 27 سيپٽمبر، 1954
|deputy4 = 
|premier4 = [[زو انلائي]]
|predecessor4 = 
|successor4 = 
|birth_name =
|birth_date = {{birth date|1893|12|26}}
|birth_place = [[شائوشن]]، [[هونان]]، [[چُنگ گھراڻو|چُنگ بادشاهت]]
|death_date = {{death date and age|1976|9|9|1893|12|26}}
|death_place = [[بيجنگ]]، [[چين]]
|resting_place = [[مائوزي تنگ جو مجسمو|چيئرمين مائو ميموريل هال]], بيجنگ، چين
|party = [[چين جي ڪميونسٽ پارٽي]]
|otherparty = [[ڪومنتانگ]] (1925–1926)
|spouse = [[لو خشزي]] (1907–1910)&lt;br /&gt;[[ينگ کائهي]] (1920–1930)&lt;br /&gt;[[هي ڇيزن]] (1930–1937)&lt;br /&gt;[[جنگ چُنگ]] (1939–1976)
|children = [[مائو انينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انچينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انگلونگ]]&lt;br /&gt;[[Yang يولوهان]]&lt;br /&gt;[[لي من (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي من]]&lt;br /&gt;[[لي نا (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي نا]]
|parents = [[مائو يي چنگ]]&lt;br /&gt;[[ون خميئي]]
|alma_mater = [[هونان پهرين عام يونيورسٽي]]
|signature = Mao Zedong signature.svg
|footnotes = 
}}
'''مائو زئ تنگ''' (چيني:毛泽东؛ انگريزي: Mao Zedong؛ پيدائش: 26 ڊسمبر، 1893ع وفات: 9 سيپٽمبر، 1976ع) جنهن کي عام طور '''چيئرمين مائو''' جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، هڪ چيني [[اشتراڪيت|اشتراڪي]] انقلابي هو، جنهن [[چين|عوامي جمهوريه چين]] جا بنياد رکيا ۽ کيس چين ۾ &quot;باباءِ قوم&quot; سڏيو وڃي ٿو. هي [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا]] جو 1949ع کان سندس وفات 1976ع تائين [[ڪميونسٽ پارٽي چائينا جو چيئرمين|چيئرمين]] رهيو. سندس سياسي ۽ عسڪري خيالن کي [[مائو ازم]] جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:سياسي فلاسافي]]
[[زمرو:1893ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:1976ع جون فوتگيون]]</text>
      <sha1>f9toot4e42i5irxp1txxpb4kh7xt4ya</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296986</id>
      <parentid>296985</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T08:06:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296986</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3359" sha1="1p8rpzq7dnklr2jv6wc2juwoql83r77" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
|honorific-prefix = 
|name = مائوزي تنگ &lt;br/&gt; 毛泽东
|image = Mao Zedong 1959 (cropped).jpg
|imagesize = 
|caption = مائو 1963ع ۾
|office = [[ڪميونسٽ پارٽي چين جو چيئرمين]]
|deputy = [[ليو شائوڪي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[زو انلائي]]&lt;br&gt;[[هوا جيوفنگ]]
|term_start = 20 مارچ، 1943
|term_end = 0 سيپٽمبر، 1976
|predecessor = [[زينگ وينٽين]]
|successor = [[هوا جيوفنگ]]
|office2 = [[چيئرمين عوامي جمهوريه چين]]
|term_start2 = 28 سيپٽمبر، 1954
|term_end2 = 27 اپريل، 1959
|premier2 = [[زو انلائي]]
|deputy2 = [[زو دي]]
|predecessor2 =
|successor2 = [[ليو شائوڪي]]
|office3 = [[چيئرمين مرڪزي فوجي ڪميشن]]
|deputy3 = [[زو دي]]&lt;br&gt;[[لين بيائو]]&lt;br&gt;[[يي جيانگ]]
|term_start3 = 8 سيپٽبر، 1954
|term_end3 = 9 سيپٽمبر، 1976
|predecessor3 = 
|successor3 = [[هوا جيوفنگ]]
|office4 = [[عوامي جمهوريه چين جي مرڪزي عوامي حڪومت (1949–54)|چيئرمين مرڪزي عوامي حڪومت]]
|term_start4 = 1 آڪٽوبر، 1949
|term_end4 = 27 سيپٽمبر، 1954
|deputy4 = 
|premier4 = [[زو انلائي]]
|predecessor4 = 
|successor4 = 
|birth_name =
|birth_date = {{birth date|1893|12|26}}
|birth_place = [[شائوشن]]، [[هونان]]، [[چُنگ گھراڻو|چُنگ بادشاهت]]
|death_date = {{death date and age|1976|9|9|1893|12|26}}
|death_place = [[بيجنگ]]، [[چين]]
|resting_place = [[مائوزي تنگ جو مجسمو|چيئرمين مائو ميموريل هال]], بيجنگ، چين
|party = [[چين جي ڪميونسٽ پارٽي]]
|otherparty = [[ڪومنتانگ]] (1925–1926)
|spouse = [[لو خشزي]] (1907–1910)&lt;br /&gt;[[ينگ کائهي]] (1920–1930)&lt;br /&gt;[[هي ڇيزن]] (1930–1937)&lt;br /&gt;[[جنگ چُنگ]] (1939–1976)
|children = [[مائو انينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انچينگ]]&lt;br /&gt;[[مائو انگلونگ]]&lt;br /&gt;[[Yang يولوهان]]&lt;br /&gt;[[لي من (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي من]]&lt;br /&gt;[[لي نا (مائوزي تنگ جي ڌي)|لي نا]]
|parents = [[مائو يي چنگ]]&lt;br /&gt;[[ون خميئي]]
|alma_mater = [[هونان پهرين عام يونيورسٽي]]
|signature = Mao Zedong signature.svg
|footnotes = 
}}
'''مائو زئ تنگ''' (چيني: 毛泽东؛ انگريزي:  Mao Zedong؛ پيدائش: 26 ڊسمبر، 1893ع وفات: 9 سيپٽمبر، 1976ع) جنهن کي عام طور '''چيئرمين مائو''' جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، هڪ چيني [[اشتراڪيت|اشتراڪي]] انقلابي هو، جنهن [[چين|عوامي جمهوريه چين]] جا بنياد رکيا ۽ کيس چين ۾ &quot;باباءِ قوم&quot; سڏيو وڃي ٿو. هن چيني ڪميونسٽ پارٽي (CCP) جو 1949ع کان سندس وفات 1976ع تائين چيئرمين رهيو. سندس نظريا جنهن کي هن مارڪسزم-ليننزم جي چيني موافقت قرار ڏنو، &quot;[[مائو ازم]]&quot; جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:چين]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:سياسي فلاسافي]]
[[زمرو:1893ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:1976ع جون فوتگيون]]</text>
      <sha1>1p8rpzq7dnklr2jv6wc2juwoql83r77</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:پاڪستاني لباس</title>
    <ns>14</ns>
    <id>46660</id>
    <revision>
      <id>296951</id>
      <parentid>138224</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T21:31:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: اضافو زمرا</comment>
      <origin>296951</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="178" sha1="lp66rs78vmxse3fo0j7z1ksfi5d68ul" xml:space="preserve">{{اصل مضمون}}
{{زمرو ڪامنز}}
[[زمرو:پاڪستان]]

[[زمرو:پاڪستاني ثقافت]]
[[زمرو:پاڪستاني سماج سنٻنڌي سڀيتا]]</text>
      <sha1>lp66rs78vmxse3fo0j7z1ksfi5d68ul</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جي .ڪي.رولنگ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>57937</id>
    <revision>
      <id>296928</id>
      <parentid>281435</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:28:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296928</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7413" sha1="fir6ymnkpg0bmdgnce4yw38i2zhklz5" xml:space="preserve">'''جوني روولنگ''' , (جنم 31 جولاء 1965 ع)، هڪ برطانوي ليکڪه آهي. هن ''هيري پوٽر'' سيريز وارا ڪتاب لکيا. هوءَ صرف پنهنجي ڪتابن جي لاءِ '''جي ڪي رولنگ''' جو نالو استعمال ڪري ٿي: ”ڪ“ جو مطلب ”ڪٿلين“ آهي ، جيڪوسندس ڏاڏيءَ جو پهريون نالو هو. 
{{صندوق معلومات شخص}}
== شروعاتي ۽ ذاتي زندگي ==
رولنگ 31 جولاءِ 1965 ۾ چِپنگ سوڊبري ، يٽ ، گلوڪويسٽير انگلينڊ جي چِپنگ سوڊبري ڪيٽ اسپتال ۾ پيدا ٿي. &lt;ref name=&quot;J.K. Rowling Biography&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.biography.com/search/article.do?id=40998|title=J.K. Rowling Biography|date=2009|publisher=Biography.com|access-date=28 February 2009}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com.hk/books?id=GJgbW9c9mpwC&amp;pg=PA11&amp;lpg=PA11&amp;dq=Cottage+Hospital,+Yate&amp;source=bl&amp;ots=oLQUigxsak&amp;sig=ACfU3U34yyz8t7hYfvONGRRCVVYbG7wa8g&amp;hl=zh-TW&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj8nYDW5c7oAhXHQN4KHWuBDcwQ6AEwC3oECAgQLA#v=onepage&amp;q=Cottage%20Hospital,%20Yate&amp;f=false|title=J.K. Rowling: A Biography|last=Kirk|first=Connie Ann|date=2003|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-32205-1|language=en}}&lt;/ref&gt; هوءَ توتسلي ، گلوڪٽيرشائر ۾ وڌي ، ۽ وائيڊن ڪمپريهينزو جي اسڪول وئي. هن ايڪسينٽر جي يونيورسٽي ۾ فرانسيسي ۽ ڪلاسيڪل ۾ ڊگري حاصل ڪئي. هن [[لنڊن]] ۾ [[ايمنسٽي انٽرنيشنل]] ۾ ڪم ڪيو. &lt;ref name=&quot;Meet Author J.K. Rowling&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.scholastic.com/harrypotter/books/author/index.htm|title=Meet Author J.K. Rowling|date=2009|publisher=Scholastic|access-date=28 February 2009}}&lt;/ref&gt; هيري پوٽر لاءِ اصلي خيال هن کي ريل ۾ آيو جيڪا 1990 ۾ چئن ڪلاڪن جي لاءِ دير سان پهتي هئي. &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.kidsreads.com/HP07/content/rowling.asp|title=J.K. Rowling|date=2005|publisher=KidsReads.com|access-date=28 February 2009}}&lt;/ref&gt; هوءَ 1990 ۾ انگريزي سکڻ لاءِ [[پورچوگال|پرتگال]] منتقل ٿي وئي. هن جارج آرانتس  سان آڪٽوبر 1992 ۾ شادي ڪئي. 1993ع ۾ کين جيسيڪا نالي ٻار ڄائو. شادي طلاق جي ڪري ختم ٿي وئي ۽ رولنگ اسڪاٽينڊ جي [[ايڊنبرا|ايڊن برگ ۾]] منتقل ٿي وئي. ''هيري پوٽر ۽ فلسفي جو پٿر'' (برطانوي نسخو) (آمريڪي نسخو: ''هيري پوٽر ۽ جادوگر پٿر'' ) پهريون ڀيرو 1997 ۾ برطانيه ۾ شايع ٿيو هو. هن ڊاڪٽر نيل مور سان 2001 ۾ شادي ڪئي. کيس2003ع ۾  ڊيوڊ نالي ٻار ڄائو، ۽  ٽيون ٻار ميڪينزي نالي ، جنوري 2005 ۾ڄائو.  رولنگ هڪ مسيحي پيروڪار آهي. 

== هن جا ڪتاب ==
رولنگ هيري پوٽر سيريز جي ڪتابن لاءِ  ڪيترائي انعام حاصل ڪري چڪو آهي ۽ 1 بلين ڊالر کان وڌيڪ ڪمائي چڪي آهي. سيريز جو آخري ڪتاب ، ''هيري پوٽر ۽ دي موتلي هالوز ،'' 21 جولاءِ 2007 تي ڇاپيو ويو. ڪتابن جي شهرت سبب ، روولنگ تمام گهڻي مالدار ٿي چڪي آهي. ڪتاب 500 لک کان مٿي وڪرو ٿي چڪا آهن. رولنگ ، هيري جي دنيا ۾ جادو بابت ڪيترائي ڪتاب لکيا آهن. 

== خلاصو ==
جي ڪي رولنگ جا ناول هيري پوٽر نالي هڪ نوجوان ڇوڪري جي ڪهاڻي تي مشتمل آهن، جيڪو پنهنجي چاچي ، چاچِي ۽ سوٽ ڊيڊلي سان گڏ هڪ عام دنيا ۾ وڌي ويجهي ٿو. جڏهن هو يارهن سالن جو ٿئي ٿو ته کيس، هو اهو معلوم ٿئي ٿو ته هو هڪ [[جادوگر|جادوگر آهي]] ۽ پوءِ هو هڪ جادوگر اڪيڊمي ۾ داخل ٿئي ٿو. جنهن جو نالو  [[:simple:Hogwarts|Hogwarts school of witchcraft and wizardry]]  آهي ، جتي البس ڊمبلڊور هيڊ ماسٽر آهي. هيري ماضي جي هڪ ڪاري جادوگر بابت دريافت ڪري ٿو ۽ پنهنجي بهترين دوستن رونالڊ ويزلي ۽ هرميوين گرينجر جي مدد سان ، ان وقت جي سڀني کان ڏورانهين جادوگر ، هيڊمور کي تباهه ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. 

== اشاعتون ==

=== ''هيري پوٽر'' سيريز ===

# ''هيري پوٽر ۽ فلسفي جو پٿر'' (26 جون 1997 (برطانيه) ، 9 جنوري 1998 (يو ايس)) 
# ''هيري پوٽر ۽ چيمبر آف رازس'' (2 جولاءِ 1998 (برطانيا) ، 6 فيبروري 1999 (يو ايس)) 
# ''هيري پوٽر ۽ عزيبان جو قيدي'' (8 جولاءِ 1999 (برطانيه) ، 9 آگسٽ 1999 (يو ايس)) 
# ''هيري پوٽر ۽ گوبل آف فائر'' (7 جولاءِ 2000) 
# ''هيري پوٽر ۽ فينڪس جو آرڊر'' (21 جون 2003) 
# ''هيري پوٽر ۽ اڌ بلڊ پرنس'' (16 جولاءِ 2005) 
# ''هيري پورٽر ۽ ڊيٿلي هالوز'' (21 جولاءِ 2007) 

=== ٻيا ڪتاب ===

* ''تصوراتي جانور ۽ انهن کي ڪٿي ڳولڻ جي لاءِ'' ( ''هيري پوٽر'' سيريز تائين ''گڏجاڻي'' ) (2001) 
* ''ايڊيوڊس ذريعي هجري'' ( ''هريٽري پوٽر'' سيريز تائين) (2001) 
* ''بيڊلس بارڊ جون ڪهاڻيون'' ( ''هيري پوٽر'' سيريز تائين ''گڏجاڻي'' ) (2007) 
* ''هيري پوٽر ۽ ڊاٽيل ٻار (نئين راند جو اسڪرپٽ) (2016)'' 
* ''The Casual Vacancy'' (هڪ ’بالغ‘ ڪتاب). هن جو پهريون ناول جيڪو ''هيري پوٽر'' ڪائنات ۾ نه هو) (2012) 
* ''ڪوڪو ڪالنگ'' (هڪ جرمي افسانوي ناول تخلص رابرٽ گلبراٿ) جي نالي هيٺ لکيو (2013) 
* ''ريشم ورم'' (هڪ جرمي افسانوي ناول تخلص تحت رابرٽ گالبريت) (2014) 

=== مضمون ===

* &quot;اها پهرين ڇوڪري: جي آر رولنگ جو جائزو وٺندو آهي ''ڊيکا: جيسيڪا ميٽ فورڊ جا خط'' پيٽر يو سوسمن جو ايڊيٽر&quot; ''روزاني ٽيلي گراف'' 26 جولاءِ 2006 
* ''برطانيه کي اڳتي'' وڌائڻ ۾ ”ٻارن جي غربت کي ختم ڪرڻ“ جو تعارف ''.'' گورڊن برائون ، بلومسبي (2006) پاران ''چونڊ ٿيل 1997–2006 تقريرون.'' 
* تعارف دانٿ ''جادو جي لاء'' ، گل ميڪ اينيل ۽ سارا براون ، بلومسبي (2002) پاران ايڊٽ ڪيو ويو. 
* [http://harvardmagazine.com/go/jkrowling.html ناڪامي جا فائدي وارا فائدا ، ۽ تخيل جي اهميت] ، جي آر رولنگ ، هارورڊ ميگزين ، 5 جون 2008 
* تعارف ” هيري ، هڪ تاريخ “ ، طرفان مليسس اينلي ، پاڪيٽ (2008) 

== ٻيون ويب سائيٽون ==

* [https://www.jkrowling.com جي آر رولنگ جي ويبسائيٽ] 
[[زمرو:جيئرا ماڻهو]]
[[زمرو:1965ع جنمَ]]
[[زمرو:جيوت ماڻهو]]</text>
      <sha1>fir6ymnkpg0bmdgnce4yw38i2zhklz5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296929</id>
      <parentid>296928</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:29:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻيون ويب سائيٽون */</comment>
      <origin>296929</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7487" sha1="2fvsk1r1v4xx0act96c4fmgvnd2p6vj" xml:space="preserve">'''جوني روولنگ''' , (جنم 31 جولاء 1965 ع)، هڪ برطانوي ليکڪه آهي. هن ''هيري پوٽر'' سيريز وارا ڪتاب لکيا. هوءَ صرف پنهنجي ڪتابن جي لاءِ '''جي ڪي رولنگ''' جو نالو استعمال ڪري ٿي: ”ڪ“ جو مطلب ”ڪٿلين“ آهي ، جيڪوسندس ڏاڏيءَ جو پهريون نالو هو. 
{{صندوق معلومات شخص}}
== شروعاتي ۽ ذاتي زندگي ==
رولنگ 31 جولاءِ 1965 ۾ چِپنگ سوڊبري ، يٽ ، گلوڪويسٽير انگلينڊ جي چِپنگ سوڊبري ڪيٽ اسپتال ۾ پيدا ٿي. &lt;ref name=&quot;J.K. Rowling Biography&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.biography.com/search/article.do?id=40998|title=J.K. Rowling Biography|date=2009|publisher=Biography.com|access-date=28 February 2009}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com.hk/books?id=GJgbW9c9mpwC&amp;pg=PA11&amp;lpg=PA11&amp;dq=Cottage+Hospital,+Yate&amp;source=bl&amp;ots=oLQUigxsak&amp;sig=ACfU3U34yyz8t7hYfvONGRRCVVYbG7wa8g&amp;hl=zh-TW&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwj8nYDW5c7oAhXHQN4KHWuBDcwQ6AEwC3oECAgQLA#v=onepage&amp;q=Cottage%20Hospital,%20Yate&amp;f=false|title=J.K. Rowling: A Biography|last=Kirk|first=Connie Ann|date=2003|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-313-32205-1|language=en}}&lt;/ref&gt; هوءَ توتسلي ، گلوڪٽيرشائر ۾ وڌي ، ۽ وائيڊن ڪمپريهينزو جي اسڪول وئي. هن ايڪسينٽر جي يونيورسٽي ۾ فرانسيسي ۽ ڪلاسيڪل ۾ ڊگري حاصل ڪئي. هن [[لنڊن]] ۾ [[ايمنسٽي انٽرنيشنل]] ۾ ڪم ڪيو. &lt;ref name=&quot;Meet Author J.K. Rowling&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.scholastic.com/harrypotter/books/author/index.htm|title=Meet Author J.K. Rowling|date=2009|publisher=Scholastic|access-date=28 February 2009}}&lt;/ref&gt; هيري پوٽر لاءِ اصلي خيال هن کي ريل ۾ آيو جيڪا 1990 ۾ چئن ڪلاڪن جي لاءِ دير سان پهتي هئي. &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.kidsreads.com/HP07/content/rowling.asp|title=J.K. Rowling|date=2005|publisher=KidsReads.com|access-date=28 February 2009}}&lt;/ref&gt; هوءَ 1990 ۾ انگريزي سکڻ لاءِ [[پورچوگال|پرتگال]] منتقل ٿي وئي. هن جارج آرانتس  سان آڪٽوبر 1992 ۾ شادي ڪئي. 1993ع ۾ کين جيسيڪا نالي ٻار ڄائو. شادي طلاق جي ڪري ختم ٿي وئي ۽ رولنگ اسڪاٽينڊ جي [[ايڊنبرا|ايڊن برگ ۾]] منتقل ٿي وئي. ''هيري پوٽر ۽ فلسفي جو پٿر'' (برطانوي نسخو) (آمريڪي نسخو: ''هيري پوٽر ۽ جادوگر پٿر'' ) پهريون ڀيرو 1997 ۾ برطانيه ۾ شايع ٿيو هو. هن ڊاڪٽر نيل مور سان 2001 ۾ شادي ڪئي. کيس2003ع ۾  ڊيوڊ نالي ٻار ڄائو، ۽  ٽيون ٻار ميڪينزي نالي ، جنوري 2005 ۾ڄائو.  رولنگ هڪ مسيحي پيروڪار آهي. 

== هن جا ڪتاب ==
رولنگ هيري پوٽر سيريز جي ڪتابن لاءِ  ڪيترائي انعام حاصل ڪري چڪو آهي ۽ 1 بلين ڊالر کان وڌيڪ ڪمائي چڪي آهي. سيريز جو آخري ڪتاب ، ''هيري پوٽر ۽ دي موتلي هالوز ،'' 21 جولاءِ 2007 تي ڇاپيو ويو. ڪتابن جي شهرت سبب ، روولنگ تمام گهڻي مالدار ٿي چڪي آهي. ڪتاب 500 لک کان مٿي وڪرو ٿي چڪا آهن. رولنگ ، هيري جي دنيا ۾ جادو بابت ڪيترائي ڪتاب لکيا آهن. 

== خلاصو ==
جي ڪي رولنگ جا ناول هيري پوٽر نالي هڪ نوجوان ڇوڪري جي ڪهاڻي تي مشتمل آهن، جيڪو پنهنجي چاچي ، چاچِي ۽ سوٽ ڊيڊلي سان گڏ هڪ عام دنيا ۾ وڌي ويجهي ٿو. جڏهن هو يارهن سالن جو ٿئي ٿو ته کيس، هو اهو معلوم ٿئي ٿو ته هو هڪ [[جادوگر|جادوگر آهي]] ۽ پوءِ هو هڪ جادوگر اڪيڊمي ۾ داخل ٿئي ٿو. جنهن جو نالو  [[:simple:Hogwarts|Hogwarts school of witchcraft and wizardry]]  آهي ، جتي البس ڊمبلڊور هيڊ ماسٽر آهي. هيري ماضي جي هڪ ڪاري جادوگر بابت دريافت ڪري ٿو ۽ پنهنجي بهترين دوستن رونالڊ ويزلي ۽ هرميوين گرينجر جي مدد سان ، ان وقت جي سڀني کان ڏورانهين جادوگر ، هيڊمور کي تباهه ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. 

== اشاعتون ==

=== ''هيري پوٽر'' سيريز ===

# ''هيري پوٽر ۽ فلسفي جو پٿر'' (26 جون 1997 (برطانيه) ، 9 جنوري 1998 (يو ايس)) 
# ''هيري پوٽر ۽ چيمبر آف رازس'' (2 جولاءِ 1998 (برطانيا) ، 6 فيبروري 1999 (يو ايس)) 
# ''هيري پوٽر ۽ عزيبان جو قيدي'' (8 جولاءِ 1999 (برطانيه) ، 9 آگسٽ 1999 (يو ايس)) 
# ''هيري پوٽر ۽ گوبل آف فائر'' (7 جولاءِ 2000) 
# ''هيري پوٽر ۽ فينڪس جو آرڊر'' (21 جون 2003) 
# ''هيري پوٽر ۽ اڌ بلڊ پرنس'' (16 جولاءِ 2005) 
# ''هيري پورٽر ۽ ڊيٿلي هالوز'' (21 جولاءِ 2007) 

=== ٻيا ڪتاب ===

* ''تصوراتي جانور ۽ انهن کي ڪٿي ڳولڻ جي لاءِ'' ( ''هيري پوٽر'' سيريز تائين ''گڏجاڻي'' ) (2001) 
* ''ايڊيوڊس ذريعي هجري'' ( ''هريٽري پوٽر'' سيريز تائين) (2001) 
* ''بيڊلس بارڊ جون ڪهاڻيون'' ( ''هيري پوٽر'' سيريز تائين ''گڏجاڻي'' ) (2007) 
* ''هيري پوٽر ۽ ڊاٽيل ٻار (نئين راند جو اسڪرپٽ) (2016)'' 
* ''The Casual Vacancy'' (هڪ ’بالغ‘ ڪتاب). هن جو پهريون ناول جيڪو ''هيري پوٽر'' ڪائنات ۾ نه هو) (2012) 
* ''ڪوڪو ڪالنگ'' (هڪ جرمي افسانوي ناول تخلص رابرٽ گلبراٿ) جي نالي هيٺ لکيو (2013) 
* ''ريشم ورم'' (هڪ جرمي افسانوي ناول تخلص تحت رابرٽ گالبريت) (2014) 

=== مضمون ===

* &quot;اها پهرين ڇوڪري: جي آر رولنگ جو جائزو وٺندو آهي ''ڊيکا: جيسيڪا ميٽ فورڊ جا خط'' پيٽر يو سوسمن جو ايڊيٽر&quot; ''روزاني ٽيلي گراف'' 26 جولاءِ 2006 
* ''برطانيه کي اڳتي'' وڌائڻ ۾ ”ٻارن جي غربت کي ختم ڪرڻ“ جو تعارف ''.'' گورڊن برائون ، بلومسبي (2006) پاران ''چونڊ ٿيل 1997–2006 تقريرون.'' 
* تعارف دانٿ ''جادو جي لاء'' ، گل ميڪ اينيل ۽ سارا براون ، بلومسبي (2002) پاران ايڊٽ ڪيو ويو. 
* [http://harvardmagazine.com/go/jkrowling.html ناڪامي جا فائدي وارا فائدا ، ۽ تخيل جي اهميت] ، جي آر رولنگ ، هارورڊ ميگزين ، 5 جون 2008 
* تعارف ” هيري ، هڪ تاريخ “ ، طرفان مليسس اينلي ، پاڪيٽ (2008) 

==ٻيون ويب سائيٽون==
* [https://www.jkrowling.com جي آر رولنگ جي ويبسائيٽ]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ادب]]
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:جيئرا ماڻهو]]
[[زمرو:1965ع جنمَ]]
[[زمرو:جيوت ماڻهو]]</text>
      <sha1>2fvsk1r1v4xx0act96c4fmgvnd2p6vj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قائم الدين ڪنڀار</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76477</id>
    <revision>
      <id>297014</id>
      <parentid>296791</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:46:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>قائم الدين</username>
        <id>18858</id>
      </contributor>
      <comment>/* خارجي ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>297014</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18584" sha1="8urqkfesll7hwbq3gq7dyfpsb78jco9" xml:space="preserve">'''قائم الدين ڪنڀار''' پاڪ ڪنڀار جماعت جو باني ھيو. سندس پيدائش 01 مارچ 1941ع تي ٿي. ۽ لاڏاڻو 11 اپريل 2016ع تي ٿيو.

{{Infobox person|thumb|name=قائم الدين ڪنڀار|caption=باني و محرڪ پاڪ ڪنڀار جماعت|birth date={{Birth date|df=yes|1941|03|01|}}|birth place=[[ڇاڇرو]], [[ٿرپارڪر]]، [[سنڌ]], [[پاڪستان]]|death date={{Death date and age|df=yes|2016|04|11|1941|03|01}}|death place=[[ميرپورخاص]], [[سنڌ]], [[پاڪستان]]|years active=1953–2016|occupation=[[ٽيچر]]، [[محقق]]، [[ليکڪ]]، [[شاعر]]|image=قائم_الدين.jpg|children=11 اولاد، (7 پٽ 4 نياڻيون) 
پٽن جا نالا استاد محمد زمان ڪنڀار، استاد نجم الدين ڪنڀار، استاد غلام مصطفيٰ ڪنڀار، استاد ذوالفقار علي ڪنڀار، محمد معروف ڪنڀار، علي المرتضيٰ ڪنڀار، قمرالدين ڪنڀار}}

= جنم =
ٿر دنيا جو اهو خوشنصيب خطو آهي جنهن جي هڪ هڪ شئي قيمتي انمول ۽ منفرد حيثيت رکندڙ آهي. هتي جو ڪوئلو هجي يا باقي معدنيات، تهذيب و ثقافت هجي يا مٺڙا مارو، ڀلاري ڀٽن جي ڀون ۾ ڪيئي ڪونڌر جنميا. جن تاريخ جي ورقن ۾ پنهنجو اڻ وسرندڙ نانُ سونهري اکرن ۾ لکرائي ڇڏيو. اهڙا جاکوڙي جوڌاقومن جو قيمتي سرمايو هوندا آهن. جيڪي تاريخ جو رُخ موڙي ايندڙ نسل کي هڪ اهڙي گس تي گامزن ڪري ڇڏيندا آهن، جتي ترقي جون راهون سندس منتظر هونديون آهن.جڏهن نيت ۾ خلوص، ڪم ۾ سچائي، جذبن ۾ نواڻ، خدمت خلق جو جذبو، انساني ڀلائي جو اونو، دل ۾ پيدا ٿي پوي ٿو ته راهه جون رنڊڪون ۽ رڪاوٽون نه رڳو ميسارجي پون ٿيون، بلڪه ڪائنات جو ذرو ذرو قدرت پاران مهربان بنجي سندس مددگار بنجي پوي ٿو. ڪنڀار قبيلي جي مسڪين محمد معروف جي گهر ۾ پهرين مارچ 1941تي ٿرپارڪر ضلعي جي ڇاڇري تعلقي ۾ بارڊر لڪير تي ڳوٺ وائوڙي طيب ڪوٽڙيو ۾ جنم وٺندڙ ” قائم الدين“ نالي ٻالڪ بابت ڪنهن ٿي سوچيو ته ڪنڀار برادري جي قسمت جو ستارو سندس هتان ئي چمڪندو. ۽ ڪنڀار قبيلي جي تاريخ سهيڙي سموهي، ڪتابي شڪل ۾ آڻيندو. ۽ ڪنڀار برادري جي ٽڙيل پکڙيل سٻاجهن، ساڃهه وندن، باشعور ۽ بيباڪ جوانن کي محبت جي تسبيح ۾ حڪمت ۽ ڏاهپ سان پروئي هيرن موتين جي مالها جوڙي، سنڌ جي هن سادگي پسند ۽ درويش صفت قبيلي کي غربت، پسماندگي، لاشعوري جي آڙهه مان ڪڍيقومي ترقي جي ڌارا ۾ آڻي بيهاريندو. اڄ  اوهان کي جيڪي مختلف نالن سان ڪنڀار برادري جي فلاح ۽ بهبود لاءِ جڙيل تنظيمن جا نالا ٻڌڻ ۾ اچن ٿا، سي انهي پوکيل ٻوٽي جي ٻج مان ڦٽندڙ گل آهن.

= تعليم =
قائم الدين ڪنڀار اڃان اٺ ڏهه سالن جي ٻاراڻي عمر ۾ مس پير پاتائون ته والد جي شفقت کان محروم ٿي ويا. امڙ مٿي تي دانگيون کڻي پاڙي ۾ وڪڻي پٽ کي پڙهائڻ لڳي. پرائمري تعليم جا ابتدائي درجا ڳوٺ وائوڙي ۾ پاس ڪيا، سندس ڏاڏا محترم ونهيل فقير ڪنڀار نيڪ، پرهيز گار ۽ تهجد گذار درويش صفت انسان هو. ڪنڀار جتي به آباد آهن انهن ڳوٺن جي مسجدن ۽ مدرسن جي سنڀالي، معاونت ۽ پيش امامت۾ پيش پيش هوندا پئي رهيا آهن.هن ڳوٺ ۾ مسجد ۽ مدرسو به شروع کان قائم هو.معاونت ۽ سڀنالي ۾ ڏاڏا محترم جو نالو شامل هو.ڏاڏا سائين محمد معروف ڪنڀار قرآن مجيد جي تلاوت سان گڏ شاهه عبدالطيف جي رسالي جو مطالعو بلاناغه ڪندو هو. اسُرويل ذڪر الٰهي لطيف جون وايون ۽ مداحون مٺڙي دلسوز آواز سان جهونگارڻ سان ماحول معطر بنجي ويندو هو. داناءُ ۽ وقت شناس سنجيدهه طبع جو مالڪ هو. ڪنڀار ڪو هنر جو بهترين ڪاريگر هو. خاص ڪري ڍاڪون، تباخ، رڪيبي، سڦالڙو، تسڙي، تيلاٽي، ڪوپ ساسر، پيالو، گاگهر، گگهي، موريو، ڪونئرو، حقو، ٽوپي، ۽ چلم ٺاهڻ ۾  مهارت هوس ڳوٺ جون وڏڙيون سندس ٺاهيل ڪي ٿانو وقت کان سنڀاليو اچن.

= لڏپلاڻ =
ورهاڱي ٿيڻ کان پوءِ 1948 ڌاري  ڏاڏا سائين ونهيل فقير وارن جو اتان  لڏي ميرپورخاص کان اتر طرف 5 ميل  جي فاصلي تي ڳوٺ ميرو مري ۾ رهڻ ٿيو.جتي ڏڪارن وقت وڏڙا ايندا هئا. بابا جن 1950 ميرو مري اسڪول ۾ پهريون درجو پهرين نمبر سان پاس ڪيو. 1953 ۾ هاءِ اسڪول ميرپورخاص ۾ انگريزي پڙهڻ لاءِ داخلا ورتي. 1957 ۾ سنڌي فائنل جو امتحان پاس ڪيو. 1961 ۾ مئٽرڪ پاس ڪئي ۽ انهي سال ماستري جو آرڊر مليو.1966 ۾ بي اي، 1968 ۾ ايم اي، ۽ 1969 ۾ بي ايڊ ڪئي.

= پاڪ ڪنڀار جماعت جو قيام =
بچپن کان ئي برادري جي ڀلائي ۽ سڄاڳي جو اونو هوندو هئس. انڪري اڪثر برادري جي خوشي غمي جي ميڙاڪن ۾ ننڍي ٽهي ۾ ئي سڄاڳي ۽ ايڪي جي پرچار ڪرڻ شروع ڪئي. برادري جي بزرگن ۽ نوجوانن پاران مانائتي موٽ ملڻ بعد اتساهه وڌيو. 

پهرين مارچ 1960ء ڌاري ٿرپارڪر ضلعي (موجوده ميرپورخاص ڊويزن) ۾ ڪنڀار تنظيم جو بنياد وڌو ويو. ڪنڀار تنظيم جا بنيادي مقصد هي هئا. (1) اولاد کي پڙهائڻ (2) پاڻت ۾ ٻڌي ڪرڻ (3) اوکي مهل هڪ ٻئي جي مدد ڪرڻ (4) ٻئي جي ستائڻ وقت ڀاءُ جو ساٿ ڏيڻ (5) هنر کي سڌارڻ ۽ وڌائڻ لاءِ ڪوشش ڪرڻ (6) نوان هنر مند پيدا ڪرڻ.

تاريخ 10 آگسٽ 1963 تي محترم ٻيڙو فقير جي جاءِ ڪاري موري ضلع حيدرآباد ۾ ڪنڀار برادري جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ کان ڪهي آيل 200 کن ڀائرن شرڪت ڪئي. جيئن ته جاڳرتائي پرچار جو سلسلو ضلع ٿرپارڪر ۽ سانگهڙ ۾ پهرين شروع ٿي چڪو هو. تنهن ڪري اتي جي ڀائرن ۾ اهڙن ڪمن ۾ حصو وٺڻ جي دلچسپي پيدا ٿيل هئي، تنهن ڪري هن عام اجلاس ۾ آيل ڀائرن ۾ گهڻائي ڄاڻايل ضلعن جي ڀائرن جي هئي. هن گڏجاڻي ۾ ”پاڪ ڪنڀار جماعت“ جو بنياد رکيو ويو. جنهن جو صدر ٻيڙو فقير ڪنڀار ۽ جنرل سيڪريٽري استاد قائم الدين ڪنڀار چونڊيا ويا. انهي جماعت جو دائرو بعد ۾ سنڌ کا وڌائي پنجاب ۽ بلوچستان تائين پهچايو ويو. 

= علم ۽ ادب =
1957 ۾ بابا جن قلمي ڪاوشن جي شرعات ڪئي. اسڪول جي تعليم دوران تعليمي ۽ عام سرگرمين جون خبرون ۽ رپورٽون اخبارن ۾ شايع ٿيڻ لڳيون. جنهن وقت سنڌ جي ناليواري علمي ادبي شخصيت پير علي محمد راشدي جو مشهور ڪالم ”رند ۽ پنڌ“ عبرت اخبار ۾ شايع ٿيندو هو. ان ئي ڪالم ۾ سندس پهريون مضمون 10 مارچ 1960 ۾ عبرت اخبار ۾ شايع ٿيو. مضمونن جو اهو سلسلو ويجهڙ  ماضي تائين جاري رهيو. هن وقت تائين مختلف موضوعن تي سندس سوين مضمون ۽ مقالا مختلف اخبارن ۾ شايع ٿي چڪا آهن، جنهن ۾ 25 قسطن تي مشتمل ”سنڌ  جي تاريخي سفر جو داستان “ جهڙو جامع ۽ تحقيقي مقالوپڻ شامل آهي.جيڪو روازني هلال پاڪستان ۾ شايع ٿيو.

= خدمت خلق =
سندس سموري زندگي برادري ۾ سڄاڳي پيدا ڪرڻ، تعليم جي سڌاري ۽ واڌاري لاءِ پتوڙڻ، غريبن مسڪينن ۽ ضرورتمندن جي سهائتا ڪرڻ ، بيروزگارن کي سرڪاري روزگار سان لڳائڻ، علائقي ۾ اسڪول کولرائڻ، روڊ رستا منظور ڪرائڻ، سميت ٻيا ڪيترائين ترقياتي ڪم ڪرائڻ لاءِ عمر جي آخري گهڙي تائين جاکوڙيندو رهيو. ميرپورخاص حيدرآباد ريلوي لائين تي رتن آباد ريلوي اسٽيشن کولرائڻ، ميرپورخاص نوابشاهه ريلوي لائين تي علي محمد مهر اسٽيشن منظور ڪرائڻ، کاڻ نازڪ آباد وچ ۾ جمڙائو تي ڦڙدي وٽ پل ٺهرائڻ، کاڻ ۾ پهرين مڊل اسڪول، پوءِ هاءِ اسڪول منظور ڪرائڻ، ويجهڙ ۾ انهي هاءِ اسڪول کي هائير سيڪنڊري جو درجو ڏيارڻ جهڙا تاريخي ڪم ڪرايا. مڊل اسڪول کاڻ ۾ ان وقت شاگردن کان ماهوار سرڪاري في ورتي ويندي هئي، غريب ۽ مسڪين شاگرن جي في پنهنجي کيسي مان ادا ڪرڻ، کاڻ ۾ نياڻين لاءِ پهرين پرائمري پوءِ مڊل اسڪول کولرائڻ بعد ۾ انهي کي هاءِ اسڪول جو درجو ڏيارڻ 
[[فائل:Qaim 2.jpg|thumb|1988 ۾ گورمنيٽ بوائز هاءِ اسڪول کاڻ جي افتتاح جي موقعي تي استاد قائم الدين ڪنڀار ۽ پير آفتاب شاه جيلاني]]
[[فائل:Qaim 3.jpg|thumb|1988 ۾ گورمنيٽ بوائز هاءِ اسڪول کاڻ جي افتتاح جي موقعي تي استاد قائم الدين ڪنڀار تقرير ڪندي]]
ڳوٺ محمد حسن مري ۾ مڊل اسڪول منظور ڪرائڻ، ڀٽارو ۾ پوسٽ آفيس جي برانچ منظور ڪرائڻ ، جهڙا ڪم شامل آهن. علائقي جي ڪافي ڳوٺن لاءِ اسڪول، روڊ، تلاءُ وغيره جهڙين بنيادي ضرورتون ڏيارڻ لاءِ وقت بوقت قلمي ڪاوشون جاري رهيون. علائقي جي ترقياتي ڪمن جون درخواستون فائيل ۾ کڻي صبح جو ناشتو ڪري گهر ( کاڻ ) کان روانو ٿيندا هئا ، ڪڏهن ڊي اِي او ايجوڪيشن آفيس ته ڪڏهن ڊي ايڇ او آفيس، ڪڏهن روينيو آفيس،  ته ڪڏهن ورڪس اينڊ سروسز آفيس، مطلب ته اهو ڏينهن خالي ڪونهي جنهن ڏينهن ڪنهن نه ڪنهن آفيس ۾ سماجي ڀلائي جي ڪم سان نظر نه ايندا هجن. سچ پچ ته ميرپورخاص جو مسڪين جهان خان چئجي ته وڌاءُ نه ٿيندو.

= قلمي ڪاوشون =
ڪنڀار برادري جي ڀلائي ۽ ايڪي لاءِ ڪيل عملي ۽ قلمي ڪاوشن تي مشتمل ڪتاب ”جاڳرتائي جاکوڙ“ تيار ڪري سندس حياتي ۾ ئي پريس تائين پهچايو ويو هو. سندس تمنا اها هئي ته سندس ننڍي فرزند علي مرتضيٰ جي ايندڙ مهيني رٿيل شادي جي ڪاڄ جي موقعي تي ڪنڀار جماعت جو پنجاهه ساله گولڊن جوبلي جشن ڪوٺائي، ان ۾ ڪتاب جي مهورت ڪئي ويندي. پر زندگي وفا نه ڪئي. ان کان سواءِ جوهر قرآن، قائم ڪٿا، سماجي سڌارو، سنڌ جي پڪار ، ماڻهو موتي داڻا، گهڙيون جن سان گهاريم، ڪنڀارڪو هنر، قائم قلمي ڪاوشون، ڪچهريون قائم، ڪليات قائم، ڪنڀار قبيلو نالي سان ڪتاب تحرير ڪري چڪا آهن. 

= گهڻ رخي شخصيت =
استاد صاحب جن گهڻ رخي شخصيت جا مالڪ هئا. هڪ پاسي محنتي، فرض شناس، ۽ وقت جا پابند تعليم سان لڳاءُ رکندڙ استاد هئا، ته ٻئي طرف سماج سڌارڪ، غريبن جا هڏڏوکي، مسڪينن جي مهل ڪندڙ، عوامي ڀلائي ۽ خدمت خلق جي جذبي سان سرشار هئا. هڪ پاسي ڪنڀار برادري جي ترقي ۽ ڀلائي لاءِ برادري جي بزرگن ۽ نوجوانن کي پاڪ ڪنڀار جماعت جي پليٽ فارم تي گڏ ڪري ڪنڀار برادري جو نالو تاريخ ۾ باشعور قبيلن جي لسٽ ۾ شامل ڪرايائون، ته ٻئي طرف ڪنڀارڪي هنر کي ترقي وٺرائڻ لاءِ قلمي توڙي عملي ڪوششون آخري دم تائين جاري رکيائون.

= حج جي سعادت =
2006 ڌاري وزير اعليٰ سنڌ ارباب غلام رحيم جي دور ۾ سندس هڪ مضمون اخبار ۾ شايع ٿيو، جنهن کان ارباب صاحب ڏاڍو متاثر ٿيو. گهڻي ڳولا بعد جڏهن فون تي ساڻس رابطو ٿيو ۽ ڪم ڪار جو پڇياين ته ” ادا قائم ڇا گهرجي؟ اچ مون سان مل، ڪو ڪم ڪار هجي ته ٻڌاءُ .“ بي لوث فرشته صفت انسان جي زبان مان جيڪي لفظ نڪتا سي سچ پچ ته ڪنڀار برادري جي تاريخ  ۾ هميشه ياد  رهندا. موٽ ۾ چيائين ته ” سائين منهنجي ڪنڀار برادري جي پارت اٿوَ “ جيڪڏهن هتي ڪو رواجي اديب هجي ها ته اهڙي موقعي کي غنيمت سمجهي ڪٿي جو ڪٿي وڃي پهچي وڃي ها. نيٺ ارباب سندس سادگي ۽ مخلصي کان متاثر ٿيندي سرڪاري خرچ تي حج جي سعادت سان نوازڻ جو فيصلو ڪيو. ۽ انهي سال حج جي سعادت ماڻي. 

= ميرپورخاص جو ٻه سئو ساله جشن =
انهي سال 2006 ۾ ڊي سي ميرپورخاص سيد ممتاز علي شاهه کي لکيائين ته سائين ميرپورخاص 1806 ۾ قائم ٿيو، هن وقت 2006 ۾ ميرپوخاص جو ٻه سئو ساله جشن سرڪاري سطح تي ملهايو وڃي، ته اها ميرپورخاص جي نئين تاريخ رقم ٿي پوندي. شاهه صاحب سندس راءِ سان متفق ٿيندي ملاقات ڪري پروپوزل ٺاهڻ لاءِ چيائين. پاڻ جشن جو مڪمل خاڪو جوڙي سندس خدمت ۾ پيش ڪيو. جنهن کي شاهه  صاحب منظور ڪندي مختلف پروگرام جون ڪميٽيون جوڙيون ويون. اهڙي طرح سندس رٿيل اهو پروگرام ڊسمبر 2006 ۾ سرڪاري سطح تي ملهايو ويو، جنهن ۾ ميڊم صغرا جوڻيجو ناظمه ضلع ميرپورخاص خصوصي دلچسپي ورتي. اسپيڪر سنڌ اسيمبلي سيد مظفر علي شاهه مهمان خاص هو. ان موقعي تي پاڻ حج جي سعادت ماڻي رهيا هئا.

= حُسن اخلاق =
پاڻ بي باڪ، نهٺا ۽ اصول پسند انسان هئا. ڪڏهن به اصولن تي سودو نه ڪيائون، نه ڪڏهن ڪنهن ۾ لالچ رکيائون. صبر ۽ سهپ جا پيڪر هئا. ڪيڏا به مسئلا يا مشڪلاتون ڏٺائون، پر زبان تي ڪڏهن به ناشڪري يا بي صبري جا لفظ نه نڪتا. ڪڏهن به ڪنهن کي نه ڏکويائون. سدائين ٻين جي ڀلائي جو فڪر هوندو . سندسن ڪوشش اها هوندي هئي ته سندس جي هٿان سڀن کي خصوصا برادري وارن کي ڪا نه ڪا ڀلائي پهچي. پاڻ زندگي جي آخري گهڙي تائين انهي اصول تي قائم رهيا. موڪلاڻي کان هڪ ڏينهن پهرين به لکڻ جو سلسلو جاري هو. اهڙو دانا، سگهڙ ۽ اصول پسند برادري ۾ اڄ تائين ڪو پيدا ناهي ٿيو.بابا جن صوم و صلوٰة جا پابند، سچا موحد هئا. جڏهن ٿر ۾ عموما ۽ اسان جي برادري ۾ خصوصا جهالت ۽ بي ديني جي انتها هئي تڏهن بابا جن علائي توڙي برادري ۾ ديني پرچار ڪرڻ شروع ڪيو. اڄ به ڏسو هي مسڪين ڪنڀار برادري جنهن ڳوٺ ۾ هوندي، مسجد ۽ مدرسي جي ذميداري اڪثر ڪري هن غريب ۽ امن پسند قبيلي کي سونپيل هوندي. 

= وڇوڙو =
استاد قائم الدين جي موڪلاڻي ڄڻ ته تاريخ جو هڪ باب بند ٿي ويو.استاد قائم الدين ڪنڀار جن جي زندگي جو تفصيلي احوال سندس بابت لکجندڙ ڪتاب ۾ ڏنو ويندو. استاد قائم الدين ڪنڀار 75 سالن جي ڄمار ۾ 11 اپريل 2016 سومر جي ڏينهن اسُر جو 3 وڳي هي فاني جهان ڇڏي پنهنجي خالق حقيقي سان وڃي مليا. دعا آهي ته رب العزت سندس مدايون ميٽي، سڻايون سڦل ڪري، درجا بلند فرمائي. آمين.

=خارجي ڳنڍڻا=
* [https://www.facebook.com/profile.php?id=100063984309404&amp;mibextid=ZbWKwL قائم ڪنڀر ادبي فورم فيسبوڪ پيج]
* [https://www.facebook.com/profile.php?id=61556301980645&amp;mibextid=ZbWKwL پاڪ ڪنڀار جماعت فيسبوڪ پيج]

* [https://whatsapp.com/channel/0029Vac5b3t3rZZbBGzSbs2Q واٽس ايپ چينل]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سنڌي ماڻھو]]
[[زمرو:1941ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:2016ع جون فوتگيون]]</text>
      <sha1>8urqkfesll7hwbq3gq7dyfpsb78jco9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:رياضي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>76528</id>
    <revision>
      <id>296959</id>
      <parentid>272640</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:06:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296959</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="432" sha1="cjxxwj5m1kh8qs3o499lpyej29xvfjl" xml:space="preserve">{{diffusecat}}
{{Infobox catalog
|DDC = 510
|LCC = QA
|UDC = 51
}}
{{Cat main}}
{{Commons category}}
{{Portal|Mathematics}}
{{about|mathematics in general|the mathematical notion of a category|Category (mathematics)}}
{{Category see also|Logic}}

[[Category:Main topic classifications]]
[[Category:Information]]
[[Category:Formal sciences]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:اطلاعات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]</text>
      <sha1>cjxxwj5m1kh8qs3o499lpyej29xvfjl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Draft:پاڪ ڪنڀار جماعت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79174</id>
    <revision>
      <id>297018</id>
      <parentid>285543</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:53:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>قائم الدين</username>
        <id>18858</id>
      </contributor>
      <comment>/* پاڪ ڪنڀار جماعت جو بنياد */</comment>
      <origin>297018</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27790" sha1="8tjpyrx969rvpsdnri3tz77fklfeg7w" xml:space="preserve">= پاڪ ڪنڀار جماعت =

== باني پاڪ ڪنڀار جماعت استاد قائم الدين ڪنڀار جو تعارف ==
قدرت جو اهو قانون آهي ته باشعور قومون تاريخ ۾ پنهنجي جاءِ پاڻ ٺاهينديون آهن، ته ڪڏهن وري بي شعور قومن ۾ اهڙا باشعور فرد پيدا ٿيندا آهن جيڪي پنهنجي بي شعور قوم کي بيدار ڪري باشعور قومن سان گڏ آڻي بيهاريندا آهن، سٺ جي ڏهاڪي ۾ اهڙي ئي هڪ غريب، مسڪين، اٻوجهه، هنرمند برادري ”ڪنڀار“ هڪ بي شعور برادري هئي، جنهن کي هڪ فرد بيدار ڪري تاريخ جي ورقن ۾ محفوظ ڪري ڇڏيو. 

ٿر جي ويران ڀٽن ۾ ڇاڇري جي ڏورانهين ڳوٺ وائوڙي طيب ڪوٽڙيو ۾ مسڪين معروف ڪنڀار جي گهر ۾ پهرين مارچ 1941 تي پرهه ڦٽي مهل ٻالڪ جي ڄمڻ تي سڀ کان پهرين سج اڀرڻ مهل مائٽن کي مبارڪون ڏيڻ لاءِ آيل رحيم ڏنو راٺوڙ  ۽ سندس گهر واري جنهن عمر جا آخري سال پئي گهاريا تنهن مبارڪون ڏيندي جڏهن ٻارڙي جو نالو قائم رکيو، ته ڪنهن کي خبر هئي ته وائوڙي جي قائم جو ستارو ميرپورخاص ۾ چمڪندو! ۽ ڪنڀار برادري کي دنيا جي سڌريل قومن ۾ آڻي بيهاريندو؟

ورهاڱي مهل ماءُ پيءُ ڇهن سالن جي ٻالڪ کي ساڻ ڪري سفر جون تڪليفون جهاڳيندا مختلف ڳوٺن ۾ ٽِڪندا اچي ميرپورخاص جي ڀرسان ميرومري جا وڻ وسايا. ابتدائي تعليم ڪجهه وائوڙي باقي ميرو مري ۾ مڪمل ڪري هاءِ اسڪول ميرپورخاص مان 1961 ۾ مئٽرڪ پاس ڪئي. ادب سان چاهه ۽ برادري جي ايڪي جو اونو بچپن کان هو. هاءِ اسڪول ۾ پڙهائي کان پوءِ لائبريري ۾ اخبارون پڙهڻ ۽ ڪتابن جو مطالعو سندس خاص شوق هو. ان وقت جمالي، ميمڻ، پنهور، برادرين جون تنظيمون جڙيل هيون انهن جون خبرون اخبارن ۾ پڙهي پنهنجي ڪنڀار برادري ۾ سڄاڳي پيدا ڪرڻ جو خيال اڀريو. 1950 ڌاري ميرو مري مان لڏي اچي ڀرسان ڳوٺ بلاول وساڻ ۾ رهائش ڪئي. جيڪو ان وقت ڪنڀار برادري جو مرڪز هو. 

== پاڪ ڪنڀار جماعت جي پرچار ==
1956 ۾ ڳوٺ کان سڄاڳي جي شروعات ڪئي. رات جو اوطاق تي ٿيندڙ رهاڻ ۾ ايڪي ڪرڻ، تنظيم جوڙڻ بابت مشورا ڪندو هو. پاڙي جي ڀائرن همٿ افزائي ڪندي مڪمل ساٿ جو يقين ڏياريو. 1956 ڌاري کاڻ لڳ ڪتهڙ ڳوٺ ۾ عبدالله جيئند جو هڪ وڏو ڪاڄ هو، ڍٽ ڇني جي معزز شخصيت مقيم پٽيل جيئند جي پوٽن جون ڄڃون ٿر مان آيل هيون، وڏي خلق هئي، موقعو مناسب سمجهندي رات جو بسم الله ڪري تقرير شروع ڪئي، ويٺل سڀ حيران ٿي ويا ڪنڀار برادري ۾ هي نئين ڳالهه هئي، برادري جي وڏڙن ڀرپور ساٿ ڏيڻ جو ڏياريو. 1956 ۾ ٿر جي ڳوٺ ميڙاسر ۾ مقيم ولد ميهاجل جيئند جي وفات تي پاڙا ڪوٺ هئي. برادري جو معزز ۽ وڏو هئڻ سبب اتي به خلق ججهي هئي. اتي به ساڳي دعوت ساڳيو تعاون،  1958 ڌاري ڳوٺ علي محمد مهر لڳ کاڻ ۾ استاد محمد قاسم ۽ محمد هاشم جيئند جو ڪاڄ هو، برادري جي هن ڪاڄ ۾ رات جي رهاڻ مهل اٿي بيٺو ۽ چيائين ته هڪ ڪنا ٿيو، منهنجي هڪ گذارش ٻڌو! سڀ خاموش ٿي ويا. ڇني ۾ موجود سڀ وڏي ڄمار جا هي هڪڙو اسڪول ۾ پڙهندڙ ننڍڙو ٻالڪ. بسم الله پڙهي تقرير شروع ڪيائين. اتحاد ڪري برادري جي تنظيم ٺاهڻ جو چيائين. سڀني ساراهيو، تعاون جو يقين ڏياريو. ان بعد 1959 ۾ دار پلي، 1960 ۾ رتوڪوٽ ۽ مٿوڻ ۾ ساڳي پرچار ڪئي. 

== پاڪ ڪنڀار جماعت جو بنياد ==
جڏهن برادري جي گهڻائي جي ساٿ ڏيڻ جو يقين ٿي ويو ته  الله تي توڪل ڪري ميرپورخاص ۾ پهرين مارچ 1960 تي هڪ گڏجاڻي ڪوٺائي جيڪا علامه اقبال لائبريري جي پاسي ۾ جتي هن وقت هلال مارڪيٽ آهي اتي پارڪ هوندو هو. ان ۾ ٿيل پهرين گڏجاڻي اتفاق رائي سان ”ڪنڀار تنظيم“ جو بنياد وڌو ويو. جيڪا اڳتي هلي “پاڪ ڪنڀار جماعت” جي نالي سان مشهور ٿي. 

پاڪ ڪنڀار جماعت جا عھديدار
هن تنظيم جا هيٺيان عهديدار چونڊيا ويا.

صدر: عبدالله ولد مولوي الياس خميساڻي ڪنڀار، شادي پلي، عمرڪوٽ

نائب صدر: عبدالله ولد مقيم چنيسراڻي جيئند ڪنڀار ، ڪتهڙ ميرپورخاص

نائب صدر: محمد ولد ابراهيم ڀوپو ڪنڀار ، پاٻوهر تعلقو ڇاڇرو ٿر.

جنرل سيڪريٽري: محمد سومار ولد چنيسر مراداڻي ڪنڀار ڳوٺ گوڙيلو، کپرو.

پريس سيڪريٽري: خميسو خان ولد علاو الدين خميساڻي ڪنڀار ڳوٺ بلاول وساڻ ميرپورخاص.

خزانچي: محمد عرس ولد عظيم ولهاريو ڪنڀار، ڳوٺ ميرتاج محمد ميرپورخاص.

پرچار سيڪريٽري: فقير محمد اسماعيل جيئند ڪنڀار، ڳوٺ بگٽي ڪوٽ سانگهڙ.

ٿرپارڪر ضلعي جي مختلف ڳوٺن ۽ شهرن مان ڪل 45 ورڪنگ ميمر چونڊيا ويا جن جا نالا جماعت بابت ڇپيل ڪتاب “ جاڳرتائي جاکوڙ” ۾ ڏنل آهن. برادري جا معزز گهرائي تنظيم جوڙي انهن جي حوالي ڪئي پاڻ ڪوبه عهدو نه رکيو، ڀائرن چيو ته هي ڪم تو شروع ڪيو آهي مک عهدو تون رک، چيائين آئون بنا عهدي جي ڪم ڪندس، اوهان اڳتي وڌو تنظيم هلايو، پاڻ سڀ هن تنظيم جا خادم آهيون. گڏجي ڪم ڪنداسون. اهو هو اخلاص، سچائي، برادري جي سڄاڳي جي تڙپ، نيڪ نيتي، جنهن تنظيم کي ڪامياب ڪيو.

== تنظيم جا مقصد ==
تنظيم جا شروعاتي مقصد هي بيان ڪيا ويا.

1_اولاد کي تعليم ڏيارڻ، ديني تعليم تي خاص ڌيان ڏيڻ، ۽ گڏوگڏ اولاد کي ڪنڀارڪو هنر پڻ سيکارڻ. 2_ڪنڀارڪو هنر کي سڌارڻ ۽ وڌائڻ لاءِ ڪوشش ڪرڻ. 3_ضرورتمند ڀاءُ جي اوکي ويل مدد ڪرڻ. 4_ڌارين جي ايذائڻ وقت ڀاءُ جي مدد ڪرڻ. 5_برادري جا معاملا هميشه جيان پاڻت ۾ نبيرڻ. 6_برادري ۾ بيجا رسمون ختم ڪرڻ لاءِ ڪوشش ڪرڻ. 7_عام ڀلائي جا ڪم ڪرڻ. 8_پاڻت ۾ اتحاد ڪرڻ. اها خبر ان وقت جي عبرت ۽ هلال پاڪستان اخبارن ۾ شايع ٿي.

== تنظيم جي شھرت ==
تنظيم جڙندي ئي ان جي خبر ٿوري عرصي اندر سموري برادري ۾ پهچي وئي. برادري جي ٿيندڙ هر ڪاڄ ۾، ڳوٺن ۾ ٿيندڙ رهاڻين ۾، ڪنڀار برادري جي تنظيم جو ذڪر ٿيڻ لڳو. مختلف ڪاڄن ۾ جڏهن بابا قائم پهچندو هو ته برادري جا ننڍا وڏا وڏي عقيدت ۽ محبت مان تنظيم بابت پڇندا هئا. بابا هر ڪاڄ ۾ تنظيم جا مقصد، ڪم جو طريقو، ٿيل پرچار، ملندڙ موٽ، برادري جا آيل خط، صلاحن مشورن بابت آگاهه ڪندو هو. 

== پاڪ جماعت جو ساليانو جائزو ==
1961 ۾ هڪ سال پورو ٿيڻ ٿي ميرپورخاص ۾ سالياني گڏجاڻي ٿي جنهن ۾ ڪافي ڀائر شريڪ ٿيا.

جيئن ته ڪنڀار برادري ۾ ڪافي ڇنا آهن جن ۾ : ڍٽ، مهراڻو، کاهوڙ، ڪنٺو، پائير، پارڪر، ونگو، سامروٽ، ڪاپائيو، ڪڇ، مارواڙ، ڪنڊ، ولهار، سنجهوريه، نيئڙ وغيره، اسان جو تعلق ڍٽ ڇني سان آهي. انڪري هن تنظيم ۾ صرف انهي ڇني جا ڪنڀار ڀائر هئا. ڍٽ ڇني جي اڪثريت ميرپورخاص، عمرڪوٽ، مٺي ۽ سانگهڙ ۾ آهي. جيڪو ان وقت جو ٿرپاڪر ضلعو هو، جنهن ۾ اهي سڀ ضلعا شامل هئا. تنظيم جو ساليانو جائزو ورتو ويو، اهڙي طرح 1962 ۾ بہ ميرپورخاص ۾ سالياني گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ به ساليانو جائزو ورتو ويو. تنظيم جي ڪارڪردگي تي اطمينان جو اظهار ڪيو ويو. 

== تنظيم کي سنڌ سطح تي وڌائڻ جي ڪاوش ==
جڏهن ٿرپارڪر ۾ تنظيم مضبوط ٿي وئي ته استاد قائم الدين ڪنڀار کي هن تنظيم کي سنڌ سطح تي وڌائڻ جو خيال پيدا ٿيو. ان سلسلي ۾ هڪ خط لکي اخبارن ڏانهن موڪليو جيڪو عبرت، هلال پاڪستان ۽ همدرد ۾ شايع ٿيو. خط جو متن هن ريت آهي:

“ڪل ڪنڀار ڀائرن کي عرض آهي ته وقت ۽ حالات جي تقاضا موجب سڄاڳ ٿيون، منزل ماڻڻ لاءِ مون “ڪنڀار تنظيم” نالي جيڪو ننڍڙو اسٽيج جوڙيو آهي ان کي وڌائي سنڌ ليول تي آڻي مضبوط ڪريون. يا اهو ڪنڀار جماعت يا ٻئي ڪنهن نالي سان قائم ڪري ان وسيلي ڪنڀار ڀائرن جي ڀلائي ۽ ايڪي لاءِ گڏجي اڳتي وک وڌايون. ان اسٽيج وسيلي پنهنجا معاملا ۽ مسئلا به حل ڪجن. ۽ منزل ماڻڻ لاءِ متحد ۽ منظم ٿي اڳتي وڌون، ۽ اڳتي وڌيل ماڻهن سان ڪلهو ڪلهي سان ملائي هلون. انهي سلسلي ۾ وڌيڪ ڄاڻ حاصل ڪرڻ لاءِ هيٺ ڄاڻايل ايڊريس تي رابطو ڪيو وڃي. ( عبرت: 12 مئي 1963 )

== ٻيڙو فقير کي خط ملڻ ۽ ان جو جواب ==
ان وقت سانگهڙ ۾ هڪ ڪاڄ تي ٻيڙو فقير آيل هو، انهي ڪاڄ ۾ اخبار ۾ ڪنڀار برادري جي تنظيم کي سنڌ سطح تي آڻڻ بابت ڇپيل استاد قائم الدين ڪنڀار جي خبر جو چوٻول هو. ٻيڙي فقير پڇيو ته ميرپورخاص جو هي قائم الدين ڪير آهي؟ ان تائين منهنجو نياپو پهچايو. انهي ڪاڄ ۾ موجود ڀٽاري جي مبين ڪنڀر چيو ته آئون هن کي سڃاڻان هي اسان جي ڳوٺ ڀٽاري ۾ استاد آهي. وڏو جاکوڙي ۽ محنتي آهي. سماجي ڪمن ۾ علائقي کي چمڪائي ڇڏيو آهي. برادري جي ڀلائي ايڪي لاءِ جاکوڙي پيو. ان وقت ٻيڙي فقير هڪ خط لکي مبين جي حوالي ڪيو، جيڪو استاد قائم الدين ڪنڀار کي مليو. خط ڏيندي مبين اهو به چيو ته ٻيڙي فقير چيو آهي ٿي سگهي ته مون سان اچي مل يا مون کي پاڻ وٽ گهراءِ. خط ۾ لکيل هو ته :

” برادر ڀاءُ صاحب ميان قائم الدين خان سدا سلامت خوش هجو. اسلام عليڪم جي عرض ته اخبار ۾ ليک ڏسي تمام گهڻي خوشي ٿي. هن ناچيز کي تمنا رهي آهي مگر پنهنجي قوم ۾ سڄاڳي گهٽ ڏسي صبر ڪرن مناسب هو. هينئر اوهان جي ڪوشش کي ڏسي عرض پيش ٿو ڪريان ته 15 جون ڇنڇر ڏينهن بمقام ڪاري موري پراڻو ناڪو حيدرآباد تي مون سان ملو. ڪاري موري تي منهنجي ٺڪرن جي مانڊڻي آهي. جنهن تي منهنجو ڇوڪرو ويٺو آهي. ۽ اتي اوطاق به پنهنجي آهي. آچر جي رات رهي پاڻ ۾ ملي زياده مشورو ڪنداسين. وڌيڪ ان تنظيم جي باري ۾ ڪوشش ڪرڻ جي واٽ اختيار ڪنداسين. اڄ سانگهڙ ۾ برادر جو موقعو(ڪاڄ) آهي ان ۾ اها حقيقت مقبول ٿي.  زيادہ احوال روبرو ڪبو. بقول شاهہ عبدالطيف “وڍيوهجين ته ويهہ اڻ وڍيو ته واٽ اٿئي”. ميان قائم الدين خان نياز نامون خدا ڪندو ته خالي ڪيئن ويندو توهان صاحبن جيڪڏهن ريڊيو تي ڳوٺاڻي ڪچهري ۾ ڪڏهن ٻڌو هوندو ته چڱو نه ته 15 جون تي منهنجو پروگرام آهي اچڻ سان معلوم ٿيندو. زياده خير. 

بنده ٻيڙو فقير ڪنڀار ڪاري موري پراڻو ناڪو حيدرآباد 10.6.1963 ”

== ڪنڀار برادري طرفان خط جي موٽ ==
استاد قائم الدين ڪنڀار جو خط اخبار ۾ شايع ٿيندي ئي ٻيڙي فقير کان سواءِ سموري سنڌ مان ٻيا ڪيئي خط اچڻ شروع ٿي ويا. استاد قائم الدين ڪنڀار انهن خطن کي پڙهي سنڀالي رکندو ويو جيڪي اڄ بہ محفوظ آهن. 

== استاد قائم الدين ڪنڀار جي ٻيڙو فقير سان ملاقات ==
برادري جي مختلف معززين سان مشورو ڪري پهرين پاڻ ٻيڙي فقير سان ملاقات لاءِ 5 جولائي 1963 تي حيدرآباد ويو. پهرين ملاقات ٻنهي هڪ ٻئي کي پرکي ڇڏيو. خبرن چارن بعد محفل ۾ موجود مهمانن کي بابا جو تعارف ڪرائيندي ٻيڙي فقير چيو ته “ اسان جي ڪنڀار برادري جو هي پهريون نوجوان آهي جيڪو ڪنڀار ڀائرن جي ڀلائي ۽ اتحاد لاءِ ڪوشش ڪري رهيو آهي. هن انهي مقصد لاءِ اخبارن ۾ اعلان ڪري اسان سڀني کي جاڳايو آهي، اسان سندس بيحد ٿورائتا آهيون. ۽ ڪاميابي لاءِ دعاگو به آهيون. سندس نالو تاريخ جي ورقن ۾ بانيڪار طور سدائين زنده رهندو.“ ٻيڙي فقير مشورو ڏنو ته پهرين ميرپورخاص ۾ ڪنڀار ڀائرن جي گڏجاڻي ڪوٺايو، جنهن م هن ڪم بابت مشاورت ڪجي. 

== ڪنڀار برادري جي ميٽنگ ==
14 جولائي 1963 تاريخ تي ميرپورخاص ۾ ميٽنگ ٿي جنهن ۾ ٻيڙو فقير سان گڏ حاجي محمد رحيم، استاد غلام حسين هالا، ۽ ٻيا ٿرپارڪر مان خميسو خان، عبدالله، محمد عرس، محمد سومار، محمد اسماعيل، سميت ويهارو کن ڪنڀار ڀائر شريڪ ٿيا، تنظيم کي اڳتي وڌائڻ تي اتفاق ڪندي اڳين گڏجاڻي حيدرآباد ۾ رکڻ جو فيصلو ٿيو، جنهن ۾ سموري سنڌ جي ڪنڀار ڀائرن کي دعوت ڏيڻ، اخبار ۾ اعلان جو پروگرام رٿيو ويو. اخبارن ۾ اعلان ڇپجي ويا، زباني ۽ خطن ذريعي دعوت موڪلي وئي.

خير سان 10 آگسٽ 1963 تي ٻيڙي فقير جي اوتاري تي ڪنڀار برادري جو وڏو ميڙاڪو ٿيو، جنهن ۾ ٻه سو کان وڌيڪ ڀائر شريڪ ٿيا. رات جو ماني کائي 9 وڳي ڌاري ڪنڀار برادري جي قسمت جو اجلاس شروع ٿيو. هنڱورڻي جي حاجي محمد اسماعيل ڪنڀار هن اجلاس جي صدارت ڪئي. هن گڏجاڻي ۾ سموري سنڌ مان ڪنڀار ڀائر آيل هئا، گهوٽڪي کان ٺٽي تائين ڪراچي کان ٿرپارڪر تائين ڪو ضلعو رهيل ڪونه هو جنهن جي نمائندگي نه هجي. جيئن ته ان جماعت جو بنياد بابا ميرپورخاص ۾ رکيو هو، ٽي سال ٿرپارڪر ۾ چڱي طرح پرچار بہ ٿيل هو ان ڪري هن هن گڏجاڻي ۾ گهڻي اڪثريت ٿرپارڪر ضلعي جي ڀائرن جي هئي. تلاوت ڪلام پاڪ سان اجلاس شروع ٿيو. اسٽيج سيڪريٽري جي ذميواري ٻيڙي فقير پاڻ سنڀالي. 

== استاد قائم الدين ڪنڀار جي ميٽنگ ۾ ڪيل تقرير ==
سڀ کان پهرين ٻيڙي فقير استاد قائم ڪنڀار کي هن قومي ڪاز جو باني هئڻ ناتي هن وقت تائين ٿيل ڪاوشن ۽ آئنده جي پروگرام بابت ويچار پيش ڪرڻ لاءِ چيو. استاد قائم الدين  پنهنجي تعارفي تقرير هن بيت سان شروع ڪئي. 

ٿيو بيدار سڀ ڪنڀار، وقت هي آه سڄاڳي جو،

ڇڏي سستي اٿو سڀئي،  وقت ناهي اڀاڳي جو.

ان بعد استاد قائم الدين ڪنڀار پنهنجي شاگردي واري دور کان برادري جي بيداري واري فڪر بابت برادري جي ڪاڄن ۾ ڪيل سڄاڳي جي پيغام کان وٺي پهرين مارچ 1960 تي ميرپورخاص ۾ جوڙيل پهرين اسٽيج “ڪنڀار تنظيم” سميت سموري ڪارگذاري تفصيل سان بيان ڪري ٻڌائي. جنهن ۾ انهي اسٽيج کي سنڌ سطح تائين وڌائڻ جي اخباري اعلان موٽ ۾ ملندڙ ڀائرن جي خطن، ٻيڙي فقير سان ٿيل ملاقاتن، ميرپورخاص جي پهرين مشاورتي ميٽنگ کان وٺي هن سنڌ سطح جي ٿيندڙ گڏجاڻي تائين جو سمورو تفصيل ٻڌايو. ان کان سواءِ تنظيم جا آئنده جا پروگرام ۽ مقصد کولي سمجهايا. تنظيم جي بهتري لاءِ تجويزون ڏنيون. هيٺيون ڪاميٽيون جوڙن جي تجويز پڻ پيش ڪئي. جنهن ۾ آئين ڪاميٽي، تعليمي ڪاميٽي، برادري معملا ڪاميٽي، سماجي معاملا ڪاميٽي، فلاح و بهبود ڪاميٽي، سروي ڪاميٽي، پرچار ڪاميٽي، مالي ساهتا ڪاميٽي، اشاعت و اطلاعات ڪاميٽي، ڪنڀارڪو هنر ڪاميٽي.

== مختلف ماڻھن جون تقريرون ==
ان بعد استاد خميسو خان ميرپورخاص، حاجي محمد رحيم هالا، قاضي محمد عثمان ميرپورخاص، محمد راول عمرڪوٽ، محمد حسين ڪاشف چمبڙ، غلام حسين هالا، عبدالرزاق، اوستو ليمون بدين، حاجي خميسو ٺٽو، محمد ايوب نوابشاهه، الهڏنو ڪراچي، ولي ڏنو جيڪب آباد ۽ حافظ دائود سکر تقريرون ڪيون، 

== ٻيڙو فقير ڪنڀار جي تقرير ==
آخر ۾ ٻيڙي فقير پنهنجي تقرير ۾ چيو ته “ هڪ ڪاڄ جي موقعي تي معلوم ٿيو ته ڪنڀار برادري جي ڀلائي ۽ اتحاد لاءِ پيغام اخبارن ۾ شايع ٿيو آهي. اهو پيغام ميرپورخاص مان قائم الدين ڪنڀار جي نالي سان هو. ان سڄي ڇني ۾ اها ڳالهه ڇانيل هئي. ميرپورخاص جي اولهہ طرف ڳوٺ جو رهندڙ مبين ڪنڀار به موجود هو، هن ٻڌايو ته قائم الدين ڪنڀار اسان جي ڳوٺ ڀٽارو ۾ استاد آهي، هو برادر ۾ اهڙيون سڄاڳي ۽ اتحاد جون ڳالهيون ڪاڄن وغيره جي موقعن تي ڪندو رهندو آهي. مون فورن قائم الدين ڏانهن خط لکي مبين کي ڏنو. (ٻيڙي فقير جو اهو خط اڃان تائين ٻين خطن سان گڏ سانڍيل آهي) ٻيڙي فقير تقرير ۾ چيو ته “پنهنجي جماعت جو نالو پاڪ ڪنڀار جماعت رکون ٿا. 

== پاڪ ڪنڀار جون چونڊون ==
ٻيڙي فقير جي تقرير بعد اتفاق رائي سان چونڊون ٿيون جنهن ۾ ٻيڙو فقير صدر، محمد راول ورياماڻي عمرڪوٽ نائب صدر، قائم الدين ميرپورخاص سيڪريٽري، سائين بخش ڪنڊياري اسسٽنٽ سيڪريٽري، محمد ابراهيم اسسٽنٽ سيڪريٽري، غلام حسين هالا خزانچي، محمد حسين ڪاشف پريس سيڪريٽري، عبدالرزاق ساڍر عمرڪوٽ آڊيٽر، خميسو خان ميرپورخاص آفيس سيڪريٽري چونڊيا ويا. آئين ڪميٽي ۾ محمد حسين ڪاشف ڪنڀر چمبڙ، قائم الدين ڪنڀر ميرپورخاص، ۽ سائين بخش ڪنڀر ڪنڊياري مقرر ڪيا ويا. ان کان سواءِ سموري سنڌ مان چاليهه جي لڳ ڀڳ ورڪنگ ڪميٽي جا ميمبر چونڊيا ويا. 

== پاڪ ڪنڀار جماعت جو وسيع دائرو ==
پاڪ ڪنڀار جماعت جو دائرو سنڌ سطح تي وڌڻ سان سمورن ضلعن ۾ برانچون قائم ڪيو ويون. هن جماعت جو آواز سنڌ مان وڌي پنجاب ۽ بلوچستان تائين پهتو، اتي جا ڪنڀار ڀائر بہ هن جماعت ۾ شريڪ ٿيا. پنجاب جي رحماني ڪنڀارن خط لکيا، گڏجي هلڻ جو يقين ڏياريو. اهڙي طرح هي جماعت ٽن صوبن ۾ پهچي وئي. 

== پاڪ ڪنڀار جماعت جي رجسٽريشن ==
1964 ۾ آئين جوڙي 24 جنوري 1964 تي پاڪ ڪنڀار جماعت کي سرڪاري طور رجسٽر ڪرايو ويو جنهن جو رجسٽر نمبر 649 آهي. 

== پاڪ ڪنڀار جماعت جا فلاحي ڪم ==
پاڪ ڪنڀار جماعت پاران ڪاري موري حيدرآباد ۾ “پاڪ ڪنڀار جماعت سنڌي پرائمري اسڪول” جي نالي هڪ اسڪول قائم ڪيو ويو جنهن ۾ سڀني شاگردن کي مفت تعليم، رهائش ۽ کاڌو ڏنو ويندو هو. 

== ڪچھري اخبار ==
برادري تائين جماعت جون خبرون پهچائڻ ۽ اديبن ۽ سگهڙن سرڪاري ادارن تائين جماعت جي پرچار لاءِ 12 آڪٽومبر 1970 تي “ ڪچهري ” نالي هفتيوار اخبار جاري ڪئي وئي جنهن جو ٻيڙو فقير ايڊيٽر هو. هن اخبار ذريعي جماعت جون سرگرميون برادري توڙي ٻين ماڻهن تائين پهچڻ لڳيون. ڪچهري اخبار جي افتتاحي پروگرام ۾ مخدوم طالب المولي، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ، ٻيا ناميارا سگهڙ، اديب، دانشور، سياستدان شريڪ ٿيا. 

== جماعت جا ساليانا جائزا ==
هر سال تي مرڪزي اجلاس ۾ جماعت جو ساليانو جائزو پيش ڪيو ويندو هو. آئينده جي منصوبہ بندي ڪئي ويندي هئي. برادري جا ڪافي نبيرا هن جماعت ذريعي ڪيا ويا، جنهن جا تحرير فيصلا اڄ به استاد قائم الدين ڪنڀار جي فائيل ۾ موجود آهن. 

== گل محمد ولد ٻيڙو فقير جو صدر ٿيڻ ==
برادري جي سمورن ساٿين جي محنت سان جماعت جڏهن عروج تي پهتي ته ٻيڙو فقير 2 جنوري 1978 تي هي جهان ڇڏي ويو. جماعت کي وڏو هاڃو رسيو. ٻيڙي فقير جهڙي صلاحيت ۽ برابري وارو ڪوبه ماڻهو جماعت ۾ ڪونه هو جيڪو هي خال ڀري سگهي. ٻيڙي فقير جي وفات بعد 6 فيبروري 1978 تي ڪيل سندس خيرات جي پروگرام ۾ سندس پٽ گل محمد کي برادري پاران صدر چونڊيو ويو جنهن جماعت کي ڪنهن حد تائين سنڀاليو. هن پرگرام ۾ سنڌ کان سواءِ پنجاب ۽ بلوچستان جا ڪنڀار ڀائر به شريڪ ٿيا. گل محمد پنهنجي صلاحيت آهر جماعت کي وڌايو، مضبوط ڪيو، سنڌ جي ننڍن شهرن ۾ برانچون کليون. گهر گهر سڄاڳي آئي. 2015 ڌاري گل محمد جي وفات ٿي. 

== جماعت جو ثمرو ==
جماعت پنهنجي فطري ڄمار پور ڪري چڪي هئي، هاڻي لازمي طور ان مان ٻج ۽ گل ڦٽڻا هئا، سي ڦٽڻ شروع ٿيا. جماعت جي ڏنل شعور مان ڦٽندڙ انهن گلن کي ڏسي استاد قائم الدين ڪنڀار کي سرهائي ٿي جنهن جو ذڪر پنهنجي ڪتاب جاڳرتائي جاکوڙ ۾ به ڪيو آهي. جنهن ۾ 2010 ڌاري لکيل هڪ مضمون ۾ استاد قائم الدين لکي ٿو ته “ 1960 ۾ قائم ڪيل تنظيم کي 50 سال ٿيا، ان وقت جا ڄاول ٻار اڄ اڌڙوٽ عمر کان اڳتي وکون وڌائي رهيا آهن. منهنجي ان پوکيل وڻ جون اڄ رنگ برنگي ٽاريون پکڙي رهيون آهن. ٻالڪ ۽ نوجوان مختلف هنڌن تي مختلف نالن سان ايسوسيئشنون، انجمنون، تنظيمون، ۽ اتحاد مقصد جي حاصلات لاءِ ڪوششون ڪري رهيا آهن. شڪر الحمد لله ٻالڪپڻ جي خواب واري تعبير پنهنجي اکين سان ڏسي ۽ ٻڌي بيحد خوش ٿي رهيو آهيان، ان جو اپٽار لفظن سان ڪري نٿو سگهجي.” ( جاڳرتائي جاکوڙ: ص 87 ) 

== باني و محرڪ پاڪ ڪنڀار جماعت استاد قائم الدين وفات ==
استاد قائم الدين پنهنجي زندگي جي آخري گهڙي تائين پاڪ ڪنڀار جماعت ۽ برادري جي فلاح و بهبود لاءِ لکندو رهيو، سنڌي اخبارون ان جون شاهد آهن. ڪنڀار برادري ۽ جماعت بابت لکيل استاد قائم الدين جو سمورو مواد ۽ پاڪ ڪنڀار جماعت جو سمورو رڪارڊ اڄ بہ محفوظ آهي. 11، اپريل 2016 تي استاد قائم الدين ڪنڀار جي موڪلاڻي سان جماعت ۽ برادري بابت لکڻ جو هي باب هميشہ لاءِ بند ٿي ويو.

پاڪ ڪنڀار جماعت اڄ بہ مختلف نالن سان زنده آهي. مالڪ گهريو ته اها ڪنڀارڪي هنر جي وجود تائين زنده رهندي. ٻج مان وڻ ٿيندا، وڻن مان ٻج ڦٽندا، ٻجن مان وري وڻ ٿيندا اهو سلسلو فطرت جي جوڙيل اصول مطابق جاري رهندو. تاريخ ۾ ڪنهن نہ ڪنهن نالي هن هنرمند برادري جي بيداري جو وجود جاري رهندو. دعاگو آهيان ته هن برادري سان گڏ ٻيون قومون ۽ برادريون بہ سڄاڳي جي هن سٿ ۾ شامل ٿي وڃن.</text>
      <sha1>8tjpyrx969rvpsdnri3tz77fklfeg7w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>الخوارزمي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80571</id>
    <revision>
      <id>296897</id>
      <timestamp>2024-11-19T12:34:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''محمد بن موسى الخوارزمي''' (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات د...</comment>
      <origin>296897</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="596" sha1="4nfopk8v828jouwvqsj0cca12jmu70f" xml:space="preserve">'''محمد بن موسى الخوارزمي''' (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.
==پڻ ڏسو==
==حوالا==</text>
      <sha1>4nfopk8v828jouwvqsj0cca12jmu70f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296899</id>
      <parentid>296897</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:36:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296899</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="715" sha1="8g3agdjecq21n7zc9mut4q1fn2l3ef9" xml:space="preserve">'''محمد بن موسى الخوارزمي''' (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.
==پڻ ڏسو==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>8g3agdjecq21n7zc9mut4q1fn2l3ef9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296901</id>
      <parentid>296899</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:41:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296901</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14324" sha1="ts3mwvm6viz8i146gvhrlxytd9eyvvs" xml:space="preserve">{{Short description|Persian polymath (c. 780 – c. 850)}}
{{Infobox academic
| image = Al Khorezmy.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = Woodcut panel depicting al-Khwarizmi, 20th century
| name = Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
| native_name = {{nobold|{{lang|fa|{{Script|Arab|محمد بن موسى خوارزمی}}|rtl=yes}}}}
| birth_date = {{circa|780}}
| death_date = {{circa|850}}&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Toomer |first1=Gerald J. |author1-link=Gerald J. Toomer |editor1-last=Gillispie |editor1-first=Charles Coulston |title=Dictionary of Scientific Biography |date=1970–1980 |isbn=978-0-684-16966-8|volume=VII |pages=358–365 |chapter=al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā|publisher=Scribner }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Vernet |first1=Juan |editor1-last=Gibb |editor1-first=H. A. R. |editor2-last=Kramers |editor2-first=J. H. |editor3-last=Lévi-Provençal |editor3-first=E. |editor4-last=Schacht |editor4-first=J. |title=The Encyclopaedia of Islam |date=1960–2005 |publisher=Brill |location=Leiden|volume=IV |pages=1070–1071 |edition=2nd |chapter=Al-Khwārizmī|oclc=399624}}&lt;/ref&gt; (aged ~70)
| era = [[Islamic Golden Age]]
| alma_mater = 
| school_tradition = 
| main_interests = {{hlist|[[Mathematics in the medieval Islamic world|Mathematics]]|[[Astronomy in the medieval Islamic world|astronomy]]|[[Geography and cartography in the medieval Islamic world|geography]]}}
| notable_ideas = Treatises on [[algebra]] and the [[Hindu–Arabic numeral system]]
| major_works = {{ubl|''[[Al-Jabr]]'' (820)|''[[Zij as-Sindhind]]'' (820)|''[[Geography (Ptolemy)|Kitab Surat al-Ard]]'' (833)}}
| influences = 
| influenced = [[Abu Kamil]] of Egypt&lt;ref name=MacTutor-AK&gt;O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html &quot;Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211214159/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html |date=11 December 2013 }}, MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.&lt;/ref&gt;
| awards = 
| birth_place = [[Khwarazm]], [[Abbasid Caliphate]]
| death_place = Abbasid Caliphate
| occupation = Head of the [[House of Wisdom]] in [[Baghdad]] (appt. {{circa|820}})
}}
'''محمد بن موسى الخوارزمي''' (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

'''Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi'''{{refn|group=note|There is some confusion in the literature on whether al-Khwārizmī's full name is {{lang|fa|rtl=yes|ابو عبدالله محمد بن موسى خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} or {{lang|fa|rtl=yes|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}}. [[Ibn Khaldun]] notes in his Prolegomena: &quot;The first to write on this discipline [algebra] was Abu 'Abdallah al-Khuwarizmi. After him, there was Abu Kamil Shuja' b. Aslam. People followed in his steps.&quot;&lt;ref&gt;Ibn Khaldūn, [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm The Muqaddimah: An introduction to history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917023325/http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm |date=17 September 2016 }}, Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.&lt;/ref&gt; In the introduction to his critical commentary on Robert of Chester's Latin translation of al-Khwārizmī's ''Algebra'', L.C. Karpinski notes that Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā refers to the eldest of the [[Banū Mūsā brothers]]. Karpinski notes in his review on (Ruska 1917) that in (Ruska 1918): &quot;Ruska here inadvertently speaks of the author as Abū Ga'far M. b. M., instead of Abū Abdallah M. b. M.&quot; Donald Knuth writes it as {{transliteration|ar|ALA|Abū 'Abd Allāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} and quotes it as meaning &quot;literally, 'Father of Abdullah, Mohammed, son of Moses, native of Khwārizm,'&quot; citing previous work by Heinz Zemanek.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Donald |last=Knuth |chapter=Basic Concepts |title=The Art of Computer Programming |volume=1 |edition=3rd |year=1997 |publisher=[[Addison-Wesley]] |isbn=978-0-201-89683-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;}} ({{langx|fa|محمد بن موسى خوارزمی}}; {{circa|lk=off|780|850}}), or simply '''al-Khwarizmi''', was a  [[polymath]] who produced vastly influential Arabic-language works in [[Mathematics in the medieval Islamic world|mathematics]], [[Astronomy in the medieval Islamic world|astronomy]], and [[Geography and cartography in the medieval Islamic world|geography]]. Around 820 CE, he was appointed as the astronomer and head of the [[House of Wisdom]] in [[Baghdad]], the contemporary capital city of the [[Abbasid Caliphate]].

His popularizing treatise on [[algebra]], compiled between 813–33 as ''[[Al-Jabr]] (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing)'',&lt;ref name=&quot; Oaks&quot;&gt;Oaks, J. (2009), &quot;Polynomials and Equations in Arabic Algebra&quot;, ''Archive for History of Exact Sciences'', 63(2), 169–203.&lt;/ref&gt;{{rp|171}} presented the first systematic solution of [[linear equation|linear]] and [[quadratic equation]]s. One of his achievements in [[algebra]] was his demonstration of how to solve quadratic equations by [[completing the square]], for which he provided geometric justifications.&lt;ref name=&quot;Maher&quot; /&gt;{{rp|14}} Because al-Khwarizmi was the first person to treat algebra as an independent discipline and introduced the methods of &quot;reduction&quot; and &quot;balancing&quot; (the transposition of subtracted terms to the other side of an equation, that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation),&lt;ref&gt;(Boyer 1991, &quot;The Arabic Hegemony&quot; p. 229) &quot;It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like &quot;restoration&quot; or &quot;completion&quot; and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to &quot;reduction&quot; or &quot;balancing&quot; – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation.&quot;&lt;/ref&gt; he has been described as the father&lt;ref name=&quot;Corbin 1998 44&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy|last=Corbin|first=Henry|date=1998|publisher=North Atlantic Books|isbn=978-1-55643-269-9|language=en|page=44|access-date=19 October 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222614/https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Carl Benjamin Boyer|Boyer, Carl B.]], 1985. ''A History of Mathematics'', p.&amp;nbsp;252. Princeton University Press. &quot;Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...&quot;, &quot;...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta...&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Solomon Gandz|Gandz, Solomon]], The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, &quot;Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called &quot;the father of algebra&quot; than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers.&quot;&lt;/ref&gt; or founder&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Katz|first=Victor J.|title=Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching|url=https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|journal=VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA|pages=190|via=University of the District of Columbia Washington DC, USA|quote=The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.|access-date=7 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327085930/https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|archive-date=27 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|title=The Oxford History of Islam|last=Esposito|first=John L. |author-link=John Esposito |date=6 April 2000|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-988041-6|language=en|page=188|quote=Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm.|access-date=29 September 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222600/https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|url-status=live}}&lt;/ref&gt; of algebra. The English term ''algebra'' comes from the short-hand title of his aforementioned treatise ({{Lang|ar|الجبر|rtl=yes}} {{Transliteration|ar|Al-Jabr}},  {{Translation|&quot;completion&quot; or &quot;rejoining&quot;}}).&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brentjes|first=Sonja|author-link=Sonja Brentjes|date=1 June 2007|title=Algebra|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|journal=Encyclopaedia of Islam, THREE|language=en|access-date=5 June 2019|archive-date=22 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222153702/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|url-status=live}}&lt;/ref&gt; His name gave rise to the English terms ''[[algorism]]'' and ''[[algorithm]]''; the Spanish, Italian, and Portuguese terms {{Text|''algoritmo''}}; and the Spanish term {{Lang|es|guarismo}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=Knuth, Donald|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|publisher=[[Springer-Verlag]]|date=1979|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006}}&lt;/ref&gt; and Portuguese term {{Lang|pt|algarismo}}, both meaning &quot;[[numerical digit|digit]]&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Gandz |first=Solomon |author-link=Solomon Gandz |date=1926 |title=The Origin of the Term &quot;Algebra&quot; |url=https://www.jstor.org/stable/2299605 |journal=The American Mathematical Monthly |volume=33 |issue=9 |pages=437–440 |doi=10.2307/2299605 |jstor=2299605 |issn=0002-9890}}&lt;/ref&gt;

In the 12th century, [[Latin]]-language translations of [[#Arithmetic|al-Khwarizmi's textbook on Indian arithmetic]] ({{Langx|la|Algorithmo de Numero Indorum|label=none}}), which codified the various [[Indian numerals]], introduced the [[decimal]]-based [[Positional notation|positional number system]] to the [[Western world]].&lt;ref name=&quot;Struik 93&quot;&gt;{{harvnb|Struik|1987| p= 93}}&lt;/ref&gt; Likewise, ''Al-Jabr'', translated into Latin by the English scholar [[Robert of Chester]] in 1145, was used until the 16th century as the principal mathematical textbook of [[List of medieval universities|European universities]].&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220170300/https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|url-status=dead|archive-date=20 December 2019|title=History of the Arabs|last=[[Philip Khuri Hitti]]|year=2002|isbn=978-1-137-03982-8|pages=379| publisher=Palgrave Macmillan }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780781810159|url-access=registration|title=A History of the Islamic World|publisher=Hippocrene Books|last=Fred James Hill, Nicholas Awde|year=2003|isbn=978-0-7818-1015-9|page=[https://archive.org/details/isbn_9780781810159/page/55 55]|quote=&quot;The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing&quot; (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|title=Al-Khwarizmi |author=Shawn Overbay |author2=Jimmy Schorer |author3=Heather Conger |website=[[University of Kentucky]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212235239/http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|archive-date=12 December 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|title=Islam Spain and the history of technology|website=|access-date=24 January 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011150650/http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Al-Khwarizmi revised ''[[Geography (Ptolemy)|Geography]]'', the 2nd-century Greek-language treatise by the Roman polymath [[Ptolemy|Claudius Ptolemy]], listing the longitudes and latitudes of cities and localities.&lt;ref&gt;[[Bartel Leendert van der Waerden|van der Waerden, Bartel Leendert]] (1985). ''A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether''. Berlin: Springer-Verlag.&lt;/ref&gt;{{rp|9}} He further produced a set of astronomical tables and wrote about calendric works, as well as the [[astrolabe]] and the [[sundial]].&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{harvnb|Arndt|1983|p=669}}&lt;/ref&gt; Al-Khwarizmi made important contributions to [[trigonometry]], producing accurate [[sine and cosine]] tables and the first table of [[Tangent|tangents]].

==پڻ ڏسو==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>ts3mwvm6viz8i146gvhrlxytd9eyvvs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296902</id>
      <parentid>296901</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T12:44:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296902</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13748" sha1="0vayp7ldqa6jdpadfa0dmpk3mwg24ac" xml:space="preserve">{{Short description|Persian polymath (c. 780 – c. 850)}}
{{Infobox academic
| image = Al Khorezmy.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = Woodcut panel depicting al-Khwarizmi, 20th century
| name = Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
| native_name = {{nobold|{{lang|fa|{{Script|Arab|محمد بن موسى خوارزمی}}|rtl=yes}}}}
| birth_date = {{circa|780}}
| death_date = {{circa|850}}&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Toomer |first1=Gerald J. |author1-link=Gerald J. Toomer |editor1-last=Gillispie |editor1-first=Charles Coulston |title=Dictionary of Scientific Biography |date=1970–1980 |isbn=978-0-684-16966-8|volume=VII |pages=358–365 |chapter=al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā|publisher=Scribner }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Vernet |first1=Juan |editor1-last=Gibb |editor1-first=H. A. R. |editor2-last=Kramers |editor2-first=J. H. |editor3-last=Lévi-Provençal |editor3-first=E. |editor4-last=Schacht |editor4-first=J. |title=The Encyclopaedia of Islam |date=1960–2005 |publisher=Brill |location=Leiden|volume=IV |pages=1070–1071 |edition=2nd |chapter=Al-Khwārizmī|oclc=399624}}&lt;/ref&gt; (aged ~70)
| era = [[Islamic Golden Age]]
| alma_mater = 
| school_tradition = 
| main_interests = {{hlist|[[Mathematics in the medieval Islamic world|Mathematics]]|[[Astronomy in the medieval Islamic world|astronomy]]|[[Geography and cartography in the medieval Islamic world|geography]]}}
| notable_ideas = Treatises on [[algebra]] and the [[Hindu–Arabic numeral system]]
| major_works = {{ubl|''[[Al-Jabr]]'' (820)|''[[Zij as-Sindhind]]'' (820)|''[[Geography (Ptolemy)|Kitab Surat al-Ard]]'' (833)}}
| influences = 
| influenced = [[Abu Kamil]] of Egypt&lt;ref name=MacTutor-AK&gt;O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html &quot;Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211214159/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html |date=11 December 2013 }}, MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.&lt;/ref&gt;
| awards = 
| birth_place = [[Khwarazm]], [[Abbasid Caliphate]]
| death_place = Abbasid Caliphate
| occupation = Head of the [[House of Wisdom]] in [[Baghdad]] (appt. {{circa|820}})
}}
'''محمد بن موسى الخوارزمي''' {{refn|There is some confusion in the literature on whether al-Khwārizmī's full name is {{lang|fa|rtl=yes|ابو عبدالله محمد بن موسى خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} or {{lang|fa|rtl=yes|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}}. [[Ibn Khaldun]] notes in his Prolegomena: &quot;The first to write on this discipline [algebra] was Abu 'Abdallah al-Khuwarizmi. After him, there was Abu Kamil Shuja' b. Aslam. People followed in his steps.&quot;&lt;ref&gt;Ibn Khaldūn, [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm The Muqaddimah: An introduction to history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917023325/http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm |date=17 September 2016 }}, Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.&lt;/ref&gt; In the introduction to his critical commentary on Robert of Chester's Latin translation of al-Khwārizmī's ''Algebra'', L.C. Karpinski notes that Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā refers to the eldest of the [[Banū Mūsā brothers]]. Karpinski notes in his review on (Ruska 1917) that in (Ruska 1918): &quot;Ruska here inadvertently speaks of the author as Abū Ga'far M. b. M., instead of Abū Abdallah M. b. M.&quot; Donald Knuth writes it as {{transliteration|ar|ALA|Abū 'Abd Allāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} and quotes it as meaning &quot;literally, 'Father of Abdullah, Mohammed, son of Moses, native of Khwārizm,'&quot; citing previous work by Heinz Zemanek.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Donald |last=Knuth |chapter=Basic Concepts |title=The Art of Computer Programming |volume=1 |edition=3rd |year=1997 |publisher=[[Addison-Wesley]] |isbn=978-0-201-89683-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;|group=note}} (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

His popularizing treatise on [[algebra]], compiled between 813–33 as ''[[Al-Jabr]] (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing)'',&lt;ref name=&quot;Oaks&quot;&gt;Oaks, J. (2009), &quot;Polynomials and Equations in Arabic Algebra&quot;, ''Archive for History of Exact Sciences'', 63(2), 169–203.&lt;/ref&gt;{{rp|171}} presented the first systematic solution of [[linear equation|linear]] and [[quadratic equation]]s. One of his achievements in [[algebra]] was his demonstration of how to solve quadratic equations by [[completing the square]], for which he provided geometric justifications.&lt;ref name=&quot;Maher&quot; /&gt;{{rp|14}} Because al-Khwarizmi was the first person to treat algebra as an independent discipline and introduced the methods of &quot;reduction&quot; and &quot;balancing&quot; (the transposition of subtracted terms to the other side of an equation, that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation),&lt;ref&gt;(Boyer 1991, &quot;The Arabic Hegemony&quot; p. 229) &quot;It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like &quot;restoration&quot; or &quot;completion&quot; and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to &quot;reduction&quot; or &quot;balancing&quot; – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation.&quot;&lt;/ref&gt; he has been described as the father&lt;ref name=&quot;Corbin 1998 44&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy|last=Corbin|first=Henry|date=1998|publisher=North Atlantic Books|isbn=978-1-55643-269-9|language=en|page=44|access-date=19 October 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222614/https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Carl Benjamin Boyer|Boyer, Carl B.]], 1985. ''A History of Mathematics'', p.&amp;nbsp;252. Princeton University Press. &quot;Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...&quot;, &quot;...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta...&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Solomon Gandz|Gandz, Solomon]], The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, &quot;Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called &quot;the father of algebra&quot; than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers.&quot;&lt;/ref&gt; or founder&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Katz|first=Victor J.|title=Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching|url=https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|journal=VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA|pages=190|via=University of the District of Columbia Washington DC, USA|quote=The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.|access-date=7 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327085930/https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|archive-date=27 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|title=The Oxford History of Islam|last=Esposito|first=John L. |author-link=John Esposito |date=6 April 2000|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-988041-6|language=en|page=188|quote=Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm.|access-date=29 September 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222600/https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|url-status=live}}&lt;/ref&gt; of algebra. The English term ''algebra'' comes from the short-hand title of his aforementioned treatise ({{Lang|ar|الجبر|rtl=yes}} {{Transliteration|ar|Al-Jabr}},  {{Translation|&quot;completion&quot; or &quot;rejoining&quot;}}).&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brentjes|first=Sonja|author-link=Sonja Brentjes|date=1 June 2007|title=Algebra|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|journal=Encyclopaedia of Islam, THREE|language=en|access-date=5 June 2019|archive-date=22 December 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222153702/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|url-status=live}}&lt;/ref&gt; His name gave rise to the English terms ''[[algorism]]'' and ''[[algorithm]]''; the Spanish, Italian, and Portuguese terms {{Text|''algoritmo''}}; and the Spanish term {{Lang|es|guarismo}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=Knuth, Donald|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|publisher=[[Springer-Verlag]]|date=1979|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006}}&lt;/ref&gt; and Portuguese term {{Lang|pt|algarismo}}, both meaning &quot;[[numerical digit|digit]]&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Gandz |first=Solomon |author-link=Solomon Gandz |date=1926 |title=The Origin of the Term &quot;Algebra&quot; |url=https://www.jstor.org/stable/2299605 |journal=The American Mathematical Monthly |volume=33 |issue=9 |pages=437–440 |doi=10.2307/2299605 |jstor=2299605 |issn=0002-9890}}&lt;/ref&gt;

In the 12th century, [[Latin]]-language translations of [[#Arithmetic|al-Khwarizmi's textbook on Indian arithmetic]] ({{Langx|la|Algorithmo de Numero Indorum|label=none}}), which codified the various [[Indian numerals]], introduced the [[decimal]]-based [[Positional notation|positional number system]] to the [[Western world]].&lt;ref name=&quot;Struik 93&quot;&gt;{{harvnb|Struik|1987| p= 93}}&lt;/ref&gt; Likewise, ''Al-Jabr'', translated into Latin by the English scholar [[Robert of Chester]] in 1145, was used until the 16th century as the principal mathematical textbook of [[List of medieval universities|European universities]].&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220170300/https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|url-status=dead|archive-date=20 December 2019|title=History of the Arabs|last=[[Philip Khuri Hitti]]|year=2002|isbn=978-1-137-03982-8|pages=379| publisher=Palgrave Macmillan }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780781810159|url-access=registration|title=A History of the Islamic World|publisher=Hippocrene Books|last=Fred James Hill, Nicholas Awde|year=2003|isbn=978-0-7818-1015-9|page=[https://archive.org/details/isbn_9780781810159/page/55 55]|quote=&quot;The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing&quot; (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|title=Al-Khwarizmi |author=Shawn Overbay |author2=Jimmy Schorer |author3=Heather Conger |website=[[University of Kentucky]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212235239/http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|archive-date=12 December 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|title=Islam Spain and the history of technology|website=|access-date=24 January 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011150650/http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Al-Khwarizmi revised ''[[Geography (Ptolemy)|Geography]]'', the 2nd-century Greek-language treatise by the Roman polymath [[Ptolemy|Claudius Ptolemy]], listing the longitudes and latitudes of cities and localities.&lt;ref&gt;[[Bartel Leendert van der Waerden|van der Waerden, Bartel Leendert]] (1985). ''A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether''. Berlin: Springer-Verlag.&lt;/ref&gt;{{rp|9}} He further produced a set of astronomical tables and wrote about calendric works, as well as the [[astrolabe]] and the [[sundial]].&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{harvnb|Arndt|1983|p=669}}&lt;/ref&gt; Al-Khwarizmi made important contributions to [[trigonometry]], producing accurate [[sine and cosine]] tables and the first table of [[Tangent|tangents]].

==پڻ ڏسو==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>0vayp7ldqa6jdpadfa0dmpk3mwg24ac</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296903</id>
      <parentid>296902</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T13:31:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296903</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15462" sha1="t9d172mwu9axh6un5obrmmjex56hm7z" xml:space="preserve">{{Short description|Persian polymath (c. 780 – c. 850)}}
{{Infobox academic
| image = Al Khorezmy.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = 20هين صدي عيسويءَ جو الخوارزمي جي عڪاسي ڪندڙ ڪاٺ جو تختو
| name = محمد ابن موسي الخوارزمي&lt;br&gt;Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
| native_name = {{nobold|{{lang|fa|{{Script|Arab|محمد بن موسى خوارزمی}}|rtl=yes}}}}
| birth_date = 780 عيسوي
| death_date = 850 عيسوي&lt;ref&gt;
{{cite book |last1=Toomer |first1=Gerald J. |author1-link=Gerald J. Toomer |editor1-last=Gillispie |editor1-first=Charles Coulston |title=Dictionary of Scientific Biography |date=1970–1980 |isbn=978-0-684-16966-8|volume=VII |pages=358–365 |chapter=al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā|publisher=Scribner }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Vernet |first1=Juan |editor1-last=Gibb |editor1-first=H. A. R. |editor2-last=Kramers |editor2-first=J. H. |editor3-last=Lévi-Provençal |editor3-first=E. |editor4-last=Schacht |editor4-first=J. |title=The Encyclopaedia of Islam |date=1960–2005 |publisher=Brill |location=Leiden|volume=IV |pages=1070–1071 |edition=2nd |chapter=Al-Khwārizmī|oclc=399624}}&lt;/ref&gt; (aged ~70)
| era = [[اسلامي سنهري دور]]
| alma_mater = 
| school_tradition = 
| main_interests = {{hlist| [[رياضي]]
* [[فلڪيات]]
* [[جاگرافي]]}}
| notable_ideas = [[الجبرا]] ۽ [[هندي-عربي عددي سرشتي تي تحقيق]]
| major_works = {{ubl|
&quot; الجبر&quot; (820ع) 
* &quot;زِجَ السنڌ والهند&quot; (820ع) 
* &quot;ڪتاب الصورت الارض&quot; (833ع)}}
| influences = 
| influenced = [[مصر]] جو [[ابو ڪامل]]&lt;ref name=MacTutor-AK&gt;O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html &quot;Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211214159/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html |date=11 December 2013 }}, MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.&lt;/ref&gt;
| awards = 
| birth_place = [[خوارزم]]، [[عباسي خلافت]]
| death_place = [[بغداد]]، [[عباسي خلافت]]
| occupation = [[بغداد]] ۾ حڪمت جي بيت، &quot;[[دارالحڪمه]]&quot; جو سربراهه (820ع)
}}
'''محمد بن موسى الخوارزمي''' {{refn|There is some confusion in the literature on whether al-Khwārizmī's full name is {{lang|fa|rtl=yes|ابو عبدالله محمد بن موسى خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} or {{lang|fa|rtl=yes|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}}. [[Ibn Khaldun]] notes in his Prolegomena: &quot;The first to write on this discipline [algebra] was Abu 'Abdallah al-Khuwarizmi. After him, there was Abu Kamil Shuja' b. Aslam. People followed in his steps.&quot;&lt;ref&gt;Ibn Khaldūn, [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm The Muqaddimah: An introduction to history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917023325/http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm |date=17 September 2016 }}, Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.&lt;/ref&gt; In the introduction to his critical commentary on Robert of Chester's Latin translation of al-Khwārizmī's ''Algebra'', L.C. Karpinski notes that Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā refers to the eldest of the [[Banū Mūsā brothers]]. Karpinski notes in his review on (Ruska 1917) that in (Ruska 1918): &quot;Ruska here inadvertently speaks of the author as Abū Ga'far M. b. M., instead of Abū Abdallah M. b. M.&quot; Donald Knuth writes it as {{transliteration|ar|ALA|Abū 'Abd Allāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} and quotes it as meaning &quot;literally, 'Father of Abdullah, Mohammed, son of Moses, native of Khwārizm,'&quot; citing previous work by Heinz Zemanek.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Donald |last=Knuth |chapter=Basic Concepts |title=The Art of Computer Programming |volume=1 |edition=3rd |year=1997 |publisher=[[Addison-Wesley]] |isbn=978-0-201-89683-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;|group=note}} (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

الجبرا تي سندس مشهور مقالو، سال 813- 833ع جي وچ ۾ مرتب ڪيل مقالو، &quot;الجبر&quot; (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balanceing)، لڪير ۽ چوگرد مساواتن جو پهريون منظم حل پيش ڪيو.&lt;ref name=&quot;Oaks2&quot;&gt;Oaks, J. (2009), &quot;Polynomials and Equations in Arabic Algebra&quot;, ''Archive for History of Exact Sciences'', 63(2), 169–203.&lt;/ref&gt; الجبرا ۾ هن جي ڪاميابين مان هڪ هن جو مظاهرو هو ته چورس کي مڪمل ڪرڻ سان چوٿين مساواتن کي ڪيئن حل ڪيو وڃي، جنهن لاء هن جاميٽري جواز مهيا ڪيو.&lt;ref name=&quot;Maher&quot; /&gt;{{rp|14}} الخوارزمي پهريون شخص هو جنهن الجبرا کي هڪ آزاد نظم جي طور تي استعمال ڪيو ۽ &quot;گهٽائي&quot; ۽ &quot;توازن&quot; جا طريقا (گهٽايل اصطلاحن جي هڪ مساوات جي ٻئي پاسي منتقلي، يعني، ساڳئي شرطن جي منسوخي. مساوات جا مخالف پاسا)،  متعارف ڪرايا،&lt;ref&gt;(Boyer 1991, &quot;The Arabic Hegemony&quot; p. 229) &quot;It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like &quot;restoration&quot; or &quot;completion&quot; and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to &quot;reduction&quot; or &quot;balancing&quot; – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation.&quot;&lt;/ref&gt; هن کي &quot;الجبرا جو پيءُ يا باني&quot; طور بيان ڪيو ويو آهي. r&lt;ref name=&quot;Corbin 1998 44&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy|last=Corbin|first=Henry|date=1998|publisher=North Atlantic Books|isbn=978-1-55643-269-9|language=en|page=44|access-date=19 October 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222614/https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Carl Benjamin Boyer|Boyer, Carl B.]], 1985. ''A History of Mathematics'', p.&amp;nbsp;252. Princeton University Press. &quot;Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...&quot;, &quot;...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta...&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Solomon Gandz|Gandz, Solomon]], The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, &quot;Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called &quot;the father of algebra&quot; than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers.&quot;&lt;/ref&gt;r&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Katz|first=Victor J.|title=Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching|url=https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|journal=VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA|pages=190|via=University of the District of Columbia Washington DC, USA|quote=The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.|access-date=7 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327085930/https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|archive-date=27 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|title=The Oxford History of Islam|last=Esposito|first=John L. |author-link=John Esposito |date=6 April 2000|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-988041-6|language=en|page=188|quote=Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm.|access-date=29 September 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222600/https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

انگريزي اصطلاح الجبرا سندس مٿي ذڪر ڪيل مقالي، &quot;الجبر والمقابله&quot; جي مختصر هٿ جي عنوان مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brentjes|first=Sonja|author-link=Sonja Brentjes|date=1 June 2007|title=Algebra|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|journal=Encyclopaedia of Islam, THREE|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222153702/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|archive-date=22 December 2019|access-date=5 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هن جي نالي سان انگريزي اصطلاحون، الگورزم ۽ الگورٿم کي جنم ڏنو. اسپيني، اطالوي ۽ پرتگالي اصطلاح، الگورتمو (algoritmo) ۽ اسپيني اصطلاح، گوارسمو (guarismo)&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|author=Knuth, Donald|date=1979|publisher=[[Springer-Verlag]]|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;   ۽ پرتگالي اصطلاح، الگارسمو (algarismo)، ٻنهي جي معنيٰ &quot;انگ&quot; آهن. 12هين صدي عيسويءَ ۾ الخوارزمي جي هندستاني رياضي تي لکيل ڪتاب جو لاطيني ٻوليءَ ۾ ترجما، ”زج السنڌ والهند“، جنهن مختلف هندستاني انگن اکرن کي ڪوڊ ڪيو، مغربي دنيا ۾ اعشاريه جي بنياد تي انگن جو نظام متعارف ڪرايو. اهڙي طرح &quot;الجبر&quot; جو لاطيني ۾ ترجمو انگريز اسڪالر، رابرٽ آف چيسٽر سال 1145ع ۾ ڪيو.

The English term ''algebra'' comes from the short-hand title of his aforementioned treatise ({{Lang|ar|الجبر|rtl=yes}} ,  ). His name gave rise to the English terms ''[[algorism]]'' and ''[[algorithm]]''; the Spanish, Italian, and Portuguese terms {{Text|''algoritmo''}}; and the Spanish term {{Lang|es|guarismo}}&lt;ref&gt;{{cite book|author=Knuth, Donald|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|publisher=[[Springer-Verlag]]|date=1979|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006}}&lt;/ref&gt; and Portuguese term {{Lang|pt|algarismo}}, both meaning &quot;[[numerical digit|digit]]&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Gandz |first=Solomon |author-link=Solomon Gandz |date=1926 |title=The Origin of the Term &quot;Algebra&quot; |url=https://www.jstor.org/stable/2299605 |journal=The American Mathematical Monthly |volume=33 |issue=9 |pages=437–440 |doi=10.2307/2299605 |jstor=2299605 |issn=0002-9890}}&lt;/ref&gt;

In the 12th century, [[Latin]]-language translations of [[#Arithmetic|al-Khwarizmi's textbook on Indian arithmetic]] ({{Langx|la|Algorithmo de Numero Indorum|label=none}}), which codified the various [[Indian numerals]], introduced the [[decimal]]-based [[Positional notation|positional number system]] to the [[Western world]].&lt;ref name=&quot;Struik 93&quot;&gt;{{harvnb|Struik|1987| p= 93}}&lt;/ref&gt; Likewise, ''Al-Jabr'', translated into Latin by the English scholar [[Robert of Chester]] in 1145, was used until the 16th century as the principal mathematical textbook of [[List of medieval universities|European universities]].&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220170300/https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|url-status=dead|archive-date=20 December 2019|title=History of the Arabs|last=[[Philip Khuri Hitti]]|year=2002|isbn=978-1-137-03982-8|pages=379| publisher=Palgrave Macmillan }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780781810159|url-access=registration|title=A History of the Islamic World|publisher=Hippocrene Books|last=Fred James Hill, Nicholas Awde|year=2003|isbn=978-0-7818-1015-9|page=[https://archive.org/details/isbn_9780781810159/page/55 55]|quote=&quot;The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing&quot; (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|title=Al-Khwarizmi |author=Shawn Overbay |author2=Jimmy Schorer |author3=Heather Conger |website=[[University of Kentucky]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212235239/http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|archive-date=12 December 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|title=Islam Spain and the history of technology|website=|access-date=24 January 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011150650/http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

Al-Khwarizmi revised ''[[Geography (Ptolemy)|Geography]]'', the 2nd-century Greek-language treatise by the Roman polymath [[Ptolemy|Claudius Ptolemy]], listing the longitudes and latitudes of cities and localities.&lt;ref&gt;[[Bartel Leendert van der Waerden|van der Waerden, Bartel Leendert]] (1985). ''A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether''. Berlin: Springer-Verlag.&lt;/ref&gt;{{rp|9}} He further produced a set of astronomical tables and wrote about calendric works, as well as the [[astrolabe]] and the [[sundial]].&lt;ref name=&quot;auto&quot;&gt;{{harvnb|Arndt|1983|p=669}}&lt;/ref&gt; Al-Khwarizmi made important contributions to [[trigonometry]], producing accurate [[sine and cosine]] tables and the first table of [[Tangent|tangents]].

==پڻ ڏسو==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>t9d172mwu9axh6un5obrmmjex56hm7z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296919</id>
      <parentid>296903</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T17:38:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296919</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14389" sha1="8qz2qzdo3jucnoh87v6qre5rnhccrus" xml:space="preserve">{{Short description|Persian polymath (c. 780 – c. 850)}}
{{Infobox academic
| image = Al Khorezmy.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = 20هين صدي عيسويءَ جو الخوارزمي جي عڪاسي ڪندڙ ڪاٺ جو تختو
| name = محمد ابن موسي الخوارزمي&lt;br&gt;Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
| native_name = {{nobold|{{lang|fa|{{Script|Arab|محمد بن موسى خوارزمی}}|rtl=yes}}}}
| birth_date = 780 عيسوي
| death_date = 850 عيسوي&lt;ref&gt;
{{cite book |last1=Toomer |first1=Gerald J. |author1-link=Gerald J. Toomer |editor1-last=Gillispie |editor1-first=Charles Coulston |title=Dictionary of Scientific Biography |date=1970–1980 |isbn=978-0-684-16966-8|volume=VII |pages=358–365 |chapter=al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā|publisher=Scribner }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Vernet |first1=Juan |editor1-last=Gibb |editor1-first=H. A. R. |editor2-last=Kramers |editor2-first=J. H. |editor3-last=Lévi-Provençal |editor3-first=E. |editor4-last=Schacht |editor4-first=J. |title=The Encyclopaedia of Islam |date=1960–2005 |publisher=Brill |location=Leiden|volume=IV |pages=1070–1071 |edition=2nd |chapter=Al-Khwārizmī|oclc=399624}}&lt;/ref&gt; (aged ~70)
| era = [[اسلامي سنهري دور]]
| alma_mater = 
| school_tradition = 
| main_interests = {{hlist| [[رياضي]]
* [[فلڪيات]]
* [[جاگرافي]]}}
| notable_ideas = [[الجبرا]] ۽ [[هندي-عربي عددي سرشتي تي تحقيق]]
| major_works = {{ubl|
&quot; الجبر&quot; (820ع) 
* &quot;زِجَ السنڌ والهند&quot; (820ع) 
* &quot;ڪتاب الصورت الارض&quot; (833ع)}}
| influences = 
| influenced = [[مصر]] جو [[ابو ڪامل]]&lt;ref name=MacTutor-AK&gt;O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html &quot;Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211214159/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html |date=11 December 2013 }}, MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.&lt;/ref&gt;
| awards = 
| birth_place = [[خوارزم]]، [[عباسي خلافت]]
| death_place = [[بغداد]]، [[عباسي خلافت]]
| occupation = [[بغداد]] ۾ حڪمت جي بيت، &quot;[[دارالحڪمه]]&quot; جو سربراهه (820ع)
}}
'''محمد بن موسى الخوارزمي''' {{refn|There is some confusion in the literature on whether al-Khwārizmī's full name is {{lang|fa|rtl=yes|ابو عبدالله محمد بن موسى خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} or {{lang|fa|rtl=yes|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}}. [[Ibn Khaldun]] notes in his Prolegomena: &quot;The first to write on this discipline [algebra] was Abu 'Abdallah al-Khuwarizmi. After him, there was Abu Kamil Shuja' b. Aslam. People followed in his steps.&quot;&lt;ref&gt;Ibn Khaldūn, [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm The Muqaddimah: An introduction to history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917023325/http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm |date=17 September 2016 }}, Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.&lt;/ref&gt; In the introduction to his critical commentary on Robert of Chester's Latin translation of al-Khwārizmī's ''Algebra'', L.C. Karpinski notes that Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā refers to the eldest of the [[Banū Mūsā brothers]]. Karpinski notes in his review on (Ruska 1917) that in (Ruska 1918): &quot;Ruska here inadvertently speaks of the author as Abū Ga'far M. b. M., instead of Abū Abdallah M. b. M.&quot; Donald Knuth writes it as {{transliteration|ar|ALA|Abū 'Abd Allāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} and quotes it as meaning &quot;literally, 'Father of Abdullah, Mohammed, son of Moses, native of Khwārizm,'&quot; citing previous work by Heinz Zemanek.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Donald |last=Knuth |chapter=Basic Concepts |title=The Art of Computer Programming |volume=1 |edition=3rd |year=1997 |publisher=[[Addison-Wesley]] |isbn=978-0-201-89683-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;|group=note}} (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

الجبرا تي سندس مشهور مقالو، سال 813- 833ع جي وچ ۾ مرتب ڪيل مقالو، &quot;الجبر&quot; (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balanceing)، لڪير ۽ چوگرد مساواتن جو پهريون منظم حل پيش ڪيو.&lt;ref name=&quot;Oaks2&quot;&gt;Oaks, J. (2009), &quot;Polynomials and Equations in Arabic Algebra&quot;, ''Archive for History of Exact Sciences'', 63(2), 169–203.&lt;/ref&gt; الجبرا ۾ هن جي ڪاميابين مان هڪ هن جو مظاهرو هو ته چورس کي مڪمل ڪرڻ سان چوٿين مساواتن کي ڪيئن حل ڪيو وڃي، جنهن لاء هن جاميٽري جواز مهيا ڪيو.&lt;ref name=&quot;Maher&quot; /&gt;{{rp|14}} الخوارزمي پهريون شخص هو جنهن الجبرا کي هڪ آزاد نظم جي طور تي استعمال ڪيو ۽ &quot;گهٽائي&quot; ۽ &quot;توازن&quot; جا طريقا (گهٽايل اصطلاحن جي هڪ مساوات جي ٻئي پاسي منتقلي، يعني، ساڳئي شرطن جي منسوخي. مساوات جا مخالف پاسا)،  متعارف ڪرايا،&lt;ref&gt;(Boyer 1991, &quot;The Arabic Hegemony&quot; p. 229) &quot;It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like &quot;restoration&quot; or &quot;completion&quot; and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to &quot;reduction&quot; or &quot;balancing&quot; – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation.&quot;&lt;/ref&gt; هن کي &quot;الجبرا جو پيءُ يا باني&quot; طور بيان ڪيو ويو آهي. r&lt;ref name=&quot;Corbin 1998 44&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy|last=Corbin|first=Henry|date=1998|publisher=North Atlantic Books|isbn=978-1-55643-269-9|language=en|page=44|access-date=19 October 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222614/https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Carl Benjamin Boyer|Boyer, Carl B.]], 1985. ''A History of Mathematics'', p.&amp;nbsp;252. Princeton University Press. &quot;Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...&quot;, &quot;...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta...&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Solomon Gandz|Gandz, Solomon]], The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, &quot;Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called &quot;the father of algebra&quot; than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers.&quot;&lt;/ref&gt;r&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Katz|first=Victor J.|title=Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching|url=https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|journal=VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA|pages=190|via=University of the District of Columbia Washington DC, USA|quote=The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.|access-date=7 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327085930/https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|archive-date=27 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|title=The Oxford History of Islam|last=Esposito|first=John L. |author-link=John Esposito |date=6 April 2000|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-988041-6|language=en|page=188|quote=Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm.|access-date=29 September 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222600/https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

انگريزي اصطلاح الجبرا سندس مٿي ذڪر ڪيل مقالي، &quot;الجبر والمقابله&quot; جي مختصر هٿ جي عنوان مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brentjes|first=Sonja|author-link=Sonja Brentjes|date=1 June 2007|title=Algebra|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|journal=Encyclopaedia of Islam, THREE|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222153702/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|archive-date=22 December 2019|access-date=5 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هن جي نالي سان انگريزي اصطلاحون، الگورزم ۽ الگورٿم کي جنم ڏنو. اسپيني، اطالوي ۽ پرتگالي اصطلاح، الگورتمو (algoritmo) ۽ اسپيني اصطلاح، گوارسمو (guarismo)&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|author=Knuth, Donald|date=1979|publisher=[[Springer-Verlag]]|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;   ۽ پرتگالي اصطلاح، الگارسمو (algarismo)، ٻنهي جي معنيٰ &quot;انگ&quot; آهن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Gandz|first=Solomon|author-link=Solomon Gandz|date=1926|title=The Origin of the Term &quot;Algebra&quot;|url=https://www.jstor.org/stable/2299605|journal=The American Mathematical Monthly|volume=33|issue=9|pages=437–440|doi=10.2307/2299605|issn=0002-9890|jstor=2299605}}&lt;/ref&gt;

12هين صدي عيسويءَ ۾ الخوارزمي جي هندستاني رياضي تي لکيل ڪتاب جو لاطيني ٻوليءَ ۾ ترجما، ”زج السنڌ والهند“، جنهن مختلف هندستاني انگن اکرن کي ڪوڊ ڪيو، مغربي دنيا ۾ اعشاريه جي بنياد تي انگن جو نظام متعارف ڪرايو.&lt;ref name=&quot;Struik 932&quot;&gt;{{harvnb|Struik|1987|p=93}}&lt;/ref&gt; اهڙي طرح &quot;الجبر&quot; جو لاطيني ۾ ترجمو انگريز اسڪالر، رابرٽ آف چيسٽر سال 1145ع ۾ ڪيو، اها 16هين صدي عيسويء تائين يورپي يونيورسٽين جي پرنسپل رياضي جي درسي ڪتاب طور استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220170300/https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|url-status=dead|archive-date=20 December 2019|title=History of the Arabs|last=[[Philip Khuri Hitti]]|year=2002|isbn=978-1-137-03982-8|pages=379| publisher=Palgrave Macmillan }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780781810159|url-access=registration|title=A History of the Islamic World|publisher=Hippocrene Books|last=Fred James Hill, Nicholas Awde|year=2003|isbn=978-0-7818-1015-9|page=[https://archive.org/details/isbn_9780781810159/page/55 55]|quote=&quot;The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing&quot; (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|title=Al-Khwarizmi |author=Shawn Overbay |author2=Jimmy Schorer |author3=Heather Conger |website=[[University of Kentucky]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212235239/http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|archive-date=12 December 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|title=Islam Spain and the history of technology|website=|access-date=24 January 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011150650/http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

الخوارزمي رومن پوليميٿ، بطليموس جي &quot;جاگرافي&quot;، ٻي صديءَ جي يوناني ٻوليءَ جو مقالو، جنهن ۾ شهرن ۽ علائقن جي ڊگھائي ۽ ويڪرائي ڦاڪن جي فهرست ڏنل آهي، تي نظر ثاني ڪئي.&lt;ref&gt;[[Bartel Leendert van der Waerden|van der Waerden, Bartel Leendert]] (1985). ''A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether''. Berlin: Springer-Verlag.&lt;/ref&gt; هن اڳتي هلي فلڪيات جي جدولن جو هڪ سيٽ تيار ڪيو ۽ گڏوگڏ اصطرلاب، سج جي گهڙي ۽ ڪئلينڊر جي ڪمن جي باري ۾ لکيو.&lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{harvnb|Arndt|1983|p=669}}&lt;/ref&gt; الخوارزمي ٽرگنوميٽري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، درست سائن (Sine) ۽ ڪوسائن (Cosine) جدولن ۽ ٽينجنٽ جي پهرين جدول ٺاهي.

==پڻ ڏسو==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>8qz2qzdo3jucnoh87v6qre5rnhccrus</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296920</id>
      <parentid>296919</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T17:41:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296920</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14421" sha1="1co0kvchfru8mos7g7zya9ia6jjc8k4" xml:space="preserve">{{Short description|Persian polymath (c. 780 – c. 850)}}
{{Infobox academic
| image = Al Khorezmy.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = 20هين صدي عيسويءَ جو الخوارزمي جي عڪاسي ڪندڙ ڪاٺ جو تختو
| name = محمد ابن موسي الخوارزمي&lt;br&gt;Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
| native_name = {{nobold|{{lang|fa|{{Script|Arab|محمد بن موسى خوارزمی}}|rtl=yes}}}}
| birth_date = 780 عيسوي
| death_date = 850 عيسوي&lt;ref&gt;
{{cite book |last1=Toomer |first1=Gerald J. |author1-link=Gerald J. Toomer |editor1-last=Gillispie |editor1-first=Charles Coulston |title=Dictionary of Scientific Biography |date=1970–1980 |isbn=978-0-684-16966-8|volume=VII |pages=358–365 |chapter=al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā|publisher=Scribner }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Vernet |first1=Juan |editor1-last=Gibb |editor1-first=H. A. R. |editor2-last=Kramers |editor2-first=J. H. |editor3-last=Lévi-Provençal |editor3-first=E. |editor4-last=Schacht |editor4-first=J. |title=The Encyclopaedia of Islam |date=1960–2005 |publisher=Brill |location=Leiden|volume=IV |pages=1070–1071 |edition=2nd |chapter=Al-Khwārizmī|oclc=399624}}&lt;/ref&gt; (aged ~70)
| era = [[اسلامي سنهري دور]]
| alma_mater = 
| school_tradition = 
| main_interests = {{hlist| [[رياضي]]
* [[فلڪيات]]
* [[جاگرافي]]}}
| notable_ideas = [[الجبرا]] ۽ [[هندي-عربي عددي سرشتي تي تحقيق]]
| major_works = {{ubl|
&quot; الجبر&quot; (820ع) 
* &quot;زِجَ السنڌ والهند&quot; (820ع) 
* &quot;ڪتاب الصورت الارض&quot; (833ع)}}
| influences = 
| influenced = [[مصر]] جو [[ابو ڪامل]]&lt;ref name=MacTutor-AK&gt;O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html &quot;Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211214159/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html |date=11 December 2013 }}, MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.&lt;/ref&gt;
| awards = 
| birth_place = [[خوارزم]]، [[عباسي خلافت]]
| death_place = [[بغداد]]، [[عباسي خلافت]]
| occupation = [[بغداد]] ۾ حڪمت جي بيت، &quot;[[دارالحڪمه]]&quot; جو سربراهه (820ع)
}}
'''محمد بن موسى الخوارزمي''' {{refn|There is some confusion in the literature on whether al-Khwārizmī's full name is {{lang|fa|rtl=yes|ابو عبدالله محمد بن موسى خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} or {{lang|fa|rtl=yes|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}}. [[Ibn Khaldun]] notes in his Prolegomena: &quot;The first to write on this discipline [algebra] was Abu 'Abdallah al-Khuwarizmi. After him, there was Abu Kamil Shuja' b. Aslam. People followed in his steps.&quot;&lt;ref&gt;Ibn Khaldūn, [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm The Muqaddimah: An introduction to history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917023325/http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm |date=17 September 2016 }}, Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.&lt;/ref&gt; In the introduction to his critical commentary on Robert of Chester's Latin translation of al-Khwārizmī's ''Algebra'', L.C. Karpinski notes that Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā refers to the eldest of the [[Banū Mūsā brothers]]. Karpinski notes in his review on (Ruska 1917) that in (Ruska 1918): &quot;Ruska here inadvertently speaks of the author as Abū Ga'far M. b. M., instead of Abū Abdallah M. b. M.&quot; Donald Knuth writes it as {{transliteration|ar|ALA|Abū 'Abd Allāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} and quotes it as meaning &quot;literally, 'Father of Abdullah, Mohammed, son of Moses, native of Khwārizm,'&quot; citing previous work by Heinz Zemanek.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Donald |last=Knuth |chapter=Basic Concepts |title=The Art of Computer Programming |volume=1 |edition=3rd |year=1997 |publisher=[[Addison-Wesley]] |isbn=978-0-201-89683-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;|group=note}} (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

الجبرا تي سندس مشهور مقالو، سال 813- 833ع جي وچ ۾ مرتب ڪيل مقالو، &quot;الجبر&quot; (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balanceing)، لڪير ۽ چوگرد مساواتن جو پهريون منظم حل پيش ڪيو.&lt;ref name=&quot;Oaks2&quot;&gt;Oaks, J. (2009), &quot;Polynomials and Equations in Arabic Algebra&quot;, ''Archive for History of Exact Sciences'', 63(2), 169–203.&lt;/ref&gt; الجبرا ۾ هن جي ڪاميابين مان هڪ هن جو مظاهرو هو ته چورس کي مڪمل ڪرڻ سان چوٿين مساواتن کي ڪيئن حل ڪيو وڃي، جنهن لاء هن جاميٽري جواز مهيا ڪيو.&lt;ref name=&quot;Maher&quot; /&gt;{{rp|14}} الخوارزمي پهريون شخص هو جنهن الجبرا کي هڪ آزاد نظم جي طور تي استعمال ڪيو ۽ &quot;گهٽائي&quot; ۽ &quot;توازن&quot; جا طريقا (گهٽايل اصطلاحن جي هڪ مساوات جي ٻئي پاسي منتقلي، يعني، ساڳئي شرطن جي منسوخي. مساوات جا مخالف پاسا)،  متعارف ڪرايا،&lt;ref&gt;(Boyer 1991, &quot;The Arabic Hegemony&quot; p. 229) &quot;It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like &quot;restoration&quot; or &quot;completion&quot; and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to &quot;reduction&quot; or &quot;balancing&quot; – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation.&quot;&lt;/ref&gt; هن کي &quot;الجبرا جو پيءُ يا باني&quot; طور بيان ڪيو ويو آهي. r&lt;ref name=&quot;Corbin 1998 44&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy|last=Corbin|first=Henry|date=1998|publisher=North Atlantic Books|isbn=978-1-55643-269-9|language=en|page=44|access-date=19 October 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222614/https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Carl Benjamin Boyer|Boyer, Carl B.]], 1985. ''A History of Mathematics'', p.&amp;nbsp;252. Princeton University Press. &quot;Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...&quot;, &quot;...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta...&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Solomon Gandz|Gandz, Solomon]], The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, &quot;Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called &quot;the father of algebra&quot; than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers.&quot;&lt;/ref&gt;r&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Katz|first=Victor J.|title=Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching|url=https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|journal=VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA|pages=190|via=University of the District of Columbia Washington DC, USA|quote=The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.|access-date=7 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327085930/https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|archive-date=27 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|title=The Oxford History of Islam|last=Esposito|first=John L. |author-link=John Esposito |date=6 April 2000|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-988041-6|language=en|page=188|quote=Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm.|access-date=29 September 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222600/https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

انگريزي اصطلاح الجبرا سندس مٿي ذڪر ڪيل مقالي، &quot;الجبر والمقابله&quot; جي مختصر هٿ جي عنوان مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brentjes|first=Sonja|author-link=Sonja Brentjes|date=1 June 2007|title=Algebra|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|journal=Encyclopaedia of Islam, THREE|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222153702/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|archive-date=22 December 2019|access-date=5 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هن جي نالي سان انگريزي اصطلاحون، الگورزم ۽ الگورٿم کي جنم ڏنو. اسپيني، اطالوي ۽ پرتگالي اصطلاح، الگورتمو (algoritmo) ۽ اسپيني اصطلاح، گوارسمو (guarismo)&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|author=Knuth, Donald|date=1979|publisher=[[Springer-Verlag]]|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;   ۽ پرتگالي اصطلاح، الگارسمو (algarismo)، ٻنهي جي معنيٰ &quot;انگ&quot; آهن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Gandz|first=Solomon|author-link=Solomon Gandz|date=1926|title=The Origin of the Term &quot;Algebra&quot;|url=https://www.jstor.org/stable/2299605|journal=The American Mathematical Monthly|volume=33|issue=9|pages=437–440|doi=10.2307/2299605|issn=0002-9890|jstor=2299605}}&lt;/ref&gt;

12هين صدي عيسويءَ ۾ الخوارزمي جي هندستاني رياضي تي لکيل ڪتاب جو لاطيني ٻوليءَ ۾ ترجما، ”زج السنڌ والهند“، جنهن مختلف هندستاني انگن اکرن کي ڪوڊ ڪيو، مغربي دنيا ۾ اعشاريه جي بنياد تي انگن جو نظام متعارف ڪرايو.&lt;ref name=&quot;Struik 932&quot;&gt;{{harvnb|Struik|1987|p=93}}&lt;/ref&gt; اهڙي طرح &quot;الجبر&quot; جو لاطيني ۾ ترجمو انگريز اسڪالر، رابرٽ آف چيسٽر سال 1145ع ۾ ڪيو، اها 16هين صدي عيسويء تائين يورپي يونيورسٽين جي پرنسپل رياضي جي درسي ڪتاب طور استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220170300/https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|url-status=dead|archive-date=20 December 2019|title=History of the Arabs|last=[[Philip Khuri Hitti]]|year=2002|isbn=978-1-137-03982-8|pages=379| publisher=Palgrave Macmillan }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780781810159|url-access=registration|title=A History of the Islamic World|publisher=Hippocrene Books|last=Fred James Hill, Nicholas Awde|year=2003|isbn=978-0-7818-1015-9|page=[https://archive.org/details/isbn_9780781810159/page/55 55]|quote=&quot;The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing&quot; (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|title=Al-Khwarizmi |author=Shawn Overbay |author2=Jimmy Schorer |author3=Heather Conger |website=[[University of Kentucky]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212235239/http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|archive-date=12 December 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|title=Islam Spain and the history of technology|website=|access-date=24 January 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011150650/http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

الخوارزمي رومن پوليميٿ، بطليموس جي &quot;جاگرافي&quot;، ٻي صديءَ جي يوناني ٻوليءَ جو مقالو، جنهن ۾ شهرن ۽ علائقن جي ڊگھائي ۽ ويڪرائي ڦاڪن جي فهرست ڏنل آهي، تي نظر ثاني ڪئي.&lt;ref&gt;[[Bartel Leendert van der Waerden|van der Waerden, Bartel Leendert]] (1985). ''A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether''. Berlin: Springer-Verlag.&lt;/ref&gt; هن اڳتي هلي فلڪيات جي جدولن جو هڪ سيٽ تيار ڪيو ۽ گڏوگڏ اصطرلاب، سج جي گهڙي ۽ ڪئلينڊر جي ڪمن جي باري ۾ لکيو.&lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{harvnb|Arndt|1983|p=669}}&lt;/ref&gt; الخوارزمي ٽرگنوميٽري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، درست سائن (Sine) ۽ ڪوسائن (Cosine) جدولن ۽ ٽينجنٽ جي پهرين جدول ٺاهي.

==پڻ ڏسو==

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>1co0kvchfru8mos7g7zya9ia6jjc8k4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296921</id>
      <parentid>296920</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T17:42:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>296921</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16325" sha1="mrqtjz09vbgpuwu2ufq4igddmuzb1l7" xml:space="preserve">{{Short description|Persian polymath (c. 780 – c. 850)}}
{{Infobox academic
| image = Al Khorezmy.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = 20هين صدي عيسويءَ جو الخوارزمي جي عڪاسي ڪندڙ ڪاٺ جو تختو
| name = محمد ابن موسي الخوارزمي&lt;br&gt;Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
| native_name = {{nobold|{{lang|fa|{{Script|Arab|محمد بن موسى خوارزمی}}|rtl=yes}}}}
| birth_date = 780 عيسوي
| death_date = 850 عيسوي&lt;ref&gt;
{{cite book |last1=Toomer |first1=Gerald J. |author1-link=Gerald J. Toomer |editor1-last=Gillispie |editor1-first=Charles Coulston |title=Dictionary of Scientific Biography |date=1970–1980 |isbn=978-0-684-16966-8|volume=VII |pages=358–365 |chapter=al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā|publisher=Scribner }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Vernet |first1=Juan |editor1-last=Gibb |editor1-first=H. A. R. |editor2-last=Kramers |editor2-first=J. H. |editor3-last=Lévi-Provençal |editor3-first=E. |editor4-last=Schacht |editor4-first=J. |title=The Encyclopaedia of Islam |date=1960–2005 |publisher=Brill |location=Leiden|volume=IV |pages=1070–1071 |edition=2nd |chapter=Al-Khwārizmī|oclc=399624}}&lt;/ref&gt; (aged ~70)
| era = [[اسلامي سنهري دور]]
| alma_mater = 
| school_tradition = 
| main_interests = {{hlist| [[رياضي]]
* [[فلڪيات]]
* [[جاگرافي]]}}
| notable_ideas = [[الجبرا]] ۽ [[هندي-عربي عددي سرشتي تي تحقيق]]
| major_works = {{ubl|
&quot; الجبر&quot; (820ع) 
* &quot;زِجَ السنڌ والهند&quot; (820ع) 
* &quot;ڪتاب الصورت الارض&quot; (833ع)}}
| influences = 
| influenced = [[مصر]] جو [[ابو ڪامل]]&lt;ref name=MacTutor-AK&gt;O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html &quot;Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211214159/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html |date=11 December 2013 }}, MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.&lt;/ref&gt;
| awards = 
| birth_place = [[خوارزم]]، [[عباسي خلافت]]
| death_place = [[بغداد]]، [[عباسي خلافت]]
| occupation = [[بغداد]] ۾ حڪمت جي بيت، &quot;[[دارالحڪمه]]&quot; جو سربراهه (820ع)
}}
'''محمد بن موسى الخوارزمي''' {{refn|There is some confusion in the literature on whether al-Khwārizmī's full name is {{lang|fa|rtl=yes|ابو عبدالله محمد بن موسى خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} or {{lang|fa|rtl=yes|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}}. [[Ibn Khaldun]] notes in his Prolegomena: &quot;The first to write on this discipline [algebra] was Abu 'Abdallah al-Khuwarizmi. After him, there was Abu Kamil Shuja' b. Aslam. People followed in his steps.&quot;&lt;ref&gt;Ibn Khaldūn, [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm The Muqaddimah: An introduction to history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917023325/http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm |date=17 September 2016 }}, Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.&lt;/ref&gt; In the introduction to his critical commentary on Robert of Chester's Latin translation of al-Khwārizmī's ''Algebra'', L.C. Karpinski notes that Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā refers to the eldest of the [[Banū Mūsā brothers]]. Karpinski notes in his review on (Ruska 1917) that in (Ruska 1918): &quot;Ruska here inadvertently speaks of the author as Abū Ga'far M. b. M., instead of Abū Abdallah M. b. M.&quot; Donald Knuth writes it as {{transliteration|ar|ALA|Abū 'Abd Allāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} and quotes it as meaning &quot;literally, 'Father of Abdullah, Mohammed, son of Moses, native of Khwārizm,'&quot; citing previous work by Heinz Zemanek.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Donald |last=Knuth |chapter=Basic Concepts |title=The Art of Computer Programming |volume=1 |edition=3rd |year=1997 |publisher=[[Addison-Wesley]] |isbn=978-0-201-89683-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;|group=note}} (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

الجبرا تي سندس مشهور مقالو، سال 813- 833ع جي وچ ۾ مرتب ڪيل مقالو، &quot;الجبر&quot; (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balanceing)، لڪير ۽ چوگرد مساواتن جو پهريون منظم حل پيش ڪيو.&lt;ref name=&quot;Oaks2&quot;&gt;Oaks, J. (2009), &quot;Polynomials and Equations in Arabic Algebra&quot;, ''Archive for History of Exact Sciences'', 63(2), 169–203.&lt;/ref&gt; الجبرا ۾ هن جي ڪاميابين مان هڪ هن جو مظاهرو هو ته چورس کي مڪمل ڪرڻ سان چوٿين مساواتن کي ڪيئن حل ڪيو وڃي، جنهن لاء هن جاميٽري جواز مهيا ڪيو.&lt;ref name=&quot;Maher&quot; /&gt;{{rp|14}} الخوارزمي پهريون شخص هو جنهن الجبرا کي هڪ آزاد نظم جي طور تي استعمال ڪيو ۽ &quot;گهٽائي&quot; ۽ &quot;توازن&quot; جا طريقا (گهٽايل اصطلاحن جي هڪ مساوات جي ٻئي پاسي منتقلي، يعني، ساڳئي شرطن جي منسوخي. مساوات جا مخالف پاسا)،  متعارف ڪرايا،&lt;ref&gt;(Boyer 1991, &quot;The Arabic Hegemony&quot; p. 229) &quot;It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like &quot;restoration&quot; or &quot;completion&quot; and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to &quot;reduction&quot; or &quot;balancing&quot; – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation.&quot;&lt;/ref&gt; هن کي &quot;الجبرا جو پيءُ يا باني&quot; طور بيان ڪيو ويو آهي. r&lt;ref name=&quot;Corbin 1998 44&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy|last=Corbin|first=Henry|date=1998|publisher=North Atlantic Books|isbn=978-1-55643-269-9|language=en|page=44|access-date=19 October 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222614/https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Carl Benjamin Boyer|Boyer, Carl B.]], 1985. ''A History of Mathematics'', p.&amp;nbsp;252. Princeton University Press. &quot;Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...&quot;, &quot;...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta...&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Solomon Gandz|Gandz, Solomon]], The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, &quot;Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called &quot;the father of algebra&quot; than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers.&quot;&lt;/ref&gt;r&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Katz|first=Victor J.|title=Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching|url=https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|journal=VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA|pages=190|via=University of the District of Columbia Washington DC, USA|quote=The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.|access-date=7 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327085930/https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|archive-date=27 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|title=The Oxford History of Islam|last=Esposito|first=John L. |author-link=John Esposito |date=6 April 2000|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-988041-6|language=en|page=188|quote=Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm.|access-date=29 September 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222600/https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

انگريزي اصطلاح الجبرا سندس مٿي ذڪر ڪيل مقالي، &quot;الجبر والمقابله&quot; جي مختصر هٿ جي عنوان مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brentjes|first=Sonja|author-link=Sonja Brentjes|date=1 June 2007|title=Algebra|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|journal=Encyclopaedia of Islam, THREE|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222153702/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|archive-date=22 December 2019|access-date=5 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هن جي نالي سان انگريزي اصطلاحون، الگورزم ۽ الگورٿم کي جنم ڏنو. اسپيني، اطالوي ۽ پرتگالي اصطلاح، الگورتمو (algoritmo) ۽ اسپيني اصطلاح، گوارسمو (guarismo)&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|author=Knuth, Donald|date=1979|publisher=[[Springer-Verlag]]|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;   ۽ پرتگالي اصطلاح، الگارسمو (algarismo)، ٻنهي جي معنيٰ &quot;انگ&quot; آهن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Gandz|first=Solomon|author-link=Solomon Gandz|date=1926|title=The Origin of the Term &quot;Algebra&quot;|url=https://www.jstor.org/stable/2299605|journal=The American Mathematical Monthly|volume=33|issue=9|pages=437–440|doi=10.2307/2299605|issn=0002-9890|jstor=2299605}}&lt;/ref&gt;

12هين صدي عيسويءَ ۾ الخوارزمي جي هندستاني رياضي تي لکيل ڪتاب جو لاطيني ٻوليءَ ۾ ترجما، ”زج السنڌ والهند“، جنهن مختلف هندستاني انگن اکرن کي ڪوڊ ڪيو، مغربي دنيا ۾ اعشاريه جي بنياد تي انگن جو نظام متعارف ڪرايو.&lt;ref name=&quot;Struik 932&quot;&gt;{{harvnb|Struik|1987|p=93}}&lt;/ref&gt; اهڙي طرح &quot;الجبر&quot; جو لاطيني ۾ ترجمو انگريز اسڪالر، رابرٽ آف چيسٽر سال 1145ع ۾ ڪيو، اها 16هين صدي عيسويء تائين يورپي يونيورسٽين جي پرنسپل رياضي جي درسي ڪتاب طور استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220170300/https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|url-status=dead|archive-date=20 December 2019|title=History of the Arabs|last=[[Philip Khuri Hitti]]|year=2002|isbn=978-1-137-03982-8|pages=379| publisher=Palgrave Macmillan }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780781810159|url-access=registration|title=A History of the Islamic World|publisher=Hippocrene Books|last=Fred James Hill, Nicholas Awde|year=2003|isbn=978-0-7818-1015-9|page=[https://archive.org/details/isbn_9780781810159/page/55 55]|quote=&quot;The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing&quot; (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|title=Al-Khwarizmi |author=Shawn Overbay |author2=Jimmy Schorer |author3=Heather Conger |website=[[University of Kentucky]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212235239/http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|archive-date=12 December 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|title=Islam Spain and the history of technology|website=|access-date=24 January 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011150650/http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

الخوارزمي رومن پوليميٿ، بطليموس جي &quot;جاگرافي&quot;، ٻي صديءَ جي يوناني ٻوليءَ جو مقالو، جنهن ۾ شهرن ۽ علائقن جي ڊگھائي ۽ ويڪرائي ڦاڪن جي فهرست ڏنل آهي، تي نظر ثاني ڪئي.&lt;ref&gt;[[Bartel Leendert van der Waerden|van der Waerden, Bartel Leendert]] (1985). ''A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether''. Berlin: Springer-Verlag.&lt;/ref&gt; هن اڳتي هلي فلڪيات جي جدولن جو هڪ سيٽ تيار ڪيو ۽ گڏوگڏ اصطرلاب، سج جي گهڙي ۽ ڪئلينڊر جي ڪمن جي باري ۾ لکيو.&lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{harvnb|Arndt|1983|p=669}}&lt;/ref&gt; الخوارزمي ٽرگنوميٽري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، درست سائن (Sine) ۽ ڪوسائن (Cosine) جدولن ۽ ٽينجنٽ جي پهرين جدول ٺاهي.

==پڻ ڏسو==

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wikiquote|al-Khwārizmī}}
*{{Commons category-inline|Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi}}
*[https://archivesetmanuscrits.bnf.fr/ark:/12148/cc96697g/ca19904036 Earliest Manuscript of Kitab Surat al-Ard] in the [[National Academic Library (Strasbourg)|Strasbourg National Library]]

{{Navboxes
|title=Articles and topics related to al-Khwarizmi
|state=collapsed
|list1=
{{Islamic mathematics}}
{{Mathematics in Iran}}
{{Islamic astronomy}}
{{Islamic geography}}
{{People of Khorasan}}
}}
{{Portal bar|Biography|Mathematics|Geography|Astronomy|Stars|Outer space|Solar System|Science}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Khwarizmi, Muhammad ibn Musa}}
[[Category:780s births]]
[[Category:850 deaths]]
[[Category:8th-century Arabic-language writers]]
[[Category:8th-century astrologers]]
[[Category:8th-century Iranian astronomers]]
[[Category:8th-century people from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:9th-century Arabic-language writers]]
[[Category:9th-century astrologers]]
[[Category:9th-century cartographers]]
[[Category:9th-century geographers]]
[[Category:9th-century inventors]]
[[Category:9th-century Iranian astronomers]]
[[Category:9th-century people from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:9th-century Iranian mathematicians]]
[[Category:Astronomers from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:Astronomers of the medieval Islamic world]]
[[Category:Geographers from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:Inventors of the medieval Islamic world]]
[[Category:Mathematicians from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:Mathematicians who worked on Islamic inheritance]]
[[Category:Medieval Iranian astrologers]]
[[Category:Medieval Iranian geographers]]
[[Category:People from Khwarazm]]
[[Category:People from Xorazm Region]]
[[Category:Transoxanian Islamic scholars]]
[[Category:Persian physicists]]
[[Category:Scientists who worked on qibla determination]]
[[Category:Writers about religion and science]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>mrqtjz09vbgpuwu2ufq4igddmuzb1l7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296922</id>
      <parentid>296921</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T17:59:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296922</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16801" sha1="r0496rtyzr4vhcc3ufsyc1jwqe4fv8k" xml:space="preserve">{{Short description|Persian polymath (c. 780 – c. 850)}}
{{Infobox academic
| image = Al Khorezmy.jpg
| image_size = 
| alt = 
| caption = 20هين صدي عيسويءَ جو الخوارزمي جي عڪاسي ڪندڙ ڪاٺ جو تختو
| name = محمد ابن موسي الخوارزمي&lt;br&gt;Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
| native_name = {{nobold|{{lang|fa|{{Script|Arab|محمد بن موسى خوارزمی}}|rtl=yes}}}}
| birth_date = 780 عيسوي
| death_date = 850 عيسوي&lt;ref&gt;
{{cite book |last1=Toomer |first1=Gerald J. |author1-link=Gerald J. Toomer |editor1-last=Gillispie |editor1-first=Charles Coulston |title=Dictionary of Scientific Biography |date=1970–1980 |isbn=978-0-684-16966-8|volume=VII |pages=358–365 |chapter=al-Khuwārizmī, Abu Ja'far Muḥammad ibn Mūsā|publisher=Scribner }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Vernet |first1=Juan |editor1-last=Gibb |editor1-first=H. A. R. |editor2-last=Kramers |editor2-first=J. H. |editor3-last=Lévi-Provençal |editor3-first=E. |editor4-last=Schacht |editor4-first=J. |title=The Encyclopaedia of Islam |date=1960–2005 |publisher=Brill |location=Leiden|volume=IV |pages=1070–1071 |edition=2nd |chapter=Al-Khwārizmī|oclc=399624}}&lt;/ref&gt; (aged ~70)
| era = [[اسلامي سنهري دور]]
| alma_mater = 
| school_tradition = 
| main_interests = {{hlist| [[رياضي]]
* [[فلڪيات]]
* [[جاگرافي]]}}
| notable_ideas = [[الجبرا]] ۽ [[هندي-عربي عددي سرشتي تي تحقيق]]
| major_works = {{ubl|
&quot; الجبر&quot; (820ع) 
* &quot;زِجَ السنڌ والهند&quot; (820ع) 
* &quot;ڪتاب الصورت الارض&quot; (833ع)}}
| influences = 
| influenced = [[مصر]] جو [[ابو ڪامل]]&lt;ref name=MacTutor-AK&gt;O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html &quot;Abū Kāmil Shujā' ibn Aslam&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131211214159/http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Abu_Kamil.html |date=11 December 2013 }}, MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews.&lt;/ref&gt;
| awards = 
| birth_place = [[خوارزم]]، [[عباسي خلافت]]
| death_place = [[بغداد]]، [[عباسي خلافت]]
| occupation = [[بغداد]] ۾ حڪمت جي بيت، &quot;[[دارالحڪمه]]&quot; جو سربراهه (820ع)
}}
'''محمد بن موسى الخوارزمي''' {{refn|There is some confusion in the literature on whether al-Khwārizmī's full name is {{lang|fa|rtl=yes|ابو عبدالله محمد بن موسى خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} or {{lang|fa|rtl=yes|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی}} {{transliteration|fa|ALA|Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}}. [[Ibn Khaldun]] notes in his Prolegomena: &quot;The first to write on this discipline [algebra] was Abu 'Abdallah al-Khuwarizmi. After him, there was Abu Kamil Shuja' b. Aslam. People followed in his steps.&quot;&lt;ref&gt;Ibn Khaldūn, [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm The Muqaddimah: An introduction to history] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160917023325/http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Table_of_Contents.htm |date=17 September 2016 }}, Translated from the Arabic by Franz Rosenthal, New York: Princeton (1958), Chapter VI:19.&lt;/ref&gt; In the introduction to his critical commentary on Robert of Chester's Latin translation of al-Khwārizmī's ''Algebra'', L.C. Karpinski notes that Abū Ja'far Muḥammad ibn Mūsā refers to the eldest of the [[Banū Mūsā brothers]]. Karpinski notes in his review on (Ruska 1917) that in (Ruska 1918): &quot;Ruska here inadvertently speaks of the author as Abū Ga'far M. b. M., instead of Abū Abdallah M. b. M.&quot; Donald Knuth writes it as {{transliteration|ar|ALA|Abū 'Abd Allāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī}} and quotes it as meaning &quot;literally, 'Father of Abdullah, Mohammed, son of Moses, native of Khwārizm,'&quot; citing previous work by Heinz Zemanek.&lt;ref&gt;{{cite book |first=Donald |last=Knuth |chapter=Basic Concepts |title=The Art of Computer Programming |volume=1 |edition=3rd |year=1997 |publisher=[[Addison-Wesley]] |isbn=978-0-201-89683-1 |page=1}}&lt;/ref&gt;|group=note}} (فارسي: محمد بن موسى خوارزمي؛ 780-850ع)، يا صرف &quot;الخوارزمي&quot;، هڪ همہ دان (Polymath) هو، جنهن [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[جاگرافي]] ۾ [[عربي ٻولي]]ءَ ۾ تمام گهڻو اثرائتو ڪم ڪيو. سال 820 عيسوي جي آس پاس، هن کي [[عباسي خلافت]] جي گاديءَ واري شهر، [[بغداد]] ۾ فلڪيات دان ۽ &quot;دارالحڪمه&quot; (House of Wisdom) جو سربراهه مقرر ڪيو ويو.

الجبرا تي سندس مشهور مقالو، سال 813- 833ع جي وچ ۾ مرتب ڪيل مقالو، &quot;الجبر&quot; (The Compendious Book on Calculation by Completion and Balanceing)، لڪير ۽ چوگرد مساواتن جو پهريون منظم حل پيش ڪيو.&lt;ref name=&quot;Oaks2&quot;&gt;Oaks, J. (2009), &quot;Polynomials and Equations in Arabic Algebra&quot;, ''Archive for History of Exact Sciences'', 63(2), 169–203.&lt;/ref&gt; الجبرا ۾ هن جي ڪاميابين مان هڪ هن جو مظاهرو هو ته چورس کي مڪمل ڪرڻ سان چوٿين مساواتن کي ڪيئن حل ڪيو وڃي، جنهن لاء هن جاميٽري جواز مهيا ڪيو.&lt;ref name=&quot;Maher&quot; /&gt;{{rp|14}} الخوارزمي پهريون شخص هو جنهن الجبرا کي هڪ آزاد نظم جي طور تي استعمال ڪيو ۽ &quot;گهٽائي&quot; ۽ &quot;توازن&quot; جا طريقا (گهٽايل اصطلاحن جي هڪ مساوات جي ٻئي پاسي منتقلي، يعني، ساڳئي شرطن جي منسوخي. مساوات جا مخالف پاسا)،  متعارف ڪرايا،&lt;ref&gt;(Boyer 1991, &quot;The Arabic Hegemony&quot; p. 229) &quot;It is not certain just what the terms al-jabr and muqabalah mean, but the usual interpretation is similar to that implied in the translation above. The word al-jabr presumably meant something like &quot;restoration&quot; or &quot;completion&quot; and seems to refer to the transposition of subtracted terms to the other side of an equation; the word muqabalah is said to refer to &quot;reduction&quot; or &quot;balancing&quot; – that is, the cancellation of like terms on opposite sides of the equation.&quot;&lt;/ref&gt; هن کي &quot;الجبرا جو پيءُ يا باني&quot; طور بيان ڪيو ويو آهي. r&lt;ref name=&quot;Corbin 1998 44&quot;&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|title=The Voyage and the Messenger: Iran and Philosophy|last=Corbin|first=Henry|date=1998|publisher=North Atlantic Books|isbn=978-1-55643-269-9|language=en|page=44|access-date=19 October 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222614/https://books.google.com/books?id=_VF0AgAAQBAJ&amp;pg=PA44|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Carl Benjamin Boyer|Boyer, Carl B.]], 1985. ''A History of Mathematics'', p.&amp;nbsp;252. Princeton University Press. &quot;Diophantus sometimes is called the father of algebra, but this title more appropriately belongs to al-Khowarizmi...&quot;, &quot;...the Al-jabr comes closer to the elementary algebra of today than the works of either Diophantus or Brahmagupta...&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Solomon Gandz|Gandz, Solomon]], The sources of al-Khwarizmi's algebra, Osiris, i (1936), 263–277, &quot;Al-Khwarizmi's algebra is regarded as the foundation and cornerstone of the sciences. In a sense, al-Khwarizmi is more entitled to be called &quot;the father of algebra&quot; than Diophantus because al-Khwarizmi is the first to teach algebra in an elementary form and for its own sake, Diophantus is primarily concerned with the theory of numbers.&quot;&lt;/ref&gt;r&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Katz|first=Victor J.|title=Stages in the History of Algebra with Implications for Teaching|url=https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|journal=VICTOR J.KATZ, University of the District of Columbia Washington DC, USA|pages=190|via=University of the District of Columbia Washington DC, USA|quote=The first true algebra text which is still extant is the work on al-jabr and al-muqabala by Mohammad ibn Musa al-Khwarizmi, written in Baghdad around 825.|access-date=7 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190327085930/https://eclass.uoa.gr/modules/document/file.php/MATH104/20010-11/HistoryOfAlgebra.pdf|archive-date=27 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|title=The Oxford History of Islam|last=Esposito|first=John L. |author-link=John Esposito |date=6 April 2000|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0-19-988041-6|language=en|page=188|quote=Al-Khwarizmi is often considered the founder of algebra, and his name gave rise to the term algorithm.|access-date=29 September 2020|archive-date=28 March 2023|archive-url=https://web.archive.org/web/20230328222600/https://books.google.com/books?id=9HUDXkJIE3EC&amp;pg=PA188|url-status=live}}&lt;/ref&gt; 

انگريزي اصطلاح الجبرا سندس مٿي ذڪر ڪيل مقالي، &quot;الجبر والمقابله&quot; جي مختصر هٿ جي عنوان مان نڪتل آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Brentjes|first=Sonja|author-link=Sonja Brentjes|date=1 June 2007|title=Algebra|url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|journal=Encyclopaedia of Islam, THREE|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20191222153702/https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-3/algebra-COM_0030?s.num=11&amp;s.f.s2_parent=s.f.book.encyclopaedia-of-islam-3&amp;s.q=al+khwarazmi|archive-date=22 December 2019|access-date=5 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هن جي نالي سان انگريزي اصطلاحون، الگورزم ۽ الگورٿم کي جنم ڏنو. اسپيني، اطالوي ۽ پرتگالي اصطلاح، الگورتمو (algoritmo) ۽ اسپيني اصطلاح، گوارسمو (guarismo)&lt;ref&gt;{{cite book|url=http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|title=Algorithms in Modern Mathematics and Computer Science|author=Knuth, Donald|date=1979|publisher=[[Springer-Verlag]]|isbn=978-0-387-11157-5|author-link=Donald Knuth|archive-url=https://web.archive.org/web/20061107213306/http://historical.ncstrl.org/litesite-data/stan/CS-TR-80-786.pdf|archive-date=7 November 2006|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;   ۽ پرتگالي اصطلاح، الگارسمو (algarismo)، ٻنهي جي معنيٰ &quot;انگ&quot; آهن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Gandz|first=Solomon|author-link=Solomon Gandz|date=1926|title=The Origin of the Term &quot;Algebra&quot;|url=https://www.jstor.org/stable/2299605|journal=The American Mathematical Monthly|volume=33|issue=9|pages=437–440|doi=10.2307/2299605|issn=0002-9890|jstor=2299605}}&lt;/ref&gt;

12هين صدي عيسويءَ ۾ الخوارزمي جي هندستاني رياضي تي لکيل ڪتاب جو لاطيني ٻوليءَ ۾ ترجما، ”زج السنڌ والهند“، جنهن مختلف هندستاني انگن اکرن کي ڪوڊ ڪيو، مغربي دنيا ۾ اعشاريه جي بنياد تي انگن جو نظام متعارف ڪرايو.&lt;ref name=&quot;Struik 932&quot;&gt;{{harvnb|Struik|1987|p=93}}&lt;/ref&gt; اهڙي طرح &quot;الجبر&quot; جو لاطيني ۾ ترجمو انگريز اسڪالر، رابرٽ آف چيسٽر سال 1145ع ۾ ڪيو، اها 16هين صدي عيسويء تائين يورپي يونيورسٽين جي پرنسپل رياضي جي درسي ڪتاب طور استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|archive-url=https://web.archive.org/web/20191220170300/https://books.google.com/books?id=lQbcCwAAQBAJ|url-status=dead|archive-date=20 December 2019|title=History of the Arabs|last=[[Philip Khuri Hitti]]|year=2002|isbn=978-1-137-03982-8|pages=379| publisher=Palgrave Macmillan }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780781810159|url-access=registration|title=A History of the Islamic World|publisher=Hippocrene Books|last=Fred James Hill, Nicholas Awde|year=2003|isbn=978-0-7818-1015-9|page=[https://archive.org/details/isbn_9780781810159/page/55 55]|quote=&quot;The Compendious Book on Calculation by Completion and Balancing&quot; (Hisab al-Jabr wa H-Muqabala) on the development of the subject cannot be underestimated. Translated into Latin during the twelfth century, it remained the principal mathematics textbook in European universities until the sixteenth century}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|title=Al-Khwarizmi |author=Shawn Overbay |author2=Jimmy Schorer |author3=Heather Conger |website=[[University of Kentucky]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20131212235239/http://www.ms.uky.edu/~carl/ma330/project2/al-khwa21.html|archive-date=12 December 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|title=Islam Spain and the history of technology|website=|access-date=24 January 2018|archive-date=11 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181011150650/http://www.sjsu.edu/people/patricia.backer/history/islam.htm|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

الخوارزمي رومن پوليميٿ، بطليموس جي &quot;جاگرافي&quot;، ٻي صديءَ جي يوناني ٻوليءَ جو مقالو، جنهن ۾ شهرن ۽ علائقن جي ڊگھائي ۽ ويڪرائي ڦاڪن جي فهرست ڏنل آهي، تي نظر ثاني ڪئي.&lt;ref&gt;[[Bartel Leendert van der Waerden|van der Waerden, Bartel Leendert]] (1985). ''A History of Algebra: From al–Khwarizmi to Emmy Noether''. Berlin: Springer-Verlag.&lt;/ref&gt; هن اڳتي هلي فلڪيات جي جدولن جو هڪ سيٽ تيار ڪيو ۽ گڏوگڏ اصطرلاب، سج جي گهڙي ۽ ڪئلينڊر جي ڪمن جي باري ۾ لکيو.&lt;ref name=&quot;auto2&quot;&gt;{{harvnb|Arndt|1983|p=669}}&lt;/ref&gt; الخوارزمي ٽرگنوميٽري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، درست سائن (Sine) ۽ ڪوسائن (Cosine) جدولن ۽ ٽينجنٽ جي پهرين جدول ٺاهي.

==پڻ ڏسو==

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wikiquote|al-Khwārizmī}}
*{{Commons category-inline|Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi}}
*[https://archivesetmanuscrits.bnf.fr/ark:/12148/cc96697g/ca19904036 Earliest Manuscript of Kitab Surat al-Ard] in the [[National Academic Library (Strasbourg)|Strasbourg National Library]]

{{Navboxes
|title=Articles and topics related to al-Khwarizmi
|state=collapsed
|list1=
{{Islamic mathematics}}
{{Mathematics in Iran}}
{{Islamic astronomy}}
{{Islamic geography}}
{{People of Khorasan}}
}}
باب: 
* [[باب:سوانح حيات|سوانح عمريون]] 
* [[باب:رياضي|رياضي]]
* [[باب:جاگرافي|جاگرافي]]
* [[باب:فلڪيات|فلڪيات]] 
* [[باب:ستارا|ستارا]] 
* [[باب:ٻاهرين خلا|ٻاهرين خلا]]
* [[باب:شمسي نظام|شمسي نظام]]
* [[باب:سائنس|سائنس]]
{{Authority control}}
[[زمرو:780ع جي پيدائشون]] 
[[زمرو:850ع جي وفاتون]] 
[[زمرو:ماهر فلڪيات]] 
[[زمرو:نقشا نگار]] 
[[زمرو:جاگرافيدان]] 
[[زمرو:رياضي دان]]

{{DEFAULTSORT:Khwarizmi, Muhammad ibn Musa}}
[[Category:780s births]]
[[Category:850 deaths]]
[[Category:8th-century Arabic-language writers]]
[[Category:8th-century astrologers]]
[[Category:8th-century Iranian astronomers]]
[[Category:8th-century people from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:9th-century Arabic-language writers]]
[[Category:9th-century astrologers]]
[[Category:9th-century cartographers]]
[[Category:9th-century geographers]]
[[Category:9th-century inventors]]
[[Category:9th-century Iranian astronomers]]
[[Category:9th-century people from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:9th-century Iranian mathematicians]]
[[Category:Astronomers from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:Astronomers of the medieval Islamic world]]
[[Category:Geographers from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:Inventors of the medieval Islamic world]]
[[Category:Mathematicians from the Abbasid Caliphate]]
[[Category:Mathematicians who worked on Islamic inheritance]]
[[Category:Medieval Iranian astrologers]]
[[Category:Medieval Iranian geographers]]
[[Category:People from Khwarazm]]
[[Category:People from Xorazm Region]]
[[Category:Transoxanian Islamic scholars]]
[[Category:Persian physicists]]
[[Category:Scientists who worked on qibla determination]]
[[Category:Writers about religion and science]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:آلجبرا]]
[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>r0496rtyzr4vhcc3ufsyc1jwqe4fv8k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:UtherSRG</title>
    <ns>3</ns>
    <id>80572</id>
    <revision>
      <id>296898</id>
      <timestamp>2024-11-19T12:35:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>296898</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="pkkoe5y6g5top0h6hzzjri1banfwfd4" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 12:35, 19 نومبر 2024 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>pkkoe5y6g5top0h6hzzjri1banfwfd4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:آلجبرا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>80573</id>
    <revision>
      <id>296900</id>
      <timestamp>2024-11-19T12:37:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:رياضي]] [[زمرو:درسي علم]]</comment>
      <origin>296900</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="52" sha1="odfo06mr2nwor0bnsrukp60f1dmno6m" xml:space="preserve">[[زمرو:رياضي]]
[[زمرو:درسي علم]]</text>
      <sha1>odfo06mr2nwor0bnsrukp60f1dmno6m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Drquinnolivia</title>
    <ns>3</ns>
    <id>80574</id>
    <revision>
      <id>296906</id>
      <timestamp>2024-11-19T14:29:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>296906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="204no7r5kl01oq9zroovsbxiobjno17" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 14:29, 19 نومبر 2024 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>204no7r5kl01oq9zroovsbxiobjno17</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:GhostInTheMachine</title>
    <ns>3</ns>
    <id>80575</id>
    <revision>
      <id>296915</id>
      <timestamp>2024-11-19T16:00:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>296915</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="insfrgdwnnoqvrm2eq3do19zbwhrsj1" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 16:00, 19 نومبر 2024 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>insfrgdwnnoqvrm2eq3do19zbwhrsj1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>يوليسس ايس گرانٽ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80576</id>
    <revision>
      <id>296923</id>
      <timestamp>2024-11-19T18:10:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''يوليسس ايس. گرانٽ''' (پيدائش هيرام يوليسس گرانٽ؛ 27 اپريل، 1822ع - 23 جولاءِ، 1885ع) آمريڪا جو 18هون صدر هو، جيڪو سال 1869ع کان 1877ع تائين هن عهدي تي رهيو. ڪمانڊنگ جنرل جي حيثيت ۾، گرانٽ، يونين آرمي کي آمريڪي خانه جنگي، 1865ع ۾ فتح تائين پهچايو.</comment>
      <origin>296923</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="415" sha1="rfpopfd0d21vguqu5hverl1nis3a28w" xml:space="preserve">'''يوليسس ايس. گرانٽ''' (پيدائش هيرام يوليسس گرانٽ؛ 27 اپريل، 1822ع - 23 جولاءِ، 1885ع) آمريڪا جو 18هون صدر هو، جيڪو سال 1869ع کان 1877ع تائين هن عهدي تي رهيو. ڪمانڊنگ جنرل جي حيثيت ۾، گرانٽ، يونين آرمي کي آمريڪي خانه جنگي، 1865ع ۾ فتح تائين پهچايو.</text>
      <sha1>rfpopfd0d21vguqu5hverl1nis3a28w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296924</id>
      <parentid>296923</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:13:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296924</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10028" sha1="k3rw0fmv8cnk64qj26n2ec0dmvzlptx" xml:space="preserve">{{Short description|Civil War general and 18th president of the United States}}
{{Featured article}}
{{Infobox officeholder
| image               = {{Easy CSS image crop
|image = Ulysses S. Grant 1870-1880.jpg
|desired_width = 220
|location = center
|crop_top_perc = 5
}}
| alt                 = Photograph of Ulysses S. Grant's upper body
| caption             = Grant {{circa|1870–1880}}
| order               = 18th
| office              = President of the United States
| vicepresident       = {{plainlist|
* [[Schuyler Colfax]] {{awrap|(1869–1873)}}
* [[Henry Wilson]] {{awrap|(1873–1875)}}
* ''None'' {{awrap|(1875–1877)}}
}}
| term_start          = March 4, 1869
| term_end            = March 4, 1877
| predecessor         = [[Andrew Johnson]]
| successor           = [[Rutherford B. Hayes]]
| office1             = [[Commanding General of the U.S. Army]]
| president1          = {{plainlist|
* [[Abraham Lincoln]]
* Andrew Johnson
}}
| term_start1         = March 9, 1864
| term_end1           = March 4, 1869
| predecessor1        = [[Henry Halleck]]
| successor1          = [[William Tecumseh Sherman]]
| office2             = Acting [[United States Secretary of War]]
| president2          = Andrew Johnson
| term_start2         = August 12, 1867
| term_end2           = January 14, 1868
| predecessor2        = [[Edwin Stanton]]
| successor2          = Edwin Stanton
| office3             = [[President of the National Rifle Association]]
| term_start3         = 1883
| term_end3           = 1884{{sfn|Utter|2015|p=141}}
| predecessor3        = E. L. Molineux
| successor3          = [[Philip Sheridan]]
| birth_name          = Hiram Ulysses Grant
| birth_date          = {{birth date|1822|4|27}}
| birth_place         = [[Point Pleasant, Ohio]], U.S.
| death_date          = {{death date and age|1885|7|23|1822|4|27}}
| death_place         = [[Wilton, New York]], U.S.
| resting_place       = [[Grant's Tomb]], New York City
| party               = [[Republican Party (United States)|Republican]]
| parents             = {{plainlist|
* [[Jesse Root Grant]]
* [[Hannah Simpson Grant]]
}}
| spouse              = {{marriage|[[Julia Dent]]|August 22, 1848}}
| children            = {{flatlist|
* [[Frederick Dent Grant|Frederick]]
* [[Ulysses S. Grant Jr.|Ulysses Jr.]]
* [[Nellie Grant|Nellie]]
* [[Jesse Root Grant (politician)|Jesse II]]
}}
| occupation          = {{flatlist|
* Military officer
* politician
}}
| education           = [[United States Military Academy]]
| signature           = UlyssesSGrantSignature.svg
| signature_alt       = Cursive signature in ink
| nickname            = {{flatlist|
* Sam
* Unconditional Surrender
}}
| branch              = {{flatlist|
* [[United States Army]]
** [[Union Army]]
}}
| serviceyears        = {{plainlist|
* 1839–1854
* 1861–1869
}}
| rank                = {{plainlist|
* [[General of the Armies]] (promoted posthumously in 2024 by [[U.S. Congress|Congress]])
}}
| commands            = {{plainlist|
* [[United States Army]]
* [[Military Division of the Mississippi|Division of the Mississippi]]
* [[Army of the Tennessee]]
* [[Army of the Tennessee#Henry-Donelson Campaign|District of Cairo]]
* [[Army of the Tennessee#Cairo and the Battle of Belmont|District of Southeast Missouri]]
* [[21st Illinois Infantry Regiment]]
* [[4th Infantry Regiment (United States)|4th Infantry Regiment]]
}}
| battles             =
{{collapsible list|title = {{nobold|''See list''}}|
{{tree list}}
* [[Mexican–American War]]
** [[Battle of Palo Alto]]
** [[Battle of Resaca de la Palma]]
** [[Battle of Monterrey]]
** [[Battle of Molino del Rey]]
** [[Battle of Chapultepec]]
* [[American Civil War]]
** [[Battle of Belmont]]
** [[Battle of Fort Henry]]
** [[Battle of Fort Donelson]]
** [[Battle of Shiloh]]
** [[Siege of Corinth]]
** [[Vicksburg campaign]]
*** [[Battle of Port Gibson]]
*** [[Battle of Jackson]]
*** [[Battle of Champion Hill]]
*** [[Siege of Vicksburg]]
** [[Chattanooga campaign]]
*** [[Battle of Missionary Ridge]]
** [[Overland Campaign]]
*** [[Battle of the Wilderness]]
*** [[Battle of Spotsylvania]]
*** [[Battle of North Anna]]
*** [[Battle of Totopotomoy Creek]]
*** [[Battle of Cold Harbor]]
** [[Petersburg campaign]]
*** [[Second Battle of Petersburg]]
*** [[Second Battle of Deep Bottom]]
*** [[Battle of Chaffin's Farm]]
*** [[Battle of Darbytown and New Market Roads]]
*** [[Battle of Boydton Plank Road]]
*** [[Battle of Trent's Reach]]
** [[Appomattox campaign]]
*** [[Third Battle of Petersburg]]
*** [[Battle of Appomattox Court House]]
{{tree list/end}}
}}
}}
'''يوليسس ايس. گرانٽ''' (پيدائش هيرام يوليسس گرانٽ؛ 27 اپريل، 1822ع - 23 جولاءِ، 1885ع) آمريڪا جو 18هون صدر هو، جيڪو سال 1869ع کان 1877ع تائين هن عهدي تي رهيو. ڪمانڊنگ جنرل جي حيثيت ۾، گرانٽ، يونين آرمي کي آمريڪي خانه جنگي، 1865ع ۾ فتح تائين پهچايو.

'''Ulysses S. Grant''' (born '''Hiram Ulysses Grant''';{{efn|Pronounced {{IPAc-en|ˈ|h|aɪ|r|ə|m|_|juː|ˈ|l|ɪ|s|iː|z}} {{respell|HY|rəm|_|yoo|LISS|eez}}}} April 27, 1822{{spaced ndash}}July 23, 1885) was the 18th [[president of the United States]], serving from 1869 to 1877. As [[Commanding General of the United States Army|commanding general]], Grant led the [[Union Army]] to victory in the [[American Civil War]] in 1865.

Grant was born in Ohio and graduated from the [[United States Military Academy]] (West Point) in 1843. He served with distinction in the [[Mexican–American War]], but resigned from the army in 1854 and returned to civilian life impoverished. In 1861, shortly after the Civil War began, Grant joined the Union Army and rose to prominence after securing victories in the [[Western theater of the American Civil War|western theater]]. In 1863, he led the [[Vicksburg campaign]] that gave Union forces control of the [[Mississippi River]] and dealt a major strategic blow to the Confederacy. President [[Abraham Lincoln]] promoted Grant to [[Lieutenant general (United States)|lieutenant general]] and command of all Union armies after [[Chattanooga campaign|his victory at Chattanooga]]. For thirteen months, Grant fought [[Robert E. Lee]] during the high-casualty [[Overland Campaign]] which ended with the capture of Lee's army [[Battle of Appomattox Court House#Surrender|at Appomattox]], where he formally surrendered to Grant. In 1866, President [[Andrew Johnson]] promoted Grant to [[General of the Army (United States)#Post–American Civil War era|General of the Army]]. Later, Grant broke with Johnson over Reconstruction policies. A war hero, drawn in by his sense of duty, Grant was unanimously nominated by the Republican Party and then [[1868 United States presidential election|elected president in 1868]].

As president, Grant stabilized the post-war national economy, supported congressional Reconstruction and [[Fifteenth Amendment to the United States Constitution|the Fifteenth Amendment]], and prosecuted the [[Ku Klux Klan]]. Under Grant, the Union was completely restored. An effective civil rights executive, Grant signed a bill to create the [[United States Department of Justice]] and worked with [[Radical Republicans]] to protect African Americans during [[Reconstruction era|Reconstruction]]. In 1871, he created the [[United States Civil Service Commission|first Civil Service Commission]], advancing the civil service more than any prior president. Grant was re-elected in [[1872 United States presidential election|the 1872 presidential election]], but was inundated by executive scandals during his second term. His response to the [[Panic of 1873]] was ineffective in halting the [[Long Depression]], which contributed to the Democrats [[1874–75 United States House of Representatives elections|winning the House majority in 1874]]. Grant's Native American policy was to assimilate Indians into Anglo-American culture. In Grant's foreign policy, the [[Alabama Claims|''Alabama'' Claims]] against Britain were peacefully resolved, but the Senate rejected Grant's [[Proposed annexation of Santo Domingo|annexation of Santo Domingo]]. In the [[1876 United States presidential election|disputed 1876 presidential election]], Grant facilitated the approval by Congress of a peaceful compromise.

Leaving office in 1877, Grant undertook [[World tour of Ulysses S. Grant|a world tour]], becoming the first president to circumnavigate the world. In 1880, he [[1880 Republican National Convention|was unsuccessful in obtaining the Republican nomination]] for a third term. In 1885, impoverished and dying of throat cancer, Grant wrote [[Personal Memoirs of U. S. Grant|his memoirs]], covering his life through the Civil War, which were posthumously published and became a major critical and financial success. At his death, Grant was the most popular American and was memorialized as a symbol of national unity. Due to the [[Pseudohistory|pseudohistorical]] and [[Historical negationism|negationist]] mythology of the [[Lost Cause of the Confederacy]] spread by Confederate sympathizers around the turn of the 20th century, [[Historical reputation of Ulysses S. Grant|historical assessments]] and [[Historical rankings of presidents of the United States|rankings]] of Grant's presidency suffered considerably before they began recovering in the 21st century. Grant's critics take a negative view of his economic mismanagement and the corruption within his administration, while his admirers emphasize his [[Native American policy of the Ulysses S. Grant administration|policy towards Native Americans]], [[Reconstruction era#Grant's presidential Reconstruction|vigorous enforcement of civil and voting rights for African Americans]], and securing North and South as a single nation within the Union.&lt;!--DO NOT remove this citation. This content is not backed up in the body.--&gt;{{sfn|Brands|2012a|p=636}} Modern scholarship has better appreciated Grant's appointments of Cabinet reformers.</text>
      <sha1>k3rw0fmv8cnk64qj26n2ec0dmvzlptx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296925</id>
      <parentid>296924</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:17:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296925</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10091" sha1="brtqlrfk30y5pfo8cjhaehgfdu63mop" xml:space="preserve">{{Short description|Civil War general and 18th president of the United States}}
{{Featured article}}
{{Infobox officeholder
| image               = {{Easy CSS image crop
|image = Ulysses S. Grant 1870-1880.jpg
|desired_width = 220
|location = center
|crop_top_perc = 5
}}
| alt                 = Photograph of Ulysses S. Grant's upper body
| caption             = Grant {{circa|1870–1880}}
| order               = 18th
| office              = President of the United States
| vicepresident       = {{plainlist|
* [[Schuyler Colfax]] {{awrap|(1869–1873)}}
* [[Henry Wilson]] {{awrap|(1873–1875)}}
* ''None'' {{awrap|(1875–1877)}}
}}
| term_start          = March 4, 1869
| term_end            = March 4, 1877
| predecessor         = [[Andrew Johnson]]
| successor           = [[Rutherford B. Hayes]]
| office1             = [[Commanding General of the U.S. Army]]
| president1          = {{plainlist|
* [[Abraham Lincoln]]
* Andrew Johnson
}}
| term_start1         = March 9, 1864
| term_end1           = March 4, 1869
| predecessor1        = [[Henry Halleck]]
| successor1          = [[William Tecumseh Sherman]]
| office2             = Acting [[United States Secretary of War]]
| president2          = Andrew Johnson
| term_start2         = August 12, 1867
| term_end2           = January 14, 1868
| predecessor2        = [[Edwin Stanton]]
| successor2          = Edwin Stanton
| office3             = [[President of the National Rifle Association]]
| term_start3         = 1883
| term_end3           = 1884{{sfn|Utter|2015|p=141}}
| predecessor3        = E. L. Molineux
| successor3          = [[Philip Sheridan]]
| birth_name          = Hiram Ulysses Grant
| birth_date          = {{birth date|1822|4|27}}
| birth_place         = [[Point Pleasant, Ohio]], U.S.
| death_date          = {{death date and age|1885|7|23|1822|4|27}}
| death_place         = [[Wilton, New York]], U.S.
| resting_place       = [[Grant's Tomb]], New York City
| party               = [[Republican Party (United States)|Republican]]
| parents             = {{plainlist|
* [[Jesse Root Grant]]
* [[Hannah Simpson Grant]]
}}
| spouse              = {{marriage|[[Julia Dent]]|August 22, 1848}}
| children            = {{flatlist|
* [[Frederick Dent Grant|Frederick]]
* [[Ulysses S. Grant Jr.|Ulysses Jr.]]
* [[Nellie Grant|Nellie]]
* [[Jesse Root Grant (politician)|Jesse II]]
}}
| occupation          = {{flatlist|
* Military officer
* politician
}}
| education           = [[United States Military Academy]]
| signature           = UlyssesSGrantSignature.svg
| signature_alt       = Cursive signature in ink
| nickname            = {{flatlist|
* Sam
* Unconditional Surrender
}}
| branch              = {{flatlist|
* [[United States Army]]
** [[Union Army]]
}}
| serviceyears        = {{plainlist|
* 1839–1854
* 1861–1869
}}
| rank                = {{plainlist|
* [[General of the Armies]] (promoted posthumously in 2024 by [[U.S. Congress|Congress]])
}}
| commands            = {{plainlist|
* [[United States Army]]
* [[Military Division of the Mississippi|Division of the Mississippi]]
* [[Army of the Tennessee]]
* [[Army of the Tennessee#Henry-Donelson Campaign|District of Cairo]]
* [[Army of the Tennessee#Cairo and the Battle of Belmont|District of Southeast Missouri]]
* [[21st Illinois Infantry Regiment]]
* [[4th Infantry Regiment (United States)|4th Infantry Regiment]]
}}
| battles             =
{{collapsible list|title = {{nobold|''See list''}}|
{{tree list}}
* [[Mexican–American War]]
** [[Battle of Palo Alto]]
** [[Battle of Resaca de la Palma]]
** [[Battle of Monterrey]]
** [[Battle of Molino del Rey]]
** [[Battle of Chapultepec]]
* [[American Civil War]]
** [[Battle of Belmont]]
** [[Battle of Fort Henry]]
** [[Battle of Fort Donelson]]
** [[Battle of Shiloh]]
** [[Siege of Corinth]]
** [[Vicksburg campaign]]
*** [[Battle of Port Gibson]]
*** [[Battle of Jackson]]
*** [[Battle of Champion Hill]]
*** [[Siege of Vicksburg]]
** [[Chattanooga campaign]]
*** [[Battle of Missionary Ridge]]
** [[Overland Campaign]]
*** [[Battle of the Wilderness]]
*** [[Battle of Spotsylvania]]
*** [[Battle of North Anna]]
*** [[Battle of Totopotomoy Creek]]
*** [[Battle of Cold Harbor]]
** [[Petersburg campaign]]
*** [[Second Battle of Petersburg]]
*** [[Second Battle of Deep Bottom]]
*** [[Battle of Chaffin's Farm]]
*** [[Battle of Darbytown and New Market Roads]]
*** [[Battle of Boydton Plank Road]]
*** [[Battle of Trent's Reach]]
** [[Appomattox campaign]]
*** [[Third Battle of Petersburg]]
*** [[Battle of Appomattox Court House]]
{{tree list/end}}
}}
}}
[[File:Ulysses S. Grant 1870-1880.jpg|thumb|Grant, 1870-1880]]
'''يوليسس ايس. گرانٽ''' (پيدائش هيرام يوليسس گرانٽ؛ 27 اپريل، 1822ع - 23 جولاءِ، 1885ع) آمريڪا جو 18هون صدر هو، جيڪو سال 1869ع کان 1877ع تائين هن عهدي تي رهيو. ڪمانڊنگ جنرل جي حيثيت ۾، گرانٽ، يونين آرمي کي آمريڪي خانه جنگي، 1865ع ۾ فتح تائين پهچايو.

'''Ulysses S. Grant''' (born '''Hiram Ulysses Grant''';{{efn|Pronounced {{IPAc-en|ˈ|h|aɪ|r|ə|m|_|juː|ˈ|l|ɪ|s|iː|z}} {{respell|HY|rəm|_|yoo|LISS|eez}}}} April 27, 1822{{spaced ndash}}July 23, 1885) was the 18th [[president of the United States]], serving from 1869 to 1877. As [[Commanding General of the United States Army|commanding general]], Grant led the [[Union Army]] to victory in the [[American Civil War]] in 1865.

Grant was born in Ohio and graduated from the [[United States Military Academy]] (West Point) in 1843. He served with distinction in the [[Mexican–American War]], but resigned from the army in 1854 and returned to civilian life impoverished. In 1861, shortly after the Civil War began, Grant joined the Union Army and rose to prominence after securing victories in the [[Western theater of the American Civil War|western theater]]. In 1863, he led the [[Vicksburg campaign]] that gave Union forces control of the [[Mississippi River]] and dealt a major strategic blow to the Confederacy. President [[Abraham Lincoln]] promoted Grant to [[Lieutenant general (United States)|lieutenant general]] and command of all Union armies after [[Chattanooga campaign|his victory at Chattanooga]]. For thirteen months, Grant fought [[Robert E. Lee]] during the high-casualty [[Overland Campaign]] which ended with the capture of Lee's army [[Battle of Appomattox Court House#Surrender|at Appomattox]], where he formally surrendered to Grant. In 1866, President [[Andrew Johnson]] promoted Grant to [[General of the Army (United States)#Post–American Civil War era|General of the Army]]. Later, Grant broke with Johnson over Reconstruction policies. A war hero, drawn in by his sense of duty, Grant was unanimously nominated by the Republican Party and then [[1868 United States presidential election|elected president in 1868]].

As president, Grant stabilized the post-war national economy, supported congressional Reconstruction and [[Fifteenth Amendment to the United States Constitution|the Fifteenth Amendment]], and prosecuted the [[Ku Klux Klan]]. Under Grant, the Union was completely restored. An effective civil rights executive, Grant signed a bill to create the [[United States Department of Justice]] and worked with [[Radical Republicans]] to protect African Americans during [[Reconstruction era|Reconstruction]]. In 1871, he created the [[United States Civil Service Commission|first Civil Service Commission]], advancing the civil service more than any prior president. Grant was re-elected in [[1872 United States presidential election|the 1872 presidential election]], but was inundated by executive scandals during his second term. His response to the [[Panic of 1873]] was ineffective in halting the [[Long Depression]], which contributed to the Democrats [[1874–75 United States House of Representatives elections|winning the House majority in 1874]]. Grant's Native American policy was to assimilate Indians into Anglo-American culture. In Grant's foreign policy, the [[Alabama Claims|''Alabama'' Claims]] against Britain were peacefully resolved, but the Senate rejected Grant's [[Proposed annexation of Santo Domingo|annexation of Santo Domingo]]. In the [[1876 United States presidential election|disputed 1876 presidential election]], Grant facilitated the approval by Congress of a peaceful compromise.

Leaving office in 1877, Grant undertook [[World tour of Ulysses S. Grant|a world tour]], becoming the first president to circumnavigate the world. In 1880, he [[1880 Republican National Convention|was unsuccessful in obtaining the Republican nomination]] for a third term. In 1885, impoverished and dying of throat cancer, Grant wrote [[Personal Memoirs of U. S. Grant|his memoirs]], covering his life through the Civil War, which were posthumously published and became a major critical and financial success. At his death, Grant was the most popular American and was memorialized as a symbol of national unity. Due to the [[Pseudohistory|pseudohistorical]] and [[Historical negationism|negationist]] mythology of the [[Lost Cause of the Confederacy]] spread by Confederate sympathizers around the turn of the 20th century, [[Historical reputation of Ulysses S. Grant|historical assessments]] and [[Historical rankings of presidents of the United States|rankings]] of Grant's presidency suffered considerably before they began recovering in the 21st century. Grant's critics take a negative view of his economic mismanagement and the corruption within his administration, while his admirers emphasize his [[Native American policy of the Ulysses S. Grant administration|policy towards Native Americans]], [[Reconstruction era#Grant's presidential Reconstruction|vigorous enforcement of civil and voting rights for African Americans]], and securing North and South as a single nation within the Union.&lt;!--DO NOT remove this citation. This content is not backed up in the body.--&gt;{{sfn|Brands|2012a|p=636}} Modern scholarship has better appreciated Grant's appointments of Cabinet reformers.</text>
      <sha1>brtqlrfk30y5pfo8cjhaehgfdu63mop</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296926</id>
      <parentid>296925</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:18:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296926</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9898" sha1="qf4382cyjbwyqxtyoyp132eefhuqmcy" xml:space="preserve">{{Short description|Civil War general and 18th president of the United States}}
{{Featured article}}
{{Infobox officeholder
| image  =  [[File:Ulysses S. Grant 1870-1880.jpg|thumb|Grant, 1870-1880]]
| order               = 18th
| office              = President of the United States
| vicepresident       = {{plainlist|
* [[Schuyler Colfax]] {{awrap|(1869–1873)}}
* [[Henry Wilson]] {{awrap|(1873–1875)}}
* ''None'' {{awrap|(1875–1877)}}
}}
| term_start          = March 4, 1869
| term_end            = March 4, 1877
| predecessor         = [[Andrew Johnson]]
| successor           = [[Rutherford B. Hayes]]
| office1             = [[Commanding General of the U.S. Army]]
| president1          = {{plainlist|
* [[Abraham Lincoln]]
* Andrew Johnson
}}
| term_start1         = March 9, 1864
| term_end1           = March 4, 1869
| predecessor1        = [[Henry Halleck]]
| successor1          = [[William Tecumseh Sherman]]
| office2             = Acting [[United States Secretary of War]]
| president2          = Andrew Johnson
| term_start2         = August 12, 1867
| term_end2           = January 14, 1868
| predecessor2        = [[Edwin Stanton]]
| successor2          = Edwin Stanton
| office3             = [[President of the National Rifle Association]]
| term_start3         = 1883
| term_end3           = 1884{{sfn|Utter|2015|p=141}}
| predecessor3        = E. L. Molineux
| successor3          = [[Philip Sheridan]]
| birth_name          = Hiram Ulysses Grant
| birth_date          = {{birth date|1822|4|27}}
| birth_place         = [[Point Pleasant, Ohio]], U.S.
| death_date          = {{death date and age|1885|7|23|1822|4|27}}
| death_place         = [[Wilton, New York]], U.S.
| resting_place       = [[Grant's Tomb]], New York City
| party               = [[Republican Party (United States)|Republican]]
| parents             = {{plainlist|
* [[Jesse Root Grant]]
* [[Hannah Simpson Grant]]
}}
| spouse              = {{marriage|[[Julia Dent]]|August 22, 1848}}
| children            = {{flatlist|
* [[Frederick Dent Grant|Frederick]]
* [[Ulysses S. Grant Jr.|Ulysses Jr.]]
* [[Nellie Grant|Nellie]]
* [[Jesse Root Grant (politician)|Jesse II]]
}}
| occupation          = {{flatlist|
* Military officer
* politician
}}
| education           = [[United States Military Academy]]
| signature           = UlyssesSGrantSignature.svg
| signature_alt       = Cursive signature in ink
| nickname            = {{flatlist|
* Sam
* Unconditional Surrender
}}
| branch              = {{flatlist|
* [[United States Army]]
** [[Union Army]]
}}
| serviceyears        = {{plainlist|
* 1839–1854
* 1861–1869
}}
| rank                = {{plainlist|
* [[General of the Armies]] (promoted posthumously in 2024 by [[U.S. Congress|Congress]])
}}
| commands            = {{plainlist|
* [[United States Army]]
* [[Military Division of the Mississippi|Division of the Mississippi]]
* [[Army of the Tennessee]]
* [[Army of the Tennessee#Henry-Donelson Campaign|District of Cairo]]
* [[Army of the Tennessee#Cairo and the Battle of Belmont|District of Southeast Missouri]]
* [[21st Illinois Infantry Regiment]]
* [[4th Infantry Regiment (United States)|4th Infantry Regiment]]
}}
| battles             =
{{collapsible list|title = {{nobold|''See list''}}|
{{tree list}}
* [[Mexican–American War]]
** [[Battle of Palo Alto]]
** [[Battle of Resaca de la Palma]]
** [[Battle of Monterrey]]
** [[Battle of Molino del Rey]]
** [[Battle of Chapultepec]]
* [[American Civil War]]
** [[Battle of Belmont]]
** [[Battle of Fort Henry]]
** [[Battle of Fort Donelson]]
** [[Battle of Shiloh]]
** [[Siege of Corinth]]
** [[Vicksburg campaign]]
*** [[Battle of Port Gibson]]
*** [[Battle of Jackson]]
*** [[Battle of Champion Hill]]
*** [[Siege of Vicksburg]]
** [[Chattanooga campaign]]
*** [[Battle of Missionary Ridge]]
** [[Overland Campaign]]
*** [[Battle of the Wilderness]]
*** [[Battle of Spotsylvania]]
*** [[Battle of North Anna]]
*** [[Battle of Totopotomoy Creek]]
*** [[Battle of Cold Harbor]]
** [[Petersburg campaign]]
*** [[Second Battle of Petersburg]]
*** [[Second Battle of Deep Bottom]]
*** [[Battle of Chaffin's Farm]]
*** [[Battle of Darbytown and New Market Roads]]
*** [[Battle of Boydton Plank Road]]
*** [[Battle of Trent's Reach]]
** [[Appomattox campaign]]
*** [[Third Battle of Petersburg]]
*** [[Battle of Appomattox Court House]]
{{tree list/end}}
}}
}}
[[File:Ulysses S. Grant 1870-1880.jpg|thumb|Grant, 1870-1880]]
'''يوليسس ايس. گرانٽ''' (پيدائش هيرام يوليسس گرانٽ؛ 27 اپريل، 1822ع - 23 جولاءِ، 1885ع) آمريڪا جو 18هون صدر هو، جيڪو سال 1869ع کان 1877ع تائين هن عهدي تي رهيو. ڪمانڊنگ جنرل جي حيثيت ۾، گرانٽ، يونين آرمي کي آمريڪي خانه جنگي، 1865ع ۾ فتح تائين پهچايو.

'''Ulysses S. Grant''' (born '''Hiram Ulysses Grant''';{{efn|Pronounced {{IPAc-en|ˈ|h|aɪ|r|ə|m|_|juː|ˈ|l|ɪ|s|iː|z}} {{respell|HY|rəm|_|yoo|LISS|eez}}}} April 27, 1822{{spaced ndash}}July 23, 1885) was the 18th [[president of the United States]], serving from 1869 to 1877. As [[Commanding General of the United States Army|commanding general]], Grant led the [[Union Army]] to victory in the [[American Civil War]] in 1865.

Grant was born in Ohio and graduated from the [[United States Military Academy]] (West Point) in 1843. He served with distinction in the [[Mexican–American War]], but resigned from the army in 1854 and returned to civilian life impoverished. In 1861, shortly after the Civil War began, Grant joined the Union Army and rose to prominence after securing victories in the [[Western theater of the American Civil War|western theater]]. In 1863, he led the [[Vicksburg campaign]] that gave Union forces control of the [[Mississippi River]] and dealt a major strategic blow to the Confederacy. President [[Abraham Lincoln]] promoted Grant to [[Lieutenant general (United States)|lieutenant general]] and command of all Union armies after [[Chattanooga campaign|his victory at Chattanooga]]. For thirteen months, Grant fought [[Robert E. Lee]] during the high-casualty [[Overland Campaign]] which ended with the capture of Lee's army [[Battle of Appomattox Court House#Surrender|at Appomattox]], where he formally surrendered to Grant. In 1866, President [[Andrew Johnson]] promoted Grant to [[General of the Army (United States)#Post–American Civil War era|General of the Army]]. Later, Grant broke with Johnson over Reconstruction policies. A war hero, drawn in by his sense of duty, Grant was unanimously nominated by the Republican Party and then [[1868 United States presidential election|elected president in 1868]].

As president, Grant stabilized the post-war national economy, supported congressional Reconstruction and [[Fifteenth Amendment to the United States Constitution|the Fifteenth Amendment]], and prosecuted the [[Ku Klux Klan]]. Under Grant, the Union was completely restored. An effective civil rights executive, Grant signed a bill to create the [[United States Department of Justice]] and worked with [[Radical Republicans]] to protect African Americans during [[Reconstruction era|Reconstruction]]. In 1871, he created the [[United States Civil Service Commission|first Civil Service Commission]], advancing the civil service more than any prior president. Grant was re-elected in [[1872 United States presidential election|the 1872 presidential election]], but was inundated by executive scandals during his second term. His response to the [[Panic of 1873]] was ineffective in halting the [[Long Depression]], which contributed to the Democrats [[1874–75 United States House of Representatives elections|winning the House majority in 1874]]. Grant's Native American policy was to assimilate Indians into Anglo-American culture. In Grant's foreign policy, the [[Alabama Claims|''Alabama'' Claims]] against Britain were peacefully resolved, but the Senate rejected Grant's [[Proposed annexation of Santo Domingo|annexation of Santo Domingo]]. In the [[1876 United States presidential election|disputed 1876 presidential election]], Grant facilitated the approval by Congress of a peaceful compromise.

Leaving office in 1877, Grant undertook [[World tour of Ulysses S. Grant|a world tour]], becoming the first president to circumnavigate the world. In 1880, he [[1880 Republican National Convention|was unsuccessful in obtaining the Republican nomination]] for a third term. In 1885, impoverished and dying of throat cancer, Grant wrote [[Personal Memoirs of U. S. Grant|his memoirs]], covering his life through the Civil War, which were posthumously published and became a major critical and financial success. At his death, Grant was the most popular American and was memorialized as a symbol of national unity. Due to the [[Pseudohistory|pseudohistorical]] and [[Historical negationism|negationist]] mythology of the [[Lost Cause of the Confederacy]] spread by Confederate sympathizers around the turn of the 20th century, [[Historical reputation of Ulysses S. Grant|historical assessments]] and [[Historical rankings of presidents of the United States|rankings]] of Grant's presidency suffered considerably before they began recovering in the 21st century. Grant's critics take a negative view of his economic mismanagement and the corruption within his administration, while his admirers emphasize his [[Native American policy of the Ulysses S. Grant administration|policy towards Native Americans]], [[Reconstruction era#Grant's presidential Reconstruction|vigorous enforcement of civil and voting rights for African Americans]], and securing North and South as a single nation within the Union.&lt;!--DO NOT remove this citation. This content is not backed up in the body.--&gt;{{sfn|Brands|2012a|p=636}} Modern scholarship has better appreciated Grant's appointments of Cabinet reformers.</text>
      <sha1>qf4382cyjbwyqxtyoyp132eefhuqmcy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296931</id>
      <parentid>296926</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:33:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296931</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9994" sha1="0emjpu53nrd7h02waun397hbji5denx" xml:space="preserve">{{Short description|Civil War general and 18th president of the United States}}
{{Featured article}}
{{Infobox officeholder
| image  =  [[File:Ulysses S. Grant 1870-1880.jpg|thumb|Grant, 1870-1880]]
| order               = 18th
| office              = President of the United States
| vicepresident       = {{plainlist|
* [[Schuyler Colfax]] {{awrap|(1869–1873)}}
* [[Henry Wilson]] {{awrap|(1873–1875)}}
* ''None'' {{awrap|(1875–1877)}}
}}
| term_start          = March 4, 1869
| term_end            = March 4, 1877
| predecessor         = [[Andrew Johnson]]
| successor           = [[Rutherford B. Hayes]]
| office1             = [[Commanding General of the U.S. Army]]
| president1          = {{plainlist|
* [[Abraham Lincoln]]
* Andrew Johnson
}}
| term_start1         = March 9, 1864
| term_end1           = March 4, 1869
| predecessor1        = [[Henry Halleck]]
| successor1          = [[William Tecumseh Sherman]]
| office2             = Acting [[United States Secretary of War]]
| president2          = Andrew Johnson
| term_start2         = August 12, 1867
| term_end2           = January 14, 1868
| predecessor2        = [[Edwin Stanton]]
| successor2          = Edwin Stanton
| office3             = [[President of the National Rifle Association]]
| term_start3         = 1883
| term_end3           = 1884{{sfn|Utter|2015|p=141}}
| predecessor3        = E. L. Molineux
| successor3          = [[Philip Sheridan]]
| birth_name          = Hiram Ulysses Grant
| birth_date          = {{birth date|1822|4|27}}
| birth_place         = [[Point Pleasant, Ohio]], U.S.
| death_date          = {{death date and age|1885|7|23|1822|4|27}}
| death_place         = [[Wilton, New York]], U.S.
| resting_place       = [[Grant's Tomb]], New York City
| party               = [[Republican Party (United States)|Republican]]
| parents             = {{plainlist|
* [[Jesse Root Grant]]
* [[Hannah Simpson Grant]]
}}
| spouse              = {{marriage|[[Julia Dent]]|August 22, 1848}}
| children            = {{flatlist|
* [[Frederick Dent Grant|Frederick]]
* [[Ulysses S. Grant Jr.|Ulysses Jr.]]
* [[Nellie Grant|Nellie]]
* [[Jesse Root Grant (politician)|Jesse II]]
}}
| occupation          = {{flatlist|
* Military officer
* politician
}}
| education           = [[United States Military Academy]]
| signature           = UlyssesSGrantSignature.svg
| signature_alt       = Cursive signature in ink
| nickname            = {{flatlist|
* Sam
* Unconditional Surrender
}}
| branch              = {{flatlist|
* [[United States Army]]
** [[Union Army]]
}}
| serviceyears        = {{plainlist|
* 1839–1854
* 1861–1869
}}
| rank                = {{plainlist|
* [[General of the Armies]] (promoted posthumously in 2024 by [[U.S. Congress|Congress]])
}}
| commands            = {{plainlist|
* [[United States Army]]
* [[Military Division of the Mississippi|Division of the Mississippi]]
* [[Army of the Tennessee]]
* [[Army of the Tennessee#Henry-Donelson Campaign|District of Cairo]]
* [[Army of the Tennessee#Cairo and the Battle of Belmont|District of Southeast Missouri]]
* [[21st Illinois Infantry Regiment]]
* [[4th Infantry Regiment (United States)|4th Infantry Regiment]]
}}
| battles             =
{{collapsible list|title = {{nobold|''See list''}}|
{{tree list}}
* [[Mexican–American War]]
** [[Battle of Palo Alto]]
** [[Battle of Resaca de la Palma]]
** [[Battle of Monterrey]]
** [[Battle of Molino del Rey]]
** [[Battle of Chapultepec]]
* [[American Civil War]]
** [[Battle of Belmont]]
** [[Battle of Fort Henry]]
** [[Battle of Fort Donelson]]
** [[Battle of Shiloh]]
** [[Siege of Corinth]]
** [[Vicksburg campaign]]
*** [[Battle of Port Gibson]]
*** [[Battle of Jackson]]
*** [[Battle of Champion Hill]]
*** [[Siege of Vicksburg]]
** [[Chattanooga campaign]]
*** [[Battle of Missionary Ridge]]
** [[Overland Campaign]]
*** [[Battle of the Wilderness]]
*** [[Battle of Spotsylvania]]
*** [[Battle of North Anna]]
*** [[Battle of Totopotomoy Creek]]
*** [[Battle of Cold Harbor]]
** [[Petersburg campaign]]
*** [[Second Battle of Petersburg]]
*** [[Second Battle of Deep Bottom]]
*** [[Battle of Chaffin's Farm]]
*** [[Battle of Darbytown and New Market Roads]]
*** [[Battle of Boydton Plank Road]]
*** [[Battle of Trent's Reach]]
** [[Appomattox campaign]]
*** [[Third Battle of Petersburg]]
*** [[Battle of Appomattox Court House]]
{{tree list/end}}
}}
}}
[[File:Ulysses S. Grant 1870-1880.jpg|thumb|Grant, 1870-1880]]
'''يوليسس ايس. گرانٽ''' (پيدائش هيرام يوليسس گرانٽ؛ 27 اپريل، 1822ع - 23 جولاءِ، 1885ع) آمريڪا جو 18هون صدر هو، جيڪو سال 1869ع کان 1877ع تائين هن عهدي تي رهيو. ڪمانڊنگ جنرل جي حيثيت ۾، گرانٽ، يونين آرمي کي آمريڪي خانه جنگي، 1865ع ۾ فتح تائين پهچايو.

'''Ulysses S. Grant''' (born '''Hiram Ulysses Grant''';{{efn|Pronounced {{IPAc-en|ˈ|h|aɪ|r|ə|m|_|juː|ˈ|l|ɪ|s|iː|z}} {{respell|HY|rəm|_|yoo|LISS|eez}}}} April 27, 1822{{spaced ndash}}July 23, 1885) was the 18th [[president of the United States]], serving from 1869 to 1877. As [[Commanding General of the United States Army|commanding general]], Grant led the [[Union Army]] to victory in the [[American Civil War]] in 1865.

Grant was born in Ohio and graduated from the [[United States Military Academy]] (West Point) in 1843. He served with distinction in the [[Mexican–American War]], but resigned from the army in 1854 and returned to civilian life impoverished. In 1861, shortly after the Civil War began, Grant joined the Union Army and rose to prominence after securing victories in the [[Western theater of the American Civil War|western theater]]. In 1863, he led the [[Vicksburg campaign]] that gave Union forces control of the [[Mississippi River]] and dealt a major strategic blow to the Confederacy. President [[Abraham Lincoln]] promoted Grant to [[Lieutenant general (United States)|lieutenant general]] and command of all Union armies after [[Chattanooga campaign|his victory at Chattanooga]]. For thirteen months, Grant fought [[Robert E. Lee]] during the high-casualty [[Overland Campaign]] which ended with the capture of Lee's army [[Battle of Appomattox Court House#Surrender|at Appomattox]], where he formally surrendered to Grant. In 1866, President [[Andrew Johnson]] promoted Grant to [[General of the Army (United States)#Post–American Civil War era|General of the Army]]. Later, Grant broke with Johnson over Reconstruction policies. A war hero, drawn in by his sense of duty, Grant was unanimously nominated by the Republican Party and then [[1868 United States presidential election|elected president in 1868]].

As president, Grant stabilized the post-war national economy, supported congressional Reconstruction and [[Fifteenth Amendment to the United States Constitution|the Fifteenth Amendment]], and prosecuted the [[Ku Klux Klan]]. Under Grant, the Union was completely restored. An effective civil rights executive, Grant signed a bill to create the [[United States Department of Justice]] and worked with [[Radical Republicans]] to protect African Americans during [[Reconstruction era|Reconstruction]]. In 1871, he created the [[United States Civil Service Commission|first Civil Service Commission]], advancing the civil service more than any prior president. Grant was re-elected in [[1872 United States presidential election|the 1872 presidential election]], but was inundated by executive scandals during his second term. His response to the [[Panic of 1873]] was ineffective in halting the [[Long Depression]], which contributed to the Democrats [[1874–75 United States House of Representatives elections|winning the House majority in 1874]]. Grant's Native American policy was to assimilate Indians into Anglo-American culture. In Grant's foreign policy, the [[Alabama Claims|''Alabama'' Claims]] against Britain were peacefully resolved, but the Senate rejected Grant's [[Proposed annexation of Santo Domingo|annexation of Santo Domingo]]. In the [[1876 United States presidential election|disputed 1876 presidential election]], Grant facilitated the approval by Congress of a peaceful compromise.

Leaving office in 1877, Grant undertook [[World tour of Ulysses S. Grant|a world tour]], becoming the first president to circumnavigate the world. In 1880, he [[1880 Republican National Convention|was unsuccessful in obtaining the Republican nomination]] for a third term. In 1885, impoverished and dying of throat cancer, Grant wrote [[Personal Memoirs of U. S. Grant|his memoirs]], covering his life through the Civil War, which were posthumously published and became a major critical and financial success. At his death, Grant was the most popular American and was memorialized as a symbol of national unity. Due to the [[Pseudohistory|pseudohistorical]] and [[Historical negationism|negationist]] mythology of the [[Lost Cause of the Confederacy]] spread by Confederate sympathizers around the turn of the 20th century, [[Historical reputation of Ulysses S. Grant|historical assessments]] and [[Historical rankings of presidents of the United States|rankings]] of Grant's presidency suffered considerably before they began recovering in the 21st century. Grant's critics take a negative view of his economic mismanagement and the corruption within his administration, while his admirers emphasize his [[Native American policy of the Ulysses S. Grant administration|policy towards Native Americans]], [[Reconstruction era#Grant's presidential Reconstruction|vigorous enforcement of civil and voting rights for African Americans]], and securing North and South as a single nation within the Union.&lt;!--DO NOT remove this citation. This content is not backed up in the body.--&gt;{{sfn|Brands|2012a|p=636}} Modern scholarship has better appreciated Grant's appointments of Cabinet reformers.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:شخصيتون]]
[[زمرو:گڏيل رياستون]]</text>
      <sha1>0emjpu53nrd7h02waun397hbji5denx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جون راولنگ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80577</id>
    <revision>
      <id>296927</id>
      <timestamp>2024-11-19T18:25:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''جون راولنگ''' (Joanne Rowling؛ پيدائش: 31 جولاءِ، 1965ع)، قلمي نالو جي.ڪي. راولنگ، هڪ برطانوي ليکڪا آهي. هوءَ هيري پوٽر جي ليکڪا آهي، جيڪو 1997ع کان 2007ع تائين شايع ٿيل ستن جلدن تي مشتمل افسانوي ناول سيريز آهي. سيريز 600 ملين کان وڌيڪ ڪاپيون وڪرو ڪري چڪو آهي، 84 ٻولين ۾ ترجمو ڪيو و...</comment>
      <origin>296927</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="685" sha1="2tr5ivxhjdld8mlsf1quwmg42zmsmm5" xml:space="preserve">'''جون راولنگ''' (Joanne Rowling؛ پيدائش: 31 جولاءِ، 1965ع)، قلمي نالو جي.ڪي. راولنگ، هڪ برطانوي ليکڪا آهي. هوءَ هيري پوٽر جي ليکڪا آهي، جيڪو 1997ع کان 2007ع تائين شايع ٿيل ستن جلدن تي مشتمل افسانوي ناول سيريز آهي. سيريز 600 ملين کان وڌيڪ ڪاپيون وڪرو ڪري چڪو آهي، 84 ٻولين ۾ ترجمو ڪيو ويو آهي ۽ فلمون ۽ وڊيو گيمز سميت عالمي ميڊيا فرنچائز پيدا ڪيو آهي.
==پڻ ڏسو==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ادب]]
[[زمرو:شخصيتون]]</text>
      <sha1>2tr5ivxhjdld8mlsf1quwmg42zmsmm5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296930</id>
      <parentid>296927</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T18:31:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>296930</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="718" sha1="9aqe7sm0n0ovuae0z2qmmvm1myijo8n" xml:space="preserve">'''جون راولنگ''' (Joanne Rowling؛ پيدائش: 31 جولاءِ، 1965ع)، قلمي نالو جي.ڪي. راولنگ، هڪ برطانوي ليکڪا آهي. هوءَ هيري پوٽر جي ليکڪا آهي، جيڪو 1997ع کان 2007ع تائين شايع ٿيل ستن جلدن تي مشتمل افسانوي ناول سيريز آهي. سيريز 600 ملين کان وڌيڪ ڪاپيون وڪرو ڪري چڪو آهي، 84 ٻولين ۾ ترجمو ڪيو ويو آهي ۽ فلمون ۽ وڊيو گيمز سميت عالمي ميڊيا فرنچائز پيدا ڪيو آهي.
==پڻ ڏسو==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ناول]]
[[زمرو:ليکڪا]]
[[زمرو:انگريزي ادب]]</text>
      <sha1>9aqe7sm0n0ovuae0z2qmmvm1myijo8n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>محمد صالح اڪبر حيدري</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80578</id>
    <revision>
      <id>296937</id>
      <timestamp>2024-11-19T19:06:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1255264260|Muhammad Saleh Akbar Hydari]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296937</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12509" sha1="mxs9j4fq66ybrilos44d6g333nmgwlb" xml:space="preserve">
:
{{Infobox officeholder|honorific-prefix=سر|name=محمد صالح اڪبر حيدري|honorific-suffix=[[Order of the Indian Empire|KCIE]] [[Order of the Star of India|CSI]]|image=|caption=|birth_date={{Birth date|1894|10|12|df=yes}}|birth_place=[[برطانوي هندستان]]|death_date={{Death date and age|1948|12|28|1894|10|12|df=yes}}|death_place=وائخونگ، [[ماني پور (پرنسلي اسٽيٽ)|ماني پور]]، [[هندستان جي تسلط]]|nationality=هندستاني|office=[[آسام جي گورنرن جي فهرست|آسام جو گورنر]]|term_start=28 ڊسمبر 1948ع|term_end=28 ڊسمبر 1948ع|predecessor=[[هينري فولي نائيٽ]] (آرضي)|successor=رونالڊ فرانسس لاج (آرضي)|occupation=[[انڊين سول سرونٽ|سرڪاري ملازم]]، سياستدان|parents=[[اڪبر حيدري]] br/ [[آمينه حيدري]]|spouse=}}

'''سر محمد صالح اڪبر حيدري''' KCIE، CSI (12 آڪٽوبر 1894 - 28 ڊسمبر 1948) هڪ هندستاني سرڪاري ملازم ۽ سياستدان هو. هو آسام صوبي جو آخري انگريز مقرر ڪيل گورنر هو، جيڪو هندستان جي آزاديءَ کان پوءِ به ان عهدي تي رهيو.

== شروعاتي زندگي ==
حيدري، آمنه&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://dome.mit.edu/handle/1721.3/32100|title=Lady Hydari Club|website=[[Massachusetts Institute of Technology]]|publisher=dome.mit.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506183235/https://dome.mit.edu/handle/1721.3/32100|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; ۽ سر اڪبر حيدري، هڪ سليماني بوهرا مسلم گهراڻي ۾ 12 آڪٽوبر 1894ع تي پيدا ٿيو. هو ستن ٻارن مان هڪ هو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.meherbabatravels.com/personalities/sir-akbar-hydari/|title=Sir Mohammed Saleh Mohammed Akbar Hydari|publisher=meherbabatravels.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506191215/https://www.meherbabatravels.com/personalities/sir-akbar-hydari/|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; وڪيل ۽ نامور ڪانگريسي بدرالدين طيبجي سندس پوٽو هو. هن [[ممبئي|بمبئي]] ۽ [[آڪسفورڊ]] مان تعليم مڪمل ڪئي.

== ڪيريئر ==
حيدري 1919ع ۾ انڊين سول سروس ۾ داخل ٿيو، پنهنجي ڪيريئر جي شروعات مدراس پريزيڊنسي ۾ ڪئي. جون 1924ع ۾ کيس انڊيا حڪومت جي تعليم، صحت ۽ زمينن واري کاتي ۾ انڊر سيڪريٽري طور مقرر ڪيو ويو. ان کان پوءِ هن آڪٽوبر 1927ع کان جون 1929ع تائين سريلنڪا ۾ گورنر جنرل جي ايجنٽ طور ڪم ڪيو، جيڪو ٻوٽن ۾ وڏي هندستاني مزدور قوتن جي ڀلائي ۽ حقن بابت هو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Plantation Tamils of Ceylon|last1=Peebles|first1=Patrick|date=2001|publisher=A&amp;C Black|isbn=9780718501549|page=148}}&lt;/ref&gt;1929ع ۾ امپيريل ڪائونسل آف ايگريڪلچرل ريسرچ ٺهڻ کان پوءِ هو ان جو سيڪريٽري مقرر ٿيو.&lt;ref name=&quot;rulers.org&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.rulers.org:80/indexh3.html|title=Hydari, Sir (Muhammad Saleh) Akbar|publisher=rulers.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20160812212414/http://www.rulers.org/indexh3.html|archive-date=12 August 2016|access-date=6 May 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

حيدري، هندستان جي شاهي رياستن جي وفد جي جوائنٽ سيڪريٽري جي حيثيت ۾، پهرين ۽ بعد ۾ حيدرآباد جي وفد جي صلاحڪار جي حيثيت ۾، پنهنجي والد جي اڳواڻي ۾، ​​گول ميز ڪانفرنس لاءِ لنڊن ويو.&lt;ref name=&quot;ie&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sc4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=7008%2C8494423|title=&quot;Serious Loss to the Administration&quot;|date=31 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; رياست جي طرف کان ٻي ڪانفرنس کي خطاب ڪندي، هن چيو ته 'گڏيل ۽ گڏيل هندستان لاءِ هم آهنگي سان ڪم ڪيو وڃي'.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/indianroundtable029616mbp|title=Indian Round Table Conference Proceedings|date=1931|publisher=Government of India|page=[https://archive.org/details/indianroundtable029616mbp/page/n29 16]|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; ٻي ڪانفرنس کانپوءِ ٿيندڙ بحثن تي، هو وفاقي مالياتي ڪميٽي ۽ مشاورتي ڪميٽيءَ جو ميمبر هو.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/maltribune19320203-1.2.123|title=Round-Table Committee|date=3 February 1932|work=Malaya tribune|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;

ان کان پوءِ حيدري واپس تعليم، صحت ۽ زمينن واري کاتي ۾ ان جو جوائنٽ سيڪريٽري مقرر ٿيو ۽ پوءِ ليبر کاتي جو سيڪريٽري رهيو. ٻي عالمي جنگ جي شروعاتي مرحلن دوران، هن ايسٽرن گروپ سپلائي ڪائونسل ۾ هندستان جي نمائندگي ڪئي، جيڪو سوئز جي اوڀر ۾ برطانوي نوآبادين ۽ تسلط ۾ سامان جي تعمير کي همٿائڻ لاءِ قائم ڪيو ويو. پوءِ کيس پرڏيهي معاملن واري کاتي ۾ اسپيشل ڊيوٽي تي رکيو ويو. 1945ع ۾ کيس وائسراءِ جي ايگزيڪيوٽو ڪائونسل جو ميمبر مقرر ڪيو ويو ۽ کيس اطلاعات ۽ نشريات کاتي جي چارج ڏني وئي.&lt;ref name=&quot;ie1&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sM4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=6774%2C8349269|title=Sir A. Hydari Passes Away|date=30 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/indiandailymail19460315-1.2.18|title=Information Department to be on Reduced Scale|date=16 March 1946|newspaper=[[The Straits Times]]|access-date=6 May 2017|page=2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=sk_ODQAAQBAJ|title=The Statesman's Year-Book: Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1946|author=M. Epstein|date=2016|publisher=Springer|isbn=9780230270756|edition=83|page=112|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; 1946 ۾ هندستان جي عبوري حڪومت جي قيام تي، حيدري کي مزدوري، ڪم، معدنيات، طاقت، معلومات ۽ آرٽس ۽ صحت جي ذميواري ڏني وئي. &lt;ref name=&quot;rulers.org2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.rulers.org:80/indexh3.html|title=Hydari, Sir (Muhammad Saleh) Akbar|publisher=rulers.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20160812212414/http://www.rulers.org/indexh3.html|archive-date=12 August 2016|access-date=6 May 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

جنوري 1947ع ۾ کيس آسام جو گورنر مقرر ڪيو ويو، جيڪو سر اينڊريو گورلي ڪلو جي جاءِ تي هو. هن 4 مئي تي عهدو سنڀاليو ۽ آزاديءَ کان پوءِ به هن عهدي تي فائز رهيو.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/indiandailymail19470128-1.2.61|title=New Governor of Assam|date=28 January 1947|work=The Straits Times|access-date=6 May 2017|location=London|page=4}}&lt;/ref&gt; ان دوران ناگا تحريڪ جاري رهي، هڪ آزاد رياست جي مطالبي ۾، حيدري ان سال جون ۾ ناگا نيشنل ڪنوينشن سان 9 نقاطي معاهدي تي صحيحون ڪيون.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://peacemaker.un.org/sites/peacemaker.un.org/files/IN_470628_Naga-Akbar%20Hydari%20Accord.pdf|title=Naga-Akbar Hydari Accord (Nine Point Agreement)|website=South Asia Terrorism Portal|publisher=peacemaker.un.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20080517075409/http://www.ipcs.org/TheNaga-AkbarHydariAccord1947.pdf|archive-date=17 May 2008|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://indianexpress.com/article/india/india-others/everything-you-need-to-know-about-nagaland-insurgency-and-the-efforts-to-solve/|title=Explained: Everything you need to know about Nagaland insurgency|last1=Kashyap|first1=Samudra Gupta|last2=Swami|first2=Praveen|date=4 August 2015|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ذاتي زندگي ==
اڪبر حيدري، سيگرڊ ويسٽلنگ،[&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pib.nic.in/archive/docs/DVD_01/ACC%20NO%20001-BR/RAS-1947-01-25_005.pdf|title=Sir Muhammad Saleh Akbar Hydari,K.C.I.E., C.S.I., I.C.S|website=[[Press Information Bureau]]|publisher=pib.nic.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20170510034057/http://www.pib.nic.in/archive/docs/DVD_01/ACC%20NO%20001-BR/RAS-1947-01-25_005.pdf|archive-date=10 May 2017|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt; هڪ سويڊن عورت سان شادي ڪئي، جنهن مان کين ٽي ٻار ٿيا: پٽ ۽ نالو اڪبر حيدري III (1919-1998)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.salaam.co.uk/knowledge/biography/viewentry.php?id=226|title=Biographical Data: Akbar Hydari|publisher=salaam.co.uk|archive-url=https://web.archive.org/web/20030105101551/http://www.salaam.co.uk/knowledge/biography/viewentry.php?id=226|archive-date=5 January 2003|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt; ۽ ٻه ڌيئرون.&lt;ref name=&quot;ie12&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sM4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=6774%2C8349269|title=Sir A. Hydari Passes Away|date=30 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; سندس پٽ، جنهن کي اڪبر حيدري به سڏيو وڃي ٿو، هڪ صنعتڪار هو ۽ 1964ع کان 1980ع تائين ويسٽرن انڊيا ميچ ڪمپني (WIMCO) لميٽيڊ جو چيئرمين رهيو، &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.133563|title=India Who's Who 1984|publisher=INFA Publications|year=1984|page=142a|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt; بعد ۾، Facit Asia جو ڊائريڪٽر ۽ سويڊن جي اعزازي قونصل جي حيثيت سان. مدراس&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/When-the-postman-knocked%E2%80%A6/article16160464.ece|title=When the postman knocked…|date=6 November 2016|work=The Hindu|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== وفات ==
حيدري 28 ڊسمبر 1948ع تي مني پور جي دوري دوران، امپال کان 30 ميل (48 ڪلوميٽر) پري، وائخونگ نالي ڳوٺ ۾ هڪ ڊاک بنگلي ۾ فالج جي حملي سبب فوت ٿي ويو. هو پنهنجي زال ۽ پٽ سان مني پور جي دوري تي هو. سندس قبائلي صلاحڪار اين ڪي رستمجي ۽ ملٽري سيڪريٽري ميجر ڌميجا&lt;ref name=&quot;ie13&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sM4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=6774%2C8349269|title=Sir A. Hydari Passes Away|date=30 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; سندس لاش کي قومي ۽ گورنر جي جهنڊن ۾ ڍڪيل هڪ تابوت ۾ جلوس جي صورت ۾ ڪانگلا پيلس ۾ امفال ڪينٽومينٽ جي قبرستان ڏانهن آندو ويو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|title=Kangla Fort holds the historic graveyard of Akbar Hydari|last1=Ahmed|first1=Syed|date=18 November 2011|publisher=twocircles.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506185929/http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; مني پور ۾ ٽن ڏينهن جو سوگ ملهايو ويو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|title=Kangla Fort holds the historic graveyard of Akbar Hydari|last1=Ahmed|first1=Syed|date=18 November 2011|publisher=twocircles.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506185929/http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:ڀارتي مسلمان]]
[[زمرو:1948ع جون فوتگيون]]
[[زمرو:1894ع جون پيدائشون]]</text>
      <sha1>mxs9j4fq66ybrilos44d6g333nmgwlb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296938</id>
      <parentid>296937</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T19:06:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296938</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12527" sha1="57ze6f7nspsc5y3hzjj90mxhrh0e9dw" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}

:
{{Infobox officeholder|honorific-prefix=سر|name=محمد صالح اڪبر حيدري|honorific-suffix=[[Order of the Indian Empire|KCIE]] [[Order of the Star of India|CSI]]|image=|caption=|birth_date={{Birth date|1894|10|12|df=yes}}|birth_place=[[برطانوي هندستان]]|death_date={{Death date and age|1948|12|28|1894|10|12|df=yes}}|death_place=وائخونگ، [[ماني پور (پرنسلي اسٽيٽ)|ماني پور]]، [[هندستان جي تسلط]]|nationality=هندستاني|office=[[آسام جي گورنرن جي فهرست|آسام جو گورنر]]|term_start=28 ڊسمبر 1948ع|term_end=28 ڊسمبر 1948ع|predecessor=[[هينري فولي نائيٽ]] (آرضي)|successor=رونالڊ فرانسس لاج (آرضي)|occupation=[[انڊين سول سرونٽ|سرڪاري ملازم]]، سياستدان|parents=[[اڪبر حيدري]] br/ [[آمينه حيدري]]|spouse=}}

'''سر محمد صالح اڪبر حيدري''' KCIE، CSI (12 آڪٽوبر 1894 - 28 ڊسمبر 1948) هڪ هندستاني سرڪاري ملازم ۽ سياستدان هو. هو آسام صوبي جو آخري انگريز مقرر ڪيل گورنر هو، جيڪو هندستان جي آزاديءَ کان پوءِ به ان عهدي تي رهيو.

== شروعاتي زندگي ==
حيدري، آمنه&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://dome.mit.edu/handle/1721.3/32100|title=Lady Hydari Club|website=[[Massachusetts Institute of Technology]]|publisher=dome.mit.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506183235/https://dome.mit.edu/handle/1721.3/32100|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; ۽ سر اڪبر حيدري، هڪ سليماني بوهرا مسلم گهراڻي ۾ 12 آڪٽوبر 1894ع تي پيدا ٿيو. هو ستن ٻارن مان هڪ هو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.meherbabatravels.com/personalities/sir-akbar-hydari/|title=Sir Mohammed Saleh Mohammed Akbar Hydari|publisher=meherbabatravels.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506191215/https://www.meherbabatravels.com/personalities/sir-akbar-hydari/|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; وڪيل ۽ نامور ڪانگريسي بدرالدين طيبجي سندس پوٽو هو. هن [[ممبئي|بمبئي]] ۽ [[آڪسفورڊ]] مان تعليم مڪمل ڪئي.

== ڪيريئر ==
حيدري 1919ع ۾ انڊين سول سروس ۾ داخل ٿيو، پنهنجي ڪيريئر جي شروعات مدراس پريزيڊنسي ۾ ڪئي. جون 1924ع ۾ کيس انڊيا حڪومت جي تعليم، صحت ۽ زمينن واري کاتي ۾ انڊر سيڪريٽري طور مقرر ڪيو ويو. ان کان پوءِ هن آڪٽوبر 1927ع کان جون 1929ع تائين سريلنڪا ۾ گورنر جنرل جي ايجنٽ طور ڪم ڪيو، جيڪو ٻوٽن ۾ وڏي هندستاني مزدور قوتن جي ڀلائي ۽ حقن بابت هو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Plantation Tamils of Ceylon|last1=Peebles|first1=Patrick|date=2001|publisher=A&amp;C Black|isbn=9780718501549|page=148}}&lt;/ref&gt;1929ع ۾ امپيريل ڪائونسل آف ايگريڪلچرل ريسرچ ٺهڻ کان پوءِ هو ان جو سيڪريٽري مقرر ٿيو.&lt;ref name=&quot;rulers.org&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.rulers.org:80/indexh3.html|title=Hydari, Sir (Muhammad Saleh) Akbar|publisher=rulers.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20160812212414/http://www.rulers.org/indexh3.html|archive-date=12 August 2016|access-date=6 May 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

حيدري، هندستان جي شاهي رياستن جي وفد جي جوائنٽ سيڪريٽري جي حيثيت ۾، پهرين ۽ بعد ۾ حيدرآباد جي وفد جي صلاحڪار جي حيثيت ۾، پنهنجي والد جي اڳواڻي ۾، ​​گول ميز ڪانفرنس لاءِ لنڊن ويو.&lt;ref name=&quot;ie&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sc4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=7008%2C8494423|title=&quot;Serious Loss to the Administration&quot;|date=31 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; رياست جي طرف کان ٻي ڪانفرنس کي خطاب ڪندي، هن چيو ته 'گڏيل ۽ گڏيل هندستان لاءِ هم آهنگي سان ڪم ڪيو وڃي'.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/indianroundtable029616mbp|title=Indian Round Table Conference Proceedings|date=1931|publisher=Government of India|page=[https://archive.org/details/indianroundtable029616mbp/page/n29 16]|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; ٻي ڪانفرنس کانپوءِ ٿيندڙ بحثن تي، هو وفاقي مالياتي ڪميٽي ۽ مشاورتي ڪميٽيءَ جو ميمبر هو.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/maltribune19320203-1.2.123|title=Round-Table Committee|date=3 February 1932|work=Malaya tribune|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;

ان کان پوءِ حيدري واپس تعليم، صحت ۽ زمينن واري کاتي ۾ ان جو جوائنٽ سيڪريٽري مقرر ٿيو ۽ پوءِ ليبر کاتي جو سيڪريٽري رهيو. ٻي عالمي جنگ جي شروعاتي مرحلن دوران، هن ايسٽرن گروپ سپلائي ڪائونسل ۾ هندستان جي نمائندگي ڪئي، جيڪو سوئز جي اوڀر ۾ برطانوي نوآبادين ۽ تسلط ۾ سامان جي تعمير کي همٿائڻ لاءِ قائم ڪيو ويو. پوءِ کيس پرڏيهي معاملن واري کاتي ۾ اسپيشل ڊيوٽي تي رکيو ويو. 1945ع ۾ کيس وائسراءِ جي ايگزيڪيوٽو ڪائونسل جو ميمبر مقرر ڪيو ويو ۽ کيس اطلاعات ۽ نشريات کاتي جي چارج ڏني وئي.&lt;ref name=&quot;ie1&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sM4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=6774%2C8349269|title=Sir A. Hydari Passes Away|date=30 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/indiandailymail19460315-1.2.18|title=Information Department to be on Reduced Scale|date=16 March 1946|newspaper=[[The Straits Times]]|access-date=6 May 2017|page=2}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=sk_ODQAAQBAJ|title=The Statesman's Year-Book: Statistical and Historical Annual of the States of the World for the Year 1946|author=M. Epstein|date=2016|publisher=Springer|isbn=9780230270756|edition=83|page=112|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; 1946 ۾ هندستان جي عبوري حڪومت جي قيام تي، حيدري کي مزدوري، ڪم، معدنيات، طاقت، معلومات ۽ آرٽس ۽ صحت جي ذميواري ڏني وئي. &lt;ref name=&quot;rulers.org2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.rulers.org:80/indexh3.html|title=Hydari, Sir (Muhammad Saleh) Akbar|publisher=rulers.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20160812212414/http://www.rulers.org/indexh3.html|archive-date=12 August 2016|access-date=6 May 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

جنوري 1947ع ۾ کيس آسام جو گورنر مقرر ڪيو ويو، جيڪو سر اينڊريو گورلي ڪلو جي جاءِ تي هو. هن 4 مئي تي عهدو سنڀاليو ۽ آزاديءَ کان پوءِ به هن عهدي تي فائز رهيو.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://eresources.nlb.gov.sg/newspapers/Digitised/Article/indiandailymail19470128-1.2.61|title=New Governor of Assam|date=28 January 1947|work=The Straits Times|access-date=6 May 2017|location=London|page=4}}&lt;/ref&gt; ان دوران ناگا تحريڪ جاري رهي، هڪ آزاد رياست جي مطالبي ۾، حيدري ان سال جون ۾ ناگا نيشنل ڪنوينشن سان 9 نقاطي معاهدي تي صحيحون ڪيون.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://peacemaker.un.org/sites/peacemaker.un.org/files/IN_470628_Naga-Akbar%20Hydari%20Accord.pdf|title=Naga-Akbar Hydari Accord (Nine Point Agreement)|website=South Asia Terrorism Portal|publisher=peacemaker.un.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20080517075409/http://www.ipcs.org/TheNaga-AkbarHydariAccord1947.pdf|archive-date=17 May 2008|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://indianexpress.com/article/india/india-others/everything-you-need-to-know-about-nagaland-insurgency-and-the-efforts-to-solve/|title=Explained: Everything you need to know about Nagaland insurgency|last1=Kashyap|first1=Samudra Gupta|last2=Swami|first2=Praveen|date=4 August 2015|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== ذاتي زندگي ==
اڪبر حيدري، سيگرڊ ويسٽلنگ،[&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.pib.nic.in/archive/docs/DVD_01/ACC%20NO%20001-BR/RAS-1947-01-25_005.pdf|title=Sir Muhammad Saleh Akbar Hydari,K.C.I.E., C.S.I., I.C.S|website=[[Press Information Bureau]]|publisher=pib.nic.in|archive-url=https://web.archive.org/web/20170510034057/http://www.pib.nic.in/archive/docs/DVD_01/ACC%20NO%20001-BR/RAS-1947-01-25_005.pdf|archive-date=10 May 2017|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt; هڪ سويڊن عورت سان شادي ڪئي، جنهن مان کين ٽي ٻار ٿيا: پٽ ۽ نالو اڪبر حيدري III (1919-1998)&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.salaam.co.uk/knowledge/biography/viewentry.php?id=226|title=Biographical Data: Akbar Hydari|publisher=salaam.co.uk|archive-url=https://web.archive.org/web/20030105101551/http://www.salaam.co.uk/knowledge/biography/viewentry.php?id=226|archive-date=5 January 2003|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt; ۽ ٻه ڌيئرون.&lt;ref name=&quot;ie12&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sM4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=6774%2C8349269|title=Sir A. Hydari Passes Away|date=30 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; سندس پٽ، جنهن کي اڪبر حيدري به سڏيو وڃي ٿو، هڪ صنعتڪار هو ۽ 1964ع کان 1980ع تائين ويسٽرن انڊيا ميچ ڪمپني (WIMCO) لميٽيڊ جو چيئرمين رهيو، &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.133563|title=India Who's Who 1984|publisher=INFA Publications|year=1984|page=142a|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt; بعد ۾، Facit Asia جو ڊائريڪٽر ۽ سويڊن جي اعزازي قونصل جي حيثيت سان. مدراس&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.thehindu.com/todays-paper/tp-features/tp-metroplus/When-the-postman-knocked%E2%80%A6/article16160464.ece|title=When the postman knocked…|date=6 November 2016|work=The Hindu|access-date=10 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== وفات ==
حيدري 28 ڊسمبر 1948ع تي مني پور جي دوري دوران، امپال کان 30 ميل (48 ڪلوميٽر) پري، وائخونگ نالي ڳوٺ ۾ هڪ ڊاک بنگلي ۾ فالج جي حملي سبب فوت ٿي ويو. هو پنهنجي زال ۽ پٽ سان مني پور جي دوري تي هو. سندس قبائلي صلاحڪار اين ڪي رستمجي ۽ ملٽري سيڪريٽري ميجر ڌميجا&lt;ref name=&quot;ie13&quot;&gt;{{cite news|url=https://news.google.com/newspapers?id=sM4-AAAAIBAJ&amp;sjid=cUwMAAAAIBAJ&amp;pg=6774%2C8349269|title=Sir A. Hydari Passes Away|date=30 December 1948|work=The Indian Express|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; سندس لاش کي قومي ۽ گورنر جي جهنڊن ۾ ڍڪيل هڪ تابوت ۾ جلوس جي صورت ۾ ڪانگلا پيلس ۾ امفال ڪينٽومينٽ جي قبرستان ڏانهن آندو ويو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|title=Kangla Fort holds the historic graveyard of Akbar Hydari|last1=Ahmed|first1=Syed|date=18 November 2011|publisher=twocircles.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506185929/http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt; مني پور ۾ ٽن ڏينهن جو سوگ ملهايو ويو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|title=Kangla Fort holds the historic graveyard of Akbar Hydari|last1=Ahmed|first1=Syed|date=18 November 2011|publisher=twocircles.net|archive-url=https://web.archive.org/web/20170506185929/http://twocircles.net/2011nov18/kangla_fort_holds_historic_graveyard_akbar_hydari.html|archive-date=6 May 2017|access-date=6 May 2017}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:ڀارتي مسلمان]]
[[زمرو:1948ع جون فوتگيون]]
[[زمرو:1894ع جون پيدائشون]]</text>
      <sha1>57ze6f7nspsc5y3hzjj90mxhrh0e9dw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>شير منڊل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80579</id>
    <revision>
      <id>296939</id>
      <timestamp>2024-11-19T19:17:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1228746483|Sher Mandal]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296939</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19324" sha1="5l0ug25ffxkg6luk014nnslfrb66h27" xml:space="preserve">
[[File:Sher_Mandal_-_Old_Fort_-_New_Delhi_2014-05-13_2911.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sher_Mandal_-_Old_Fort_-_New_Delhi_2014-05-13_2911.JPG|thumb|شير منڊل]]
شير منڊل (شير شاهه جو پاڙو) 16 صدي جي تاريخي لئبرري آهي جيڪو پرانا قلعي جي اندر دهلي، هندستان ۾ واقع آهي. انڊو-اسلامي، تيموري ۽ فارسي فن تعمير جي ميلاپ ۾ ٺهيل، هي قلعي اندر محلات جو واحد ڍانچو آهي ۽ سياحن جي ڪشش جو مرڪز بڻجي ويو آهي.&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.79132|title=Mughal Architecture: An Outline of Its History and Development (1526-1858)|last=Koch|first=Ebba|publisher=Prestel|year=1991|pages=37|access-date=3 May 2019}}&lt;/ref&gt;

== پتو ==
شير منڊل هڪ حمام (ترڪ شاهي حمام) جي اوڀر طرف آهي پرانا قلعي جي ڏکڻ اوڀر طرف، دهلي، هندستان ۾.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; قلعي جي بلند ترين چوٽي هن عمارت جي قبضي ۾ آهي.&lt;ref name=&quot;:03&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==

=== همايون جو موت ===
مڃيو وڃي ٿو ته مغل شهنشاهه همايون هن عمارت کي پنهنجي لائبريري طور استعمال ڪيو هو. جڏهن ته معاصر تاريخي احوال ۾ همايون جي وفات جي تفصيل تي بحث نه ڪيو ويو آهي، پر ابوالفضل، نظام الدين احمد، فرشته ۽ بدايوني، جيڪي ٻئي همايون جي پٽ اڪبر جي شاهي درٻار ۾ ممتاز عهدن تي فائز هئا، ان واقعي کي قلمبند ڪيو.&lt;ref name=&quot;:04&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

فاضل لکي ٿو ته، 20 جنوري 1556ع تي (ٻين ذريعن موجب 24 جنوري) همايون پنهنجي مضمونن کي برڪت ڏيڻ لاءِ تازو ٺهيل لائبريريءَ جي ڇت تي ويٺو هو. هن کان توقع ڪئي وئي هئي ته هو مختلف آفيسرن جي ترقين جو اعلان هڪ تقريب ۾ ڪندو، جيڪو وينس جي اڀرڻ سان ٺهيو هو، جنهن لاءِ هن پنهنجي فلڪيات جي ماهرن کي گهرايو هو.&lt;ref name=&quot;:05&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; شام ڌاري، هن نزول شروع ڪيو ۽ اڃا ٻئي قدم تي پهتو هو ته هن اذان (مسلمانن جي اذان) ٻڌي.&lt;ref name=&quot;:06&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;همايون فرضي طور تي دعا ڪرڻ لاءِ قدمن تي ويٺو ۽ جيئن ئي اٿي بيٺو ته هن جي هڪ ٽنگ هن جي چادر سان لڳي وئي، &lt;ref name=&quot;:07&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; جنهن جي نتيجي ۾ هو ڏاڪڻ تان هيٺ ڪري پيو. هن کي پنهنجي مندر ۾ زخم آيو ۽ هڪ کان ٽن ڏينهن بعد مري ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.511547|title=Humayun Badshah|last=Banerji|first=S. K.|publisher=Oxford University Press|year=1938|pages=97, 232}}&lt;/ref&gt;

نظام الدين، ملا احمد، فرشته، بدايون وغيره. هن نسخي جي تصديق ڪئي، جيتوڻيڪ معمولي تبديلين سان. سيد علي رئيس، جيڪو حادثي وقت اتي موجود هو، ساڳئي واقعن کي ياد ڪيو ۽ عمارت کي خوشيءَ جو قلعو قرار ڏنو.&lt;ref name=&quot;:08&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

=== تعمير جي باري ۾ تڪرار ===
عمارت (۽ قلعي) جي اڏاوت ۾ شير شاهه سوري ۽ همايون جو ڪردار اختلافي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=TVnRBQAAQBAJ|title=Structural Analysis of Historic Construction: Preserving Safety and Significance, Two Volume Set: Proceedings of the VI International Conference on Structural Analysis of Historic Construction, SAHC08, 2-4 July 2008, Bath, United Kingdom|last1=D'Ayala|first1=Dina|last2=Fodde|first2=Enrico|date=2 June 2008|publisher=CRC Press|isbn=9781439828229|pages=290|language=en}}&lt;/ref&gt;

شير منڊل اڳ ۾ اهو سمجهيو ويندو هو ته سوري حڪمران شير شاهه سوري 1541 ۾ تعمير ڪرايو هو &lt;ref name=&quot;SC2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt; هڪ تفريح گاهه جي طور تي.&lt;ref name=&quot;:09&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:022&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.79132|title=Mughal Architecture: An Outline of Its History and Development (1526-1858)|last=Koch|first=Ebba|publisher=Prestel|year=1991|pages=37|access-date=3 May 2019}}&lt;/ref&gt; نالو پهريون ڀيرو تاريخ دائودي جي مصنف عبدالله طرفان استعمال ڪيو ويو، جنهن ان کي شير شاهه پاران نامکمل ڇڏي ڏيڻ جي وضاحت ڪئي.&lt;ref name=&quot;:010&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ڪيٿرائن ايشر، هندستاني ۽ اسلامي فن جي ماهر،&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apps.cla.umn.edu/directory/profiles/asher001|title=Catherine B Asher : College of Liberal Arts : U of M|website=apps.cla.umn.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20170714014930/https://apps.cla.umn.edu/directory/profiles/asher001|archive-date=14 July 2017|access-date=22 May 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ ٻين [ڪير؟] شروعات ۾ اهو موقف اختيار ڪيو هو ته انهن پاسن جي ڪري پراڻن قلعي کي شير ڳڙهه سان ڀيٽيو وڃي ٿو ۽ شير منڊل کي شير شاهه تعمير ڪرايو هو. . تاريخدان پرسيول اسپيئر جو خيال آهي ته ان کي شير شاهه تعمير ڪرايو هو.

جڏهن ته، ٻين آثار قديمه ۽ ادبي ثبوتن جي کوٽ جو ذڪر ڪيو آهي ته جيئن قلعي کهنه مسجد کي شير شاهه جي مسجد سان ڳنڍڻ يا پرانا قلعي جي پاڙي کي شير منڊل سان ڳنڍي سگهجي.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;محلات ۾ موجود يادگارن جا معاصر ادبي بيان ان خيال جي حمايت نٿا ڪن ته شير شاهه دين پنه کي تباهه ڪيو (۽ ان جي جاءِ تي رکيو)، جيئن شير ڳڙهه کي پراڻن قلعي سان لاڳاپيل نظرين مان ظاهر ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابوالفضل ۽ بدعوني واضح طور تي ذڪر ڪن ٿا ته شير شاهه قلعي دين پناهه جي وچ ۾ هڪ وسيع شهر قائم ڪيو، جنهن کي محمد همايون پادشاه تعمير ڪرايو ۽ فيروز آباد&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;1580ع جي شروعات ۾ دهليءَ جو دورو ڪندڙ اينٿوني مونسيرت، پڻ دين پنه جي وجود کي رڪارڊ ڪيو. ان کان سواءِ قلعي ڪوهنا مسجد ۽ نه ئي درگاهه شير شاهه&lt;ref name=&quot;:15&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جي عمارتن سان مشابهت رکي ٿي.مثال طور، مسجد جو مستطيل منصوبا، ان جي پنجن بيز، انسٽٽ ڪالونيٽ ۽ اوڪٽاگونل ڪنڊ ٽاورز سان لڳ ڀڳ جمالي ڪمالي جي مسجد سان ملندڙ جلندڙ آهي، جيڪا بابر جي دور ۾ شروع ٿي هئي&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ٻئي طرف ٻه ماڙ پاٿليون، ان جي اٺڪوني منصوبي، مستطيل آرائشي پينل ۽ وڏي ڇتري سان، ويجهڙائي ۾ ڪيترن ئي محلات سان مشابهت رکي ٿو، جيڪي خواندامير ۽ گلبدام بيگم پاران همايون جي فن تعمير جي بيانن ۾ بيان ڪيا ويا آهن.&lt;ref name=&quot;:012&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;سڀ کان اهم ڳالهه ته بدايوني، همايون جي موت جي پنهنجي تواريخ ۾، نمايان طور تي ذڪر ڪيو آهي ته اها عمارت همايون پاڻ ٺاهي هئي.&lt;ref name=&quot;:011&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; رام ناٿ شير منڊل جي اڏاوتي جوڙجڪ ڏانهن اشارو ڪري ٿو ته هڪ هم جنس تعمير جو ثبوت آهي جيڪو همايون جي طرز سان مطابقت رکي ٿو&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/CatherineB.AsherTheNewCambridgeHistoryOfbOk.org|title=Architecture of Mughal India|last=Asher, Catherine Ella Blanshard.|date=1992|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521267285|pages=[https://archive.org/details/CatherineB.AsherTheNewCambridgeHistoryOfbOk.org/page/n16 33]|oclc=1057943833}}&lt;/ref&gt;.

=== استعمال بابت تڪرار ===
اسٽيفن ڪار، 1876 جي رياستي گزيٽيئر ۾ لکيو، شير مدل جي استعمال کي مضبوطيء سان رد ڪري ڇڏيو، ڪنهن به قسم جي محلات جي طور تي يا هڪ پاسي واري ٽاور جي طور تي&lt;ref name=&quot;SC22&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt;. رام ناٿ پڻ نوٽ ڪيو ته ان ساخت کي اڻڄاتل محلات سان گهٽ ۾ گهٽ مشابهت نه هجڻ سان گڏوگڏ المارين، طاقن يا ڪنهن ٻي خصوصيت جي کوٽ آهي جيڪا شايد لائبريري جي طور تي ان جي استعمال کي جائز قرار ڏئي سگهي ٿي.&lt;ref name=&quot;:013&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ناٿ، پنهنجي جاگرافيائي بيهڪ ۽ ادبي ادبي ذخيري جي روشنيءَ ۾، تجويز ڏني ته ان کي فلڪياتي مشاهدي جي طور تي استعمال ڪيو وڃي ۽ ان جو نالو سور منڊل رکيو وڃي، جيڪو ان غلط عقيدي جي بنياد تي ان جو موجوده نالو رکيو ويو ته شير شاهه سڄو قلعو شهر تباهه ڪري ڇڏيو هو.&lt;ref name=&quot;:014&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

== اڏارت ==
عمارت هڪ ٻه ماڙ آڪٽاگونل ڍانچي آهي (اٽڪل 60 فوٽ (18مي) اوچائي&lt;ref name=&quot;SC23&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt;) ڳاڙهي پٿر جي ٺهيل آهي.&lt;ref name=&quot;:015&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ٻه ڏاکڻيون، تنگ ۽ بي ترتيب گرينائيٽ ڏاڪڻيون، اٽڪل ارڙهن قدمن جون، هر هڪ اتر ۽ ڏاکڻي ديوار سان گڏ ٻن منزلن کي ڳنڍينديون آهن.&lt;ref name=&quot;:016&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SC24&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt; ڇت سان گڏ مٿئين منزل کي ملندڙ هڪ واحد ڏاڪڻ آهي.&lt;ref name=&quot;:017&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ٻن منزلن جي وچ ۾ ڪاري سليٽ جو هڪ پڃرو آهي.&lt;ref name=&quot;SC25&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt;

مٿئين ماڙ کي ننڍڙن ڇڳن (مٿين ڇتن) سان محفوظ ڪيو ويو آهي، جن جي مٿان ڪنڊا آهن، جڏهن ته پهرئين ماڙ جا ڇڳا وقت گذرڻ سان گڏ تباهه ٿي ويا آهن.&lt;ref name=&quot;:018&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ڇت جي وچ ۾ هڪ وسيع آڪٽاگونل ڇتري آهي، جنهن جو هر ستون 2.64 ميٽر (8.7 فوٽ) جي فاصلي سان الڳ ٿيل آهي.&lt;ref name=&quot;:019&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; هن ماڙ جي دادو ۾ هڪ 12 نقطن وارو تارو آهي، &lt;ref name=&quot;:020&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; جنهن کي همايون هڪ ڪلاسيڪل انگ هجڻ جي باوجود به تمام سٺو سمجهندو هو.&lt;ref name=&quot;:021&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

== سياحت ==
شير منڊل جي مٿئين ماڙ سياحن لاءِ محدود آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wmf.org/sites/default/files/article/pdfs/Purana%20Qila%20and%20its%20Surroundings.pdf|title=Purana Qila and its surroundings|last=Delhi Chapter|first=INTACH|date=2012|publisher=[[World Monuments Fund]]|access-date=7 June 2019}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:مغلن جي دور جي تعمير]]
[[زمرو:16 صدي عيسويء ۾ انڊيا]]</text>
      <sha1>5l0ug25ffxkg6luk014nnslfrb66h27</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296940</id>
      <parentid>296939</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T19:17:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296940</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19342" sha1="43eim0ij56sshgvzdb6b5y1jg5wja9o" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}

[[File:Sher_Mandal_-_Old_Fort_-_New_Delhi_2014-05-13_2911.JPG|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Sher_Mandal_-_Old_Fort_-_New_Delhi_2014-05-13_2911.JPG|thumb|شير منڊل]]
شير منڊل (شير شاهه جو پاڙو) 16 صدي جي تاريخي لئبرري آهي جيڪو پرانا قلعي جي اندر دهلي، هندستان ۾ واقع آهي. انڊو-اسلامي، تيموري ۽ فارسي فن تعمير جي ميلاپ ۾ ٺهيل، هي قلعي اندر محلات جو واحد ڍانچو آهي ۽ سياحن جي ڪشش جو مرڪز بڻجي ويو آهي.&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.79132|title=Mughal Architecture: An Outline of Its History and Development (1526-1858)|last=Koch|first=Ebba|publisher=Prestel|year=1991|pages=37|access-date=3 May 2019}}&lt;/ref&gt;

== پتو ==
شير منڊل هڪ حمام (ترڪ شاهي حمام) جي اوڀر طرف آهي پرانا قلعي جي ڏکڻ اوڀر طرف، دهلي، هندستان ۾.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; قلعي جي بلند ترين چوٽي هن عمارت جي قبضي ۾ آهي.&lt;ref name=&quot;:03&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==

=== همايون جو موت ===
مڃيو وڃي ٿو ته مغل شهنشاهه همايون هن عمارت کي پنهنجي لائبريري طور استعمال ڪيو هو. جڏهن ته معاصر تاريخي احوال ۾ همايون جي وفات جي تفصيل تي بحث نه ڪيو ويو آهي، پر ابوالفضل، نظام الدين احمد، فرشته ۽ بدايوني، جيڪي ٻئي همايون جي پٽ اڪبر جي شاهي درٻار ۾ ممتاز عهدن تي فائز هئا، ان واقعي کي قلمبند ڪيو.&lt;ref name=&quot;:04&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

فاضل لکي ٿو ته، 20 جنوري 1556ع تي (ٻين ذريعن موجب 24 جنوري) همايون پنهنجي مضمونن کي برڪت ڏيڻ لاءِ تازو ٺهيل لائبريريءَ جي ڇت تي ويٺو هو. هن کان توقع ڪئي وئي هئي ته هو مختلف آفيسرن جي ترقين جو اعلان هڪ تقريب ۾ ڪندو، جيڪو وينس جي اڀرڻ سان ٺهيو هو، جنهن لاءِ هن پنهنجي فلڪيات جي ماهرن کي گهرايو هو.&lt;ref name=&quot;:05&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; شام ڌاري، هن نزول شروع ڪيو ۽ اڃا ٻئي قدم تي پهتو هو ته هن اذان (مسلمانن جي اذان) ٻڌي.&lt;ref name=&quot;:06&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;همايون فرضي طور تي دعا ڪرڻ لاءِ قدمن تي ويٺو ۽ جيئن ئي اٿي بيٺو ته هن جي هڪ ٽنگ هن جي چادر سان لڳي وئي، &lt;ref name=&quot;:07&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; جنهن جي نتيجي ۾ هو ڏاڪڻ تان هيٺ ڪري پيو. هن کي پنهنجي مندر ۾ زخم آيو ۽ هڪ کان ٽن ڏينهن بعد مري ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.511547|title=Humayun Badshah|last=Banerji|first=S. K.|publisher=Oxford University Press|year=1938|pages=97, 232}}&lt;/ref&gt;

نظام الدين، ملا احمد، فرشته، بدايون وغيره. هن نسخي جي تصديق ڪئي، جيتوڻيڪ معمولي تبديلين سان. سيد علي رئيس، جيڪو حادثي وقت اتي موجود هو، ساڳئي واقعن کي ياد ڪيو ۽ عمارت کي خوشيءَ جو قلعو قرار ڏنو.&lt;ref name=&quot;:08&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

=== تعمير جي باري ۾ تڪرار ===
عمارت (۽ قلعي) جي اڏاوت ۾ شير شاهه سوري ۽ همايون جو ڪردار اختلافي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=TVnRBQAAQBAJ|title=Structural Analysis of Historic Construction: Preserving Safety and Significance, Two Volume Set: Proceedings of the VI International Conference on Structural Analysis of Historic Construction, SAHC08, 2-4 July 2008, Bath, United Kingdom|last1=D'Ayala|first1=Dina|last2=Fodde|first2=Enrico|date=2 June 2008|publisher=CRC Press|isbn=9781439828229|pages=290|language=en}}&lt;/ref&gt;

شير منڊل اڳ ۾ اهو سمجهيو ويندو هو ته سوري حڪمران شير شاهه سوري 1541 ۾ تعمير ڪرايو هو &lt;ref name=&quot;SC2&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt; هڪ تفريح گاهه جي طور تي.&lt;ref name=&quot;:09&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:022&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.gov.ignca.79132|title=Mughal Architecture: An Outline of Its History and Development (1526-1858)|last=Koch|first=Ebba|publisher=Prestel|year=1991|pages=37|access-date=3 May 2019}}&lt;/ref&gt; نالو پهريون ڀيرو تاريخ دائودي جي مصنف عبدالله طرفان استعمال ڪيو ويو، جنهن ان کي شير شاهه پاران نامکمل ڇڏي ڏيڻ جي وضاحت ڪئي.&lt;ref name=&quot;:010&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ڪيٿرائن ايشر، هندستاني ۽ اسلامي فن جي ماهر،&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://apps.cla.umn.edu/directory/profiles/asher001|title=Catherine B Asher : College of Liberal Arts : U of M|website=apps.cla.umn.edu|archive-url=https://web.archive.org/web/20170714014930/https://apps.cla.umn.edu/directory/profiles/asher001|archive-date=14 July 2017|access-date=22 May 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ ٻين [ڪير؟] شروعات ۾ اهو موقف اختيار ڪيو هو ته انهن پاسن جي ڪري پراڻن قلعي کي شير ڳڙهه سان ڀيٽيو وڃي ٿو ۽ شير منڊل کي شير شاهه تعمير ڪرايو هو. . تاريخدان پرسيول اسپيئر جو خيال آهي ته ان کي شير شاهه تعمير ڪرايو هو.

جڏهن ته، ٻين آثار قديمه ۽ ادبي ثبوتن جي کوٽ جو ذڪر ڪيو آهي ته جيئن قلعي کهنه مسجد کي شير شاهه جي مسجد سان ڳنڍڻ يا پرانا قلعي جي پاڙي کي شير منڊل سان ڳنڍي سگهجي.&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;محلات ۾ موجود يادگارن جا معاصر ادبي بيان ان خيال جي حمايت نٿا ڪن ته شير شاهه دين پنه کي تباهه ڪيو (۽ ان جي جاءِ تي رکيو)، جيئن شير ڳڙهه کي پراڻن قلعي سان لاڳاپيل نظرين مان ظاهر ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ابوالفضل ۽ بدعوني واضح طور تي ذڪر ڪن ٿا ته شير شاهه قلعي دين پناهه جي وچ ۾ هڪ وسيع شهر قائم ڪيو، جنهن کي محمد همايون پادشاه تعمير ڪرايو ۽ فيروز آباد&lt;ref name=&quot;:13&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt;1580ع جي شروعات ۾ دهليءَ جو دورو ڪندڙ اينٿوني مونسيرت، پڻ دين پنه جي وجود کي رڪارڊ ڪيو. ان کان سواءِ قلعي ڪوهنا مسجد ۽ نه ئي درگاهه شير شاهه&lt;ref name=&quot;:15&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جي عمارتن سان مشابهت رکي ٿي.مثال طور، مسجد جو مستطيل منصوبا، ان جي پنجن بيز، انسٽٽ ڪالونيٽ ۽ اوڪٽاگونل ڪنڊ ٽاورز سان لڳ ڀڳ جمالي ڪمالي جي مسجد سان ملندڙ جلندڙ آهي، جيڪا بابر جي دور ۾ شروع ٿي هئي&lt;ref name=&quot;:14&quot;&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/77585589|title=The tomb of Nasir-ud-Din Muhammad Humayun|last=Lowry|first=Glenn David|date=August 1982|publisher=[[Harvard University]]|language=en|oclc=77585589|author-link=Glenn D. Lowry|access-date=3 June 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190607064446/https://www.worldcat.org/title/tomb-of-nasir-ud-din-muhammad-humayun/oclc/77585589|archive-date=7 June 2019|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ٻئي طرف ٻه ماڙ پاٿليون، ان جي اٺڪوني منصوبي، مستطيل آرائشي پينل ۽ وڏي ڇتري سان، ويجهڙائي ۾ ڪيترن ئي محلات سان مشابهت رکي ٿو، جيڪي خواندامير ۽ گلبدام بيگم پاران همايون جي فن تعمير جي بيانن ۾ بيان ڪيا ويا آهن.&lt;ref name=&quot;:012&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;سڀ کان اهم ڳالهه ته بدايوني، همايون جي موت جي پنهنجي تواريخ ۾، نمايان طور تي ذڪر ڪيو آهي ته اها عمارت همايون پاڻ ٺاهي هئي.&lt;ref name=&quot;:011&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; رام ناٿ شير منڊل جي اڏاوتي جوڙجڪ ڏانهن اشارو ڪري ٿو ته هڪ هم جنس تعمير جو ثبوت آهي جيڪو همايون جي طرز سان مطابقت رکي ٿو&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/CatherineB.AsherTheNewCambridgeHistoryOfbOk.org|title=Architecture of Mughal India|last=Asher, Catherine Ella Blanshard.|date=1992|publisher=Cambridge University Press|isbn=0521267285|pages=[https://archive.org/details/CatherineB.AsherTheNewCambridgeHistoryOfbOk.org/page/n16 33]|oclc=1057943833}}&lt;/ref&gt;.

=== استعمال بابت تڪرار ===
اسٽيفن ڪار، 1876 جي رياستي گزيٽيئر ۾ لکيو، شير مدل جي استعمال کي مضبوطيء سان رد ڪري ڇڏيو، ڪنهن به قسم جي محلات جي طور تي يا هڪ پاسي واري ٽاور جي طور تي&lt;ref name=&quot;SC22&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt;. رام ناٿ پڻ نوٽ ڪيو ته ان ساخت کي اڻڄاتل محلات سان گهٽ ۾ گهٽ مشابهت نه هجڻ سان گڏوگڏ المارين، طاقن يا ڪنهن ٻي خصوصيت جي کوٽ آهي جيڪا شايد لائبريري جي طور تي ان جي استعمال کي جائز قرار ڏئي سگهي ٿي.&lt;ref name=&quot;:013&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ناٿ، پنهنجي جاگرافيائي بيهڪ ۽ ادبي ادبي ذخيري جي روشنيءَ ۾، تجويز ڏني ته ان کي فلڪياتي مشاهدي جي طور تي استعمال ڪيو وڃي ۽ ان جو نالو سور منڊل رکيو وڃي، جيڪو ان غلط عقيدي جي بنياد تي ان جو موجوده نالو رکيو ويو ته شير شاهه سڄو قلعو شهر تباهه ڪري ڇڏيو هو.&lt;ref name=&quot;:014&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

== اڏارت ==
عمارت هڪ ٻه ماڙ آڪٽاگونل ڍانچي آهي (اٽڪل 60 فوٽ (18مي) اوچائي&lt;ref name=&quot;SC23&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt;) ڳاڙهي پٿر جي ٺهيل آهي.&lt;ref name=&quot;:015&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ٻه ڏاکڻيون، تنگ ۽ بي ترتيب گرينائيٽ ڏاڪڻيون، اٽڪل ارڙهن قدمن جون، هر هڪ اتر ۽ ڏاکڻي ديوار سان گڏ ٻن منزلن کي ڳنڍينديون آهن.&lt;ref name=&quot;:016&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;SC24&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt; ڇت سان گڏ مٿئين منزل کي ملندڙ هڪ واحد ڏاڪڻ آهي.&lt;ref name=&quot;:017&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ٻن منزلن جي وچ ۾ ڪاري سليٽ جو هڪ پڃرو آهي.&lt;ref name=&quot;SC25&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=irplPWarTG8C|title=The Archaeology and Monumental Remains of Delhi|author1=Carr|first=Stephen|publisher=Aryan Books|year=1876|isbn=978-8173052224|page=193}}&lt;/ref&gt;

مٿئين ماڙ کي ننڍڙن ڇڳن (مٿين ڇتن) سان محفوظ ڪيو ويو آهي، جن جي مٿان ڪنڊا آهن، جڏهن ته پهرئين ماڙ جا ڇڳا وقت گذرڻ سان گڏ تباهه ٿي ويا آهن.&lt;ref name=&quot;:018&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; ڇت جي وچ ۾ هڪ وسيع آڪٽاگونل ڇتري آهي، جنهن جو هر ستون 2.64 ميٽر (8.7 فوٽ) جي فاصلي سان الڳ ٿيل آهي.&lt;ref name=&quot;:019&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; هن ماڙ جي دادو ۾ هڪ 12 نقطن وارو تارو آهي، &lt;ref name=&quot;:020&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt; جنهن کي همايون هڪ ڪلاسيڪل انگ هجڻ جي باوجود به تمام سٺو سمجهندو هو.&lt;ref name=&quot;:021&quot;&gt;{{Cite book|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.532498|title=History of Mughal architecture.|last=Nath|first=Ram|publisher=Abhinav|year=1982|isbn=039102650X|oclc=59153735|author-link=Ram Nath}}{{page needed|date=June 2019}}&lt;/ref&gt;

== سياحت ==
شير منڊل جي مٿئين ماڙ سياحن لاءِ محدود آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.wmf.org/sites/default/files/article/pdfs/Purana%20Qila%20and%20its%20Surroundings.pdf|title=Purana Qila and its surroundings|last=Delhi Chapter|first=INTACH|date=2012|publisher=[[World Monuments Fund]]|access-date=7 June 2019}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:مغلن جي دور جي تعمير]]
[[زمرو:16 صدي عيسويء ۾ انڊيا]]</text>
      <sha1>43eim0ij56sshgvzdb6b5y1jg5wja9o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قلعه ڪهنه مسجد</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80580</id>
    <revision>
      <id>296941</id>
      <timestamp>2024-11-19T19:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1245935556|Qila-i-Kuhna Mosque]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296941</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8621" sha1="20o6irrp852tmil4qm40k4x0njk76of" xml:space="preserve">
{{ڄاڻخانو مذهبي عمارت|name=قلعه ڪهنه مسجد (پرانا قلعي جي اندر)|image=Qila Kuhna Masjid inside Puran Qila, Delhi.jpg|caption=مسجد 2008 ۾|map_type=India New Delhi|map_size=250|map_caption=دهلي، انڊيا ۾|coordinates={{coord|28.6100|77.2450|display=inline,title}}|religious_affiliation=[[اسلام]]|location=[[مرڪزي دهلي]]، [[دهلي]]|country=[[انڊيا]]|established=1541|tradition=[[حنفي]]|architecture_type=[[انڊيا]]|architecture_style=[[اسلامي فن تعمير|اسلامي]]|length={{convert|51|m|ft}}|width={{convert|13.5|m|ft}}|height_max={{convert|20|m|ft}}|dome_quantity=1|materials=ڳاڙهو [[سنگ پٿر]]، [[سنگ مرمر]]|website=}}

'''قلعه ڪهنه مسجد''' ([[پراڻو قلعو|پراڻي قلعي]] جي مسجد) هڪ مسجد آهي جيڪا هندستان جي راڄڌاني دهلي ۾ پرانا قلعي ([[پراڻو قلعو|پراڻي قلعي]]) جي احاطي اندر واقع آهي.

[[شير شاهه سوري]] [[همايون]] کي شڪست ڏيئي [[پراڻو قلعو|پراڻي قلعي]] تي قبضو ڪيو. اتي، هن پنهنجي ذاتي استعمال لاءِ مسجد ٺاهي، جيڪا {{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=290}}”سندس شاهي خواهش جي علامت“ بڻجي وئي. اها مسجد 1541ع ۾ تعمير ڪئي وئي.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=290}}

== ھنڌ ==
هيءَ مسجد شير شاهه سوري جي قلعي، پراڻو قلعي اندر واقع آهي، جيڪو دهلي فتح ڪرڻ کان پوءِ سندس قلعو بڻجي ويو. هي قلعي ۾ موجود شير منڊل (جنهن کي همايون جي لئبرريءَ جي نالي سان منسوب ڪيو وڃي ٿو) ڀرسان اڏاوتن مان هڪ آهي.{{Sfn|Yasin|1988|p=73}} قلعو دهلي زو جي ويجهو واقع آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.delhitourism.gov.in/delhitourism/tourist_place/purana_quila.jsp|title=Purana Quila|publisher=Delhi Tourism|access-date=19 April 2015}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==
مسجد جي تاريخ همعصر مورخن جي مختلف بيانن مان ورتل آهي. تاريخ شير شاهي،{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} جيڪا عباس سرواڻي جي لکيل آهي، چوي ٿي ته شير شاهه سوري 1540ع ۾ ”سونا، لاجورد“ ۽ ٻين قيمتي پٿرن مان مسجد ٺاهي. چيو وڃي ٿو ته هن مسجد تعمير ڪئي ته جيئن شهر جي حيثيت کي ”وڏي شهر“ {{Sfn|Tracy|2000|p=274}}جي حيثيت بحال ڪري{{Sfn|Sarwani|1580|p=46}}. مورخ ايم سي جوشي دليل ڏئي ٿو ته جيتوڻيڪ شير شاهه مسجد مڪمل ڪئي، پر اصل ۾ اها ”ڊزائن“ هئي ۽ ان جي تعمير همايون{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} شروع ڪئي هئي. جوشي جو خيال آهي ته شير شاهه مسجد جو مٿيون حصو تعمير ڪرايو جنهن ۾ گنبد به شامل هو. ٻاهرئين ڀت جي سنگ مرمر جا ڪم سندس پٽ اڪبر ڏانهن منسوب ٿي سگهن ٿا، ڇاڪاڻ ته جاميٽري ڪم سندس دور جا آهن نه اڪبر کان اڳ واري دور جا. اڌ گنبد جو استعمال، نمايان محراب ”هڪ مضبوط مغل اتحاد“{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} جي نمائندگي ڪري ٿو. همايون کي ليوان ۽ محراب ۾ ”پيتر دورا“ جو تعارف ڪرايو وڃي ٿو.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=294}}

== خاصيتون ==
[[File:Qila_Kuhna_Masjid_inside_Purana_Qila.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila_Kuhna_Masjid_inside_Purana_Qila.jpg|thumb|مسجد جو دروازو]]
مسجد افغاني انداز ۾ هڪ اجتماعي مسجد جي تعمير ڪئي وئي آهي{{Sfn|Tracy|2000|p=275}}. اهو 'پنج بي مسجد' جي تعميراتي روايت جي علامت آهي، هڪ تصور جيڪو سيد ۽ لودي خاندان جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي هئي. مسجد ۾ ڪا به لکت نه آهي.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} ان جي ڊيگهه ۽ ويڪر 51 ميٽر (167 فوٽ) ۽ 13.5 ميٽر (44 فوٽ) آهي. ان جي اوچائي 20 ميٽر (66 فوٽ) آهي (جنهن ۾ گنبد به شامل آهي).{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}} مسجد ”بنيادي معمار“ جي تعمير ڪئي وئي هئي پٿر جي مٽيءَ سان ”چونا مارٽر سان بند ٿيل“. تعميراتي عمل ۾ کوارٽزائٽ، سنگ مرمر ۽ ڳاڙهي پٿر جا ٽڪر پڻ استعمال ڪيا ويا. اندروني ريڪٽيليئر هال بعد ۾ پنج محرابن سان ورهايل آهي. ٻاهرئين پاسي ۾ محرابن جو ساڳيو تعداد شامل آهي.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}} مرڪزي محراب 'هڪ محراب واري وقفي ۾' دٻجي ويو آهي جيڪو هڪ مستطيل اڳئين حصي ۾ موجود آهي جنهن کي ليوان سڏيو ويندو آهي. مسجد اصل ۾ سنگ مرمر مان تعمير ڪرڻ جو ارادو ڪيو ويو هو، پر جيئن ته ان جي فراهمي ختم ٿي وئي، ڳاڙهي پٿر کي استعمال ڪرڻو پيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Indian Encyclopaedia, Volume 1|author1=Subodh Kapur|publisher=Genesis Publishing Pvt Ltd|isbn=9788177552577|page=5862}}&lt;/ref&gt;

ليوان مان گنبد اڀري ٿو، جيڪو لودي انداز ۾ ٺهيل آهي، جنهن جي چوڌاري ننڍڙا مينار آهن، جن کي گلدستاس (گلن جا گلدستا) سڏين ٿا. مرڪزي خليج تي گنبد جي چوٽيءَ تي قلاش جي ڇت آهي. وينٽيليشن لاءِ ”ڊرم“ ۾ ”ڪيترائي کليل“ پڻ آهن ۽ پيچيده ٽائل ڪم سان سجايا ويا آهن. مسجد جي اندرئين حصي ۾ پنج محراب آهن، هر هڪ خليج ۾، ٻاهرئين پاسن جي برابر آهي. محراب، متبادل ڳاڙهي ۽ هلڪي رنگ جي پٿرن سان، جونپور{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=293}} جي اٽالا مسجد سان ملندڙ جلندڙ آهن. فليٽ گنبد ”پين الٽيميٽ بيز“ تي موجود آهن. پڇاڙيءَ واري بيز شڪل ۾ طويل هوندي آهي پر پڇاڙيءَ وارا ٽڪرا چورس هوندا آهن. آخري خليج ۾ ٻه اڌ محراب آهن، جيڪي ”پسمانده محرابن جي ڪنڊن“ مان نڪرندا آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ ڪراس ريب جي ترتيب سان ڦهليل ٽي خلا پيدا ٿين ٿا. وچ واري جاءِ تي هڪ ٿلهو گنبد آهي، جڏهن ته اڀرندي ۽ الهندي آرڪيڊن ۾ نيم گنبد آهن، جن کي ”نم-گمبڊ“ سڏيو وڃي ٿو، جيڪي ”لڪيل محرابن“ تي رکيل آهن.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}}

ٻه آڪٽاگونل برج پوئين ڀت جي پڇاڙيءَ ۾ جڙيل آهن{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}}، ”جيڪي فعلي ۽ ساختي پڻ آهن“. عمارت ۾، تغلق فن تعمير جي ياد ڏياريندڙ شيون (اوريل ونڊوز، سج جي ڇانو، تنگ برج سان آرائشي بریکٹ) مليا آهن{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}}. ديوارون مسدس تارن جي نقشن سان سينگاريل آهن جن ۾ رنگين جاميٽري نمونا آهن. ديوارون خطاطيءَ{{Sfn|Tracy|2000|p=275}} سان ڀريل آهن. مسجد کي ٻه اندروني ڏاڪڻيون آهن جن جي پڇاڙيءَ ۾ واقع آهي. اهي ڇت ۽ برج تائين پهچڻ لاءِ استعمال ٿيندا هئا.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=293}} ان ۾ اتر ۽ ڏکڻ طرف خانگي دروازا به هئا جيڪي هن وقت بند آهن.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}} مسجد ۾ ”دروازو بند ٿيل محراب“ پڻ آهي، جيڪو علاؤالدين خلجي جي دور حڪومت ۾ عام رهيو.{{Sfn|Asher|Talbot|2006|p=121}}

== گيلري ==
&lt;gallery&gt;
File:Qila-i-Kuhna_mosque_Stairs.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila-i-Kuhna_mosque_Stairs.jpg|مسجد جون ڏاڪڻيون
File:Qila-i-Kuhna_mosque_Wall.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila-i-Kuhna_mosque_Wall.jpg|مسجد ۾ ڀت جو ڪم
File:Qila-i-Kuhna_mosque_Inside.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila-i-Kuhna_mosque_Inside.jpg|مسجد جي نماز هال
&lt;/gallery&gt;

== حوالا ==


[[زمرو:انڊيا جون مسجدون]]</text>
      <sha1>20o6irrp852tmil4qm40k4x0njk76of</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296942</id>
      <parentid>296941</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T19:32:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296942</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8639" sha1="qnlf826sosm5oo5113y8hh8lidzemt7" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}

{{ڄاڻخانو مذهبي عمارت|name=قلعه ڪهنه مسجد (پرانا قلعي جي اندر)|image=Qila Kuhna Masjid inside Puran Qila, Delhi.jpg|caption=مسجد 2008 ۾|map_type=India New Delhi|map_size=250|map_caption=دهلي، انڊيا ۾|coordinates={{coord|28.6100|77.2450|display=inline,title}}|religious_affiliation=[[اسلام]]|location=[[مرڪزي دهلي]]، [[دهلي]]|country=[[انڊيا]]|established=1541|tradition=[[حنفي]]|architecture_type=[[انڊيا]]|architecture_style=[[اسلامي فن تعمير|اسلامي]]|length={{convert|51|m|ft}}|width={{convert|13.5|m|ft}}|height_max={{convert|20|m|ft}}|dome_quantity=1|materials=ڳاڙهو [[سنگ پٿر]]، [[سنگ مرمر]]|website=}}

'''قلعه ڪهنه مسجد''' ([[پراڻو قلعو|پراڻي قلعي]] جي مسجد) هڪ مسجد آهي جيڪا هندستان جي راڄڌاني دهلي ۾ پرانا قلعي ([[پراڻو قلعو|پراڻي قلعي]]) جي احاطي اندر واقع آهي.

[[شير شاهه سوري]] [[همايون]] کي شڪست ڏيئي [[پراڻو قلعو|پراڻي قلعي]] تي قبضو ڪيو. اتي، هن پنهنجي ذاتي استعمال لاءِ مسجد ٺاهي، جيڪا {{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=290}}”سندس شاهي خواهش جي علامت“ بڻجي وئي. اها مسجد 1541ع ۾ تعمير ڪئي وئي.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=290}}

== ھنڌ ==
هيءَ مسجد شير شاهه سوري جي قلعي، پراڻو قلعي اندر واقع آهي، جيڪو دهلي فتح ڪرڻ کان پوءِ سندس قلعو بڻجي ويو. هي قلعي ۾ موجود شير منڊل (جنهن کي همايون جي لئبرريءَ جي نالي سان منسوب ڪيو وڃي ٿو) ڀرسان اڏاوتن مان هڪ آهي.{{Sfn|Yasin|1988|p=73}} قلعو دهلي زو جي ويجهو واقع آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.delhitourism.gov.in/delhitourism/tourist_place/purana_quila.jsp|title=Purana Quila|publisher=Delhi Tourism|access-date=19 April 2015}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==
مسجد جي تاريخ همعصر مورخن جي مختلف بيانن مان ورتل آهي. تاريخ شير شاهي،{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} جيڪا عباس سرواڻي جي لکيل آهي، چوي ٿي ته شير شاهه سوري 1540ع ۾ ”سونا، لاجورد“ ۽ ٻين قيمتي پٿرن مان مسجد ٺاهي. چيو وڃي ٿو ته هن مسجد تعمير ڪئي ته جيئن شهر جي حيثيت کي ”وڏي شهر“ {{Sfn|Tracy|2000|p=274}}جي حيثيت بحال ڪري{{Sfn|Sarwani|1580|p=46}}. مورخ ايم سي جوشي دليل ڏئي ٿو ته جيتوڻيڪ شير شاهه مسجد مڪمل ڪئي، پر اصل ۾ اها ”ڊزائن“ هئي ۽ ان جي تعمير همايون{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} شروع ڪئي هئي. جوشي جو خيال آهي ته شير شاهه مسجد جو مٿيون حصو تعمير ڪرايو جنهن ۾ گنبد به شامل هو. ٻاهرئين ڀت جي سنگ مرمر جا ڪم سندس پٽ اڪبر ڏانهن منسوب ٿي سگهن ٿا، ڇاڪاڻ ته جاميٽري ڪم سندس دور جا آهن نه اڪبر کان اڳ واري دور جا. اڌ گنبد جو استعمال، نمايان محراب ”هڪ مضبوط مغل اتحاد“{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} جي نمائندگي ڪري ٿو. همايون کي ليوان ۽ محراب ۾ ”پيتر دورا“ جو تعارف ڪرايو وڃي ٿو.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=294}}

== خاصيتون ==
[[File:Qila_Kuhna_Masjid_inside_Purana_Qila.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila_Kuhna_Masjid_inside_Purana_Qila.jpg|thumb|مسجد جو دروازو]]
مسجد افغاني انداز ۾ هڪ اجتماعي مسجد جي تعمير ڪئي وئي آهي{{Sfn|Tracy|2000|p=275}}. اهو 'پنج بي مسجد' جي تعميراتي روايت جي علامت آهي، هڪ تصور جيڪو سيد ۽ لودي خاندان جي دور ۾ ترقي ڪئي وئي هئي. مسجد ۾ ڪا به لکت نه آهي.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=292}} ان جي ڊيگهه ۽ ويڪر 51 ميٽر (167 فوٽ) ۽ 13.5 ميٽر (44 فوٽ) آهي. ان جي اوچائي 20 ميٽر (66 فوٽ) آهي (جنهن ۾ گنبد به شامل آهي).{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}} مسجد ”بنيادي معمار“ جي تعمير ڪئي وئي هئي پٿر جي مٽيءَ سان ”چونا مارٽر سان بند ٿيل“. تعميراتي عمل ۾ کوارٽزائٽ، سنگ مرمر ۽ ڳاڙهي پٿر جا ٽڪر پڻ استعمال ڪيا ويا. اندروني ريڪٽيليئر هال بعد ۾ پنج محرابن سان ورهايل آهي. ٻاهرئين پاسي ۾ محرابن جو ساڳيو تعداد شامل آهي.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}} مرڪزي محراب 'هڪ محراب واري وقفي ۾' دٻجي ويو آهي جيڪو هڪ مستطيل اڳئين حصي ۾ موجود آهي جنهن کي ليوان سڏيو ويندو آهي. مسجد اصل ۾ سنگ مرمر مان تعمير ڪرڻ جو ارادو ڪيو ويو هو، پر جيئن ته ان جي فراهمي ختم ٿي وئي، ڳاڙهي پٿر کي استعمال ڪرڻو پيو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Indian Encyclopaedia, Volume 1|author1=Subodh Kapur|publisher=Genesis Publishing Pvt Ltd|isbn=9788177552577|page=5862}}&lt;/ref&gt;

ليوان مان گنبد اڀري ٿو، جيڪو لودي انداز ۾ ٺهيل آهي، جنهن جي چوڌاري ننڍڙا مينار آهن، جن کي گلدستاس (گلن جا گلدستا) سڏين ٿا. مرڪزي خليج تي گنبد جي چوٽيءَ تي قلاش جي ڇت آهي. وينٽيليشن لاءِ ”ڊرم“ ۾ ”ڪيترائي کليل“ پڻ آهن ۽ پيچيده ٽائل ڪم سان سجايا ويا آهن. مسجد جي اندرئين حصي ۾ پنج محراب آهن، هر هڪ خليج ۾، ٻاهرئين پاسن جي برابر آهي. محراب، متبادل ڳاڙهي ۽ هلڪي رنگ جي پٿرن سان، جونپور{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=293}} جي اٽالا مسجد سان ملندڙ جلندڙ آهن. فليٽ گنبد ”پين الٽيميٽ بيز“ تي موجود آهن. پڇاڙيءَ واري بيز شڪل ۾ طويل هوندي آهي پر پڇاڙيءَ وارا ٽڪرا چورس هوندا آهن. آخري خليج ۾ ٻه اڌ محراب آهن، جيڪي ”پسمانده محرابن جي ڪنڊن“ مان نڪرندا آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ ڪراس ريب جي ترتيب سان ڦهليل ٽي خلا پيدا ٿين ٿا. وچ واري جاءِ تي هڪ ٿلهو گنبد آهي، جڏهن ته اڀرندي ۽ الهندي آرڪيڊن ۾ نيم گنبد آهن، جن کي ”نم-گمبڊ“ سڏيو وڃي ٿو، جيڪي ”لڪيل محرابن“ تي رکيل آهن.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}}

ٻه آڪٽاگونل برج پوئين ڀت جي پڇاڙيءَ ۾ جڙيل آهن{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}}، ”جيڪي فعلي ۽ ساختي پڻ آهن“. عمارت ۾، تغلق فن تعمير جي ياد ڏياريندڙ شيون (اوريل ونڊوز، سج جي ڇانو، تنگ برج سان آرائشي بریکٹ) مليا آهن{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}}. ديوارون مسدس تارن جي نقشن سان سينگاريل آهن جن ۾ رنگين جاميٽري نمونا آهن. ديوارون خطاطيءَ{{Sfn|Tracy|2000|p=275}} سان ڀريل آهن. مسجد کي ٻه اندروني ڏاڪڻيون آهن جن جي پڇاڙيءَ ۾ واقع آهي. اهي ڇت ۽ برج تائين پهچڻ لاءِ استعمال ٿيندا هئا.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=293}} ان ۾ اتر ۽ ڏکڻ طرف خانگي دروازا به هئا جيڪي هن وقت بند آهن.{{Sfn|D'Ayala|Fodde|2008|p=291}} مسجد ۾ ”دروازو بند ٿيل محراب“ پڻ آهي، جيڪو علاؤالدين خلجي جي دور حڪومت ۾ عام رهيو.{{Sfn|Asher|Talbot|2006|p=121}}

== گيلري ==
&lt;gallery&gt;
File:Qila-i-Kuhna_mosque_Stairs.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila-i-Kuhna_mosque_Stairs.jpg|مسجد جون ڏاڪڻيون
File:Qila-i-Kuhna_mosque_Wall.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila-i-Kuhna_mosque_Wall.jpg|مسجد ۾ ڀت جو ڪم
File:Qila-i-Kuhna_mosque_Inside.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Qila-i-Kuhna_mosque_Inside.jpg|مسجد جي نماز هال
&lt;/gallery&gt;

== حوالا ==


[[زمرو:انڊيا جون مسجدون]]</text>
      <sha1>qnlf826sosm5oo5113y8hh8lidzemt7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قلعو نهرڳڙهه</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80581</id>
    <revision>
      <id>296943</id>
      <timestamp>2024-11-19T19:41:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1255548789|Nahargarh Fort]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296943</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10375" sha1="1b3gz5svlttpdc57fc9cwc2sr1t7lmb" xml:space="preserve">{{Infobox Historic Site|name=قلعو نهرڳڙهه|native_name=|native_language=|image=Nahargarh 13.jpg|caption=قلعي جي ڇت|type=|locmapin=India Jaipur##India Rajasthan|coordinates={{Coord|26.937255|N|75.815490|E|display=inline,title}}|location=[[جيپور]]، [[راجستان]]|area=|built=1734|elevation=213 m (700 feet)&lt;ref&gt;{{cite news|title=Haunted Fort in Rajasthan: One brother found dead, another missing in Nahargarh Fort Maze |url=https://newsable.asianetnews.com/gallery/weird-news/haunted-fort-in-rajasthan-one-brother-found-dead-another-missing-in-nahargarh-fort-maze-rba-sjmyt2 |agency=Asianet |date=11 September 2024}}&lt;/ref&gt;}}

'''نهر ڳڙهه قلعو''' اراولي جبلن جي ڪناري تي بيٺل آهي، هندستان جي رياست [[راجستان]] ۾ جيپور شهر کي نظر انداز ڪري ٿو. آمري قلعي ۽ جيئي ڳڙهه جي قلعي سان گڏ، نهر ڳڙهه هڪ ڀيرو شهر لاءِ هڪ مضبوط دفاعي حلقو ٺاهيو هو. قلعي جو اصل نالو سدرشن ڳڙهه هو، پر اهو نهر ڳڙهه جي نالي سان مشهور ٿيو، جنهن جي معنيٰ آهي ’شينگن جو گهر‘. مشهور اعتقاد اهو آهي ته نهر هتي نهر سنگهه ڀوميا &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lF0FvjG3GWEC&amp;q=Sudarshangarh+Jaipur|title=The Rajputs of Rajputana: a glimpse of medieval Rajasthan|last=Naravane|first=M. S.|year=1999|isbn=9788176481182}}&lt;/ref&gt;جي نالي سان آهي، [1] جنهن جي روح هن جڳهه کي پريشان ڪيو ۽ قلعي جي تعمير ۾ رڪاوٽ پيدا ڪئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.jaipurthepinkcity.com/forts_monuments/nahargarh_fort/nahargarh_fort.htm|title=Nahargarh Fort|archive-url=https://web.archive.org/web/20200720055916/http://www.jaipurthepinkcity.com/forts_monuments/nahargarh_fort/nahargarh_fort.htm|archive-date=20 July 2020|access-date=9 March 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; قلعي اندر سندس يادگيريءَ ۾ مندر تعمير ڪري نهر جي روح کي سڪون مليو، جنهنڪري سندس نالي سان مشهور ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jaipur.org.uk/forts-monuments/nahargarh-fort.html|title=Jaipur forts and monuments|archive-url=https://web.archive.org/web/20090831053904/http://www.jaipur.org.uk/forts-monuments/nahargarh-fort.html|archive-date=31 August 2009|access-date=28 August 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==
[[File:Nahargarh.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Nahargarh.jpg|thumb|نهر ڳڙهه قلعي کان جئپور شهر]]
بنيادي طور تي 1734 ۾ مهاراجا [[سوائي جئ سنگهه]]، جيپور جي راجا پاران تعمير ڪيو ويو، قلعو شهر جي مٿان ريج جي چوٽي تي واپسي جي جڳهه جي طور تي تعمير ڪيو ويو. ديوارون ڀرپاسي جي ٽڪرين تي پکڙيل ھيون، جيڪي قلعا ٺاھيون ھيون، جيڪي ھن قلعي کي جئگڙھ سان ڳنڍيون، قلعي امبر جي پراڻي راڄڌاني کان مٿي آھي. جيتوڻيڪ قلعو پنهنجي تاريخ جي دوران ڪڏهن به حملي هيٺ نه آيو، پر هن ڪجهه تاريخي واقعن کي ڏٺو، خاص طور تي، مراٺا لشڪر سان معاهدا جيڪي 18 صدي عيسويء ۾ جيپور سان جنگ ڪيا هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lF0FvjG3GWEC&amp;q=Sudarshangarh+Jaipur&amp;pg=PA138|title=The Rajputs of Rajputana|last=Naravane|first=M. S.|year=1999|isbn=9788176481182}}&lt;/ref&gt; 1857 جي هندستاني بغاوت دوران، علائقي جي يورپين، جن ۾ انگريزن جي رهاڪن جي زال به شامل هئي، جيپور جي راجا سوائي رام سنگهه، پنهنجي حفاظت لاءِ نهر ڳڙهه جي قلعي ڏانهن منتقل ڪيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=O0oPIo9TXKcC&amp;q=Nahargarh|title=A History of Jaipur|last=Sarkar|first=Jadunath|year=1994|isbn=9788125003335}}&lt;/ref&gt;

1868ع ۾ سوائي رام سنگهه جي دور ۾ قلعو وڌايو ويو. 1883-92 ۾، نهر ڳڙهه ۾ درگھ پٽيل طرفان لڳ ڀڳ ساڍا ٽي لک روپين جي لاڳت سان محلات جو هڪ سلسلو ٺاهيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=DLQeSBLpUwsC&amp;q=Nahargarh|title=Rajasthan Through The Ages: Jaipur Rulers and Administration|author=R. K. Gupta|author2=S. R. Bakshi|year=2008|isbn=9788176258418|access-date=1 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20231120151727/https://books.google.com/books?id=DLQeSBLpUwsC&amp;q=Nahargarh|archive-date=20 November 2023|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. ماڌويندر ڀون، سوائي ماڌو سنگهه جو ٺهيل هو، جنهن ۾ جئپور جي راڻين لاءِ سوٽ هئا ۽ مٿي تي راجا لاءِ هڪ سوٽ هو. ڪمرا ڪوريڊور سان ڳنڍيل آهن ۽ اڃا تائين ڪجهه نازڪ فريسڪو آهن. نهر ڳڙهه مهاراجا جي شڪارگاهه به هو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jaipurhub.com/tourist_attractions/nahargarh_fort.html|title=Jaipur Hub|archive-url=https://web.archive.org/web/20061024001955/http://www.jaipurhub.com/tourist_attractions/nahargarh_fort.html|archive-date=24 October 2006|access-date=28 August 2006|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

اپريل 1944 تائين، [[جيپور|جيپور رياست]] جي حڪومت پنهنجي سرڪاري مقصدن لاءِ شمسي وقت کي جنتر منتر آبزرويٽري ۾ سمراٽ ينتر مان پڙهي، وقت جي سگنل طور نهر ڳڙهه قلعي مان فائر ڪيل بندوق سان استعمال ڪيو.

فلمن جا ڪجهه منظر رنگ دي بسنتي، شڌ ديسي رومانس ۽ سونار ڪيلا نهر ڳڙهه قلعي ۾ شوٽ ڪيا ويا.

== دورو ==
هندستاني شهرين لاءِ نهر ڳڙهه جي تاريخي قلعي جي ٽڪيٽ جي قيمت 50 روپيا آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transindiatravels.com/rajasthan/jaipur/nahargarh-fort/|title=Nahargarh Fort Jaipur - Entry Fee, Visit Timings, History &amp; What to Expect?|date=2016-12-30|website=Trans India Travels|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211090922/http://www.transindiatravels.com/rajasthan/jaipur/nahargarh-fort/|archive-date=11 December 2019|access-date=2019-12-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt; غير ملڪي سياحن لاء، قيمت ₹ 200 (US $ 2.40) تائين وڃي ٿي. شاگرد رعايتي قيمتن مان لطف اندوز ٿين ٿا. پرڏيهي شاگردن لاءِ، ٽڪيٽ جي قيمت ₹50 (60¢US)، ۽ ₹25 هندستاني شاگردن لاءِ.

نهر ڳڙهه جو قلعو 10:00 کان کليل هوندو آهي ۽ قلعي جا دروازا شام جو 17.30 تي بند ٿي ويندا آهن &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://exploremania.in/nahargarh-fort-jaipur/|title=Nahargarh Fort Jaipur|date=2022-01-19|website=Exploremania.in|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20220127141242/https://exploremania.in/nahargarh-fort-jaipur/|archive-date=27 January 2022|access-date=2022-01-27|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سياحن کي ان کان وڌيڪ دير سان رهڻ جي صلاح نه ڏني وئي آهي ڇاڪاڻ ته قلعي جي چوڌاري گهاٽي اونداهي جنگل آهي. ٻيلو نهر ڳڙهه جي حياتياتي پارڪ جو حصو آهي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tourism.rajasthan.gov.in/nahargarh-biological-park.html#:~:targetText=The%20Nahargarh%20Zoological%20Park%20is,bear,%20wild%20boar,%20etc.|title=Nahargarh Biological Park - Rajasthan Tourism|website=www.tourism.rajasthan.gov.in|language=en-IN|archive-url=https://web.archive.org/web/20191206202212/http://www.tourism.rajasthan.gov.in/nahargarh-biological-park.html#:~:targetText=The%20Nahargarh%20Zoological%20Park%20is,bear,%20wild%20boar,%20etc.|archive-date=6 December 2019|access-date=2019-12-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;۽ ڪيترن ئي جهنگلي جانورن جو گهر آهي.

== گيلري ==
&lt;gallery&gt;
فائل:View_from_Nahargarh_Fort.JPG|alt=City of Jaipur seen from Nahargarh Fort| جئپور جو شهر نهر ڳڙهه قلعي مان نظر اچي ٿو
فائل:Nahargarh_Fort_view.JPG|alt=City of Jaipur seen from Nahargarh Fort| جئپور جو شهر نهر ڳڙهه قلعي مان نظر اچي ٿو
فائل:Nahargarh_09.jpg|alt=City of Jaipur seen from Nahargarh Fort| جئپور جو شهر نهر ڳڙهه قلعي مان نظر اچي ٿو
فائل:Nahargarh_16.jpg|alt=Stone Railing on Roof Terrace| ڇت جي ڇت تي پٿر جي ريلنگ
فائل:Rajasthan-Jaipur-Nahargarh-Fort-compound-Apr-2004-02.JPG|alt=Nahargarh Fort compound Jaipur, Rajasthan| نهر ڳڙهه قلعي جو احاطو جئپور، راجسٿان
فائل:Rajasthan-Jaipur-Nahargarh-Fort-compound-Apr-2004-03.JPG|alt=Nahargarh Fort compound Jaipur, Rajasthan| نهر ڳڙهه قلعي جو احاطو جئپور، راجسٿان
فائل:Rajasthan-Jaipur-Nahargarh-Fort-compound-Apr-2004-05.JPG|alt=Nahargarh Fort compound Jaipur, Rajasthan| نهر ڳڙهه قلعي جو احاطو جئپور، راجسٿان
فائل:Jaipur_City_and_Nahargarh_fort.jpg|alt=Walls and city visible from the fort| قلعي مان ديوارون ۽ شهر نظر اچن ٿا
فائل:Jaipur,_Nahargarh_Fort,_Madhvendra_Palace.jpg|alt=Nahargarh Fort, Madhvendra Palace| نهر ڳڙهه قلعو، مادوندر محل
فائل:Jaipur,_Madhvendra_Palace.jpg|alt=Madhvendra Palace| مادويندر محل
فائل:NahargarhFortBastionOverlookingJaipur2010.jpg|alt=A bastion at Nahargarh Fort, complete with cannon embrasures and gunports for small arms in the merlons| قلعي نهر ڳڙهه جو هڪ قلعو، جيڪو توپن سان ڀريل آهي ۽ مرلن ۾ ننڍن هٿيارن لاءِ بندوقن جا نشان آهن.
&lt;/gallery&gt;

== آس پاس جا ڪشش ==

* ڪنڪ ورنداوان
* جنتر منتر
* [[جئي ڳڙهه جو قلعو|جيئي ڳڙهه جو قلعو]]
* [[امبر قلعو|امير قلعو]]
* شهر محل
* هوا محل
* جل محل

== پڻ ڏسو ==

* نهر ڳڙهه حياتياتي پارڪ

== حوالا ==

[[زمرو:انڊيا جا قلعا]]</text>
      <sha1>1b3gz5svlttpdc57fc9cwc2sr1t7lmb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296945</id>
      <parentid>296943</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T19:51:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10393" sha1="jy8xs2cp68qd4wksn2d1c86zahqgjr9" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}
{{Infobox Historic Site|name=قلعو نهرڳڙهه|native_name=|native_language=|image=Nahargarh 13.jpg|caption=قلعي جي ڇت|type=|locmapin=India Jaipur##India Rajasthan|coordinates={{Coord|26.937255|N|75.815490|E|display=inline,title}}|location=[[جيپور]]، [[راجستان]]|area=|built=1734|elevation=213 m (700 feet)&lt;ref&gt;{{cite news|title=Haunted Fort in Rajasthan: One brother found dead, another missing in Nahargarh Fort Maze |url=https://newsable.asianetnews.com/gallery/weird-news/haunted-fort-in-rajasthan-one-brother-found-dead-another-missing-in-nahargarh-fort-maze-rba-sjmyt2 |agency=Asianet |date=11 September 2024}}&lt;/ref&gt;}}

'''نهر ڳڙهه قلعو''' اراولي جبلن جي ڪناري تي بيٺل آهي، هندستان جي رياست [[راجستان]] ۾ جيپور شهر کي نظر انداز ڪري ٿو. آمري قلعي ۽ جيئي ڳڙهه جي قلعي سان گڏ، نهر ڳڙهه هڪ ڀيرو شهر لاءِ هڪ مضبوط دفاعي حلقو ٺاهيو هو. قلعي جو اصل نالو سدرشن ڳڙهه هو، پر اهو نهر ڳڙهه جي نالي سان مشهور ٿيو، جنهن جي معنيٰ آهي ’شينگن جو گهر‘. مشهور اعتقاد اهو آهي ته نهر هتي نهر سنگهه ڀوميا &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lF0FvjG3GWEC&amp;q=Sudarshangarh+Jaipur|title=The Rajputs of Rajputana: a glimpse of medieval Rajasthan|last=Naravane|first=M. S.|year=1999|isbn=9788176481182}}&lt;/ref&gt;جي نالي سان آهي، [1] جنهن جي روح هن جڳهه کي پريشان ڪيو ۽ قلعي جي تعمير ۾ رڪاوٽ پيدا ڪئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.jaipurthepinkcity.com/forts_monuments/nahargarh_fort/nahargarh_fort.htm|title=Nahargarh Fort|archive-url=https://web.archive.org/web/20200720055916/http://www.jaipurthepinkcity.com/forts_monuments/nahargarh_fort/nahargarh_fort.htm|archive-date=20 July 2020|access-date=9 March 2012|url-status=live}}&lt;/ref&gt; قلعي اندر سندس يادگيريءَ ۾ مندر تعمير ڪري نهر جي روح کي سڪون مليو، جنهنڪري سندس نالي سان مشهور ٿيو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jaipur.org.uk/forts-monuments/nahargarh-fort.html|title=Jaipur forts and monuments|archive-url=https://web.archive.org/web/20090831053904/http://www.jaipur.org.uk/forts-monuments/nahargarh-fort.html|archive-date=31 August 2009|access-date=28 August 2006|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==
[[File:Nahargarh.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Nahargarh.jpg|thumb|نهر ڳڙهه قلعي کان جئپور شهر]]
بنيادي طور تي 1734 ۾ مهاراجا [[سوائي جئ سنگهه]]، جيپور جي راجا پاران تعمير ڪيو ويو، قلعو شهر جي مٿان ريج جي چوٽي تي واپسي جي جڳهه جي طور تي تعمير ڪيو ويو. ديوارون ڀرپاسي جي ٽڪرين تي پکڙيل ھيون، جيڪي قلعا ٺاھيون ھيون، جيڪي ھن قلعي کي جئگڙھ سان ڳنڍيون، قلعي امبر جي پراڻي راڄڌاني کان مٿي آھي. جيتوڻيڪ قلعو پنهنجي تاريخ جي دوران ڪڏهن به حملي هيٺ نه آيو، پر هن ڪجهه تاريخي واقعن کي ڏٺو، خاص طور تي، مراٺا لشڪر سان معاهدا جيڪي 18 صدي عيسويء ۾ جيپور سان جنگ ڪيا هئا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=lF0FvjG3GWEC&amp;q=Sudarshangarh+Jaipur&amp;pg=PA138|title=The Rajputs of Rajputana|last=Naravane|first=M. S.|year=1999|isbn=9788176481182}}&lt;/ref&gt; 1857 جي هندستاني بغاوت دوران، علائقي جي يورپين، جن ۾ انگريزن جي رهاڪن جي زال به شامل هئي، جيپور جي راجا سوائي رام سنگهه، پنهنجي حفاظت لاءِ نهر ڳڙهه جي قلعي ڏانهن منتقل ڪيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=O0oPIo9TXKcC&amp;q=Nahargarh|title=A History of Jaipur|last=Sarkar|first=Jadunath|year=1994|isbn=9788125003335}}&lt;/ref&gt;

1868ع ۾ سوائي رام سنگهه جي دور ۾ قلعو وڌايو ويو. 1883-92 ۾، نهر ڳڙهه ۾ درگھ پٽيل طرفان لڳ ڀڳ ساڍا ٽي لک روپين جي لاڳت سان محلات جو هڪ سلسلو ٺاهيو ويو&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=DLQeSBLpUwsC&amp;q=Nahargarh|title=Rajasthan Through The Ages: Jaipur Rulers and Administration|author=R. K. Gupta|author2=S. R. Bakshi|year=2008|isbn=9788176258418|access-date=1 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20231120151727/https://books.google.com/books?id=DLQeSBLpUwsC&amp;q=Nahargarh|archive-date=20 November 2023|url-status=live}}&lt;/ref&gt;. ماڌويندر ڀون، سوائي ماڌو سنگهه جو ٺهيل هو، جنهن ۾ جئپور جي راڻين لاءِ سوٽ هئا ۽ مٿي تي راجا لاءِ هڪ سوٽ هو. ڪمرا ڪوريڊور سان ڳنڍيل آهن ۽ اڃا تائين ڪجهه نازڪ فريسڪو آهن. نهر ڳڙهه مهاراجا جي شڪارگاهه به هو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.jaipurhub.com/tourist_attractions/nahargarh_fort.html|title=Jaipur Hub|archive-url=https://web.archive.org/web/20061024001955/http://www.jaipurhub.com/tourist_attractions/nahargarh_fort.html|archive-date=24 October 2006|access-date=28 August 2006|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

اپريل 1944 تائين، [[جيپور|جيپور رياست]] جي حڪومت پنهنجي سرڪاري مقصدن لاءِ شمسي وقت کي جنتر منتر آبزرويٽري ۾ سمراٽ ينتر مان پڙهي، وقت جي سگنل طور نهر ڳڙهه قلعي مان فائر ڪيل بندوق سان استعمال ڪيو.

فلمن جا ڪجهه منظر رنگ دي بسنتي، شڌ ديسي رومانس ۽ سونار ڪيلا نهر ڳڙهه قلعي ۾ شوٽ ڪيا ويا.

== دورو ==
هندستاني شهرين لاءِ نهر ڳڙهه جي تاريخي قلعي جي ٽڪيٽ جي قيمت 50 روپيا آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.transindiatravels.com/rajasthan/jaipur/nahargarh-fort/|title=Nahargarh Fort Jaipur - Entry Fee, Visit Timings, History &amp; What to Expect?|date=2016-12-30|website=Trans India Travels|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20191211090922/http://www.transindiatravels.com/rajasthan/jaipur/nahargarh-fort/|archive-date=11 December 2019|access-date=2019-12-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt; غير ملڪي سياحن لاء، قيمت ₹ 200 (US $ 2.40) تائين وڃي ٿي. شاگرد رعايتي قيمتن مان لطف اندوز ٿين ٿا. پرڏيهي شاگردن لاءِ، ٽڪيٽ جي قيمت ₹50 (60¢US)، ۽ ₹25 هندستاني شاگردن لاءِ.

نهر ڳڙهه جو قلعو 10:00 کان کليل هوندو آهي ۽ قلعي جا دروازا شام جو 17.30 تي بند ٿي ويندا آهن &lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://exploremania.in/nahargarh-fort-jaipur/|title=Nahargarh Fort Jaipur|date=2022-01-19|website=Exploremania.in|language=en-US|archive-url=https://web.archive.org/web/20220127141242/https://exploremania.in/nahargarh-fort-jaipur/|archive-date=27 January 2022|access-date=2022-01-27|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سياحن کي ان کان وڌيڪ دير سان رهڻ جي صلاح نه ڏني وئي آهي ڇاڪاڻ ته قلعي جي چوڌاري گهاٽي اونداهي جنگل آهي. ٻيلو نهر ڳڙهه جي حياتياتي پارڪ جو حصو آهي&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.tourism.rajasthan.gov.in/nahargarh-biological-park.html#:~:targetText=The%20Nahargarh%20Zoological%20Park%20is,bear,%20wild%20boar,%20etc.|title=Nahargarh Biological Park - Rajasthan Tourism|website=www.tourism.rajasthan.gov.in|language=en-IN|archive-url=https://web.archive.org/web/20191206202212/http://www.tourism.rajasthan.gov.in/nahargarh-biological-park.html#:~:targetText=The%20Nahargarh%20Zoological%20Park%20is,bear,%20wild%20boar,%20etc.|archive-date=6 December 2019|access-date=2019-12-11|url-status=live}}&lt;/ref&gt;۽ ڪيترن ئي جهنگلي جانورن جو گهر آهي.

== گيلري ==
&lt;gallery&gt;
فائل:View_from_Nahargarh_Fort.JPG|alt=City of Jaipur seen from Nahargarh Fort| جئپور جو شهر نهر ڳڙهه قلعي مان نظر اچي ٿو
فائل:Nahargarh_Fort_view.JPG|alt=City of Jaipur seen from Nahargarh Fort| جئپور جو شهر نهر ڳڙهه قلعي مان نظر اچي ٿو
فائل:Nahargarh_09.jpg|alt=City of Jaipur seen from Nahargarh Fort| جئپور جو شهر نهر ڳڙهه قلعي مان نظر اچي ٿو
فائل:Nahargarh_16.jpg|alt=Stone Railing on Roof Terrace| ڇت جي ڇت تي پٿر جي ريلنگ
فائل:Rajasthan-Jaipur-Nahargarh-Fort-compound-Apr-2004-02.JPG|alt=Nahargarh Fort compound Jaipur, Rajasthan| نهر ڳڙهه قلعي جو احاطو جئپور، راجسٿان
فائل:Rajasthan-Jaipur-Nahargarh-Fort-compound-Apr-2004-03.JPG|alt=Nahargarh Fort compound Jaipur, Rajasthan| نهر ڳڙهه قلعي جو احاطو جئپور، راجسٿان
فائل:Rajasthan-Jaipur-Nahargarh-Fort-compound-Apr-2004-05.JPG|alt=Nahargarh Fort compound Jaipur, Rajasthan| نهر ڳڙهه قلعي جو احاطو جئپور، راجسٿان
فائل:Jaipur_City_and_Nahargarh_fort.jpg|alt=Walls and city visible from the fort| قلعي مان ديوارون ۽ شهر نظر اچن ٿا
فائل:Jaipur,_Nahargarh_Fort,_Madhvendra_Palace.jpg|alt=Nahargarh Fort, Madhvendra Palace| نهر ڳڙهه قلعو، مادوندر محل
فائل:Jaipur,_Madhvendra_Palace.jpg|alt=Madhvendra Palace| مادويندر محل
فائل:NahargarhFortBastionOverlookingJaipur2010.jpg|alt=A bastion at Nahargarh Fort, complete with cannon embrasures and gunports for small arms in the merlons| قلعي نهر ڳڙهه جو هڪ قلعو، جيڪو توپن سان ڀريل آهي ۽ مرلن ۾ ننڍن هٿيارن لاءِ بندوقن جا نشان آهن.
&lt;/gallery&gt;

== آس پاس جا ڪشش ==

* ڪنڪ ورنداوان
* جنتر منتر
* [[جئي ڳڙهه جو قلعو|جيئي ڳڙهه جو قلعو]]
* [[امبر قلعو|امير قلعو]]
* شهر محل
* هوا محل
* جل محل

== پڻ ڏسو ==

* نهر ڳڙهه حياتياتي پارڪ

== حوالا ==

[[زمرو:انڊيا جا قلعا]]</text>
      <sha1>jy8xs2cp68qd4wksn2d1c86zahqgjr9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>تارا ڳڙهه جو قلعو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80582</id>
    <revision>
      <id>296944</id>
      <timestamp>2024-11-19T19:51:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1237905536|Taragarh Fort, Bundi]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13137" sha1="c4j9hf4m1cl1gessj2lcufnxut788p8" xml:space="preserve">{{Infobox military installation|name=تارا ڳڙهه جو قلعو|image=File: Garh Palace and Taragarh Fort, Bundi 2011-12-26 EK II.jpg|partof=راجستان|location=[[بنڊي]]، [[راجستان]]، [[ڀارت]]|map_type=راجستان|map_size=250|map_caption=انڊيا|type=[[قلعو]] ۽ [[محل]]|coordinates={{Coord|25.452|N|75.637|E|type:landmark_region:IN|display=inline,title}}|built=1354|builder=رائو ديوا هادا، رائو راجا بار سنگهه هادا|condition=سٺو|open_to_public=ھا}}

تارا ڳڙهه قلعو هڪ قلعو آهي جيڪو بنڊي، راجستان، هندستان ۾ واقع آهي. اراولي جبل جي هڪ ٽڪريءَ تي بلندي تي واقع آهي، اهو بُنڊي ۾ سياحن جي ڪشش جو مکيه مرڪز آهي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/destinations/these-rajasthan-hill-forts-are-perfect-for-a-winter-break/photostory/104889300.cms?picid=104889677|title=These Rajasthan hill forts are perfect for a winter break|work=The Times of India|access-date=2024-02-03|issn=0971-8257}}&lt;/ref&gt; هي قلعو هتي 1426 فوٽن جي اوچائي هڪ اونهي ٽڪريءَ تي ٺهيل هو. جنگ دوران قلعي مان نڪرڻ لاءِ ان ۾ ڪيتريون ئي سرنگون ٺاهيون ويون هيون. اهي سرنگون جبلن جي ڪيترن ئي هنڌن تي نظر اچن ٿيون.&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bhaskar.com/news/raj-ajm-omc-taragarh-fort-of-bundi-and-his-tunnels-5229023-pho.html|title=This fort is full of secret tunnels, the way in and out of them is still a mystery.|work=[[Dainik Bhaskar]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.deccanherald.com/lifestyle/travel/bundi-beckons-697563.html|title=Bundi beckons|last=Khan|first=Masarrath Ali|website=Deccan Herald|language=en|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

تارا ڳڙهه جو قلعو راجپوت فن تعمير جو بهترين نمونو آهي. ان جي ڪجهه عمارتن ۽ ڪم تي مغل فن تعمير جو اثر آهي. هي محل هادا چوهان راجپوت مهاراجا ۽ سندن خاندانن جي رهائشگاهه هو.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pant&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/lifestyle/travel/2015/Oct/10/work-of-goblins-in-hillside-ruins-827577.html|title='Work of Goblins' in Hillside Ruins|last=Pant|first=Deeptangan|date=2015-10-10|website=The New Indian Express|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

== جاگرافي ==
تارا ڳڙهه قلعو اراولي جبل جي هڪ ٻيلي واري ٽڪريءَ تي بنڊي شهر ۾ واقع آهي، جيڪو راجسٿان جي گاديءَ واري هنڌ جئپور شهر کان 215 ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.india.com/travel/articles/top-attractions-to-see-in-the-historic-town-of-bundi-3717778/|title=Travel Articles {{!}} Travel Blogs {{!}} Travel News &amp; Information {{!}} Travel Guide {{!}} India.comTop Attractions to See in The Historic Town of Bundi {{!}} India.com|date=2019-05-11|website=www.india.com|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mediahindustan.com/hindi/taragarh-fort-bundi-rajasthan-%E0%A4%AC%E0%A5%82%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%80-%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE/|title=Taragarh Fort, Bundi Rajasthan full information|last=shivam|date=2020-08-23|website=Media Hindustan|language=en-US|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==
رائو ديوا هادا قلعو 1298ع ۾ ٺهرايو ۽ رائو راجا بر سنگهه هادا 1354ع ۾ تعمير ڪرايو.[4] ايندڙ حڪمرانن محلات ۾ پنهنجا ڪمرا شامل ڪيا، ايندڙ 200 سالن ۾، ان کي هڪ وڏو محل بڻائي ڇڏيو، جنهن ۾ ٽڪريءَ جي ڪناري تي مختلف سطحن تي سوٽ ۽ ڪمرا شامل ڪيا ويا. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته راجسٿان جي ٻين محلاتن جي برعڪس، ان جي اڏاوت ۾ مغلن جو اثر تمام ٿورڙو آهي ۽ قلعو راجپوت طرز جو هڪ نادر مثال پيش ڪري ٿو - مڙيئي ڇتين سان پيليون ۽ ڪوسڪس، مندر جا ڪالم نقش ٿيل قوس سان، هاٿين ۽ گلن سان ڍڪيل آهن. &lt;ref name=&quot;Pant2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/lifestyle/travel/2015/Oct/10/work-of-goblins-in-hillside-ruins-827577.html|title='Work of Goblins' in Hillside Ruins|last=Pant|first=Deeptangan|date=2015-10-10|website=The New Indian Express|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/travel/weekend-getaways/places-to-visit-in-bundi-in-hindi/articleshow/87187284.cms|title=बेहद ही खास है राजस्थान का ये शहर, प्रकृति के साथ-साथ देखने को मिलती है ऐतिहासिक जगहों की भी खूबसूरती|website=Navbharat Times|language=hi|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

ان کان به وڌيڪ دلچسپ حقيقت اها آهي ته اڪثر راجپوت محلات جي اڏاوت ۾ استعمال ٿيندڙ ريل جي پٿر جي بدران، تارا ڳڙهه جو محل هڪ خاص سائي رنگ جي پٿر سان ٺاهيو ويو هو، جيڪو مقامي طور بنڊي ۾ کوٽيل هو. ڇاڪاڻ ته هي پٿر جو هڪ تمام سخت قسم هو، ان ڪري بُنڊي جي حڪمرانن نفيس نقاشي ڪرڻ بدران پنهنجي ديوارن ۽ ڇتن کي شاندار پينٽنگس سان ڍڪڻ جو فيصلو ڪيو.&lt;ref name=&quot;:03&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

== اڏاوت ==
محل کي پنج الڳ پر مکيه حصن ۾ ورهايو ويو آهي، هر هڪ پنهنجي داخلي دروازي ۽ صحن سان. جيڪي هن ريت آهن-

=== هاٿي ٿنب ===
[[File:Garh_Palace_Bundi_01.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Garh_Palace_Bundi_01.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|هاٿي ٿنب]]
مکيه دروازو هٿيا پول يا هٿي پول (هاٿي گيٽ) ذريعي آهي جيڪو پهرين مکيه صحن ڏانهن وٺي ٿو.

=== رتن دولت ===
[[File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Am-Stables-20131015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Am-Stables-20131015.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|رتن دولت]]
هي جڳهه رتن دولت يا ديوان عام (عوامي سامعين جو هال) آهي. اهو هڪ شاندار وسيع هال تي مشتمل آهي ۽ ان جي ديوارن ۾ مشعلن کي رکڻ لاءِ بهترين انتظام آهن. هتي هادا بادشاهن جو سنگ مرمر جو تخت به موجود آهي&lt;ref name=&quot;:04&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

=== چتر محل ===
[[File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Khas-02-Antechamber_courtyard-20131015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Khas-02-Antechamber_courtyard-20131015.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|چتر محل]]
رتن دولت جي هڪ ننڍڙي دروازي اسان کي چتر محل ۾ داخل ڪرايو، جيڪو رائو چترسال سنگهه (1631-1658) ٺاهيو هو. ھٿيا سال محل ۾ ھٿيارن جي سرمائي وارا ڪالم آھن ۽ ان جي مٿان زيننا محل (عورتن جو محل) آھي، جنھن کي پينٽنگس سان سجايو ويو آھي، جنھن ۾ مختلف قسم جا مورال ٺھيل آھن.

=== بادل محل ===
[[File:Garh_Palace_Bundi_12.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Garh_Palace_Bundi_12.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|بادل محل]]
هتي بادل محل (بادل جو محل) آهي، جيڪو زينا محل جي بلڪل مٿان آهي. بادل محل، قلعي جي بلند ترين نقطي تي ٺهيل آهي، ان جي ڀتين تي نقاشي جو هڪ بهترين مجموعو پڻ آهي. چون ٿا ته مينهن جي موسم ۾، مينهن جا ڪڪر محلات جي صحن مان ترندا هئا. چيو وڃي ٿو ته اهو محل رائو ڀوج ٺهرايو هو.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.deccanherald.com/lifestyle/travel/bundi-beckons-697563.html|title=Bundi beckons|last=Khan|first=Masarrath Ali|website=Deccan Herald|language=en|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

=== چترشالا ===
[[File:Bundi-Garh_Palace-Chitrasala_GVN-20131015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi-Garh_Palace-Chitrasala_GVN-20131015.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|چترشالا]]
بنڊي ديوارن جي نمائش چترشالا (اميد محل ۾) ۾ آهي. مورال مختلف موضوعن کي ظاهر ڪن ٿا جهڙوڪ راگمالا پينٽنگس، محبت جون ڳالهيون ۽ عدالتي جلوس؛ ۽ اهي مغل ۽ ميواڙ جي طرز کان متاثر آهن.&lt;ref name=&quot;:23&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.deccanherald.com/lifestyle/travel/bundi-beckons-697563.html|title=Bundi beckons|last=Khan|first=Masarrath Ali|website=Deccan Herald|language=en|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pant3&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/lifestyle/travel/2015/Oct/10/work-of-goblins-in-hillside-ruins-827577.html|title='Work of Goblins' in Hillside Ruins|last=Pant|first=Deeptangan|date=2015-10-10|website=The New Indian Express|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

== ڀيم برج ==
[[File:Bundi_fort_(4180260008).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi_fort_(4180260008).jpg|thumb|100x100 عڪسلون|ڀيم برج]]
هن قلعي مان ٽڪريءَ تي چڙهڻ تي هڪ وڏو ٽاور آهي، جنهن کي ڀيم برج سڏيو وڃي ٿو. جتي هٿيار رکيا ويا. هتي هڪ توپ پڻ رکيل آهي جنهن جو نالو گرڀ گنجن آهي، چيو وڃي ٿو ته اها توپ جڏهن فائر ڪئي ويندي هئي ته ان جو خوفناڪ گوڙ ڪنهن جي پيٽ ۾ چرپر پيدا ڪري ڇڏيندو هو، اها توپ سورهين صدي ۾ ڪيترائي ڀيرا استعمال ڪئي وئي هئي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bhaskar.com/news/raj-ajm-omc-taragarh-fort-of-bundi-and-his-tunnels-5229023-pho.html|title=खूफिया सुरंगों से भरा है ये किला, आज भी रहस्य है इनमें आने-जाने का रास्ता|work=[[Dainik Bhaskar]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.patrika.com/bundi-news/kissa-kile-ka-bundi-fort-history-in-hindi-3184868/|title=Bundi fort history in Hindi|date=2018-07-31|website=[[Rajasthan Patrika]]|language=hi|access-date=2024-02-26}}&lt;/ref&gt;

== پاڻيءَ جا ذخيرا ==
[[File:Bundi_Fort_-_Rajasthan_41.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi_Fort_-_Rajasthan_41.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|پاڻيءَ جا ذخيرا]]
قلعي ۾ پيئڻ جي پاڻي جا ٽي تلاءُ آهن. تلاءَ جي تعمير بهترين ۽ نفيس انجنيئرنگ جو هڪ مثال آهي. برسات جو پاڻي ذخيرن ۾ محفوظ ڪيو ويو ۽ ضرورت جي وقت ماڻهن کي فراهم ڪيو ويو. ذخيرن جي بنيادن تي پٿرن جي موجودگيءَ سبب، هتي سڄو سال پاڻي جمع ٿيندو رهندو هو.&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.patrika.com/bundi-news/kissa-kile-ka-bundi-fort-history-in-hindi-3184868/|title=Bundi fort history in Hindi|date=2018-07-31|website=[[Rajasthan Patrika]]|language=hi|access-date=2024-02-26}}&lt;/ref&gt;

== مشهور ثقافت ۾ ==
مشهور ٽي وي سيريل هڪڙو شرنگر- سوڀيمان جي شوٽنگ تارا ڳڙهه قلعي ۾ ڪئي وئي. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/jaipur-and-bundi-on-new-tv-show-set-in-rajasthan/articleshow/55477908.cms|title=Jaipur and Bundi on new TV show set in Rajasthan|date=2016-11-18|work=The Times of India|access-date=2024-02-03|issn=0971-8257}}&lt;/ref&gt;

== پڻ ڏسو ==

* جيت ساگر ڍنڍ
* نوال ساگر ڍنڍ
* ڊوبرا مهاديو مندر

== حوالا ==

[[زمرو:انڊيا جا قلعا]]
[[زمرو:راجستان جا قلعا]]</text>
      <sha1>c4j9hf4m1cl1gessj2lcufnxut788p8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296946</id>
      <parentid>296944</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T19:51:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296946</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13155" sha1="cvgys055nqtpzxumbk2n3sxg6dar3tc" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}
{{Infobox military installation|name=تارا ڳڙهه جو قلعو|image=File: Garh Palace and Taragarh Fort, Bundi 2011-12-26 EK II.jpg|partof=راجستان|location=[[بنڊي]]، [[راجستان]]، [[ڀارت]]|map_type=راجستان|map_size=250|map_caption=انڊيا|type=[[قلعو]] ۽ [[محل]]|coordinates={{Coord|25.452|N|75.637|E|type:landmark_region:IN|display=inline,title}}|built=1354|builder=رائو ديوا هادا، رائو راجا بار سنگهه هادا|condition=سٺو|open_to_public=ھا}}

تارا ڳڙهه قلعو هڪ قلعو آهي جيڪو بنڊي، راجستان، هندستان ۾ واقع آهي. اراولي جبل جي هڪ ٽڪريءَ تي بلندي تي واقع آهي، اهو بُنڊي ۾ سياحن جي ڪشش جو مکيه مرڪز آهي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/travel/destinations/these-rajasthan-hill-forts-are-perfect-for-a-winter-break/photostory/104889300.cms?picid=104889677|title=These Rajasthan hill forts are perfect for a winter break|work=The Times of India|access-date=2024-02-03|issn=0971-8257}}&lt;/ref&gt; هي قلعو هتي 1426 فوٽن جي اوچائي هڪ اونهي ٽڪريءَ تي ٺهيل هو. جنگ دوران قلعي مان نڪرڻ لاءِ ان ۾ ڪيتريون ئي سرنگون ٺاهيون ويون هيون. اهي سرنگون جبلن جي ڪيترن ئي هنڌن تي نظر اچن ٿيون.&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bhaskar.com/news/raj-ajm-omc-taragarh-fort-of-bundi-and-his-tunnels-5229023-pho.html|title=This fort is full of secret tunnels, the way in and out of them is still a mystery.|work=[[Dainik Bhaskar]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.deccanherald.com/lifestyle/travel/bundi-beckons-697563.html|title=Bundi beckons|last=Khan|first=Masarrath Ali|website=Deccan Herald|language=en|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

تارا ڳڙهه جو قلعو راجپوت فن تعمير جو بهترين نمونو آهي. ان جي ڪجهه عمارتن ۽ ڪم تي مغل فن تعمير جو اثر آهي. هي محل هادا چوهان راجپوت مهاراجا ۽ سندن خاندانن جي رهائشگاهه هو.&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pant&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/lifestyle/travel/2015/Oct/10/work-of-goblins-in-hillside-ruins-827577.html|title='Work of Goblins' in Hillside Ruins|last=Pant|first=Deeptangan|date=2015-10-10|website=The New Indian Express|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

== جاگرافي ==
تارا ڳڙهه قلعو اراولي جبل جي هڪ ٻيلي واري ٽڪريءَ تي بنڊي شهر ۾ واقع آهي، جيڪو راجسٿان جي گاديءَ واري هنڌ جئپور شهر کان 215 ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.india.com/travel/articles/top-attractions-to-see-in-the-historic-town-of-bundi-3717778/|title=Travel Articles {{!}} Travel Blogs {{!}} Travel News &amp; Information {{!}} Travel Guide {{!}} India.comTop Attractions to See in The Historic Town of Bundi {{!}} India.com|date=2019-05-11|website=www.india.com|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://mediahindustan.com/hindi/taragarh-fort-bundi-rajasthan-%E0%A4%AC%E0%A5%82%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%80-%E0%A4%95%E0%A4%BE-%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%B2%E0%A4%BE/|title=Taragarh Fort, Bundi Rajasthan full information|last=shivam|date=2020-08-23|website=Media Hindustan|language=en-US|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==
رائو ديوا هادا قلعو 1298ع ۾ ٺهرايو ۽ رائو راجا بر سنگهه هادا 1354ع ۾ تعمير ڪرايو.[4] ايندڙ حڪمرانن محلات ۾ پنهنجا ڪمرا شامل ڪيا، ايندڙ 200 سالن ۾، ان کي هڪ وڏو محل بڻائي ڇڏيو، جنهن ۾ ٽڪريءَ جي ڪناري تي مختلف سطحن تي سوٽ ۽ ڪمرا شامل ڪيا ويا. دلچسپ ڳالهه اها آهي ته راجسٿان جي ٻين محلاتن جي برعڪس، ان جي اڏاوت ۾ مغلن جو اثر تمام ٿورڙو آهي ۽ قلعو راجپوت طرز جو هڪ نادر مثال پيش ڪري ٿو - مڙيئي ڇتين سان پيليون ۽ ڪوسڪس، مندر جا ڪالم نقش ٿيل قوس سان، هاٿين ۽ گلن سان ڍڪيل آهن. &lt;ref name=&quot;Pant2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/lifestyle/travel/2015/Oct/10/work-of-goblins-in-hillside-ruins-827577.html|title='Work of Goblins' in Hillside Ruins|last=Pant|first=Deeptangan|date=2015-10-10|website=The New Indian Express|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://navbharattimes.indiatimes.com/travel/weekend-getaways/places-to-visit-in-bundi-in-hindi/articleshow/87187284.cms|title=बेहद ही खास है राजस्थान का ये शहर, प्रकृति के साथ-साथ देखने को मिलती है ऐतिहासिक जगहों की भी खूबसूरती|website=Navbharat Times|language=hi|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

ان کان به وڌيڪ دلچسپ حقيقت اها آهي ته اڪثر راجپوت محلات جي اڏاوت ۾ استعمال ٿيندڙ ريل جي پٿر جي بدران، تارا ڳڙهه جو محل هڪ خاص سائي رنگ جي پٿر سان ٺاهيو ويو هو، جيڪو مقامي طور بنڊي ۾ کوٽيل هو. ڇاڪاڻ ته هي پٿر جو هڪ تمام سخت قسم هو، ان ڪري بُنڊي جي حڪمرانن نفيس نقاشي ڪرڻ بدران پنهنجي ديوارن ۽ ڇتن کي شاندار پينٽنگس سان ڍڪڻ جو فيصلو ڪيو.&lt;ref name=&quot;:03&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

== اڏاوت ==
محل کي پنج الڳ پر مکيه حصن ۾ ورهايو ويو آهي، هر هڪ پنهنجي داخلي دروازي ۽ صحن سان. جيڪي هن ريت آهن-

=== هاٿي ٿنب ===
[[File:Garh_Palace_Bundi_01.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Garh_Palace_Bundi_01.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|هاٿي ٿنب]]
مکيه دروازو هٿيا پول يا هٿي پول (هاٿي گيٽ) ذريعي آهي جيڪو پهرين مکيه صحن ڏانهن وٺي ٿو.

=== رتن دولت ===
[[File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Am-Stables-20131015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Am-Stables-20131015.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|رتن دولت]]
هي جڳهه رتن دولت يا ديوان عام (عوامي سامعين جو هال) آهي. اهو هڪ شاندار وسيع هال تي مشتمل آهي ۽ ان جي ديوارن ۾ مشعلن کي رکڻ لاءِ بهترين انتظام آهن. هتي هادا بادشاهن جو سنگ مرمر جو تخت به موجود آهي&lt;ref name=&quot;:04&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.asianage.com/life/art/090219/the-exquisite-frescos-of-bundi.html|title=The exquisite frescos of Bundi|last=Adhikari|first=Shona|date=2019-02-09|website=The Asian Age|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

=== چتر محل ===
[[File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Khas-02-Antechamber_courtyard-20131015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi-Garh_Palace-Diwan_I_Khas-02-Antechamber_courtyard-20131015.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|چتر محل]]
رتن دولت جي هڪ ننڍڙي دروازي اسان کي چتر محل ۾ داخل ڪرايو، جيڪو رائو چترسال سنگهه (1631-1658) ٺاهيو هو. ھٿيا سال محل ۾ ھٿيارن جي سرمائي وارا ڪالم آھن ۽ ان جي مٿان زيننا محل (عورتن جو محل) آھي، جنھن کي پينٽنگس سان سجايو ويو آھي، جنھن ۾ مختلف قسم جا مورال ٺھيل آھن.

=== بادل محل ===
[[File:Garh_Palace_Bundi_12.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Garh_Palace_Bundi_12.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|بادل محل]]
هتي بادل محل (بادل جو محل) آهي، جيڪو زينا محل جي بلڪل مٿان آهي. بادل محل، قلعي جي بلند ترين نقطي تي ٺهيل آهي، ان جي ڀتين تي نقاشي جو هڪ بهترين مجموعو پڻ آهي. چون ٿا ته مينهن جي موسم ۾، مينهن جا ڪڪر محلات جي صحن مان ترندا هئا. چيو وڃي ٿو ته اهو محل رائو ڀوج ٺهرايو هو.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.deccanherald.com/lifestyle/travel/bundi-beckons-697563.html|title=Bundi beckons|last=Khan|first=Masarrath Ali|website=Deccan Herald|language=en|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;

=== چترشالا ===
[[File:Bundi-Garh_Palace-Chitrasala_GVN-20131015.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi-Garh_Palace-Chitrasala_GVN-20131015.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|چترشالا]]
بنڊي ديوارن جي نمائش چترشالا (اميد محل ۾) ۾ آهي. مورال مختلف موضوعن کي ظاهر ڪن ٿا جهڙوڪ راگمالا پينٽنگس، محبت جون ڳالهيون ۽ عدالتي جلوس؛ ۽ اهي مغل ۽ ميواڙ جي طرز کان متاثر آهن.&lt;ref name=&quot;:23&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.deccanherald.com/lifestyle/travel/bundi-beckons-697563.html|title=Bundi beckons|last=Khan|first=Masarrath Ali|website=Deccan Herald|language=en|access-date=2024-02-03}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pant3&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.newindianexpress.com/lifestyle/travel/2015/Oct/10/work-of-goblins-in-hillside-ruins-827577.html|title='Work of Goblins' in Hillside Ruins|last=Pant|first=Deeptangan|date=2015-10-10|website=The New Indian Express|language=en|access-date=2024-02-11}}&lt;/ref&gt;

== ڀيم برج ==
[[File:Bundi_fort_(4180260008).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi_fort_(4180260008).jpg|thumb|100x100 عڪسلون|ڀيم برج]]
هن قلعي مان ٽڪريءَ تي چڙهڻ تي هڪ وڏو ٽاور آهي، جنهن کي ڀيم برج سڏيو وڃي ٿو. جتي هٿيار رکيا ويا. هتي هڪ توپ پڻ رکيل آهي جنهن جو نالو گرڀ گنجن آهي، چيو وڃي ٿو ته اها توپ جڏهن فائر ڪئي ويندي هئي ته ان جو خوفناڪ گوڙ ڪنهن جي پيٽ ۾ چرپر پيدا ڪري ڇڏيندو هو، اها توپ سورهين صدي ۾ ڪيترائي ڀيرا استعمال ڪئي وئي هئي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.bhaskar.com/news/raj-ajm-omc-taragarh-fort-of-bundi-and-his-tunnels-5229023-pho.html|title=खूफिया सुरंगों से भरा है ये किला, आज भी रहस्य है इनमें आने-जाने का रास्ता|work=[[Dainik Bhaskar]]}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.patrika.com/bundi-news/kissa-kile-ka-bundi-fort-history-in-hindi-3184868/|title=Bundi fort history in Hindi|date=2018-07-31|website=[[Rajasthan Patrika]]|language=hi|access-date=2024-02-26}}&lt;/ref&gt;

== پاڻيءَ جا ذخيرا ==
[[File:Bundi_Fort_-_Rajasthan_41.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundi_Fort_-_Rajasthan_41.jpg|thumb|100x100 عڪسلون|پاڻيءَ جا ذخيرا]]
قلعي ۾ پيئڻ جي پاڻي جا ٽي تلاءُ آهن. تلاءَ جي تعمير بهترين ۽ نفيس انجنيئرنگ جو هڪ مثال آهي. برسات جو پاڻي ذخيرن ۾ محفوظ ڪيو ويو ۽ ضرورت جي وقت ماڻهن کي فراهم ڪيو ويو. ذخيرن جي بنيادن تي پٿرن جي موجودگيءَ سبب، هتي سڄو سال پاڻي جمع ٿيندو رهندو هو.&lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.patrika.com/bundi-news/kissa-kile-ka-bundi-fort-history-in-hindi-3184868/|title=Bundi fort history in Hindi|date=2018-07-31|website=[[Rajasthan Patrika]]|language=hi|access-date=2024-02-26}}&lt;/ref&gt;

== مشهور ثقافت ۾ ==
مشهور ٽي وي سيريل هڪڙو شرنگر- سوڀيمان جي شوٽنگ تارا ڳڙهه قلعي ۾ ڪئي وئي. &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://timesofindia.indiatimes.com/tv/news/hindi/jaipur-and-bundi-on-new-tv-show-set-in-rajasthan/articleshow/55477908.cms|title=Jaipur and Bundi on new TV show set in Rajasthan|date=2016-11-18|work=The Times of India|access-date=2024-02-03|issn=0971-8257}}&lt;/ref&gt;

== پڻ ڏسو ==

* جيت ساگر ڍنڍ
* نوال ساگر ڍنڍ
* ڊوبرا مهاديو مندر

== حوالا ==

[[زمرو:انڊيا جا قلعا]]
[[زمرو:راجستان جا قلعا]]</text>
      <sha1>cvgys055nqtpzxumbk2n3sxg6dar3tc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>راجستان جي ثقافت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80583</id>
    <revision>
      <id>296947</id>
      <timestamp>2024-11-19T20:26:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1256604474|Culture of Rajasthan]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16237" sha1="ella2ynmd91moptrahahze0l1l0gz9e" xml:space="preserve">

[[فائل:India_Rajasthan_locator_map.svg|thumb| [[ڀارت|هندستان]] جي [[نقشو|نقشي]] تي [[راجستان]] (تڪراري نقشو)]]
'''راجستان جي ثقافت''' ۾ ڪيتريون ئي فنڪشنل روايتون شامل آهن جيڪي قديم [[هندستاني]] طرز زندگي کي ظاهر ڪن ٿيون. هندستان جي هي تاريخي رياست پنهنجي امير ثقافت، روايت، ورثي ۽ يادگار سان سياحن ۽ سياحن کي راغب ڪري ٿي.

راجسٿان جي 74.9 سيڪڙو کان وڌيڪ آبادي سبزي خور آهي، جيڪا ان کي هندستاني رياست بڻائي ٿي جنهن ۾ سبزي خورن جي پهرين نمبر تي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/visualstories/information/top-5-indian-states-with-highest-vegetarian-population-139829-30-05-2024|title=Top 5 Indian States With Highest Vegetarian Population|date=2024-05-30|website=www.indiatoday.in|language=en|access-date=2024-10-28}}&lt;/ref&gt;

== موسيقي ۽ ناچ ==


جوڌپور جي [[گهومر]] ناچ ۽ جيسلمير جي ڪالبيليا ناچ کي عالمي شهرت حاصل ٿي. لوڪ موسيقي پڻ راجسٿاني ثقافت جو هڪ اهم حصو آهي. ڀوپا، چانگ، تيراٽلي، غندر، ڪڇيگھوري، تيجاجي ۽ پارٿ ناچ روايتي راجسٿاني ثقافت جا مثال آهن. لوڪ گيت عام طور تي ناٽڪ هوندا آهن جيڪي بهادريءَ جي ڪارنامن ۽ پيار جي ڪهاڻين سان لاڳاپيل هوندا آهن. ۽ مذهبي يا عقيدت گانا جيڪي ڀجن ۽ بيتن جي نالي سان سڃاتا وڃن ٿا (اڪثر موسيقي جي آلات جهڙوڪ ڍولڪ، ستار ۽ سارنگي سان گڏ) پڻ ڳايا ويندا آهن.

== ڪٺ پتلي ثقافت ==
ڪٺ پتلي ، هڪ روايتي تار جي ڪٺ پتلي ڪارڪردگي آهي، جيڪو راجسٿان جو آهي، ۽ راجسٿان ۾ ڳوٺن جي ميلن، مذهبي تہوار ۽ سماجي گڏجاڻين جي هڪ اهم خصوصيت آهي. ڪن عالمن جو خيال آهي ته ڪاٺپوتلي جو فن هزارين سال پراڻو آهي، جنهن جو ذڪر راجسٿاني لوڪ ڪهاڻين، ناٽڪن ۽ ​​لوڪ گيتن ۾ به ملي ٿو. ساڳيءَ طرح جا ڇنڊا پوپٽ اولهه بنگال ۾ به ملي سگهن ٿا.

اهو مڃيو وڃي ٿو ته ڪاٺپوتلي 1500 سال اڳ قبائلي راجسٿاني ڀٽ برادريءَ پاران ايجاد ڪيل تارن جي مارونيٽ آرٽ جي طور تي شروع ٿيو. حوالو گهربل [حوالہ گهربل] عالمن جو خيال آهي ته لوڪ ڪهاڻيون قديم راجسٿاني قبائلي ماڻهن جي طرز زندگي کي بيان ڪن ٿيون. ڪاٺپوتلي فن شايد موجوده ناگور ضلعي ۽ ان جي ڀرپاسي وارن علائقن مان پيدا ٿيو هجي. راجسٿاني بادشاهن ۽ اميرن ڪاٺپوتلي جي فن جي ترغيب ڏني. گذريل 500 سالن کان، ان کي بادشاهن ۽ خوشحال خاندانن جي سرپرستي جي نظام جي حمايت حاصل هئي. ڪٿ پوتلي جا عاشق فنڪارن جي مدد ڪندا، بدلي ۾ فنڪارن جي سرپرستن جي ابن ڏاڏن جا گيت ڳائي. ڀٽ برادريءَ جي دعويٰ آهي ته سندن ابن ڏاڏن شاهي خاندانن لاءِ پرفارم ڪيو، راجسٿان جي حڪمرانن کان عزت ۽ وقار حاصل ڪيو.

== راجستان جو کاڌو ==
راجستاني کاڌو مختلف عنصرن کان متاثر ٿيو جيئن ان جي رهاڪن جي جنگي طرز زندگي، خشڪ علائقي ۾ اجزاء جي دستيابي ۽ سمپرديا جي هندو مندر جي روايتن جهڙوڪ پشتمرگ ۽ رامانندي. کاڌو جيڪو ڪيترن ئي ڏينهن تائين رهي سگهي ۽ بغير گرم ڪرڻ جي کائي سگهجي، ترجيح ڏني وئي. پاڻيءَ جي کوٽ ۽ تازين سائي ڀاڄين جو اثر پچائڻ تي پيو. دستخطي راجسٿاني وينجن ۾ شامل آهن دال باٽي چورما (مڪمل ماني)، پنچرتنا دال ([[دال]])، پاپڊ رو ساگ (پاپڊ ڪيري)، کير سنگري (مقامي ڪري)، گٽي رو ساگ (مقامي ڪيري). اهو پڻ پنهنجي ناشتي لاءِ مشهور آهي جهڙوڪ بيڪانيري ڀجيا، مرچي بيڊا ۽ ڪنڊا ڪچوري (مقامي وينجن). ٻين مشهور ڀاڄين ۾ شامل آهن دال باٽي، مليدر اسپيشل لسي (لسي) ۽ لسون ڪي چٽني (گرم لہسن جو پيسٽ)، جوڌپور مان ماوا لسي، الور ڪا ماوا، پشڪر مان مالپاس ۽ بيڪانير کان رسگلا، ميواڙي مان ”پانيا“ ۽ ”گيريا“ شامل آهن. رياست جي مارواڙ علائقي ۾ پيدا ٿيل تصور مارواڙي ڀجناليا يا سبزي ريسٽورنٽ، اڄ به هندستان جي ڪيترن ئي حصن ۾ مليا آهن، جيڪي مارواڙي ماڻهن جي سبزي کاڌي پيش ڪن ٿا. تاريخ ان جو اثر غذا تي پڻ آهي ڇو ته راجپوتن گهڻو ڪري غير سبزي واري غذا کي ترجيح ڏني آهي جڏهن ته برهمڻ، جين، بشنو ۽ ٻين سبزي غذا کي ترجيح ڏني آهي. تنهن ڪري، رياست وٽ ٻنهي قسمن جي لذيذات جو بيشمار آهي.

== سماجي زندگي ==

== قبيلا ==

== ٻوليون ۽ چوڻيون ==

== هنر ۽ دستڪاري ==
[[File:A_carpet_seller_in_Jaipur.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:A_carpet_seller_in_Jaipur.jpg|thumb|جئپور ۾ قالين وڪڻندڙ]]
راجسٿان ڪپڙي، نيم قيمتي پٿرن ۽ دستڪاري جي ڪري مشهور آهي ۽ ان سان گڏ ان جي روايتي ۽ رنگ برنگي عام بالڊ آرٽ لاءِ. راجسٿاني فرنيچر پنهنجي پيچيده نقاشي ۽ روشن رنگن لاءِ مشهور آهي. بلاڪ پرنٽ، ٽائي ۽ ڊائي پرنٽ، باگارو پرنٽ، سانگنر پرنٽ ۽ [[زري]] ڪنگائي مشهور آهن. راجسٿاني ٽيڪسٽائيل جون شيون، دستڪاري، جواهر ۽ زيور، طول و عرض پٿر، زرعي ۽ کاڌي پيتي جون شيون ٺاهڻ ۾ ماهر آهن. مٿين پنج برآمداتي شيون جيڪي رياست راجسٿان مان برآمدات جي ٻن ٽين حصي ۾ حصو وٺن ٿيون، اهي آهن ٽيڪسٽائل (بشمول تيار ٿيل ڪپڙا) جواهر ۽ زيور، انجنيئرنگ سامان، ڪيميائي ۽ لاڳاپيل مصنوعات.&lt;ref name=&quot;pages 45-46&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.eximbankindia.in/Assets/pdf/research-on-states/Rajasthan.pdf|title=Exports from Rajasthan|website=EximbankIndia|access-date=26 August 2022}}&lt;/ref&gt; جئپور جي نيري برتن کي خاص طور تي نوٽ ڪيو وڃي ٿو. روايتي هنر ۽ هنر جي بحاليءَ لاءِ سيڙپڪاري کي راغب ڪرڻ لاءِ ۽ ثقافتي ورثي جي واڌاري لاءِ، راجسٿان ۾ پهرين دستي ڪرافٽ پاليسي جاري ڪئي وئي آهي. دستڪاري جي ترقيءَ جي وڏي صلاحيت تي.&lt;ref name=&quot;Development of handicrafts&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/rajasthans-first-handicraft-policy-focuses-on-investments-for-cultural-heritage/article66107901.ece|title=Rajasthan's handicraft policy|access-date=10 November 2022|ref=Attracting Investment}}&lt;/ref&gt;

انوخي ميوزيم آف هينڊ پرنٽنگ جو جشن ملهائي ٿو روايتي ڪاٺ جي بلاڪ ڪپڙي تي ڇپائي.

== فن تعمير ==


راجسٿان پنهنجي تاريخي قلعن، مندرن ۽ محلاتن (حويلين) لاءِ مشهور آهي، اهي سڀئي رياست ۾ سياحت جو هڪ وڏو ڪشش آهن.

=== مندر جي فن تعمير ===
جڏهن ته راجسٿان ۾ گپتا ۽ پوئين گپتا دور جا ڪيترائي مندر آهن، 7 صدي عيسويءَ کان پوءِ، فن تعمير هڪ نئين شڪل ۾ اڀري، جنهن کي گجرا-پرٽيهارا انداز سڏيو وڃي ٿو. هن طرز جا ڪجهه مشهور مندر اوسيان جا مندر، چتور جو ڪنڀشياما مندر، بارولي جو مندر، ڪيرادو ۾ سوميشور مندر، سيڪر ۾ هرشناٿ مندر ۽ ناگدا جو سهسرا بهو مندر آهن.

10 صدي عيسويء کان 13 صدي عيسويء تائين، مندر جي فن تعمير جو هڪ نئون انداز ترقي ڪيو ويو، جيڪو سولنڪي انداز يا مارو-گرجرا انداز جي نالي سان مشهور آهي. چتور ۾ سماڌيشور مندر ۽ چندراوتي ۾ تباهه ٿيل مندر ان طرز جا مثال آهن.

اهو دور راجستان ۾ جين مندرن لاءِ به سونهري دور هو. هن دور جا ڪجهه مشهور مندر دلواڙ مندر ۽ ميرپور جو سروهي مندر آهن. هن دور جا جين مندر به پالي ضلعي ۾ سيواڙ، نادول، گهنيراؤ وغيره آهن.

14 صدي عيسويءَ کان پوءِ، ڪيترائي نوان مندر ٺهيا، جن ۾ مهاڪليشور مندر اُدي پور، جگديش مندر اُدي پور، ايڪلنگجي مندر، امري جو جگت شرومني مندر، ۽ راڻڪپور جين مندر شامل آهن.

=== راجستان جا قلعا ===

* [[امبر قلعو|امير قلعو]] ، امير ، جئپور
* بالا قلعه ، الور
* [[ٻارمير|باڙمير]] جو قلعو ، [[ٻارمير|باڙمير]]
* چتور جو قلعو ، چتور ڳڙهه
* گاگرن جو قلعو ، جھالاوان
* گگور جو قلعو ، باران
* [[جئي ڳڙهه جو قلعو|جيئي ڳڙهه جو قلعو]] ، جئپور
* [[جيسلمير قلعو|جيسلمير جو قلعو]] ، [[جيسلمير]]
* جلور جو قلعو ، جلور
* جھالاوان جو قلعو ، جھالاوان
* جونا قلعو ۽ مندر، بارمير
* جوناگڑھ قلعو ، [[بيڪانير]]
* ڪنڌار قلعو، سوائي ماڌوپور
* ڪيجرلا قلعو، ڪيجرلا ، [[جوڌپور]]
* خمسار جو قلعو، ناگور
* ڪُمبل ڳڙهه جو قلعو، راجسمند
* لوهاڳڙهه جو قلعو، ڀارت پور
* مهراڻ ڳڙهه جو قلعو، [[جوڌپور]]
* ناگور جو قلعو ، ناگور
* [[قلعو نهرڳڙهه|نهر ڳڙهه قلعو]] ، جئپور
* نهر ڳڙهه جو قلعو ، باران
* نيمرانا قلعو محل، نيمرانا ، الور
* رنٿمبور قلعو ، سوائي ماڌوپور
* ڀنگڙ قلعو ، الور
* تارا ڳڙهه جو قلعو، اجمير
* [[تارا ڳڙهه جو قلعو|تارا ڳڙهه جو]] قلعو، بنڊي
* شير ڳڙهه جو قلعو ، باران
* سورج ڳڙهه جو قلعو ، سورج ڳڙهه
* ڀٽنر قلعو، هنومان ڳڙهه

=== راجستان جا محل ===

* الور شهر محل، الور
* امبر محل، امر ، جئپور
* بادل محل ، ڊنگ پور
* ڍولپور محل، ڍولپور
* فتح پرڪاش محل، چتور ڳڙهه
* گجنر محل ۽ ڍنڍ، [[بيڪانير]]
* جگ مندر ، اُدي پور
* جگمندر محل، ڪوٽا
* شهر محل ، جئپور
* جل محل ، جئپور
* جونا محل، ڊنگ پور
* ڍنڍ محل ، Udaipur
* لال ڳڙهه محل ۽ عجائب گھر، [[بيڪانير]]
* لڪشمي نواس محل، [[بيڪانير]]
* من محل ، پشڪر
* مندر محل، [[جيسلمير]]
* مون سون محل ، ادي پور
* موتي ڊونگري، الور
* موتي ڊونگري، جئپور
* موتي محل، [[جوڌپور]]
* نٿمل جي حويلي، [[جيسلمير]]
* پتون جي حويلي، [[جيسلمير]]
* ڦول محل، [[جوڌپور]]
* راج مندر، بانسوارا
* رامپوريا حويلي، [[بيڪانير]]
* رانا ڪنڀا محل، چتور گڑھ
* راڻي پدمني جو محل، چتور ڳڙهه
* راڻيسر پدمسر، [[جوڌپور]]
* رتن سنگهه محل، چتور ڳڙهه
* سليم سنگهه جي حويلي، [[جيسلمير]]
* سردار سمند ڍنڍ ۽ محل، [[جوڌپور]]
* شيش محل، [[جوڌپور]]
* سسوديا راڻي محل ۽ باغ، جيپور
* سُک محل ، بُنڊي
* سنهري ڪوٺي، سوائي ماڌوپور
* اُدائي بلاس محل، ڊنگرپور
* شهر محل، ادي پور
* عميد ڀون محل ، [[جوڌپور]]

== مذهب ==
راجسٿان هندستان جي سڀني وڏن مذهبن جو گهر آهي. هندو آبادي جو 90.63 سيڪڙو آهن. باقي آبادي ۾ مسلمان (7.10%)، سک (1.27%) ۽ جين (1%) آهن.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-01.html|title=Population By Religious Community|website=Consensus of India|publisher=Government of India|access-date=16 February 2017}}&lt;/ref&gt;

=== تھوار ===


مکيه مذهبي تھوار ديپاولي، هولي، گنگور، تيج، گوگاجي، مڪر [[سنڪرانتي]] ۽ جنماشٽمي آهن جيئن ته مکيه مذهب [[هندوڌرم|هندويت]] آهي.

راجستان جي جيسلمير ۾ ريگستاني ميلو سال ۾ هڪ ڀيرو سياري دوران ملهايو ويندو آهي. ريگستان جا ماڻهو بهادري، رومانس ۽ الميي جا گيت رقص ڪن ٿا. هتي ميلا لڳندا آهن جن ۾ نانگن جي جادوگرن، ڪٺ پتلين، اکروبيٽس ۽ لوڪ فنڪارن جو ميلو لڳندو آهي. هن ميلي ۾ اُٺ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.

=== مذهبي هم آهنگي ===


راجستان ۾ وڌيڪ مشهور هندو بزرگ آهن، جن مان گهڻا ڀڪتي دور جا آهن.

راجسٿاني بزرگ سڀني ذاتين مان آهن؛ مهارشي نول رام ۽ عميد لڪشمن ↵مهاراج ڀنگي هئا، ڪرتا رام مهاراج هڪ شودر هو، سندرداس هڪ ويش هو، ۽ ميرابائي ۽ رام ديوجي راجپوت هئا. پٺتي پيل ذات وارا نايڪس بابا رام ديوجي فرقي لاءِ داستان يا عقيدت جي موسيقي (يا ”ڀجن“) جي حيثيت رکن ٿا.

سڀ کان وڌيڪ مشهور هندو ديوتا سوريا، ڪرشن ۽ رام آهن.

راجستان مان جديد دور جا مشهور بزرگ ڪريا يوگا جا پراميوگيشور سري ديوپوريجي ۽ سوامي ستيانند ڪريا يوگا، ڪنڊليني يوگا، منتر يوگا ۽ لايا يوگا جا ماسٽر آهن. راجسٿان ۾ هندن ۽ مسلمانن کي گڏ ڪري خدا جي عبادت ڪرڻ لاءِ هڪ وڏي تحريڪ هئي. بابا رام ديوجي کي مسلمان به ايترو ئي پسند ڪندا هئا، جيترو هندن ۾.

راجستاني ماڻهو اڪثر [[مارواڙي ٻولي]] ڳالهائيندا آهن.

سنت دادو ديال هڪ مشهور شخصيت هو، جيڪو رام ۽ الله جي وحدت جي تبليغ ڪرڻ لاء گجرات کان راجسٿان آيو هو. سنت رجب راجسٿان ۾ پيدا ٿيل هڪ سنت هو، جيڪو دادو ديال جو شاگرد ٿيو ۽ هندو ۽ مسلمان خدا جي پوڄارين جي وچ ۾ اتحاد جو فلسفو پکيڙيو.

سينٽ ڪبير هڪ ٻيو مشهور شخصيت هو جنهن کي هندو ۽ مسلم برادرين کي گڏ ڪرڻ ۽ ان ڳالهه تي زور ڏنو ويو ته خدا جا ڪيترائي روپ آهن (مثال طور رام يا الله جي صورت ۾).

== حوالا ==

[[زمرو:راجستان جي ثقافت]]</text>
      <sha1>ella2ynmd91moptrahahze0l1l0gz9e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296948</id>
      <parentid>296947</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T20:26:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296948</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16255" sha1="4ue9kxhc3fvgb9mkrax7yu7kg1r8afb" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}


[[فائل:India_Rajasthan_locator_map.svg|thumb| [[ڀارت|هندستان]] جي [[نقشو|نقشي]] تي [[راجستان]] (تڪراري نقشو)]]
'''راجستان جي ثقافت''' ۾ ڪيتريون ئي فنڪشنل روايتون شامل آهن جيڪي قديم [[هندستاني]] طرز زندگي کي ظاهر ڪن ٿيون. هندستان جي هي تاريخي رياست پنهنجي امير ثقافت، روايت، ورثي ۽ يادگار سان سياحن ۽ سياحن کي راغب ڪري ٿي.

راجسٿان جي 74.9 سيڪڙو کان وڌيڪ آبادي سبزي خور آهي، جيڪا ان کي هندستاني رياست بڻائي ٿي جنهن ۾ سبزي خورن جي پهرين نمبر تي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.indiatoday.in/visualstories/information/top-5-indian-states-with-highest-vegetarian-population-139829-30-05-2024|title=Top 5 Indian States With Highest Vegetarian Population|date=2024-05-30|website=www.indiatoday.in|language=en|access-date=2024-10-28}}&lt;/ref&gt;

== موسيقي ۽ ناچ ==


جوڌپور جي [[گهومر]] ناچ ۽ جيسلمير جي ڪالبيليا ناچ کي عالمي شهرت حاصل ٿي. لوڪ موسيقي پڻ راجسٿاني ثقافت جو هڪ اهم حصو آهي. ڀوپا، چانگ، تيراٽلي، غندر، ڪڇيگھوري، تيجاجي ۽ پارٿ ناچ روايتي راجسٿاني ثقافت جا مثال آهن. لوڪ گيت عام طور تي ناٽڪ هوندا آهن جيڪي بهادريءَ جي ڪارنامن ۽ پيار جي ڪهاڻين سان لاڳاپيل هوندا آهن. ۽ مذهبي يا عقيدت گانا جيڪي ڀجن ۽ بيتن جي نالي سان سڃاتا وڃن ٿا (اڪثر موسيقي جي آلات جهڙوڪ ڍولڪ، ستار ۽ سارنگي سان گڏ) پڻ ڳايا ويندا آهن.

== ڪٺ پتلي ثقافت ==
ڪٺ پتلي ، هڪ روايتي تار جي ڪٺ پتلي ڪارڪردگي آهي، جيڪو راجسٿان جو آهي، ۽ راجسٿان ۾ ڳوٺن جي ميلن، مذهبي تہوار ۽ سماجي گڏجاڻين جي هڪ اهم خصوصيت آهي. ڪن عالمن جو خيال آهي ته ڪاٺپوتلي جو فن هزارين سال پراڻو آهي، جنهن جو ذڪر راجسٿاني لوڪ ڪهاڻين، ناٽڪن ۽ ​​لوڪ گيتن ۾ به ملي ٿو. ساڳيءَ طرح جا ڇنڊا پوپٽ اولهه بنگال ۾ به ملي سگهن ٿا.

اهو مڃيو وڃي ٿو ته ڪاٺپوتلي 1500 سال اڳ قبائلي راجسٿاني ڀٽ برادريءَ پاران ايجاد ڪيل تارن جي مارونيٽ آرٽ جي طور تي شروع ٿيو. حوالو گهربل [حوالہ گهربل] عالمن جو خيال آهي ته لوڪ ڪهاڻيون قديم راجسٿاني قبائلي ماڻهن جي طرز زندگي کي بيان ڪن ٿيون. ڪاٺپوتلي فن شايد موجوده ناگور ضلعي ۽ ان جي ڀرپاسي وارن علائقن مان پيدا ٿيو هجي. راجسٿاني بادشاهن ۽ اميرن ڪاٺپوتلي جي فن جي ترغيب ڏني. گذريل 500 سالن کان، ان کي بادشاهن ۽ خوشحال خاندانن جي سرپرستي جي نظام جي حمايت حاصل هئي. ڪٿ پوتلي جا عاشق فنڪارن جي مدد ڪندا، بدلي ۾ فنڪارن جي سرپرستن جي ابن ڏاڏن جا گيت ڳائي. ڀٽ برادريءَ جي دعويٰ آهي ته سندن ابن ڏاڏن شاهي خاندانن لاءِ پرفارم ڪيو، راجسٿان جي حڪمرانن کان عزت ۽ وقار حاصل ڪيو.

== راجستان جو کاڌو ==
راجستاني کاڌو مختلف عنصرن کان متاثر ٿيو جيئن ان جي رهاڪن جي جنگي طرز زندگي، خشڪ علائقي ۾ اجزاء جي دستيابي ۽ سمپرديا جي هندو مندر جي روايتن جهڙوڪ پشتمرگ ۽ رامانندي. کاڌو جيڪو ڪيترن ئي ڏينهن تائين رهي سگهي ۽ بغير گرم ڪرڻ جي کائي سگهجي، ترجيح ڏني وئي. پاڻيءَ جي کوٽ ۽ تازين سائي ڀاڄين جو اثر پچائڻ تي پيو. دستخطي راجسٿاني وينجن ۾ شامل آهن دال باٽي چورما (مڪمل ماني)، پنچرتنا دال ([[دال]])، پاپڊ رو ساگ (پاپڊ ڪيري)، کير سنگري (مقامي ڪري)، گٽي رو ساگ (مقامي ڪيري). اهو پڻ پنهنجي ناشتي لاءِ مشهور آهي جهڙوڪ بيڪانيري ڀجيا، مرچي بيڊا ۽ ڪنڊا ڪچوري (مقامي وينجن). ٻين مشهور ڀاڄين ۾ شامل آهن دال باٽي، مليدر اسپيشل لسي (لسي) ۽ لسون ڪي چٽني (گرم لہسن جو پيسٽ)، جوڌپور مان ماوا لسي، الور ڪا ماوا، پشڪر مان مالپاس ۽ بيڪانير کان رسگلا، ميواڙي مان ”پانيا“ ۽ ”گيريا“ شامل آهن. رياست جي مارواڙ علائقي ۾ پيدا ٿيل تصور مارواڙي ڀجناليا يا سبزي ريسٽورنٽ، اڄ به هندستان جي ڪيترن ئي حصن ۾ مليا آهن، جيڪي مارواڙي ماڻهن جي سبزي کاڌي پيش ڪن ٿا. تاريخ ان جو اثر غذا تي پڻ آهي ڇو ته راجپوتن گهڻو ڪري غير سبزي واري غذا کي ترجيح ڏني آهي جڏهن ته برهمڻ، جين، بشنو ۽ ٻين سبزي غذا کي ترجيح ڏني آهي. تنهن ڪري، رياست وٽ ٻنهي قسمن جي لذيذات جو بيشمار آهي.

== سماجي زندگي ==

== قبيلا ==

== ٻوليون ۽ چوڻيون ==

== هنر ۽ دستڪاري ==
[[File:A_carpet_seller_in_Jaipur.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:A_carpet_seller_in_Jaipur.jpg|thumb|جئپور ۾ قالين وڪڻندڙ]]
راجسٿان ڪپڙي، نيم قيمتي پٿرن ۽ دستڪاري جي ڪري مشهور آهي ۽ ان سان گڏ ان جي روايتي ۽ رنگ برنگي عام بالڊ آرٽ لاءِ. راجسٿاني فرنيچر پنهنجي پيچيده نقاشي ۽ روشن رنگن لاءِ مشهور آهي. بلاڪ پرنٽ، ٽائي ۽ ڊائي پرنٽ، باگارو پرنٽ، سانگنر پرنٽ ۽ [[زري]] ڪنگائي مشهور آهن. راجسٿاني ٽيڪسٽائيل جون شيون، دستڪاري، جواهر ۽ زيور، طول و عرض پٿر، زرعي ۽ کاڌي پيتي جون شيون ٺاهڻ ۾ ماهر آهن. مٿين پنج برآمداتي شيون جيڪي رياست راجسٿان مان برآمدات جي ٻن ٽين حصي ۾ حصو وٺن ٿيون، اهي آهن ٽيڪسٽائل (بشمول تيار ٿيل ڪپڙا) جواهر ۽ زيور، انجنيئرنگ سامان، ڪيميائي ۽ لاڳاپيل مصنوعات.&lt;ref name=&quot;pages 45-46&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.eximbankindia.in/Assets/pdf/research-on-states/Rajasthan.pdf|title=Exports from Rajasthan|website=EximbankIndia|access-date=26 August 2022}}&lt;/ref&gt; جئپور جي نيري برتن کي خاص طور تي نوٽ ڪيو وڃي ٿو. روايتي هنر ۽ هنر جي بحاليءَ لاءِ سيڙپڪاري کي راغب ڪرڻ لاءِ ۽ ثقافتي ورثي جي واڌاري لاءِ، راجسٿان ۾ پهرين دستي ڪرافٽ پاليسي جاري ڪئي وئي آهي. دستڪاري جي ترقيءَ جي وڏي صلاحيت تي.&lt;ref name=&quot;Development of handicrafts&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thehindu.com/news/national/other-states/rajasthans-first-handicraft-policy-focuses-on-investments-for-cultural-heritage/article66107901.ece|title=Rajasthan's handicraft policy|access-date=10 November 2022|ref=Attracting Investment}}&lt;/ref&gt;

انوخي ميوزيم آف هينڊ پرنٽنگ جو جشن ملهائي ٿو روايتي ڪاٺ جي بلاڪ ڪپڙي تي ڇپائي.

== فن تعمير ==


راجسٿان پنهنجي تاريخي قلعن، مندرن ۽ محلاتن (حويلين) لاءِ مشهور آهي، اهي سڀئي رياست ۾ سياحت جو هڪ وڏو ڪشش آهن.

=== مندر جي فن تعمير ===
جڏهن ته راجسٿان ۾ گپتا ۽ پوئين گپتا دور جا ڪيترائي مندر آهن، 7 صدي عيسويءَ کان پوءِ، فن تعمير هڪ نئين شڪل ۾ اڀري، جنهن کي گجرا-پرٽيهارا انداز سڏيو وڃي ٿو. هن طرز جا ڪجهه مشهور مندر اوسيان جا مندر، چتور جو ڪنڀشياما مندر، بارولي جو مندر، ڪيرادو ۾ سوميشور مندر، سيڪر ۾ هرشناٿ مندر ۽ ناگدا جو سهسرا بهو مندر آهن.

10 صدي عيسويء کان 13 صدي عيسويء تائين، مندر جي فن تعمير جو هڪ نئون انداز ترقي ڪيو ويو، جيڪو سولنڪي انداز يا مارو-گرجرا انداز جي نالي سان مشهور آهي. چتور ۾ سماڌيشور مندر ۽ چندراوتي ۾ تباهه ٿيل مندر ان طرز جا مثال آهن.

اهو دور راجستان ۾ جين مندرن لاءِ به سونهري دور هو. هن دور جا ڪجهه مشهور مندر دلواڙ مندر ۽ ميرپور جو سروهي مندر آهن. هن دور جا جين مندر به پالي ضلعي ۾ سيواڙ، نادول، گهنيراؤ وغيره آهن.

14 صدي عيسويءَ کان پوءِ، ڪيترائي نوان مندر ٺهيا، جن ۾ مهاڪليشور مندر اُدي پور، جگديش مندر اُدي پور، ايڪلنگجي مندر، امري جو جگت شرومني مندر، ۽ راڻڪپور جين مندر شامل آهن.

=== راجستان جا قلعا ===

* [[امبر قلعو|امير قلعو]] ، امير ، جئپور
* بالا قلعه ، الور
* [[ٻارمير|باڙمير]] جو قلعو ، [[ٻارمير|باڙمير]]
* چتور جو قلعو ، چتور ڳڙهه
* گاگرن جو قلعو ، جھالاوان
* گگور جو قلعو ، باران
* [[جئي ڳڙهه جو قلعو|جيئي ڳڙهه جو قلعو]] ، جئپور
* [[جيسلمير قلعو|جيسلمير جو قلعو]] ، [[جيسلمير]]
* جلور جو قلعو ، جلور
* جھالاوان جو قلعو ، جھالاوان
* جونا قلعو ۽ مندر، بارمير
* جوناگڑھ قلعو ، [[بيڪانير]]
* ڪنڌار قلعو، سوائي ماڌوپور
* ڪيجرلا قلعو، ڪيجرلا ، [[جوڌپور]]
* خمسار جو قلعو، ناگور
* ڪُمبل ڳڙهه جو قلعو، راجسمند
* لوهاڳڙهه جو قلعو، ڀارت پور
* مهراڻ ڳڙهه جو قلعو، [[جوڌپور]]
* ناگور جو قلعو ، ناگور
* [[قلعو نهرڳڙهه|نهر ڳڙهه قلعو]] ، جئپور
* نهر ڳڙهه جو قلعو ، باران
* نيمرانا قلعو محل، نيمرانا ، الور
* رنٿمبور قلعو ، سوائي ماڌوپور
* ڀنگڙ قلعو ، الور
* تارا ڳڙهه جو قلعو، اجمير
* [[تارا ڳڙهه جو قلعو|تارا ڳڙهه جو]] قلعو، بنڊي
* شير ڳڙهه جو قلعو ، باران
* سورج ڳڙهه جو قلعو ، سورج ڳڙهه
* ڀٽنر قلعو، هنومان ڳڙهه

=== راجستان جا محل ===

* الور شهر محل، الور
* امبر محل، امر ، جئپور
* بادل محل ، ڊنگ پور
* ڍولپور محل، ڍولپور
* فتح پرڪاش محل، چتور ڳڙهه
* گجنر محل ۽ ڍنڍ، [[بيڪانير]]
* جگ مندر ، اُدي پور
* جگمندر محل، ڪوٽا
* شهر محل ، جئپور
* جل محل ، جئپور
* جونا محل، ڊنگ پور
* ڍنڍ محل ، Udaipur
* لال ڳڙهه محل ۽ عجائب گھر، [[بيڪانير]]
* لڪشمي نواس محل، [[بيڪانير]]
* من محل ، پشڪر
* مندر محل، [[جيسلمير]]
* مون سون محل ، ادي پور
* موتي ڊونگري، الور
* موتي ڊونگري، جئپور
* موتي محل، [[جوڌپور]]
* نٿمل جي حويلي، [[جيسلمير]]
* پتون جي حويلي، [[جيسلمير]]
* ڦول محل، [[جوڌپور]]
* راج مندر، بانسوارا
* رامپوريا حويلي، [[بيڪانير]]
* رانا ڪنڀا محل، چتور گڑھ
* راڻي پدمني جو محل، چتور ڳڙهه
* راڻيسر پدمسر، [[جوڌپور]]
* رتن سنگهه محل، چتور ڳڙهه
* سليم سنگهه جي حويلي، [[جيسلمير]]
* سردار سمند ڍنڍ ۽ محل، [[جوڌپور]]
* شيش محل، [[جوڌپور]]
* سسوديا راڻي محل ۽ باغ، جيپور
* سُک محل ، بُنڊي
* سنهري ڪوٺي، سوائي ماڌوپور
* اُدائي بلاس محل، ڊنگرپور
* شهر محل، ادي پور
* عميد ڀون محل ، [[جوڌپور]]

== مذهب ==
راجسٿان هندستان جي سڀني وڏن مذهبن جو گهر آهي. هندو آبادي جو 90.63 سيڪڙو آهن. باقي آبادي ۾ مسلمان (7.10%)، سک (1.27%) ۽ جين (1%) آهن.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.censusindia.gov.in/2011census/C-01.html|title=Population By Religious Community|website=Consensus of India|publisher=Government of India|access-date=16 February 2017}}&lt;/ref&gt;

=== تھوار ===


مکيه مذهبي تھوار ديپاولي، هولي، گنگور، تيج، گوگاجي، مڪر [[سنڪرانتي]] ۽ جنماشٽمي آهن جيئن ته مکيه مذهب [[هندوڌرم|هندويت]] آهي.

راجستان جي جيسلمير ۾ ريگستاني ميلو سال ۾ هڪ ڀيرو سياري دوران ملهايو ويندو آهي. ريگستان جا ماڻهو بهادري، رومانس ۽ الميي جا گيت رقص ڪن ٿا. هتي ميلا لڳندا آهن جن ۾ نانگن جي جادوگرن، ڪٺ پتلين، اکروبيٽس ۽ لوڪ فنڪارن جو ميلو لڳندو آهي. هن ميلي ۾ اُٺ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.

=== مذهبي هم آهنگي ===


راجستان ۾ وڌيڪ مشهور هندو بزرگ آهن، جن مان گهڻا ڀڪتي دور جا آهن.

راجسٿاني بزرگ سڀني ذاتين مان آهن؛ مهارشي نول رام ۽ عميد لڪشمن ↵مهاراج ڀنگي هئا، ڪرتا رام مهاراج هڪ شودر هو، سندرداس هڪ ويش هو، ۽ ميرابائي ۽ رام ديوجي راجپوت هئا. پٺتي پيل ذات وارا نايڪس بابا رام ديوجي فرقي لاءِ داستان يا عقيدت جي موسيقي (يا ”ڀجن“) جي حيثيت رکن ٿا.

سڀ کان وڌيڪ مشهور هندو ديوتا سوريا، ڪرشن ۽ رام آهن.

راجستان مان جديد دور جا مشهور بزرگ ڪريا يوگا جا پراميوگيشور سري ديوپوريجي ۽ سوامي ستيانند ڪريا يوگا، ڪنڊليني يوگا، منتر يوگا ۽ لايا يوگا جا ماسٽر آهن. راجسٿان ۾ هندن ۽ مسلمانن کي گڏ ڪري خدا جي عبادت ڪرڻ لاءِ هڪ وڏي تحريڪ هئي. بابا رام ديوجي کي مسلمان به ايترو ئي پسند ڪندا هئا، جيترو هندن ۾.

راجستاني ماڻهو اڪثر [[مارواڙي ٻولي]] ڳالهائيندا آهن.

سنت دادو ديال هڪ مشهور شخصيت هو، جيڪو رام ۽ الله جي وحدت جي تبليغ ڪرڻ لاء گجرات کان راجسٿان آيو هو. سنت رجب راجسٿان ۾ پيدا ٿيل هڪ سنت هو، جيڪو دادو ديال جو شاگرد ٿيو ۽ هندو ۽ مسلمان خدا جي پوڄارين جي وچ ۾ اتحاد جو فلسفو پکيڙيو.

سينٽ ڪبير هڪ ٻيو مشهور شخصيت هو جنهن کي هندو ۽ مسلم برادرين کي گڏ ڪرڻ ۽ ان ڳالهه تي زور ڏنو ويو ته خدا جا ڪيترائي روپ آهن (مثال طور رام يا الله جي صورت ۾).

== حوالا ==

[[زمرو:راجستان جي ثقافت]]</text>
      <sha1>4ue9kxhc3fvgb9mkrax7yu7kg1r8afb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زري</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80584</id>
    <revision>
      <id>296949</id>
      <timestamp>2024-11-19T20:42:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1256345900|Zari]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296949</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11448" sha1="p8nruo4sso7fkhloioeb9ikhrwtg8ds" xml:space="preserve">[[فائل:'Sari'_from_Varanasi_(north-central_India),_silk_and_gold-wrapped_silk_yarn_with_supplementary_weft_brocade.jpg|کاٻو|thumb|250x250 عڪسلون| [[واراناسي]] (بنارس) جي ’ بنارسي ساڙي ‘، ريشم ۽ سون سان ويڙهيل ريشمي سوت، اضافي ويفٽ بروڪيڊ (زري) سان.]]
زري (يا جري) روايتي طور تي سون يا چانديءَ مان ٺهيل هڪ ڌاڳو آهي، جيڪو روايتي هندستاني، بنگلاديشي ۽ پاڪستاني ڪپڙن ۾ استعمال ٿيندو آهي، خاص ڪري ساڙين وغيره &lt;ref&gt;{{cite book|title=The sari: styles, patterns, history, techniques|author=Linda Lynton|publisher=H.N. Abrams|year=1995|isbn=0-8109-4461-8}}&lt;/ref&gt;.۾ بروڪيڊ جي طور تي. هي ڌاڳو، بنيادي طور تي ريشم جي ڪپڙي ۾ ونڊيو ويندو آهي، جنهن کي زردوزي چئبو آهي. زري مغل دور ۾ مشهور هئي. سورت جي بندرگاهه کي مڪي جي زيارت جي رستي سان ڳنڍيو ويو، جيڪو هندستان ۾ هن قديم هنر کي ٻيهر متعارف ڪرائڻ جو هڪ اهم ڪارڻ هو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.yourlibaas.com/blogs/fashion/10-traditional-embroideries-of-india|title=Traditional Embroideries|last=Lall|first=Anusha|date=20 July 2020|website=yourlibaas|access-date=23 Jul 2020}}&lt;/ref&gt;

زري اڪثر ريشمي ساڙھن ۽ گرارن ۾ مکيه آرائشي مواد آهي. اهو ريشم مان ٺهيل ٻين ڪپڙن ۾ پڻ استعمال ٿيندو آهي، جهڙوڪ لينگس (اسڪرٽ)، چوليس (بلاؤز)، ڪڙتا ۽ ڌوتي.
[[فائل:Zari_Worker_from_Kolkatta.jpg|thumb| زري جو ڪم]]

== پيداوار ==
[[فائل:Sari_from_India_(probably_Benares),_late_19th_or_early_20th_century,_silk_with_metallic_thread,_HAA.jpg|thumb|471x471 عڪسلون| هندستان جي ساڙھي (شايد بنارس)، 19هين صديءَ جي آخر يا 20هين صديءَ جي شروعات، ڌاتوءَ واري ڌاڳي سان ريشم (زري)]]
لفظ جو اشتقاق جڙ فارسي آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.abuhaleeqa.net/m_s_data/data/bisht.htm|title=البشت في الخليج العربي|website=www.abuhaleeqa.net}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.desiroyale.com/blogs/news/36505345-the-fascinating-heritage-of-zardozi-embroidery|title=The fascinating heritage of Zardozi Embroidery|last=Royale|first=Desi}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CsatóIsaksson2005&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=qdA1K3E66UgC&amp;q=zari+persian+gold+thread&amp;pg=PA175|title=Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case Studies from Iranian, Semitic and Turkic|author1=Éva Ágnes Csató|author2=Bo Isaksson|author3=Carina Jahani|publisher=Psychology Press|year=2005|isbn=978-0-415-30804-5|page=175}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Stevenson2010&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=anecAQAAQBAJ&amp;q=zari+persian+gold+thread&amp;pg=PA2064|title=Oxford Dictionary of English|author=Angus Stevenson|date=19 August 2010|publisher=OUP Oxford|isbn=978-0-19-957112-3|page=2064}}&lt;/ref&gt;

زري بنيادي طور تي ٿلهي ڌاڳي جو هڪ بروڪيڊ آهي جنهن جو مطلب آهي بنائي ۽ ڪنگائي. اهو وائنڊنگ يا ريپنگ (ڍڪڻ) ذريعي ٺاهيو ويندو آهي هڪ فليٽ ٿيل ڌاتو واري پٽي جيڪا خالص سون، چاندي يا سلِٽ ميٽيلائيزڊ پاليسٽر فلم مان ٺهيل آهي، بنيادي يارن تي، عام طور تي خالص ريشم، ويسڪوز، ڪپهه، نائلون، پاليسٽر، پي پي، مونو/ملٽي فليمينٽ مان. ، تار، وغيره. اڄڪلهه، ان کي وسيع طور تي ٽن قسمن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. حقيقي زري، نقلي زري، ۽ دھاتي زري.

حقيقي زري سٺي چانديءَ مان ٺاهي ويندي آهي يا سون جو ڌاڳو چانديءَ يا سون جي مصرع مان ٺاهيو ويندو آهي، جنهن کي برابر دٻاءُ هيٺان گھمائيندڙ رولرس جي هيٺان لنگهي ويندو آهي. چانديءَ جا چٽيل ڌاڙا بنيادي يارن تي زخم هوندا آهن جيڪي عام طور تي ريشم مان ٺهيل هوندا آهن. ريشمي ۽ چانديءَ جي ڌاڙن سان گڏ اهي اسپول اليڪٽروپليٽنگ لاءِ اڳتي وڌا ويندا آهن. ٿريڊن کي پوءِ اليڪٽروپليٽنگ جي عمل سان سون سان مٿي ڪيو ويندو آهي. ٻرندڙ ڌاڙن جي چمڪ انهن کي روشنيءَ مان گذرڻ سان وڌيڪ وڌايو ويندو آهي. اهي سلسلا وري هڪ ريل تي زخم آهن.

قديم زماني ۾، جڏهن قيمتي ڌات سستي ۽ آساني سان دستياب هئي، [حوالہ گهربل] صرف حقيقي زري ڌاڙا پيدا ڪيا ويندا هئا. صنعتي انقلاب ۽ اليڪٽروپلاٽنگ جي عمل جي ايجاد جي ڪري، قيمتي ڌاتن جي قيمت گھٽائڻ لاءِ نقلي ٽيڪنڪ وجود ۾ آئي. جيئن ته سون ۽ چانديءَ کان پوءِ تانو سڀ کان وڌيڪ ڪمزور ۽ لچڪدار ڌاتو آهي، تيئن چانديءَ جي اليڪٽروپليٽ ٿيل ٽامي جي تار خالص چانديءَ جي جاءِ ورتي. مختلف جديد رنگ ۽ ڪيميڪل استعمال ڪيا وڃن ٿا خالص سون جي بدران سونهري رنگ پيدا ڪرڻ. مختلف جديد صنعتن ۾ وڏي گهرج سبب قيمتي ڌات ۽ ٽامي به مهانگو ٿي ويو. اهڙيء طرح، هڪ سستو ۽ پائيدار متبادل پيدا ڪيو ويو آهي غير خراب ملڪيت سان. سون، چاندي ۽ ٽامي وانگر روايتي دھاتن جي جاءِ تي ڌاتو زري رواج ۾ آيو. هي غير حقيقي جديد زري وزن ۾ هلڪي ۽ اڳئين ايڊيشن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ پائيدار آهي. انهي سان گڏ، ان ۾ ڳوڙها ۽ ڳنڍڻ جي مزاحمت جي ملڪيت جي ڳولا ڪئي وئي آهي.

نقلي زري تڏهن ٺاهي ويندي آهي جڏهن ٽامي جي تارن تان تانبا جي مصرع مان ٺاهيا ويندا آهن. ان کان پوءِ اهو ساڳيو عمل گذري ٿو، سواءِ هن صورت ۾، اهي چانديءَ سان اليڪٽروپليٽ ڪيا ويندا آهن ۽ پوءِ بنيادي يارن جي چوڌاري زخم، ۽ وريل هوندا آهن. هن قسم جي زري خالص زري جي ڀيٽ ۾ گهٽ قيمتي آهي، ڇاڪاڻ ته چانديء جي اليڪٽرروپليٽيڊ ٽامي وڌيڪ اقتصادي آهي.

ڌاتوءَ واري ساري آري جو جديد نسخو آهي ۽ اها روايتي ڌاتن جهڙوڪ سون، چاندي ۽ ٽامي کي مٽائي ٿي. اهو مزاحمتي، پائيدار ۽ وزن ۾ روشني آهي. اهو غير داغدار آهي ۽ ڪافي عرصي تائين پنهنجي چمڪ برقرار رکي ٿو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.redpolka.com/polkacoffee/Design/threads-of-gold-the-charm-of-india-zari-work|title=The History &amp; Manufacturing of Zari|last1=PolkaCoffee|first1=RedPolka|website=RedPolka.com|publisher=Repolka}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://kanwaljahan.wordpress.com/articles/process-of-thread-making/|title=Process of Thread Making|last1=Kanwal Jahan|first1=Process of Thread Making|date=8 January 2012|website=kanwaljahan.wordpress.com|publisher=Kanwal Jahan}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.discoveredindia.com/gujarat/culture-in-gujarat/arts-and-crafts-of-gujarat/textile/zari.htm|title=Zari|last1=Discovered India|first1=Zari|website=discoveredindia}}&lt;/ref&gt;

زري مختلف صورتن ۾ استعمال ٿئي ٿي جهڙوڪ زردوزي، ڪتاوڪي بيل، &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.craftandartisans.com/zari-zardozi-tinsel-embroidery.html|title=Katoki Bel|last1=It's all about Arts &amp; Crafts|first1=Craft and The Artisans|website=Craft and The Artisans}}&lt;/ref&gt; مڪيش، &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.utsav-pedia.com/traditional-embroidery-design-of-mukesh-or-mukeish/|title=Mukesh or Mukeish|last1=Mukesh or Mukeish|first1=Utsavpedia|website=Utsavpedia}}&lt;/ref&gt; ٽيلا يا ماروري ڪم، &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mytextilenotes.blogspot.in/2011/04/all-about-zari.html|title=Tilla or Marori Work|last1=All About Zari|first1=My Textile Notes|date=22 April 2011|website=My Textile Notes}}&lt;/ref&gt; گوٽا ڪم،&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cohands.in/handmadepages/book91.asp?t1=91&amp;lang=English|title=An Encyclopaedia on Crafts of India|last1=An Encyclopaedia on Crafts of India|first1=Handmade in India|website=CoHands}}&lt;/ref&gt; ۽ ڪناري ڪم.

هندستان جي اولهه سامونڊي ڪناري تي گجرات جي رياست ۾ سورت دنيا ۾ زري جي سڀني قسمن جي پيداوار ۾ سڀ کان وڏي پيداوار آهي، يعني ڌاڙا، ٿلهي، ليس، ربن، سرحد، ٽرم، فرينگ، ڪنڊ، ڪنڊونٽ، تار وغيره، زري ٺاهڻ جو فن. ڪيترن ئي صدين تائين پيء کان پٽ کي وراثت ۾ آهي. اهو هندستان جي حڪومت پاران قديم دستي طور تي تسليم ڪيو ويو آهي. مختلف برادرين ۽ ڪاريگرن جون عورتون زنجيرن، ڪنگائي، ڪروچنگ، بريڊنگ وغيره لاءِ زري تيار ڪن ٿيون. اضافي طور تي، ↵هندستان ۾ تقريباً 100,000 ٻار مزدور زري تيار ڪري رهيا آهن، ڪڏهن ڪڏهن (پر هميشه نه) قرض جي غلاميءَ يا ٻي صورت ۾ بغير معاوضي واري ڪم جي حالتن هيٺ.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dol.gov/agencies/ilab/reports/child-labor/list-of-products?combine=&amp;tid=All&amp;field_exp_good_target_id=All&amp;items_per_page=10&amp;order=name&amp;sort=asc&amp;page=3|title=List of Products Produced by Forced or Indentured Child Labor &amp;#124; U.S. Department of Labor}}&lt;/ref&gt;

== ڪالابتون ==
ڪالابٽون هڪ قديم اصطلاح آهي دھاتي ڌاڙن لاءِ، جهڙوڪ سون سان ڍڪيل ڌاڙا، جيڪي مختلف قسم جي بروڪيڊ ۽ ڪنگائي جي فن ۾ استعمال ٿيندا آهن.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=QqYIAAAAQAAJ&amp;q=Kalabattun&amp;pg=PA133|title=Various Census of India|date=1883|pages=138|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=vqua3eovs7kC&amp;q=Abrawan&amp;pg=PR16|title=Silk and Empire|last=King|first=Brenda M.|date=2005-09-03|publisher=Manchester University Press|isbn=978-0-7190-6700-6|pages=xvii|language=en}}&lt;/ref&gt;

== خالص زري جي ڪيفيت ==
زري جي 245 گرام کي هڪ نشان چئبو آهي. ان ۾ 191 گرام چاندي (78 سيڪڙو)، 51.55 گرام ريشم (21 سيڪڙو) ۽ 2.45 گرام سون (1 سيڪڙو) شامل آهن.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.dinamalar.com/news/tamil-nadu-district-news-kancheepuram/news/191603|title=அழிவை நோக்கி காஞ்சி பட்டு|last=|first=|date=2011-02-20|website=dinamalar.com|publisher=|access-date=2024-11-09|quote=}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:پاڪستاني لباس]]
[[زمرو:ھندستاني لباس]]</text>
      <sha1>p8nruo4sso7fkhloioeb9ikhrwtg8ds</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296950</id>
      <parentid>296949</parentid>
      <timestamp>2024-11-19T20:43:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296950</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11466" sha1="9ltkowbjbcl1zzomc6td7q2t5ql54f2" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}
[[فائل:'Sari'_from_Varanasi_(north-central_India),_silk_and_gold-wrapped_silk_yarn_with_supplementary_weft_brocade.jpg|کاٻو|thumb|250x250 عڪسلون| [[واراناسي]] (بنارس) جي ’ بنارسي ساڙي ‘، ريشم ۽ سون سان ويڙهيل ريشمي سوت، اضافي ويفٽ بروڪيڊ (زري) سان.]]
زري (يا جري) روايتي طور تي سون يا چانديءَ مان ٺهيل هڪ ڌاڳو آهي، جيڪو روايتي هندستاني، بنگلاديشي ۽ پاڪستاني ڪپڙن ۾ استعمال ٿيندو آهي، خاص ڪري ساڙين وغيره &lt;ref&gt;{{cite book|title=The sari: styles, patterns, history, techniques|author=Linda Lynton|publisher=H.N. Abrams|year=1995|isbn=0-8109-4461-8}}&lt;/ref&gt;.۾ بروڪيڊ جي طور تي. هي ڌاڳو، بنيادي طور تي ريشم جي ڪپڙي ۾ ونڊيو ويندو آهي، جنهن کي زردوزي چئبو آهي. زري مغل دور ۾ مشهور هئي. سورت جي بندرگاهه کي مڪي جي زيارت جي رستي سان ڳنڍيو ويو، جيڪو هندستان ۾ هن قديم هنر کي ٻيهر متعارف ڪرائڻ جو هڪ اهم ڪارڻ هو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.yourlibaas.com/blogs/fashion/10-traditional-embroideries-of-india|title=Traditional Embroideries|last=Lall|first=Anusha|date=20 July 2020|website=yourlibaas|access-date=23 Jul 2020}}&lt;/ref&gt;

زري اڪثر ريشمي ساڙھن ۽ گرارن ۾ مکيه آرائشي مواد آهي. اهو ريشم مان ٺهيل ٻين ڪپڙن ۾ پڻ استعمال ٿيندو آهي، جهڙوڪ لينگس (اسڪرٽ)، چوليس (بلاؤز)، ڪڙتا ۽ ڌوتي.
[[فائل:Zari_Worker_from_Kolkatta.jpg|thumb| زري جو ڪم]]

== پيداوار ==
[[فائل:Sari_from_India_(probably_Benares),_late_19th_or_early_20th_century,_silk_with_metallic_thread,_HAA.jpg|thumb|471x471 عڪسلون| هندستان جي ساڙھي (شايد بنارس)، 19هين صديءَ جي آخر يا 20هين صديءَ جي شروعات، ڌاتوءَ واري ڌاڳي سان ريشم (زري)]]
لفظ جو اشتقاق جڙ فارسي آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.abuhaleeqa.net/m_s_data/data/bisht.htm|title=البشت في الخليج العربي|website=www.abuhaleeqa.net}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.desiroyale.com/blogs/news/36505345-the-fascinating-heritage-of-zardozi-embroidery|title=The fascinating heritage of Zardozi Embroidery|last=Royale|first=Desi}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;CsatóIsaksson2005&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=qdA1K3E66UgC&amp;q=zari+persian+gold+thread&amp;pg=PA175|title=Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case Studies from Iranian, Semitic and Turkic|author1=Éva Ágnes Csató|author2=Bo Isaksson|author3=Carina Jahani|publisher=Psychology Press|year=2005|isbn=978-0-415-30804-5|page=175}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Stevenson2010&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=anecAQAAQBAJ&amp;q=zari+persian+gold+thread&amp;pg=PA2064|title=Oxford Dictionary of English|author=Angus Stevenson|date=19 August 2010|publisher=OUP Oxford|isbn=978-0-19-957112-3|page=2064}}&lt;/ref&gt;

زري بنيادي طور تي ٿلهي ڌاڳي جو هڪ بروڪيڊ آهي جنهن جو مطلب آهي بنائي ۽ ڪنگائي. اهو وائنڊنگ يا ريپنگ (ڍڪڻ) ذريعي ٺاهيو ويندو آهي هڪ فليٽ ٿيل ڌاتو واري پٽي جيڪا خالص سون، چاندي يا سلِٽ ميٽيلائيزڊ پاليسٽر فلم مان ٺهيل آهي، بنيادي يارن تي، عام طور تي خالص ريشم، ويسڪوز، ڪپهه، نائلون، پاليسٽر، پي پي، مونو/ملٽي فليمينٽ مان. ، تار، وغيره. اڄڪلهه، ان کي وسيع طور تي ٽن قسمن ۾ ورهائي سگهجي ٿو. حقيقي زري، نقلي زري، ۽ دھاتي زري.

حقيقي زري سٺي چانديءَ مان ٺاهي ويندي آهي يا سون جو ڌاڳو چانديءَ يا سون جي مصرع مان ٺاهيو ويندو آهي، جنهن کي برابر دٻاءُ هيٺان گھمائيندڙ رولرس جي هيٺان لنگهي ويندو آهي. چانديءَ جا چٽيل ڌاڙا بنيادي يارن تي زخم هوندا آهن جيڪي عام طور تي ريشم مان ٺهيل هوندا آهن. ريشمي ۽ چانديءَ جي ڌاڙن سان گڏ اهي اسپول اليڪٽروپليٽنگ لاءِ اڳتي وڌا ويندا آهن. ٿريڊن کي پوءِ اليڪٽروپليٽنگ جي عمل سان سون سان مٿي ڪيو ويندو آهي. ٻرندڙ ڌاڙن جي چمڪ انهن کي روشنيءَ مان گذرڻ سان وڌيڪ وڌايو ويندو آهي. اهي سلسلا وري هڪ ريل تي زخم آهن.

قديم زماني ۾، جڏهن قيمتي ڌات سستي ۽ آساني سان دستياب هئي، [حوالہ گهربل] صرف حقيقي زري ڌاڙا پيدا ڪيا ويندا هئا. صنعتي انقلاب ۽ اليڪٽروپلاٽنگ جي عمل جي ايجاد جي ڪري، قيمتي ڌاتن جي قيمت گھٽائڻ لاءِ نقلي ٽيڪنڪ وجود ۾ آئي. جيئن ته سون ۽ چانديءَ کان پوءِ تانو سڀ کان وڌيڪ ڪمزور ۽ لچڪدار ڌاتو آهي، تيئن چانديءَ جي اليڪٽروپليٽ ٿيل ٽامي جي تار خالص چانديءَ جي جاءِ ورتي. مختلف جديد رنگ ۽ ڪيميڪل استعمال ڪيا وڃن ٿا خالص سون جي بدران سونهري رنگ پيدا ڪرڻ. مختلف جديد صنعتن ۾ وڏي گهرج سبب قيمتي ڌات ۽ ٽامي به مهانگو ٿي ويو. اهڙيء طرح، هڪ سستو ۽ پائيدار متبادل پيدا ڪيو ويو آهي غير خراب ملڪيت سان. سون، چاندي ۽ ٽامي وانگر روايتي دھاتن جي جاءِ تي ڌاتو زري رواج ۾ آيو. هي غير حقيقي جديد زري وزن ۾ هلڪي ۽ اڳئين ايڊيشن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ پائيدار آهي. انهي سان گڏ، ان ۾ ڳوڙها ۽ ڳنڍڻ جي مزاحمت جي ملڪيت جي ڳولا ڪئي وئي آهي.

نقلي زري تڏهن ٺاهي ويندي آهي جڏهن ٽامي جي تارن تان تانبا جي مصرع مان ٺاهيا ويندا آهن. ان کان پوءِ اهو ساڳيو عمل گذري ٿو، سواءِ هن صورت ۾، اهي چانديءَ سان اليڪٽروپليٽ ڪيا ويندا آهن ۽ پوءِ بنيادي يارن جي چوڌاري زخم، ۽ وريل هوندا آهن. هن قسم جي زري خالص زري جي ڀيٽ ۾ گهٽ قيمتي آهي، ڇاڪاڻ ته چانديء جي اليڪٽرروپليٽيڊ ٽامي وڌيڪ اقتصادي آهي.

ڌاتوءَ واري ساري آري جو جديد نسخو آهي ۽ اها روايتي ڌاتن جهڙوڪ سون، چاندي ۽ ٽامي کي مٽائي ٿي. اهو مزاحمتي، پائيدار ۽ وزن ۾ روشني آهي. اهو غير داغدار آهي ۽ ڪافي عرصي تائين پنهنجي چمڪ برقرار رکي ٿو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.redpolka.com/polkacoffee/Design/threads-of-gold-the-charm-of-india-zari-work|title=The History &amp; Manufacturing of Zari|last1=PolkaCoffee|first1=RedPolka|website=RedPolka.com|publisher=Repolka}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://kanwaljahan.wordpress.com/articles/process-of-thread-making/|title=Process of Thread Making|last1=Kanwal Jahan|first1=Process of Thread Making|date=8 January 2012|website=kanwaljahan.wordpress.com|publisher=Kanwal Jahan}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.discoveredindia.com/gujarat/culture-in-gujarat/arts-and-crafts-of-gujarat/textile/zari.htm|title=Zari|last1=Discovered India|first1=Zari|website=discoveredindia}}&lt;/ref&gt;

زري مختلف صورتن ۾ استعمال ٿئي ٿي جهڙوڪ زردوزي، ڪتاوڪي بيل، &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.craftandartisans.com/zari-zardozi-tinsel-embroidery.html|title=Katoki Bel|last1=It's all about Arts &amp; Crafts|first1=Craft and The Artisans|website=Craft and The Artisans}}&lt;/ref&gt; مڪيش، &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.utsav-pedia.com/traditional-embroidery-design-of-mukesh-or-mukeish/|title=Mukesh or Mukeish|last1=Mukesh or Mukeish|first1=Utsavpedia|website=Utsavpedia}}&lt;/ref&gt; ٽيلا يا ماروري ڪم، &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://mytextilenotes.blogspot.in/2011/04/all-about-zari.html|title=Tilla or Marori Work|last1=All About Zari|first1=My Textile Notes|date=22 April 2011|website=My Textile Notes}}&lt;/ref&gt; گوٽا ڪم،&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.cohands.in/handmadepages/book91.asp?t1=91&amp;lang=English|title=An Encyclopaedia on Crafts of India|last1=An Encyclopaedia on Crafts of India|first1=Handmade in India|website=CoHands}}&lt;/ref&gt; ۽ ڪناري ڪم.

هندستان جي اولهه سامونڊي ڪناري تي گجرات جي رياست ۾ سورت دنيا ۾ زري جي سڀني قسمن جي پيداوار ۾ سڀ کان وڏي پيداوار آهي، يعني ڌاڙا، ٿلهي، ليس، ربن، سرحد، ٽرم، فرينگ، ڪنڊ، ڪنڊونٽ، تار وغيره، زري ٺاهڻ جو فن. ڪيترن ئي صدين تائين پيء کان پٽ کي وراثت ۾ آهي. اهو هندستان جي حڪومت پاران قديم دستي طور تي تسليم ڪيو ويو آهي. مختلف برادرين ۽ ڪاريگرن جون عورتون زنجيرن، ڪنگائي، ڪروچنگ، بريڊنگ وغيره لاءِ زري تيار ڪن ٿيون. اضافي طور تي، ↵هندستان ۾ تقريباً 100,000 ٻار مزدور زري تيار ڪري رهيا آهن، ڪڏهن ڪڏهن (پر هميشه نه) قرض جي غلاميءَ يا ٻي صورت ۾ بغير معاوضي واري ڪم جي حالتن هيٺ.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.dol.gov/agencies/ilab/reports/child-labor/list-of-products?combine=&amp;tid=All&amp;field_exp_good_target_id=All&amp;items_per_page=10&amp;order=name&amp;sort=asc&amp;page=3|title=List of Products Produced by Forced or Indentured Child Labor &amp;#124; U.S. Department of Labor}}&lt;/ref&gt;

== ڪالابتون ==
ڪالابٽون هڪ قديم اصطلاح آهي دھاتي ڌاڙن لاءِ، جهڙوڪ سون سان ڍڪيل ڌاڙا، جيڪي مختلف قسم جي بروڪيڊ ۽ ڪنگائي جي فن ۾ استعمال ٿيندا آهن.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=QqYIAAAAQAAJ&amp;q=Kalabattun&amp;pg=PA133|title=Various Census of India|date=1883|pages=138|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=vqua3eovs7kC&amp;q=Abrawan&amp;pg=PR16|title=Silk and Empire|last=King|first=Brenda M.|date=2005-09-03|publisher=Manchester University Press|isbn=978-0-7190-6700-6|pages=xvii|language=en}}&lt;/ref&gt;

== خالص زري جي ڪيفيت ==
زري جي 245 گرام کي هڪ نشان چئبو آهي. ان ۾ 191 گرام چاندي (78 سيڪڙو)، 51.55 گرام ريشم (21 سيڪڙو) ۽ 2.45 گرام سون (1 سيڪڙو) شامل آهن.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.dinamalar.com/news/tamil-nadu-district-news-kancheepuram/news/191603|title=அழிவை நோக்கி காஞ்சி பட்டு|last=|first=|date=2011-02-20|website=dinamalar.com|publisher=|access-date=2024-11-09|quote=}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:پاڪستاني لباس]]
[[زمرو:ھندستاني لباس]]</text>
      <sha1>9ltkowbjbcl1zzomc6td7q2t5ql54f2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Meryl Mallow</title>
    <ns>3</ns>
    <id>80585</id>
    <revision>
      <id>296952</id>
      <timestamp>2024-11-19T22:14:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>296952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="ikxaz1000aw3zyt72tm592pz2j5svma" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 22:14, 19 نومبر 2024 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>ikxaz1000aw3zyt72tm592pz2j5svma</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>فهيم شناس ڪاظمي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80586</id>
    <revision>
      <id>296955</id>
      <timestamp>2024-11-20T05:13:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arif80s</username>
        <id>5046</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: {{صندوق معلومات شخص}} {{Infobox writer  | name = ڊاڪٽر فهيم شناس ڪاظمي | image = | imagesize = 180px | caption =  | pseudonym =  | birth_name = فهيم اقبال | birth_date = {{birth date|1965|05|11}}ء | birth_place = [[نوابشاهه]]، [[سنڌ]]، [[پاڪستان]] | death_date =  | death_place =  | occupation = [[شاعر]]،  [[مصنف]]، [[مترجم]]، استاد   | nationality = {{Falg|Pakistan}}پاڪستان|پاڪ...</comment>
      <origin>296955</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4350" sha1="hyegis1x6hnum5lr6jwjfdan86kund7" xml:space="preserve">{{صندوق معلومات شخص}}
{{Infobox writer 
| name = ڊاڪٽر فهيم شناس ڪاظمي
| image =
| imagesize = 180px
| caption = 
| pseudonym = 
| birth_name = فهيم اقبال
| birth_date = {{birth date|1965|05|11}}ء
| birth_place = [[نوابشاهه]]، [[سنڌ]]، [[پاڪستان]]
| death_date = 
| death_place = 
| occupation = [[شاعر]]،  [[مصنف]]، [[مترجم]]، استاد  
| nationality = {{Falg|Pakistan}}[[پاڪستان|پاڪستاني]]
| religion = اسلام
| ethnicity = [[پنجابي]]
| language =[[اردو]]، [[سنڌي]]
| education = [[ماهر الفنیيت|ايم اي]] ([[اردو]])، [[پي ایڇ ڊي]] (اردو)
| alma_mater = [[سنڌ يونيورسٽي]]، [[علي ڳڙھ مسلم يونيورسٽي]] 
| doctoral_advisor = ڊاڪٽر شاداب احساني
| fields = 
| workplaces = سنڌ مسلم گورنمينٽ آرٽس ۽ ڪامرس ڪاليج ڪراچي
| genre = 
| subject = 
| notableworks = 
| influences = 
| influenced = 
| awards = جناح اوارڊ&lt;br/&gt;نشان سپاس
| signature = 
| website = 
| portaldisp = 
}}
'''ڊاڪٽر فهيم شناس ڪاظمي''' [[سنڌ]] جو شاعر، اديب، مترجم، صحافي ۽ استاد  آهي .11 مئي 1965ع تي، نوابشاهه ۾ ڄائو. سندس خانداني نسبت ضلعي چڪوال جي صوفي بزرگ شاهه شرف جي خاندان سان ملي ٿي. سنڌ يونيورسٽيءَ مان ايم.اي (اردو ادب) ڪرڻ کانپوءِ سنڌ مسلم گورنمينٽ آرٽس ۽ ڪامرس ڪاليج ڪراچيءَ ۾ ليڪچرر مقرر ٿيو، جتان ترقي ڪندي پروفيسر جي عهدي تي پهتو. 2015ع ۾ اردوءَ جي مشهور شاعر عزيز حامد مدني جي شخصيت ۽ فن جي موضوع تي ڊاڪٽر شاداب احساني جي نگرانيءَ ۾ مقالو لکي ڪراچي يونيورسٽيءَ مان  پي ايڇ ڊي جي ڊگري حاصل ڪئي.&lt;ref name=&quot;pakistanconnections.com&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.pakistanconnections.com/people/detail/730 |title=فہیم شناس کاظمی، '''پاکستانی کنیکشنز'''، برمنگھم برطانیہ |access-date=2017-03-25 |archive-date=2016-03-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160323194356/http://www.pakistanconnections.com/people/detail/730 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; 
جديد اردو نظم ۾ سندس سڃاڻپ نمايان آهي. سندس اردو شاعريءَ جا 3 مجموعا ”سارا جھان آئينه هي“ (1999ع)، ”خواب سي باهر“ (2009ع)، ”راهداري مين گونجتي نظم“ (2013ع) ڇپجي چُڪا آهن. اهڙيءَ طرح پاڻ سٺو مترجم به آهي. هن سنڌي ۽ ٻين ٻولين مان ترجما پڻ ڪيا آهن ته ڪجهه ڪتابن کي ترتيب ۽ ايڊٽ به ڪيو آهي، جن ۾: ”سنڌ ڪي آواز“ (جي. ايم سيد جو عدالتي بيان: 2002ع)، ”سارتر ڪي بيمثال افساني“ (2012ع)، ”سارتر ڪي مضامين“ (2012ع)، ”تيري عشق ني مالا مال ڪيا هي“ (صابر ظفر جي گيتن ۽ غزلن جو انتخاب:2004ع)، ”بوئي گل نالئه دل“ (شيخ اياز جي شاعري، جلد پهريون: 2010ع)، ”حلقئه ميري زنجير ڪا“ (شيخ اياز، جلد ٻيو: 2010ع)، ”زان پال سارتر ڪي انٽرويو“ (2016ع) شامل آهن. 
فهيم شناس ڪاظمي صحافت سان به لاڳاپيل رهيو آهي. هو سه ماهي ’اجرا‘ ڪراچي جو سب ايڊيٽر ۽ روزنامه ”جسارت“ ۽ روزنامه ”قومي اخبار“ ۾ ڪالم لکندو رهي ٿو. کيس ادبي خدمتن جي اعتراف طور ڪيترائي اوارڊ ۽ اعزاز ملي چُڪا آهن، جن ۾: ”آهٽ اوارڊ“ (بهترين شاعر: 2003ع)، ”جناح اوارڊ“ (بهترين شاعر ۽ نقاد: 2012ع)، ”نشان سپاس خانه فرهنگ ايران ڪراچي (2015ع) شامل آهن.

==حوالا==
{{حوالا}}

[[زمرو:ماهر تعليم]]
[[زمرو:سنڌي اديب]]
[[زمرو:سنڌي مصنف]]
[[زمرو:پاڪستاني ليکڪ]]
[[زمرو:سنڌ جون شخصيتون]]
[[زمرو:سنڌ جا تعليمي ماهر]]</text>
      <sha1>hyegis1x6hnum5lr6jwjfdan86kund7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296956</id>
      <parentid>296955</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T05:25:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Arif80s</username>
        <id>5046</id>
      </contributor>
      <origin>296956</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3271" sha1="q8syxuldqnokoq7dqxusftcqxmwt2jk" xml:space="preserve">{{صندوق معلومات شخص}}
'''ڊاڪٽر فهيم شناس ڪاظمي''' [[سنڌ]] جو شاعر، اديب، مترجم، صحافي ۽ استاد  آهي .11 مئي 1965ع تي، نوابشاهه ۾ ڄائو. سندس خانداني نسبت ضلعي چڪوال جي صوفي بزرگ شاهه شرف جي خاندان سان ملي ٿي. سنڌ يونيورسٽيءَ مان ايم.اي (اردو ادب) ڪرڻ کانپوءِ سنڌ مسلم گورنمينٽ آرٽس ۽ ڪامرس ڪاليج ڪراچيءَ ۾ ليڪچرر مقرر ٿيو، جتان ترقي ڪندي پروفيسر جي عهدي تي پهتو. 2015ع ۾ اردوءَ جي مشهور شاعر عزيز حامد مدني جي شخصيت ۽ فن جي موضوع تي ڊاڪٽر شاداب احساني جي نگرانيءَ ۾ مقالو لکي ڪراچي يونيورسٽيءَ مان  پي ايڇ ڊي جي ڊگري حاصل ڪئي.&lt;ref name=&quot;pakistanconnections.com&quot;&gt;{{Cite web |url=http://www.pakistanconnections.com/people/detail/730 |title=فہیم شناس کاظمی، '''پاکستانی کنیکشنز'''، برمنگھم برطانیہ |access-date=2017-03-25 |archive-date=2016-03-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160323194356/http://www.pakistanconnections.com/people/detail/730 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; 
جديد اردو نظم ۾ سندس سڃاڻپ نمايان آهي. سندس اردو شاعريءَ جا 3 مجموعا ”سارا جھان آئينه هي“ (1999ع)، ”خواب سي باهر“ (2009ع)، ”راهداري مين گونجتي نظم“ (2013ع) ڇپجي چُڪا آهن. اهڙيءَ طرح پاڻ سٺو مترجم به آهي. هن سنڌي ۽ ٻين ٻولين مان ترجما پڻ ڪيا آهن ته ڪجهه ڪتابن کي ترتيب ۽ ايڊٽ به ڪيو آهي، جن ۾: ”سنڌ ڪي آواز“ (جي. ايم سيد جو عدالتي بيان: 2002ع)، ”سارتر ڪي بيمثال افساني“ (2012ع)، ”سارتر ڪي مضامين“ (2012ع)، ”تيري عشق ني مالا مال ڪيا هي“ (صابر ظفر جي گيتن ۽ غزلن جو انتخاب:2004ع)، ”بوئي گل نالئه دل“ (شيخ اياز جي شاعري، جلد پهريون: 2010ع)، ”حلقئه ميري زنجير ڪا“ (شيخ اياز، جلد ٻيو: 2010ع)، ”زان پال سارتر ڪي انٽرويو“ (2016ع) شامل آهن. 
فهيم شناس ڪاظمي صحافت سان به لاڳاپيل رهيو آهي. هو سه ماهي ’اجرا‘ ڪراچي جو سب ايڊيٽر ۽ روزنامه ”جسارت“ ۽ روزنامه ”قومي اخبار“ ۾ ڪالم لکندو رهي ٿو. کيس ادبي خدمتن جي اعتراف طور ڪيترائي اوارڊ ۽ اعزاز ملي چُڪا آهن، جن ۾: ”آهٽ اوارڊ“ (بهترين شاعر: 2003ع)، ”جناح اوارڊ“ (بهترين شاعر ۽ نقاد: 2012ع)، ”نشان سپاس خانه فرهنگ ايران ڪراچي (2015ع) شامل آهن.

==حوالا==
{{حوالا}}

[[زمرو:ماهر تعليم]]
[[زمرو:سنڌي اديب]]
[[زمرو:سنڌي مصنف]]
[[زمرو:پاڪستاني ليکڪ]]
[[زمرو:سنڌ جون شخصيتون]]
[[زمرو:سنڌ جا تعليمي ماهر]]</text>
      <sha1>q8syxuldqnokoq7dqxusftcqxmwt2jk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:ستارا</title>
    <ns>100</ns>
    <id>80587</id>
    <revision>
      <id>296960</id>
      <timestamp>2024-11-20T06:08:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:رياضي]]</comment>
      <origin>296960</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="1ee4qpb2dna03tqn155l8bd4a83jcoi" xml:space="preserve">[[زمرو:رياضي]]</text>
      <sha1>1ee4qpb2dna03tqn155l8bd4a83jcoi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296962</id>
      <parentid>296960</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:13:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" sha1="j8vr98qca37h5v890h9rz625eknsq80" xml:space="preserve">[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>j8vr98qca37h5v890h9rz625eknsq80</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296963</id>
      <parentid>296962</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:14:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[باب:رياضي]] کي [[باب:ستارا]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>296962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" sha1="j8vr98qca37h5v890h9rz625eknsq80" xml:space="preserve">[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>j8vr98qca37h5v890h9rz625eknsq80</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296965</id>
      <parentid>296963</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:17:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296965</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2737" sha1="o68cu7tqevfs9av18vqick6zku3gi83" xml:space="preserve">{{Portal maintenance status|date=June 2018|subpages=keep}}
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;The&lt;/span&gt; Stars &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;Portal&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{smalldiv|1={{Portals browsebar}}}}__NOTOC__
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
| width=&quot;55%&quot; style=&quot;vertical-align:top;padding: 0; margin:0;&quot; | 
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header/2|title=&lt;big&gt;Introduction&lt;/big&gt;|noedit=yes|}}
{{Transclude lead excerpt| {{PAGENAME}} | paragraphs= | files=1}}
{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>o68cu7tqevfs9av18vqick6zku3gi83</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296966</id>
      <parentid>296965</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:20:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296966</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3098" sha1="ow1y8ci5lc2aijqi0xgxb22zjvxol4w" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;The&lt;/span&gt; Stars &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;Portal&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{smalldiv|1={{Portals browsebar}}}}__NOTOC__
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
| width=&quot;55%&quot; style=&quot;vertical-align:top;padding: 0; margin:0;&quot; | 
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header/2|title=&lt;big&gt;Introduction&lt;/big&gt;|noedit=yes|}}
{{Transclude lead excerpt| {{PAGENAME}} | paragraphs= | files=1}}
{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>ow1y8ci5lc2aijqi0xgxb22zjvxol4w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296967</id>
      <parentid>296966</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:24:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296967</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3029" sha1="sh59z55n1xnxcq1eu2uv1cbpb3ug86u" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;Portal&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
| width=&quot;55%&quot; style=&quot;vertical-align:top;padding: 0; margin:0;&quot; | 
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header/2|title=&lt;big&gt;Introduction&lt;/big&gt;|noedit=yes|}}
{{PAGENAME}}
{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>sh59z55n1xnxcq1eu2uv1cbpb3ug86u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296968</id>
      <parentid>296967</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:29:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296968</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3011" sha1="2toi0gs4x59eou7tjw3a7n2hemtdbcu" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;
☆&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
| width=&quot;55%&quot; style=&quot;vertical-align:top;padding: 0; margin:0;&quot; | 
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

|title=&lt;big&gt;تعارف&lt;/big&gt;|noedit=yes|}}
{{PAGENAME}}
{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>2toi0gs4x59eou7tjw3a7n2hemtdbcu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296969</id>
      <parentid>296968</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:31:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296969</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2997" sha1="4wbi8qlexzp5n49u05hgxudvc6sukw7" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;
☆&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
| width=&quot;55%&quot; style=&quot;vertical-align:top;padding: 0; margin:0;&quot; | 
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

|title=&lt;big&gt;تعارف&lt;/big&gt;
{{PAGENAME}}
{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>4wbi8qlexzp5n49u05hgxudvc6sukw7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296970</id>
      <parentid>296969</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:32:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296970</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2991" sha1="3y294oqxnzr2lrmtului6vlfaelzkq9" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;
☆&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
| width=&quot;55%&quot; style=&quot;vertical-align:top;padding: 0; margin:0;&quot; | 
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

|&lt;big&gt;تعارف&lt;/big&gt;
{{PAGENAME}}
{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>3y294oqxnzr2lrmtului6vlfaelzkq9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296971</id>
      <parentid>296970</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:51:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296971</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5712" sha1="s4zirbl2szi4gcx7xzfn51vda3k4tsl" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;
☆&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
| width=&quot;55%&quot; style=&quot;vertical-align:top;padding: 0; margin:0;&quot; | 
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

|&lt;big&gt;تعارف&lt;/big&gt;
{{PAGENAME}}

هڪ '''ستارو''' [[پلازما]] جو هڪ چمڪندڙ گولو آهي جيڪو پاڻ [[ڪشش ثقل]] سان گڏ رکيل آهي. [[ڌرتي]]ءَ جي ويجھو تارو [[سج]] آهي. ٻيا ڪيترائي تارا رات جي وقت ننگي اک سان نظر اچن ٿا. ڌرتيءَ کان انهن جا وڏا فاصلا انهن کي روشنيءَ جي مقرر نقطن وانگر ظاهر ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ نمايان تارن کي نالن ۽ ستارن ۾ ورهايو ويو آهي ۽ ڪيترن ئي روشن تارن جا مناسب نالا آهن. ماهر [[فلڪيات]] ستارن جي فهرستن کي گڏ ڪيو آهي جيڪي سڃاتل ستارن جي سڃاڻپ ڪن ٿا ۽ معياري تارن جي نامزدگي مهيا ڪن ٿا. مشاهدي واري ڪائنات هڪ اندازي مطابق 10^22 کان 10^24 تارن تي مشتمل آهي. انهن تارن مان فقط 4,000 تارن کي ننگي اک سان ڏسجي سگهجي ٿو، جيڪا سڀ ملڪي واٽ ڪهڪشان ۾ واقع آهن. هڪ ستاري جي زندگيءَ جي شروعات ڪشش ثقل جي تباهيءَ سان ۽ مادي جي هڪ گيسيس نيبولا جنهن ۾ گهڻو ڪري هائيڊروجن، هيليم ۽ ان کان وڌيڪ وزني عنصر شامل آهن، ٿئي ٿي. ان جي ڪل ڪميت (Mass) بنيادي طور تي ان جي ارتقا ۽ حتمي قسمت جو تعين ڪري ٿي. هڪ تارو پنهنجي زندگيءَ جي اڪثر حصي لاءِ، ان جي بنيادي حصي ۾ هائيڊروجن جي هيليم طور ٿرمو نيوڪليئر فيوزن جي ڪري چمڪندو آهي. اهو عمل توانائي جاري ڪري ٿو جيڪو ستاري جي اندرين کي پار ڪري ٿو ۽ ٻاهرئين خلا ۾ روشني جي شعائون نڪرنديون آهن. هڪ تاري جي زندگيءَ جي آخر ۾، ان جو مرڪز هڪ فيوسر جي حيثيت ۾،  هڪ تاري؛ هڪ اڇو بونو، هڪ نيوٽران تارو، يا جيڪڏهن اهو ڪافي وڏو آهي، هڪ [[بليڪ هول]] جي طور باقي رهي ٿو. تارن يا انهن جي باقيات ۾ اسٽيلر نيوڪليو سنٿيسس تقريبن سڀئي قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ ڪيميائي عنصرن کي ليٿيم کان وڌيڪ ڳري ٿو. اسٽيلر ماس نقصان يا سپرنووا ڌماڪا ڪيميائي طور تي افزائش ٿيل مواد کي انٽر اسٽيلر وچولي ڏانهن موٽائي ٿو. اهي عناصر وري نئين تارن ۾ ٻيهر استعمال ڪيا ويندا آهن. ([[ستارا|مڪمل مضمون...]])

{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>s4zirbl2szi4gcx7xzfn51vda3k4tsl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296972</id>
      <parentid>296971</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:53:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296972</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5608" sha1="m93fbigdn9j3ig3gcju8avsp23p4lop" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;
☆&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
|&lt;big&gt;تعارف&lt;/big&gt;
{{PAGENAME}}

هڪ '''ستارو''' [[پلازما]] جو هڪ چمڪندڙ گولو آهي جيڪو پاڻ [[ڪشش ثقل]] سان گڏ رکيل آهي. [[ڌرتي]]ءَ جي ويجھو تارو [[سج]] آهي. ٻيا ڪيترائي تارا رات جي وقت ننگي اک سان نظر اچن ٿا. ڌرتيءَ کان انهن جا وڏا فاصلا انهن کي روشنيءَ جي مقرر نقطن وانگر ظاهر ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ نمايان تارن کي نالن ۽ ستارن ۾ ورهايو ويو آهي ۽ ڪيترن ئي روشن تارن جا مناسب نالا آهن. ماهر [[فلڪيات]] ستارن جي فهرستن کي گڏ ڪيو آهي جيڪي سڃاتل ستارن جي سڃاڻپ ڪن ٿا ۽ معياري تارن جي نامزدگي مهيا ڪن ٿا. مشاهدي واري ڪائنات هڪ اندازي مطابق 10^22 کان 10^24 تارن تي مشتمل آهي. انهن تارن مان فقط 4,000 تارن کي ننگي اک سان ڏسجي سگهجي ٿو، جيڪا سڀ ملڪي واٽ ڪهڪشان ۾ واقع آهن. هڪ ستاري جي زندگيءَ جي شروعات ڪشش ثقل جي تباهيءَ سان ۽ مادي جي هڪ گيسيس نيبولا جنهن ۾ گهڻو ڪري هائيڊروجن، هيليم ۽ ان کان وڌيڪ وزني عنصر شامل آهن، ٿئي ٿي. ان جي ڪل ڪميت (Mass) بنيادي طور تي ان جي ارتقا ۽ حتمي قسمت جو تعين ڪري ٿي. هڪ تارو پنهنجي زندگيءَ جي اڪثر حصي لاءِ، ان جي بنيادي حصي ۾ هائيڊروجن جي هيليم طور ٿرمو نيوڪليئر فيوزن جي ڪري چمڪندو آهي. اهو عمل توانائي جاري ڪري ٿو جيڪو ستاري جي اندرين کي پار ڪري ٿو ۽ ٻاهرئين خلا ۾ روشني جي شعائون نڪرنديون آهن. هڪ تاري جي زندگيءَ جي آخر ۾، ان جو مرڪز هڪ فيوسر جي حيثيت ۾،  هڪ تاري؛ هڪ اڇو بونو، هڪ نيوٽران تارو، يا جيڪڏهن اهو ڪافي وڏو آهي، هڪ [[بليڪ هول]] جي طور باقي رهي ٿو. تارن يا انهن جي باقيات ۾ اسٽيلر نيوڪليو سنٿيسس تقريبن سڀئي قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ ڪيميائي عنصرن کي ليٿيم کان وڌيڪ ڳري ٿو. اسٽيلر ماس نقصان يا سپرنووا ڌماڪا ڪيميائي طور تي افزائش ٿيل مواد کي انٽر اسٽيلر وچولي ڏانهن موٽائي ٿو. اهي عناصر وري نئين تارن ۾ ٻيهر استعمال ڪيا ويندا آهن. ([[ستارا|مڪمل مضمون...]])

{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>m93fbigdn9j3ig3gcju8avsp23p4lop</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296973</id>
      <parentid>296972</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T06:59:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296973</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5663" sha1="fuuw5c7v83g4vxfkw1iakj5b59c9um2" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}{{shortcut|P:ST}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;
☆&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
|&lt;big&gt;تعارف&lt;/big&gt;
'''{{PAGENAME}}'''
[[File:Starsinthesky.jpg|thumb|A Star formation]]
هڪ '''ستارو''' [[پلازما]] جو هڪ چمڪندڙ گولو آهي جيڪو پاڻ [[ڪشش ثقل]] سان گڏ رکيل آهي. [[ڌرتي]]ءَ جي ويجھو تارو [[سج]] آهي. ٻيا ڪيترائي تارا رات جي وقت ننگي اک سان نظر اچن ٿا. ڌرتيءَ کان انهن جا وڏا فاصلا انهن کي روشنيءَ جي مقرر نقطن وانگر ظاهر ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ نمايان تارن کي نالن ۽ ستارن ۾ ورهايو ويو آهي ۽ ڪيترن ئي روشن تارن جا مناسب نالا آهن. ماهر [[فلڪيات]] ستارن جي فهرستن کي گڏ ڪيو آهي جيڪي سڃاتل ستارن جي سڃاڻپ ڪن ٿا ۽ معياري تارن جي نامزدگي مهيا ڪن ٿا. مشاهدي واري ڪائنات هڪ اندازي مطابق 10^22 کان 10^24 تارن تي مشتمل آهي. انهن تارن مان فقط 4,000 تارن کي ننگي اک سان ڏسجي سگهجي ٿو، جيڪا سڀ ملڪي واٽ ڪهڪشان ۾ واقع آهن. هڪ ستاري جي زندگيءَ جي شروعات ڪشش ثقل جي تباهيءَ سان ۽ مادي جي هڪ گيسيس نيبولا جنهن ۾ گهڻو ڪري هائيڊروجن، هيليم ۽ ان کان وڌيڪ وزني عنصر شامل آهن، ٿئي ٿي. ان جي ڪل ڪميت (Mass) بنيادي طور تي ان جي ارتقا ۽ حتمي قسمت جو تعين ڪري ٿي. هڪ تارو پنهنجي زندگيءَ جي اڪثر حصي لاءِ، ان جي بنيادي حصي ۾ هائيڊروجن جي هيليم طور ٿرمو نيوڪليئر فيوزن جي ڪري چمڪندو آهي. اهو عمل توانائي جاري ڪري ٿو جيڪو ستاري جي اندرين کي پار ڪري ٿو ۽ ٻاهرئين خلا ۾ روشني جي شعائون نڪرنديون آهن. هڪ تاري جي زندگيءَ جي آخر ۾، ان جو مرڪز هڪ فيوسر جي حيثيت ۾،  هڪ تاري؛ هڪ اڇو بونو، هڪ نيوٽران تارو، يا جيڪڏهن اهو ڪافي وڏو آهي، هڪ [[بليڪ هول]] جي طور باقي رهي ٿو. تارن يا انهن جي باقيات ۾ اسٽيلر نيوڪليو سنٿيسس تقريبن سڀئي قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ ڪيميائي عنصرن کي ليٿيم کان وڌيڪ ڳري ٿو. اسٽيلر ماس نقصان يا سپرنووا ڌماڪا ڪيميائي طور تي افزائش ٿيل مواد کي انٽر اسٽيلر وچولي ڏانهن موٽائي ٿو. اهي عناصر وري نئين تارن ۾ ٻيهر استعمال ڪيا ويندا آهن. ([[ستارا|مڪمل مضمون...]])

{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>fuuw5c7v83g4vxfkw1iakj5b59c9um2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296974</id>
      <parentid>296973</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T07:00:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296974</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5646" sha1="j87ql7lz8jhupelr68ye6ll5m6l83sr" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2018ع). 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{portal description|Stars}}
&lt;div style=&quot;font-size: 200%; text-align: center; padding: 0.1em; font-variant: small-caps; color:#513&quot;&gt;&lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;باب&lt;/span&gt; ستارا &lt;span style=&quot;font-size:70%;&quot;&gt;
☆&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
{{Portals browsebar}}
{| width=&quot;100%&quot; cellpadding=&quot;5&quot; cellspacing=&quot;6&quot; style=&quot;background:#FEEDEF; text-align: justify;  border-style:ridge; border-width:4px; border-color:black&quot;
|&lt;big&gt;تعارف&lt;/big&gt;
'''{{PAGENAME}}'''
[[File:Starsinthesky.jpg|thumb|A Star formation]]
هڪ '''ستارو''' [[پلازما]] جو هڪ چمڪندڙ گولو آهي جيڪو پاڻ [[ڪشش ثقل]] سان گڏ رکيل آهي. [[ڌرتي]]ءَ جي ويجھو تارو [[سج]] آهي. ٻيا ڪيترائي تارا رات جي وقت ننگي اک سان نظر اچن ٿا. ڌرتيءَ کان انهن جا وڏا فاصلا انهن کي روشنيءَ جي مقرر نقطن وانگر ظاهر ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ نمايان تارن کي نالن ۽ ستارن ۾ ورهايو ويو آهي ۽ ڪيترن ئي روشن تارن جا مناسب نالا آهن. ماهر [[فلڪيات]] ستارن جي فهرستن کي گڏ ڪيو آهي جيڪي سڃاتل ستارن جي سڃاڻپ ڪن ٿا ۽ معياري تارن جي نامزدگي مهيا ڪن ٿا. مشاهدي واري ڪائنات هڪ اندازي مطابق 10^22 کان 10^24 تارن تي مشتمل آهي. انهن تارن مان فقط 4,000 تارن کي ننگي اک سان ڏسجي سگهجي ٿو، جيڪا سڀ ملڪي واٽ ڪهڪشان ۾ واقع آهن. هڪ ستاري جي زندگيءَ جي شروعات ڪشش ثقل جي تباهيءَ سان ۽ مادي جي هڪ گيسيس نيبولا جنهن ۾ گهڻو ڪري هائيڊروجن، هيليم ۽ ان کان وڌيڪ وزني عنصر شامل آهن، ٿئي ٿي. ان جي ڪل ڪميت (Mass) بنيادي طور تي ان جي ارتقا ۽ حتمي قسمت جو تعين ڪري ٿي. هڪ تارو پنهنجي زندگيءَ جي اڪثر حصي لاءِ، ان جي بنيادي حصي ۾ هائيڊروجن جي هيليم طور ٿرمو نيوڪليئر فيوزن جي ڪري چمڪندو آهي. اهو عمل توانائي جاري ڪري ٿو جيڪو ستاري جي اندرين کي پار ڪري ٿو ۽ ٻاهرئين خلا ۾ روشني جي شعائون نڪرنديون آهن. هڪ تاري جي زندگيءَ جي آخر ۾، ان جو مرڪز هڪ فيوسر جي حيثيت ۾،  هڪ تاري؛ هڪ اڇو بونو، هڪ نيوٽران تارو، يا جيڪڏهن اهو ڪافي وڏو آهي، هڪ [[بليڪ هول]] جي طور باقي رهي ٿو. تارن يا انهن جي باقيات ۾ اسٽيلر نيوڪليو سنٿيسس تقريبن سڀئي قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ ڪيميائي عنصرن کي ليٿيم کان وڌيڪ ڳري ٿو. اسٽيلر ماس نقصان يا سپرنووا ڌماڪا ڪيميائي طور تي افزائش ٿيل مواد کي انٽر اسٽيلر وچولي ڏانهن موٽائي ٿو. اهي عناصر وري نئين تارن ۾ ٻيهر استعمال ڪيا ويندا آهن. ([[ستارا|مڪمل مضمون...]])

{{Box-footer}}

&lt;div style=&quot;text-align:center; margin:0.25em auto 0.75em&quot;&gt;{{purge|&lt;small&gt;'''''Show new selections (purge)'''''&lt;/small&gt;}}&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt; &lt;!-- Switch to one column on narrow screens --&gt;

{{Random portal component|max=12|header=Selected star|footer=More stars...| subpage=Selected stars}}

{{Random portal component|max=20|header=Selected article|footer=More articles...| subpage=Selected article}}

&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;

{{Random portal component|max=22|header=Selected image|footer=More pictures...| subpage=Selected picture}}

{{/box-header|Did you know?|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer|[[{{FULLPAGENAME}}/Did you know/archive|More did you know...]]&lt;br&gt;[[Help:Starting a new page|Start a new article]]}}

{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{Random portal component|max=9|header=Selected biography|footer=More biographies...| subpage=Selected biography}}

{{/box-header|Topics|{{FULLPAGENAME}}/Topics|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Topics}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt; 

&lt;div class=&quot;portal-column-left&quot;&gt;
{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/Projects|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Projects}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div class=&quot;portal-column-right&quot;&gt;
{{/box-header|Things to do|{{FULLPAGENAME}}/Opentask|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Opentask}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|Related portals|{{FULLPAGENAME}}/Related portals|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;}}
{{/Related portals}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|Purge=&lt;i&gt;&lt;/i&gt;|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
|}
{{center|{{purgepage}}}}
&lt;!-- Categories --&gt;
[[Category:Stars|~Portal:Star]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Physical science portals]]

&lt;!-- Interlanguage links --&gt;
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>j87ql7lz8jhupelr68ye6ll5m6l83sr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:رياضي</title>
    <ns>100</ns>
    <id>80588</id>
    <redirect title="باب:ستارا" />
    <revision>
      <id>296964</id>
      <timestamp>2024-11-20T06:14:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[باب:رياضي]] کي [[باب:ستارا]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>296964</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" sha1="nxyyy56xtvduwanm3i9hw2qscjh0ct8" xml:space="preserve">#چوريو [[باب:ستارا]]</text>
      <sha1>nxyyy56xtvduwanm3i9hw2qscjh0ct8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:شمسي نظام</title>
    <ns>100</ns>
    <id>80589</id>
    <revision>
      <id>296987</id>
      <timestamp>2024-11-20T08:10:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:شمسي نظام]] [[زمرو:ڪائنات]]</comment>
      <origin>296987</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="56" sha1="pneqjbyc1e7oa2unzjdg3y5gpofqxv5" xml:space="preserve">[[زمرو:شمسي نظام]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>pneqjbyc1e7oa2unzjdg3y5gpofqxv5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296988</id>
      <parentid>296987</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T08:11:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296988</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="80vd3n2gmclwicd3swomjx3ouhjqfoj" xml:space="preserve">[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>80vd3n2gmclwicd3swomjx3ouhjqfoj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296989</id>
      <parentid>296988</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T08:12:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>296989</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="83" sha1="4nmcdemafy1iha9ln8yzj3cw64bs9zv" xml:space="preserve">
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:نظام شمسي]]</text>
      <sha1>4nmcdemafy1iha9ln8yzj3cw64bs9zv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:MaryamFaHa</title>
    <ns>3</ns>
    <id>80590</id>
    <revision>
      <id>296990</id>
      <timestamp>2024-11-20T08:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>296990</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="aqoiqmgs0i7s5ed9pzz6104sw8r82z4" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 08:14, 20 نومبر 2024 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>aqoiqmgs0i7s5ed9pzz6104sw8r82z4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:فلڪيات</title>
    <ns>100</ns>
    <id>80591</id>
    <revision>
      <id>296991</id>
      <timestamp>2024-11-20T08:14:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:فلڪيات]]</comment>
      <origin>296991</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" sha1="0wajz3j2xyfq5ahhoy0wva4okawphf0" xml:space="preserve">[[زمرو:فلڪيات]]</text>
      <sha1>0wajz3j2xyfq5ahhoy0wva4okawphf0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:خلا</title>
    <ns>100</ns>
    <id>80592</id>
    <revision>
      <id>296992</id>
      <timestamp>2024-11-20T08:16:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪائنات]] [[زمرو:فلڪيات]] [[زمرو:باب:ٻاهرين خلا]]</comment>
      <origin>296992</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="91" sha1="7t6c9p5f6qi5k42go3pcfb640np8q42" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:باب:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>7t6c9p5f6qi5k42go3pcfb640np8q42</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297003</id>
      <parentid>296992</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T10:38:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297003</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="84" sha1="lj0dyzzy1o0j703jatzyl0qrt2aabyn" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>lj0dyzzy1o0j703jatzyl0qrt2aabyn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297005</id>
      <parentid>297003</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:28:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297005</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="383" sha1="5g76e40jhpjxxuxrlej5j42k48ehqbp" xml:space="preserve">{{Portal|Outer space}}
{{Commons category|Outer space}}
{{Cat exp|sub-categories and articles about space beyond Earth's atmosphere}}
{{Cat main|Outer space}}

[[Category:Places]]
[[Category:Sky]]
[[Category:Astronomy|+]]
[[Category:Space science| ]]
[[زمرو:جڳھون]]
[[زمرو:آسمان]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>5g76e40jhpjxxuxrlej5j42k48ehqbp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297006</id>
      <parentid>297005</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:30:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[باب:ٻاهرين خلا]] کي [[باب:خلا]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>297005</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="383" sha1="5g76e40jhpjxxuxrlej5j42k48ehqbp" xml:space="preserve">{{Portal|Outer space}}
{{Commons category|Outer space}}
{{Cat exp|sub-categories and articles about space beyond Earth's atmosphere}}
{{Cat main|Outer space}}

[[Category:Places]]
[[Category:Sky]]
[[Category:Astronomy|+]]
[[Category:Space science| ]]
[[زمرو:جڳھون]]
[[زمرو:آسمان]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>5g76e40jhpjxxuxrlej5j42k48ehqbp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>افروز نما</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80593</id>
    <revision>
      <id>296997</id>
      <timestamp>2024-11-20T09:26:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1254666948|Afroze-Numa]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296997</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2773" sha1="du9kberpnczktvc680ux5k2md2bpbhm" xml:space="preserve">
{{ڄاڻخانو شخصيت|name=افروز-نما|birth_date=|birth_place=پاڪستان|alma_mater=|image=Afroze Numa (Taseer Beyg).jpg|caption=شووارٿ، شمشال پاس تي افروز نما|nationality=پاڪستاني|occupation=رڍون پالڻ|awards=[[100 عورتون (بي بي سي)]] (2023)}}

'''افروز نما''' (اردو: افروز نما) هڪ پاڪستاني ريڍار آهي ۽ 2023  [[100 عورتون (بي بي سي)|100 عورتون بي بي سي]] جي ميمبر آهي. هوءَ انهن آخري وخي ريڍارن مان هڪ آهي، جنهن صدين کان ٻڪرين، ٻڪرين ۽ رڍن جو خيال رکيو آهي. هوءَ لڳ ڀڳ ٽن ڏهاڪن کان ان ۾ شامل آهي.&lt;ref name=&quot;shoe&quot;&gt;{{Cite web|url=https://arab.news/pjz3j|title=Pakistani shepherdess, midwife make it on BBC 100 Women 2023 list|date=2023-11-21|website=Arab News|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== سوانح عمري ==
پاڪستان جي [[شمشال|شمشال وادي]] ۾، نوما صدين کان پراڻي رسم جو حصو آهي، جيڪا غائب ٿي رهي آهي. هن جي ماءُ ۽ ڏاڏيءَ هن کي هنر سيکاريو. هر سال، هوءَ ۽ ٻيون رڍون پنهنجن ٻڪرين سان گڏ سمنڊ جي سطح کان 4,800 ميٽرن جي بلندي تي چراگاهن ڏانهن وينديون آهن، جتي هو پنهنجي جانورن کي کارائيندا آهن ۽ واپار لاءِ کير جون شيون تيار ڪندا آهن. انهن جي آمدني ڳوٺ ۾ خوشحالي آئي آهي ۽ انهن کي اجازت ڏني آهي ته هو پنهنجن ٻارن کي تعليم فراهم ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/pidgin/resources/idt-02d9060e-15dc-426c-bfe0-86a6437e5234|title=BBC 100 Women 2023: Who dey on di list dis year? - BBC News Pidgin|website=News Pidgin|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt; هن جي آمدني هن کي پنهنجي وادي ۾ پهريون شخص ٿيڻ جي اجازت ڏني جنهن وٽ بوٽن جو هڪ جوڙو آهي.&lt;ref name=&quot;shoe2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://arab.news/pjz3j|title=Pakistani shepherdess, midwife make it on BBC 100 Women 2023 list|date=2023-11-21|website=Arab News|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== سڃاڻڻ ==
نومبر 2023 ۾، BBC Afroze-Numa جي ڪميونٽي جي ڪم کي 'آخري وخي ريڍارن مان هڪ' طور تسليم ڪيو، جيڪو اڄ تائين قديم رواج کي جاري رکي ٿو، هن جو نالو [[100 عورتون (بي بي سي)|بي بي سي جي 100 عورتن]] جي فهرست ۾ شامل ڪري ٿو.[3]

== حوالا ==

[[زمرو:ايڪھين صدي جا پاڪستاني ماڻھو]]
[[زمرو:جيوت ماڻهو]]</text>
      <sha1>du9kberpnczktvc680ux5k2md2bpbhm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296998</id>
      <parentid>296997</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T09:27:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1254666948|Afroze-Numa]]&quot; کي ترجمو ڪري سرجيل</comment>
      <origin>296998</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3051" sha1="i4z3yvc9oporu13cfwen9xc9l3ieqmd" xml:space="preserve">
{{ڄاڻخانو شخصيت|name=افروز-نما|birth_date=|birth_place=پاڪستان|alma_mater=|image=Afroze Numa (Taseer Beyg).jpg|caption=شووارٿ، شمشال پاس تي افروز نما|nationality=پاڪستاني|occupation=رڍون پالڻ|awards=[[100 عورتون (بي بي سي)]] (2023)}}

'''افروز نما''' (اردو: افروز نما) هڪ پاڪستاني ريڍار آهي ۽ 2023  [[100 عورتون (بي بي سي)|100 عورتون بي بي سي]] جي ميمبر آهي. هوءَ انهن آخري وخي ريڍارن مان هڪ آهي، جنهن صدين کان ٻڪرين، ٻڪرين ۽ رڍن جو خيال رکيو آهي. هوءَ لڳ ڀڳ ٽن ڏهاڪن کان ان ۾ شامل آهي.&lt;ref name=&quot;shoe&quot;&gt;{{Cite web|url=https://arab.news/pjz3j|title=Pakistani shepherdess, midwife make it on BBC 100 Women 2023 list|date=2023-11-21|website=Arab News|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== سوانح عمري ==
پاڪستان جي [[شمشال|شمشال وادي]] ۾، نوما صدين کان پراڻي رسم جو حصو آهي، جيڪا غائب ٿي رهي آهي. هن جي ماءُ ۽ ڏاڏيءَ هن کي هنر سيکاريو. هر سال، هوءَ ۽ ٻيون رڍون پنهنجن ٻڪرين سان گڏ سمنڊ جي سطح کان 4,800 ميٽرن جي بلندي تي چراگاهن ڏانهن وينديون آهن، جتي هو پنهنجي جانورن کي کارائيندا آهن ۽ واپار لاءِ کير جون شيون تيار ڪندا آهن. انهن جي آمدني ڳوٺ ۾ خوشحالي آئي آهي ۽ انهن کي اجازت ڏني آهي ته هو پنهنجن ٻارن کي تعليم فراهم ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/pidgin/resources/idt-02d9060e-15dc-426c-bfe0-86a6437e5234|title=BBC 100 Women 2023: Who dey on di list dis year? - BBC News Pidgin|website=News Pidgin|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt; هن جي آمدني هن کي پنهنجي وادي ۾ پهريون شخص ٿيڻ جي اجازت ڏني جنهن وٽ بوٽن جو هڪ جوڙو آهي.&lt;ref name=&quot;shoe2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://arab.news/pjz3j|title=Pakistani shepherdess, midwife make it on BBC 100 Women 2023 list|date=2023-11-21|website=Arab News|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== سڃاڻڻ ==
نومبر 2023 ۾، BBC Afroze-Numa جي ڪميونٽي جي ڪم کي 'آخري وخي ريڍارن مان هڪ' طور تسليم ڪيو، جيڪو اڄ تائين قديم رواج کي جاري رکي ٿو، هن جو نالو [[100 عورتون (بي بي سي)|بي بي سي جي 100 عورتن]] جي فهرست ۾ شامل ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tribune.com.pk/story/2447591/afroze-numa-neha-mankani-two-pakistani-women-shine-among-bbcs-100-inspiring-women-of-2023|title=Two Pakistani women shine among BBC's 100|date=2023-11-22|website=The Express Tribune|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:ايڪھين صدي جا پاڪستاني ماڻھو]]
[[زمرو:جيوت ماڻهو]]</text>
      <sha1>i4z3yvc9oporu13cfwen9xc9l3ieqmd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>296999</id>
      <parentid>296998</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T09:27:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>مومن خان ڏاهري</username>
        <id>6813</id>
      </contributor>
      <comment>https://fountain.toolforge.org/editathons/asian-month-2024-sd</comment>
      <origin>296999</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3069" sha1="3qfxk3zdrv91tkn3zc3cr503psvzxf8" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}

{{ڄاڻخانو شخصيت|name=افروز-نما|birth_date=|birth_place=پاڪستان|alma_mater=|image=Afroze Numa (Taseer Beyg).jpg|caption=شووارٿ، شمشال پاس تي افروز نما|nationality=پاڪستاني|occupation=رڍون پالڻ|awards=[[100 عورتون (بي بي سي)]] (2023)}}

'''افروز نما''' (اردو: افروز نما) هڪ پاڪستاني ريڍار آهي ۽ 2023  [[100 عورتون (بي بي سي)|100 عورتون بي بي سي]] جي ميمبر آهي. هوءَ انهن آخري وخي ريڍارن مان هڪ آهي، جنهن صدين کان ٻڪرين، ٻڪرين ۽ رڍن جو خيال رکيو آهي. هوءَ لڳ ڀڳ ٽن ڏهاڪن کان ان ۾ شامل آهي.&lt;ref name=&quot;shoe&quot;&gt;{{Cite web|url=https://arab.news/pjz3j|title=Pakistani shepherdess, midwife make it on BBC 100 Women 2023 list|date=2023-11-21|website=Arab News|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== سوانح عمري ==
پاڪستان جي [[شمشال|شمشال وادي]] ۾، نوما صدين کان پراڻي رسم جو حصو آهي، جيڪا غائب ٿي رهي آهي. هن جي ماءُ ۽ ڏاڏيءَ هن کي هنر سيکاريو. هر سال، هوءَ ۽ ٻيون رڍون پنهنجن ٻڪرين سان گڏ سمنڊ جي سطح کان 4,800 ميٽرن جي بلندي تي چراگاهن ڏانهن وينديون آهن، جتي هو پنهنجي جانورن کي کارائيندا آهن ۽ واپار لاءِ کير جون شيون تيار ڪندا آهن. انهن جي آمدني ڳوٺ ۾ خوشحالي آئي آهي ۽ انهن کي اجازت ڏني آهي ته هو پنهنجن ٻارن کي تعليم فراهم ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.bbc.com/pidgin/resources/idt-02d9060e-15dc-426c-bfe0-86a6437e5234|title=BBC 100 Women 2023: Who dey on di list dis year? - BBC News Pidgin|website=News Pidgin|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt; هن جي آمدني هن کي پنهنجي وادي ۾ پهريون شخص ٿيڻ جي اجازت ڏني جنهن وٽ بوٽن جو هڪ جوڙو آهي.&lt;ref name=&quot;shoe2&quot;&gt;{{Cite web|url=https://arab.news/pjz3j|title=Pakistani shepherdess, midwife make it on BBC 100 Women 2023 list|date=2023-11-21|website=Arab News|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== سڃاڻڻ ==
نومبر 2023 ۾، BBC Afroze-Numa جي ڪميونٽي جي ڪم کي 'آخري وخي ريڍارن مان هڪ' طور تسليم ڪيو، جيڪو اڄ تائين قديم رواج کي جاري رکي ٿو، هن جو نالو [[100 عورتون (بي بي سي)|بي بي سي جي 100 عورتن]] جي فهرست ۾ شامل ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://tribune.com.pk/story/2447591/afroze-numa-neha-mankani-two-pakistani-women-shine-among-bbcs-100-inspiring-women-of-2023|title=Two Pakistani women shine among BBC's 100|date=2023-11-22|website=The Express Tribune|language=en|access-date=2023-11-23}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==

[[زمرو:ايڪھين صدي جا پاڪستاني ماڻھو]]
[[زمرو:جيوت ماڻهو]]</text>
      <sha1>3qfxk3zdrv91tkn3zc3cr503psvzxf8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ٻاهرين خلا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>80596</id>
    <revision>
      <id>297004</id>
      <timestamp>2024-11-20T10:39:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪائنات]] [[زمرو:فلڪيات]]</comment>
      <origin>297004</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="42o986znpoj50xwjq8o8goni1sg2se5" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]</text>
      <sha1>42o986znpoj50xwjq8o8goni1sg2se5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297008</id>
      <parentid>297004</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:34:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297008</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="152" sha1="ph0g97reksulh29s5zh299o3j13fs8q" xml:space="preserve">{{CatRel|Astronomy-related lists}}

[[Category:Outer space|.]]
[[Category:Technology-related lists]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]</text>
      <sha1>ph0g97reksulh29s5zh299o3j13fs8q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297009</id>
      <parentid>297008</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:35:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297009</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="112" sha1="22i183w84dvqimp0ciqiaem8fpu0sis" xml:space="preserve">
[[Category:Outer space|.]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>22i183w84dvqimp0ciqiaem8fpu0sis</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297010</id>
      <parentid>297009</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:36:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297010</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" sha1="bmyrxfnj01ag8la7pfcf1w6yaaqdhv9" xml:space="preserve">[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]</text>
      <sha1>bmyrxfnj01ag8la7pfcf1w6yaaqdhv9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297011</id>
      <parentid>297010</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:39:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297011</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="294" sha1="bjpqclmkyuves5jqf9q5izaufm9njs4" xml:space="preserve">{{Portal|Outer space}}
{{Commons category|Outer space}}
{{Cat exp|sub-categories and articles about space beyond Earth's atmosphere}}
{{Cat main|Outer space}}

[[زمرو:جڳھون]]
[[زمرو:آسمان]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]</text>
      <sha1>bjpqclmkyuves5jqf9q5izaufm9njs4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:ٻاهرين خلا</title>
    <ns>100</ns>
    <id>80597</id>
    <revision>
      <id>297007</id>
      <timestamp>2024-11-20T11:30:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[باب:ٻاهرين خلا]] کي [[باب:خلا]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>297007</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29" sha1="hb2x8ya6q23zu8w2cajyanzb2jymyr0" xml:space="preserve">#چوريو [[باب:خلا]]</text>
      <sha1>hb2x8ya6q23zu8w2cajyanzb2jymyr0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297012</id>
      <parentid>297007</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:41:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[باب:خلا]] ڏانھن چورڻو ھٽايو</comment>
      <origin>297012</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="32" sha1="bjlyzh00zacmint3ycnc3p45vfs5mgb" xml:space="preserve">[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>bjlyzh00zacmint3ycnc3p45vfs5mgb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297013</id>
      <parentid>297012</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:45:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297013</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4268" sha1="it2z7zq4ip7r8j7urx00hi5grg2zfwu" xml:space="preserve">{{short description|Wikipedia's portal for exploring content related to Outer space}}
{{Portal maintenance status |date=April 2019 |subpages=triaged}}&lt;!--
start black border --&gt;&lt;div style=&quot;width: 100%; padding: 5px; background:black; border:solid 1px black;&quot;&gt;&lt;!--
header --&gt;&lt;div style=&quot;padding:.1em; padding-bottom: .4em; text-align:center; font-size:150%&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;
'''باب ٻاهرين خلا'''
&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- start white background --&gt;&lt;div style=&quot;padding: 5px; background:white; border:solid 1px gray; border-top:0;&quot;&gt;
&lt;!--lede --&gt;{{/box-header|Introduction|noedit=yes|}}
[[File:Bruce McCandless II during EVA in 1984.jpg|upright|thumb|Because of the hazards of a vacuum, astronauts must wear a pressurized [[space suit]] while off-Earth and outside their spacecraft.|alt=The lower half shows a blue planet with patchy white clouds. The upper half has a man in a white spacesuit and maneuvering unit against a black background.]]
{{shortcut|P:OS}}
{{Transclude lead excerpt| Outer space | paragraphs= | files=1 |fileargs=left}}
{{Box-footer}}&lt;!-- end of lede --&gt;
{{Purge link portals}}

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN --&gt; 
{{Flex columns
|1 = 
{{Random portal component|max=40|header=Selected article|subpage=Selected article}}

{{/box-header|Selected picture}}
{{/Selected picture}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space-related portals|Portal:Outer space/Portals|}}
{{/Portals}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN --&gt; 
|2 =
{{/box-header|General images}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;small&gt;'''The following are images from various outer space-related articles on Wikipedia.'''&lt;/small&gt;&lt;/div&gt;
{{Transclude files as random slideshow
| Cosmic dust
| Space climate
| Interstellar medium
| Space debris
| Outline of space science
| Space exploration
| Outer space
}}
{{Box-footer}} 

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt;}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

* ... that, for the '''[[Space 220 Restaurant|Space&amp;nbsp;220 Restaurant]]''', Disney reached out to NASA engineers to understand what a space elevator might look like?
* ... that some severe '''[[Environmental impact of the 2022 Russian invasion of Ukraine|environmental impacts of the invasion of Ukraine]]''' can be seen from space?
* ... that the '''[[space industry of India]]''' has supported the launch of more than 100 domestic satellites and more than 300 foreign satellites?
* ... that '''[[Nature's Fynd]]''', producer of [[Microbial food cultures|microbe-based]] meat substitutes, is working with [[NASA]] to develop a [[bioreactor]] for use in space travel?
* ... that '''[[Louis W. Roberts]]''' was among the highest ranking African-American space program staff at [[NASA]] while the [[Apollo program]] was underway?
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space news|Portal:Outer space/News/Current|}}
{{{{CURRENTYEAR}} in space|state=collapsed}}
&lt;!-- Commented out. News is outdated. 
{{/News/Current}} --&gt;
{{Box-footer}}

{{/box-header|Upcoming spaceflight launches|Portal:Spaceflight/Next launch|}}
{{Portal:Spaceflight/Next launch}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{/box-header|Astronomical events|noedit=yes}}
{{Celestial Events by month links}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Topics}}
{{Plain navboxes|content={{In space|state=expanded}}}}
{{Plain navboxes|content={{Molecules detected in outer space|state=expanded}}}}
{{center|'''By year'''}}
{{Plain navboxes|content={{2020 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2019 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2018 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2017 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2016 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2015 in space|state=collapsed}}}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Categories|Portal:Outer space/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Wikimedia|noedit=yes}}
{{Wikimedia for portals|species=no|voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;&lt;!-- end white background --&gt;
&lt;/div&gt;&lt;!-- end black border --&gt;
{{center|{{purge page}}}}

[[Category:Outer space portal| ]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Outer space]]
[[Category:Redirect targets of redirected portals with existing subpages]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>it2z7zq4ip7r8j7urx00hi5grg2zfwu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297015</id>
      <parentid>297013</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:48:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297015</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4622" sha1="dq9lmnwgwjqxpinbg4t0aivaxwmuzwi" xml:space="preserve">{{short description|Wikipedia's portal for exploring content related to Outer space}}
'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2024) 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.

&lt;!--
start black border --&gt;&lt;div style=&quot;width: 100%; padding: 5px; background:black; border:solid 1px black;&quot;&gt;&lt;!--
header --&gt;&lt;div style=&quot;padding:.1em; padding-bottom: .4em; text-align:center; font-size:150%&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;
'''باب ٻاهرين خلا'''
&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- start white background --&gt;&lt;div style=&quot;padding: 5px; background:white; border:solid 1px gray; border-top:0;&quot;&gt;
&lt;!--lede --&gt;{{/box-header|Introduction|noedit=yes|}}
[[File:Bruce McCandless II during EVA in 1984.jpg|upright|thumb|Because of the hazards of a vacuum, astronauts must wear a pressurized [[space suit]] while off-Earth and outside their spacecraft.|alt=The lower half shows a blue planet with patchy white clouds. The upper half has a man in a white spacesuit and maneuvering unit against a black background.]]
{{shortcut|P:OS}}
{{Transclude lead excerpt| Outer space | paragraphs= | files=1 |fileargs=left}}
{{Box-footer}}&lt;!-- end of lede --&gt;
{{Purge link portals}}

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN --&gt; 
{{Flex columns
|1 = 
{{Random portal component|max=40|header=Selected article|subpage=Selected article}}

{{/box-header|Selected picture}}
{{/Selected picture}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space-related portals|Portal:Outer space/Portals|}}
{{/Portals}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN --&gt; 
|2 =
{{/box-header|General images}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;small&gt;'''The following are images from various outer space-related articles on Wikipedia.'''&lt;/small&gt;&lt;/div&gt;
{{Transclude files as random slideshow
| Cosmic dust
| Space climate
| Interstellar medium
| Space debris
| Outline of space science
| Space exploration
| Outer space
}}
{{Box-footer}} 

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt;}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

* ... that, for the '''[[Space 220 Restaurant|Space&amp;nbsp;220 Restaurant]]''', Disney reached out to NASA engineers to understand what a space elevator might look like?
* ... that some severe '''[[Environmental impact of the 2022 Russian invasion of Ukraine|environmental impacts of the invasion of Ukraine]]''' can be seen from space?
* ... that the '''[[space industry of India]]''' has supported the launch of more than 100 domestic satellites and more than 300 foreign satellites?
* ... that '''[[Nature's Fynd]]''', producer of [[Microbial food cultures|microbe-based]] meat substitutes, is working with [[NASA]] to develop a [[bioreactor]] for use in space travel?
* ... that '''[[Louis W. Roberts]]''' was among the highest ranking African-American space program staff at [[NASA]] while the [[Apollo program]] was underway?
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space news|Portal:Outer space/News/Current|}}
{{{{CURRENTYEAR}} in space|state=collapsed}}
&lt;!-- Commented out. News is outdated. 
{{/News/Current}} --&gt;
{{Box-footer}}

{{/box-header|Upcoming spaceflight launches|Portal:Spaceflight/Next launch|}}
{{Portal:Spaceflight/Next launch}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{/box-header|Astronomical events|noedit=yes}}
{{Celestial Events by month links}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Topics}}
{{Plain navboxes|content={{In space|state=expanded}}}}
{{Plain navboxes|content={{Molecules detected in outer space|state=expanded}}}}
{{center|'''By year'''}}
{{Plain navboxes|content={{2020 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2019 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2018 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2017 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2016 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2015 in space|state=collapsed}}}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Categories|Portal:Outer space/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Wikimedia|noedit=yes}}
{{Wikimedia for portals|species=no|voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;&lt;!-- end white background --&gt;
&lt;/div&gt;&lt;!-- end black border --&gt;
{{center|{{purge page}}}}

[[Category:Outer space portal| ]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Outer space]]
[[Category:Redirect targets of redirected portals with existing subpages]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>dq9lmnwgwjqxpinbg4t0aivaxwmuzwi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297016</id>
      <parentid>297015</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:51:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297016</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4503" sha1="sy7gq75lmv76x426lap64b3dl3l4ptj" xml:space="preserve">{{short description|Wikipedia's portal for exploring content related to Outer space}}
'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2024) 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.

&lt;!--
start black border --&gt;&lt;div style=&quot;width: 100%; padding: 5px; background:black; border:solid 1px black;&quot;&gt;&lt;!--
header --&gt;&lt;div style=&quot;padding:.1em; padding-bottom: .4em; text-align:center; font-size:150%&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;
'''باب ٻاهرين خلا'''
&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- start white background --&gt;&lt;div style=&quot;padding: 5px; background:white; border:solid 1px gray; border-top:0;&quot;&gt;
&lt;!--lede --&gt;
'''تعارف'''
[[File:Bruce McCandless II during EVA in 1984.jpg|upright|thumb|Because of the hazards of a vacuum, astronauts must wear a pressurized [[space suit]] while off-Earth and outside their spacecraft.|alt=The lower half shows a blue planet with patchy white clouds. The upper half has a man in a white spacesuit and maneuvering unit against a black background.]]

{{Box-footer}}
&lt;!-- end of lede --&gt;
{{Purge link portals}}

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN --&gt; 
{{Flex columns
|1 = 
{{Random portal component|max=40|header=Selected article|subpage=Selected article}}

{{/box-header|Selected picture}}
{{/Selected picture}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space-related portals|Portal:Outer space/Portals|}}
{{/Portals}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN --&gt; 
|2 =
{{/box-header|General images}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;small&gt;'''The following are images from various outer space-related articles on Wikipedia.'''&lt;/small&gt;&lt;/div&gt;
{{Transclude files as random slideshow
| Cosmic dust
| Space climate
| Interstellar medium
| Space debris
| Outline of space science
| Space exploration
| Outer space
}}
{{Box-footer}} 

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt;}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

* ... that, for the '''[[Space 220 Restaurant|Space&amp;nbsp;220 Restaurant]]''', Disney reached out to NASA engineers to understand what a space elevator might look like?
* ... that some severe '''[[Environmental impact of the 2022 Russian invasion of Ukraine|environmental impacts of the invasion of Ukraine]]''' can be seen from space?
* ... that the '''[[space industry of India]]''' has supported the launch of more than 100 domestic satellites and more than 300 foreign satellites?
* ... that '''[[Nature's Fynd]]''', producer of [[Microbial food cultures|microbe-based]] meat substitutes, is working with [[NASA]] to develop a [[bioreactor]] for use in space travel?
* ... that '''[[Louis W. Roberts]]''' was among the highest ranking African-American space program staff at [[NASA]] while the [[Apollo program]] was underway?
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space news|Portal:Outer space/News/Current|}}
{{{{CURRENTYEAR}} in space|state=collapsed}}
&lt;!-- Commented out. News is outdated. 
{{/News/Current}} --&gt;
{{Box-footer}}

{{/box-header|Upcoming spaceflight launches|Portal:Spaceflight/Next launch|}}
{{Portal:Spaceflight/Next launch}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{/box-header|Astronomical events|noedit=yes}}
{{Celestial Events by month links}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Topics}}
{{Plain navboxes|content={{In space|state=expanded}}}}
{{Plain navboxes|content={{Molecules detected in outer space|state=expanded}}}}
{{center|'''By year'''}}
{{Plain navboxes|content={{2020 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2019 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2018 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2017 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2016 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2015 in space|state=collapsed}}}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Categories|Portal:Outer space/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Wikimedia|noedit=yes}}
{{Wikimedia for portals|species=no|voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;&lt;!-- end white background --&gt;
&lt;/div&gt;&lt;!-- end black border --&gt;
{{center|{{purge page}}}}

[[Category:Outer space portal| ]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Outer space]]
[[Category:Redirect targets of redirected portals with existing subpages]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>sy7gq75lmv76x426lap64b3dl3l4ptj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>297017</id>
      <parentid>297016</parentid>
      <timestamp>2024-11-20T11:53:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>297017</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7322" sha1="qq7hmsg9mruabu1pgluomcvstp23pg8" xml:space="preserve">{{short description|Wikipedia's portal for exploring content related to Outer space}}
'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' 
(نومبر، 2024) 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
 مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.

&lt;!--
start black border --&gt;&lt;div style=&quot;width: 100%; padding: 5px; background:black; border:solid 1px black;&quot;&gt;&lt;!--
header --&gt;&lt;div style=&quot;padding:.1em; padding-bottom: .4em; text-align:center; font-size:150%&quot;&gt;&lt;span style=&quot;color:white&quot;&gt;
'''باب ٻاهرين خلا'''
&lt;/span&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- start white background --&gt;&lt;div style=&quot;padding: 5px; background:white; border:solid 1px gray; border-top:0;&quot;&gt;
&lt;!--lede --&gt;
'''تعارف'''
[[File:Bruce McCandless II during EVA in 1984.jpg|upright|thumb|Because of the hazards of a vacuum, astronauts must wear a pressurized [[space suit]] while off-Earth and outside their spacecraft.|alt=The lower half shows a blue planet with patchy white clouds. The upper half has a man in a white spacesuit and maneuvering unit against a black background.]]
Outer space (or simply space) is the expanse that exists beyond Earth's atmosphere and between celestial bodies. It contains ultra-low levels of particle densities, constituting a near-perfect vacuum of predominantly hydrogen and helium plasma, permeated by electromagnetic radiation, cosmic rays, neutrinos, magnetic fields and dust. The baseline temperature of outer space, as set by the background radiation from the Big Bang, is 2.7 kelvins (−270 °C; −455 °F).

The plasma between galaxies is thought to account for about half of the baryonic (ordinary) matter in the universe, having a number density of less than one hydrogen atom per cubic metre and a kinetic temperature of millions of kelvins. Local concentrations of matter have condensed into stars and galaxies. Intergalactic space takes up most of the volume of the universe, but even galaxies and star systems consist almost entirely of empty space. Most of the remaining mass-energy in the observable universe is made up of an unknown form, dubbed dark matter and dark energy.

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The Kármán line, an altitude of 100 km (62 mi) above sea level, is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper stratosphere and the mesosphere are sometimes referred to as &quot;near space&quot;. The framework for international space law was established by the Outer Space Treaty, which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of national sovereignty and permits all states to freely explore outer space. Despite the drafting of UN resolutions for the peaceful uses of outer space, anti-satellite weapons have been tested in Earth orbit.

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that air pressure decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the Andromeda galaxy was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude balloon flights. This was followed by crewed rocket flights and, then, crewed Earth orbit, first achieved by Yuri Gagarin of the Soviet Union in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human spaceflight to low Earth orbit and the Moon. On the other hand, uncrewed spacecraft have reached all of the known planets in the Solar System. Outer space represents a challenging environment for human exploration because of the hazards of vacuum and radiation. Microgravity has a negative effect on human physiology that causes both muscle atrophy and bone loss. (Full article...)

{{Box-footer}}
&lt;!-- end of lede --&gt;
{{Purge link portals}}

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN --&gt; 
{{Flex columns
|1 = 
{{Random portal component|max=40|header=Selected article|subpage=Selected article}}

{{/box-header|Selected picture}}
{{/Selected picture}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space-related portals|Portal:Outer space/Portals|}}
{{/Portals}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN --&gt; 
|2 =
{{/box-header|General images}}
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;small&gt;'''The following are images from various outer space-related articles on Wikipedia.'''&lt;/small&gt;&lt;/div&gt;
{{Transclude files as random slideshow
| Cosmic dust
| Space climate
| Interstellar medium
| Space debris
| Outline of space science
| Space exploration
| Outer space
}}
{{Box-footer}} 

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt;}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

* ... that, for the '''[[Space 220 Restaurant|Space&amp;nbsp;220 Restaurant]]''', Disney reached out to NASA engineers to understand what a space elevator might look like?
* ... that some severe '''[[Environmental impact of the 2022 Russian invasion of Ukraine|environmental impacts of the invasion of Ukraine]]''' can be seen from space?
* ... that the '''[[space industry of India]]''' has supported the launch of more than 100 domestic satellites and more than 300 foreign satellites?
* ... that '''[[Nature's Fynd]]''', producer of [[Microbial food cultures|microbe-based]] meat substitutes, is working with [[NASA]] to develop a [[bioreactor]] for use in space travel?
* ... that '''[[Louis W. Roberts]]''' was among the highest ranking African-American space program staff at [[NASA]] while the [[Apollo program]] was underway?
{{Box-footer}}

{{/box-header|Space news|Portal:Outer space/News/Current|}}
{{{{CURRENTYEAR}} in space|state=collapsed}}
&lt;!-- Commented out. News is outdated. 
{{/News/Current}} --&gt;
{{Box-footer}}

{{/box-header|Upcoming spaceflight launches|Portal:Spaceflight/Next launch|}}
{{Portal:Spaceflight/Next launch}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{/box-header|Astronomical events|noedit=yes}}
{{Celestial Events by month links}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Topics}}
{{Plain navboxes|content={{In space|state=expanded}}}}
{{Plain navboxes|content={{Molecules detected in outer space|state=expanded}}}}
{{center|'''By year'''}}
{{Plain navboxes|content={{2020 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2019 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2018 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2017 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2016 in space|state=collapsed}}}}
{{Plain navboxes|content={{2015 in space|state=collapsed}}}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Categories|Portal:Outer space/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Wikimedia|noedit=yes}}
{{Wikimedia for portals|species=no|voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;&lt;!-- end white background --&gt;
&lt;/div&gt;&lt;!-- end black border --&gt;
{{center|{{purge page}}}}

[[Category:Outer space portal| ]]
[[Category:Astronomy portals]]
[[Category:Outer space]]
[[Category:Redirect targets of redirected portals with existing subpages]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]</text>
      <sha1>qq7hmsg9mruabu1pgluomcvstp23pg8</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>