Wikipedija shwiki https://sh.wikipedia.org/wiki/Glavna_stranica MediaWiki 1.43.0-wmf.2 first-letter Mediji Posebno Razgovor Korisnik Razgovor s korisnikom Wikipedija Razgovor o Wikipediji Datoteka Razgovor o datoteci MediaWiki Razgovor o MediaWikiju Šablon Razgovor o šablonu Pomoć Razgovor o pomoći Kategorija Razgovor o kategoriji Portal Razgovor o portalu Nacrt Razgovor o nacrtu TimedText TimedText talk Modul Razgovor o modulu 0 1245 41865947 41865945 2024-04-25T12:02:32Z 109.245.39.114 wikitext text/x-wiki 41865949 41865947 2024-04-25T12:03:27Z Edgar Allan Poe 29250 wikitext text/x-wiki '''Informatika''' ('''inform'''acija + autom'''atika''') je nauka računarskih informacijskih sistema. Kao akademska oblast, ona obuhvata praksu procesiranja informacija, te inženjerstvo informacijskih sistema. Ona studira ustroj, algoritme, ophođenje, interakciju prirodnih i vještačkih sistema koji pohranjuju, procesiraju, pristupaju i komuniciraju informacijama. Oblast se bavi interakcijom između čovjeka i informacijskog sistema zajedno sa izradom računarskih interfejsa. Informatika također razvija svoj vlastiti konceptualni i teoretski temelj i iskorištava temelje razvijene u drugim oblastima. Kao takva, oblast informatike ima veliki opseg i usvaja više zasebnih pojedinih specijalizacija uključujući više osebujne discipline računarstva. Od pojave kompjutera, pojedinci i organizacije sve više obrađuju informacije digitalno. To je dovelo do studija informatike sa računarskim, matematičkim, biološkim, kognitivnim i socijalnim aspektima, uključujući proučavanje društvenog utjecaja informatičkih tehnologija. Međutim, važno je napomenuti da informatika kao akademsko polje eksplicitno ne zavisi od tehnoloških aspekata informacija, dok informacijska tehnologija zavisi. == Vanjske veze == * [http://www.inf.ed.ac.uk/publications/online/0139.pdf informatics]: entry from International Encyclopedia of Information and Library Science * [http://www.softwarehistory.org/history/Bauer1.html Software History Center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060509061534/http://www.softwarehistory.org/history/Bauer1.html |date=2006-05-09 }}: First usage of ''informatics'' in the US * [http://informatics.iupui.edu/about/what-is-informatics What is Informatics?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130531034748/http://informatics.iupui.edu/about/what-is-informatics/ |date=2013-05-31 }}<span> </span>: Indiana University * [http://www.ics.uci.edu/informatics/qa/ Q&A about informatics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070515112336/http://www.ics.uci.edu/informatics/qa/ |date=2007-05-15 }} * [http://www.priorartdatabase.com/IPCOM/000129939/ Prior Art Database] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100810150159/http://priorartdatabase.com/IPCOM/000129939 |date=2010-08-10 }}: Informatics: An Early Software Company * [http://www.informatics-europe.org Informatics Europe] * [http://www.cepis.org The Council of European Professional Informatics Societies (CEPIS)] * [http://www.albany.edu/informatics/index.php Informatics Department] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150311225038/http://www.albany.edu/informatics/index.php |date=2015-03-11 }}, College of Computing and Information, University at Albany - State University of New York * [http://www.kcl.ac.uk/nms/depts/informatics/index.aspx Department of Informatics], King's College London * [http://informatics.nku.edu/about/whatis.php ''An Informatics Education: What and who is it for?''], from Northern Kentucky University [[Kategorija:Umjetna inteligencija]] [[Kategorija:Kognitivna nauka]] [[Kategorija:Informacijske nauke]] jcq3p4pplzdr42b230mf9uiwtaoickn 41865950 41865949 2024-04-25T12:04:01Z Edgar Allan Poe 29250 Zaštićena stranica [[Informatika]]: Intenzivno spamiranje ([Uredi=Dopušteno samo automatski potvrđenim korisnicima] (ističe 12:04, 25 maj 2024 (UTC)) [Premjesti=Dopušteno samo automatski potvrđenim korisnicima] (ističe 12:04, 25 maj 2024 (UTC))) wikitext text/x-wiki '''Informatika''' ('''inform'''acija + autom'''atika''') je nauka računarskih informacijskih sistema. Kao akademska oblast, ona obuhvata praksu procesiranja informacija, te inženjerstvo informacijskih sistema. Ona studira ustroj, algoritme, ophođenje, interakciju prirodnih i vještačkih sistema koji pohranjuju, procesiraju, pristupaju i komuniciraju informacijama. Oblast se bavi interakcijom između čovjeka i informacijskog sistema zajedno sa izradom računarskih interfejsa. Informatika također razvija svoj vlastiti konceptualni i teoretski temelj i iskorištava temelje razvijene u drugim oblastima. Kao takva, oblast informatike ima veliki opseg i usvaja više zasebnih pojedinih specijalizacija uključujući više osebujne discipline računarstva. Od pojave kompjutera, pojedinci i organizacije sve više obrađuju informacije digitalno. To je dovelo do studija informatike sa računarskim, matematičkim, biološkim, kognitivnim i socijalnim aspektima, uključujući proučavanje društvenog utjecaja informatičkih tehnologija. Međutim, važno je napomenuti da informatika kao akademsko polje eksplicitno ne zavisi od tehnoloških aspekata informacija, dok informacijska tehnologija zavisi. == Vanjske veze == * [http://www.inf.ed.ac.uk/publications/online/0139.pdf informatics]: entry from International Encyclopedia of Information and Library Science * [http://www.softwarehistory.org/history/Bauer1.html Software History Center] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060509061534/http://www.softwarehistory.org/history/Bauer1.html |date=2006-05-09 }}: First usage of ''informatics'' in the US * [http://informatics.iupui.edu/about/what-is-informatics What is Informatics?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130531034748/http://informatics.iupui.edu/about/what-is-informatics/ |date=2013-05-31 }}<span> </span>: Indiana University * [http://www.ics.uci.edu/informatics/qa/ Q&A about informatics] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070515112336/http://www.ics.uci.edu/informatics/qa/ |date=2007-05-15 }} * [http://www.priorartdatabase.com/IPCOM/000129939/ Prior Art Database] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100810150159/http://priorartdatabase.com/IPCOM/000129939 |date=2010-08-10 }}: Informatics: An Early Software Company * [http://www.informatics-europe.org Informatics Europe] * [http://www.cepis.org The Council of European Professional Informatics Societies (CEPIS)] * [http://www.albany.edu/informatics/index.php Informatics Department] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150311225038/http://www.albany.edu/informatics/index.php |date=2015-03-11 }}, College of Computing and Information, University at Albany - State University of New York * [http://www.kcl.ac.uk/nms/depts/informatics/index.aspx Department of Informatics], King's College London * [http://informatics.nku.edu/about/whatis.php ''An Informatics Education: What and who is it for?''], from Northern Kentucky University [[Kategorija:Umjetna inteligencija]] [[Kategorija:Kognitivna nauka]] [[Kategorija:Informacijske nauke]] jcq3p4pplzdr42b230mf9uiwtaoickn 0 2473 41865951 41390008 2024-04-25T12:08:45Z CommonsDelinker 806 Zamjenjujem datoteku Mars_pathfinder_panorama_large.jpg datotekom [[:File:PIA01466.jpg|PIA01466.jpg]] (izvršilac: [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]; razlog: [[:c:COM:Duplicate|Duplicate]]: Exact or scaled-down duplicate: [[:c::File:PIA01466 wikitext text/x-wiki {{otheruses}} {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left:1em;" |+ <big>'''Mars'''</big> |- !align="center" colspan="2" bgcolor="#000000"| [[Datoteka:Mars Valles Marineris.jpeg|center|250px|Pogled na planet Mars]]<br /><small><font color="white">Pogled na planet Mars</font></small> |- !bgcolor="#ffc0c0" colspan="2"| Svojstva [[orbita|orbite]] |- style="text-align: left;" | Prosječni [[polumjer]] | 227,936,640 [[kilometar|km]] |- style="text-align: left;" | [[Ekscentricitet]] | 0.09341233 |- style="text-align: left;" | [[Orbitalni period|Ophodno vrijeme]] | [[1 E7 s|686.98 dana]]<br />(1.88081578 [[Julijanska godina|Julijanskih godina]]) |- style="text-align: left;" | [[Sinodički period]] | 779.95 dana |- style="text-align: left;" | Prosječna orbitalna brzina | 24.1309 km/s |- style="text-align: left;" | [[Nagib]] | 1.85061° |- style="text-align: left;" | Broj [[prirodni sateliti|prirodnih satelita]] | 2 |- !bgcolor="#ffc0c0" colspan="2"| Fizička svojstva |- style="text-align: left;" | Ekvatorijalni polumjer | 3,396.2 km |- style="text-align: left;" | [[Površina (geometrija)|Površina]] | 144 milijuna [[kvadratni kilometar|km²]] |- style="text-align: left;" | [[Masa]] | 6.4191 × 10²³ [[kilogram|kg]] |- style="text-align: left;" | Prosječna [[gustina|gustoća]] | 3.94 g/cm³ |- style="text-align: left;" | [[Gravitacijsko ubrzanje]] na ekvatoru | 3.71 m/s² = 0.38[[G]] |- style="text-align: left;" | [[Period rotacije]] | 24h 37min 23s |- style="text-align: left;" | [[Nagib osi]] | 25.19° |- style="text-align: left;" | [[Albedo]] | 0.15 |- style="text-align: left;" | [[Brzina oslobađanja|Izlazna brzina]] | 5.02 km/s |- style="text-align: left;" | Površinska [[Temperatura|temp.]] | {| cellspacing="0" cellpadding="2" border="0" | min | prosj. | max |- | 133 [[Kelvin|K]] | 210 K | 293 K |} |- !bgcolor="#ffc0c0" colspan="2"| Sastav [[Atmosfera|atmosfere]] |- style="text-align: left;" | Atmosferski [[tlak]] | 0.7-0.9 [[Pascal|kPa]] |- style="text-align: left;" | [[Ugljik dioksid]] | 95.32% |- style="text-align: left;" | [[Dušik]] | 2.7% |- style="text-align: left;" | [[Argon]] | 1.6% |- style="text-align: left;" | [[Kiseonik|Kisik]] | 0.13% |- style="text-align: left;" | [[Ugljen monoksid|Ugljični monoksid]] | 0.07% |- style="text-align: left;" | [[Voda|Vodena]] para | 0.03% |- style="text-align: left;" | [[Dušični oksid]] | 0.01% |- style="text-align: left;" | [[Neon]] | 2.5 [[dpm]] |- style="text-align: left;" | [[Kripton]] | 300 ppb |- style="text-align: left;" | [[Ksenon]] | 80 ppb |- style="text-align: left;" | [[Ozon]] | 30 ppb |- style="text-align: left;" | [[Metan]] | 10.5 ppb |} '''Mars''' (simbol: [[File:Mars symbol (fixed width).svg|16px|♂]]) je četvrti [[planet]] po udaljenosti od [[Sunce|Sunca]], vidljiv sa [[Zemlja|Zemlje]] prostim okom i zato poznat od davnine. [[Promjer]] mu je 6 794 [[metar|km]], [[masa]] 0,107 Zemljine mase, srednja [[gustoća]] 3,94 ∙ 10³ [[Kilogram po metru kubnom|kg/m³]], a površinsko [[ubrzanje]] sile teže 0,38 [[Ubrzanje zemljine sile teže|ubrzanja sile teže na Zemlji]]. Ima dva pratioca nepravilna oblika, [[Deimos (mjesec)|Deimos]] (11 km × 12 km × 15 km) i [[Fobos (mjesec)|Phobos]] (19 km × 22 km × 27 km). [[Sinodički dan|Sunčev mu dan]] traje gotovo kao i Zemljin, 24 [[sat|h]] i 40 [[minuta|min]]. Oko Sunca obiđe za 687 zemaljskih dana, od Sunca je prosječno udaljen 228 milijuna km, a zbog [[nagib osi|nagiba osi]] vrtnje prema ravnini staze od 25°12′ i izduljenosti staze, pokazuje [[godišnja doba]]. Pogled sa Zemlje otkriva na Marsu bijele polarne kape, crvenkastonarančastu površinu s tamnijim i svjetlijim dijelovima te vrlo rijetku [[atmosfera|atmosferu]], koja se sastoji od 95% [[ugljikov dioksid|ugljikova dioksida]], 2,7% [[dušik]]a, 1,6% [[argon]]a te primjesa. Površinski [[tlak]] iznosi oko 700 [[Pa]]. U atmosferi se pojavljuju [[oblaci]], a podižu se i [[Pješčana oluja|pješčane oluje]]. [[Temperatura]] može biti od –140 [[celzij|°C]] do nešto više od 0&nbsp;°C, ovisno o dobu dana i godine te o položaju Marsa na stazi. Pojave na površini nazivane su prema kontrastu morima, zaljevima, planinama i slično ([[albedo]]), a stvaran [[reljef]] ustanovljen je s pomoću [[Svemirske letjelice|međuplanetarnih letjelica]]. Polarne se kape sastoje od smrznute [[voda|vode]] i ugljikova dioksida. Zimi se [[ugljikov dioksid]] djelomice smrzava pa [[atmosferski tlak]] pada za 1/3. Sjeverna i [[južna polutka]] geološki se razlikuju. Tlo sjeverne polutke [[geologija|geološki]] je mlađe, reljef mu je nekoliko kilometara niži od reljefa južne polutke; na južnoj polutki prevladavaju [[udarni krater]]i od pada [[meteoroid]]a, a na sjevernoj ugasli [[vulkan]]i. Na Marsu se nalazi najviši ugasli vulkan u cijelom [[Sunčev sustav|Sunčevu sustavu]], ''Olympus Mons'', visok više od 27 km i promjera većega od 500 km. Marsovo [[tlo]] sastoji se od [[kremen]]a i [[limonit]]a i slično je Zemljinu tlu, osim velike prisutnosti [[željezo|željeza]] na njegovoj površini (oko 13,5%) u obliku [[Željezovi oksidi|oksida]], što tlu daje crvenkastonarančastu boju. Mars ima [[ionosfera|ionosferu]] te vrlo slabo [[magnetsko polje]]. Tokovi nekadašnjih [[Rijeka (vodotok)|rijeka]] vode od južne na sjevernu polutku. Snimkama na površini ustanovljeno je postojanje [[Sedimenti|sedimenata]] nastalih [[taloženje]]m u vodi. Zbog malene mase Mars je izgubio velik dio nekadašnje [[atmosfera|atmosfere]] i većinu vode u slobodnom stanju, osim malih smrznutih količina na polovima. Moguće je postojanje vode u smrznutom stanju ispod površine Marsa. Traga se i za mogućim ostatcima nekadašnjih oblika [[život]]a, za sada bez pouzdanih podataka. <ref> '''Mars''', [http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=39096] "Hrvatska enciklopedija", Leksikografski zavod Miroslav Krleža, www.enciklopedija.hr, 2014.</ref> Mars je u [[mitologija|mitologiji]] bio [[rimski imperij|rimski]] bog rata. [[stara Grčka|Grčko]] ime za Mars je [[Ares]], pa za pojmove vezane uz Mars koristimo prefiks '''areo-''' umjesto geo-, npr. umjesto [[zemljopisna širina]] koristimo pojam areografska širina. Po uzoru na stara češka imena planeta, kajkavci su jedno vrijeme upotrebljavali imena '''Bogovoj''', '''Smrtonos''' i '''Ognjenica''' (Szmertonosz i Ognyenicza po starom kajkavskom pravopisu). <ref> ''Danicza Zagrebechka, ili Dnèvnik za prözto leto 1834'', Vu Zágrebu, pritizkana vu Ferencza Suppan Szlovarniczi: str. 8.</ref> == Fizička svojstva == === Atmosfera i klima === [[Datoteka:Mars_transparent.png|mini|lijevo|250px|Planet Mars s vidljivim polarnim kapama<br /> (izvor: NASA-Hubble teleskop, snimljeno tijekom [[Opozicija (astronomija)|opozicije]] Marsa 2001.).]] Marsova je [[atmosfera]] rijetka u usporedbi sa Zemljinom. [[Tlak]] u području srednje površinske razine iznosi 7 [[Bar (jedinica)|mbar]] (oko 150 je manji nego na Zamlji na razini mora). No, u razno doba godine i na raznim mjestima mjeri se od 1 do 10 mbar. Marsova atmosfera se sastoji uglavnom od [[ugljik dioksid|ugljičnog dioksida]] (95,32%), uz male primjese drugih elemenata: [[dušik]]a (2,7%), [[argon]]a (1,6%), [[kisik]]a (0,13%) i [[neon]]a (0,00025%). Također sadrži i [[voda|vodenu paru]] (0,03%), a u polarnim krajevima je nađen [[ozon]]. [[Polarne kape]] zimi se prošire do 40 - 50° areografske širine ([[Mars (mitologija)|Mars]] je [[Latinski jezik|latinsko]] ime, [[Ares]] [[Starogrčki jezik|grčko]]). Zato na Zemlji računamo [[zemljopisna širina|zemljopisne širine]] i dužine, a na Marsu areografske. Ljeti se južna kapa smanji na 400 km, a sjeverna na 800 km. U atmosferi iznad kapa znade biti povećan sadržaj [[vodena para|vodene pare]], a one same pokrivene dugotrajnom sumaglicom. Jedan sastojak polarne kape čini [[voda]], jer polarna kapa ne isčezava [[sublimacija|sublimacijom]] ugljikovog dioksida, a [[temperatura]] se uvijek zadržava ispod [[ledište|ledišta]] vode. Sonda [[Program Viking|Viking Lander 2]] je na 47° sjeverne širine snimila tanak sloj [[inje|inja]]. Sjeverna polarna kapa se za vrijeme sjevernog ljeta smanji na [[promjer]] od oko 800 km, a južna za južnog ljeta na oko 400 km. Osim ugljikova dioksida ([[suhi led]]), polarne kape sadrže i smrznutu vodu jer je uočeno da [[sublimacija|sublimacijom]] CO₂ kape ne nestaju, a temperatura je uvijek ispod 273 [[Kelvin|K]] (0&nbsp;°C). Ova smrznuta voda je izmiješana s česticama prašine. Zbog prozirnosti atmosfere, Mars odražava [[Sunčeva svjetlost|Sunčevu svjetlost]] dva puta slabije nego Zemlja. To znači da usprkos većoj daljini, [[površina]] jednake veličine na Marsu prihvaća samo malo manje topline nego na Zemlji. Temperatura je praktički uvijek ispod 0&nbsp;°C. Najtoplije je u [[ekvator]]skim područjima i u subsolarnoj točki. [[Datoteka:Mars atmosphere.jpg|mini|250px|desno|Slabašna [[atmosfera]] na Marsu - vidljiva na [[obzor]]u.]] [[Datoteka:PIA17940-MartianMorningClouds-VikingOrbiter1-1976-20140212.jpg|mini|desno|250px|Marsova ''magla i jutarnja sumaglica'', snimljena sa svemirske letjelice ''Viking Orbiter 1'' 1976.]] [[Datoteka:Martian north polar cap.jpg|mini|desno|250px|Sjeverna polarna kapa na Marsu u rano ljeto 1999.]] ==== Temperaturne razlike i nastanak oluja ==== Prosječna izmjerena [[temperatura]] na Marsovoj površini je 210 [[Kelvin|K]], s maksimumom od 293 K i minimumom od 130 K. Najtoplija su područja oko [[ekvator]]a i u [[subsolarna točka|subsolarnoj točki]] zato što temperatura tla ovisi o kutu upada Sunčevih zraka i često varira jer je rijetka atmosfera slab [[Toplinski kapacitet|toplinski spremnik]]. Na polovima temperatura zimi ne prelazi 160 K, a pada i do 120 K što je dovoljno da [[ugljikov dioksid|CO₂]] [[kondenzacija|kondenzira]]. Tada dio atmosferskog CO₂ prelazi u polarnu kapu što dovodi do naglog pada [[tlak]]a na tom području i zrak s čitavog globusa struji prema tom polu. Temperaturne razlika između svjetlijih i tamnijih područja, odnosno tla i atmosfere, uvjetuju miješanje atmosfere. [[vjetar|Vjetrovi]], koji su pri tlu brzine 10 [[Metar u sekundi|m/s]], podižu čestice prašine do 50 km uvis i prenose ih na udaljenosti od više tisuća kilometara. Vjetrovi dostižu brzine do 100 m/s, izazivajući godišnje stotinjak [[pješčana oluja|pješčanih oluja]] koje, kada je Mars u [[perihel]]u, a vjetar i temperatura u svom maksimumu, mogu prekriti cijeli planet prašinom. Pokreti atmosferskih masa pokazuju sezonske pravilnosti. Godišnje se javi stotinjak lokalnih pješčanih oluja. Jednom do dvaput u Marsovoj godini, Mars je zaogrnut u globalnu pješčanu oluju; tada ostaju vidljivi samo vrhovi [[vulkan]]a. Pošto južna polutka dobiva u prosjeku više [[toplina|topline]], a pogotovo ljeti, to su [[klimatske promjene]] ovdje burnije. Pješčane oluje više zahvaćaju južnu polutku. U atmosferi stalno prisutne čestice prašine daju rasvjeti neba narančastu nijansu. Oblačne pojave u atmosferi zapažaju se sa Zemlje na svojeobrazan način. Pješčane oluje vide se uz upotrebu žutog filtra kao "žuti oblaci". Oblaci koji se sastoje od kapljica vode i ugljikovog dioksida svijetli su; ako se promatraju kroz modri filtar, govori se o "modrim oblacima". Pješčane oluje dovode do zanimljivog [[Staklenički efekt|učinka "anti-staklenika"]] - velike količine prašine u atmosferi ne dopuštaju [[Sunčeva svjetlost|Sunčevoj svjetlosti]] da neoslabljena prodre do površine, a propuštaju toplinsko zračenje Marsove površine koja se hladi, dok se viši dijelovi atmosfere zagrijavaju. ==== Oblaci ==== Iako [[atmosfera]] sadrži samo jednu tisućinu [[vodena para|vodene pare]] koju nalazimo u [[Zemljina atmosfera|Zemljinoj atmosferi]], voda se uspijeva [[kondenzacija|kondenzirati]] i stvoriti [[oblaci|oblake]] koji lebde na velikim visinama. Oblaci su redovita pojava na Marsu unatoč maloj količini vodene pare u atmosferi. Promatrani su i sa Zemlje, a s [[svemirske letjelice|svemirskih letjelica]] [[Program Mariner|Mariner]] i [[Program Viking|Viking]] snimljeni su bezbrojni oblici koje možemo svrstati u nekoliko kategorija: * ''zavjetrinski valovi'' oblaci su koji se stvaraju u zavjetrini visokih dijelova [[reljef]]a poput vulkana, kratera i planina. Zrak u tim područjima kreće se u valovitim oscilacijama. * ''valovski oblaci'' doimaju se poput redova paralelnih [[val]]ova i redovito ih nalazimo nad rubovima polarnih kapa. * ''oblačne ulice'' su linearni nizovi kuglastih oblaka sličnih kumulusima. * ''trakasti oblaci'' najčešći su nad visoravnima jugozapadno od ''Syrtis Major''. * ''magla i jutarnja sumaglica'' mogu se stvarati u dolinama, kanjonima i kraterima i vidljivi su sa Zemlje. * ''paperjasti oblaci'' su izduženi oblaci koji nastaju podizanjem materijala i najčešće se sastoje od čestica prašine. Nalazimo ih prvenstveno u južnoj polutki, kod visoravni ''Syrtis major'', ali i na sjeveru, u predjelu ''Tharsis Montes''. Čestice prašine stalno prisutne u atmosferi daju joj narančastu nijansu. Pješčane oluje vide se sa Zemlje kroz žuti filter kao "žuti oblaci". Oblaci koji se sastoje od [[aerosol]]a vode i CO₂ promatraju se kroz modri filter i zovemo ih "modri oblaci". ==== Tlak ==== U odnosu na Zemlju, Marsova [[atmosfera]] je vrlo rijetka zbog čega ima niski površinski [[tlak]] koji se mijenja od 1 do 10 [[Bar (jedinica)|mbar]], ovisno o uvjetima. Prosječan tlak u području srednje površinske razine iznosi 7 mbar. Već spomenuta [[sublimacija]] i kondenzacija CO₂ mijenja tijekom godine globalni tlak za 20%. Letjelica ''Viking Lander 1'' je izmjerio srednji dnevni tlak od samo 6.8 mbar u trenutku kad je južna polarna kapa bila najveća, a u drugom dijelu godine iznosio je čak 9.0 mbar. ''Viking Lander 2'' izmjerio je najveći tlak od 10,8 mbar. Pronađeni su dokazi da je nekad gušća Marsova atmosfera dozvoljavala postojanje tekuće vode na Marsu. Oblik reljefa koji uvelike podsjeća na kontinente, obale oceana, riječne kanjone, jezera i otoke navodi na pomisao da su velike vode nekad oblikovale taj teren. Mars odlikuje jedan neobičan mehanizam, koji dovodi do promjene tlaka i prijenosa zračnih masa, a to je prijelaz ugljikovog dioksida iz plinovitog stanja u čvrsto (kondenzacija), koja se odvija na temperaturi od - 123&nbsp;°C. Kada temperatura u polarnim krajevima padne do te vrijednosti, dio atmosfere pretače se u polarnu kapu. Zbog pada tlaka u polarnom području zrak s čitavog planeta počne strujati prema tom polu. Promjena plinovitog sadržaja ugljikovog dioksida dovodi u toku godine do promjene tlaka od 20%. Pošto Mars prelazi [[perihel]]om kada je ljeto na južnoj polutki, a [[afel]]om kada je na njoj zima, to je ljeto toplije na južnoj polutki, ali je tu i zima oštrija. Atmosferski je tlak stoga najveći kada na južnoj polutki vlada ljeto, a najmanji kada je tamo zima. <ref>[[Vladis Vujnović]] : "Astronomija", Školska knjiga, 1989.</ref> === Reljef === [[Datoteka:Mars NPArea-PIA00161.jpg|mini|lijevo|180px|Sjeverni pol planeta Mars, digitalna fotomontaža slika prikupljenih sa sonde [[Viking 1]]<br /> (izvor: [[NASA]]/JPL-Caltech)]] [[Datoteka:MarsTopoMap-PIA02031 modest.jpg|mini|250px|Topografska karta planeta Mars. Istaknuta područja: vulkani Tharsis na zapadu uključujući planinu Olympus, na istoku Valles Marineris i kotlina Hellas na jugu<br /> (izvor: NASA/JPL-Caltech)]] Marsov pejzaž sličan je Zemljinom i Mjesečevu, no ima i svojih posebnosti. Teren je prosječnog nagiba 3°. Površina Marsa je crvene boje zbog velikih količina [[željezo|željeza]] koje sadrži. Možemo je podijeliti na sjevernu i južnu polutku granicom koja siječe ekvator pod kutem od 35°. Teren južne je u prosjeku 2-3 kilometra viši od sjeverne, uglavnom zbog razlike u gustoći kore. Južna polutka puna je udarnih [[meteor]]skih kratera veličine od 3 do 120 km nastalih u doba bombardiranja [[planetoid]]ima. Manji krateri su malobrojni. Na sjevernom dijelu prevladava [[bazalt]] koji je gušći od [[granit]]a i zato ima niži ravnotežni položaj. To bazaltno područje je zapravo kora prelivena [[lava|lavom]] koja je uništila starije kratere, zbog čega je ravnija. Za razliku od [[Mjesečevi krateri|Mjesečevih kratera]], Marsovi u pravilu nemaju središnju izbočinu i zasuti su izmrvljenim materijalom. Na Marsovoj se površini razlikuje nekoliko oblika reljefa. Glatke kružne udubine okružene planinskim lancem na rubu nazivaju se bazeni. Najveći su ''Planitia Argyre'' (Argirska ravnica) promjera 1 000 km i ''Planitia Hellas'' (Grčka ravnica) promjera 1 700 km. Oba bazena su svijetle površine. Dno ''Planitiae Hellas'' prekriveno je pješčanim slojem tako da nema nikakvih vidljivih detalja, a od okoline (brdovitog područja ''Hellespontus - Dardaneli'') niže je 6 kilometara. [[Tlak]] u toj potolini dovoljan je za ukapljivanje vode (> 6,1 [[Bar (jedinica)|mbar]]). Okružena je masivnim planinskim prstenom visokim oko 2 km, najvjerojatnije nastalim izbacivanjem materijala iz bazena pri udaru [[asteroid]]a. Znatno doprinosi visokoj [[Topografija|topografiji]] južne polutke. Manji bazeni promjera nekoliko stotina kilometara, veoma podsjećaju na veće kratere. Među najspektakularnije pojave na Marsovoj površini zasigurno se ubraja i splet kanjona ''Valles Marineris'' (Marinerove doline), dug 4 500 km, širok između 100 i 200 km, a dubok 6 - 7 km. [[Minerali|Mineraloški]] sastav Marsova tla određen je uglavnom [[kremen]]om (SiO₂) i [[limonit]]om (Fe₂O₃ ∙ x H₂O). Limonit daje površini svojstvenu crvenu nijansu. Kemijska analiza pokazala je 50% [[kisik]]a, 21% [[silicij]]a, 13% [[željezo|željeza]], 5% [[magnezij]]a, 4% [[kalcij]]a, 3% [[aluminij]]a, 3% [[sumpor]]a, a u tragovima ima [[titanij]]a, [[fosfor]]a, [[kalij]]a, [[klor]]a i nekih drugih kemijskih elemenata. Sastav je sličan srednjem sastavu [[Zemljina kora|Zemljine kore]], s tim što Mars ima mnogo više sumpora. [[Datoteka:Globo de Marte - Valles Marineris.gif|190px]][[Datoteka:Globo de Marte - Elysium Planitia.gif|190px|]][[Datoteka:Globo de Marte - Syrtis Major.gif|190px]] ==== Vulkani ==== [[Datoteka:Olympus_Mons.jpg|mini|desno|260px|''[[Olympus Mons]]'' (Vulkan planina), najveći ugasli [[vulkan]] na Marsu i u [[Sunčev sustav|Sunčevom sustavu]].]] Zemlji slični oblici na Marsovoj površini su ugasli [[vulkan]]i. Ima ih nekoliko desetaka, a uglavnom su smješteni na sjevernoj polutki. U njih ubrajamo i najveći vulkan u Sunčevu sustavu, ''[[Olympus Mons]]'' (Olimpska gora). Uzdiže se 27 km nad okolinu, a star je oko 2,5 milijarde godina. Promjera je 600 km, a njegov rub je strma, gotovo okomita litica visoka 4 - 6 km. Iako je vrlo visok, zbog velikog promjera ima prosječni nagib od samo 3° - 5° tako da nije [[stožac|stožastog]] oblika nego plosnat. ''Olympus Mons'' se nalazi zapadno od predjela ''[[Tharsis]]'' (Tarsej), najvećeg vulkanskog područja. ''Tharsis'' je visoravan kraj Marsova [[ekvator]]a prosječne visine 7 km i širine 5 000 km. Na njoj se nalaze još tri gigantska vulkana: ''Arsia Mons'' (Arsijska gora), ''Pavonis Mons'' (Paunova gora) i ''Ascraeus Mons'' (Askarska gora). Sva četiri ubrajamo u štitaste ("havajske") vulkane, zbog oblika koji je nastao izljevnom erupcijom, relativno mirnim izlijevanjem bazaltne lave koja je sporo tekla formirajući vulkanski stožac. ''Kaldere'', velike okruglaste udoline na vrhu, nastale su propadanjem krova ognjišta vulkana izazvanog naglim podzemnim povlačenjem [[magma|magme]]. Najveća razlika između havajskih i tarsejskih vulkana je veličina - vulkani na Marsu su 10 do 100 puta veći nego zemaljski. Uzroci tome su najvjerojatnije dugotrajnije i veće erupcije i slabija [[gravitacija|gravitacijska sila]]. Takvi golemi vulkani na Marsu uspjeli su nastati zato što su vruća vulkanska područja ostala na istom mjestu u kori tijekom stotina milijuna godina. Nasuprot tome, na Zemlji su vulkanske regije često pomicane zbog [[Tektonika ploča|tektonike litosfernih ploča]]. Kako se zemaljske ploče pomiču, niču novi vulkani, a stari se gase. Sjeverno od Tharsis Montes leži ''[[Alba Patera]]'', vulkan plosnatog oblika - plitka tanjurasta formacija - ''[[patera]]''. Patere nalazimo samo na Marsu. ''Alba Patera'' promjera je od čak 2 000 km, ali je visoka "samo" 7 km. Druga najveća vulkanska regija na Marsu je ''[[Elysium Planitia]]'' (Elizejska ravnica) istočno od ''Tharsis Montes''. ==== Meandri na Marsu ==== [[Datoteka:Valles Marineris NASA World Wind map Mars.jpg|mini|desno|260px|Među najspektakularnije pojave na Marsovoj površini zasigurno se ubraja i splet [[kanjon]]a ''Valles Marineris'' (Marinerove doline), dug 4 500 km, širok između 100 i 200 km, a dubok 6 - 7 km.]] [[Datoteka:PIA15038 - Spirit lander and Bonneville Crater on Mars.jpg|mini|desno|260px|Udarni krater ''Bonneville'' i svemirska letjelica ''Spirit'' koja se spustila u blizini.]] [[Datoteka:Marsorbitsolarsystem.gif|mini|desno|260px|Usporedba Marsove putanje (crvena) i [[Zemljina putanja|Zemljine putanje]] (plava).]] Posebna su pojava na Marsu vijugavi kanali ili [[Meandar|meandri]], koji se granaju i imaju "pritoke" i posve podsjećaju na [[vadi|vade]] (usahle rijeke). Nalaze se pretežno u [[ekvator]]skom području. Kako danas [[tekućine]] nema, pitanje je kako su nastali. Ima i drugih pojava koje svjedoče o tokovima, mnogi se [[krater]]i nalaze u ravnicama kao da ih je za vrijeme poplava optjecala tekućina. Da bi se riješio taj problem, traže se dokazi da je Marsova [[klima]] bila nekada toplija, pa se promijenila (na primjer zbog promjene [[nagib osi|osi vrtnje]] i [[planetarna putanja|izduženosti staze]] i zbog promjene u sastavu atmosfere). Budući da je [[temperatura]] neposredno ispod površine uvijek niža od 0&nbsp;°C, vode može biti posvuda, u obliku stalnog zamrznutog tla, [[permafrost]]a. Kad se tlo zagrije [[vulkan]]skom aktivnošću ili udarom [[meteor]]a, permafrost se tali. Tako se dadu tumačiti široka i visoka podnožja nekih vulkana. Također, mnogi mlađi udarni krateri stoje na podnožjima koja su mogla nastati taljenjem permafrosta kada je on tekao u nizinu, odnosno blatan sadržaj i ponovo se smrznuo. Taljenjem permafrosta dadu se rastumačiti i mnogi urušeni i kaotični tereni, kao na primjer u Hriska ravnica (''Planitiae Chryse''). Marsovo tlo podliježe jakoj [[erozija|eroziji]]. Uz vidne posljedice nastale od nepoznate tekučice, učinci vjetrene erozije i gravitacijske erozije vide se posvuda. Mnoga su kraterska dna prekrivena [[Pješčana dina|pješčanim dinama]], dugim nekoliko kilometara. Nadalje, zbog jakih vjetrova krateri bacaju tamne repove svi u istom smjeru. Debeli sloj prašine prekrio je posebno polarna područja, pa po njima isčezavaju čak i planinske formacije. U područjima polarnih kapa uvjeti su pogodni za slijeganje atmosferskog praha. Prah prestavlja kondenzacijske jezgre za snježne pahulje ugljikovog dioksida. Zamrznute slojevite, ili laminarne, naslage prekrivaju neravnine reljefa u polarnim kapama! Vjerojatno su nastale taloženjem sleđenog praha u više navrata, u toku geoloških doba, kada se klima mogla ciklički mijenjati. ==== Tektonika ==== [[Tektonika]] Marsa je, za razliku od Zemljine koja se temelji se na [[Tektonika ploča|pomicanju litosfernih ploča]], uglavnom okomita, tj. bila je ograničena na uzlazne tokove lave koja se probijala prema gore kroz koru do površine. Danas na Marsu više nema vulkanizma, kao glavnoga izvora tektonike. Znanstvenici pretpostavljaju da je prije 3,5 milijarde godina Mars doživio najveće poplave u Sunčevu sustavu jer su se goleme količine vode prelijevale iz višeg područja južne u nižu, sjevernu hemisferu. Postavljaju se pitanja odakle je došla ta masa vode, koliko su trajale poplave i gdje je sad? Podrijetlo vode vjerojatno je jednako kao i kod Zemlje, tj. potječe od [[komet]]a i [[asteroid]]a koji su bili vrlo bogati vodenim ledom te su se [[kondenzacija|kondenzirali]] prilikom udara u rane planete i planetoide. Na Marsu postoje očiti dokaza vodene erozije, a vjerojatno je najveći dio vode, kada je planet izgubio atmosferu, potonuo u koru i tamo se smrznuo u obliku vodenoga leda. Nadalje, veći dio Marsove atmosfere je (uključujući u vodenu paru), zbog relativno male mase planeta, bio otpuhan [[Sunčev vjetar|Sunčevim vjetrom]] u međuplanetarni prostor. Također, dokazano je kako je prije otprilike 3,5 milijarde godina u sjevernu Marsovu polutku udario veliki asteroid, koji je izazvao pomicanje mase na razini cijeloga planeta. Općenito je i danas jedan dio planeta uglavnom spušten, a drugi izdignut (ako se promatra prosječna visina površine). Također, ako je do tada i postojala rotacije vanjske jezgre, od tada je ona prekinuta pa Mars nije održao (ili razvio) svoje [[magnetsko polje]] koje bi ga štitilo od energetskih čestica Sunčeva vjetra. Takva polja postoje (interesantno) razvijena tek lokalno, što je rezultat pomicanja i okupljanja bliže površine magnetičnih stijena iz dubine. Trenutno je Mars prehladan i ima prenizak tlak na površini da bi se voda mogla dulje zadržati u tekućem obliku. Količina vode koju nalazimo u obliku leda na polovima te u oblacima vodene pare u atmosferi naravno više nije ni približno dovoljna za stvaranje kanala i kanjona kakvi su otkriveni. Druga značajna vrsta leda na Marsu je [[suhi led]], tj. CO₂. ''Mars Global Surveyor'' snimio je fotografije koje nagoviještaju postojanje podzemnih spremnika vode iz kojih se povremeno i ponegdje voda probija na površinu u obliku [[gejzir]]a. Postoje i teorije da su ove brazde na površini Marsa nastale usled kretanja fine prašine, ali su njihov broj na površini prevelik da bi se to moglo ozbiljno razmatrati. === Svojstva unutrašnjosti planeta === Građa Marsove unutrašnjosti razlikuje se od Zemljine zbog mnogo manje [[masa|mase]]. Kora je debela oko 100 km, bogata [[silicij]]em i [[aluminij]]em, a siromašna [[magnezij]]om. Ispod nje je plašt s [[Feromagnetizam|feromagnetskim]] [[silikati]]ma, dok se jezgra, koja ima polumjer od 1 700 km, sastoji vjerovatno od rastaljenog troilita (željeznog sulfida). [[Magnetsko polje]] je 500 puta slabije od Zemljinog. Smjer magnetskog polja suprotan je smjeru Zemljinog magnetskog polja, s obzirom na polove vrtnje. === Orbita i rotacija === Mars ima primjetno izduženu [[planetarna putanja|planetarnu putanju]] ([[ekscentricitet]] 0,093), pa mu se udaljenost od Sunca znatno mijenja tijekom Marsove godine, što bitno utječe na klimu. Marsov siderički period revolucije ([[zvjezdana godina]]) traje 687 dana, a period rotacija ([[siderički dan]]) 24 h 37 min 23 s. [[nagib osi|Os rotacije nagnuta]] je, slično kao i kod Zemlje, 25° prema ravnini revolucije. === Magnetosfera === Mars posjeduje slabo [[magnetsko polje]]. U usporedbi sa [[Zemljino magnetsko polje|Zemljinim]], jakost Marsova polja je oko 500 puta slabija. Osim toga, [[magnetski pol]]ovi Marsa su suprotno orijentirani od Zemljinih. Zemljin sjeverni magnetski pol se nalazi blizu južnog areografskog pola, a na Marsu je sjeverni magnetski pol na sjevernom areografskom polu. === VODA NA MARSU === Voda teče na Marsu! Ovo je 28.09.2015. godine potvrdila NASA koja je saopštila da tokom letnjih meseci na Crvenoj planeti voda teče niz kanjone i kratere čime se povećava šansa da na Marsu postoji i neki oblik života. - Mars nije suva, jalova planeta kao što smo nekad mislili - kazao je na konferenciji za novinare Džim Grin, direktor planetarne nauke NASA, naglašavajući da je na "crvenoj planeti" pronađena tečna voda.Kako javljaju strane agencije, reč je o slanoj vodi koja teče u potocima kroz kanjone i kratere Marsa tokom letnjeg perioda. - Naša potraga na Marsu je bila 'sledi vodi' u našem traganju za životom u univerzumu i sada imamo uverljivu nauku koja potvrđuje ono što smo dugo sumnjali - rekao je Džon Grunsfeld, astronaut iz centra NASA u Vašingtonu. Voda za sobom stavlja duge i tamne mrlje koje mogu ići i nekoliko stotina metara nizbrdo na površini Marsa tokom letnjih meseci, pre nego što se pred jesen osuše kako površinska temperatura padne. So snižava tačku smrzavanja vode, a naučnici navode da bi to moglo da objasni ovu sezonsku "bujicu". Fotografije snimljene na Marsu prikazuju strme doline i kratere prošaranje ovim mrljama na mestima kuda je tekla voda, a ceo prizor podseća na lepezu. Naučnici još nisu sigurni odakle je voda stigla, ali je verovatno da može doći od podzemnog leda ili se kondenzuje iz tanog sloja marsovske atmosfere. - Danas postoji tečna voda na Marsu. Zbog toga sumnjamo da je moguće da postoji nastanjivo okruženje - rekao je Majkl Mejer, vodeći NASA naučnik za istraživanje Marsa. Luhendra Oha iz Instituta za tehnologiju u Džordžiji koji je vodeći autor danas objavljenog teksta u časopisu "Nature Geoscience" naveo je da je prvi put primetio zbunjujuće brazde na Marsu dok je bio student 2010. godine. Naučnici napominju da je potrebno sprovesti dodatna istraživanja kako bi se ustanovilo eventualno prisustvo mikroskopskog oblika života na "crvenoj planeti". Vodotoci mogu poslužiti NASA i drugim svemirskim agencijama da pronađu život van naše planete, ali i obezbede mesto za buduće ljudske misije odakle se voda može prikupljati iz priordnih zaliha. Naučnici su dugo verovali da je nekada davno voda slobodno tekla Marsom, ali da je usled klimatskih promena, pre oko tri milijarde godina, došlo do njenog drastičnog povlačenja i isparavanja u svemir. == Prirodni sateliti == <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" style="margin-left:1em" align="right"> <th colspan="5" style="background:#efefef;"> Marsovi prirodni sateliti</th> <tr style="background:#efefef;"> <th>Ime</th> <th>Promjer (km)</th> <th>Masa (kg)</th> <th>Polumjer orbite (km)</th> <th>Ophodno vrijeme</th> </tr> <tr> <td>[[Fobos (mjesec)|Fobos]]</td> <td>22,2 (27 &times; 21,6 &times; 18,8)</td> <td align="right">1,08&times;10¹⁶</td> <td align="right">9 378</td> <td align="right">7,66 sati</td> </tr> <tr> <td>[[Deimos (mjesec)|Deimos]]</td> <td>12,6 (10 &times; 12 &times; 16)</td> <td align="right">2&times;10¹⁵</td> <td align="right">23 400</td> <td align="right">30,35 sati</td> </tr> </table> Fobos i Deimos su jedini Marsovi [[prirodni satelit]]i, a smatra se da potječu iz drugih krajeva sunčeva sustava - [[asteroid]]i uhvaćeni Marsovim gravitacijskim poljem. Po sastavu su slični [[asteroid]]ima tipa C (bogati su [[ugljik]]om). Njihova mala [[gustoća]] sugerira da nisu sastavljeni od punog kamena, već najvjerojatnije od mješavine kamena i leda. Pretpostavlja se da su ova dva [[prirodni satelit|prirodna satelita]] nastala u vanjskom dijelu [[Sunčev sustav|Sunčeva sustava]] (ne u [[Asteroidni pojas|asteroidnom pojasu]]). Oba su satelita posuta [[krater]]ima. Zbog njihove blizine Marsu, ljudi bi ih u budućnosti mogli iskoristiti kao svojevrsne postaje u putanji oko Marsa. [[Datoteka:Phobos deimos diff rotated.jpg|desno|mini|260px|Fobos i Deimos su nazvani po sinovima boga Marsa.]] [[Satelit]]e Fobos (Strah) i Deimos (Užas) otkrio je [[Asaph Hall]] 1877. Fobos je bliži i oko Marsa obiđe za 7 sati i 39 minuta, stoga brže obiđe Mars nego što se sam Mars obrne. Zato on izlazi Marsu na zapadnom obzoru! Oba satelita okreću Marsu uvijek jednu stranu. Oko njega gibaju se gotovo kružnim stazama, u ravnini njegova [[ekvator]]a. Prema snimkama iz svemirskih letjelica, Fobos je nepravilna gromada dimenzija 27 km x 21 km x 19 km, a po sebi nosi mnogobrojne kratere i usporedne jarke. Deimos je manji, a jednako nepravilan, s dimenzijama 15 km x 12 km x 11 km, i također je izrovan kraterima. Tlo i manji krateri gotovo su mu izgubljeni pod slojem prašine. Sateliti imaju mali [[albedo]], 0,5. Po svojstvima ta dva mjeseca ulaze u red [[planetoid]]a. == Povijest ljudskog istraživanja == {{glavni|Život na Marsu|Povijest promatranja Marsa}} [[Datoteka:Mars animated sim.gif|desno|300 px|mini|Marsova rotacija]] [[Datoteka:Apparent retrograde motion of Mars in 2003.gif|desno|300 px|mini|Prikaz kretanja Marsa na [[nebeska sfera|nebu]].]] Planet Mars uvijek je očaravao čovjeka svojom jarkocrvenom bojom na noćnom nebu. Pojavom [[teleskop]]a s boljim razlučivanjem početkom 18. stoljeća, Mars je postao poprište polemike zbog otkrića polarnih kapa kao i zbog pogrešnog identificiranja kanala na njegovoj površini. Postojala je pretpostavka da na planetu teče voda, te da prema tome postoji mogućnost života van [[Zemlja (planet)|Zemlje]], što se nije slagalo s mišljenjem toga vremena. [[Kartografija|Kartografiranje]] Marsa započeli su [[Wilhelm Beer]] i [[Johann Heinrich von Mädler]] 1840. Talijanski astronom [[Giovanni Schiaparelli]] je 1877. godine otkrio uzdužne i poprečne tanke niti koje je nazvao "kanalima" i za koje se smatralo da ih je izgradila [[Izvanzemaljci|vanzemaljska civilizacija]]. Dokazano je da je to bila optička varka, kao i sezonske promjene površine koje su viđene u modrozelenkastim nijansama i za koje se pretpostavljalo da su uzrokovane bujanjem vegetacije. Uzrok te iluzije je komplementarnost modrozelene i narančastocrvene (realne) nijanse pa se za mjesta manjeg sjaja čini da su modrozelenkasta. Giovanni Schiaparelli je od 1877. do 1879. položio temelj terminologije na Marsu. Tamniji su objekti prozvani morima i zaljevima, a svijetliji su smatrani kopnima. Površine kopna i mora su u omjeru 2 : 1. Rad je nastavio [[Eugène Michel Antoniadi]] od 1909. do 1924. Uočene pojave uzrokovane su kontrastom većih dijelova Marsa (njihovom odraznom moći), pa se stoga nazivaju detaljima [[albedo|albeda]]. Stvaran reljef u većini slučajeva ne odgovara razdiobi detalja albeda. S udaljenosti Zemlje, Mars je veoma težak objekt za promatranje. Kako slika titra, a [[Ekspozicija|ekspozicije]] fotografija traju duže od vremena koje oku treba za raspoznavanje detalja, prevladavala je vizualna detekcija. No oko nije objektivan prijemnik i mnogi su nalazi iz prošlih vremena danas odbačeni. Tijekom kratke astronautske ere spoznato je o Marsu mnogo više nego kroz sva stoljeća prije. Prva uspješna sonda [[Mariner 4]] poslala je u srpnju 1965. seriju od 22 fotografije koje su otkrile mnoge kratere i prirodno nastale kanjone, ali ništa što bi navodilo na postojanje umjetnih kanala i tekuće vode. ''Mariner 4'' je 15. srpnja 1965. prošao kraj Marsa na daljini od 10 000 kilometara. [[Mariner 6]] i [[Mariner 7]] prošli su 1969. na daljini od 3 500 km odnosno 3 200 km, a Mariner 9 prvi je ušao 1971. u putanju oko Marsa, s [[perihel]]om 1 400 km iznad tla, i djelovao je čitavu godinu. Sonda [[Mariner 9]] prva je uspješno poslala slike s površine Marsa, a ispitivana su i fizička svojstva tla i atmosfere. U srpnju i listopadu 1976. na površinu Marsa sletjele su letjelice [[Viking Lander 1]] i [[Viking Lander 2]] i provele tri biološka [[eksperiment]]a kojima je otkrivena neobična kemijska aktivnost, ali ni traga živim mikrobiološkim organizmima. Prema tumačenju biologa koji su sudjelovali u misijama, Mars se samo-sterilizira kombinacijom smrtonosnog [[ultraljubičasto zračenje|ultraljubičastog zračenja]], ekstremne sušnosti i oksidirajuće naravi tla. [[Sovjetski savez]] je razvijao [[program Mars]], čije su ekspedicije sadržavale svemirsku letjelicu u putanji i dio za meko spuštanje. Letjelica [[Mars 3]] prva se meko spustila 1971. Osim dvaju ''Viking Landera'', na Marsovu površinu su uspješno sletjeli samo još [[Mars Pathfinder]] 4. srpnja 1997. te roveri-blizanci ''Spirit'' i ''Opportunity'' (eng. ''Mars Exploration Rovers'' ili kraće '''MER'''), u siječnju 2004. godine. Oba MERa, koji se nalaze na suprotnim stranama Marsa, pronašla su dokaze da je Mars nekad imao oceane tekuće vode. Roveri su još uvijek aktivni (''listopad 2004.''). Vodu na Marsu otkrile su i svemirske sonde [[Mars Odyssey]] i [[Mars Express]]. Mars Express, europska sonda koja je do Marsa donijela i lander [[Beagle 2]] (s kojim je izgubljen kontakt pri spuštanju na Mars), u Marsovoj je orbiti od prosinca 2003. Osim dokaza o postojanju vodenog leda na sjevernoj i južnoj polarnoj kapi, sonda je otkrila i prisustvo metana u atmosferi, koji se obično oslobađa u zrak erupcijama vulkana i biološkim procesima. Ukupno je do sredine 2007. sa Zemlje prema Marsu poslano 33 sonde. <br /> <br /> [[Datoteka:PIA01466.jpg|mini|središte|600px| Panorama površine Marsa snimljena s rovera Pathfinder<br /> (izvor: NASA)]] <br /> <br /> <table border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin-left:1em"> <th colspan="5">Međuplanetarne sonde</th> <tr> <th>Ime sonde</th> <th>Država</th> <th>Datum lansiranja</th> <th>Datum dolaska</th> <th>Opaska</th> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 1</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;1. studenog 1962.</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Izgubljen kontakt sa sondom. </td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mariner 3</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;5. studenog 1964.</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Izgubljen kontakt sa sondom.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mariner 4</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;28. studenog 1964.</td><td>&nbsp;15. srpnja 1965.</td><td>&nbsp;Prve slike planeta Mars izbliza.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Zond 2</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;30. studenog 1964.</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Izgubljen kontakt sa sondom.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Zond 3</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;18. srpnja 1965.</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Izgubljen kontakt sa sondom.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mariner 6</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;24. veljače 1969.</td><td>&nbsp;31. srpnja 1969.</td><td>&nbsp;Prva dvojna misija. Primljene slike.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mariner 7</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;27. ožujka 1969.</td><td>&nbsp;4. kolovoza 1969.</td><td>&nbsp;Primljene slike.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mariner 8</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;8. svibnja 1971.</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Raketa pala u more nakon lansiranja.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 2</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;19. svibnja 1971.</td><td>&nbsp;27. studenog 1971.</td><td>&nbsp;Sletjela na površinu, ali ni jedna slika primljena.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 3</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;28. svibnja 1971.</td><td>&nbsp;2. prosinca 1971</td><td>&nbsp;Sletjela na površinu, ali kontakt izgubljen.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mariner 9</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;30. svibnja 1971</td><td>&nbsp;13. studenog 1971.</td><td>&nbsp;Slike s Marsa.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 4</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;21. srpnja 1973.</td><td>&nbsp;10. veljače 1974.</td><td>&nbsp;Proletjela pokraj Marsa.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 5</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;25. srpnja 1973.</td><td>&nbsp;10. veljače 1974.</td><td>&nbsp;Izgubljen kontakt.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 6</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;5. kolovoza 1973.</td><td>&nbsp;12. ožujka 1974.</td><td>&nbsp;Sletjela na površinu, ali kontakt izgubljen.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 7</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;9. kolovoza 1973.</td><td>&nbsp;9. ožujka 1974.</td><td>&nbsp;Proletjela pokraj Marsa.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Viking 1</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;20. kolovoza 1975.</td><td>&nbsp;19. lipnja 1976.</td><td>&nbsp;Sletjela na površinu.Slike s Marsa.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Viking 2</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;9. rujna 1975.</td><td>&nbsp;7. kolovoza 1976.</td><td>&nbsp;Sletjela na površinu. Slike s Marsa. Napravljena 3 pokusa, ali tragovi života nisu pronađeni.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Phobos 1</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;7. srpnja 1988.</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Izgubljen kontakt.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Phobos 2</td><td>&nbsp;SSSR</td><td>&nbsp;12. srpnja 1988.</td><td>&nbsp;29. siječnja 1989.</td><td>&nbsp;Primljene slike i telemetrija, nedugo potom izgubljen kontakt.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars Observer</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;25. rujna 1992.</td><td>&nbsp;24. kolovoza 1993.</td><td>&nbsp;Izgubljen kontakt.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars 96</td><td>&nbsp;Rusija</td><td>&nbsp;16. studenog 1996.</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Raketa pala u more nakon lansiranja.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Pathfinder</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;4. prosinca 1996.</td><td>&nbsp;4. srpnja 1997.</td><td>&nbsp;Slike s Marsa i podatci o 15 kemijskih pokusa izvršenih na tlu i atmosferi.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars Global Surveyor</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;7. studenog 1996.</td><td>&nbsp;11. rujna 1997.</td><td>&nbsp;Kompletna karta Marsa. Podatci sakupljeni. Potvrđeni tragovi vode na planetu.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars Climate Orbiter</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;11. prosinca 1998,</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Izgorjela u višim slojevima Marsove atmosfere.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars Polar Lander</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;3. siječnja 1999,</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Nakon dolaska u Marsovu orbitu, kontakt sa sondom izgubljen.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Deep Space 2</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;3. siječnja 1999</td><td>&nbsp;-</td><td>&nbsp;Sonde izgubljene s Mars Polar Lander - matične letjelice.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars Odyssey</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;7. travnja 2001.</td><td>&nbsp;24. listopada 2001.</td><td>&nbsp;Primljeni podatci o geološkom sastavu Marsa.</td> </tr><tr> <td>&nbsp;MER Spirit</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;10. lipnja 2003.</td><td>&nbsp;4. siječanj 2004.</td><td>&nbsp;Rover, sletio u krater Gusev, potragaza za tragovima vode</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars Express</td><td>&nbsp;EU</td><td>&nbsp;12. lipnja 2003.</td><td>&nbsp;25. prosinac 2004.</td><td>&nbsp;Snimanje površine, minerološka promatranja i potraza ga za vodom pomoću radara. </tr><tr> <td>&nbsp;MER Opportunity</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;7. srpnja 2003.</td><td>&nbsp;25. siječanj 2004.</td><td>&nbsp;Rover, sletio na Meridiani Planum, potraga za za tragovima vode</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Rosetta</td><td>&nbsp;EU</td><td>&nbsp;2. ožujak 2004.</td><td>&nbsp;25. veljače 20078.</td><td>&nbsp;Proletjela kraj Marsa na putu prema kometu 67P/Churyumov-Gerasimenko</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Mars Reconnaissance Orbiter</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;12. kolovoza 2005.</td><td>&nbsp;10. ožujka 2006.</td><td>&nbsp;Detaljno kartiranje Marsau rezoluciji od 0,3m/pix</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Phoenix</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;4. kolovoza 2007.</td><td>&nbsp;25. svibanj 2008.</td><td>&nbsp;Sletio u polarne krajeve u potrazi za vodom</td> </tr><tr> <td>&nbsp;Dawn</td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;27. rujna 2007.</td><td>&nbsp;17. veljače 2009.</td><td>&nbsp;Proletjela kraj Marsa na putu prema asteroidu Vesti</td> </tr> <td>&nbsp;[[Mars Science Laboratory]] </td><td>&nbsp;SAD</td><td>&nbsp;26. studenog 2011. </td><td>&nbsp;još traje</td><td>&nbsp;[[Robot]]izirano [[vozilo]] [[Curiosity]] </td> </tr><tr><td>Hope Probe</td><td>AE</td><td>09 veljača 2021</td><td>&nbsp;još traje</td><td>Trenutno u orbitama.</td></tr></table> <!--== Mars u raznim kulturama ==--> == Mars u romanima i filmovima == Planet Mars mnogo puta se pojavljuje kao mjesto radnje ili subjekt u romanima, filmovima, pa i u radio dramama. Najveći šok doživjela je američka publika [[30. listopada]] [[1938.]], kada je [[Orson Welles]] izveo radio adaptaciju novele [[Rat svjetova (roman)|Rat svjetova]] (roman o napadu [[marsijanci|Marsovaca]] na Zemlju). Interpretacija Orsona Wellsa stvorila je masovnu paniku kod publike toga vremena. === Romani === * Guliverova putovanja - [[Jonathan Swift]] * Rat svjetova - [[Herbert George Wells|H. G. Wells]] * Mnogo vike nizašto - [[Predrag Raos]], [[1985.]] * Trilogija o [[teraformiranje|teraformiranju]] Marsa - [[Kim Stanley Robinson]], ** Crveni Mars [[1992]]. ** Zeleni Mars [[1993]]. ** Plavi Mars [[1995]]. === Filmovi === {{Col-begin}} {{Col-2}} * ''Aelita: kraljica Marsa'' (1924.) * ''Flash Gordon: Mars attacks the world'' (1938.) * ''The Purple Monster Strikes'' (1945.) * ''Rocketship X-M '' (1950.) * ''Flight to Mars'' (1951.) * ''Mars crveni planet (Red Planet Mars)'' (1952.) * ''Zombies of the Stratosphere'' (1952.) * ''Abbot and Costello go to Mars'' (1953.) * ''Invaders from Mars'' (1953.) * ''War of the Worlds'' (1953.) * ''Conquest of Space'' (1955.) * ''It! The Terror from Beyond Space'' (1958.) * ''Angry Red Planet'' (1959.) * ''A Martian in Paris '' (1961.) * ''The Day Mars Invaded Earth'' (1962.) * ''Robinson Crusoe on Mars'' (1964.) * ''Santa Claus Conquers the Martians'' (1964.) * ''The Maid and the Martians (Pajama Party)'' (1964.) * ''Hanno 12 Mani'' (1964.) * ''Horrors of the Red Planet'' (1964.) {{Col-break}} * ''Frankenstein Meets the Space Monster'' (1965.) * ''Mars Needs Women'' (1966.) * ''Queen of Blood'' (1966.) * ''Don't Play with Martians'' (1967.) * ''Quatermass and the Pit'' (1967.) * ''Mission Mars'' (1968.) * ''The Alpha Incident'' (1977.) * ''Capricorn One'' (1978.) * ''Alien Contamination'' (1981.) * ''Invaders from Mars'' (1986.) * ''[[Totalni opoziv]]'' (1990.) * ''Project Shadowchaser 3000'' (1995.) * ''Mars'' (1996.) * ''Mars napada!'' (1996.) * ''Vrsta II'' (1998.) * ''My Favorite Martian '' (1999.) * ''Misija na planet Mars (Mission to Mars)'' (2000.) * ''Crveni planet (Red Planet)'' (2000.) * ''[[Duhovi Marsa]]'' (2001.) {{Col-end}} == Izvori == {{izvori}} == Eksterni linkovi == {{Commonscat|Mars (planet)|Mars}} * [http://astro.fdst.hr/SuncevSustav/400_mars.php Astronomska sekcija Fizikalnog društva Split - Mars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051029230246/http://astro.fdst.hr/SuncevSustav/400_mars.php |date=2005-10-29 }} {{Sunčev sistem}} [[Kategorija:Mars| ]] [[Kategorija:Planete u Sunčevom sistemu]] lw4y0lb4o9uso98tx243csc6hhkios1 0 2547 41865955 41864522 2024-04-25T12:37:32Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{redirect|Columbo|Columbo (TV serija)}} {{Infokutija biografija | slika = Christopher Columbus.PNG | zanimanje = [[Lista pomorskih istraživača|pomorski istraživač]] | titula = [[Admiral]] [[Oceansko more|Oceanskog mora]]; [[potkralj]] i guverner Indija | opis = Posthumni portret Kolumba; autor: [[Sebastiano del Piombo]], 1519. Ne postoje autentični portreti Kolumba.<ref>[http://www.vanderkrogt.net/columbus/texts/portrait.html Portraits of Christopher Columbus] – COLUMBUS MONUMENTS PAGES. Vanderkrogt.</ref> | datum_rođenja = prije 31. oktobra 1451. | mjesto_rođenja = [[Genova]], [[Republika Genova]] (u današnjoj Italiji) | datum_smrti = 20. maj 1506 (starost: {{circa|54}}) | mjesto_smrti = [[Valladolid]], [[Kruna Kastilje]] (današnja Španija) | druga imena = {{lang-la|Christophorus Columbus}}; {{lang-ita|'''Cristoforo Colombo'''}}; {{lang-gal|'''Cristovo Colón'''}}; {{lang-pt|'''Cristóvão Colombo'''}}, ranije ''Christovam Colom''; španski: '''Cristóbal Colón'''; {{lang-ca|'''Cristòfor Colom'''}} | nacionalnost = [[Italijani|Italijan]] | religija = rimokatolik | supružnik = [[Filipa Moniz Perestrelo]] | partner = [[Beatriz Enríquez de Arana]] | djeca = [[Diego Columbus|Diego]]<br />[[Ferdinand Columbus|Fernando]] | rodbina = Giovanni Pellegrino, Giacomo, [[Bartolomej Kolumbo|Bartolomej]] (braća) i Bianchinetta (sestra) | potpis= Columbus Signature.svg }} '''Kristofor Kolumbo''' ([[1451]] - [[20.5.]] [[1506]].) je bio [[Talijani|talijanski]] istraživač i trgovac koji je preplovio [[Atlantski okean]] i doplovio do [[Amerika|Amerike]] [[1492]]. godine pod zastavom [[Kastilja|Kastilijanske]] [[Španija|Španije]]. Čvrsto je vjerovao da je [[zemlja]] okrugla (iako nije znao koliko velika), i da će ploveći na zapad doploviti do [[Indija|Indije]]. Mnogi sumnjaju (iako za to nema puno dokaza) da Kolumbo nije bio prvi Evropljanin koji je doplovio do Amerike. Tako postoji jedna hipoteza, da su [[Vikinzi]] iz [[Sjeverna Evropa|sjeverne Evrope]] doplovili do Amerike u [[11. vijek]]u i osnovali malo naselje kod [[L'Anse aux Meadows]] (od kog nema ni traga). Neki historičari smatraju da je nepoznati moroplovac preplovio Atlantski okean prije Kolumba i da je njegova informacija bila osnova Kolumbovih tvrdnja. Postoje mnoge druge teorije o ekspedicijama raznih ljudi i naroda do Amerika prije Kolumba; vidite članak o [[Prakolumbijski preko-okeanski susreti|prakolumbijskim preko-okeanskim susretima]]. [[Giovanni Caboto]], venecijanski pomorac u službi Engleza, bio je prvi tadašnji Evropljanin koji je doista doplovio do glavnog kopna Američkih kontinenata (Kolumbo je uspio ovo uraditi tek u svom trećem putovanju [[1498]]. godine). Caboto je poznat kao John Cabot zbog njegovih putovanja pod [[Engleska|Engleskom]] zastavom. [[1497]]. godine on je plovio od [[Bristol]]a na brodu ''Matthew'', tražeći morski put do [[Azija|Azije]]. Stigao je do sjeverne amerike i on i njegova posada su postali prvi Evropljani od Vikinga da to urade. Pretpostavlja se da je upotrjebio informaciju od Britanskih mornara koji su dobro znali ribolovna područja u blizini [[Newfoundland]]a da bi počeo ekspediciju. Kolumbo se iskrcao u [[Bahami]] i kasnije je istraživao većinu [[karipsko more|karipskog mora]], uključujući [[Kuba|Kubu]] i [[Hispaniola|Hispaniolu]], kao i obalu [[Srednja Amerika|srednje]] i [[južna Amerika|južne Amerike]]. Nikad nije došao do današnjih [[Sjedinjene Američke Države|Sjedinjenih Američkih Država]], ali mnogi [[Amerikanci]] smatraju da je on bio prvi Evropljanin koji je stupio na američki kontinent i slave "[[Kolumbov dan]]", državni praznik [[12. oktobar|12. oktobra]]. Za razliku od putovanja Vikinga, rezultati Kolumbovih putovanja su bili brzo i trajno priznanje postojanja novog svijeta od strane Evropljanja, [[Kolumbovska razmjena]] vrsta, i prva značajna Evropska kolonizacija Amerika. Kolumbo je i dan danas kontroverzan historijski lik. Neki (uključujući mnoge [[Američki starosjedilaci|indijanace]]) smatraju da je bio odgovoran, izravno ili neizravno, za smrt mnogo miliona starosjedilačkih naroda, Evropsko izkorištavanje Amerika, i ropstvo u karipskom moru. Drugi smatraju da je bio izuzetno važan i pozitivan lik koji je dao ogromni doprinos Evropskoj ekspanziji i kulturi. Talijanski amerikanci ga slave kao ikonu njihovog porijekla. Historijski se smatralo da je Kolumbo bio Talijan, ali postoje i razne teorije za [[Grci|Grčko]], [[Jevreji|Jevrejsko]], [[Kastilijanci|Kastilijansko]], [[Portugalci|Portugalsko]], i [[Španci|Špansko]] porijeklo. == Poreklo i lik pronalazača == [[Datoteka:Diego Colon.jpg|200px|mini|Dijego Kolumbo, Kolumbov sin]] Istoričari najvećim delom smatraju da je rođen u [[Republika Đenova|Republici Đenovi]], u delu današnje [[Italija|Italije]], mada postoje razna nagađanja o njegovom rodnom mestu. Neki smatraju da je katalonskog, galicijskog ili portugalskog porekla. Otac mu je bio [[Domeniko Kolumbo]], tkač i trgovac, pripadnik srednje klase, a majka [[Suzana Fontanarosa]]. Deo dokumentovane istorije o njegovom životu kreće od [[1476]]. godine, kada je stigao na portugalsku obalu kao žrtva brodoloma u pomorskoj borbi. Godine [[1479]]. ili [[1480]]. rodio mu se sin [[Dijego Kolumbo]].<ref>{{cite web|url=http://www.navidiku.rs/magazin/zabava/biografije-slavnih/kristofer-kolumbo-2_9281/|title= Kristofer Kolumbo, |date= |accessdate = 29. 3. 2014.}}</ref> [[Datoteka:Hernando Colón.jpg|300px|mini|levo|Ernando Kolumbo, Kolumbov sin]] Kolumba savremenici opisuju u tri crte: tajanstven, ponosan i uveren da je oruđe Božanstva. I dela fra [[Bartolomé de las Casas|Bartolomea de Las Kasasa]] pružaju neke značajne crte njegovog lika. Govori nam da je bio: „Visokog tela, višeg od prosečnog; lica dugog i moćnog, nos orlovski, oči plave, belog tena koji je išao ka upaljeno crvenoj, brada i kosa, kada je bio momak, plavi, ali su mu zbog ranog rada brzo postali sedi“. Las Kasas takođe beleži da je bio „duhovit i veseo, dobar govornik, i kako kaže zvanična portugalska istorija, elokventan i uspešan u svojim poslovima. Imao je izgled poštovane osobe velike moći i autoriteta, i dostojne svake naklonosti“. Sveštenik tvrdi da je Kolumbo bio krajnje marljiv prema božanskoj časti, da je poštovao sve najstrože postove, ispovedao se i pričešćivao. Brzo je naučio da čita i piše, a bio je ekspert za latinski jezik. [[Felipa Monis Perestrelo]], plemkinja iz [[Portugalija|Portugalije]], bila mu je supruga. Njen otac, prvi guverner ostrva [[Porto Santo]], nedaleko od [[Madeira|Madere]], ostavio je nakon smrti određene nacrte o putovanju preko [[Atlantski okean|Atlantskog okeana]] u koje se Kolumbo predano udubio. I u [[Lisabon]]u, kao i na Maderi, gde je živeo izvesno vreme, obuzela ga je groznica za pomorskim otkrićima, koja se širila iz Portugalije. Kasnije, u manastiru [[La Rabida]] osluškivao je razgovore iskusnih pomoraca o znacima i o samoj zemlji koju su ugledali zapadno od [[Irska|Irske]]. Na nekim mapama su čak bila ucrtana i ostrva koja su ležala daleko na zapadu u neispitanom okeanu. == Kristofor Kolumbo - gusar == Između svoje dvadesete i dvadesetpete godine, zbog velikog rivalstva i ratova među susedima, Kolumbo je postao [[gusari|gusar]]. U to vreme, gusarenje je bila legalna forma rata. Jedan grad ili država su dozvoljavali borbu protiv neprijatelja, ali pri tome je moralo da se drži određenih pravila i morao je biti ostvaren dogovor između napadača i žrtve. Kolumba mnogi nisu mogli da zamisle kao gusara, već su ga optuživali da je varalica, a on bi se u situacijama opasnim po život, obratio [[Katolički kraljevi|Katoličkim kraljevima]], podsećajući ih na svoje pomorske podvige. Godine [[1501]]. je izjavio : {{izdvojeni citat|Od rane mladosti odoh na more da plovim, i to nastavih do danas… I već je prošlo četrdeset godina otkako to činim. Svuda kuda se danas plovi, sve sam to prošao.}} On je čovek čiji je boravak u [[Portugalija|Portugaliji]] od [[1476]]. do [[1485]]. bio odlučujući za plovidbu po [[Atlantski okean|Atlantiku]]. Savršeno je poznavao [[Sredozemno more|Mediteran]] i komercijalnu rutu između [[Pirinejsko poluostrvo|Iberijskog poluostrva]] i [[Italija|Italije]]. Na Mediteranu je ispekao zanat. Između [[1470]]. i [[1473]]. je pronađeno pet dokumenata koji su pripadali Kolumbu. U njima piše o svojim dugovima prema italijanskim trgovcima, potpisivanju testamenta svog prijatelja i prodaji kuće u korist svoje žene. Zahvaljujući ovim podacima, jasna su nam sva Kolumbova kretanja. == Izmišljene zemlje i mesta u Kolumbovom projektu == Kolumbo je sa sigurnošću u novoj zemlji lokalizovao nove biblijske predele, zemlje iz mašte, sela i ljude okružene [[mit]]ovima i [[legenda]]ma. Govorio je o Magičnim kraljevima i njihovom putu u [[Vitlejem]], skrivenom potomstvu [[Amazonke|Amazonki]] iz [[Antika|Antike]] i planinama zlata kralja [[Solomon]]a. Da bi se razumelo ovakvo Kolumbovo razmišljanje, potrebno ga je sagledati iz dva različita ugla. Prvi govori o srednjovekovnom čoveku sa maštom i verovanjima, dok ga drugi predstavlja kao apostola Novog sveta. Kolumbo je za sebe izjavio da je grešnik kome se dogodilo čudo, i Bog mu je dao inteligenciju da može da plovi, ide iz Španije u Indiju, prelazeći okeane na zapadu. Ovim uverenjem, on se poistovećuje sa [[filozofija|filozofima]], [[astrologija|astrolozima]], [[mudraci]]ma i [[teologija|teolozima]] i gradi svoj svet iz mašte. Najviše su ga zabrinjavale Amazonke iz Indija, žene ratnice koje su živele na ostrvu organizovanom kao ženska republika. Radile su sve muške poslove, a sa muškarcima se sastajale samo zbog potomstva. Kolumbo je bio uveren da su bile povezane sa Amazonkama iz Antike i želeo je to da dokaže. Otkrio je ostrvo Hispanjolu i [[rudnik]]e zlata i razuverio narod o postojanju čudovišta i zmajeva na tim prostorima, jer on na njih nije naišao. Govorio je o [[Solomon]]u i pronašao mesto za [[kraljevina Sibe|kraljevinu Sibe]]. Srednjovekovni pisci su dosta pisali o [[Zemaljski raj|Zemaljskom raju]]. Mislili su da se nalazi na nejasnom i nepoznatom Istoku, između visokih planina, da iz njegovog izvora izbija voda iz koje nastaju četiri velike reke. Po povratku iz Indije, Kolumbo potvrđuje da je Zemaljski raj na istoku, jer je to mirno mesto na kome ga nije zadesila nijedna oluja. Na svom prvom putovanju, odredio je tačku ili liniju okeana koja mu je bila granica, a na svom trećem putovanju iz [[1498]]. godine je rekao da zemlja nije okrugla kako je opisuju, već da je u obliku kruške, i da postoji jedna „bradavica” koja je najbliža nebu i na kojoj se nalazi Zemaljski raj. Godine [[1490]]. je mislio da je blizu te „bradavice”. Plovio je kroz zalive i okolne obale, i jedno od tih mesta je nazvao [[Vrtovi]]. U Zemaljskom raju je postojao izvor slatke i slane vode, koji ga je fascinirao jer se nikada pre nije susreo sa nečim sličnim. == Događaji koji su prethodili ekspediciji == Velikoj Kolumbovoj ekspediciji su prethodili događaji koji su neposredno uticali na nju. To je Kolumbov dogovor sa Katoličkim kraljevima i ugovor iz Santa Fea, koji je sklopio sa sekretarom u njihovo ime. === Dogovor sa Katoličkim kraljevima === Pred sam početak [[1492]]. godine, Kolumba je izjedala pomisao da zbog oklevanja [[Katolički kraljevi|Katoličkih kraljeva]] i kašnjenja, neko drugi može preuzeti njegov trijumf. Odlučio je da napusti [[Kastilja|Kastilju]] i potraži drugu zemlju i druge vladare. Zaustavio se u konventu [[La Ribalda]]. [[Fra Huan Peres]], koji je bio kraljičin blagajnik i ispovednik, otvorio mu je vrata. Posle dugog razgovora, odlučio je da napiše pismo kraljici [[Isabela I|Isabeli]] i zadrži Kolumba u manastiru dok ne dobije odgovor. U poslednjem tromesečju [[1491]]. godine i pred sam kraj rata za oslobođenje [[Granada|Granade]], naređeno mu je da se obuče pristojno, kupi konja i pojavi se pred njenim Visočanstvom. U januaru 1492. raspravljano je o njegovom projektu. Okupili su se uticajni ljudi. Bilo je neslaganja i mnogo različitih mišljenja. Opet su mu rekli da „ode u dobri čas“. Nije se mnogo udaljio od Granade, kada ga je stigao oficir sa dvora, rekavši da je dobio naređenje da mu kaže da se vrati. Veliku zaslugu u tome imao je [[Luis de Santanhel]], koji je čak i pozajmio dve hiljade petsto [[eskudos]]a fondu Krune kako bi se isplatila flota. U svom delu [[„Knjiga o predskazanjima“]] iz [[1502]]. Kolumbo kaže: „Svi oni koji su znali za moj poduhvat, sa smehom su ga negirali i osporavali“. === Ugovor iz Santa Fea === {{main|Ugovor iz Santa Fea}} Ugovor iz Santa Fea je bio najbitniji pisani akt u istoriji otkrića Amerike. Napisali su ga aragonski sekretar [[Huan de Koloma]], u ime Kraljeva, i [[fra Huan Perec]], zastupnik Kolumba. Neki naučnici smatraju da je ovaj ugovor bio samo čin kraljevske milosti. Kruna se obavezala da će nagraditi Kolumba na sledeći način: # Imenovan je [[Admiral]]om [[Okeansko more|Okeanskog mora]] i izjednačen sa vrhovnim Admiralom Kastilje. Ovaj položaj je bio nasledan. # Dobio je zvanje [[vicekralj]]a i [[guverner]]a svih prostora koje bude otkrio. # Dobiće deseti deo celokupne dobiti. Dali su mu pravo da učestvuje u osmini troškova bilo koje trgovačke flote i samim tim dobije osmi deo dobiti koju ona ostvari. Drugi dokumenti koji su bili izdati pred putovanje su: * zapovest svim gradskim vlastima da Kolumbu daju svu potrebnu pomoć; * kraljevska odluka za oslobađanje od poreza svih stvari koje će Kolumbo uzeti za flotu; * pismeno osiguranje za sve mornare koji se ukrcaju; * odobrenje za prepuštanje Kolumbu tri karavele koje on odabere itd. Uspeo je čak i da ubedi kraljicu da njegovog sina Dijega imenuje za [[paž]]a svom sinu, princu Huanu, sa dohotkom od 9,400 [[maravedij]]a godišnje. == Prvo Kolumbovo putovanje == [[Datoteka:Primer viaje de Colón.svg|300px|mini|desno|Prvo Kolumbovo putovanje]] „I krenuh ja iz grada [[Granada|Granade]], dvanaestog dana meseca maja iste godine, [[1492]], u subotu, i dođoh u grad [[Palos]], luku na moru, gde pripremih tri broda veoma pogodna za ovakav poduhvat.“ Trošak oko pripremanja pronalazačke flote bio je približno dva miliona maravedija. Taj trošak nije pao samo na krunu, već i na grad Palos i na samog pronalazača. Katolički kraljevi su dali 1 140.000 maravedija. Oni su tu sumu pozajmili od svog pisara. Od toga je milion otišao na kupovinu karavela, a ostalo je unapred dato kao plata Kolumbu. Sam Kolumbo je prema ugovoru iz Santa Fea trebalo da uloži osminu troška flote. Taj novac mu je najverovatnije pozajmio trgovac robovima, [[Firenca|Firentinac]] [[Huanoto Berardi]]. Građani Palosa su se, na do sada neutvrđen način, zamerili monarsima. Zbog toga su dobili naredbu da o svom trošku opreme tri [[karavela|karavele]] koje će u korist Kolumba ploviti dva meseca. Ipak, malo ljudi je bilo upoznato sa pomorskim darom Kolumba, i malo njih mu je verovalo. Samo četiri dobrovoljca su se u početku prijavila i četiri kriminalca osuđena na smrt, koji bi se na taj način spasili. Veliki pomorac iz Palosa, [[Martin Alonso Pinzon]], bio je čovek koga je trebalo privući. Kada je on pristao da pođe sa Kolumbom, poveo je i mnoge druge, uključujući dvojicu braće. Na dan [[Gospa od La Rabide|Gospe od La Rabide]], [[2. avgust]]a 1492, Kolumbo je naredio ukrcavanje. Isplovile su dve karavele, [[Pinta (brod)|Pinta]] i [[Ninja]], i jedna lađa, [[Santa Marija (brod)|Santa Marija]]. Ova poslednja je nosila oko 150 tona, Pinta oko 100, a Ninja nešto manje. Do danas nije dat tačan broj Kolumbovih saputnika, ali se smatra da ih je bilo oko 100. Ova posada nije se ni po čemu bitno razlikovala od ostalih. Jedino što je bilo drugačije bio je strah od nepoznatog. [[Luis Tores]] bio je preobraćeni [[Jevreji|Jevrej]]. Govorio je [[hebrejski jezik|hebrejski]], [[haldejski jezik|haldejski]] i nešto [[arapski jezik|arapskog]], pa je kapetan mislio da mu zatraži pomoć prilikom prevođenja. Kao osnovne namirnice poneli su brodski dvopek, vino, maslinovo ulje, pasulj, bob, slaninu, usoljeno meso itd. Bilo je i velikih rezervi drva i vode. Prvo kapetanovo naređenje bilo je da se krene prema [[Kanarska ostrva|Kanarskim ostrvima]], gde bi dopunili rezerve vode i hrane. Tri broda su se [[2. septembar|2. septembra]] okupila na [[Gomera|Gomeri]]. Dva dana kasnije, nastavili su svoje putovanje. Dana [[9. septembar|9. septembra]], [[ostrvo Jero]] je nestalo sa vidika i započeta je njihova avantura. Tog dana je Kolumbo rešio da vodi dva računa o daljini koju su brodovi preplovili, jedan tačan i tajni, i jedan koji je svakoga dana objavljivao. U noći između šestog i sedmog oktobra, došlo je do prve pobune. [[Baskijski jezik|Baskijski]] i [[kantabrijski dijalekt|kantabrijski]] mornari otvoreno su se sukobili sa Kolumbom. Uticajna braća Pinzon su pak stala na njegovu stranu i zapretila da će pogubiti svakoga ko se pobuni. Onda je u noći između devetog i desetog oktobra došlo do opšte pobune, u koju su bila uključena i braća Pinzon. Tada je Kolumbu rečeno da će u pravcu zapada ploviti još tri dana. Ako do tada ne nađu kopno, vratiće se u Španiju. [[Gvanahani]] ili [[San Salvador]], ugledali su [[11. oktobar|11. oktobra]] 1492. oko dva sata posle ponoći. Huan Rodriges Bermeho prvi je uzviknuo: „Zemlja!“. Kolumbo je svečano zauzeo tu zemlju u ime njihovih Visočanstava.<ref>{{cite web |url= http://www.lzmk.hr/hr/izdanja/natuknice/125-pomorska-enciklopedija/367-prvo-kolumbovo-putovanje |title= Prvo Kolumbovo putovanje |date= |accessdate= 29. 3. 2014. |archive-date= 2014-03-29 |archive-url= https://web.archive.org/web/20140329231345/http://www.lzmk.hr/hr/izdanja/natuknice/125-pomorska-enciklopedija/367-prvo-kolumbovo-putovanje |dead-url= yes }}</ref> == Drugo Kolumbovo putovanje i naseljavanje Indije == Boravak Kristifora Kolumba u [[Katalonija|Kataloniji]] je bio značajan trijumf u kome je beskrajno uživao i čiji su svedoci bili kraljevi, ugledni članovi [[klera]], ambasadori, putnici i jedan deo naroda. U junu je krenuo u [[Sevilja|Sevilju]] kako bi pripremio novu flotu. Sa njim je krenuo [[Huan Rodriges de Fonseka]], veliki organizator flota za [[Indija|Indiju]]. Namera je bila da se što pre krene na more, da se pre od Portugalaca otkriju istočne zemlje - „U moju službu požurite sa vašim odlaskom“, napisala je kraljica Kolumbu. Ovo drugo Kolumbovo putovanje se kvalifikovalo kao kolonizatorsko, ali po rečima jednog od najboljih poznavalaca tog doba, [[Huana Peresa de Tudele]], ono nije bilo baš takvo. Od oko 1200 ljudi koji su preplovili [[Okean]], oko 800 su bili „ljudi za bitku“. Među njima je bila i grupa koja je kasnije imala glavnu ulogu u sukobu između samih Španaca. Drugu bojnu grupu su činile zanatlije, koje su bile pozvane da grade tvrđavu ili [[grad]] u toj dalekoj zemlji. Poznata su imena prve tri žene koje su učestvovale u ekspediciji - [[Marija de Granada]], [[Katalina Rodriges]] i [[Katalina Vaskes]]. Od poljoprivrednih proizvoda i stoke, poneli su semena mnogih biljaka, kao i grla različite stoke. [[Ekspedicija]] je povela i prve konje, magarce, svinje, koze, pse, mačke i kokoške, prve u [[Amerike|Americi]]. Dana [[25. septembra|25. novembra]] [[1493]], podignuto je sidro iz luke [[Kadiz]], i povedeno je 17 brodova u pravcu [[Kanari|Kanara]], predvorju [[Indija]]. Komandni brod se zvao [[Marigalante]], a u [[ekspedicija|ekspediciji]] su bile i karavele [[Pinta (brod)|Pinta]] i [[Ninja]]. Poznate ličnosti koje su se istakle u kolonizaciji su, među ostalima, bili [[Ponse de Leon]], [[Huan de Eskivel]], [[Alonso de Oheda]], [[Alvares Ćanka]], [[Migel de Kuneo de Savona]], Kolumbov brat Dijego i mnogi drugi. [[Flota]] se uputila ka [[Kanari]]ma, i [[2. oktobar|2. oktobra]] stigla na ostrvo [[Gran Kanaria]], a tri dana im je trebalo da stignu do [[San Sebastijan]]a na [[Gomera|Gomeri]], gde su ostali samo dva dana. Između [[3. oktobar|3.]] i [[7. oktobar|7. oktobra]], napustili su Gomeru i nastavili plovidbu. Nakon dvadeset i jednog dana su ugledali kopno [[Antili|Antila]]. Prvom ostrvu koje je ugledao, Kolumbo je dao ime ''[[Deseada]]'' ({{jez-šp|Deseada}}) i to je bilo prvo ostrvo u predelu koji je nazvao „Ulazak u Indije“. Oplovivši ostrvo [[Dominika|Dominiku]] i svečano zauzevši zemlju na ostrvu [[Marigalanta|Marigalante]], usidrili su se do [[Gvadelup|Gvadalupe]]. Kolumbo je bio vešt i vodio je [[flota|flotu]] po opasnim vodama kao da je išao poznatim putem. Prošao je i teški [[arhipelag]] [[Jedanaest hiljada devica]]. Oko [[19. novembar|19. novembra]] je ugledao i otkrio drugo veliko ostrvo, koje je nazvao ''[[San Huan Bautista]]'' (jez-šp|San Juan Bautista). Dana [[22. novembar|22. novembra]] je stigao do [[Hispaniola|Hispanjole]], a [[28. novembar|28. novembra]] je došao u [[tvrđava Navidad|tvrđavu Navidad]]. Tamo ga je sačekao poražavajući prizor - 39 članova posade koji su tu ostali da čekaju, bilo je mrtvo. Iz zapisa tog vremena može se saznati o nemirima i sukobima između samih Španaca. Kristofor je [[7. decembar|7. decembra]] 1493. odlučio da digne sidro iz Navidada i potraži bolju obalu na kojoj bi napravio naselje. To prvo naselje je nazvao [[Isabela]] (jez-šp|Isabel), u čast [[Isabela I|kraljice Isabele]]. Podelili su zemlju, ucrtali plan grada i [[6. februar]]a [[1494]]. je proslavljeno osnivanje. [[Crkva]], bolnica, magacin i utvrđenje za Kolumba su podignuti od kamena, dok su privatne kuće sagrađene od drveta i slame. Zemlja je bila plodna za povrće, ali ne i za vinovu lozu i žitarice. Jedna od prvih Kristoforovih briga je bila ispitivanje zaliha regiona [[Sibao]], te je tamo poslao dve grupe pod komandom Ohede i Korbalana. Nakon njihovog povratka i optimističnog raspoloženja, Kolumbo je ostavio brata Dijega na čelu Isabele, i sa oko 500 ljudi [[12. mart]]a krenuo u istraživanje. Stigavši do brda okruženog rekom [[Haniko]], naredio je da se sagradi [[tvrđava Santo Tomas]] (jez-šp|Santo Tomás). [[21. mart]]a se vratio u Isabelu i kao komandanta tvrđave je ostavio plemića [[Pedro Margarito|Pedra Margarita]]. Nekoliko dana pošto je druga flota pristala na Espanjolu, Kolumbo je naredio da jedna karavela oplovi njene obale, za šta joj je bilo potrebno 40 dana. Konačno, [[2. februar]]a, karavela je ispunila svoj zadatak i donela opis položaja i oblika ostrva Espanjola. Tih dana kada je ova karavela poslata, Kristofor je poslao i pet brodova ka južnom kopnu da istraže zonu. Ekspedicija je stigla do [[Kumana|Kumane]]. Vratili su se u Isabelu nakon 2. februara 1494.<ref name="automatski generisano1">{{cite web |url=http://olmo.pntic.mec.es/jtac0001/historia/exploradores/colondos.htm |title=Los viajes de Colón |date= |accessdate=29. 3. 2014. |archive-date=2015-04-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150423015148/http://olmo.pntic.mec.es/jtac0001/historia/exploradores/colondos.htm }}</ref> == Treće Kolumbovo putovanje == [[Datoteka:Tercer viaje de Colón.svg|500|mini|desno|Treće Kolumbovo putovanje]] Treća flota bila je sastavljena od svega osam brodova, od kojih su dva isplovila u februaru 1498. godine kao prethodna pomoć za koloniju, pod komandom [[Peroa Ernandesa Koronela]]. Na treće putovanje, Kolumbo je krenuo iz luke [[Sanlukar de Barameda]] pored Kadiza [[30. maj]] a [[1498]]. godine sa preostalih šest brodova u ime [[Sveta Trojica|Svetog Trojstva]].<ref>{{Cite book|last=Irving|first=Washington|title=The Life and Voyages of Christopher Columbus: The life and voyages of Christopher Columbus|url=http://books.google.com/books?id=oAIUAAAAYAAJ&pg=PA101|year=1849|publisher=George P. Putnam|pages=101–}}</ref> Kolumbo je želeo da povede 500 ljudi, iako je bilo predviđeno da ide njih 300, međutim, na kraju se ukrcalo svega 250 ljudi. Na brodu su bile i dve žene. Na Kanarskim ostrvima, [[20. jun]]a, flota se podelila, a Kolumbo je sa tri broda krenuo ka jugu, dok su preostala tri broda krenula ka Hispanioli, nosivši namirnice kolonistima. Dana [[13. jul]]a, došlo je do strašne nevolje, kada su upali u zonu mrtvog mora. Snažan vetar koji je duvao osam dana, dosta je otežao njihovo putovanje. Prvi put nakon toga, [[31. jul]]a, ugledali su kopno i dato mu je ime [[Trinidad]]. Dana [[1. avgust]]a 1498 godine, otkrio je obalu i ušće velike reke, a kasnije se ispostavilo da je otkrio južnoamerički kontinent i ušće [[Orinoko|Orinoka]]. Posle toga, krenuo je da ispituje obale današnje [[Venecuela|Venecuele]] i otkrio ostrva [[Sent Vinsent i Grenadini|Sveti Vinsent]], [[Grenada]] i [[Margarita]]. [[Datoteka:Francisco de Bobadilla y Cristóbal Colón.gif|400|mini|desno|Frnsisko Bobadilja i Kolumbo]] U Hispaniolu je stigao [[31. avgust]]a 1498. godine u grad [[Santo Domingo]]. Na ostrvu je vladala potpuna anarhija i izbila je pobuna protiv Kolumba. Pet brodova napustilo je ostrvo i otišlo za Španiju. Među onima koji su se vratili, mnogi su se žalili kralju i kraljici okrivljujući Kolumba. Odlučuju da pošalju [[Fransisko Bobadilja|Fransiska Bobadilju]] da zameni Kolumba na mestu vicekralja. On stiže u Hispaniolu [[23. avgust]]a, a [[1500]]. godine. početkom oktobra, zatvara Kolumba i njegovu braću i šalje ih u Španiju da im se sudi. Tokom putovanja, Kolumbo je napisao pismo španskim kraljevima, koje im je predato po dolasku u Španiju krajem novembra 1500. godine. Pismo je imalo efekta - Bobadilja je pozvan da se vrati u Španiju. Oktobra [[1501]]. godine. Kolumbu je dozvoljeno da organizuje novo putovanje, ali mu je zabranjeno da se vrati na Hispaniolu. Oduzeta mu je titula vicekralja, ali je zadržao titulu admirala.<ref name="automatski generisano1" /> == Četvrto Kolumbovo putovanje == [[Datoteka:Cuarto viaje de Colón.svg|300px|mini|desno|Četvrto Kolumbovo putovanje]] Poslednje Kolumbovo putovanje na čelu Kraljevske eskadre značajno je u istoriji istraživanja i osvajanja Amerike. Na putovanje je krenuo iz Kadisa 9. maja [[1502]]. iako nije imao dozvolu kralja, morao je da ode do San Dominga (jedina španska baza u Novom Svetu). Na [[San Domingo|San Domingu]] se trideset brodova spremalo da isplovi, uprkos Kolumbovim upozorenjima da će biti bure oni su krenuli. Dvadeset brodova je potonulo, među njima su bili i Bobadilja i Roldan. Samo četiri broda je uspelo da se spasi te bure i otplovili su na [[Jamajka|Jamajku]] i južni deo [[Kuba|Kube]], a odatle su nastavili plovidbu kroz [[Karipsko more]]. Kolumbo je putovao ka zapadu. Jedreći od rta kome je dao ime Gracia a Dios, zatim odatle na jug, ispitao je obale [[Honduras]]a, [[Nikaragva|Nikaragve]] i [[Kostarika|Kostarike]] do [[Panamski kanal|Panamskog kanala]]. Kolumbo je postavio sebi zadatak da plovi dok ne naiđe na zemlju sa druge strane obale. On je od urođenika, na čiju je zemlju došao i od kojih je čuo da ta zemlja koja obiluje bogatstvom postoji, dobio tačna uputstva kako bi ta zemlja trebalo da izgleda, a ni sam nije znao da se već nalazi na toj drugoj obali. Nastavljajući svoje putovanje na jug došao je do tačke do koje je i sam Bastidas stigao, i oni su o tom mestu razmatrali kada su se prethodno sastali u San Domingu. Na osnovu uputstava koja su im dali Kraljevi, pokušali su da na tom mestu osnuju naselje. Na čelu tog pokušaja bio je Bartolome. Međutim, ovde urođenici nisu bili kao na Hispanioli i nisu im to nikako dozvolili, branili su se svim silama. Nekoliko Španaca je poginulo, ostali su ranjeni, a među njima i sam Bartolome. Kolumbo je poslao nekoliko ljudi na jednom čamcu da traže pomoć u Hispanioli. Pomoć od dva broda stiže 25. juna [[1504]].<ref>{{cite web |url=http://www.colombiaaprende.edu.co/html/home/1592/article-88862.html |title=Los cuatro viajes de Colón, |date= |accessdate=29. 3. 2014. |archive-date=2014-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140306180638/http://www.colombiaaprende.edu.co/html/home/1592/article-88862.html |dead-url=yes }}</ref> Za Španiju kreće [[12. septembar|12. septembra]], gde stiže [[7. novembar|7. novembra]], umoran i bolestan. == Kraj života == [[Datoteka:Tomb of Columbus - Cathedral of Seville.JPG|250px|mini|levo|Kolumbova grobnica]] Postoje mnoge legende o Kolumbovim poslednjim danima. Najmanje istinita jeste ta da je Kolumbo svoje poslednje godine života proveo u bedi i nemaštini. Sam Kolumbo bio je krivac za to. Tokom svog četvrtog putovanja, poslao je pismo u kome je opisao sve poteškoće sa ovog putovanja. Mali deo tog pisma je: „Danas nemam u Kastilji krova: ako hoću da jedem ili da spavam, nemam ništa od krčme ili taverne, i često nemam da platim svoj deo.“ [[Bartolome de Las Kasas]], napisao je, između ostalog: „... Umro je u bedi i oduzete imovine i časti koje je sa tako ogromnim i neverovatnim opasnostima, znojem i radom zaslužio, ostavljen bez ičega, sramno, bez naređenja pravde, bačen u okove, zatvoren, bez da se čuje i da mu se veruje...“. Kolumbo je završio svoje poslednje putovanje i u [[Sanlukar]] je stigao [[7. novembar|7. novembra]] [[1504]]. godine. Odatle je otišao u [[Sevilja|Sevilju]], gde ga je bolest dotukla. Zahtevao je da se vidi sa Katoličkim kraljevima, jer je samo u njima video nadu za spas. Šest meseci je bio zakovan za krevet, jer ga je putovanje od Sanlukara do Sevilje iscrpelo. Pred kraj života tražio je, na osnovu ranije zaključenih ugovora, da mu španska kruna isplati 10 procenata od profita ostvarenog u novootkrivenim zemljama, što je odbijeno. Kolumbo je umro u [[Valjadolid]]u 20. maja [[1506]]. kao veoma bogat čovek. Prvobitno je bio sahranjen u Valjadolidu, a zatim je prebačen u Sevilju. Guverner Hispaniole je [[1542]]. prebacio njegove ostatke u [[Santo Domingo]]. Kada su [[Francuska|Francuzi]] [[1795]]. zauzeli Santo Domingo, njegovi ostaci su prebačeni u [[Havana|Havanu]]. Ostaci su ponovo prebačeni u Sevilju kada je [[Kuba]] [[1898]]. postala nezavisna. Dan danas se Kolumbovi ostaci nalaze u [[Seviljska katedrala|Gospinoj katedrali]] u [[Sevilja|Sevilji]]. == Zanimljivosti i manje poznate činjenice o Kolumbu == * Kolumbo je jedna od tri osobe koje imaju svoj praznik u [[Sjedinjene Američke Države|SAD]]. Dan Kristofora Kolumba slavi se drugog ponedeljka u mesecu oktobru, čime se proslavlja njegovo doplovljavanje do američkih obala. Druge dve osobe koje, pored Kolumba, imaju svoj praznik su [[Džordž Vašington]] i [[Martin Luter King|Martin Luter King Junior]]. * Optužen je da je doneo evropske bolesti u [[Amerike|Ameriku]], poput [[kolera|kolere]] i [[viruela|viruele]]. * Rođen je u Đenovi, u Italiji, a originalno ime mu je Cristoforo Colombo. Ipak, većinu svog života proživeo je u Španiji i Portugaliji. * Bio je najstariji od petoro dece. * Imao je dva sina, sa dvema različitim ženama. * Prekinuo je svoje obrazovanje zbog nedostatka novca. * Postao je moreplovac u svojoj četrnaestoj godini, a kasnije je za život zarađivao prodajući mape i pomorske karte. * Svoju ideju o pronalasku novog puta ka [[Azija|Aziji]], idući ka zapadu, izneo je portugalskom kralju Džonu, ali je nakon nekoliko meseci čekanja dobio odgovor: „Hvala, ali baš i nisam zainteresovan." To nije pokolebalo njegovu odlučnost da pronađe put ka Aziji. Odgovor kraljice Isabele na Kolumbov plan, bio je da su mu planovi nerealni, da traži previše novca i previše brodova. Ni ovo odbijanje ga nije sprečilo da ostvari svoj cilj. * Tražio je titulu i jednu desetinu ukupnog profita Španije ukoliko pronađe put do Indije. * Kraljici Isabeli je bilo potrebno šest godina da pristane na Kolumbov plan. Za to vreme, on je već odustao od njega i bio je nekoliko kilometara van grada kada ga je presreo kraljičin kurir i preneo mu poruku. * Verovao je da je najveći problem nabaviti novac i brodove, ali je shvatio da postoji jedan veći. Kada je kraljica Isabela prihvatila njegov predlog, Kolumbo je krenuo u potragu za posadom. Tada još niko nije verovao da je [[Zemlja]] okrugla i svi su se bojali da će brod, kada dođe do kraja Zemljine ploče, pasti i da će svi izginuti. Niko nije hteo da rizikuje. * Doneta je odluka da će protiv svih zločinaca biti obustavljen postupak ukoliko se odluče da postanu deo Kolumbove posade. Čak i uz takvu ponudu, [[posada]] Kristofora Kolumba je brojala samo četiri zatvorenika. * Oba njegova sina su išla sa njim u istraživačke pohode. * Kolumbo je (mnogim [[Evropa|Evropljanima]]) otkrio veliki deo [[Karipska ostrva|Karipskih ostrva]], Južne i Centralne Amerike. * Iako je tri puta bio i vratio se, nije nikad zakoračio na tlo [[Severna Amerika|Severne Amerike]]. * Najpoznatiji je po otkrivanju Novog sveta, a umro je u uverenju da je došao do [[Indija|Indije]]. * Godine [[1476]]. je u bici potopljen brod na kom je bio, ali je uspeo da dopliva do obale. * Dana [[20. maj]]a [[1506]]. godine, Kristofor Kolumbo je umro na španskom dvoru u gradu [[Valjadolid]]u.<ref>{{cite web |url= http://www.virtualnigrad.com/Kristofer_Kolumbo___covek_koji_je_otkrio_novi_kontinent-160-13737 |title= Kristofer Kolumbo – čovek koji je otkrio novi kontinent |date= |accessdate= 29. 3. 2014. |archive-date= 2014-03-06 |archive-url= https://web.archive.org/web/20140306172441/http://www.virtualnigrad.com/Kristofer_Kolumbo___covek_koji_je_otkrio_novi_kontinent-160-13737 |dead-url= yes }}</ref> === „Kolumbovo jaje“ === [[Datoteka:Chistopher_Columbus_Eggs_solution.png|150px|mini|desno|„Kolumbovo jaje“]] „Kolumbovo jaje“ je izraz koji se vezuje upravo za njega, čoveka koji je otkrio Ameriku [[1492]]. godine. Međutim, na šta se tačno odnosi? „Kolumbovo jaje“ je, prema [[RAE]], definisano kao ''lako rešiva zagonetka koja na prvi pogled deluje teško''. Naime, Kolumbo je sedeo za stolom sa mnogim španskim plemićima. Jedan od njih je tada rekao: „Gospodine Kolumbo, čak i da vaša visost nije otkrila Indiju, sigurno bi se našla još neka osoba koja bi to učinila." Na ovo Kolumbo ništa nije odgovorio, samo je zatražio da mu donesu jedno jaje. Postavio ga je na sto i rekao: „Gospodo, kladim se da niko od vas nije sposoban da učini da ovo jaje stoji, baš ovako kao što ću ja da uradim.“ Svi su pokušali, ali bezuspešno. Tada je Kolumbo udario o sto i jaje je stalo onako kako je zamislio. Posle ovoga, mnogi su uspeli da urade isto. Svi prisutni su ostali zatečeni, i razumeli šta je ovim gestom hteo da kaže - nakon što je nešto učinjeno, svako može to isto da ponovi. == Galerija == {| class="wikitable" |- | style="background:gray;"| <gallery> Datoteka:Ccsignature.jpg|Kolumbov potpis Datoteka:ColombusMap.jpg|Kolumbova mapa Datoteka:Columbus-day.jpg|Kolumbov dan 9. oktobar 2000. Datoteka:Christopher Columbus at the gates of the monastery of Santa Maria de la Rabida with his son Diego.jpg| Kolumbo na kapiji manastira Sveta Marija de la Rabida sa sinom Dijegom Datoteka:Lire 5000 (Cristoforo Colombo, 1° tipo).JPG|Kolumbo na novčanici od 5000 lira Datoteka:1893 Columbian Half NGC MS62 Obverse.png|Kolumbo na kovanicama Datoteka:Cristobal Colón en el Muelle de las Carabelas.jpg|Skulptura K. Kolumba Datoteka:Stamp of Moldova 201.gif|Poštanska markica sa Kolumbovim likom Datoteka:Columbus Breaking the Egg' (Christopher Columbus) by William Hogarth.jpg|Kolumbo razbija jaje Datoteka:La Rábida Colón.jpg|Statua Kristifora Kolumba u manastiru La Rabida Datoteka:Museo de Colón Valladolid.jpg|Kolumbov muzej u Valjadolidu Datoteka:SevillaMuseoNavalTorreDelOro14.JPG|Kolumbov brod-Ninja Datoteka:SevillaMuseoNavalTorreDelOro16.JPG|Kolumbov brod-Pinta Datoteka:Santa Maria 24-03-2007 16-10-40.jpg|Kolumbov brod-Santa Marija Datoteka:Columbus Day - Red Carpet.ogg|Kolumbov dan </gallery> |} == Vidi još == * [[Otkriće Amerike]] * [[RAE]] == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{Cite book|ref=harv|last=Irving|first=Washington|title=The Life and Voyages of Christopher Columbus: The life and voyages of Christopher Columbus|url=http://books.google.com/books?id=oAIUAAAAYAAJ&pg=PA101|year=1849|publisher=George P. Putnam|pages=101–}} * Kirkpatrik A. Federik: ''Španski osvajači'', Utopija. {{page|2002|978-86-85129-17-9|pages=}} * Markes Luis Arans: ''Kristifor Kolumbo - misterija i veličina'', Čigoja štampa. {{page|2008|978-86-7558-640-1|pages=}} * Soldatić D. Donić Ž.: ''SVET HISPANISTIKE'', Zavod za udžbenike, Beograd. {{page|2011|978-86-17-17672-1|pages=}} * J. M. Cohen (1969) ''The Four Voyages of Christopher Columbus: Being His Own Log-Book, Letters and Dispatches with Connecting Narrative Drawn from the Life of the Admiral by His Son Hernando Colon and Others''. London UK: Penguin Classics. * {{cite book |first1=Christopher |last1=Columbus |editor-last=Major |editor-first=Richard Henry |title=Select Letters of Christopher Columbus: With Other Original Documents, Relating to His Four Voyages to the New World |publisher=The Hakluyt Society |location=London |url=https://archive.org/details/selectlettersch00colugoog |year=1847 }} * {{cite book | first1= Christopher | last1= Columbus | first2= Paolo | last2= Toscanelli | editor-last= Markham | editor-first= Clements R. | title= The Journal of Christopher Columbus (During His First Voyage) | publisher= Cambridge University Press | url= http://books.google.com.au/books?id=MI7dzFQZHOoC&printsec=frontcover | year= 2010 | origyear= 1893 | isbn= 978-1-108-01284-3 | ref= harv }} * {{cite book |first1=Christopher |last1=Columbus |title=First Voyage to America: From the log of the "Santa Maria" |publisher=Dover |url=http://books.google.com.au/books?id=OxbLxcS5uYgC&printsec=frontcover |year=1991 |origyear=1938 |isbn=0-486-26844-6 |ref=harv }} * {{cite book|title=A History of the Life and Actions of Adm. Christopher Columbus|first=Ferdinand |last=Columbus|year=1571}} in {{cite book|title=A Collection of voyages and travels|volume=2|year=1732|first=Awnsham|last=Churchill|authorlink=|pages=501–624|url=http://archive.org/details/cihm_33298}} * Crosby, A. W. (1987) ''The Columbian Voyages: the Columbian Exchange, and their Historians.'' Washington, DC: American Historical Association. * {{Cite book | title= Columbus then and now: a life reexamined | first= Miles H. | last= Davidson | year= 1997 | publisher= University of Oklahoma Press | location= Norman, OK | url= http://books.google.com.au/books?id=BR6Ek48GgzEC&printsec=frontcover | ref= harv | isbn= 0-8061-2934-4 }} * {{cite book|last=Froom|first=LeRoy|authorlink=|title=The Prophetic Faith of our Fathers|volume=1|year=1950|ref=harv|url=http://docs.adventistarchives.org//documents.asp?q=documents.asp&CatID=79&SortBy=0&ShowDateOrder=False|format=DjVulink and PDF|access-date=2015-04-20|archive-date=2016-03-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304083752/http://docs.adventistarchives.org//documents.asp?q=documents.asp&CatID=79&SortBy=0&ShowDateOrder=False}} * Fuson, Robert H. (1992) ''The Log of Christopher Columbus''. International Marine Publishing * {{cite book |last=Loewen |first=James W. |authorlink= |title= Lies My Teacher Told Me |year=1995 |publisher=The New Press}} * {{Cite book | title= The Rediscovery of North America | first= Barry | last= Lopez | publisher= University Press of Kentucky | location= Lexicon, KY | year= 1990 | ref= harv | isbn= 0-8131-1742-9 | url= http://books.google.com.au/books?id=wyh9-rhsaQgC&printsec=frontcover }} * {{Cite book | title= Admiral of the Ocean Sea: A Life of Christopher Columbus | first= Samuel Eliot | last= Morison | authorlink= | publisher= Little, Brown and Company | location= Boston | year= 1942 | ref= harv | url= http://books.google.com/books?id=T5x5xjsJtlwC | isbn= 978-1-4067-5027-0 }} * Morison, Samuel Eliot, ''Christopher Columbus, Mariner'', Boston, Little, Brown and Company, 1955 * {{Cite book | title= The worlds of Christopher Columbus | first1= William D. | last1= Phillips, Jr | first2= Carla Rahn | last2= Phillips | year= 1992 | publisher= Cambridge University Press | location= Cambridge, UK | url= http://books.google.com.au/books?id=8jhtmzLlX70C&printsec=frontcoverr | ref= harv | isbn= 0-521-35097-2 }} * Kirkpatrick Sale ''The Conquest of Paradise: Christopher Columbus and the Columbian Legacy'', Plume, 1991 * {{cite book | title=La Caída de Cristóbal Colón | last=Varela | first=Consuelo | location=Madrid | publisher=Marcial Pons | url=http://books.google.com/?id=SwtMUtesSDEC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false | year=2006 | ref=harv | isbn=9788496467286 }} * Wilford, John Noble (1991), ''The Mysterious History of Columbus: An Exploration of the Man, the Myth, the Legacy'', New York: Alfred A. Knopf. * {{ cite book | last=Keen | first=Benjamin | year=1978 | origyear=1959 | title=The Life of the Admiral Christopher Columbus by his Son Ferdinand | place= Westport CT | publisher= Greenwood Press | isbn=978-031320175-2 }} *{{cite book | last=Winsor | first=Justin | year=1891 | title=Christopher Columbus and how he received and imparted the spirit of discovery | publisher=Houghton Mifflin | place=Boston | url=https://archive.org/stream/christophercolum00winsrich#page/n7/mode/2up }} {{refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Christopher Columbus}} * [http://www.virtualnigrad.com/Kristofer_Kolumbo___covek_koji_je_otkrio_novi_kontinent-160-13737 Kristifor Kolumbo - čovek koji je otkrio novi kontinent] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140306172441/http://www.virtualnigrad.com/Kristofer_Kolumbo___covek_koji_je_otkrio_novi_kontinent-160-13737 |date=2014-03-06 }} * [http://www.navidiku.rs/magazin/zabava/biografije-slavnih/kristofer-kolumbo-2_9281/ Kristifor Kolumbo] * [http://www.biografiasyvidas.com/biografia/c/colon_cristobal.htm Kristifor Kolumbo] * [http://olmo.pntic.mec.es/jtac0001/historia/exploradores/colondos.htm Kolumbova putovanja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150423015148/http://olmo.pntic.mec.es/jtac0001/historia/exploradores/colondos.htm |date=2015-04-23 }} * [http://www.colombiaaprende.edu.co/html/home/1592/article-88862.html Četiri Kolumbova putovanja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140306180638/http://www.colombiaaprende.edu.co/html/home/1592/article-88862.html |date=2014-03-06 }} {{Normativna kontrola}} {{Lifetime|1451|1506|Kolumbo, Kristofor}} [[Kategorija:Italijanski pomorci]] [[Kategorija:Italijanski istraživači]] [[Kategorija:Historija Latinske Amerike]] [[Kategorija:Biografije, Genova]] otvye05att3ghbojkpxshhq7uep45fc 0 4233 41865965 41373185 2024-04-25T13:14:28Z 109.93.213.190 slovo wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nagasakibomb.jpg|thumb|250px|Oblak oblika gljive nastao nakon bacanja atomske bombe na Nagasaki u [[Japan]]u 1945. godine diže se u visinu od 18 kilometara iznad [[hipocentar|hipocentra]].]] '''Nuklearno oružje''' je [[oružje]] čija razorna snaga potječe od [[nuklearna reakcija|nuklearnih reakcija]], bilo od [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]] ili od mnogo jače [[fuzija|fuzije]]. Kao rezultat, čak i nuklearno oružje sa relativno malim učinkom je značajno jače od najjačeg kovencionalnog [[eksploziv]]a, takvo je oružj sposobno uništiti ili ozbiljno onesposobiti cijeli grad. U historiji ratovanja, nuklearna oružja korišćena su samo dva puta, oba puta tokom zadnjih dana [[drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Prvi događaj desio se ujutro [[6.8.]] [[1945]]. godine, kada su [[SAD]] bacile [[uranij]]ski eksplozivni uređaj čije je šifrirano ime bilo ''Little Boy'' ("mali dječak") na [[japan]]ski grad [[Hiroshima|Hiroshimu]]. Drugi događaj odigrao se tri dana kasnije kada je [[plutonij]]ska naprava implozijskog tipa koji je imao šifrirano ime ''Fat Man'' ("debeli čovjek") bačen na grad [[Nagasaki]]. Upotreba ovih oružja, koja je rezultiralo trenutnom smrću od oko 100 000 do 200 000 pojedinaca (većinom civila) i čak više tokom vremena, bilo je i ostaje kontroverzno. Kritičari su optuživali da su to bila nepotrebna djela masovnog ubijanja, dok su drugi tvrdili da su oni maksimalno smanjili žrtve na objema stranama tako što su ubrzali kraj rata. Od tada, nuklearna oružja bila su detonirana više od dvije tisuće puta zbog [[nuklearni test|testiranja]] i demonstracijskih svrha. Jedine poznate zemlje koje su detonirale takvo oružje su [[SAD]], [[Sovjetski Savez]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]], [[Francuska]], [[Narodna Republika Kina]], [[Indija]] i [[Pakistan]], a od oktobra [[2006]]. im se pridružila i [[Sjeverna Koreja]]. Ove zemlje su deklarirane [[nuklearne sile]] (zajedno sa [[Rusija|Rusijom]] koja je naslijedila oružje nakon raspada Sovjetskog Saveza). Mnogobrojne druge zemlje možda posjeduju nuklearno oružje, ali nisu nikada javno priznale posjedovanje, ili njihove tvrdnje da ga ne posjeduju nisu bile potvrđene. Na primjer, [[Izrael]] ima suvremene avionske sisteme isporuke i izgleda da ima opsežan nuklearni program sa stotinama nuklearnih glava. I [[Iran]] je trenutno optužen od brojnih vlada za pokušaje razvijanja nuklearnih mogućnosti, iako njegova vlada tvrdi da su njihove potvrđene nuklearne aktivnosti, kao što je [[obogaćivanje uranija]], za mirnodopske svrhe. U prošlosti se špekuliralo da nuklearno oružje razvijaju, odnosno da ga je testirala [[Južna Afrika]] u doba apartheida, [[Švedska]], a danas se slične špekulacije vezuju uz [[Brazil]]. [[SFRJ|Bivša Jugoslavija]] je također započela rad na razvoju nuklearnog oružja, ali je on napušten 1960-ih.<ref name="jugobomba" /> Odvojeno od njihove upotrebe kao oružja, nuklearni eksploziv bio je testiran i korišten u razne ne-vojne svrhe. == Istorija == [[Datoteka:Hiroshima aftermath.jpg|mini|250p|desno|Posljedice [[Atomski napad na Hirošimu i Nagasaki|atomskog bombardovanja]] [[Hiroshima|Hirošime]].]] {{glavni|Historija nuklearnog oružja}} Prva nuklearna oružja proizveo je međunarodni tim u Sjedinjenim Američkim Državama, uključujući veliki broj dislociranih naučnika iz središnje Evrope, uz pomoć Ujedinjenog Kraljevstva i Kanade tokom Drugog svjetskog rata kao dio u tajnosti držanog [[Projekt "Manhattan"|Manhattan projekta]]. Dok se u početku oružje razvijalo primarno iz straha da bi ga [[Treći rajh|Nacistička Njemačka]] mogla prva razviti, ono se kasnije ipak iskoristilo protiv japanskih gradova Hirošime i Nagasakija u augustu 1945. godine. SSSR je svoje prvo nuklearno oružje razvio i testirao 1949. godine, što je dijelom bio rezultat informacija dobivenih iz sovjetske špijunaže u SAD-u. I SAD i SSSR su sredinom 1950-ih godina nastavili razvijati oružje zasnovano na [[nuklearnoj fuziji]] (hidrogenske bombe). Izumom pouzdanog načina slanja [[raketa]] tokom 1960tih, postalo je moguće da se nuklearno oružje pošalje bilo gdje u svijetu u vrlo kratkom roku te su dvije [[Hladni rat|hladoratovske]] supersile usvojile strategiju zastrašivanja održavajući krhki mir.<ref>Rhodes, Richard. ''The Making of the Atomic Bomb''. New York: Simon & Schuster, 1986.</ref> [[Datoteka:US and USSR nuclear stockpiles.svg|lang=bs|250p|mini|Američki i sovjetski arsenal nuklearnog oružja, 1945-2014.]] Nuklearno oružje je bilo simbol vojne i državne moći, a njegovo [[Nuklearne probe|testiranje]] se koristilo ne samo za usavršavanje nego i za slanje određenih političkih poruka. Tokom tog perioda i druge države su također razvile nuklearno oružje, kao što su [[Ujedinjeno Kraljevstvo]], [[Francuska]] i [[Kina]]. Ovih pet članova "nuklearnog kluba" su se dogovorili da pokušaju ograničiti njegovo širenje, mada su ga još četiri zemlje uspjele da razviju ([[Indija]], [[Južnoafrička Republika]], [[Pakistan]] i [[Izrael]]). Krajem Hladnog rata početkom 1990tih, Rusija je naslijedila oružje od bivšeg SSSR-a te je zajedno sa SAD-om nastavila saradnju za smanjenje svog nuklearnog arsenala u svrhu smanjenja tenzija i međunarodne sigurnosti. [[Širenje nuklearnog oružja]] je ipak nastavljeno, te je Pakistan testirao svoje prvo nuklearno oružje 1998. godine, a slijedilo je testiranje Sjeverne Koreje 2006. godine. U januaru 2005. godine, pakistanski metalurg [[Abdul Kadir Kan]] priznao je da je prodavao nuklearnu tehnologiju i informacije o nuklearnom oružju Iranu, [[Libija|Libiji]] i Sjevernoj Koreji, preko velikog međunarodnog lanca. [[Sjeverna Koreja]] je 9. oktobra 2006. godine objavila da je izvela podzemni nuklearni test, ali pošto nisu primijećeni znakovi velike eksplozije mnogi su zaključili da test nije bio potpuno uspješan. Nuklearno oružje je bilo u srži mnogih nacionalnih i međunarodnih političkih sukoba i igralo je veliku ulogu u popularnoj kulturi nakon što je javno prikazano njegovo djelovanje 1940tih a obično je simboliziralo konačnu mogućnost čovječanstva da iskoristi snagu prirode za vlastito uništenje. Postojala su (najmanje) četiri velika ''lažna'' alarma, najskoriji 1995. godine, koji su gotovo doveli da SAD ili SSSR/Rusija počnu lansirati svoje nuklearne bojeve glave kao odmazdu za pretpostavljeni napad.<ref>{{cite web |first=Geoffrey |last=Forden |url=http://www.pbs.org/wgbh/nova/missileers/falsealarms.html |title=False Alarms on the Nuclear Front |publisher=Nova Online |date=oktobar 2001.}}</ref> Osim toga, tokom Hladnog rata SAD i SSSR su nekoliko puta bili na ivici nuklearnog napada, najpoznatiji slučaj je bio tokom [[Kubanska raketna kriza|Kubanske raketne krize]]. Do 2006. godine, procjenjuje se da u svijetu postoji najmanje 27.000 nuklearnih bojevih glava u posjedu najmanje osam država, a 96% nuklearnog oružja nalazi se u SAD i Rusiji. == Vrste nuklearnog oružja == [[Datoteka:Fission bomb assembly methods.svg|desno|mini|250p|Dva osnovna dizajna oružja na bazi fisije.]] {{glavni|Dizajn nuklearnog oružja}} Postoje dva glavna tipa nuklearnog oružja. Prvi je oružje koje proizvodi vlastiti eksploziv samo preko reakcije [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]]. Ovaj tip je poznat po nazivima ''nuklearna bomba'', ''[[atomska bomba]]'' (''A-bomba'') ili ''fisijska bomba''. U fisijskim oružjima, masa fisijskog materijala ([[obogaćeni uranij]] ili [[plutonij]]) se stavlja u [[Kritična masa|superkritičnu masu]] — količina materijala potrebna da otpočne [[eksponencijalni rast]] [[Nuklearna lančana reakcija|nuklearne lančane reakcije]] — bilo sastavljanjem dvije potkritične mase ili kompresovanjem kritične mase sa [[Eksplozivni materijal|hemijskim eksplozivom]]. Količina energije koju oslobodi fisijska bomba može da varira od jedne tone [[trinitrotoluen|TNT]]-a, pa sve do oko 500.000 tona (500 [[kilotona]]) TNT-a. Drugi tip nuklearnog oružja proizvodi ogromne količine energije kroz reakciju [[Nuklearna fuzija|nuklearne fuzije]], a može biti i preko hiljadu puta moćniji od fisijske bombe. Poznatiji je pod nazivima ''termonuklearna bomba'', ''vodikova/vodonična bomba'', ''[[hidrogenska bomba]]'' (''H-bomba'') ili ''fuzijska bomba''. === Nuklearna bomba === {{Glavni|Atomska bomba}} '''Nuklearna bomba''' jedno je od najrazornijih vrsta oružja. Njen rad bazira se na principu [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]]. Prva je nuklearna bomba izgrađena tijekom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] kroz tajni [[projekt Manhattan]] američke vlade u kojemu su sudjelovali ponajbolji fizičari tadašnjeg svijeta. Postoje dva osnovna tipa nuklearnih oružja. Prva su oružja koja proizvode svoju eksplozivnu energiju samo putem reakcija nuklearne fisije. Ona su uobičajeno poznata kao '''''atomska bomba''''' ('''''A-bomba''''') ili '''''fisijska bomba'''''. U fisijskom oružju, masa [[fisibilni materijal|fisibilnog materijala]] ([[obogaćeni uranij]] ili [[plutonij]]) je sklopljena u [[kritična masa|superkritičnu masu]] (količina materijala potrebna da započne [[eksponencijalni rast]] [[nuklearna lančana reakcija|nuklearne lančane reakcije]]), bilo izbacivanjem jednog dijela subkritičnog materijala prema drugom, ili kompresijom subkritične mase kemijskim eksplozivima, prilikom čega se ubrizgavaju [[neutron]]i i reakcija počinje. Glavni izazov u svim konstrukcijama nuklearnog oružja je osiguravanje da se značajan dio goriva iskoristi prije nego što oružje uništi samo sebe. Količina energije koju oslobode fisijske bombe može imati opseg između ekvivalenata manjih od tone [[trinitrotoluen|TNT-a]] prema gore, do oko 500 000 tona (500 [[kilotona]]) TNT-a. [[Datoteka:Castle Bravo Blast.jpg|thumb|200 px|Fotografija oblaka nakon eksplozije američke hidrogenske bombe, 1. mart 1954. ''(Castle Bravo)'']] === Termonuklearna bomba === {{Glavni|Hidrogenska bomba}} '''Termonuklearna bomba''' je vrsta nuklearnog oružja koje oslobađa veliku količinu [[energija|energije]] putem reakcije [[nuklearna fuzija|nuklearne fuzije]] i može biti više od tisuću puta jača od fisijske bombe. Poznata je još i kao '''''vodikova/vodonična bomba''''', '''''hidrogenska bomba''''' ('''''H-bomba''''') i '''''fuzijska bomba'''''. Samo se za šest zemalja ([[Sjedinjene Američke Države]], [[Rusija]], [[Francuska]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]], [[Kina]] i [[Indija]]) zna da posjeduju hidrogensku bombu. Hidrogenske bombe rade koristeći [[Teller-Ulamov dizajn]] u kome se [[detonacija|detonira]] fisijska bomba, u posebno napravljenom dijelu koji je u blizini fuzijskog [[gorivo|goriva]]. [[Gama zrake|Gama]] i [[X-zrake]] koji se oslobađaju tijekom fisijske [[eksplozija|eksplozije]] sažimaju i griju kapsulu u kojoj se nalaze [[tricij]], [[deuterij]] ili [[litij]] deuterid (LiD), započinjući fuzijsku reakciju. [[Neutron]]i oslobođeni tijekom ove fuzijske reakcije započinju konačnu fisijsku fazu u omotaču koji je od [[osiromašeni uranij|osiromašenog uranija]] i koji okružuje fuzijsko gorivo, povećavajući značajno konačni učinak. Svaka od ovih komponenti je poznata kao "faza", sa fisijskom bombom kao "primarnom" i fuzijskom kapsulom kao "sekundarnom". Povezujući zajedno brojne faze i povećavajući količinu fuzijskog goriva, [[termonuklearno oružje]] može imati ogromnu snagu. Najveća bomba koja je ikada detonirana je bila ''[[Car bomba]]'' u bivšem [[SSSR]]-u, koja je imala snagu od preko 50 milijuna tona ([[megatona]]) [[trinitrotoluen|TNT-a]], većina modernog oružja nije ni blizu te jačine. Tu su i drugi tipovi nuklearnog oružja. Na primjer, [[pojačano fisijsko oružje]] je fisijska bomba koja povećava svoju eksplozivnu snagu pomoću male količine fuzionih reakcija, ali nije hidrogenska bomba. Neka oružja su dizajnirana za posebne svrhe. Tako je [[neutronska bomba]] nuklearno oružje koje daje relativno malu eksploziju, ali sa relativno velikom količinom [[radijacija|radijacije]]. Detonacija nuklearnog oružja je praćena eksplozijom [[neutronska radijacija|neutronske radijacije]]. Okruživanjem nuklearnog oružja sa prikladnim materijalima (kao što su [[kobalt]] ili [[zlato]]) stvara se oružje poznato pod imenom [[posoljena bomba]]. Ovaj uređaj može proizvesti izuzetno velike količine radioaktivne kontaminiranosti. Većina razlika u dizajniranju nuklearnog oružja je u različitim korisnim učincima nuklearnog oružja za različite vrste namjena i u manipuliranju konstrukcijskim elementima u pokušaju stvaranja izrazito malog oružja. == Nuklearna strategija == [[Datoteka:W87 MX Missile schematic.jpg|desno|mini|250p|desno|SAD-ov [[LG-118A Peacekeeper|Peacekeeper projektil]] koristio je [[MIRV]] projektile. Svaki projektil mogao je sadžavati i do deset bojnih glava (prikazano u crvenoj boji), a koje su mogle pogoditi različite mete. Ovaj sistem je razvijen za [[projektilska odbrana|projektilsku odbranu]].]] {{glavni|Nuklearni sukob}} [[Nuklearni sukob]] je strategija ili ratovanja ili izbjegavanja nuklearnog rata. Politika pokušavanja odbijanja potencijalonog nuklarnog napada je od strane druge zemlje poznata kao strategija nuklearne odbrane. Cilj je da se uvijek održava status drugog napada (sposobnost države da odgovori na nuklearni napad sa svojim nuklearnim naoružanjem) ili da u potencijalom ratu ima status prvog napada sa ciljem da se unište neprijateljske odbrane prije nego što uzvrate udarac. Tokom Hladnog rata vojni teoretičari su radili na modelima po kojima bi se spriječilo da se spriječi korištenje takvog naoružanja. Različite forme nuklearne otpreme dopuštaju različe vrste nuklerane strategije, primarno čineči težom odbranu i otežavajući lansiranje protivnapada protiv njih. Nekada je to značilo držanje skrivenih projektila, kao npr. stavljanje na podmornice ili vozove čije je lokacije teško pratiti, a u drugo vrijeme to je značilo zakopavanje u bunkerima. Druge mjere uključuju odbranu protiv nukleranih vrsta napada korištenjem protivprojektilske odbrane (tj. uništavanje projektila prije nego što dostignu svoje mete) ili sredstvima civilne odbrane (korištenje ranijeg upozorenja da se evakuišu građani na sigurno područje prije napada). Oružja koja si dizajnirana da unište masovne populacije poznata su pod nazivom [[strateška nuklearna oružja]]. Oružja koja su dizajnirana da ustvari budu korištena na bojnom polju u ratnom stanju su poznata pod nazivom kao taktička nuklearna oružja. Postoje kritike ideje "nuklearne strategija" za nuklearni rat koje upozoravaju da bi nuklearni rat između dviju nuklearnih sila mogao rezultirati u međusobnom totalnom uništenju. Sa ove tačke gledišta značajnost nuklearnog oružja se ogleda u tome da je ono samo sredstvo sprječavanja rata, jer bi pravi nuklearni rat mogao nastati iz bezazlenog političkog neslaganja i straha, rezultirajući potpunim uništenjem. Ova, ne samo nacionalna nego i globalna, prijetnja potiče razvijanje mnogih mjera anti-nuklearne zaštite koje se sve više počinju provoditi. Kritike od strane mirovnih pokreta i unutar vojnih organizacija su istakle upitnost koristi takvog oružja u trenutnoj vojnoj klimi u svijetu. Korištenje (ili prijetnja korištenja) takvog oružja bi općenito bila protivna pravila međunarodnog prava koje se primjenjuje u oružanim sukobima, u skladu sa savjetodavnom mišljenju koje je objavio [[Međunarodni sud pravde]] 1996. godine. Možda najkontroverznija ideja u nuklearnoj strategiji je ona o [[širenje nuklearnog oružja|širenju nuklearnog oružja]]. Ovaj stav govori da, nasuprot konvencionalnom oružju, nuklearno oružje uspješno spriječava otvoreni rat između država, kako je i spriječio u [[Hladni rat|Hladnom ratu]] između [[SAD]]-a i [[Sovjetski savez|Sovjetskog saveza]]. Politički naučnik [[Kenneth Waltz]] najviše promovira ove stavove. == Nuklearni projektili == [[Datoteka:Fat_man.jpg|desno|mini|250p|Prva nuklearna oružja su bile "[[gravitacijske bombe]]" kao ''Fat man'' ("debeli čovjek"), oružje koje je bačeno na [[Nagasaki]], [[Japan]]. Takva oružja su mogla biti bačena samo iz [[bombader]]a.]] {{glavni|Nuklearni projektili}} Slanje nuklearnog oružja, tehnologija, načini i sistemi koje koriste da se nuklearno oružje transportira do mete, važan je aspekt nuklearnog oružja za njegov dizajn i za strategiju njegovog korištenja. Historijski, prvi način slanja i metoda upotrebe dva nuklearna oružja koje se upotrijebilo u ratovanju je gravitacijska bomba bačena iz aviona - bombardera. Ovaj način se prvo razvio u državama jer nije zahtijevano nikakva prostorna ograničenja u vezi veličine oružja, a miniaturizacija oružja je nešto što zahtijeva veliko znanje o dizajnu oružja. Međutim, upotreba nuklearnog oružja putem klasičnog avionskog napada značajno je ograničavala domet napada, vrijeme odgovora na predstojeći napad i broj oružja koji se može dopremiti i koristiti u zadano vrijeme. Osim toga, specijalizirani sistemi dopreme obično nisu potrebni, naročito nakon što je razvijen način miniaturiziranja, nuklearne bombe se mogu dopremati bilo strateškim bombarderima ili taktičkim avionima lovcima, što daje mogućnost zračnim snagama da koriste svoju trenutnu flotu sa minornim ili nikakvim izmjenama. Ovaj metod se i dalje smatra jednim od primarnih načina dopremanja i korištenja nuklearnog oružja. Većinu američkog nuklearnog oružja, naprimjer, predstavljaju gravitacijske bombe slobodnog pada, kao što su [[B61]]. Mnogo efikasniji način sa strateške tačke gledišta je nuklearno oružje stavljeno na raketu, koja koristi balističku putanju kojom doprema nuklearnu bojevu glavu do udaljene mete. Čak i projektili kratko dometa omogućavaju brži napad bez izlaganja vlastitim žrtvama, razvoj [[interkontinentalni balistički projektil|interkontinentalnih nuklearnih balističkih raketa]] (ICBM) i balističkih projektila koji se lansiraju sa [[podmornica]] (SLBM) omogućio je nekim država nesmetano i lahko djelovanje nuklearnim oružjem na mete bilo gdje u svijetu sa velikom mogućnosti uspjeha i tačnosti. Mnogo napredniji sistemi poput MIRV-a (''Multiple independently targetable reentry vehicle'' odnosno ''projektil sa više nuklearnih bojevih glava'') omogućavaju da se lansira veći broj nuklearnih bojevih glava na nekoliko meta istovremeno, što smanjuje šanse bilo kakve raketne odbrane. Danas su projektili odnosno rakete osnovni i najčešći sistemi dizajnirani za slanje i djelovanje nuklearnim oružjem. Međutim, projektiranje nuklearne bojeve glave dovoljno malehnom da se može staviti u neki projektil je izuzetno veliki izazov za mnoge. [[Taktičko nuklearno oružje]] uključuje razne vrste i načine dopreme, uključujući ne samo gravitacijske bombe i projektile nego i artiljerijske granate, mine i dubinske nuklearne bombe i torpeda koja su namijenjena protiv neprijateljskih podmornica. U SAD-u je testirano i nuklearno oružje koje se ispaljivalo iz preuređenih [[minobacač]]a. Malehna taktička prenosiva nuklearna oružja koja su za pripremu i korištenje zahtijevala samo dva vojnika su također razvijena i u upotrebi. Ponekad se za takva oružja pogrešno koristi izraz ''bombe u aktovci''. Primjer takvog oružja je ''Special Atomic Demolition Munition'' (posebna atomska municija za uništavanje), mada postoje značajna ograničenja između dovoljne razorne moći takvog oružja i dovoljno malehne veličine i ograničenja u prenosu i upotrebi za današnje vojne potrebe. == Vlade, kontrola i zakon == [[Datoteka:Flag of IAEA.svg|mini|250p|desno|[[Međunarodna agencija za atomsku energiju]] osnovana je [[1957]]. godine kako bi podpomogla mirotvorni razvoj nuklearne tehnologije, te kako bi zaustavila [[širenje nuklearnog oružja]].]] Zbog ogromne, vojne moći koja se stiče posjedovanjem nuklearnog oružja, njegova politička kontrola je osnovni problem sve dok ono uopće postoji. Krajem 1940tih, nedostatak međusobnog povjerenja je onemogućio Sjedinjene Američke Države i Sovjetski savez da način bilo kakav napredak ka međunarodnom dogovoru ili sporazumu kojim bi se kontroliralo nuklearno oružje, međutim tek 1960tih načinjeni su određeni koraci da se ograniči i [[širenje nuklearnog oružja]] na druge države i njegov uticaj i efekte koje nuklearno testiranje ima na okolinu i zdravlje ljudi. [[Sporazum o djelimičnoj zabrani nuklearnih testova]] potpisan 5. augusta 1963. godine, kojeg su potpisale SAD, SSSR i Velika Britanija,<ref name="djelimicno" /> zabranio je svim nuklearnim silama testiranje nuklearnog oružja na površini zemlje, spriječavajući radioaktivno zagađenje okoline, dok je Sporazum o neširenju nuklearnog oružja iz 1968. godine pokušao nametnuti ograničenja na vrste aktivnosti koje države potpisnice mogu činiti, sa ciljem da se omogući ustupanje civilne [[nuklearna tehnologija|nuklearne tehnologije]] državama potpisnicima bez straha od mogućeg širenja oružja. [[Međunarodna agencija za atomsku energiju]] (IAEA) osnovana je 1957. godine pod mandatom [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]] sa ciljem da se ohrabri razvoj civilnih načina korištenja nuklearne tehnologije, omogućavajući međunarodnu zaštitu od njene zloupotrebe i dajući sigurnosne upute i mjere za njeno korištenje. Do 1996. godine mnoge države su ratificirale i potpisale [[Sporazum o potpunoj zabrani nuklearnih testova]], koji zabranjuje svaki vid testiranja nuklearnog oružja, što predstavlja veliku prepreku svakoj državi potpisnici da razvije nuklearno oružje. Osim toga, potpisani su i drugi sporazumi koji reguliraju zalihe nuklearnog oružja na bilateralnoj osnovi, poput sporazuma [[SALT I]] i [[START I]], kojim se ograničava broj i vrsta nuklearnog oružja između SAD i bivšeg SSSR. Nuklearno oružje je također zabranjeno i ograničeno sporazumima između država. Mnoge države su proglašene nenuklearnim područjem, gdje je zabranjena proizvodnja i korištenje nuklearnog oružja, putem sporazuma. Sporazum iz Tlatelolcoa iz 1967. godine zabranjuje proizvodnju i raspoređivanje nuklearnog oružja u Latinskoj Americi i Karibima, dok [[Sporazum iz Pelindabe]] iz 1964. godine zabranjuje nuklearno oružje u mnogim zemljama [[Afrika|Afrike]]. Među najsvježijim primjerima je proglašenje Centralnoazijskog podučja bez nuklearnog oružja koje je proglašeno među bivšim sovjetskim republikama u Centralnoj Aziji, a koje zabranjuje nuklearno oružje. [[Međunarodni sud pravde]], kao najviši sud Ujedinjenih naroda, izdao je 1996. godine savjetodavno mišljenje o ''legalnosti prijetnji ili korištenju nuklearnog oružja''. Sud je odlučio da korištenje ili prijetnja da će biti korišteno nuklearno oružje krši određene članove [[međunarodno pravo|međunarodnog prava]], uključujući Ženevske konvencije, Haške konvencije, [[Povelja Ujedinjenih naroda]] i [[Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima|Univerzalnu deklaraciju ljudskih prava]]. == Vidite još == {{Columns-list|2| * Više tehničkih detalja ** [[Dizajn nuklearnog oružja]] ** [[Prinos nuklearnog oružja]] ** [[Nuklearna eksplozija]] * Historija ** [[Atomski napad na Hirošimu i Nagasaki]] ** [[Historija nuklearnog oružja]] ** [[Projekt Manhattan]] ** [[Nacionalna laboratorija Los Alamos]] ** [[Nacionalna laboratorija Lawrence Livermore]] ** [[Nuklearno testiranje]] *** [[Testno područije u Nevadi]] ** [[Sovjetski projekt razvoja atomske bombe]] ** [[Stanislav Petrov]] ** [[Njemački projekt razvoja nuklearne energije]] ** [[Japaneski atomski projekt]] ** [[Nuklearni i radijaciski incidenti]] (uključujući i incidente sa nuklearnim oružjem) * Srodna tehnologija i nauka ** [[Nuklearna fizika]] ** [[Nuklearna fisija]] ** [[Nuklearna fuzija]] ** [[Nuklearni reaktor]] ** [[Nuklearno inženjerstvo]] * [[Vojna strategija]] ** [[Nuklearni sukob]] ** [[Civilna odbrana]] ** [[Nuklearna strategija]] * Širenje i politika ** [[Širenje nuklearnog oružja]] ** [[Sporazum neširenja nuklearnog oružja]] ** [[Nuklearno razoružanje]] ** [[Spisak država sa nuklearnim oružjem]] ** [[Nuklearno oružje i SAD]] ** [[Nuklearno oružje i Ujedinjeno Kraljevstvo]] ** [[Spisak nuklearnog oružja]] * Popularna kultura ** [[Nuklearno oružje u popularnoj kulturi]] * Posljedice ** [[Nuklearna zima]] ** [[Nuklearno ljeto]] }} == Reference == {{reflist|2|refs= <ref name="jugobomba">[http://www.titomanija.com.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=422 Pregled jugoslavenskog nuklearnog programa]</ref> <ref name="djelimicno">[http://www.history.com/this-day-in-history/nuclear-test-ban-treaty-signed Nuclear Test Ban Treaty signed]</ref> }} == Literatura == {{refbegin|2}} * Bethe, Hans Albrecht. ''The Road from Los Alamos''. New York: Simon and Schuster, 1991. {{ISBN|0-671-74012-1}} * DeVolpi, Alexander, Minkov, Vladimir E., Simonenko, Vadim A., and Stanford, George S. ''Nuclear Shadowboxing: Contemporary Threats from Cold War Weaponry''. Fidlar Doubleday, 2004 (Two volumes, both accessible on Google Book Search) (Content of both volumes is now available in the 2009 trilogy by Alexander DeVolpi: ''Nuclear Insights: The Cold War Legacy'' available on [http://www.Amazon.com/]. * Glasstone, Samuel and Dolan, Philip J. ''[http://www.deepspace.ucsb.edu/wp-content/uploads/2013/01/Effects-of-Nuclear-Weapons-1977-3rd-edition-complete.pdf The Effects of Nuclear Weapons (third edition).]'' Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1977. [http://www.princeton.edu/~globsec/publications/effects/effects.shtml Available online (PDF).] * ''[https://fas.org/nuke/guide/usa/doctrine/dod/fm8-9/1toc.htm NATO Handbook on the Medical Aspects of NBC Defensive Operations (Part I – Nuclear)]''. Departments of the Army, Navy, and Air Force: Washington, D.C., 1996 * Chuck Hansen|Hansen, Chuck. ''U.S. Nuclear Weapons: The Secret History.'' Arlington, TX: Aerofax, 1988 * Hansen, Chuck. ''The Swords of Armageddon: U.S. nuclear weapons development since 1945.'' Sunnyvale, CA: Chukelea Publications, 1995. [http://www.uscoldwar.com/] * Holloway, David. ''Stalin and the Bomb''. New Haven: Yale University Press, 1994. {{ISBN|0-300-06056-4}} * The Manhattan Engineer District, "[http://www.atomicarchive.com/Docs/MED/index.shtml The Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki]" (1946) * {{fr icon}} Jean-Hugues Oppel, ''Réveillez le président'', Éditions Payot et rivages, 2007 (ISBN978-2-7436-1630-4). The book is a fiction about the nuclear weapons of France; the book also contains about ten chapters on true historical incidents involving nuclear weapons and strategy. * Henry DeWolf Smyth. ''[http://www.atomicarchive.com/Docs/SmythReport/index.shtml Atomic Energy for Military Purposes.]'' Princeton, NJ: Princeton University Press, 1945. (Smyth Report {{spaced ndash}}the first declassified report by the US government on nuclear weapons) * ''[https://fas.org/nuke/intro/nuke/7906/index.html The Effects of Nuclear War] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150418011842/http://fas.org/nuke/intro/nuke/7906/index.html |date=2015-04-18 }}''. Office of Technology Assessment, May 1979. * Richard Rhodes|Rhodes, Richard. ''Dark Sun: The Making of the Hydrogen Bomb''. New York: Simon and Schuster, 1995. {{ISBN|0-684-82414-0}} * Richard Rhodes|Rhodes, Richard. ''The Making of the Atomic Bomb''. New York: Simon and Schuster, 1986 {{ISBN|0-684-81378-5}} * Spencer Weart|Weart, Spencer R. ''Nuclear Fear: A History of Images''. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988. {{ISBN|0-674-62836-5}} * Spencer Weart|Weart, Spencer R. ''The Rise of Nuclear Fear''. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2012. {{ISBN|0-674-05233-1}} * ''Die UNO-Studie: Kernwaffen''. C.H.Beck, München 1982, {{ISBN|3 406 08765 5}}. * Peter Auer: ''Von Dahlem nach Hiroshima. Die Geschichte der Atombombe''. Berlin: Aufbau, 1995, {{ISBN|3-351-02429-0}}. * Florian Coulmas: ''Hiroshima: Geschichte und Nachgeschichte''. München: Beck, 2005, {{ISBN|3-406-52797-3}}. * Klaus Fuchs, Ruth Werner, Eberhard Panitz: ''Treffpunkt Banbury oder Wie die Atombombe zu den Russen kam''. Das neue Berlin, Berlin 2003, {{ISBN|3-360-00990-8}}. * Robert Jungk: ''Heller als tausend Sonnen''. 1958 und ''Strahlen aus der Asche'', Alfred Scherz Verlag, 1959 * Rainer Karlsch, Zbynek Zeman: ''Urangeheimnisse''. Links, Berlin 2002, {{ISBN|3-86153-276-X}}. * Hubert Mania: ''Kettenreaktion. Die Geschichte der Atombombe''. Rowohlt Verlag, Reinbek bei Hamburg 2010, {{ISBN|978-3-498-00664-8}}. * Paul Takashi Nagai: ''Die Glocken von Nagasaki: Geschichte der Atombombe''. München: Rex, 1955 – Bericht eines überlebenden Arztes, {{ISBN|3-89575-056-5}}. * Gian Luigi Nespoli, Giuseppe Zambon: ''Hiroschima, Nagasaki.'' Edition Zambon, Frankfurt/Main 1997, {{ISBN|3-88975-055-9}}. * Richard Rhodes: ''The Making of the Atomic Bomb'' 1995, {{ISBN|0-684-81378-5}}, deutsch Nördlingen: Greno, 1988; Volk und Welt, 1990, {{ISBN|3-353-00717-2}} (Standardwerk) * Joseph Rotblat: ''Strahlungswirkungen beim Einsatz von Kernwaffen'', Berlin 1996, {{ISBN|3-87061-544-3}} * Helmut Simon (Vorwort): ''Atomwaffen vor dem Internationalen Gerichtshof''. Lit, Münster 1997, {{ISBN|3-8258-3243-0}}. * Wolfgang Sternstein: ''Atomwaffen abschaffen!''. Meinhardt, Idstein 2001, {{ISBN|3-933325-05-6}}. * Mark Walker: ''Die Uranmaschine. Mythos und Wirklichkeit der deutschen Atombombe''. Berlin: Siedler, 1990, {{ISBN|3-88680-359-7}}. * Rainer Karlsch: ''Hitlers Bombe''. Deutsche Verlags-Anstalt, München 2005, {{ISBN|3-421-05809-1}}. * Egmont R. Koch: ''Atomwaffen für Al Qaida. „Dr.No“ und das Netzwerk des Terrors''. Berlin: Aufbau Verlag, 2005, {{ISBN|3-351-02588-2}}. * Michael Light: ''100 Sonnen.'' München: Knesebeck 2003 {{ISBN|3-89660-190-3}}. * Heinar Kipphardt: ''In der Sache J. Robert Oppenheimer''. Rowohlt, Reinbek 1996, {{ISBN|3-499-12111-5}}. * Masuji Ibuse: ''Schwarzer Regen''. Frankfurt am Main: Fischer-Taschenbuch-Verlag, 1985, {{ISBN|3-596-25846-4}}. {{refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Nuclear weapons}} * [http://nuclearweaponarchive.org/ Nuclear Weapon Archive from Carey Sublette] is a reliable source of information and has links to other sources and an informative [http://nuclearweaponarchive.org/Nwfaq/Nfaq0.html FAQ]. * The [https://fas.org/ Federation of American Scientists] provide solid information on weapons of mass destruction, including [https://fas.org/nuke/ nuclear weapons] and their [https://fas.org/nuke/intro/nuke/effects.htm effects] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150329105730/http://fas.org/nuke/intro/nuke/effects.htm |date=2015-03-29 }} * [http://alsos.wlu.edu/ Alsos Digital Library for Nuclear Issues]—contains many resources related to nuclear weapons, including a historical and technical overview and searchable bibliography of web and print resources. * Video archive of [http://sonicbomb.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=39 US, Soviet, UK, Chinese and French Nuclear Weapon Testing] {{Webarchive|url=https://archive.today/20121205014623/http://sonicbomb.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=39 |date=2012-12-05 }} at [http://www.sonicbomb.com/ sonicbomb.com] * [http://www.nuclearmuseum.org/ The National Museum of Nuclear Science & History (United States)]—located in Albuquerque, New Mexico; a Smithsonian Affiliate Museum * [http://www.ibiblio.org/rcip/nuclear.html Nuclear Emergency and Radiation Resources] * [http://www.atomicarchive.com/History/mp/index.shtml The Manhattan Project: Making the Atomic Bomb] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090209155804/http://atomicarchive.com/History/mp/index.shtml |date=2009-02-09 }} at AtomicArchive.com * [http://www.lanl.gov/history/ Los Alamos National Laboratory: History] (U.S. nuclear history) * [http://www.pbs.org/wgbh/amex/bomb/ ''Race for the Superbomb''], PBS website on the history of the H-bomb * [http://www.voshn.com/ Recordings of recollections of the victims of Hiroshima and Nagasaki] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210322065839/http://www.voshn.com/ |date=2021-03-22 }} * [http://www.wilsoncenter.org/program/NPIHP/ The Woodrow Wilson Center's Nuclear Proliferation International History Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150812050030/http://www.wilsoncenter.org/program/NPIHP |date=2015-08-12 }} or NPIHP is a global network of individuals and institutions engaged in the study of international nuclear history through archival documents, oral history interviews and other empirical sources. {{Nuklearna tehnologija}} [[Kategorija:Fizika]] [[Kategorija:Oružje]] 0pvehrku8wtntvijyk3nbuw9c1h2nve 41866013 41865965 2024-04-25T21:50:30Z Edgar Allan Poe 29250 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/109.93.213.190|109.93.213.190]] ([[User talk:109.93.213.190|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:AcaBot|AcaBot]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nagasakibomb.jpg|thumb|250px|Oblak oblika gljive nastao nakon bacanja atomske bombe na Nagasaki u [[Japan]]u 1945. godine diže se u visinu od 18 kilometara iznad [[hipocentar|hipocentra]].]] '''Nuklearno oružje''' je [[oružje]] čija razorna snaga potječe od [[nuklearna reakcija|nuklearnih reakcija]], bilo od [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]] ili od mnogo jače [[fuzija|fuzije]]. Kao rezultat, čak i nuklearno oružje sa relativno malim učinkom je značajno jače od najjačeg kovencionalnog [[eksploziv]]a, takvo je oružje sposobno uništiti ili ozbiljno onesposobiti cijeli grad. U historiji ratovanja, nuklearna oružja korišćena su samo dva puta, oba puta tokom zadnjih dana [[drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]]. Prvi događaj desio se ujutro [[6.8.]] [[1945]]. godine, kada su [[SAD]] bacile [[uranij]]ski eksplozivni uređaj čije je šifrirano ime bilo ''Little Boy'' ("mali dječak") na [[japan]]ski grad [[Hiroshima|Hiroshimu]]. Drugi događaj odigrao se tri dana kasnije kada je [[plutonij]]ska naprava implozijskog tipa koji je imao šifrirano ime ''Fat Man'' ("debeli čovjek") bačen na grad [[Nagasaki]]. Upotreba ovih oružja, koja je rezultiralo trenutnom smrću od oko 100 000 do 200 000 pojedinaca (većinom civila) i čak više tokom vremena, bilo je i ostaje kontroverzno. Kritičari su optuživali da su to bila nepotrebna djela masovnog ubijanja, dok su drugi tvrdili da su oni maksimalno smanjili žrtve na objema stranama tako što su ubrzali kraj rata. Od tada, nuklearna oružja bila su detonirana više od dvije tisuće puta zbog [[nuklearni test|testiranja]] i demonstracijskih svrha. Jedine poznate zemlje koje su detonirale takvo oružje su [[SAD]], [[Sovjetski Savez]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]], [[Francuska]], [[Narodna Republika Kina]], [[Indija]] i [[Pakistan]], a od oktobra [[2006]]. im se pridružila i [[Sjeverna Koreja]]. Ove zemlje su deklarirane [[nuklearne sile]] (zajedno sa [[Rusija|Rusijom]] koja je naslijedila oružje nakon raspada Sovjetskog Saveza). Mnogobrojne druge zemlje možda posjeduju nuklearno oružje, ali nisu nikada javno priznale posjedovanje, ili njihove tvrdnje da ga ne posjeduju nisu bile potvrđene. Na primjer, [[Izrael]] ima suvremene avionske sisteme isporuke i izgleda da ima opsežan nuklearni program sa stotinama nuklearnih glava. I [[Iran]] je trenutno optužen od brojnih vlada za pokušaje razvijanja nuklearnih mogućnosti, iako njegova vlada tvrdi da su njihove potvrđene nuklearne aktivnosti, kao što je [[obogaćivanje uranija]], za mirnodopske svrhe. U prošlosti se špekuliralo da nuklearno oružje razvijaju, odnosno da ga je testirala [[Južna Afrika]] u doba apartheida, [[Švedska]], a danas se slične špekulacije vezuju uz [[Brazil]]. [[SFRJ|Bivša Jugoslavija]] je također započela rad na razvoju nuklearnog oružja, ali je on napušten 1960-ih.<ref name="jugobomba" /> Odvojeno od njihove upotrebe kao oružja, nuklearni eksploziv bio je testiran i korišten u razne ne-vojne svrhe. == Istorija == [[Datoteka:Hiroshima aftermath.jpg|mini|250p|desno|Posljedice [[Atomski napad na Hirošimu i Nagasaki|atomskog bombardovanja]] [[Hiroshima|Hirošime]].]] {{glavni|Historija nuklearnog oružja}} Prva nuklearna oružja proizveo je međunarodni tim u Sjedinjenim Američkim Državama, uključujući veliki broj dislociranih naučnika iz središnje Evrope, uz pomoć Ujedinjenog Kraljevstva i Kanade tokom Drugog svjetskog rata kao dio u tajnosti držanog [[Projekt "Manhattan"|Manhattan projekta]]. Dok se u početku oružje razvijalo primarno iz straha da bi ga [[Treći rajh|Nacistička Njemačka]] mogla prva razviti, ono se kasnije ipak iskoristilo protiv japanskih gradova Hirošime i Nagasakija u augustu 1945. godine. SSSR je svoje prvo nuklearno oružje razvio i testirao 1949. godine, što je dijelom bio rezultat informacija dobivenih iz sovjetske špijunaže u SAD-u. I SAD i SSSR su sredinom 1950-ih godina nastavili razvijati oružje zasnovano na [[nuklearnoj fuziji]] (hidrogenske bombe). Izumom pouzdanog načina slanja [[raketa]] tokom 1960tih, postalo je moguće da se nuklearno oružje pošalje bilo gdje u svijetu u vrlo kratkom roku te su dvije [[Hladni rat|hladoratovske]] supersile usvojile strategiju zastrašivanja održavajući krhki mir.<ref>Rhodes, Richard. ''The Making of the Atomic Bomb''. New York: Simon & Schuster, 1986.</ref> [[Datoteka:US and USSR nuclear stockpiles.svg|lang=bs|250p|mini|Američki i sovjetski arsenal nuklearnog oružja, 1945-2014.]] Nuklearno oružje je bilo simbol vojne i državne moći, a njegovo [[Nuklearne probe|testiranje]] se koristilo ne samo za usavršavanje nego i za slanje određenih političkih poruka. Tokom tog perioda i druge države su također razvile nuklearno oružje, kao što su [[Ujedinjeno Kraljevstvo]], [[Francuska]] i [[Kina]]. Ovih pet članova "nuklearnog kluba" su se dogovorili da pokušaju ograničiti njegovo širenje, mada su ga još četiri zemlje uspjele da razviju ([[Indija]], [[Južnoafrička Republika]], [[Pakistan]] i [[Izrael]]). Krajem Hladnog rata početkom 1990tih, Rusija je naslijedila oružje od bivšeg SSSR-a te je zajedno sa SAD-om nastavila saradnju za smanjenje svog nuklearnog arsenala u svrhu smanjenja tenzija i međunarodne sigurnosti. [[Širenje nuklearnog oružja]] je ipak nastavljeno, te je Pakistan testirao svoje prvo nuklearno oružje 1998. godine, a slijedilo je testiranje Sjeverne Koreje 2006. godine. U januaru 2005. godine, pakistanski metalurg [[Abdul Kadir Kan]] priznao je da je prodavao nuklearnu tehnologiju i informacije o nuklearnom oružju Iranu, [[Libija|Libiji]] i Sjevernoj Koreji, preko velikog međunarodnog lanca. [[Sjeverna Koreja]] je 9. oktobra 2006. godine objavila da je izvela podzemni nuklearni test, ali pošto nisu primijećeni znakovi velike eksplozije mnogi su zaključili da test nije bio potpuno uspješan. Nuklearno oružje je bilo u srži mnogih nacionalnih i međunarodnih političkih sukoba i igralo je veliku ulogu u popularnoj kulturi nakon što je javno prikazano njegovo djelovanje 1940tih a obično je simboliziralo konačnu mogućnost čovječanstva da iskoristi snagu prirode za vlastito uništenje. Postojala su (najmanje) četiri velika ''lažna'' alarma, najskoriji 1995. godine, koji su gotovo doveli da SAD ili SSSR/Rusija počnu lansirati svoje nuklearne bojeve glave kao odmazdu za pretpostavljeni napad.<ref>{{cite web |first=Geoffrey |last=Forden |url=http://www.pbs.org/wgbh/nova/missileers/falsealarms.html |title=False Alarms on the Nuclear Front |publisher=Nova Online |date=oktobar 2001.}}</ref> Osim toga, tokom Hladnog rata SAD i SSSR su nekoliko puta bili na ivici nuklearnog napada, najpoznatiji slučaj je bio tokom [[Kubanska raketna kriza|Kubanske raketne krize]]. Do 2006. godine, procjenjuje se da u svijetu postoji najmanje 27.000 nuklearnih bojevih glava u posjedu najmanje osam država, a 96% nuklearnog oružja nalazi se u SAD i Rusiji. == Vrste nuklearnog oružja == [[Datoteka:Fission bomb assembly methods.svg|desno|mini|250p|Dva osnovna dizajna oružja na bazi fisije.]] {{glavni|Dizajn nuklearnog oružja}} Postoje dva glavna tipa nuklearnog oružja. Prvi je oružje koje proizvodi vlastiti eksploziv samo preko reakcije [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]]. Ovaj tip je poznat po nazivima ''nuklearna bomba'', ''[[atomska bomba]]'' (''A-bomba'') ili ''fisijska bomba''. U fisijskim oružjima, masa fisijskog materijala ([[obogaćeni uranij]] ili [[plutonij]]) se stavlja u [[Kritična masa|superkritičnu masu]] — količina materijala potrebna da otpočne [[eksponencijalni rast]] [[Nuklearna lančana reakcija|nuklearne lančane reakcije]] — bilo sastavljanjem dvije potkritične mase ili kompresovanjem kritične mase sa [[Eksplozivni materijal|hemijskim eksplozivom]]. Količina energije koju oslobodi fisijska bomba može da varira od jedne tone [[trinitrotoluen|TNT]]-a, pa sve do oko 500.000 tona (500 [[kilotona]]) TNT-a. Drugi tip nuklearnog oružja proizvodi ogromne količine energije kroz reakciju [[Nuklearna fuzija|nuklearne fuzije]], a može biti i preko hiljadu puta moćniji od fisijske bombe. Poznatiji je pod nazivima ''termonuklearna bomba'', ''vodikova/vodonična bomba'', ''[[hidrogenska bomba]]'' (''H-bomba'') ili ''fuzijska bomba''. === Nuklearna bomba === {{Glavni|Atomska bomba}} '''Nuklearna bomba''' jedno je od najrazornijih vrsta oružja. Njen rad bazira se na principu [[nuklearna fisija|nuklearne fisije]]. Prva je nuklearna bomba izgrađena tijekom [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] kroz tajni [[projekt Manhattan]] američke vlade u kojemu su sudjelovali ponajbolji fizičari tadašnjeg svijeta. Postoje dva osnovna tipa nuklearnih oružja. Prva su oružja koja proizvode svoju eksplozivnu energiju samo putem reakcija nuklearne fisije. Ona su uobičajeno poznata kao '''''atomska bomba''''' ('''''A-bomba''''') ili '''''fisijska bomba'''''. U fisijskom oružju, masa [[fisibilni materijal|fisibilnog materijala]] ([[obogaćeni uranij]] ili [[plutonij]]) je sklopljena u [[kritična masa|superkritičnu masu]] (količina materijala potrebna da započne [[eksponencijalni rast]] [[nuklearna lančana reakcija|nuklearne lančane reakcije]]), bilo izbacivanjem jednog dijela subkritičnog materijala prema drugom, ili kompresijom subkritične mase kemijskim eksplozivima, prilikom čega se ubrizgavaju [[neutron]]i i reakcija počinje. Glavni izazov u svim konstrukcijama nuklearnog oružja je osiguravanje da se značajan dio goriva iskoristi prije nego što oružje uništi samo sebe. Količina energije koju oslobode fisijske bombe može imati opseg između ekvivalenata manjih od tone [[trinitrotoluen|TNT-a]] prema gore, do oko 500 000 tona (500 [[kilotona]]) TNT-a. [[Datoteka:Castle Bravo Blast.jpg|thumb|200 px|Fotografija oblaka nakon eksplozije američke hidrogenske bombe, 1. mart 1954. ''(Castle Bravo)'']] === Termonuklearna bomba === {{Glavni|Hidrogenska bomba}} '''Termonuklearna bomba''' je vrsta nuklearnog oružja koje oslobađa veliku količinu [[energija|energije]] putem reakcije [[nuklearna fuzija|nuklearne fuzije]] i može biti više od tisuću puta jača od fisijske bombe. Poznata je još i kao '''''vodikova/vodonična bomba''''', '''''hidrogenska bomba''''' ('''''H-bomba''''') i '''''fuzijska bomba'''''. Samo se za šest zemalja ([[Sjedinjene Američke Države]], [[Rusija]], [[Francuska]], [[Ujedinjeno Kraljevstvo]], [[Kina]] i [[Indija]]) zna da posjeduju hidrogensku bombu. Hidrogenske bombe rade koristeći [[Teller-Ulamov dizajn]] u kome se [[detonacija|detonira]] fisijska bomba, u posebno napravljenom dijelu koji je u blizini fuzijskog [[gorivo|goriva]]. [[Gama zrake|Gama]] i [[X-zrake]] koji se oslobađaju tijekom fisijske [[eksplozija|eksplozije]] sažimaju i griju kapsulu u kojoj se nalaze [[tricij]], [[deuterij]] ili [[litij]] deuterid (LiD), započinjući fuzijsku reakciju. [[Neutron]]i oslobođeni tijekom ove fuzijske reakcije započinju konačnu fisijsku fazu u omotaču koji je od [[osiromašeni uranij|osiromašenog uranija]] i koji okružuje fuzijsko gorivo, povećavajući značajno konačni učinak. Svaka od ovih komponenti je poznata kao "faza", sa fisijskom bombom kao "primarnom" i fuzijskom kapsulom kao "sekundarnom". Povezujući zajedno brojne faze i povećavajući količinu fuzijskog goriva, [[termonuklearno oružje]] može imati ogromnu snagu. Najveća bomba koja je ikada detonirana je bila ''[[Car bomba]]'' u bivšem [[SSSR]]-u, koja je imala snagu od preko 50 milijuna tona ([[megatona]]) [[trinitrotoluen|TNT-a]], većina modernog oružja nije ni blizu te jačine. Tu su i drugi tipovi nuklearnog oružja. Na primjer, [[pojačano fisijsko oružje]] je fisijska bomba koja povećava svoju eksplozivnu snagu pomoću male količine fuzionih reakcija, ali nije hidrogenska bomba. Neka oružja su dizajnirana za posebne svrhe. Tako je [[neutronska bomba]] nuklearno oružje koje daje relativno malu eksploziju, ali sa relativno velikom količinom [[radijacija|radijacije]]. Detonacija nuklearnog oružja je praćena eksplozijom [[neutronska radijacija|neutronske radijacije]]. Okruživanjem nuklearnog oružja sa prikladnim materijalima (kao što su [[kobalt]] ili [[zlato]]) stvara se oružje poznato pod imenom [[posoljena bomba]]. Ovaj uređaj može proizvesti izuzetno velike količine radioaktivne kontaminiranosti. Većina razlika u dizajniranju nuklearnog oružja je u različitim korisnim učincima nuklearnog oružja za različite vrste namjena i u manipuliranju konstrukcijskim elementima u pokušaju stvaranja izrazito malog oružja. == Nuklearna strategija == [[Datoteka:W87 MX Missile schematic.jpg|desno|mini|250p|desno|SAD-ov [[LG-118A Peacekeeper|Peacekeeper projektil]] koristio je [[MIRV]] projektile. Svaki projektil mogao je sadžavati i do deset bojnih glava (prikazano u crvenoj boji), a koje su mogle pogoditi različite mete. Ovaj sistem je razvijen za [[projektilska odbrana|projektilsku odbranu]].]] {{glavni|Nuklearni sukob}} [[Nuklearni sukob]] je strategija ili ratovanja ili izbjegavanja nuklearnog rata. Politika pokušavanja odbijanja potencijalonog nuklarnog napada je od strane druge zemlje poznata kao strategija nuklearne odbrane. Cilj je da se uvijek održava status drugog napada (sposobnost države da odgovori na nuklearni napad sa svojim nuklearnim naoružanjem) ili da u potencijalom ratu ima status prvog napada sa ciljem da se unište neprijateljske odbrane prije nego što uzvrate udarac. Tokom Hladnog rata vojni teoretičari su radili na modelima po kojima bi se spriječilo da se spriječi korištenje takvog naoružanja. Različite forme nuklearne otpreme dopuštaju različe vrste nuklerane strategije, primarno čineči težom odbranu i otežavajući lansiranje protivnapada protiv njih. Nekada je to značilo držanje skrivenih projektila, kao npr. stavljanje na podmornice ili vozove čije je lokacije teško pratiti, a u drugo vrijeme to je značilo zakopavanje u bunkerima. Druge mjere uključuju odbranu protiv nukleranih vrsta napada korištenjem protivprojektilske odbrane (tj. uništavanje projektila prije nego što dostignu svoje mete) ili sredstvima civilne odbrane (korištenje ranijeg upozorenja da se evakuišu građani na sigurno područje prije napada). Oružja koja si dizajnirana da unište masovne populacije poznata su pod nazivom [[strateška nuklearna oružja]]. Oružja koja su dizajnirana da ustvari budu korištena na bojnom polju u ratnom stanju su poznata pod nazivom kao taktička nuklearna oružja. Postoje kritike ideje "nuklearne strategija" za nuklearni rat koje upozoravaju da bi nuklearni rat između dviju nuklearnih sila mogao rezultirati u međusobnom totalnom uništenju. Sa ove tačke gledišta značajnost nuklearnog oružja se ogleda u tome da je ono samo sredstvo sprječavanja rata, jer bi pravi nuklearni rat mogao nastati iz bezazlenog političkog neslaganja i straha, rezultirajući potpunim uništenjem. Ova, ne samo nacionalna nego i globalna, prijetnja potiče razvijanje mnogih mjera anti-nuklearne zaštite koje se sve više počinju provoditi. Kritike od strane mirovnih pokreta i unutar vojnih organizacija su istakle upitnost koristi takvog oružja u trenutnoj vojnoj klimi u svijetu. Korištenje (ili prijetnja korištenja) takvog oružja bi općenito bila protivna pravila međunarodnog prava koje se primjenjuje u oružanim sukobima, u skladu sa savjetodavnom mišljenju koje je objavio [[Međunarodni sud pravde]] 1996. godine. Možda najkontroverznija ideja u nuklearnoj strategiji je ona o [[širenje nuklearnog oružja|širenju nuklearnog oružja]]. Ovaj stav govori da, nasuprot konvencionalnom oružju, nuklearno oružje uspješno spriječava otvoreni rat između država, kako je i spriječio u [[Hladni rat|Hladnom ratu]] između [[SAD]]-a i [[Sovjetski savez|Sovjetskog saveza]]. Politički naučnik [[Kenneth Waltz]] najviše promovira ove stavove. == Nuklearni projektili == [[Datoteka:Fat_man.jpg|desno|mini|250p|Prva nuklearna oružja su bile "[[gravitacijske bombe]]" kao ''Fat man'' ("debeli čovjek"), oružje koje je bačeno na [[Nagasaki]], [[Japan]]. Takva oružja su mogla biti bačena samo iz [[bombader]]a.]] {{glavni|Nuklearni projektili}} Slanje nuklearnog oružja, tehnologija, načini i sistemi koje koriste da se nuklearno oružje transportira do mete, važan je aspekt nuklearnog oružja za njegov dizajn i za strategiju njegovog korištenja. Historijski, prvi način slanja i metoda upotrebe dva nuklearna oružja koje se upotrijebilo u ratovanju je gravitacijska bomba bačena iz aviona - bombardera. Ovaj način se prvo razvio u državama jer nije zahtijevano nikakva prostorna ograničenja u vezi veličine oružja, a miniaturizacija oružja je nešto što zahtijeva veliko znanje o dizajnu oružja. Međutim, upotreba nuklearnog oružja putem klasičnog avionskog napada značajno je ograničavala domet napada, vrijeme odgovora na predstojeći napad i broj oružja koji se može dopremiti i koristiti u zadano vrijeme. Osim toga, specijalizirani sistemi dopreme obično nisu potrebni, naročito nakon što je razvijen način miniaturiziranja, nuklearne bombe se mogu dopremati bilo strateškim bombarderima ili taktičkim avionima lovcima, što daje mogućnost zračnim snagama da koriste svoju trenutnu flotu sa minornim ili nikakvim izmjenama. Ovaj metod se i dalje smatra jednim od primarnih načina dopremanja i korištenja nuklearnog oružja. Većinu američkog nuklearnog oružja, naprimjer, predstavljaju gravitacijske bombe slobodnog pada, kao što su [[B61]]. Mnogo efikasniji način sa strateške tačke gledišta je nuklearno oružje stavljeno na raketu, koja koristi balističku putanju kojom doprema nuklearnu bojevu glavu do udaljene mete. Čak i projektili kratko dometa omogućavaju brži napad bez izlaganja vlastitim žrtvama, razvoj [[interkontinentalni balistički projektil|interkontinentalnih nuklearnih balističkih raketa]] (ICBM) i balističkih projektila koji se lansiraju sa [[podmornica]] (SLBM) omogućio je nekim država nesmetano i lahko djelovanje nuklearnim oružjem na mete bilo gdje u svijetu sa velikom mogućnosti uspjeha i tačnosti. Mnogo napredniji sistemi poput MIRV-a (''Multiple independently targetable reentry vehicle'' odnosno ''projektil sa više nuklearnih bojevih glava'') omogućavaju da se lansira veći broj nuklearnih bojevih glava na nekoliko meta istovremeno, što smanjuje šanse bilo kakve raketne odbrane. Danas su projektili odnosno rakete osnovni i najčešći sistemi dizajnirani za slanje i djelovanje nuklearnim oružjem. Međutim, projektiranje nuklearne bojeve glave dovoljno malehnom da se može staviti u neki projektil je izuzetno veliki izazov za mnoge. [[Taktičko nuklearno oružje]] uključuje razne vrste i načine dopreme, uključujući ne samo gravitacijske bombe i projektile nego i artiljerijske granate, mine i dubinske nuklearne bombe i torpeda koja su namijenjena protiv neprijateljskih podmornica. U SAD-u je testirano i nuklearno oružje koje se ispaljivalo iz preuređenih [[minobacač]]a. Malehna taktička prenosiva nuklearna oružja koja su za pripremu i korištenje zahtijevala samo dva vojnika su također razvijena i u upotrebi. Ponekad se za takva oružja pogrešno koristi izraz ''bombe u aktovci''. Primjer takvog oružja je ''Special Atomic Demolition Munition'' (posebna atomska municija za uništavanje), mada postoje značajna ograničenja između dovoljne razorne moći takvog oružja i dovoljno malehne veličine i ograničenja u prenosu i upotrebi za današnje vojne potrebe. == Vlade, kontrola i zakon == [[Datoteka:Flag of IAEA.svg|mini|250p|desno|[[Međunarodna agencija za atomsku energiju]] osnovana je [[1957]]. godine kako bi podpomogla mirotvorni razvoj nuklearne tehnologije, te kako bi zaustavila [[širenje nuklearnog oružja]].]] Zbog ogromne, vojne moći koja se stiče posjedovanjem nuklearnog oružja, njegova politička kontrola je osnovni problem sve dok ono uopće postoji. Krajem 1940tih, nedostatak međusobnog povjerenja je onemogućio Sjedinjene Američke Države i Sovjetski savez da način bilo kakav napredak ka međunarodnom dogovoru ili sporazumu kojim bi se kontroliralo nuklearno oružje, međutim tek 1960tih načinjeni su određeni koraci da se ograniči i [[širenje nuklearnog oružja]] na druge države i njegov uticaj i efekte koje nuklearno testiranje ima na okolinu i zdravlje ljudi. [[Sporazum o djelimičnoj zabrani nuklearnih testova]] potpisan 5. augusta 1963. godine, kojeg su potpisale SAD, SSSR i Velika Britanija,<ref name="djelimicno" /> zabranio je svim nuklearnim silama testiranje nuklearnog oružja na površini zemlje, spriječavajući radioaktivno zagađenje okoline, dok je Sporazum o neširenju nuklearnog oružja iz 1968. godine pokušao nametnuti ograničenja na vrste aktivnosti koje države potpisnice mogu činiti, sa ciljem da se omogući ustupanje civilne [[nuklearna tehnologija|nuklearne tehnologije]] državama potpisnicima bez straha od mogućeg širenja oružja. [[Međunarodna agencija za atomsku energiju]] (IAEA) osnovana je 1957. godine pod mandatom [[Ujedinjeni narodi|Ujedinjenih naroda]] sa ciljem da se ohrabri razvoj civilnih načina korištenja nuklearne tehnologije, omogućavajući međunarodnu zaštitu od njene zloupotrebe i dajući sigurnosne upute i mjere za njeno korištenje. Do 1996. godine mnoge države su ratificirale i potpisale [[Sporazum o potpunoj zabrani nuklearnih testova]], koji zabranjuje svaki vid testiranja nuklearnog oružja, što predstavlja veliku prepreku svakoj državi potpisnici da razvije nuklearno oružje. Osim toga, potpisani su i drugi sporazumi koji reguliraju zalihe nuklearnog oružja na bilateralnoj osnovi, poput sporazuma [[SALT I]] i [[START I]], kojim se ograničava broj i vrsta nuklearnog oružja između SAD i bivšeg SSSR. Nuklearno oružje je također zabranjeno i ograničeno sporazumima između država. Mnoge države su proglašene nenuklearnim područjem, gdje je zabranjena proizvodnja i korištenje nuklearnog oružja, putem sporazuma. Sporazum iz Tlatelolcoa iz 1967. godine zabranjuje proizvodnju i raspoređivanje nuklearnog oružja u Latinskoj Americi i Karibima, dok [[Sporazum iz Pelindabe]] iz 1964. godine zabranjuje nuklearno oružje u mnogim zemljama [[Afrika|Afrike]]. Među najsvježijim primjerima je proglašenje Centralnoazijskog podučja bez nuklearnog oružja koje je proglašeno među bivšim sovjetskim republikama u Centralnoj Aziji, a koje zabranjuje nuklearno oružje. [[Međunarodni sud pravde]], kao najviši sud Ujedinjenih naroda, izdao je 1996. godine savjetodavno mišljenje o ''legalnosti prijetnji ili korištenju nuklearnog oružja''. Sud je odlučio da korištenje ili prijetnja da će biti korišteno nuklearno oružje krši određene članove [[međunarodno pravo|međunarodnog prava]], uključujući Ženevske konvencije, Haške konvencije, [[Povelja Ujedinjenih naroda]] i [[Univerzalna deklaracija o ljudskim pravima|Univerzalnu deklaraciju ljudskih prava]]. == Vidite još == {{Columns-list|2| * Više tehničkih detalja ** [[Dizajn nuklearnog oružja]] ** [[Prinos nuklearnog oružja]] ** [[Nuklearna eksplozija]] * Historija ** [[Atomski napad na Hirošimu i Nagasaki]] ** [[Historija nuklearnog oružja]] ** [[Projekt Manhattan]] ** [[Nacionalna laboratorija Los Alamos]] ** [[Nacionalna laboratorija Lawrence Livermore]] ** [[Nuklearno testiranje]] *** [[Testno područije u Nevadi]] ** [[Sovjetski projekt razvoja atomske bombe]] ** [[Stanislav Petrov]] ** [[Njemački projekt razvoja nuklearne energije]] ** [[Japaneski atomski projekt]] ** [[Nuklearni i radijaciski incidenti]] (uključujući i incidente sa nuklearnim oružjem) * Srodna tehnologija i nauka ** [[Nuklearna fizika]] ** [[Nuklearna fisija]] ** [[Nuklearna fuzija]] ** [[Nuklearni reaktor]] ** [[Nuklearno inženjerstvo]] * [[Vojna strategija]] ** [[Nuklearni sukob]] ** [[Civilna odbrana]] ** [[Nuklearna strategija]] * Širenje i politika ** [[Širenje nuklearnog oružja]] ** [[Sporazum neširenja nuklearnog oružja]] ** [[Nuklearno razoružanje]] ** [[Spisak država sa nuklearnim oružjem]] ** [[Nuklearno oružje i SAD]] ** [[Nuklearno oružje i Ujedinjeno Kraljevstvo]] ** [[Spisak nuklearnog oružja]] * Popularna kultura ** [[Nuklearno oružje u popularnoj kulturi]] * Posljedice ** [[Nuklearna zima]] ** [[Nuklearno ljeto]] }} == Reference == {{reflist|2|refs= <ref name="jugobomba">[http://www.titomanija.com.ba/index.php?option=com_content&task=view&id=422 Pregled jugoslavenskog nuklearnog programa]</ref> <ref name="djelimicno">[http://www.history.com/this-day-in-history/nuclear-test-ban-treaty-signed Nuclear Test Ban Treaty signed]</ref> }} == Literatura == {{refbegin|2}} * Bethe, Hans Albrecht. ''The Road from Los Alamos''. New York: Simon and Schuster, 1991. {{ISBN|0-671-74012-1}} * DeVolpi, Alexander, Minkov, Vladimir E., Simonenko, Vadim A., and Stanford, George S. ''Nuclear Shadowboxing: Contemporary Threats from Cold War Weaponry''. Fidlar Doubleday, 2004 (Two volumes, both accessible on Google Book Search) (Content of both volumes is now available in the 2009 trilogy by Alexander DeVolpi: ''Nuclear Insights: The Cold War Legacy'' available on [http://www.Amazon.com/]. * Glasstone, Samuel and Dolan, Philip J. ''[http://www.deepspace.ucsb.edu/wp-content/uploads/2013/01/Effects-of-Nuclear-Weapons-1977-3rd-edition-complete.pdf The Effects of Nuclear Weapons (third edition).]'' Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1977. [http://www.princeton.edu/~globsec/publications/effects/effects.shtml Available online (PDF).] * ''[https://fas.org/nuke/guide/usa/doctrine/dod/fm8-9/1toc.htm NATO Handbook on the Medical Aspects of NBC Defensive Operations (Part I – Nuclear)]''. Departments of the Army, Navy, and Air Force: Washington, D.C., 1996 * Chuck Hansen|Hansen, Chuck. ''U.S. Nuclear Weapons: The Secret History.'' Arlington, TX: Aerofax, 1988 * Hansen, Chuck. ''The Swords of Armageddon: U.S. nuclear weapons development since 1945.'' Sunnyvale, CA: Chukelea Publications, 1995. [http://www.uscoldwar.com/] * Holloway, David. ''Stalin and the Bomb''. New Haven: Yale University Press, 1994. {{ISBN|0-300-06056-4}} * The Manhattan Engineer District, "[http://www.atomicarchive.com/Docs/MED/index.shtml The Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki]" (1946) * {{fr icon}} Jean-Hugues Oppel, ''Réveillez le président'', Éditions Payot et rivages, 2007 (ISBN978-2-7436-1630-4). The book is a fiction about the nuclear weapons of France; the book also contains about ten chapters on true historical incidents involving nuclear weapons and strategy. * Henry DeWolf Smyth. ''[http://www.atomicarchive.com/Docs/SmythReport/index.shtml Atomic Energy for Military Purposes.]'' Princeton, NJ: Princeton University Press, 1945. (Smyth Report {{spaced ndash}}the first declassified report by the US government on nuclear weapons) * ''[https://fas.org/nuke/intro/nuke/7906/index.html The Effects of Nuclear War] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150418011842/http://fas.org/nuke/intro/nuke/7906/index.html |date=2015-04-18 }}''. Office of Technology Assessment, May 1979. * Richard Rhodes|Rhodes, Richard. ''Dark Sun: The Making of the Hydrogen Bomb''. New York: Simon and Schuster, 1995. {{ISBN|0-684-82414-0}} * Richard Rhodes|Rhodes, Richard. ''The Making of the Atomic Bomb''. New York: Simon and Schuster, 1986 {{ISBN|0-684-81378-5}} * Spencer Weart|Weart, Spencer R. ''Nuclear Fear: A History of Images''. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988. {{ISBN|0-674-62836-5}} * Spencer Weart|Weart, Spencer R. ''The Rise of Nuclear Fear''. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2012. {{ISBN|0-674-05233-1}} * ''Die UNO-Studie: Kernwaffen''. C.H.Beck, München 1982, {{ISBN|3 406 08765 5}}. * Peter Auer: ''Von Dahlem nach Hiroshima. Die Geschichte der Atombombe''. Berlin: Aufbau, 1995, {{ISBN|3-351-02429-0}}. * Florian Coulmas: ''Hiroshima: Geschichte und Nachgeschichte''. München: Beck, 2005, {{ISBN|3-406-52797-3}}. * Klaus Fuchs, Ruth Werner, Eberhard Panitz: ''Treffpunkt Banbury oder Wie die Atombombe zu den Russen kam''. Das neue Berlin, Berlin 2003, {{ISBN|3-360-00990-8}}. * Robert Jungk: ''Heller als tausend Sonnen''. 1958 und ''Strahlen aus der Asche'', Alfred Scherz Verlag, 1959 * Rainer Karlsch, Zbynek Zeman: ''Urangeheimnisse''. Links, Berlin 2002, {{ISBN|3-86153-276-X}}. * Hubert Mania: ''Kettenreaktion. Die Geschichte der Atombombe''. Rowohlt Verlag, Reinbek bei Hamburg 2010, {{ISBN|978-3-498-00664-8}}. * Paul Takashi Nagai: ''Die Glocken von Nagasaki: Geschichte der Atombombe''. München: Rex, 1955 – Bericht eines überlebenden Arztes, {{ISBN|3-89575-056-5}}. * Gian Luigi Nespoli, Giuseppe Zambon: ''Hiroschima, Nagasaki.'' Edition Zambon, Frankfurt/Main 1997, {{ISBN|3-88975-055-9}}. * Richard Rhodes: ''The Making of the Atomic Bomb'' 1995, {{ISBN|0-684-81378-5}}, deutsch Nördlingen: Greno, 1988; Volk und Welt, 1990, {{ISBN|3-353-00717-2}} (Standardwerk) * Joseph Rotblat: ''Strahlungswirkungen beim Einsatz von Kernwaffen'', Berlin 1996, {{ISBN|3-87061-544-3}} * Helmut Simon (Vorwort): ''Atomwaffen vor dem Internationalen Gerichtshof''. Lit, Münster 1997, {{ISBN|3-8258-3243-0}}. * Wolfgang Sternstein: ''Atomwaffen abschaffen!''. Meinhardt, Idstein 2001, {{ISBN|3-933325-05-6}}. * Mark Walker: ''Die Uranmaschine. Mythos und Wirklichkeit der deutschen Atombombe''. Berlin: Siedler, 1990, {{ISBN|3-88680-359-7}}. * Rainer Karlsch: ''Hitlers Bombe''. Deutsche Verlags-Anstalt, München 2005, {{ISBN|3-421-05809-1}}. * Egmont R. Koch: ''Atomwaffen für Al Qaida. „Dr.No“ und das Netzwerk des Terrors''. Berlin: Aufbau Verlag, 2005, {{ISBN|3-351-02588-2}}. * Michael Light: ''100 Sonnen.'' München: Knesebeck 2003 {{ISBN|3-89660-190-3}}. * Heinar Kipphardt: ''In der Sache J. Robert Oppenheimer''. Rowohlt, Reinbek 1996, {{ISBN|3-499-12111-5}}. * Masuji Ibuse: ''Schwarzer Regen''. Frankfurt am Main: Fischer-Taschenbuch-Verlag, 1985, {{ISBN|3-596-25846-4}}. {{refend}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Nuclear weapons}} * [http://nuclearweaponarchive.org/ Nuclear Weapon Archive from Carey Sublette] is a reliable source of information and has links to other sources and an informative [http://nuclearweaponarchive.org/Nwfaq/Nfaq0.html FAQ]. * The [https://fas.org/ Federation of American Scientists] provide solid information on weapons of mass destruction, including [https://fas.org/nuke/ nuclear weapons] and their [https://fas.org/nuke/intro/nuke/effects.htm effects] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150329105730/http://fas.org/nuke/intro/nuke/effects.htm |date=2015-03-29 }} * [http://alsos.wlu.edu/ Alsos Digital Library for Nuclear Issues]—contains many resources related to nuclear weapons, including a historical and technical overview and searchable bibliography of web and print resources. * Video archive of [http://sonicbomb.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=39 US, Soviet, UK, Chinese and French Nuclear Weapon Testing] {{Webarchive|url=https://archive.today/20121205014623/http://sonicbomb.com/modules.php?name=Content&pa=showpage&pid=39 |date=2012-12-05 }} at [http://www.sonicbomb.com/ sonicbomb.com] * [http://www.nuclearmuseum.org/ The National Museum of Nuclear Science & History (United States)]—located in Albuquerque, New Mexico; a Smithsonian Affiliate Museum * [http://www.ibiblio.org/rcip/nuclear.html Nuclear Emergency and Radiation Resources] * [http://www.atomicarchive.com/History/mp/index.shtml The Manhattan Project: Making the Atomic Bomb] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090209155804/http://atomicarchive.com/History/mp/index.shtml |date=2009-02-09 }} at AtomicArchive.com * [http://www.lanl.gov/history/ Los Alamos National Laboratory: History] (U.S. nuclear history) * [http://www.pbs.org/wgbh/amex/bomb/ ''Race for the Superbomb''], PBS website on the history of the H-bomb * [http://www.voshn.com/ Recordings of recollections of the victims of Hiroshima and Nagasaki] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210322065839/http://www.voshn.com/ |date=2021-03-22 }} * [http://www.wilsoncenter.org/program/NPIHP/ The Woodrow Wilson Center's Nuclear Proliferation International History Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150812050030/http://www.wilsoncenter.org/program/NPIHP |date=2015-08-12 }} or NPIHP is a global network of individuals and institutions engaged in the study of international nuclear history through archival documents, oral history interviews and other empirical sources. {{Nuklearna tehnologija}} [[Kategorija:Fizika]] [[Kategorija:Oružje]] nt7shwgutuxsl3skyx94b6nsnhnkg0c 4 6344 41866001 41865827 2024-04-25T20:20:30Z MediaWiki message delivery 59777 /* Vote now to select members of the first U4C */ nova sekcija wikitext text/x-wiki __NEWSECTIONLINK__ {{Pijaca}} == Pape == Kolega Stebunik je na stranici [[Razgovor:Ivan XXIII.|Ivan XXIII.]] iznio nekoliko prijedloga u vezi sa člancima o papama. Mislim da tu ima dosta dobrih zapažanja a uostalom već smo na Pijaci razgovarali o stilskom ujednačenju tih članaka. Je li netko zainteresiran na temi? Ima li novih prijedloga? – [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) 02:03, 9 januar 2024 (CET) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Wikimedia Foundation Board of Trustees 2024 Selection</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> : ''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]'' : ''<div class="plainlinks">[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]</div>'' Dear all, This year, the term of 4 (four) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee|Elections Committee]] will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Board Governance Committee created a Board Selection Working Group from Trustees who cannot be candidates in the 2024 community- and affiliate-selected trustee selection process composed of Dariusz Jemielniak, Nataliia Tymkiv, Esra'a Al Shafei, Kathy Collins, and Shani Evenstein Sigalov [3]. The group is tasked with providing Board oversight for the 2024 trustee selection process, and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. Here are the key planned dates: * May 2024: Call for candidates and call for questions * June 2024: Affiliates vote to shortlist 12 candidates (no shortlisting if 15 or less candidates apply) [5] * June-August 2024: Campaign period * End of August / beginning of September 2024: Two-week community voting period * October–November 2024: Background check of selected candidates * Board's Meeting in December 2024: New trustees seated Learn more about the 2024 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|this Meta-wiki page]], and make your plan. '''Election Volunteers''' Another way to be involved with the 2024 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Election Volunteers|Meta-wiki page]]. Best regards, [[m:Special:MyLanguage/User:Pundit|Dariusz Jemielniak]] (Governance Committee Chair, Board Selection Working Group) [1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Results#Elected [2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter [3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Minutes:2023-08-15#Governance_Committee [4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles [5] Even though the ideal number is 12 candidates for 4 open seats, the shortlisting process will be triggered if there are more than 15 candidates because the 1-3 candidates that are removed might feel ostracized and it would be a lot of work for affiliates to carry out the shortlisting process to only eliminate 1-3 candidates from the candidate list.<section end="announcement-content" /> </div> [[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]]20:57, 12 mart 2024 (CET) <!-- Pošiljalac poruke: Korisnik:MPossoupe (WMF)@metawiki; spisak primalaca: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26349432 --> == Global ban proposal for Slowking4 == Hello. This is to notify the community that there is an ongoing global ban proposal for [[User:Slowking4]] who has been active on this wiki. You are invited to participate at [[metawiki:Requests for comment/Global ban for Slowking4 (2)|m:Requests for comment/Global ban for Slowking4 (2)]]. Thank you. [[Korisnik:Seawolf35|Seawolf35]] ([[Razgovor s korisnikom:Seawolf35|razgovor]]) 05:21, 15 mart 2024 (CET) == NAJAVA Wikimedia MeetUP (Art+Feminism) @VIDLJIVE u Splitu == U sklopu susreta ''Wikimedia MeetUP (Art+Feminism)'' ''@VIDLJIVE'' u partnerstvu Galerije umjetnina u Splitu, s Muzejom suvremene umjetnosti u Zagrebu te Wikimedija incijativama [[Wikipedija:GLAM|OpenGLAM]] i [[Wikipedija:HrW inicijativa|HrW]], te uz podršku regionalnog Wikimedia CEE Huba i međunarodne [[Art+Feminism]] kampanje, u srijedu, 20. ožujka 2024., održat će se radionica pripreme i pisanja članaka za platformu Wikipedija s fokusom na suvremene umjetnice okupljene na putujućoj izložbi ''[[Vidljive]]'' do sada predstavljenoj u Zagrebu, Rijeci i Splitu...<s>te stoga molimo sve suradnike a posebno ophoditelje i administratore, da budu blagonakloni i tolerantni prema potencijalnim/novim wikipedisticama i njihovim prvim objavama bar prvih 50 sati. --</s> – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 18:51, 16 mart 2024 (CET)<small> :Razvojem situacije nisam više siguran da mogu preporučiti SH Wikipediju, čak ni prije HR Wikipedije kao opciju za rad. --[[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 20:22, 18 mart 2024 (CET)</small> :Radionica i rad na SH na ovu temu se odagđa do daljnjeg. --[[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 20:22, 18 mart 2024 (CET) :Vidim da je @[[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] već obrisao stranicu o projektu i izložbi, te očito radi na nevidljivosti...molim ostale administratore da reagiraju i vrate stranicu ako on to sam ne uradi u sljedećih sat vremena i nakon [https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Razgovor_s_korisnikom:Inokosni_organ&oldid=41854374 moje zamolbe] -- – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 19:04, 16 mart 2024 (CET) ::Radi se o Wikimedia inicijativi, i već to bi moralo biti dovoljno da je ovdje podržimo. Da ne spominjem da je cilj, među inim, privlačenje žena suradnica na wikipediju. Uzgred, ima li na sh-wp još neka žena osim mene? [[Korisnik:Maria Sieglinda von Nudeldorf|Maria Sieglinda von Nudeldorf]] ([[Razgovor s korisnikom:Maria Sieglinda von Nudeldorf|razgovor]]) 19:18, 16 mart 2024 (CET) Zblace, izvini ali meni ova primjedba izgleda bezrazložena. Da budemo jasni: nemam stvarno ništa protiv tebe pa i cijenim taj aktvistički duh posvećen prvenstveno kulturi i alternativizmu. To je lijepo i korisno. No, mi se ne slažemo na ovom: ::<u>Wikipedija nije vitrina</u>, <u>nije oglasna tabla</u>, neovisno od koje djelatnost da se predstavlja u sadržaju članka.<br/> Naravno da granica između objektivnog enciklopedičnog članka i kulturne promocije može bit labava, ali ako imamo jasne pojmove ispred nas, to se vidi. Članak o dotičnoj izložbi je većinom preuzet sa stranice www.msu.hr što i ne može biti izvor, jer bi to bilo kao da mi netko u članku o Egzodusu navodi za izvor web stranicu Vatikana. Ne može.<br/> Dakle, imamo slučaj preuzimanja sadržaja sa drugih stranica te sadržaj članka se drži na jednosmjernim unutarnjim izvorima. Pritom, stil pisanja je oglasavački, za one koji poznaju stilistiku muzejskog oglašavanja. Dodatno, ovdje imamo događaj koji traje, dakle bitna je stilistička distanca. Najhladniji mogući opis, molim. S moje strane, ne želim bit Torquemada da lovim jeretike i zato ću vratiti članak. Ali morat ćeš iznova napisat članak prema enciklopedijskim standardima. Može i bez izvora, ali hladno i enciklopediski. Hvala. – [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) 19:28, 16 mart 2024 (CET) :@[[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] hvala. Oko stila se možemo pregovarati, pa čak i oko referenci, ali mislim da prvo-briši-pa-misli stvara jako lošu atmosferu na projektu u kojem su administratori brzopotezni na okidaču, a jedva da ima suradnika + gotovo da nema suradnica! :Molim da ne potvrdite moju paranoju i u srijedu-četvrtak kad studentice budu radile prve članke. – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 19:41, 16 mart 2024 (CET) :@[[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] molim te vrati izvornu verziju članka u moj suradnički imenski prostor. – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 19:44, 16 mart 2024 (CET) ::::Het, tоварищ! To je bio EPP i ostaje obrisano.– [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) 20:02, 16 mart 2024 (CET) ::Ne, ne, tu ima jedna nesuglasica: ''briši-pa-misli'' primjedba ne stoji, jer kada bih bio iskren prema samome sebi, ovaj se članak briše i klapna! Samo što ja nisam autokrata niti je sh.wiki autokratski projekt pa i ne vidim razlog za strogoću prema dobronamjernoj inicijativi. Čak, sa moje strane, ova izložba mi izgleda vrlo kvalitetna stvar pa imate moju podršku. Ali ponavljam: wiki nije oglasna tabla i ako pratimo pravila, brišemo ili temeljno obrađujemo i najbolji sadržaj napisan kao oglas. Početna pouka za svakog studenta/studenticu je kada pišeš, pripazi na stil jer on oblikuje poruku i determinira njezin prijem. Prije pisanja promatramo sljedeće elemente: pošiljalac, primalac, sadržaj, medij, stil. Stoga, na wikipediji oglas je tekst koji je promašio svoj medij i svoj stil. Eto, možda je moj lingvistički šablon primitivan, ali jasno prikazuje centar problema. – [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) 19:56, 16 mart 2024 (CET) :::@[[Korisnik:Maria Sieglinda von Nudeldorf|Maria Sieglinda von Nudeldorf]]: Draga Maria, da... ti si, koliko je meni poznato, jedina žena ovdje. Što je tužno... ne jer si ti tu, nego jer nemamo više kolegica koje bi doprinosile. Svojedobno su tu bile i @[[Korisnik:Duma|Duma]], i @[[Korisnik:Vatrena ptica|Vatrena ptica]], i @[[Korisnik:Koh-i-Noor|Koh-i-Noor]]... neke su povremeno dolazile, ali trenutno nema više kolegica, što je meni jako žao, iskreno. Mislim, kada se sjetim perioda s hr.wiki (nemam pojma kakvo je stanje tamo trenutno, ali čini mi se da ni kod njih nije ništa bolje - možda se varam), bilo je jaaaaaako puno kolegica. :::@[[Korisnik:Zblace|Zblace]], @[[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]]: Slažem se s kolegom Inokosnim oko intervencije na prvoj verziji članka. Tekst je sada vraćan u nekom prihvatljivijem enciklopedijskom obliku. Ako ćemo biti iskreni i realni, ovo je izložba koja vjerojatno ne prelazi prag značaja za Wikipedije, ali slažem se s Marijom da se radi o "našoj" (Wiki) inicijativi pa možemo, plus - mislim da je ideja koju je Maria navela ("privlačenje žena suradnica na wikipediju") doista hvalevrijedna i ako će postojanje ovog članka doprinijeti tomu, dapače. Naravno, smatram da moramo imati neku mjeru ovdje i da članak primarno treba biti enciklopedijski, a onda sve drugo i da ove prvoloptaške doskočice nemaju mjesto ovdje. Kao i ranije, sve studentice/studenti/knjižničarke/knjižničari dobro su došli i pomoći ćemo im svi od početka do kraja... @[[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] i ja smo tu više-manje cijeli dan (gotovo pa u smjenama) tako da će uvijek biti netko. Članak je vraćen, ja ću ga još malo dotjerati, on se i dalje može uređivati, ali slažem se s Inokosnim da to treba biti u granicama enciklopedistike i da se izvorni reklamni sadržaj treba filtrirati i od ovoga napraviti kvalitetna enciklopedijska odrednica, a ne reklama za nešto. Pogotovo ne ako se to kupi sa drugih web stranica. – [[Korisnik:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Edgar A.</span>]] [[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Poe</span>]] 02:56, 17 mart 2024 (CET) ::::@[[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ako nećeš vratiti članak u prvotnom stanje u moj imenski prostor - toplo zavhvaljujem na svom feedbacku i sretno. @[[Korisnik:Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe]] članak nije vraćen u orginalno stanje kako je orginalno publiciran, niti sa meta informacijama da sam to uradio ja prenoseći sa HR. ::::Ovo što je [https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Vidljive&oldid=41854477 sada ostalo] je vaš rad na tome bez izvora (kršite opće wikipedijske suradničke dobre prakse u prenosu sadržaja između Wikipedija, te kao administratori o podržavanju i poštivanju rada drugih suradnika). ::::Molim sve ostale administratore @[[Korisnik:Vipz|Vipz]] @[[Korisnik:Aca|Aca]] @[[Korisnik:Dcirovic|Dcirovic]] @[[Korisnik:Mladifilozof|Mladifilozof]] @[[Korisnik:OC Ripper|OC Ripper]] @[[Korisnik:Igor Windsor|Igor Windsor]] da iskoriste svoj pristup administratorskim alatima i da vratite stranicu u obliku izvorne objave. Ugodnu nedelju želim svima! – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 06:08, 17 mart 2024 (CET) :::::@[[Korisnik:Zblace|Zblace]]: Dragi, eto, na stranici za razgovor ti stoje "meta informacije" i "izvori" da si to napisao ti i prenio s hr.wiki, tako da ti nitko neće krasti taj doprinos, ne brini. :) U originalno stanje nije vraćen jer je u oroginalnom stanju bio reklama. Izvori koji u članku jesu prebačeni su, ne bi vjerovao, iz originalne verzije članka. Ovo s istraživanjem nije bilo referencirano ni u originalnom članku. – [[Korisnik:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Edgar A.</span>]] [[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Poe</span>]] 06:13, 17 mart 2024 (CET) ::::::@[[Korisnik:Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe]] mislim da sam bio jasan da tražim da se napravi undelete, a ne [https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Razgovor:Vidljive&oldid=41854553 ovo]. Tražim samo da uradite i prakticirate ono što je minimalna norma na Wikipedijama. Neću se dopisivati u nedogled. Sretno u daljnjem radu. – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 06:24, 17 mart 2024 (CET) :::::::Etogac, stare revizije članka ''[[Vidljive]]'' su vraćene u evidenciju. Mislim da nije bilo toliko jasno što se od kolege traži i da je tek ova zadnja poruka to razjasnila. Lp. – [[Korisnik:Vipz|Vipz]] ([[Razgovor s korisnikom:Vipz|razgovor]]) 18:10, 17 mart 2024 (CET) ::Pa da i jest reklama, Zblace ne pokušava prodavati usisače i sokovnike, već privući žene da postanu suradnice na wikipediji. [[Korisnik:Maria Sieglinda von Nudeldorf|Maria Sieglinda von Nudeldorf]] ([[Razgovor s korisnikom:Maria Sieglinda von Nudeldorf|razgovor]]) 11:20, 17 mart 2024 (CET) :::@[[Korisnik:Maria Sieglinda von Nudeldorf|Maria Sieglinda von Nudeldorf]]: Članak je tu... njegov je sukus tu. Piše što je, piše zašto. Nije ovo stvar teme, nego sadržaja. Članak se uvijek može nadopuniti, ali kad god to treba - tu naglo volja nestane. Da ne govorim o tome da je izvorni članak bio ''press release'' koji je većim dijelom kršio autorska prava jer je direktno preuzet s druge stranice. Ukoliko je njemu doista toliko stalo do toga da članak privuče nove korisnice, on će dotjerati članak, naći će izvore za spomenuto istraživanje (u članku stoji neko istraživanje - niti piše tko, niti kad, niti gdje, niti to itko može provjeriti) i poboljšati njegovu kvalitetu, jer to je cilj Wikipedije. Kao Wiki smo mu izašli u susret i ima mogućnost kvalitete nadopune članka... ali dosad nikada nije pokazao nikakvu volju da ijedan od svojih brojnih spornih radova poboljša (čak su drugi to radili za njega), tako da ja stvarno nisam siguran koji su tu motivi, ali trebali bi biti enciklopedijski. – [[Korisnik:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Edgar A.</span>]] [[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Poe</span>]] 14:01, 17 mart 2024 (CET) Naša se skromna zajednica donekle potrudila enciklopedizirati članak, kao i mnoge ovakve u prošlosti, te će vjerojatno ostati zadržan. Međutim, eto, za to zna samo naša zajednica. Originalna autorica ne dobija niti daje nikakav direktan feedback o članku jer je isti doprinesla na drugome projektu, središtu pozornosti ovakvih inicijativa, dok sh.wiki biva sporednim projektom za copy-paste napisanog članka, od kolege Zblacea ili rijeđe, ali eventualno originalne autorice. Autorice moraju biti angažirane za svoj članak, spremne pokazati volju za poboljšavanjem članka ako se on dovede u pitanje zadržavanja, osporavanja nečega navedenog, ukazivanja na stilske probleme, itd. Mukotrpan je to rad koji jede puno vremena stalnim Wikipedisti(ca)ma, ali na kraju vidjeti članak ne samo neobrisan, nego u puno boljem stanju nego prije, u tome bih rekao i jest žar Wikipedije koji iste zadržava na projektu. Esej dana: [[:hr:Wikipedija:Ostati hladne glave kad se uređivanje zaoštri]]. – [[Korisnik:Vipz|Vipz]] ([[Razgovor s korisnikom:Vipz|razgovor]]) 21:57, 17 mart 2024 (CET) :@[[Korisnik:Vipz|Vipz]] autorica je informirana i pogledat će...nema smisla pretpostavljati najlošiji scenario, jer si bar ti iskusio da radim kanale podrške za nove suradnike gdje god to mogu i kad mogu. :Nije istina da je SH samo dump...više članaka koje sam prebacio ovdje sa HR sam nastavio uređivati, ali kada su se i ovdje počeli brisati onda nema svrhe da osipam trud pored relevantijih projekata i zanimljivijih stvari. :Članak još uvijek nema u svojoj povijesti vraćene sve meta podatke, pa se i dalje ne vidi kojom brzinom je obrisan, bez rasprave i pokušaja konstruktivnog feedbacka, ali OK - ako tako volite voditi projekt, sve 5. – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 20:19, 18 mart 2024 (CET) ::Čemu tolika konfrontacija stalno i oko svega? Očito nije sve 5. Stavi se u našu kožu, nemoj optuživati prema pretpostavkama. Evidencija brisanja i vraćanja stranice se nalazi na drugome mjestu kojemu se može pristupiti klikom na '[https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Posebno:Evidencije&page=Vidljive Dnevnici ove stranice]' u zaglavlju ispod naslova kad se nalaziš na meniju [[Pomoć:Historija članka|historije članka]]. Ne samo da je članak vraćen, nego sva trojica koju nastavljaš blatiti su uložili nešto vremena i truda da se članak malo dotjera, sa vrlo otvorenom kao i uvijek pozivnicom da se još radi na njemu ili dogovara/razgovara kako poboljšati. Zašto stalno idemo u krug? Zašto si naknadno povukao zamolbu u izvornoj objavi? Činimo više u svojim kapacitetima od mnogo zajednica za poticanje ovakvih inicijativa unatoč svoj toj netrpeljivosti i negativnoj atmosferi koju primamo zauzvrat. – [[Korisnik:Vipz|Vipz]] ([[Razgovor s korisnikom:Vipz|razgovor]]) 02:32, 19 mart 2024 (CET) :::@[[Korisnik:Vipz|Vipz]] oko čega točno? Obrisana su mi oba članka koja sam počeo na ovoj Wikipediji u zadnjih 10 dana bez diskusije i konstruktivnog dijaloga, a kamo li ponude za pomoć (ono što očekujem da rade administratori), a ti se iščuđuješ zašto? :::Zašto bi se ja stavljao u kožu nekog ko je u poticiji moći i impulzivan, da i ja budem nepromišljen i nedobrohotan? Pa na ovoj Wikipediji ima bar 10% članaka koji su katastrofa, ali ih niko ne dira godinama...no moji se moraju obrisati trenutno, a ako se vrate, onda se to uradi bez traga da su brisani... Nemam pojma koliko ti puta trebam ponoviti da ja nisam SH Wikipedist koji je tu samo zbog popunjavanja sadržajnih rupa oko tema koje me zanimaju, već prvenstveno Wikimedijalac koji ima fokus na participaciju, edukaciju, procese i metode. Mislim da je vama važnija stranica nego osoba koja ju radi i njeno iskustvo, a meni nije, prema tome - sve 5, svak o svome poslu i gotovo. Sretno! – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 18:54, 19 mart 2024 (CET) ::::Zblace, stavi se u kožu administratora koje se optužuje da nisu vratili meta podatke o brisanju i vraćanju ''gdje ih očekuje'' netko tko ne zna da se ''tamo'' ne mogu vratiti (meni 'historija'), jer se nalaze na drugome mjestu ('dnevnici ove stranice'). Drugi puta ti to govorim. Sve jasno objašnjeno i linkano. Ali ti apsolutno nikad ne popuštaš, ne priznaješ krivicu i nastavljaš optuživati. ::::S tobom je svaki spor suprotno od konstruktivnog dijaloga - komuniciramo kao da je ratno stanje (autokrati protiv pobornika pravde). Moraš imati na umu da nemaju svi novi urednici:ce takav način komuniciranja. Istina je da smo tolerantniji i blagonakloniji prema urednici:ama koji se istovjetno odnose prema nama, pa čak i ako napravimo propust. Impulzivno povlačiš radionicu inicijative za koju su svi dali zeleno svijetlo ovdje i rekli da su spremni asistirati. Pretpostavljam da sam onda u pravu, SH je uvijek bio sporedni projekt (dump), makar ti ''relevantniji projekt'' trajno onemogućio uređivanje i s mnogo manje oduševljenja primao takve inicijative. – [[Korisnik:Vipz|Vipz]] ([[Razgovor s korisnikom:Vipz|razgovor]]) 01:28, 20 mart 2024 (CET) :::::@[[Korisnik:Vipz|Vipz]] što ja trebam priznati? Koju krivicu? Da ne dopuštam da tiho ispod radara neko briše stranice, uskraćuje vidljivost? Nemoj ti meni o dnevnicima...vrlo je jasno odgovoreno prvo sa <u>''Het, tоварищ! To je bio EPP i ostaje obrisano.– [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) [[Wikipedija:Pijaca#c-Inokosni organ-20240316190200-Zblace-20240316184400|20:02, 16 mart 2024 (CET)]],''</u> ...tek ste poslje počeli popuštati i vraćati dio po dio kompromisno. Drago mi je da si implementirao i nastavio održavati neke od mojih inicijativa i prijedloga (kao što je CEE Proljeće, ljepši pozdrav dobrodošlice, Draft: imenski prostor i sl.) ali ovdje su u najboljem slučaju žuta svijetla vidljiva, no zeleno za ovo nisam pročitao. Sretno! – [[Korisnik:Zblace|Zblace]] ([[Razgovor s korisnikom:Zblace|razgovor]]) 12:11, 20 mart 2024 (CET) ::::::::::i ostajem ubijeđen da Het, tоварищ! to je bila reklama i trebalo je ostati obrisano. Ako su kolege odlučile vratiti taj tekst, ja se s time ne slažem (jer znam koja me logika pratila) ali ipak poštujem.– [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) 12:28, 20 mart 2024 (CET) :::::{{ping|Zblace}} ja nisam protiv participacije, edukacije, procesa i metoda, ali mislim da to sve možeš napraviti u skladu sa pravilima. Samo što se tebi od pravila fućka, pa kada ti netko nešto prigovori, onda idemo preko njih ili sporednim putom. Mislim, članak koji si davno napisao o Otokultivatoru je bio nešto između dnevnika putovanja i očite reklame. Neovisno od događaja (o kojem mislim sve najbolje), on je u tadašnjoj verziji bio za brisanje. Ne zato što to ja odlučujem, nego zato što to jasno piše u pravilima wikipedije. I u članku Spekulativni dizajn se isto osjeća pozadinski nagon promocije, što opet ukazuje na stilski problem o kojem pričamo, samo što u članku ima jako dobrog i poučnog materijala i ta tvoja tržnična retorika se primjećuje samo kao blaga nijansa, i nema potrebe za intervencijom. Ali opet se igra na rubu. Ono što te molim: možeš li nastaviti raditi ono što radiš, ali bez reklamiranja? Možeš izbjegavati postavljati tekstove u kojima izvor¹ sam ja, izvor² sam ja i izvor³ sam opet ja (ili stranica organizatora događaja) tako da je sve objektivno zato što to tvrdim ja (ili organizator)? Ili je i ta "metoda" u smislu participacije i eksperimentacije?– [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) 12:22, 20 mart 2024 (CET) == Enabling a machine translation support in your Wikipedia == {{Int:Hello}} Serbo-Croatian Wikipedians! Apologies, as this message is not in your language, {{Int:Please-translate}}. The [[mw:Wikimedia_Language_engineering|WMF Language team]] plans to introduce a [[mw:Help:Content_translation/Translating/Initial_machine_translation|machine translation]] (MT) support called [[mw:MinT|MinT]] to the [[:os:Сæрмагонд:ContentTranslation|Content]] and [[mw:Content_translation/Section_translation|Section translation]] tools. As MinT translation service may be providing limited support for your language, we want to make sure it is useful for your translation work. For this, my team would like members of your community to: * Test the machine translation support [https://translate.wmcloud.org/ in a test instance]. You can paste multiple pieces of content from different Wikipedia articles and check whether the provided result is a useful starting point for a translation. * Please provide us with specific feedback on the machine translation quality. Let us know if the translations are accurate, maintain the original meaning of content, and are grammatically correct enough to be a good starting point for your Wikipedia by default, as an optional service or if it is not useful at all. MinT (Machine in Translation) is a machine translation service hosted in the Wikimedia Infrastructure. It is designed to provide translations from many MT models. The model available for your Wikipedia is the [https://github.com/google-research/google-research/tree/master/madlad_400 MADLAD-400 open-source translation model]; it is available in the [https://translate.wmcloud.org/ test instance] for you to use it (translate sentences and paragraphs from articles) and let us know in this thread if the quality of the automatic translation generated is okay to enable it in Serbo-Croatian Wikipedia. '''Our plans to enable the machine translation support''' We plan to deploy the MT support by the 22nd of April 2024 if there are no objections from your community to having the translation support. I look forward to getting your feedback in this thread before the 22nd of April, as we need to be sure we are providing a support service that is useful in your translation work. Thank you! [[Korisnik:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Razgovor s korisnikom:UOzurumba (WMF)|razgovor]]) 05:35, 9 april 2024 (CEST) On behalf of the WMF Language team. :{{ping|UOzurumba (WMF)}} Some articles are fair as an optional tool, others are unintelligible. I'll give you an example: {{Quote|The Eurovision Song Contest 2024 is set to be the 68th edition of the Eurovision Song Contest. It is scheduled to take place in Malmö, Sweden, following the country's victory at the 2023 contest with the song "Tattoo" by Loreen. Organised by the European Broadcasting Union (EBU) and host broadcaster Sveriges Television (SVT), the contest will be held at the Malmö Arena, and will consist of two semi-finals on 7 and 9 May, and a final on 11 May 2024. The three live shows will be presented by Petra Mede and Malin Åkerman, with the former having previously taken on the role in 2013 and 2016. Thirty-seven countries will participate in the contest, with Luxembourg returning 31 years after its last participation in 1993, while Romania opted not to participate after doing so the previous year.}} :got translated into {{Quote|urovision Song Contest 2019{{efn|2024}} will be the sixty seventh{{efn|Sixty eight}} edition of the songs of Eurovision competition{{efn|Eurovision Song Contest}}, held in Rome{{efn|Malmö}} from 3-8 May (local time){{efn|7-11 May.}} or till the end of June on Malta as a part of the U-20 FIFA{{efn|No?}} - World Cup Russia{{efn|???}} will be held in the Swedish city of Malmö, after the country won the 2019{{efn|2023}} contest with the song "Tattoo" performed by Loreen from Sweden which will represent her country at Eurosong 2034,{{efn|I think it tried saying represented in 2023?}} the contest will be held in Malmö Arena, consisted of two semi-finals on 7 and 9 May, and a final on 12 May (Danish date).{{efn|11 May (Danish date??)}} Live shows will be hosted by Petra Mede and Malin Åkerman, with the former hosting in 2013,{{efn|and 2016}} and the latter married Swedish actor Mikael Blomkvist,{{efn|Fictional character.}} which also represented it at Eurovision, so they performed together for years from the start of the broadcast of the program until today (April). 10. -{{efn|What is this entire string of words}} In the USA founded an organization "Free people".{{efn|Who? Founded what?}} Contest will participate 37, and Luxembourg is returning after the last time it performed on it thirty-one years ago (1985),{{efn|1993}} while Romania did not want to participate in this edition of Eurovision because they already decided last season not to perform for their country and so they could not be part of this competition because of financial problems they have with their national televisions or for some other reasons that prevent them from further competition.{{efn|Where is this coming from}}}} :I can only assume that this tool uses some sort of AI because there is random data not mentioned anywhere that is either unnecessary, wrong or makes no sense whatsoever — [[Korisnik:ImStevan|<span style="color:#3941ad; font-family:'Franklin Gothic Medium';">IмSтevan</span>]] [[Razgovor s korisnikom:ImStevan|^{<span style="font-size:85%; color:#3941ad; font-family:'Franklin Gothic Medium';">razgovor</span>}]] 11:17, 9 april 2024 (CEST) <references group="α"/> ::Thank you so much, @[[Korisnik:ImStevan|ImStevan]], for sharing this sample with me. I can see that some of the information in the machine translation of the article are made up; this is strange. ::When you say, "Some articles are fair as an optional tool, others are unintelligible," are you saying that machine translation does a fair job of outputting a decent translation that is a good starting point for some articles and does a terrible job translating others, and it will be okay to have it in your Wiki as an optional tool? In other words, the translation is inconsistent but can be managed if set as an optional machine translation. ::Pardon me for wanting clarification on the above; I want to be sure I understand you correctly and that we are on the same page. – [[Korisnik:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Razgovor s korisnikom:UOzurumba (WMF)|razgovor]]) 20:02, 12 april 2024 (CEST) :::{{ping|UOzurumba (WMF)}}Precisely. For example, the sample text on Jazz provided in the translator was translated fairly accurately, but I'm not sure if it should even be an optional tool if it's gonna be straight up making up facts and heavily distorting info in the translation and not even due to translation errors at that, as demonstrated in my example above — [[Korisnik:ImStevan|<span style="color:#3941ad; font-family:'Franklin Gothic Medium';">IмSтevan</span>]] [[Razgovor s korisnikom:ImStevan|^{<span style="font-size:85%; color:#3941ad; font-family:'Franklin Gothic Medium';">razgovor</span>}]] 22:15, 12 april 2024 (CEST) ::::Thanks [[Korisnik:ImStevan|IмSтevan]], for the clarification. I will share this sample and feedback with my colleagues for their information. In this case, we will not deploy the machine translation support for now. However, I will still need your input and feedback with further evaluations and communication in the future. I appreciate all your input in this matter. Thank you so much. [[Korisnik:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[Razgovor s korisnikom:UOzurumba (WMF)|razgovor]]) 22:51, 12 april 2024 (CEST) == CEE Hub Office Hour, Catch Up session and other announcements == Hi everyone, We want to inform you about the upcoming calls/sessions that [[:m:Wikimedia CEE Hub|CEE Hub]] will organise, along with some small announcements of the other sessions that may be interesting for some of you. First of all, we are inviting you to the next '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Office hours|CEE Hub Office Hour]]''' dedicated this time to the [[:m:Wikimedia CEE Hub/Microgrants|''Microgrants'']]''',''' which will be held on Monday (22 April) at 18:00 CEST (''[[:m:Event:CEE Hub Office Hour/April 2024|'''register here''']]''). Also, we are making early announcement of the next '''[[:m:Wikimedia CEE Hub/Catch up|Catch Up]]''' dedicated to the [[:m:Wikimedia Foundation Annual Plan/2024-2025|Annual Plan of the Wikimedia Foundation for the period 2024/25]], where you will have a chance to hear introduction about this plan directly from the CEO of the WMF, along with CEE Hub updates and later during the call Q&A session of 20 minutes. This session will be held on Wednesday (8 May) at 19:00 CEST ('''''[[:m:Event:CEE Catch Up Nr. 6 (May 2024)|register here]]'''''). Additionally, during this Friday (19 April) at 19:30 CEST at [[:m:Wikimedia Summit 2024|Wikimedia Summit]] in Berlin will be organised a [[:m:Wikimedia Summit 2024/Regional Meetups|'''regional CEE meet-up''']] with hybrid option, so you can join remotely as well (''[http://meet.google.com/bue-khkb-onr Google Meeting ID]''). Please use the registration pages on Meta for the CEE Hub Office Hour and CEE Catch Up session, so you will get a link directly. ___________________________________ At the end, if you are interested to hear more about [[:en:Wikipedia:The_Wikipedia_Library|'''Wikipedia Library''']] and how this works, that every Wikimedia user with an active account for at least 6 months, contributed at least 500 times to Wikimedia projects, made at least 10 edits in the past month, and not be currently blocked from writing on any Wikimedia project, can have an access to the Wikipedia Library, you can attend one of two possible [[Grants:Knowledge Sharing/Connect|Let’s Connect learning clinics]]: <nowiki>*</nowiki> '''Time zone 1''' [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSdKuS77ymmedlOnrqfdwv-Y1j3T8a197b6lZ33GbMZJ24OaAQ/viewform Registration link here] ('''April 23rd,  18:00 CEST''') '''* Time zone 2''' [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfKP-MZ8F342dTFMIKp8WyjEPEntwkb3af8fEGOlM2J-BAfWA/viewform Registration link here] ('''April 26th, 09:00 CEST''') If you need more information about these sessions, you can contact Gorana Gomirac ([mailto:gorana.gomirac@vikimedija.org gorana.gomirac@vikimedija.org]). <!-- Pošiljalac poruke: Korisnik:TRistovski-CEEhub@metawiki; spisak primalaca: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/CEE_Hub&oldid=25178510 --> == Application for WikiOutdoor Training 2024 == Hi everyone, Application is now officially OPEN for the unforgettable adventure with WikiOutdoor Training 2024! Whether you're a seasoned explorer or a newcomer to the world of outdoor documentation, this is your chance to join us in the mesmerizing Prespa Region of Macedonia from September 7th to 9th, 2024. Fill the application form and share with us why you're excited to be part of this incredible journey.  Let's come together to explore, learn, and capture the beauty of our world! Please share this survey also with other community members. If you have any other questions or concerns, please let us know. '''[https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLScMUXq4M7N44ZwrLUxrusUPh0rjNk0qGb_uYyJ-84uzLJ3mQg/viewform?usp=sf_link Register here]'''. Deadline for applying is 20th of May, 2024 – [[Korisnik:Деан Лазаревски|Деан Лазаревски]] ([[Razgovor s korisnikom:Деан Лазаревски|razgovor]]) 14:55, 22 april 2024 (CEST) ==Nuernberg== @[[Korisnik:Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe]]: [[Special:Diff/41865111]] – bliže bosanskome jeziku je ''nirnberško'' nego ''nürnberško'', a mislim da je pravilno nuernberško. --[[Posebno:Doprinosi/5.43.76.87|5.43.76.87]]; 20.49, 22. april 2024. (CEST) ::U našem jeziku postoje dva glavna pravca u pravopisu: fonološko (prema Vukovoj reformi) ili „filološko” (ili recimo prema pisanoj tradiciji). Prema prvoj varijanti imamo ''Nirnberg'', prema drugoj imamo ''Nürnberg''. U Njemačkome jeziku se grafem <u>ü</u> često pretvara u digram <u>ue</u> pa na primjer ''Müller'' je isto kao ''Mueller''. Na sh.wikiju je pravilno i fonološko i filološko pisanje, mada često kod tuđica koristimo filološko pisanje, ne zbog nekakve legitimnosti nego zato što se ta imena lakše prepoznaju u prijelazu na drugi jezik. Stoga to pravilo ima izmnimke a to su imena iz ne-europskih jezika koji ne koriste latinicu. Dakle, ili ''nirnberško'' ili ''nürnberško'', jer je transkripcija umlauta problem samo unutar njemačkog jezika. – [[Korisnik:Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[Razgovor s korisnikom:Inokosni organ|razgovor]]) 01:14, 23 april 2024 (CEST) :Very simple. Ako se radi o posvojnom pridjevu, a ovdje se radi, piše se morfološki, dakle prema izvorniku. Ako se radi o (načinskom) prilogu - piše se fonetski. To je jednostavno kod Baudelairea recimo - Baudelaireov (pridjev), ali bodlerovski (prilog). Kod lokacija se to često gubi jer su pridjev i prilog identični, ali ovdje je jasno da je ovo pridjev, a ne prilog jer nije to napravljeno na nirnberški način, nego pripada Nürnbergu. Ovo s prijeglasom je besmislica. – [[Korisnik:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Edgar A.</span>]] [[Razgovor sa korisnikom:Edgar Allan Poe|<span style="color:black; font-family:'Free Style Script';">Poe</span>]] 01:42, 23 april 2024 (CEST) == <span lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr">Vote now to select members of the first U4C</span> == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <section begin="announcement-content" /> :''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&language=&action=page&filter= {{int:please-translate}}]'' Dear all, I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through May 9, 2024. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility. The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]]. Please share this message with members of your community so they can participate as well. On behalf of the UCoC project team,<section end="announcement-content" /> </div> [[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 22:20, 25 april 2024 (CEST) <!-- Pošiljalac poruke: Korisnik:RamzyM (WMF)@metawiki; spisak primalaca: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&oldid=26390244 --> 7ssuqsfs8dc4bj536qq63170g3auulh 0 9155 41865964 41833161 2024-04-25T13:13:26Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki :''Za historiju evolucijske biologije, v. [[Historija evolucijske misli]].'' [[Datoteka:The Earth seen from Apollo 17.jpg|right|160px]] Ova '''kronologija evolucije života''' pokazuje sve važne događaje u razvoju [[život]]a na planeti [[Zemlja|Zemlji]]. Za kontekst, v. članke [[biologija]], [[evolucija]], [[geološka kronologija]] i [[historija Zemlje]]. Datumi se temelje na naučnim dokazima. Tablica koristi skraćenice "[[Megaanum|MYA]] " za "prije xx miliona godina" i "[[milenijum|kYA]]" za "prije xx tisuća godina." U [[biologija|biologiji]], '''evolucija''' je proces u kojem populacije organizama stječu i prenose nove [[karakteristike (biologija)|karakteristike]] s generacije na generaciju. Taj proces kroz duge periode objašnjava porijeklo [[specijacija|nove vrste]] i, konačno, veliku raznolikost biloškog svijeta. Moderne vrste su srodne jedna drugoj kroz [[zajednički predak|zajedničkog pretka]], te produkti evolucije i specijacije kroz milijarde godina. {{clear}} {| class="wikitable" |- ! Datum ! Događaj |- valign="top" | align="RIGHT" nowrap | 4600 MYA | Planeta [[Zemlja]] se [[Teorija akrecije|formira]] od [[akrecijski disk]] koji se okretao oko mladog [[Sunce|Sunca]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 4100 MYA | Površina zemlje se dovoljno ohladila da [[Zemljina kora|kora]] postane tvde. Formiraju se [[atmosfera]] i [[oceani]]<ref>"<cite>Međutim, kada se Zemlja dovoljno ohladila, oblaci su se počeli formirati u atmosferi i Zemlja je ušla u novu fazu razvoja.</cite>" [http://www.oceansonline.com/ocean_form.htm How the Oceans Formed] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050205150011/http://www.oceansonline.com/ocean_form.htm |date=2005-02-05 }} (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 4000 MYA | [[Porijeklo života|Pojavljuje se život]], vjerojatno od [[Hipoteza o svjetskoj RNA|samoreproducirajućih]] molekula [[RNA]]. Kopiranje i reproduciranje tih molekula zahtijeva resurse kao što su energija, prostor i manji građevinski bllovi, koji su uskoro postali oskudni, što je dovelo do natjecanja. [[Prirodna selekcija]] je pogodovala onim molekulama koje su bile efikasnije u replikaciji. Mokekule DNK su nakon toga preuzetle ulogu glavnih replikatora. Uskoro su razvile vanjsku membranu koja je stvorila stabilnu fizičku i kemijsku okolinu pogodnu za vlastitu replikaciju - rađanje proto-stanica. Atmosfera u to doba nije sadržavala slobodni [[kisik]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 3900 MYA | [[Kasno teško bombardiranje]]: vrhunac [[meteorski udar|udara]] na Zemlju, [[Mjesec]], [[Mars]] i [[Venera (planet)|Veneru]] od strane [[asteroid]]a i [[komet]]a ([[planetezimal]]a); ovo konstantni [[poremećaj]]i su možda potakli dalju evoluciju života (V. [[Panspermija]]). Smatra se da su ti udari uzrokovali višestruko prokuhavanje oceana; usprkos tome život se nastavio <ref>"<cite> U periodu od prije 4,5 do 3,8 milijardi godina, nijedno mjesto u solarnom sistemu nije bilo sigurno od velikog broja asteroida i kometa preostalih nakon formiranja planeta. Sleep i Zahnle računaju da je Zemlja bila učestalo pogađana objektima dužine 500 kilometara</cite>" [http://news-service.stanford.edu/news/1998/december2/marsunder122.html Geophysicist Sleep: Martian underground may have harbored early life] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091010044437/http://news-service.stanford.edu/news/1998/december2/marsunder122.html |date=2009-10-10 }} (URL accessed on [[January 9]], [[2005]])</ref>. [[Stanica (biologija)|Stanice]] nalik na [[prokariote]] se prvi put pojavljuju. Ti prvi organizmi su [[kemoautotrofi]]: oni koriste [[karbon dioksid]] kao izvor [[ugljik]]a i [[oksidacija|oksidiraju]] anorganske materijale kako bi dobili energiju. Kasnije prokariote evoluiraju u organizme sposobne za [[glikoliza|glikolizu]], niz kemijskih reakcija koje oslobađaju energiju iz organskih molekula kao što je [[glukoza]]. Glikoliza stvara molekule [[Adenozin trifosfat|ATP]] kao kratkotrajnu energetsku valutu koja se koristi u skoro svim organizmima do današnjeg dana. To je doba u kome živi [[posljednji univerzalni predak]]; nastaje razdvajanje na [[bakterije]] i [[arheja|arheje]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 3500 MYA | Bakterije razvijaju primitivne oblike [[fotosinteza|fotosinteze]] koji na početku ne stvaraju [[kisik]]. Ovi organizmi stvaraju [[Adenozin trifosfat|ATP]] koristeći [[protonski gradijent]], mehanizam koji se dan-danas koristi u skoro svim organizmima. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 3000 MYA | Evoluiraju fotosinteske [[cijanobakterije]]; one koriste vodu kao [[redukcija (kemija)|reduktant]], te stvaraju kisik kao sporedni proizvod. Kisik ispočetka oksidira željezo u oceanima, stvaraju željeznu rudaču. Razina kisika potom počinje rasti u atmosferi, djelujući kao otrov za mnoge bakterije. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 2500 MYA | Neke bakterije evolucijom stječu sposobnost da efikasnije koriste kisik kako bi se koristili energiju iz organskih molekula poput glukoze. Gotovo svi organizmi koji koriste kisik se služe istim nizom reakcija - [[ciklus limunske kiseline|ciklusom limunske kiseline]] i [[oksidativna fosforilacija|oksidativnom fosforilacijom]]. Efekt "nagle ledare" <ref>Walker, Gabrielle, (2003) "Snowball Earth: The Story of the Great Global Catastrophe that Spawned Life as we know it" Bloomsbury {{ISBN|0747654337}}</ref> rezultira u [[huronij]]skoj glacijaciji (2.500 million-2.100 mya)<ref>John, Brian (Ed)(1979) "The Winters of the World: Earth under the Ice Ages" Jacaranda Press {{ISBN|0-470-26844-1}}</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 2100 MYA | Pojavljuju se složenije stanice: [[eukariote]], koje sadrže razne [[organele]]. Njihovi najbliži srodnici su vjerojatno [[arheja|arheje]]. Većina organela koje su vjerojatno nastale od simbiotskih bakterija: [[mitochondrij|mitohondriji]], koji koriste kisik kako bi izvukli energiju iz organskih molekula i sliče današnjim [[rikecija]]ma, te vrlo česti [[kloroplast]]i, koji preuzimaju energiju iz svjetla te sintetiziraju organske molekule su nastali iz cijanobakterija i sličnih oblika. Ovo je primjer [[koevolucija|koevolucije]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1200 MYA | [[Seksualna reprodukcija#Porijeklo reprodukcije|Seksualna reprodukcija]] evoluira i ubrzava opću evoluciju<ref>"'Eksperimente vezane uz seks bilo je prilično teško izvesti,' kaže Goddard. 'U eksperimentu, netko mora sve ostalo držati konstantnim, izuzev onoga što nas zanima. To znači da se ne može koristiti nijedan viši organizam, jer oni imaju spol pomoću koga se reproduciraju, i stoga ne mogu poslužiti kao aseksualna kontrolna grupa.'<br />Goddard i kolege su se umjesto toga okrenuli jednostaničnim organizmima, plijesni, kako bi dokazali kako seks omogućuje populacijama da se brže adaptiraju novim prilikama nego aseksualne populacije.<cite></cite>" [http://news.nationalgeographic.com/news/2005/03/0330_050330_sexevolution.html Sex Speeds Up Evolution, Study Finds] (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. Dok većina života postoji u oceanima i jezerima, neke cijanobakterije su možda već živjele u tlu u to vrijeme. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1000 MYA | Pojavljuju se [[višestanični organizmi]]: ispočetka kolonijalne [[alge]]i kasnije, [[morske trave]], koje žive u oecanima.<ref>"<cite> Što je, onda, bilo to što je predstavljalo selektivnu prednost u evoluciji višestaničnih organizama?</cite>" [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?db=Books&rid=cell.section.61 From Single Cells to Multicellular Organisms] (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref> |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1000-750 MYA | Prvi poznati superkontinent, [[Rodinija]], se stvara, a potom razbija. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 950-780 MYA | [[Sturtij]]sko [[ledeno doba]]. Ovo je doba višestrukih gotovo globalnih glacijacija s periodima koji su oscilirali od [[Snježna grudva Zemlja|snježne grudve Zemlje]] do [[efekt staklenika|stakleničke Zemlje]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 900 MYA | Imna 481 dana od po 18 sati u godini. [[Rotacija]] Zemlje se otada usporila. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 750-580 MYA | Prema hipotezi o [[Snježna gruda Zemlja|snježnoj grudi Zemlji]], [[prakambrij]]sko [[kriogenij|varangijsko]] ledeno doba je tako oštro da su se svi Zemljini oceani potpuno smrzli; ostali su tekući jedino u tropima. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 600 MYA | Spužve ([[Porifera]]), meduze ([[Cnidaria]]), pljosnati crvi ([[Platyhelminthes]]) i druge višestanične [[životinje]] se pojavljuju u oceanima. Cnidaria i [[Ctenophora]] su neke od najstarijih stvorenja sa [[živac|živcima]]; oni su u obliku jednostavne mreže, bez [[mozak|mozga]] i [[centralni nervni sistem|centralnog nervnog sistema]]. Formira se [[ozonski omotač]], dozvolivši tako prve izlaske na kopno. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 600-540 MYA | Drugi superkontinent, [[Pannotia]], se formira i nestaje. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 565-525 MYA | [[Kambrijska eksplozija]], brzi niz evolucijskih promjena, stvara sve moderne planove tijela za ([[Phylum (biologija)|phyle]]) modernih [[životinja]]. Uzrok ove velike ekspanzije raznolikosti života je još uvijek predmet nazčne rasprave. [[Arthropoda]], predstavljeni u mnoštvu [[trilobiti|trilobita]], su dominantni phylum. ''[[Pikaia]]'', a mali plivač iz phyluma [[svitkovci|svitkovaca]], je mogući predak današnjeg čovjeka. ''[[Anomalocaris]]'' je grabežljivac dug do 2 metra čiji danas živući potomak može biti ''[[Pycnogonid]]'', ili morski pauk <ref>"<cite>Evolucijska podloga organizacije mnogih životinjskih tijela je segmentalna—mi smo napravljeni od prstenova istovjetne tvari, koji se ponavljuju duž cijelog našeg tijela</cite>" [http://pharyngula.org/index/weblog/comments/pycnogonid_tagmosis Pycnogonid tagmosis and echoes of the Cambrian] <br /> "<cite>Pycnogonidi su primitivni chelicerati srodni krpeljima i crvićima, te preživljavaju kao grabežljivci i strvinar. Ovaj, Haliestes dasos, je najstariji poznati morski pauk.</cite>" [http://pharyngula.org/index/weblog/comments/haliestes_dasos_a_sea_spider/ Haliestes dasos, a sea spider] <br />"<cite>Ukoliko ste bili trilobit ili neka druga mala kambrijska životinja, niste htjeli vidjeti OVO kako dolazi</cite>" [http://www.trilobites.info/anohome.html The Anomalocaris Homepage (animation)]</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 530 MYA | Prvi tragovi nogu na zemlji <ref>"<cite>Najstariji fosili tragovi nogu pronađeni na zemlji ukazuju da su životinje pretekle blijke u bijegu iz pra-mora. Životinje nalik na stonogu, veličine današnjeg jastoga, napravile su tragove izranjajući iz oceana i putujući preko pješčanih dina prije 530 miliona godina. Prijašnji fosili su bili ukazivali da životinje su životinje napravile taj korak 40 miliona godina kasnije.</cite>" [http://www.innovations-report.com/print/print_en01.php3?id=9641&ctyp=1 Oldest fossil footprints on land]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 505 MYA | Pojavljuju se prvi [[kralježnjaci]]: [[ostrakodermi]], ribe bez čeljusti srodne današnjim [[paklara]]ma i [[sljepulja]]ma. ''[[Haikouichthys]]'' i ''[[Myllokunmingia]]'' su primjeri tih besčeljusnih riba, isto kao i [[Agnatha]]. (V. također [[prahistorijske ribe]]). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 488 MYA | [[Kambrijsko-ordovicijsko masovno izumiranje|Prvo]] od sedam velikih [[masovno izumiranje|izumiranja]] u [[Geološka kronologija|geološkom dobu]] se događa za vrijeme kambrijsko-ordovicijske tranzicije. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 475 MYA | Prve primitivne [[biljke]] dolaze na kopno<ref>"<cite>Najstariji fosili ukazuju na evoluciju ne-vaskularnih biljaka u sredini ili pred kraj ordovicijskog perioda(~450-440 m.y.a.) na temelju fosiliziranih spora</cite>" [http://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html Transition of plants to land] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060303100654/http://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html |date=2006-03-03 }}</ref>, nakon što su evoluirale od zelenih algi<ref>"<cite>Kopnene biljke su evoluirale od algi, točnije zelenih algi, na što ukazuju određene biokemijske karakteristike</cite>" [http://scitec.uwichill.edu.bb/bcs/bl14apl/conq.htm The first land plants] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180101065904/http://scitec.uwichill.edu.bb/bcs/bl14apl/conq.htm |date=2018-01-01 }}</ref> i žive u blizini obale jezera. Prate ih [[gljiva|gljive]], i vrlo je vjerojatno da su živjeli [[simbioza|simbiotski]] ; [[lišajevi]] su primjer takve simbioze. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 450 MYA | [[Člankonošci]], čiji egzoskeleton drži tijelo i sprečava gubitak vode<ref>"<cite>Voštana epiderma paučnjaka i insekata sprečava gubitak vode i štiti od desikacije</cite>" [http://www.nhc.ed.ac.uk/index.php?page=24.25.312.330 Natural history collection: arthropoda]</ref>, su prve [[životinje]] koje se sele na kopno<ref>"<cite>Stotinama miliona godina su životinje obitavale samo u oceanima. Fosilni tragovi ukazuju da prije nekih 400 milona godina životinja zvana eurypterid napustila vodu da bi hodala po zemlji. Možda je bježala od neprijatelja, možda je tražila laki plijen, a možda tražila sigurno mjesto za lijeganje jaja.</cite>" [http://www.pbs.org/kcet/shapeoflife/episodes/conquerors.html The shape of life. The conquerors. PBS]</ref>. Među prvima su [[Myriapoda]] ([[millipede]]s i [[centipede]]), koje su kasnije pratili [[pauci]] i [[škorpion]]i. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 450-440 MYA | Dva [[Ordovicijsko-silurska masovna izumiranja]]. Zajedno predstavljaju drugo masovno izumiranje u historiji. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 400 MYA | [[Insekti|Prvi insekti]] su bez krila: [[Lepisma saccharina]], [[collembola]], [[archaeognatha]]. Pojavljuju se prvi morski psi<ref>"<cite>Preci morskih pasa se mogu pronaći 200 miliona prije pojave prvog poznatog dinosaura.</cite> [http://www.elasmo-research.org/education/evolution/evol_s_predator.htm Introduction to shark evolution, geologic time and age determination]</ref>. Pojavljuje se prvi ''[[celakant]]''; za ovaj red životinja se vjerovalo da nema živućih pripadnika sve dok primjerci nisu otkriveni godine 1938. Za njega se često govori da je [[živi fosil]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 375 MYA | ''[[Tiktaalik]]'' je rod [[sarcopterygii|sarkopterigijski]] (glatkorepih) riba iz kasnog devona koji je imao mnoge tetrapodske karakteristike. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 370 MYA | ''[[Cladoselache]]'', [[morski pas]], je brzi grabežljnivac <ref>"<cite>Cladoselache je predstavljao čudnu vrstu među drvenim morskim psima. 1,2 metra dug stanovnik kasnih devonijskih mora (oko 370 miliona godina), imao je čudnu kombinaciju drevnih i izvedenih karakteristika.</cite> [http://www.elasmo-research.org/education/evolution/ancient.htm Ancient sharks]</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 365 MYA | [[Kasno devonijsko izumiranje]] je treće masovno izumiranje. [[Insekti]] su evoluirali na kopnu i slatkim vodama iz [[Myriapoda|stonoga]]. Neke slatkovodne glatkorepe [[ribe]] ([[Sarcopterygii]]) razvijaju noge i evoluiraju u [[tetrapoda]]. Ovo se događa u vodi; [[Tetrapoda|tetrapods]] ([[Ichthyostega]] , [[Acanthostega]] i ''[[Pederpes finneyae]]'') potom koriste noge kako bi se pomaknule na kopno, vjerojatno u lovu na insekte. Razvijaju se [[pluća]] i [[riblji mjehur]]. Današnji [[vodozemci]] su zadržali mnoge karakteristike nekadašnjih tetrapoda. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 360 MYA | Biljke evoluiraju [[sjeme]], strukturu koja štiti biljni embrio i omogućava biljkama da se brzo šire na kopnu. Stvaranje [[krater Woodleigh|kratera Woodleigh]] (100 km širokog) i [[Siljan (jezero)|Siljanskog prstena]] (40 km širokog, kraj [[Dalecarlia|Dalecarlije]] u [[Švedska|Švedskoj]]). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 360-286 MYA | Zlatno doba morskih pasa<ref>"<cite>Morski psi su prošli kroz niz evolucijskih eksperimenata od svojih prapočetaka. Kroz stotine miliona godina, morske pse je tetstirao niz nepredvidljivih i često nasilnih promjena okoline.</cite>" [http://www.elasmo-research.org/education/evolution/golden_age.htm A Golden Age of Sharks]</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 350-250 MYA | [[Karoo]]sko [[ledeno doba]], počinje u ranom [[karbonifer]]u i završava u kasnom [[permij]]u. Dva posebna perioda u kojima je većina [[Gondwanaland]]a bila pod ledom koji se širio iz Afrike i Južne Amerike, a kasnije imao središte u Indiji i Australiji, su uzrokovana [[polarni pomak|polarnim pomakom]] |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 300 MYA | Superkontinent [[Pangea]] se stvara te će trajati slijedećih 120 miliona godina; ovo je posljednje vrijeme kada će svi Zemljini kontinenti biti jedan. Evolucija [[amniotsko jaje|amniotskog jaja]] dovodi do uspona [[Amniota]], [[reptil]]a, koji se razmnožavaju na kopnu. Insekti počinju letjeti, i uključuju niz raznovrsnih redova (npr. [[Palaeodictyoptera]], [[Megasecoptera]], [[Diaphanopterodea]] i [[Protorthoptera]]) vilinkonjici ([[Odonata]]) koji sliče na mnoge današnje insekte. Prostrane [[šume]] [[Lycopodiophyta]] ([[lycopods]]), [[Equisetophyta|horsetails]] i [[Cyatheales]] pokrivaju zemlju; njihovo truljenje će s vremenom stvoriti [[ugljen]] i [[petrolej|naftu]]. [[Golosjemenjače]] postaju sve raznolikije. Prve koje će se pojaviti su palmolike [[cikade]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 280 MYA | [[Protodonata]] [[vilinkonjic]] ''[[Meganeura|Meganeura monyi]]'' je među najvećim insektima koji je ikada živio, sa rasponom krila od 70 cm. Kralježnjaci uključuju mnoge [[Temnospondyli|temnospondilske]], [[Anthracosauria|antrahosaurske]], i [[Lepospondyli|lepospodnilske]] vodozemce i rane [[Anapsida|anapsidske]] i [[Synapsida|sinapsidske]] (npr. ''[[Edaphosaurus]]'') reptile. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 256 MYA | ''[[Diictodon]]'', ''[[Cistecephalus]]'', ''[[Dicynodon]]'', ''[[Lycaenops]]'', ''[[Dinogorgon]]'' i ''[[Procynosuchus]]'' su neki od mnogih [[Therapsida|reptila nalik na sisavce]] čiji su tragovi pronađeni u Južnoj Africi i Rusiji. [[Pareiasaur]]i su bili veliki i nespretni biljožderi. Prve [[Archosauriformes]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 250 MYA | [[Permsko-trijasko masovno izumiranje]] briše skoro 90% svih životinjskih vrsta; ovo četvrto po redu [[masovno izumiranje]] je najgore u historiji. ''[[Lystrosaurus]]'' je obični biljožder koji preživljava izumiranje. [[Archosauria|Arhosauri]] se počinju odvajati od ostalih reptila. [[Teleostei|Teleosti]] evoluiraju od [[Actinopterygii]] (zrakorepih riba) i postupno postaju dominatna grupa među ribama. Kisik čini 10% atmosfere, odnosno na trećini svoje nekadašnje razine, pa životinje sa sistemom disanja nalik na današnje [[ptice]] dobro napreduju. Neke spore bakterije Bacillus rod 2-9-3 (''Sali bacillus marismortui'') su uhvaćene u kristalima soli - halitu u New Mexicu. Godine 2000. su reanimirane te su brzo razmnožile. Trenutno čine najstariji živući organizam. {{Citation needed}} |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 220 MYA | [[Klima]] je vrlo suha, i organizmi koji se mogu prilagoditi suši napreduju: [[Archosauria|arhosauri]] i [[golosjemenjače]]. [[Archosauria|Archosauri]] se granaju u [[krokodil]]e, [[dinosaur]]e i [[pterosaur]]e. Od [[sinapsid]]a dolaze prvi preci [[sisavac]]a, [[terapsidi]], točnije [[eucinodonti]]. Ispočetka su mali i slični rovkama. Svi sisavci imaju mliječne žlijezde kojima hrane mlade, te konstatnu tjelesnu temperaturu. Isto tako, par [[autozom]]a dobija gen [[SRY]] (izveden iz SOX3 gena [[X kromozom]]a) kako bi postao [[Y kromozom]], koji se s vremenom počeo smanjivati u dužini. Golosjemenjače (uglavnom [[crnogorica]]) su dominantne kopnene biljke. Biljožderi će bitno narasti za vrijeme dominacije golosjemenjača, jer su im potrebna velika crijeva kako bi mogli probaviti lošu hranu koju nude golosjemenjače. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 208-144 MYA | Druga velika dominacija [[morski psi|morskih pasa]]<ref>"<cite>Druga velika radijacija morskih pasa se dogodila za jurskog perioda, od prije 208 do prije 144 miliona godina. U to doba, pterosauri su vladali nebom, a prve ptice polijetale u zrak.</cite>" [http://www.elasmo-research.org/education/evolution/origin_modern.htm The Origin of Modern Sharks] (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 200 MYA | [[Trijasko-jursko masovno izumiranje|Peto masovno izumiranje]] označava prijelaz iz trijasa u juru. Morski reptili uključuju [[ihtiosaur]]e i [[pleziosaur]]e. [[Amoniti]] i [[školjkaši]] cvjetaju. Dinosauri preživljavaju izumiranje i rastu do ogromnih veličina, ali [[thecodont]]i, ili "šupljozubi" reptili, izumiru. Evouilraju modenrni vodozemci: [[Lissamphibia]]; uključujući [[Anura]] (žabe), [[Urodela]] (daždevnjake) i [[Caecilia]]. [[Geminiviridae]], raznolika grupa [[virus]]a, se mogu datirati u ovo doba i ranije<ref>"<cite>Virusi skoro svih klasa organizama—životinja, biljaka, gljiva i bakterija/arheja— vjerojatno su evoluirali sa svojim domaćinima u morima, s obzirom da se većina evolucija života na ovom planetu dogodila upravo tamo. To znači da su virusi vjerojatno izašli iz mora zajedno sa svojim različitim domaćinima, kroz učestale valove kolonizacije kopnene okoline.</cite>" [http://www.mcb.uct.ac.za/tutorial/virorig.html Origins of Viruses] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090509094459/http://www.mcb.uct.ac.za/tutorial/virorig.html |date=2009-05-09 }} (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 180 MYA | Superkontinent [[Pangea]] se počinje raspadati na nekoliko kopnenih masa. Najveća je [[Gondwana]], sastavljena od kopna koje danas čini [[Antarktik]], [[Australija|Australiju]], [[Južna Amerika|Južnu Ameriku]], [[Afrika|Afriku]], i [[Indija|Indiju]]. Antarktika je još uvijek zemlja šuma. [[Sjeverna Amerika]] i [[Eurazija]] su još spojene u sjeverni superkontinent - [[Laurazija|Lauraziju]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 164 MYA |Najstariji plivajući sisavac, [[Castorocauda lutrasimilis]], predstavlja prethodnika modernih sisavaca kao što su [[čudnovati kljunaš]] i [[echidna]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 160 MYA | 3 metra dug, ''[[Guanlong wucaii]]'' - ili ''zmaj s krijestom od pet boja'' iz provincije Xinjiang u sjeverozapadnoj Kini je najstariji poznati tiranosaur. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 150 MYA | Veliki [[dinosaur]]i su česti i raznoliki - ''[[Brachiosaurus]]'', ''[[Apatosaurus]]'', ''[[Stegosaurus]]'', ''[[Allosaurus]]'', zajedno s manjim oblicima kao ''[[Ornitholestes]]'' i ''[[Othneilia]]''. [[Ptice]] evoluiraju od [[Theropoda|teropodskih]] dinosaura. ''[[Archaeopteryx]]'' je predak ptica, s kandžama i perjem, ali bez kljuna. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 135 MYA | Novi dinosauri ''[[Iguanodon]]'', ''[[Hylaeosaurus]]'', itd., se pojavljuju nakon izumiranja jurskih oblika. ''[[Microraptor|Microraptor gui]]'', a 77 cm dug dinosaur iz Liaoninga u sjeveroistočnoj Kini, ima pticolika pernata krila na četiri uda. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 133 MYA | ''[[Jeholornis prima]]'', primitivna ptica iz formacije Jiufotang u sjeveroistočnoj Kini jede sjemenje. Ova ptica ima velika, snažna krila, ali i dugi, koštani rep, poput većine dinosaura. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 130 MYA | [[Kritosjemenjače]] razvijaju [[cvijeće]], strukture koje privlače insekte i ostale životinje koje će širiti [[pelud]]. Ova novina kritosjemejnača predstavlja naglu eksploziju životinjske evolucije i [[koevolucija|koevolucije]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 128 MYA | Rani [[tiranosaur]] je ''[[Dilong paradoxus]]'' iz provincije Lioning u Kini. Ima perje i malo tijelo dužine 1,5 m. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 125 MYA | ''[[Eomaia scansoria]]'', je [[eutheria|placentalni sisavac]], od koga će kasnije nastati moderni placentalni sisavci. Izgleda poput modernog miša, penje se na gmrlje u [[Liaoning]]u u [[Kina|Kini]]. ''[[Psittacosaurus]]'' s kljunom nalik na papagaja je predak kasnijih rogatih dinosaura. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 123 MYA | ''[[Sinornithosaurus|Sinornithosaurus millenii]]'' je dinosaur iz Liaoninga u Kini koji ima primitivno perje koje se ne koristi za let. Ostali dinosauri s perjem su ''[[Sinosauropteryx]]'' (najprimitivnije perje, jednostavnih cijevnih oblika) i ''[[Changchanornis]]''. Zajednički predak im je ''[[Archaeopteryx]]''. Ostali dinosauri su ''[[Polacanthus]]'' (oklopljeni biljožder) i ''[[Eotyrannus]]'' (rani [[tiranosaur]]). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 110 MYA | ''[[Sarcosuchus|Sarcosuchus imperator]]'', osam kubnih tona, 12 m duga, glava 2 m duga, je najveći krokodil. Grabežljivi dinosauri uključuju "[[Dromaeosauridae|raptora]]" ''[[Deinonychus]]a'' i poluvodenog [[Spinosauridae|spinosaura]] s jedrolim leđima, dok biljožderi uključuju najvišeg poznatog sauropoda ''[[Sauroposeidon|Sauroposeidon protelesa]]'', isto kao i iguanodonta s bubuljastim nosom ''[[Altirhinus]]'' (pretka hadrosaura) i [[Nodosauridae|oklopljenog]] ''[[Sauropelta]]''. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 100 MYA | Veliki teropodski dinosauri ''[[Carcharodontosaurus]]'' i ''[[Giganotosaurus]]'' su čak veći od ''[[tiranosaur]]a''. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 88 MYA | Raspad [[Indo-Madagaskar|Indo-Malagaške]] kopnene mase. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 80 MYA | Mnoge vrste [[Titanosauridae|sauropoda]], [[Hadrosauridae|hadrosaura]], [[Ceratopsidae|rogatih]] i [[Theropod|grabežljivih]] dinosaura; polovica svih poznatih vrsta su iz posljdnjih 30 MY [[mezozoik]]a, odmah nakon razvitka kritosjemenjača. [[Indija]] se počinje kretati prema [[Eurazija|Euraziji]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 75 MYA | ''[[Oviraptor]]'' je bio jedan od najpticolikijih dinosaura koji nije bio ptica. Posljednji zajednički predak ljudi i miševa<ref>"<cite>Usporedba dva genoma pokazjje da oboje imaju 30.000 gena, te dijele većinu njih—ljudski genom dijeli 99% gena s miševima. Ljudi i miševi su se razdvojili prije 75 miliona godina, prekasno za mnoge evolucionarne razlike da se akumuliraju.</cite>" [http://www.txtwriter.com/Backgrounders/Compgenomes/compgenomes1.html Comparing genomes] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120301071702/http://www.txtwriter.com/Backgrounders/Compgenomes/compgenomes1.html |date=2012-03-01 }} <br /> "<cite> Njihov zaključak: iako su ljudski i mišji genom prilično slični, preraspodjele genoma su se odvijale češće nego što se to misli, što objašnajva evolucijske razlike ljudi i miševa u odnosu na zajedničkog pretka starog 75 miliona godina.</cite>" [http://www.hindu.com/thehindu/seta/2002/12/19/stories/2002121900070200.htm The Hindu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101114053946/http://hindu.com/thehindu/seta/2002/12/19/stories/2002121900070200.htm |date=2010-11-14 }}<br />"<cite>Miševi imaju mnogo više olfaktornih gena u usporedbi s ljudima. Miris je daleko važniji miševima, pogotovo kod seksa i parenja; također imaju daleko više gena vezanih uz reprodukciju (kao [[afrodizin]], koji stimulira parenje kod mužjaka) i imunitet</cite>" [http://sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2002/12/05/MN153329.DTL&type=science San Francisco Chronicle] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101114053946/http://hindu.com/thehindu/seta/2002/12/19/stories/2002121900070200.htm |date=2010-11-14 }}</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 65 MYA | [[Kredsko-tercijarno masovno izumiranje]] (šesto masovno izumiranje) briše polovicu svih životinjskih vrste uključujući sve dinosaure osiim ptica, vjerojatno zbog zahlađenja klime izazvanog velikim udarom asteroida: [[iridijum]]ski prašak iz asteroida je stvorio talog po cijeloj Zemlji. Stvaranje [[Krater Chicxulub|kratera Chicxulub]] (promjera 170 km, danas napola potopljenog u more kraj [[Yucatan]]a u [[Meksiko|Meksiku]]). Bez prisustva velikih dnevnih dinosaura, [[sisavci]]s mogu povećati raznolikosti i veličinu. Neki će se vratiti u more ([[kit]]ovi, [[sirenia]], [[tuljan]]i) a neki će poletjeti ([[šišmiš]]i). Grupa malih, noćnih, šumskih sisavaca koji se hrane insektima zvana [[Archonta]] grana se u ono što će postati [[primati]], šumske rovke i šišmiši. Primati imaju binokularnu viziju i prste za hvatanje, karakteristike koje im pomažu da skaču s grane na granu. Jedan primjer proto-primata je ''[[Plesiadapis]]'' koji je izumro prije 45 miliona godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 60 MYA | ''[[Creodont]]'', mesožder u sjevernoj hemisferi i izumro prije 5,2 miliona godina,je mogući predak [[miacid]]a. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 55 MYA | [[Australija]] se razdvaja od [[Antarktika|Antarktike]]. Proto-primati se prvi put pojavljuju u [[Sjeverna Amerika|Sjevernoj Americi]], [[Azija|Aziji]] i [[Evropa|Evropi]]. Jedan primjer je ''[[Carpolestes simpsoni]]'' u [[Clarks Fork Yellowstone River|bazenu Clarks Fork]] u [[Wyoming]]u. Imao je prste za hvatanje, ali ne i pogled unaprijed. Drugi (najstariji?) euprimat ''[[Teilhardina asiatica]]'' ([[Hunan]], Kina) je veličine miša, dnevna životinja i s malim očima. [[Kratkoperajasti Mako pas|Mako psine]] su vjerojatni preci [[Velika bijela psina|velikih bijelih psina]] <ref>"<cite>Htio bih u potpunosti oboriti mit da je velika bijela psina nastala od megalodona. Da li je pravi način da se napiše ovaj rad, objavi u naučnom listu i suoči s mišljenjem kolega—da? Da li je to što radim—ne.......jer mislim da se ne mogu "poraziti" tako ukorijenjena mišljenja poput onih (na objema stranama)</cite>" [http://www.megalodonteeth.com/articles/article2.html Origin of the Modern Great White Shark] (URL od [[9.1.]], [[2005]])<br /> "<cite>'Većina naučnika tvrdi da je velika bijela psina vjerojatno evoluirala od linije megalodona, koja je postojala od prije dvadeset do dva miliona godina. To su bile ogromne psine, dužine autobusa i sa 15 cm dugim zubima,' objašnjava Ciampaglio. 'Međutim, naša istraživanja, bazirana na fosilnim ostacima nekoliko stotina zuba morskih pasa, pokazuje da velika bijela psina dijeli više sličnosti sa mako psinom.'</cite>"[http://www.sciencedaily.com/releases/2005/05/050502144430.htm Great White Shark Evolution Debate] (URL accessed on [[January 9]], [[2005]])<br /> "<cite>.. većina paleontologa se slaže [..] da megalodon nije direktni predak današnje velike bijele psine, odnosno da je prije stric ili strina.</cite>" [http://www.elasmo-research.org/education/evolution/origin_megalodon.htm The Origin of Megalodon] (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 50 MYA | [[Evolucija konja]] počinje s [[Hyracotherium]]om: veličine lisice s dugim noktima umjesto kopitima. Predatk [[kit]]ova (što uključuje [[delfin]]e), ''[[Ambulocetus|Ambulocetus natans]]'' (Pakistan) vjerojatno hoda po kopnu kao moderni morski lav i pliva poput modernih vidri. Ima stopala koja mu daju dodatnu snagu kod plivanja, a još uvijek može čuti ušima. ''[[Pezosiren portelli]]'', predak modernih [[manati]]ja, hoda poput nilskog konja i pliva kao vidra. [[Miacid]]i uključuju ''[[Miacis]]a'', petokandžastog pretka svih pasa, mačaka, medvjeda, rakuna, lisica, hijena, šakala i civitki; to je mesožder nalik na lasicu koji se penje po drveću. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 48.5 MYA | ''[[Gastornis geiselensis]]'' (Evropa, SAD), 1,75 m visoka ptica-mesožder, je glavni grabežljivac |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 46.5 MYA | ''[[Rodhocetus]]'', predak kita, potomak ''[[Ambulocetus]]a'', više ne treba piti običnu vodu. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 43 MYA | Najraniji [[slon]], ''[[Moeritherium]]'' ([[Egipat]]): 1m dug, veličine krupne [[svinja|svinje]], jede meke, slasne biljke. Ima dug nos, ali ne i [[surla|surlu]] ili [[kljove]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 40 MYA | Red primata se dijele u pod-redove [[Strepsirrhini]] (lemuri) i [[Haplorrhini]] (majmuni); potonji su dnevni biljožderi. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 37 MYA | ''[[Basilosaurus]]'', 20 m dug, zmijolik predak [[kit]]ova, ima zakrljžale udove. Čuje zvukove kroz srednje uho pomoću vibracija donje čeljusti. U egipatskoj '[[Dolina kitova|dolini kitova]]', koja će kasnije postati pustinjom Wadi Hitan, postoji mnoštvo ''Basilosaurus isisa'' koji moraju dići glavu iz vode kako bi disali. Rani preci [[Strepsirrhini|strepsirrhines]] primata se pojavljuju u egipatskoj pustinji, ''[[Biretia fayumensis]]'' i ''[[Biretia megalopsis]]''.<ref>"<cite>Istraživači su pronašli fosilizirane ostatke dvije prethodno nepoznate vrste primata koje su prije 37 miliona godina živjeli u današnjoj egipatskoj pustinji.</cite>" "<cite>Otkriće, kažu istraživači, je dokaz kako je zajednički predak živi antropoida nastao u Africi te da su antropoidi bili živjeli u sada razdvojenoj afričko-arapskoj kopnenoj masi prije najmanje 45 miliona godina.</cite>" [http://news.nationalgeographic.com/news/2005/10/1017_051017_egyptprimates.html New Primate Fossils Support "Out of Africa" Theory] (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 35 MYA | [[Poaceae|Trave]] evoluiraju među [[kritosjemenjače|kritosjemenjačama]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 30 MYA | [[Haplorrhini]] (podred) se razdvaja u infraredove [[Platyrrhini]] (majmuni Novog svijeta) i [[Catarrhini]] (primati Starog svijeta). Majmuni Novog svijeta imaju [[prehenzilni rep|prehenzilne repove]] i migriraju u [[Južna Amerika|Južnu Ameriku]]. [[Uskonosci|Catarrhines]] ostaju u [[Afrika|Africi]] kako se dva kontinenta razdvajaju. Jedan od predaka Catarrhines mogao bi biti ''[[Aegyptopithecus]]''. Mužjaci majmuna Novog svijeta su daltonisti. Haplorrhines: ''[[Bugtipithecus inexpectans]]'', ''[[Phileosimias kamali]]'' i ''[[Phileosimias brahuiorum]]'', slični današnjim lemurima, žive u kišnim šumama [[Brda Bugti]] u centralnom [[Pakistan]]u. Predak svih mačaka, 9 kg težak ''[[Proailurus]]'', živi u šumama [[Evropa|Evrope]], izumire prije 20 miliona godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 27.5 MYA | ''[[Indrikoterij]]'', rođak nosoroga, 4,5 m visok, najviši sisavac, živi u [[Mongolija|Mongoliji]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 27 MYA | ''[[Phorusrhacos longissimus]]'' (ptica užasa) 2,5 m visoka u [[Amerika|Americi]]. Izumrla prije 15.000 godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 25 MYA | [[Catarrhini]] mužjaci stječu osjet za boje, ali gube sposobnost prepoznavanja feromona<ref>"<cite> Jednom kad su ljudi mogli vidjeti u boji, vizualna inspekcija potencijalnog partnera je mogla donijeti daleko korisnije informacije na udaljenosti od mirisa. Kao rezultat prirodne selekcije, primati s osjetom boje su razvili nervne sisteme s većim nagalaskom na izgled kao faktor u izboru partnera. Prema Zhangovom mišljenju stoga ne predstavlja nikakvu slučajnost da su ljudski mužjaci dobivši osjet boje izgubili sposobnost reakcije na feromone</cite>" [http://www.futurepundit.com/archives/001412.html Evolution Of Color Eyesight Led To Loss Of Pheromone Response] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170228194637/http://www.futurepundit.com/archives/001412.html |date=2017-02-28 }} (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. Catarrhini se razdvajaju u 2 superporodice, majmune Starog svijeta ([[Cercopithecoidea]]) i majmune ([[Hominoidea]]). Primati Starog svijeta nemaju [[prehenzilni rep]] (npr. [[babun]]); neki uopće nemaju rep. Svi hominidi su bez repa. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 22 MYA | Indija se sudara s Azijom, stvarajući [[Himalaja|Himalaju]] i [[Tibetska visorovan|Tibetsku visoravan]]. Odsječena od vlage, [[Centralna Azija]] postaje pustinjom. Pojava ''[[deinotherium]]a'', drevnog slona, izumrlog prije 2 miliona godina. Životinja koja je nalik na mješavinu psa, medvjeda i rakuna je zorni medvjed (''[[Ursavus elmensis]]''), predak svih današnjih medvjeda. Ima veličinu lisice, lovi na vrhovima drveća, a dijetu podržava i dijelovima bilja i insektima. Prva grupa, ''[[Ailuropodinae]]'', se oslanja na biljnu hranu, razvija vlastitu hranu od koje će do danas preživjeti jedino velika panda (''[[Ailuropoda melanoleuca]]''). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 21 MYA | Stvorenje nalik na [[mungos]]a na splavu od bilja uspijeva doći iz Afrike na Madagaskar. Postaje predak svih tamošnjih sisavaca-mesoždera. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 20 MYA | [[Afrička ploča]] se sudara s [[Azija|Azijom]]. ''[[Cynodictis]]'', predak pasa, ima skraćenu petu kandžu koja će postati karakteristikom modernih pasa. Izgleda poput modernih [[civetka|civetki]] i ima stopala i prste za trčanje. Dvije superporodice grabežljivaca (canines i felines) su u ovom dobu već različiti. ''[[Gomphotherium]]'', drevni slon. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 19 MYA | ''[[Megatherium|Megatherium americanum]]'' (divovski ljenjivac dug 6m). Izumro prije 8000 godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 16 MYA | ''[[Squalodon]]'' pokazuje ranu eholokaciju kitova. ''[[Megalodon]]'' je divovski morski pas veličine autobusa<ref>"<cite>"'S dužinom od 15 metara i masom od 52 tone, više od zalogaja bi bilo poztrebno da se zadovolji megalodon.'"</cite>" [http://www.elasmo-research.org/education/evolution/origin_megalodon.htm The Origin of Megalodon] (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>; dugo vlada i iznenada nestaje oko 1,6 MYA. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 15 MYA | Čovjekoliki majmuni iz Afrike migriraju u Euraziju kako bi postali [[gibon]]i ([[niži majmnuni]]) i [[orangutan]]i. [[Čovjek|ljudski]] preci se granaju od predaka gibona. Orangutani, gorille i čimapnze su [[veliki majmuni]]. Ljudi su [[hominin]]i. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 13 MYA | Preci [[čovjek]]a se odvajaju od predaka [[orangutan]]a. Rođak orangutana: ''[[Lufengpithecus chiangmuanensis]]'' (Sjeverni Tajland). ''[[Pierolapithecus catalaunicus]]'', Španija, mogući zajednički predak čovjekolikih majmuna i ljudi. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 10 MYA | [[Klima]] počinje postajati suha; [[savana|savane]] i [[livada|livade]] počinju istiskivati [[šume]]. [[Majmuni]] se šire, a [[veliki majmuni]] su u padu. Preci [[čovjek]]a se počinju odvajati od predaka [[gorila]]. Ovo je zenit [[konj]]a koji se šire [[Sjeverna hemisfera|sjevernom hemisferom]]. Nakon 10 MYA se suočavaju s konkurencijom [[Artiodactyla|artiodaktila]]. [[Tomarctus]], predak pasa, je psolika životinja. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 7 MYA | Najveći primat ''[[Gigantopithecus]]'' je visok 2 m i živi u Kini (''[[Gigantopithecus blacki]]''), Vijetnamu i sjevernoj Indiji (''[[Gigantopithecus bilaspurensis]]''). Izumro prije 300.000 godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 5.6 MYA | Isušivanje [[Mediteran|Sredozemnog mora]] ([[Mesinska kriza saliniteta|Mesinski događaj]]). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 5 MYA | Erupcije vulkana stvaraju mali komad kopna koji će spojiti Sjevernu i Južnu Ameriku. Sisavci iz Sjeverne Amerike prodiru u Južnu i izazivaju izumiranje tamošnjih sisavaca. Preci [[čovjeka]] se razdvajaju od predaka [[čimpanze]]. Posljednji zajednički predak ''[[Sahelanthropus tchadensis]]'' ([[Čad]], [[Sahara]], zapadno od Doline Rasjeda). Najstariji u ljudskoj grani je ''[[Orrorin tugenensis]]'' (Milenijski čovjek, Kenija). Čimpanze i ljudi dijele 98% DNK: biokemijske sličnosti su tako velike da se hemoglobinske molekule razlikuju samo po jednoj aminokiselini. Jedna grupa čimpanza može imati više genetske raznolikosti nego svih šest [[milijarda|milijardi]] ljudi koji danas žive, zahvaljujući kasnijem [[Efekt grlića boce|efektu grlića]] na ljudsku lozu. I čimpanze i ljudi imaju larinks koji se razmješta tokom prve dvije godine života na točku između farinksa i pluća, ukazujući da su i zajednički preci imali tu karakteristiku, preteču govora. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 4,8 MYA | ''[[Ardipithecus]]'', [[Hominini|hominimski]] rod veličine [[čimpanze]], hoda uspravno |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 3,7 MYA | Neki ''[[Australopithecus afarensis]]'' ostavlja [http://www.ntz.info/gen/b00128.html#03281 trag] na vulkanskom pijesku u Laetoli, Kenija (Sjeverna Tanzanija). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 3,5 MYA | Orangutani se dijele na bornejske (''[[Pongo pygmaeus]]'') i sumatranske (''[[Pongo abelii]]'') pod-vrste. [[Velika bijela psina]] se pojavljuje. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 3 MYA | Bipedalni [[australopitecini]] (rani [[hominini]]) evoluiraju u savanama [[Afrika|Afrike]] dok ih lovi ''[[Dinofelis]]''. Vrste uključuju ''[[Australopithecus africanus]]'', ''[[Australopithecus bosei]]''. Ostali rodovi uključuju ''[[Kenyanthropus platyops]]''. [[Gorile]] izumiru južno od [[Rijeka Kongo|rijeke Kongo]]. [[Sjeverna Amerika|Sjeverna]] i [[Južna Amerika]] se spajaju, dozvoljavajući migraciju životinja. Moderni konji, ''[[Equidae|Equus]]'' se prvi put pojavljuju. ''[[Deinotherium]]'' (4 m visok), je divovski rođak slona, s kljovama koje idu nadolje iz donje čeljusti. |- valign="TOP"; | align="RIGHT" nowrap | 2,5 MYA | ''[[Smilodon]]'' ([[sabljozuba mačka]]) se pojavljuje. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 2,2 MYA | Gorile se dijele na zapadnonizinske (''Gorilla gorilla'') i istočne (''[[planinski gorila|Gorilla beringei]]'') pod-vrste. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 2 MYA | ''[[Homo habilis]]'' (spretni čovjek) koristi primitivni kameni alat (rezače) u Tanzaniji. Vjerojatno živi s ''[[Paranthropus robustus|Paranrhropusom robustusom]]''. Pojava [[Brocina oblast|Brocine oblasti]] (oblasti za govor u ljudskom mozgu). Vrsta ''homo'' su mesožderi dok ''Paranthropus'' jede bilje i termite. Neke čimapnze (''Pan troglodytes'') u južnom dijelu [[rijeka Kongo|rijeke Kongo]] se granaju kako bi stvorili [[Bonobo]]e (''Pan paniscus''/pigmejske čimpanze). Bonoboi žive u matrijarhalnom društvu. Sabljozuba mačka se kreće iz Sjeverne u Južnu Ameriku. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1,8 MYA | ''[[Homo erectus]]'' evoluira u [[Afrika|Africi]] i migrira na druge kontinente, pretežno [[Azija|Južnu Aziju]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1,75 MYA | Dmanisi čovjek/''[[Homo georgicus]]'' (Gruzija), s malim mozgom je došao iz Afrike, s karakteristikama ''Homo erectusa'' i ''Homo habilisa''. Primjerak je proveo posljednje godine života sa samo jednim zubom, što ukazuje da je ovisio o milosrđu drugih ljudi kako bi uspio preživjeti. [[Gliptodont]], pasanac veličine današnje Volkswagen "Bube", živi u južnom Peruu. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1,6 MYA | Najveći tobolčari: Pojava divovskom kratkolicog klokana (''[[Procoptodon goliah]]'') u Australiji, izumrlog prije 40,000 godina. 2-3 m visok i težak 200-300 kg, to je najveći poznat klokan. Vombatoliki ''[[Diprotodon optatum]]'', 2.800 kg, 3 m dug, u Australiji, izumro prije 45.000 godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1,5 MYA | Tobolčarski lav (''[[Thylacoleo carnifex]]'' ili Leo) pojavljuje se u Australiji i izumire prije 46.000 godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 1 MYA | Rod ''[[Canis]]'' (kojoti, šakali, vukovi, dingoi, obični psi) razvija se od ''[[Tomarctus]]''a. Siva lisica, ''[[Urocyon cinereogenteus]]'' je najprimitivniji canid koji danas živi. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 800 kYA | [[Sivi vuk]] (''Canis lupus'') se seli u arktičku Sjevernu Ameriku. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 780 kYA | Zemljin posljednji [[geomagnetski zaokret]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 700 kYA | Zajednički genetski predak ljudi i neandertalaca. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 500 kYA | ''Homo erectus'' (Choukoutien, Kina) s drvenim ugljenom kontrolira vatru, iako možda nije znao kako je napraviti. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 400 kYA | Istočne gorile (''[[planinska gorila|Gorilla beringei]]'') se razdvajaju u istočnonizinske (''G. beringei graueri'') i planinske (''G. beringei beringei'') pod-vrste. Divovski jelen ''[[Megaloceros giganteus]]'', Irska; rogovi imaju raspon od 3,6 m i više, izumro prije 9,5 kYA. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 355 kYA | Tri 1,5 m visoka ''[[Homo heidelbergensis]]a'' se spuštaju niz vulkan [[Roccamonfina]] u južnoj Italiji, ostavivši najstarije ljudske otiske nogu, napravljene prije nego što je vulkanski pepeo očvrsnuo. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 250 kYA | [[Polarni medvjed]] evoluira od izolirane populacije [[smeđi medvjed|smeđih medvjeda]] na visokim geografskim širinama. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 195 kYA | [[Omo ostaci|Omo1, Omo2]] (Etiopija, rijeka Omo) su najstariji poznati ostaci ''[[Homo sapiens]]a''. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 160 kYA | ''Homo sapiens'' (''[[Homo sapiens idaltu]]'') u Etiopiji, kraj rijeke Awash i sela Herto, prakticira grobne rituale i komada nilske konje. Njihovi mrtvi su kasnije prekriveni vulkanskim stijenama. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 150 kYA | [[Mitohondrijska Eva]] živi u Africi. Ona je posljednji zajednički predak svih mitohondrijskih loza danas živućih ljudi. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 130 kYA | ''[[Homo neanderthalensis]]'' (Neandertalac) evoluira iz ''Homo heidelbergensisa'' i živi u [[Evropa|Evropi]] i [[Bliski istok|Bliskom istoku]], pokapa mrtve i brine se o bolesnima. Ima [[Hijoid|hijoidsku kost]] (prije 60.000 godina, pećina Kebara, Izrael), korištenu za govor kod modernih ljudi. (Danas se ljudi koriste s oko 6000 živih jezika). Koristi koplje, vjerojatno za probadanje umjesto bacanja. [[FOXP2]] [[gen]] se pojavljuje (povezan s razvojem [[govor]]a). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 100 kYA | Prvi u anatomskom smislu moderni ljudi (''[[Homo sapiens]]'') se pojavljuju u [[Afrika|Africi]] u ovo doba ili nešto ranije; dolaze od ''Homo heidelbergensisa''. ''Homo sapiens'' (ljudi) žive u Južnoj Africi (Ušće rijeke Klasies) i Palestini (Qafzeh i Skhul), vjerojatno u blizini neandertalaca. Moderni ljudi ulaze u Aziju kroz dvije rute: sjeverno kroz Bliski Istok, i južno iz Etiopije preko Crvenog mora i južne Arabije. (V. [[Hipoteza jedinstvenog porijekla]]). Mutacija izaziva promjenu boje kože kako bi se apsorbirala optimalna količina UV zraka na različitim geografskim širinama. Počinje stvaranje modernih "rasa". Afričke populacije ostaju 'raznolikije' po genetskom materijalu od svih drugih ljudi, jer je samo dio njih (a s time i dio njihove raznolikosti) napustio Afriku. Na primjer, [[Mitohondrijski DNK|mtDNA]] pokazuje da je osoba engleskog porijekla genetski sličnija osobi japanskog porijekla nego dvije osobe iz afričke populacije. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 82,5 kYA | Ljudi u Zairu love ribu koristeći oštra koplja napravljena od životinjskih kostiju. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 80 kYA | Ljudi prave koštane harpune u Katandi, Demokratska republika Kongo. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 74 kYA | Supervulkanska [[Teorija katastrofe Toba|erupcija u Tobi]], na Sumatri, u Indoneziji izaziva da populacija ''Homo sapiensa'' spadne na 2.000 primjeraka. Šest godina bez ljeta slijdi ledeno doba od 1,000 godina. 5 m vulkanskog pepela prekriva Indiju i Pakistan. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 70 kYA | Posljednje [[ledeno doba]], [[Wisconsinska glacijacija]], počinje. Ljudi u [[pećina Blombos|pećini Blombos]] u Južnoj Africi prave alat od kostiju, te pokazuju tragove simboličko mišljenja kroz slikanje okerom. Također skupljaju i buše školjke kako bi napravili ogrlice. [[Divovski dabar]]s (''Castoroides ohioensis'', Toronto, Kanada) najveći glodavac, dužina oko 2,5 m, izumire prije 10.000 godina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 60 kYA | [[Y-kromozomski Adam]] živi u Africi. On je posljednji muškarac od koga potječu svi današnji muškarci s kromozomom Y. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 50 kYA | Moderni ljudi se šire iz današnje Azije u [[Australija|Australiju]] (kako bi postali [[Australski Aboridžini]]) i Evropi. Napredovanje duž obala je brže nego apredovanje u unutrašnjosti. Dlakavi nosorog (''[[Coelodonta antiquus]]'') u Britaniji. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 40 kYA | [[Kromanjonci|Kromanjonski]] ljudi slikaju i love [[mamut]]e u Francuskoj. Imaju izvanredne kognitivne sposobnosti koje odgovaraju današnjim ljudima, što im omogućava da postanu grabežljivci/lovci na vrhu hranidbenog lanca. Istrebljenje divovskih tobolčara u Australiji, vjerojatno zbog ljudi, rezultira nedostatkom domaćih životinja, što će kasnije biti razlogom da tamošnji domoroci žive primitivnim načinom života u usporedbi s ostatkom svijeta. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 32 kYA | Prva skulptura pronašena u Vogelherdu u Njemačkoj. Prva svirala (od ptičje kosti) pronađena u Francuskoj. Kameni alat pronađen u Kota Tampanu u Maleziji. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 30 kYA | Moderni ljudi ulaze u Sjevernu Ameriku iz [[Sibir]]a na različite načine, neki od kasnijih valova preko kopnenog mosta u Berinškom prolazu, ali raniji valovi su vjerojatno išli preko [[Aleutski otoci|Aleutskih otoka]]. Barem dva od najranijih valova su imali malo ili nimalo genetskih potomaka u doba kada su Evropljani stigli u Ameriku preko [[Atlantik]]a. Ljudi dopiru do Solomonskih otoka. Ljudi naseljuju Japan. Lukovi i strijele se koriste na [[livada]]ma [[Sahara|Sahare]]. Keramički prikazi životinja pronađeni u Moravskoj (Češka Republika). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 28 kYA | Najstarija poznata slika: u Kamenom skloništu Apollo 11 <ref>"<cite>Ovo je kamenje pronađeno u vezi s drvenim ugljenom koji datira između 19.000 i 26,000 godina (Wendt 1974, 1976). Granična pećina u Kwazuluu je pokazala gravirane kosti i drvo koje datira između 35.000 i 37.500 godina (Butzer et al 1979); a 20.000 izrezbareni kamen je pronađen u pećini Matupi u Zairu (Van Noten 1977).<cite>" [http://www.oubliette.zetnet.co.uk/Six.html Introduction to upper palaeolithic art] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050122065218/http://www.oubliette.zetnet.co.uk/Six.html |date=2005-01-22 }} (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>., u Namibiji. 20 cm dug, 3 cm širok predmet u pećini Hohle Fels Cave blizu Ulma u Švapskoj Juri Uu Njemačkoj je najstariji umjetnički prokaz penisa<ref>"<cite>20 cm dug, 3 cm širok kameni predmet, kome je starost određena na oko 28.000 godina, bio je pokopan u slavnoj pećini Hohle Fels kraj Ulma u švapskoj Juri. </cite>" [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4713323.stm Ancient phallus unearthed in cave] (URL od [[9.1.]], [[2005]])</ref>. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 27 kYA | ''Neanderthalci'' izumiru, ostavivši ''Homo sapiensa'' i ''Homo floresiensisa'' kao jedine žive predstavnike roda ''[[Čovjek (rod)|Homo]]''. U Češkoj pronađen tekstil, odnosno glina. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 25 kYA | Bacači koplja za lov na životinje napravljeni od kostiju [[mamut]]a (Poljska). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 23 kYA | [[Willendorfska Venera]], mali kip ženske figure, pronađen na paleolitskom nalazištui kraj austrijskog Willendorfa, datira iz ove ere. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 20 kYA | Ljudi ostavljaju tragove ruku i nogu na Tibetanskoj visoravni. Uljne svijeće napravljene od životinjske masti i školjaka pronađene u pećinama Grotte de la Mouthe u Francuskoj. Koštane igle korištene za šivanje životinjskih koža. ([[Shandingdongski čovjek]], Kina). [[Mikrolit]]ska kultura (Sjeverna Kina). Kosti [[mamut]]a korištene za gradnju kuća (Rusija). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 18 kYA | ''[[Homo floresiensis]]'' je postojao u Liang Bua vapnenačkoj pećini na otoku Flores u Indoneziji. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 15 kYA | [[Wisconsinska glacijacija|Posljednje ledeno doba]] završava. Razina mora širom svijeta raste, plavi mnoge obalne oblasti, i dijeli kopno od novih otoka. Japan se dijeli od azijskog kopna. Sibir se odvaja od Aljaske. Tasmanija se odvaja od Australija. Stvaraju se Javanski otoci. Sarawak, Malezija i Indonezija se razdvajaju. [[Pećinske slike]] u [[Lascaux]]u i [[Altamira|Altamiri]] su stvorene. Sjedilačka društva lovaca-sakupljača se pretvaraju u [[Natufijska kultura|Natufijsku kulturu]] [[Bliski istok|Bliskog istoka]] - preteču kasnijih poljoprivrednih društava. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 14 kYA | [[Holocensko masovno izumiranje|Izumiranje megafaune]] započinje (i traje do naših dana), prilikom čega je nestalo 100 vrsta krupnih sisavaca, vjerojatno zbog djelovanja ljudi. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 11,5 kYA | Izumiranje [[sabljozuba mačka|sabljozubog]] (''[[Smilodon]]a''). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[9. milenijum pne.|11 kYA]] | [[Svjetska populacija|Ljudska populacija]] doseže 5 miliona. Izumiranje ''[[Homo floresiensis]]a''. Izumiranje [[mamut]]a. [[Canis familiaris|Pripitomljeni psi]] (prve pripitomljnene životinje) iz podvrste [[Sivi vuk|sivog vuka]] (''Canis lupus pallipes''). Svi današnji moderni psi (5 glavnih grupa, oko 400 pasmina) pripadaju jednoj podvrsti ''[[Canis lupus familiaris]]''. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 10 kYA | Ljudi u [[Plodni polumjesec|Plodnom polumjesecu]] [[Bliski istok|Bliskog istoka]] razvijaju [[poljoprivreda]]. [[Domestikacija|Domestikacija bilja]] započinje s uzgojem [[Neolitski žitarica|neolitskih žitarica]]. Ovaj proces proizvodnje hrane, uz kasnije [[pripitomljavanje]] životinja je uzrokovao nagli porast [[Svjetska populacije|ljudske populacije]] koji traje do danas. U [[Jerihon]]u (moderni Izrael) osnovano naselje s oko 19.000 stanovnika. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[8. milenijum pne.|10 kYA]] | [[Sahara]] je zelena s rijekama, jezerima, stokom, krokodilima i [[monsun]]ima. Japanska [[Jomon]] kultura lovaca-sakupljača stvara prvo svjetsko grnčarstvo. Ljudi dosežu [[Ognjena zemlja|Ognjenu zemlju]] na dnu [[Južna Amerika|Južne Amerike]], posljednju kontinentalnu oblast nastanjenu ljudima (osim [[Antarktika|Antarktike]]). |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[6. milenijum pr.n.e|8 kYA]] | Obična (krušna) pšenica ''[[Obična pšenica|Triticum aestivum]]'' nastaje u jugozapadnoj Aziji zahvaljujući hibridizaciji [[divlja pšenica|divlje pšenice]] sa sortom, ''[[Aegilops|Aegilops tauschii]]''. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | 6,5 kYA | Dvije vrste [[riža|riže]] su domesticirane: azijska ''[[Riža|Oryza sativa]]'' i afrička ''[[Riža|Oryza glaberrima]]''. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[1. milenijum pne.|3 kYA]] | Ljudi počinju koristiti [[Željezno doba|željezni alat]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[1|AD 1]] | [[Svjetska populacija|Ljudska populacija]] doseže 150 miliona. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[1835|AD 1835]] | [[Svjetska populacija|Ljudska populacija]] doseže 1 milijardu. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[1961|AD 1961]] | [[Jurij Gagarin|Prvi čovjek u svemiru]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[1969|AD 1969]] | Ljudi [[Projekt Apollo|šeću po mjesecu]]. |- valign="TOP" | align="RIGHT" nowrap | [[{{CURRENTYEAR}}|AD {{CURRENTYEAR}}]] | [[Svjetska populacija|Ljudska populacija]] se približava brojci od 6,5 milijardi<ref>An [[Američki biro za popis stanovništva]] u svakom trenutku procjenjuje broj danas živih ljudi na Zemlji. [http://www.census.gov/cgi-bin/ipc/popclockw United States census bureau]</ref>. [[Holocensko masovno izumiranje]] se nastavlja s time da je stopa izumiranja dramatično narasla u posljednjih 50 godina. Većina biologa vjeruje<ref>The American Museum of Natural History [http://www.amnh.org/museum/press/feature/biofact.html National Survey Reveals Biodiversity Crisis] (URL od [[23.2.]], [[2006]])</ref> da smo ovog trenutka na početku nevjerojatno ubrzanog antropogenog masovnog izumiranja. [[E.O. Wilson]] s Harvarda, u knjizi ''Budućnost života'' (2002), predviđa da će nastavak ljudskog uništavanja biosfere dovesti da polovica svih živih vrsta nestane u slijedećih 100 godina. |} == V. također == * [[Masovna izumiranja]] * [[Fosili i geološka kronologija]] * [[Geološka kronologija]] * [[Lista arheoloških perioda]] * [[Lista prahistorijskih sisavaca]] * [[Prahistorijski život]] * [[Period (geologija)]] - lista geoloških perioda * [[Kronologija ljudske evolucije]] * [[Historija Zemlje]] == Literatura == <div style="font-size: 95%;"> <references/> </div> == Eksterni linkovi == * [http://www.ucmp.berkeley.edu Berkeley Evolution] * [http://tolweb.org/tree Tolweb - Tree of Life] * [http://www.talkorigins.org/origins/geo_timeline.html A more compact timeline] * [http://www.palaeos.com Palaeos - The Trace of Life on Earth] * [http://sci.waikato.ac.nz/evolution/plantEvolution.shtml University of Waikato - Sequence of Plant Evolution] * [http://sci.waikato.ac.nz/evolution/AnimalEvolution.shtml University of Waikato - Sequence of Animal Evolution] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160627175302/http://sci.waikato.ac.nz/evolution/AnimalEvolution.shtml |date=2016-06-27 }} {{evolution}} <!-- Categorization --> [[Kategorija:Evolucija]] l8y7ma5fzloixtlqyl3dt5xplqwlyk1 0 10344 41866022 41865839 2024-04-25T23:11:36Z Inokosni organ 160059 /* Najuspešniji period OFK-a */ wikitext text/x-wiki {{Sređivanje}} {{Nogometni klub | ime kluba = OFK Beograd | slika = [[Datoteka:OFK Belgrade Emblem.png|150px]] | puno ime = Omladinski fudbalski klub Beograd | nadimak = Romantičari | godina osnivanja = 1. septembra 1911. (kao BSK)<br/>25. marta 1945. (kao Metalac) | igralište = [[Omladinski stadion]], [[Karaburma]], [[Beograd]] | kapacitet stadiona = 19.100 | direktor = Balša Terzić (g. d.) | trener = [[Simo Krunić]]<ref>{{cite news|url=https://www.zurnal.rs/scc/clanak/145742/fudbal/ostale-lige/ofk-beograd-ima-novog-trenera|title=ОФК Београд има новог тренера|publisher=Спортски журнал|date=16. 1. 2023|accessdate=17. 1. 2023}}</ref> | liga = [[Prva liga Srbije (nogomet)|Prva liga Srbije]] | sezona = 2023./24. | plasman = 1. | trenutačna sezona = 2023./24. | igrači = | pattern_la1= | pattern_b1=_3whitestripes | pattern_ra1= | pattern_sh1=_white_stripes | pattern_so1=_whitetop | leftarm1=2447D5 | body1=2447D5 | rightarm1=2447D5 | shorts1=2447D5 | socks1=2447D5 | pattern_la2= | pattern_b2=_adidas_piping_gold | pattern_ra2= | pattern_so2= | leftarm2=000000 | body2=000000 | rightarm2=000000 | shorts2=000000 | socks2=000000| }} '''OFK Beograd''' je [[fudbal]]ski klub iz [[Beograd|Beograda]]. Trenutno nastupa u [[Prva liga Srbije (fudbal)|Prvoj ligi Srbije]]. Bio je dugogodišnji prvoligaš i osvajač [[Kup Jugoslavije u fudbalu|kupa SFRJ]]. == Historija kluba == OFK je beogradski fudbalski tim vezan za gradsku četvrt [[Karaburma]] ([[Opština Palilula (Beograd)|Palilula]]), igra na [[Omladinski stadion|Omladinskom Stadionu]] s kapacitetom od 20.000 gledatelja. Klub se smatra naslednik Beogradskog sportog kluba ('''''BSK''''') osnovanog [[1911]]. i koji je u [[1930-e|1930-im]] osvojio pet naslova prvaka Kraljevine Jugoslavije i jedan Kup Jugoslavije. Godine 1945. je preimenovan u ''Metalac'', da bi 1950. godine vratio ime BSK, a od godine 1957. do danas je poznat kao OFK Beograd. Najvažniji rezultati u historiji kupa su pet osvojenih titula prvaka [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] (1931, 1933, 1935, 1936, 1939) te četiri osvojena [[Kup maršala Tita|kupa SFRJ]] (1953, 1955, 1962, 1966). Godine 1963. je igrao u polufinalu [[UEFA Kup pobjednika kupova|Kupa pobednika kupova]] sa [[Tottenham Hotspur F.C.|Tottenhamom]]. === BSK === [[Datoteka:Bsk1927.jpg|thumb|left|300px|Sastav BSK-a iz 1927.]] Beogradski sportski klub ('''''BSK''''') koji je osnovan [[6. 7.|6. jula]] [[1911.]] godine, kada je održana je osnivačka skupština i izabrana uprava: predsednik Andre Jović, potpredsednici Danilo Stojanović i Jevrem Pantelić i sekretar Dušan Milošević. Prva pravila kluba potvrđena su [[1. 9.|1. septembra]] [[1911.]] Prvo BSK-ovo igralište na tadašnjem Trkalištu, mestu gde su danas tehnički fakulteti i hotel Metropol,{{efn|{{coor dms|44|48|24.6|N|20|28|22.9|E|type:landmark|display=inline}}.}} je uz zalaganje članova kluba uređeno i pripremljeno za utakmice. Prvu utakmicu BSK je odigrao 13. oktobra 1911. sa kragujevačkom Šumadijom i pobedio 8:1. Među prvim igračima bio je i Miloš Ekert koji je do tada igrao za [[Srpski mač]], on je predložio ime Beogradski sportski klub, a bio je i blagajnik kluba. Zbog gradnje tehničkih fakulteta klub je morao da napusti stadion na Trkalištu i da pređe na [[Topčidersko brdo]]. BSK je na tom mestu 1929. godine podigao moderan stadion sa tribinama za oko 30.000 gledalaca. U to vreme najveći gradski rival BSK je bila [[SK Jugoslavija]], koja je svoj stadion napravila nešto niže, tamo gde je danas [[Stadion Rajko Mitić|stadion Crvene zvezde]]. Najveći rivali u domaćem prvenstvu su pored FK Jugoslavije bili zagrebački klubovi [[1. HŠK Građanski|Građanski]], [[NK HAŠK Zagreb|HAŠK]], [[HŠK Concordia|Concordia]], te splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]]. Ovi klubovi su zajedno sa BSK–om bili svi prvaci države između 1923. i 1940. godine u periodu kada je odigrano 17 fudbalskih prvenstava u Kraljevini Jugoslaviji. BSK je u tom periodu osvojio pet titula. BSK je bio ravnopravan igrajući i uglavnom pobeđujući u prijateljskim utakmicama i najpoznatije evropske klubove. Klub je se ugasio tokom [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupacije Jugoslavije]]. Dvadesetog oktobra [[1944.]] Beograd je video Nemcima leđa. Dva meseca posle toga BSK se prvi put pominje u štampi – zakazao je klupsku konferenciju za 21. decembar radi izbora radnog odbora kluba. Već naredne godine dva najtrofejnija i najuspešnija fudbalska kluba sa početka 20. veka u Srbiji, BSK i SK Jugoslavija, odlukom novih komunističkih vlasti prestaju da postoje, a sa formiranjem kreću: FK Partizan i FK Crvena zvezda. === Metalac === Inicijativni odbor za osnivanje kluba ''''''Metalac''''' se sastao u februaru 1945. godine, a činili su ga [[Božidar Jeremić]] iz [[Industrija motora Rakovica|Industrije motora Rakovica]], [[Dušan Ćorković]], sekretar Centralne uprave sindikata metalaca, bivši igrači BSK-a i reprezentativci [[Sava Marinković]], [[Milorad Arsenijević]] i mnogi drugi.<ref name="zec" /> Dana 25. marta 1945. godine formira se tim sindikata metalaca FK Metalac i date su mu prostorije predratnog FK Jadran. Osnovano je i Fiskulturno društvo Metalac, sa svojih sedam sekcija — fudbalskom, rvačkom, košarkaškom, rukometnom, hokejaškom, biciklističkom i atletskom. Kasnije je ukinuta rvačka i hokejaška, a dosta nakon toga uključena teniska i šahovska sekcija. [[Josip Broz Tito]] je proglašen za počasnog predsednika kluba, koji je preko svog izaslanika prihvatio poziv i društvu u lično ime predao vredan novčani poklon.<ref name="zec" /><ref name="bukvar">{{cite book |last1=Миловановић |first1=Мирослав |title=Наш плави буквар |date=2011 |publisher=Клуб пријатеља ОФК Београда 1994. |location=Београд |isbn=978-86-914827-0-1}}</ref> OFK Beograd je do 1957. godina imao iste boje dresova kao predratni BSK (tamnoplavo - svetloplava kombinacija), imao dosta sličan grb i nosio njegovo ime - BSK (1950 — 1957) sve do promene u današnje ime. Iste godine kad je osnovan, Metalac postaje [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1945.|prvak Beograda]] (liga od 6 timova), a u odlučujućoj utakmici igrao je nerešeno sa [[FK Crvena zvezda|Crvenom zvezdom]], što je bilo dovoljno za prvo mesto. Metalac uzima redovno učešće u šampionatima nove države koje se igra od sezone [[Prva savezna liga Jugoslavije u fudbalu 1946/47.|1946/47]]. Od [[90-e|90-ih]] godina 20. veka [[OFK Beograd]] se poziva na tradiciju, godinu osnivanja, istoriju i titule BSK iako je BSK ugašen par meseci nakon osnivanja Metalca.<ref name="zec">{{cite book |last1=Zec |first1=Dejan |title=Početak izgradnje socijalističkog sporta u Srbiji 1944-1945. godine}}</ref><ref name="raki">{{cite web |title=Milan Raki Aranđelović - intervju |url=http://ofkbeograd.net/2/2018/09/20/milan-raki-aranđelović/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022 }}{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="cvetković">{{cite web |last1=Cvetković |first1=Ivan |title=Tumačenje osnivanja OFK Beograda |url=https://www.politika.rs/scc/clanak/190684/Vek-OFK-Beograda-prevara-veka |website=politika.rs |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Cela zbrka je nastala jer je visoki državni komunistički funkcioner [[Vladimir Dedijer]] iz čiste želje kao predratni navijač BSK-a pokušao da ga revitalizuje tako što je izvršio prvo fuziju Metalca i FD Beograda a potom dao ime BSK i promenio boje dresova. Zbrka je možda nastala i iz komunističke klime koja je bila tada kada su u nemogućnosti da nađu klub za sebe predratni igrači i funkcionera BSK-a se ustalili u Metalcu pokušavajući da revitalizuju uspomene (npr. Moša Marjanović ili Mikica Arsenijević) i sa oduševljenjem prihvatili Dedijerov potez.<ref>[http://www.politika.rs/rubrike/Sport/sportske-price/Vek-OFK-Beograda--prevara-veka.lt.html Prava istina o nastanku OFK-a Beograda]</ref> === BSK/OSD === Nakon što su se neki manji klubovi, poput Električne centrale i Beograda,<ref name="raki" /><ref name="cvetković" /> fuzionisali sa Metalcem, na vanrednoj skupštini kluba, [[22. jula]] [[1950]]. godine,<ref name="bukvar" /> doneta je odluka da se promeni ime kluba. Razlog tome je najviše bio taj da bi se otvorila vrata široj omladini, a ne samo predstavnicima metalske struke.<ref name="cvetković" /><ref name="bfs">{{cite book |title=Monografija 50 godina Beogradskog fudbalskog saveza |date=1973 |publisher=Fudbalski savez Beograda}}</ref>. Zahvaljujući Vladimiru Dedijeru, vraćeno je ime BSK,<ref>{{cite book |last1=Dedijer |first1=Vladimir |title=Radost i tuga fudbala |date=1981 |publisher=Mladost |location=Zagreb}}</ref> a mnogi su bili skeptici da li će vlast dopustiti da se to ime ponovo nosi. [[Vladimir Dedijer]] je na to rekao da je BSK „baš lepo ime“ i da ne vidi problem u tome, te je vraćeno ime BSK.<ref name="bukvar" /> Klub je po svemu podsećao na istoimeni klub od pre rata i tamnoplavo-svetloplava boja dresova se ne menja, a grb je sličan onom predratnom. [[Datoteka:Aleksandar Panić e Vojo Todorović 1953.jpg|thumb|right|275px|Aleksandar Panić i Vojo Todorović 1953.]] Pod tim imenom klub osvaja svoja prva dva trofeja u nacionalnom kupu i to [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1953.|1953]]. i [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1955.|1955]]. godine, kada je pobeđen splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]] u oba navrata rezultatom 2:0. Sezone 1954/55. klub je bio [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|vicešampion Jugoslavije]], sa 2 boda manje od Hajduka. U tom periodu i omladinci 1951. godine postaju prvaci Jugoslavije. Stanoje Jocić je bio prvi strelac prvenstva [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1952.|1952]], a [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]] deli prvo mesto u listi strelaca lige [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|sezone 1954/55]], kada je klub bio vicešampion. Zanimljivost je da je drugi tim BSK-a stigao do osmine finala [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1951.|kupa 1951. godine]], kada je prvi tim ispao u prvom kolu. Tih godina su se isticali i ostali upamćeni brojni igrači kao što su [[Dragiša Filipović]], [[Aleksandar Panić]], [[Sreten Davidović]], [[Lazar Tasić]], [[Zdravko Juričko]], [[Vasilije Šijaković]], [[Sava Antić]], [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]], [[Petar Radenković]], [[Tomislav Kaloperović]], [[Stanoje Jocić]], [[Živko Josić]] i drugi. === OFK === Klub je u drugoj polovini 1950-ih godina bio u teškoj finansijskoj krizi i pred bankrotom.<ref name="raki" /> U međuvremenu, u [[JSD Partizan|Partizanu]] su se sukobili generali i članovi [[UDBA]]-e, gde su generali odneli pobedu, a članovi UDBA-e, na čelu sa [[Životije Srba Savić|Srbom Savićem]], napustili klub.<ref name="raki" /> Ti članovi UDBA-e su prvo preuzeli nižerazrednu [[TSK Šumadija|TSK Šumadiju]], a potom prešli u BSK. Tako je došlo do fuzije BSK-a i TSK Šumadije, a predlog je bio da klub promeni ime u „BSK Šumadija”, što ipak nije prošlo jer je zvučalo nacionalistički.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /><ref name="miša">{{cite web |title=Колумна Мише Крстића |url=http://ofkbeograd.net/2/%d0%be%d1%84%d0%ba-%d0%b1%d0%b5%d0%be%d0%b3%d1%80%d0%b0%d0%b4/%d0%ba%d0%be%d0%bb%d1%83%d0%bc%d0%bd%d0%b0-%d0%bc%d0%b8%d1%88%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d1%81%d1%82%d0%b8%d1%9b%d0%b0/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Na kraju, klub je nazvan OFK Beograd (Omladinski fudbalski klub Beograd), kako je i predložio [[Mišo Pavićević]] na upravnom odboru. Osnivačka skupština održana je u sali [[Ustanova kulture „Vlada Divljan”|radničkog univerziteta „Braća Stamenković”]], [[26. novembar|26. novembra]] [[1957]]. godine.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /> Ime OFK Beograd je izabrano i da bi klub dobio svoj stadion — [[Omladinski stadion|Omladinski]], jer pre toga BSK nije imao svoj stadion, već je igrao uglavnom na tadašnjem stadionu [[FK Crvena zvezda|Crvene zvezde]], a potom i na [[Stadion Partizana|stadionu Partizana]] kada Zvezdin stadion nije ispunjavao uslove Prve lige.<ref name="miša" /> Boje kluba su promenjene u plavo-bele. === Najuspešniji period OFK-a === Odmah nakon promene imena, OFK Beograd je ispao u [[Druga savezna liga Jugoslavije u fudbalu|Drugu ligu]] sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1957/58.|1957/58.]] Odmah iduće sezone se vraća u Prvu ligu, a ubrzo nastaje najuspešniji period OFK Beograda, koji je trajao tokom [[1960-e|1960-ih]] do polovine [[1970-e|1970-ih]]. U tom periodu, zbog atraktivne igre igrači OFK-a dobijaju nadimak „romantičari”. Već [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1961/62.|1962.]] godine pobedom od 4:1 u finalu nad subotičkim [[FK Spartak Subotica|Spartakom]] osvojen je još jedan trofej kupa, sa 2 gola [[Sava Antić|Antića]] i po jedan [[Srđan Čebinac|Srđana Čebinca]] i [[Spasoje Samardžić|Samardžića]]. Naredne sezone, OFK je učestvovao u 2 evropska takmičenja: [[Intertoto kup]]u (koji tad nije bio pod okriljem [[UEFA]]) i [[Kup pobednika kupova u fudbalu|Kupu pobednika kupova]]. U Intertoto kupu te [[Intertoto kup 1962/63.|sezone]] je stigao do četvrtfinala, gde je pre toga bio prvi u grupi sa [[FK Bajern Minhen|Bajern Minhenom]], [[FK Fajenord|Fajenordom]] i [[FK Vičenca|Vičencom]]. U [[Kup pobednika kupova u fudbalu 1962/63.|Kupu pobednika kupova]] je stigao do polufinala takmičenja. Pre polufinala plavo-beli su eliminisali [[Istočna Nemačka|istočnonemački]] klub [[FK Halešer|Hemi Hale]], a zatim severnoirski [[FK Portadaun|Portadaun]] i u četvrtfinalu [[italija]]nski [[FK Napoli|Napoli]]. Nakon pobede 2:0 u [[Beograd]]u i poraza 3:1 u [[Napulj]]u, odigrana je majstorica u [[Marselj]]u, gde je OFK trijumfovao sa 3:1 i tako se plasirao u polufinale takmičenja. U polufinalu je igrao sa [[Engleska|engleskim]] [[FK Totenhem|Totenhemom]], koji je predvodio [[Džimi Grivs]] (koji je isključen na utakmici u Beogradu). OFK je izgubio u oba duela, u Beogradu 2:1 i u [[London]]u 3:1, ali je i pored poraza dobio priznanje od Totenhema za dobar otpor.<ref name="paja">{{cite web |title=INTERVJU, PAJA SAMARDŽIĆ: Kako su me Krcun i udbaši vodili u Zvezdu |url=https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |website=ekspres.net |access-date=2. 7. 2022 |archive-date=20. 12. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220091817/https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |url-status=unfit }}</ref> Sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] OFK je završio kao drugoplasirani u Prvoj ligi, sa 3 boda iza Crvene zvezde. Po mnogima je OFK-u oduzeta titula te sezone, kako ne se bi razbila tradicija uzimanja titule od strane „velike četvorke”.<ref name="raki" /><ref name="paja" /> Iste sezone OFK je igrao i u [[Kup sajamskih gradova 1963/64.|Kupu sajamskih gradova]], gde je ispao u prvom kolu od [[FK Juventus|Juventusa]]. Prvu utakmicu je dobio Juventus rezultatom 2:1, OFK je istim rezultatom pobedio u revanšu u Beogradu, pa se igrala majstorica. Za mesto odigravanja majstorice je izabran [[Trst]], gde je Juventus pobedio 1:0 i tako prošao dalje. Sezone 1965/66. je četvrti put osvojen [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1965/66.|Kup Jugoslavije]], pobedom u čuvenom finalu nad [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamom iz Zagreba]] rezultatom 6:2. Po dva gola su postigli članovi „tria S”: [[Josip Skoblar|Skoblar]], [[Spasoje Samardžić|Samardžić]] i [[Slobodan Santrač|Santrač]]. Zanimljivo je da je na toj utakmici Dinamo po mnogima bio bolji rival, ali je OFK-u „svaki šut ušao u gol”.<ref>{{cite journal |title=Sve je ušlo - sećanja 26. maj 1966. |journal=Sport |date=2006. |page=32}}</ref> [[Datoteka:Spelers van OFK-Belgrado op Schiphol, ivm Europacup I wedstrijd tegen Feyenoo, Bestanddeelnr 925-9692.jpg|mini|284x284piskel|[[Slobodan Santrač]], [[Ilija Petković]] i [[Dragoslav Stepanović]] pred utakmicu sa [[FK Fajenord|Fajenordom]] u [[Roterdam]]u.]] [[Datoteka:Tekma OFK Beograd - NK Maribor (2).jpg|thumb|right|300px|OFK Beograd protiv [[NK Maribor|NK Maribora]] 1968.: [[Bogdan Pirc|Pirc]] i [[Milan Arnejčič|Arnejčič]] u golu u posljednjim minutama utakmice. [[Herbert Vabič|Vabič]] intervenira ispred [[Slobodan Santrač|Santrača]].]] Nakon tog uspeha je nastupio kratak period slabijih rezultata zbog odlaska mnogih igrača, koji je prekinut dolaskom [[Miloš Milutinović|Miloša Milutinovića]], i nešto kasnije, [[Dragoslav Šekularac|Dragoslava Šekularca]], dva velika tadašnja fudbalska asa u poznijim igračkim godinama. U periodu kada su Milutinović i Šekularac činili tandem, Omladinski stadion je redovno popunjen.<ref name="miša" /><ref>{{cite web |last1=Остојић |first1=Александар |title=Успон и пад ОФК Београда |url=https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |website=maxbetsport.rs |access-date=5. 7. 2022 |archive-date=05. 07. 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220705232835/https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |url-status= }}</ref> [[Slobodan Santrač]] je bio prvi strelac prvenstva sezona [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1967/68.|1967/68]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1969/70.|1969/70]] (delio prvo mesto sa [[Dušan Bajević|Dušanom Bajevićem]] iz [[FK Velež|Veleža]]), [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]] (kada je sa 33 gola osvojio bronzanu kopačku Evrope) i [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] (delio prvo mesto sa [[Vojin Lazarević|Vojinom Lazarevićem]] iz Crvene zvezde). U prvenstvu je postigao 186 golova u dresu OFK Beograda, a ukupno 218 golova, što ga čini rekorderom po broju golova u Prvenstvu Jugoslavije (i Srbije). Prve polovine 1970-ih su donele novu generaciju plavo-belih, koju su, između ostalih, činili: [[Ilija Petković]], [[Dragoslav Stepanović]], [[Petar Borota]], [[Bogdan Turudija]] i drugi, a iz starije generacije ostali su [[Slobodan Santrač]] i [[Stojan Vukašinović]]. OFK u prvenstvu završava svaku sezonu u vrhu tabele, te 3 sezone zaredom igra u [[Kup UEFA|Kupu UEFA]]. Najdalje je stigao u sezoni [[Kup UEFA 1972/73.|1972/73]], drugoj sezoni u takmičenju po redu. OFK je u prvom kolu eliminisao [[FK Dukla Prag|Duklu iz Praga]], zatim je ponovo bio bolji od Fajenorda, koji je 2 godine pre toga postao [[Liga šampiona 1969/70.|šampion Evrope]], a sezonu nakon te i osvojio [[Kup UEFA 1973/74.|Kup UEFA]]. U trećem kolu je savladan [[FK Beroe|Beroe iz Stare Zagore]], a u četvrtfinalu je usledilo ispadanje od [[FK Tvente|Tventea]]. Iako je prvi meč kod kuće dobijen 3:2 u revanšu je OFK poražen 2:0. Zanimljivost je da je 1973. godine OFK osvojio prijateljski turnir Trofej grada [[Granada|Granade]], pobedom nad [[urugvaj]]skim [[FK Penjarol|Penjarolom]] u finalu 4:0. Takođe je zanimljivo da je pehar bio težak 92 kilograma, pa je zbog teškoća da se pehar unese u avion rastaven na delove i sklopljen u Beogradu.<ref name="bukvar" /> === Slabiji rezultati === U drugoj polovini 1970-ih su nastupili slabiji rezultati kluba, a po drugi put u istoriji klub je ispao u Drugu ligu sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1978/79.|1978/79]]. Klub se se iduće sezone odmah vratio u Prvu ligu, sledeći put je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1982/83.|1982/83]], a ponovo nakon brzog povratka je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|1985/86]], nakon čega je ostao u Drugoj ligi sve do raspada [[SFRJ]]. Zanimljivo je da je klub iste sezone došao do [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|polufinala Kupa Jugoslavije]], gde je ispao od [[FK Velež|Veleža]]. I pored slabijeg perioda, za klub su igrali talentovani igrači kao što su [[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]], [[Nebojša Vučićević]], [[Gordan Petrić]], koji je kao član OFK-a sa [[Fudbalska reprezentacija Jugoslavije do 20 godina|reprezentacijom]] bio [[Svetsko prvenstvo u fudbalu do 20 godina|svetski šampion u uzrastu do 20 godina]], i drugi. U sezoni 1990/91. OFK je stigao do polufinala Kupa, gde je ispao od Crvene zvezde, a [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1991/92.|naredne sezone]] klub je ušao u Prvu ligu. Te sezone nisu učestvovali klubovi iz [[SR Slovenija|Slovenije]] i [[SR Hrvatska|Hrvatske]], a klubovi iz [[SR Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], osim [[FK Borac Banja Luka|Borca iz Banja Luke]], su završili takmičenje ranije. OFK je, pod vođstvom legende kluba Ilije Petkovića, bio 4. na tabeli i izborio učešće u Kupu UEFA sledeće sezone, u kom nije učestvovao zbog sankcija. Ni 1990-e nisu dale izrazitog poboljšanja u rezultatima OFK-a. Pritom je i Prva liga SRJ bila organizovana na čudan način, bila je podeljena na Prvu A i Prvu B ligu, gde su klubovi nakon polusezona mogli da ispadaju i ulaze u Prvu B ligu, odnosno Prvu A ligu. OFK je u sezoni [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1993/94.|1993/94.]] na polusezoni izborio Prvu A ligu i u njoj, u drugoj polusezoni, završio 4. na tabeli. Ponovo zbog sankcija klub nije mogao da igra u evropskim takmičenjima. Ovakav sistem je potrajao do sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1997/98.|1997/98]], gde je Prva B liga bila drugi rang jugoslovenskog fudbala, a te sezone se OFK takmičio upravo u Prvoj B ligi. Nakon te sezone, klubovi su se takmičili u jedinstvenoj Prvoj ligi. === Povratak na fudbalsku scenu === Sezone 1997/98. OFK je igrao Prvu B ligu, tada drugi rang jugoslovenskog fudbala. Na čelo kluba dolazi [[Zvezdan Terzić]], koji je proveo 10 godina u klubu. OFK se odmah iste sezone vratio u Prvu ligu i postaje standardan prvoligaš, a sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2000/01.|2000/01.]] OFK je završio 5. na tabeli, a [[Petar Divić]] je bio najbolji strelac prvenstva sa 27 golova. [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2002/03.|Sezone 2002/03.]] OFK završava 3. u prvenstvu, nakon čega je izboreno mesto u Intertoto kupu. Time je OFK izborio mesto u nekom evropskom takmičenju posle 29 godina, a u Intertoto kupu je te godine ispao u drugom kolu od [[Češka republika|češkog]] [[FK Slovacko|Sinota]]. Naredne [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2003/04.|sezone]] OFK završava kao 4. na tabeli, te opet obezbeđuje učešće u Intertoto kupu. U Intertoto kupu stiže do polufinala takmičenja, gde ispada od [[FK Atletiko Madrid|Atletiko Madrida]]. Sezone [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2004/05.|2004/05.]] klub ponavlja uspeh u Prvoj ligi, a obezbeđuje mesto u kvalifikacijama za [[Kup UEFA 2005/06.|Kup UEFA]], gde ispada od [[FK Lokomotiva Plovdiv|Lokomotive Plovdiv]]. Godine [[2005]]. klub je oborio svjetski rekord kada je pristao prodati braniča [[Slobodan Rajković|Slobodana Rajkovića]] [[Chelsea F.C.|Chelseaju]] za 3,5 miliona funti (5,1 miliona eura), što je bila rekordna naknada za igrače ispod 18 godina starosti. Naredne sezone u [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|Kupu Srbije i Crne Gore]] dolazi do finala, gde nakon vođstva od 2:0 protiv Crvene zvezde, ipak nakon produžetaka gubi 4:2. Time su izborene kvalifikacije za [[Kup UEFA 2006/07.|Kup UEFA]], gde protiv [[FK Okser|Oksera]] nakon pobede u Beogradu 1:0, u revanšu je bilo 2:1 do 82. minuta, i onda je Okser postigao 3 gola i sa pobedom od 5:1 otišao dalje. Sezone [[Kup Srbije u fudbalu 2007/08.|2007/08.]] klub je došao do polufinala Kupa Srbije, gde je ispao od [[FK Zemun|Zemuna]], a naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2008/09.|sezone]] je klub u poslednjem kolu izborio opstanak u ligi. Već naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|sezone]] klub dolazi do trećeg mesta u [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|Superligi]] i do polufinala [[Kup Srbije u fudbalu 2009/10.|Kupa Srbije]], gde ispada od Crvene zvezde. Izborene su kvalifikacije za [[UEFA Liga Evrope 2010/11.|Ligu Evrope]], gde je nakon izbacivanja [[FK Torpedo Žodino|Torpedo Žodina]], klub ispao od [[FK Galatasaraj|Galatasaraja]]. Nakon prvog meča u [[Istanbul]]u, koji se nakon vođstva Galatasaraja od 2:0 završio 2:2, usledio je poraz u Beogradu od 5:1. Takođe, omladinci OFK Beograda su bili šampioni Srbije 2008. i 2009. godine.<ref>{{cite web |title=Osvajači Omladinske Lige |url=http://www.srpskistadioni.in.rs/omladinskaliga/istorija_omladinske_lige.html |website=srpskistadioni.in.rs |access-date=8. 7. 2022}}</ref> Klub je, pozivajući se na istoriju BSK-a, 2011. godine proslavio vek postojanja kluba.<ref>{{cite web |title=OFK Beograd proslavlja vek postojanja |url=https://sport.blic.rs/fudbal/domaci-fudbal/ofk-beograd-proslavlja-vek-postojanja/45jjfb5 |website=sport.blic.rs |accessdate=23. 6. 2019}}</ref> OFK je dve sezone zaredom došao do polufinala Kupa Srbije, [[Kup Srbije u fudbalu 2012/13.|2012/13.]] i [[Kup Srbije u fudbalu 2013/14.|2013/14.]] Prvi put je OFK, nakon izbacivanja Crvene zvezde u četvrtfinalu pobedom od 3:1 u gostima, ispao od [[FK Vojvodina|Vojvodine]], a drugi put od [[FK Jagodina|Jagodine]]. U ovom periodu, u kome se klub stabilizovao, su se istakli mnogi igrači: [[Petar Divić]], [[Ognjen Koroman]], [[Saša Stevanović (fudbaler)|Saša Stevanović]], [[Miljan Mrdaković]], [[Marko Baša]], [[Đorđe Jokić]], [[Duško Tošić]], [[Branislav Ivanović]], [[Aleksandar Kolarov]], [[Radiša Ilić]] i drugi. === Finansijska kriza i ispadanje u treći rang === U prvom kolu sezone [[Superliga Srbije u fudbalu 2015/16.|2015/16.]] OFK je, kao domaćin na stadionu Obilića, odigrao utakmicu protiv Crvene zvezde. Nakon vođstva od 2:0 posle prvog poluvremena, nakon preokreta OFK je izgubio 6:2. Zbog sumnje u regularnost ove utakmice, gde se sumnjalo i da je lično Zvezdan Terzić, tada kao direktor Crvene zvezde, ulazio u svlačionicu OFK-a, Više javno tužilaštvo u Beogradu je ispitavalo slučaj.<ref>{{cite web |title=Predaja romantičarima naređena u pauzi? |url=https://www.novosti.rs/vesti/sport.294.html:558709-Predaja-romanticarima-naredjena-u-pauzi |website=novosti.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/1984679/Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Zbog ovog slučaja su poljuljani odnosi i u upravi kluba,<ref>{{cite web |title=Član uprave proziva predsednika: OFK radi u dogovoru sa Terzićem! |url=https://www.kurir.rs/sport/fudbal/1871669/clan-uprave-proziva-predsednika-ofk-radi-u-dogovoru-sa-terzicem |website=kurir.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> a takođe su se i navijači bunili protiv uprave i bojkotovali utakmice.<ref>{{cite web |title=Navijači OFK Beograda: Nećemo da budemo filijala! |url=https://mondo.rs/Sport/Fudbal/a817393/Blue-Union-Uprava-napolje-nismo-filijala.html |website=mondo.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Nakon završetka istrage tužilaštvo je zaključilo da nema dokaza o nameštanju utakmice.<ref>{{cite web |title=Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/2190212/Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Na kraju sezone, OFK je nakon 19 godina ispao u drugi rang. Naredne [[Prva liga Srbije u fudbalu 2016/17.|sezone]], OFK je kao poslednjeplasirani tim ispao iz Prve lige Srbije (drugog ranga), sa samo 3 pobede u sezoni. Tako je klub, po prvi put u istoriji, igrao treći rang sezone [[Srpska liga Beograd 2017/18.|2017/18]]. Razlog drastičnog slabljenja rezultata i teške finansijske krize mnogi vide i u samom Zvezdanu Terziću, koji je u klubu bio u periodu 1997-2005 i 2012-2014.<ref>{{cite web |title=Iz vremena „romantike“ ostali samo dugovi |url=https://www.danas.rs/sport/iz-vremena-romantike-ostali-samo-dugovi/ |website=danas.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> U trećem rangu, tj. Srpskoj ligi Beograd, u prvoj sezoni osvojeno je 3. mesto, a sledeće [[Srpska liga Beograd 2018/19.|sezone]] 5. mesto. U sezoni 2018/19. godine na [[Stadion Čukaričkog|stadionu Čukaričkog]], OFK Beograd je pobedom nad [[FK Radnički Novi Beograd|Radničkim sa Novog Beograda]] osvojio Kup [[FSS]] na teritoriji [[Fudbalski savez Beograda|FSB]], ili skraćeno Kup Beograda. Nakon regularnog dela bilo je bez golova, ali romantičari su bili bolji nakon penala 4:2.<ref>{{cite web |title=Čista romantika: OFK Beograd osvojio Kup Beograda! |url=https://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |website=mozzartsport.com |accessdate=23. 6. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190703021324/http://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |archive-date=03. 07. 2019 |url-status=dead }}</ref> == Usjesi == {| class="wikitable" style="width:60%;" |- ! colspan="2" style="width:25%; background:#039;"|<span style="color: white">Takmičenje</span> ! style="width:5%; background:#039;"| <span style="color: white">Broj</span> ! style="width:30%; background:#039;"| <span style="color: white">Godina</span> |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"|<span style="color: white">'''Nacionalno prvenstvo - 5 ''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 2|'''[[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu|Prvenstvo Kraljevine Jugoslavije]]''' || '''Prvak''' || align=center|'''5''' || [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1931.|1930/31]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1933.|1932/33]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1935.|1934/35]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936.|1935/36]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1938/39.|1938/39]]. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 4 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1927.|1927]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1929.|1929]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1937/38.|1937/38]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1939/40.|1939/40]]. |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Nacionalni kup - 1''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 2|'''[[Kup Jugoslavije u fudbalu|Kup Kraljevine Jugoslavije]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''1''' || 1934. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup maršala Tita]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''4''' || 1953., 1955., 1961/62., 1965/66. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Ostala nacionalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Prvenstvo Beogradskog podsaveza u fudbalu|Prvenstvo Beogradskog podsaveza]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''6''' || [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1920.|1920]], [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1921.|1921]], 1926/27, 1928/29, 1929/30, 1933/34. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center|6|| 1922/23, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1927/28, 1931/32. |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Nezvanična prvenstva Srbije u fudbalu|Prvenstvo Srbije (1939—1944)]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''4''' || [[Srpska liga u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Srpska liga u fudbalu 1940/41.|1940/41]], [[Srpska liga u fudbalu 1942/43.|1942/43]], [[Srpska liga u fudbalu 1943/44.|1943/44.]] |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 1 || [[Srpska liga u fudbalu 1941/42.|1941/42.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Kontinentalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[Mitropa kup]]''' || Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|2|| 1939, 1940. |} ==Bivši poznati igrači== '''1911–1945 :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|Kraljevina Srbija}} K. Srbije (do 1918), {{flagicon|Kraljevina Jugoslavija}} Kraljevine SHS i K. Jugoslavije (1918–1945).}}<br> {{Div col|colwidth=24em}} * '''[[Predrag Antić]]''' * [[Milorad Arsenijević]] * {{flagicon|SFRJ}}{{flagicon|Francuska}} [[Ivan Bek]] * [[Radivoj Božić]] * [[Vojin Božović]] * [[Branislav Dimitrijević]] * [[Milorad Dragićević]] * [[Prvoslav Dragičević]] * [[Ernest Dubac]] * [[Ljubiša Đorđević]] * [[Franjo Glaser]] * [[Svetislav Glišović]] * [[Vlastimir Golubičić]] * [[Đura Horvatinović]] * [[Ivan Jazbinšek]] * '''[[Miodrag Jovanović (fudbaler rođen 1922)|Miodrag Jovanović]]''' * [[Bruno Knežević]] * [[Andreja Kojić]] * [[Gustav Lechner]] * [[Petar Manola]] * [[Blagoje Marjanović]] * [[Nikola Marjanović]] * [[Frane Matošić]] * [[Dušan Milošević]] * [[Milorad Mitrović (1908-1993)|Milorad Mitrović]] * [[Srđan Mrkušić]] * [[Joška Nikolić]] * [[Milorad Nikolić]] * [[Vlastimir Petković]] * {{flagicon|Slovačka|1938}} [[Ján Podhradský]] * [[Đorđe Popović]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Svetozar Popović]] * [[Branimir Porobić]] * [[Anton Puhar]] * [[Predrag Radovanović]] * [[Janko Rodin]] * [[Nikola Simić (fudbaler rođen 1897)|Nikola Simić]] * [[Kuzman Sotirović]] * [[Ivan Stevović]] * [[Đorđe Stoiljković]] * [[Dragan Stošić]] * [[Slavko Šurdonja]] * [[Aleksandar Tirnanić]] * [[Dragomir Tošić]] * [[Svetislav Valjarević]] * [[Dragoslav Virić]] * [[Đorđe Vujadinović]] * [[Dobrivoje Zečević]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Sándor Nemes]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Lajos Senfeld Tusko]] * {{flagicon|Kraljevina Italija}} [[Otmar Gazzari]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Rudolf Wetzer]] {{div col end}} '''Od 1945. do danas :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|SFR Jugoslavija}} SFR Jugoslavije (1945–1992), {{flagicon|SR Jugoslavija}} SR Jugoslavije, Srbije i Crne Gore (1992–2006), {{flagicon|Srbija}} Srbije (2006 – do danas).}} {{Div col|colwidth=15em}} * [[Nikola Aksentijević]] * [[Komnen Andrić]] * [[Sava Antić]] * [[Nemanja Antonov]] * {{flagicon|Uganda}} [[Khalid Aucho]] * [[Radojko Avramović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Daniel Avramovski]] * [[Stefan Babović]] * [[Miloš Bajalica]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Aleksandar Bajevski]] * [[Branko Baković]] * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Sreten Banović]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Marko Baša]]''' * [[Marko Batinica]] * {{flagicon|Ekvador}} [[Augusto Batioja]] * [[Slobodan Batričević]] * [[Nemanja Belaković]] * {{flagicon|Čile}} [[Mario Berrios]] * '''[[Petar Borota]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Božović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vojin Božović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Aleksandar Bratić]] * [[Predrag Brzaković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Zoran Bubalo]] * [[Zdravko Bukarica]] * {{flagicon|Australija}} [[Branko Buljević]] * [[Ognjen Čančarević]] * [[Aleksandar Čavrić]] * [[Srđan Čebinac]] * [[Nikola Cuckić]] * [[Stefan Čupić]] * '''[[Saša Ćurčić]]''' * [[Dušan Cvetković]] * [[Zoran Dakić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Nikola Damjanac]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Dario Damjanović]] * [[Sreten Davidović]] * [[Aleksa Denković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Filip Despotovski]] * [[Ljuba Dimić]] * [[Željko Dimitrov]] * '''[[Petar Divić]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ardian Đokaj]] * [[Nebojša Đorđević (fudbaler)|Nebojša Đorđević]] * [[Dejan Dražić]] * [[Nikša Đujić]] * [[Duško Đurišić]] * [[Borko Duronjić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Miodrag Džudović]] * {{flagicon|Kazahstan}} [[Nenad Erić]] * [[Miloš Filipović]] * [[Milan Gajić]] * [[Momčilo Gavrić (fudbaler)|Momčilo Gavrić]] * [[Damjan Gojkov]] * [[Petar Golubović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Petar Grbić]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Boban Grnčarov]] * [[Vanja Grubač]] * '''[[Dragan Gugleta]]''' * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Mustafa Hodžić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Faruk Hujdurović]] * [[Nikola Ignjatijević]] * [[Aleksandar Ignjovski]] * '''[[Radiša Ilić]]''' * '''[[Branislav Ivanović]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Milan Ivanović]] * [[Đorđe Ivelja]] * [[Stefan Janković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Petar Jelić]] * [[Aleksandar Ješić]] * [[Nenad Jestrović]] * [[Aleksandar Jevtić]] * '''[[Stanoje Jocić]]''' * [[Đorđe Jokić]] * [[Živko Josić]] * [[Ivica Jovanović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Jovović]] * [[Mirsad "Mirza" Kahrović|Mirsad Kahrović]] * '''[[Tomislav Kaloperović]]''' * [[Andrija Kaluđerović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Đorđe Kamber]] * {{flagicon|Latvija}} [[Oļegs Karavajevs]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mladen Kašćelan]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Kecojević]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Hristijan Kirovski]] * [[Dušan Kljajić]] * [[Srđa Knežević]] * [[Miloš Kolaković]] * '''[[Aleksandar Kolarov]]''' * [[Ognjen Koroman]] * [[Miloš Kostić]] * [[Slobodan Krčmarević]] * {{flagicon|Hrvatska}} [[Sergije Krešić]] * '''[[Blagomir Krivokuća]]''' * [[Srboljub Krivokuća]] * [[Bojan Krkić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Simo Krunić]] * [[Stevica Kuzmanovski]] * [[Branko Lazarević]] * {{flagicon|Brazil}} [[Leandro Netto de Macedo|Leandro Netto]] * [[Zlatko Liščević]] * '''[[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]]''' * [[Dušan Lukić]] * [[Milan Majstorović]] * [[Dragoljub Marić]] * [[Rodoljub Marjanović]] * [[Dragan Marković]] * '''[[Predrag Marković]]''' * [[Saša Marković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Bojan Markovski]] * [[Zoran Martinović]] * [[Filip Matović]] * [[Slobodan Mešanović]] * [[Mihalj Mesaroš]] * [[Dragan Mihajlović]] * [[Miloš Mijić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Mijušković]] * [[Nikola Mikić]] * '''[[Božidar Milenković]]''' * [[Nemanja Milić]] * [[Petar Milić]] * [[Stojan Milošev]] * [[Miroslav Milovanović]] * [[Milovan Milović]] * [[Luka Milunović]] * [[Milorad Milutinović]] * '''[[Miloš Milutinović]]''' * {{flagicon|Novi Zeland}} [[Adam Mitchell (footballer, born 1996|Adam Mitchell]] * {{flagicon|SAD}} [[Ilija Mitić]] * [[Krsto Mitrović]] * [[Miljan Mrdaković]] * [[Mitar Mrkela]] * [[Slavoljub Muslin]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Nikolić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mitar Novaković]] * [[Ajazdin Nuhi]] * {{flagicon|Kamerun}} [[Aboubakar Oumarou]] * [[Aleksandar Paločević]] * '''[[Aleksandar Panić]]''' * {{flagicon|Makedonija}} [[Angelko Panov]] * [[Marko Pavlovski]] * [[Aleksandar Pejović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milorad Peković]] * [[Dušan Petković (fudbaler rođen 1974)|Dušan Petković]] * '''[[Ilija Petković]]''' * [[Gordan Petrić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Saša Petrović]] * [[Mihajlo Pjanović]] * [[Bogdan Planić]] * [[Petar Puača]] * [[Dušan Purać]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milan Purović]] * '''[[Petar Radenković]]''' * [[Miodrag Radošević]] * [[Aleksandar Radovanović]] * [[Filip Rajevac]] * [[Slobodan Rajković]] * [[Đorđe Rakić]] * [[Darko Ramovš]] * [[Milan Rodić]] * [[Ivan Rogač]] * {{flagicon|Litvanija}} [[Kęstutis Ruzgys]] * '''[[Spasoje Samardžić]]''' * '''[[Slobodan Santrač]]''' * [[Bojan Šaranov]] * [[Milan Savić]] * '''[[Dragoslav Šekularac]]''' * [[Đorđe Serpak]] * '''[[Vasilije Šijaković]]''' * [[Aleksandar Simić (fudbaler)|Aleksandar Simić]] * [[Marko Simić]] * [[Uroš Sinđić]] * [[Marko Šiškov]] * {{flagicon|Hrvatska}} '''[[Josip Skoblar]]''' * [[Miljan Škrbić]] * {{flagicon|KIP}} [[Milenko Špoljarić]] * [[Dragoslav Sredojević]] * [[Dragan Stančić]] * [[Aleksandar Stanisavljević]] * [[Aleksandar Stanojević]] * [[Vladeta Starčević]] * '''[[Dragoslav Stepanović]]''' * [[Miodrag Stevanović]] * [[Saša Stevanović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Ostoja Stjepanović]] * [[Marinko Stojaković]] * [[Dane Stojanović]] * [[Milan Stojanović]] * {{flagicon|Azerbejdžan}} [[Branimir Subašić]] * [[Lazar Tasić]] * '''[[Zvezdan Terzić]]''' * [[Dragan Tomić]] * [[Predrag Tomić]] * '''[[Duško Tošić]]''' * [[Lazar Tripković]] * '''[[Bogdan Turudija]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Doug Utjesenovic]] * [[Zoran Vekić]] * [[Nebojša Veljković]] * {{flagicon|Malta}} [[Nenad Veselji]] * [[Vukašin Vraneš]] * '''[[Nebojša Vučićević]]''' * [[Nemanja Vučićević]] * [[Stojan Vukašinović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Vuković]] * {{flagicon|Brazil}} [[William Artur de Oliveira|William]] * [[Saša Zdjelar]] * '''[[Ninoslav Zec]]''' * [[Zoran Zekić]] * [[Goran Zelenović]] * [[Miloš Zlatković]] {{div col end}} == Trenutačni tȋm == {{updated|3. oktobra 2023.}}<ref>{{en}} {{cite web|title=PRVI TIM: SRPSKA LIGA "BEOGRAD" 2022/23 |url=https://ofkbeograd.co.rs/index.php?tip=players&show=all|accessdate=3. oktobra 2023}}</ref> {{Fs start}} {{Fs player|no=|nat=CG|pos=GK|name= Balša Popović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Aleksandar Đermanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Mateja Mrkela }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nenad Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Ognjen Mimović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Srđan Nikolić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nikola Vujadinović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Saša Marković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Tomislav Todorović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Admir Ademi }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Ognjen Ilić }} {{Fs mid}} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nemanja Ivanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Marko Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Knežević }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Jovan Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Luka Mićić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Filip Kasalica }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Andrija Kaluđerović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Nikola Milinović }} {{Fs player|no=|nat=BiH|pos=FW|name= Aleksandar Kahvić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Dejan Georgijević }} {{Fs end}} == Spoljašne veze == * [http://www.ofkbeograd.co.rs/ OFK Beograd] — ''Zvanična spletna stranica kluba'' * [http://www.ofkbeograd.net/ Nezvanična klupska prezentacija – klub prijatelja OFK Beograda] * [http://www.blueunionbelgrade.com Navijači OFK Beograda] == Beleške == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} {{Šablon:1.Jugoslavenska nogometna liga}} {{Meridijan Superliga}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Fudbalski klubovi u Srbiji]] [[Kategorija:Sportski klubovi u Beogradu]] 2m5b2cpshpohc6psfizsy5fsln251qj 41866023 41866022 2024-04-26T01:47:36Z Inokosni organ 160059 /* Usjesi */ wikitext text/x-wiki {{Sređivanje}} {{Nogometni klub | ime kluba = OFK Beograd | slika = [[Datoteka:OFK Belgrade Emblem.png|150px]] | puno ime = Omladinski fudbalski klub Beograd | nadimak = Romantičari | godina osnivanja = 1. septembra 1911. (kao BSK)<br/>25. marta 1945. (kao Metalac) | igralište = [[Omladinski stadion]], [[Karaburma]], [[Beograd]] | kapacitet stadiona = 19.100 | direktor = Balša Terzić (g. d.) | trener = [[Simo Krunić]]<ref>{{cite news|url=https://www.zurnal.rs/scc/clanak/145742/fudbal/ostale-lige/ofk-beograd-ima-novog-trenera|title=ОФК Београд има новог тренера|publisher=Спортски журнал|date=16. 1. 2023|accessdate=17. 1. 2023}}</ref> | liga = [[Prva liga Srbije (nogomet)|Prva liga Srbije]] | sezona = 2023./24. | plasman = 1. | trenutačna sezona = 2023./24. | igrači = | pattern_la1= | pattern_b1=_3whitestripes | pattern_ra1= | pattern_sh1=_white_stripes | pattern_so1=_whitetop | leftarm1=2447D5 | body1=2447D5 | rightarm1=2447D5 | shorts1=2447D5 | socks1=2447D5 | pattern_la2= | pattern_b2=_adidas_piping_gold | pattern_ra2= | pattern_so2= | leftarm2=000000 | body2=000000 | rightarm2=000000 | shorts2=000000 | socks2=000000| }} '''OFK Beograd''' je [[fudbal]]ski klub iz [[Beograd|Beograda]]. Trenutno nastupa u [[Prva liga Srbije (fudbal)|Prvoj ligi Srbije]]. Bio je dugogodišnji prvoligaš i osvajač [[Kup Jugoslavije u fudbalu|kupa SFRJ]]. == Historija kluba == OFK je beogradski fudbalski tim vezan za gradsku četvrt [[Karaburma]] ([[Opština Palilula (Beograd)|Palilula]]), igra na [[Omladinski stadion|Omladinskom Stadionu]] s kapacitetom od 20.000 gledatelja. Klub se smatra naslednik Beogradskog sportog kluba ('''''BSK''''') osnovanog [[1911]]. i koji je u [[1930-e|1930-im]] osvojio pet naslova prvaka Kraljevine Jugoslavije i jedan Kup Jugoslavije. Godine 1945. je preimenovan u ''Metalac'', da bi 1950. godine vratio ime BSK, a od godine 1957. do danas je poznat kao OFK Beograd. Najvažniji rezultati u historiji kupa su pet osvojenih titula prvaka [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] (1931, 1933, 1935, 1936, 1939) te četiri osvojena [[Kup maršala Tita|kupa SFRJ]] (1953, 1955, 1962, 1966). Godine 1963. je igrao u polufinalu [[UEFA Kup pobjednika kupova|Kupa pobednika kupova]] sa [[Tottenham Hotspur F.C.|Tottenhamom]]. === BSK === [[Datoteka:Bsk1927.jpg|thumb|left|300px|Sastav BSK-a iz 1927.]] Beogradski sportski klub ('''''BSK''''') koji je osnovan [[6. 7.|6. jula]] [[1911.]] godine, kada je održana je osnivačka skupština i izabrana uprava: predsednik Andre Jović, potpredsednici Danilo Stojanović i Jevrem Pantelić i sekretar Dušan Milošević. Prva pravila kluba potvrđena su [[1. 9.|1. septembra]] [[1911.]] Prvo BSK-ovo igralište na tadašnjem Trkalištu, mestu gde su danas tehnički fakulteti i hotel Metropol,{{efn|{{coor dms|44|48|24.6|N|20|28|22.9|E|type:landmark|display=inline}}.}} je uz zalaganje članova kluba uređeno i pripremljeno za utakmice. Prvu utakmicu BSK je odigrao 13. oktobra 1911. sa kragujevačkom Šumadijom i pobedio 8:1. Među prvim igračima bio je i Miloš Ekert koji je do tada igrao za [[Srpski mač]], on je predložio ime Beogradski sportski klub, a bio je i blagajnik kluba. Zbog gradnje tehničkih fakulteta klub je morao da napusti stadion na Trkalištu i da pređe na [[Topčidersko brdo]]. BSK je na tom mestu 1929. godine podigao moderan stadion sa tribinama za oko 30.000 gledalaca. U to vreme najveći gradski rival BSK je bila [[SK Jugoslavija]], koja je svoj stadion napravila nešto niže, tamo gde je danas [[Stadion Rajko Mitić|stadion Crvene zvezde]]. Najveći rivali u domaćem prvenstvu su pored FK Jugoslavije bili zagrebački klubovi [[1. HŠK Građanski|Građanski]], [[NK HAŠK Zagreb|HAŠK]], [[HŠK Concordia|Concordia]], te splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]]. Ovi klubovi su zajedno sa BSK–om bili svi prvaci države između 1923. i 1940. godine u periodu kada je odigrano 17 fudbalskih prvenstava u Kraljevini Jugoslaviji. BSK je u tom periodu osvojio pet titula. BSK je bio ravnopravan igrajući i uglavnom pobeđujući u prijateljskim utakmicama i najpoznatije evropske klubove. Klub je se ugasio tokom [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupacije Jugoslavije]]. Dvadesetog oktobra [[1944.]] Beograd je video Nemcima leđa. Dva meseca posle toga BSK se prvi put pominje u štampi – zakazao je klupsku konferenciju za 21. decembar radi izbora radnog odbora kluba. Već naredne godine dva najtrofejnija i najuspešnija fudbalska kluba sa početka 20. veka u Srbiji, BSK i SK Jugoslavija, odlukom novih komunističkih vlasti prestaju da postoje, a sa formiranjem kreću: FK Partizan i FK Crvena zvezda. === Metalac === Inicijativni odbor za osnivanje kluba ''''''Metalac''''' se sastao u februaru 1945. godine, a činili su ga [[Božidar Jeremić]] iz [[Industrija motora Rakovica|Industrije motora Rakovica]], [[Dušan Ćorković]], sekretar Centralne uprave sindikata metalaca, bivši igrači BSK-a i reprezentativci [[Sava Marinković]], [[Milorad Arsenijević]] i mnogi drugi.<ref name="zec" /> Dana 25. marta 1945. godine formira se tim sindikata metalaca FK Metalac i date su mu prostorije predratnog FK Jadran. Osnovano je i Fiskulturno društvo Metalac, sa svojih sedam sekcija — fudbalskom, rvačkom, košarkaškom, rukometnom, hokejaškom, biciklističkom i atletskom. Kasnije je ukinuta rvačka i hokejaška, a dosta nakon toga uključena teniska i šahovska sekcija. [[Josip Broz Tito]] je proglašen za počasnog predsednika kluba, koji je preko svog izaslanika prihvatio poziv i društvu u lično ime predao vredan novčani poklon.<ref name="zec" /><ref name="bukvar">{{cite book |last1=Миловановић |first1=Мирослав |title=Наш плави буквар |date=2011 |publisher=Клуб пријатеља ОФК Београда 1994. |location=Београд |isbn=978-86-914827-0-1}}</ref> OFK Beograd je do 1957. godina imao iste boje dresova kao predratni BSK (tamnoplavo - svetloplava kombinacija), imao dosta sličan grb i nosio njegovo ime - BSK (1950 — 1957) sve do promene u današnje ime. Iste godine kad je osnovan, Metalac postaje [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1945.|prvak Beograda]] (liga od 6 timova), a u odlučujućoj utakmici igrao je nerešeno sa [[FK Crvena zvezda|Crvenom zvezdom]], što je bilo dovoljno za prvo mesto. Metalac uzima redovno učešće u šampionatima nove države koje se igra od sezone [[Prva savezna liga Jugoslavije u fudbalu 1946/47.|1946/47]]. Od [[90-e|90-ih]] godina 20. veka [[OFK Beograd]] se poziva na tradiciju, godinu osnivanja, istoriju i titule BSK iako je BSK ugašen par meseci nakon osnivanja Metalca.<ref name="zec">{{cite book |last1=Zec |first1=Dejan |title=Početak izgradnje socijalističkog sporta u Srbiji 1944-1945. godine}}</ref><ref name="raki">{{cite web |title=Milan Raki Aranđelović - intervju |url=http://ofkbeograd.net/2/2018/09/20/milan-raki-aranđelović/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022 }}{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="cvetković">{{cite web |last1=Cvetković |first1=Ivan |title=Tumačenje osnivanja OFK Beograda |url=https://www.politika.rs/scc/clanak/190684/Vek-OFK-Beograda-prevara-veka |website=politika.rs |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Cela zbrka je nastala jer je visoki državni komunistički funkcioner [[Vladimir Dedijer]] iz čiste želje kao predratni navijač BSK-a pokušao da ga revitalizuje tako što je izvršio prvo fuziju Metalca i FD Beograda a potom dao ime BSK i promenio boje dresova. Zbrka je možda nastala i iz komunističke klime koja je bila tada kada su u nemogućnosti da nađu klub za sebe predratni igrači i funkcionera BSK-a se ustalili u Metalcu pokušavajući da revitalizuju uspomene (npr. Moša Marjanović ili Mikica Arsenijević) i sa oduševljenjem prihvatili Dedijerov potez.<ref>[http://www.politika.rs/rubrike/Sport/sportske-price/Vek-OFK-Beograda--prevara-veka.lt.html Prava istina o nastanku OFK-a Beograda]</ref> === BSK/OSD === Nakon što su se neki manji klubovi, poput Električne centrale i Beograda,<ref name="raki" /><ref name="cvetković" /> fuzionisali sa Metalcem, na vanrednoj skupštini kluba, [[22. jula]] [[1950]]. godine,<ref name="bukvar" /> doneta je odluka da se promeni ime kluba. Razlog tome je najviše bio taj da bi se otvorila vrata široj omladini, a ne samo predstavnicima metalske struke.<ref name="cvetković" /><ref name="bfs">{{cite book |title=Monografija 50 godina Beogradskog fudbalskog saveza |date=1973 |publisher=Fudbalski savez Beograda}}</ref>. Zahvaljujući Vladimiru Dedijeru, vraćeno je ime BSK,<ref>{{cite book |last1=Dedijer |first1=Vladimir |title=Radost i tuga fudbala |date=1981 |publisher=Mladost |location=Zagreb}}</ref> a mnogi su bili skeptici da li će vlast dopustiti da se to ime ponovo nosi. [[Vladimir Dedijer]] je na to rekao da je BSK „baš lepo ime“ i da ne vidi problem u tome, te je vraćeno ime BSK.<ref name="bukvar" /> Klub je po svemu podsećao na istoimeni klub od pre rata i tamnoplavo-svetloplava boja dresova se ne menja, a grb je sličan onom predratnom. [[Datoteka:Aleksandar Panić e Vojo Todorović 1953.jpg|thumb|right|275px|Aleksandar Panić i Vojo Todorović 1953.]] Pod tim imenom klub osvaja svoja prva dva trofeja u nacionalnom kupu i to [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1953.|1953]]. i [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1955.|1955]]. godine, kada je pobeđen splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]] u oba navrata rezultatom 2:0. Sezone 1954/55. klub je bio [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|vicešampion Jugoslavije]], sa 2 boda manje od Hajduka. U tom periodu i omladinci 1951. godine postaju prvaci Jugoslavije. Stanoje Jocić je bio prvi strelac prvenstva [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1952.|1952]], a [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]] deli prvo mesto u listi strelaca lige [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|sezone 1954/55]], kada je klub bio vicešampion. Zanimljivost je da je drugi tim BSK-a stigao do osmine finala [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1951.|kupa 1951. godine]], kada je prvi tim ispao u prvom kolu. Tih godina su se isticali i ostali upamćeni brojni igrači kao što su [[Dragiša Filipović]], [[Aleksandar Panić]], [[Sreten Davidović]], [[Lazar Tasić]], [[Zdravko Juričko]], [[Vasilije Šijaković]], [[Sava Antić]], [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]], [[Petar Radenković]], [[Tomislav Kaloperović]], [[Stanoje Jocić]], [[Živko Josić]] i drugi. === OFK === Klub je u drugoj polovini 1950-ih godina bio u teškoj finansijskoj krizi i pred bankrotom.<ref name="raki" /> U međuvremenu, u [[JSD Partizan|Partizanu]] su se sukobili generali i članovi [[UDBA]]-e, gde su generali odneli pobedu, a članovi UDBA-e, na čelu sa [[Životije Srba Savić|Srbom Savićem]], napustili klub.<ref name="raki" /> Ti članovi UDBA-e su prvo preuzeli nižerazrednu [[TSK Šumadija|TSK Šumadiju]], a potom prešli u BSK. Tako je došlo do fuzije BSK-a i TSK Šumadije, a predlog je bio da klub promeni ime u „BSK Šumadija”, što ipak nije prošlo jer je zvučalo nacionalistički.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /><ref name="miša">{{cite web |title=Колумна Мише Крстића |url=http://ofkbeograd.net/2/%d0%be%d1%84%d0%ba-%d0%b1%d0%b5%d0%be%d0%b3%d1%80%d0%b0%d0%b4/%d0%ba%d0%be%d0%bb%d1%83%d0%bc%d0%bd%d0%b0-%d0%bc%d0%b8%d1%88%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d1%81%d1%82%d0%b8%d1%9b%d0%b0/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Na kraju, klub je nazvan OFK Beograd (Omladinski fudbalski klub Beograd), kako je i predložio [[Mišo Pavićević]] na upravnom odboru. Osnivačka skupština održana je u sali [[Ustanova kulture „Vlada Divljan”|radničkog univerziteta „Braća Stamenković”]], [[26. novembar|26. novembra]] [[1957]]. godine.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /> Ime OFK Beograd je izabrano i da bi klub dobio svoj stadion — [[Omladinski stadion|Omladinski]], jer pre toga BSK nije imao svoj stadion, već je igrao uglavnom na tadašnjem stadionu [[FK Crvena zvezda|Crvene zvezde]], a potom i na [[Stadion Partizana|stadionu Partizana]] kada Zvezdin stadion nije ispunjavao uslove Prve lige.<ref name="miša" /> Boje kluba su promenjene u plavo-bele. === Najuspešniji period OFK-a === Odmah nakon promene imena, OFK Beograd je ispao u [[Druga savezna liga Jugoslavije u fudbalu|Drugu ligu]] sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1957/58.|1957/58.]] Odmah iduće sezone se vraća u Prvu ligu, a ubrzo nastaje najuspešniji period OFK Beograda, koji je trajao tokom [[1960-e|1960-ih]] do polovine [[1970-e|1970-ih]]. U tom periodu, zbog atraktivne igre igrači OFK-a dobijaju nadimak „romantičari”. Već [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1961/62.|1962.]] godine pobedom od 4:1 u finalu nad subotičkim [[FK Spartak Subotica|Spartakom]] osvojen je još jedan trofej kupa, sa 2 gola [[Sava Antić|Antića]] i po jedan [[Srđan Čebinac|Srđana Čebinca]] i [[Spasoje Samardžić|Samardžića]]. Naredne sezone, OFK je učestvovao u 2 evropska takmičenja: [[Intertoto kup]]u (koji tad nije bio pod okriljem [[UEFA]]) i [[Kup pobednika kupova u fudbalu|Kupu pobednika kupova]]. U Intertoto kupu te [[Intertoto kup 1962/63.|sezone]] je stigao do četvrtfinala, gde je pre toga bio prvi u grupi sa [[FK Bajern Minhen|Bajern Minhenom]], [[FK Fajenord|Fajenordom]] i [[FK Vičenca|Vičencom]]. U [[Kup pobednika kupova u fudbalu 1962/63.|Kupu pobednika kupova]] je stigao do polufinala takmičenja. Pre polufinala plavo-beli su eliminisali [[Istočna Nemačka|istočnonemački]] klub [[FK Halešer|Hemi Hale]], a zatim severnoirski [[FK Portadaun|Portadaun]] i u četvrtfinalu [[italija]]nski [[FK Napoli|Napoli]]. Nakon pobede 2:0 u [[Beograd]]u i poraza 3:1 u [[Napulj]]u, odigrana je majstorica u [[Marselj]]u, gde je OFK trijumfovao sa 3:1 i tako se plasirao u polufinale takmičenja. U polufinalu je igrao sa [[Engleska|engleskim]] [[FK Totenhem|Totenhemom]], koji je predvodio [[Džimi Grivs]] (koji je isključen na utakmici u Beogradu). OFK je izgubio u oba duela, u Beogradu 2:1 i u [[London]]u 3:1, ali je i pored poraza dobio priznanje od Totenhema za dobar otpor.<ref name="paja">{{cite web |title=INTERVJU, PAJA SAMARDŽIĆ: Kako su me Krcun i udbaši vodili u Zvezdu |url=https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |website=ekspres.net |access-date=2. 7. 2022 |archive-date=20. 12. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220091817/https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |url-status=unfit }}</ref> Sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] OFK je završio kao drugoplasirani u Prvoj ligi, sa 3 boda iza Crvene zvezde. Po mnogima je OFK-u oduzeta titula te sezone, kako ne se bi razbila tradicija uzimanja titule od strane „velike četvorke”.<ref name="raki" /><ref name="paja" /> Iste sezone OFK je igrao i u [[Kup sajamskih gradova 1963/64.|Kupu sajamskih gradova]], gde je ispao u prvom kolu od [[FK Juventus|Juventusa]]. Prvu utakmicu je dobio Juventus rezultatom 2:1, OFK je istim rezultatom pobedio u revanšu u Beogradu, pa se igrala majstorica. Za mesto odigravanja majstorice je izabran [[Trst]], gde je Juventus pobedio 1:0 i tako prošao dalje. Sezone 1965/66. je četvrti put osvojen [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1965/66.|Kup Jugoslavije]], pobedom u čuvenom finalu nad [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamom iz Zagreba]] rezultatom 6:2. Po dva gola su postigli članovi „tria S”: [[Josip Skoblar|Skoblar]], [[Spasoje Samardžić|Samardžić]] i [[Slobodan Santrač|Santrač]]. Zanimljivo je da je na toj utakmici Dinamo po mnogima bio bolji rival, ali je OFK-u „svaki šut ušao u gol”.<ref>{{cite journal |title=Sve je ušlo - sećanja 26. maj 1966. |journal=Sport |date=2006. |page=32}}</ref> [[Datoteka:Spelers van OFK-Belgrado op Schiphol, ivm Europacup I wedstrijd tegen Feyenoo, Bestanddeelnr 925-9692.jpg|mini|284x284piskel|[[Slobodan Santrač]], [[Ilija Petković]] i [[Dragoslav Stepanović]] pred utakmicu sa [[FK Fajenord|Fajenordom]] u [[Roterdam]]u.]] [[Datoteka:Tekma OFK Beograd - NK Maribor (2).jpg|thumb|right|300px|OFK Beograd protiv [[NK Maribor|NK Maribora]] 1968.: [[Bogdan Pirc|Pirc]] i [[Milan Arnejčič|Arnejčič]] u golu u posljednjim minutama utakmice. [[Herbert Vabič|Vabič]] intervenira ispred [[Slobodan Santrač|Santrača]].]] Nakon tog uspeha je nastupio kratak period slabijih rezultata zbog odlaska mnogih igrača, koji je prekinut dolaskom [[Miloš Milutinović|Miloša Milutinovića]], i nešto kasnije, [[Dragoslav Šekularac|Dragoslava Šekularca]], dva velika tadašnja fudbalska asa u poznijim igračkim godinama. U periodu kada su Milutinović i Šekularac činili tandem, Omladinski stadion je redovno popunjen.<ref name="miša" /><ref>{{cite web |last1=Остојић |first1=Александар |title=Успон и пад ОФК Београда |url=https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |website=maxbetsport.rs |access-date=5. 7. 2022 |archive-date=05. 07. 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220705232835/https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |url-status= }}</ref> [[Slobodan Santrač]] je bio prvi strelac prvenstva sezona [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1967/68.|1967/68]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1969/70.|1969/70]] (delio prvo mesto sa [[Dušan Bajević|Dušanom Bajevićem]] iz [[FK Velež|Veleža]]), [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]] (kada je sa 33 gola osvojio bronzanu kopačku Evrope) i [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] (delio prvo mesto sa [[Vojin Lazarević|Vojinom Lazarevićem]] iz Crvene zvezde). U prvenstvu je postigao 186 golova u dresu OFK Beograda, a ukupno 218 golova, što ga čini rekorderom po broju golova u Prvenstvu Jugoslavije (i Srbije). Prve polovine 1970-ih su donele novu generaciju plavo-belih, koju su, između ostalih, činili: [[Ilija Petković]], [[Dragoslav Stepanović]], [[Petar Borota]], [[Bogdan Turudija]] i drugi, a iz starije generacije ostali su [[Slobodan Santrač]] i [[Stojan Vukašinović]]. OFK u prvenstvu završava svaku sezonu u vrhu tabele, te 3 sezone zaredom igra u [[Kup UEFA|Kupu UEFA]]. Najdalje je stigao u sezoni [[Kup UEFA 1972/73.|1972/73]], drugoj sezoni u takmičenju po redu. OFK je u prvom kolu eliminisao [[FK Dukla Prag|Duklu iz Praga]], zatim je ponovo bio bolji od Fajenorda, koji je 2 godine pre toga postao [[Liga šampiona 1969/70.|šampion Evrope]], a sezonu nakon te i osvojio [[Kup UEFA 1973/74.|Kup UEFA]]. U trećem kolu je savladan [[FK Beroe|Beroe iz Stare Zagore]], a u četvrtfinalu je usledilo ispadanje od [[FK Tvente|Tventea]]. Iako je prvi meč kod kuće dobijen 3:2 u revanšu je OFK poražen 2:0. Zanimljivost je da je 1973. godine OFK osvojio prijateljski turnir Trofej grada [[Granada|Granade]], pobedom nad [[urugvaj]]skim [[FK Penjarol|Penjarolom]] u finalu 4:0. Takođe je zanimljivo da je pehar bio težak 92 kilograma, pa je zbog teškoća da se pehar unese u avion rastaven na delove i sklopljen u Beogradu.<ref name="bukvar" /> === Slabiji rezultati === U drugoj polovini 1970-ih su nastupili slabiji rezultati kluba, a po drugi put u istoriji klub je ispao u Drugu ligu sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1978/79.|1978/79]]. Klub se se iduće sezone odmah vratio u Prvu ligu, sledeći put je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1982/83.|1982/83]], a ponovo nakon brzog povratka je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|1985/86]], nakon čega je ostao u Drugoj ligi sve do raspada [[SFRJ]]. Zanimljivo je da je klub iste sezone došao do [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|polufinala Kupa Jugoslavije]], gde je ispao od [[FK Velež|Veleža]]. I pored slabijeg perioda, za klub su igrali talentovani igrači kao što su [[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]], [[Nebojša Vučićević]], [[Gordan Petrić]], koji je kao član OFK-a sa [[Fudbalska reprezentacija Jugoslavije do 20 godina|reprezentacijom]] bio [[Svetsko prvenstvo u fudbalu do 20 godina|svetski šampion u uzrastu do 20 godina]], i drugi. U sezoni 1990/91. OFK je stigao do polufinala Kupa, gde je ispao od Crvene zvezde, a [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1991/92.|naredne sezone]] klub je ušao u Prvu ligu. Te sezone nisu učestvovali klubovi iz [[SR Slovenija|Slovenije]] i [[SR Hrvatska|Hrvatske]], a klubovi iz [[SR Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], osim [[FK Borac Banja Luka|Borca iz Banja Luke]], su završili takmičenje ranije. OFK je, pod vođstvom legende kluba Ilije Petkovića, bio 4. na tabeli i izborio učešće u Kupu UEFA sledeće sezone, u kom nije učestvovao zbog sankcija. Ni 1990-e nisu dale izrazitog poboljšanja u rezultatima OFK-a. Pritom je i Prva liga SRJ bila organizovana na čudan način, bila je podeljena na Prvu A i Prvu B ligu, gde su klubovi nakon polusezona mogli da ispadaju i ulaze u Prvu B ligu, odnosno Prvu A ligu. OFK je u sezoni [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1993/94.|1993/94.]] na polusezoni izborio Prvu A ligu i u njoj, u drugoj polusezoni, završio 4. na tabeli. Ponovo zbog sankcija klub nije mogao da igra u evropskim takmičenjima. Ovakav sistem je potrajao do sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1997/98.|1997/98]], gde je Prva B liga bila drugi rang jugoslovenskog fudbala, a te sezone se OFK takmičio upravo u Prvoj B ligi. Nakon te sezone, klubovi su se takmičili u jedinstvenoj Prvoj ligi. === Povratak na fudbalsku scenu === Sezone 1997/98. OFK je igrao Prvu B ligu, tada drugi rang jugoslovenskog fudbala. Na čelo kluba dolazi [[Zvezdan Terzić]], koji je proveo 10 godina u klubu. OFK se odmah iste sezone vratio u Prvu ligu i postaje standardan prvoligaš, a sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2000/01.|2000/01.]] OFK je završio 5. na tabeli, a [[Petar Divić]] je bio najbolji strelac prvenstva sa 27 golova. [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2002/03.|Sezone 2002/03.]] OFK završava 3. u prvenstvu, nakon čega je izboreno mesto u Intertoto kupu. Time je OFK izborio mesto u nekom evropskom takmičenju posle 29 godina, a u Intertoto kupu je te godine ispao u drugom kolu od [[Češka republika|češkog]] [[FK Slovacko|Sinota]]. Naredne [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2003/04.|sezone]] OFK završava kao 4. na tabeli, te opet obezbeđuje učešće u Intertoto kupu. U Intertoto kupu stiže do polufinala takmičenja, gde ispada od [[FK Atletiko Madrid|Atletiko Madrida]]. Sezone [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2004/05.|2004/05.]] klub ponavlja uspeh u Prvoj ligi, a obezbeđuje mesto u kvalifikacijama za [[Kup UEFA 2005/06.|Kup UEFA]], gde ispada od [[FK Lokomotiva Plovdiv|Lokomotive Plovdiv]]. Godine [[2005]]. klub je oborio svjetski rekord kada je pristao prodati braniča [[Slobodan Rajković|Slobodana Rajkovića]] [[Chelsea F.C.|Chelseaju]] za 3,5 miliona funti (5,1 miliona eura), što je bila rekordna naknada za igrače ispod 18 godina starosti. Naredne sezone u [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|Kupu Srbije i Crne Gore]] dolazi do finala, gde nakon vođstva od 2:0 protiv Crvene zvezde, ipak nakon produžetaka gubi 4:2. Time su izborene kvalifikacije za [[Kup UEFA 2006/07.|Kup UEFA]], gde protiv [[FK Okser|Oksera]] nakon pobede u Beogradu 1:0, u revanšu je bilo 2:1 do 82. minuta, i onda je Okser postigao 3 gola i sa pobedom od 5:1 otišao dalje. Sezone [[Kup Srbije u fudbalu 2007/08.|2007/08.]] klub je došao do polufinala Kupa Srbije, gde je ispao od [[FK Zemun|Zemuna]], a naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2008/09.|sezone]] je klub u poslednjem kolu izborio opstanak u ligi. Već naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|sezone]] klub dolazi do trećeg mesta u [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|Superligi]] i do polufinala [[Kup Srbije u fudbalu 2009/10.|Kupa Srbije]], gde ispada od Crvene zvezde. Izborene su kvalifikacije za [[UEFA Liga Evrope 2010/11.|Ligu Evrope]], gde je nakon izbacivanja [[FK Torpedo Žodino|Torpedo Žodina]], klub ispao od [[FK Galatasaraj|Galatasaraja]]. Nakon prvog meča u [[Istanbul]]u, koji se nakon vođstva Galatasaraja od 2:0 završio 2:2, usledio je poraz u Beogradu od 5:1. Takođe, omladinci OFK Beograda su bili šampioni Srbije 2008. i 2009. godine.<ref>{{cite web |title=Osvajači Omladinske Lige |url=http://www.srpskistadioni.in.rs/omladinskaliga/istorija_omladinske_lige.html |website=srpskistadioni.in.rs |access-date=8. 7. 2022}}</ref> Klub je, pozivajući se na istoriju BSK-a, 2011. godine proslavio vek postojanja kluba.<ref>{{cite web |title=OFK Beograd proslavlja vek postojanja |url=https://sport.blic.rs/fudbal/domaci-fudbal/ofk-beograd-proslavlja-vek-postojanja/45jjfb5 |website=sport.blic.rs |accessdate=23. 6. 2019}}</ref> OFK je dve sezone zaredom došao do polufinala Kupa Srbije, [[Kup Srbije u fudbalu 2012/13.|2012/13.]] i [[Kup Srbije u fudbalu 2013/14.|2013/14.]] Prvi put je OFK, nakon izbacivanja Crvene zvezde u četvrtfinalu pobedom od 3:1 u gostima, ispao od [[FK Vojvodina|Vojvodine]], a drugi put od [[FK Jagodina|Jagodine]]. U ovom periodu, u kome se klub stabilizovao, su se istakli mnogi igrači: [[Petar Divić]], [[Ognjen Koroman]], [[Saša Stevanović (fudbaler)|Saša Stevanović]], [[Miljan Mrdaković]], [[Marko Baša]], [[Đorđe Jokić]], [[Duško Tošić]], [[Branislav Ivanović]], [[Aleksandar Kolarov]], [[Radiša Ilić]] i drugi. === Finansijska kriza i ispadanje u treći rang === U prvom kolu sezone [[Superliga Srbije u fudbalu 2015/16.|2015/16.]] OFK je, kao domaćin na stadionu Obilića, odigrao utakmicu protiv Crvene zvezde. Nakon vođstva od 2:0 posle prvog poluvremena, nakon preokreta OFK je izgubio 6:2. Zbog sumnje u regularnost ove utakmice, gde se sumnjalo i da je lično Zvezdan Terzić, tada kao direktor Crvene zvezde, ulazio u svlačionicu OFK-a, Više javno tužilaštvo u Beogradu je ispitavalo slučaj.<ref>{{cite web |title=Predaja romantičarima naređena u pauzi? |url=https://www.novosti.rs/vesti/sport.294.html:558709-Predaja-romanticarima-naredjena-u-pauzi |website=novosti.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/1984679/Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Zbog ovog slučaja su poljuljani odnosi i u upravi kluba,<ref>{{cite web |title=Član uprave proziva predsednika: OFK radi u dogovoru sa Terzićem! |url=https://www.kurir.rs/sport/fudbal/1871669/clan-uprave-proziva-predsednika-ofk-radi-u-dogovoru-sa-terzicem |website=kurir.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> a takođe su se i navijači bunili protiv uprave i bojkotovali utakmice.<ref>{{cite web |title=Navijači OFK Beograda: Nećemo da budemo filijala! |url=https://mondo.rs/Sport/Fudbal/a817393/Blue-Union-Uprava-napolje-nismo-filijala.html |website=mondo.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Nakon završetka istrage tužilaštvo je zaključilo da nema dokaza o nameštanju utakmice.<ref>{{cite web |title=Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/2190212/Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Na kraju sezone, OFK je nakon 19 godina ispao u drugi rang. Naredne [[Prva liga Srbije u fudbalu 2016/17.|sezone]], OFK je kao poslednjeplasirani tim ispao iz Prve lige Srbije (drugog ranga), sa samo 3 pobede u sezoni. Tako je klub, po prvi put u istoriji, igrao treći rang sezone [[Srpska liga Beograd 2017/18.|2017/18]]. Razlog drastičnog slabljenja rezultata i teške finansijske krize mnogi vide i u samom Zvezdanu Terziću, koji je u klubu bio u periodu 1997-2005 i 2012-2014.<ref>{{cite web |title=Iz vremena „romantike“ ostali samo dugovi |url=https://www.danas.rs/sport/iz-vremena-romantike-ostali-samo-dugovi/ |website=danas.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> U trećem rangu, tj. Srpskoj ligi Beograd, u prvoj sezoni osvojeno je 3. mesto, a sledeće [[Srpska liga Beograd 2018/19.|sezone]] 5. mesto. U sezoni 2018/19. godine na [[Stadion Čukaričkog|stadionu Čukaričkog]], OFK Beograd je pobedom nad [[FK Radnički Novi Beograd|Radničkim sa Novog Beograda]] osvojio Kup [[FSS]] na teritoriji [[Fudbalski savez Beograda|FSB]], ili skraćeno Kup Beograda. Nakon regularnog dela bilo je bez golova, ali romantičari su bili bolji nakon penala 4:2.<ref>{{cite web |title=Čista romantika: OFK Beograd osvojio Kup Beograda! |url=https://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |website=mozzartsport.com |accessdate=23. 6. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190703021324/http://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |archive-date=03. 07. 2019 |url-status=dead }}</ref> == Usjesi == {| class="wikitable" style="width:60%;" |- ! colspan="2" style="width:25%; background:#039;"|<span style="color: white">Takmičenje</span> ! style="width:5%; background:#039;"| <span style="color: white">Broj</span> ! style="width:30%; background:#039;"| <span style="color: white">Godina</span> |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"|<span style="color: white">'''Nacionalno prvenstvo - 5 ''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 3|<small>'''[[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu|Prvenstvo Kraljevine Jugoslavije]]'''</small> <br/><small>'''[[Prva savezna liga|Prva savezna liga SFR Jugoslavije]]'''</small> || '''Prvak''' || align=center|'''5''' || [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1931.|1930/31]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1933.|1932/33]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1935.|1934/35]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936.|1935/36]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1938/39.|1938/39]]. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 6 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1927.|1927]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1929.|1929]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1937/38.|1937/38]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|1954/55.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] |- style="background:#fff;" |Treći || align=center| 4 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1928.|1928]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936/37.|1936/37.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Nacionalni kup - 1''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 2|'''[[Kup Jugoslavije u fudbalu|Kup Kraljevine Jugoslavije]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''1''' || 1934. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup maršala Tita]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''4''' || 1953., 1955., 1961/62., 1965/66. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu|Kup Srbije i Crne Gore]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''0''' || – |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 1 || [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|2005/06.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Ostala nacionalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Prvenstvo Beogradskog podsaveza u fudbalu|Prvenstvo Beogradskog podsaveza]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''6''' || [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1920.|1920]], [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1921.|1921]], 1926/27, 1928/29, 1929/30, 1933/34. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center|6|| 1922/23, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1927/28, 1931/32. |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Nezvanična prvenstva Srbije u fudbalu|Prvenstvo Srbije (1939-1944)]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''4''' || [[Srpska liga u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Srpska liga u fudbalu 1940/41.|1940/41]], [[Srpska liga u fudbalu 1942/43.|1942/43]], [[Srpska liga u fudbalu 1943/44.|1943/44.]] |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 1 || [[Srpska liga u fudbalu 1941/42.|1941/42.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Kontinentalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[Mitropa kup]]'''<br /><small>Srednjoeuropski kup</small> || Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|2|| 1939, 1940. |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Kup pobjednika kupova|Kup pobjednika kupova]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Kup pobjednika kupova 1962/63.|1962/63.]] |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Intertoto kup|Intertoto kup]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Intertoto kup 2004.|2004.]] |} ==Bivši poznati igrači== '''1911–1945 :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|Kraljevina Srbija}} K. Srbije (do 1918), {{flagicon|Kraljevina Jugoslavija}} Kraljevine SHS i K. Jugoslavije (1918–1945).}}<br> {{Div col|colwidth=24em}} * '''[[Predrag Antić]]''' * [[Milorad Arsenijević]] * {{flagicon|SFRJ}}{{flagicon|Francuska}} [[Ivan Bek]] * [[Radivoj Božić]] * [[Vojin Božović]] * [[Branislav Dimitrijević]] * [[Milorad Dragićević]] * [[Prvoslav Dragičević]] * [[Ernest Dubac]] * [[Ljubiša Đorđević]] * [[Franjo Glaser]] * [[Svetislav Glišović]] * [[Vlastimir Golubičić]] * [[Đura Horvatinović]] * [[Ivan Jazbinšek]] * '''[[Miodrag Jovanović (fudbaler rođen 1922)|Miodrag Jovanović]]''' * [[Bruno Knežević]] * [[Andreja Kojić]] * [[Gustav Lechner]] * [[Petar Manola]] * [[Blagoje Marjanović]] * [[Nikola Marjanović]] * [[Frane Matošić]] * [[Dušan Milošević]] * [[Milorad Mitrović (1908-1993)|Milorad Mitrović]] * [[Srđan Mrkušić]] * [[Joška Nikolić]] * [[Milorad Nikolić]] * [[Vlastimir Petković]] * {{flagicon|Slovačka|1938}} [[Ján Podhradský]] * [[Đorđe Popović]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Svetozar Popović]] * [[Branimir Porobić]] * [[Anton Puhar]] * [[Predrag Radovanović]] * [[Janko Rodin]] * [[Nikola Simić (fudbaler rođen 1897)|Nikola Simić]] * [[Kuzman Sotirović]] * [[Ivan Stevović]] * [[Đorđe Stoiljković]] * [[Dragan Stošić]] * [[Slavko Šurdonja]] * [[Aleksandar Tirnanić]] * [[Dragomir Tošić]] * [[Svetislav Valjarević]] * [[Dragoslav Virić]] * [[Đorđe Vujadinović]] * [[Dobrivoje Zečević]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Sándor Nemes]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Lajos Senfeld Tusko]] * {{flagicon|Kraljevina Italija}} [[Otmar Gazzari]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Rudolf Wetzer]] {{div col end}} '''Od 1945. do danas :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|SFR Jugoslavija}} SFR Jugoslavije (1945–1992), {{flagicon|SR Jugoslavija}} SR Jugoslavije, Srbije i Crne Gore (1992–2006), {{flagicon|Srbija}} Srbije (2006 – do danas).}} {{Div col|colwidth=15em}} * [[Nikola Aksentijević]] * [[Komnen Andrić]] * [[Sava Antić]] * [[Nemanja Antonov]] * {{flagicon|Uganda}} [[Khalid Aucho]] * [[Radojko Avramović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Daniel Avramovski]] * [[Stefan Babović]] * [[Miloš Bajalica]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Aleksandar Bajevski]] * [[Branko Baković]] * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Sreten Banović]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Marko Baša]]''' * [[Marko Batinica]] * {{flagicon|Ekvador}} [[Augusto Batioja]] * [[Slobodan Batričević]] * [[Nemanja Belaković]] * {{flagicon|Čile}} [[Mario Berrios]] * '''[[Petar Borota]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Božović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vojin Božović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Aleksandar Bratić]] * [[Predrag Brzaković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Zoran Bubalo]] * [[Zdravko Bukarica]] * {{flagicon|Australija}} [[Branko Buljević]] * [[Ognjen Čančarević]] * [[Aleksandar Čavrić]] * [[Srđan Čebinac]] * [[Nikola Cuckić]] * [[Stefan Čupić]] * '''[[Saša Ćurčić]]''' * [[Dušan Cvetković]] * [[Zoran Dakić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Nikola Damjanac]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Dario Damjanović]] * [[Sreten Davidović]] * [[Aleksa Denković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Filip Despotovski]] * [[Ljuba Dimić]] * [[Željko Dimitrov]] * '''[[Petar Divić]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ardian Đokaj]] * [[Nebojša Đorđević (fudbaler)|Nebojša Đorđević]] * [[Dejan Dražić]] * [[Nikša Đujić]] * [[Duško Đurišić]] * [[Borko Duronjić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Miodrag Džudović]] * {{flagicon|Kazahstan}} [[Nenad Erić]] * [[Miloš Filipović]] * [[Milan Gajić]] * [[Momčilo Gavrić (fudbaler)|Momčilo Gavrić]] * [[Damjan Gojkov]] * [[Petar Golubović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Petar Grbić]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Boban Grnčarov]] * [[Vanja Grubač]] * '''[[Dragan Gugleta]]''' * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Mustafa Hodžić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Faruk Hujdurović]] * [[Nikola Ignjatijević]] * [[Aleksandar Ignjovski]] * '''[[Radiša Ilić]]''' * '''[[Branislav Ivanović]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Milan Ivanović]] * [[Đorđe Ivelja]] * [[Stefan Janković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Petar Jelić]] * [[Aleksandar Ješić]] * [[Nenad Jestrović]] * [[Aleksandar Jevtić]] * '''[[Stanoje Jocić]]''' * [[Đorđe Jokić]] * [[Živko Josić]] * [[Ivica Jovanović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Jovović]] * [[Mirsad "Mirza" Kahrović|Mirsad Kahrović]] * '''[[Tomislav Kaloperović]]''' * [[Andrija Kaluđerović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Đorđe Kamber]] * {{flagicon|Latvija}} [[Oļegs Karavajevs]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mladen Kašćelan]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Kecojević]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Hristijan Kirovski]] * [[Dušan Kljajić]] * [[Srđa Knežević]] * [[Miloš Kolaković]] * '''[[Aleksandar Kolarov]]''' * [[Ognjen Koroman]] * [[Miloš Kostić]] * [[Slobodan Krčmarević]] * {{flagicon|Hrvatska}} [[Sergije Krešić]] * '''[[Blagomir Krivokuća]]''' * [[Srboljub Krivokuća]] * [[Bojan Krkić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Simo Krunić]] * [[Stevica Kuzmanovski]] * [[Branko Lazarević]] * {{flagicon|Brazil}} [[Leandro Netto de Macedo|Leandro Netto]] * [[Zlatko Liščević]] * '''[[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]]''' * [[Dušan Lukić]] * [[Milan Majstorović]] * [[Dragoljub Marić]] * [[Rodoljub Marjanović]] * [[Dragan Marković]] * '''[[Predrag Marković]]''' * [[Saša Marković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Bojan Markovski]] * [[Zoran Martinović]] * [[Filip Matović]] * [[Slobodan Mešanović]] * [[Mihalj Mesaroš]] * [[Dragan Mihajlović]] * [[Miloš Mijić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Mijušković]] * [[Nikola Mikić]] * '''[[Božidar Milenković]]''' * [[Nemanja Milić]] * [[Petar Milić]] * [[Stojan Milošev]] * [[Miroslav Milovanović]] * [[Milovan Milović]] * [[Luka Milunović]] * [[Milorad Milutinović]] * '''[[Miloš Milutinović]]''' * {{flagicon|Novi Zeland}} [[Adam Mitchell (footballer, born 1996|Adam Mitchell]] * {{flagicon|SAD}} [[Ilija Mitić]] * [[Krsto Mitrović]] * [[Miljan Mrdaković]] * [[Mitar Mrkela]] * [[Slavoljub Muslin]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Nikolić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mitar Novaković]] * [[Ajazdin Nuhi]] * {{flagicon|Kamerun}} [[Aboubakar Oumarou]] * [[Aleksandar Paločević]] * '''[[Aleksandar Panić]]''' * {{flagicon|Makedonija}} [[Angelko Panov]] * [[Marko Pavlovski]] * [[Aleksandar Pejović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milorad Peković]] * [[Dušan Petković (fudbaler rođen 1974)|Dušan Petković]] * '''[[Ilija Petković]]''' * [[Gordan Petrić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Saša Petrović]] * [[Mihajlo Pjanović]] * [[Bogdan Planić]] * [[Petar Puača]] * [[Dušan Purać]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milan Purović]] * '''[[Petar Radenković]]''' * [[Miodrag Radošević]] * [[Aleksandar Radovanović]] * [[Filip Rajevac]] * [[Slobodan Rajković]] * [[Đorđe Rakić]] * [[Darko Ramovš]] * [[Milan Rodić]] * [[Ivan Rogač]] * {{flagicon|Litvanija}} [[Kęstutis Ruzgys]] * '''[[Spasoje Samardžić]]''' * '''[[Slobodan Santrač]]''' * [[Bojan Šaranov]] * [[Milan Savić]] * '''[[Dragoslav Šekularac]]''' * [[Đorđe Serpak]] * '''[[Vasilije Šijaković]]''' * [[Aleksandar Simić (fudbaler)|Aleksandar Simić]] * [[Marko Simić]] * [[Uroš Sinđić]] * [[Marko Šiškov]] * {{flagicon|Hrvatska}} '''[[Josip Skoblar]]''' * [[Miljan Škrbić]] * {{flagicon|KIP}} [[Milenko Špoljarić]] * [[Dragoslav Sredojević]] * [[Dragan Stančić]] * [[Aleksandar Stanisavljević]] * [[Aleksandar Stanojević]] * [[Vladeta Starčević]] * '''[[Dragoslav Stepanović]]''' * [[Miodrag Stevanović]] * [[Saša Stevanović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Ostoja Stjepanović]] * [[Marinko Stojaković]] * [[Dane Stojanović]] * [[Milan Stojanović]] * {{flagicon|Azerbejdžan}} [[Branimir Subašić]] * [[Lazar Tasić]] * '''[[Zvezdan Terzić]]''' * [[Dragan Tomić]] * [[Predrag Tomić]] * '''[[Duško Tošić]]''' * [[Lazar Tripković]] * '''[[Bogdan Turudija]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Doug Utjesenovic]] * [[Zoran Vekić]] * [[Nebojša Veljković]] * {{flagicon|Malta}} [[Nenad Veselji]] * [[Vukašin Vraneš]] * '''[[Nebojša Vučićević]]''' * [[Nemanja Vučićević]] * [[Stojan Vukašinović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Vuković]] * {{flagicon|Brazil}} [[William Artur de Oliveira|William]] * [[Saša Zdjelar]] * '''[[Ninoslav Zec]]''' * [[Zoran Zekić]] * [[Goran Zelenović]] * [[Miloš Zlatković]] {{div col end}} == Trenutačni tȋm == {{updated|3. oktobra 2023.}}<ref>{{en}} {{cite web|title=PRVI TIM: SRPSKA LIGA "BEOGRAD" 2022/23 |url=https://ofkbeograd.co.rs/index.php?tip=players&show=all|accessdate=3. oktobra 2023}}</ref> {{Fs start}} {{Fs player|no=|nat=CG|pos=GK|name= Balša Popović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Aleksandar Đermanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Mateja Mrkela }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nenad Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Ognjen Mimović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Srđan Nikolić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nikola Vujadinović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Saša Marković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Tomislav Todorović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Admir Ademi }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Ognjen Ilić }} {{Fs mid}} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nemanja Ivanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Marko Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Knežević }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Jovan Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Luka Mićić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Filip Kasalica }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Andrija Kaluđerović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Nikola Milinović }} {{Fs player|no=|nat=BiH|pos=FW|name= Aleksandar Kahvić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Dejan Georgijević }} {{Fs end}} == Spoljašne veze == * [http://www.ofkbeograd.co.rs/ OFK Beograd] — ''Zvanična spletna stranica kluba'' * [http://www.ofkbeograd.net/ Nezvanična klupska prezentacija – klub prijatelja OFK Beograda] * [http://www.blueunionbelgrade.com Navijači OFK Beograda] == Beleške == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} {{Šablon:1.Jugoslavenska nogometna liga}} {{Meridijan Superliga}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Fudbalski klubovi u Srbiji]] [[Kategorija:Sportski klubovi u Beogradu]] d0zpdqou0havw1jjn9qvqom05to3dip 41866024 41866023 2024-04-26T02:27:37Z Inokosni organ 160059 /* Povratak na fudbalsku scenu */ wikitext text/x-wiki {{Sređivanje}} {{Nogometni klub | ime kluba = OFK Beograd | slika = [[Datoteka:OFK Belgrade Emblem.png|150px]] | puno ime = Omladinski fudbalski klub Beograd | nadimak = Romantičari | godina osnivanja = 1. septembra 1911. (kao BSK)<br/>25. marta 1945. (kao Metalac) | igralište = [[Omladinski stadion]], [[Karaburma]], [[Beograd]] | kapacitet stadiona = 19.100 | direktor = Balša Terzić (g. d.) | trener = [[Simo Krunić]]<ref>{{cite news|url=https://www.zurnal.rs/scc/clanak/145742/fudbal/ostale-lige/ofk-beograd-ima-novog-trenera|title=ОФК Београд има новог тренера|publisher=Спортски журнал|date=16. 1. 2023|accessdate=17. 1. 2023}}</ref> | liga = [[Prva liga Srbije (nogomet)|Prva liga Srbije]] | sezona = 2023./24. | plasman = 1. | trenutačna sezona = 2023./24. | igrači = | pattern_la1= | pattern_b1=_3whitestripes | pattern_ra1= | pattern_sh1=_white_stripes | pattern_so1=_whitetop | leftarm1=2447D5 | body1=2447D5 | rightarm1=2447D5 | shorts1=2447D5 | socks1=2447D5 | pattern_la2= | pattern_b2=_adidas_piping_gold | pattern_ra2= | pattern_so2= | leftarm2=000000 | body2=000000 | rightarm2=000000 | shorts2=000000 | socks2=000000| }} '''OFK Beograd''' je [[fudbal]]ski klub iz [[Beograd|Beograda]]. Trenutno nastupa u [[Prva liga Srbije (fudbal)|Prvoj ligi Srbije]]. Bio je dugogodišnji prvoligaš i osvajač [[Kup Jugoslavije u fudbalu|kupa SFRJ]]. == Historija kluba == OFK je beogradski fudbalski tim vezan za gradsku četvrt [[Karaburma]] ([[Opština Palilula (Beograd)|Palilula]]), igra na [[Omladinski stadion|Omladinskom Stadionu]] s kapacitetom od 20.000 gledatelja. Klub se smatra naslednik Beogradskog sportog kluba ('''''BSK''''') osnovanog [[1911]]. i koji je u [[1930-e|1930-im]] osvojio pet naslova prvaka Kraljevine Jugoslavije i jedan Kup Jugoslavije. Godine 1945. je preimenovan u ''Metalac'', da bi 1950. godine vratio ime BSK, a od godine 1957. do danas je poznat kao OFK Beograd. Najvažniji rezultati u historiji kupa su pet osvojenih titula prvaka [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] (1931, 1933, 1935, 1936, 1939) te četiri osvojena [[Kup maršala Tita|kupa SFRJ]] (1953, 1955, 1962, 1966). Godine 1963. je igrao u polufinalu [[UEFA Kup pobjednika kupova|Kupa pobednika kupova]] sa [[Tottenham Hotspur F.C.|Tottenhamom]]. === BSK === [[Datoteka:Bsk1927.jpg|thumb|left|300px|Sastav BSK-a iz 1927.]] Beogradski sportski klub ('''''BSK''''') koji je osnovan [[6. 7.|6. jula]] [[1911.]] godine, kada je održana je osnivačka skupština i izabrana uprava: predsednik Andre Jović, potpredsednici Danilo Stojanović i Jevrem Pantelić i sekretar Dušan Milošević. Prva pravila kluba potvrđena su [[1. 9.|1. septembra]] [[1911.]] Prvo BSK-ovo igralište na tadašnjem Trkalištu, mestu gde su danas tehnički fakulteti i hotel Metropol,{{efn|{{coor dms|44|48|24.6|N|20|28|22.9|E|type:landmark|display=inline}}.}} je uz zalaganje članova kluba uređeno i pripremljeno za utakmice. Prvu utakmicu BSK je odigrao 13. oktobra 1911. sa kragujevačkom Šumadijom i pobedio 8:1. Među prvim igračima bio je i Miloš Ekert koji je do tada igrao za [[Srpski mač]], on je predložio ime Beogradski sportski klub, a bio je i blagajnik kluba. Zbog gradnje tehničkih fakulteta klub je morao da napusti stadion na Trkalištu i da pređe na [[Topčidersko brdo]]. BSK je na tom mestu 1929. godine podigao moderan stadion sa tribinama za oko 30.000 gledalaca. U to vreme najveći gradski rival BSK je bila [[SK Jugoslavija]], koja je svoj stadion napravila nešto niže, tamo gde je danas [[Stadion Rajko Mitić|stadion Crvene zvezde]]. Najveći rivali u domaćem prvenstvu su pored FK Jugoslavije bili zagrebački klubovi [[1. HŠK Građanski|Građanski]], [[NK HAŠK Zagreb|HAŠK]], [[HŠK Concordia|Concordia]], te splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]]. Ovi klubovi su zajedno sa BSK–om bili svi prvaci države između 1923. i 1940. godine u periodu kada je odigrano 17 fudbalskih prvenstava u Kraljevini Jugoslaviji. BSK je u tom periodu osvojio pet titula. BSK je bio ravnopravan igrajući i uglavnom pobeđujući u prijateljskim utakmicama i najpoznatije evropske klubove. Klub je se ugasio tokom [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupacije Jugoslavije]]. Dvadesetog oktobra [[1944.]] Beograd je video Nemcima leđa. Dva meseca posle toga BSK se prvi put pominje u štampi – zakazao je klupsku konferenciju za 21. decembar radi izbora radnog odbora kluba. Već naredne godine dva najtrofejnija i najuspešnija fudbalska kluba sa početka 20. veka u Srbiji, BSK i SK Jugoslavija, odlukom novih komunističkih vlasti prestaju da postoje, a sa formiranjem kreću: FK Partizan i FK Crvena zvezda. === Metalac === Inicijativni odbor za osnivanje kluba ''''''Metalac''''' se sastao u februaru 1945. godine, a činili su ga [[Božidar Jeremić]] iz [[Industrija motora Rakovica|Industrije motora Rakovica]], [[Dušan Ćorković]], sekretar Centralne uprave sindikata metalaca, bivši igrači BSK-a i reprezentativci [[Sava Marinković]], [[Milorad Arsenijević]] i mnogi drugi.<ref name="zec" /> Dana 25. marta 1945. godine formira se tim sindikata metalaca FK Metalac i date su mu prostorije predratnog FK Jadran. Osnovano je i Fiskulturno društvo Metalac, sa svojih sedam sekcija — fudbalskom, rvačkom, košarkaškom, rukometnom, hokejaškom, biciklističkom i atletskom. Kasnije je ukinuta rvačka i hokejaška, a dosta nakon toga uključena teniska i šahovska sekcija. [[Josip Broz Tito]] je proglašen za počasnog predsednika kluba, koji je preko svog izaslanika prihvatio poziv i društvu u lično ime predao vredan novčani poklon.<ref name="zec" /><ref name="bukvar">{{cite book |last1=Миловановић |first1=Мирослав |title=Наш плави буквар |date=2011 |publisher=Клуб пријатеља ОФК Београда 1994. |location=Београд |isbn=978-86-914827-0-1}}</ref> OFK Beograd je do 1957. godina imao iste boje dresova kao predratni BSK (tamnoplavo - svetloplava kombinacija), imao dosta sličan grb i nosio njegovo ime - BSK (1950 — 1957) sve do promene u današnje ime. Iste godine kad je osnovan, Metalac postaje [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1945.|prvak Beograda]] (liga od 6 timova), a u odlučujućoj utakmici igrao je nerešeno sa [[FK Crvena zvezda|Crvenom zvezdom]], što je bilo dovoljno za prvo mesto. Metalac uzima redovno učešće u šampionatima nove države koje se igra od sezone [[Prva savezna liga Jugoslavije u fudbalu 1946/47.|1946/47]]. Od [[90-e|90-ih]] godina 20. veka [[OFK Beograd]] se poziva na tradiciju, godinu osnivanja, istoriju i titule BSK iako je BSK ugašen par meseci nakon osnivanja Metalca.<ref name="zec">{{cite book |last1=Zec |first1=Dejan |title=Početak izgradnje socijalističkog sporta u Srbiji 1944-1945. godine}}</ref><ref name="raki">{{cite web |title=Milan Raki Aranđelović - intervju |url=http://ofkbeograd.net/2/2018/09/20/milan-raki-aranđelović/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022 }}{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="cvetković">{{cite web |last1=Cvetković |first1=Ivan |title=Tumačenje osnivanja OFK Beograda |url=https://www.politika.rs/scc/clanak/190684/Vek-OFK-Beograda-prevara-veka |website=politika.rs |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Cela zbrka je nastala jer je visoki državni komunistički funkcioner [[Vladimir Dedijer]] iz čiste želje kao predratni navijač BSK-a pokušao da ga revitalizuje tako što je izvršio prvo fuziju Metalca i FD Beograda a potom dao ime BSK i promenio boje dresova. Zbrka je možda nastala i iz komunističke klime koja je bila tada kada su u nemogućnosti da nađu klub za sebe predratni igrači i funkcionera BSK-a se ustalili u Metalcu pokušavajući da revitalizuju uspomene (npr. Moša Marjanović ili Mikica Arsenijević) i sa oduševljenjem prihvatili Dedijerov potez.<ref>[http://www.politika.rs/rubrike/Sport/sportske-price/Vek-OFK-Beograda--prevara-veka.lt.html Prava istina o nastanku OFK-a Beograda]</ref> === BSK/OSD === Nakon što su se neki manji klubovi, poput Električne centrale i Beograda,<ref name="raki" /><ref name="cvetković" /> fuzionisali sa Metalcem, na vanrednoj skupštini kluba, [[22. jula]] [[1950]]. godine,<ref name="bukvar" /> doneta je odluka da se promeni ime kluba. Razlog tome je najviše bio taj da bi se otvorila vrata široj omladini, a ne samo predstavnicima metalske struke.<ref name="cvetković" /><ref name="bfs">{{cite book |title=Monografija 50 godina Beogradskog fudbalskog saveza |date=1973 |publisher=Fudbalski savez Beograda}}</ref>. Zahvaljujući Vladimiru Dedijeru, vraćeno je ime BSK,<ref>{{cite book |last1=Dedijer |first1=Vladimir |title=Radost i tuga fudbala |date=1981 |publisher=Mladost |location=Zagreb}}</ref> a mnogi su bili skeptici da li će vlast dopustiti da se to ime ponovo nosi. [[Vladimir Dedijer]] je na to rekao da je BSK „baš lepo ime“ i da ne vidi problem u tome, te je vraćeno ime BSK.<ref name="bukvar" /> Klub je po svemu podsećao na istoimeni klub od pre rata i tamnoplavo-svetloplava boja dresova se ne menja, a grb je sličan onom predratnom. [[Datoteka:Aleksandar Panić e Vojo Todorović 1953.jpg|thumb|right|275px|Aleksandar Panić i Vojo Todorović 1953.]] Pod tim imenom klub osvaja svoja prva dva trofeja u nacionalnom kupu i to [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1953.|1953]]. i [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1955.|1955]]. godine, kada je pobeđen splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]] u oba navrata rezultatom 2:0. Sezone 1954/55. klub je bio [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|vicešampion Jugoslavije]], sa 2 boda manje od Hajduka. U tom periodu i omladinci 1951. godine postaju prvaci Jugoslavije. Stanoje Jocić je bio prvi strelac prvenstva [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1952.|1952]], a [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]] deli prvo mesto u listi strelaca lige [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|sezone 1954/55]], kada je klub bio vicešampion. Zanimljivost je da je drugi tim BSK-a stigao do osmine finala [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1951.|kupa 1951. godine]], kada je prvi tim ispao u prvom kolu. Tih godina su se isticali i ostali upamćeni brojni igrači kao što su [[Dragiša Filipović]], [[Aleksandar Panić]], [[Sreten Davidović]], [[Lazar Tasić]], [[Zdravko Juričko]], [[Vasilije Šijaković]], [[Sava Antić]], [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]], [[Petar Radenković]], [[Tomislav Kaloperović]], [[Stanoje Jocić]], [[Živko Josić]] i drugi. === OFK === Klub je u drugoj polovini 1950-ih godina bio u teškoj finansijskoj krizi i pred bankrotom.<ref name="raki" /> U međuvremenu, u [[JSD Partizan|Partizanu]] su se sukobili generali i članovi [[UDBA]]-e, gde su generali odneli pobedu, a članovi UDBA-e, na čelu sa [[Životije Srba Savić|Srbom Savićem]], napustili klub.<ref name="raki" /> Ti članovi UDBA-e su prvo preuzeli nižerazrednu [[TSK Šumadija|TSK Šumadiju]], a potom prešli u BSK. Tako je došlo do fuzije BSK-a i TSK Šumadije, a predlog je bio da klub promeni ime u „BSK Šumadija”, što ipak nije prošlo jer je zvučalo nacionalistički.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /><ref name="miša">{{cite web |title=Колумна Мише Крстића |url=http://ofkbeograd.net/2/%d0%be%d1%84%d0%ba-%d0%b1%d0%b5%d0%be%d0%b3%d1%80%d0%b0%d0%b4/%d0%ba%d0%be%d0%bb%d1%83%d0%bc%d0%bd%d0%b0-%d0%bc%d0%b8%d1%88%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d1%81%d1%82%d0%b8%d1%9b%d0%b0/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Na kraju, klub je nazvan OFK Beograd (Omladinski fudbalski klub Beograd), kako je i predložio [[Mišo Pavićević]] na upravnom odboru. Osnivačka skupština održana je u sali [[Ustanova kulture „Vlada Divljan”|radničkog univerziteta „Braća Stamenković”]], [[26. novembar|26. novembra]] [[1957]]. godine.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /> Ime OFK Beograd je izabrano i da bi klub dobio svoj stadion — [[Omladinski stadion|Omladinski]], jer pre toga BSK nije imao svoj stadion, već je igrao uglavnom na tadašnjem stadionu [[FK Crvena zvezda|Crvene zvezde]], a potom i na [[Stadion Partizana|stadionu Partizana]] kada Zvezdin stadion nije ispunjavao uslove Prve lige.<ref name="miša" /> Boje kluba su promenjene u plavo-bele. === Najuspešniji period OFK-a === Odmah nakon promene imena, OFK Beograd je ispao u [[Druga savezna liga Jugoslavije u fudbalu|Drugu ligu]] sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1957/58.|1957/58.]] Odmah iduće sezone se vraća u Prvu ligu, a ubrzo nastaje najuspešniji period OFK Beograda, koji je trajao tokom [[1960-e|1960-ih]] do polovine [[1970-e|1970-ih]]. U tom periodu, zbog atraktivne igre igrači OFK-a dobijaju nadimak „romantičari”. Već [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1961/62.|1962.]] godine pobedom od 4:1 u finalu nad subotičkim [[FK Spartak Subotica|Spartakom]] osvojen je još jedan trofej kupa, sa 2 gola [[Sava Antić|Antića]] i po jedan [[Srđan Čebinac|Srđana Čebinca]] i [[Spasoje Samardžić|Samardžića]]. Naredne sezone, OFK je učestvovao u 2 evropska takmičenja: [[Intertoto kup]]u (koji tad nije bio pod okriljem [[UEFA]]) i [[Kup pobednika kupova u fudbalu|Kupu pobednika kupova]]. U Intertoto kupu te [[Intertoto kup 1962/63.|sezone]] je stigao do četvrtfinala, gde je pre toga bio prvi u grupi sa [[FK Bajern Minhen|Bajern Minhenom]], [[FK Fajenord|Fajenordom]] i [[FK Vičenca|Vičencom]]. U [[Kup pobednika kupova u fudbalu 1962/63.|Kupu pobednika kupova]] je stigao do polufinala takmičenja. Pre polufinala plavo-beli su eliminisali [[Istočna Nemačka|istočnonemački]] klub [[FK Halešer|Hemi Hale]], a zatim severnoirski [[FK Portadaun|Portadaun]] i u četvrtfinalu [[italija]]nski [[FK Napoli|Napoli]]. Nakon pobede 2:0 u [[Beograd]]u i poraza 3:1 u [[Napulj]]u, odigrana je majstorica u [[Marselj]]u, gde je OFK trijumfovao sa 3:1 i tako se plasirao u polufinale takmičenja. U polufinalu je igrao sa [[Engleska|engleskim]] [[FK Totenhem|Totenhemom]], koji je predvodio [[Džimi Grivs]] (koji je isključen na utakmici u Beogradu). OFK je izgubio u oba duela, u Beogradu 2:1 i u [[London]]u 3:1, ali je i pored poraza dobio priznanje od Totenhema za dobar otpor.<ref name="paja">{{cite web |title=INTERVJU, PAJA SAMARDŽIĆ: Kako su me Krcun i udbaši vodili u Zvezdu |url=https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |website=ekspres.net |access-date=2. 7. 2022 |archive-date=20. 12. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220091817/https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |url-status=unfit }}</ref> Sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] OFK je završio kao drugoplasirani u Prvoj ligi, sa 3 boda iza Crvene zvezde. Po mnogima je OFK-u oduzeta titula te sezone, kako ne se bi razbila tradicija uzimanja titule od strane „velike četvorke”.<ref name="raki" /><ref name="paja" /> Iste sezone OFK je igrao i u [[Kup sajamskih gradova 1963/64.|Kupu sajamskih gradova]], gde je ispao u prvom kolu od [[FK Juventus|Juventusa]]. Prvu utakmicu je dobio Juventus rezultatom 2:1, OFK je istim rezultatom pobedio u revanšu u Beogradu, pa se igrala majstorica. Za mesto odigravanja majstorice je izabran [[Trst]], gde je Juventus pobedio 1:0 i tako prošao dalje. Sezone 1965/66. je četvrti put osvojen [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1965/66.|Kup Jugoslavije]], pobedom u čuvenom finalu nad [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamom iz Zagreba]] rezultatom 6:2. Po dva gola su postigli članovi „tria S”: [[Josip Skoblar|Skoblar]], [[Spasoje Samardžić|Samardžić]] i [[Slobodan Santrač|Santrač]]. Zanimljivo je da je na toj utakmici Dinamo po mnogima bio bolji rival, ali je OFK-u „svaki šut ušao u gol”.<ref>{{cite journal |title=Sve je ušlo - sećanja 26. maj 1966. |journal=Sport |date=2006. |page=32}}</ref> [[Datoteka:Spelers van OFK-Belgrado op Schiphol, ivm Europacup I wedstrijd tegen Feyenoo, Bestanddeelnr 925-9692.jpg|mini|284x284piskel|[[Slobodan Santrač]], [[Ilija Petković]] i [[Dragoslav Stepanović]] pred utakmicu sa [[FK Fajenord|Fajenordom]] u [[Roterdam]]u.]] [[Datoteka:Tekma OFK Beograd - NK Maribor (2).jpg|thumb|right|300px|OFK Beograd protiv [[NK Maribor|NK Maribora]] 1968.: [[Bogdan Pirc|Pirc]] i [[Milan Arnejčič|Arnejčič]] u golu u posljednjim minutama utakmice. [[Herbert Vabič|Vabič]] intervenira ispred [[Slobodan Santrač|Santrača]].]] Nakon tog uspeha je nastupio kratak period slabijih rezultata zbog odlaska mnogih igrača, koji je prekinut dolaskom [[Miloš Milutinović|Miloša Milutinovića]], i nešto kasnije, [[Dragoslav Šekularac|Dragoslava Šekularca]], dva velika tadašnja fudbalska asa u poznijim igračkim godinama. U periodu kada su Milutinović i Šekularac činili tandem, Omladinski stadion je redovno popunjen.<ref name="miša" /><ref>{{cite web |last1=Остојић |first1=Александар |title=Успон и пад ОФК Београда |url=https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |website=maxbetsport.rs |access-date=5. 7. 2022 |archive-date=05. 07. 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220705232835/https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |url-status= }}</ref> [[Slobodan Santrač]] je bio prvi strelac prvenstva sezona [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1967/68.|1967/68]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1969/70.|1969/70]] (delio prvo mesto sa [[Dušan Bajević|Dušanom Bajevićem]] iz [[FK Velež|Veleža]]), [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]] (kada je sa 33 gola osvojio bronzanu kopačku Evrope) i [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] (delio prvo mesto sa [[Vojin Lazarević|Vojinom Lazarevićem]] iz Crvene zvezde). U prvenstvu je postigao 186 golova u dresu OFK Beograda, a ukupno 218 golova, što ga čini rekorderom po broju golova u Prvenstvu Jugoslavije (i Srbije). Prve polovine 1970-ih su donele novu generaciju plavo-belih, koju su, između ostalih, činili: [[Ilija Petković]], [[Dragoslav Stepanović]], [[Petar Borota]], [[Bogdan Turudija]] i drugi, a iz starije generacije ostali su [[Slobodan Santrač]] i [[Stojan Vukašinović]]. OFK u prvenstvu završava svaku sezonu u vrhu tabele, te 3 sezone zaredom igra u [[Kup UEFA|Kupu UEFA]]. Najdalje je stigao u sezoni [[Kup UEFA 1972/73.|1972/73]], drugoj sezoni u takmičenju po redu. OFK je u prvom kolu eliminisao [[FK Dukla Prag|Duklu iz Praga]], zatim je ponovo bio bolji od Fajenorda, koji je 2 godine pre toga postao [[Liga šampiona 1969/70.|šampion Evrope]], a sezonu nakon te i osvojio [[Kup UEFA 1973/74.|Kup UEFA]]. U trećem kolu je savladan [[FK Beroe|Beroe iz Stare Zagore]], a u četvrtfinalu je usledilo ispadanje od [[FK Tvente|Tventea]]. Iako je prvi meč kod kuće dobijen 3:2 u revanšu je OFK poražen 2:0. Zanimljivost je da je 1973. godine OFK osvojio prijateljski turnir Trofej grada [[Granada|Granade]], pobedom nad [[urugvaj]]skim [[FK Penjarol|Penjarolom]] u finalu 4:0. Takođe je zanimljivo da je pehar bio težak 92 kilograma, pa je zbog teškoća da se pehar unese u avion rastaven na delove i sklopljen u Beogradu.<ref name="bukvar" /> === Slabiji rezultati === U drugoj polovini 1970-ih su nastupili slabiji rezultati kluba, a po drugi put u istoriji klub je ispao u Drugu ligu sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1978/79.|1978/79]]. Klub se se iduće sezone odmah vratio u Prvu ligu, sledeći put je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1982/83.|1982/83]], a ponovo nakon brzog povratka je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|1985/86]], nakon čega je ostao u Drugoj ligi sve do raspada [[SFRJ]]. Zanimljivo je da je klub iste sezone došao do [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|polufinala Kupa Jugoslavije]], gde je ispao od [[FK Velež|Veleža]]. I pored slabijeg perioda, za klub su igrali talentovani igrači kao što su [[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]], [[Nebojša Vučićević]], [[Gordan Petrić]], koji je kao član OFK-a sa [[Fudbalska reprezentacija Jugoslavije do 20 godina|reprezentacijom]] bio [[Svetsko prvenstvo u fudbalu do 20 godina|svetski šampion u uzrastu do 20 godina]], i drugi. U sezoni 1990/91. OFK je stigao do polufinala Kupa, gde je ispao od Crvene zvezde, a [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1991/92.|naredne sezone]] klub je ušao u Prvu ligu. Te sezone nisu učestvovali klubovi iz [[SR Slovenija|Slovenije]] i [[SR Hrvatska|Hrvatske]], a klubovi iz [[SR Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], osim [[FK Borac Banja Luka|Borca iz Banja Luke]], su završili takmičenje ranije. OFK je, pod vođstvom legende kluba Ilije Petkovića, bio 4. na tabeli i izborio učešće u Kupu UEFA sledeće sezone, u kom nije učestvovao zbog sankcija. Ni 1990-e nisu dale izrazitog poboljšanja u rezultatima OFK-a. Pritom je i Prva liga SRJ bila organizovana na čudan način, bila je podeljena na Prvu A i Prvu B ligu, gde su klubovi nakon polusezona mogli da ispadaju i ulaze u Prvu B ligu, odnosno Prvu A ligu. OFK je u sezoni [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1993/94.|1993/94.]] na polusezoni izborio Prvu A ligu i u njoj, u drugoj polusezoni, završio 4. na tabeli. Ponovo zbog sankcija klub nije mogao da igra u evropskim takmičenjima. Ovakav sistem je potrajao do sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1997/98.|1997/98]], gde je Prva B liga bila drugi rang jugoslovenskog fudbala, a te sezone se OFK takmičio upravo u Prvoj B ligi. Nakon te sezone, klubovi su se takmičili u jedinstvenoj Prvoj ligi. === Povratak na fudbalsku scenu === Sezone 1997/98. OFK je igrao Prvu B ligu, tada drugi rang jugoslovenskog fudbala. Na čelo kluba dolazi [[Zvezdan Terzić]], koji je proveo 10 godina u klubu. OFK se odmah iste sezone vratio u Prvu ligu i postaje standardan prvoligaš, a sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2000/01.|2000/01.]] OFK je završio 5. na tabeli, a [[Petar Divić]] je bio najbolji strelac prvenstva sa 27 golova. [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2002/03.|Sezone 2002/03.]] OFK završava 3. u prvenstvu, nakon čega je izboreno mesto u Intertoto kupu. Time je OFK izborio mesto u nekom evropskom takmičenju posle 29 godina, a u Intertoto kupu je te godine ispao u drugom kolu od [[Češka republika|češkog]] [[FK Slovacko|Sinota]]. Naredne [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2003/04.|sezone]] OFK završava kao 4. na tabeli, te opet obezbeđuje učešće u Intertoto kupu. U Intertoto kupu stiže do polufinala takmičenja, gde ispada od [[FK Atletiko Madrid|Atletiko Madrida]]. Sezone [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2004/05.|2004/05.]] klub ponavlja uspeh u Prvoj ligi, a obezbeđuje mesto u kvalifikacijama za [[Kup UEFA 2005/06.|Kup UEFA]], gde ispada od [[FK Lokomotiva Plovdiv|Lokomotive Plovdiv]]. Godine [[2005]]. klub je oborio svjetski rekord kada je pristao prodati braniča [[Slobodan Rajković|Slobodana Rajkovića]] [[Chelsea F.C.|Chelseaju]] za 3,5 miliona funti (5,1 miliona eura), što je bila rekordna naknada za igrače ispod 18 godina starosti. [[Datoteka:Duško Tošić - SV Werder Bremen (1).jpg|thumb|right|125px|[[Duško Tošić]]]] Naredne sezone u [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|Kupu Srbije i Crne Gore]] dolazi do finala, gde nakon vođstva od 2:0 protiv Crvene zvezde, ipak nakon produžetaka gubi 4:2. Time su izborene kvalifikacije za [[Kup UEFA 2006/07.|Kup UEFA]], gde protiv [[FK Okser|Oksera]] nakon pobede u Beogradu 1:0, u revanšu je bilo 2:1 do 82. minuta, i onda je Okser postigao 3 gola i sa pobedom od 5:1 otišao dalje. Sezone [[Kup Srbije u fudbalu 2007/08.|2007/08.]] klub je došao do polufinala Kupa Srbije, gde je ispao od [[FK Zemun|Zemuna]], a naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2008/09.|sezone]] je klub u poslednjem kolu izborio opstanak u ligi. Već naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|sezone]] klub dolazi do trećeg mesta u [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|Superligi]] i do polufinala [[Kup Srbije u fudbalu 2009/10.|Kupa Srbije]], gde ispada od Crvene zvezde. Izborene su kvalifikacije za [[UEFA Liga Evrope 2010/11.|Ligu Evrope]], gde je nakon izbacivanja [[FK Torpedo Žodino|Torpedo Žodina]], klub ispao od [[FK Galatasaraj|Galatasaraja]]. Nakon prvog meča u [[Istanbul]]u, koji se nakon vođstva Galatasaraja od 2:0 završio 2:2, usledio je poraz u Beogradu od 5:1. Takođe, omladinci OFK Beograda su bili šampioni Srbije 2008. i 2009. godine.<ref>{{cite web |title=Osvajači Omladinske Lige |url=http://www.srpskistadioni.in.rs/omladinskaliga/istorija_omladinske_lige.html |website=srpskistadioni.in.rs |access-date=8. 7. 2022}}</ref> Klub je, pozivajući se na istoriju BSK-a, 2011. godine proslavio vek postojanja kluba.<ref>{{cite web |title=OFK Beograd proslavlja vek postojanja |url=https://sport.blic.rs/fudbal/domaci-fudbal/ofk-beograd-proslavlja-vek-postojanja/45jjfb5 |website=sport.blic.rs |accessdate=23. 6. 2019}}</ref> OFK je dve sezone zaredom došao do polufinala Kupa Srbije, [[Kup Srbije u fudbalu 2012/13.|2012/13.]] i [[Kup Srbije u fudbalu 2013/14.|2013/14.]] Prvi put je OFK, nakon izbacivanja Crvene zvezde u četvrtfinalu pobedom od 3:1 u gostima, ispao od [[FK Vojvodina|Vojvodine]], a drugi put od [[FK Jagodina|Jagodine]]. U ovom periodu, u kome se klub stabilizovao, su se istakli mnogi igrači: [[Petar Divić]], [[Ognjen Koroman]], [[Saša Stevanović (fudbaler)|Saša Stevanović]], [[Miljan Mrdaković]], [[Marko Baša]], [[Đorđe Jokić]], [[Duško Tošić]], [[Branislav Ivanović]], [[Aleksandar Kolarov]], [[Radiša Ilić]] i drugi. === Finansijska kriza i ispadanje u treći rang === U prvom kolu sezone [[Superliga Srbije u fudbalu 2015/16.|2015/16.]] OFK je, kao domaćin na stadionu Obilića, odigrao utakmicu protiv Crvene zvezde. Nakon vođstva od 2:0 posle prvog poluvremena, nakon preokreta OFK je izgubio 6:2. Zbog sumnje u regularnost ove utakmice, gde se sumnjalo i da je lično Zvezdan Terzić, tada kao direktor Crvene zvezde, ulazio u svlačionicu OFK-a, Više javno tužilaštvo u Beogradu je ispitavalo slučaj.<ref>{{cite web |title=Predaja romantičarima naređena u pauzi? |url=https://www.novosti.rs/vesti/sport.294.html:558709-Predaja-romanticarima-naredjena-u-pauzi |website=novosti.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/1984679/Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Zbog ovog slučaja su poljuljani odnosi i u upravi kluba,<ref>{{cite web |title=Član uprave proziva predsednika: OFK radi u dogovoru sa Terzićem! |url=https://www.kurir.rs/sport/fudbal/1871669/clan-uprave-proziva-predsednika-ofk-radi-u-dogovoru-sa-terzicem |website=kurir.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> a takođe su se i navijači bunili protiv uprave i bojkotovali utakmice.<ref>{{cite web |title=Navijači OFK Beograda: Nećemo da budemo filijala! |url=https://mondo.rs/Sport/Fudbal/a817393/Blue-Union-Uprava-napolje-nismo-filijala.html |website=mondo.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Nakon završetka istrage tužilaštvo je zaključilo da nema dokaza o nameštanju utakmice.<ref>{{cite web |title=Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/2190212/Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Na kraju sezone, OFK je nakon 19 godina ispao u drugi rang. Naredne [[Prva liga Srbije u fudbalu 2016/17.|sezone]], OFK je kao poslednjeplasirani tim ispao iz Prve lige Srbije (drugog ranga), sa samo 3 pobede u sezoni. Tako je klub, po prvi put u istoriji, igrao treći rang sezone [[Srpska liga Beograd 2017/18.|2017/18]]. Razlog drastičnog slabljenja rezultata i teške finansijske krize mnogi vide i u samom Zvezdanu Terziću, koji je u klubu bio u periodu 1997-2005 i 2012-2014.<ref>{{cite web |title=Iz vremena „romantike“ ostali samo dugovi |url=https://www.danas.rs/sport/iz-vremena-romantike-ostali-samo-dugovi/ |website=danas.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> U trećem rangu, tj. Srpskoj ligi Beograd, u prvoj sezoni osvojeno je 3. mesto, a sledeće [[Srpska liga Beograd 2018/19.|sezone]] 5. mesto. U sezoni 2018/19. godine na [[Stadion Čukaričkog|stadionu Čukaričkog]], OFK Beograd je pobedom nad [[FK Radnički Novi Beograd|Radničkim sa Novog Beograda]] osvojio Kup [[FSS]] na teritoriji [[Fudbalski savez Beograda|FSB]], ili skraćeno Kup Beograda. Nakon regularnog dela bilo je bez golova, ali romantičari su bili bolji nakon penala 4:2.<ref>{{cite web |title=Čista romantika: OFK Beograd osvojio Kup Beograda! |url=https://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |website=mozzartsport.com |accessdate=23. 6. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190703021324/http://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |archive-date=03. 07. 2019 |url-status=dead }}</ref> == Usjesi == {| class="wikitable" style="width:60%;" |- ! colspan="2" style="width:25%; background:#039;"|<span style="color: white">Takmičenje</span> ! style="width:5%; background:#039;"| <span style="color: white">Broj</span> ! style="width:30%; background:#039;"| <span style="color: white">Godina</span> |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"|<span style="color: white">'''Nacionalno prvenstvo - 5 ''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 3|<small>'''[[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu|Prvenstvo Kraljevine Jugoslavije]]'''</small> <br/><small>'''[[Prva savezna liga|Prva savezna liga SFR Jugoslavije]]'''</small> || '''Prvak''' || align=center|'''5''' || [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1931.|1930/31]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1933.|1932/33]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1935.|1934/35]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936.|1935/36]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1938/39.|1938/39]]. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 6 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1927.|1927]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1929.|1929]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1937/38.|1937/38]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|1954/55.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] |- style="background:#fff;" |Treći || align=center| 4 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1928.|1928]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936/37.|1936/37.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Nacionalni kup - 1''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 2|'''[[Kup Jugoslavije u fudbalu|Kup Kraljevine Jugoslavije]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''1''' || 1934. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup maršala Tita]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''4''' || 1953., 1955., 1961/62., 1965/66. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu|Kup Srbije i Crne Gore]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''0''' || – |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 1 || [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|2005/06.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Ostala nacionalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Prvenstvo Beogradskog podsaveza u fudbalu|Prvenstvo Beogradskog podsaveza]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''6''' || [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1920.|1920]], [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1921.|1921]], 1926/27, 1928/29, 1929/30, 1933/34. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center|6|| 1922/23, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1927/28, 1931/32. |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Nezvanična prvenstva Srbije u fudbalu|Prvenstvo Srbije (1939-1944)]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''4''' || [[Srpska liga u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Srpska liga u fudbalu 1940/41.|1940/41]], [[Srpska liga u fudbalu 1942/43.|1942/43]], [[Srpska liga u fudbalu 1943/44.|1943/44.]] |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 1 || [[Srpska liga u fudbalu 1941/42.|1941/42.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Kontinentalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[Mitropa kup]]'''<br /><small>Srednjoeuropski kup</small> || Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|2|| 1939, 1940. |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Kup pobjednika kupova|Kup pobjednika kupova]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Kup pobjednika kupova 1962/63.|1962/63.]] |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Intertoto kup|Intertoto kup]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Intertoto kup 2004.|2004.]] |} ==Bivši poznati igrači== '''1911–1945 :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|Kraljevina Srbija}} K. Srbije (do 1918), {{flagicon|Kraljevina Jugoslavija}} Kraljevine SHS i K. Jugoslavije (1918–1945).}}<br> {{Div col|colwidth=24em}} * '''[[Predrag Antić]]''' * [[Milorad Arsenijević]] * {{flagicon|SFRJ}}{{flagicon|Francuska}} [[Ivan Bek]] * [[Radivoj Božić]] * [[Vojin Božović]] * [[Branislav Dimitrijević]] * [[Milorad Dragićević]] * [[Prvoslav Dragičević]] * [[Ernest Dubac]] * [[Ljubiša Đorđević]] * [[Franjo Glaser]] * [[Svetislav Glišović]] * [[Vlastimir Golubičić]] * [[Đura Horvatinović]] * [[Ivan Jazbinšek]] * '''[[Miodrag Jovanović (fudbaler rođen 1922)|Miodrag Jovanović]]''' * [[Bruno Knežević]] * [[Andreja Kojić]] * [[Gustav Lechner]] * [[Petar Manola]] * [[Blagoje Marjanović]] * [[Nikola Marjanović]] * [[Frane Matošić]] * [[Dušan Milošević]] * [[Milorad Mitrović (1908-1993)|Milorad Mitrović]] * [[Srđan Mrkušić]] * [[Joška Nikolić]] * [[Milorad Nikolić]] * [[Vlastimir Petković]] * {{flagicon|Slovačka|1938}} [[Ján Podhradský]] * [[Đorđe Popović]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Svetozar Popović]] * [[Branimir Porobić]] * [[Anton Puhar]] * [[Predrag Radovanović]] * [[Janko Rodin]] * [[Nikola Simić (fudbaler rođen 1897)|Nikola Simić]] * [[Kuzman Sotirović]] * [[Ivan Stevović]] * [[Đorđe Stoiljković]] * [[Dragan Stošić]] * [[Slavko Šurdonja]] * [[Aleksandar Tirnanić]] * [[Dragomir Tošić]] * [[Svetislav Valjarević]] * [[Dragoslav Virić]] * [[Đorđe Vujadinović]] * [[Dobrivoje Zečević]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Sándor Nemes]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Lajos Senfeld Tusko]] * {{flagicon|Kraljevina Italija}} [[Otmar Gazzari]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Rudolf Wetzer]] {{div col end}} '''Od 1945. do danas :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|SFR Jugoslavija}} SFR Jugoslavije (1945–1992), {{flagicon|SR Jugoslavija}} SR Jugoslavije, Srbije i Crne Gore (1992–2006), {{flagicon|Srbija}} Srbije (2006 – do danas).}} {{Div col|colwidth=15em}} * [[Nikola Aksentijević]] * [[Komnen Andrić]] * [[Sava Antić]] * [[Nemanja Antonov]] * {{flagicon|Uganda}} [[Khalid Aucho]] * [[Radojko Avramović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Daniel Avramovski]] * [[Stefan Babović]] * [[Miloš Bajalica]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Aleksandar Bajevski]] * [[Branko Baković]] * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Sreten Banović]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Marko Baša]]''' * [[Marko Batinica]] * {{flagicon|Ekvador}} [[Augusto Batioja]] * [[Slobodan Batričević]] * [[Nemanja Belaković]] * {{flagicon|Čile}} [[Mario Berrios]] * '''[[Petar Borota]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Božović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vojin Božović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Aleksandar Bratić]] * [[Predrag Brzaković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Zoran Bubalo]] * [[Zdravko Bukarica]] * {{flagicon|Australija}} [[Branko Buljević]] * [[Ognjen Čančarević]] * [[Aleksandar Čavrić]] * [[Srđan Čebinac]] * [[Nikola Cuckić]] * [[Stefan Čupić]] * '''[[Saša Ćurčić]]''' * [[Dušan Cvetković]] * [[Zoran Dakić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Nikola Damjanac]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Dario Damjanović]] * [[Sreten Davidović]] * [[Aleksa Denković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Filip Despotovski]] * [[Ljuba Dimić]] * [[Željko Dimitrov]] * '''[[Petar Divić]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ardian Đokaj]] * [[Nebojša Đorđević (fudbaler)|Nebojša Đorđević]] * [[Dejan Dražić]] * [[Nikša Đujić]] * [[Duško Đurišić]] * [[Borko Duronjić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Miodrag Džudović]] * {{flagicon|Kazahstan}} [[Nenad Erić]] * [[Miloš Filipović]] * [[Milan Gajić]] * [[Momčilo Gavrić (fudbaler)|Momčilo Gavrić]] * [[Damjan Gojkov]] * [[Petar Golubović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Petar Grbić]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Boban Grnčarov]] * [[Vanja Grubač]] * '''[[Dragan Gugleta]]''' * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Mustafa Hodžić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Faruk Hujdurović]] * [[Nikola Ignjatijević]] * [[Aleksandar Ignjovski]] * '''[[Radiša Ilić]]''' * '''[[Branislav Ivanović]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Milan Ivanović]] * [[Đorđe Ivelja]] * [[Stefan Janković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Petar Jelić]] * [[Aleksandar Ješić]] * [[Nenad Jestrović]] * [[Aleksandar Jevtić]] * '''[[Stanoje Jocić]]''' * [[Đorđe Jokić]] * [[Živko Josić]] * [[Ivica Jovanović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Jovović]] * [[Mirsad "Mirza" Kahrović|Mirsad Kahrović]] * '''[[Tomislav Kaloperović]]''' * [[Andrija Kaluđerović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Đorđe Kamber]] * {{flagicon|Latvija}} [[Oļegs Karavajevs]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mladen Kašćelan]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Kecojević]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Hristijan Kirovski]] * [[Dušan Kljajić]] * [[Srđa Knežević]] * [[Miloš Kolaković]] * '''[[Aleksandar Kolarov]]''' * [[Ognjen Koroman]] * [[Miloš Kostić]] * [[Slobodan Krčmarević]] * {{flagicon|Hrvatska}} [[Sergije Krešić]] * '''[[Blagomir Krivokuća]]''' * [[Srboljub Krivokuća]] * [[Bojan Krkić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Simo Krunić]] * [[Stevica Kuzmanovski]] * [[Branko Lazarević]] * {{flagicon|Brazil}} [[Leandro Netto de Macedo|Leandro Netto]] * [[Zlatko Liščević]] * '''[[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]]''' * [[Dušan Lukić]] * [[Milan Majstorović]] * [[Dragoljub Marić]] * [[Rodoljub Marjanović]] * [[Dragan Marković]] * '''[[Predrag Marković]]''' * [[Saša Marković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Bojan Markovski]] * [[Zoran Martinović]] * [[Filip Matović]] * [[Slobodan Mešanović]] * [[Mihalj Mesaroš]] * [[Dragan Mihajlović]] * [[Miloš Mijić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Mijušković]] * [[Nikola Mikić]] * '''[[Božidar Milenković]]''' * [[Nemanja Milić]] * [[Petar Milić]] * [[Stojan Milošev]] * [[Miroslav Milovanović]] * [[Milovan Milović]] * [[Luka Milunović]] * [[Milorad Milutinović]] * '''[[Miloš Milutinović]]''' * {{flagicon|Novi Zeland}} [[Adam Mitchell (footballer, born 1996|Adam Mitchell]] * {{flagicon|SAD}} [[Ilija Mitić]] * [[Krsto Mitrović]] * [[Miljan Mrdaković]] * [[Mitar Mrkela]] * [[Slavoljub Muslin]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Nikolić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mitar Novaković]] * [[Ajazdin Nuhi]] * {{flagicon|Kamerun}} [[Aboubakar Oumarou]] * [[Aleksandar Paločević]] * '''[[Aleksandar Panić]]''' * {{flagicon|Makedonija}} [[Angelko Panov]] * [[Marko Pavlovski]] * [[Aleksandar Pejović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milorad Peković]] * [[Dušan Petković (fudbaler rođen 1974)|Dušan Petković]] * '''[[Ilija Petković]]''' * [[Gordan Petrić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Saša Petrović]] * [[Mihajlo Pjanović]] * [[Bogdan Planić]] * [[Petar Puača]] * [[Dušan Purać]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milan Purović]] * '''[[Petar Radenković]]''' * [[Miodrag Radošević]] * [[Aleksandar Radovanović]] * [[Filip Rajevac]] * [[Slobodan Rajković]] * [[Đorđe Rakić]] * [[Darko Ramovš]] * [[Milan Rodić]] * [[Ivan Rogač]] * {{flagicon|Litvanija}} [[Kęstutis Ruzgys]] * '''[[Spasoje Samardžić]]''' * '''[[Slobodan Santrač]]''' * [[Bojan Šaranov]] * [[Milan Savić]] * '''[[Dragoslav Šekularac]]''' * [[Đorđe Serpak]] * '''[[Vasilije Šijaković]]''' * [[Aleksandar Simić (fudbaler)|Aleksandar Simić]] * [[Marko Simić]] * [[Uroš Sinđić]] * [[Marko Šiškov]] * {{flagicon|Hrvatska}} '''[[Josip Skoblar]]''' * [[Miljan Škrbić]] * {{flagicon|KIP}} [[Milenko Špoljarić]] * [[Dragoslav Sredojević]] * [[Dragan Stančić]] * [[Aleksandar Stanisavljević]] * [[Aleksandar Stanojević]] * [[Vladeta Starčević]] * '''[[Dragoslav Stepanović]]''' * [[Miodrag Stevanović]] * [[Saša Stevanović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Ostoja Stjepanović]] * [[Marinko Stojaković]] * [[Dane Stojanović]] * [[Milan Stojanović]] * {{flagicon|Azerbejdžan}} [[Branimir Subašić]] * [[Lazar Tasić]] * '''[[Zvezdan Terzić]]''' * [[Dragan Tomić]] * [[Predrag Tomić]] * '''[[Duško Tošić]]''' * [[Lazar Tripković]] * '''[[Bogdan Turudija]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Doug Utjesenovic]] * [[Zoran Vekić]] * [[Nebojša Veljković]] * {{flagicon|Malta}} [[Nenad Veselji]] * [[Vukašin Vraneš]] * '''[[Nebojša Vučićević]]''' * [[Nemanja Vučićević]] * [[Stojan Vukašinović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Vuković]] * {{flagicon|Brazil}} [[William Artur de Oliveira|William]] * [[Saša Zdjelar]] * '''[[Ninoslav Zec]]''' * [[Zoran Zekić]] * [[Goran Zelenović]] * [[Miloš Zlatković]] {{div col end}} == Trenutačni tȋm == {{updated|3. oktobra 2023.}}<ref>{{en}} {{cite web|title=PRVI TIM: SRPSKA LIGA "BEOGRAD" 2022/23 |url=https://ofkbeograd.co.rs/index.php?tip=players&show=all|accessdate=3. oktobra 2023}}</ref> {{Fs start}} {{Fs player|no=|nat=CG|pos=GK|name= Balša Popović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Aleksandar Đermanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Mateja Mrkela }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nenad Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Ognjen Mimović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Srđan Nikolić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nikola Vujadinović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Saša Marković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Tomislav Todorović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Admir Ademi }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Ognjen Ilić }} {{Fs mid}} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nemanja Ivanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Marko Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Knežević }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Jovan Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Luka Mićić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Filip Kasalica }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Andrija Kaluđerović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Nikola Milinović }} {{Fs player|no=|nat=BiH|pos=FW|name= Aleksandar Kahvić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Dejan Georgijević }} {{Fs end}} == Spoljašne veze == * [http://www.ofkbeograd.co.rs/ OFK Beograd] — ''Zvanična spletna stranica kluba'' * [http://www.ofkbeograd.net/ Nezvanična klupska prezentacija – klub prijatelja OFK Beograda] * [http://www.blueunionbelgrade.com Navijači OFK Beograda] == Beleške == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} {{Šablon:1.Jugoslavenska nogometna liga}} {{Meridijan Superliga}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Fudbalski klubovi u Srbiji]] [[Kategorija:Sportski klubovi u Beogradu]] 4uslmez1htdhn2yt206ft79058unm0m 41866025 41866024 2024-04-26T02:30:37Z Inokosni organ 160059 /* Slabiji rezultati */ wikitext text/x-wiki {{Sređivanje}} {{Nogometni klub | ime kluba = OFK Beograd | slika = [[Datoteka:OFK Belgrade Emblem.png|150px]] | puno ime = Omladinski fudbalski klub Beograd | nadimak = Romantičari | godina osnivanja = 1. septembra 1911. (kao BSK)<br/>25. marta 1945. (kao Metalac) | igralište = [[Omladinski stadion]], [[Karaburma]], [[Beograd]] | kapacitet stadiona = 19.100 | direktor = Balša Terzić (g. d.) | trener = [[Simo Krunić]]<ref>{{cite news|url=https://www.zurnal.rs/scc/clanak/145742/fudbal/ostale-lige/ofk-beograd-ima-novog-trenera|title=ОФК Београд има новог тренера|publisher=Спортски журнал|date=16. 1. 2023|accessdate=17. 1. 2023}}</ref> | liga = [[Prva liga Srbije (nogomet)|Prva liga Srbije]] | sezona = 2023./24. | plasman = 1. | trenutačna sezona = 2023./24. | igrači = | pattern_la1= | pattern_b1=_3whitestripes | pattern_ra1= | pattern_sh1=_white_stripes | pattern_so1=_whitetop | leftarm1=2447D5 | body1=2447D5 | rightarm1=2447D5 | shorts1=2447D5 | socks1=2447D5 | pattern_la2= | pattern_b2=_adidas_piping_gold | pattern_ra2= | pattern_so2= | leftarm2=000000 | body2=000000 | rightarm2=000000 | shorts2=000000 | socks2=000000| }} '''OFK Beograd''' je [[fudbal]]ski klub iz [[Beograd|Beograda]]. Trenutno nastupa u [[Prva liga Srbije (fudbal)|Prvoj ligi Srbije]]. Bio je dugogodišnji prvoligaš i osvajač [[Kup Jugoslavije u fudbalu|kupa SFRJ]]. == Historija kluba == OFK je beogradski fudbalski tim vezan za gradsku četvrt [[Karaburma]] ([[Opština Palilula (Beograd)|Palilula]]), igra na [[Omladinski stadion|Omladinskom Stadionu]] s kapacitetom od 20.000 gledatelja. Klub se smatra naslednik Beogradskog sportog kluba ('''''BSK''''') osnovanog [[1911]]. i koji je u [[1930-e|1930-im]] osvojio pet naslova prvaka Kraljevine Jugoslavije i jedan Kup Jugoslavije. Godine 1945. je preimenovan u ''Metalac'', da bi 1950. godine vratio ime BSK, a od godine 1957. do danas je poznat kao OFK Beograd. Najvažniji rezultati u historiji kupa su pet osvojenih titula prvaka [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] (1931, 1933, 1935, 1936, 1939) te četiri osvojena [[Kup maršala Tita|kupa SFRJ]] (1953, 1955, 1962, 1966). Godine 1963. je igrao u polufinalu [[UEFA Kup pobjednika kupova|Kupa pobednika kupova]] sa [[Tottenham Hotspur F.C.|Tottenhamom]]. === BSK === [[Datoteka:Bsk1927.jpg|thumb|left|300px|Sastav BSK-a iz 1927.]] Beogradski sportski klub ('''''BSK''''') koji je osnovan [[6. 7.|6. jula]] [[1911.]] godine, kada je održana je osnivačka skupština i izabrana uprava: predsednik Andre Jović, potpredsednici Danilo Stojanović i Jevrem Pantelić i sekretar Dušan Milošević. Prva pravila kluba potvrđena su [[1. 9.|1. septembra]] [[1911.]] Prvo BSK-ovo igralište na tadašnjem Trkalištu, mestu gde su danas tehnički fakulteti i hotel Metropol,{{efn|{{coor dms|44|48|24.6|N|20|28|22.9|E|type:landmark|display=inline}}.}} je uz zalaganje članova kluba uređeno i pripremljeno za utakmice. Prvu utakmicu BSK je odigrao 13. oktobra 1911. sa kragujevačkom Šumadijom i pobedio 8:1. Među prvim igračima bio je i Miloš Ekert koji je do tada igrao za [[Srpski mač]], on je predložio ime Beogradski sportski klub, a bio je i blagajnik kluba. Zbog gradnje tehničkih fakulteta klub je morao da napusti stadion na Trkalištu i da pređe na [[Topčidersko brdo]]. BSK je na tom mestu 1929. godine podigao moderan stadion sa tribinama za oko 30.000 gledalaca. U to vreme najveći gradski rival BSK je bila [[SK Jugoslavija]], koja je svoj stadion napravila nešto niže, tamo gde je danas [[Stadion Rajko Mitić|stadion Crvene zvezde]]. Najveći rivali u domaćem prvenstvu su pored FK Jugoslavije bili zagrebački klubovi [[1. HŠK Građanski|Građanski]], [[NK HAŠK Zagreb|HAŠK]], [[HŠK Concordia|Concordia]], te splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]]. Ovi klubovi su zajedno sa BSK–om bili svi prvaci države između 1923. i 1940. godine u periodu kada je odigrano 17 fudbalskih prvenstava u Kraljevini Jugoslaviji. BSK je u tom periodu osvojio pet titula. BSK je bio ravnopravan igrajući i uglavnom pobeđujući u prijateljskim utakmicama i najpoznatije evropske klubove. Klub je se ugasio tokom [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupacije Jugoslavije]]. Dvadesetog oktobra [[1944.]] Beograd je video Nemcima leđa. Dva meseca posle toga BSK se prvi put pominje u štampi – zakazao je klupsku konferenciju za 21. decembar radi izbora radnog odbora kluba. Već naredne godine dva najtrofejnija i najuspešnija fudbalska kluba sa početka 20. veka u Srbiji, BSK i SK Jugoslavija, odlukom novih komunističkih vlasti prestaju da postoje, a sa formiranjem kreću: FK Partizan i FK Crvena zvezda. === Metalac === Inicijativni odbor za osnivanje kluba ''''''Metalac''''' se sastao u februaru 1945. godine, a činili su ga [[Božidar Jeremić]] iz [[Industrija motora Rakovica|Industrije motora Rakovica]], [[Dušan Ćorković]], sekretar Centralne uprave sindikata metalaca, bivši igrači BSK-a i reprezentativci [[Sava Marinković]], [[Milorad Arsenijević]] i mnogi drugi.<ref name="zec" /> Dana 25. marta 1945. godine formira se tim sindikata metalaca FK Metalac i date su mu prostorije predratnog FK Jadran. Osnovano je i Fiskulturno društvo Metalac, sa svojih sedam sekcija — fudbalskom, rvačkom, košarkaškom, rukometnom, hokejaškom, biciklističkom i atletskom. Kasnije je ukinuta rvačka i hokejaška, a dosta nakon toga uključena teniska i šahovska sekcija. [[Josip Broz Tito]] je proglašen za počasnog predsednika kluba, koji je preko svog izaslanika prihvatio poziv i društvu u lično ime predao vredan novčani poklon.<ref name="zec" /><ref name="bukvar">{{cite book |last1=Миловановић |first1=Мирослав |title=Наш плави буквар |date=2011 |publisher=Клуб пријатеља ОФК Београда 1994. |location=Београд |isbn=978-86-914827-0-1}}</ref> OFK Beograd je do 1957. godina imao iste boje dresova kao predratni BSK (tamnoplavo - svetloplava kombinacija), imao dosta sličan grb i nosio njegovo ime - BSK (1950 — 1957) sve do promene u današnje ime. Iste godine kad je osnovan, Metalac postaje [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1945.|prvak Beograda]] (liga od 6 timova), a u odlučujućoj utakmici igrao je nerešeno sa [[FK Crvena zvezda|Crvenom zvezdom]], što je bilo dovoljno za prvo mesto. Metalac uzima redovno učešće u šampionatima nove države koje se igra od sezone [[Prva savezna liga Jugoslavije u fudbalu 1946/47.|1946/47]]. Od [[90-e|90-ih]] godina 20. veka [[OFK Beograd]] se poziva na tradiciju, godinu osnivanja, istoriju i titule BSK iako je BSK ugašen par meseci nakon osnivanja Metalca.<ref name="zec">{{cite book |last1=Zec |first1=Dejan |title=Početak izgradnje socijalističkog sporta u Srbiji 1944-1945. godine}}</ref><ref name="raki">{{cite web |title=Milan Raki Aranđelović - intervju |url=http://ofkbeograd.net/2/2018/09/20/milan-raki-aranđelović/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022 }}{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="cvetković">{{cite web |last1=Cvetković |first1=Ivan |title=Tumačenje osnivanja OFK Beograda |url=https://www.politika.rs/scc/clanak/190684/Vek-OFK-Beograda-prevara-veka |website=politika.rs |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Cela zbrka je nastala jer je visoki državni komunistički funkcioner [[Vladimir Dedijer]] iz čiste želje kao predratni navijač BSK-a pokušao da ga revitalizuje tako što je izvršio prvo fuziju Metalca i FD Beograda a potom dao ime BSK i promenio boje dresova. Zbrka je možda nastala i iz komunističke klime koja je bila tada kada su u nemogućnosti da nađu klub za sebe predratni igrači i funkcionera BSK-a se ustalili u Metalcu pokušavajući da revitalizuju uspomene (npr. Moša Marjanović ili Mikica Arsenijević) i sa oduševljenjem prihvatili Dedijerov potez.<ref>[http://www.politika.rs/rubrike/Sport/sportske-price/Vek-OFK-Beograda--prevara-veka.lt.html Prava istina o nastanku OFK-a Beograda]</ref> === BSK/OSD === Nakon što su se neki manji klubovi, poput Električne centrale i Beograda,<ref name="raki" /><ref name="cvetković" /> fuzionisali sa Metalcem, na vanrednoj skupštini kluba, [[22. jula]] [[1950]]. godine,<ref name="bukvar" /> doneta je odluka da se promeni ime kluba. Razlog tome je najviše bio taj da bi se otvorila vrata široj omladini, a ne samo predstavnicima metalske struke.<ref name="cvetković" /><ref name="bfs">{{cite book |title=Monografija 50 godina Beogradskog fudbalskog saveza |date=1973 |publisher=Fudbalski savez Beograda}}</ref>. Zahvaljujući Vladimiru Dedijeru, vraćeno je ime BSK,<ref>{{cite book |last1=Dedijer |first1=Vladimir |title=Radost i tuga fudbala |date=1981 |publisher=Mladost |location=Zagreb}}</ref> a mnogi su bili skeptici da li će vlast dopustiti da se to ime ponovo nosi. [[Vladimir Dedijer]] je na to rekao da je BSK „baš lepo ime“ i da ne vidi problem u tome, te je vraćeno ime BSK.<ref name="bukvar" /> Klub je po svemu podsećao na istoimeni klub od pre rata i tamnoplavo-svetloplava boja dresova se ne menja, a grb je sličan onom predratnom. [[Datoteka:Aleksandar Panić e Vojo Todorović 1953.jpg|thumb|right|275px|Aleksandar Panić i Vojo Todorović 1953.]] Pod tim imenom klub osvaja svoja prva dva trofeja u nacionalnom kupu i to [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1953.|1953]]. i [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1955.|1955]]. godine, kada je pobeđen splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]] u oba navrata rezultatom 2:0. Sezone 1954/55. klub je bio [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|vicešampion Jugoslavije]], sa 2 boda manje od Hajduka. U tom periodu i omladinci 1951. godine postaju prvaci Jugoslavije. Stanoje Jocić je bio prvi strelac prvenstva [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1952.|1952]], a [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]] deli prvo mesto u listi strelaca lige [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|sezone 1954/55]], kada je klub bio vicešampion. Zanimljivost je da je drugi tim BSK-a stigao do osmine finala [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1951.|kupa 1951. godine]], kada je prvi tim ispao u prvom kolu. Tih godina su se isticali i ostali upamćeni brojni igrači kao što su [[Dragiša Filipović]], [[Aleksandar Panić]], [[Sreten Davidović]], [[Lazar Tasić]], [[Zdravko Juričko]], [[Vasilije Šijaković]], [[Sava Antić]], [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]], [[Petar Radenković]], [[Tomislav Kaloperović]], [[Stanoje Jocić]], [[Živko Josić]] i drugi. === OFK === Klub je u drugoj polovini 1950-ih godina bio u teškoj finansijskoj krizi i pred bankrotom.<ref name="raki" /> U međuvremenu, u [[JSD Partizan|Partizanu]] su se sukobili generali i članovi [[UDBA]]-e, gde su generali odneli pobedu, a članovi UDBA-e, na čelu sa [[Životije Srba Savić|Srbom Savićem]], napustili klub.<ref name="raki" /> Ti članovi UDBA-e su prvo preuzeli nižerazrednu [[TSK Šumadija|TSK Šumadiju]], a potom prešli u BSK. Tako je došlo do fuzije BSK-a i TSK Šumadije, a predlog je bio da klub promeni ime u „BSK Šumadija”, što ipak nije prošlo jer je zvučalo nacionalistički.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /><ref name="miša">{{cite web |title=Колумна Мише Крстића |url=http://ofkbeograd.net/2/%d0%be%d1%84%d0%ba-%d0%b1%d0%b5%d0%be%d0%b3%d1%80%d0%b0%d0%b4/%d0%ba%d0%be%d0%bb%d1%83%d0%bc%d0%bd%d0%b0-%d0%bc%d0%b8%d1%88%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d1%81%d1%82%d0%b8%d1%9b%d0%b0/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Na kraju, klub je nazvan OFK Beograd (Omladinski fudbalski klub Beograd), kako je i predložio [[Mišo Pavićević]] na upravnom odboru. Osnivačka skupština održana je u sali [[Ustanova kulture „Vlada Divljan”|radničkog univerziteta „Braća Stamenković”]], [[26. novembar|26. novembra]] [[1957]]. godine.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /> Ime OFK Beograd je izabrano i da bi klub dobio svoj stadion — [[Omladinski stadion|Omladinski]], jer pre toga BSK nije imao svoj stadion, već je igrao uglavnom na tadašnjem stadionu [[FK Crvena zvezda|Crvene zvezde]], a potom i na [[Stadion Partizana|stadionu Partizana]] kada Zvezdin stadion nije ispunjavao uslove Prve lige.<ref name="miša" /> Boje kluba su promenjene u plavo-bele. === Najuspešniji period OFK-a === Odmah nakon promene imena, OFK Beograd je ispao u [[Druga savezna liga Jugoslavije u fudbalu|Drugu ligu]] sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1957/58.|1957/58.]] Odmah iduće sezone se vraća u Prvu ligu, a ubrzo nastaje najuspešniji period OFK Beograda, koji je trajao tokom [[1960-e|1960-ih]] do polovine [[1970-e|1970-ih]]. U tom periodu, zbog atraktivne igre igrači OFK-a dobijaju nadimak „romantičari”. Već [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1961/62.|1962.]] godine pobedom od 4:1 u finalu nad subotičkim [[FK Spartak Subotica|Spartakom]] osvojen je još jedan trofej kupa, sa 2 gola [[Sava Antić|Antića]] i po jedan [[Srđan Čebinac|Srđana Čebinca]] i [[Spasoje Samardžić|Samardžića]]. Naredne sezone, OFK je učestvovao u 2 evropska takmičenja: [[Intertoto kup]]u (koji tad nije bio pod okriljem [[UEFA]]) i [[Kup pobednika kupova u fudbalu|Kupu pobednika kupova]]. U Intertoto kupu te [[Intertoto kup 1962/63.|sezone]] je stigao do četvrtfinala, gde je pre toga bio prvi u grupi sa [[FK Bajern Minhen|Bajern Minhenom]], [[FK Fajenord|Fajenordom]] i [[FK Vičenca|Vičencom]]. U [[Kup pobednika kupova u fudbalu 1962/63.|Kupu pobednika kupova]] je stigao do polufinala takmičenja. Pre polufinala plavo-beli su eliminisali [[Istočna Nemačka|istočnonemački]] klub [[FK Halešer|Hemi Hale]], a zatim severnoirski [[FK Portadaun|Portadaun]] i u četvrtfinalu [[italija]]nski [[FK Napoli|Napoli]]. Nakon pobede 2:0 u [[Beograd]]u i poraza 3:1 u [[Napulj]]u, odigrana je majstorica u [[Marselj]]u, gde je OFK trijumfovao sa 3:1 i tako se plasirao u polufinale takmičenja. U polufinalu je igrao sa [[Engleska|engleskim]] [[FK Totenhem|Totenhemom]], koji je predvodio [[Džimi Grivs]] (koji je isključen na utakmici u Beogradu). OFK je izgubio u oba duela, u Beogradu 2:1 i u [[London]]u 3:1, ali je i pored poraza dobio priznanje od Totenhema za dobar otpor.<ref name="paja">{{cite web |title=INTERVJU, PAJA SAMARDŽIĆ: Kako su me Krcun i udbaši vodili u Zvezdu |url=https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |website=ekspres.net |access-date=2. 7. 2022 |archive-date=20. 12. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220091817/https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |url-status=unfit }}</ref> Sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] OFK je završio kao drugoplasirani u Prvoj ligi, sa 3 boda iza Crvene zvezde. Po mnogima je OFK-u oduzeta titula te sezone, kako ne se bi razbila tradicija uzimanja titule od strane „velike četvorke”.<ref name="raki" /><ref name="paja" /> Iste sezone OFK je igrao i u [[Kup sajamskih gradova 1963/64.|Kupu sajamskih gradova]], gde je ispao u prvom kolu od [[FK Juventus|Juventusa]]. Prvu utakmicu je dobio Juventus rezultatom 2:1, OFK je istim rezultatom pobedio u revanšu u Beogradu, pa se igrala majstorica. Za mesto odigravanja majstorice je izabran [[Trst]], gde je Juventus pobedio 1:0 i tako prošao dalje. Sezone 1965/66. je četvrti put osvojen [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1965/66.|Kup Jugoslavije]], pobedom u čuvenom finalu nad [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamom iz Zagreba]] rezultatom 6:2. Po dva gola su postigli članovi „tria S”: [[Josip Skoblar|Skoblar]], [[Spasoje Samardžić|Samardžić]] i [[Slobodan Santrač|Santrač]]. Zanimljivo je da je na toj utakmici Dinamo po mnogima bio bolji rival, ali je OFK-u „svaki šut ušao u gol”.<ref>{{cite journal |title=Sve je ušlo - sećanja 26. maj 1966. |journal=Sport |date=2006. |page=32}}</ref> [[Datoteka:Spelers van OFK-Belgrado op Schiphol, ivm Europacup I wedstrijd tegen Feyenoo, Bestanddeelnr 925-9692.jpg|mini|284x284piskel|[[Slobodan Santrač]], [[Ilija Petković]] i [[Dragoslav Stepanović]] pred utakmicu sa [[FK Fajenord|Fajenordom]] u [[Roterdam]]u.]] [[Datoteka:Tekma OFK Beograd - NK Maribor (2).jpg|thumb|right|300px|OFK Beograd protiv [[NK Maribor|NK Maribora]] 1968.: [[Bogdan Pirc|Pirc]] i [[Milan Arnejčič|Arnejčič]] u golu u posljednjim minutama utakmice. [[Herbert Vabič|Vabič]] intervenira ispred [[Slobodan Santrač|Santrača]].]] Nakon tog uspeha je nastupio kratak period slabijih rezultata zbog odlaska mnogih igrača, koji je prekinut dolaskom [[Miloš Milutinović|Miloša Milutinovića]], i nešto kasnije, [[Dragoslav Šekularac|Dragoslava Šekularca]], dva velika tadašnja fudbalska asa u poznijim igračkim godinama. U periodu kada su Milutinović i Šekularac činili tandem, Omladinski stadion je redovno popunjen.<ref name="miša" /><ref>{{cite web |last1=Остојић |first1=Александар |title=Успон и пад ОФК Београда |url=https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |website=maxbetsport.rs |access-date=5. 7. 2022 |archive-date=05. 07. 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220705232835/https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |url-status= }}</ref> [[Slobodan Santrač]] je bio prvi strelac prvenstva sezona [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1967/68.|1967/68]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1969/70.|1969/70]] (delio prvo mesto sa [[Dušan Bajević|Dušanom Bajevićem]] iz [[FK Velež|Veleža]]), [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]] (kada je sa 33 gola osvojio bronzanu kopačku Evrope) i [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] (delio prvo mesto sa [[Vojin Lazarević|Vojinom Lazarevićem]] iz Crvene zvezde). U prvenstvu je postigao 186 golova u dresu OFK Beograda, a ukupno 218 golova, što ga čini rekorderom po broju golova u Prvenstvu Jugoslavije (i Srbije). Prve polovine 1970-ih su donele novu generaciju plavo-belih, koju su, između ostalih, činili: [[Ilija Petković]], [[Dragoslav Stepanović]], [[Petar Borota]], [[Bogdan Turudija]] i drugi, a iz starije generacije ostali su [[Slobodan Santrač]] i [[Stojan Vukašinović]]. OFK u prvenstvu završava svaku sezonu u vrhu tabele, te 3 sezone zaredom igra u [[Kup UEFA|Kupu UEFA]]. Najdalje je stigao u sezoni [[Kup UEFA 1972/73.|1972/73]], drugoj sezoni u takmičenju po redu. OFK je u prvom kolu eliminisao [[FK Dukla Prag|Duklu iz Praga]], zatim je ponovo bio bolji od Fajenorda, koji je 2 godine pre toga postao [[Liga šampiona 1969/70.|šampion Evrope]], a sezonu nakon te i osvojio [[Kup UEFA 1973/74.|Kup UEFA]]. U trećem kolu je savladan [[FK Beroe|Beroe iz Stare Zagore]], a u četvrtfinalu je usledilo ispadanje od [[FK Tvente|Tventea]]. Iako je prvi meč kod kuće dobijen 3:2 u revanšu je OFK poražen 2:0. Zanimljivost je da je 1973. godine OFK osvojio prijateljski turnir Trofej grada [[Granada|Granade]], pobedom nad [[urugvaj]]skim [[FK Penjarol|Penjarolom]] u finalu 4:0. Takođe je zanimljivo da je pehar bio težak 92 kilograma, pa je zbog teškoća da se pehar unese u avion rastaven na delove i sklopljen u Beogradu.<ref name="bukvar" /> === Slabiji rezultati === [[Datoteka:Feyenoord tegen OFK-Belgrado 4-3, Europacup III, Bestanddeelnr 925-9764.jpg|thumb|right|250px|25. oktobar 1972.: Feyenoord Rotterdam – OFK 4-3.]] U drugoj polovini 1970-ih su nastupili slabiji rezultati kluba, a po drugi put u istoriji klub je ispao u Drugu ligu sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1978/79.|1978/79]]. Klub se se iduće sezone odmah vratio u Prvu ligu, sledeći put je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1982/83.|1982/83]], a ponovo nakon brzog povratka je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|1985/86]], nakon čega je ostao u Drugoj ligi sve do raspada [[SFRJ]]. Zanimljivo je da je klub iste sezone došao do [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|polufinala Kupa Jugoslavije]], gde je ispao od [[FK Velež|Veleža]]. I pored slabijeg perioda, za klub su igrali talentovani igrači kao što su [[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]], [[Nebojša Vučićević]], [[Gordan Petrić]], koji je kao član OFK-a sa [[Fudbalska reprezentacija Jugoslavije do 20 godina|reprezentacijom]] bio [[Svetsko prvenstvo u fudbalu do 20 godina|svetski šampion u uzrastu do 20 godina]], i drugi. U sezoni 1990/91. OFK je stigao do polufinala Kupa, gde je ispao od Crvene zvezde, a [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1991/92.|naredne sezone]] klub je ušao u Prvu ligu. Te sezone nisu učestvovali klubovi iz [[SR Slovenija|Slovenije]] i [[SR Hrvatska|Hrvatske]], a klubovi iz [[SR Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], osim [[FK Borac Banja Luka|Borca iz Banja Luke]], su završili takmičenje ranije. OFK je, pod vođstvom legende kluba Ilije Petkovića, bio 4. na tabeli i izborio učešće u Kupu UEFA sledeće sezone, u kom nije učestvovao zbog sankcija. Ni 1990-e nisu dale izrazitog poboljšanja u rezultatima OFK-a. Pritom je i Prva liga SRJ bila organizovana na čudan način, bila je podeljena na Prvu A i Prvu B ligu, gde su klubovi nakon polusezona mogli da ispadaju i ulaze u Prvu B ligu, odnosno Prvu A ligu. OFK je u sezoni [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1993/94.|1993/94.]] na polusezoni izborio Prvu A ligu i u njoj, u drugoj polusezoni, završio 4. na tabeli. Ponovo zbog sankcija klub nije mogao da igra u evropskim takmičenjima. Ovakav sistem je potrajao do sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1997/98.|1997/98]], gde je Prva B liga bila drugi rang jugoslovenskog fudbala, a te sezone se OFK takmičio upravo u Prvoj B ligi. Nakon te sezone, klubovi su se takmičili u jedinstvenoj Prvoj ligi. === Povratak na fudbalsku scenu === Sezone 1997/98. OFK je igrao Prvu B ligu, tada drugi rang jugoslovenskog fudbala. Na čelo kluba dolazi [[Zvezdan Terzić]], koji je proveo 10 godina u klubu. OFK se odmah iste sezone vratio u Prvu ligu i postaje standardan prvoligaš, a sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2000/01.|2000/01.]] OFK je završio 5. na tabeli, a [[Petar Divić]] je bio najbolji strelac prvenstva sa 27 golova. [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2002/03.|Sezone 2002/03.]] OFK završava 3. u prvenstvu, nakon čega je izboreno mesto u Intertoto kupu. Time je OFK izborio mesto u nekom evropskom takmičenju posle 29 godina, a u Intertoto kupu je te godine ispao u drugom kolu od [[Češka republika|češkog]] [[FK Slovacko|Sinota]]. Naredne [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2003/04.|sezone]] OFK završava kao 4. na tabeli, te opet obezbeđuje učešće u Intertoto kupu. U Intertoto kupu stiže do polufinala takmičenja, gde ispada od [[FK Atletiko Madrid|Atletiko Madrida]]. Sezone [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2004/05.|2004/05.]] klub ponavlja uspeh u Prvoj ligi, a obezbeđuje mesto u kvalifikacijama za [[Kup UEFA 2005/06.|Kup UEFA]], gde ispada od [[FK Lokomotiva Plovdiv|Lokomotive Plovdiv]]. Godine [[2005]]. klub je oborio svjetski rekord kada je pristao prodati braniča [[Slobodan Rajković|Slobodana Rajkovića]] [[Chelsea F.C.|Chelseaju]] za 3,5 miliona funti (5,1 miliona eura), što je bila rekordna naknada za igrače ispod 18 godina starosti. [[Datoteka:Duško Tošić - SV Werder Bremen (1).jpg|thumb|right|125px|[[Duško Tošić]]]] Naredne sezone u [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|Kupu Srbije i Crne Gore]] dolazi do finala, gde nakon vođstva od 2:0 protiv Crvene zvezde, ipak nakon produžetaka gubi 4:2. Time su izborene kvalifikacije za [[Kup UEFA 2006/07.|Kup UEFA]], gde protiv [[FK Okser|Oksera]] nakon pobede u Beogradu 1:0, u revanšu je bilo 2:1 do 82. minuta, i onda je Okser postigao 3 gola i sa pobedom od 5:1 otišao dalje. Sezone [[Kup Srbije u fudbalu 2007/08.|2007/08.]] klub je došao do polufinala Kupa Srbije, gde je ispao od [[FK Zemun|Zemuna]], a naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2008/09.|sezone]] je klub u poslednjem kolu izborio opstanak u ligi. Već naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|sezone]] klub dolazi do trećeg mesta u [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|Superligi]] i do polufinala [[Kup Srbije u fudbalu 2009/10.|Kupa Srbije]], gde ispada od Crvene zvezde. Izborene su kvalifikacije za [[UEFA Liga Evrope 2010/11.|Ligu Evrope]], gde je nakon izbacivanja [[FK Torpedo Žodino|Torpedo Žodina]], klub ispao od [[FK Galatasaraj|Galatasaraja]]. Nakon prvog meča u [[Istanbul]]u, koji se nakon vođstva Galatasaraja od 2:0 završio 2:2, usledio je poraz u Beogradu od 5:1. Takođe, omladinci OFK Beograda su bili šampioni Srbije 2008. i 2009. godine.<ref>{{cite web |title=Osvajači Omladinske Lige |url=http://www.srpskistadioni.in.rs/omladinskaliga/istorija_omladinske_lige.html |website=srpskistadioni.in.rs |access-date=8. 7. 2022}}</ref> Klub je, pozivajući se na istoriju BSK-a, 2011. godine proslavio vek postojanja kluba.<ref>{{cite web |title=OFK Beograd proslavlja vek postojanja |url=https://sport.blic.rs/fudbal/domaci-fudbal/ofk-beograd-proslavlja-vek-postojanja/45jjfb5 |website=sport.blic.rs |accessdate=23. 6. 2019}}</ref> OFK je dve sezone zaredom došao do polufinala Kupa Srbije, [[Kup Srbije u fudbalu 2012/13.|2012/13.]] i [[Kup Srbije u fudbalu 2013/14.|2013/14.]] Prvi put je OFK, nakon izbacivanja Crvene zvezde u četvrtfinalu pobedom od 3:1 u gostima, ispao od [[FK Vojvodina|Vojvodine]], a drugi put od [[FK Jagodina|Jagodine]]. U ovom periodu, u kome se klub stabilizovao, su se istakli mnogi igrači: [[Petar Divić]], [[Ognjen Koroman]], [[Saša Stevanović (fudbaler)|Saša Stevanović]], [[Miljan Mrdaković]], [[Marko Baša]], [[Đorđe Jokić]], [[Duško Tošić]], [[Branislav Ivanović]], [[Aleksandar Kolarov]], [[Radiša Ilić]] i drugi. === Finansijska kriza i ispadanje u treći rang === U prvom kolu sezone [[Superliga Srbije u fudbalu 2015/16.|2015/16.]] OFK je, kao domaćin na stadionu Obilića, odigrao utakmicu protiv Crvene zvezde. Nakon vođstva od 2:0 posle prvog poluvremena, nakon preokreta OFK je izgubio 6:2. Zbog sumnje u regularnost ove utakmice, gde se sumnjalo i da je lično Zvezdan Terzić, tada kao direktor Crvene zvezde, ulazio u svlačionicu OFK-a, Više javno tužilaštvo u Beogradu je ispitavalo slučaj.<ref>{{cite web |title=Predaja romantičarima naređena u pauzi? |url=https://www.novosti.rs/vesti/sport.294.html:558709-Predaja-romanticarima-naredjena-u-pauzi |website=novosti.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/1984679/Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Zbog ovog slučaja su poljuljani odnosi i u upravi kluba,<ref>{{cite web |title=Član uprave proziva predsednika: OFK radi u dogovoru sa Terzićem! |url=https://www.kurir.rs/sport/fudbal/1871669/clan-uprave-proziva-predsednika-ofk-radi-u-dogovoru-sa-terzicem |website=kurir.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> a takođe su se i navijači bunili protiv uprave i bojkotovali utakmice.<ref>{{cite web |title=Navijači OFK Beograda: Nećemo da budemo filijala! |url=https://mondo.rs/Sport/Fudbal/a817393/Blue-Union-Uprava-napolje-nismo-filijala.html |website=mondo.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Nakon završetka istrage tužilaštvo je zaključilo da nema dokaza o nameštanju utakmice.<ref>{{cite web |title=Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/2190212/Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Na kraju sezone, OFK je nakon 19 godina ispao u drugi rang. Naredne [[Prva liga Srbije u fudbalu 2016/17.|sezone]], OFK je kao poslednjeplasirani tim ispao iz Prve lige Srbije (drugog ranga), sa samo 3 pobede u sezoni. Tako je klub, po prvi put u istoriji, igrao treći rang sezone [[Srpska liga Beograd 2017/18.|2017/18]]. Razlog drastičnog slabljenja rezultata i teške finansijske krize mnogi vide i u samom Zvezdanu Terziću, koji je u klubu bio u periodu 1997-2005 i 2012-2014.<ref>{{cite web |title=Iz vremena „romantike“ ostali samo dugovi |url=https://www.danas.rs/sport/iz-vremena-romantike-ostali-samo-dugovi/ |website=danas.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> U trećem rangu, tj. Srpskoj ligi Beograd, u prvoj sezoni osvojeno je 3. mesto, a sledeće [[Srpska liga Beograd 2018/19.|sezone]] 5. mesto. U sezoni 2018/19. godine na [[Stadion Čukaričkog|stadionu Čukaričkog]], OFK Beograd je pobedom nad [[FK Radnički Novi Beograd|Radničkim sa Novog Beograda]] osvojio Kup [[FSS]] na teritoriji [[Fudbalski savez Beograda|FSB]], ili skraćeno Kup Beograda. Nakon regularnog dela bilo je bez golova, ali romantičari su bili bolji nakon penala 4:2.<ref>{{cite web |title=Čista romantika: OFK Beograd osvojio Kup Beograda! |url=https://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |website=mozzartsport.com |accessdate=23. 6. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190703021324/http://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |archive-date=03. 07. 2019 |url-status=dead }}</ref> == Usjesi == {| class="wikitable" style="width:60%;" |- ! colspan="2" style="width:25%; background:#039;"|<span style="color: white">Takmičenje</span> ! style="width:5%; background:#039;"| <span style="color: white">Broj</span> ! style="width:30%; background:#039;"| <span style="color: white">Godina</span> |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"|<span style="color: white">'''Nacionalno prvenstvo - 5 ''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 3|<small>'''[[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu|Prvenstvo Kraljevine Jugoslavije]]'''</small> <br/><small>'''[[Prva savezna liga|Prva savezna liga SFR Jugoslavije]]'''</small> || '''Prvak''' || align=center|'''5''' || [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1931.|1930/31]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1933.|1932/33]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1935.|1934/35]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936.|1935/36]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1938/39.|1938/39]]. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 6 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1927.|1927]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1929.|1929]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1937/38.|1937/38]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|1954/55.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] |- style="background:#fff;" |Treći || align=center| 4 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1928.|1928]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936/37.|1936/37.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Nacionalni kup - 1''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 2|'''[[Kup Jugoslavije u fudbalu|Kup Kraljevine Jugoslavije]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''1''' || 1934. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup maršala Tita]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''4''' || 1953., 1955., 1961/62., 1965/66. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu|Kup Srbije i Crne Gore]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''0''' || – |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 1 || [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|2005/06.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Ostala nacionalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Prvenstvo Beogradskog podsaveza u fudbalu|Prvenstvo Beogradskog podsaveza]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''6''' || [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1920.|1920]], [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1921.|1921]], 1926/27, 1928/29, 1929/30, 1933/34. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center|6|| 1922/23, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1927/28, 1931/32. |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Nezvanična prvenstva Srbije u fudbalu|Prvenstvo Srbije (1939-1944)]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''4''' || [[Srpska liga u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Srpska liga u fudbalu 1940/41.|1940/41]], [[Srpska liga u fudbalu 1942/43.|1942/43]], [[Srpska liga u fudbalu 1943/44.|1943/44.]] |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 1 || [[Srpska liga u fudbalu 1941/42.|1941/42.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Kontinentalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[Mitropa kup]]'''<br /><small>Srednjoeuropski kup</small> || Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|2|| 1939, 1940. |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Kup pobjednika kupova|Kup pobjednika kupova]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Kup pobjednika kupova 1962/63.|1962/63.]] |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Intertoto kup|Intertoto kup]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Intertoto kup 2004.|2004.]] |} ==Bivši poznati igrači== '''1911–1945 :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|Kraljevina Srbija}} K. Srbije (do 1918), {{flagicon|Kraljevina Jugoslavija}} Kraljevine SHS i K. Jugoslavije (1918–1945).}}<br> {{Div col|colwidth=24em}} * '''[[Predrag Antić]]''' * [[Milorad Arsenijević]] * {{flagicon|SFRJ}}{{flagicon|Francuska}} [[Ivan Bek]] * [[Radivoj Božić]] * [[Vojin Božović]] * [[Branislav Dimitrijević]] * [[Milorad Dragićević]] * [[Prvoslav Dragičević]] * [[Ernest Dubac]] * [[Ljubiša Đorđević]] * [[Franjo Glaser]] * [[Svetislav Glišović]] * [[Vlastimir Golubičić]] * [[Đura Horvatinović]] * [[Ivan Jazbinšek]] * '''[[Miodrag Jovanović (fudbaler rođen 1922)|Miodrag Jovanović]]''' * [[Bruno Knežević]] * [[Andreja Kojić]] * [[Gustav Lechner]] * [[Petar Manola]] * [[Blagoje Marjanović]] * [[Nikola Marjanović]] * [[Frane Matošić]] * [[Dušan Milošević]] * [[Milorad Mitrović (1908-1993)|Milorad Mitrović]] * [[Srđan Mrkušić]] * [[Joška Nikolić]] * [[Milorad Nikolić]] * [[Vlastimir Petković]] * {{flagicon|Slovačka|1938}} [[Ján Podhradský]] * [[Đorđe Popović]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Svetozar Popović]] * [[Branimir Porobić]] * [[Anton Puhar]] * [[Predrag Radovanović]] * [[Janko Rodin]] * [[Nikola Simić (fudbaler rođen 1897)|Nikola Simić]] * [[Kuzman Sotirović]] * [[Ivan Stevović]] * [[Đorđe Stoiljković]] * [[Dragan Stošić]] * [[Slavko Šurdonja]] * [[Aleksandar Tirnanić]] * [[Dragomir Tošić]] * [[Svetislav Valjarević]] * [[Dragoslav Virić]] * [[Đorđe Vujadinović]] * [[Dobrivoje Zečević]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Sándor Nemes]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Lajos Senfeld Tusko]] * {{flagicon|Kraljevina Italija}} [[Otmar Gazzari]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Rudolf Wetzer]] {{div col end}} '''Od 1945. do danas :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|SFR Jugoslavija}} SFR Jugoslavije (1945–1992), {{flagicon|SR Jugoslavija}} SR Jugoslavije, Srbije i Crne Gore (1992–2006), {{flagicon|Srbija}} Srbije (2006 – do danas).}} {{Div col|colwidth=15em}} * [[Nikola Aksentijević]] * [[Komnen Andrić]] * [[Sava Antić]] * [[Nemanja Antonov]] * {{flagicon|Uganda}} [[Khalid Aucho]] * [[Radojko Avramović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Daniel Avramovski]] * [[Stefan Babović]] * [[Miloš Bajalica]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Aleksandar Bajevski]] * [[Branko Baković]] * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Sreten Banović]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Marko Baša]]''' * [[Marko Batinica]] * {{flagicon|Ekvador}} [[Augusto Batioja]] * [[Slobodan Batričević]] * [[Nemanja Belaković]] * {{flagicon|Čile}} [[Mario Berrios]] * '''[[Petar Borota]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Božović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vojin Božović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Aleksandar Bratić]] * [[Predrag Brzaković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Zoran Bubalo]] * [[Zdravko Bukarica]] * {{flagicon|Australija}} [[Branko Buljević]] * [[Ognjen Čančarević]] * [[Aleksandar Čavrić]] * [[Srđan Čebinac]] * [[Nikola Cuckić]] * [[Stefan Čupić]] * '''[[Saša Ćurčić]]''' * [[Dušan Cvetković]] * [[Zoran Dakić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Nikola Damjanac]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Dario Damjanović]] * [[Sreten Davidović]] * [[Aleksa Denković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Filip Despotovski]] * [[Ljuba Dimić]] * [[Željko Dimitrov]] * '''[[Petar Divić]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ardian Đokaj]] * [[Nebojša Đorđević (fudbaler)|Nebojša Đorđević]] * [[Dejan Dražić]] * [[Nikša Đujić]] * [[Duško Đurišić]] * [[Borko Duronjić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Miodrag Džudović]] * {{flagicon|Kazahstan}} [[Nenad Erić]] * [[Miloš Filipović]] * [[Milan Gajić]] * [[Momčilo Gavrić (fudbaler)|Momčilo Gavrić]] * [[Damjan Gojkov]] * [[Petar Golubović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Petar Grbić]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Boban Grnčarov]] * [[Vanja Grubač]] * '''[[Dragan Gugleta]]''' * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Mustafa Hodžić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Faruk Hujdurović]] * [[Nikola Ignjatijević]] * [[Aleksandar Ignjovski]] * '''[[Radiša Ilić]]''' * '''[[Branislav Ivanović]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Milan Ivanović]] * [[Đorđe Ivelja]] * [[Stefan Janković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Petar Jelić]] * [[Aleksandar Ješić]] * [[Nenad Jestrović]] * [[Aleksandar Jevtić]] * '''[[Stanoje Jocić]]''' * [[Đorđe Jokić]] * [[Živko Josić]] * [[Ivica Jovanović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Jovović]] * [[Mirsad "Mirza" Kahrović|Mirsad Kahrović]] * '''[[Tomislav Kaloperović]]''' * [[Andrija Kaluđerović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Đorđe Kamber]] * {{flagicon|Latvija}} [[Oļegs Karavajevs]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mladen Kašćelan]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Kecojević]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Hristijan Kirovski]] * [[Dušan Kljajić]] * [[Srđa Knežević]] * [[Miloš Kolaković]] * '''[[Aleksandar Kolarov]]''' * [[Ognjen Koroman]] * [[Miloš Kostić]] * [[Slobodan Krčmarević]] * {{flagicon|Hrvatska}} [[Sergije Krešić]] * '''[[Blagomir Krivokuća]]''' * [[Srboljub Krivokuća]] * [[Bojan Krkić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Simo Krunić]] * [[Stevica Kuzmanovski]] * [[Branko Lazarević]] * {{flagicon|Brazil}} [[Leandro Netto de Macedo|Leandro Netto]] * [[Zlatko Liščević]] * '''[[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]]''' * [[Dušan Lukić]] * [[Milan Majstorović]] * [[Dragoljub Marić]] * [[Rodoljub Marjanović]] * [[Dragan Marković]] * '''[[Predrag Marković]]''' * [[Saša Marković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Bojan Markovski]] * [[Zoran Martinović]] * [[Filip Matović]] * [[Slobodan Mešanović]] * [[Mihalj Mesaroš]] * [[Dragan Mihajlović]] * [[Miloš Mijić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Mijušković]] * [[Nikola Mikić]] * '''[[Božidar Milenković]]''' * [[Nemanja Milić]] * [[Petar Milić]] * [[Stojan Milošev]] * [[Miroslav Milovanović]] * [[Milovan Milović]] * [[Luka Milunović]] * [[Milorad Milutinović]] * '''[[Miloš Milutinović]]''' * {{flagicon|Novi Zeland}} [[Adam Mitchell (footballer, born 1996|Adam Mitchell]] * {{flagicon|SAD}} [[Ilija Mitić]] * [[Krsto Mitrović]] * [[Miljan Mrdaković]] * [[Mitar Mrkela]] * [[Slavoljub Muslin]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Nikolić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mitar Novaković]] * [[Ajazdin Nuhi]] * {{flagicon|Kamerun}} [[Aboubakar Oumarou]] * [[Aleksandar Paločević]] * '''[[Aleksandar Panić]]''' * {{flagicon|Makedonija}} [[Angelko Panov]] * [[Marko Pavlovski]] * [[Aleksandar Pejović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milorad Peković]] * [[Dušan Petković (fudbaler rođen 1974)|Dušan Petković]] * '''[[Ilija Petković]]''' * [[Gordan Petrić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Saša Petrović]] * [[Mihajlo Pjanović]] * [[Bogdan Planić]] * [[Petar Puača]] * [[Dušan Purać]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milan Purović]] * '''[[Petar Radenković]]''' * [[Miodrag Radošević]] * [[Aleksandar Radovanović]] * [[Filip Rajevac]] * [[Slobodan Rajković]] * [[Đorđe Rakić]] * [[Darko Ramovš]] * [[Milan Rodić]] * [[Ivan Rogač]] * {{flagicon|Litvanija}} [[Kęstutis Ruzgys]] * '''[[Spasoje Samardžić]]''' * '''[[Slobodan Santrač]]''' * [[Bojan Šaranov]] * [[Milan Savić]] * '''[[Dragoslav Šekularac]]''' * [[Đorđe Serpak]] * '''[[Vasilije Šijaković]]''' * [[Aleksandar Simić (fudbaler)|Aleksandar Simić]] * [[Marko Simić]] * [[Uroš Sinđić]] * [[Marko Šiškov]] * {{flagicon|Hrvatska}} '''[[Josip Skoblar]]''' * [[Miljan Škrbić]] * {{flagicon|KIP}} [[Milenko Špoljarić]] * [[Dragoslav Sredojević]] * [[Dragan Stančić]] * [[Aleksandar Stanisavljević]] * [[Aleksandar Stanojević]] * [[Vladeta Starčević]] * '''[[Dragoslav Stepanović]]''' * [[Miodrag Stevanović]] * [[Saša Stevanović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Ostoja Stjepanović]] * [[Marinko Stojaković]] * [[Dane Stojanović]] * [[Milan Stojanović]] * {{flagicon|Azerbejdžan}} [[Branimir Subašić]] * [[Lazar Tasić]] * '''[[Zvezdan Terzić]]''' * [[Dragan Tomić]] * [[Predrag Tomić]] * '''[[Duško Tošić]]''' * [[Lazar Tripković]] * '''[[Bogdan Turudija]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Doug Utjesenovic]] * [[Zoran Vekić]] * [[Nebojša Veljković]] * {{flagicon|Malta}} [[Nenad Veselji]] * [[Vukašin Vraneš]] * '''[[Nebojša Vučićević]]''' * [[Nemanja Vučićević]] * [[Stojan Vukašinović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Vuković]] * {{flagicon|Brazil}} [[William Artur de Oliveira|William]] * [[Saša Zdjelar]] * '''[[Ninoslav Zec]]''' * [[Zoran Zekić]] * [[Goran Zelenović]] * [[Miloš Zlatković]] {{div col end}} == Trenutačni tȋm == {{updated|3. oktobra 2023.}}<ref>{{en}} {{cite web|title=PRVI TIM: SRPSKA LIGA "BEOGRAD" 2022/23 |url=https://ofkbeograd.co.rs/index.php?tip=players&show=all|accessdate=3. oktobra 2023}}</ref> {{Fs start}} {{Fs player|no=|nat=CG|pos=GK|name= Balša Popović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Aleksandar Đermanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Mateja Mrkela }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nenad Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Ognjen Mimović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Srđan Nikolić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nikola Vujadinović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Saša Marković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Tomislav Todorović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Admir Ademi }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Ognjen Ilić }} {{Fs mid}} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nemanja Ivanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Marko Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Knežević }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Jovan Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Luka Mićić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Filip Kasalica }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Andrija Kaluđerović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Nikola Milinović }} {{Fs player|no=|nat=BiH|pos=FW|name= Aleksandar Kahvić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Dejan Georgijević }} {{Fs end}} == Spoljašne veze == * [http://www.ofkbeograd.co.rs/ OFK Beograd] — ''Zvanična spletna stranica kluba'' * [http://www.ofkbeograd.net/ Nezvanična klupska prezentacija – klub prijatelja OFK Beograda] * [http://www.blueunionbelgrade.com Navijači OFK Beograda] == Beleške == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} {{Šablon:1.Jugoslavenska nogometna liga}} {{Meridijan Superliga}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Fudbalski klubovi u Srbiji]] [[Kategorija:Sportski klubovi u Beogradu]] l2vpw5pt5koou0m009kevliu6drz32n 41866026 41866025 2024-04-26T02:55:04Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki {{Sređivanje}} {{Nogometni klub | ime kluba = OFK Beograd | slika = [[Datoteka:OFK Belgrade Emblem.png|150px]] | puno ime = Omladinski fudbalski klub Beograd | nadimak = Romantičari | godina osnivanja = 1. septembra 1911. (kao BSK)<br/>25. marta 1945. (kao Metalac) | igralište = [[Omladinski stadion]], [[Karaburma]], [[Beograd]] | kapacitet stadiona = 19.100 | direktor = Balša Terzić (g. d.) | trener = [[Simo Krunić]]<ref>{{cite news|url=https://www.zurnal.rs/scc/clanak/145742/fudbal/ostale-lige/ofk-beograd-ima-novog-trenera|title=ОФК Београд има новог тренера|publisher=Спортски журнал|date=16. 1. 2023|accessdate=17. 1. 2023}}</ref> | liga = [[Prva liga Srbije (nogomet)|Prva liga Srbije]] | sezona = 2023./24. | plasman = 1. | trenutačna sezona = 2023./24. | igrači = | pattern_la1= | pattern_b1=_3whitestripes | pattern_ra1= | pattern_sh1=_white_stripes | pattern_so1=_whitetop | leftarm1=2447D5 | body1=2447D5 | rightarm1=2447D5 | shorts1=2447D5 | socks1=2447D5 | pattern_la2= | pattern_b2=_adidas_piping_gold | pattern_ra2= | pattern_so2= | leftarm2=000000 | body2=000000 | rightarm2=000000 | shorts2=000000 | socks2=000000| }} '''OFK Beograd''' je [[fudbal]]ski klub iz [[Beograd|Beograda]]. Trenutno nastupa u [[Prva liga Srbije (fudbal)|Prvoj ligi Srbije]]. Bio je dugogodišnji prvoligaš i osvajač [[Kup Jugoslavije u fudbalu|kupa SFRJ]]. == Historija kluba == OFK je beogradski fudbalski tim vezan za gradsku četvrt [[Karaburma]] ([[Opština Palilula (Beograd)|Palilula]]), igra na [[Omladinski stadion|Omladinskom Stadionu]] s kapacitetom od 20.000 gledatelja. Klub se smatra naslednik Beogradskog sportog kluba ('''''BSK''''') osnovanog [[1911]]. i koji je u [[1930-e|1930-im]] osvojio pet naslova prvaka Kraljevine Jugoslavije i jedan Kup Jugoslavije. Godine 1945. je preimenovan u ''Metalac'', da bi 1950. godine vratio ime BSK, a od godine 1957. do danas je poznat kao OFK Beograd. Najvažniji rezultati u historiji kluba su pet osvojenih titula prvaka [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]] (1931, 1933, 1935, 1936, 1939) te četiri osvojena [[Kup maršala Tita|kupa SFRJ]] (1953, 1955, 1962, 1966). Godine 1963. je igrao u polufinalu [[UEFA Kup pobjednika kupova|Kupa pobednika kupova]] sa [[Tottenham Hotspur F.C.|Tottenhamom]]. === BSK === [[Datoteka:Bsk1927.jpg|thumb|left|300px|Sastav BSK-a iz 1927.]] Beogradski sportski klub ('''''BSK''''') koji je osnovan [[6. 7.|6. jula]] [[1911.]] godine, kada je održana je osnivačka skupština i izabrana uprava: predsednik Andre Jović, potpredsednici Danilo Stojanović i Jevrem Pantelić i sekretar Dušan Milošević. Prva pravila kluba potvrđena su [[1. 9.|1. septembra]] [[1911.]] Prvo BSK-ovo igralište na tadašnjem Trkalištu, mestu gde su danas tehnički fakulteti i hotel Metropol,{{efn|{{coor dms|44|48|24.6|N|20|28|22.9|E|type:landmark|display=inline}}.}} je uz zalaganje članova kluba uređeno i pripremljeno za utakmice. Prvu utakmicu BSK je odigrao 13. oktobra 1911. sa kragujevačkom Šumadijom i pobedio 8:1. Među prvim igračima bio je i Miloš Ekert koji je do tada igrao za [[Srpski mač]], on je predložio ime Beogradski sportski klub, a bio je i blagajnik kluba. Zbog gradnje tehničkih fakulteta klub je morao da napusti stadion na Trkalištu i da pređe na [[Topčidersko brdo]]. BSK je na tom mestu 1929. godine podigao moderan stadion sa tribinama za oko 30.000 gledalaca. U to vreme najveći gradski rival BSK je bila [[SK Jugoslavija]], koja je svoj stadion napravila nešto niže, tamo gde je danas [[Stadion Rajko Mitić|stadion Crvene zvezde]]. Najveći rivali u domaćem prvenstvu su pored FK Jugoslavije bili zagrebački klubovi [[1. HŠK Građanski|Građanski]], [[NK HAŠK Zagreb|HAŠK]], [[HŠK Concordia|Concordia]], te splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]]. Ovi klubovi su zajedno sa BSK–om bili svi prvaci države između 1923. i 1940. godine u periodu kada je odigrano 17 fudbalskih prvenstava u Kraljevini Jugoslaviji. BSK je u tom periodu osvojio pet titula. BSK je bio ravnopravan igrajući i uglavnom pobeđujući u prijateljskim utakmicama i najpoznatije evropske klubove. Klub je se ugasio tokom [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupacije Jugoslavije]]. Dvadesetog oktobra [[1944.]] Beograd je video Nemcima leđa. Dva meseca posle toga BSK se prvi put pominje u štampi – zakazao je klupsku konferenciju za 21. decembar radi izbora radnog odbora kluba. Već naredne godine dva najtrofejnija i najuspešnija fudbalska kluba sa početka 20. veka u Srbiji, BSK i SK Jugoslavija, odlukom novih komunističkih vlasti prestaju da postoje, a sa formiranjem kreću: FK Partizan i FK Crvena zvezda. === Metalac === Inicijativni odbor za osnivanje kluba '''''Metalac''''' se sastao u februaru 1945. godine, a činili su ga [[Božidar Jeremić]] iz [[Industrija motora Rakovica|Industrije motora Rakovica]], [[Dušan Ćorković]], sekretar Centralne uprave sindikata metalaca, bivši igrači BSK-a i reprezentativci [[Sava Marinković]], [[Milorad Arsenijević]] i mnogi drugi.<ref name="zec" /> Dana 25. marta 1945. godine formira se tim sindikata metalaca FK Metalac i date su mu prostorije predratnog FK Jadran. Osnovano je i Fiskulturno društvo Metalac, sa svojih sedam sekcija — fudbalskom, rvačkom, košarkaškom, rukometnom, hokejaškom, biciklističkom i atletskom. Kasnije je ukinuta rvačka i hokejaška, a dosta nakon toga uključena teniska i šahovska sekcija. [[Josip Broz Tito]] je proglašen za počasnog predsednika kluba, koji je preko svog izaslanika prihvatio poziv i društvu u lično ime predao vredan novčani poklon.<ref name="zec" /><ref name="bukvar">{{cite book |last1=Миловановић |first1=Мирослав |title=Наш плави буквар |date=2011 |publisher=Клуб пријатеља ОФК Београда 1994. |location=Београд |isbn=978-86-914827-0-1}}</ref> OFK Beograd je do 1957. godina imao iste boje dresova kao predratni BSK (tamnoplavo - svetloplava kombinacija), imao dosta sličan grb i nosio njegovo ime - BSK (1950 — 1957) sve do promene u današnje ime. Iste godine kad je osnovan, Metalac postaje [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1945.|prvak Beograda]] (liga od 6 timova), a u odlučujućoj utakmici igrao je nerešeno sa [[FK Crvena zvezda|Crvenom zvezdom]], što je bilo dovoljno za prvo mesto. Metalac uzima redovno učešće u šampionatima nove države koje se igra od sezone [[Prva savezna liga Jugoslavije u fudbalu 1946/47.|1946/47]]. Od [[90-e|90-ih]] godina 20. veka [[OFK Beograd]] se poziva na tradiciju, godinu osnivanja, istoriju i titule BSK iako je BSK ugašen par meseci nakon osnivanja Metalca.<ref name="zec">{{cite book |last1=Zec |first1=Dejan |title=Početak izgradnje socijalističkog sporta u Srbiji 1944-1945. godine}}</ref><ref name="raki">{{cite web |title=Milan Raki Aranđelović - intervju |url=http://ofkbeograd.net/2/2018/09/20/milan-raki-aranđelović/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022 }}{{Dead link|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref name="cvetković">{{cite web |last1=Cvetković |first1=Ivan |title=Tumačenje osnivanja OFK Beograda |url=https://www.politika.rs/scc/clanak/190684/Vek-OFK-Beograda-prevara-veka |website=politika.rs |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Cela zbrka je nastala jer je visoki državni komunistički funkcioner [[Vladimir Dedijer]] iz čiste želje kao predratni navijač BSK-a pokušao da ga revitalizuje tako što je izvršio prvo fuziju Metalca i FD Beograda a potom dao ime BSK i promenio boje dresova. Zbrka je možda nastala i iz komunističke klime koja je bila tada kada su u nemogućnosti da nađu klub za sebe predratni igrači i funkcionera BSK-a se ustalili u Metalcu pokušavajući da revitalizuju uspomene (npr. Moša Marjanović ili Mikica Arsenijević) i sa oduševljenjem prihvatili Dedijerov potez.<ref>[http://www.politika.rs/rubrike/Sport/sportske-price/Vek-OFK-Beograda--prevara-veka.lt.html Prava istina o nastanku OFK-a Beograda]</ref> === BSK/OSD === Nakon što su se neki manji klubovi, poput Električne centrale i Beograda,<ref name="raki" /><ref name="cvetković" /> fuzionisali sa Metalcem, na vanrednoj skupštini kluba, [[22. jula]] [[1950]]. godine,<ref name="bukvar" /> doneta je odluka da se promeni ime kluba. Razlog tome je najviše bio taj da bi se otvorila vrata široj omladini, a ne samo predstavnicima metalske struke.<ref name="cvetković" /><ref name="bfs">{{cite book |title=Monografija 50 godina Beogradskog fudbalskog saveza |date=1973 |publisher=Fudbalski savez Beograda}}</ref>. Zahvaljujući Vladimiru Dedijeru, vraćeno je ime BSK,<ref>{{cite book |last1=Dedijer |first1=Vladimir |title=Radost i tuga fudbala |date=1981 |publisher=Mladost |location=Zagreb}}</ref> a mnogi su bili skeptici da li će vlast dopustiti da se to ime ponovo nosi. [[Vladimir Dedijer]] je na to rekao da je BSK „baš lepo ime“ i da ne vidi problem u tome, te je vraćeno ime BSK.<ref name="bukvar" /> Klub je po svemu podsećao na istoimeni klub od pre rata i tamnoplavo-svetloplava boja dresova se ne menja, a grb je sličan onom predratnom. [[Datoteka:Aleksandar Panić e Vojo Todorović 1953.jpg|thumb|right|275px|Aleksandar Panić i Vojo Todorović 1953.]] Pod tim imenom klub osvaja svoja prva dva trofeja u nacionalnom kupu i to [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1953.|1953]]. i [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1955.|1955]]. godine, kada je pobeđen splitski [[HNK Hajduk Split|Hajduk]] u oba navrata rezultatom 2:0. Sezone 1954/55. klub je bio [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|vicešampion Jugoslavije]], sa 2 boda manje od Hajduka. U tom periodu i omladinci 1951. godine postaju prvaci Jugoslavije. Stanoje Jocić je bio prvi strelac prvenstva [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1952.|1952]], a [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]] deli prvo mesto u listi strelaca lige [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|sezone 1954/55]], kada je klub bio vicešampion. Zanimljivost je da je drugi tim BSK-a stigao do osmine finala [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1951.|kupa 1951. godine]], kada je prvi tim ispao u prvom kolu. Tih godina su se isticali i ostali upamćeni brojni igrači kao što su [[Dragiša Filipović]], [[Aleksandar Panić]], [[Sreten Davidović]], [[Lazar Tasić]], [[Zdravko Juričko]], [[Vasilije Šijaković]], [[Sava Antić]], [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Pop Marković]], [[Petar Radenković]], [[Tomislav Kaloperović]], [[Stanoje Jocić]], [[Živko Josić]] i drugi. === OFK === Klub je u drugoj polovini 1950-ih godina bio u teškoj finansijskoj krizi i pred bankrotom.<ref name="raki" /> U međuvremenu, u [[JSD Partizan|Partizanu]] su se sukobili generali i članovi [[UDBA]]-e, gde su generali odneli pobedu, a članovi UDBA-e, na čelu sa [[Životije Srba Savić|Srbom Savićem]], napustili klub.<ref name="raki" /> Ti članovi UDBA-e su prvo preuzeli nižerazrednu [[TSK Šumadija|TSK Šumadiju]], a potom prešli u BSK. Tako je došlo do fuzije BSK-a i TSK Šumadije, a predlog je bio da klub promeni ime u „BSK Šumadija”, što ipak nije prošlo jer je zvučalo nacionalistički.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /><ref name="miša">{{cite web |title=Колумна Мише Крстића |url=http://ofkbeograd.net/2/%d0%be%d1%84%d0%ba-%d0%b1%d0%b5%d0%be%d0%b3%d1%80%d0%b0%d0%b4/%d0%ba%d0%be%d0%bb%d1%83%d0%bc%d0%bd%d0%b0-%d0%bc%d0%b8%d1%88%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d1%81%d1%82%d0%b8%d1%9b%d0%b0/ |website=ofkbeograd.net |access-date=27. 6. 2022}}</ref> Na kraju, klub je nazvan OFK Beograd (Omladinski fudbalski klub Beograd), kako je i predložio [[Mišo Pavićević]] na upravnom odboru. Osnivačka skupština održana je u sali [[Ustanova kulture „Vlada Divljan”|radničkog univerziteta „Braća Stamenković”]], [[26. novembar|26. novembra]] [[1957]]. godine.<ref name="raki" /><ref name="bukvar" /> Ime OFK Beograd je izabrano i da bi klub dobio svoj stadion — [[Omladinski stadion|Omladinski]], jer pre toga BSK nije imao svoj stadion, već je igrao uglavnom na tadašnjem stadionu [[FK Crvena zvezda|Crvene zvezde]], a potom i na [[Stadion Partizana|stadionu Partizana]] kada Zvezdin stadion nije ispunjavao uslove Prve lige.<ref name="miša" /> Boje kluba su promenjene u plavo-bele. === Najuspešniji period OFK-a === Odmah nakon promene imena, OFK Beograd je ispao u [[Druga savezna liga Jugoslavije u fudbalu|Drugu ligu]] sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1957/58.|1957/58.]] Odmah iduće sezone se vraća u Prvu ligu, a ubrzo nastaje najuspešniji period OFK Beograda, koji je trajao tokom [[1960-e|1960-ih]] do polovine [[1970-e|1970-ih]]. U tom periodu, zbog atraktivne igre igrači OFK-a dobijaju nadimak „romantičari”. Već [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1961/62.|1962.]] godine pobedom od 4:1 u finalu nad subotičkim [[FK Spartak Subotica|Spartakom]] osvojen je još jedan trofej kupa, sa 2 gola [[Sava Antić|Antića]] i po jedan [[Srđan Čebinac|Srđana Čebinca]] i [[Spasoje Samardžić|Samardžića]]. Naredne sezone, OFK je učestvovao u 2 evropska takmičenja: [[Intertoto kup]]u (koji tad nije bio pod okriljem [[UEFA]]) i [[Kup pobednika kupova u fudbalu|Kupu pobednika kupova]]. U Intertoto kupu te [[Intertoto kup 1962/63.|sezone]] je stigao do četvrtfinala, gde je pre toga bio prvi u grupi sa [[FK Bajern Minhen|Bajern Minhenom]], [[FK Fajenord|Fajenordom]] i [[FK Vičenca|Vičencom]]. U [[Kup pobednika kupova u fudbalu 1962/63.|Kupu pobednika kupova]] je stigao do polufinala takmičenja. Pre polufinala plavo-beli su eliminisali [[Istočna Nemačka|istočnonemački]] klub [[FK Halešer|Hemi Hale]], a zatim severnoirski [[FK Portadaun|Portadaun]] i u četvrtfinalu [[italija]]nski [[FK Napoli|Napoli]]. Nakon pobede 2:0 u [[Beograd]]u i poraza 3:1 u [[Napulj]]u, odigrana je majstorica u [[Marselj]]u, gde je OFK trijumfovao sa 3:1 i tako se plasirao u polufinale takmičenja. U polufinalu je igrao sa [[Engleska|engleskim]] [[FK Totenhem|Totenhemom]], koji je predvodio [[Džimi Grivs]] (koji je isključen na utakmici u Beogradu). OFK je izgubio u oba duela, u Beogradu 2:1 i u [[London]]u 3:1, ali je i pored poraza dobio priznanje od Totenhema za dobar otpor.<ref name="paja">{{cite web |title=INTERVJU, PAJA SAMARDŽIĆ: Kako su me Krcun i udbaši vodili u Zvezdu |url=https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |website=ekspres.net |access-date=2. 7. 2022 |archive-date=20. 12. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191220091817/https://www.ekspres.net/sport/intervju-paja-samardzic-kako-su-me-krcun-i-udbasi-vodili-u-zvezdu |url-status=unfit }}</ref> [[Datoteka:Tekma OFK Beograd - NK Maribor (2).jpg|thumb|right|300px|OFK Beograd protiv [[NK Maribor|NK Maribora]] 1968.: [[Bogdan Pirc|Pirc]] i [[Milan Arnejčič|Arnejčič]] u golu u posljednjim minutama utakmice. [[Herbert Vabič|Vabič]] intervenira ispred [[Slobodan Santrač|Santrača]].]] Sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] OFK je završio kao drugoplasirani u Prvoj ligi, sa 3 boda iza Crvene zvezde. Po mnogima je OFK-u oduzeta titula te sezone, kako ne se bi razbila tradicija uzimanja titule od strane „velike četvorke”.<ref name="raki" /><ref name="paja" /> Iste sezone OFK je igrao i u [[Kup sajamskih gradova 1963/64.|Kupu sajamskih gradova]], gde je ispao u prvom kolu od [[FK Juventus|Juventusa]]. Prvu utakmicu je dobio Juventus rezultatom 2:1, OFK je istim rezultatom pobedio u revanšu u Beogradu, pa se igrala majstorica. Za mesto odigravanja majstorice je izabran [[Trst]], gde je Juventus pobedio 1:0 i tako prošao dalje. Sezone 1965/66. je četvrti put osvojen [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1965/66.|Kup Jugoslavije]], pobedom u čuvenom finalu nad [[GNK Dinamo Zagreb|Dinamom iz Zagreba]] rezultatom 6:2. Po dva gola su postigli članovi „tria S”: [[Josip Skoblar|Skoblar]], [[Spasoje Samardžić|Samardžić]] i [[Slobodan Santrač|Santrač]]. Zanimljivo je da je na toj utakmici Dinamo po mnogima bio bolji rival, ali je OFK-u „svaki šut ušao u gol”.<ref>{{cite journal |title=Sve je ušlo - sećanja 26. maj 1966. |journal=Sport |date=2006. |page=32}}</ref> Nakon tog uspeha je nastupio kratak period slabijih rezultata zbog odlaska mnogih igrača, koji je prekinut dolaskom [[Miloš Milutinović|Miloša Milutinovića]], i nešto kasnije, [[Dragoslav Šekularac|Dragoslava Šekularca]], dva velika tadašnja fudbalska asa u poznijim igračkim godinama. U periodu kada su Milutinović i Šekularac činili tandem, Omladinski stadion je redovno popunjen.<ref name="miša" /><ref>{{cite web |last1=Остојић |first1=Александар |title=Успон и пад ОФК Београда |url=https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |website=maxbetsport.rs |access-date=5. 7. 2022 |archive-date=05. 07. 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220705232835/https://www.maxbetsport.rs/uspon-i-pad-ofk-beograda-244653/ |url-status= }}</ref> [[Slobodan Santrač]] je bio prvi strelac prvenstva sezona [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1967/68.|1967/68]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1969/70.|1969/70]] (delio prvo mesto sa [[Dušan Bajević|Dušanom Bajevićem]] iz [[FK Velež|Veleža]]), [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]] (kada je sa 33 gola osvojio bronzanu kopačku Evrope) i [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] (delio prvo mesto sa [[Vojin Lazarević|Vojinom Lazarevićem]] iz Crvene zvezde). U prvenstvu je postigao 186 golova u dresu OFK Beograda, a ukupno 218 golova, što ga čini rekorderom po broju golova u Prvenstvu Jugoslavije (i Srbije). Prve polovine 1970-ih su donele novu generaciju plavo-belih, koju su, između ostalih, činili: [[Ilija Petković]], [[Dragoslav Stepanović]], [[Petar Borota]], [[Bogdan Turudija]] i drugi, a iz starije generacije ostali su [[Slobodan Santrač]] i [[Stojan Vukašinović]]. OFK u prvenstvu završava svaku sezonu u vrhu tabele, te 3 sezone zaredom igra u [[Kup UEFA|Kupu UEFA]]. Najdalje je stigao u sezoni [[Kup UEFA 1972/73.|1972/73]], drugoj sezoni u takmičenju po redu. OFK je u prvom kolu eliminisao [[FK Dukla Prag|Duklu iz Praga]], zatim je ponovo bio bolji od Fajenorda, koji je 2 godine pre toga postao [[Liga šampiona 1969/70.|šampion Evrope]], a sezonu nakon te i osvojio [[Kup UEFA 1973/74.|Kup UEFA]]. U trećem kolu je savladan [[FK Beroe|Beroe iz Stare Zagore]], a u četvrtfinalu je usledilo ispadanje od [[FK Tvente|Tventea]]. Iako je prvi meč kod kuće dobijen 3:2 u revanšu je OFK poražen 2:0. Zanimljivost je da je 1973. godine OFK osvojio prijateljski turnir Trofej grada [[Granada|Granade]], pobedom nad [[urugvaj]]skim [[FK Penjarol|Penjarolom]] u finalu 4:0. Takođe je zanimljivo da je pehar bio težak 92 kilograma, pa je zbog teškoća da se pehar unese u avion rastaven na delove i sklopljen u Beogradu.<ref name="bukvar" /> === Slabiji rezultati === [[Datoteka:Feyenoord tegen OFK-Belgrado 4-3, Europacup III, Bestanddeelnr 925-9764.jpg|thumb|right|325px|25. oktobar 1972.: Feyenoord Rotterdam – OFK 4-3.]] U drugoj polovini 1970-ih su nastupili slabiji rezultati kluba, a po drugi put u istoriji klub je ispao u Drugu ligu sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1978/79.|1978/79]]. Klub se se iduće sezone odmah vratio u Prvu ligu, sledeći put je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1982/83.|1982/83]], a ponovo nakon brzog povratka je ispao sezone [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|1985/86]], nakon čega je ostao u Drugoj ligi sve do raspada [[SFRJ]]. Zanimljivo je da je klub iste sezone došao do [[Kup Jugoslavije u fudbalu 1985/86.|polufinala Kupa Jugoslavije]], gde je ispao od [[FK Velež|Veleža]]. I pored slabijeg perioda, za klub su igrali talentovani igrači kao što su [[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]], [[Nebojša Vučićević]], [[Gordan Petrić]], koji je kao član OFK-a sa [[Fudbalska reprezentacija Jugoslavije do 20 godina|reprezentacijom]] bio [[Svetsko prvenstvo u fudbalu do 20 godina|svetski šampion u uzrastu do 20 godina]], i drugi. U sezoni 1990/91. OFK je stigao do polufinala Kupa, gde je ispao od Crvene zvezde, a [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1991/92.|naredne sezone]] klub je ušao u Prvu ligu. Te sezone nisu učestvovali klubovi iz [[SR Slovenija|Slovenije]] i [[SR Hrvatska|Hrvatske]], a klubovi iz [[SR Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], osim [[FK Borac Banja Luka|Borca iz Banja Luke]], su završili takmičenje ranije. OFK je, pod vođstvom legende kluba Ilije Petkovića, bio 4. na tabeli i izborio učešće u Kupu UEFA sledeće sezone, u kom nije učestvovao zbog sankcija. Ni 1990-e nisu dale izrazitog poboljšanja u rezultatima OFK-a. Pritom je i Prva liga SRJ bila organizovana na čudan način, bila je podeljena na Prvu A i Prvu B ligu, gde su klubovi nakon polusezona mogli da ispadaju i ulaze u Prvu B ligu, odnosno Prvu A ligu. OFK je u sezoni [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1993/94.|1993/94.]] na polusezoni izborio Prvu A ligu i u njoj, u drugoj polusezoni, završio 4. na tabeli. Ponovo zbog sankcija klub nije mogao da igra u evropskim takmičenjima. Ovakav sistem je potrajao do sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 1997/98.|1997/98]], gde je Prva B liga bila drugi rang jugoslovenskog fudbala, a te sezone se OFK takmičio upravo u Prvoj B ligi. Nakon te sezone, klubovi su se takmičili u jedinstvenoj Prvoj ligi. === Povratak na fudbalsku scenu === Sezone 1997/98. OFK je igrao Prvu B ligu, tada drugi rang jugoslovenskog fudbala. Na čelo kluba dolazi [[Zvezdan Terzić]], koji je proveo 10 godina u klubu. OFK se odmah iste sezone vratio u Prvu ligu i postaje standardan prvoligaš, a sezone [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2000/01.|2000/01.]] OFK je završio 5. na tabeli, a [[Petar Divić]] je bio najbolji strelac prvenstva sa 27 golova. [[Prva liga SR Jugoslavije u fudbalu 2002/03.|Sezone 2002/03.]] OFK završava 3. u prvenstvu, nakon čega je izboreno mesto u Intertoto kupu. Time je OFK izborio mesto u nekom evropskom takmičenju posle 29 godina, a u Intertoto kupu je te godine ispao u drugom kolu od [[Češka republika|češkog]] [[FK Slovacko|Sinota]]. Naredne [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2003/04.|sezone]] OFK završava kao 4. na tabeli, te opet obezbeđuje učešće u Intertoto kupu. U Intertoto kupu stiže do polufinala takmičenja, gde ispada od [[FK Atletiko Madrid|Atletiko Madrida]]. Sezone [[Prva liga Srbije i Crne Gore u fudbalu 2004/05.|2004/05.]] klub ponavlja uspeh u Prvoj ligi, a obezbeđuje mesto u kvalifikacijama za [[Kup UEFA 2005/06.|Kup UEFA]], gde ispada od [[FK Lokomotiva Plovdiv|Lokomotive Plovdiv]]. Godine [[2005]]. klub je oborio svjetski rekord kada je pristao prodati braniča [[Slobodan Rajković|Slobodana Rajkovića]] [[Chelsea F.C.|Chelseaju]] za 3,5 miliona funti (5,1 miliona eura), što je bila rekordna naknada za igrače ispod 18 godina starosti. [[Datoteka:Duško Tošić - SV Werder Bremen (1).jpg|thumb|right|125px|[[Duško Tošić]]]] Naredne sezone u [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|Kupu Srbije i Crne Gore]] dolazi do finala, gde nakon vođstva od 2:0 protiv Crvene zvezde, ipak nakon produžetaka gubi 4:2. Time su izborene kvalifikacije za [[Kup UEFA 2006/07.|Kup UEFA]], gde protiv [[FK Okser|Oksera]] nakon pobede u Beogradu 1:0, u revanšu je bilo 2:1 do 82. minuta, i onda je Okser postigao 3 gola i sa pobedom od 5:1 otišao dalje. Sezone [[Kup Srbije u fudbalu 2007/08.|2007/08.]] klub je došao do polufinala Kupa Srbije, gde je ispao od [[FK Zemun|Zemuna]], a naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2008/09.|sezone]] je klub u poslednjem kolu izborio opstanak u ligi. Već naredne [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|sezone]] klub dolazi do trećeg mesta u [[Superliga Srbije u fudbalu 2009/10.|Superligi]] i do polufinala [[Kup Srbije u fudbalu 2009/10.|Kupa Srbije]], gde ispada od Crvene zvezde. Izborene su kvalifikacije za [[UEFA Liga Evrope 2010/11.|Ligu Evrope]], gde je nakon izbacivanja [[FK Torpedo Žodino|Torpedo Žodina]], klub ispao od [[FK Galatasaraj|Galatasaraja]]. Nakon prvog meča u [[Istanbul]]u, koji se nakon vođstva Galatasaraja od 2:0 završio 2:2, usledio je poraz u Beogradu od 5:1. Takođe, omladinci OFK Beograda su bili šampioni Srbije 2008. i 2009. godine.<ref>{{cite web |title=Osvajači Omladinske Lige |url=http://www.srpskistadioni.in.rs/omladinskaliga/istorija_omladinske_lige.html |website=srpskistadioni.in.rs |access-date=8. 7. 2022}}</ref> Klub je, pozivajući se na istoriju BSK-a, 2011. godine proslavio vek postojanja kluba.<ref>{{cite web |title=OFK Beograd proslavlja vek postojanja |url=https://sport.blic.rs/fudbal/domaci-fudbal/ofk-beograd-proslavlja-vek-postojanja/45jjfb5 |website=sport.blic.rs |accessdate=23. 6. 2019}}</ref> OFK je dve sezone zaredom došao do polufinala Kupa Srbije, [[Kup Srbije u fudbalu 2012/13.|2012/13.]] i [[Kup Srbije u fudbalu 2013/14.|2013/14.]] Prvi put je OFK, nakon izbacivanja Crvene zvezde u četvrtfinalu pobedom od 3:1 u gostima, ispao od [[FK Vojvodina|Vojvodine]], a drugi put od [[FK Jagodina|Jagodine]]. U ovom periodu, u kome se klub stabilizovao, su se istakli mnogi igrači: [[Petar Divić]], [[Ognjen Koroman]], [[Saša Stevanović (fudbaler)|Saša Stevanović]], [[Miljan Mrdaković]], [[Marko Baša]], [[Đorđe Jokić]], [[Duško Tošić]], [[Branislav Ivanović]], [[Aleksandar Kolarov]], [[Radiša Ilić]] i drugi. === Finansijska kriza i ispadanje u treći rang === U prvom kolu sezone [[Superliga Srbije u fudbalu 2015/16.|2015/16.]] OFK je, kao domaćin na stadionu Obilića, odigrao utakmicu protiv Crvene zvezde. Nakon vođstva od 2:0 posle prvog poluvremena, nakon preokreta OFK je izgubio 6:2. Zbog sumnje u regularnost ove utakmice, gde se sumnjalo i da je lično Zvezdan Terzić, tada kao direktor Crvene zvezde, ulazio u svlačionicu OFK-a, Više javno tužilaštvo u Beogradu je ispitavalo slučaj.<ref>{{cite web |title=Predaja romantičarima naređena u pauzi? |url=https://www.novosti.rs/vesti/sport.294.html:558709-Predaja-romanticarima-naredjena-u-pauzi |website=novosti.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref><ref>{{cite web |title=Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/1984679/Tužilaštvo ispituje utakmicu OFK Beograd - Crvena zvezda.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Zbog ovog slučaja su poljuljani odnosi i u upravi kluba,<ref>{{cite web |title=Član uprave proziva predsednika: OFK radi u dogovoru sa Terzićem! |url=https://www.kurir.rs/sport/fudbal/1871669/clan-uprave-proziva-predsednika-ofk-radi-u-dogovoru-sa-terzicem |website=kurir.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> a takođe su se i navijači bunili protiv uprave i bojkotovali utakmice.<ref>{{cite web |title=Navijači OFK Beograda: Nećemo da budemo filijala! |url=https://mondo.rs/Sport/Fudbal/a817393/Blue-Union-Uprava-napolje-nismo-filijala.html |website=mondo.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Nakon završetka istrage tužilaštvo je zaključilo da nema dokaza o nameštanju utakmice.<ref>{{cite web |title=Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi |url=https://www.rts.rs/page/sport/sr/story/36/Fudbal/2190212/Tužilaštvo bez dokaza o nameštanju mečeva u Super ligi.html |website=rts.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> Na kraju sezone, OFK je nakon 19 godina ispao u drugi rang. Naredne [[Prva liga Srbije u fudbalu 2016/17.|sezone]], OFK je kao poslednjeplasirani tim ispao iz Prve lige Srbije (drugog ranga), sa samo 3 pobede u sezoni. Tako je klub, po prvi put u istoriji, igrao treći rang sezone [[Srpska liga Beograd 2017/18.|2017/18]]. Razlog drastičnog slabljenja rezultata i teške finansijske krize mnogi vide i u samom Zvezdanu Terziću, koji je u klubu bio u periodu 1997-2005 i 2012-2014.<ref>{{cite web |title=Iz vremena „romantike“ ostali samo dugovi |url=https://www.danas.rs/sport/iz-vremena-romantike-ostali-samo-dugovi/ |website=danas.rs |access-date=9. 7. 2022}}</ref> U trećem rangu, tj. Srpskoj ligi Beograd, u prvoj sezoni osvojeno je 3. mesto, a sledeće [[Srpska liga Beograd 2018/19.|sezone]] 5. mesto. U sezoni 2018/19. godine na [[Stadion Čukaričkog|stadionu Čukaričkog]], OFK Beograd je pobedom nad [[FK Radnički Novi Beograd|Radničkim sa Novog Beograda]] osvojio Kup [[FSS]] na teritoriji [[Fudbalski savez Beograda|FSB]], ili skraćeno Kup Beograda. Nakon regularnog dela bilo je bez golova, ali romantičari su bili bolji nakon penala 4:2.<ref>{{cite web |title=Čista romantika: OFK Beograd osvojio Kup Beograda! |url=https://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |website=mozzartsport.com |accessdate=23. 6. 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190703021324/http://www.mozzartsport.com/fudbal/vesti/cista-romantika-ofk-beograd-osvojio-kup-beograda/328468 |archive-date=03. 07. 2019 |url-status=dead }}</ref> == Stadion == [[Datoteka:Ofk Belgrade stadion.OFK.jpg|thumb|right|175px|[[Omladinski stadion]]]] OFK tradicionalno igra na [[Omladinski stadion|Omladinskom stadionu]], izgrađenom i otvorenom [[1957.]] godine i koji se nalazi u beogradskoj gradskoj četvrti [[Karaburma|Karaburmi]]. Stadion ima kapacitet od 19.100 gledalaca, od kojih je 11.381 sedeće. Značajni radovi na renoviranju završeni su [[2000.]] godine. Stadion koriste i drugi klubovi u kompleksu OSD Beograd za druge sportove, kao i za koncerte i razne događaje. OFK Beograd je prvu utakmicu na ovom stadionu odigrao 24. avgusta 1957. protiv Budućnosti iz Podgorice sa pobedom od 3:1. == Usjesi == {| class="wikitable" style="width:60%;" |- ! colspan="2" style="width:25%; background:#039;"|<span style="color: white">Takmičenje</span> ! style="width:5%; background:#039;"| <span style="color: white">Broj</span> ! style="width:30%; background:#039;"| <span style="color: white">Godina</span> |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"|<span style="color: white">'''Nacionalno prvenstvo - 5 ''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 3|<small>'''[[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu|Prvenstvo Kraljevine Jugoslavije]]'''</small> <br/><small>'''[[Prva savezna liga|Prva savezna liga SFR Jugoslavije]]'''</small> || '''Prvak''' || align=center|'''5''' || [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1931.|1930/31]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1933.|1932/33]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1935.|1934/35]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936.|1935/36]], [[prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1938/39.|1938/39]]. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 6 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1927.|1927]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1929.|1929]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1937/38.|1937/38]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1954/55.|1954/55.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1963/64.|1963/64.]] |- style="background:#fff;" |Treći || align=center| 4 || [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1928.|1928]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1936/37.|1936/37.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1971/72.|1971/72.]], [[Prvenstvo Jugoslavije u fudbalu 1972/73.|1972/73.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Nacionalni kup - 1''' |- style="background:#fff;" | rowspan = 2|'''[[Kup Jugoslavije u fudbalu|Kup Kraljevine Jugoslavije]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''1''' || 1934. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup maršala Tita]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''4''' || 1953., 1955., 1961/62., 1965/66. |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 0 || / |- | rowspan = 2|'''[[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu|Kup Srbije i Crne Gore]]''' || '''Pobednik''' || align=center|'''0''' || – |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center| 1 || [[Kup Srbije i Crne Gore u fudbalu 2005/06.|2005/06.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Ostala nacionalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Prvenstvo Beogradskog podsaveza u fudbalu|Prvenstvo Beogradskog podsaveza]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''6''' || [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1920.|1920]], [[Prvenstvo Beogradskog podsaveza 1921.|1921]], 1926/27, 1928/29, 1929/30, 1933/34. |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center|6|| 1922/23, 1923/24, 1924/25, 1925/26, 1927/28, 1931/32. |- style="background:#fff;" | rowspan = 2| '''[[Nezvanična prvenstva Srbije u fudbalu|Prvenstvo Srbije (1939-1944)]]''' || '''Prvak''' || align=center| '''4''' || [[Srpska liga u fudbalu 1939/40.|1939/40]], [[Srpska liga u fudbalu 1940/41.|1940/41]], [[Srpska liga u fudbalu 1942/43.|1942/43]], [[Srpska liga u fudbalu 1943/44.|1943/44.]] |- style="background:#fff;" |Drugi || align=center| 1 || [[Srpska liga u fudbalu 1941/42.|1941/42.]] |- ! colspan="6" style="background:#1560BD;"| <span style="color: white">'''Kontinentalna takmičenja'''</span> |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[Mitropa kup]]'''<br /><small>Srednjoeuropski kup</small> || Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|2|| 1939, 1940. |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Kup pobjednika kupova|Kup pobjednika kupova]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Kup pobjednika kupova 1962/63.|1962/63.]] |- style="background:#fff;" | rowspan = 3| '''[[UEFA Intertoto kup|Intertoto kup]]'''|| Pobednik || align=center| 0 || / |- style="background:#fff;" |Finalista || align=center|0|| / |- style="background:#fff;" |Polufinale || align=center|1|| [[UEFA Intertoto kup 2004.|2004.]] |} == Najpoznatiji igrači OFK Beograda == {| |- valign=top | * {{flagicon|SRB}} [[Miodrag Jovanović (fudbaler)|Miodrag Jovanović]] * {{flagicon|SRB}} [[Sava Antić]] * {{flagicon|SRB}} [[Aleksandar Panić]] * {{flagicon|SRB}} [[Petar Radenković]] * {{flagicon|SRB}} [[Predrag Marković (fudbaler)|Predrag Marković]] * {{flagicon|SRB}} [[Tomislav Kaloperović]] * {{flagicon|SRB}} [[Stanoje Jocić]] * {{flagicon|SRB}} [[Vasilije Šijaković]] * {{flagicon|SRB}} [[Josip Skoblar]] * {{flagicon|SRB}} [[Spasoje Samardžić]] * {{flagicon|SRB}} [[Dragan Gugleta]] | * {{flagicon|SRB}} [[Blagomir Krivokuća]] * {{flagicon|SRB}} [[Sreten Banović]] * {{flagicon|SRB}} [[Slobodan Santrač]] * {{flagicon|SRB}} [[Miloš Milutinović]] * {{flagicon|SRB}} [[Dragoslav Šekularac]] * {{flagicon|SRB}} [[Ilija Petković]] * {{flagicon|SRB}} [[Ninoslav Zec]] * {{flagicon|SRB}} [[Petar Borota]] * {{flagicon|SRB}} [[Bogdan Turudija]] * {{flagicon|SRB}} [[Dragoslav Stepanović]] | * {{flagicon|SRB}} [[Božidar Milenković]] * {{flagicon|SRB}} [[Nebojša Vučićević]] * {{flagicon|SRB}} [[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]] * {{flagicon|SRB}} [[Saša Ćurčić]] * {{flagicon|SRB}} [[Petar Divić]] * {{flagicon|SRB}} [[Marko Baša]] * {{flagicon|SRB}} [[Duško Tošić]] * {{flagicon|SRB}} [[Aleksandar Kolarov]] * {{flagicon|SRB}} [[Branislav Ivanović]] * {{flagicon|SRB}} [[Radiša Ilić]] * {{flagicon|SRB}} [[Zvezdan Terzić]] |} ===Bivši poznati igrači=== [[Datoteka:Spelers van OFK-Belgrado op Schiphol, ivm Europacup I wedstrijd tegen Feyenoo, Bestanddeelnr 925-9692.jpg|thumb|right|325px|[[Slobodan Santrač]], [[Ilija Petković]] i [[Dragoslav Stepanović]] pred utakmicu sa [[Feyenoord Rotterdam|Fajenordom]] u [[Roterdam]]u (1972).]] '''1911–1945 :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|Kraljevina Srbija}} K. Srbije (do 1918), {{flagicon|Kraljevina Jugoslavija}} Kraljevine SHS i K. Jugoslavije (1918–1945).}}<br> {{Div col|colwidth=24em}} * '''[[Predrag Antić]]''' * [[Milorad Arsenijević]] * {{flagicon|SFRJ}}{{flagicon|Francuska}} [[Ivan Bek]] * [[Radivoj Božić]] * [[Vojin Božović]] * [[Branislav Dimitrijević]] * [[Milorad Dragićević]] * [[Prvoslav Dragičević]] * [[Ernest Dubac]] * [[Ljubiša Đorđević]] * [[Franjo Glaser]] * [[Svetislav Glišović]] * [[Vlastimir Golubičić]] * [[Đura Horvatinović]] * [[Ivan Jazbinšek]] * '''[[Miodrag Jovanović (fudbaler rođen 1922)|Miodrag Jovanović]]''' * [[Bruno Knežević]] * [[Andreja Kojić]] * [[Gustav Lechner]] * [[Petar Manola]] * [[Blagoje Marjanović]] * [[Nikola Marjanović]] * [[Frane Matošić]] * [[Dušan Milošević]] * [[Milorad Mitrović (1908-1993)|Milorad Mitrović]] * [[Srđan Mrkušić]] * [[Joška Nikolić]] * [[Milorad Nikolić]] * [[Vlastimir Petković]] * {{flagicon|Slovačka|1938}} [[Ján Podhradský]] * [[Đorđe Popović]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Svetozar Popović]] * [[Branimir Porobić]] * [[Anton Puhar]] * [[Predrag Radovanović]] * [[Janko Rodin]] * [[Nikola Simić (fudbaler rođen 1897)|Nikola Simić]] * [[Kuzman Sotirović]] * [[Ivan Stevović]] * [[Đorđe Stoiljković]] * [[Dragan Stošić]] * [[Slavko Šurdonja]] * [[Aleksandar Tirnanić]] * [[Dragomir Tošić]] * [[Svetislav Valjarević]] * [[Dragoslav Virić]] * [[Đorđe Vujadinović]] * [[Dobrivoje Zečević]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Sándor Nemes]] * {{flagicon|Mađarska|1940}} [[Lajos Senfeld Tusko]] * {{flagicon|Kraljevina Italija}} [[Otmar Gazzari]] * {{flagicon|Rumunija}} [[Rudolf Wetzer]] {{div col end}} '''Od 1945. do danas :'''{{efn|Prvenstvo {{flagicon|SFR Jugoslavija}} SFR Jugoslavije (1945–1992), {{flagicon|SR Jugoslavija}} SR Jugoslavije, Srbije i Crne Gore (1992–2006), {{flagicon|Srbija}} Srbije (2006 – do danas).}} {{Div col|colwidth=15em}} * [[Nikola Aksentijević]] * [[Komnen Andrić]] * [[Sava Antić]] * [[Nemanja Antonov]] * {{flagicon|Uganda}} [[Khalid Aucho]] * [[Radojko Avramović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Daniel Avramovski]] * [[Stefan Babović]] * [[Miloš Bajalica]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Aleksandar Bajevski]] * [[Branko Baković]] * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Sreten Banović]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} '''[[Marko Baša]]''' * [[Marko Batinica]] * {{flagicon|Ekvador}} [[Augusto Batioja]] * [[Slobodan Batričević]] * [[Nemanja Belaković]] * {{flagicon|Čile}} [[Mario Berrios]] * '''[[Petar Borota]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Božović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vojin Božović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Aleksandar Bratić]] * [[Predrag Brzaković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Zoran Bubalo]] * [[Zdravko Bukarica]] * {{flagicon|Australija}} [[Branko Buljević]] * [[Ognjen Čančarević]] * [[Aleksandar Čavrić]] * [[Srđan Čebinac]] * [[Nikola Cuckić]] * [[Stefan Čupić]] * '''[[Saša Ćurčić]]''' * [[Dušan Cvetković]] * [[Zoran Dakić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Nikola Damjanac]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Dario Damjanović]] * [[Sreten Davidović]] * [[Aleksa Denković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Filip Despotovski]] * [[Ljuba Dimić]] * [[Željko Dimitrov]] * '''[[Petar Divić]]''' * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ardian Đokaj]] * [[Nebojša Đorđević (fudbaler)|Nebojša Đorđević]] * [[Dejan Dražić]] * [[Nikša Đujić]] * [[Duško Đurišić]] * [[Borko Duronjić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Miodrag Džudović]] * {{flagicon|Kazahstan}} [[Nenad Erić]] * [[Miloš Filipović]] * [[Milan Gajić]] * [[Momčilo Gavrić (fudbaler)|Momčilo Gavrić]] * [[Damjan Gojkov]] * [[Petar Golubović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Petar Grbić]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Boban Grnčarov]] * [[Vanja Grubač]] * '''[[Dragan Gugleta]]''' * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Mustafa Hodžić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Faruk Hujdurović]] * [[Nikola Ignjatijević]] * [[Aleksandar Ignjovski]] * '''[[Radiša Ilić]]''' * '''[[Branislav Ivanović]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Milan Ivanović]] * [[Đorđe Ivelja]] * [[Stefan Janković]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Petar Jelić]] * [[Aleksandar Ješić]] * [[Nenad Jestrović]] * [[Aleksandar Jevtić]] * '''[[Stanoje Jocić]]''' * [[Đorđe Jokić]] * [[Živko Josić]] * [[Ivica Jovanović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Vladimir Jovović]] * [[Mirsad "Mirza" Kahrović|Mirsad Kahrović]] * '''[[Tomislav Kaloperović]]''' * [[Andrija Kaluđerović]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Đorđe Kamber]] * {{flagicon|Latvija}} [[Oļegs Karavajevs]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mladen Kašćelan]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Kecojević]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Hristijan Kirovski]] * [[Dušan Kljajić]] * [[Srđa Knežević]] * [[Miloš Kolaković]] * '''[[Aleksandar Kolarov]]''' * [[Ognjen Koroman]] * [[Miloš Kostić]] * [[Slobodan Krčmarević]] * {{flagicon|Hrvatska}} [[Sergije Krešić]] * '''[[Blagomir Krivokuća]]''' * [[Srboljub Krivokuća]] * [[Bojan Krkić]] * {{flagicon|Bosna i Hercegovina}} [[Simo Krunić]] * [[Stevica Kuzmanovski]] * [[Branko Lazarević]] * {{flagicon|Brazil}} [[Leandro Netto de Macedo|Leandro Netto]] * [[Zlatko Liščević]] * '''[[Zoran Lončar (fudbaler)|Zoran Lončar]]''' * [[Dušan Lukić]] * [[Milan Majstorović]] * [[Dragoljub Marić]] * [[Rodoljub Marjanović]] * [[Dragan Marković]] * '''[[Predrag Marković]]''' * [[Saša Marković]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Bojan Markovski]] * [[Zoran Martinović]] * [[Filip Matović]] * [[Slobodan Mešanović]] * [[Mihalj Mesaroš]] * [[Dragan Mihajlović]] * [[Miloš Mijić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Mijušković]] * [[Nikola Mikić]] * '''[[Božidar Milenković]]''' * [[Nemanja Milić]] * [[Petar Milić]] * [[Stojan Milošev]] * [[Miroslav Milovanović]] * [[Milovan Milović]] * [[Luka Milunović]] * [[Milorad Milutinović]] * '''[[Miloš Milutinović]]''' * {{flagicon|Novi Zeland}} [[Adam Mitchell (footballer, born 1996|Adam Mitchell]] * {{flagicon|SAD}} [[Ilija Mitić]] * [[Krsto Mitrović]] * [[Miljan Mrdaković]] * [[Mitar Mrkela]] * [[Slavoljub Muslin]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Nemanja Nikolić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Mitar Novaković]] * [[Ajazdin Nuhi]] * {{flagicon|Kamerun}} [[Aboubakar Oumarou]] * [[Aleksandar Paločević]] * '''[[Aleksandar Panić]]''' * {{flagicon|Makedonija}} [[Angelko Panov]] * [[Marko Pavlovski]] * [[Aleksandar Pejović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milorad Peković]] * [[Dušan Petković (fudbaler rođen 1974)|Dušan Petković]] * '''[[Ilija Petković]]''' * [[Gordan Petrić]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Saša Petrović]] * [[Mihajlo Pjanović]] * [[Bogdan Planić]] * [[Petar Puača]] * [[Dušan Purać]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Milan Purović]] * '''[[Petar Radenković]]''' * [[Miodrag Radošević]] * [[Aleksandar Radovanović]] * [[Filip Rajevac]] * [[Slobodan Rajković]] * [[Đorđe Rakić]] * [[Darko Ramovš]] * [[Milan Rodić]] * [[Ivan Rogač]] * {{flagicon|Litvanija}} [[Kęstutis Ruzgys]] * '''[[Spasoje Samardžić]]''' * '''[[Slobodan Santrač]]''' * [[Bojan Šaranov]] * [[Milan Savić]] * '''[[Dragoslav Šekularac]]''' * [[Đorđe Serpak]] * '''[[Vasilije Šijaković]]''' * [[Aleksandar Simić (fudbaler)|Aleksandar Simić]] * [[Marko Simić]] * [[Uroš Sinđić]] * [[Marko Šiškov]] * {{flagicon|Hrvatska}} '''[[Josip Skoblar]]''' * [[Miljan Škrbić]] * {{flagicon|KIP}} [[Milenko Špoljarić]] * [[Dragoslav Sredojević]] * [[Dragan Stančić]] * [[Aleksandar Stanisavljević]] * [[Aleksandar Stanojević]] * [[Vladeta Starčević]] * '''[[Dragoslav Stepanović]]''' * [[Miodrag Stevanović]] * [[Saša Stevanović]] * {{flagicon|Makedonija}} [[Ostoja Stjepanović]] * [[Marinko Stojaković]] * [[Dane Stojanović]] * [[Milan Stojanović]] * {{flagicon|Azerbejdžan}} [[Branimir Subašić]] * [[Lazar Tasić]] * '''[[Zvezdan Terzić]]''' * [[Dragan Tomić]] * [[Predrag Tomić]] * '''[[Duško Tošić]]''' * [[Lazar Tripković]] * '''[[Bogdan Turudija]]''' * {{flagicon|Australija}} [[Doug Utjesenovic]] * [[Zoran Vekić]] * [[Nebojša Veljković]] * {{flagicon|Malta}} [[Nenad Veselji]] * [[Vukašin Vraneš]] * '''[[Nebojša Vučićević]]''' * [[Nemanja Vučićević]] * [[Stojan Vukašinović]] * {{flagicon|Crna Gora}} [[Ivan Vuković]] * {{flagicon|Brazil}} [[William Artur de Oliveira|William]] * [[Saša Zdjelar]] * '''[[Ninoslav Zec]]''' * [[Zoran Zekić]] * [[Goran Zelenović]] * [[Miloš Zlatković]] {{div col end}} == Trenutačni tȋm == {{updated|3. oktobra 2023.}}<ref>{{en}} {{cite web|title=PRVI TIM: SRPSKA LIGA "BEOGRAD" 2022/23 |url=https://ofkbeograd.co.rs/index.php?tip=players&show=all|accessdate=3. oktobra 2023}}</ref> {{Fs start}} {{Fs player|no=|nat=CG|pos=GK|name= Balša Popović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Aleksandar Đermanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Mateja Mrkela }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nenad Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Ognjen Mimović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Srđan Nikolić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=DF|name= Nikola Vujadinović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Saša Marković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Tomislav Todorović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Admir Ademi }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Ognjen Ilić }} {{Fs mid}} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nemanja Ivanović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Marko Stanković }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Knežević }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Nikola Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=MF|name= Jovan Mituljkić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Luka Mićić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Filip Kasalica }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Andrija Kaluđerović }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Nikola Milinović }} {{Fs player|no=|nat=BiH|pos=FW|name= Aleksandar Kahvić }} {{Fs player|no=|nat=SRB|pos=FW|name= Dejan Georgijević }} {{Fs end}} == Spoljašne veze == * [http://www.ofkbeograd.co.rs/ OFK Beograd] — ''Zvanična spletna stranica kluba'' * [http://www.ofkbeograd.net/ Nezvanična klupska prezentacija – klub prijatelja OFK Beograda] * [http://www.blueunionbelgrade.com Navijači OFK Beograda] == Beleške == {{notelist}} == Izvori == {{reflist}} {{Šablon:1.Jugoslavenska nogometna liga}} {{Meridijan Superliga}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Fudbalski klubovi u Srbiji]] [[Kategorija:Sportski klubovi u Beogradu]] obq69aqovfbzlbkhoobvh8ob4ghv3ps 0 10521 41866014 41865904 2024-04-25T22:50:11Z Inokosni organ 160059 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/46.239.2.127|46.239.2.127]] ([[User talk:46.239.2.127|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:87.116.135.16|87.116.135.16]] wikitext text/x-wiki Regiji '''Zapadne Evrope''' pripadaju države: [[Velika Britanija]], [[Irska]], [[Francuska]], [[Belgija]], [[Holandija]] i [[Luksemburg]]. Zapadna Evropa ima površinu 936.889 km kvadratnih što čini 8,9% celokupne površine Evrope. Na ovom prostoru živi 146.694.824 stanovnika. To je najgušće naseljena regija Evrope. Analizirajući položaj Zapadne Evrope vidi se da je ona smeštena oko [[Severno more|Severnog mora]] i kanala [[La Manš]]. Kanal razdvaja V.Britaniju i Francusku na rastojanju od svega 33 km. U meridijanskom smeru Zapadna Evropa se pruža od [[Škotska|Škotske]] sve do [[Španija|Španije]]. Obale su jako razuđene i sastavljene od [[stena]] razne starosti što između drugih faktora utiče na raznolike reljefne oblike. Na kontinentalnom i ostrvskom delu Zapadne Evrope uz morske površine nalaze se nizije. Nizije se na ostrvskom delu regije pružaju do [[Pennines|Peninskih]] i [[Kambrijske planine|Kambrijskih planina]]. Na kontinentalnom delu nizije se prostiru do [[Arden]]a i Porajnskih planina, a u jugozapadnoj i zapadnoj Francuskoj do podnožja [[Pirineji|Pirineja]] i centralog masiva. Mlađe venače planine [[Alpi]] i [[Jura]], poput Pirineja na jugu, čine granicu ove regije na istoku. Klima regije je pod uticajem [[Atlantik]]a, a od klime je zavisan veći deo života u ovom prostoru. Ogranci tople [[Golfska struja|Golfske struje]] zagrevaju obale Zapadne Evrope. Zapadni vetrovi joj donose dovoljnu količinu padavina. Mala temperaturna kolebanja, a padavine su raspoređene podjednako tokom godine, pretežno u obliku kiše. S tim osobinama, klima ima karakter blagosti i ujednačenosti. Orjentacija rečnih tokova je takva da su oni putevi sa kontinenata na [[okean]], ali i obrnuto sa okeana na kontinent. Prema Severnom moru i Kanalu od većih reka koje teku s kontinenta su: [[Rajna]], [[Šelda]], [[Mas]] i [[Sena]], prema Atlantiku su [[Loara]] i [[Garonne|Garonna]], a sa britanskog ostrva [[Temza]] i [[Severn]]. Ove reke teku preko velikih nizijskih područja i zavala kao što su: Nizozemlje, Anglo-flamanska zavala, Pariški, Londonski i Akvitanski basen.Biskajski zaliv je najveci u zapadnoj Evropi. == Historija == Zapadna Evropa je dugo vekova bila regija na "kraj sveta". Tu je prestajao poznati svet i počinjalo je nepoznato vodeno prostarnstvo. Otkriće puta za Ameriku povuklo je za sobom razvoj pomorstva i trgovine, u narednim vekovima i sve do danas. Ona je postala kolevkom progresa, a akvatorija uz njene obale postala je najprometnija saobraćajnica. Sve je to doprinelo da se u Zapadnoj Evropi rodila i rasla [[industrijska revolucija]] na čijim su tehničkim dostignućima učili, jedno duže vreme, svi narodi sveta. Ova regija je bila prvi industrijski prostor na Zemlji. {{Commonscat|Western Europe}} {{Regije svijeta}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Regije Evrope]] 3mx3g080ejqd9ggg2vtiqfpj3xz4k86 0 11927 41866002 41247232 2024-04-25T20:25:03Z Alekol 2231 /* Oktobar/Listopad */ wikitext text/x-wiki {{godina nav}} {{Godina u drugim kalendarima|1917}} Godina '''1917''' ('''[[Rimski brojevi|MCMXVII]]''') bila je [[redovna godina koja počinje u ponedjeljak]] po gregorijanskom, odn. [[redovna godina koja počinje u nedjelju]] po 13 dana zaostajućem [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]. __NOTOC__ <center> {| style="border:1px solid silver;background-color:white;padding:5px;" align=center class=radius | '''1917''': <br /> [[1917#Januar/Siječanj|1]] • [[1917#Februar/Veljača|2]] • [[1917#Mart/Ožujak|3]] • [[1917#April/Travanj|4]] • [[1917#Maj/Svibanj|5]] • [[1917#Jun/Juni/Lipanj|6]] • [[1917#Jul/Juli/Srpanj|7]] • [[1917#Avgust/August/Kolovoz|8]] • [[1917#Septembar/Rujan|9]] • [[1917#Oktobar/Listopad|10]] • [[1917#Novembar/Studeni|11]] • [[1917#Decembar/Prosinac|12]] <br /> [[1917#Rođenja|Rođenja]] • [[1917#Smrti|Smrti]] |}</center> == Događaji == === Januar/Siječanj === * 30. 12. 1916 - [[4. 1.]] 1917 Austrougarsko-bugarska operacija čišćenja okoline [[Blaževo|Blaževa]] kod [[Brus]]a (paljevine, streljanja) - prva u nizu brutalnih operacija. * [[1. 1.]] (19. 12. '16. po j.k.) - [[Grigorij Raspućin|Raspućinovo]] telo pronađeno u Nevi. * [[9. 1.]] - [[Sinajsko-palestinska kampanja]]: [[Bitka kod Rafe]] - Britanci porazili poslednji veći turski garnizon na Sinaju. * [[6. 1.|6]] - [[7. 1.]] - Rimska konferencija o situaciji u Grčkoj - bez jasnih odluka, Solunski front ostaje ali bez pojačanja. * [[11. 1.]] - [[Kingslandska eksplozija]] u fabrici municije u Nju Džerziju, navodno delo nemačkih sabotera. * [[januar]] - Brigadir Milo Matanović na čelu crnogorske izbegličke vlade nakon ostavke [[Andrija Radović|Andrije Radovića]]. * [[21. 1.]] - Jak zemljotres na [[Bali]]ju, 1500 mrtvih, uglavnom u posledičnim klizištima. * [[23. 1.]] - [[Rumunija u Prvom svetskom ratu|Rumunski front]]: neuspešni bugarski pokušaj prelaska močvara kod [[Tulcea|Tulcee]] - front se zatim stabilizuje (ranije tokom meseca rumunsko-ruske snage izgubile [[Brăila|Brăilu]] i [[Focșani]]). * [[25. 1.]] - [[Danska]] prodaje [[Američki Djevičanski Otoci|svoj dio Djevičanskih otoka]] SAD-u za 25 miliona US$ (ulaze u posjed krajem ožujka). * [[30. 1.]] - [[Ekspedicija protiv Pancha Ville]]: američke trupe se povlače iz Meksika neostvarenog cilja. === Februar/Veljača === [[Datoteka:German Submarine War Zone Announced 1 February 1917.jpeg|mini|200px|Nemačka zona podmorničkog ratovanja]] [[Datoteka:Toplički ustanak spomenik.jpg|mini|200px|left|Spomenik [[Toplički ustanak|Topličkom ustanku]]]] * [[1. 2.]] - [[Nemačko Carstvo|Nemačka]] objavljuje da nastavlja [[neograničeno podmorničko ratovanje]], dva dana kasnije SAD prekidaju diplomatske odnose. * [[februar]], početkom - Između Čačka i Novog Pazara poginuo četnički vođa [[Uroš Kostić Rudinac]] (Rudinski)<ref>Istorija s. n., str. 185</ref>. * [[5. 2.]] - Usvojen [[Ustav Meksika]], prvi koji ističe socijalna prava. * [[13. 2.]] - [[Mata Hari]] uhapšena u Parizu pod optužbom za špijunažu (streljana u oktobru). * [[17. 2.]] - Francuski brod ''[[SS Athos]]'' torpedovan kod Malte, 754 mrtvih. * [[21. 2.]] - [[Napad na Nekhl|Napadom na Nekhl]] dovršeno savezničko osvajanje [[Sinaj]]a. * 21. 2. - ''SS Mendi'' potonuo nakon sudara u La Manšu sa 646 ljudi, uglavnom crnih Južnoafrikanaca. * [[22. 2.]] - Na savetovanju u Obiliću kod Leskovca odlučeno da se 11. marta digne ustanak (samo [[Kosta Pećanac]] protiv)<ref>Istorija s. n., str. 186</ref>; mnogi vojni obveznici su već pobegli u šume zbog bugarske regrutacije, ustanak počinje i bez vojvoda. * [[23. 2.]] - [[Mesopotamska kampanja]] generala [[Frederick Stanley Maude|Mauda]]: Britanci se vratili u [[Kut (Irak)|Kut]]. * [[24. 2.]] - SAD dolaze u posjed [[Zimmermanov telegram|Zimmermanovog telegrama]]: Nemačka nudi savezništvo Meksiku i podršku za povratak Teksasa, Novog Meksika i Arizone. * 24. 2. - [[Milinko Vlahović]] razbio Bugare na [[Bojnik]]u. * [[26. 2.]] - [[Toplički ustanak]]: ustanici ušli u [[Kuršumlija|Kuršumliju]], [[Kosta Vojnović]] naređuje dva dana kasnije da se digne [[Toplica]]. === Mart/Ožujak === [[Datoteka:Отречение Николая II.jpg|mini|220px|[[Februarska revolucija]]: abdikacija [[Nikolaj II od Rusije|Nikolaja II]]]] * [[2. 3.]] - Oslobođeno [[Prokuplje]], pet dana kasnije i [[Blace]] od Austrougara. * 2. 3. - [[Jones–Shafrothov zakon]] daje američko državljanstvo [[Portorikanci]]ma. * [[8. 3.]] (23. 2. po j.k.) - Počinje [[Februarska revolucija]] u Rusiji: žene demonstriraju u Petrogradu zbog nestašice hrane, štrajk i neredi. * 8. 3. - Početak bugarskog napada na topličke ustanike, austrougarski od 12. 3.. * 8. 3. - Britanci [[Pad Bagdada (1917)|zauzeli Bagdad]]. * [[11. 3.]] - Šef vlade Meksika [[Venustiano Carranza]] izabran za predsednika (do [[1920]]). * [[12. 3.]] - Pobuna Petrogradskog garnizona prerasta u ustanak, vlast će preuzeti s jedne strane [[Petrogradski sovjet]], s druge [[Privremena vlada (Rusija)|Privremena vlada]]. * 12. 3. - [[Solunski front]]: početak [[Bitoljska bitka (1917)|Bitoljske bitke]] (Bitka na Crvenoj steni) - neuspela francuska ofanziva. * [[14. 3.]] - Razbijen jedan austrougarski odred kod Blaca ali Bugari ušli u Prokuplje. * 14. 3. - [[Naređenje br. 1 Petrogradskog sovjeta]]: vojnim jedinicama neće upravljati oficiri već vojnički komiteti - rušenje discipline. * [[15. 3.]] (2. 3. po j.k.) - Car [[Nikolaj II]] abdicirao: prvo u korist sina [[Aleksej Nikolajevič|Alekseja]], zatim brata, velikog vojvode [[Mihajlo Aleksandrovič|Mihajla]]. [[Državna duma Ruske imperije|Duma]] proglasila [[Privremena vlada Rusije|Privremenu vladu Rusije]] ([[Georgij Lavov]] na čelu do jula). * [[16. 3.]] - Austrougari u Kuršumliji - zvanične akcije još desetak dana uz teške represalije, ukupno 20.000 ubijenih. Otpor se nastavlja i dalje (Vojinović na Kopaoniku, Vojin Marjanović kod Aleksandrovca itd.), do jeseni čete u svim krajevima Srbije. * [[17. 3.]] - Objavljen manifest označenog cara Mihaila II: poziva narod da se prikloni Privremenoj vladi, prihvatiće presto ako tako odluči predviđena Konstituanta. * 17. 3. - U Kijevu osnovana ukrajinska [[Centralna Rada]] na čelu sa [[Mihajlo Gruševski|Mihajlom Gruševskim]]. * [[19. 3.]] - Nemci na Zapadnom frontu se povukli na "[[Hindenburgova linija|Hindenburgovu liniju]]". * [[22. 3.]] - Na Mladence, Bugari ubijaju po 40 ljudi u četiri mesta u Srbiji: [[Барје (Лесковац)|Barje]], [[Бабичко|Babičko]] i [[Слатина (Лесковац)|Slatina]] kod Leskovca i [[Aleksandrovo (Merošina)|Aleksandrovo]] kod Niša.<ref>[https://digitalna.nb.rs/view/URN:NB:RS:SD_2F6F6602455A67B1B521D786232CBF4A-1922-04-04#page/0/mode/1up "Politika", 4. apr. 1922], str. 2</ref> * [[25. 3.]] - [[Gruzijska pravoslavna crkva]] se odvaja od ruske. * 25. 3. - [[Sikstova afera]]: car [[Karlo I. Austrijski|Karlo I.]] preko zeta [[Sikst od Burbon-Parme|Siksta od Burbon-Parme]] ušao u tajne pregovore sa Francuskom (otkriveno u aprilu '18). * [[26. 3.]] - [[Prva bitka kod Gaze]]: Britanci ušli u [[Gaza (grad)|grad]] ali se morali povući. * [[31. 3.]] - U Parizu osnovan Crnogorski odbor za narodno ujedinjenje ("sa Srbijom i ostalim srpskim, hrvatskim i slovenačkim zemljama"). * mart - Francuzi guše [[Kaosenov ustanak]] [[Tuarezi|Tuarega]] u severnom [[Niger]]u. === April/Travanj === [[Datoteka:Western Front 1917.jpg|mini|200px|[[Zapadni front (Prvi svetski rat)|Zapadni front]] 1917.]] * [[6. 4.]] - SAD objavljuju rat Njemačkoj. * 6. 4. - Rascep među nemačkim socijaldemokratima: osnovana [[Nezavisna socijaldemokratska partija Njemačke]]. * [[9. 4.]] - [[Lenjin]] sa saradnicima kreće iz Švajcarske u Rusiju, kroz Nemačku prolaze [[Plombirani vagon (Lenjin)|Plombiranim vagonom]]. * april - maj - [[Nivellova ofenziva]] na Zapadnom frontu: ** [[Bitka kod Arrasa (1917)]], saveznička ofanziva postiže uspeh ali ne i proboj. Kanađani se istakli na [[Bitka na Vimy Ridge|na Vimy Ridge]]. ** [[Druga bitka na Eni]]: velike francuske žrtve ne donose proboj, dolazi do [[Pobune u francuskoj vojsci 1917.|pobuna]] i smene glavnokomandujućeg [[Robert Nivelle|Nivella]]. * [[16. 4.]] (3. 4. po j.k.) - [[Lenjin]] sa saradnicima pred ponoć stiže u Rusiju, na [[Finska stanica|Finsku stanicu]] u [[Petrograd]]u. Sutradan u "Pravdi" objavljuje [[Aprilske teze]]: protiv Privremene vlade, "sva vlast sovjetima". * [[17. 4.|17]] - [[30. 4.]] - ''Black fortnight'' ("crne dve nedelje"), Britanci zbog podmornica izgubili 400.000 tona brodova. Uvođenje sistema [[konvoj]]a u junu će smanjiti gubitke. * [[19. 4.]] - [[Druga bitka kod Gaze]] je britanski poraz, sledi šestomesečna [[Pat-pozicija u južnoj Palestini]]. * [[23. 4.]] - Nemački Program iz Kreuznacha - aneksije na istoku i zapadu, morske baze, kolonije<ref name="TuckerRoberts2005">{{cite book|author1=Spencer C. Tucker|author2=Priscilla Mary Roberts|title=Encyclopedia Of World War I: A Political, Social, And Military History|url=http://books.google.com/books?id=2YqjfHLyyj8C&pg=PA652|date=September 2005|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-420-2|pages=652–}}</ref>. * [[26. 4.]] - [[Sporazum iz Saint-Jean-de-Maurienna]] o italijanskom talu na Bliskom istoku (tj. Anadoliji). === Maj/Svibanj === [[Datoteka:ChildrensofFatima.jpg|mini|150px|Deca iz [[Fátima|Fátime]]]] * [[3. 5.]] (20. 4. po j.k.) - Aprilska kriza u Rusiji: dolazi do masovnih demonstracija nakon što je ino. ministar [[Pavel Miljukov]] obećao saveznicima da će nastaviti rat. * [[4. 5.]] - Britanski brod ''[[SS Transylvania (1914)|SS Transylvania]]'' potopljen u Đenovskom zalivu, 412 mrtvih. * [[10. 5.]] - [[8. 5.]] - [[Deseta bitka na Soči]]: neuspešna italijanska ofanziva, imaju 160.000 mrtvih i ranjenih. * [[7. 5.|7]] - [[12. 5.]] (24 - 29. 4. po j.k.) - VII (Aprilska) Sveruska konferencija Ruske socijaldemokratske radničke partije (boljševika) - prihvaćene Lenjinove Aprilske teze, izabran 9-člani CK ([[Lenjin]], [[Zinovjev]], [[Staljin]], [[Lav Kamenjev|Kamenjev]] i dr.). * [[13. 5.]] - [[13. 10.]] - Djevojčici [[Lúcia Santos|Lúciji Santos]] i njenim rođacima se navodno ukazuje [[Gospa Fatimska]]. * [[14. 5.]] - Pećanac napao žel. stanicu [[Ristovac]], srušio železnički most na Moravi, kasnije će zapaliti [[Bosilegrad]]<ref>Istorija s. n., str. 198</ref>. * 14 - [[15. 5.]] - [[Bitka u Otrantskim vratima]]: uspjeh [[Austro-ugarska ratna mornarica|Austro-ugarske ratne mornarice]] u svojoj najvećoj bitci, protiv [[Otrantski baraž|Otrantskog baraža]]. * [[15. 5.]] - Predsednik vlade Matanović kralju [[Nikola I. Petrović Njegoš|Nikoli]]: "krajnje vrijeme" za ujedinjenje sa Srbijom, ali on to i dalje izbegava. * 15. 5. - [[Philippe Pétain]] postaje komandant francuske vojske, prvi zadatak je oporavak borbenog morala. * maj - Niz štrajkova u britanskoj industriji. * [[18. 5.]] (5. 5. po j.k.) - Razrešenje Aprilske krize: u Privremenu vladu ulaze [[menjševici]] i [[eseri]], [[Aleksandar Kerenski|Kerenski]] ministar rata. * 18. 5. - Zakon o selektivnoj službi (''Selective Service Act'') daje predsedniku SAD ovlašćenje da regrutacijom stvori nacionalnu vojsku za učešće u ratu (počinje u junu). * [[23. 5.]] - Italijanska vojska povratila kontrolu nad [[Milano]]m od anarhista i antiratnih revolucionara, 50 mrtvih. * 23. 5. - Smenjen kineski premijer [[Duan Qirui]] koji je želeo objaviti rat Nemačkoj. * [[24. 5.]] - [[Charles Vyner Brooke]] postaje treći i poslednji [[Bele radže|beli radža]] [[Kraljevina Sarawak|Kraljevine Sarawak]]. * [[26. 5.]] - Grad [[Mattoon, Illinois]] opustošen tornadom, najmanje 100 mrtvih. * [[27. 5.]] - Donesena prva sveobuhvatna kodifikacija [[Kanonsko pravo (Katolička crkva)|kanonskog prava]] u Katoličkoj crkvi (na snazi od svibnja 1918). * [[30. 5.]] - Ponovo se okupilo [[Carevinsko vijeće]] u Beču. [[Svibanjska deklaracija]] - Jugoslovenski klub zahtjeva ujedinjenje zemalja u kojima žive Slovenci, Hrvati i Srbi pod dinastijom Habzburg-Lotringen. * maj - jun - Četovođe Đorđe Ćamilović i Milan Dečanski ubijene zbog novca (simptom demoralizacije nakon gušenja Topličkog ustanka)<ref>Istorija s. n., str. 197</ref>. === Jun/Juni/Lipanj === [[Datoteka:Dragutin-Dimitrijevic Apis Trial.jpg|mini|200px|left|[[Solunski proces]]]] * [[1. 6.]] - [[Pobune u francuskoj vojsci 1917.|Pobune u francuskoj vojsci]]: pešadijski puk zauzeo grad Missy-aux-Bois i proglasio antiratnu vladu. Kasnije tokom meseca vojne vlasti preduzimaju masovna hapšenja i suđenja. * [[4. 6.]] - Dodeljene prve [[Pulitzerova nagrada|Pulitzerove nagrade]]. * [[5. 6.]] - Završen [[Solunski proces]], osuđeni Apis i dr.. * [[7. 6.]] - Britanci započinju [[Bitka kod Messinesa (1917)|Bitku kod Messinesa]] detonacijom 19 velikih mina ispod nemačkih rovova. * [[8. 6.]] - Katastrofa u rudniku Speculator u Montani, stradalo 168 rudara. * [[11. 6.]] - Grčki kralj [[Konstantin I (Grčka)|Konstantin I]] napušta zemlju pod pritiskom Antante, presto dobija sin [[Aleksandar (Grčka)|Aleksandar]] (do [[1920]]). [[Elefterios Venizelos|Venizelosova]] vlada je proširena na celu zemlju. * 11. 6. - Nakon Matanovićeve ostavke, novi crnogorski predsjednik vlade u izbjeglištvu je [[Evgenije Popović]] (lojalan Nikoli). * [[13. 6.]] - Bombarderi [[Gotha G.IV]] izveli prvi avionski napad na London - 162 mrtvih, uključujući 16 dece u osnovnoj školi. [[Datoteka:Louisiana Troops on Canal Street 1917 Heading for the Great War.jpg|mini|220px|Počela regrutacija u SAD]] * [[14. 6.]] - Rumunska skupština u Jašiju izglasala agrarnu reformu kojom bi seljaci dobili dva miliona hektara zemlje i izbornu reformu za univerzalno pravo glasa. * [[16. 6.]] - [[7. 7.]] - Prvi [[Sveruski kongres Sovjeta]] radničkih i vojničkih deputata, dominiraju provladine stranke. * [[23. 6.]] - Regent [[Aleksandar I. Karađorđević|Aleksandar]] imenovao homogenu radikalsku vladu u izbeglištvu (demokrate Davidović, Drašković i Marinković istupili zbog osude Apisa). * 23. 6. - [[Ukrajinska Narodna Republika|Ukrajinska]] Centralna Rada proglašava autonomiju u okviru Rusije. * [[26. 6.]] - Streljanje [[Crna ruka|crnorukaca]] - pukovnik [[Dragutin Dimitrijević Apis]] i majori [[Ljubomir Vulović]] i [[Rade Malobabić]] (biće rehabilitovani [[1953]]). * [[29. 6.]] - [[Antun Mihalović]] imenovan hrvatskim banom (do [[1919]], posljednji ban). * [[30. 6.]] - Grčka ulazi u rat na strani Antante. === Jul/Juli/Srpanj === [[Datoteka:EasternFront1917.jpg|mini|200px|[[Istočni front (Prvi svetski rat)|Istočni front]] 1917.]] [[Datoteka:Ljidda.jpg|mini|150px|[[T. E. Lawrence]]]] * [[1. 7.]] - Rasni neredi u [[East St. Louis, Illinois]], između 40 i 100 mrtvih. * 1. 7. - Gen. [[Zhang Xun (Republika Kina)|Zhang Xun]] proglasio [[Mandžurska restauracija|restauraciju]] cara [[Puyi]]a, ali pokušaj propao već 12-og. Za premijera se zatim vraća [[Duan Qirui]] a Kina ulazi u Prvi svetski rat. * [[1. 7.|1]] - [[19. 7.]] - [[Ofanziva Kerenskog]] vodi ruskoj vojnoj katastrofi. * [[6. 7.]] - [[Arapski ustanak (1916-18)]]: [[Auda ibu Tayi]] i [[T. E. Lawrence]] [[Zauzeće Aqabe|zauzeli Aqabu]]. * [[10. 7.]] - [[Heinrich Clam-Martinic]] novi vojni guverner u Crnoj Gori, nakon [[Viktor Weber von Webenau|von Webenaua]]. * [[12. 7.]] - [[Deportacija iz Bisbeeja]]: 1300 rudara-štrajkača, njihovih pristalica pa i slučajnih prolaznika nezakonito deportovano iz mesta [[Bisbee, Arizona]]. * [[13. 7.]] - Nemački kancelar [[Theobald von Bethmann Hollweg]] dao ostavku pod pritiskom vojne komande i Rajhstaga, nasleđuje ga [[Georg Michaelis]] (do kraja oktobra). * [[16. 7.|16]] - [[20. 7.]] - [[Julski dani]] u Petrogradu: vlada razbila demonstracije vojnika i radnika, progon boljševika, Lenjin pobegao u Finsku. * [[17. 7.]] - Britanska kraljevska kuća promenila je svoje ime [[Kuća Saxe-Coburg and Gotha|Saxe-Coburg and Gotha]] u [[Dinastija Windsor|Windsor]] zbog antinemačkog raspoloženja u zemlji. * 17. 7. - Nemački Rajhstag izglasao Mirovnu rezoluciju (predlagači [[Matthias Erzberger]], [[Eduard David]], [[Friedrich Ebert]] i [[Philipp Scheidemann]]). * [[18. 7.]] - Posljednje žene i djeca pokupljeni sa [[Otok Clipperton|otoka Clippertona]] nakon propasti meksičke kolonije. * [[20. 7.]] - [[Krfska deklaracija]] kojom su [[Jugoslavenski odbor]] i [[Srbija|srpska]] vlada u izbjeglištvu dogovorile principe na temelju kojih će se stvoriti buduća [[Kraljevina SHS]]. * 20. 7. - Austrougarska akcija protiv Koste Vojnovića na Jastrepcu. * 20. 7. - Parlament [[Velika Kneževina Finska|Finske]] objavljuje da preuzima carski suverenitet - ruska privremena vlada to ne priznaje i ubrzo raspušta parlament. * [[21. 7.]] - [[Aleksandar Kerenski]] na čelu ruske privremene vlade (do novembra). * [[22. 7.]] - [[Sijam u Prvom svetskom ratu|Sijam]] objavio rat Centralnim silama. * [[22. 7.]] - [[1. 8.]] - [[Bitka kod Mărăşti]] je rumunsko-ruska pobeda, neiskorišćena zbog sloma ruske ofanzive. * [[24. 7.]] - Kosta Vojnović naišao na bugarsku poteru, izmakao u šumu (Bugari prvi put koriste "protivčete"). * [[31. 7.]] - [[10. 11.]] - [[Bitka kod Passchendaela]] (Treća flandrijska bitka ili Treća bitka kod Ypresa) je saveznička ofanziva na Zapadnom frontu. === Avgust/August/Kolovoz === [[Datoteka:Alexander Kerensky LOC 24416.jpg|mini|100px|[[Aleksandar Kerenski|Kerenski]]]] * [[1. 8.]] - Papa [[Benedikt XV.]] objavio mirovni plan u sedam točaka. * [[2. 8.]] - Demonstracije mornara jednog broda u [[Wilhelmshaven]]u, dvojica vođa streljana. * [[10. 8.]] - U Španiji počinje generalni štrajk u organizaciji socijalista i anarhista - razbijen posle tri dana uz 70 mrtvih. * [[15. 8.]] - U Lozani osnovan [[Poljski nacionalni komitet (1917–19)|Poljski nacionalni komitet]]. * avgust - Lenjin piše knjigu "[[Država i revolucija]]" (objavljena u maju 1918). * {{circa}} avgust - Žene sa sela se okupile na Ilidžanskoj pijaci, protestuju zbog oduzimanja stoke, došlo do sukoba sa policijom.<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1938/07/03?pageIndex=00011 "Politika", 3. jul 1938]</ref> * 18 - [[19. 8.]] - [[Veliki solunski požar 1917.]] uništava trećinu grada. * [[20. 8.]] - [[18. 9.]] - Uspešna francuska ofanziva kod Verdena. * [[25. 8.]] - Narodna pobuna u [[Torino|Torinu]] protiv gladi i rata, u represiji ubijeno 50 ljudi. * avgust - septembar - [[Druga bitka kod Oituza]] i [[Bitka kod Mărăşeşti|kod Mărăşeşti]] su neuspele ofanzive centralnih sila protiv rumunskih pozicija. === Septembar/Rujan === * [[2. 9.]] - Osnovana [[Nemačka otadžbinska partija]], delom prekursor [[nacisti|nacista]]. * [[3. 9.]] - Nemci bez otpora ušli u [[Riga|Rigu]], posle [[Bitka na Jugli|Bitke na Jugli]]. * [[5. 9.|5]] - [[12. 9.]] - [[Stokholmska konferencija (1917)|Stokholmska konferencija]] antiratnih socijalističkih partija. * [[9. 9.|9]] - [[13. 9.]] - "[[Kornilovljeva afera]]" ili puč: gen. [[Lavr Kornilov]] pokušao uzeti vlast. * [[14. 9.]] (1. 9. po j.k.) - {{flagicon|Rusija}} Proglašena [[Ruska Republika]] (traje do Oktobarske revolucije/udara). * [[15. 9.]] - "Septembarska izjava" vođa slovenačkih stranaka i ljubljanskog biskupa Jegliča - podrška Majskoj deklaraciji i Jugoslovenskom klubu. * [[17. 9.]] - Vojnovićevo pismo stiglo u srpsku Vrhovnu komandu - ovi 29. 10. šalju poruku Pećancu da obustavi svaku akciju<ref>Istorija s. n., str. 203</ref>. Pokret otpora u Srbiji se osipa tokom jeseni ali traje i dalje. * [[29. 9.]] - [[20. 10.]] - [[Operacija Albion]]: Nemci zauzimaju [[Zapadnoestonski arhipelag]]. === Oktobar/Listopad === [[Datoteka:Battle of Caporetto.jpg|mini|200px|[[Bitka kod Kobarida]] i talijanski gubici]] * [[8. 10.]] - Boljševici prevladali u [[Petrogradski sovjet|Petrogradskom sovjetu]] ([[Lav Trocki]] na čelu od 22. 9.). * 8. 10. - Ford počinje prodaju traktora [[Fordson]], za $750 (oko $17.100 iz 2023; četiri godine kasnije cena smanjena na $395,<ref>[https://www.filmpreservation.org/preserved-films/screening-room/fordson-tractors-1918 Fordson Tractors (ca. 1917)]. filmpreservation.org</ref> ekv. oko $7.000). * [[9. 10.]] - [[Fuad I (Egipat)|Fuad I]] postaje sultan [[Sultanat Egipat|Egipta]] (kralj od [[1922]], vlada do [[1936]]). * [[12. 10.]] - [[Prva bitka kod Passchendaela]] je najkrvaviji dan za Novozelanđane u istoriji: poginulo oko 845 vojnika, oko jednog promila nacionalne populacije. * [[13. 10.]] - "[[Čudo Sunca]]" u [[Fátima|Fátimi]]. * [[15. 10.]] - Streljana [[Mata Hari]], osuđena zbog špijunaže u korist Nemačke. * [[16. 10.]] - Kosta Vojnović upao u bugarsko-austrougarsku zasedu, izvukao se ranjen uz velike gubitke. * 15 - [[18. 10.]] - Istočnoafrika kampanja: [[Bitka kod Mahiwe]] je nemačka pobeda u današnjoj Tanzaniji, ali po cenu velikih gubitaka. * [[19. 10.]] - Uspostavljeni diplomatski odnosi između Srbije i [[Portugal]]a. * [[23. 10.]] - Boljševički Centralni komitet glasao za prevrat, izabran prvi [[Politbiro CK KPSS|Politbiro]] * [[23. 10.|23]] - [[27. 10.]] - [[Bitka kod La Malmaisona]] je francuski uspeh, zauzet greben [[Chemin des Dames]]. * [[24. 10.]] - [[12. 11.]] - [[Bitka kod Kobarida]] (Caporetta): potučena italijanska vojska. * [[26. 10.]] - [[Brazil u Prvom svetskom ratu|Brazil]] objavljuje rat Centralnim silama nakon što je torpedovano nekoliko njihovih brodova. * [[29. 10.]] - Kapetan II klase Jovan Ilić i pilot-narednik Siniša Stefanović avionom donose poruku sa solunskog fronta u Srbiju ali Bugari ih zarobili. * 29. 10. - Osnovan [[Petrogradski vojno-revolucionarni komitet]], prvi od [[vojno-revolucionarni komitet|v-r. komiteta]] koji će odigrati znatnu ulogu u uspostavljanju sovjetske boljševičke vlasti. * [[31. 10.]] - Britanska [[Južnopalestinska ofanziva]] počinje [[Bitka za Beershebu (1917)|zauzećem Beershebe]], čime je okončana pat-pozicija. === Novembar/Studeni === [[Datoteka:1987 CPA 5869.jpg|mini|250px|[[Oktobarska revolucija]]]] * [[1. 11.]] - Tvrdi konzervativac [[Georg von Hertling]] je novi nemački kancelar, prvi partijski političar na tom mestu (do oktobra 1918). * [[2. 11.]] - [[Balfourova deklaracija]]: Britanija podržava jevrejski nacionalni dom u Palestini uz razumevanje da prava ostalih neće biti ugrožena. * 2. 11. - [[Sporazum Lansing-Ishii]]: dvosmislena američko-japanska izjava o integritetu Kine. * [[7. 11.]] (25. 10. po j.k.) - '''[[Oktobarska revolucija]]''' u [[Rusija|Rusiji]] kojom je uspostavljen prvi [[komunizam|komunistički]] režim na svijetu; ovo se smatra i početkom [[Ruski građanski rat|Ruskog građanskog rata]] (do [[1922]]-23). * [[7. 11.|7]] - [[9. 11.]] - Drugi [[Sveruski kongres Sovjeta]]: menjševici i desni eseri su ga napustili na početku, što omogućuje diktaturu boljševika; doneseni [[Dekret o miru|Dekreti o miru]], [[Dekret o zemlji|o zemlji]], o štampi, o punoj vlasti Sovjeta, o obrazovanju radničke i seljačke vlade. ** Privremena vlada: [[Savet narodnih komesara RSFSR|Savet narodnih komesara]], predsednik je Lenjin. Od 12. 11. [[Aleksandra Kolontaj]] je prva žena ministar. * [[7. 11.]] - Britanci zauzeli [[Gaza (grad)|Gazu]]. [[Datoteka:Clemenceau.jpg|mini|140px|[[Georges Clemenceau]]]] * [[8. 11.|8]] - [[13. 11.]] - Uspešan [[Kijevski boljševički ustanak]] uz pomoć [[Ukrajinska Centralna rada|Ukrajinske Centralne rade]]. * [[10. 11.]] - Italijani nakon povlačenja zauzeli novi položaj na [[Piave|Pijavi]]. * [[15. 11.]] - "Noć terora" u Virdžiniji: u zatvoru pretučene [[sufražetkinje]] iz grupe ''Silent Sentinels''. * 15. 11. - Sovjetska vlada donela [[Deklaracija prava naroda Rusije|Deklaraciju prava naroda Rusije]]: jednakost i suverenost, pravo na samoopredeljenje sa otcepljenjem, * [[16. 11.]] - Britanci zauzeli [[Jafa|Jafu]]. * 16. 11. - [[Georges Clemenceau]] na čelu francuske vlade (do 1920). [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 146-1998-098-10, Bei Cambrai, erbeuteter englischer Panzer.jpg|mini|240px|[[Bitka kod Cambraia]], zarobljeni britanski tenk]] * [[20. 11.]] - [[7. 12.]] - [[Bitka kod Cambraia]], razglašena kao prva u kojoj su masovno korišćeni tenkovi - početni britanski dobici uglavnom izgubljeni u nemačkom kontranapadu. * [[22. 11.]] - Proglašena autonomija [[Ukrajinska Narodna Republika|Ukrajinske Narodne Republike]]. * [[23. 11.]] - Boljševici objavili [[Sykes-Picotov sporazum]] iz 1916, ''[[The Guardian|Manchester Guardian]]'' preneo tri dana kasnije. * 23. 11. - Nemački general [[Paul von Lettow-Vorbeck]] potisnut iz nemačke Tanganjike u portugalski Mozambik. * [[24. 11.]] - Devetorica policajaca u [[Milwaukee, Wisconsin|Milwaukeeju]] poginula od bombe. * [[25. 11.]] (12. 11. po j.k.) - Održani izbori za [[Ruska ustavotvorna skupština|Rusku ustavotvornu skupštinu]] (zakazani pre oktobarskog udara): 370 mandata za [[Eseri|Esere]] (Socijalističke revolucionare), 175 za [[Boljševici|Boljševike]] (jaki u urbanim sredinama i među vojnicima), mnogo manje za ostale. * 25. 11. - [[Bitka kod Ngomanoa]]: Nemci iz [[Nemačka istočna Afrika|Tanganjike]] porazili Portugalce u [[Portugalska istočna Afrika|Mozambiku]]. * [[26. 11.]] - U Montrealu osnovana [[NHL]]. * [[28. 11.]] - U Tbilisiju osnovan [[Zakavkaski komesarijat]] umesto ranijeg Specijalnog komiteta. === Decembar/Prosinac === [[Datoteka:Allenby enters Jerusalem 1917.jpg|mini|200px|Gen. [[Edmund Allenby|Allenby]] u Jerusalimu]] * decembar - [[Annie Besant]] došla na čelo [[Indijski nacionalni kongres|Indijskog nacionalnog kongresa]]. * [[3. 12.]] - Pušten u promet [[Quebečki most]], najduži [[konzolni most]] na svetu (dva puta se rušio tokom gradnje). * [[5. 12.]] - Vojni udar [[Sidónio Pais|Sidónija Paisa]] u Portugalu. * [[6. 12.]] - {{flag|Finska}} proglasila nezavisnost od Rusije (sovjetska vlada priznala 31. 12.). * 6. 12. - Sudar i požar na francuskom brodu s teretom eksploziva izaziva [[Eksplozija u Halifaxu|eksploziju u Halifaxu]], procenjene snage između 2,4 i 2,9 kilotona TNT, najjača pre nuklearnog doba, poginulo oko 2.000 ljudi. * [[7. 12.]] - SAD objavile rat Austrougarskoj. * [[9. 12.]] - Usled povlačenja ruskih trupa, Rumunija prisiljena potpisati [[Fokšanjsko primirje]] sa Centralnim silama. * [[10. 12.]] - [[Jadransko bojište u Prvom svjetskom ratu|Jadransko bojište]]: talijanski torpedni čamci potopili ''[[SMS Wien]]'' u tršćanskoj luci, stradalo 46 mornara. * [[11. 12.]] - Gen. [[Edmund Allenby]] ulazi u [[jerusalim]]ski Stari grad (opasnost za Jerusalim traje do 30. 12.). * [[12. 12.]] - [[Železnička nesreća u Saint-Michel-de-Maurienne]]: voz sa vojnicima iskliznuo iz šina u Francuskoj i zapalio se - 700 mrtvih. * [[13. 12.]] - [[Datoteka:Flag of the Alash Autonomy.svg|25px]] Ruski monarhisti proglasili [[Alaška Autonomija|Alašku Autonomiju]] u današnjem Kazahstanu (do [[1920]]). * [[15. 12.]] - U Brest-Litovsku potpisano Primirje između [[Sovjetska Rusija|Sovjetske Rusije]] i Centralnih sila - stupa na snagu dva dana kasnije, vojnici se razilaze kućama. * 15. 12. - [[Datoteka:Flag of the Moldavian Democratic Republic.svg|25px]] Proglašena [[Moldavska Demokratska Republika]] (ujedinila se sa Rumunijom sledećeg aprila). * [[17. 12.]] (23. 12.?) - [[Kosta Vojnović]] stradao u borbi sa Bugarima u selu Grgure kod [[Blace|Blaca]]. * [[18. 12.]] - [[Kavkaska kampanja]]: sklopljeno [[Erzindžansko primirje]]. * [[20. 12.]] - Boljševici osnovali [[ČEKA]]-u ("Sveruska vanredna [črezvičajnaja] komisija za borbu sa kontrarevolucijom i sabotažom"). * [[22. 12.]] - Osnovan Odbor za norme nemačke industrije, kasniji [[DIN]]. * 22. 12. - Počinju [[Mir u Brest-Litovsku|mirovni pregovori u Brest-Litovsku]]. * [[30. 12.]] - Britanski brod ''[[HMT Aragon]]'' potopljen kod Aleksandrije, 610 mrtvih. === Kroz godinu === * Izmerena udaljenost do zvezde [[Proxima Centauri]]. * Snimljene prve fotografije "[[Vile iz Cottingleyja|Vila iz Cottingleyja]]". == Rođenja == {{glavni članak|:Kategorija:Rođeni 1917.}} === Januar/Siječanj &ndash; Februar/Veljača === * [[5. 1.]] - [[Jane Wyman]], glumica († [[2007]]) * [[23. 1.]] - [[Dušan Kostić]], književnik († [[1997]]) * 23. 1. - [[Milan Žeželj]], narodni heroj, general-pukovnik JNA († [[1995]]) * [[24. 1.]] - [[Ernest Borgnine]], glumac († [[2012]]) * [[25. 1.]] - [[Ilja Prigožin]], fiziko-hemičar, nobelovac († [[2003]]) * [[26. 1.]] - [[Neven Šegvić]], arhitekt († [[1992]]) * [[1. 2.]] - [[James Harry Lacey]], britanski letački as († [[1989]]) * [[4. 2.]] - [[Yahya Khan]], pakistanski general i predsednik († [[1980]]) * [[6. 2.]] - [[Zsa Zsa Gabor]], glumica († [[2016]]) * [[11. 2.]] - [[Sidney Sheldon]], pisac († [[2007]]) * [[21. 2.]] - [[Ivo Vitić]], arhitekt († [[1986]]) * [[25. 2.]] - [[Anthony Burgess]], književnik († [[1993]]) * [[27. 2.]] - [[John Connally]], guverner Teksasa († [[1993]]) === Mart/Ožujak &ndash; April/Travanj === * [[20. 3.]] - [[Vera Lynn]], glumica i pevačica († [[2020]]) * [[27. 3.]] - [[Cyrus Vance]], američki političar († [[2002]]) * [[5. 4.]] - [[Robert Bloch]], pisac († [[1994]]) * [[8. 4.]] - [[Vjenceslav Richter]], arhitekt († [[2002]]) * [[12. 4.]] - [[Džemal Bijedić]], predsjednik SIV († [[1977]]) * [[25. 4.]] - [[Ella Fitzgerald]], džez-pevačica († [[1996]]) * [[26. 4.]] - [[I. M. Pei]], arhitekta († [[2019]]) === Maj/Svibanj &ndash; Jun/Lipanj === * [[1. 5.]] - [[Danielle Darrieux]], francuska glumica († [[2017]]) * [[3. 5.]] - [[Kiro Gligorov]], član Predsedništva SFRJ, predsednik Makedonije († [[2012]]) * [[21. 5.]] - [[Raymond Burr]], kanadski glumac * [[29. 5.]] - [[John F. Kennedy]], predsjednik SAD († [[1963]]) * [[7. 6.]] - [[Dean Martin]], pevač, glumac, zabavljač († [[1995]]) * [[9. 6.]] - [[Eric Hobsbawm]], historičar († [[2012]]) * 14. 6. - [[Vlado Dapčević]], pristalica Informbiroa († [[2001]]) * jun - [[Veljko Lukić Kurjak]], narodni heroj († [[1944]]) === Jul/Srpanj &ndash; Avgust/Kolovoz === * [[4. 7.]] - [[Manolete]], matador († [[1947]]) * [[15. 7.]]. — [[Robert Conquest]], britanski historičar († [[2015]]) * [[17. 7.]] - [[Kenan Evren]], turski general i predsednik († [[2015]]) * [[18. 7.]] - [[Henri Salvador]], pevač († [[2008]]) * [[6. 8.]] - [[Robert Mitchum]], glumac († [[1997]]) * [[11. 8.]] - [[Dik Browne]], tvorac "Hogara Strašnog" († [[1989]]) * [[15. 8.]] - [[Óscar Romero]], salvadorski nadbiskup († [[1980]]) * [[18. 8.]] - [[Caspar Weinberger]], američki političar († [[2006]]) * [[22. 8.]] - [[Većeslav Holjevac]], narodni heroj, general-potpukovnik JNA, gradonačelnik Zagreba († [[1970]]) * 22. 8. - [[John Lee Hooker]], bluz-muzičar († [[2001]]) * [[25. 8.]] - [[Mel Ferrer]], glumac († [[2008]]) * [[28. 8.]] - [[Jack Kirby]], stripadžija († [[1994]]) === Septembar/Rujan &ndash; Oktobar/Listopad === * [[11. 9.]] - [[Ferdinand Marcos]], predsednik Filipina († [[1989]]) * [[15. 9.]] - [[Zdravko Čelar]], narodni heroj († [[1942]]) * [[20. 9.]] - [[Fernando Rey]], glumac († [[1994]]) * [[9. 10.]] - [[Đoko Jovanić]], narodni heroj, general-pukovnik JNA († [[2000]]) * [[10. 10.]] - [[Thelonious Monk]], džez-pijanista († [[1982]]) * [[12. 10.]] - [[Radojka Lakić]], narodni heroj († [[1941]]) * [[15. 10.]] - [[Arthur M. Schlesinger, Jr.]], historičar († [[2007]]) * [[17. 10.]] - [[Mehmedalija Mak Dizdar]], bosanski pesnik († [[1971]]) * 17. 10. - [[Sumner Locke Elliott]], australijski pisac * [[21. 10.]] - [[Dizzy Gillespie]], džez-trubač († [[1993]]) * [[22. 10.]] - [[Joan Fontaine]], glumica († [[2013]]) * [[28. 10.]] - [[Ivan Šibl]], narodni heroj, političar († [[1989]]) * [[30. 10.]] - [[Nikolaj Ogarkov]], maršal SSSR († [[1994]]) === Novembar/Studeni &ndash; Decembar/Prosinac === * [[14. 11.]] - [[Park Chung-hee]], predsednik Južne Koreje († [[1979]]) * [[19. 11.]] - [[Indira Gandhi]], indijska premijerka i državnica († [[1984]]) * [[20. 11.]] - [[Robert Byrd]], dugogodišnji senator SAD († [[2010]]) * [[6. 12.]] - [[Kamal Jumblatt]], libanski političar († [[1977]]) * [[16. 12.]] - [[Arthur C. Clarke]], engleski pisac († [[2008]]) * [[21. 12.]] - [[Heinrich Böll]], književnik, nobelovac († [[1985]]) * [[29. 12.]] - [[Aleksa Čelebonović]], slikar († [[1987]]) === Kroz godinu === * [[Bosa Milićević]], članica KPJ († [[1940]]) * [[Vjećeslav Cvetko]] - Flores, učesnik Španskog rata i NOB, narodni heroj († [[1941]]) * [[Esad Midžić]], narodni heroj († [[1942]]) * [[Walter Kraus]], austrijski slikar, žrtva Jasenovca († [[1945]]) * [[Milorad Vukojičić]], osuđen za ratne zločine, svetac SPC († [[1945]]) * [[Halim Malkoč]], imam, saradnik okupatora († [[1947]]) * [[Koči Dzodze]], albanski političar († [[1949]]) == Smrti == {{glavni članak|:Kategorija:Umrli 1917.}} === Januar/Siječanj &ndash; Mart/Ožujak === * [[10. 1.]] - [[Buffalo Bill]], legenda Divljeg zapada (* [[1846]]) * [[16. 1.]] - [[George Dewey]], admiral mornarice SAD (* [[1837]]) * [[22. 1.]] - [[Jovan Ilkić]], arhitekta (* [[1857]]) * feb. - [[Uroš Kostić Rudinac]], gerilski vođa * [[2. 2.]] - [[Ilija Gojković]], srpski general (* [[1854]]) * [[8. 2.]] - [[Anton Haus]], austrougarski veliki admiral (* [[1851]]) * [[10. 2.]] - [[John William Waterhouse]], slikar (* [[1849]]) * [[16. 2.]] - [[Octave Mirbeau]], novinar, književnik (* [[1848]]) * [[21. 2.]] - [[Fred Mace]], filmski glumac (* [[1878]]) * [[8. 3.]] - [[Ferdinand von Zeppelin]], proizvođač letelica (* [[1838]]) * [[9. 3.]] - [[Vojislav Novičić]], srpski pilot (* [[1886]]) * [[17. 3.]] - [[Franz Brentano]], filozof, psiholog (* [[1838]]) * [[31. 3.]] - [[Emil von Behring]], bakteriolog, nobelovac (* [[1854]]) === April/Travanj &ndash; Jun/Lipanj === * [[1. 4.]] - [[Scott Joplin]], regtajm-muzičar (* 1867/68) * [[14. 4.]] - [[Ludvik Lazar Zamenhof]], začetnik esperanta (* [[1859]]) * [[22. 4.]] - [[Marijan Varešanin]], AU general, bivši guverner BiH (* [[1847]]) * 30. 4. - [[Prota Milan Đurić]], srpski političar (* [[1844]]) * [[7. 5.]] - [[Albert Ball]], engleski letački as (* [[1896]]) * [[17. 5.]] - [[Radomir Putnik]], srpski vojskovođa (* [[1847]]) * 17. 5. - [[Charles Brooke]], beli radža Saravaka (* [[1829]]) * [[20. 5.]] - [[Philipp von Ferrary]], filatelista (* [[1850]]) * [[21. 5.]] - [[Mara Šarić]], slikarica (* [[1861]]) * [[23. 5.]] - [[Ranavalona III.]], bivša kraljica Madagaskara (* [[1861]]) * 29. 5. - [[Vladislav Petković Dis]], srpski pesnik (* [[1880]]) * 29. 5. - [[Evgenije Dumča]], srpski trgovac i dobrotvor (* 1838) * [[14. 6.]] - [[Thomas W. Benoist]], avijatičar, proizvođač, pionir putničke avijacije (* [[1874]]) * [[18. 6.]] - [[Titu Maiorescu]], rumunski književnik i političar (* [[1840]]) * [[22. 6.]] - [[Jevgenij Bauer]], ruski filmski režiser (* 1865) * [[26. 6.]] - Osuđeni na Solunskom procesu: ** [[Dragutin Dimitrijević Apis]], oficir-zaverenik (* [[1876]]) ** [[Ljubomir Vulović]], oficir-zaverenik (* [[1876]]) ** [[Rade Malobabić]], crnorukac === Jul/Srpanj &ndash; Septembar/Rujan === * [[13. 7.]] - [[Lazar Dunđerski]], veleposednik, dobrotvor (* [[1833]]) * [[24. 7.]] - [[Esad Kulović]], bivši gradonačelnik Sarajeva (* 1859) * [[27. 7.]] - [[Emil Teodor Koher]], švajcarski hirurg, nobelovac (* [[1941]]) * 30. 7. - [[Bogdan Radenković]], crnorukac (* 1874) * [[11. 8.]] - [[Vladimir Gaćinović]], mladobosanac (* [[1890]]) * [[13. 8.]] - [[Eduard Buchner]], hemičar, nobelovac (* [[1860]]) * [[20. 8.]] - [[Adolf von Baeyer]], hemičar, nobelovac (* [[1835]]) * [[30. 8.]] - [[Alan Leo]], astrolog, teozof (* [[1860]]) * [[9. 9.]] - [[Boris Štjurmer]], bivši ruski premijer (* [[1848]]) * [[11. 9.]] - [[Georges Guynemer]], francuski letački as (* [[1894]]) * 14. 9. - Sejfudin Kemura, šeih, publicista<ref>[https://digitalna.nb.rs/wb/NBS/novine/politika/1937/12/19?pageIndex=00014 "Politika", 19. dec. 1937]</ref> * [[15. 9.]] - [[Kurt Wolff (avijatičar)|Kurt Wolff]], nemački letački as (* [[1895]]) * [[23. 9.]] - [[Werner Voss]], nemački letački as (* [[1897]]) * [[25. 9.]] - [[Frano Supilo]], hrvatski političar (* [[1870]]) * [[27. 9.]] - [[Edgar Degas]], francuski slikar (* [[1834]]) === Oktobar/Listopad &ndash; Decembar/Prosinac === * [[9. 10.]] - [[Sarah Aaronsohn]], špijunka (* [[1890]]) * [[13. 10.]] - [[Florence La Badie]], filmska glumica (* [[1888]]) * [[15. 10.]] - [[Mata Hari]], plesačica i špijunka (* [[1876]]) * [[22. 10.]] - [[Bob Fitzsimmons]], bokser (* [[1863]]) * [[8. 11.]] - [[Milutin Bojić]], srpski književnik (* [[1892]]) * [[11. 11.]] - [[Liliuokalani]], bivša havajska kraljica (* [[1838]]) * [[15. 11.]] - [[Émile Durkheim]], sociolog (* [[1858]]) * [[17. 11.]] - [[Auguste Rodin]], vajar (* [[1840]]) * [[26. 11.]] - [[Elsie Inglis]], bolničarka (* [[1864]]) * [[20. 12.]] - [[Eric Campbell (glumac)|Eric Campbell]], filmski glumac (* 1879-80) * [[23. 12.]] - [[Kosta Vojinović]], vođa gerile (* [[1891]]) * [[24. 12.]] - [[Ivan Goremikin]], bivši ruski premijer (* [[1839]]) === Kroz godinu === * [[Stevan Radić]], književnik, pedagog (* 1863) * [[Feliks Barušić]], književnik (* 1864) * [[Vladimir Totović]], filmski režiser i glumac (* [[1898]]) == Dani sećanja == == Nobelove nagrade == * [[Nobelova nagrada za fiziku|'''Fizika''']]: [[Charles Glover Barkla]] (otkriće karakteristične Rentgenove radijacije elemenata, → [[rendgenska spektroskopija]]) * [[Nobelova nagrada za kemiju|'''Kemija''']]: nije dodeljena * [[Nobelova nagrada za fiziologiju ili medicinu|'''Fiziologija i medicina''']]: nije dodeljena * [[Nobelova nagrada za književnost|'''Književnost''']]: [[Karl Adolph Gjellerup]] (raznolika i bogata poezija, nadahnuta visokim idealima) i [[Henrik Pontoppidan]] (autentični opisi današnjeg života u Danskoj) * [[Nobelova nagrada za mir|'''Mir''']]: [[Međunarodni odbor Crvenog križa]] == Reference == {{reference}} == Literatura == * Istorija srpskog naroda, knjiga 6, tom 2, SKZ 1983. ---- ''Vidi takođe'': [[Godišnji kalendar]] - [[Dnevni kalendar]]<br /> {{commonscat|1917}} [[Kategorija:1917]] [[nv:1901 – 1950]] hxixg23ddwiwd77yby7bhkb6ml82iv1 0 12600 41866009 41029862 2024-04-25T21:29:25Z Majadr 212191 Ime gradonačelnice wikitext text/x-wiki {{Grad RH | ime = Petrinja | slika = Petrinja ulica.jpg | opis_slike = | zastava = | grb = | županija = [[Sisačko-moslavačka županija|Sisačko-moslavačka]] | broj stanovnika = 23.413 | poštanski broj = 44250 | pozivni broj = | registarska oznaka = | gradonačelnik = Magdalena Komes (HDZ) | z. širina = 45.45 | z. dužina = 16.28 }} '''Petrinja''' je grad u [[Hrvatska|Hrvatskoj]], smješten na području [[Banija|Banovine]], a upravno pripada [[Sisačko-moslavačka županija|Sisačko-moslavačkoj županiji]]. == Geografija == Petrinja se nalazi na ušću rječice [[Petrinjčica|Petrinjčice]] u [[Kupa|Kupu]], oko 13 km jugozapadno od [[Sisak|Siska]] i oko 60 km jugostočno od [[Zagreb]]a. == Stanovništvo == Prema posljednjem popisu stanovništva iz [[2001]]. godine, područje Grada Petrinje je imalo 23.413 stanovnika, od kojih gotovo 70 % živi u samoj Petrinji (13.801 st.) i prigradskom naselju Moščenica (2.348 st.). Gradu upravno pripadaju još 53 manja seoska naselja, među kojima se veličinom izdvajaju Hrastovica (507 st.), Mala Gorica (531 st.) i Nova Drenčina (389 st.).<br />Prema etničkoj strukturi, stanovništva 2001.godine: * [[Hrvati]]-82.4 %, * [[Srbi]]- 12 % . == Naseljena mjesta == [[Begovići]], [[Bijelci]], [[Bijelnik]], [[Blinja]], [[Brest Pokupski]], [[Cepeliš]], [[Čuntić]], [[Deanovići]], [[Dodoši]], [[Donja Bačuga]], [[Donja Budičina]], [[Donja Mlinoga]], [[Donja Pastuša]], [[Donje Mokrice]], [[Dragotinci]], [[Dumače]], [[Glinska Poljana]], [[Gora (Petrinja)|Gora]], [[Gornja Bačuga]], [[Gornja Mlinoga]], [[Gornja Pastuša]], [[Gornje Mokrice]], [[Graberje]], [[Grabovac Banski]], [[Hrastovica]], [[Hrvatski Čuntić]], [[Jabukovac (Petrinja)|Jabukovac]], [[Jošavica (Petrinja)|Jošavica]], [[Klinac]], [[Kraljevčani]], [[Križ Hrastovački]], [[Luščani]], [[Mačkovo Selo]], [[Mala Gorica (Petrinja)|Mala Gorica]], [[Međurače]], [[Miočinovići]], [[Mošćenica]], [[Moštanica]], [[Nebojan]], [[Nova Drenčina]], [[Novi Farkašić]], [[Novo Selište]], [[Pecki]], [[Petkovac]], [[Petrinja]], [[Prnjavor Čuntićki]], [[Sibić]], [[Slana (Petrinja)|Slana]], [[Srednje Mokrice]], [[Strašnik]], [[Stražbenica (Petrinja)|Stražbenica]], [[Taborište]], [[Tremušnjak]], [[Veliki Šušnjar]], [[Vratečko]] i [[Župić]]. == Uprava == ==Historija== Srednjovjekovna Petrinja koja se spominje u 13. stoljeću nalazila se nekoliko kilometara južnije od današnjeg grada, na području sela Jabukovac. To su naselje razorili [[Otomanski imperij|Turci]], koji su podigli novu tvrđavu na ušću Petrinjčice u Kupu. Nakon njihovog protjerivanja na tom se mjestu razvija nova Petrinja kao značajno vojno i trgovačko središte u okviru [[Vojna krajina|Vojne krajine]]. U 20. vijeku važnost Petrinje slabi u korist susjednog Siska koji je imao bolji prometni položaj te ga je ranije zahvatila industrijalizacija. Grad je ipak zadržao lokalno značenje kao središte Banovine. Nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]] počinje jači ekonomska razvoj (posebno mesne industrije - "[[Gavrilović]]"), te se značajno povećao i broj stanovnika Petrinje (sa 6.000 stanovnika [[1948]]. godine na gotovo 19.000 u [[1991]].). Na početku [[Raspad SFRJ|raspada SFRJ]] Petrinja je imala etnički miješani sastav, a napetosti između hrvatskog i srpskog stanovništva su se počele odražavati u nizu incidenata. Oni su sredinom [[1991]]. eskalirali u otvoreni [[Rat u Hrvatskoj|oružani sukob]] pri čemu su snagama [[Republika Srpska Krajina|Krajine]] podršku pružala [[JNA]]. Početkom septembra 1991, nakon neuspjelog pokušaja hrvatskih snaga da zauzmu tadašnju kasarnu "Vasilij Gaćeša", grad je teško bombardiran, a hrvatske snage prisiljene na povlačenje, a zajedno s njima i većina hrvatskog stanovništva. Petrinja je postala dio Republike Srpske Krajine, ali je u septembru [[1993]]. teško bombardirana od hrvatskih snaga za vrijeme [[Operacija Medački džep|Operacije Medački džep]]. Hrvatske snage su nadzor nad Petrinjom [[6. 8.]] [[1995]]. preuzele za vrijeme [[Operacije Oluja]]. Tada je iz Petrinje izbjeglo srpsko, a vratilo se prethodno izgnano hrvatsko stanovništvo. == Privreda == Temelj lokalne privrede je Mesna industrija "Gavrilović". == Slavni ljudi == * [[Krsto Hegedušić]] (1901-1975), slikar * [[Branko Horvat]] (1928-2003), ekonomist i političar * [[Oton Kučera]] (1856-1931), astronom i predsjednik [[Matica hrvatska|Matice hrvatske]] * [[Drago Roksandić]] (1948-), povjesničar * [[Vlado Lisjak]], hrvatski je hrvač,osvajač zlatne medalje na Olimpijskim igrama u Los Angelesu 1984. godine. * [[Stevan Šupljikac]], austrijski general-major i prvi vojvoda Srpske Vojvodine * [[Dušan Ćorković]], general-pukovnik JNA i narodni heroj Jugoslavije * [[Jovo Čučković]], nogometni trener * [[Marijan Vlak]], nogometni trener * [[Ivan Kožarić]], hrvatski kipar * [[Josip Kajetan Knežić]], hrvatski vojni graditelj == Spomenici i znamenitosti == * Ostaci srednjovjekovnih utvrda (Čuntić,Klinac Grad i Pecki) * Povijesna jezgra Petrinje - trg s baroknim kućama, župna crkva Svetog Lovre iz [[1780]]. i gradski park * Sakralna baština - Drvena kapela u Brestu, barokni samostan i crkva u Hrvatskom Čuntiću i srednjovjekovna crkva u Gori Gotovo svi spomenici su bili potpuno razoreni za vrijeme okupacije Petrinje (1991-1995), a sada se nalaze u obnovi. == Obrazovanje == Petrinja ima tri osnovne škole, opću gimnaziju i srednju veterinarsku školu. Također ima Pedagošku Akademiju, sa smjerom predškolskog odgoja (2.g) i razredne nastave (4.g.). == Vanjske veze == {{Commonscat|Petrinja}} {{Stub-grad-hrv}} {{Sisačko-moslavačka županija}} {{Hrvatski gradovi}} [[Kategorija:Petrinja| ]] [[Kategorija:Gradovi u Sisačko-moslavačkoj županiji]] 3voj4os3vcok8sg2owgkbilhd40y64h 0 13016 41865974 41222347 2024-04-25T15:19:44Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Općina FBiH| ime = Kupres| županija = [[Hercegbosanska županija|Hercegbosanski]]| centar = Kupres| načelnik = [[Risto Milišić]] (SNSD)| površina = ?| stanovništvo = ?| gustoća = ?| }} [[Kupres]] je manji [[grad]] i sjedište istoimene općine u [[Bosna i Hercegovina|Bosni i Hercegovini]], smješten na krajnjem sjeveru [[Livanjski kanton|Zapadnobosanskog kantona]]. Samo mjesto je poznato po zimskim turističkim sadržajima, kada je omiljeno okupljalište skijaša iz [[Bosna i Hercegovina|Bosne i Hercegovine]], [[Dalmacija|Dalmacije]] i susjednih zemalja. == Geografija == === Polja === [[Kupreško polje]] je velika kraška [[visoravan]] smještena istočno od [[Livanjsko polje|Livanjskog]] i [[Glamočko polje|Glamočkog polja]], a sjeverno od [[Duvanjsko polje|Duvanjskog polja]]. Pruža se od sjeverozapada prema jugoistoku, dugačko je 24 km, široko 10 km i površine 93 km². Geološki mu je sastav od verfenskih škriljevaca, u širini djelomično od pješćenika, vapnenca, dolomita i slojeva melofira. U južnim je krajevima pokriveno neogenim jezerskim talozima, glinom i šljunkom. Kupreški kraj obuhvaća osim [[Kupreško polje|Kupreškog polja]] još dvije znatno manje kraške visoravni: Vukovsko polje i Ravno. Nalaze se na oko 1135 m nad morem i imaju po oko 20 km². [[Vukovsko polje]] dijele od Kupreškog polja Lupoglav, Crni vrh i Osoje, a od Ravnog Ravašnica (1565 m). Između Vukovskog polja i Ramske kotline izdiže se visoka [[Raduša (planina)|Raduša]] s oštrim šiljkom Idovcem (1956 m), koju opet sa Stožerom povezuje Siver (1562 m). [[Ravanjsko polje]] od [[Duvanjsko polje|Duvanjskog]] dijeli vodom oskudna planina [[Pakline]] (1503 m) i [[Ljubuša]] (1797 m). Između Kupreškog i Glamočkog polja leži jednako tako bezvodna visoravan [[Hrbine]], ispresijecana s više gorskih lanaca. === Planine === [[Kupreška visoravan]] sa svih strana je okružena [[planina]]ma. To su na sjeveroistoku [[Mosor]] (1371 m), [[Stražbenica]] (Vučkovac 1504 m), [[Velika Plazenica]] (Demirovac 1766 m), Mala Vrata, Mala Plazenica (1556 m), pa sedlo Kupreška ili Velika Vrata (1384 m) i planina [[Stožer]] (1758 m); na jugoistoku Lupoglava (1448 m), Crni Vrh (1506 m), Osoje (1439 m), Javorni Vrh (1468 m); na jugu i jugozapadu [[Batoglav]] (1272 m), [[Kozja Glava]] (1482 m), [[Malovan]] (1828 m), [[Jaram]] (1662 m) i [[Kurljaj]] (1593 m); na zapadu i sjeverozapadu [[Krvajac]] (1662 m) i [[Mali Vitorog]] (1748 m). Ove planine su međusobno povezane sa nekoliko manje značajnih planina. Sve su uglavnom pokrivene šumom i livadama, koje daju izvrsnu stočnu hranu. Sjeveroistoče planine su razvodno gorje, pa im s jedne strane teku vode u [[Jadransko more|Jadransko]], a s druge strane u [[Crno more]]. === Vodotoci === Kupreški kraj se sastoji iz tri hidrografski dosta samostalne kotline: Bajramovačku na sjeveru, Mrtvičku u sredini i Milačku na jugu. Najneravnije tlo je bajramovačkog dijela, gdje su mnogobrojne kose, uvale i vrtače velikih razmjera, a tek na zapadu je prostrana ravan. Tuda protiče rječica [[Mrtvaja]] koja izvire kod sela Stražbenice, teče prema sjeverozapadu i ponire na kraju polja, blizu Šemanovaca. Mrtvičkom kotlinom teče rječica Mrtvica, u koju se ulijevaju potoci Smrdelj, Karićevac i Jazmak. Teče prema zapadu i sjeverozapadu i uvire pod Kurljanjem, odnosno pod Jarmom kod mlina Mate Dumančića-Knezića. Milačkom kotlinom teče Milač, vodom najobilatija kupreška ponornica. === Jezera === Najveće jezero u kupreškoj općini je [[Kukavičko jezero]] kod sela Kukavice. To je glacijalno jezero površine 3750 m², bogato je pastravom i rakom. Uz dva manja glacijalna jezera, Turjača površine 2500 m² i Rastičevo površine 1900 m², u kupreškom kraju je preko 20 vrtača glinenog podnožja, u kojima se voda zadržava čineći jezerca sa 100-200 m promjera. Neka od njih imaju svoje vlastite izvore. === Klima === Klimatske prilike ovog podneblja uvelike definira nadmorska visina od 1120 do 1150 m. Klima je planinsko-alpska, oštra, s prosječnom godišnjom temperaturom od 5.7° C. Godišnje je u prosjeku 141 dan sa oborinama, od toga 55 sa snjegovima. Zbog snažnih planinskih vjetrova studen je velika i česte su snježne vijavice. == Historija == [[Iliri]] su i ovdje ostavili tragove življenja: gradina na Poganoj Glavici, Velika i Mala Gradina u Vrilima, gradina na Crljencu, u Ravnom, kameni [[tumuli]] na Jeljanu i na Dvorišćima, zemljani tumuli na Kupreškom polju. Od antičkih objekata na kupreškoj visoravni zanimljivi su tragovi [[Bosna i Hercegovina u Rimskom carstvu|rimskih cesta]] koje su se u priličnoj dužini dobro očuvale. U ovom kraju dobro je poznata rimska cesta koja pod imenom Solarskog puta povezuje dolinu Janja s dolinom Rame. Prilikom gradnje ceste [[Bugojno]]-[[Livno]]. 1892 godine nađeni su zatrpani ostaci rimske kuće koja je služila kao stražarnica. Pored cigle nađeni su novac, fibula, stilus i prsten. Oblast visokih polja, Kupreškog, Rilićkog, Vukovskog i Ravanjskog, s preko 40 nekropola i više primjeraka izdvojenih spomenika, s evidentiranih 1055 [[Stećci|stećaka]], reprezentativna je i najbolje istražena oblast zapadne Bosne iz srednjevjekovnog perioda. U turskom periodu Kupres je bio utvrđeni grad s tri kule (tabije). Varošica Kupres je nastala sredinom XVII stoljeća, koja je u XVIII stoljeću bila utvrđena i 1840. godine napuštena. Za vrijeme drugog svjetskog rata, Kupres je predstavljao jedno od najvažnijih vojnih uporišta oružanih snaga [[NDH]]. Tamošnji garnizon se u julu [[1942]]. uspio oduprijeti [[NOVJ|partizanima]] prilikom njihovog [[Pohod u Bosansku Krajinu|pohoda u Bosansku Krajinu]]. Ni partizanski napad u decembru 1942. nije uspio, pa je Kupres postao svojevrsni propagandni simnbol NDH. Međutim, partizani su [[4.10.]] [[1943]]. uspjeli konačno zauzeti Kupres. U doba [[SFRJ]] Kupreško polje je služilo kao omiljeni tenkovski poligon [[JNA]]. Na početku [[Rat u BiH|rata u BiH]], na području Kupresa su u martu [[1992]]. izbile borbe između lokalnih srpskih i novostvorene hrvatske milicije [[HVO]], kojoj je podršku pružala [[Hrvatska vojska]]. Hrvatske snage su ispočetka imale prednost, ali su brzo potisnute kada je Srbima u pomoć pristigao Kninski korpus JNA pod komandom [[Ratko Mladić|Ratka Mladića]]. Hrvatske snage su Kupres zauzele u jesen [[1994]]. Kupres je [[Daytonski mirovni sporazum|Daytonskim mirovnim sporazumom]] pripao [[FBiH|Federaciji BiH]], a manji dio pod srpskom kontrolom je pripao [[Republika Srpska|Republici Srpskoj]] i tvori općinu [[Kupres Republike Srpske]]. == Naseljena mjesta == Prije podjele općine između [[FBiH]] i [[Republika Srpska|RS]], u općinu su bila uključena slijedeća naselja: [[Barjamovci]], [[Begovo Selo]], [[Bili Potok]], [[Blagaj (Kupres, BiH)|Blagaj]], [[Botun (Kupres, BiH)|Botun]], [[Brda (Kupres, BiH)|Brda]], [[Bućovača]], [[Čajuša]], [[Donje Ravno]], [[Donje Vukovsko]], [[Donji Malovan]], [[Goravci]], [[Gornje Ravno]], [[Gornje Vukovsko]], [[Gornji Malovan]], [[Kudilji]], [[Kukavice (Kupres, BiH)|Kukavice]], [[Kupres]], [[Kute (Kupres, BiH)|Kute]], [[Mlakve (Kupres, BiH)|Mlakve]], [[Mrđanovci]], [[Mrđebare]], [[Mušić]], [[Novo Selo (Kupres RS, BiH)|Novo Selo]], [[Odžak (Kupres, BiH)|Odžak]], [[Olovo (Kupres, BiH)|Olovo]], [[Osmanlije (Kupres, BiH)|Osmanlije]], [[Otinovci]], [[Rastičevo (Kupres, BiH)|Rastičevo]], [[Rilić (Kupres, BiH)|Rilić]], [[Stražbenica (Kupres, BiH)|Stražbenica]], [[Suhova (Kupres, BiH)|Suhova]], [[Šemenovci]], [[Vrila]], [[Zanaglina]], [[Zlosela]] i [[Zvirnjača]]. Nakon [[Daytonski sporazum|Daytonskog sporazuma]], veći dio općine pripada FBiH, dok su sela [[Novo Selo (Kupres RS, BiH)|Novo Selo]], [[Šemenovci]] i [[Mrđanovci]] (dio sela) izdvojeni u novu općini [[Kupres (RS)]] koja je dio [[Republika Srpska|RS]]. == Kultura == {{Glavni|Nacionalni spomenici u Kupresu}} Na listi nacionalnih spomenika kulture Bosne i Hercegovine za opštinu Kupres se nalaze slijedeći spomenici: * [[Crkva Blagovijesti Presvete Bogorodice u Donjem Vukovskom]], graditeljska cjelina. Crkva je izgrađena na lokalitetu zvanom Crkvine, u selu Kudilji - Donje Vukovsko, 12 km od Kupresa. Pripada tipu jednobrodnih crkava sa zvonikom, zidana kamenim blokovima. Oštećena je tokom zadnjeg rata u BiH i od tada nije u upotrebi. Oštećenja na objektu ne ugrožavaju konstruktivni sistem objekta. Objekat nije ni srušen, niti je zapaljen. Na oko tri kilometra od hrama nalazi se samo pet do šest od prijeratnih oko 100 srpskih kuća. * [[Arheološko područje Otinovci]] sa ostacima crkava iz V, XV i XIX stoljeća. Konzervirani arhitektonski ostaci triju crkava, koji su u dobrom stanju na uređenom lokalitetu, nalaze se podno novosagrađene crkve Sv. Ivana Krstitelja u naselju Otinovci, 3 km. istočno od Kupresa. U pitanju su ranohrišćanska bazilika, srednjovjekovna crkva Sv. Trojstva i crkva sv. Ive. * [[Nekropola Ravanjska Vrata]] (Donja i Gornja nekropola stećaka) i praistorijska [[gradina]] iz [[Bronzano doba|bronzanog doba]], historijsko područje. Nekropole sa stećcima nalaze se na četiri lokacije. == Reference == {{reference}} == Vanjske veze == * [http://opcinakupres.ba Općina Kupres Službene web stranice] * [http://www.kupresportal.com Kupres Portal] * [http://www.kupresonline.com Kupres ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160623010341/http://www.kupresonline.com/ |date=2016-06-23 }} * [http://kupres-kultura.com Hrvatski dom Kupres] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170325124211/http://www.kupres-kultura.com/ |date=2017-03-25 }} * [http://www.hbsume.ba/kupres/ ŠGD Hercegbosanske šume d.o.o. Kupres - Šumarija Kupres] * [http://www.kupres.ba Kupres Smještaj] {{Političke Podjele Bosne i Hercegovine}} {{commonscat|Kupres}} [[Kategorija:Kupres]] [[Kategorija:Naseljena mjesta u Federaciji Bosne i Hercegovine]] [[Kategorija:Zapadnobosanski kanton]] 77mptleagkjfxncox8avfv52t4eds68 0 29214 41865986 41688424 2024-04-25T19:24:30Z 79.140.150.64 wikitext text/x-wiki 41865987 41865986 2024-04-25T19:28:22Z 79.140.150.64 wikitext text/x-wiki 41865988 41865987 2024-04-25T19:32:05Z 79.140.150.206 wikitext text/x-wiki 41865989 41865988 2024-04-25T19:35:28Z 79.140.150.206 wikitext text/x-wiki 41865991 41865989 2024-04-25T19:37:07Z Leonidlednev 183537 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/79.140.150.206|79.140.150.206]] ([[User talk:79.140.150.206|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:79.140.150.64|79.140.150.64]] wikitext text/x-wiki {{čišćenje}} {{Muzičar latinica |ime = Kurosava |networth = 1 cent |slika = Lepa brena.jpg |tekst uz sliku = Jebacica jonny sinsa |širina slike = |pejzažno = |boja pozadine = Jebacia |ime po rođenju = Mulekelefeketa |alijas = |datum rođenja = {{birth date and age|6969|69|69}} |mesto rođenja = [[jebacica]], [[kurcoliz]], {{mrs}} [[ohio]] |smrt = |instrument = [[Vokal]] |žanr = [[Folk]], [[pop-folk]], [[pop]] |zanimanje = [[Pjevač|Pevačica]], [[glumci|glumica]] |aktivni period = [[1980]] – danas |izdavačka kuća = [[PGP-RTB|PGP]] <br /> [[Diskoton]] <br /> [[ZaM]] <br /> [[Grand Production]] |vezani članci = |vebsajt = }} Ahh jebi me 123 <ref>{{cite web |title=Lepa Brena: Nisam ni Hrvatica ni Srpkinja, ja sam Jugoslavenka |publisher=[[Index.hr]] |url=https://www.index.hr/magazin/clanak/lepa-brena-nisam-ni-hrvatica-ni-srpkinja-ja-sam-jugoslavenka/412754.aspx |date=8. august 2008.}}</ref> Jebala se sa vlasnikom pornhaba Pornhub.com == Karijera == Karijeru je započela [[1980]]. godine. U početku je nastupala pod svojim pravim imenom i sa bendom koji se zvao „Lira Show“. Nastupali su po hotelima i restoranima tadašnje Jugoslavije, i ubrzo su se pročuli kao bend sa atraktivnim nastupom i neobičnom pevačicom.<!--šta god ovo značilo; a ni "izuzetno neobična ne ide u enciklopediju--> Sledili su ugovoreni redovni nastupi u [[hotel “Jugoslavija”|hotelu Jugoslavija]] u [[Beograd]]u. Tada, međutim, još nisu imali snimljen nijedan album. === Početak na TV Beograd === Najzaslužniji za njenu medijsku promociju bio je [[Milovan Ilić Minimaks]]. Pošto je nastup Lepe Brene i Slatkog greha u montaži emisije „Hit parada” na Televiziji Beograd izbačen zbog, za tadašnje uslove, skandaloznog i neprikladnog odevanja (na snimanje je došla u kratkom šortsu koji je sašila zajedno sa svojom majkom), Minimaks je na sopstvenu inicijativu u svoju autorsku emisiju na istoj televiziji ubacio snimak nastupa Lepe Brene. Od te emisije Fahreta Jahić beleži vrtoglav uspeh i nastupa pod pseudonimom „Lepa Brena“. === Saradnja sa Milutinom Popovićem-Zaharom === Godine 1982. Lepa Brena i Slatki greh izdaju album „Čačak, Čačak”, pojavljuju se u filmu „Tesna koža”. Autor svih kompozicija na prvom albumu bio je Milutin Popović-Zahar. Drugi album „Mile voli disko” izdat je [[1982]]. Neke od pesama sa tog albuma su Mile voli disko, Duge noge i druge. Album je prodat u rekordnih skoro 800 000 primeraka. Svojim pojavljivanjem na [[Jugovizija|Jugoviziji]] — jugoslovenskom izboru za Pesmu Evrovizije — sa pesmom „Sitnije, Cile, sitnije”, Lepa Brena i Slatki greh izazivaju zabunu među publikom, pošto se to takmičenje smatralo rezervisanim isključivo za pop pevače.<!-- možda bi ovde valjala jedna {{činjenica|date={{subst:CURRENTMONTH}}. {{subst:CURRENTYEAR}}.}}? --> Mada se nisu kvalifikovali za prestižno evropsko takmičenje, Lepa Brena i Slatki greh bili su apsolutni pobednici takmičenja stekavši još veću popularnost. Singl Sitnije cile sitnije prodat je u preko 800 000 primeraka.{{činjenica|date=07. 2010.}}<!--hmm, lepo, ali valjalo bi neki neki izvor/pokazatelj koji ovo može da potvrdi?--> === Saradnja sa Rakom Đokićem === Album „Bato, bato“, izdat je [[1984]]. godine. Prekinula je saradnju sa Milutinom Popovićem i menadžerom Vladimirom Cvetkovićem i okrenula se novom timu saradnika i novom menadžeru [[Raka Đokić|Raki Đokiću]]. Saradnja sa Popovićem bila je prekinuta još u toku priprema za Jugoviziju, kada su pesmu „Sitnije, Cile, sitnije” uradili [[Marina Tucaković]], [[Kornelije Kovač]] i [[Rade Pajić]]. Novi provokativniji imidž bio je praćen i novim muzičkim stilom, drugačijim od onog koji je negovao [[Saša Popović]]. Naredne tri godine i tri nova albuma Brenu će učiniti najpopularnijim pevačem Jugoslavije. Hitovi su se nizali: “Šeik”, “Mače moje”, “Nežna žena”, “Miki, Mićo”, “Okrećeš mi leđa” i mnogi drugi. Uporedo sa ovim albumima, Lepa Brena uspostavlja saradnju sa [[Miroslav Ilić|Miroslavom Ilićem]] i snima romantični duet “Jedan dan života” i pesmu “[[Živela Jugoslavija]]!” (prva pesma posle dužeg vremena koju je za Brenu komponovao [[Zahar]]), koja je, iako postala narodna himna, bila podjednako omražena i obožavana. Lepa Brena je bila poznata po svom jedinom zvaničnom političkom stavu - bila je beskompromisni pristalica i simbol ujedinjene Jugoslavije. Zimske Olimpijske igre u [[Sarajevo|Sarajevu]] 1984. godine, najmasovnije sportsko takmičenje ikada održano na prostoru Jugoslavije, otvorila je upravo Lepa Brena. U duetu sa Miroslavom Ilićem izvela je pesmu “Živela Jugoslavija!”. Takođe te godine Lepa Brena održava prvi uspešan koncert jedne jugoslovenske zvezde u inostranstvu (i danas se pamti fijasko najpopularnijeg jugoslovenskog rok benda “[[Bijelo dugme]]” u [[Bugarska|Bugarskoj]]).{{fact}} U susednoj [[Rumunija|Rumuniji]], u Temišvaru, je na stadionu “1. Maj” (sadasnji Dan Paltinișanu) pevala pred 65 000 ljudi, jednako zapaljenom i fanatičnom masom kao na nastupima u Jugoslaviji. Na tom koncertu Lepa Brena pevala je iz krana visoko podignuta nad publikom.{{fact}} Ovaj događaj bio je pokazatelj Brenine popularnosti van granica Jugoslavije. === Serijal “Hajde da se volimo” === Do kraja [[1986]]. godine Brena je već postala najpopularnija javna ličnost Jugoslavije, ali i učvrstila poziciju neprikosnovenog seks simbola. Menadžer Raka Đokić dolazi na ideju koja će se pokazati odličnom. Naime, Đokić je osmislio da sledeći album bude praćen filmom u kojem će Brena igrati glavnu ulogu. Ova ideja je uspešno realizovana i 1987. godine snimljen je film “[[Hajde da se volimo]]” praćen istoimenim albumom. Lepa Brena i Slatki greh postavljali su nove standarde u jugoslovenskoj zabavnoj muzici svog vremena, u nekim domenima (npr. osvajanje susednih tržišta, snimanje spotova po egzotičnim svetskim destinacijama) ostali su i do danas neprevaziđeni. Na osnovu stečenog uspeha, odlučeno je da se snime još dva nastavka filma: “Hajde da se volimo 2” i “Hajde da se volimo 3”, 1989. i 1990. godine (praćeni albumima “Četiri godine” i “Boli me uvo za sve”). Ova dva nastavka krunisaće njenu karijeru i od Lepe Brene napraviti najomiljeniju i najpopularniju pevačicu na prostoru Jugoslavije ikada. Najveći hitovi sa pomenuta dva albuma bili su “Hajde da se volimo”, “Golube”, “On ne voli me”, “Udri Mujo”, “Biseru beli”, “Ja pripadam samo tebi”, “Poželi sreću drugima”, “Jablane” i “Čik pogodi”. A hit “Jugoslovenka” snimljen u saradnji sa [[Alen Islamović|Alenom Islamovićem]], [[Vlado Kalember|Vladom Kalemberom]] i [[Daniel Popović|Danijelom Popovićem]], današnji komentatori i analitičari smatraju Breninim doprinosom očuvanju krhke i bolesne, no ipak liberalne ideje jugoslovenstva i zajedničke države Jugoslavije. Muzički i filmski kritičari spot i pesmu “Robinja” iz trećeg nastavka trilogije “Hajde da se volimo” smatraju remek-delom jugoslovenske filmske produkcije svog vremena i jugoslovenske pop-folk muzike uopšte. U tim turbulentim godinama krajem osamdesetih i početkom devedesetih, Lepa Brena i Slatki greh godišnje su održavali i preko 350 koncerata, a često se dešavalo da održe i dva koncerta u istom danu. Dugo će se pamtiti poduhvat kakav je kompletno rasprodat sedamnaestodnevni koncert u Centru “Sava”. Krajem osamdesetih Brena je održala i koncert u Bugarskoj, na stadionu Levskog u Sofiji, pred oko 100.000 ljudi (ni do danas nije bilo više ljudi na jednom koncertu u Bugarskoj) i izvedeno je čuveno sletanje na scenu iz helikoptera. === Razlaz sa Slatkim grehom i solo karijera === [[1991]]. godine Lepa Brena snima poslednji zajednički album sa “Slatkim grehom” “Zaljubiška” koji nije bio medijski propraćen zbog preloma noge Lepe Brene i njene udaje krajem godine za najboljeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]]. Nakon trogodišnje pauze, [[1993]]. godine Lepa Brena, ovaj put samostalno, izdaje album “Ja nemam drugi dom” i održava čuveni “koncert na kiši” na beogradskom stadionu “Tašmajdan”. Sledeća dva albuma [[1994]]. i [[1996]]. godine, “Kazna Božija” i “Šta je bilo, bilo je” bila su manje uspešna, ali su sa njih ostala još dva velika hita “Luda za tobom” i “Ti si moj greh”. [[2000]]. godine Lepa Brena i Slatki greh prave poslednji zajednički projekat “Pomračenje sunca”. Povratnički album Lepe Brene najavljen za [[2006]]. godinu pomeren je za [[2007]], ali kako stvari stoje, nerealno ga je bilo očekivati pre proleća [[2008]]. Upitana od novinara zašto se to dogodilo, Brena je odgovorila da je ona “pevala onoj ujedinjenoj i srećnoj Jugoslaviji, da te države danas nema, i da je stoga jako teško naći odgovarajuće pesme za nju, ali da će dati sve od sebe da uradi najbolje što može”. Album "Uđi slobodno" izdaje 2008. godine i vraća se na put stare slave. Napravila je koncerte na prostorima bivše Jugoslavije. Album "Začaran krug" izdaje 2011. godine gde su joj saradnici [[Petar Grašo]], [[Željko Joksimović]], [[Hari Varešanović]]... 20. i 21. oktobra 2011. godine priredila je dva koncerta u "Beogradskoj areni". Posle dugo godina nastupila je i u Novom Sadu na dan zaljubljenih 2014. godine u prepunoj sali SPENS-a. == Zanimljivosti == * Stefan je otet u jesen [[2000]]. godine (pretpostavlja se da su to izveli članovi [[Zemunski klan|Zemunskog klana]]) i navodno je vraćen posle isplate otkupnine od više od dva miliona nemačkih maraka. * Brak sa poznatim teniserom je prolazio kroz razne faze i bio je meta [[tabloid|žute štampe]]. Aprila [[2006]]. čak se objavljuje vest o tome da je Slobodan napustio zajedničku kuću i da je razvod neizbežan. Njih dvoje još uvek žive zajedno. * Smatra [[Emir Kusturica|Emira Kusturicu]] za blisku osobu; na nju je ostavio poseban utisak, i kao čovek i kao umetnik.<ref>{{Cite newspaper|url = https://www.facebook.com/notes/lepa-brena/lepa-brena-nedjeljni-jutarnji-07042013/10151334347067343/|title = Osim folka, volim dalmatinske pučke melodije|quote = S kojim ste se glasovitim ljudima upoznali? Tko je od njih ostavio na vas osobit dojam? – "Bobi i meni blizak je Emir Kusturica, veoma zanimljiv i kao čovjek i kao umjetnik."|last = Zlatar|first = Pero|date = 7 april 2013|journal = [[Jutarnji list]]|doi = |pmid = |access-date = |page=|volume=|issue=|issn= }}</ref> == Diskografija == * Čačak, Čačak (1981) * Mile voli disko (1982) * Sitnije, Cile, sitnije / Hej, najluđe moje (maksi singl, 1983)* * Bato, Bato (1984) * Pile moje (1984) * Jedan dan života / Živela Jugoslavija (Brena i Miroslav Ilić) (maksi singl, 1985) * Voli me, voli (1986) * Uske pantalone (1986) * Hajde da se volimo (1987) * Četiri godine (1989) * Boli me uvo za sve (1990) * Zaljubiška (1991) * Ja nemam drugi dom (1993) * Kazna božija (1994) * Šta je bilo, bilo je (1996) * Pomračenje sunca (2000) * The best of 2 CD-a (2004) * Uđi slobodno (2008) * Začarani krug (2011) * Zar je važno dal se peva ili pjeva (2018) == Filmografija == * [[Hajde da se volimo 3]] ([[1990]]) * [[Hajde da se volimo 2]] ([[1989]]) * [[Hajde da se volimo]] ([[1987]]) * [[Nema problema]] ([[1984]]) * [[Kamiondžije opet voze]] ([[1984]]) * [[Tesna koža]] ([[1982]]) == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Lepa Brena}} * {{IMDb ime|id=0503190|name=Lepa Brena}} {{Lifetime|1960| |Jahić, Fahreta}} [[Kategorija:Jugoslavenske pjevačice]] [[Kategorija:Biografije, Brčko]] [[Kategorija:Pseudonimi]] [[Kategorija:Pop-folk pjevači]] a707iz609o4un2qe2m4ey674k883r3z 41865992 41865991 2024-04-25T19:37:31Z Leonidlednev 183537 Restored revision 41688424 by [[Special:Contributions/Inokosni organ|Inokosni organ]] ([[User talk:Inokosni organ|talk]]): Rvv ([[m:TWG|TWG]]) wikitext text/x-wiki {{čišćenje}} {{Muzičar latinica |ime = Lepa Brena |networth = $100 million |slika = Lepa brena.jpg |tekst uz sliku = Lepa Brena 2007 |širina slike = |pejzažno = |boja pozadine = solista |ime po rođenju = Fahreta Jahić |alijas = |datum rođenja = {{birth date and age|1960|10|20}} |mesto rođenja = [[Tuzla]], [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|SR Bosna i Hercegovina]], {{zas|SFRJ}} [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija]] |smrt = |instrument = [[Vokal]] |žanr = [[Folk]], [[pop-folk]], [[pop]] |zanimanje = [[Pjevač|Pevačica]], [[glumci|glumica]] |aktivni period = [[1980]] – danas |izdavačka kuća = [[PGP-RTB|PGP]] <br /> [[Diskoton]] <br /> [[ZaM]] <br /> [[Grand Production]] |vezani članci = |vebsajt = }} '''Fahreta Živojinović''' (rođena Jahić, [[20. 10.]] [[1960]], u Tuzli, [[Bosna i Hercegovina|BiH]]), poznatija pod estradnim imenom '''Lepa Brena''', je [[Jugoslaveni|jugoslovenska]]<ref>{{cite web |title=Lepa Brena: Nisam ni Hrvatica ni Srpkinja, ja sam Jugoslavenka |publisher=[[Index.hr]] |url=https://www.index.hr/magazin/clanak/lepa-brena-nisam-ni-hrvatica-ni-srpkinja-ja-sam-jugoslavenka/412754.aspx |date=8. august 2008.}}</ref> glumica, poduzetnica, te jedna od najvećih i najtiražnijih ženskih pevačkih zvezda svih vremena na području [[Bivša Jugoslavija|bivše Jugoslavije]]. Lepa Brena i njen orkestar Slatki greh su bili prvi koji su kombinovali tradicionalnu narodnu muziku sa modernom pop muzikom. Najveći hitovi ove folk dive su Mile voli disko (1982), Sitnije Cile sitnije (1983), Bato Bato, Šeik, Mače moje (1984), Miki Mićo (1986), Okrećeš mi leđa (1986), Hajde da se volimo, Sanjam, Golube (1987), Jugoslovenka (1989), Čik pogodi (1990), Ja nemam drugi dom (1994), Luda za tobom, Ti si moj greh (1996), Uđi slobodno, Pazi kome zavidiš (2008) kao i mnogi drugi. Sedmog decembra [[1991]]. godine udala se za bivšeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]] sa kojim ima dva sina, Stefana i Viktora. Sa suprugom Slobodanom i prijateljem [[Saša Popović|Sašom Popovićem]] je suosnovala izdavačku kuću [[Grand Produkcija]]. == Karijera == Karijeru je započela [[1980]]. godine. U početku je nastupala pod svojim pravim imenom i sa bendom koji se zvao „Lira Show“. Nastupali su po hotelima i restoranima tadašnje Jugoslavije, i ubrzo su se pročuli kao bend sa atraktivnim nastupom i neobičnom pevačicom.<!--šta god ovo značilo; a ni "izuzetno neobična ne ide u enciklopediju--> Sledili su ugovoreni redovni nastupi u [[hotel “Jugoslavija”|hotelu Jugoslavija]] u [[Beograd]]u. Tada, međutim, još nisu imali snimljen nijedan album. === Početak na TV Beograd === Najzaslužniji za njenu medijsku promociju bio je [[Milovan Ilić Minimaks]]. Pošto je nastup Lepe Brene i Slatkog greha u montaži emisije „Hit parada” na Televiziji Beograd izbačen zbog, za tadašnje uslove, skandaloznog i neprikladnog odevanja (na snimanje je došla u kratkom šortsu koji je sašila zajedno sa svojom majkom), Minimaks je na sopstvenu inicijativu u svoju autorsku emisiju na istoj televiziji ubacio snimak nastupa Lepe Brene. Od te emisije Fahreta Jahić beleži vrtoglav uspeh i nastupa pod pseudonimom „Lepa Brena“. === Saradnja sa Milutinom Popovićem-Zaharom === Godine 1982. Lepa Brena i Slatki greh izdaju album „Čačak, Čačak”, pojavljuju se u filmu „Tesna koža”. Autor svih kompozicija na prvom albumu bio je Milutin Popović-Zahar. Drugi album „Mile voli disko” izdat je [[1982]]. Neke od pesama sa tog albuma su Mile voli disko, Duge noge i druge. Album je prodat u rekordnih skoro 800 000 primeraka. Svojim pojavljivanjem na [[Jugovizija|Jugoviziji]] — jugoslovenskom izboru za Pesmu Evrovizije — sa pesmom „Sitnije, Cile, sitnije”, Lepa Brena i Slatki greh izazivaju zabunu među publikom, pošto se to takmičenje smatralo rezervisanim isključivo za pop pevače.<!-- možda bi ovde valjala jedna {{činjenica|date={{subst:CURRENTMONTH}}. {{subst:CURRENTYEAR}}.}}? --> Mada se nisu kvalifikovali za prestižno evropsko takmičenje, Lepa Brena i Slatki greh bili su apsolutni pobednici takmičenja stekavši još veću popularnost. Singl Sitnije cile sitnije prodat je u preko 800 000 primeraka.{{činjenica|date=07. 2010.}}<!--hmm, lepo, ali valjalo bi neki neki izvor/pokazatelj koji ovo može da potvrdi?--> === Saradnja sa Rakom Đokićem === Album „Bato, bato“, izdat je [[1984]]. godine. Prekinula je saradnju sa Milutinom Popovićem i menadžerom Vladimirom Cvetkovićem i okrenula se novom timu saradnika i novom menadžeru [[Raka Đokić|Raki Đokiću]]. Saradnja sa Popovićem bila je prekinuta još u toku priprema za Jugoviziju, kada su pesmu „Sitnije, Cile, sitnije” uradili [[Marina Tucaković]], [[Kornelije Kovač]] i [[Rade Pajić]]. Novi provokativniji imidž bio je praćen i novim muzičkim stilom, drugačijim od onog koji je negovao [[Saša Popović]]. Naredne tri godine i tri nova albuma Brenu će učiniti najpopularnijim pevačem Jugoslavije. Hitovi su se nizali: “Šeik”, “Mače moje”, “Nežna žena”, “Miki, Mićo”, “Okrećeš mi leđa” i mnogi drugi. Uporedo sa ovim albumima, Lepa Brena uspostavlja saradnju sa [[Miroslav Ilić|Miroslavom Ilićem]] i snima romantični duet “Jedan dan života” i pesmu “[[Živela Jugoslavija]]!” (prva pesma posle dužeg vremena koju je za Brenu komponovao [[Zahar]]), koja je, iako postala narodna himna, bila podjednako omražena i obožavana. Lepa Brena je bila poznata po svom jedinom zvaničnom političkom stavu - bila je beskompromisni pristalica i simbol ujedinjene Jugoslavije. Zimske Olimpijske igre u [[Sarajevo|Sarajevu]] 1984. godine, najmasovnije sportsko takmičenje ikada održano na prostoru Jugoslavije, otvorila je upravo Lepa Brena. U duetu sa Miroslavom Ilićem izvela je pesmu “Živela Jugoslavija!”. Takođe te godine Lepa Brena održava prvi uspešan koncert jedne jugoslovenske zvezde u inostranstvu (i danas se pamti fijasko najpopularnijeg jugoslovenskog rok benda “[[Bijelo dugme]]” u [[Bugarska|Bugarskoj]]).{{fact}} U susednoj [[Rumunija|Rumuniji]], u Temišvaru, je na stadionu “1. Maj” (sadasnji Dan Paltinișanu) pevala pred 65 000 ljudi, jednako zapaljenom i fanatičnom masom kao na nastupima u Jugoslaviji. Na tom koncertu Lepa Brena pevala je iz krana visoko podignuta nad publikom.{{fact}} Ovaj događaj bio je pokazatelj Brenine popularnosti van granica Jugoslavije. === Serijal “Hajde da se volimo” === Do kraja [[1986]]. godine Brena je već postala najpopularnija javna ličnost Jugoslavije, ali i učvrstila poziciju neprikosnovenog seks simbola. Menadžer Raka Đokić dolazi na ideju koja će se pokazati odličnom. Naime, Đokić je osmislio da sledeći album bude praćen filmom u kojem će Brena igrati glavnu ulogu. Ova ideja je uspešno realizovana i 1987. godine snimljen je film “[[Hajde da se volimo]]” praćen istoimenim albumom. Lepa Brena i Slatki greh postavljali su nove standarde u jugoslovenskoj zabavnoj muzici svog vremena, u nekim domenima (npr. osvajanje susednih tržišta, snimanje spotova po egzotičnim svetskim destinacijama) ostali su i do danas neprevaziđeni. Na osnovu stečenog uspeha, odlučeno je da se snime još dva nastavka filma: “Hajde da se volimo 2” i “Hajde da se volimo 3”, 1989. i 1990. godine (praćeni albumima “Četiri godine” i “Boli me uvo za sve”). Ova dva nastavka krunisaće njenu karijeru i od Lepe Brene napraviti najomiljeniju i najpopularniju pevačicu na prostoru Jugoslavije ikada. Najveći hitovi sa pomenuta dva albuma bili su “Hajde da se volimo”, “Golube”, “On ne voli me”, “Udri Mujo”, “Biseru beli”, “Ja pripadam samo tebi”, “Poželi sreću drugima”, “Jablane” i “Čik pogodi”. A hit “Jugoslovenka” snimljen u saradnji sa [[Alen Islamović|Alenom Islamovićem]], [[Vlado Kalember|Vladom Kalemberom]] i [[Daniel Popović|Danijelom Popovićem]], današnji komentatori i analitičari smatraju Breninim doprinosom očuvanju krhke i bolesne, no ipak liberalne ideje jugoslovenstva i zajedničke države Jugoslavije. Muzički i filmski kritičari spot i pesmu “Robinja” iz trećeg nastavka trilogije “Hajde da se volimo” smatraju remek-delom jugoslovenske filmske produkcije svog vremena i jugoslovenske pop-folk muzike uopšte. U tim turbulentim godinama krajem osamdesetih i početkom devedesetih, Lepa Brena i Slatki greh godišnje su održavali i preko 350 koncerata, a često se dešavalo da održe i dva koncerta u istom danu. Dugo će se pamtiti poduhvat kakav je kompletno rasprodat sedamnaestodnevni koncert u Centru “Sava”. Krajem osamdesetih Brena je održala i koncert u Bugarskoj, na stadionu Levskog u Sofiji, pred oko 100.000 ljudi (ni do danas nije bilo više ljudi na jednom koncertu u Bugarskoj) i izvedeno je čuveno sletanje na scenu iz helikoptera. === Razlaz sa Slatkim grehom i solo karijera === [[1991]]. godine Lepa Brena snima poslednji zajednički album sa “Slatkim grehom” “Zaljubiška” koji nije bio medijski propraćen zbog preloma noge Lepe Brene i njene udaje krajem godine za najboljeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]]. Nakon trogodišnje pauze, [[1993]]. godine Lepa Brena, ovaj put samostalno, izdaje album “Ja nemam drugi dom” i održava čuveni “koncert na kiši” na beogradskom stadionu “Tašmajdan”. Sledeća dva albuma [[1994]]. i [[1996]]. godine, “Kazna Božija” i “Šta je bilo, bilo je” bila su manje uspešna, ali su sa njih ostala još dva velika hita “Luda za tobom” i “Ti si moj greh”. [[2000]]. godine Lepa Brena i Slatki greh prave poslednji zajednički projekat “Pomračenje sunca”. Povratnički album Lepe Brene najavljen za [[2006]]. godinu pomeren je za [[2007]], ali kako stvari stoje, nerealno ga je bilo očekivati pre proleća [[2008]]. Upitana od novinara zašto se to dogodilo, Brena je odgovorila da je ona “pevala onoj ujedinjenoj i srećnoj Jugoslaviji, da te države danas nema, i da je stoga jako teško naći odgovarajuće pesme za nju, ali da će dati sve od sebe da uradi najbolje što može”. Album "Uđi slobodno" izdaje 2008. godine i vraća se na put stare slave. Napravila je koncerte na prostorima bivše Jugoslavije. Album "Začaran krug" izdaje 2011. godine gde su joj saradnici [[Petar Grašo]], [[Željko Joksimović]], [[Hari Varešanović]]... 20. i 21. oktobra 2011. godine priredila je dva koncerta u "Beogradskoj areni". Posle dugo godina nastupila je i u Novom Sadu na dan zaljubljenih 2014. godine u prepunoj sali SPENS-a. == Zanimljivosti == * Stefan je otet u jesen [[2000]]. godine (pretpostavlja se da su to izveli članovi [[Zemunski klan|Zemunskog klana]]) i navodno je vraćen posle isplate otkupnine od više od dva miliona nemačkih maraka. * Brak sa poznatim teniserom je prolazio kroz razne faze i bio je meta [[tabloid|žute štampe]]. Aprila [[2006]]. čak se objavljuje vest o tome da je Slobodan napustio zajedničku kuću i da je razvod neizbežan. Njih dvoje još uvek žive zajedno. * Smatra [[Emir Kusturica|Emira Kusturicu]] za blisku osobu; na nju je ostavio poseban utisak, i kao čovek i kao umetnik.<ref>{{Cite newspaper|url = https://www.facebook.com/notes/lepa-brena/lepa-brena-nedjeljni-jutarnji-07042013/10151334347067343/|title = Osim folka, volim dalmatinske pučke melodije|quote = S kojim ste se glasovitim ljudima upoznali? Tko je od njih ostavio na vas osobit dojam? – "Bobi i meni blizak je Emir Kusturica, veoma zanimljiv i kao čovjek i kao umjetnik."|last = Zlatar|first = Pero|date = 7 april 2013|journal = [[Jutarnji list]]|doi = |pmid = |access-date = |page=|volume=|issue=|issn= }}</ref> == Diskografija == * Čačak, Čačak (1981) * Mile voli disko (1982) * Sitnije, Cile, sitnije / Hej, najluđe moje (maksi singl, 1983)* * Bato, Bato (1984) * Pile moje (1984) * Jedan dan života / Živela Jugoslavija (Brena i Miroslav Ilić) (maksi singl, 1985) * Voli me, voli (1986) * Uske pantalone (1986) * Hajde da se volimo (1987) * Četiri godine (1989) * Boli me uvo za sve (1990) * Zaljubiška (1991) * Ja nemam drugi dom (1993) * Kazna božija (1994) * Šta je bilo, bilo je (1996) * Pomračenje sunca (2000) * The best of 2 CD-a (2004) * Uđi slobodno (2008) * Začarani krug (2011) * Zar je važno dal se peva ili pjeva (2018) == Filmografija == * [[Hajde da se volimo 3]] ([[1990]]) * [[Hajde da se volimo 2]] ([[1989]]) * [[Hajde da se volimo]] ([[1987]]) * [[Nema problema]] ([[1984]]) * [[Kamiondžije opet voze]] ([[1984]]) * [[Tesna koža]] ([[1982]]) == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Lepa Brena}} * {{IMDb ime|id=0503190|name=Lepa Brena}} {{Lifetime|1960| |Jahić, Fahreta}} [[Kategorija:Jugoslavenske pjevačice]] [[Kategorija:Biografije, Brčko]] [[Kategorija:Pseudonimi]] [[Kategorija:Pop-folk pjevači]] fjbfdpx88p9bbr3gs63ivmf28yu5bfm 41865993 41865992 2024-04-25T19:38:34Z 79.140.150.206 wikitext text/x-wiki 41865995 41865993 2024-04-25T19:43:45Z 79.140.150.64 wikitext text/x-wiki 41865996 41865995 2024-04-25T19:44:21Z Wutsje 6266 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/79.140.150.64|79.140.150.64]] ([[User talk:79.140.150.64|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:79.140.150.206|79.140.150.206]] wikitext text/x-wiki {{čišćenje}} {{Muzičar latinica |ime = jebacica koja se jebala sa nihadom muratovicem |networth = $100 million |slika = Lepa brena.jpg |tekst uz sliku = Lepa Brena 2007 |širina slike = |pejzažno = |boja pozadine = |ime po rođenju = Fahreta Jahić |alijas = |datum rođenja = {{birth date and age|1960|10|20}} |mesto rođenja = [[Tuzla]], [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|SR Bosna i Hercegovina]], {{zas|SFRJ}} [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija]] |smrt = |instrument = [[Vokal]] |žanr = [[Folk]], [[pop-folk]], [[pop]] |zanimanje = [[Pjevač|Pevačica]], [[glumci|glumica]] |aktivni period = [[1980]] – danas |izdavačka kuća = [[PGP-RTB|PGP]] <br /> [[Diskoton]] <br /> [[ZaM]] <br /> [[Grand Production]] |vezani članci = |vebsajt = }} '''Fahreta Živojinović''' (rođena Jahić, [[20. 10.]] [[1960]], u Tuzli, [[Bosna i Hercegovina|BiH]]), poznatija pod estradnim imenom '''Lepa Brena''', je [[Jugoslaveni|jugoslovenska]]<ref>{{cite web |title=Lepa Brena: Nisam ni Hrvatica ni Srpkinja, ja sam Jugoslavenka |publisher=[[Index.hr]] |url=https://www.index.hr/magazin/clanak/lepa-brena-nisam-ni-hrvatica-ni-srpkinja-ja-sam-jugoslavenka/412754.aspx |date=8. august 2008.}}</ref> glumica, poduzetnica, te jedna od najvećih i najtiražnijih ženskih pevačkih zvezda svih vremena na području [[Bivša Jugoslavija|bivše Jugoslavije]]. Lepa Brena i njen orkestar Slatki greh su bili prvi koji su kombinovali tradicionalnu narodnu muziku sa modernom pop muzikom. Najveći hitovi ove folk dive su Mile voli disko (1982), Sitnije Cile sitnije (1983), Bato Bato, Šeik, Mače moje (1984), Miki Mićo (1986), Okrećeš mi leđa (1986), Hajde da se volimo, Sanjam, Golube (1987), Jugoslovenka (1989), Čik pogodi (1990), Ja nemam drugi dom (1994), Luda za tobom, Ti si moj greh (1996), Uđi slobodno, Pazi kome zavidiš (2008) kao i mnogi drugi. Sedmog decembra [[1991]]. godine udala se za bivšeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]] sa kojim ima dva sina, Stefana i Viktora. Sa suprugom Slobodanom i prijateljem [[Saša Popović|Sašom Popovićem]] je suosnovala izdavačku kuću [[Grand Produkcija]]. == Karijera == Karijeru je započela [[1980]]. godine. U početku je nastupala pod svojim pravim imenom i sa bendom koji se zvao „Lira Show“. Nastupali su po hotelima i restoranima tadašnje Jugoslavije, i ubrzo su se pročuli kao bend sa atraktivnim nastupom i neobičnom pevačicom.<!--šta god ovo značilo; a ni "izuzetno neobična ne ide u enciklopediju--> Sledili su ugovoreni redovni nastupi u [[hotel “Jugoslavija”|hotelu Jugoslavija]] u [[Beograd]]u. Tada, međutim, još nisu imali snimljen nijedan album. === Početak na TV Beograd === Najzaslužniji za njenu medijsku promociju bio je [[Milovan Ilić Minimaks]]. Pošto je nastup Lepe Brene i Slatkog greha u montaži emisije „Hit parada” na Televiziji Beograd izbačen zbog, za tadašnje uslove, skandaloznog i neprikladnog odevanja (na snimanje je došla u kratkom šortsu koji je sašila zajedno sa svojom majkom), Minimaks je na sopstvenu inicijativu u svoju autorsku emisiju na istoj televiziji ubacio snimak nastupa Lepe Brene. Od te emisije Fahreta Jahić beleži vrtoglav uspeh i nastupa pod pseudonimom „Lepa Brena“. === Saradnja sa Milutinom Popovićem-Zaharom === Godine 1982. Lepa Brena i Slatki greh izdaju album „Čačak, Čačak”, pojavljuju se u filmu „Tesna koža”. Autor svih kompozicija na prvom albumu bio je Milutin Popović-Zahar. Drugi album „Mile voli disko” izdat je [[1982]]. Neke od pesama sa tog albuma su Mile voli disko, Duge noge i druge. Album je prodat u rekordnih skoro 800 000 primeraka. Svojim pojavljivanjem na [[Jugovizija|Jugoviziji]] — jugoslovenskom izboru za Pesmu Evrovizije — sa pesmom „Sitnije, Cile, sitnije”, Lepa Brena i Slatki greh izazivaju zabunu među publikom, pošto se to takmičenje smatralo rezervisanim isključivo za pop pevače.<!-- možda bi ovde valjala jedna {{činjenica|date={{subst:CURRENTMONTH}}. {{subst:CURRENTYEAR}}.}}? --> Mada se nisu kvalifikovali za prestižno evropsko takmičenje, Lepa Brena i Slatki greh bili su apsolutni pobednici takmičenja stekavši još veću popularnost. Singl Sitnije cile sitnije prodat je u preko 800 000 primeraka.{{činjenica|date=07. 2010.}}<!--hmm, lepo, ali valjalo bi neki neki izvor/pokazatelj koji ovo može da potvrdi?--> === Saradnja sa Rakom Đokićem === Album „Bato, bato“, izdat je [[1984]]. godine. Prekinula je saradnju sa Milutinom Popovićem i menadžerom Vladimirom Cvetkovićem i okrenula se novom timu saradnika i novom menadžeru [[Raka Đokić|Raki Đokiću]]. Saradnja sa Popovićem bila je prekinuta još u toku priprema za Jugoviziju, kada su pesmu „Sitnije, Cile, sitnije” uradili [[Marina Tucaković]], [[Kornelije Kovač]] i [[Rade Pajić]]. Novi provokativniji imidž bio je praćen i novim muzičkim stilom, drugačijim od onog koji je negovao [[Saša Popović]]. Naredne tri godine i tri nova albuma Brenu će učiniti najpopularnijim pevačem Jugoslavije. Hitovi su se nizali: “Šeik”, “Mače moje”, “Nežna žena”, “Miki, Mićo”, “Okrećeš mi leđa” i mnogi drugi. Uporedo sa ovim albumima, Lepa Brena uspostavlja saradnju sa [[Miroslav Ilić|Miroslavom Ilićem]] i snima romantični duet “Jedan dan života” i pesmu “[[Živela Jugoslavija]]!” (prva pesma posle dužeg vremena koju je za Brenu komponovao [[Zahar]]), koja je, iako postala narodna himna, bila podjednako omražena i obožavana. Lepa Brena je bila poznata po svom jedinom zvaničnom političkom stavu - bila je beskompromisni pristalica i simbol ujedinjene Jugoslavije. Zimske Olimpijske igre u [[Sarajevo|Sarajevu]] 1984. godine, najmasovnije sportsko takmičenje ikada održano na prostoru Jugoslavije, otvorila je upravo Lepa Brena. U duetu sa Miroslavom Ilićem izvela je pesmu “Živela Jugoslavija!”. Takođe te godine Lepa Brena održava prvi uspešan koncert jedne jugoslovenske zvezde u inostranstvu (i danas se pamti fijasko najpopularnijeg jugoslovenskog rok benda “[[Bijelo dugme]]” u [[Bugarska|Bugarskoj]]).{{fact}} U susednoj [[Rumunija|Rumuniji]], u Temišvaru, je na stadionu “1. Maj” (sadasnji Dan Paltinișanu) pevala pred 65 000 ljudi, jednako zapaljenom i fanatičnom masom kao na nastupima u Jugoslaviji. Na tom koncertu Lepa Brena pevala je iz krana visoko podignuta nad publikom.{{fact}} Ovaj događaj bio je pokazatelj Brenine popularnosti van granica Jugoslavije. === Serijal “Hajde da se volimo” === Do kraja [[1986]]. godine Brena je već postala najpopularnija javna ličnost Jugoslavije, ali i učvrstila poziciju neprikosnovenog seks simbola. Menadžer Raka Đokić dolazi na ideju koja će se pokazati odličnom. Naime, Đokić je osmislio da sledeći album bude praćen filmom u kojem će Brena igrati glavnu ulogu. Ova ideja je uspešno realizovana i 1987. godine snimljen je film “[[Hajde da se volimo]]” praćen istoimenim albumom. Lepa Brena i Slatki greh postavljali su nove standarde u jugoslovenskoj zabavnoj muzici svog vremena, u nekim domenima (npr. osvajanje susednih tržišta, snimanje spotova po egzotičnim svetskim destinacijama) ostali su i do danas neprevaziđeni. Na osnovu stečenog uspeha, odlučeno je da se snime još dva nastavka filma: “Hajde da se volimo 2” i “Hajde da se volimo 3”, 1989. i 1990. godine (praćeni albumima “Četiri godine” i “Boli me uvo za sve”). Ova dva nastavka krunisaće njenu karijeru i od Lepe Brene napraviti najomiljeniju i najpopularniju pevačicu na prostoru Jugoslavije ikada. Najveći hitovi sa pomenuta dva albuma bili su “Hajde da se volimo”, “Golube”, “On ne voli me”, “Udri Mujo”, “Biseru beli”, “Ja pripadam samo tebi”, “Poželi sreću drugima”, “Jablane” i “Čik pogodi”. A hit “Jugoslovenka” snimljen u saradnji sa [[Alen Islamović|Alenom Islamovićem]], [[Vlado Kalember|Vladom Kalemberom]] i [[Daniel Popović|Danijelom Popovićem]], današnji komentatori i analitičari smatraju Breninim doprinosom očuvanju krhke i bolesne, no ipak liberalne ideje jugoslovenstva i zajedničke države Jugoslavije. Muzički i filmski kritičari spot i pesmu “Robinja” iz trećeg nastavka trilogije “Hajde da se volimo” smatraju remek-delom jugoslovenske filmske produkcije svog vremena i jugoslovenske pop-folk muzike uopšte. U tim turbulentim godinama krajem osamdesetih i početkom devedesetih, Lepa Brena i Slatki greh godišnje su održavali i preko 350 koncerata, a često se dešavalo da održe i dva koncerta u istom danu. Dugo će se pamtiti poduhvat kakav je kompletno rasprodat sedamnaestodnevni koncert u Centru “Sava”. Krajem osamdesetih Brena je održala i koncert u Bugarskoj, na stadionu Levskog u Sofiji, pred oko 100.000 ljudi (ni do danas nije bilo više ljudi na jednom koncertu u Bugarskoj) i izvedeno je čuveno sletanje na scenu iz helikoptera. === Razlaz sa Slatkim grehom i solo karijera === [[1991]]. godine Lepa Brena snima poslednji zajednički album sa “Slatkim grehom” “Zaljubiška” koji nije bio medijski propraćen zbog preloma noge Lepe Brene i njene udaje krajem godine za najboljeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]]. Nakon trogodišnje pauze, [[1993]]. godine Lepa Brena, ovaj put samostalno, izdaje album “Ja nemam drugi dom” i održava čuveni “koncert na kiši” na beogradskom stadionu “Tašmajdan”. Sledeća dva albuma [[1994]]. i [[1996]]. godine, “Kazna Božija” i “Šta je bilo, bilo je” bila su manje uspešna, ali su sa njih ostala još dva velika hita “Luda za tobom” i “Ti si moj greh”. [[2000]]. godine Lepa Brena i Slatki greh prave poslednji zajednički projekat “Pomračenje sunca”. Povratnički album Lepe Brene najavljen za [[2006]]. godinu pomeren je za [[2007]], ali kako stvari stoje, nerealno ga je bilo očekivati pre proleća [[2008]]. Upitana od novinara zašto se to dogodilo, Brena je odgovorila da je ona “pevala onoj ujedinjenoj i srećnoj Jugoslaviji, da te države danas nema, i da je stoga jako teško naći odgovarajuće pesme za nju, ali da će dati sve od sebe da uradi najbolje što može”. Album "Uđi slobodno" izdaje 2008. godine i vraća se na put stare slave. Napravila je koncerte na prostorima bivše Jugoslavije. Album "Začaran krug" izdaje 2011. godine gde su joj saradnici [[Petar Grašo]], [[Željko Joksimović]], [[Hari Varešanović]]... 20. i 21. oktobra 2011. godine priredila je dva koncerta u "Beogradskoj areni". Posle dugo godina nastupila je i u Novom Sadu na dan zaljubljenih 2014. godine u prepunoj sali SPENS-a. == Zanimljivosti == * Stefan je otet u jesen [[2000]]. godine (pretpostavlja se da su to izveli članovi [[Zemunski klan|Zemunskog klana]]) i navodno je vraćen posle isplate otkupnine od više od dva miliona nemačkih maraka. * Brak sa poznatim teniserom je prolazio kroz razne faze i bio je meta [[tabloid|žute štampe]]. Aprila [[2006]]. čak se objavljuje vest o tome da je Slobodan napustio zajedničku kuću i da je razvod neizbežan. Njih dvoje još uvek žive zajedno. * Smatra [[Emir Kusturica|Emira Kusturicu]] za blisku osobu; na nju je ostavio poseban utisak, i kao čovek i kao umetnik.<ref>{{Cite newspaper|url = https://www.facebook.com/notes/lepa-brena/lepa-brena-nedjeljni-jutarnji-07042013/10151334347067343/|title = Osim folka, volim dalmatinske pučke melodije|quote = S kojim ste se glasovitim ljudima upoznali? Tko je od njih ostavio na vas osobit dojam? – "Bobi i meni blizak je Emir Kusturica, veoma zanimljiv i kao čovjek i kao umjetnik."|last = Zlatar|first = Pero|date = 7 april 2013|journal = [[Jutarnji list]]|doi = |pmid = |access-date = |page=|volume=|issue=|issn= }}</ref> == Diskografija == * Čačak, Čačak (1981) * Mile voli disko (1982) * Sitnije, Cile, sitnije / Hej, najluđe moje (maksi singl, 1983)* * Bato, Bato (1984) * Pile moje (1984) * Jedan dan života / Živela Jugoslavija (Brena i Miroslav Ilić) (maksi singl, 1985) * Voli me, voli (1986) * Uske pantalone (1986) * Hajde da se volimo (1987) * Četiri godine (1989) * Boli me uvo za sve (1990) * Zaljubiška (1991) * Ja nemam drugi dom (1993) * Kazna božija (1994) * Šta je bilo, bilo je (1996) * Pomračenje sunca (2000) * The best of 2 CD-a (2004) * Uđi slobodno (2008) * Začarani krug (2011) * Zar je važno dal se peva ili pjeva (2018) == Filmografija == * [[Hajde da se volimo 3]] ([[1990]]) * [[Hajde da se volimo 2]] ([[1989]]) * [[Hajde da se volimo]] ([[1987]]) * [[Nema problema]] ([[1984]]) * [[Kamiondžije opet voze]] ([[1984]]) * [[Tesna koža]] ([[1982]]) == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Lepa Brena}} * {{IMDb ime|id=0503190|name=Lepa Brena}} {{Lifetime|1960| |Jahić, Fahreta}} [[Kategorija:Jugoslavenske pjevačice]] [[Kategorija:Biografije, Brčko]] [[Kategorija:Pseudonimi]] [[Kategorija:Pop-folk pjevači]] h5zblpik5ywxiikcp0jzwmlw59yh3m8 41865997 41865996 2024-04-25T19:44:41Z Wutsje 6266 more rv wikitext text/x-wiki {{čišćenje}} {{Muzičar latinica |ime = Lepa Brena |networth = $100 million |slika = Lepa brena.jpg |tekst uz sliku = Lepa Brena 2007 |širina slike = |pejzažno = |boja pozadine = solista |ime po rođenju = Fahreta Jahić |alijas = |datum rođenja = {{birth date and age|1960|10|20}} |mesto rođenja = [[Tuzla]], [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|SR Bosna i Hercegovina]], {{zas|SFRJ}} [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija]] |smrt = |instrument = [[Vokal]] |žanr = [[Folk]], [[pop-folk]], [[pop]] |zanimanje = [[Pjevač|Pevačica]], [[glumci|glumica]] |aktivni period = [[1980]] – danas |izdavačka kuća = [[PGP-RTB|PGP]] <br /> [[Diskoton]] <br /> [[ZaM]] <br /> [[Grand Production]] |vezani članci = |vebsajt = }} '''Fahreta Živojinović''' (rođena Jahić, [[20. 10.]] [[1960]], u Tuzli, [[Bosna i Hercegovina|BiH]]), poznatija pod estradnim imenom '''Lepa Brena''', je [[Jugoslaveni|jugoslovenska]]<ref>{{cite web |title=Lepa Brena: Nisam ni Hrvatica ni Srpkinja, ja sam Jugoslavenka |publisher=[[Index.hr]] |url=https://www.index.hr/magazin/clanak/lepa-brena-nisam-ni-hrvatica-ni-srpkinja-ja-sam-jugoslavenka/412754.aspx |date=8. august 2008.}}</ref> glumica, poduzetnica, te jedna od najvećih i najtiražnijih ženskih pevačkih zvezda svih vremena na području [[Bivša Jugoslavija|bivše Jugoslavije]]. Lepa Brena i njen orkestar Slatki greh su bili prvi koji su kombinovali tradicionalnu narodnu muziku sa modernom pop muzikom. Najveći hitovi ove folk dive su Mile voli disko (1982), Sitnije Cile sitnije (1983), Bato Bato, Šeik, Mače moje (1984), Miki Mićo (1986), Okrećeš mi leđa (1986), Hajde da se volimo, Sanjam, Golube (1987), Jugoslovenka (1989), Čik pogodi (1990), Ja nemam drugi dom (1994), Luda za tobom, Ti si moj greh (1996), Uđi slobodno, Pazi kome zavidiš (2008) kao i mnogi drugi. Sedmog decembra [[1991]]. godine udala se za bivšeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]] sa kojim ima dva sina, Stefana i Viktora. Sa suprugom Slobodanom i prijateljem [[Saša Popović|Sašom Popovićem]] je suosnovala izdavačku kuću [[Grand Produkcija]]. == Karijera == Karijeru je započela [[1980]]. godine. U početku je nastupala pod svojim pravim imenom i sa bendom koji se zvao „Lira Show“. Nastupali su po hotelima i restoranima tadašnje Jugoslavije, i ubrzo su se pročuli kao bend sa atraktivnim nastupom i neobičnom pevačicom.<!--šta god ovo značilo; a ni "izuzetno neobična ne ide u enciklopediju--> Sledili su ugovoreni redovni nastupi u [[hotel “Jugoslavija”|hotelu Jugoslavija]] u [[Beograd]]u. Tada, međutim, još nisu imali snimljen nijedan album. === Početak na TV Beograd === Najzaslužniji za njenu medijsku promociju bio je [[Milovan Ilić Minimaks]]. Pošto je nastup Lepe Brene i Slatkog greha u montaži emisije „Hit parada” na Televiziji Beograd izbačen zbog, za tadašnje uslove, skandaloznog i neprikladnog odevanja (na snimanje je došla u kratkom šortsu koji je sašila zajedno sa svojom majkom), Minimaks je na sopstvenu inicijativu u svoju autorsku emisiju na istoj televiziji ubacio snimak nastupa Lepe Brene. Od te emisije Fahreta Jahić beleži vrtoglav uspeh i nastupa pod pseudonimom „Lepa Brena“. === Saradnja sa Milutinom Popovićem-Zaharom === Godine 1982. Lepa Brena i Slatki greh izdaju album „Čačak, Čačak”, pojavljuju se u filmu „Tesna koža”. Autor svih kompozicija na prvom albumu bio je Milutin Popović-Zahar. Drugi album „Mile voli disko” izdat je [[1982]]. Neke od pesama sa tog albuma su Mile voli disko, Duge noge i druge. Album je prodat u rekordnih skoro 800 000 primeraka. Svojim pojavljivanjem na [[Jugovizija|Jugoviziji]] — jugoslovenskom izboru za Pesmu Evrovizije — sa pesmom „Sitnije, Cile, sitnije”, Lepa Brena i Slatki greh izazivaju zabunu među publikom, pošto se to takmičenje smatralo rezervisanim isključivo za pop pevače.<!-- možda bi ovde valjala jedna {{činjenica|date={{subst:CURRENTMONTH}}. {{subst:CURRENTYEAR}}.}}? --> Mada se nisu kvalifikovali za prestižno evropsko takmičenje, Lepa Brena i Slatki greh bili su apsolutni pobednici takmičenja stekavši još veću popularnost. Singl Sitnije cile sitnije prodat je u preko 800 000 primeraka.{{činjenica|date=07. 2010.}}<!--hmm, lepo, ali valjalo bi neki neki izvor/pokazatelj koji ovo može da potvrdi?--> === Saradnja sa Rakom Đokićem === Album „Bato, bato“, izdat je [[1984]]. godine. Prekinula je saradnju sa Milutinom Popovićem i menadžerom Vladimirom Cvetkovićem i okrenula se novom timu saradnika i novom menadžeru [[Raka Đokić|Raki Đokiću]]. Saradnja sa Popovićem bila je prekinuta još u toku priprema za Jugoviziju, kada su pesmu „Sitnije, Cile, sitnije” uradili [[Marina Tucaković]], [[Kornelije Kovač]] i [[Rade Pajić]]. Novi provokativniji imidž bio je praćen i novim muzičkim stilom, drugačijim od onog koji je negovao [[Saša Popović]]. Naredne tri godine i tri nova albuma Brenu će učiniti najpopularnijim pevačem Jugoslavije. Hitovi su se nizali: “Šeik”, “Mače moje”, “Nežna žena”, “Miki, Mićo”, “Okrećeš mi leđa” i mnogi drugi. Uporedo sa ovim albumima, Lepa Brena uspostavlja saradnju sa [[Miroslav Ilić|Miroslavom Ilićem]] i snima romantični duet “Jedan dan života” i pesmu “[[Živela Jugoslavija]]!” (prva pesma posle dužeg vremena koju je za Brenu komponovao [[Zahar]]), koja je, iako postala narodna himna, bila podjednako omražena i obožavana. Lepa Brena je bila poznata po svom jedinom zvaničnom političkom stavu - bila je beskompromisni pristalica i simbol ujedinjene Jugoslavije. Zimske Olimpijske igre u [[Sarajevo|Sarajevu]] 1984. godine, najmasovnije sportsko takmičenje ikada održano na prostoru Jugoslavije, otvorila je upravo Lepa Brena. U duetu sa Miroslavom Ilićem izvela je pesmu “Živela Jugoslavija!”. Takođe te godine Lepa Brena održava prvi uspešan koncert jedne jugoslovenske zvezde u inostranstvu (i danas se pamti fijasko najpopularnijeg jugoslovenskog rok benda “[[Bijelo dugme]]” u [[Bugarska|Bugarskoj]]).{{fact}} U susednoj [[Rumunija|Rumuniji]], u Temišvaru, je na stadionu “1. Maj” (sadasnji Dan Paltinișanu) pevala pred 65 000 ljudi, jednako zapaljenom i fanatičnom masom kao na nastupima u Jugoslaviji. Na tom koncertu Lepa Brena pevala je iz krana visoko podignuta nad publikom.{{fact}} Ovaj događaj bio je pokazatelj Brenine popularnosti van granica Jugoslavije. === Serijal “Hajde da se volimo” === Do kraja [[1986]]. godine Brena je već postala najpopularnija javna ličnost Jugoslavije, ali i učvrstila poziciju neprikosnovenog seks simbola. Menadžer Raka Đokić dolazi na ideju koja će se pokazati odličnom. Naime, Đokić je osmislio da sledeći album bude praćen filmom u kojem će Brena igrati glavnu ulogu. Ova ideja je uspešno realizovana i 1987. godine snimljen je film “[[Hajde da se volimo]]” praćen istoimenim albumom. Lepa Brena i Slatki greh postavljali su nove standarde u jugoslovenskoj zabavnoj muzici svog vremena, u nekim domenima (npr. osvajanje susednih tržišta, snimanje spotova po egzotičnim svetskim destinacijama) ostali su i do danas neprevaziđeni. Na osnovu stečenog uspeha, odlučeno je da se snime još dva nastavka filma: “Hajde da se volimo 2” i “Hajde da se volimo 3”, 1989. i 1990. godine (praćeni albumima “Četiri godine” i “Boli me uvo za sve”). Ova dva nastavka krunisaće njenu karijeru i od Lepe Brene napraviti najomiljeniju i najpopularniju pevačicu na prostoru Jugoslavije ikada. Najveći hitovi sa pomenuta dva albuma bili su “Hajde da se volimo”, “Golube”, “On ne voli me”, “Udri Mujo”, “Biseru beli”, “Ja pripadam samo tebi”, “Poželi sreću drugima”, “Jablane” i “Čik pogodi”. A hit “Jugoslovenka” snimljen u saradnji sa [[Alen Islamović|Alenom Islamovićem]], [[Vlado Kalember|Vladom Kalemberom]] i [[Daniel Popović|Danijelom Popovićem]], današnji komentatori i analitičari smatraju Breninim doprinosom očuvanju krhke i bolesne, no ipak liberalne ideje jugoslovenstva i zajedničke države Jugoslavije. Muzički i filmski kritičari spot i pesmu “Robinja” iz trećeg nastavka trilogije “Hajde da se volimo” smatraju remek-delom jugoslovenske filmske produkcije svog vremena i jugoslovenske pop-folk muzike uopšte. U tim turbulentim godinama krajem osamdesetih i početkom devedesetih, Lepa Brena i Slatki greh godišnje su održavali i preko 350 koncerata, a često se dešavalo da održe i dva koncerta u istom danu. Dugo će se pamtiti poduhvat kakav je kompletno rasprodat sedamnaestodnevni koncert u Centru “Sava”. Krajem osamdesetih Brena je održala i koncert u Bugarskoj, na stadionu Levskog u Sofiji, pred oko 100.000 ljudi (ni do danas nije bilo više ljudi na jednom koncertu u Bugarskoj) i izvedeno je čuveno sletanje na scenu iz helikoptera. === Razlaz sa Slatkim grehom i solo karijera === [[1991]]. godine Lepa Brena snima poslednji zajednički album sa “Slatkim grehom” “Zaljubiška” koji nije bio medijski propraćen zbog preloma noge Lepe Brene i njene udaje krajem godine za najboljeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]]. Nakon trogodišnje pauze, [[1993]]. godine Lepa Brena, ovaj put samostalno, izdaje album “Ja nemam drugi dom” i održava čuveni “koncert na kiši” na beogradskom stadionu “Tašmajdan”. Sledeća dva albuma [[1994]]. i [[1996]]. godine, “Kazna Božija” i “Šta je bilo, bilo je” bila su manje uspešna, ali su sa njih ostala još dva velika hita “Luda za tobom” i “Ti si moj greh”. [[2000]]. godine Lepa Brena i Slatki greh prave poslednji zajednički projekat “Pomračenje sunca”. Povratnički album Lepe Brene najavljen za [[2006]]. godinu pomeren je za [[2007]], ali kako stvari stoje, nerealno ga je bilo očekivati pre proleća [[2008]]. Upitana od novinara zašto se to dogodilo, Brena je odgovorila da je ona “pevala onoj ujedinjenoj i srećnoj Jugoslaviji, da te države danas nema, i da je stoga jako teško naći odgovarajuće pesme za nju, ali da će dati sve od sebe da uradi najbolje što može”. Album "Uđi slobodno" izdaje 2008. godine i vraća se na put stare slave. Napravila je koncerte na prostorima bivše Jugoslavije. Album "Začaran krug" izdaje 2011. godine gde su joj saradnici [[Petar Grašo]], [[Željko Joksimović]], [[Hari Varešanović]]... 20. i 21. oktobra 2011. godine priredila je dva koncerta u "Beogradskoj areni". Posle dugo godina nastupila je i u Novom Sadu na dan zaljubljenih 2014. godine u prepunoj sali SPENS-a. == Zanimljivosti == * Stefan je otet u jesen [[2000]]. godine (pretpostavlja se da su to izveli članovi [[Zemunski klan|Zemunskog klana]]) i navodno je vraćen posle isplate otkupnine od više od dva miliona nemačkih maraka. * Brak sa poznatim teniserom je prolazio kroz razne faze i bio je meta [[tabloid|žute štampe]]. Aprila [[2006]]. čak se objavljuje vest o tome da je Slobodan napustio zajedničku kuću i da je razvod neizbežan. Njih dvoje još uvek žive zajedno. * Smatra [[Emir Kusturica|Emira Kusturicu]] za blisku osobu; na nju je ostavio poseban utisak, i kao čovek i kao umetnik.<ref>{{Cite newspaper|url = https://www.facebook.com/notes/lepa-brena/lepa-brena-nedjeljni-jutarnji-07042013/10151334347067343/|title = Osim folka, volim dalmatinske pučke melodije|quote = S kojim ste se glasovitim ljudima upoznali? Tko je od njih ostavio na vas osobit dojam? – "Bobi i meni blizak je Emir Kusturica, veoma zanimljiv i kao čovjek i kao umjetnik."|last = Zlatar|first = Pero|date = 7 april 2013|journal = [[Jutarnji list]]|doi = |pmid = |access-date = |page=|volume=|issue=|issn= }}</ref> == Diskografija == * Čačak, Čačak (1981) * Mile voli disko (1982) * Sitnije, Cile, sitnije / Hej, najluđe moje (maksi singl, 1983)* * Bato, Bato (1984) * Pile moje (1984) * Jedan dan života / Živela Jugoslavija (Brena i Miroslav Ilić) (maksi singl, 1985) * Voli me, voli (1986) * Uske pantalone (1986) * Hajde da se volimo (1987) * Četiri godine (1989) * Boli me uvo za sve (1990) * Zaljubiška (1991) * Ja nemam drugi dom (1993) * Kazna božija (1994) * Šta je bilo, bilo je (1996) * Pomračenje sunca (2000) * The best of 2 CD-a (2004) * Uđi slobodno (2008) * Začarani krug (2011) * Zar je važno dal se peva ili pjeva (2018) == Filmografija == * [[Hajde da se volimo 3]] ([[1990]]) * [[Hajde da se volimo 2]] ([[1989]]) * [[Hajde da se volimo]] ([[1987]]) * [[Nema problema]] ([[1984]]) * [[Kamiondžije opet voze]] ([[1984]]) * [[Tesna koža]] ([[1982]]) == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Lepa Brena}} * {{IMDb ime|id=0503190|name=Lepa Brena}} {{Lifetime|1960| |Jahić, Fahreta}} [[Kategorija:Jugoslavenske pjevačice]] [[Kategorija:Biografije, Brčko]] [[Kategorija:Pseudonimi]] [[Kategorija:Pop-folk pjevači]] fjbfdpx88p9bbr3gs63ivmf28yu5bfm 41866021 41865997 2024-04-25T23:04:36Z Inokosni organ 160059 Zaštićena stranica [[Lepa Brena]]: Intenzivni vandalizam ([Uredi=Dopušteno samo automatski potvrđenim korisnicima] (ističe 23:04, 25 maj 2024 (UTC)) [Premjesti=Dopušteno samo automatski potvrđenim korisnicima] (ističe 23:04, 25 maj 2024 (UTC))) wikitext text/x-wiki {{čišćenje}} {{Muzičar latinica |ime = Lepa Brena |networth = $100 million |slika = Lepa brena.jpg |tekst uz sliku = Lepa Brena 2007 |širina slike = |pejzažno = |boja pozadine = solista |ime po rođenju = Fahreta Jahić |alijas = |datum rođenja = {{birth date and age|1960|10|20}} |mesto rođenja = [[Tuzla]], [[Socijalistička Republika Bosna i Hercegovina|SR Bosna i Hercegovina]], {{zas|SFRJ}} [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija]] |smrt = |instrument = [[Vokal]] |žanr = [[Folk]], [[pop-folk]], [[pop]] |zanimanje = [[Pjevač|Pevačica]], [[glumci|glumica]] |aktivni period = [[1980]] – danas |izdavačka kuća = [[PGP-RTB|PGP]] <br /> [[Diskoton]] <br /> [[ZaM]] <br /> [[Grand Production]] |vezani članci = |vebsajt = }} '''Fahreta Živojinović''' (rođena Jahić, [[20. 10.]] [[1960]], u Tuzli, [[Bosna i Hercegovina|BiH]]), poznatija pod estradnim imenom '''Lepa Brena''', je [[Jugoslaveni|jugoslovenska]]<ref>{{cite web |title=Lepa Brena: Nisam ni Hrvatica ni Srpkinja, ja sam Jugoslavenka |publisher=[[Index.hr]] |url=https://www.index.hr/magazin/clanak/lepa-brena-nisam-ni-hrvatica-ni-srpkinja-ja-sam-jugoslavenka/412754.aspx |date=8. august 2008.}}</ref> glumica, poduzetnica, te jedna od najvećih i najtiražnijih ženskih pevačkih zvezda svih vremena na području [[Bivša Jugoslavija|bivše Jugoslavije]]. Lepa Brena i njen orkestar Slatki greh su bili prvi koji su kombinovali tradicionalnu narodnu muziku sa modernom pop muzikom. Najveći hitovi ove folk dive su Mile voli disko (1982), Sitnije Cile sitnije (1983), Bato Bato, Šeik, Mače moje (1984), Miki Mićo (1986), Okrećeš mi leđa (1986), Hajde da se volimo, Sanjam, Golube (1987), Jugoslovenka (1989), Čik pogodi (1990), Ja nemam drugi dom (1994), Luda za tobom, Ti si moj greh (1996), Uđi slobodno, Pazi kome zavidiš (2008) kao i mnogi drugi. Sedmog decembra [[1991]]. godine udala se za bivšeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]] sa kojim ima dva sina, Stefana i Viktora. Sa suprugom Slobodanom i prijateljem [[Saša Popović|Sašom Popovićem]] je suosnovala izdavačku kuću [[Grand Produkcija]]. == Karijera == Karijeru je započela [[1980]]. godine. U početku je nastupala pod svojim pravim imenom i sa bendom koji se zvao „Lira Show“. Nastupali su po hotelima i restoranima tadašnje Jugoslavije, i ubrzo su se pročuli kao bend sa atraktivnim nastupom i neobičnom pevačicom.<!--šta god ovo značilo; a ni "izuzetno neobična ne ide u enciklopediju--> Sledili su ugovoreni redovni nastupi u [[hotel “Jugoslavija”|hotelu Jugoslavija]] u [[Beograd]]u. Tada, međutim, još nisu imali snimljen nijedan album. === Početak na TV Beograd === Najzaslužniji za njenu medijsku promociju bio je [[Milovan Ilić Minimaks]]. Pošto je nastup Lepe Brene i Slatkog greha u montaži emisije „Hit parada” na Televiziji Beograd izbačen zbog, za tadašnje uslove, skandaloznog i neprikladnog odevanja (na snimanje je došla u kratkom šortsu koji je sašila zajedno sa svojom majkom), Minimaks je na sopstvenu inicijativu u svoju autorsku emisiju na istoj televiziji ubacio snimak nastupa Lepe Brene. Od te emisije Fahreta Jahić beleži vrtoglav uspeh i nastupa pod pseudonimom „Lepa Brena“. === Saradnja sa Milutinom Popovićem-Zaharom === Godine 1982. Lepa Brena i Slatki greh izdaju album „Čačak, Čačak”, pojavljuju se u filmu „Tesna koža”. Autor svih kompozicija na prvom albumu bio je Milutin Popović-Zahar. Drugi album „Mile voli disko” izdat je [[1982]]. Neke od pesama sa tog albuma su Mile voli disko, Duge noge i druge. Album je prodat u rekordnih skoro 800 000 primeraka. Svojim pojavljivanjem na [[Jugovizija|Jugoviziji]] — jugoslovenskom izboru za Pesmu Evrovizije — sa pesmom „Sitnije, Cile, sitnije”, Lepa Brena i Slatki greh izazivaju zabunu među publikom, pošto se to takmičenje smatralo rezervisanim isključivo za pop pevače.<!-- možda bi ovde valjala jedna {{činjenica|date={{subst:CURRENTMONTH}}. {{subst:CURRENTYEAR}}.}}? --> Mada se nisu kvalifikovali za prestižno evropsko takmičenje, Lepa Brena i Slatki greh bili su apsolutni pobednici takmičenja stekavši još veću popularnost. Singl Sitnije cile sitnije prodat je u preko 800 000 primeraka.{{činjenica|date=07. 2010.}}<!--hmm, lepo, ali valjalo bi neki neki izvor/pokazatelj koji ovo može da potvrdi?--> === Saradnja sa Rakom Đokićem === Album „Bato, bato“, izdat je [[1984]]. godine. Prekinula je saradnju sa Milutinom Popovićem i menadžerom Vladimirom Cvetkovićem i okrenula se novom timu saradnika i novom menadžeru [[Raka Đokić|Raki Đokiću]]. Saradnja sa Popovićem bila je prekinuta još u toku priprema za Jugoviziju, kada su pesmu „Sitnije, Cile, sitnije” uradili [[Marina Tucaković]], [[Kornelije Kovač]] i [[Rade Pajić]]. Novi provokativniji imidž bio je praćen i novim muzičkim stilom, drugačijim od onog koji je negovao [[Saša Popović]]. Naredne tri godine i tri nova albuma Brenu će učiniti najpopularnijim pevačem Jugoslavije. Hitovi su se nizali: “Šeik”, “Mače moje”, “Nežna žena”, “Miki, Mićo”, “Okrećeš mi leđa” i mnogi drugi. Uporedo sa ovim albumima, Lepa Brena uspostavlja saradnju sa [[Miroslav Ilić|Miroslavom Ilićem]] i snima romantični duet “Jedan dan života” i pesmu “[[Živela Jugoslavija]]!” (prva pesma posle dužeg vremena koju je za Brenu komponovao [[Zahar]]), koja je, iako postala narodna himna, bila podjednako omražena i obožavana. Lepa Brena je bila poznata po svom jedinom zvaničnom političkom stavu - bila je beskompromisni pristalica i simbol ujedinjene Jugoslavije. Zimske Olimpijske igre u [[Sarajevo|Sarajevu]] 1984. godine, najmasovnije sportsko takmičenje ikada održano na prostoru Jugoslavije, otvorila je upravo Lepa Brena. U duetu sa Miroslavom Ilićem izvela je pesmu “Živela Jugoslavija!”. Takođe te godine Lepa Brena održava prvi uspešan koncert jedne jugoslovenske zvezde u inostranstvu (i danas se pamti fijasko najpopularnijeg jugoslovenskog rok benda “[[Bijelo dugme]]” u [[Bugarska|Bugarskoj]]).{{fact}} U susednoj [[Rumunija|Rumuniji]], u Temišvaru, je na stadionu “1. Maj” (sadasnji Dan Paltinișanu) pevala pred 65 000 ljudi, jednako zapaljenom i fanatičnom masom kao na nastupima u Jugoslaviji. Na tom koncertu Lepa Brena pevala je iz krana visoko podignuta nad publikom.{{fact}} Ovaj događaj bio je pokazatelj Brenine popularnosti van granica Jugoslavije. === Serijal “Hajde da se volimo” === Do kraja [[1986]]. godine Brena je već postala najpopularnija javna ličnost Jugoslavije, ali i učvrstila poziciju neprikosnovenog seks simbola. Menadžer Raka Đokić dolazi na ideju koja će se pokazati odličnom. Naime, Đokić je osmislio da sledeći album bude praćen filmom u kojem će Brena igrati glavnu ulogu. Ova ideja je uspešno realizovana i 1987. godine snimljen je film “[[Hajde da se volimo]]” praćen istoimenim albumom. Lepa Brena i Slatki greh postavljali su nove standarde u jugoslovenskoj zabavnoj muzici svog vremena, u nekim domenima (npr. osvajanje susednih tržišta, snimanje spotova po egzotičnim svetskim destinacijama) ostali su i do danas neprevaziđeni. Na osnovu stečenog uspeha, odlučeno je da se snime još dva nastavka filma: “Hajde da se volimo 2” i “Hajde da se volimo 3”, 1989. i 1990. godine (praćeni albumima “Četiri godine” i “Boli me uvo za sve”). Ova dva nastavka krunisaće njenu karijeru i od Lepe Brene napraviti najomiljeniju i najpopularniju pevačicu na prostoru Jugoslavije ikada. Najveći hitovi sa pomenuta dva albuma bili su “Hajde da se volimo”, “Golube”, “On ne voli me”, “Udri Mujo”, “Biseru beli”, “Ja pripadam samo tebi”, “Poželi sreću drugima”, “Jablane” i “Čik pogodi”. A hit “Jugoslovenka” snimljen u saradnji sa [[Alen Islamović|Alenom Islamovićem]], [[Vlado Kalember|Vladom Kalemberom]] i [[Daniel Popović|Danijelom Popovićem]], današnji komentatori i analitičari smatraju Breninim doprinosom očuvanju krhke i bolesne, no ipak liberalne ideje jugoslovenstva i zajedničke države Jugoslavije. Muzički i filmski kritičari spot i pesmu “Robinja” iz trećeg nastavka trilogije “Hajde da se volimo” smatraju remek-delom jugoslovenske filmske produkcije svog vremena i jugoslovenske pop-folk muzike uopšte. U tim turbulentim godinama krajem osamdesetih i početkom devedesetih, Lepa Brena i Slatki greh godišnje su održavali i preko 350 koncerata, a često se dešavalo da održe i dva koncerta u istom danu. Dugo će se pamtiti poduhvat kakav je kompletno rasprodat sedamnaestodnevni koncert u Centru “Sava”. Krajem osamdesetih Brena je održala i koncert u Bugarskoj, na stadionu Levskog u Sofiji, pred oko 100.000 ljudi (ni do danas nije bilo više ljudi na jednom koncertu u Bugarskoj) i izvedeno je čuveno sletanje na scenu iz helikoptera. === Razlaz sa Slatkim grehom i solo karijera === [[1991]]. godine Lepa Brena snima poslednji zajednički album sa “Slatkim grehom” “Zaljubiška” koji nije bio medijski propraćen zbog preloma noge Lepe Brene i njene udaje krajem godine za najboljeg jugoslovenskog tenisera [[Slobodan Živojinović|Slobodana Živojinovića]]. Nakon trogodišnje pauze, [[1993]]. godine Lepa Brena, ovaj put samostalno, izdaje album “Ja nemam drugi dom” i održava čuveni “koncert na kiši” na beogradskom stadionu “Tašmajdan”. Sledeća dva albuma [[1994]]. i [[1996]]. godine, “Kazna Božija” i “Šta je bilo, bilo je” bila su manje uspešna, ali su sa njih ostala još dva velika hita “Luda za tobom” i “Ti si moj greh”. [[2000]]. godine Lepa Brena i Slatki greh prave poslednji zajednički projekat “Pomračenje sunca”. Povratnički album Lepe Brene najavljen za [[2006]]. godinu pomeren je za [[2007]], ali kako stvari stoje, nerealno ga je bilo očekivati pre proleća [[2008]]. Upitana od novinara zašto se to dogodilo, Brena je odgovorila da je ona “pevala onoj ujedinjenoj i srećnoj Jugoslaviji, da te države danas nema, i da je stoga jako teško naći odgovarajuće pesme za nju, ali da će dati sve od sebe da uradi najbolje što može”. Album "Uđi slobodno" izdaje 2008. godine i vraća se na put stare slave. Napravila je koncerte na prostorima bivše Jugoslavije. Album "Začaran krug" izdaje 2011. godine gde su joj saradnici [[Petar Grašo]], [[Željko Joksimović]], [[Hari Varešanović]]... 20. i 21. oktobra 2011. godine priredila je dva koncerta u "Beogradskoj areni". Posle dugo godina nastupila je i u Novom Sadu na dan zaljubljenih 2014. godine u prepunoj sali SPENS-a. == Zanimljivosti == * Stefan je otet u jesen [[2000]]. godine (pretpostavlja se da su to izveli članovi [[Zemunski klan|Zemunskog klana]]) i navodno je vraćen posle isplate otkupnine od više od dva miliona nemačkih maraka. * Brak sa poznatim teniserom je prolazio kroz razne faze i bio je meta [[tabloid|žute štampe]]. Aprila [[2006]]. čak se objavljuje vest o tome da je Slobodan napustio zajedničku kuću i da je razvod neizbežan. Njih dvoje još uvek žive zajedno. * Smatra [[Emir Kusturica|Emira Kusturicu]] za blisku osobu; na nju je ostavio poseban utisak, i kao čovek i kao umetnik.<ref>{{Cite newspaper|url = https://www.facebook.com/notes/lepa-brena/lepa-brena-nedjeljni-jutarnji-07042013/10151334347067343/|title = Osim folka, volim dalmatinske pučke melodije|quote = S kojim ste se glasovitim ljudima upoznali? Tko je od njih ostavio na vas osobit dojam? – "Bobi i meni blizak je Emir Kusturica, veoma zanimljiv i kao čovjek i kao umjetnik."|last = Zlatar|first = Pero|date = 7 april 2013|journal = [[Jutarnji list]]|doi = |pmid = |access-date = |page=|volume=|issue=|issn= }}</ref> == Diskografija == * Čačak, Čačak (1981) * Mile voli disko (1982) * Sitnije, Cile, sitnije / Hej, najluđe moje (maksi singl, 1983)* * Bato, Bato (1984) * Pile moje (1984) * Jedan dan života / Živela Jugoslavija (Brena i Miroslav Ilić) (maksi singl, 1985) * Voli me, voli (1986) * Uske pantalone (1986) * Hajde da se volimo (1987) * Četiri godine (1989) * Boli me uvo za sve (1990) * Zaljubiška (1991) * Ja nemam drugi dom (1993) * Kazna božija (1994) * Šta je bilo, bilo je (1996) * Pomračenje sunca (2000) * The best of 2 CD-a (2004) * Uđi slobodno (2008) * Začarani krug (2011) * Zar je važno dal se peva ili pjeva (2018) == Filmografija == * [[Hajde da se volimo 3]] ([[1990]]) * [[Hajde da se volimo 2]] ([[1989]]) * [[Hajde da se volimo]] ([[1987]]) * [[Nema problema]] ([[1984]]) * [[Kamiondžije opet voze]] ([[1984]]) * [[Tesna koža]] ([[1982]]) == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Lepa Brena}} * {{IMDb ime|id=0503190|name=Lepa Brena}} {{Lifetime|1960| |Jahić, Fahreta}} [[Kategorija:Jugoslavenske pjevačice]] [[Kategorija:Biografije, Brčko]] [[Kategorija:Pseudonimi]] [[Kategorija:Pop-folk pjevači]] fjbfdpx88p9bbr3gs63ivmf28yu5bfm 0 33357 41866047 41864630 2024-04-26T11:34:45Z 31.185.124.173 Nije priznata ni na jednom sudu wikitext text/x-wiki '''Strasan zlocin u Kragujevcu''', poznat kao '''Kragujevački oktobar''', je bilo masovno strijeljanje građana [[Kragujevac|Kragujevca]] i okolnih mjesta koga su [[20. 10.|20]]. i [[21. 10.|21.10.]] [[1941]]. počinile [[Wehrmacht|njemačke]] okupacijske snage u znak delovanja [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanika]] na području okupirane [[Srbija|Srbije]]. Redom su ubijani nedužni ljudi, uključujući cele razrede [[gimnazija]]laca, te ovaj genocid predstavlja jedan od najvećih ratnih zločina počinjenih na prostoru Jugoslavije u [[drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugom svjetskom ratu]]. == Pozadina == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} [[Datoteka:Notification on 21 October 1941.jpg|mini|desno|Obznana o odmazdi: za 10 ubijenih i 26 ranjenih Nemaca streljano je 2300 stanovnika Kragujevca, "''pre svega komunista, bandita i njihovih pomagača''".]] [[Jul]]a [[1941]]. godine [[Komunistička partija Jugoslavije]] je podigla [[Ustanak u Srbiji 1941.|Ustanak u Srbiji]] protiv [[treći rajh|nacističkih]] okupatora. Tokom avgusta i septembra je prerastao u masovni narodni ustanak. [[Feldmaršal]] [[Wilhelm Keitel]] je [[16. 9.|16. septembra]] 1941. izdao zloglasnu naredbu da se za svakog ubijenog nemačkog vojnika na [[Istok]]u ubije 100 [[komunizam|komunista]], a za svakog ranjenog 50.<ref>{{Cite web |title=Slučaj Keitel |url=http://www.nizkor.org/hweb/imt/tgmwc/judgment/j-defendants-keitel.html |access-date=2012-10-23 |archivedate=2012-10-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121031010757/http://nizkor.org/hweb/imt/tgmwc/judgment/j-defendants-keitel.html |deadurl=yes }}</ref> On je pritom naložio da se svi [[Pokreti otpora u Drugom svetskom ratu|slučajevi otpora]] [[Wehrmacht]]u, bez obzira na okolnosti, pripišu komunistima, obrazlažući da se "smrtna kazna za 50 do 100 komunista općenito može smatrati prigodnim iskljupljenjem za život jednog nemačkog vojnika."<ref>{{Cite web |title=The Trial of German Major War Criminals |url=http://www.nizkor.org/hweb/imt/tgmwc/tgmwc-22/tgmwc-22-215-03.shtml |access-date=2012-10-23 |archivedate=2012-10-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121030080447/http://nizkor.org/hweb/imt/tgmwc/tgmwc-22/tgmwc-22-215-03.shtml |deadurl=yes }}</ref> Početkom oktobra, nemačke vojnike su napali [[narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]] u blizini [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]], pa su usledila masovna streljanja civila u Kragujevcu kao direktna odmazda za nemačke gubitke u borbi.<ref>Pomeranz, Frank. ''Fall of the Cetniks, History of the Second World War, Vol 4, p. 1509''</ref> General [[Franz Böhme|Franc Beme]] je od svojih trupa zahtevao da od Kragujevca stvore zastrašujući primer, koji mora najteže pogoditi celokupno stanovništvo, kako bi pokolebao [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanak u okupiranoj Srbiji]].<ref name="Petranović">[https://www.znaci.org/00001/92_4.pdf Branko Petranović: Srpski narod u ustanku]</ref> Nemački izveštaj kaže da su kragujevački civili pobijeni iako nije bilo napada na pripadnike Wehrmachta u tom gradu, zato što drugde nisu mogli naći dovoljno talaca.<ref name=Tomasevich1969>{{cite book|last1=Tomasevich|first1=Jozo|last2=Vucinich|first2=Wayne S.|title=Contemporary Yugoslavia: Twenty Years of Socialist Experiment|url=https://archive.org/details/contemporaryyugo0008vuci|year=1969|publisher=University of California Press|page=[https://archive.org/details/contemporaryyugo0008vuci/page/370 370]}}</ref><ref name=singleton>{{cite book|last=Singleton|first=Frederick Bernard|title=A Short History of the Yugoslav Peoples|url=https://archive.org/details/shorthistoryofyu0000sing|publisher=Cambridge University Press|year=1985|page=[https://archive.org/details/shorthistoryofyu0000sing/page/194 194]|isbn=0-521-27485-0}}</ref><ref>{{cite book|title=Tito, Mihailovic and the Allies, 1941-1945|url=https://archive.org/details/titomihailovical01robe|last=Roberts|first=Walter R.|year=1987|publisher=Duke University Press|isbn=0-8223-0773-1|page=[https://archive.org/details/titomihailovical01robe/page/328 328]}}</ref> == Masovna streljanja civila == {{main|Nemački zločini u Jugoslaviji u Drugom svetskom ratu}} [[Datoteka:Kragujevac oktobar 1941.jpg|right|thumb|Streljanje civila u Kragujevcu, oktobra 1941. godine.]] {{izdvojeni citat|„Ubijanje su vršili na sledeći način: oni su uzimali ljude po grupama... i tako ih pod jakom stražom vodili na gubilišta, koja su se nalazila kod Sušičkog potoka, Šumarica i topovskih šupa. Gubilišta su se otezala na desetine kilometara. Tu su ih ubijali iz mitraljeza, puškomitraljeza i puščanim plotunima [...] Dotle su svi ostali, koji su čekali na red da idu na gubilišta, slušali klokotanje mitraljeza, puškomitraljeza i prasak pušaka, a oni pak koji su bili na putu za gubilište imali su prilike, uoči same smrti na nekoliko minuta, i sve to da vide svojim očima."<ref name="Čitanka">{{Cite web |title=Historijska čitanka, Drugi svjetski rat |url=http://www.cdsee.org/jhp/pdf/WorkBook4_bih.pdf |access-date=2012-11-28 |archivedate=2014-01-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140109140648/http://www.cdsee.org/jhp/pdf/WorkBook4_bih.pdf |deadurl=yes }}</ref>|Svedočenje o masakru civila u Kragujevcu}} Nemački vojnici, pomognuti od [[Srpski dobrovoljački SS korpus|srpskih dobrovoljaca]]<ref name="Stevan K. Pavlowitch 2008 62">{{cite book|title=Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia|author=Stevan K. Pavlowitch|publisher=Columbia University Press|isbn=0-231-70050-4|year=2008|page=62|url=http://books.google.com/books?id=R8d2409V9tEC&pg=PA34&lpg=PA34&dq=tomislav+dulic+ndh#v=onepage&q=tomislav%20dulic%20ndh&f=false}}</ref> i [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]]<ref name="Lampe 2000 pp. 215-217">[[#Lampe_2000|Lampe (2000)]], pp. 215-217</ref> sabrali su sve muške osobe iz Kragujevca između 16 i 60 godina, uključujući i đake 5. razreda kragujevačke gimnazije, i izabrali žrtve među njima. Njemačka obznana je glasila da je za 10 ubijenih i 26 ranjenih Nemaca streljano 2300 stanovnika Kragujevca, "pre svega komunista, bandita i njihovih pomagača".<ref>[http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Notification_on_21_October_1941.jpg German Notification on 21 October 1941.]</ref> Prema njemačkom izveštaju, ubijeno je 2.300 ljudi.<ref>Kurapovna, Marcia Christoff (2009). ''Shadows on the Mountain: The Allies, the Resistance, and the Rivalries That Doomed WWII Yugoslavia''. John Wiley & Sons. p. 167; {{ISBN|0-470-08456-1}}.</ref> Noviji srpski i nemački istoričari se slažu da je broj ubijenih 2.778.<ref name="Stevan K. Pavlowitch 2008 62"/> == Posledice == {{main|Sastanak u Divcima|Operacija Užice}} Nacisti su ozakonili [[ratni zločin]] prema civilnom stanovništvu kao meru "odmazde" protiv ustanka. Masovna ubistva nedužnih civila pokolebala su i podelila ustanike. {{izdvojeni citat|Teror koji su Nemci primenjivali paleći sela i streljajući civilna lica koja su tih dana pohvatali, svakako da je delimično mogao uticati na kolebljivije elemente da napuste borbu. Međutim, to je počelo da deluje i u drugom pravcu. Javila se u narodu još veća mržnja i želja za osvetom.<ref>https://www.znaci.org/00001/9_6.htm</ref>|[[Ratko Martinović]]}} Nakon podele među ustanicima, stanak u Srbiji je [[Operacija Užice|ubrzo ugušen]]. Komunisti nisu odustali od [[narodnooslobodilačka borba Jugoslavije|borbe protiv okupatora]] nezavisno od represivnih mera, dok su se četnici ne samo povukli iz ustanka, sa namerom da "poštede srpsku krv", već su prešli u aktivnu borbu protiv onih koji ga nastavljaju.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> {{izdvojeni citat|Četnici su smatrali da rezultati njihovih akcija ne opravdavaju štetu i patnju koje se nanose civilnom stanovništvu. Njihov cilj je bio da sačuvaju stanovništvo, a ne da ga uništavaju. Stoga su nadalje bili sve više protiv aktivnih dejstava; uskoro su neki čak postigli i uzajamno korisne sporazume sa neprijateljem. Partizani, s druge strane, s pravom komunističkom rešenošću, odbijali su da ih ma kakve prepreke ili represalije odvrate u postizanju zadataka koje su sebi postavili. Oni uopšte nisu vodili računa o sopstvenim životima. A što se tiče civila, i oni su se nalazili u prvoj borbenoj liniji i pružala im se ista prilika da herojski ginu. Što su Nemci streljali više građana i više sela spaljivali, toliko su partizani sačekivali u zasedama više neprijateljevih kolona, i rušili više mostova. To je bila teška odluka, naročito za ljude koji su se borili na svojoj rodnoj teritoriji, ali su je na kraju opravdali događaji i poštovanje koje su Nemci mimo svoje volje morali da pokažu prema partizanima, poštovanje koje ne bi mogla da izazove ni najmanja pomirljivost.<ref>[https://www.znaci.org/00001/1_2.htm Rat na Balkanu, glava II - ORUŽJE I ČOVEK]</ref>|[[Fitzroy MacLean]]}} Nemački masovni zločini i streljanja nedužnih, po okupatorskom sistemu odmazde - za jednog Nemca 100 Srba, uveliko su pokolebali borbeni moral, jer se pokazalo da ustaničke snage nisu u stanju da zaštite oslobođena naselja. Četnici su razvijali propagandu kako komunisti imaju svoje interese i da ih interesi naroda ne zanimaju. Komunisti, s druge strane, nisu ni mislili da beskompromisna antiokupatorska borba može proći bez žrtava, očekivanih u uslovima rata.<ref name="Petranović"/> [[Etika|Etička]] dilema o otporu nacizmu uprkos odmazdama, i danas je prisutna u javnosti. == Nasleđe == Nakon rata je u znak sjećanja na žrtve masakra u Šumarici podignut spomen-park. Događaj je također ovjekovječila pjesnikinja [[Desanka Maksimović]] sa svojom poznatom pjesmom ''[[Krvava bajka]]''. == Vidi još == * [[Ustanak u Srbiji 1941.]] * [[Masakr u Kraljevu]] == Izvori == {{reflist|2}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Kragujevac massacre}} * [http://www.antiwar.com/orig/savich3.html German Occupation of Serbia and the Kragujevac Massacre] {{SiJez|en}} * [https://web.archive.org/web/20021003215641/http://www.geocities.com/sqokeeffe/5.htm The Massacre at Kragujevac: Kragujevac: The Making of a Massacre] {{SiJez|en}} {{Drugi svjetski rat u Jugoslaviji}} [[Kategorija:Zločini nacista u Jugoslaviji u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Ustanak u Srbiji 1941.]] [[Kategorija:Masakri]] [[Kategorija:Historija Kragujevca]] 8g1mt0h1bob7nf9yr964s41w7u70ipa 0 44194 41865998 41552567 2024-04-25T20:02:43Z FriedrickMILBarbarossa 11942 + 7 kategorije pomoću gadgeta [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Sređivanje}} [[Datoteka:Maskota_2003ep.JPG|desno|200px |thumb |Maskota Evropskog prvenstva 2005.]] '''Evropsko prvenstvo u košarci 2005.''' je bilo međunarodno [[košarka]]ško takmičenje koje je održano u od [[16. 9.|16. septembra]] do [[25. 9.|25. septembra]] [[2005]]. u četiri grada [[Srbija i Crna Gora|Srbije i Crne Gore]]: [[Beograd]]u, [[Novi Sad|Novom Sadu]], [[Podgorica|Podgorici]] i [[Vršac|Vršcu]]. [[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]] je osvojila zlatnu medalju, [[Košarkaška reprezentacija Njemačke|Nemačka]] je osvojila srebrnu medalju, dok je [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]] osvojila bronzanu medalju. Nemački reprezentativac [[Dirk Novicki]] je proglašen za najboljeg igrača prvenstva. == Dvorane == Beogradska [[Hala Pionir]] je bila domaćin grupi C, koju su činile [[Košarkaška reprezentacija Slovenije|Slovenija]], [[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]], [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]] i [[Košarkaška reprezentacija Bosne i Hercegovina|Bosna i Hercegovine]]. dok se u [[Beogradska arena|Beogradskoj areni]] igrale utakmice druge faze. Ovo prvenstvo je bilo treće čije se završnica igrala u Beogradu (prethodno 1961. i 1975). Vršački [[Centar Milenijum]] je bio domaćin grupi A, koju su činile [[Košarkaška reprezentacija Njemačke|Nemačka]], [[Košarkaška reprezentacija Rusije|Rusija]], [[Košarkaška reprezentacija Italije|Italija]] i [[Košarkaška reprezentacija Ukrajine|Ukrajina]]. Podgorički [[Sportski centar Morača]] je bio domaćin grupi B, koju su činile: [[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]], [[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]], [[Košarkaška reprezentacija Turske|Turska]] i [[Košarkaška reprezentacija Bugarske|Bugarska]]. Novosadski [[Spens]] je bio domaćin grupi D, koju su činile [[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]], [[Košarkaška reprezentacija Srbije i Crne Gore|Srbija i Crna Gora]], [[Košarkaška reprezentacija Latvije|Letonija]] i [[Košarkaška reprezentacija Izraela|Izrael]]. <center><gallery> Datoteka:Belgrade_Arena_south-east.jpg|<center>[[Beogradska arena]]</center> Datoteka:SpensSC.jpg|<center>[[Spens]]</center> </gallery></center> == Preeliminatorna runda == === Grupa A === {| style=border-collapse:collapse border=1 cellspacing=0 cellpadding=5 |- align=center bgcolor=#efefef !width=200|Tim !width=20|P !width=20|P !width=20|G !width=20|DP !width=20|PP !width=40|Razlika !width=40|Bodovi |- align=center bgcolor=ccffcc |align=left|1. {{KošRep|RUS}} |3||2||1||223||186||+37|| '''5''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|2. {{KošRep|NJE}} |3||2||1||217||192||+25||'''5''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|3. {{flagicon|ITA}} [[Košarkaška reprezentacija Italije|Italija]] |3||2||1||244||231||+13||'''5''' |- align=center |align=left|4. {{flagicon|UKR}} [[Košarkaška reprezentacija Ukrajine|Ukrajina]] |3||0||3||194||269||-75||'''3''' |} {| width=80% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[16. 9.|16. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right| '''[[Košarkaška reprezentacija Njemačke|Nemačka]]''' {{flagicon|NEM}} |align=center|'''82 - 84''' (P) |{{flagicon|ITA}} [[Košarkaška reprezentacija Italije|Italija]] |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Rusije|Rusija]]''' {{flagicon|RUS}} |align=center|'''86 - 74''' |{{flagicon|UKR}} [[Košarkaška reprezentacija Ukrajine|Ukrajina]] |21:00 |- |[[17. 9.|17. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Italije|Italija]] {{flagicon|ITA}} |align=center|'''61 - 87''' |{{flagicon|RUS}} '''[[Košarkaška reprezentacija Rusije|Rusija]]''' |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Ukrajine|Ukrajina]] {{flagicon|UKR}} |align=center|'''58 - 84''' |'''{{KošRep|NJE}}''' |21:00 |- |[[18. 9.|18. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Italije|Italija]]''' {{flagicon|ITA}} |align=center|'''99 - 62''' |{{flagicon|UKR}} [[Košarkaška reprezentacija Ukrajine|Ukrajina]] |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Rusije|Rusija]] {{flagicon|RUS}} |align=center|'''50 - 51''' |'''{{KošRep|NJE}}''' |21:00 |} === Grupa B === {| style=border-collapse:collapse border=1 cellspacing=0 cellpadding=5 |- align=center bgcolor=#efefef !width=200|Tim !width=20|I !width=20|P !width=20|G !width=20|DP !width=20|PP !width=40|Razlika !width=40|Bodovi |- align=center bgcolor=ccffcc |align=left|1. {{flagicon|LIT}} [[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]] |3||3||0||264||221||+43||'''6''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|2. {{flagicon|HRV}} [[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]] |3||2||1||235||234||+1|| '''5''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|3. {{KošRep|TUR}} |3||1||2||236||256||-20||'''4''' |- align=center |align=left|4. {{flagicon|BUG}} [[Košarkaška reprezentacija Bugarske|Bugarska]] |3||0||3||250||274||-24||'''3''' |} {| width=80% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[16. 9.|16. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Bugarske|Bugarska]] {{flagicon|BUG}} |align=center|'''82 - 88''' |{{flagicon|HRV}} '''[[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]]''' |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]]''' {{flagicon|LIT}} |align=center|'''87 - 75''' |'''{{KošRep|TUR}}''' |21:00 |- |[[17. 9.|17. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]] {{flagicon|HRV}} |align=center|'''67 - 85''' |{{flagicon|LIT}} '''[[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]]''' |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Turske|Turska]] {{flagicon|TUR}}''' |align=center|'''94 - 89''' (OT) |{{flagicon|BUG}} [[Košarkaška reprezentacija Bugarske|Bugarska]] |21:00 |- |[[18. 9.|18. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]]''' {{flagicon|LIT}} |align=center|'''92 - 79''' |{{flagicon|BUG}} [[Košarkaška reprezentacija Bugarske|Bugarska]] |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]]''' {{flagicon|HRV}} |align=center|'''80 - 67''' |'''{{KošRep|TUR}}''' |21:00 |} === Grupa C === {| style=border-collapse:collapse border=1 cellspacing=0 cellpadding=5 |- align=center bgcolor=#efefef !width=200|Tim !width=20|I !width=20|P !width=20|G !width=20|DP !width=20|PP !width=40|Razlika !width=40|Bodovi |- align=center bgcolor=ccffcc |align=left|1. {{KošRep|SLO}} |3||3||0||210||179||+31||'''6''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|2. {{KošRep|GRČ}} |3||2||1||187||168||+19||'''5''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|3. {{KošRep|FRA}} |3||1||2||187||194||-7||'''4''' |- align=center |align=left|4. {{flagicon|BIH}} [[Košarkaška reprezentacija Bosne i Hercegovine|Bosna i Hercegovina]] |3||0||3||177||220||-43||'''3''' |} {| width=80% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[16. 9.|16. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Slovenije|Slovenija]] {{flagicon|SLO}}''' |align=center|'''74 - 65''' |{{flagicon|BIH}} [[Košarkaška reprezentacija Bosne i Hercegovine|Bosna i Hercegovina]] |17:30 |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]] {{flagicon|FRA}} |align=center|'''50 - 64''' |'''{{KošRep|GRČ}}''' |20:30 |- |[[17. 9.|17. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Bosne i Hercegovine|Bosna i Hercegovina]] {{flagicon|BIH}} |align=center|'''62 - 79''' |'''{{KošRep|FRA}}''' |17:30 |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]] {{flagicon|GRČ}} |align=center|'''56 - 68''' |'''{{KošRep|SLO}}''' |20:30 |- |[[18. 9.|18. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]] {{flagicon|FRA}} |align=center|'''58 - 68''' |'''{{KošRep|SLO}}''' |17:30 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]]''' {{flagicon|GRČ}} |align=center|'''67 - 50''' |{{flagicon|BIH}} [[Košarkaška reprezentacija Bosne i Hercegovine|Bosna i Hercegovina]] |20:30 |} === Grupa D === {| style=border-collapse:collapse border=1 cellspacing=0 cellpadding=5 |- align=center bgcolor=#efefef !width=200|Tim !width=20|I !width=20|P !width=20|G !width=20|DP !width=20|PP !width=40|Razlika !width=40|Bodovi |- align=center bgcolor=ccffcc |align=left|1. {{KošRep|ŠPA}} |3||2||1||280||264||+16||'''5''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|2. {{flagicon|SCG}} [[Košarkaška reprezentacija Srbije i Crne Gore|Srbija i Crna Gora]] |3||2||1||245||233||+12||'''5''' |- align=center bgcolor=yellow |align=left|3. {{flagicon|IZR}} [[Košarkaška reprezentacija Izraela|Izrael]] |3||2||1||236||235||+1||'''5''' |- align=center |align=left|4. {{flagicon|LET}} [[Košarkaška reprezentacija Latvije|Letonija]] |3||0||3||241||270||-29||'''3''' |} {| width=80% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[16. 9.|16. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Latvije|Letonija]] {{flagicon|LET}} |align=center|'''65 - 74''' |'''{{flagicon|IZR}} [[Košarkaška reprezentacija Izraela|Izrael]]''' |17:30 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]] {{flagicon|ŠPA}}''' |align=center|'''89 - 70''' |{{flagicon|SCG}} [[Košarkaška reprezentacija Srbije i Crne Gore|Srbija i Crna Gora]] |20:30 |- |[[17. 9.|17. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]] {{flagicon|ŠPA}}''' |align=center|'''114 - 109''' (P) |{{flagicon|LET}} [[Košarkaška reprezentacija Latvije|Letonija]] |17:30 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Srbije i Crne Gore|Srbija i Crna Gora]]''' {{flagicon|SCG}} |align=center|'''93 - 77''' |{{flagicon|IZR}} [[Košarkaška reprezentacija Izraela|Izrael]] |20:30 |- |[[18. 9.|18. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Izraela|Izrael]]''' {{flagicon|IZR}} |align=center|'''85 - 77''' |{{KošRep|ŠPA}} |17:30 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Srbije i Crne Gore|Srbija i Crna Gora]]''' {{flagicon|SCG}} |align=center|'''82 -67''' |{{flagicon|LET}} [[Košarkaška reprezentacija Latvije|Letonija]] |20:30 |} == Eliminatorna runda == === Osmina-finala === {| width=100% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[20. 9.|20. septembar]] [[2005]] |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Njemačke|Nemačka]]''' {{flagicon|NEM}} |align=center|'''66 - 57''' |{{KošRep|TUR}} |''[[Centar Milenijum]]'' |18:00 |- style=font-size:90% |align=right| '''[[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]] {{flagicon|HRV}} |align=center|'''74 - 66''' |{{flagicon|ITA}} [[Košarkaška reprezentacija Italije|Italija]] |''[[Sportski centar Morača]]'' |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]]''' {{flagicon|GRČ}} |align=center|'''67 - 61''' |{{flagicon|IZR}} [[Košarkaška reprezentacija Izraela|Izrael]] |''[[Hala Pionir]]'' |20:30 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Srbije i Crne Gore|Srbija i Crna Gora]]''' {{flagicon|SCG}} |align=center|'''71 - 74''' |'''{{KošRep|FRA}}''' |''[[Spens]]'' |20:30 |} === Četvrtfinale === {| width=100% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[22. 9.|22. septembar]] [[2005]] |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Rusije|Rusija]] {{flagicon|RUS}} |align=center|'''61 - 66''' |'''{{KošRep|GRČ}}''' |''[[Beogradska arena]]'' |17:30 |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]] {{flagicon|LIT}} |align=center|'''47 - 63''' |'''{{KošRep|FRA}}''' |''[[Beogradska arena]]'' |20:30 |- |[[23. 9.|23. septembar]] [[2005]] |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Slovenije|Slovenija]] {{flagicon|SLO}} |align=center|'''62 - 76''' |'''{{KošRep|NJE}}''' |''[[Beogradska arena]]'' |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]]''' {{flagicon|ŠPA}} |align=center|'''101 - 85''' (OT) |{{flagicon|HRV}} [[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]] |''[[Beogradska arena]]'' |21:00 |} === Utakmice od 5. do 8. mesta === {| width=100% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[23. 9.|23. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Rusije|Rusija]] {{flagicon|RUS}} |align=center|'''78 - 89''' |{{flagicon|LIT}} '''[[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]]''' |''[[Beogradska arena]]'' |15:30 |- |[[24. 9.|24. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|''[[Košarkaška reprezentacija Slovenije|Slovenija]]'' {{flagicon|SLO}} |align=center|'''89 - 80''' |{{flagicon|HRV}} [[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]] |''[[Beogradska arena]]'' |15:30 |} === Polufinale === {| width=100% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[24. 9.|24. septembar]] [[2005]]. |- style=font-size:90% |align=right|''[[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]]'' {{flagicon|GRČ}} |align=center|'''67 - 66''' |{{KošRep|FRA}} |''[[Beogradska arena]]'' |18:00 |- style=font-size:90% |align=right|''[[Košarkaška reprezentacija NEM|Nemačka]]''' {{flagicon|NEM}} |align=center|'''74 - 73''' |{{KošRep|ŠPA}} |''[[Beogradska arena]]'' |21:00 |} === Finala === {| width=100% cellspacing=1 !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| !width=20%| |- |[[25. 9.|25. septembar]] [[2005]]. |- |Utakmica za 7. mesto |- style=font-size:90% |align=right|[[Košarkaška reprezentacija Rusije|Rusija]] {{flagicon|RUS}} |align=center|'''74 - 92''' |{{flagicon|HRV}} '''[[Košarkaška reprezentacija Hrvatske|Hrvatska]]''' |''[[Beogradska arena]]'' |12:00 |- |Utakmica za 5. mesto |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]] {{flagicon|LIT}}''' |align=center|'''79 - 70''' |{{KošRep|SLO}}'' |''[[Beogradska arena]]'' |14:15 |- |Utakmica za 3. mesto |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]]''' {{flagicon|FRA}} |align=center|'''98 - 68''' |{{KošRep|ŠPA}} |''[[Beogradska arena]]'' |18:00 |- |Finale |- style=font-size:90% |align=right|'''[[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]]''' {{flagicon|GRČ}} |align=center|'''78 - 62''' |{{KošRep|NJE}} |''[[Beogradska arena]]'' |21:00 |} <br /> {| class=wikitable style="margin:auto; text-align:center" !Prvak Evrope 2005. |- |[[Datoteka:Flag of Greece.svg|80px]] <br /> '''[[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]]''' <br /> '''Druga titula''' |} <br /> {| class=wikitable style="margin:auto; text-align:center" !Najbolji igrač |- |{{flagicon|NEM}} [[Dirk Novicki]] |} == Konačan poredak == {| style="border-style:solid;border-width:1px;border-color:#808080;background-color:#FFFFFF" cellspacing="2" cellpadding="2"; width="100%"" |- ! Mesto ! Reprezentacija |- align="center" valign="top" bgcolor="#F7F9A8" ! 1 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Greece.svg|20px|Grčka]] '''Grčka''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DCE5E5" ! 2 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Germany.svg|20px|Nemačka]] '''Nemačka''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#FFDAB9" ! 3 | align="left" | [[Datoteka:Flag of France.svg|20px|Francuska]] '''Francuska''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEDAC7" ! 4 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Spain.svg|20px|Španija]] '''Španija''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEDAC7" ! 5 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Lithuania.svg|20px|Litvanija]] '''Litvanija''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEDAC7" ! 6 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Slovenia.svg|20px|Slovenija]] '''Slovenija''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#CEDAB0" ! 7 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Croatia.svg|20px|Hrvatska]] '''Hrvatska''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#CEDAB0" ! 8 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Russia.svg|20px|Rusija]] '''Rusija''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEDAB0" ! 9-12 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Israel.svg|20px|Izrael]] '''Izrael''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEDAB0" ! | align="left" | [[Datoteka:Flag of Italy.svg|20px|Italy]] '''Italija''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEDAB0" ! | align="left" | [[Datoteka:Flag of Serbia and Montenegro; Flag of Yugoslavia (1992–2003).svg|20px|Srbija i Crna Gora]] '''Srbija i Crna Gora''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEDAB0" ! | align="left" | [[Datoteka:Flag of Turkey.svg|20px|Turska]] '''Turska''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEBAB0" ! 13-16 | align="left" | [[Datoteka:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|20px|Bosna i Hercegovina]] '''Bosna i Hercegovina''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEBAB0" ! | align="left" | [[Datoteka:Flag of Bulgaria.svg|20px|Bugarska]] '''Bugarska''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEBAB0" ! | align="left" | [[Datoteka:Flag of Latvia.svg|20px|Letonija]] '''Letonija''' |- align="center" valign="top" bgcolor="#DEBAB0" ! | align="left" | [[Datoteka:Flag of Ukraine.svg|20px|Ukrajina]] '''Ukrajina''' |} === Kvalifikacije za Svetsko prvenstvo 2006. === * Timovi pasirani od 1. do 6. mesta ([[Košarkaška reprezentacija Grčke|Grčka]], [[Košarkaška reprezentacija Njemačke|Nemačka]], [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]], [[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]], [[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]], [[Košarkaška reprezentacija Slovenije|Slovenija]]) su se kvalifikovali kao evropski predstavnici za [[Svetsko prvenstvo u košarci 2006.]] u [[Japan]]u. * Pozivnice za SP 2006. [[FIBA]] je dodelila: [[Košarkaška reprezentacija Italije|Italiji]], [[Košarkaška reprezentacija Portorika|Portoriku]], [[Košarkaška reprezentacija Srbije i Crne Gore|Srbiji i Crnoj Gori]] i [[Košarkaška reprezentacija Turske|Turskoj]]. === Statistika === 10 najboljih strlaca: # {{flagicon|NEM}} [[Dirk Novicki]] - 26.1 ppm # {{flagicon|ŠPA}} [[Huan Karlos Navaro]] - 25.2 ppm # {{flagicon|RUS}} [[Andrej Kiriljenko (košarkaš)|Andrej Kiriljenko]] - 17.5 ppm # {{flagicon|SCG}} [[Igor Rakočević]] - 16.3 ppm # {{flagicon|HRV}} [[Gordan Giriček]] - 15.7 ppm # {{flagicon|ŠPA}} [[Horhe Garbahosa]] - 14.5 ppm # {{flagicon|LIT}} [[Ramunas Šiškauskas]] - 14.0 ppm # {{flagicon|FRA}} [[Boris Dijao]] - 13.7 ppm # {{flagicon|SLO}} [[Jaka Lakovič]] - 12.8 ppm * Španija je postigla ukupno 522 poene, što je 87 poena po utakmici, iako su bili tek osmi u procentu uspešnosti šuta, koji je bio 42,7% u njihovih 6 utakmica na prvenstvu. * Litvanija je bila prva u uspešnosti šuta za dva poena sa 55,0%, dok je Srbija i Crna Gora bila druga sa 53,6%. U proncentu uspešnosti šuta za tri poena, Hrvatska i Izrael su bili izjednačeni na vrhu sa 39,5%, a pratila ih je Litvanija. * U 10 utakmica sa najviše ubačenih slobodnih bacanja, Španija je držala prvo, drugo, treće, sedmo i osmo mesto, sa prosečno 31,8 slobodnih bacanja po utakmici. Na utakmici protiv Letonije, Španci su pogodili 51 od 63 slobodna bacanja. NJihov procenat uspešnosti slobodnih bacanja je 76,7% iza vodeće Nemačke sa 77,9%. * Timovi sa najviše skokova po utakmici su bili Francuska, Rusija i Slovenija. * Litvanija i Izrael su bili najbolji u broju ukradenih lopti i asistencija, iako je Turska prigrabila titulu tima sa najviše ukradenih lopti po utakmici. * Utakmica između Hrvatske i Turske je bila utakmica sa najviše izgubljenih lopti, po 27 svaka strana. U istoj utakmici Hrvatska je imala seriju od 32-0 koja je trajala više od 10 minuta. * 19.500 gledalaca u Beogradskoj areni tokom finalne utakmice je najveća zabeležena posećenost u istoriji Evropskih prvenstava. == Vanjske veze == {{Commonscat|Eurobasket 2005}} * [http://www.fibaeurope.com/eurobasket2005/en/Default.asp Eurobasket 2005 Official site] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060512113903/http://www.fibaeurope.com/eurobasket2005/en/Default.asp |date=2006-05-12 }} * [http://www.fibaeurope.com/default.asp www.fibaeurope.com] * [http://www.fiba.com/ www.fiba.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/19961104154421/http://www.fiba.com/ |date=1996-11-04 }} {{Evropsko prvenstvo u košarci}} [[Kategorija:2005]] [[Kategorija:FIBA EuroBasket|2005.]] [[Kategorija:Košarka u Srbiji]] [[Kategorija:Košarka u Crnoj Gori]] [[Kategorija:Srbija i Crna Gora]] [[Kategorija:Sport u Beogradu]] [[Kategorija:Novi Beograd]] [[Kategorija:Palilula (Beograd)]] [[Kategorija:Novi Sad]] [[Kategorija:Vršac]] [[Kategorija:Podgorica]] 8xyz6ytqw1uakjrmim190sis0daqv5y 0 44687 41866020 41865935 2024-04-25T23:02:09Z Inokosni organ 160059 wikitext text/x-wiki {{otheruses}} [[Datoteka:Spartacus statue by Denis Foyatier.jpg|thumb|Statua Spartaka u Luvru]] '''[[Petar|Spartak]]''' ({{lang-el|Σπάρτακος, ''Spártakos''}}; {{lang-la|Spartacus<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.02.0014:text=Har.:chapter=12 M. Tullius Cicero,]</ref>}}) (cca. [[111. pne.]] – [[71. pne.]]) je bio znameniti vođa [[Spartakov ustanak|ustanka]] [[Rimska Republika|rimskih]] robova, poznatog i kao Treći robovski rat. Rođen je kao slobodni [[Tračani]]n negde oko 111. godine pne. Služio je u [[rimska vojska|rimskoj vojsci]], ali je [[dezerter|dezertirao]] i organizovao bandu. Kasnije je pao u zarobljeništvo, i zbog svoje snage prodat gladijatorskom kampu [[Batiatus]] u [[Kapua|Kapui]]. 73. pne. pobegao je sa još 70 [[gladijator]]a ukravši kola puna oružja i zajedno sa ostalim [[rob]]ovima koji su im se pridružili, napravili su kamp na planini [[Vezuv|Vesuvijus]], blizu [[Napulja]]. U to vreme pobune među robovima kulminirale su na sve strane i [[senat]] je poslao [[pretor]]a, neiskusnog Klaudija Glabera protiv Spartakovih pobunjenika koji su tada brojali oko 3000 ljudi. Klaudije je mislio da drži Spartaka u zamci na planini Versuvijus, ali pobunjenici su se spustili konopcima niz liticu sa druge strane planine, i prišle rimskoj vosci sa boka, priređujući iznenadni napad. Pošto nisu napravili kamp, Rimljani su spavali na otvorenom i skoro svi su sa lakoćom pobijeni uključujući i Kludija Glabera. Posle ove pobede, mnogi odbegli robovi želeli su da se priključe Spartaku, koji se uputio ka [[Alpi]]ma u želji da pobegne iz Italije, ali [[Gali]] i [[Germani]] koje je predvodio njegov pomoćnik [[Kriks]], hteli su da ostanu i da pljačkaju i napustili su Spartaka koji je ostao u Italiji. 72. pne. Spartak je podigao vojsku od 70.000 robova, uglavnom iz ruralnih oblasti. Zabrinuti Senat, poslao je dva [[konzul]]a Gelija Pubikolu i Kornelija Lentulu Klodijana, svakog sa po dve [[legija|legije]]. Gali i Germani koje je predvodio [[Kriks]] su poraženi, a sam Kriks je poginuo. Spartak je pobedio prvo Lentulu, a potom i Pubikolu. Spartak je posle probio put do Alpa, ali su kasnije Gali i Germani opet odbili da idu, pa se Spartak vratio u južnu Italiju u nadi da če se prebaciti brodovima za [[Sicilija|Siciliju]]. U jesen, Senat je odlučio da se organizuje novi napad sa Markom Licinijem Krasom, najimućnijem čoveku u [[Rim]]u, dodelivši mu šest legija plus četiri konzularne. Kras je napao Spartaka koji se povukao u Regium ("prst Italije"), i pokušao da pređe u Siciliju, ali su ga Sicilijanski [[pirat]]i izdali. U međuvremenu Senat je pozvao [[Pompej]]a i njegove legije iz Hispanije koji su započeli put kopnom. Marko Licinije Lukula ugnezdio se u [[Brindisi|Brundisijumu]], u štikli Italije sa legijama iz Makedonije. Kada je Spartak konačno probio put iz vrha, nije mogao da uđe u Brundizijum zbog Lukule. 71. pne. Spartak je krenuo kao severu. Neki od Gala i Germana su se opet odvojili. Robovi su osvojili još jednu manju pobedu, pre nego što su Krasove trupe uspele da ih potuku na jugu Italije blizu reke Silarus. Veruje se da je Spartak poginuo u toj bici. Bilo je previše leševa i nije nađen. 6000 robova je palo u zarobljeništvo i razapeto na putu od [[Kapua|Kapue]] do Rima. 5000 robova je pobeglo, ali ih je zarobila Pompejeva vojska na putu iz Hispanije. Spartak je kao najpoznatiji vođa ustanka robova u [[Stari vijek|Starom vijeku]], odnosno [[klasična antika|klasičnoj antici]], u kasnijim periodima postao snažnim simbolom borbe protiv ropstva i [[ugnjetavanje|ugnjetavanja]] te je postao svojevrsni arhetip [[revolucija|revolucionara]]. To je pogotovo slučaj bio u [[komunizam|komunističkim]] državama, uključujući i [[SFRJ|bivšu Jugoslaviju]], u kojima su brojne institucije dobile ime po njemu. Gušenje Spartakove pobune je kroz vrijeme imalo za posljedicu otvaranje puta razmišljanju o ropskom stanju do mjere da se moglo uzeti u obzir mogućnost da rob bude oslobođen, da postane rimski građanin i da dostigne ravnopravan položaj svih građanin. == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Spartacus}} * [http://www.livius.org/so-st/spartacus/spartacus.html Spartacus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160517181047/http://www.livius.org/so-st/spartacus/spartacus.html |date=2016-05-17 }} Article and full text of the Roman and Greek sources. * [http://www.imdb.com/title/tt0054331/ "Spartacus"—Movie starring Kirk Douglas and Sir Peter Ustinov] * [http://www.imdb.com/title/tt0361240/ "Spartacus"—TV-Mini-series starring Goran Višnjić and Alan Bates] l * [http://www.starz.com/originals/spartacus] Starz Mini-Series airing in 2010 {{Normativna kontrola}} {{Lifetime|110-ih pne.|71. pne.|Spartak}} [[Kategorija:Gladijatori]] [[Kategorija:Tračani]] 2x6la7b9qd762k5nrxywhl6q3ur0n4q 0 50414 41866048 41586827 2024-04-26T11:57:42Z 91.187.148.34 wikitext text/x-wiki {{Islam}} '''Ibadizam''' ({{jez-ar|الاباضية}} ''al-Ibāḍiyyah'') je ogranak [[Islam]]a odvojen od [[Šiiti|šiitskog]] i [[Suniti|sunitskog]] učenja sa kojima čini tri ogranka islamskog učenja. Dominantan je u [[Oman]]u. Pripadnici se nazivaju ibadije ili ibaditi. Pripadnika ovog učenja ima i u [[Alžir]]u kao i u [[Libija|Libiji]].<ref>{{web cite|url=http://www.uga.edu/islam/ibadis.html|title=IBADI ISLAM: AN INTRODUCTION|author=Valerie J. Hoffman}}</ref> Veruje se da je jedna od najstarijih frakcija, kaže se da je nastala manje od 50 godina po smrti [[prorok]]a [[Muhamed]]a. Nastale je iz islamske [[sekta|sekte]] [[Haridžije|haridžija]] ili haridžita. Jedina je aktivna zajednica proizašla iz haridžitske. Ipak, ibadije vide sebe kao bitno drugačije od haridžija. == Nastanak == Po istorijskim izvorima ime ove škole potiče od [[Abdulah ibn Ibad]] [[Bani Tamim|at-Tamimi]]. Sledbenici ove grane, ipak, tvrde da je njihov osnivač Džabir ibn Zaid al-'Azdi iz [[Nizva|Nizve]] u [[Oman]]u. == Specifičnosti == Ibadi zajednice se generalno smatraju konzervativnim. Ibadije odbijaju praktikovanje ''[[kunut]]a'' ili dodatnih molbi tokom stojećeg položaja tokom [[salat]]a. Suniti tradicionalno nazivaju ibadije [[Haridžije|haridžijama]]. Ibadije odbacuju ovakvo poimanje. Ibadije ne nazivaju druge muslimane nevernicima kao što su to radili haridžije u većini već formulacijom ''kuffar an-nima'' ("oni koji odbacuju (poriču) Božju milost). U današnje doba je ovaj stav veoma liberalizovan te se češće ostali muslimani prepoznaju kao muwehhidunima tj. onima koji prepoznaju [[Tewhid|Jedinstvo Boga]]. Veruju da se pravi vernik očituje ispunjavanjem triju obaveza: * ''walāyah'' (valaja): prijateljstvo i solidarnost za drugim članovima zajednice kao i sa ibadi [[imam]]ima. * ''barā'ah'' (bar'a): odbojnost i negostoljubivost prema nevernim i grešnicima kao i onima koji idu u Pakao. * ''wuqūf'': (vukuf) : rezervisanost prema onima koji su neodređeni, tj. koji se ne mogu prepoznati u prethodne dve stavke. Za razliku od haridžita, ibadije su napustili praksu nekomuniciranja sa ostalim muslimanima.<ref>Mortimer, Edward, ''Faith and Power'', Vintage (1982), p.42</ref> === Razlike i slaganja u doktrini sa sunitskim i šiitskim Islamom === Ibadije imaju nekoliko bitnih razlika sa zvaničnom teorijom Sunitskog islama, diferencijalne su: * Muslimani neće ugledati Boga u vreme [[Kijamet|Sudnjeg dana]]. Oni osnovu za ovakvo učenje pronalaze u delu [[Kuran]]a kada [[Mojsije|Musa (Mojsije)]] na želju da vidi Boga dobija odgovor: "Nećeš me videti." Ovaj stav je suprotan vladajućem stavu u Sunita po kojem će muslimani videti Boga kada nastupi Sudnji Dan. <ref>{{web cite|url=http://qa.sunnipath.com/issue_view.asp?HD=7&ID=6259&CATE=24|title=Seeing God in dreams, waking, and the afterlife.|author=Muhammad ibn Adam al-Kawthari|access-date=2008-09-29|archivedate=2012-02-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120218064320/http://qa.sunnipath.com/issue_view.asp?HD=7&ID=6259&CATE=24|deadurl=yes}}</ref>. Ovaj se stav, opet, slaže sa vladajućim shvatanjem [[Šiitski Islam|šiitskog Islama]]. [[Imam Ali|Aliju]] se pripisuju reči "Oči Ga ne mogu videti, ali On može biti viđen verom" [[Nahj al-Balagha]]. * Ko god oseti vatre [[Islamsko shvatanje Pakla|Džehennema]] tj. Pakao, ostaće tamo zauvek. U Sunitskom Islamu, nasuprot, smatra se da će grešne duše ostati u Paklu određeni vremenski period, tj. do pročišćenja. Nakon toga ih čeka [[Islamsko shvatanje raja|Džennet]] tj. Raj. Suniti veruju da večni Pakao čeka samo nevernike. * Kur'an je stvoren od Boga u određenom trenutku. Sunitska zajednica ne prihvata da je Kuran stvoren već da je postojao oduvek. Veći deo šiitske zajednice prihvata da je Kuran stvoren. Vidi: * [[Mihna]] * [[Ahmad ibn Hanbal]] * [[Mu'tazili|Mu'tazilah]] (najopširnije objašnjeno na engleskoj Wikipediji. === Pogledi na islamsku istoriju i kalifate === Ibadije se slažu sa sunitima oko [[kalif]]a [[Ebu Bakr]]a and [[Umar ibn al-Khatab]]a, koje smatraju pravim naslednicima Muhameda u svetovnoj i duhovnoj vlasti nad muslimanima (razlog raskola sa šiitima). Smatraju [[Uthman ibn Affan]]a za uzurpatora islama i opravdavaju revolt prema njemu koji ga je svrgnuo sa vlasti. Takođe podržavaju prvi period [[Ali]]jevog kalifata, te kao i šiiti, ne opravdavaju [[Ajša|Ajšinu]] pobunu protiv njega kao i [[Muavija|Muvijin]] revolt. Ipak, smatraju Alijevo prihvatanje arbitraže nad [[Sifinska bitka|Sifinskom bitkom]] protiv Muavijinih pobunjenika ne-islamskom i da ge je time pokazao nedoraslost da bude kalif, takođe ga okrivljuju za ubijanje ranih haridžiti u [[Nahravanska bitka|Nahravanskoj bici]]. Po njihovom verovanju, peti punopravni [[kalif]] bio je [[Abdulah ibn Vahb al-Rasibi]]. Svi kalifi posle Muvije smatraju se tiranima osim [[Umar ibn Abdul Aziz]]a, o kojem se stavovi razlikuju. == Demografija == Ibadi muslimani čine većinu (oko 55%) populaciju u Omanu[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mu.html#People] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190104011438/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mu.html#People |date=2019-01-04 }}. Zajednice takođe postoje u [[Džabal Nafusa|Džabal Nafusi]] u [[Libija|Libiji]], u [[Mzab]]u [[Alžir]]u, [[Istočna Afrika|istočnoj Africi]] (naročito na [[Zanzibar]]u) i [[Ostrvo Đerba|Ostrvu Đerba]] u [[Tunis]]u. Rana srednjevekovna dinastija [[Rustamid]]a u [[Alžir]]u pripadala je ibadijama. Izbeglice iz njihove prestonice [[Tahert]]a osnovali su [[Severna Afrika|severno-afričke]] ibadijske zajednice koje i danas postoje. == Reference == {{reflist}} == Eksterni linkovi == * [http://www.uga.edu/islam/ibadis.html Ibadi Islam: an introduction] * [http://www.angelfire.com/ok5/ibadhiyah/history.html A Concise History of al-Ibadiyyah] * [http://www.islamfact.com/books-htm/ibadi/content.htm An overview of Ibadism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080905145305/http://www.islamfact.com/books-htm/ibadi/content.htm |date=2008-09-05 }} * [http://www.muslimheritage.com/topics/default.cfm?TaxonomyTypeID=107&TaxonomySubTypeID=-1&TaxonomyThirdLevelID=-1&ArticleID=483 Ibn-Ibad and the Ibadi School of Islamic Law] {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Islam]] rxgnu5rpsgwqmaf15vud82649hu60d7 0 51918 41865999 41433463 2024-04-25T20:08:43Z Galicijac 204999 /* Životopis */ wikitext text/x-wiki '''Tomislav Ivčić''' ([[Zadar]], [[1953]]. – [[Zagreb]], [[4. 3.|4. ožujka]] [[1993]].), [[Hrvatska|hrvatski]] pjevač, skladatelj i političar. {{Infokutija02 muzičar | tip = pjevač | ime = '''Tomislav Ivčić''' | slika = Tomislav Ivčić nadgrobna ploča Mirogoj lipanj 2008.jpg | opis = | Img_size = | Landscape = | tip = | datum_rođenja = [[1953]] | datum_smrti = [[4. 3.|4. ožujka]] [[1993]] | mesto rođenja = [[Zadar]] | Prebivalište = | žanr = [[pop]] }} == Životopis == Rođeni [[Zadar|Zadranin]], podrijetlom iz [[Arbanasi|Arbanasa]], postao je jedan od poznatih hrvatskih pjevača i skladatelja svog vremena, zahvaljujući i brojnim nastupima na [[festival]]ima zabavne glazbe 1970-tih godina. Tijekom glazbene karijere proslavio se brojnim uspješnicama, uglavnom inspiriranim dalmatinskim folklorom, ali i obradom poznatih talijanskih [[canzona]]. U svojoj je bogatoj pjevačkoj i skladateljskoj karijeri napisao preko 200 pjesama i tekstova te snimio 23 albuma koji su prodani u 2,5 milijuna primjeraka. Među najpoznatijim pjesmama su: "''Otrov s tvojih usana''", "''Kalelarga''", "''Stop The War In Croatia''" i "''Večeras je naša fešta''". Tijekom [[Rat u Hrvatskoj|Domovinskog rata]] u [[Hrvatska|Hrvatskoj]], Ivčić je skladao i otpjevao pjesmu na engleskom jeziku "''Stop the War in Croatia''". U veljači 1993. kao nezavisni, kandidirao za zastupničko mjesto u [[Hrvatski sabor|Hrvatskom saboru]] koje je na izborima i osvojio. Nekoliko tjedana prije stupanja na navedenu dužnost i kratko nakon intervjua u tjedniku "Globus", pogiba u prometnoj nesreći u Zagrebu. Upravljajući mercedesom, pri pokušaju da izbjegne pješakinju koja je istrčala na kolnik, Ivčić je prešao u suprotni trak i frontalno se sudario s BMW-om. U nesreći su poginuli on, pješakinja koju nije uspio izbjeći te suvozačica iz BMW-a. Pokopan je na zagrebačkom groblju [[Mirogoj]]. [[Datoteka:Grabmal Tomislav Ivčić.jpg|thumb|Grob Tomislava Ivčića na [[Mirogoj]]u.]] Jedan od većih uspjeha svakako je njegova pjesma "''Večeras je naša fešta''", koja je postala svojevrsna himna [[Dalmacija|Dalmacije]] i često se izvodi i pjeva na feštama, ali i prilikom proslavljanja pobjeda i priznanja dalmatinskih sportaša i sportskih klubova. Zadranima je posebno poznata Ivčićeva pjesma Kalelarga – pjesma kojom je opjevao zadarsku glavnu ulicu. Njegova braća su također poznati hrvatski pjevači: [[Vedran Ivčić]], kao i stariji polubrat [[Đani Maršan]], hrvatski pjevač i skladatelj, u novije vrijeme i diplomat. == Vanjske poveznice == * [http://www.diskografija.com/umjetnik/tomislav-ivcic.htm Diskografija] {{Lifetime|1953|1993|Ivcčicć, Tomislav}} [[Kategorija:Hrvatski pjevači]] [[Kategorija:Biografije, Zadar]] [[Kategorija:Članovi Hrvatske demokratske zajednice]] hun0awh7pf8rkncquyqofnph2ax8qct 0 54628 41865953 41422103 2024-04-25T12:26:46Z 109.245.193.149 wikitext text/x-wiki '''Panta Rei''' ([[starogrčki jezik|starogrčki]] Πάντα ῥεῖ ''panta rhei,'' skraćenica od Τα Πάντα ῥεῖ ''ta panta rhei''), što znači "sve teče", je znamenita fraza koju je prvi izrekao [[Simplikije iz Kilikije|Simplikije]]<ref>Barnes page 65, and also {{cite book | first=Francis E. | last=Peters | title=Greek Philosophical Terms: A Historical Lexicon | url=https://archive.org/details/greekphilosophic0000pete_r6b3 | publisher= [[NYU Press]] | year=1967 | isbn=081476552 | pages=[https://archive.org/details/greekphilosophic0000pete_r6b3/page/178 178]}} Simplicius' commentary on Aristotle's ''physica'' 1313.11.</ref> kako bi opisao jedan od koncepata [[Heraklit]]ove filozofije. Fraza se često pogrešno pripisuje Heraklitu, iako nje nema u sačuvanim Heraklitovim spisima ili kasnijim citatima. * [[Heraklit#Panta rhei]], za koncept u [[Heraklit]]ovoj filozofiji * '''Panta Rei''' takođe označava fiktivno [[tajno društvo]] u romanu ''[[Il pendolo di Foucault|Fukoovo klatno]]'' [[Umberto Eco|Umberta Eka]] . * [[Panta Rhei (bend)]], mađarski rok bend * [[Panta Rei (album)]], studijski album Đorđa Balaševića * [[Panta Rei (Jelena Tomašević)]], debitantski album Jelene Tomašević == V. također == * [[Hōjōki]] – japanski izraz * [[Omnia mutantur]], [[Tempora mutantur]] – latinski izraz == Reference == {{reflist}} {{refbegin}} * {{Cite book | last=Barnes | first=Jonathan | authorlink=Jonathan Barnes|year=1982 | title=The Presocratic Philosophers [Revised Edition] | publisher=Routledge Taylor & Francis Group | location=London & New York | isbn=0-415-05079-0}} {{refend}} {{Razvrstavanje}} hmxoti2qouwlim5lnsgsffqzglwl8a9 41866012 41865953 2024-04-25T21:49:56Z Edgar Allan Poe 29250 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/109.245.193.149|109.245.193.149]] ([[User talk:109.245.193.149|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki '''Panta Rei''' ([[starogrčki jezik|starogrčki]] Πάντα ῥεῖ ''panta rhei,'' skraćenica od Τα Πάντα ῥεῖ ''ta panta rhei''), što znači "sve teče", je znamenita fraza koju je prvi izrekao [[Simplikije iz Kilikije|Simplikije]]<ref>Barnes page 65, and also {{cite book | first=Francis E. | last=Peters | title=Greek Philosophical Terms: A Historical Lexicon | url=https://archive.org/details/greekphilosophic0000pete_r6b3 | publisher= [[NYU Press]] | year=1967 | isbn=081476552 | pages=[https://archive.org/details/greekphilosophic0000pete_r6b3/page/178 178]}} Simplicius' commentary on Aristotle's ''physica'' 1313.11.</ref> kako bi opisao jedan od koncepata [[Heraklit]]ove filozofije. Fraza se često pogrešno pripisuje Heraklitu, iako nje nema u sačuvanim Heraklitovim spisima ili kasnijim citatima. * [[Heraklit#Panta rhei]], za koncept u [[Heraklit]]ovoj filozofiji * '''Panta Rei''' također označava fiktivno [[tajno društvo]] u romanu ''[[Il pendolo di Foucault|Fukoovo klatno]]'' [[Umberto Eco|Umberta Eka]] . * [[Panta Rhei (bend)]], mađarski rock bend * [[Panta Rei (album)]], studijski album Đorđa Balaševića * [[Panta Rei (Jelena Tomašević)]], debitatnstki album Jelene Tomašević == V. također == * [[Hōjōki]] – japanski izraz * [[Omnia mutantur]], [[Tempora mutantur]] – latinski izraz == Reference == {{reflist}} {{refbegin}} * {{Cite book | last=Barnes | first=Jonathan | authorlink=Jonathan Barnes|year=1982 | title=The Presocratic Philosophers [Revised Edition] | publisher=Routledge Taylor & Francis Group | location=London & New York | isbn=0-415-05079-0}} {{refend}} {{Razvrstavanje}} qi9zlowvpsnyw2hwwmg30vtdhv3ao70 0 66107 41865948 41865898 2024-04-25T12:02:35Z Edgar Allan Poe 29250 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/82.117.213.6|82.117.213.6]] ([[User talk:82.117.213.6|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:Inokosni organ|Inokosni organ]] wikitext text/x-wiki {{Infokutija svetac |ime=Nikolaj Velimirović |slika=Nikolaj-Velimirović.jpg |datum_rođenja=[[5. januar]] [[1881]] |datum_smrti=[[18. mart]] [[1956]] |datum_slave=[[18. mart]] |štovanje_u=[[Srpska pravoslavna crkva|Srpskoj pravoslavnoj crkvi]] |mjesto_rođenja=Lelić, [[Kneževina Srbija]] |mjesto_smrti=[[Libertyville]], [[SAD]] |titule=Episkop žički i ohridski |kanonizacija_datum=[[24. maj]] [[2003]]. |kanonizirao=[[Srpska pravoslavna crkva]] |atribut=[[Episkop]] |glavno_svetište=[[Manastir Ćelije]], [[Srbija]] }} '''Nikolaj Velimirović''' ([[4. januar]] [[1881]] - [[18. mart]] [[1956]]) je bio [[episkop]] [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]], [[hrišćanstvo|hrišćanski]] [[teolog]] i [[nacionalizam|nacionalistički]] ideolog. Velimirović je školovan na [[Zapad]]u i u mladosti je bio velik zastupnik [[liberalizam|liberalnih]] ideja i [[ekumenizam|ekumenizma]]. U međuratnom periodu postaje predvodnik pravoslavnih [[bogomoljački pokret|bogomoljaca]] i okreće se anti-evropejstvu i [[konzervativizam|konzervativizmu]]. Osnivač je [[desnica|desničarske]] političke ideologije [[Svetosavski nacionalizam|svetosavskog nacionalizma]]. Smatra se duhovnim inspiratorom [[Dimitrije Ljotić|Ljotićeve]] organizacije [[ZBOR]].<ref name="vreme"/><ref name="Kanonizacija"/><ref name="Nebojsa Popov 1993">Nebojsa Popov, Srpski populizam. Od marginalne do dominantne pojave, »Vreme«, Beograd 1993.</ref> Često je kritikovan zbog [[antisemitizam|antisemitskih]] stavova.<ref name="vreme">{{Cite web |title=Sporno slovo u crkvenom kalendaru |url=http://www.vreme.com/cms/view.php?id=341695 |access-date=2010-05-15 |archive-date=2013-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131029185351/http://www.vreme.com/cms/view.php?id=341695 }}</ref><ref name="Kanonizacija"/><ref name="nin">[http://www.nin.co.rs/2003-05/22/28968.html Naličje kulta]</ref><ref>{{Cite web |title=Nikolaj Velimirović: A Controversial Life |url=http://sicsa.huji.ac.il/22byford.pdf |access-date=2009-09-29 |archive-date=2013-09-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921054826/http://sicsa.huji.ac.il/22byford.pdf |dead-url=yes }}</ref><ref>[http://www.pionirovglasnik.com/index.php?content=102 Nikolaj Velimirović apostol nacionalizma]</ref> Njegovi sledbenici se nazivaju ''nikolajevci''. Centralno mjesto u Velimirovićevim razmišljanjima činila je kritika [[humanizam|humanizma]], evropske civilizacije, [[materijalizam|materijalističkog]] duha i sl. O [[Evropa|Evropi]] je mislio kao o velikom [[zlo|zlu]] kojeg se treba čuvati, i prezirao je njenu kulturu, nauku, progres.<ref name="Folić"/> Episkop Nikolaj je bio duboko očaran srpskom prošlošću [[Dinastija Nemanjića|nemanjićkog perioda]] pa je ona, po njemu, trebalo da bude paradigma nove srpske stvarnosti.<ref name="Folić">[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/istorija/cg_izmedju_1_i_2_svj_rata/kosovski_mit_u_projekcijama_srpske_pravoslavne_crkve.htm Mr Zvezdan Folić: KOSOVSKI MIT U PROJEKCIJAMA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE]</ref> [[2003]]. godine Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala za sveca i od tada ga slavi kao '''svetog Nikolaja Žičkog'''. == Život == === Mladost i obrazovanje === Nikola Velimirović je rođen [[23. decembar|23. decembra]] [[1880]]. godine (po [[julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]) u [[Lelić]]u, nedaleko od [[Valjevo|Valjeva]], u porodici zemljoradnika, od oca Dragomira i majke Katarine. Obrazovanje je otpočeo u [[manastir Ćelije|manastiru Ćelije]], dok je [[Valjevska gimnazija|valjevskoj gimnaziju]] završio u Valjevu.<ref name="vreme"/> Po završetku šestog razreda gimnazije, Nikola je konkurisao u Vojnu akademiju, ali ga je lekarska komisija odbila, jer je bio "sitan" i nije imao dovoljan obim grudi. Nakon toga, upisuje beogradsku Bogosloviju gde je, prema sećanjima školskih drugova, u ranim godinama čitao dela [[Petar II Petrović Njegoš|Njegoša]], [[Vilijam Šekspir|Šekspira]], [[Johan Volfgang Gete|Getea]], [[Voltaire|Voltera]], [[Viktor Igo|Viktora Igoa]], [[Fridrih Niče|Ničea]], [[Karl Marks|Marksa]], [[Aleksandar Sergejevič Puškin|Puškina]], [[Lav Nikolajevič Tolstoj|Tolstoja]], [[Fjodor Mihajlovič Dostojevski|Dostojevskog]] i drugih.<ref name="vreme"/> Posebno je u bogosloviji bio zapažen svojim mislima o Njegošu. Već u bogosloviji pomagao je proti Aleksi Iliću u uređivanju lista "Hrišćanski vesnik", u kome je i nekoliko godina objavljivao svoje prve dopise i radove. Nakon završetka Bogoslovije radio je kao učitelj u selima pored Valjeva posle čega je, kao stipendista Crkve, studirao na Starokatoličkom fakultetu u [[Bern]]u, da bi školovanje nastavio u [[Nemačka|Nemačkoj]], [[Engleska|Engleskoj]] i [[Švajcarska|Švajcarskoj]].<ref name="vreme"/> U Bernu je u dvadeset osmoj godini doktorirao [[teologija|teologiju]], odbranivši disertaciju "Vera u Vaskrsenje Hristovo kao osnovna dogma Apostolske Crkve".<ref>Rad je objavljen na nemačkom jeziku 1910. g. u Bernu; srpski prevod izlazi u Velimirovićevim Sabranim delima, knj. II, [[Himelstir]] 1986.</ref> Prve godine 20. veka Velimirović je proveo u Oksfordu, gde je spremao doktorat iz filozofije, dok je tezu o [[George Berkeley|Berklijevoj]] filozofiji odbranio na [[francuski jezik|francuskom]] u [[Ženeva|Ženevi]]. Vrativši se iz Evrope, uskoro se i monaši u [[manastir Rakovica|manastiru Rakovici]] i postaje ''jeromonah Nikolaj'' ([[20. decembar|20. XII]] [[1909]]). Upućen je od [[patrijarh srpski Dimitrije (Pavlović)|mitropolita Srbije Dimitrija]] u Rusiju, gde je proveo godinu dana, najviše putujući po zemlji, upoznajući njen crkveni život i narodne svetinje. Za to vreme napisao je i svoje prvo veće delo – studiju "[[Religija Njegoševa]]".<ref>Nikolajeva studija "Religija Njegoševa" pojavila se najpre u časopisu "Delo", a zatim i posebno 1911. g. Doživela je zatim nekoliko izdanja (1921. i 1971.). Nikolaj se i kasnije bavio Njegošem, a naročito je zapažen njegov Govor o Njegošu, na [[Lovćen]]u 1925. g. pri prenosu Njegoševih kostiju u obnovljenu kapelu Sv. Petra Cetinjskog.</ref> Bio je predavač na Bogosloviji "Sv. Sava" u Beogradu od [[1912]]. do [[1918]]. godine.<ref name="vreme"/> Predavao je filosofiju, [[logika|logiku]], [[psihologija|psihologiju]], [[istorija|istoriju]] i strane jezike. Počinje sa [[besedništvo|besedama]] po beogradskim i drugim crkvama širom Srbije, pa onda drži i predavanja na Kolarčevom univerzitetu u drugim mestima. Istovremeno, Nikolaj objavljuje u crkvenim i književnim časopisima svoje članke, besede i studije: o [[Njegoš]]u, o [[Niče]]u i [[Dostojevski|Dostojevskom]] i na druge filosofsko-teološke teme. Nikolaj je aktivno učestvovao u crkvenom životu, mada je imao kritičkih primedbi na rad i ponašanje nekih crkvenih ljudi. On se ubrzo razišao sa protom Aleksom iz "Hrišćanskog vesnika" zbog njegovih pogleda na stanje u Srpskoj Crkvi. Redovno je putovao po Srbiji i Bosni i propovedao pred sve većim brojem slušalaca. Njegove propovedi nisu bile posvećene samo verskim pitanjima, već su zagovarale i nacionalni preporod Srba, posebno u Bosni koja je bila pod habsburškom vlašću.<ref name="Byford"/> Godine [[1912]]. pozvan je u [[Sarajevo]] na proslavu lista "Prosveta", gde se upoznao sa najviđenijim predstavnicima tamošnjih Srba: [[Vladimir Đorović|Ćorovićem]], [[Jovan Dučić|Dučićem]], [[Aleksa Šantić|Šantićem]], Grđićem, Ljubibratićem i drugima. Poznate su tadašnje njegove reči da su "svojom velikom ljubavlju i velikim srcem Srbi Bosanci anektirali Srbiju Bosni", što je u vreme [[Aneksija Bosne i Hercegovine|austrijske aneksije Bosne i Hercegovine]] shvaćeno kao izazov [[Austro-Ugarska|austro-ugarskim vlastima]], pa je pri povratku u Beograd skinut sa voza u [[Zemun]]u i zadržan nekoliko dana. Austro-ugarske vlasti mu nisu dozvolile da sledeće godine otputuje u [[Zagreb]] i govori na tamošnjoj proslavi Njegoša, no njegov je govor ipak dospeo u Zagreb i bio pročitan. === Prvi svetski rat === Posle izbijanja [[prvi svetski rat|prvog svetskog rata]], u aprilu [[1915]]. godine srpska vlada je uputila Nikolaja iz [[Niš]]a u [[SAD|Ameriku]] i Englesku kako bi propagirao srpske, a kasnije [[jugoslavija|jugoslovenske]] ratne ciljeve. Taj je zadatak poveren Velimiroviću ne samo zbog njegove učenosti, već i zbog dobrih veza koje je sve vreme održavao s Anglikanskom i Episkopalnom crkvom u Britaniji i SAD.<ref name="Byford"/> On je po Americi, i zatim Engleskoj, držao brojna predavanja: u crkvama, univerzitetima, hotelima i po drugim ustanovama, počevši s velikom zboru u [[Čikago|Čikagu]] u avgustu 1915. Velimirović je za program [[Jugoslavenski odbor|Jugoslovenskog odbora]], odnosno ujedinjenje [[Južni Slaveni|južnoslovenskih]] područja Austro-Ugarske sa Srbijom pridobio veliki broj emigranata, od kojih mnogi kao dobrovoljci odlaze [[Solunski front]]. Nikolaj je u ovo vreme iznosio i ideju o ujedinjenju svih hrišćanskih crkava, te počeo gajiti dobre odnose sa [[Anglikanska crkva|anglikanskim]] i [[Episkopalna crkva|Episkopalnom crkvom]]. Takođe je u to vreme pomagao i grupu srpskih studenata u Oksfordu, gde je jedno vreme i predavao. O stanju u okupiranoj Srbiji obaveštavao je englesku javnost pismima i člancima u engleskoj štampi, poput obimnog članka "Srbija u okovima" (''Serbia in chains''), objavljenog u "[[The New Witness]]" 6. aprila [[1916]]. godine.<ref name="Žutić">[http://govori.tripod.com/nikola_zutic.htm Nikola Žutić: Srpsko pravoslavlje i Anglikanska crkva]</ref> === Međuratni period === {{main|Bogomoljački pokret}} Kada se [[1919]]. godine vratio u Srbiju, gde je njegova diplomatska aktivnost tokom ratnih godina hvaljena kao veliki uspeh, Velimirović je izabran za episkopa u Žičkoj eparhiji.<ref name="Byford"/> U toj ranoj fazi njegove svešteničke karijere, na Velimirovića se uglavnom gledalo kao na naprednog mladog teologa i liberalnu snagu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Velimirović je smatran za anglofila naklonjenog [[protestantizam|protestantizmu]] još iz vremena njegovih studija u Bernu, Ženevi i Oksfordu.<ref name="Byford"/> Tih godina Nikolaj je razvio mnogostranu međucrkvenu delatnost. Učestvovao je na konferencijama za mir, na [[ekumenizam|ekumenskim]] crkvenim susretima i skupovima, na međunarodnim susretima mladih hrišćana u svetu, itd. Međutim, njegova liberalna reputacija bila je relativno kratkog veka. Nikolaj je [[1920]]. godine izabran za vladiku ohridskog i zadužen za [[bogomoljački pokret]], koji je nakon I svetskog rata, osnovala Srpska pravoslavna crkve u nastojanju da zaustavi opadanje interesovanja za veru, širenje Adventističke crkve i uspon komunizma.<ref name="Byford"/> Družeći se s pobožnim vernicima koji su činili okosnicu bogomoljačkog pokreta, pod duhovnim vođstvom monaha iz obližnje Svete gore, Velimirović je narednih godina doživeo duboku ličnu transformaciju. Napredni mladi učenjak postao je pustinjak, asketa i konzervativac.<ref name="Byford"/> Iskustva koja je stekao u Ohridu snažno su uticala na njegova filozofska gledišta. Divljenje prema Zapadnoj Evropi i simpatije za ekumenski pokret koje je gajio u mladosti, ustupile su mesto anti-zapadnjaštvu i kleronacionalizmu.<ref name="Byford"/> U to vreme počinje da zastupa i otvoreno [[antisemitizam|antisemitske]] stavove. Njegova alegorična propoved "Priča o vuku i jagnjetu" objavljena [[1928]]. godine je izazvala oštru reakciju beogradskog rabina dr Isaka Alkalaja.<ref>Vreme, 15 januar, 1928, str. 3</ref> Posle službe u [[Ohrid]]u i [[Bitolj]]u vraćen je godine [[1934]]. i u [[Manastir Žiča]] odlukom Arhijerejskog Sabora. [[Adolf Hitler]] je [[1934]]. godine odlikovao Velimirovića zbog rada na obnavljanju nemačkog vojnog groblja u Bitolju. Sredinom 1930-ih Nikolaj se počeo uključivati u politička zbivanja [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]], a otada datiraju i bliske veze s [[Dimitrije Ljotić|Dimitrijem Ljotićem]]. Krajem 1930-ih godina, paralelno sa usponom [[fašizam|fašizma]] u Evropi, unutar Srpske pravoslavne crkve se rađa [[ekstremna desnica|ekstremno desna]] ideologija [[Svetosavski nacionalizam|svetosavskog nacionalizma]], čiji je glavni ideolog Nikolaj Velimirović. Zalagao za uspostavljanje društva zasnovanog na jedinstveno srpskom obliku religioznog nacionalizma i monarhizma i propagirao odbacivanje individualizma, jednakosti, verske toleranciju, demokratije i drugih građanskih vrednosti. Velimirovićevo antizapadnjaštvo i antimodernizam su bili pomešani s jakim antisemitskim osećanjima. Velimirovićev bogomoljački pokret je u svojim publikacijama objavljivao antisemitske tekstove, uključujući delove [[Protokoli sionskih mudraca|Protokola sionskih mudraca]]. Tih godina, pod ideološkim uticajima episkopa Velimirovića, Ljotić osniva fašistički pokret [[ZBOR]] čija su glavna načela bila: anti-komunizam, borba protiv „jevrejske zavere“ i zalaganje za staleško uređenje države.<ref name="Kanonizacija"/> Članstvo Zbora u značajnoj meri poklapalo s Velimirovićevim Bogomoljcima. Prema nekim izvorima, vođstvo Zbora je od [[1935]]. godine pa nadalje činilo 'kičmu' pokreta Bogomoljaca, dok drugi kažu da su Bogomoljci kolektivno pristupili Ljotićevoj organizaciji krajem 1930-tih godina.<ref name="Byford"/> Godine [[1937]]. Nikolaj je, kao i ostale vodeće ličnosti SPC, uključen u tzv. [[Konkordatska kriza|Konkordatsku krizu]], odnosno nastojanje da se spreči ratifikacija [[konkordat]]a između Kraljevine Jugoslavije i [[Vatikan]]a. On je svim srpskim poslanicima neposredno pred glasanje uputio pismo kojim preti primenom crkveno–kanonskih mera prema onima koji budu glasali za konkordat: "''Ja ću biti nesrećan, ako budem prinuđen da ove mere primenim na Vas i na dom Vaš. A ja ih moram primeniti u potpunosti''."<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/62/88/ Slučaj: Konkordat]{{Dead link|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Kada su jugoslovenske vlasti [[1940]]. godine zabranile Zbor, izdale nalog za hapšenje Ljotića i nekoliko njegovih sledbenika osudile na zatvorsku kaznu (među njima i Velimirovićevog učenika Dimitrija Najdanovića), Velimirović je napisao protestno pismo premijeru [[Dragiša Cvetković|Dragiši Cvetkoviću]] u kojem opisuje Ljotića kao visoko pobožnog i moralnog čoveka.<ref name="Byford"/> Nikolaj je, kao i čitav Sveti arhijereski sabor SPC na čelu sa partijarhom Dožićem, također podržao [[Puč 27. marta 1941.|puč]] [[1941]]. godine kojim je oborena vlada Cvetković-Maček i poništen pakt između Jugoslavije i sila Osovine, potpisan nekoliko dana ranije.<ref>Povodom 27. marta građani Kraljeva, uputili su telegram čestitanja Ep. Nikolaju u Beograd, na što im je on odgovorio telegramom: "Bogu blagodarni, narodu zahvalni, gledamo svetlo u budućnost bez pečata srama" ("Pastirski glas", br. 3, 1941).</ref> === Drugi svetski rat === {{main|Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} [[Aprilski rat]] i kapitulacije Jugoslavije zatekla je Nikolaja u manastiru Žiči. Podrška martovskom puču je navela [[Treći Reich|nemačke]] okupacione vlasti da se prema Velimiroviću odnose s podozrenjem.<ref name="Byford"/> Nikolaj je uhapšen godine [[1941]]. pod sumnjom da je povezan s [[četnici|četničkim]] pobunjenicima i pritvoren u [[manastir Ljubostinja|manastiru Ljubostinja]]. Godinu i po dana kasnije je i zvanično uhapšen i prebačen u [[manastir Vojlovica|manastir Vojlovicu]] kod [[Pančevo|Pančeva]] i zatočen tamo zajedno sa Patrijarhom Srpskim [[Gavrilo Dožić|Gavrilom Dožićem]]. Nakon njegovog hapšenja, Ljotić i njegovi sledbenici su pokušali da se za njega zauzmu kod Nemaca i ubede ih da je Nikolaj pre rata ‘pohvalio Hitlera’ i da ga zato ne treba smatrati neprijateljem.<ref>Vidi pisma koja je Ljotić slao nemačkim vlastima objavljena u knjizi Sabrana Dela Dimitrija Ljotića, Knjiga VIII u izdanju Nove Iskre.</ref> Međutim, za razliku od Ljotića, Velimirović je odbio da sarađuje sa nacistima tokom okupacije.<ref name="Kanonizacija"/> Za vreme svog zatočeništva u Vojlovici dvojica srpskih crkvenih velikodostojnika odolevala su pritiscima da sarađuju s Nemcima. Oni su odbijali da potpišu okupatorski [[apel srpskom narodu|javni proglas]] protiv [[Tito|Tita]] i [[partizani|partizana]], kao i da učestvuju u stvaranju pro-nacističke vlade nacionalnog spasa.<ref name="Byford"/> Nikolaj je bio protiv komunista i blagosiljao je četničkog vođu [[Draža Mihailović|Mihailovićevu]] borbu protiv partizana.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Početkom 1942. Nikolaj je obavešten od Aćimovića i Nedića, da će biti interniran od strane Nemaca zbog boravka četnika u njegovom rejonu.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_46.htm Izveštaj majora Miodraga Paloševića od 18. januara 1942. Draži Mihailoviću o situaciji u Toplici i Jablanici i organizaciji četnika na području Kraljeva, Kruševca i Čačka</ref> U [[septembar|septembru]] [[1944]]. kada su nemačke trupe počele da se povlače iz Srbije pred naletima [[Crvena armija|Crvene armije]], Velimirović i Dožić su prebačeni prvo u Austriju, a potom u Nemačku, gde su zatvoreni u zloglasnom koncentracionom [[logor Dahau|logoru Dahau]]. Nemci su ih tu držali kao zalog u pregovorima sa Ljotićem i Nedićem.<ref>{{Cite web |title=Jovan Bajford, Peščanik FM (str. 50-56) |url=http://www.fabrikaknjiga.co.rs/pdf/pescanik03.pdf |access-date=2010-05-19 |archivedate=2011-07-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728125837/http://www.fabrikaknjiga.co.rs/pdf/pescanik03.pdf |deadurl=yes }}</ref> U logoru su bili zatvoreni u posebnom delu za visoke oficire i sveštenstvo (''Ehrenbunker''), tretirani bolje od ostalih i imali status povlašćenih zatvorenika (''Ehrenhäfling''). ’Počasni zarobljenici’ su imali poseban smeštaj i hranili se kao nemački oficiri, vrata ćelija u kojima su boravili zaključavana, a imali su i slobodan pristup zasebnom dvorištu u logoru.<ref name="Byford"/> Pored toga, njima je kao sveštenim licima bilo dozvoljeno da nose svešteničke mantije i nije im brijana glava.<ref name="Byford"/> U crkvenoj literaturi se naglašava da su oni u logoru Dahau ‘doživeli sve strahote ovog pakla na zemlji’ i pretrpeli ‘stradanje i patnje’. Nasuprot tome, Đorđević tvrdi da su ih Nemci "zaštitili da ne padnu u ruke saveznicima i Titovoj JNA".<ref name="republika.co.rs">[http://www.republika.co.rs/496-497/20.html O ideološko-političkom obrascu u SPC]</ref> U Dahauu ostaju tri meseca, do decembra [[1944]]. godine kada ih Nemci oslobađaju. Izgleda da je puštanje Velimirovića i Dožića iz logora Dahau bilo je deo pogodbe Ljotića i Nedića s nemačkim izaslanikom Hermanom Nojbaherom.<ref name="Byford"/> Iz Nemačke putuju zajedno sa [[Milan Nedić|Milanom Nedićem]] i nemačkim generalom Hermanom Nojbaherom u Sloveniju, gde su se Nemci nadali kako će iskoristiti njihov autoritet među izbeglim Srbima u borbi protiv [[NOVJ|partizana]]. Za vreme boravka u Sloveniji Velimirović je blagoslovio Ljotićeve dobrovoljce, kao i druge kolaboracioniste i [[ratni zločinac|ratne zločince]] poput četnika [[Momčilo Đujić|Momčila Đujića]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslava Jevđevića]].<ref name="Byford"/> Krajem [[april]]a 1945. patrijarh Gavrilo i episkop Nikolaj su preko [[Momčilo Đujić|Momčila Đujića]] stupili u kontakt sa Dimitrijem Ljotićem, tražeći da se sastanu sa njim. Dimitrije Ljotić je krenuo prema njima ali je poginuo [[23. april]]a [[1945]]. kod [[Ajdovščina|Ajdovščine]] u Sloveniji bežeći od [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Sutradan ujutro telo Dimitrija Ljotića prebačeno je u Goricu gde je obavljena sahrana. Na njegovom odru je episkop Nikolaj održao posmrtnu besedu, u kojoj je istakao da je Ljotić bio veliki „hrišćanski državnik“ i da sada „pripada [[nebeska Srbija|nebeskoj Srbiji]]“.<ref>{{Cite web |title=Sveti Nikolaj Žički i Ohridski, NAD ODROM DIMITRIJA LjOTIĆA |url=http://www.czipm.org/odar.html |access-date=2010-05-15 |archive-date=2010-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100525114126/http://www.czipm.org/odar.html |dead-url=yes }}</ref> Po okončanju [[fašizam|fašističke]] okupacije i uspostavljanju nove [[komunizam|komunističke]] vlasti, Nikolaj Velimirović je, zbog bliskosti sa Dimitrijem Ljotićem i povezanosti sa političkom organizacijom [[Zbor]], izbegao iz zemlje.<ref name="Kanonizacija">[http://www.pescanik.info/content/view/995/129/ Kanonizacija "proroka" antisemitizma]{{Dead link|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Patrijarh Gavrilo i episkop Nikolaj su potom otišli za Austriju, gde ih je u Tirolu pokupila [[36. pešadijska divizija SAD|američka 36. pešadijska divizija]]. Velimirović se susreo s američkom vojskom 8. maja 1945. godine u [[Kitzbühel|Kicbilu]], gradiću na austrijsko-nemačkoj granici. Velimirović je tada bio u društvu nekoliko srpskih nacionalista i nemačkih oficira. On je putovao s generalom Milanom Nedićem, premijerom srpske kolaboracionističke vlade i Hermanom Nojbaherom, visokim nemačkim funkcionerom u okupiranoj Srbiji i prvim nacističkim gradonačelnikom Beča (1938-39) koga su jugoslovenske vlasti kasnije osudile na 20 godina zatvora.<ref name="Byford"/> Odatle su otišli u Englesku gde su se razdvojili - patrijarh se vratio u Jugoslaviju, tada pod [[komunizam|komunističkom]] vlašću, a Nikolaj otišao u Ameriku. === Emigracija i smrt === U [[SFRJ|Jugoslaviji]] je nakon rata Nikolaj Velimirović smatran saradnikom fašista i izdajnikom.<ref name="Byford">[http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/Ogledi06.pdf Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi]</ref> [[Državljanstvo]] mu je oduzeto, a ime stavljeno na nezvaničnu listu autora čija se dela nisu mogla objavljivati u zemlji.<ref name="Byford"/> U prvim posleratnim godinama Velimirović nije toliko kritikovan zbog veza sa Zborom, aktivnosti u Sloveniji 1945. godine, ili zbog antisemitizma, već zbog toga što je emigrirao u SAD i stao na stranu 'imperijalista'.<ref name="Byford"/> Nove vlasti istovremeno su slavile patrijarha Gavrila Dožića, koji se 1946. godine vratio u Srbiju, kao ratnog heroja Srpske pravoslavne crkve. Nikolaj je stigao u [[SAD|Ameriku]] tokom [[1946]]. godine, gde je nastavio crkveni i politički rad, kao i spisateljsku delatnost, na srpskom i na engleskom jeziku. Iz ovoga vremena potiču njegova dela "Kasijana", "Zemlja Nedođija", "Žetve Gospodnje", "Divan" i njegovo poslednje, nedovršeno delo "Jedini Čovekoljubac". Iz Amerike je slao materijalnu pomoć srpskim pravoslavnim manastirima u Jugoslaviji. Domaća štampa ga je optuživala da je učestvovao u emigrantskoj aktivnosti u posleratnom periodu, usmerenoj na okupljanje svih reakcionarnih izbegličkih krugova iz Srbije radi podsticanja neprijateljske aktivnosti protiv Jugoslavije.<ref>‘Šta je u Americi govorio i radio episkop Nikolaj?’, Politika, 4. avgust 1968.</ref><ref>‘Ljotićevci i Nikolajevci stari i novi’’, Novosti, 6. oktobar 1986.</ref> Godine [[1952]]. uoči posete šefa jugoslovenske države [[Josip Broz Tito|Josipa Broza Tita]] Londonu Nikolaj se obratio pismom kenterberijskom nadbiskupu Anglikanske crkve s namerom da se poseta spreči. No, pismo je ostalo bez učinka: poseta je bila uspešna, a Vinston Čerčil ju je čak nazvao istorijskom.<ref name="republika.co.rs"/> U intervjuu datom u Sjedinjenim Američkim Državama [[1953]]. godine, Velimirović je tvrdio da je bio duhovna ''[[siva eminencija]]'' iza Ljotićeve organizacije ZBOR.<ref name="Nebojsa Popov 1993"/> Vladika Nikolaj je u Americi povremeno i predavao: u privremenoj srpskoj bogosloviji u manastiru Sv. Save u [[Libertivil]]u, u njujorškoj Akademiji Sv. Vladimira i u ruskim bogoslovijama Svete Trojice u Džordanvilu i Sv. Tihona u Saut Kananu, u [[Pensilvanija|Pensilvaniji]]. U ovoj poslednjoj ga je i smrt zatekla [[1956]]. godine. Iz manastira Sv. Tihona prenet je zatim u manastir Svetog Save u Libertivil i sahranjen kraj oltara crkve, na južnoj strani 27. marta, uz prisustvo velikog broja pravoslavnih Srba i drugih vernika širom Amerike. === Rehabilitacija i kanonizacija === Nikolajevo zaveštanje potajno je održavao u životu mali krug njegovih vatrenih pobornika s margina Srpske pravoslavne crkve okupljenih oko Velimirovićevog bivšeg saradnika i đaka, disidenta monaha oca [[Justin Popović|Justina Popovića]]. Među Velimirovićevim sledbenicima u crkvi su, pored Justina bila i četiri i njegova đaka, [[Atanasije Jevtić]], [[Artemije Radosavljević]], [[Amfilohije Radović]] i [[Irinej Bulović]], kao i Nikolajev sinovac [[Jovan Velimirović]].<ref name="Byford"/> Velimirović je imao podršku nacionalističkih organizacija u dijaspori. Neke izdavačke kuće - npr. ljotićevska "Iskra" sa sedištem u Minhenu - objavljivale su Velimirovićeve radove tokom 1960-tih i 1970-tih godina. Sredinom [[1980e|1980-ih]] godina, započinje proces rehabilitacije Nikolaja Velimirovića u Šabačko-valjevskoj eparhiji, gde je episkop bio Jovan Velimirović, njegov sinovac.<ref>[http://www.pescanik.info/content/view/3712/130/ Jovan Byford, NATO u blato]</ref> Nacionalistička struja u Srpskoj pravoslavnoj crkvi je smatrala Velimirovićevu rehabilitaciju načinom da se srpsko nacionalno biće „pročisti od sablasti komunizma“.<ref name="Byford"/> Ključni događaj u popularizaciji Velimirovićevog kulta dogodio se na 31. godišnjicu episkopove smrti u martu [[1987]]. godine, kada su sveštenici Šabačko-valjevske eparhije - predvođeni episkopima Jovanom Velimirovićem i [[Amfilohije Radović|Amfilohijem Radovićem]] - nezvanično kanonizovali Nikolaja i proglasili [[18. mart]], dan njegove smrti, verskim praznikom u ovoj eparhiji. Godinu dana kasnije komisija koja je imala zadatak da istraži pitanje Velimirovićeve svetosti, predvođena novoizabranim [[patrijarh Pavle|patrijarhom Pavlom]], odbacila je zahtev za kanonizaciju. Patrijarh Pavle je pozvao na strpljenje i upozorio da s odlukom "ne bi trebalo žuriti", "ni stvar forsirati".<ref name="Kanonizacija"/> [[Mošti]] vladike Nikolaja prenete su u Srbiju [[12. maj]]a [[1991]]. godine, u danima kada je otpočinjao [[ratovi u bivšoj Jugoslaviji|rat na teritoriji bivše Jugoslavije]].<ref name="Petakov">Zoran Petakov, Od desekularizacije ka klerikalizaciji (u zborniku [http://www.kuda.org/files/kuda/Kritika%20klerikalizacije%20Srbije_final.pdf Kritika klerikalizacije Srbije]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }})</ref> Njegovi posmrtni ostaci su preneti iz Libertivila u Lelić, gde je sahranjen u crkvi, koja je njegova zadužbina. [[19. maj]]a [[2003]]. godine [[Sveti arhijerejski sabor SPC]] "jednodušnom jednoglasnom saborskom odlukom" [[kanonizacija|kanonizuje]] Nikolaja Velimirovića za [[svetac|sveca]], čime je krunisan proces njegove rehabilitacije i sakralizacije. Svečana kanonizacija obavljena je u [[Hram Svetog Save|Hramu Svetog Save]] na Vračaru, u Beogradu, [[24. maj]]a [[2003]]. Već sledeće godine, episkop šabačko-valjevski Lavrentije je svoju zadužbinu, [[manastir Soko]] blizu [[Ljubovija|Ljubovije]] i [[Krupanj|Krupnja]], posvetio sv. Nikolaju. U ovom manastiru postoji i muzej posvećen sv. Nikolaju, njegova velika bista u dvorištu manastira i još jedna velika zgrada koja se zove "Dom sv. vladike Nikolaja". Velimirović je tokom 2000-ih postao jedna od najuvaženijih crkvenih ličnosti u Srbiji. U verskim krugovima, Velimirovića po važnosti redovno porede sa svetim Jovanom Krstiteljom i svetim Jovanom Zlatoustim. U crkvenoj literaturi se stalno ponavljaju reči Justina Popovića koji ga smatra 'trinaestim apostolom', 'svetim srpskim jevanđelistom' i 'najvećim Srbinom posle svetog Save'.<ref name="Byford"/> == Politički stavovi == {{main|Svetosavski nacionalizam}} Spisi Nikolaja Velimirovića se danas u ekstremno desničarskoj i antisemitskoj literaturi koriste za podršku klerikalno-nacionalističkim, neofašističkim i antisemitskim političkim stavovima.<ref name="Kanonizacija"/> === Nacionalizam === Velimirović je poznat po stavu da je „[[nacionalizam]] srpski, kao stvarnost, najstariji u Evropi“.<ref name="Nacionalizam Svetog Save">{{Cite web |title=Nikolaj Velimirović, Nacionalizam Svetog Save |url=http://www.scribd.com/doc/2884610/Vladika-Nikolaj-Velimirovic-Nacionalizam-Svetog-Save |access-date=2009-09-29 |archive-date=2012-11-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121108043114/http://www.scribd.com/doc/2884610/Vladika-Nikolaj-Velimirovic-Nacionalizam-Svetog-Save |dead-url=yes }}</ref> Velimirović o [[Srbi]]ma govori kao o "Božjoj deci i ljudima arijevske rase, kojima je sudbina dodelila počasnu ulogu da budu glavni nosilac hrišćanstva u svetu".<ref>[http://www.rastko.rs/kosovo/duhovnost/nvelimirovic-kosovo_c.html Nikolaj Velimirović, Čiji si ti, maleni narode srbski?]</ref> {{izdvojeni citat|Mi smo po krvi arijevci, po prezimenu Sloveni, po imenu Srbi, a po srcu i duhu hrišćani.<ref name="Byford"/>}} Govorio je da su Srbi i drugi Sloveni čuvari na kapijama Evrope, "da plemena slabije rase i niže vere ne bi uznemiravala krštenu Evropu u njenom mirnom razvijanju i napredovanju".<ref name="Byford"/> Kritičari smatraju da je njegovo mišljenje o srpskom narodu poprimilo "neskriveno rasistički prizvuk".<ref name="Byford"/> === Klerikalizam === {{main|Teodulija}} Nikolaj se zalagao za uspostavljanje jedne vrste pravoslavne [[teokratija|teokratije]], koju on naziva "[[teodulija]]", kao načina uređenja društva, što podrazumeva "saglasje Crkve i Države u služenju Boga".<ref name="nin"/> Centralno mesto Velimirovićevog svetosavskog nacionalizma je jedinstvo crkve i države. On je smatrao da je odvajanje crkve od države nesreća i "bolesno stanje": {{izdvojeni citat|Gde god se crkva odelila od države tu je bolesno stanje ili crkve ili države ili oboje.<ref name="svetosavlje.org">{{Cite web |title=ВЛАДИКА НИКОЛАЈ, СРПСКИ НАРОД КАО ТЕОДУЛ |url=http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/SrpskiNarodKaoTeodul/Nikolaj0901.htm |access-date=2010-05-19 |archivedate=2010-12-31 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101231044320/http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/SrpskiNarodKaoTeodul/Nikolaj0901.htm |deadurl=yes }}</ref>}} Velimirović se zalagao za "teoduliju jednovernih naroda", odnosno Savez pravoslavnih naroda Balkana s naslonom na pravoslavnu Rusiju, čiji bi cilj bio služenje [[Hrist]]u. Verovao je da bi "Carstvo balkanskih naroda sa carstvom svete Rusije" predstavljalo ostvarenje [[hiljadugodišnje carstvo|hiljadugodišnjeg carstva]] mira na zemlji, o kojem je govorio [[sveti Jovan Evangelista]].<ref name="svetosavlje.org"/> === Stavovi o Hitleru === Godine [[1935]]. Nikolaj Velimirović je održao predavanje u Beogradu pod naslovom „Nacionalizam Svetog Save“. U tom izlaganju izneo je tvrdnju da su pokušaji [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]] o nemačkoj nacionalnoj crkvi slične idejama [[Sveti Sava|Svetog Save]] o narodnoj veri i crkvi:<ref>{{Cite web |title=Nacionalizam Svetog Save |url=http://www.scribd.com/doc/2884610/Vladika-Nikolaj-Velimirovic-Nacionalizam-Svetog-Save |access-date=2009-09-29 |archive-date=2012-11-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121108043114/http://www.scribd.com/doc/2884610/Vladika-Nikolaj-Velimirovic-Nacionalizam-Svetog-Save |dead-url=yes }}</ref><ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.kontra-punkt.info/arhiva/resources/nikolaj.html |access-date=2009-09-29 |archivedate=2008-10-13 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081013114601/http://www.kontra-punkt.info/arhiva/resources/nikolaj.html |deadurl=yes }}</ref> {{izdvojeni citat|Ipak se mora odati priznanje sadašnjem nemačkom Vođi, koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u 20-om veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju.}} Velimirović po izbijanju drugog svetskog rata više nije ponavljao ovakve stavove i odbio je da sarađuje sa Hitlerom tokom okupacije. === Stavovi o Ljotiću === Velimirović je imao visoko mišljenje o fašističkom političaru [[Dimitrije Ljotić|Dimitriju Ljotiću]], vođi [[Srpski dobrovoljački SS korpus|srpskih SS dobrovoljaca]]. Za Nikolaja Velimirovića, Ljotić je bio "hrišćanski državnik" i ideolog [[svetosavski nacionalizam|hrišćanskog nacionalizma]], koji je u ratu "izvršio svoju dužnost i kao vojnik i kao građanin": {{izdvojeni citat|Da je odsečena samo jedna grana, stablo ne bi mnogo osetilo, ali stablo je odsečeno do korena, i nama je nanesen veliki bol... Ljotić je bio ne samo naš, on je pripadao čovečanstvu, Evropi, svetu... On nije bio samo državnik, on je bio hrišćanin državnik... To je bio političar sa krstom... On je dao odgovor na sva pitanja. On je u svojoj ideologiji obuhvatio sve grane narodnog života.<ref>{{Cite web |title=Свети Николај Жички и Охридски, НАД ОДРОМ ДИМИТРИЈА ЉОТИЋА |url=http://www.czipm.org/odar.html |access-date=2010-05-15 |archive-date=2010-05-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100525114126/http://www.czipm.org/odar.html |dead-url=yes }}</ref>|Govor Nikolaja Velimirovića na odru Dimitrija Ljotića}} Vladika Nikolaj je Dimitriju Ljotiću spevao i zanosnu himnu, kombinujući patos crkvene [[Himan|himne]] i narodski [[deseterac]]:<ref name="Kišobran">[http://pescanik.net/wp-content/PDF/mirko_djordjevic-kisobran_patrijarha_pavla.pdf Mirko Đorđević, Kišobran patrijarha Pavla]</ref> :„Dimitrije, mudri dobrovoljče, :i božiji divni ugodniče, :Što molitvom nebesa otvaraš, :i zlotvore duhom pokoravaš.“ === Anti-semitizam === Antijevrejski i antijudaistički stavovi dobijaju značajnije mesto u Velimirovićevoj misli tokom dvadesetih i tridesetih godina XX veka.<ref name="Byford"/> Delo ''Indijska pisma'', koje je Nikolaj pisao za vreme [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji]] u [[Manastir Ljubostinja|Manastiru Ljubostinja]] između jula [[1941]]. i decembra [[1942]]. godine, sadrži i alegoričnu priču u kojoj je Satana predstavljen u liku zle Jevrejke 'Rebeke Natan', zavodnice i predvodnice komunističkog ustanka.<ref name="Byford"/> U svojoj knjizi „Kroz tamnički prozor“, napisanoj [[1944]]. godine u [[logor Dahau|logoru Dahau]], Velimirović za izbijanje [[Drugi svetski rat|Drugog svetskog rata]] optužuje gotovo sve savremene ideologije Evrope, osim fašizma, čiji izum pripisuje [[Jevreji]]ma, odnosno „njihovom ocu [[Đavo]]lu“<ref>Nikolaj Velimirović. ''"O Jevrejima"'' u: ''Reči srpskom narodu kroz tamnički prozor'', IHTUS-Hrišćanska knjiga, Beograd 2000 (str. 193-194)</ref><ref>[http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/KrozTamnickiProzor/Nikolaj070277.htm Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor]</ref>: [[Datoteka:Nebeska Srbija.jpg|thumb|Ikona [[Nebeska Srbija|Nebeske Srbije]]. Gore desno sveti Nikolaj u logoru Dahau.]] {{izdvojeni citat|Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su Hrista raspeli: i [[demokratija|demokratiju]], i [[štrajk]]ove, i [[socijalizam]], i [[ateizam]], i [[tolerancija|toleranciju]] svih vera, i [[pacifizam]], i sveopštu [[revolucija|revoluciju]], i [[kapitalizam]], i [[komunizam]]. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova [[đavo]]la.}} Još je kontroverznije Velimirovićevo viđenje stradanja Jevreja u [[holokaust]]u, što on tumači kao božju odmazdu za ubistvo [[Hrist]]a: {{izdvojeni citat|Oni su se pokazali gori protivnici Božji negoli neznabožac Pilat, jer su u jarosti zlobe svoje izrekli onu strašnu reč: "Krv Njegova na nas i našu decu!" Tako je nevina krv postala bič koji ih goni kao stoku kroz vekove iz zemlje u zemlju, i kao oganj koji sagoreva sva njihova slagališta spletki protiv Hrista. Jer tako ih uči đavo, otac njihov.<ref name="Kanonizacija"/>}} Zbog ovog i drugih tekstova, mnogi autori smatraju Nikolaja Velimorovića za bitnog ideologa srpskog [[antisemitizam|antisemitizma]].<ref name="Byford"/><ref name="Lebl">[http://www.hereticus.org/arhiva/antisemitizam-u-srbiji.html Aleksandar Lebl, Antisemitizam u Srbiji]</ref><ref>[http://www.rferl.org/reports/eepreport/2004/02/4-180204.asp CANONIZING THE 'PROPHET' OF ANTI-SEMITISM]</ref> Velimirovićevi antijevrejski stavovi su bili mešavina religioznog anitisemitizma, koji je imao dugu istoriju u hrišćanstvu, i antisemitskih [[teorija zavere]] iz [[19. vek]]a, koje su bile rasprostranjene širom Evrope uoči Drugog svetskog rata.<ref name="Kanonizacija"/> Nikolajeve pristalice nasuprot ovim tvrdnjama napominju da je on za vreme boravka u Ljubostinji uspeo da spase jednu jevrejsku porodicu od nemačkog hapšenja.<ref name="Byford"/> === Anti-zapadnjaštvo === Velimirović smatra da su Srbi, čim su se oslobodili Turaka, pali u ropstvo [[Zapad]]a. Seljake iz Šumadije su prevarili austrijski Srbi prečani koji su im uveli zakone i ustanove poput [[protestanti|protestanata]] i [[katolici|katolika]], "dve zapadne hrišćanske [[jeres]]i". Oni su učinili da Srbija padne u [[ropstvo]] "zapadnih jeretika": duhovno, intelektualno, moralno, političko i kulturno. Nakon njih došli su još gori, šumadijski sinovi školovani na Zapadu, koji su predstavljali "bezbožnu hordu" agenata zapadne kulture, "nove poturice", opasnije od starih poturica i izdajnike veće od [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]].<ref>[http://www.rastko.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-istokzapad.html Епископ Николај, Изнад Истока и Запада]</ref> Velimirović je propagirao odbacivanje svih [[zapad]]nih tradicija, uključujući [[demokratija|demokratiju]], jednakost, individualizam, religioznu toleranciju i druge vrednosti modernizma i [[Prosvjetiteljstvo|prosvećenosti]].<ref name="Kanonizacija"/> On zaključuje da je Evropa uperila sve svoje pronalaske protiv Hrista, između ostalog [[teleskop]], [[mikroskop]], [[železnica|železnicu]], parnu fabriku, mašine za plivanje pod vodom, za letenje u vazduhu, itd.<ref name="vreme"/><ref>http://www.atlantaserbs.com/learnmore/library/sveti-nikolaj-zicki-kroz-tamnicki-prozor.pdf</ref>[[Evropa|Evropu]] je smatrao oličenjem sveg [[zlo|zla]]: {{izdvojeni citat|Da li ste sa Evropom ili svojim narodom? Ako kažete da ste sa Evropom onda se brzo lečite da ne bi zarazili svoj narod... evropski narodi su pod prokletstvom božijim jer oni nisu više narodi nego jazavci... dvonogi majmuni... zverovi a ne ljudi... Evropski intelektuizirani čovek napravio je ugovor sa đavolom... Evropa je jeres... A ti Srbijo, kuda si pošla za Evropom? Ti nikada nisi išla njenim putem i nikada za njom. Nazad, na svoje, ako hoćeš da se spaseš i živiš...<ref name="vreme"/>}} Njegovo antizapadnjaštvo je organski povezano sa njegovim antisemitizmom; on je smatrao da su "Jevreji i njihov otac đavo", uspeli "trovanjem duha i srca evropskog čovečanstva" da ga odvrate od prave religioznosti i okrenu obožavanju "idola kulture". On vidi [[kultura|kulturu]] kao „zbir svih zala“, i predlaže da Crkva propiše jedan molitveni dan u godini, kad će se sav narod sa svojim starešinama moliti Bogu da ga spase od kulture.<ref>{{Cite web |title=Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor |url=http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/KrozTamnickiProzor/Nikolaj070208.htm |access-date=2010-05-15 |archivedate=2010-01-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100105193543/http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/KrozTamnickiProzor/Nikolaj070208.htm |deadurl=yes }}</ref> == Dela == Nikolaj Velimirović objavio je veliki broj teoloških i političkih dela. U periodu posle Drugog svetskog rata njegova dela su bila zabranjena za štampanje u Jugoslaviji. Tek kasnih [[1980-e|1980-ih]] ona počinju ovde ponovo da se štampaju, pre toga su uglavnom štampana u dijaspori zaslugom episkopa Lavrentija, a zatim ovamo prenošena. === Objavljena za života === Njegova dela su: * ''[[Uspomene iz Boke]]'', 1904. * ''[[Francusko-slovenska borba u Boki kotorskoj 1806-1814]]'', 1910. * ''[[Religija Njegoševa]]'', 1911. * ''[[Iznad greha i smrti]]'', 1914. * ''[[Mesto Srbije u svetskoj istoriji]]'', 1915. * ''[[Srbija u svetlosti i mraku]]'', 1916. * ''[[Paterik Manastira svetog Nauma]]'', 1925. * ''[[Ohridski prolog]]'', 1928. * ''[[Rat i Biblija]]'', 1932. * ''[[Emanuil: tajne neba i zemlje: čudesni doživljaji iz oba sveta]]'', 1937. * ''[[Tri molitve u senci nemačkih bajoneta]]'', 1945. * ''[[Pobedioci smrti: pravoslavna čitanja za svaki dan godine]]'', 1949. * ''[[Zemlja Nedođija: jedna moderna bajka]]'', 1950. * ''[[Pesme molitvene]]'', 1952. * ''[[Kasijana; nauka o hrišćanskom pojimanju ljubavi]]'', 1952. * ''[[Divan: nauka o čudesima]]'', 1953. * ''[[Žetve Gospodnje: od početka do našeg vremena i do kraja]]'', 1953. === Posthumno objavljena === {| |- valign=top | * ''Jedini Čovekoljubac: život Gospoda Isusa Hrista'', 1958. * ''Prvi božji zakon i rajska piramida'', 1959. * ''O herojima našeg vremena: beseda govorena jednog neobičnog mutnog i malodušnog dana 1914.'', 1976. * ''Omilije na nedeljna i praznična jevanđelja episkopa ohridskog Nikolaja'', 1976. * ''Misionarska pisma'', 1977. * ''Srpski narod kao Teodul'', 1984. * ''Pustinjak Ohridski'', 1986. * ''Rad na oslobađanju otadžbine'', 1986. * ''Kosovo i Vidovdan'', 1988. * ''Molitve na jezeru'', 1988. * ''Reči o svečoveku'', 1988. * ''Vera svetih: katihizis Istočne pravoslavne crkve'', 1988. * ''Nebeska liturgija'', 1991. * ''Tri aveti evropske civilizacije'', 1991. * ''O Bogu i o ljudima'', 1993. * ''Nacionalizam svetog Save'', 1994. * ''Divno čudo: priče i pouke'', 1995. * ''Duša Srbije'', 1995. | * ''Govori srpskom narodu kroz tamnički prozor'', 1995. * ''Indijska pisma''; ''Iznad Istoka i Zapada'', 1995. * ''Nove besede pod Gorom'', 1995. * ''San o slovenskoj religiji'', 1996. * ''Knjiga o Isusu Hristu'', 1997. * ''Ustanak robova'', 1997. * ''Duhovna lira: praznične pesme'', 1998. * ''Oče naš kao osnova društvenog života'', 1998. * ''Simvoli i signali'', 1998. * ''Carev zavet'', 1999. * ''Ljubostinjski stoslov'', 1999. * ''Život svetog Save'', 1999. * ''Cvetnik'', 2001. * ''Nauka o zakonu'', 2003. * ''O Evropi''; ''Duhovni preporod Evrope'', 2003. |} == Izvori == {{Izvori|2}} == Vidi još == * [[Teodulija]] * [[Svetosavski nacionalizam]] * [[Političko delovanje Srpske pravoslavne crkve]] == Eksterni linkovi == === Članci o Nikolaju === * [http://www.duhovnaizgradnja.com/stranice/tekstovi/poznate_licnosti_u_duhovnosti/vladika_Nikolaj/nikolaj_biografija.htm Vladika Nikolaj Velimirović (biografija)] * [http://veronauka.tripod.com/knjige/Vladika_Nikolaj/tekst.htm Sveti vladika Nikolaj Velimirović (hagiografija)] * [http://www.vreme.com/cms/view.php?id=341695 Kanonizacija Nikolaja Velimirovića: Sporno slovo u crkvenom kalendaru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131029185351/http://www.vreme.com/cms/view.php?id=341695 |date=2013-10-29 }} * [http://www.helsinki.org.rs/serbian/doc/Ogledi06.pdf Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi] === Nikolajeva dela na internetu === * [http://www.svetosavlje.org/biblioteka/vlNikolaj/Vladika_Nikolaj.htm Izabrana dela Nikolaja Velimirovića] * [http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-boka.html Uspomene iz Boke] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303194235/http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-boka.html |date=2016-03-03 }} * [http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-emanuil.html Emanuil: tajne neba i zemlje] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303195757/http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-emanuil.html |date=2016-03-03 }} * [http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-teodul.html Srpski narod kao Teodul] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303191146/http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-teodul.html |date=2016-03-03 }} * [http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj_molitva.html Molitve na jezeru] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303193336/http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj_molitva.html |date=2016-03-03 }} * [http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vnikolaj-katihizis.html Katihizis Istočne pravoslavne crkve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303202204/http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vnikolaj-katihizis.html |date=2016-03-03 }} * [http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-indijska_pisma.html Indijska pisma] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303203641/http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-indijska_pisma.html |date=2016-03-03 }} * [http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-istokzapad.html Iznad Istoka i Zapada] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160623231127/http://www.rastko.org.rs/svecovek/duhovnost/vlnikolaj/vlnikolaj-istokzapad.html |date=2016-06-23 }} {{Authority control}} {{Lifetime|1881|1956|Velimirović, Nikolaj}} [[Kategorija:Srpski pisci]] [[Kategorija:Srpski sveci]] [[Kategorija:Episkopi žički]] [[Kategorija:Srpski nacionalizam]] [[Kategorija:Antisemitizam]] [[Kategorija:SPC-Ličnosti|Nikolaj Velimirović]] [[Kategorija:Pravoslavni svetitelji]] gzuo9peplln6pn7a6w9tqvyw7nrntis 0 88682 41866039 41566605 2024-04-26T07:54:55Z Lale912 212221 wikitext text/x-wiki {{About|the fashion designer|other people with a similar name|Thomas Ford (disambiguation)}} {{Infobox Fashion Designer |image = Tom Ford cropped 2009.jpg |caption = Tom Ford, seprembar, 2009 |name = Tom Ford |nationality = [[Amerikanci|Amerikanac]] |birth_date = {{birth date and age|1961|8|27|df=y}})<ref>http://www.cnn.com/SPECIALS/2001/americasbest/pro.tford.html</ref> |birth_place = {{flagicon|SAD}} {{city-state|Austin|Texas}}, [[Sjedinjene Američke Države|SAD]] |death_date = |death_place = |partner = [[Richard Buckley]] |education = [[Parsons The New School for Design]] |label_name = [[Cathy Hardwick]], [[Perry Ellis (brand)|Perry Ellis]], [[Gucci]], [[Yves Saint Laurent (brend)|Yves Saint Laurent]], Tom Ford |significant_design= }} '''Thomas Carlyle "Tom" Ford''' (rođen [[27. 8.|27. avgusta]], [[1961]].)<ref>http://www.familytreelegends.com/records/txbirths?c=search&first=&last=Ford&spelling=Exact&11_year=1961&11_month=8&11_day=27&4=&14=&SubmitSearch.x=0&SubmitSearch.y=0&SubmitSearch=Submit</ref> je [[sjedinjene Američke Države|američki]] [[modni kreator]] i [[filmski reditelj]]. Stekao je svetsku slavu radom za kuću [[Gucci]] i kreiranjem sopstvenog brenda, Tom Ford. Takodje je radio za kuću Versace i ucestvovao u pravljenju cuvenog Versace Erosa. == Biografija (1961–1986) == Ford je rođen 27. avgusta, 1961. u [[Austin, Teksas|Austinu]], kao sin Tom Forda i [[Shirley Burton]].<ref name="sharpe">Sharpe, Tom. "Ford: Santa Fe Is Home". ''[[Santa Fe New Mexican]]'' (10.11.05).</ref><ref name="dingus">Dingus, Anne. [http://www.texasmonthly.com/preview/1998-09-01/feature8 "Tom Ford"] {{Webarchive|url=https://archive.today/20120914112520/http://www.texasmonthly.com/preview/1998-09-01/feature8|date=2012-09-14}}. ''[[Texas Monthly]]'' (September 1998).</ref> Svoje rano detinjstvo je proveo u predgrađima [[Houston]] i [[San Marcos, Texas|San Marcos]], izvan Austina, da bi se njegova porodica preselila u [[Santa Fe, Novi Meksiko|Santa Fe]] kada je imao 11 godina.<ref name="bonnin">Bonnin, Julie. "Tom Ford Gucci: One-time Central Texan becomes Gucci god". ''[[Austin American-Statesman]]'' (August 18, 1997).</ref> Napustio je Santa Fe sa 17 godina i otišao na studije istorije umetnosti na [[New York University|Njujorškom univerzitetu]].<ref name="styleicon">[http://www.highbeam.com/doc/1P2-11446121.html "Style icon has ties to Santa Fe"] {{Webarchive|url=https://archive.today/20130103215507/www.highbeam.com/doc/1P2-11446121.html|date=2013-01-03}}. ''[[Albuquerque Journal]]'' (January 11, 2002).</ref><ref>Porter, Charlie. "Paris Style". ''[[The Guardian]]'' (March 16, 2001).</ref> Nakon samo godinu dana napustio je studije i počeo je da glumi u reklamama; u jednom trenutku pojavljivao se istovremeno u 12 reklama koje su se emitovale nacionalno.<ref name=dingus/><ref name=styleicon/><ref>Shaeffer, Brittany. "Ford Is Bigger, Louder Than Ever". ''[[New York Daily News]]'' (April 13, 2005).</ref> Počeo je da studira enterijer u poznatoj školi, [[Parsons The New School for Design]].<ref name="manan">Dazman, Manan. "In Ford-ward drive". ''[[New Straits Times]]'' (December 11, 2003).</ref> Tokom boravka u New Yorku, bio je povezan sa čuvenim klubom, [[Studio 54]], gde je shvatio da je [[gej]].<ref name="afp">"Tom Ford: the hard-driven Texan behind the rebirth of Gucci". [[Agence France-Presse]] (April 12, 2005).</ref><ref name=frankel>Frankel, Susannah. [http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4158/is_19990116/ai_n9654111 "A Bigger Splash"]. ''[[The Independent]]'' (January 16, 1999).</ref> Glamur disko ere Studija 54 imao je glavni uticaj na njegove kasnije kreacije.<ref>Groskop, Viv. "Style King". ''[[Sunday Express]]'' (February 29, 2004).</ref><ref>Porter, Charlie. "End of designer era could see Ford and De Sole set up own label". ''[[The Guardian]]'' (November 5, 2003).</ref> Pre poslednje godine studija, radio je u [[Pariz]]u u [[Chloé]].<ref>Sharkey, Alix. [http://www.independent.co.uk/news/people/how-the-man-in-black-conquered-the-world-728220.html "How the man in black conquered the world"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090901211350/http://www.independent.co.uk/news/people/how-the-man-in-black-conquered-the-world-728220.html |date=2009-09-01 }}. ''[[The Independent]]'' (January 20, 2000).</ref><ref name="gucciuses">"Gucci uses its loafer". ''[[South China Morning Post]]'' (December 4, 1994).</ref> Premda se njegov rad svodio na slanje odeće na snimanja, to iskustvo je pobudilo ljubav prema modi.<ref name=gucciuses/><ref name="luther">Luther, Marylou. "Cynicism key to fashion today, Ford says". ''[[Plain Dealer]]'' (March 14, 1996).</ref> Poslednju godinu na koledžu [[The New School]] proveo je studirajući modu, ali je diplomirao na arhitekturi.<ref name=gucciuses/><ref name=luther/> == Početak karijere (1986–1994) == Kada je imao intervjue za posao nakon diplomiranja, pominjao je da je pohađao The New School's Parsons, ali je krio informaciju da je završio arhitekturu i da je radio na običnim poslovima za Chloe. Uprkos nedostatku iskustva, Ford je svakodnevno zvao duzajnerku Cathy Hardwick, kako bi dibio posao u njenoj kompaniji sportske odeće srednje klase. Konačno, ona ga je primila. Hardwick je kasnije izjavila: "Nisam imala nameru da mu dajem nadu. Pitala sam ga koji su mu omiljeni evropski dizajneri. Rekao je 'Armani i Chanel'. Par meseci kasnije pitala sam ga zašto je to rekao, a on je odgoorio, 'Zato što ste nosili nešto od Armanija'. Da li je čudo što je dobio posao?" Ford je radio kao asistent dve godine za Hardwickovu. Godine 1988. Ford je prešao u Perry Ellis, gde je poznavao Roberta McDonalda, predsednika kompanije, i Marc Jacobsa, dizajnera. Zadržao se u kompaniji dve godine, ali se konačno umorio od američke mode. Kasnije je za [[The New York Times|New York Times]] izjavio: "Da bih postao dobar dizajner, morao sam da napustim Ameriku. Moja sopsvena kultura me je inhibirala. Isuviše stila u Americi je kič. Nipodaštava se stil. Evropljani, mešutim, cene stil." Uskoro je dobio priliku da uđe u evropsku modu: Gucci. Dawn Mello, kreativni direktor kompanije Gucci, angažovao je 1990. Forda za dizajnera ženske [[prêt-à-porter]] kolekcije. Ford i njegov dugogodišnji parner, Richard Buckley peselili su se u Milano. Njegova uloga u Gucciju se brzo proširila. Počeo je da dizajnira mušku odeću u naredenih šest meseci, a zatim i cipele. Kada je Richard Lambertson napustio mesto dizajnerskog direktora, 1992. Ford je došao na njegovo mesto. U to vreme počele su tenzije između njega i predsednika kompanije, Maurizija Guccija. Mello je izjavljio: "Maurizio je želeo sve da bude okruglo i braon, Ford da bude kockasto i crno." Iako je Gucci želeo da otpustio Forda, Domenico de Sole je insistirao da ostane. Ipak, Fordov rad tokom 1990-ih je ostao uglavnom u scenci Mella, koji je bio lice za javnost. == Kreativni direktor za Gucci i YSL (1994–2004) == Godine 1994. Ford je unapređen u kreativnog direktora. U prvim godinama Ford je vratio glamur u modu. Doveo je stilistkinju, [[Carine Roitfeld]] i fotografa [[Mario Testino|Marija Tostina]], koji su napravili moderne reklame i prodaja u Gucciju je porasla za 90% između 1995. i 1996. godine. Godine 1999. komapnija koja je bila skoro pred bankrotom kada se Ford pridružio, procenjena je na 4.3 milijarde dolara. Ford je napustio [[Gucci]] kada je kompanija vredela 10 milijardi. Kada je Gucci kupila kuću [[Yves Saint-Laurent]] (YSL), Ford je imenovan za kreativnog direktora i te marke. Reklame za parfem [[Opium (perfem)|Opium]] (sa crvenokosom [[Sophie Dahl]], potpuno golom i samo sa biserima i stilettom na nogama u seksualno sugestivnoj pozi) i za YSL M7 (sa šampionom borilačkih veština, [[Samuel de Cubber|Samuelom de Cubberom]] potpuno bez odeće) unele su novine u umetnički izraz i uticaj reklamnih kampanja. Aprila, 2004. Ford je napustio Gucci zbog nemogućnosti da se dogovori oko umetničke kontrole grupe. == Tom Ford (2004–present) == [[Datoteka:The Crystals Las Vegas 5.JPG|thumb|Butik Tom Ford u kvartu [[The Crystals (Las Vegas)]].]] Aprila, 2005. Ford je najavio stvaranje novog brenda, TOM FORD. Pridružio mu se [[Domenico De Sole]], koji je postao predsednik kompanije. Aprila, 2007. otvorena je prva orodavnica u New Yorku, na [[Madison Avenue|Aveniji Madison]] u isto vreme kada se poajvila i njegova prva, dugo očekivana, muška kolekacija. Danas postoji 21 prodavnica širom sveta. Od kada je izdao mušku kolekaciju, Tom Ford je oblačio mnoge hollywoodske zvezde, među kojima su: [[Brad Pitt]], [[Jon Hamm]], [[Colin Firth]], [[Tom Hanks]], [[Matthew Goode]], [[Nicholas Hoult]], [[Bradley Cooper]], [[Pierce Brosnan]], [[Alexander Skarsgard]] i [[Johnny Depp]]. In 2008, Tom Ford je obukao [[Daniel Craig]]a kao [[Džejms Bond|James Bonda]] u filmu ''[[Quantum of Solace]]''. Godine 2009. Ford je dizajnirao kostime za svetsku premijeru opere ''[[The Letter (opera)|The Letter]]'', [[Paul Moravec|Moraveca]] i [[Terry Teachout|Teachouta]], koja se igrala u Operi u Santa Feu. == Filmska režija == Marta, 2005. Ford je najavio da otvara svoju filmsku produkcijsku kuću, Fade To Black. Godine 2009. imao je svoj rediteljski debi sa filmom ''[[A Single Man (film)|A Single Man]]'', koji je zasnovan na istoimenom romanu [[Christopher Isherwood|Christophera Isherwooda]]. U filmu glume [[Colin Firth]], [[Julianne Moore]], [[Nicholas Hoult]] i [[Matthew Goode]]. Scenario su pripremili Ford i [[David Scearce]]. Ford je, takođe, radio produkciju filma. Premijera filma održana je 11. septembra, 2009. godine na Venecijanskom festivalu. Film je bio nominovan za Zlatnog lava. [[Colin Firth]] je dobio Volpi Cup za najboljeg glumca i nominovan je Oscara, Zlatni globus, nagradu Independent Spirit Award i Screen Actor's Guild award. Osvojio je nagradu BAFTA za najboljeg glumca. Julianne Moore je nominovana za najolju glavnu glumicu, a [[Abel Korzeniowski]] za najbolju muziku na dodeli Zlatnog globusa. Ford je nominovan za dve nagrade Independent Spirit: za njabolji filmski prvenac i najbolji prvi scenario. == Privatni život == Tom Ford je [[coming out|otovoreno]] [[gej]] i živi sa svojim suprugom, novinarom [[Richard Buckley|Richardom Buckleyjem]] već više od 23 godine. Buckley je bio urednik časopisa [[Vogue Hommes International]]. == Nagrade i nominacije == Ford je priznat kao značajan dizajner. * 1995: International Award – [[Council of Fashion Designers of America]] * 1997: People Magazine's 50 Most Beautiful People * 1999: Style Icon Award – Elle Style Awards UK * 2000: Best International Designer – VH1/Vogue Awards * 2000: Fashion Editors Club of Japan Award * 2000: British GQ International Man of the Year Award * 2000: Superstar Award – Fashion Group International * 2001: Womenswear Designer of the Year – Council of Fashion Designers of America * 2001: Best Fashion Designer – TIME Magazine * 2001: Designer of the Year – GQ USA * 2001: Board of Directors Special Tribute – Council of Fashion Designers of America * 2002: Accessory Designer of the Year Award for [[Yves Saint-Laurent (brand)|Yves Saint-Laurent]] – Council of Fashion Designers of America * 2003: Fashion Design Achievement Award – Cooper Hewitt Design Museum's National Design Awards * 2004: Rodeo Drive Walk of Style Award * 2004: International Best Dressed List Hall of Fame * 2005: Andre Leon Talley Lifetime Achievement Award – Savannah College of Art & Design * 2006: Accessory Brand Launch – Accessories Council Excellence (ACE) Awards <ref>[http://www.accessoriescouncil.org/index.php?option=com_content&task=view&id=12&Itemid=29 The Accessories Council Excellence (ACE) Awards] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120313031929/http://www.accessoriescouncil.org/index.php?option=com_content&task=view&id=12&Itemid=29 |date=2012-03-13 }} – Accessories Council</ref> * 2007: GLAAD Media Awards – Victor Russo Award * 2007: [[Daily News Record|DNR]]'s Person of the Year * 2008: Menswear Designer of the Year – Council of Fashion Designers of America * 2009: [[Venice Film Festival]] – [[Golden Lion]] for "[[A Single Man (film)|A Single Man]]" (Nominee) * 2009: [[Venice Film Festival]] – [[Queer Lion]] for "[[A Single Man (film)|A Single Man]]" * 2009: Critics Choice Awards – Best Adapted Screenplay for "A Single Man" (Nominee) * 2009: Independent Spirit Awards – Best First Screenplay for "A Single Man" (Nominee) * 2009: Independent Spirit Awards – Best First Feature for "A Single Man" (Nominee) * 2009: Honored as one of GQ USA's Men of the Year * 2009: GQ Germany Man of the Year * 2010: [[GLAAD Media Awards]] – Outstanding Film Wide Release for "A Single Man" * 2010: Menswear Designer of the Year – Council of Fashion Designers of America (Nominee) == Reference == {{Reflist|2}} == Spoljne veze == {{commonscat|Tom Ford}} * [http://www.tomford.com/ Official Tom Ford homepage] * [http://www.tomford.nl/ Tom Ford fanpage] * {{IMDb ime|1053530}} {{Lifetime|1961||Ford, Tom}} [[Kategorija:Američki modni kreatori]] [[Kategorija:Gej modni kreatori]] [[Kategorija:LGBT reditelji i rediteljke]] [[Kategorija:LGBT osobe iz Sjedinjenih Američkih Država]] 0pupwcd6c0men2wqdrrsjlw7gqhg0c6 0 93763 41865981 41831775 2024-04-25T17:01:06Z 87.116.134.27 wikitext text/x-wiki 41866016 41865981 2024-04-25T22:53:24Z Inokosni organ 160059 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/87.116.134.27|87.116.134.27]] ([[User talk:87.116.134.27|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:AcaBot|AcaBot]] wikitext text/x-wiki [[Datoteka:King Vukašin, Psača.jpg|200px|thumb|Kralj Vukašin, freska iz manastira [[Manastir svetog Nikole u selu Psači|Psače]] (između [[1365]]. i [[1371]]. godine)]] [[Datoteka:Serbia 1360 en.png|thumb|300px|Srpsko carstvo 1360. godine, u vreme cara Uroša, sa teritorijama oblasnih gospodara]] '''Vukašin Mrnjavčević''' (poginuo [[26. septembar|26. septembra]] [[1371]]. godine) bio je srpski srednjovekovni velikaš i [[kralj]] od [[1365]]. do [[1371]]. godine. Kao jedan od najmoćnijih velmoža u nejedinstvenom [[Srpsko carstvo|Srpskom carstvu]], Vukašin je krunisan za kralja [[1365]]. kako bi delovao kao savladar cara [[Stefan Uroš V|Stefana Uroša V]]. Vukašin je došao u otvoreni sukob sa carem Urošem i nakon pobede u [[bitka na Kosovu (1369)|bici na Kosovu]] [[1369]]. godine uspeo da ga primora da ga proglasi prestolonaslednikom. Već [[1371]]. je zajedno sa svojim bratom, [[uglješa Mrnjavčević|despotom Jovanom Uglješom]], poginuo u [[Bitka na Marici|Maričkoj bici]] u pohodu preduzetom protiv [[Otomansko Carstvo|Osmanlija]]. U narodnoj tradiciji Vukašin je nepravedno osuđen kao uzurpator i ubica cara Uroša. == Poreklo i uspon == {{main|Prilepsko kraljevstvo}} [[Datoteka:Kingdom of Prilep.png|minijatura|[[Prilepsko kraljevstvo]], porodični posed Mrnjavčevića.]] O poreklu kralja Vukašina, kao i njegove porodice ne zna se mnogo. [[Dubrovačka republika|Dubrovački]] istoričar [[Mavro Orbin]] ([[1563]]—[[1610]]) je zapisao da je kralj Vukašin bio sin siromašnog [[vlastelin]]a Mrnjave iz [[Livno|Livna]] u današnjoj [[Hercegovina|Hercegovini]]. Iz Livna se Mrnjava preselio u [[Blagaj (Mostar)|Blagaj]] na [[Neretva|Neretvi]], a odatle ga je [[Stefan Dušan|Stefan Uroš IV Dušan]] pozvao na svoj dvor. Na vladarskom dvoru braća [[Mrnjavčevići]], Vukašin i Uglješa su, prema [[vizantijsko carstvo|vizantijskom]] istoričaru iz druge polovine 15. veka, [[Laonik Halkokondil|Laoniku Halkokondilu]], bili nosioci dvorskih titula peharnika i konjušara. U savremenim izvorima prvo se pominje Uglješa [[1346]]. kao Dušanov namesnik u [[Trebinje|Trebinju]], dok se Vukašin u martu [[1350]]. nalazio na položaju [[župan]]a u [[Prilep]]u. U tom periodu Vukašinova sestra [[Jelena Mrnjavčević (Radonjina supruga)|Jelena]] je udata za [[Nikola Radonja|Nikolu Radonju]], [[sin]]a [[sevastokrator]]a [[Branko Mladenović|Branka Mladenovića]] koji je gospodario [[Ohrid]]om u ime srpskog cara. Pretpostavlja se da upravo u ovo vreme počinje vezivanje Mrnjavčevića za teritoriju današnje [[Republika Makedonija|Republike Makedonije]] <ref>A. Veselinović, R. Ljušić, Srpske dinastije, Novi Sad - Beograd 2001, str 64</ref>. Posle smrti cara Dušana, tokom vladavine njegovog naslednika Stefana Uroša V ([[1355]]-[[1371]]) dolazi do postepenog osipanja vladarskog autoriteta. Pošto je Dušanov polubrat [[Simeon Siniša Nemanjić|Simeon]] ([[1359]]-[[1372]]) uzurpirao vlast u [[Epir]]u i [[Tesalija (oblast)|Tesaliji]], posle [[1360]]. dolazi do stvaranja drugih feudalnih oblasti u okviru Srpskog carstva. Najmoćniji velmoža neko vreme bio je vladar zapadnih krajeva Carstva, [[knez Vojislav Vojinović]] koji je, iako zvanično lojalan caru, za svoj račun vodio rat protiv Dubrovačke republike ([[1358]]-[[1362]]) <ref>A. Veselinović, R. Ljušić, Srpske dinastije, Novi Sad - Beograd 2001, str. 50-51</ref>. Kako bi što pre isposlovali sklapanje mira, Dubrovčani su pored cara Uroša, pisali u maju [[1362]]. godine i carici-majki [[Jelena (supruga Stefana Dušana)|Jeleni]] i Vukašinu, što otkriva da je Mrnjavčević tada bio jedna od najuticajnihih ličnosti na srpskom dvoru <ref>ISN 1, str. 581</ref>. Kako je u ovom periodu teklo stvaranje Vukašionove feudalne oblasti nije poznato, kao što nije poznat ni njen tadašnji obim <ref>ISN 1, str. 578</ref>. Najzad, iznenadna smrt kneza Vojislava Vojinovića u septembru [[1363]]. otvorila je prostor za dalje snaženje Mrnjavčevića. == Savladarstvo == [[Datoteka:NHMB-Markov-Manastir-Church-St.Demetrius-elements-from-the-chandelier-2.jpg|left|thumb|180px]] Smrt kneza Vojislava poklopila se vremenski i sa odlaskom još nekoliko znamenitih velmoža iz Dušanovog vremena poput carevog zeta [[dejan (despot)|despota Dejana]] ili [[Jovan Oliver|despota Jovana Olivera]]. U međuvremenu, Mrnjavčevići su sklopili nekoliko bračnih veza pomoću kojih su se bliže povezali s drugim velikaškim kućama. Vukašin je svoju ćerku Oliveru oko [[1365]]. udao za [[Đurađ I Balšić|Đurđa I Balšića]], starešinu porodice [[Balšići|Balšića]], dok je Marko oženjen Jelenom, ćerkom [[Radoslav Hlapen|Radoslava Hlapena]]<ref>ISN 1, str. 586</ref>. Uglješa se pak oženio Jelenom ([[Monahinja Jefimija|Jefimijom]]), ćerkom [[Kesar Vojihna|kesara Vojihne]], namesnika Drame, a rođak Mrnjavčevića najverovatnije je bio i [[Vlatko Paskačić]], [[ktitor]] [[manastir]]a [[Manastir svetog Nikole u selu Psači|Psače]]<ref>ISN 1, str. 586, nap. 10.</ref>. Razgranate rodbinske veze Mrnjavčevića nisu doprinele stvaranju političkog jedinstva među različitim teritorijama oblasnih gospodara, ali su ojačale ugled i moć Vukašinove porodice <ref>ISN 1, str. 586.</ref>. Posle smrti kneza Vojislava Vojinovića, car Uroš je izgubio podršku srpske vlastele u raškim krajevima, ali se zatim okrenuo Mrnjavčevićima, kao najmoćnojoj porodici u tzv. ''Kritskoj zemlji'' <ref>Veselinović, Ljušić, str. 51</ref>. Car je prvo Vukašinu dodelio visoku titulu [[despot]]a, a u septembru ili avgustu [[1365]]. Vukašin je krunisan za kralja i tako proizveden u carevog savladara. Vukašina je krunisao [[Pećka patrijaršija|srpski patrijarh]] [[Patrijarh srpski Sava IV|Sava IV]] uz blagoslove samog cara i carice-majke Jelene. Istom prilikom [[Uglješa Mrnjavčević|Jovan Uglješa]] je proglašen za [[despot]]a, ali nije izvesno da li je tada i Vukašinov sin Marko proizveden u [[Mladi kralj|mladog kralja]] <ref name="Veselinović, Ljušić, str. 64">Veselinović, Ljušić, str. 64</ref>. Ipak, uzdizanje Mrnjavčevića s nezadovoljstvom su prihvatili predstavnici drugih velikaških porodica, pošto se smatralo da skorojevići Mrnjavčevići žele da zamene svetorodnu dinastiju Nemanjića koja je već spala na beščednog cara Uroša <ref name="Veselinović, Ljušić, str. 64"/>. U početku, car i kralj su vladali u slozi što potvrđuje zajednički novac koji je kovan u carskim kovnicama, kao i dokument iz [[Dubrovački arhiv|Dubrovačkog arhiva]] koji svedoči da su u [[jesen]] [[1366]]. Uroš i Vukašin slali zajedničku delegaciju u [[Dubrovnik]]. Takođe, u zadužbini [[sevastokrator]]a Vlatka Paskačića u [[Manastir svetog Nikole u selu Psači|Manastiru sv. Nikole u Psači]] sačuvan je zajednički portret savladara tako što je Uroš prikazan s desne strane, kao stariji po rangu, a Vukašin s leve. Vest o tome da je Uroš dobrovoljno darovao Vukašinu kraljevsku titulu sačuvana je i u ''Kraljevstvu Slovena'' ([[1601]]) [[Mavro Orbin|Mavra Orbina]] <ref>ISN 1, str. 588</ref>. Kao carev savladar Vukašin je formalno vladao preostalim krajevima [[Srpsko carstvo|Srpskog carstva]]. Ipak, u realnosti, Vukašin je ostao jedan od oblasnih gospodara. Osamostaljeni velikaši posmatrali su kralja Vukašina kao opasnog takmaca i potencijalnu opasnost kao nekog ko je mogao da ojača centralnu vlast. Pored toga, Vukašin je bio prvi kralj koji nije bio rodom iz ''svetorodne'' [[dinastija Nemanjića|dinastije Nemanjića]] i druge plemićke porodice su ga, radi sopstvenih interesa, posmatrale kao uzurpatora <ref>ISN 1, str. 589</ref>. Međutim, titule koje im je dodelio car Uroš bile su Mrnjavčevićima legitimna osnova za dalje širenje njihove vlasti. Vukašin, koji se na poveljama potpisivao kao "kralj Srba i Grka", posle [[1365]]. proširio je svoju vlast na severu sve do [[Novo Brdo|Novog Brda]] i [[Priština|Prištine]], koja je, prema [[Mavro Orbin|Orbinu]], bila njegova prestonica. Vukašin je takođe držao i [[Skoplje]] i [[Prizren]], a svakako je imao uticaj i na svoje srodnike Balšiće u [[Zeta|Zeti]] i [[Radoslav Hlapen|Radoslava Hlapena]]<ref>ISN 1, str. 589-590</ref>. Reka [[Vardar]] je najverovatnije predstavljala samo formalnu granicu između oblasti kralja Vukašina i njegovog [[brat]]a despota Uglješe. Uglješa je upravo tokom [[1365]]. postao neosporni gospodar [[Serska oblast|Serske oblasti]] pošto je najzad naterao da Dušanovu udovicu Jelenu, sada monahinju Jelisavetu, da se povuče u [[manastir]]ski život <ref>ISN 1, str. 590-591</ref>. == Sukobi među srpskim velikašima == {{main|Bitka na Kosovu (1369)}} Do kraja savladarstva između cara Uroša i kralja Vukašina došlo je, po svemu sudeći [[1369]]. godine. Posle perioda snaženja srpskih velikaša u zemljama carstva, nastupio je i period postepenog uspona raških velikaša [[župan]]a [[Nikola Altomanović|Nikole Altomanovića]] i [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara Hrebeljanovića]]. Širenje Vukašinove vlasti na sever u pravcu rudnicama bogatog Kosova izazvalo je sukob s raškom vlastelom. Prema Mavru Orbinu, Altomanović i Hrebeljanović su sklopili savez protiv Mrnjavčevića i na svoju stranu privukli i cara Uroša. Do prelomnog sukoba između saveznika i [[Mrnjavčevići|Mrnjavčevića]] došlo je na [[Kosovo Polje|Kosovu polju]] [[1369]]. godine. Lazar se već na početku bitke povukao sa bojnog polja, dok je vojska ratobornog župana Altomanovića teško postradala dok se on sam jedva spasao. [[Stefan Uroš V|Car Uroš]] bio je zarobljen sa nekoliko dvorskih vlastelina, dok su njegovi ljudi takođe poubijani. Kraj ustanove savladarstva ujedno je označio i nestanak makar i formalnih tragova centralne vlasti u Srpskom carstvu<ref>ISN 1, str. 592</ref>. Posle 1369. car Uroš praktično nestaje s političke scene, dok Vukašin istupa kao samostalni vladar. Iako su [[Dubrovnik|Dubrovčani]] Urošu do kraja njegovog života isplaćivali [[svetodimitarski dohodak]], u aprilu [[1370]]. su se i pored živog cara direktno obratili kralju Vukašinu koji im je samostalno i bez pominjanja svog savladara potvrdio priviligije<ref>ISN 1, str. 601</ref>. Sukobi među vlastelom su zatim i dalje nastavljeni. Nikola Altomanović je ubrzo uspeo da se oporavi od sukoba iz [[1369]]. zahvaljujući podršci ugarskog dvora. Kao sused i suparnik Balšića i protivnik iz [[1369]], Altomanović je navukao gnev Mrnjavčevića. Sada su [[Mrnjavčevići]], [[Balšići]] i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] sklopili savez protiv župana Nikole. U junu [[1371]]. kralj Vukašin je sa sinom Markom i brojnom vojskom boravio u [[Skadar|Skadru]] Balšića odakle se planirao pohod prema Onogoštu (današnjem [[Nikšić]]u). Ipak, dugo planirani savez se raspao u poslednjem trenutku pošto se Vukašin, po pozivu [[brat]]a Uglješe, morao okrenuti dešavanjima na istočnim granicama Serske oblasti <ref>ISN 1, str. 594-595</ref>. == Bitka na Marici == {{glavni članak|Bitka na Marici}} [[Datoteka:Volkašin od Markov Manastir.jpg|thumb|200px|'''Kralj Vukašin''', freska iz [[Markov manastir|Markovog manastira]] u [[Prilep]]u.]] Krajem sedme decenije 14. veka Osmanlije su se učvrstile u dolini [[Marica (rijeka)|reke Marice]] i počeli su njihovi pljačkaški upadi na teritorije [[despot]]a Uglješe. Despot je već [[1368]]. vodio ozbiljne pregovore o savezu sa [[Vizantijsko carstvo|Vizantincima]], ali se od nesložnog [[istanbul|carigradskog]] dvora nije mogla dobiti brza pomoć, posebno u vreme kada je car [[Jovan V Paleolog]] prevashodno očekivao pomoć iz [[Zapadna Evropa|zapadne Evrope]] <ref>ISN 1, str. 597</ref>. Uglješi je konkretnu pomoć pružio jedino njegov brat kralj Vukašin, legitimno krunisani srpski kralj. Raška vlastela je zbog neprijateljstva prema Mrnjavčevićima ostala van priprema za borbu protiv Turaka, [[Balšići]] su bili prezauzeti sukobima s Altomanovićem i [[Karlo Topija|Karlom Topijom]], sevastokrator Vlatko [[1371]]. verovatno više nije bio među živima, dok za [[Radoslav Hlapen|Radoslava Hlapena]] nije izvesno da li je učestvovao u Maričkoj bici<ref>ISN 1, str. 598</ref>. Prema srpskom istoričaru [[Rade Mihaljčić|Radetu Mihaljčiću]] čitav zlosrećni pohod iz [[1371]]. svedoči o hrabrosti i državničkom talentu Vukašina i Uglješe koji su rešili da proteraju Turke s [[Balkansko poluostrvo|Balkana]] zauzimanjem osmanske prestonice [[Jedrene|Jedrena]]. Pobeda na granici bila bi privremeno rešenje, a zauzimanje Jedrena bi ozbiljno poljuljalo položaj [[Osmansko carstvo|Osmanlija]] u [[Evropa|Evropi]]. Međutim, nedaleko od Jedrena kod [[Ormenio|Černomena]] na Marici braća su izginula u borbi s Osmanlijama 26. septembra [[1371]]. godine <ref>ISN 1, str. 599</ref>. Usled nedostatka izvora teško je reći išta određenije o samoj bici. [[Starac Isaija]], savremenik događaja, u svom [[Zapisi|zapisu]] beleži<ref>ISN 1, str. 600</ref>: {{izdvojeni citat|Jer Turke ne isteraše već sami od njih izgiboše i kosti im tamo padoše i nepogrebene ostaše, i veliko mnoštvo vojske ili pogibe od mača ili dopade ropstva, a neki umakoše i vratiše se.}} Osmanska pobeda je neposredno posle bitke dovela do nestanka Uglješine Serske oblasti, a zatim i do toga da su kralj Marko, [[Dejanovići|braća Dragaši]], vizantijski car [[Jovan V Paleolog]] i bugarski vladari postali vazali turskog sultana [[Murat I|Murata I]]. Srpski [[stefan Uroš V|car Uroš]], koji u događajima koji su prethodili bici nije imao nikakvu ulogu, umro je 2. ili 4. decembra [[1371]]. godine čime je prestala da postoji nemanjićka država. Vukašina je nasledio njegov sin Marko koji je legitimno poneo kraljevsku titulu, nezavisno od toga da li je Marko proglašen za [[Mladi kralj|mladog kralja]] sa ili bez carevog pristanka. Ipak je [[Bitka na Marici]] označila kraj prevlasti Mrnjavčevića, a osmanskom vazalu Marku, od čitave teritorije kojom je gospodario njegov [[otac]], preostala je samo zapadna Makedonija<ref>ISN 1, str. 601-602</ref>. == Porodica == Vukašin je bio oženjen Jelenom, koja se u izvorima još naziva Aljena i Jevrosima. Poznato je da je nadživela supruga i da se posle bitke na Marici zamonaššila. Umrla je posle 1388. kao monahinja Jelisaveta. Vukašin i Jelena imali su bar petoro dece, četvoricu sinova i ćerku Oliveru: * Marko Mrnjevčević (poginuo [[17. maj]]a [[1395]]), poznatiji kao [[Kraljević Marko]] iz narodne tradicije, titularni srpski kralj od [[1371]]. do [[1395]]. godine. * [[Ivaniš Mrnjavčević|Ivaniš]], poginuo [[1385]]. u borbi sa Osmanlijama na [[Bitka na Saurskom polju|Saurskom polju]]. * [[Andrijaš Mrnjavčević|Andrijaš]] (umro pre [[1399]]), oblasni gospodar u zapadnoj Makedoniji, potom od [[1394]]. srpski vlastelin u službi [[kraljevina Ugarska (1000—1918)|ugarskog kralja]] [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda Luksemburškog]] ([[1387]]-[[1437]]). * [[Dmitar Mrnjavčević|Dmitar]] (umro posle [[1407]]), srpski vlastelin i diplomata Žigmunda Luksemburškog. * [[Olivera Mrnjavčević|Olivera]], prva [[supruga]] [[Đurađ I Balšić|Đurđa I Balšića]] za koga je bila udata oko [[1365]]. do [[1371]]. godine. == Literatura == * [[Andrija Veselinović|A. Veselinović]], [[Radoš Ljušić|R. Ljušić]], ''Srpske dinastije'', Novi Sad - Beograd [[2001]]. * ''Istorija srpskog naroda, Prva knjiga, Od najstarijih vremena do Maričke bitke (1371)'', Beograd [[1981]]. == Reference == {{Izvori|3}} == Vidi još == {{Commonscat|Vukašin Mrnjavčević}} * [[Bitka na Kosovu (1369)]] * [[Bitka na Marici]] * [[Prilepsko kraljevstvo]] {{Normativna kontrola}} {{DEFAULTSORT:Mrnjavčević, Vukašin}} [[Kategorija:Umrli 1371.]] [[Kategorija:Mrnjavčevići|Vukašin]] [[Kategorija:Istorija Srbije u srednjem veku]] [[Kategorija:Srpski vladari]] [[Kategorija:Srpski župani]] [[Kategorija:Srpski kraljevi]] [[Kategorija:Dušanovo carstvo]] [[Kategorija:Istorijske ličnosti srpskih epskih pesama]] [[Kategorija:Raspad Dušanovog carstva]] jvuzsf4wafj3qwk4bdxhqdsyr3632se 0 101645 41865979 41751646 2024-04-25T16:40:21Z 87.116.134.27 wikitext text/x-wiki {{Vladar (SR) | ime = Stefan Lazarević | slika = Esteban Lazarević.jpg | opis_slike =Freska iz crkve [[Manastir Manasija|manastira Manasije]],<br />[[1418]]. godine | datum_rođenja = [[1377]]. | mesto_rođenja = Kruševački Grad | država_rođenja = | datum_smrti = [[19. jul]] [[1427]]. | mesto_smrti = Glavica kod [[Kragujevac|Kragujevca]] | država_smrti = | sahranjen = [[Manastir Koporin|Koporin]]/[[Manastir Manasija|Manasija]] | funkcija = Knez i despot Srbije | vladavina = [[1389]]/[[1393]] — [[1402]],<br />knez Srbije<br />[[1402]] — [[1427]],<br />despot Srbije | datum_krunisanja = | prethodnik = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]] | naslednik = [[Đurađ Branković|Đurađ]] | dinastija = {{LAZAREVIĆI}} | otac = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]] | majka = [[Milica Hrebeljanović|Milica]] | supružnik = [[Jelena Gatiluzijo|Jelena]] | deca = nije ih imao }} '''Stefan Lazarević''' ([[Kruševac]], [[1377]]<ref name="Andrija">{{AVRLj-SD}}</ref> – [[Kragujevac]], [[19. jul]] [[1427]]), poznat i kao '''Stevan Visoki''', bio je sin kneza [[Lazar Hrebeljanović|Lazara]] koji je vladao [[Srbija|Srbijom]] kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] sa titulom [[knez]]a (1389/1393—1402), a potom kao dvojni ugarski i otomanski vazal sa zvanjem [[despot]]a (1402—1427) Nakon očeve pogibije u [[Kosovski boj|kosovskom boju]] [[1389]]. godine, Stefan je bio maloletan pa je umesto njega vladala njegova majka i namesnica [[Milica Hrebeljanović|Milica]] učinila je [[Moravska Srbija|Srbiju]] vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije [[Vuk Branković|Brankovića]]. Od početka svoje uprave kao oblasni gospodar 1393. godine, mladi Stefan Lazarević bio je osmanski vazalni feudalac. Na strani Osmanlija, sudjelovao je kao vazal u tri bitke za sultana Bajazida I. U Vlaškoj se 1395. godine borio u Bitki na Rovinama, gdje su osmanlijske vojne pretrpjele od Rumunja vojvode Mirčea Starijeg značajne gubitke. Ostaje pitanje srpske sabotaže u bitki, no Lazarevićevi suborci, Srbi vazalni Osmanima, kralj Marko Mrnjavčević poznatiji kao ''Kraljević Marko'' u narodnoj epici i gospodar Konstantin Dejanović-Dragaš, poginuli su obojica tada. Eliminacija najvećih suparnika među Srbima u boju otvorila je put knezu Stefanu za nametanje za srpskog vlastodršca. Osmanlijska imperija prešla je u defenzivu i odlučujuća bitka se protiv udruženih europskih križara odvila sljedeće, 1396. godine, kod Nikopolja. Srpska teška konjica koju je vodio Stefan Lazarević, 19-godišnji sin "Cara Lazara" pokazala se je presudnom u taktičkom nadmašivanju naoružanih snaga Žigmunda Luksemburškog i njihovom porazu. Međutim, nakon bitke kod Angore 1402. godine, kada su Tatari porazili tursku i srpsku vojsku, i smrti sultana Bajazida I., Stefan Lazarević okrenuo se evropskim državama i postao je ugarski vazal. 1402. godine od bizantskog je cara dobio titulu despota, čime Srbija postaje despotovina. Žigmund Luksemburški mu je predao na upravu razrušenu Beogradsku tvrđavu, koju je on obnovio i 1403. godine proglasio svojom prijestolnicom. 1408. godine postao je član križarskog viteškog reda Zmaja. 1411. godine, nakon rata protiv Bosne, Žigmund mu daje na upravljanje osvojenu Srebrenicu, poznatu po rudnicima srebra. Pošto nije imao djece, 1426. godine na saboru u Srebrenici proglašava sestrića Đurđa Brankovića za svog nasljednika. Umro je 1427. godine kod mjesta Crkvine, zaseoku sela Markovac u općini Mladenovac u sjevernoj Šumadiji. Po navršavanju punoletstva, Stefan je aktivno pomagao otomanskom osvajanju Balkana. [[1395]]. godine je kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] predvodio vojsku [[Bitka na Rovinama|u napadu]] na susednu [[Vlaška|Vlašku]] (danas [[Rumunija]]), koja je nakon toga postala vazalna. [[1396]]. godine je sa svojim oklopnicima ima presudnu ulogu u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]] u [[Bugarska|Bugarskoj]], nakon čega su pale [[Vidinska Bugarska]] i nepokorna [[Zemlja Brankovića]] ([[Kosovo]] i okolina).<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref> Zbog istaknute ulogu u otomanskoj pobedi, Stefan Lazarević je kao nagradu dobio veći deo [[Kosovska oblast|kosovskih poseda]] [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]], koji se do kraja odupirao Turcima.<ref name="ReferenceA">Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>{{Cite web |title=Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine |url=http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |access-date=2013-02-11 |archivedate=2012-12-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121214071328/http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |deadurl=yes }}</ref> Januara [[1398]]. godine Stefan Lazarević je sa turskom vojskom učestvovao u pohodu na [[Kraljevina Bosna|Bosnu]] i stigao do Glasinca.<ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite web |title=Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine |url=http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |access-date=2013-02-11 |archivedate=2012-12-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121214071328/http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |deadurl=yes }}</ref> Iste godine dolazi do pobune vlastele protiv njega, koju je uspeo da ugušu, uz istovremeni dolazak turskih trupa. [[1402]]. godine posle turskog [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]], i smrti njegovog gospodara [[Bajazit I|Bajazita]], prišao je [[Vizantijsko carstvo|Vizantiji]] i dobio titulu despota.<ref name="Stanoje">{{SS-ISN|Deo=VIII Borba srpskoga naroda s Turcima|Broj=8}}</ref> Po povratku u Srbiju, krajem oktobra [[1402]]. godine, Stefanova vojska napada ostatke [[zemlja Brankovića|zemlje Brankovića]], čime počinje dinastički rat koji će trajati narednu deceniju. U to vreme je otpočeo [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]], i [[Brankovići]] se svrstavaju uz jednu, a [[Lazarevići]] uz drugu zaraćenu stranu. Krajem 1403. ili početkom 1404. godine, Stefan stupa u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]] od koga dobija [[Mačva|Mačvu]], [[Beogradska tvrđava|Beograd]] (u koji premešta prestonicu) i druge posede. Prilikom Žigmundovog obnavljanja [[Viteški red|viteškog reda]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]] 1408. godine, Stefan mu postaje prvi vitez. Krajem iste godine, protiv Stefanove vladavine ustaje i njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]]. Sukobi u Srbiji su okončani tek [[1412]]. godine sporazumom da [[Đurađ Branković]] postane prestolonaslednik. U sukobu među Osmanlijama je 1413. godine pobedio [[Mehmed I]], zahvaljujući Stefanovoj pomoći, nakon čega je usledio period mira. Posle smrti [[Balša III Balšić|Balše III Balšića]], Stefan je nasledio [[Zeta (država)|Zetu]], oko čijih primorskih gradova je vodio [[Drugi skadarski rat|rat protiv Mlečana]]. Nakon smrti Stefana [[1427]]. godine, nasleđuje ga sestrić [[Đurađ Branković]]. Neki ocenjuju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u [[Politika|političkom]], [[Ekonomija|ekonomskom]], [[Kultura|kulturnom]] i [[Vojska|vojnom]] pogledu.<ref name="Stanoje" /> [[1412]]. godine je objavio ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', kojim se uređuje život u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], tada najvećem [[rudnik]]u na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]]<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref>. Time je pojačao razvoj [[Rudarstvo|rudarstva]], koje je bilo glavna [[Privreda|privredna]] grana [[srpska despotovina|tadašnje Srbije]]<ref name="SĆ">[http://www.politikin-zabavnik.co.rs/2008/2935/02.php ''„Kao mesec posred zvezda“''] ([[Politikin Zabavnik]], [[9. maj]] [[2008]], broj 2935, godina LXX)</ref>. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj [[Moravski stil|Moravskog stila]], koji je započeo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. godine podiže [[manastir Manasija|manastir Resavu (Manasiju)]], poslednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjovekovlja<ref name="Andrija" />, a [[Beograd]] je od porušenog pograničnog gradića pretvorio u modernu utvrđenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo deset puta<ref name="Mare">{{MP-BT}}</ref>. Bio je pokrovitelj umetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznačajnije delo je ''„[[Slovo ljubve]]“'' koje se odlikuje renesansnim crtama. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivačka delatnost (takozvana ''[[Resavska prepisivačka škola]]''). [[Srpska pravoslavna crkva]] ga je [[Kanonizacija|kanonizovala]] 500 godina nakon njegove smrti [[19. jul]]a [[1927]]. godine i slavi ga [[1. avgust]]a (19. jula po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]) kao ''svetog Stefana despota Srpskog''. == Poreklo i porodica == {{main|Lazar Hrebeljanović|Milica Hrebeljanović}} [[Datoteka:Lazar Hrebeljanovic.jpg|thumb|desno|175px|thumb|Knez [[Lazar Hrebeljanović]], otac Stefana Lazarevića, poginuo u borbi protiv Osmanlija na Kosovu.]] Stefan Lazarević je rođen, 1377. godine u [[Kruševac|Kruševcu]], prestonici svog oca, kneza Lazara. Stefan je bio sin Lazara Hrebeljanovića i njegove supruge [[Milica Hrebeljanović|Milice]], koja je pripadala bočnoj liniji [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], pošto je njen otac, [[jug Bogdan|knez Vratko]], bio direktan potomak [[Vukan Nemanjić|Vukana]], najstarijeg sina [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]]. Pored Stefana, oni su imali još sedmoro dece<ref name="Aleksa">{{AI-RT|Deo=Lazarevići|Broj=5}}</ref><ref name="Česi">{{cite web|url=http://genealogy.euweb.cz/balkan/balkan17.html|title=Genealogy - Balkan states: ''The Lazarevici''|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref><ref name="MDL">{{cite web|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765134|title=<nowiki>Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''</nowiki>|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref>. Stefan Lazarević se u [[Septembar|septembru]] 1405. godine<ref name="Andrija" /> oženio Jelenom, ćerkom [[Frančesko II Gatiluzijo|Frančeska II Gatiluzija]] (1384—1404), [[Đenova|đenovljanskog]] gospodara [[Lezbos]]a i sestrom [[Irina Gatiluzio|Irine (''Evgenije'') Paleolog]], supruge [[Jovan VII Paleolog|Jovana VII]] (savladar 1376—1379, [[spisak vizantijskih careva|car]] 1390, regent 1399—1403). Ovaj brak je bio ugovoren tokom njegovog boravka u [[Istanbul|Carigradu]] 1402. godine, u doba kada je gradom i [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] upravljao Jovan VII, u ime svog strica [[Manojlo II Paleolog|Manojla II]] (savladar 1373—1391, car 1391—1425). Jelena i Stefan nisu imali dece, a ona se posle sklapanja braka u izvorima ne spominje, niti je prikazana u [[ktitor]]skim kompozicijama Stefanovih [[zadužbina]], na kojima je on uvek naslikan sam<ref name="Andrija" />. Stefanov otac,knez Lazar poginuo je u Kosovsom boju,dok je Stefan imao 12 godina. Do njegovog punoletstva poducavala ga je majka Milica,sve dok nije postao punoletan kada ga je pustila da sam vlada,a ona se povukla u svoju zadužbinu-Ljubostinju. == Život i vladavina == === Borba za vlast === {{main|Kosovski boj|Milica Hrebeljanović|Vuk Branković}} Nakon [[kosovska bitka|kosovske bitke]] u Srbiji se postavilo pitanje ko će biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubičajeno da vlast vrši [[kneginja Milica]].<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Stoga je bilo sasvim za očekivati da novi vođa Srbije postane njen najmoćniji velikaš, Vuk Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref> Zet pokojnog kneza Lazara, Vuk Branković, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice [[Priština|Prištine]] postao je najmoćniji srpski oblasni gospodar. Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za baštinika njegove vlasti.<ref>[http://www.archive.org/stream/povjesthrvataodn02klaiuoft/povjesthrvataodn02klaiuoft_djvu.txt Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409)], [[Vjekoslav Klaić]]</ref> Ovenčan slavom, Vuk je proširio svoju [[titula|titulu]], dodeljujući sebi vladarsko ime ''Stefan'',<ref name="Dević">{{Cite web |title=Вук није био Бранковић |url=http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ |access-date=2014-05-14 |archivedate=2014-04-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140426115337/http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ |deadurl=yes }}</ref> koje je bilo simbol krune Nemanjića,<ref name="Sabalić">[http://www.kralemarko.org.mk/default-sr.asp?ItemID=882ADAC00150914EA315774EDCE6B8D8 INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO]</ref> čime je izrazio pretenziju na nasleđe [[Dušanovo carstvo|Carstva]]. Njegov međunarodni ugled je bio nesporan, njega su i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] i [[Mletačka republika|Mlečani]] primali kao glavnog među srpskom gospodom.<ref name="ISN"/> Slično je mislio i Ugarski kralj, koji je samo tri nedelje nakon bitke, [[7. jul]]a iste godine, poslao svoga moćnog velikaša [[Nikola II Gorjanski|Nikolu Gorjanskog]] kod Vuka na pregovore o stvarima ''koje su na korist vašu i raške zemlje'', pri čemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.<ref name="ISN" /><ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Bilo je očigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Nasuprot tome, [[Milica Hrebeljanović|Kneginja Milica]] je smatrala da je smrću kneza Lazara njihov maloletni sin Stefan postao novi knez, u čije će ime ona vladati do njegovog punoletstva.<ref name="Andrija" /> === Prihvatanje vazalstva === {{main|Kneginja Milica|Vazal}} [[Datoteka:Milica_Ljubostinja1.jpg|thumb|left|thumb|[[Kneginja Milica]], Stefanova majka i namesnica koja je vladala umesto njega tokom maloletstva.]] Već u jesen 1389. godine Mađari su upali u Srbiju. Žigmundove snage su u [[Oktobar|oktobru]] prešle [[Sava (reka)|Savu]] i početkom novembra su opsele i zauzele tvrđave [[Borač (tvrđava)|Borač]] i [[Čestin (tvrđava)|Čestin]]<ref name="ISN" />, kod današnjeg [[Knić]]a. Možda je upad Ugara bio u vezi sa pregovorima sa Brankovićem.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Osetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Ne želeći da prizna prevlast Brankovića, [[kneginja Milica]] saziva [[sabor]] koji je doneo odluku o sklapanju mira sa Turskom i prihvatanju vrhovne vlasti sultana Bajazita. Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, koji su [[Moravska Srbija|Srbiju]] učinili vazalnom pre sredine [[1390]]. godine.<ref name="ISN" /> Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da sa bratom [[Vuk Lazarević|Vukom]] i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrđuje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je lično odveo svoju najmlađu sestru Oliveru, ćerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad [[Bursa|Bursu]]. Početkom maja 1390. godine Vuk Branković se osećao ugroženim i zatražio je od [[Dubrovačka republika|Dubrovačke republike]] da mu omogući sigurno utočište, ukoliko se nađe u neprilici. Tog leta [[1390]]. godine otomanske snage su došle u pomoć Lazareviću, kako bi potisnuo Mađare iz države. Krajem 1390. ili početkom 1391. godine Vuk Branković je prisustvovao prenosu [[mošti]]ju kneza Lazara iz njegove prestonice [[Priština|Prištine]], u [[Manastir Ravanica|manastir Ravanicu]] u Srbiji. Sukobi Ugara i Turaka na srpskoj zemlji nastavljeni su tokom naredne dve godine, a u njihovom suzbijanju je učestvovao i sam Žigmund, koji je u više navrata dolazio sa vojskom na [[Dunav]]. On je u leto 1392. godine kod [[Kovin]]a prešao reku i prodro u Srbiju do [[Ždrelo (mlavsko)|Ždrela]] na [[Mlava|Mlavi]], nakon čega se povukao i pokušao da osvoji Golubac<ref name="ISN" />. Turcima je Srbija služila kao baza za napade na Bosnu. Oni su u zimu 1391/2. godine provalili u Bosnu, ali je [[Stjepan Dabiša|kralj Dabiša]] uspeo da ih suzbije i razbije.<ref name="rastko.rs">http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/4_1.html</ref> Istovremeno, oblast Vuka Brankovića se našla na udaru Osmanlija. Januara [[1392]]. godine oni su zauzeli [[Skoplje]] i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov [[vazal]].<ref name="ISN" /> Tokom 1392. godine, na dvoru Brankovića je boravila kneginja Milica. === Pad Vlaške, Bugarske i Kosova === {{main|Bitka na Rovinama|Bitka kod Nikopolja|Zemlja Brankovića}} Tokom 1393. godine, Stefan je postao punoletan i preuzeo vlast<ref name="Andrija" />, a njegova majka se povukla u [[Manastir Ljubostinja|manastir]]. U julu 1393. Bajazit je posle opsade zauzeo [[Veliko Trnovo|Trnovo]] i srušio južno Bugarsko Carstvo.<ref name="ISN" /> Sam car [[Jovan Šišman]] (muž Stefanove sestre Dragane) bio je zarobljen i u ropstvu je i umro. Protiv Bugara, Turci su preduzeli oštre i svirepe mere.<ref name="rastko.rs"/> Posle ovoga, mnogi učeni ljudi izbegoše iz Bugarske u okolne hrišćanske zemlje, među kojima je bila i Stefanova Srbija (kao [[Konstantin Filozof]] i [[Grigorije Camblak]]). [[Datoteka:MirceatheElder.jpg|minijatura|175px|Vlaški vojvoda [[Mirče Stariji]], kojeg su [[Bitka na Rovinama|na Rovinama napali]] Turci i Stefan Lazarević.]] Krajem iste godine i početkom naredne, Bajazit je počeo da okuplja svoje hrišćanske vazale u [[Ser (grad)|Seru]]. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko od njih nije znao da će se svi zajedno pojaviti. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana, pominju Vizantinci, [[spisak vizantijskih careva|car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] (1391—1425), njegov bratanac [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]] (1390) i brat, [[morejska despotovina|morejski despot]], [[Teodor I Paleolog|Teodor I]] (1383—1407), kao i gospodar [[kneževina Velbužd|kneževine Velbužd]] [[Konstantin Dragaš]]. Sultan Bajazit je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje [[Tesalija (oblast)|Tesalije]] i zauzeo [[Solun]] (12. aprila). Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je počeo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv [[Vlaško vojvodstvo|vlaškog vojvode]] [[Mirča Stariji|Mirče Starijeg]]. Kao punoletan, Stefan je po prvi put lično predvodio srpske vazalne odrede, a pored njega, otomanskoj vojsci su se, od srpskih velikaša, priključili [[Marko Kraljević|Marko Mrnjavčević]], Konstantin Dragaš i [[Konstantin Balšić]]<ref name="Andrija" />, sa svojim snagama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do [[Bitka na Rovinama|bitke]] je došlo 17. maja 1395. godine<ref name="ODB">{{ODB}}</ref> na Rovinama, nedaleko od današnjeg [[Arad]]a<ref name="ODB" />. Ona se najverovatnije okončala otomanskim porazom<ref name="ISN" /><ref name="ODB" />, ali Bajazitove snage nisu pretrpele značajne gubitke<ref name="ISN" />. Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća [[danak]]<ref name="ODB" />. U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanović, a Bajazit je Otomanskoj imperiji pripojio njihove države. Osmanlije su nakon bitke zauzele i Vidin. Sultanove trupe, ojačane srpskim pomoćnim odredima, su početkom 1396. godine, upale u zemlje Brankovića i tom prilikom zauzele njihov veći deo, sa prestonicom [[Priština|Prištinom]]. Leta iste godine su upale u [[Banat]]. Pobeda na Rovinama pokrenula je veliki [[krstaški ratovi|krstaški pohod]], u kome su učestvovale snage iz [[Kraljevina Engleska|Engleske]], [[Kraljevina Francuska|Francuske]], [[Sveto rimsko carstvo|Nemačke]] i drugih evropskih zemalja. Njima su se priključila trupe hrvatsko-ugarskog kralja i vlaškog vojvode, kao i mletačka flota, koja je, preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile Ugarskoj, posle čega su prešle Dunav i zauzele [[Vidin]]. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je [[Nikopolj]], u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog dolaska krstaša prekinuo [[Blokada Carigrada (1394—1402)|blokadu Carigrada]] i uputio se ka Dunavu. Njegovim snagama su se kod [[Plovdiv]]a, priključili i srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu<ref name="Nikol">David Nicolle, ''„Nicopolis 1396: the last Crusade“'', [[Oksford|Oxford]], [[1996]]. {{ISBN|978-1-85532-918-8}} {{en}} ([http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false str. 40 i 64.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140924131400/http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false|date=2014-09-24}})</ref>. [[Datoteka:Nicopol final battle 1398.jpg|thumb|Sukob sultanovih oklopnika i krstaša u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]]. Oklopnike je vodio Stefan Lazarević.]] Do velike [[Bitka kod Nikopolja|bitke]] došlo je [[25. septembar|25. septembra]] i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika<ref name="ISN" /><ref name="GO">{{GO-IV}}</ref>, što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.<ref name="GO" /> Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati i spasiti ugarske i nemačke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni srpski oklopnici, predvođeni Stefanom, nakon čega se Žigmund daje u panični bijeg s čime završava bitka i počinje pokolj krstaša. Prema nekim mišljenjima, Lazarevićeve snage su bile sakrivene u jednom [[šuma]]rku, na levom krilu Bajazitovih snaga, zbog čega je njihov udar na Mađare usledio iznenada, najverovatnije sa boka ili čak, sa leđa<ref name="Nikol" />. Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. ''[[Vidinska Bugarska]]'', zauzeta je [[Atina]] (1397), [[Morejska despotovina]] je ponovo opustošena, oblast [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] su zauzele Osmanlije<ref name="ISN" />, a pad [[Istanbul|Carigrada]] je postao praktično neizbežan<ref name="GO" />. Poslednji nezavisni srpski gospodar Vuk Branković je zarobljen i nakon godinu dana (6. oktobra 1397) umro u turskom zarobljeništvu. Veći deo oblasti Brankovića je predat na upravu vazalnom knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]]) je ostavljen Vukovoj udovici [[Mara Lazarević|Mari]] i sinovima ([[Grgur Vuković Branković|Grguru]], [[Đurađ Branković|Đurđu]] i [[Lazar Vuković Branković|Lazaru]]), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta. Pored toga, otomanske snage su upale u Mađarsku i opljačkale njene južne delove, a naročito su stradali [[Zemun]] (koji je opustošen) i [[Sremska Mitrovica]] (koja je spaljena, a njeno stanovništvo je raseljeno)<ref name="ISN" />. === Pohod sa Turcima na Bosnu i pobuna vlastele === Svoju ofanzivu na Balkanu, Osmanlije su nastavile u januaru 1398. godine, napadom na [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]]. Na njihovom čelu nalazio se jedan od Bajazitovih sinova, a priključio im se i knez Stefan, sa srpskim pomoćnim odredima. Ovaj pohod, osim pljačkanja Bosne, pretvorio se u potpuni kolaps, a najveći krivac, prema navodima Stefanovog biografa, bila je izuzetno jaka [[zima]]. Konstantin Filozof priča, da je vojska bila mnogobrojna, ali da je nastradala u Bosni od preoštre zime i neobično velikog snega.<ref name="rastko.rs"/> ''"Malo od vojnika i zarobljenika, vratiše se svojim krajevima"''.<ref name="ISN" /> [[Datoteka:Ostrvica bedem 2.jpg|thumb|desno|thumb|Ostaci [[Ostrvica (tvrđava)|tvrđave Ostrvice]], u kojoj su se pobunjenici protiv Stefana sklonili.]] Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, čije vođe su bili [[vojvoda]] [[Nikola Zojić]], koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] i [[Hvosno|Hvosnu]]<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i vojvoda [[Novak Belocrkvić]], koji je imao posede oko [[Rudnik (planina)|Rudnika]].<ref name="Šuica" /> Oni optužiše Stefana kao glavnog krivca za pogibiju vojske u Bosni. Poznato je da su [[Vojvoda|vojvode]] Nikola i Novak pokušali su da zavrbuju vlastelina Mihajla. Tok daljih dešavanja nije tačno utvrđen, ali je Stefan saznao za zaveru, pošto ga je o njoj izvestio upravo Mihajlo. On je prvo pozvao na svoj dvor vojvodu Novaka, koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] (verovatno oko [[Kuršumlija|Bele Crkve tj. Kuršumlije]]) i u [[Hvosno|Hvosnu]] (selo [[Crkolez]] kod [[Peć]]i)<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i pogubio ga. Nikola Zojić se nakon toga sa porodicom (suprugom i četiri ćerke) zatvorio u utvrđenu [[Ostrvica (tvrđava)|Ostrvicu]], čime je izgubio svoje posede, ali je i spasao život<ref name="Šuica" />. U drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju, moguće ugroženom Stefanu u pomoć. Nije poznato šta su one radile u Srbiji, ali se zna da nisu krenule u pohod na neku od susednih država, jer o takvom napadu nema podataka. Tokom proleća, Stefanova majka Milica je sa monahinjom [[Monahinja Jefimija|Jefimijom]]<ref name="Andrija" /> otišla na dvor kod Bajazita. One su se vratile u Srbiju pre 23. maja. One su iz [[Bursa|Burse]] donele i mošti [[Sveta Petka|svete Petke]], koje su, najverovatnije, smeštene u kruševačku dvorsku crkvu, [[Crkva svetog Prvomučenika Stefana u Kruševcu|Lazaricu]]<ref name="Andrija" />. Posle njih, kod sultana Bajzita je otišao i sam Stefan, koji se oko 30. novembra vratio u Srbiju. Prema služenoj biografiji, Stefan je u to vreme bio u nemilosti sultana, jer su ga zaverenici tužili da tajno sarađuje sa Žigmundom. Navodno, on je kod sultana priznao svoju krivicu, nakon čega mu je Bajazit sve oprostio. === Bitka kod Ankare i smrt Bajazita === {{Glavni članak|Bitka kod Angore|Osmanski interegnum}} [[Datoteka:Bayezid I by Cristofano dell'Altissimo.jpg|minijatura|Stefanov gospodar, sultan [[Bajazit]], nakon [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]] je zarobljen Tatara i ubijen.]] Na Kosovu i Raškoj, Brankovići su uspeli da povrate deo svojih zemalja. Početkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove [[Kosovo (oblast)|Kosova]], [[Polimlje|Polimlja]], okolinu [[Sjenica|Sjenice]] i utvrđeno [[Brskovo]]. Od proleća iste godine se javljaju kao Bajazitovi vazali, sa istim obavezama koje je imao i knez Stefan. Van njihove kontrole ostali su [[Zvečanski grad|Zvečan]], [[Jeleč]] i [[Gluhavica]], koje su držale Osmanlije, odnosno [[Priština]], za koju se zna da je u martu iste godine, bila u sastavu države Stefana Lazarevića. Veliku promenu prilika u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i [[balkansko poluostrvo|jugoistočnoj Evropi]], izazvao je prodor Tatara pod vođstvom [[Tamerlan|Timur-Lenka]], jednog od najvećih vojskovođa u svetskoj istoriji<ref name="GO" />. Njegov prodor u Malu Aziju na tursku diplomatsku provokaciju, primorao je Bajazita da okupi svoje snage i pokuša da mu se suprotstavi u velikoj bici, do koje je došlo 28. jula [[1402]]. godine, nedaleko od [[Ankara|Angore]] (današnje Ankare). U njoj su otomanske snage doživele težak poraz, a sam Bajazit je sa jednim od sinova ([[Musa Čelebija|Musom]]) zarobljen i već iduće godine je umro u zarobljeništvu. Prema savremenim izvorima knez Stefan je sa svojim ljudima, kojih je po savremenom hroničaru [[Istoričar Duka|Duki]] bilo 5.000 oklopnika naoružanih [[Koplje|kopljima]]<ref name="Stojan">[[Stojan Novaković]], ''„Srbi i Turci XIV i XV veka“'', [[Beograd]], [[1893]].</ref>, uspeo da se probije kroz obruč Timurovih vojnika do Bajazita koji je odbio napustiti bitku, pa je Stefan uzeo njegovog najstarijeg sina [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]], ponovno probio obruč i pobegao s njim u Evropu izvan dometa neprijatelja. Vizantijski hroničar [[Laonik Halkokondil]] navodi da su se ''„Srbi borili, kao vazdašnji junaci, svake pohvale dostojno“'' i dodaje ''„da su sa velikom žestinom napadali Džagatajce (Tatare), zanesavši se u borbi“''<ref name="Stojan" />. Tokom borbi, knez Stefan je ranjen, dok je Grgur Branković zarobljen i kasnije otkupljen. Neposredno nakon, zarobljena je i Stefanova sestra [[Olivera Lazarević|Olivera]], ali je i ona kasnije oslobođena, posredstvom dogovora koji je Stefanov poslanik sklopio sa Timurom. No, Timurove snage su već 1403. godine napustile Malu Aziju, a on sam je umro početkom 1405. godine, tokom svog pohoda na [[Kina|Kinu]]. U Otomanskoj imperiji, Bajazitovo zarobljavanje, a potom i njegova smrt, pokrenuli su među njegovim sinovima [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|dinastički rat oko vlasti]]. === Beg u Carigrad i titula Vizantije === {{main|Despot (titula)}} [[Datoteka:Vuk i Stefan Lazarevic.jpg|desno|thumb|thumb|[[Vuk Lazarević|Vuk]] i Stefan Lazarević (freska iz [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]], [[1402]]—[[1405]])]] Posle Bajazitovog poraza svi srpski vazali pobegoše u [[Carigrad]], koji se nakon nekoliko godina oslobodio otomanske blokade.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tokom [[avgust]]a, regent [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]], koji je vladao u ime odsutnog strica, dodelio je Stefanu visoku [[titule i službe u Vizantiji|titulu]] [[despot]]a, koja se u vizantijskoj hijerarhiji nalazila odmah ispod [[car]]ske. Vizantija je u to vreme bila na izdisaju i pokušavali su pošto-poto da steknu saveznike. Tek kasnije će uvideti da mu ta titula, izuzev nekog prestiža, u suštini ništa opipljivije ne donosi.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Pored toga, ugovoren je i brak između Stefana i Jelene [[Gatiluzio]], ćerke [[Firenca|firentinskog]] gospodara [[Lezbos]]a, [[Frančesko II Gatiluzio|Frančeska II]] i rođene sestre Jovanove supruge Irine. Nakon Stefana, u Carigrad je stigao i [[Đurađ Branković]], a moguće da je sa njime bio i brat Grgur, koji je jedno vreme bio u tatarskom zarobljeništvu. Đurađ se silno iznenadio kada je video šta je Stefan Lazarević za tako kratko vreme uspeo da uradi. Od nekada najagilnijeg turskog vazala postao je odjednom njihov protivnik, a osim toga dobio je titulu despota i vizantijsku princezu za ženu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Između Lazarevića i Brankovića je došlo do trke ko će prvi stići u Srbiju i preuzeti vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Želeći da Đurađa spreči da se vrati u Srbiju prije njega, despot Stefan je uspeo da nagovori Vizantince da Đurađa bace u tamnicu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Ostavljajući Đurađa u tamnici, Stefan Lazarević je otišao na ostrvo Lezbos da upozna svoju buduću suprugu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> U međuvremenu, Đurađ je tokom septembra uspeo da pobegne iz zatvora, uz pomoć svog vlastelina [[Rodop iz Drenice|Rodopa]] iz [[Drenica (predeo)|Drenice]]. Nakon toga se uputio Bajazitovom sinu Sulejmanu, koji je uspostavio vlast u evropskom delu Otomanske imperije, i od njega zatražio vojnu pomoć protiv Lazarevića. Pretendent Sulejman ga je veoma lepo dočekao i Đurđevim odredima pridružio svoje.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tako je Đurađ Branković sa znatnim snagama stigao na Kosovo pre Lazarevića.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> === Napad na Brankoviće i bitka kod Gračanice === {{Glavni članak|Zemlja Brankovića|Gračanička bitka}} Despot Stefan je požurio sa [[Lezbos]]a kod svoga zeta [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]], gospodara [[Zeta (država)|Zete]]. Od njega je dobio nešto vojske, a uspeo je da dojavi i majci, kneginji Milici, da i ona sakuplja vojsku. Istovremeno je i Mara Branković sakupljala vojsku kako bi pomogla svoje sinove.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska je krenula u napad na ostatke zemlje Brankovića. On se iz [[Bar (Crna Gora)|Bara]], [[Skadar|Skadra]] i [[Mletačka republika|mletačkih poseda]], uputio preko ka Kosovu. Izbegavajući glavne putne pravce koje su kontrolisali njegovi protivnici, Stefanove snage su stigle do [[Manastir Gračanica|Gračanice]] i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke sa snagama Brankovića, ojačanim otomanskim odredima.<ref name="Andrija" /> [[Datoteka:Vuk Branković.jpg|minijatura|Nepokorni gospodar Kosova [[Vuk Branković]], kojeg su ubili Turci, dodelivši Lazareviću [[Zemlja Brankovića|njegove zemlje]].]] [[Datoteka:Male e grurë - Graçanicë.jpg|thumb|Polje kod Gračanice, poprište bitke Lazarevića i Brankovića.]] Stefan je svoju vojsku, kojoj su se priključili i odredi koje je poslala njegova majka kneginja Milica, pred početak bitke podelio na dva dela, kao što su uradili i njegovi protivnici. Veći deo trupa, stavio je pod komandu svog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] i usmerio ih protiv snaga kojima je komandovao [[Đurađ Branković]], dok je on, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu, a otomanski vazal [[Cezar (titula)|cezar]] [[Uglješa Vlatković]] je tokom bitke prešao na njegovu stranu<ref name="ISN" />. Kao nagradu, Stefan mu je ostavio vlast nad njegovim posedima [[Vranje]]m, [[Inogošt]]em (''[[Surdulica]]'') i [[Preševo]]m{{Napomena|Otac cezara Uglješe Vlatkovića, bio je [[sevastokrator]] [[Vlatko Paskačić]], gospodar [[Slavište|Slavišta]], [[Vranje|Vranja]], [[Inogošte|Inogošta]] i [[Preševo|Preševa]].}}. Glavnina severnih snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarević, poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio [[Đurađ Branković]]. "''A mlađi brat njegov pođe da udari na svoga nećaka (Đurđa Brankovića), koga (Vuka) hrišćanska vojska razbivši gonjaše''" ([[Konstantin Filozof]])<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> U ovoj bici Đurađ Branković se iskazao kao sposoban vojskovođa. Despot Stefan je nakon bitke sa bratom pobegao pred Đurđem u utvrđeno [[Novo Brdo]].<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> "''Stefan se zbog toga veoma prestrašio i smesta skrenuo prema Novom Brdu, a odatle produžio u svoju zemlju''..." (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke je došlo do svađe između Stefana i Vuka. Despot je mlađem bratu prebacio nepoznavanje ''ratne veštine i gubitke u ljudstvu''.<ref name="ISN" /> Nakon toga je i uvređeni mlađi brat Vuk Lazarević prišao Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke kod Gračanice Stefan je izgubio veliki deo zemlje, "''čiji mu je veliki deo Đurađ zauzeo posle kratkog vremena''", ali je brzo uspeo da je uz pomoć ugarskih odreda povrati. "''Ušavši, naime, s Ugrima u Đurđevu zemlju, teško je opustoši. I tako je Raška za neko vreme bila izložena mnogim razaranjima''" (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Situacija u Srbiji se dodatno zakomplikovala sukobom između Stefana i Vuka. Mlađi brat Vuk je u [[leto]] [[1403]]. godine napustio Srbiju i uputio se kod Sulejmana, da od zatraži vojsku protiv starijeg brata.<ref name="Andrija" /> Iste godine, i Stefan Lazarević je postao Sulejmanov vazal<ref name="ISN" />, što je automatski značilo prekid otvorenog sukoba sa Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1403. godine, Sulejman je u [[Galipolje|Galipolju]] zaključio sporazum sa nizom [[Hrišćanstvo|hrišćanskih]] država na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]], kojim je nastojao da obezbedi svoje posede u Evropi i započne ofanzivu protiv braće u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Vizantija je ovim sporazumom prestala da bude otomanski vazal, oslobodila se obaveze da sultanu plaća [[harač]], i povratila neke teritorije.<ref name="GO" /> Stefan je zadržao sadašnje posede, uz obavezu da i dalje plaća harač i šalje vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.<ref name="ISN" /> Izgleda da je Stefan bio u nešto povlašćenijem položaju nego Brankovići, koji su imali obavezu odlaženja na dvor sultanu, što je bilo ne samo poniženje već i skopčano sa mnogim opasnostima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Otvorenih sukoba među njima nije bilo sve do 1408. godine.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> === Vazalstvo mađarskom kralju Žigmundu === {{main|Žigmund Luksemburški}} [[Datoteka:Sigismund Dürer.jpg|thumb|175px|Stefanov novi gospodar, [[Žigmund Luksemburški]].]] Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefan je ušao u vazalne odnose i sa ugarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], dobivši na upravu [[Mačva|Mačvu]], [[Beograd]], [[Golubac]] (koji je već držao<ref name="ISN" />) i neka imanja po Ugarskoj. Pregovore je verovatno pokrenuo kralj Žigmund<ref name="ISN" />, koji je Stefanu uputio poslanstvo u kome se nalazio njegov bliski saradnik [[Filip Mađarin|Filip de Skolaris]]. Stefanu je bio potreban zaštitnik pomoću koga bi mogao da se održi na vlasti u Srbiji, usled sukoba sa Brankovićima. S druge strane, Ugarska se nalazila u unutrašnjem sukobu{{Napomena|Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je čak u aprilu 1401. godine zarobio u [[Budim]]u. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u [[Češka|Češku]], u kojoj je proveo narednu godinu.}}, a sam Žigmund je tek tokom 1403. godine uspeo da se vrati u zemlju i delimično povrati kontrolu. Njemu je bio potreban mir na južnoj granici, koja je u proteklom periodu bila izložena stalnim srpsko-otomanskim napadima. Dobijanjem gradova koji su tokom gotovo celog [[14. vek|XIV veka]] bili povod srpsko-mađarskih sukoba, Stefan je pomerio svoju severnu granicu na reke [[Sava (reka)|Savu]] i [[Dunav]]. 1404. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, uspela da izgladi sukob između Stefana i mlađeg vrata Vuka, i takođe poboljša odnose između Stefana i Sulejmana.<ref name="ISN" /> === Novi napad na Brankoviće, povelja Dubrovčanima i skadarski rat === {{Glavni članak|Oblast Brankovića|Prvi skadarski rat}} U isto vreme (krajem 1403. ili početkom 1404. godine) Stefan je napao Brankoviće i njihove posede oko reke [[Sitnica|Sitnice]], u čemu je možda imao i vojnu podršku mađarskih trupa<ref name="Stanoje" />. Ne zna se tačno koje oblasti je uspeo da zauzme, ali se smatra da je njegova ofanziva bile uperena ka [[južna i istočna Srbija|istočnoj Srbiji]] i Kosovu<ref name="ISN" />. Posle ovih uspeha, on je uspeo da sklopi mir sa Brankovićima, a u to doba se preko svoje majke izmirio i sa samim [[Sulejman Čelebija|Sulejmanom]]. [[Datoteka:Despotova_kula6.jpg|thumb|desno|thumb|[[Beogradska tvrđava]], koju je Stefan Lazarević dobio na korišćenje od ugarskog kralja Žigmunda.]] Odmah po preuzimanju [[Beograd]]a, Stefan je započeo obnovu tvrđave, koju su Osmanlije i on razrušili par godina ranije.<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref> Pored toga, započeo je i radove na razvoju grada, koji su izvođeni do kraja njegove vladavine, a već 1405. godine, Stefan je u Beograd preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u [[Kruševac|Kruševcu]]. U septembru iste godine, on se oženio Jelenom Gatiluzijo. Dva meseca kasnije, smrću [[milica Hrebeljanović|njegove majke]] (11. novembra), Stefanova vlast je ostala bez jakog oslonca. 2. decembra iste godine, u [[Borač (tvrđava)|Borču]] je izdao povelju [[Dubrovnik|Dubrovčanima]]<ref name="ISN" />, nakon pregovora oko njihovih trgovačkih povlastica su vođeni tokom te godine. Ugovor je sadržavao ponižavajuće zakonske odredbe za srspko stanovništvo.<ref name="Ćosović">{{Cite web |title=Sloveni u doba Nemanjića |url=https://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html |access-date=2014-05-08 |archive-date=2013-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130811062651/http://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html |dead-url=yes }}</ref> U sporu između Srbina i Dubrovčanina pred sudom u Srbiji dovoljna je bila zakletva Dubrovčanina i nakon toga Srbinova riječ nije vredela ništa.<ref name="Ćosović"/> U članu 5 je stajalo: {{izdvojeni citat|Ako Dubrovčanin dȃ svoju robu Srbinu na veru, pa mu ovaj ne bi priznao, da se Dubrovčanin zakune svojom verom i dušom šta mu je dao pa mu je tada Srbin dužan platiti.<ref>„Despot Stefan Lazarević”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.</ref>|Član 5. povelje Dubrovčanima}} Krajem istog meseca, Dubrovčanima je povelju izdala i [[Mara Lazarević Branković|Mara Branković]] sa sinovima. Njom su Dubrovčani obezbedili povlastice za svoje trgovce u celoj Srbiji, ali je primetno da se nije pozvala na Stefanovu povelju<ref name="ISN" />. Početkom [[1405]]. godine izbila je velika pobuna lokalnog stanovništva u [[Skadar]]skom kraju protiv [[Mletačka republika|mletačke vlasti]]. Razlog za nju ležao je u bahatom i osionom ponašanju mletačke vlasti, koje se manifestovalo konfiskovanjem imanja koja su potom deljena mletačkim pristalicama, uskraćivanjem prava [[Pravoslavlje|pravoslavnim]] crkvama i nizom drugih zloupotreba vlasti<ref name="ISN" />. U ovaj sukob se uključio Stefanov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] (1403—1421) koji je nastojao da povrati oblast oko [[Skadar|Skadra]] koju je njegov otac, [[Đurađ II Balšić|Đurađ II Stracimirović]], svojevremeno ustupio Mlečanima (1396), da bi ga zaštitili od otomanske najezde<ref name="Andrija" />. On je pomoć u borbama zatražio od [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]]<ref name="Andrija" />, pomagao mu je i knez [[Vuk Lazarević]]<ref name="ISN" />, ali je i pored toga rat vođen bez velikih bitaka i jasnog pobednika. U pregovore oko sklapanja mira umešao se kao posrednik i sam despot Stefan, ali oni nisu urodili plodom, iako su vođeni u više navrata. Stefan je u maju 1406. godine posredovao kod Mlečana, zatim u junu 1407. godine, kada su posredovali i Mara Branković i [[Nikita Topija]]. Sporazum o miru je napokon sklopljen u junu 1408. godine{{Napomena|Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlečanima [[Ulcinj]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], dok su oni njemu trebali da vrate obalu od [[Luštica|Luštice]] do granica [[Ratac|Marije Ratačke]], sa [[Budva|Budvom]], [[Paštrovići]]ma i [[solana]]ma.}}, ali ni on nije stupio na snagu i konflikt je nastavljen. === Pobuna Stefanovog brata Vuka Lazarevića === {{main|Vuk Lazarević}} [[Datoteka:Vuk_Rudenica_(1402-1405).jpg|desno|thumb|Stefanov mlađi brat [[Vuk Lazarević]], koji se pobunio protiv njegove vladavine (detalj freske iz [[Manastir Rudenica|manastira Rudenica]])]] Mađarski kralj Žigmund, osnovao je, u [[Decembar|decembru]] 1408. godine, [[viteški red]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]], kojime je nastojao da okupi svoje pristalice. Simbol reda bio [[zmaj]], a prvi među vitezovima, prema osnivačkoj povelji od 13. decembra 1408. godine, bio je Stefan Lazarević. Bio je prisutan na svečanosti u čast osnivanja reda koja je održana u [[Budim]]u, a simbol zmaja bio je prisutan na njegovom dvoru u [[Beograd]]u.<ref name="ISN"/> Krajem iste 1408. godine, protiv Stefanove vladavine se pobunio njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]], jer Stefan nije hteo da podeli vlast i preda mu deo države na upravu. Vuk je zbog toga otišao kod [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]] i zatražio pomoć za borbu protiv Stefana. Kada je dobio vojsku, priključili su mu se i [[Brankovići]]. {{izdvojeni citat|Zbog toga je Vuk, dobivši od Turčina vojsku od oko trideset hiljada boraca pod zapovedništvom Avranoza, u pratnji Đurđa Vukovića došao u Rašku, meseca marta 1409. godine i punih šest meseci ostao u Raškoj, pustošeći i pleneći ona mesta koja mu se nisu htela predati.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Mavro Orbin]]}} Već početkom 1409. godine, njihove snage su napale Lazarevića. Stefanu je u borbama pomoć pružio Žigmund, čije su snage, pod komandom [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], krajem januara, preko [[Kovin (tvrđava na Dunavu)|Kovina]], ušle u Srbiju. Poprište sukoba bilo je [[Kosovo (oblast)|Kosovo]], a naročito je stradala [[Priština]], o čemu svedoče pisma koja su u februaru iz grada slali dubrovački trgovci.<ref name="ISN" /> Dubrovčani u Srbiji su dobili instrukcije da se pozovu na neutralnost Republike tokom sukoba, ali im je isto tako rečeno da se ne okreću protiv Stefana, kao i da u slučaju napada na gradove u kojima se nalaze, uzmu aktivnog učešća u njihovoj odbrani. Početkom maja, ka Srbiji je krenuo i sam Žigmund, kome se priključio i [[mačva]]nski ban [[Jovan Morović]], a u junu je započela nova otomanska ofanziva. Koliko je ovo ratovanje na otomanskoj strani bilo volja Brankovića, a koliko samo vršenje vazalnih obaveza, ostaje pitanje.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Posle žestokih borbi koje su vođene tokom leta, snage despota i Ugara su potisnute, a sam Stefan se povukao i zatvorio u utvrđeni [[Beograd]]. On je bio primoran pristane na one uslove koje je Vuk postavio.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Srbija je podeljena tako da je južni deo (južno od [[Zapadna Morava|Zapadne Morave]]<ref name="Andrija" />) držao Vuk, dok je severni deo sa Beogradom ostao despotu. Vuk je vladao priznajući Sulejmanovu vlast, kao i Brankovići.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> No, njihovi posedi su se pokazali veoma nesigurni jer je već [[1410]]. godine Sulejmanov brat i jedan od suparnika u borbi oko vlasti, [[Musa Čelebija]], prešao u Evropu i počeo da okuplja saveznike za borbu protiv Sulejmana.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> === Otomanski dinastički sukob i smrt Stefanovih protivnika === {{main|Musa Čelebija|Sulejman Čelebija}} Stefan je sa Musom odmah započeo pregovore koji su doveli do sklapanja savezništva.<ref name="ISN" /> Dok se Sulejman nalazio u [[Mala Azija|Maloj Aziji]], Musine snage su otpočele ofanzivu. Početkom 1410. godine su zauzele [[Galipolje|Galipolj]], a 13. februara su kod [[Jambol]]a potukle Sulejmanovog [[beglerbeg]]a Sinana.<ref name="ODB" /> Musa je veoma brzo uspeo da na svoju stranu privuče mnoštvo Sulejmanovih vazala, uključujući despota Stefana Lazarevića, Vuka Lazarevića i Brankoviće.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Ovo je Sulejmana primoralo da se vrati u [[Evropa|Evropu]]. U tome mu je pomogao [[spisak vizantijskih careva|vizantijski car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]], koji mu je dao brodove za prelazak [[Bosfor]]a. Manojlovo držanje je značajno uticalo na raspored snaga na terenu.<ref name="ISN" /> Ubrzo, knez Vuk je otpočeo kontakte sa Sulejmanom želeći da se vrati u njegov tabor.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> On je preko poslanika u [[Venecija|Veneciji]] početkom juna nastojao da izdejstvuje da se mletačka flota uključi u prevoz Sulejmanovih trupa.<ref name="ISN" /> Vuk se potom pridružio Sulejmanu, što su učinili i Brankovići.<ref name="ISN" /> Sada se borba za mesto sultana, koja se do toga momenta vodila uglavnom u Maloj Aziji, naglo prenela i u Evropu.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> [[Datoteka:Musa Çelebi.jpg|thumb|175px|thumb|left|Bajazitov sin [[Musa Čelebija]], novi Stefanov saveznik.]] Stefan i Musa su pokušali da spreče prelazak Sulejmanovih snaga u Evropu, napadom na flotu koja ih je prevozila<ref name="Konst">[[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“''</ref>. Oni su kod [[Galata|Galate]] uspeli da unište deo brodova, ali su Sulejmanove snage ipak uspele da pređu Bosforski moreuz. Do [[bitka kod Kosmidiona|velike bitke]] između dva Bajazitova sina došlo je [[15. jun]]a kod [[Kosmidion]]a, [[Tvrđava|tvrđave]] na obali [[Zlatni rog|Zlatnog roga]], ispred [[Kopneni bedemi Carigrada|kopnenih bedema]] [[Carigrad]]a, a Musine i Stefanove snage su potučene<ref name="Konst" />. Vizantijski car Manojlo je poslao brodove po Stefana i evakuisao ga u [[Istanbul|Carigrad]]<ref name="Konst" />, iako se on sam nalazio na Sulejmanovoj strani u sukobu. Stefanu je u Carigradu priređen svečan doček<ref name="ISN" />, a car Manojlo mu je iznova dodelio ''venac [[despot]]skoga dostojanstva''<ref name="Konst" />. Za to vreme, pobednik pod Carigradom, sultan Sulejman je u Srbiju poslao Vuka Lazarevića i [[Lazar Branković|Lazara Brankovića]], da preduhitre despota i preuzmu vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Međutim, obojica, Vuk Lazarević i Lazar Branković imali su nesreću da na svom putu nalete na ostatke Musinih jedinica i budu zarobljeni. Srpske prinčeve je [[4. jul]]a uhvatila Musina vojska u [[Plovdiv|Filipolju]]. Vuk je zbog izdaje odmah pogubljen, dok je Lazar ostavljen u životu još nekoliko dana. Musa je životom brata pokušao da uceni [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] da pređe na njegovu stranu, ali bez uspeha.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Uskoro je došlo do nove bitke između Musinih i Sulejmanovih snaga [[11. jul]]a kod [[Jedrene|Hadrijanopolja]], u kojoj je Musa opet poražen.<ref name="ODB" /> Još u toku bitke, Musa naredi da se poseče i Lazar Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke, dok su Sulejmanovi i Đurđevi vojnici bazali po razbojištu pljačkajući mrtve, naiđu i na Lazarev leš. "''Kada je bilo posle bitke, nađoše oni, koji su mrtve pljačkali, mladića, i po svemu poznaše najblagočastivijega Lazara; i javiše ljubljenom bratu njegovu''" (Konstantin Filozof).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Istovremeno, Stefan je sa svojom vojskom brodovima žurio ka Srbiji. Oni su preko [[Crno more|Crnog mora]] i [[Dunav]]a, kroz državu vojvode [[Mirča Stariji|Mirče]], stigli u [[Golubački Grad|Golubac]] krajem jula ili početkom [[avgust]]a iste godine.<ref name="ISN" /><ref name="Konst" /> Po dolasku u zemlju Stefan je preuzeo kontrolu i nad oblastima kojima je prethodno vladao njegov brat, pokojni knez Vuk. Musin položaj je posle dva poraza bio ozbiljno ugrožen i on se povukao kod Stefana, u Srbiju<ref name="ISN" />. Odatle je uspeo da zadobije podršku [[Osmanlije|Osmanlija]] u Evropi<ref name="ODB" />, a prilazile su mu i druge Sulejmanove pristalice, neki zbog njegovih obećanja, a neki i zbog Sulejmanovog ''neuravnoteženog držanja''<ref name="ISN" />. Musine snage su početkom [[1411]]. godine potukle Sulejmanove trupe kod [[Sofija|Serdike]]<ref name="ODB" />, dok je Sulejman pobegao iz Hadrijanopolja i pokušao da stigne do [[Istanbul|Carigrada]]<ref name="ODB" />. Na tom putu, njega su uhvatile i ubile (17. februara) Musine pristalice, koji je nakon toga postao jedini vladar evropskog dela [[Osmansko carstvo|Otomanske imperije]]. Musi su kao pobedniku pripadoše vazalne vojske, sa kojima je nastavio osvajanje. Tako i Đurađ postade njegov vazal.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Njihovi odnosi su bili zategnuti i puni nepoverenja, zbog smaknuća Đurđevog brata Lazara.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Umoran od ratovanja za račun Turaka i stalnih poniženje, Đurađ potajno posla glasnika u Srbiju svojoj majci Mari, da stupi u kontakt sa Stefanom da se pomire.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Istovremeno, dolazi do sukoba Stefana i Muse zbog proterivanja poslanika koji je imao da posmrtne ostatke Stefanovog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] prenese u Srbiju<ref name="Konst" />. Stefan je zbog toga počeo sa napadima na Osmanlije, koji su prestali kada mu je Musa uputio poslanstvo i ponudio pregovore.<ref name="ISN" /> === Dobijanje Srebrenice od Žigmunda i izmirenje sa Đurđem Brankovićem === [[Datoteka:Srebrenica Stari Grad.JPG|thumb|Ostaci utvrđenja u Srebrenici. Srebrenicu je ugarski kralj oteo od Bosne i poklonio svom vazalu Stefanu.]] Stefanova služba kod Žigmunda je nastavljena i tokom 1411. godine, kada je srpski despot tokom [[jul]]a boravio u [[Budim]]u, u pratnji svoje [[Vlastela|vlastele]]. Službeni biograf navodi da je tom prilikom Stefan ''"učinio istinitu ljubav sa zapadnima"''.<ref name="Konst" /> Prema mađarskim izvorima iz tog doba srpski despot se sa svojom zemljom potčinio vrhovnoj vlasti ugarskog kralja.<ref name="ISN" /> Otada je često odlazio u Budim i otuda se vraćao sa novim posedima koje mu je ugarski vladar darivao.<ref name="ISN" /> Stefan je od Žigmunda dobio posede širom tadašnje Mađarske koji su obuhvatali sela, gradove i [[rudnik]]e, a nalazili su se u [[satmar]]skoj, [[Bihar (Evropa)|biharskoj]], [[saboloč]]koj i [[torontal]]skoj županiji<ref name="ISN" />. Do kraja leta, Žigmund je sklopio primirje sa [[Kraljevina Bosna|kraljem Bosne]] [[Ostoja Kotromanić|Ostojom]], čime su okončani višegodišnji sukobi. Ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] je nakon rata protiv Bosne, iz njenog sastava izdvojio [[Srebrenica|Srebrenicu]], poznatu po rudnicima srebra, i poklonio je srpskom despotu Stefanu [[1411]]. godine.<ref name="ISN" /><ref name="Archive copy">{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html |access-date=2014-05-12 |archivedate=2008-08-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080801032414/http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html |deadurl=yes }}</ref> Krajem godine, Stefanova sestra i udovica [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]] [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelena]] se preudala za vojvodu [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]] [[Kosače|Kosaču]], koji se približio Žigmundu. U istom periodu, Stefana je sestra [[Mara Branković]] kontaktirala u ime njenog sina [[Đurađ Branković|Đurđa]], nudeći pomirenje porodica. Despot Stefan pristade, obzirom da nije imao dece, da Đurađ Branković bude njegov naslednik i oni dogovoriše pomirenje. Ali sam Đurađ je bio daleko, kao vazal na pohodu sa Musom. Musine snage su u [[jesen]] 1411. godine, opsele gradić [[Selimvrija|Selimvriju]] na [[Mramorno more|Mramornom moru]], nedaleko od [[Istanbul|Carigrada]], u kome se nalazio Sulejmanov sin [[Orhan (sin Sulejmanov)|Orhan]], koga je vizantijski car [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] podržao kao kandidata za otomanski presto. Iz opsade koju je zajedno sa Musom držao, Đurađ je uspeo da se izvuče lukavstvom. On je uspostavio kontakt sa opsađenima i dogovorio se da mu otvore kapije i omoguće da se skloni u grad. Posle toga je organizovao svoje snage u borbeni poredak, a Musu obavestio da kreće u napad na grad. Zahvaljujući tom izgovoru, sa vojskom je izašao iz Musinog logora i uputio se ka [[Selimvrija|Selimvriji]], ali umesto [[juriš]]a na gradske [[bedem]]e, ušli su u grad kroz kapije koje su im otvorili: {{izdvojeni citat|Zatim, sam sevši na konja, dade ovaj znak, ustremi se u grad, a sa svojim pukom spase se od gorke smrti. A neke od onih koji nisu znali tajnu i koji su ostali, uhvatiše i zaklaše.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Konstantin Filozof]]}} Đurađ Branković je ostao u opsađenom gradu da bi se kasnije, brodom preko [[Solun]]a, izbegavajući mnoge opasnosti, vratio u Srbiju u [[jesen]] 1412. godine i pomirio sa svojim ujakom Stefanom Lazarevićem<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, čime je okončan dvodecenijski sukob između dve porodice. U međuvremeu, u maju [[1412]]. godine, Stefan je sa velikom pratnjom ponovo bio u Budimu. On je prisustvovao saboru evropske vlastele na kome je došlo do mira između Žigmunda i [[Kraljevina Poljska|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]], a pored njega na saboru su bili vlastela i kralj Bosne, kao i niz drugih balkanskih velmoža. === Borbe protiv Muse i priznavanje vlasti Mehmeda === {{main|Mehmed I}} Protiv Muse je stvorena široka koalicija, u kojoj su se nalazili i otomanski zapovednici nekih delova Balkana, a pridružio joj se i njegov jedini preostali brat [[Mehmed I|Mehmed]], koji je vladao [[Azija|azijskim]] delom nekadašnje [[Bajazit I|Bajazitove]] države. Njegov prvi pokušaj da pređe u Evropu 1411. godine završio se porazom, ali su borbe vođene i na drugim frontovima, tako da je krajem iste godine Stefan sa [[sandžak-beg|sandžakbegovima]] [[Skoplje|Skoplja]] i [[Ćustendil]]a upao u Musine zemlje<ref name="ISN" />. [[Zima|Zimsko]] vreme i nabujala [[Marica (reka)|Marica]] su sprečili povezivanje njihovih i Mehmedovih snaga preko [[Ser (grad)|Serske]] oblasti. Odgovor na ovaj napad usledio je početkom 1412. godine, kada je Musa iz okoline [[Sofija|Serdike]] preko [[Čemernik]]a upao u [[Vranje|Vranjsku]] oblast i opljačkao je, dok se sam [[Uglješa Vlatković]], koji je upravljao tim delom Srpske despotovine, jedva spasao. Njegove snage su zatim nastavile prodor ka [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], ali su na vesti o dolasku snaga predvođenih despotom Stefanom, napustili Srbiju i uputile se ka [[Solun]]u i [[Tesalija (oblast)|Tesaliji]]. [[Datoteka:Markovo Kale interior view.JPG|thumb|left|Ostaci tvrđave [[Markovo Kale]] kod Vranja, koju je opustišio Musa.]] [[Datoteka:Mehmed I.jpg|minijatura|175px|Sultan [[Mehmed I]], novi Stefanov gospodar.]] Novi Musin pohod započeo je početkom 1413. godine, napadom na [[beg]]a Hamzu koji je držao [[Soko Grad (banjski)|Soko Grad]] i [[Svrljig (tvrđava)|Svrljig]]. On je zarobljen i pogubljen, a Musine snage su posle toga zauzele [[Bovan (tvrđava)|Bovan]] i [[Lipovac (tvrđava)|Lipovac]], kao i čitav niz drugih gradova u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]] ([[Kurvingrad|Koprijan]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Markovo Kale]], [[Petrus]]<ref name="Aca" />), kao i [[Tvrđava Stalać|Stalać]], čiji je zapovednik poginuo pružajući junački otpor Musinim snagama{{Napomena|Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|srpskoj epskoj narodnoj pesmi]] [[:s:Smrt vojvode Prijezde|''„Smrt vojvode Prijezde“'']].}}. Pored toga, Musine snage su, prema izveštajima koje su u martu poslali [[Dubrovnik|Dubrovčani]] iz Novog Brda, pustošile [[Toplica (oblast)|Toplicu]] i [[Braničevo (oblast u Srbiji)|Braničevo]]<ref name="ISN" />. Tokom ovog perioda, despot Stefan je prikupljao svoje snage, a vojnu podršku je dobio i od kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]], ali i od svog zeta, [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]]. Njegove snage su se kod [[Kruševac|Kruševca]] sastale sa Mehmedovim zapovednicima i posle postignutog dogovora je došlo do spajanja njihovih vojski<ref name="Konst" />, koje su se uputile ka [[jug]]u. Na [[Dobrič (Srbija)|Dobriču]] kod [[ušće|ušća]] [[Toplica (reka)|Toplice]], nedaleko od Koprijana, njima su se pridružile još neke Musine pristalice<ref name="Konst" />, uključujući i vojskovođu Evrenosa<ref name="ISN" />, nakon čega je nastavljen put ka [[Ovče polje|Ovčem Polju]]. Sam Stefan, Sandalj Hranić i [[Jovan Morović]] su na [[Skopska Crna gora|Skopskoj Crnoj Gori]] napustili trupe i vratili se, a komandu nad njima je preuzeo [[Đurađ Branković]]<ref name="ISN" />. Do [[Bitka na Vitoši|bitke]] je došlo 5. jula kod sela [[Čamorlu]], ispod [[Vitoša|planine Vitoše]], u današnjoj [[Bugarska|Bugarskoj]]. Musine snage su uspele da u prvoj fazi borbe potisnu srpsku vojsku, ali je Đurađ napadom sa boka<ref name="Konst" />, u kome se naročito istakao veliki [[čelnik]] [[Radič Postupović]]<ref name="ISN" />, uspeo da razbije protivničke redove i donese pobedu savezničkoj vojsci. Tokom povlačenja iz bitke, Musa je na [[iskar|reci Iskru]] zarobljen i ubijen, čime je posle više od jedne decenije okončan [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]]. Stefan i Đurađ su posle bitke priznali vrhovnu vlast Mehmeda I, koji je Stefanu pored bogatih poklona dao i neke oblasti, uključujući tvrđavu Koprijan i oblast [[Znepolje|Znepolja]]<ref name="Konst" />. === Period mira u Srbiji i borbe u Bosni === {{main|Srpska despotovina|Kraljevina Bosna}} [[Datoteka:Bosnia around 1412-sh.png|minijatura|Podeljenost Bosne oko 1412. godine.]] Kraj rata među Bajazitovim sinovima, predstavlja početak višegodišnjeg mira za Srbiju, što je omogućilo privredni i kulturni razvoj<ref name="Andrija" />. Stefan se vojno nije umešao u sukobe u Primorju, koje je njegov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] vodio protiv Mlečana, kao ni u borbe koje su zahvatile [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]] 1413. godine i trajno dovele Osmanlije u nju.{{Napomena|Tokom proleća [[1413]]. godine, [[Hrvoje Vukčić]] je napao posede [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]], koji se tada sa svojom vojskom nalazio u [[Srpska despotovina|Srbiji]], kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukčića i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene [[Osmanlije|Osmanlijama]], od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoć. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlače. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time čvrsto kročili na novo tle. ({{ISN II}})}} Žigmund je 1415. godine pokrenuo dve ofanzive u Bosni i dok prva, početkom godine, nije uspela da istisne Osmanlije, druga, sredinom godine, se okončala rasulom. Mađarske snage su u julu na [[Lašva (reka)|Lašvi]] razbijene, a veliki deo plemstva je zarobljen i sproveden u [[Zvečan]]. Oni su kasnije uspeli da se oslobode putem pregovora i otkupa, u čemu je učestvovao i sam Stefan, koji je posredovao u oslobađanju [[Jovan Morović|Jovana Morovića]]<ref name="ISN" />. Prilike u Bosni je dodatno zakomplikovalo ubistvo kneza [[Pavle Radenović|Pavla Radenovića]] krajem [[avgust]]a 1415. godine, iza koga su stajali kralj [[Ostoja Kotromanić|Ostoja]] i [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]], što je dovelo do sukoba između [[Pavlovići|Pavlovića]] i [[Kosače|Kosača]]. Pored toga, otomansko prisustvo i neuspesi mađarske vojske, uticali su na plemstvo u Bosni da se okrene protiv Žigmunda, a jedna od posledica toga bila je odluka sabora kralja i vlastele Bosne, da se Stefanu oduzme [[Srebrenica]], ali to zbog odnosa snaga (Lazarević je bio u dvojnom [[vazal]]nom odnosu tj. uživao je podršku i [[spisak vladara Mađarske|mađarskog kralja]] i [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskog sultana]]) nije bilo moguće sprovesti<ref name="ISN" />. U ovo doba došlo je i do [[Sabor u Konstanci|velikog crkvenog sabora]] u [[Konstanc]]i na [[Bodensko jezero|Bodenskom jezeru]], koji je trajao od 1414. do 1418. godine i okupio je veliki broj crkvene i svetovne vlastele iz [[Katoličanstvo|katoličkih]] zemalja. Sabor se bavio rešenjem tzv. ''[[Zapadna šizma|Zapadne šizme]]'', ali i sudbinom [[Jan Hus|Jana Husa]] koji je na kraju pogubljen (6. jula 1415), što je dovelo do [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]]. Pored toga, na njemu je ukazivano i na opasnost od Osmanlija, a među učesnicima sabora, našlo se i ''jedno poslanstvo srpskog despota, a nije isključeno da se i on sam tamo uputio''.<ref name="ISN" /> [[Datoteka:Manastir-manasija-despotovac-serbia-atipiks.jpg|thumb|left|[[Manastir Manasija]], Stefanova zadužbina]] Sam Stefan u tom periodu, iako vazal sultana, potajno je nameravao pređe na stranu krstaša, o čemu svedoče navodi [[Vizantijsko carstvo|vizantijskih]] poslanika u [[Mletačka republika|Veneciji]], da bi se u slučaju stvaranja šire anti-otomanske koalicije njoj pridružila i Srbija<ref name="ISN" />. Period mira, Stefan je iskoristio i da završi svoju monumentalnu zadužbinu, [[Manastir Manasija|manastir Resavu (''Manasiju'')]], kod današnjeg [[Despotovac|Despotovca]]. Njena gradnja je započeta 1407. godine, ali je u nekoliko navrata prekidana zbog naleta Osmanlija (1409, 1411—1413), da bi konačno bila završena 1418. godine<ref name="Andrija" />. === Rat sa Mlečanima za zetsko primorje === {{Glavni članak|Balša III Balšić|Drugi skadarski rat|Zeta (država)}} Stefanov sestrić, [[Balša III Balšić|Balša III]] je 1419. godine obnovio neprijateljstva prema [[Mletačka republika|Mlečanima]], čime je otpočeo tzv. ''[[Drugi skadarski rat]]''. Iako je postigao određene uspehe (zauzeo je [[Drivast]]), nije uspeo da pobedi Veneciju i istisne je iz Zetskog primorja. Pošto je bio teško bolestan i bez muškog potomstva, Balša je početkom 1421. godine otišao u Srbiju kod Stefana. Njemu je predao svoje posede i prava u Zeti{{fact}} i vrlo brzo umro na Stefanovom dvoru, 28. aprila 1421. godine. Balšinu smrt iskoristili su Mlečani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i [[Ulcinj]]em i [[Bar (Crna Gora)|Barom]], čime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli [[Budva|Budvu]], a [[Kotor]] se sam stavio pod njihovu vlast (1420)<ref name="ISN" />. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]]{{Napomena|[[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]] je bio oženjen [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelenom]], majkom [[Balša III Balšić|Balše III]] i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju [[Gornja Zeta|Gornju Zetu]],[[Budva|Budvu]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], što su oni odbili.}}, a svoju oblast su počeli da šire i [[Dinastija Crnojevića|Đuraševići]] iz Zetskog zaleđa. Međutim, Stefanovim uključivanjem u sukob u Zeti, Đuraševići su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Đurađ i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlečanima<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Ruins Stari Bar Montenegro.jpg|thumb|Ostaci tvrđave [[Stari Bar|Bar]], koju je Stefan uspeo da zauzme u novembru 1421.]] Stefan nije odmah započeo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti svog sizerena sultana [[Mehmed I|Mehmeda]] 26. maja 1421. On je prvo pokušao da pregovorima da dobije zemlju. Pošto Mlečani nisu pristali da mu daju Balšine posede, on je u [[avgust]]u zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Đuraševići zauzeli [[Miholjska prevlaka|Svetomiholjsku prevlaku]] i [[Grbalj]]<ref name="ISN" />. Posle novih pregovora koje su inicirali Mlečani i njihovog otezanja, Stefan je u [[Novembar|novembru]] zauzeo Bar i sklopio sa metačkim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara. Iduće godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u [[Venecija|Veneciju]] uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore. On je zahtevao da mu se daju svi posedi Balšića u Zeti, počevši od [[Skadar|Skadra]], dok su Mlečani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimičan dogovor, ali mir ipak nije zaključen{{Napomena|Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 [[dukat]]a godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na [[Skadar]]. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.}}. Istovremeno, Mlečani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu [[Opsada|opsadu]], dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrđenja duž [[Bojana (reka)|Bojane]], da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji<ref name="ISN" />, ali se opsada raspala u [[Decembar|decembru]] iste godine. Povlačenje srpske opsade, Mlečani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane, a u proleće 1423. godine na njihovu stranu su prešli [[Paštrovići]], koji su za to nagrađeni [[Novac|novcem]] i [[tkanina]]ma<ref name="ISN" />. Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestriću [[Đurađ Branković|Đurđu]], koji je na čelu vojske, u kojoj je bilo i 8.000 [[konjanik]]a<ref name="ISN" />, početkom leta 1423. godine ponovo opseo Skadar. On je obnovio [[tvrđava|utvrde]] duž Bojane, a na njenom [[ušće|ušću]] je razvukao lanac kojim Skadar i fizički odsečen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlečane da obnove mirovne pregovore koji su doveli [[12. avgust]]a do sklapanja tzv. ''Skadarskog mira'', prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast, 1.000 dukata godišnje kao i [[Balšići]]ma, Mlečani su se obavezali da mu daju Budvu i [[Solana|solane]] na Grblju i Stefanovim trupama će biti omogućen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlečanima su potvrđeni Kotor, Ulcinj i Skadar. Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo, ali ni do novih borbi. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u [[avgust]]u 1424. godine u [[Plana (Kopaonik)|Plani]], potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konačan mir bio potpisan 22. aprila 1426. godine u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]], između Đurđa Brankovića sa jedne i skadarskog kapetana Frančeska Kvirina, sa druge strane. ''Vučitrnski mir'' je bio baziran na prethodno potpisanom ''Skadarskom miru'' i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22. jula 1426) i Mletački senat (3. februara 1427)<ref name="ISN" />. === Potvrda vazalstva Muratu II i pomoć Žigmundu protiv husita === {{main|Murat II|Husitski ratovi}} Posle smrti [[Mehmed I|Mehmeda I]], vlast je preuzeo njegov sin [[Murat II]], ali mu je pravo na presto osporio izvesni Mustafa, koji je za sebe tvrdio da je [[Bajazit I|Bajazitov]] sin i koga je podržavala Vizantija. On je oslonac za svoju borbu pokušao da pronađe i u despotu Stefanu, kome je uputio poslanike, ali Stefan ih je uhapsio i poslao Muratu. Posle gušenja ove pobune (1422), protiv Murata se podigao i njegov brat Mustafa, koga je opet podržala Vizantija. U borbama koje su vođene tokom 1422. i 1423. godine, pobedio je Murat, a Mustafa je ubijen. Novi sultan Murat II je uputio svoje poslanike u [[Beograd]], što je do leta 1423. godine dovelo do obnavljanja Stefanovih vazalnih obaveza prema sultanu.<ref name="ISN"/> [[Datoteka:Husité - Jenský kodex.jpg|minijatura|Napad krstaških konjanika na [[husit]]e u Češkoj. Stefan je poslao konjanike mađarskom kralju Žigmundu radi gušenja [[Husitski ratovi|husitskog ustanka]].]] Uporedo, Stefan je nastavio da izvršava obaveze prema kralju Mađarske [[Žigmund Luksemburški|Žigmundu]]. Krajem jesen 1421. godine, kralj je zatražio da mu pošalje konjanike za borbu protiv hrišćanskih reformatora [[Husiti|husita]], tokom tzv. [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]] u Češkoj. Srpski konjanici, u sklopu snaga pod komandom [[tamiš]]kog župana [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], učestvovali su gušenju pobune husita, u decembru i januaru. Početkom 1423. godine, Stefan je bio deo Žigmundove delegacije na skupu u [[Kežmark]]u, na kome je mađarski kralj nastojao da odvrati [[Poljski kralj|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]] i [[Litvanski knez|litvanskog kneza]] [[Vitold, knez Litvanije|Vitolda]] od mešanja u borbe koje su zahvatile [[Češka (Bohemija)|Češku]], posle pobune Husita. Stefan je prisustvovao i poseti vizantijskog cara [[Jovan VIII Paleolog|Jovana VIII]] [[Budim]]u (leto 1424. godine), koji je tražio saveznike za borbu protiv Osmanlija. U slično vreme, na mađarskom dvoru se pojavio i poslanik sultana Murata II sa bogatim darovima i predlogom o sklapanju mira. Ne zna se pouzdano da li je sa Jovanom sklopljen neki sporazum, ali sa druge strane, Žigmund je dogovorio sklapanje mira sa Otomanima, koji trajao vrlo kratko, zbog sukoba oko [[Vlaško vojvodstvo|Vlaške]].{{Napomena|Otomanske snage su tokom [[1424]]. godine upale u [[Vlaško vojvodstvo|Vlašku]] i mađarskog štićenika vojvodu [[Dan II|Dana II]] su zamenile svojim štićenikom [[Radu II|Raduom II]].}} Odnosi Stefana i Murata su pogoršani tokom leta 1425. godine. Muratov poslanik koji je došao kod despota nije ga zatekao u Srbiji, pošto se on tada nalazio u Mađarskoj, a vesti iz Srbije su govorile o velikim pripremama za rat.{{Napomena|Početkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarević je hitno nabavljao oružje i [[barut]] u [[Dubrovnik]]u.}}. Utvrđenja su dodatno naoružavana, a po Stefanovoj naredbi morali su da se naoružaju i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]]{{Napomena|[[Dubrovačka republika]] je u [[avgust]]u omogućila svojim građanima u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]] da u [[Dubrovnik]]u nabave po jedan [[samostrel]] i 50 strelica.}}. Otomanski poslanik se vratio kod Murata i, prema navodima Stefanovog biografa, svoje utiske je sažeo u rečenicu:''„Ako ne pođeš na ove, oni će već doći na tebe“''. Stefan je verovatno računao na stvaranje neke veće koalicije u borbi protiv Osmanlija. Tokom [[jesen]]i, otomanske snage su se uputile ka Srbiji. Stefan je pokušao da izbegne rat preko svojih poslanika koje je uputio sultanu u [[Sofija|Serdiku]], ali njegovi predlozi nisu prihvaćeni i Muratove snage su upale u Srbiju. Nakon zauzeća [[Niš]]a, Osmanlije su upale u [[Pomoravlje]] i prodrle do [[Grad cara Lazara|Kruševca]], a njihov pohod pratile su pljačke i razaranja. Stefan je dobio vojnu pomoć od Žigmunda, nakon čega je Murat prihvatio pregovore, a [[Osmanlije]] se povukle iz Srbije. === Borbe oko Srebrenice, proglašenje naslednika i vraćanje gradova === {{main|Tvrtko II|Đurađ Branković}} Oko 1425/26. godine kralj Bosne [[Stefan Tvrtko II Kotromanić|Tvrtko II]] je pokušao da povrati [[Srebrenica|Srebrenicu]], koju je ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] oteo od Bosne, i poklonio srpskom despotu Stefanu.<ref name="Archive copy"/> Pred Tvrtkovim napadom, stanovništvo lojalno Stefanu se povuklo u tvrđavu [[Srebrnik kod Srebrenice|Srebrnik]], u kojoj se nalazio Stefanov garnizon. Tvrtkove snage, među kojima su se nalazili i [[Dinjičići]], opsele su tvrđavu, nadajući se da Stefan neće biti u stanju da pruži vojnu pomoć opsađenom gradu. Posle sklapanja mira sa Muratom, Stefan je sa vojskom krenuo ka Srebrenici, prešao reku i razbio opsadu. Tvrtko se povukao u unutrašnjost i ponudio Stefanu pregovore, dok su Dinjičići spalili srebrničko [[podgrađe]]. Stefan je verovatno posle toga proširio svoju vlast na oblasti oko Srebrenice, a njegove snage su zarobile i neprijateljsku [[Artiljerija|artiljeriju]] korišćenu tokom opsade. [[Datoteka:Đurađ Branković, Esphigmenou charter (1429).jpg|desno|thumb|200|thumb|Stefanov naslednik [[Đurađ Branković]], sin [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] i Stefanove sestre Mare.]] Stefan je u borbama bio ranjen, zbog čega je rešio da odmah proglasi naslednika. Sazvao je [[sabor]] u [[Srebrnica|Srebrenici]] na kojem je pred patrijarhom [[Nikon (patrijarh srpski)|Nikonom]] i vlastelom proglasio [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] za naslednika. Ne zna se sa sigurnošću kada je sabor održan, ali se smatra da je do njega došlo tokom 1426. godine.{{Napomena|Stefanov biograf [[Konstantin Filozof]] pominje sabor u [[Srebrnica|Srebrenici]], pre opisa događaja iz [[jesen]]i 1425. godine, zbog čega pojedini istoričari (npr. [[Miodrag Purković]]) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, većina istoričara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.{{ISN II}})}} Odluku o svom nasledniku, Stefan je morao da reguliše i sa kraljem Žigmundom, sa kojim se sastao u maju 1426. godine u [[Banja|banji]] [[Tata (banja)|Tati]]. Ovim razgovorima su prisustvovali i predstavnici vlastele, a najverovatnije i Filip de Skolaris. Njihov tok nije poznat, a postignuti [[Sporazum u Tati|dogovor]] je sačuvan samo u poznijim prepisima, koji navodno "nose vidljive tragove prerade".<ref name="ISN" /> Prema sporazumu, Žigmund je pristao da prizna Đurđa kao naslednika, ali da vrati Žigmundu [[beogradska tvrđava|tvrđave Beograd]] i [[Golubački Grad|Golubac]], [[Mačva|Mačvu]] i neke posede zapadno od [[Drina|Drine]] (ali ne i [[Srebrenica|Srebrenicu]]). No, Mačva<ref name="ISN" /> je ostala u Đurđevom posedu, Beograd je predat Žigmundu,<ref name="DSD" /> a Golubac je njegov odmetnuti zapovednik, vojvoda Jeremija, predao [[Osmanlije|Osmanlijama]] umesto Mađarima.{{Napomena|Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]] zatražio 12.000 [[dukat]]a da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. [[Žigmund Luksemburški|Žigmund]] je to odbio, a propao je i pokušaj da [[Đurađ Branković|Đurađ]] posreduje među njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac [[Osmanlije|Osmanlijama]].}} Stefan je tokom proleća 1426. godine prisustvovao pregovorima koje je Žigmund vodio sa [[Mletačka republika|Mlečanima]] o sklapanju saveza protiv Osmanlija. Početkom 1427. godine Otomanske snage su upale u Srbiju, zauzele [[Niška tvrđava|Niš]], u februaru otpočele opsadu [[Tvrđava Novo Brdo|Novog Brda]] i okolnih utvrđenja<ref name="DSD" /><ref name="NB">{{GA-NB}}</ref> ([[Prizrenac|Prizrenca]]<ref name="NB" /> i verovatno [[Prilepac na Prilepnici|Prilepca]]), a potom prodrli u centralno [[Pomoravlje]], zauzeli [[Grad cara Lazara|Kruševac]] i još neke gradove južno od nastanka [[Velika Morava|Velike Morave]]<ref name="DSD">{{AV-DSD}}</ref>. === Pobuna rudara u Srebrenici i smrt === Pored otomanskog napada, Stefan se krajem marta ili početkom aprila suočio sa pobunom [[rudarstvo|rudara]] u [[Srebrenica|Srebrenici]]. Oni su Stefanovog nadzornika Vladislava, nezadovoljni njegovim ponašanjem i merama koje sprovodio, bacili kroz prozor tzv. ''palate'' u Srebrenici, od čega je umro, posle čega se pobuna proširila i na lokalno stanovništvo. Usledila je brza i oštra reakcija despota Stefana, koji je sa vojskom ušao u Srebrenicu i u krvi ugušio pobunu. Dobar deo stanovništva je pobegao, a oni koji su ostali su surovo kažnjeni. Zabeleženo je da su pojedincima odsecane noge i ruke.<ref name="ISN"/> Tokom ovih zbivanja su zlostavljani i neki [[Dubrovnik|dubrovački]] trgovci u gradu.{{Napomena|''„... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“'' ({{ISN II}})}} U isto vreme, došlo je i do sukoba sa Kojom Zakarijom, gospodarom [[Danj]]a kod [[Skadar|Skadra]], čiji se posed nalazio na saobraćajnici od [[Jadransko more|Jadranskog mora]] ka Srbiji, zbog čega je ostvarivao značajne prihode od carine<ref name="ISN" />. Razlozi sukoba nisu poznati, a Stefan je pokušao da carinskim ratom izvrši pritisak na njega. On je [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] zabranio da robu za Srbiju voze preko njegovih poseda, zbog čega su se njihovi predstavnici žalili Stefanu da trpe značajne gubitke zbog toga. Dalji tok, kao i krajnji ishod ovog sukoba, nisu poznati<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Obelisk Despota Stefana Lazarevica.png|thumb|desno|250|thumb|Mermerni stub na mestu smrti despota Stefana Lazarevića u dvorištu crkve u Markovcu]] Despot Stefan Lazarević je iznenada umro u [[Subota|subotu]], [[19. jul]]a [[1427]]. godine, od posledica [[Srčani udar|srčanog udara]]. On je na povratku iz [[Šumadija|Šumadije]] ka [[Beograd]]u, zastao nedaleko od današnjeg [[Kragujevac|Kragujevca]]<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" /> kod mesta Glavica gde se nalazila jedna njegova zadužbina<ref name="Konst" />, da bi se odmorio i ručao, posle čega je otišao u [[lov]]. Tokom lova, dok je bio na konju<ref name="Konst" />, Stefana je udarila srčana kap. On je posle toga prenet u svoj šator u kome je i umro, a, prema navodima njegovog biografa, poslednje reči su mu bile:''„Po Đurđa, po Đurđa“''<ref name="Konst" />. Na mestu njegove smrti, njegov pratilac Đurađ Zubrović je podigao [[Spomenik despotu Stefanu Lazareviću|mermerni stub sa natpisom]], koji se danas nalazi u porti seoske crkve u [[Markovac (Mladenovac)|Markovačkim]] [[Crkvine (Mladenovac)|Crkvinama]] kod [[Opština Mladenovac|Mladenovca]]. Sahranjen je u svojoj zadužbini, [[manastir Manasija|manastiru Resavi]].<ref name="ISN" /> U trenutku njegove smrti, otomanski odredi su opsedali Novo Brdo i pljačkali po Srbiji, a neki su se nalazili u blizini [[Manastir Ravanica|Ravanice]].<ref name="ISN" /> Danas postoji sporenje naučnika oko toga gde se nalaze posmrtni ostaci Stefana Lazarevića, u manastiru [[Manastir Koporin|Koporinu]] ili u [[Manastir Manasija|Manasiji]].<ref name="Politika-2">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Vuk ili Stefan |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t19009.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=6. 2. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> [[Antropolog]] i [[paleopatolog]] [[Srboljub Živanović]] smatra da su kosti otkrivene početkom 80-ih godina [[20. vek|XX veka]] u Koporinu Stefanove, na osnovu njihovih oštećenja, koja po njemu, odgovaraju povredama za koje se zna da ih je imao Stefan Lazarević.<ref name="Politika-1">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Arheološki nalazi pod ključem |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t13302.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=29. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref><ref name="Novosti">{{cite news|first=M|last=Marković|authorlink=|coauthors=|title=Nauka već dokazala: Koporin|url=http://www.novosti.rs/code/navigate.php?Id=10&status=jedna&vest=96302&title_add=Nauka%20ve%C4%87%20dokazala%3A%3CBR%3E%20Koporin&kword_add=sv.%20stefan%2C%20despot%20stefan%20lazarevic|work=|publisher=[[Večernje novosti|Večernje Novosti]]|date=13. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Sa druge strane, tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom [[21. vek|XXI veka]], otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, [[arheologija|arheolog]] Marin Brambolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. On svoju tvrdnju temelji na počasnom mestu samog groba u crkvi.<ref name="Glas">{{cite news |first=Z |last=Nikčević |authorlink= |coauthors= |title=Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/03/03/srpski/R07030202.shtml|work= |publisher=[[Glas javnosti|Glas Javnosti]]|date=3. 3. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Kasnije je urađena [[DNK]] analiza tih ostataka i njom je utvrđeno, sa 99,9378% tačnosti<ref name="Politika-2" />, da se radi o sinu [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]]. Živanović smatra da se radi o njegovom mlađem sinu [[Vuk Lazarević|Vuku]], dok Brambolić taj nalaz smatra potvrdom svoje pretpostavke da ti ostaci pripadaju Stefanu<ref name="Glas" />. DNK analiza kostiju pronađenih u Koporinu, nije obavljena, pošto [[episkop|vladika]] [[Eparhija braničevska|braničevski]] nije dao saglasnost za njeno obavljanje<ref name="Politika-2" />. == Zadužbine Stefana Lazarevića == Stefan Lazarević je, poput svog oca i svojih predaka po majci [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], bio veoma darežljiv prema monasima i manastirima, a smatra se da je nekolicini bio i ktitor<ref name="Vasa">{{VM-PM}}</ref>. O ovome govore i zapisi [[monaštvo|monaha]], koji ga i tokom života, ali i nakon smrti hvale bez ustezanja<ref name="Vasa" />. Bez obzira na to, njegovo doba donosi i jednu značajnu promenu u odnosu na njegove prethodnike, jer je on ukinuo dotadašnju praksu da se sela koja se prilažu manastirskim [[vlastelin]]stvima oslobađaju bilo kakvih obaveza, počevši od one vojne<ref name="Vasa" />. [[Datoteka:Monastery Manasija - Serbia.JPG|thumb|desno|275|thumb|Manastirska crkva u Manasiji]] Njegova glavna zadužbina bio je [[manastir Manasija|manastir Resava]], poznatiji kao ''Manasija''. Njena manastirska crkva posvećena [[sveta trojica|svetoj Trojici]], [[Trikonhos|trikonhonalne osnove]], ali bez uobičajene ukrašene fasade karakteristične za [[Moravski stil]], spada među najviše crkve srpskog srednjeg veka i od nje je viša samo [[Manastir Visoki Dečani|dečanska crkva Hrista Pantokratora]]<ref name="Andrija" />. Njena spoljašnjost od [[belo]]g [[mermer]]a podseća na [[Romanika|romansku]] obradu kod spomenika [[Raški stil|Raškog stila]]<ref name="Vasa" />, a njen pod od [[Crvena boja|crvenog]] i belog mermera, koji je očuvan samo u [[narteks]]u, predstavlja remek-delo i od njega je lepši samo tzv. ''[[Prizrenski patos]]''<ref name="Aca-2">{{AD-MA}}</ref> [[Stefan Dušan|Dušanove]] zadužbine [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetih Arhangela]], koja, u [[Arhitektura|arhitektonskom]] smislu, poslužila kao uzor crkvama Moravskog stila. Prema navodima svog biografa, Stefan je u [[Beograd]]u iz temelja obnovio manastir posvećen [[Marija (majka Isusova)|Bogorodici]], pri kome je bilo smešteno sedište [[Beogradska mitropolija|beogradskog mitropolita]]. Deo kamenog nadvratka sa njegovim uklesanim ktitorskim natpisom je pronađen u [[Beogradska tvrđava|Beogradskoj tvrđavi]] i danas se čuva u [[Muzej grada Beograda|Muzeju grada Beograda]]. Pored toga, on je u Beogradu podigao i crkve posvećene [[sveta tri jerarha|svetim Tri Jerarha]] i [[Sveti Nikola|svetom Nikoli]], koje su se verovatno nalazile oko današnje [[Skadarlija|Skadarlije]] odnosno [[Novo groblje (Beograd)|Novog groblja]], uz koju se nalazila i [[bolnica]]<ref name="Vasa" />. [[Datoteka:Manastir_pavlovac1.jpg|thumb|left|250|thumb|Manastirska crkva u Pavlovcu]] Pošto mu se prestonica gotovo četvrt veka nalazila u Beogradu, lokalna predanja mu pripisuju da je podigao ''većinu današnjih manastira i manastirskih razvalina u Beogradskom kraju''<ref name="Vasa" />. Takav je nekadašnji [[Manastir Vinča|manastir posvećen Vavedenju]] u [[Vinča|Vinči]]{{Napomena|Ostaci manastirske crkve su uništeni [[1909]]. godine, a [[Miloje Vasić]] ih je datirao u doba Stefana Lazarevića ([http://pravoslavlje.spc.rs/broj/973/tekst/vinca-kao-neolitsko-naselje/print/cir]).}}, zatim manastiri na [[Kosmaj]]u: [[Manastir Tresije|Tresije]], pa [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]] i [[Manastir Pavlovac|Pavlovac]] (uz koje se pokazuju ostaci navodnih Stefanovih letnjikovaca), kao i [[Manastir Nikolje Rudničko|Nikolje]] na [[Rudnik (planina)|Rudniku]], ali i seoska crkva u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]], pored spomenika o njegovoj smrti. Od navedenih, samo se za Pavlovac smatra da je Stefanova zadužbina{{Napomena|Jedno pismo [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] iz 1425. godine, Stefan je uputio iz [[Manastir Pavlovac|Pavlovca]].}}<ref>{{SK-SANU|Link=902|Ime=Manastir Pavlovac|Članak=Pavlovac, manastir}}</ref>, dok su ostale podigli drugi ktitori{{Napomena|[[Manastir Tresije]] potiče iz 1309. godine, iz doba kralja [[Stefan Dragutin|Dragutina]], kao i [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]], [[Manastir Nikolje Rudničko|Rudničko Nikolje]] u [[Donja Šatornja|Donjoj Šatornji]] je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenović, dok crkva [[ilija|svetog Ilije]] u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]] potiče sa kraja [[19. vek|XIX veka]].}}. Stefanova zadužbina bi mogao da bude [[manastir Koporin]] kod [[Velika Plana|Velike Plane]], koji je podignut tokom njegove vladavine{{Napomena|Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov oštećeni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.}}, ali nema podataka ko mu je [[ktitor]], niti kada je tačno podignut<ref>{{SK-SANU|Link=742|Ime=Manastir Koporin|Članak=Koporin, manastir}}</ref>. Prema navodima letopisa sa samog kraja [[15. vek|XV veka]], njegova zadužbina je i [[ostaci sakralnih objekata u Gornjačkoj klisuri|manastir posvećen Blagoveštenju]] u [[Gornjačka klisura|Gornjačkoj klisuri]]<ref name="Vasa" />, čije se ruševine datiraju na kraj [[14. vek|XIV veka]]<ref>{{SK-SANU|Link=478|Ime=Manastir Blagoveštenje|Članak=Gornjačka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pećinska isposnica}}</ref>. Kao vrhovni vladar tadašnje Srbije, Stefan je relativno često slikan u manastirima koji su tada podizani. Uvek je prikazivan u sklopu [[ktitor]]skih kompozicija, a nije redak slučaj da je naslikan sa modelom crkve u rukama, kao svojevrstan posrednik između pravih ktitora i hramovnog sveca ili čak samog [[Hristos|Hrista]]. Zbog ovakvih kompozicija, u starijoj literaturi se mogu naći pogrešna mišljenja da je on bio ktitor tih manastira, a takve greške se javljaju i danas. == Književni rad == Doba Stefanove vladavine donosi preporod u [[Srpska književnost|srpskoj književnosti]], u kome je on učestvovao i kao pisac, a ne samo kao mecena. Njegovo delovanje vidljivo je kroz [[Povelja|povelje]] i prevodilački rad, a pisao je i samostalne tekstove. Njegovo najpoznatije delo svakako je ''„[[Slovo ljubve]]“'', [[Pesnik|pesnička]] [[poslanica]] upućena, najverovatnije, njegovom bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]], 1404. ili 1409. godine<ref name="ISN" />. Za nju [[istorija književnosti|istoričar književnosti]] [[Jovan Deretić]] navodi da je ''jedan od najlepših kraćih književnih sastava u [[Srpska književnost u srednjem veku|našoj (srpskoj) literaturi srednjeg veka]]''<ref name="Joca" />, dok [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademik]] [[Dimitrije Bogdanović]] navodi da u opisu prirode koji se javlja u delu, ''kao da se sluti [[renesansa]]''<ref name="ISN" />. Pored ''„Slova ljubve“'', smatra se da je Stefan tvorac ''„[[Natpis na kosovskom kamenom stubu|Natpisa na kosovskom mermernom stubu]]“''<ref name="ISN" /><ref name="Joca">{{JD-ISK}}</ref>, svojevrsnog [[epitaf]]a koji je početkom [[15. vek|XV veka]] uklesan kao spomen obeležje, na mestu [[Kosovska bitka|Kosovskog boja]]. Delo poznato kao ''„[[Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom]]“'', od koga je sačuvano samo nekoliko uvodnih stihova, pojedini naučnici pripisuju Stefanu, ali su mišljenja o tome i dalje podeljena<ref name="ISN" />. U poveljama koje je izdao, Stefan je unosio tzv. vladarske ispovesti, koje su postojale u doba [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], ali i njegovog oca. Ovi delovi su pisani ''probranim, retorički ukrašenim izrazom''<ref name="Joca" /> i bliski su poveljama [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]], a po izraženom ličnom pečatu koji je u njima prisutan, najbliže su poveljama [[Stefan Dušan|Dušana Silnog]]<ref name="Joca" />. Pored njegovih povelja, u ovaj segment Stefanovog književnog stvaralaštva spada i njegov uvod u ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', koji je zapravo sažeta vladarska [[autobiografija]], kakva se sreće u [[Hilandarska povelja|Hilandarskoj povelji]] i [[Dušanov zakonik|Dušanovom Zakoniku]]<ref name="Joca" />. Istorijski izvori navode da se Stefan bavio i prevođenjem, a poznato je da je pored čitanja i pisanja na [[Staroslovenski jezik|staroslovenskom]] (tj. [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]]), prevodio sa [[Grčki jezik|grčkog]] i [[Latinski jezik|latinskog]] jezika<ref>{{cite web|url=http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|title=Despotovac: ''Despot Stefan Lazarević''|accessdate=26. 10. 2010.|archive-date=2011-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20110918053343/http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|dead-url=yes}}</ref>. Jedan od njegovih prevoda verovatno je [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] spis iz [[12. vek|XII veka]] ''„O vremenima budućim“'', koji je preveden između [[1400]]. i [[1407]]. godine<ref name="ISN" />. == Srbija pod vlašću Stefana Lazarevića == [[Datoteka:Dragon_order_insignia.jpg|mini|180p|Simbol viteškog reda Zmaja, kome je Stefan pripadao.]] [[Datoteka:Grb Lazarevic.png|mini|desno|Simbol Viteškog reda Zmaja uklopljen u grb Nemanjića postao je simbol despota Stefana Lazarevića]] Neki smatraju da je tokom svoje višedecenijske vladavine, Stefan uspeo da osnaži Srbiju u svakom pogledu i da period njegove vladavine predstavlja ''poslednju blistavu epohu u istoriji i kulturi [[istorija Srbije u srednjem veku|srednjovekovne Srbije]]''<ref name="KIS" />. Njegova vladavina obeležena je u bunama, vazalnim ratovima i dinastičkim sukobima. On je ugušio je otpor dela vlastele (1398) i privremeno učvrstio centralnu vlast. Kasnije je bio primoran da južne oblasti preda bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]] na upravu (1409). Kao veran vazal sultana [[Bajazit I|Bajazita]], osigurao je bezbednost svoje države i od njega je dobio veći deo zemalja otetih od [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] (1396). Kasnije se povezao sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], čiji je bio vazal, ali i sa [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] i [[Mletačka republika|Mlečanima]]. Uporedo je učestvovao u pregovorima koji su u Evropi vođeni radi stvaranja saveza protiv [[Osmanlije|Osmanlija]], uspevajući da održi dobre odnose sa njima. Zahvaljujući ovome, Srbija već od 1402, a naročito posle 1413. godine, nije bila meta spoljašnjih napada, što je omogućilo razvoj na drugim poljima. U Srbiju dolaze i predstavnici Mlečana (1403) i [[Dubrovnik|Dubrovčana]] (1405)<ref name="ISN" />, koji nakon smrti [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]], nastoje da obezbede trgovačke povlastice i bezbednost ljudi. === Unutrašnje reforme === Na unutrašnjem planu, Stefan je početkom [[15. vek|XV veka]] (neposredno nakon 1405. godine<ref name="DSD" />), izvršio vojno-administrativnu reformu, čiji je cilj bio ''da se stvori što efikasnija vojna organizacija i državna uprava, koja je trebalo da bude odgovor i odbrana novonastaloj situaciji u kojoj se država našla.''<ref name="DSD" /> Njeni detalji nisu preciznije poznati, pošto se [[Konstantin Filozof]] o njoj izjašnjava vrlo uopšteno, ali se na osnovu njegovog iskaza i sačuvanih [[Istorija|istorijskih]] izvora mogu rekonstruisati njene osnove. Stefan je državu podelio na upravne oblasti pod imenom ''vlasti''{{Napomena|U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima ([[Nekudim]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Smederevska tvrđava|Smederevo]], [[Golubački Grad|Golubac]],[[Petrus]], [[Ostrvica|Ostrovica]], [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Teočak|Teočak]] i [[Tišnica]]) ili po župi koju obuhvata ([[Lepenac]]).}}, na čijim čelima su se nalazile [[Vojvoda|vojvode]], koje su na teritoriji svoje vlasti imale i civilnu i vojnu vlast. Ova organizacija primenjena je i na [[Zeta (država)|Zetu]]{{Napomena|Kao središta se pominju [[Bar (Crna Gora)|Bar]], [[Drivast]] i [[Podgorica]], a kasnije i [[Medun]].}}, nakon sklapanja mira sa [[Mletačka republika|Mlečanima]], pri čemu je Stefan ostavio ''primorskim komunama raniju autonomiju''<ref name="DSD" />. Državni upravni aparat podeljen je u tri grupe činovnika<ref name="Konst" /><ref name="DSD" />: # ''nad veštmi načelniki'' (''načelnici pojedinih delova (resora) državne uprave'') # ''telu svojemu sabljudatelji'' (''njegovi telohranitelji'') i ''iže i vnutrenejšij čin'' (''članovi despotovog saveta'') # ''treći vnetrešnji čin'' (činovnici zaduženi za ''oblasne i lokalne vlasti'') Najviši državni činovnik<!--{{Napomena|Vojvoda}}--> u ovo doba bio je [[logotet]] ili veliki logotet, koji je tu ulogu imao još od doba kneza Lazara<ref name="DSD" />. [[Datoteka:Serbian Despotate (1422)-sr.svg|thumb|left|350|thumb|Mapa Srpske despotovine, oko 1422. godine]] Na polju [[Vojska|vojne]] organizacije i odbrane zemlje, Stefan je uveo neke promene i značajne novine, usled jasne pretnje koju su predstavljale [[Osmanlije]]. Kao što je njegov otac podigao čitav niz utvrđenja, mahom u svojim istočnim (najugroženijim) oblastima, radi zaštite od njihovih pljačkaških odreda{{Napomena|U njegovo doba, osim [[grad cara Lazara|prestonog Kruševca]], verovatno su podignuti [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Koznik|Koznik]], [[Kurvingrad|Koprijan]], [[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]].}}, tako je Stefan nastojao da poveća vojni potencijal svoje države. On teži da poveća broj [[pronija]] tj. nenaslednih poseda koji su dodeljivani pojedincu na uživanje dok obavlja vojnu službu, nasuprot, do tada, daleko zastupljenijih baština odnosno naslednih poseda<ref name="DSD" />. Time ujedno i učvršćuje svoju tj. centralnu vlast, pošto su pronijari zavisili od vladara, koji je u bilo kom trenu mogao da im oduzme proniju (imanje), zbog čega su mu bili daleko odaniji od [[Vlastela|vlastele]] koja je imala nasledne posede, koje je bilo daleko teže oduzeti. Svoje raspoložive vojne snage, Stefan je povećavao i delimičnim ili ograničenim ukidanjem oslobađanja od vojnih obaveza (učešće u ratu, ali i radovi na podizanju, održavanju i obnavljanju [[tvrđava|utvrđenja]] tzv. ''gradozidanje'') [[manastir]]skih imanja, što je [[Istorija srpskog naroda|Nemanjićkoj Srbiji]] bilo nezamislivo<ref>''Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjića oslobođeni svih vojnih obaveza prema državi.'' ({{AV-DSD|Strane=163}})</ref>. Stalna ratna opasnost, dovela je i do jačanja položaja [[vojvoda]] u gradovima. Dok je centralna ličnost u gradovima [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]] bio [[kefalija]], njega od početka [[15. vek|XV veka]] u potpunosti zamenjuje vojvoda na koga prelaze i civilni poslovi. Njegov zamenik bio je ''vojvoda kulski'', koji je bio komandant gradske tvrđave ili njene [[Citadela|citadele]] (tzv. ''kule'')<ref name="DSD" />. Pored ''velikih vojvoda'' i ''krajiških vojvoda'', u vojnoj hijerarhiji se javlja i zvanje ''vojvode vojske'', koji se verovatno nalazio na dvoru i bio zadužen za vojna pitanja, a verovatno je u nekim prilikama<ref>''... u manjim operacijima, po ovlašćenju despota ili kada je ovaj bio sprečen da to čini.'' ({{AV-DSD|Strane=197}})</ref> komandovao vojskom. Od Stefanovog doba, javlja se ''zamanička vojska'', kao zaseban vid vojne obaveze. Ona predstavlja opštu [[Mobilizacija|mobilizaciju]] vojnosposobnog stanovništva, a današnja istorijska nauka razlikuje tri nivoa njene primene<ref name="DSD" />: # u najširem smislu, kada je čitava država ugrožena i odnosi se na celokupnu njenu teritoriju # u užem smislu, tzv. ''krajiška'' (''kraištna'') ''vojska'', kada je neka pogranična oblast (''krajište'') ugrožena upadom neprijatelja i odnosi se na teritoriju tog krajišta # u najužem smislu, tzv. ''potečica'', kada se u nekoj oblasti javljao [[pljačka]]ški odred i odnosila se na tu oblast, ali ne na celo stanovništvo, već je broj mobilisanih ljudi zavisio od jačine pljačkaša koje je trebalo uništiti. Već krajem [[14. vek|XIV veka]] (pre 1395), Stefan uvodi novi porez (''danak gospodski'') tzv. ''[[unče]]'', koji se prikupljao dva puta godišnje, pa se u izvorima javlja kao zimske (''danak gospodstva mi'') i letnje unče (''vojnica'',''vojštatik''). Jedna unča iznosila je 20 tadašnjih [[dinar]]a, pa je godišnje svaka kuća davala po 40 dinara<ref name="DSD" />. Ovaj porez Stefan je uveo i [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] koji su živeli u Srbiji, možda već početkom 1414, a definitivno od kraja 1418. godine<ref name="DSD" />, a kasnije i u [[Zeta (država)|Zeti]]. Iznosio je 1 [[dukat]] godišnje odnosno oko 42 dinara, tako da je celo stanovništvo Srbije plaćalo gotovo istu sumu, a procene istoričara se kreću da se godišnji prihod, po ovoj osnovi, kretao od nekoliko desetina do par stotina hiljada dukata<ref name="DSD" />. Pored ovog poreza, u Srbiji se od Stefanovog doba, javlja i porez namenjen plaćanju danka predviđenog [[vazal]]nim obavezama prema [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskom sultanu]]. On nije bio stalno na snazi, već je uvođen u doba kada su te obaveze postojale, a u izvorima se navodi kao ''danak turski'', ''turska plata'', ''rabota velikog gospodara'', ''harač''. === Privreda i razvoj gradova === [[Datoteka:Zakon_o_rudnicima.jpg|thumb|250|thumb|desno|Ilustracija iz prepisa ''[[Zakon o rudnicima|Zakona o rudnicima]]'' ([[16. vek|XVI vek]])]] Privredni uspon tadašnje Srbije, ogleda se pre svega u naglom razvoju [[Rudarstvo|rudarstva]], čemu je Stefan doprineo i donošenjem posebnog [[Zakon o rudnicima|Zakonika za tu oblast]]. Prema podacima iz Dubrovačke arhive, koji se odnose na 1422. godinu, količina [[srebro|srebra]] koja je uvezena iz tadašnje Srbije i [[Bosna u srednjem veku|Bosne]], pri čemu veći deo potiče iz Srbije<ref name="ISN" />, iznosi 5.67[[Tona|t]], što premašuje jednu petinu ukupne tadašnje evropske proizvodnje tog plemenitog metala<ref name="ISN" />. Glavna rudna oblast bilo je [[Novo Brdo]], sa svojim [[Glamsko srebro|glamskim srebrom]], koje se vadilo i u [[Janjevo|Janjevu]], a ostali veći centri bili su [[Trepča (srednjovekovni rudnik)|Trepča]],[[Plana (Kopaonik)|Plana]], [[Koporiće|Koporići]] i [[Ostraća]] na [[Kopaonik]]u, kao i [[Rudnik (planina)|Rudnik]] i [[Srebrnica]] na severu zemlje. Početkom [[15. vek|XV veka]] otvaraju se rudnici [[Zaplanina]] i [[Livađe]] na Kopaoniku, a oko 1420. godine počinje eksploatacija rudnika na [[Avala|Avali]], zatim [[Bohorina|Bohorine]], [[Krupanj|Krupnja]] i [[Zajača|Zajače]], kao i novih rudnika na Kopaoniku ([[Belasica (Kopaonik)|Belasica]] i [[Kovači (Raška)|Kovači]])<ref name="ISN" />. Razvoj rudarstva doveo je do uspona [[Trgovina|trgovine]] i razvoja gradskih središta. Srebro je postalo glavni [[izvoz]]ni proizvod tadašnje Srbije, ali nije prestao ni izvoz tradicionalnih izvoznih proizvoda srednjovekovne Srbije, [[Vosak|voska]], žive [[Stoka|stoke]] i [[kožni sistem|koža]]<ref name="ISN" />. Izvoz je obavljan uglavnom preko [[jadransko more|jadranskih]] gradova, prevashodno [[Dubrovnik]]a, a u manjoj meri [[Kotor]]a i gradova oko ušća [[Drim]]a i [[Bojana (reka)|Bojane]] (Skadar i gradići oko njega), ali je išao i preko [[Beograd]]a ka [[srednja Evropa|centralnoj Evropi]], a ima podataka da je bio usmeren i ka [[Ser (grad)|Seru]] i [[Solun]]u, ali u daleko manjoj meri. Prema rečima [[Desanka Kovačević-Kojić|Desanke Kovačević Kojić]]: ''„U doba despota Stefana Lazarevića izvozna trgovina se sve više razgranavala, a po obimu i po vrednosti prometa dostigla je do tada neviđene razmere“''<ref name="ISN" />. Pored promena u strukturi izvoza, dolazi do značajnih promena i među [[uvoz]]nim proizvodima, među kojima se, uz uobičajene proizvode široke potrošnje (poput [[so]]li), sada javljaju i [[luksuz]]ni predmeti (kao što su [[svila]], druge skupocene i obične tkanine sa Istoka, [[italija]]nskih gradova i drugih delova Evrope, [[biser]]i i druge dragocenosti). U samoj Srbiji, u gradovima i na trgovima, trgovalo se mahom domaćim proizvodima iz neposredne okoline, a njihov sastav se može videti iz delova Statuta Novog Brda u kome navodi da se u njemu prodavalo<ref name="ISN" />: [[brašno]], [[hleb]], [[sir]], [[voće]], [[vino]], [[Sočivo (biljka)|sočivo]], [[ribe|riba]], [[brav]]lje i [[krava|goveđe]] meso, zatim [[loj]], [[krava|kravlje]], [[vol]]ovske i [[jare]]će kože, [[Drvo (materijal)|drvo]] i drveni [[ćumur]]. Stefan je uticao na razvoj trgovine u svojoj državi i nizom mera i povlastica kojima je sa jedne strane podsticao domaće stanovništvo da se bavi njom<ref name="ISN" />, a sa druge strane ograničavao Dubrovčane i smanjivao njihov, gotovo [[monopol]]ski položaj{{Napomena|Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ograničio izuzetno povlašćeni položaj Dubrovčana, bile su: :Drastično povećanje [[carina]] na uvoz. :Obeležavanje [[srebro|srebra]] čime se kontrolisao njegov izvoz i naplaćivanje odgovarajućih dažbina. :Ukinuo je pravo Dubrovčana da u trgovačkim [[spor]]ovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova [[zakletva]].}}. Razvoj rudarstva i trgovine, pratio je i razvoj zanatstva, naročito [[Zlatarstvo|zlatarstva]]. Zanatlije su bile organizovane u strukovna [[esnaf]]ska udruženja na čijem čelu se nalazio protomajstor, a pored domaćih, u gradovima su bile prisutne i dubrovačke zanatlije<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Prokuplje_latcrk2.jpg|thumb|left|250|thumb|[[Latinska crkva u Prokuplju|Crkva]] iz Prokupačkog podgrađa]] Velika gradska središta i trgovi, razvili su se oko velikih rudarskih centara (prvenstveno [[Tvrđava Novo Brdo|Novo Brdo]], zatim Trepča, Rudnik i Srebrnica) ili u neposrednoj blizini više njih ([[Priština]] i [[Vojinovića kula|Vučitrn]]). Razvijaju se i gradovi duž trasa karavanskih puteva ka Dubrovniku ([[Srednjovekovni trg|Trgovište]] i [[Jeleč]]) i drugim trgovačkim centrima ([[Debrc]] i [[Valjevo]] (u [[Mačva|Mačvi]] ka [[Kraljevina Ugarska (1000—1918)|Mađarskoj]]), zatim [[Leskovac]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Tvrđava Ravno|Ravno]] ([[Ćuprija (grad)|Ćuprija]]) i [[Paraćin]] (u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]]), potom [[Prokupački Grad|Prokuplje]] (u [[Toplica (oblast)|Toplici]] ka Moravskoj dolini i [[Niš]]u), kao i [[Prizrenski Grad|Prizren]] (ka [[Skadar|Skadru]] i Zabojani)), a neki od njih se javljaju po prvi put u izvorima, poput [[Čačak|Čačka]] ([[1405]]) i [[Smederevo|Smedereva]] ([[1410]])<ref name="ISN" />. Posebno mesto među gradovima tog doba, zauzima tadašnja prestonica [[Beograd]], koji tada postaje značajno trgovačke središte, kao posrednik između Balkana i tadašnje Mađarske tj. centralne Evrope.[[Srpska akademija nauka i umetnosti|Akademik]] Desanka Kovačević Kojić navodi da ''napredak gradova, kao i njihovo umnožavanje daju obeležje vladavini despota Stefana Lazarevića i utiču na čitav razvoj srpske države onog vremena''<ref name="ISN" />. === Beograd u doba despota Stefana === {{Glavni članak|Beograd u doba despota Stefana}} [[Datoteka:Deo_ktitorskog_natpisa_despota_Stefana.jpg|thumb|desno|300|thumb|Pronađeni deo ktitorskog natpisa Stefana Lazarevića sa Mitropolijske crkve u Beogradu]] Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefanu je predat [[Beograd]] i u njemu se od [[1405]]. godine, po prvi put, nalazi [[prestonice Srbije|prestonica Srbije]]. Period Stefanove uprave gradom može se oceniti kao ''njegova najveća obnova i najintenzivniji razvoj u srednjem veku''<ref name="Sedam">Grupa autora, ''„Sedam hiljada godina Beograda“'', [[Beograd]] [[1975]].</ref>. Davanjem velikih povlastica i olakšica stanovnicima grada{{Napomena|Stefan je, između ostalog, stanovnike grada oslobodio plaćanja [[carina]] i [[mostarina]].}}, Stefan je uspeo da u njega privuče, kako domaće stanovništvo, tako i strane [[Trgovina|trgovce]] i [[zanat]]lije koji su oformili svoje kolonije, a među njima je najviše bilo [[Dubrovnik|Dubrovčana]]<ref name="Sedam" />. Zahvaljujući ovim merama i velikom prilivu stanovništva, Beograd je postao jedno od glavnih središta trgovinske razmene između [[kraljevina Ugarska (1000—1918)|tadašnje Mađarske]] (a preko nje i [[srednja Evropa|centralne Evrope]]) i [[Balkansko poluostrvo|Balkana]]. U samom gradu je podignut čitav niz objekata neophodnih za njegovo normalno funkcionisanje od crkava (pored [[Pravoslavlje|pravoslavnih]], postojala je i [[Katoličanstvo|katolička]]), preko [[pekar]]a i [[vodenica]], do pristaništa, carinarnica i trgova ([[pijaca]]/prodavnica), uključujući i jedan na kome se trgovalo isključivo [[ribe|ribom]]. Stefan je, kao veliki zaštitnik [[Kultura|kulture]] i [[umetnost]]i, na svom dvoru u Beogradu okupljao učene ljude iz [[Srpska despotovina|Srbije]] i okolnih zemalja, što je od njega pretvorilo u ''središte srpskog kulturnog i književnog života''<ref name="Sedam" />. [[Datoteka:Severni_bedem3.jpg|thumb|desno|350|thumb|Severni bedem Gornjeg Grada iz doba despota Stefana]] [[Beogradska tvrđava]] je tokom ovog perioda (1403/1404—1427), takođe doživela veliki razvoj, a ukupna branjena površina je povećana deset puta, od 1.6[[hektar|ha]] na preko 15[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />. Prvo je izvedena obnova i dogradnja postojećeg utvrđenja: * [[Vizantijsko carstvo|Vizantijski]] [[kaštel|kastel]] je obnovljen, ojačan podizanjem dve kvadratne [[kule]] na spoljnom (jugoistočnom) bedemu, a unutar njega je podignut dvor i velika [[donžon kula]] (tzv. [[Prvobitna kula Nebojša|kula Nebojša]]) * Srpsko [[podgrađe]] je ojačano kulama i dograđen mu je bedem ka [[Sava (reka)|Savi]], čime je formirano još jedno, znatno veće, pristanište Potom je usledilo podizanje ''Gornjeg Grada'' (sa sistemom dvostrukih bedema i [[Kontraeskarpa|kontraeskarpom]] sa suvim šancem) koji je bio približno [[Pravougaonik|pravougaone]] osnove (dimenzija 300-{x}-160 [[metar]]a, površine oko 4.2[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />). Poslednju (treću) fazu izgradnje Beogradske tvrđave, u ovom periodu, predstavlja podizanje bedema ''Donjeg Grada'', od ''Gornjeg Grada'' do [[Dunav]]a (u dužini od oko 330 metara) i duž rečne obale, od ovog bedema do utvrđenog (zapadnog) podgrađa. Ovim radovima je zaštićena velika celina, oko 9.5[[hektar|ha]], koja je obuhvatala trgovačko podgrađe sa pristaništem i [[Mitropolija (Beogradska tvrđava)|kompleksom Mitropolije]]. === Razvoj kulture === Početkom [[15. vek|XV veka]], formirana je tzv. ''Resavska pravopisna škola'', koja predstavlja treći tip pravopisa [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]], koji je bio u upotrebi do [[18. vek|XVIII veka]] i prelaska na [[ruskoslovenski jezik]]. Njegov nastanak je posledica delovanja Stefana Lazarevića koji je okupljao i pružao utočište učenim ljudima, ne samo iz svoje države, već i iz okolnih oblasti i zemalja<ref name="MAca">{{AM-KISKJ}}</ref>. Njihova delatnost na prevođenju neprevedenih dela sa [[Grčki jezik|grčkog]], popravljanju postojećih prevoda i njihovom prepisivanju<ref name="KIS" />, koja je obavljana prvenstveno u manastiru Resavi i Beogradu, ali i na samom despotovom dvoru<ref name="MAca" />, stvorila je novi pravopis kojim se nastojalo da se pisanje vrati svom starom obliku, za šta su kao uzori poslužili srpski zetsko-humski, bugarski i grčki pravopis.''„Nadnacionalni karakter resavskog pravopisa predstavljao je značajan nagoveštaj [[Humanizam|humanizma]] i [[Renesansa|renesanse]] u [[Srpska kultura|srpskoj kulturi]]“''<ref name="MAca" />. [[Datoteka:Srpski psaltir - zemlja i more.jpg|thumb|left|250|thumb|Jedna od stranica [[Srpski psaltir|Srpskog psaltira]]]] Na Stefanov zahtev, njegov kasniji biograf, [[Konstantin Filozof]], posle 1423. godine, napisao je ''„Skazanije o pismeneh“'' (''Povest o slovima''), [[pravopis]]no-[[Gramatika|gramatički]] [[traktat]] koji je ''neka vrsta prvog značajnog pokušaja formulisanja i sređivanja, pa i normiranja tih pravila'' (''već konstituisanog resavskog pravopisa'')<ref name="MAca" />. Sam resavski pravopis se tokom vremena menjao, a neke od novih stvari u njemu, u odnosu na prethodno važeći raški pravopis, napravile su pisani [[srpski jezik]] komplikovanijim i manje praktičnim<ref name="MAca" />. Prevođenje i prepisivanje knjiga rađeno je za potrebe crkve, ali i vlastele, a naročito samog Stefana koji je imao ''najlepšu i najpotpuniju biblioteku''<ref name="ISN" />. U njoj je osim bogoslovskih i poučnih tekstova bilo filozofskih spisa i knjiga iz istorije i poezije, a smatra se da bi Stefan mogao biti naručilac tzv. ''[[Minhenski psaltir|Minhenskog psaltira]]''<ref name="ISN" />. Na osnovu danas sačuvanih izvora, zna se sa sigurnošću za 18 knjiga koje su prepisane i/ili prevedene po Stefanovoj narudžbini<ref name="SĆ" />. O njegovom odnosu prema prepisivačima svedoči primer tzv. ''Inoka iz Dalše'', koji je za Stefana prepisao 8 knjiga<ref name="SĆ" />. Njega je Stefan pozvao da sa [[Sveta gora|Svete gore]] dođe u Srbiju i prepiše mu neke knjige. Kada je završio svoj posao on je želeo da se vrati na Svetu goru, ali ga je Stefan nagovorio da ostane u Srbiji sa svojim saradnicima i da nastave svoj prepisivački rad, a za njihove potrebe je osnovao manastir Dalšu kod [[Golubački Grad|Golubca]]<ref name="Joca" />. Jedan od poznatih prepisivača i prevodilaca, bio je [[Grigorije Hilandarac]], koji je preveo [[Hronika Jovana Zonare|''„Hroniku“'']] [[Jovan Zonara|Jovana Zonare]]<!--. U svom zapisu, iz 1408. godine, on za Stefana kaže:-->, a zna se i za svetogorskog monaha Dositeja, koji je prepisao knjige o carevima iz [[Stari zavet|Starog Zaveta]]. Glavno središte prepisivačke delatnosti u ovo doba je manastir Resava u kome se stvara tzv. ''Resavska prepisivačka škola'' i koji postaje ''najveća i najbolje organizovana srpska i jedna od istaknutijih [[Evropa|evropskih]] skriptorija'' (prepisivačkih radionica)<ref name="MAca" />. [[Datoteka:Monastère de Kalenić.jpg|thumb|desno|270|thumb|Manastirska crkva u Kaleniću]] Na polju književnosti, nastavlja se stvaranje originalnih književnih dela, kojima prethodi stvaralaštvo [[Monahinja Jefimija|monahinje Jefimije]] i [[Danilo III|Danila Banjskog Mlađeg]] (1390—1396). Najznačajniji pisac ovog perioda, svakako je Stefanov bliski saradnik [[Konstantin Filozof]]<ref name="Joca" />. Pored prevoda sa grčkog i već pomenutog dela ''„Skazanije o pismeneh“'', njegovo najvažnije delo je ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'', napisano 1431. godine<ref name="Joca" />, na zahtev [[Nikon (patrijarh srpski)|patrijarha Nikona]] i vlastele. Prema mišljenju [[Jovan Deretić|Jovana Deretića]] ''njegovo delo čini završnu etapu u razvoju naših (srpskih) starih [[biografija|životopisa]] od [[Hagiografija|hagiografije]] ka [[Istorija|istoriji]]'' tj. [[Biografija|biografiji]], ali je istovremeno njegov ''izraz prosto okovan [[besedništvo|retorikom]]'' da je stvorena tolika ''zbrka i nejasnost u izlaganju'', da se na ''momente teško može razabrati šta hoće da kaže''<ref name="Joca" />. Njegovo delo je značajno i kao neka vrsta izvora za nastanak i razvoj [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|epske narodne poezije]], jer se događaji opisani u njemu javljaju kao centralne teme nekih epskih pesama<ref name="Joca" />. Pored njega, početkom [[15. vek|XV veka]] u Srbiji stvara i [[Grigorije Camblak]], koji je napisao ''„[[Žitije Stefana Dečanskog]]“'', ''„Službu Stefanu Dečanskom“'' i ''„Opis prenosa moštiju svete Petke iz Bugarske u Srbiju“'', a među značajne pisce ovog doba, ubraja se i [[Grci|Grk]] [[Antonio Rafail|Antonija Rafail Epaktik (''Došljak'')]], koji je krajem druge decenije [[15. vek|XV veka]] napisao ''„Pohvalu knezu Lazaru“''<ref name="Joca" />. Razvoj arhitekture, započet tokom poslednje četvrtine [[14. vek|XIV veka]] pod knezom Lazarom, nastavljen je i pod njegovim sinom Stefanom. Na polju sakralne arhitekture podižu se crkve u [[Moravski stil|Moravskom stilu]], nastalom pod uticajem crkava u [[Stefan Dušan|Dušanovoj]] zadužbini [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetim Arhangelima]] kod [[Prizren]]a. Pored Stefanove zadužbine [[Manastir Manasija|Manasije]], tokom njegove vladavine podiže se i [[manastir Kalenić]], čija crkva spada među najlepše primere ovog stila<ref name="KIS">{{JD-KIS}}</ref><ref name="Kalenić">{{GA-SNS}}</ref>. [[Datoteka:Despotovac_l_Manastir_Manasija_001.jpg|thumb|desno|270|thumb|Donžon kula i crkva u Manasiji]] Još veći napredak ostvaruje se u domenu fortifikacione arhitekture. Upadi [[Osmanlije|Osmanlija]] primorali su njegovog oca da podigne jaka utvrđenja na svojim jugoistočnim granicama ([[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]] i druga), kao i da svoju prestonicu i zadužbinu dodatno utvrdi. Stefanovo doba donosi značajna poboljšanja u odnosu na novitete koje su u srpsku vojnu arhitekturu uneli [[Grad cara Lazara|Kruševački Grad]] i [[Ravaničko utvrđenje]], a vidljivi su na [[Beogradska tvrđava u doba Stefana Lazarevića|velikim radovima izvršenim na Beogradskoj tvrđavi]], kao i na utvrđenju Manasije, koje po primeni nekih odbrambrenih rešenja prevazilazi i samu Beogradsku tvrđavu<ref name="Mare" />. Umesto uobičajenog bedema, izuzetno retko zaštićenog šancem, kod Ravanice i Malog Grada u Kruševcu javlja se sistem dvostrukih bedema sa šancem{{Napomena|Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen [[Voda|vodom]]. Drugu liniju čini niski bedem tačnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je treću liniju činio visoki bedem ojačan kulama. Slično rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu [[Carigradski bedemi|Carigradskih bedema]], poznatih kao [[Dvostruki bedemi Teodosija II|Teodosijevi bedemi]].}}, koji kod Beograda dostiže svoju savršeniju formu dodavanjem [[Eskarpa|eskarpe]] (koso nagnuta unutrašnja strana šanca). U široku upotrebu ulaze [[Mašikula|mašikule]] (kojih u Beogradu ima relativno malo na kapijama, dok su u Manasiji one gotovo svuda, ne samo po kulama, već i po bedemima{{Napomena|Prvobitno ih nije bilo ni u [[Manastir Manasija|Manasiji]], ali su dodate prilikom nadziđivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.}}), a uz glavne kapije se javljaju po dve kule{{Napomena|U [[Beograd]]u je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dograđena još jedna.}}, umesto po jedne, kao do tada. Napredak je vidljiv i na [[Donžon kula]]ma oba utvrđenja{{Napomena|Smatra se da je, danas uništeni [[Donžon Stefanovog Beograda]], ''kula Nebojša'' bila veoma slična, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. ''Despotovoj kuli''.}}, koje po svojim dimenzijama (visina im je nešto preko 30 metara<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref>) uveliko prevazilaze dotašnje primere. Poređenja radi, Donžon kula u Kruševcu je bila visoka oko 16<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“'', [[Beograd]] [[2008]]. {{ISBN|978-86-908427-4-2}}</ref>, u Stalaću 19.5<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 11, Stalać“'', [[Beograd]] [[2009]]. {{ISBN|978-86-908427-9-7}}</ref>, u [[Maglič]]u oko 20<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 8, Maglič“'', [[Beograd]] [[2008]]. {{ISBN|978-86-908427-9-7}}</ref>, dok su kule koje su čuvale kapiju u Manasiji visoke oko 22 metra<ref name="Aca" />. [[Datoteka:Sveti_ratnici_Manasija.jpg|thumb|left|300|thumb|''Sveti ratnici'' (deo freske iz manastira Manasije)]] Moravski stil u arhitekturi pratio je i zaseban stil u [[Slikarstvo|slikarstvu]], a jedno od njegovih remek-dela<ref name="KIS" /> je freskoslikarstvo u [[Manastir Kalenić|Kaleniću]], nastalo oko 1413. godine<ref name="KIS" /><ref name="Toza">{{SR-PSV}}</ref>. Prema mišljenju [[Istorija umetnosti|istoričara umetnosti]] i [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademika]] [[Svetozar Radojčić|Svetozara Radojčića]], živopis u Kaleniću ima tri osnovne crte<ref name="KIS" />: :laki svetli [[kolorit]] :prigušenu plastičnost [[Čovek|ljudskih]] likova :veoma naglašene [[prava (linija)|linije]] Jedna od najlepših i najpoznatijih fresaka iz Kalenića je ''[[Svadba u Kani]]''<ref name="KIS" />, a čitav živopis pokazuje neobičnu sličnost sa živopisom [[carigradske crkve]] [[Crkva Hrista Spasitelja u Polju|Hrista Spasitelja u Polju]]<ref name="KIS" />, koja spada među remek-dela [[Vizantijska umetnost|vizantijske umetnosti]], iz doba [[Renesansa Paleologa|Renesanse Paleoga]]. Živopis u Stefanovoj zadužbini [[Manastir Manasija|Manasiji]] je takođe ''visokih estetskih vrednosti''<ref name="KIS" />, ali je očuvan u mnogo manjoj meri. Najznačajnije freske, uz ktitorsku kompoziciju na zapadnom zidu, su ''[[Hristos|Hristova]] čuda'' i ''[[Sveti ratnici]]'' (u [[naos]]u), zatim ''Pričešće [[apostol]]a'' i ''Poklonjenje žrtvi'' (u [[oltar]]skoj [[Apsida|apsidi]]), kao i prikazi [[Biblijski proroci|biblijskih proroka]] u kupoli<ref name="KIS" />. == Stefan Lazarević u epskoj poeziji == {{main|Kosovski ciklus}} {{izdvojeni citat|Ako je prema ikome nacionalna istorija bila nepravedna onda je to upravo ovaj slučaj. Patriotski nastrojen Vuk Branković je proglašen izdajnikom, dok su mnogo pomirljiviji Lazarevići zauzeli ono mesto u istoriji koje je u suštini trebalo da pripadne Vuku.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>|[[Željko Fajfrić]]}} ''Visoki Stevan'', kako ga narodno predanje naziva, spada u red tzv. [[Slovenski zmaj|zmajevitih]] junaka<ref name="Sreta">{{SP-SSM}}</ref>, a [[Veselin Čajkanović]] izdvaja tri osnovne karakteristike njegove mitološke ličnosti<ref name="Čajkan" />: {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | :„Srbi braćo, od boja junaci :Sijecite turske krvopije! :Gonite ih Šami i Medini, :Da se k nama više ne povrate.“ :Pa odande Turke potisnuše, :Sve ih gone, nigda ne prestaju, :Doćeraše moru debelome, :Prećeraše Šami i Medini. :Tadaj Stevan na obalu dođe, :Turski topuz u more bacio, :I ovako tiho govorio: :„Kada topuz iz mora izaš'o, :Onda Turčin preko mora preš'o :I Kruševca moga osvojio, :Opet srpsko carstvo zadobio.“ :Pa se s vojskom u Kruševo vrati. :Kada bio na gradsku kapiju, :Kad mu topuz visi o kapiji, :Pogleda ga i topuz poznade, :Onda Stevan vojsku zastavio, :Pa ovako vojsci govorio: :„Hrabri Srbi, moji vitezovi :Mi moremo i konji nam mogu, :Al' zaludu kad nam Bog ne dade, :Ovo carstvo više za nas nije, :Naši stari vrlo plahi bili, :Kod miloga Boga zgriješili, :Bog nam dao tursku krvopiju, :Ne bi l' smo se opet povratili :I milome Bogu ugodili, :Jeda bi nam gr'jehe oprostio, :Pak nam srpsko carstvo poklonio“ |- | style="text-align: center;" | ''Epska narodna pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|Visoki Stevan i car Bajazit]]'' |} * putovanje po svetu * rođenje Janka i Janje * neuspešna borba sa [[Turci]]ma On kaže da je ''najviše mitova o njemu zabeleženo daleko od njegove uže oblasti, u [[Hercegovina|Hercegovini]], [[Bosna|Bosni]], na [[More|Primorju]]''<ref name="Čajkan">{{VČ-SRF2|Deo=Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu}}</ref> i dodaje da je ''u tim krajevima Stevanova ličnost dobila najizrazitije mitsko obeležje''<ref name="Čajkan" />. Prema srpskoj epici, Visoki Stevan je rođen iz veze zmaja sa [[milica Hrebeljanović|kneginjom Milicom]]<ref>Epska narodna pesma [[:s:Miloš Obilić zmajski sin|''„Miloš Obilić zmajski sin“'']]</ref>, čime se objašnjavaju njegove natprirodne junačke osobine. Čest motiv vezan za njega su putovanja<ref>Primeri za to su [[s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']], kao i [[Spisak srpskih epskih narodnih pesama|narodna epska pesma]] [[s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref>, neretko prerušenog u [[prosjak]]a<ref>Primer za to je [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']].</ref>. To je opšti [[Mitologija|mitološki]] motiv putujućeg božanstva (prerušenog u prosjaka) koje ide svetom i gleda kako ljudi žive, nagrađujući dobre i kažnjavajući zle. Ta crta je uočljiva i u mitološkoj ličnosti [[Sveti Sava|svetog Save]], koji je tu osobinu, po mišljenju Čajkanovića, preuzeo od nekadašnjeg [[Vrhovni bog Srba (mnogoboštvo)|Srpskog vrhovnog boga]], a karakteriše i epskog [[Marko Kraljević|Marka Kraljevića]]<ref name="Čajkan" />. U različitim oblicima, ali sa istom osnovnom radnjom, zabeležena je priča o rođenju [[blizanac]]a, Janka i Janje, čiji je otac bio Stevan.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku|''„Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku“'']], kao i pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref> Stevanov sin, Janko je epski Sibinjanin Janko (istorijski [[Janoš Hunjadi]]), koji je zbog svog porekla ''poslije išao u Srbiju i bio se s Turcima kao tražeći svoju očevinu''. Njegova ćerka, Janja, je majka jednog od junaka epskih pesama,[[Banović Sekula|Banović Sekule]], a svi Stevanovi potomci su, kroz njegovo zmajsko poreklo, nasledili i nadljudske karakteristike i sposobnosti. Ova priča takođe predstavlja opštepoznati mitološki motiv o (putujućem) božanstvu koje pristaje da stupi u dobrovoljni odnos sa devojkom iz domaćinstva koje mu je ukazalo gostoprimstvo ''i na taj način pokloni ljudima svoj plod''<ref name="Čajkan" />. Slična mitološka priča, vezana je i za [[Tezej]]a, odnosno jednu od legendi vezanih za njegovo rođenje, prema kojoj je njegov otac bio, bog [[More|mora]], [[Posejdon]]. Narodni umetnik govori i o borbama Visokog Stevana sa Turcima.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Visokom Stefanu|''„Vukov Rječnik o Visokom Stefanu“'']], kao i epska pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|''„Visoki Stevan i car Bajazit“'']].</ref> U delima se opisuju njegove strahovite pobede nad njima, ali on ipak ne uspeva da izbori konačnu pobedu nad njima tj. trajno ih protera iz Srbije, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, već isključivo zbog upliva više sile tj. sam ''[[Bog]] Svevišnji'' mu to ne dozvoljava. Njegova nastojanja obično su propraćena sa bacanjem kletve vezane za nemoguće dešavanje koje se ipak desi, što je relativno čest motiv, ne samo u srpskoj, već i u drugim mitologijama<ref name="Čajkan" />. == Popularna kultura i nasleđe == [[Datoteka:Despot_Stefan_Kalemegdan.jpg|thumb|Spomenik despotu Stefanu na [[Kalemegdan]]u]] Njegov lik se pojavljuje u filmu [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]], iz [[1989]]. godine. Stefan Lazarević ima čak dve ulice u Beogradu: ''Bulevar Despota Stefana'' i ''Visokog Stevana''. == Povezano == * [[Vuk Branković]] * [[Marko Mrnjavčević]] * [[Milica Hrebeljanović]] * [[Srpska despotovina]] * [[Istorija Srbije u srednjem veku]] == Napomene == {{Napomene}} == Reference == {{spisref|2}} == Literatura == '''Primarni izvori:''' * ''Žitije svetoga kneza Lazara'' * [[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'' '''Naučni radovi:''' * {{VM-PM}} * {{SR-PSV}} * {{ISN II}} * {{ODB}} * {{GO-IV}} * {{VČ-SRF2}} * {{AVRLj-SD}} * {{JD-KIS}} * {{AV-DSD}} * {{JD-ISK}} * [[Željko Fajfrić]], ''Sveta loza Brankovića'', Šid, 1999.[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html] * [[John V. A. Fine]], ''The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest'', The University of Michigan Press, 2009.[http://www.press.umich.edu/7807/late_medieval_balkans] == Spoljašnje veze == {{Commonscat|Stefan Lazarević}} * [http://www.spcportal.org/index.php?pg=1931&lang=sr Stefan Lazarević]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (SPC) * [http://www.balkanmagazin.net/kolumna/istorija/despot_stefan_lazarevic.xhtml Despot Stefan Lazarević] (balkanmagazin.net) * [http://www.sv-jelisaveta.org.yu/holidays_alone.php?ArticleId=%20319 Sv. despot Stevan Visoki]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav Stefan Lazarević: Slovo ljubve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040325212021/http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav |date=2004-03-25 }} * [http://istorijska-biblioteka.wikidot.com/art:sporazum-u-tati Istorijska biblioteka:Sporazum u Tati] * [http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa Istorijska biblioteka: Konstantin filozof o bici kod Nikopolja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130216052842/http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa |date=2013-02-16 }} * [http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/redovnici-zma%D1%98evog-odlic%D1%98 Srpski vitezovi reda Zmaja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413021326/http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/redovnici-zma%D1%98evog-odlic%D1%98 |date=2012-04-13 }} {{niz| pre=[[Lazar Hrebeljanović]]| spisak=Knez Srbije<br />([[1389.|1389]] — [[1402]])| posle=Srbija [[1402]]. godine postaje despotovina.| }} {{niz| pre=Srbija je bila kneževina.| spisak=[[Srpska despotovina|Despot Srbije]]<br />([[1402]] — [[1427]])| posle=[[Đurađ Branković]] }} {{Srpski kraljevi}} {{Lifetime|1377|1427|Lazarević, Stefan}} [[Kategorija:Srpski vladari]] [[Kategorija:Biografije, Osmansko Carstvo]] [[Kategorija:Istorija Srbije u srednjem veku]] [[Kategorija:Nacionalni mitovi]] 53h82o93e9op9ie12qa3as8cmiwdjil 41865980 41865979 2024-04-25T16:41:19Z 87.116.134.27 wikitext text/x-wiki {{Vladar (SR) | ime = Stefan Lazarević | slika = Esteban Lazarević.jpg | opis_slike =Freska iz crkve [[Manastir Manasija|manastira Manasije]],<br />[[1418]]. godine | datum_rođenja = [[1377]]. | mesto_rođenja = Kruševački Grad | država_rođenja = | datum_smrti = [[19. jul]] [[1427]]. | mesto_smrti = Glavica kod [[Kragujevac|Kragujevca]] | država_smrti = | sahranjen = [[Manastir Koporin|Koporin]]/[[Manastir Manasija|Manasija]] | funkcija = Knez i despot Srbije | vladavina = [[1389]]/[[1393]] — [[1402]],<br />knez Srbije<br />[[1402]] — [[1427]],<br />despot Srbije | datum_krunisanja = | prethodnik = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]] | naslednik = [[Đurađ Branković|Đurađ]] | dinastija = {{LAZAREVIĆI}} | otac = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]] | majka = [[Milica Hrebeljanović|Milica]] | supružnik = [[Jelena Gatiluzijo|Jelena]] | deca = nije ih imao }} '''Stefan Lazarević''' ([[Kruševac]], [[1377]]<ref name="Andrija">{{AVRLj-SD}}</ref> – [[Kragujevac]], [[19. jul]] [[1427]]), poznat i kao '''Stevan Viski''', bio je sin kneza [[Lazar Hrebeljanović|Lazara]] koji je vladao [[Srbija|Srbijom]] kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] sa titulom [[knez]]a (1389/1393—1402). Nakon očeve pogibije u [[Kosovski boj|kosovskom boju]] [[1389]]. godine, Stefan je bio maloletan pa je umesto njega vladala njegova majka i namesnica [[Milica Hrebeljanović|Milica]] učinila je [[Moravska Srbija|Srbiju]] vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije [[Vuk Branković|Brankovića]]. Od početka svoje uprave kao oblasni gospodar 1393. godine, mladi Stefan Lazarević bio je osmanski vazalni feudalac. Na strani Osmanlija, sudjelovao je kao vazal u tri bitke za sultana Bajazida I. U Vlaškoj se 1395. godine borio u Bitki na Rovinama, gdje su osmanlijske vojne pretrpjele od Rumunja vojvode Mirčea Starijeg značajne gubitke. Ostaje pitanje srpske sabotaže u bitki, no Lazarevićevi suborci, Srbi vazalni Osmanima, kralj Marko Mrnjavčević poznatiji kao ''Kraljević Marko'' u narodnoj epici i gospodar Konstantin Dejanović-Dragaš, poginuli su obojica tada. Eliminacija najvećih suparnika među Srbima u boju otvorila je put knezu Stefanu za nametanje za srpskog vlastodršca. Osmanlijska imperija prešla je u defenzivu i odlučujuća bitka se protiv udruženih europskih križara odvila sljedeće, 1396. godine, kod Nikopolja. Srpska teška konjica koju je vodio Stefan Lazarević, 19-godišnji sin "Cara Lazara" pokazala se je presudnom u taktičkom nadmašivanju naoružanih snaga Žigmunda Luksemburškog i njihovom porazu. Međutim, nakon bitke kod Angore 1402. godine, kada su Tatari porazili tursku i srpsku vojsku, i smrti sultana Bajazida I., Stefan Lazarević okrenuo se evropskim državama i postao je ugarski vazal. 1402. godine od bizantskog je cara dobio titulu despota, čime Srbija postaje despotovina. Žigmund Luksemburški mu je predao na upravu razrušenu Beogradsku tvrđavu, koju je on obnovio i 1403. godine proglasio svojom prijestolnicom. 1408. godine postao je član križarskog viteškog reda Zmaja. 1411. godine, nakon rata protiv Bosne, Žigmund mu daje na upravljanje osvojenu Srebrenicu, poznatu po rudnicima srebra. Pošto nije imao djece, 1426. godine na saboru u Srebrenici proglašava sestrića Đurđa Brankovića za svog nasljednika. Umro je 1427. godine kod mjesta Crkvine, zaseoku sela Markovac u općini Mladenovac u sjevernoj Šumadiji. Po navršavanju punoletstva, Stefan je aktivno pomagao otomanskom osvajanju Balkana. [[1395]]. godine je kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] predvodio vojsku [[Bitka na Rovinama|u napadu]] na susednu [[Vlaška|Vlašku]] (danas [[Rumunija]]), koja je nakon toga postala vazalna. [[1396]]. godine je sa svojim oklopnicima ima presudnu ulogu u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]] u [[Bugarska|Bugarskoj]], nakon čega su pale [[Vidinska Bugarska]] i nepokorna [[Zemlja Brankovića]] ([[Kosovo]] i okolina).<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref> Zbog istaknute ulogu u otomanskoj pobedi, Stefan Lazarević je kao nagradu dobio veći deo [[Kosovska oblast|kosovskih poseda]] [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]], koji se do kraja odupirao Turcima.<ref name="ReferenceA">Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>{{Cite web |title=Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine |url=http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |access-date=2013-02-11 |archivedate=2012-12-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121214071328/http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |deadurl=yes }}</ref> Januara [[1398]]. godine Stefan Lazarević je sa turskom vojskom učestvovao u pohodu na [[Kraljevina Bosna|Bosnu]] i stigao do Glasinca.<ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite web |title=Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine |url=http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |access-date=2013-02-11 |archivedate=2012-12-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121214071328/http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |deadurl=yes }}</ref> Iste godine dolazi do pobune vlastele protiv njega, koju je uspeo da ugušu, uz istovremeni dolazak turskih trupa. [[1402]]. godine posle turskog [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]], i smrti njegovog gospodara [[Bajazit I|Bajazita]], prišao je [[Vizantijsko carstvo|Vizantiji]] i dobio titulu despota.<ref name="Stanoje">{{SS-ISN|Deo=VIII Borba srpskoga naroda s Turcima|Broj=8}}</ref> Po povratku u Srbiju, krajem oktobra [[1402]]. godine, Stefanova vojska napada ostatke [[zemlja Brankovića|zemlje Brankovića]], čime počinje dinastički rat koji će trajati narednu deceniju. U to vreme je otpočeo [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]], i [[Brankovići]] se svrstavaju uz jednu, a [[Lazarevići]] uz drugu zaraćenu stranu. Krajem 1403. ili početkom 1404. godine, Stefan stupa u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]] od koga dobija [[Mačva|Mačvu]], [[Beogradska tvrđava|Beograd]] (u koji premešta prestonicu) i druge posede. Prilikom Žigmundovog obnavljanja [[Viteški red|viteškog reda]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]] 1408. godine, Stefan mu postaje prvi vitez. Krajem iste godine, protiv Stefanove vladavine ustaje i njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]]. Sukobi u Srbiji su okončani tek [[1412]]. godine sporazumom da [[Đurađ Branković]] postane prestolonaslednik. U sukobu među Osmanlijama je 1413. godine pobedio [[Mehmed I]], zahvaljujući Stefanovoj pomoći, nakon čega je usledio period mira. Posle smrti [[Balša III Balšić|Balše III Balšića]], Stefan je nasledio [[Zeta (država)|Zetu]], oko čijih primorskih gradova je vodio [[Drugi skadarski rat|rat protiv Mlečana]]. Nakon smrti Stefana [[1427]]. godine, nasleđuje ga sestrić [[Đurađ Branković]]. Neki ocenjuju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u [[Politika|političkom]], [[Ekonomija|ekonomskom]], [[Kultura|kulturnom]] i [[Vojska|vojnom]] pogledu.<ref name="Stanoje" /> [[1412]]. godine je objavio ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', kojim se uređuje život u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], tada najvećem [[rudnik]]u na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]]<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref>. Time je pojačao razvoj [[Rudarstvo|rudarstva]], koje je bilo glavna [[Privreda|privredna]] grana [[srpska despotovina|tadašnje Srbije]]<ref name="SĆ">[http://www.politikin-zabavnik.co.rs/2008/2935/02.php ''„Kao mesec posred zvezda“''] ([[Politikin Zabavnik]], [[9. maj]] [[2008]], broj 2935, godina LXX)</ref>. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj [[Moravski stil|Moravskog stila]], koji je započeo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. godine podiže [[manastir Manasija|manastir Resavu (Manasiju)]], poslednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjovekovlja<ref name="Andrija" />, a [[Beograd]] je od porušenog pograničnog gradića pretvorio u modernu utvrđenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo deset puta<ref name="Mare">{{MP-BT}}</ref>. Bio je pokrovitelj umetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznačajnije delo je ''„[[Slovo ljubve]]“'' koje se odlikuje renesansnim crtama. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivačka delatnost (takozvana ''[[Resavska prepisivačka škola]]''). [[Srpska pravoslavna crkva]] ga je [[Kanonizacija|kanonizovala]] 500 godina nakon njegove smrti [[19. jul]]a [[1927]]. godine i slavi ga [[1. avgust]]a (19. jula po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]) kao ''svetog Stefana despota Srpskog''. == Poreklo i porodica == {{main|Lazar Hrebeljanović|Milica Hrebeljanović}} [[Datoteka:Lazar Hrebeljanovic.jpg|thumb|desno|175px|thumb|Knez [[Lazar Hrebeljanović]], otac Stefana Lazarevića, poginuo u borbi protiv Osmanlija na Kosovu.]] Stefan Lazarević je rođen, 1377. godine u [[Kruševac|Kruševcu]], prestonici svog oca, kneza Lazara. Stefan je bio sin Lazara Hrebeljanovića i njegove supruge [[Milica Hrebeljanović|Milice]], koja je pripadala bočnoj liniji [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], pošto je njen otac, [[jug Bogdan|knez Vratko]], bio direktan potomak [[Vukan Nemanjić|Vukana]], najstarijeg sina [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]]. Pored Stefana, oni su imali još sedmoro dece<ref name="Aleksa">{{AI-RT|Deo=Lazarevići|Broj=5}}</ref><ref name="Česi">{{cite web|url=http://genealogy.euweb.cz/balkan/balkan17.html|title=Genealogy - Balkan states: ''The Lazarevici''|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref><ref name="MDL">{{cite web|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765134|title=<nowiki>Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''</nowiki>|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref>. Stefan Lazarević se u [[Septembar|septembru]] 1405. godine<ref name="Andrija" /> oženio Jelenom, ćerkom [[Frančesko II Gatiluzijo|Frančeska II Gatiluzija]] (1384—1404), [[Đenova|đenovljanskog]] gospodara [[Lezbos]]a i sestrom [[Irina Gatiluzio|Irine (''Evgenije'') Paleolog]], supruge [[Jovan VII Paleolog|Jovana VII]] (savladar 1376—1379, [[spisak vizantijskih careva|car]] 1390, regent 1399—1403). Ovaj brak je bio ugovoren tokom njegovog boravka u [[Istanbul|Carigradu]] 1402. godine, u doba kada je gradom i [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] upravljao Jovan VII, u ime svog strica [[Manojlo II Paleolog|Manojla II]] (savladar 1373—1391, car 1391—1425). Jelena i Stefan nisu imali dece, a ona se posle sklapanja braka u izvorima ne spominje, niti je prikazana u [[ktitor]]skim kompozicijama Stefanovih [[zadužbina]], na kojima je on uvek naslikan sam<ref name="Andrija" />. Stefanov otac,knez Lazar poginuo je u Kosovsom boju,dok je Stefan imao 12 godina. Do njegovog punoletstva poducavala ga je majka Milica,sve dok nije postao punoletan kada ga je pustila da sam vlada,a ona se povukla u svoju zadužbinu-Ljubostinju. == Život i vladavina == === Borba za vlast === {{main|Kosovski boj|Milica Hrebeljanović|Vuk Branković}} Nakon [[kosovska bitka|kosovske bitke]] u Srbiji se postavilo pitanje ko će biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubičajeno da vlast vrši [[kneginja Milica]].<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Stoga je bilo sasvim za očekivati da novi vođa Srbije postane njen najmoćniji velikaš, Vuk Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref> Zet pokojnog kneza Lazara, Vuk Branković, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice [[Priština|Prištine]] postao je najmoćniji srpski oblasni gospodar. Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za baštinika njegove vlasti.<ref>[http://www.archive.org/stream/povjesthrvataodn02klaiuoft/povjesthrvataodn02klaiuoft_djvu.txt Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409)], [[Vjekoslav Klaić]]</ref> Ovenčan slavom, Vuk je proširio svoju [[titula|titulu]], dodeljujući sebi vladarsko ime ''Stefan'',<ref name="Dević">{{Cite web |title=Вук није био Бранковић |url=http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ |access-date=2014-05-14 |archivedate=2014-04-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140426115337/http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ |deadurl=yes }}</ref> koje je bilo simbol krune Nemanjića,<ref name="Sabalić">[http://www.kralemarko.org.mk/default-sr.asp?ItemID=882ADAC00150914EA315774EDCE6B8D8 INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO]</ref> čime je izrazio pretenziju na nasleđe [[Dušanovo carstvo|Carstva]]. Njegov međunarodni ugled je bio nesporan, njega su i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] i [[Mletačka republika|Mlečani]] primali kao glavnog među srpskom gospodom.<ref name="ISN"/> Slično je mislio i Ugarski kralj, koji je samo tri nedelje nakon bitke, [[7. jul]]a iste godine, poslao svoga moćnog velikaša [[Nikola II Gorjanski|Nikolu Gorjanskog]] kod Vuka na pregovore o stvarima ''koje su na korist vašu i raške zemlje'', pri čemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.<ref name="ISN" /><ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Bilo je očigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Nasuprot tome, [[Milica Hrebeljanović|Kneginja Milica]] je smatrala da je smrću kneza Lazara njihov maloletni sin Stefan postao novi knez, u čije će ime ona vladati do njegovog punoletstva.<ref name="Andrija" /> === Prihvatanje vazalstva === {{main|Kneginja Milica|Vazal}} [[Datoteka:Milica_Ljubostinja1.jpg|thumb|left|thumb|[[Kneginja Milica]], Stefanova majka i namesnica koja je vladala umesto njega tokom maloletstva.]] Već u jesen 1389. godine Mađari su upali u Srbiju. Žigmundove snage su u [[Oktobar|oktobru]] prešle [[Sava (reka)|Savu]] i početkom novembra su opsele i zauzele tvrđave [[Borač (tvrđava)|Borač]] i [[Čestin (tvrđava)|Čestin]]<ref name="ISN" />, kod današnjeg [[Knić]]a. Možda je upad Ugara bio u vezi sa pregovorima sa Brankovićem.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Osetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Ne želeći da prizna prevlast Brankovića, [[kneginja Milica]] saziva [[sabor]] koji je doneo odluku o sklapanju mira sa Turskom i prihvatanju vrhovne vlasti sultana Bajazita. Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, koji su [[Moravska Srbija|Srbiju]] učinili vazalnom pre sredine [[1390]]. godine.<ref name="ISN" /> Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da sa bratom [[Vuk Lazarević|Vukom]] i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrđuje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je lično odveo svoju najmlađu sestru Oliveru, ćerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad [[Bursa|Bursu]]. Početkom maja 1390. godine Vuk Branković se osećao ugroženim i zatražio je od [[Dubrovačka republika|Dubrovačke republike]] da mu omogući sigurno utočište, ukoliko se nađe u neprilici. Tog leta [[1390]]. godine otomanske snage su došle u pomoć Lazareviću, kako bi potisnuo Mađare iz države. Krajem 1390. ili početkom 1391. godine Vuk Branković je prisustvovao prenosu [[mošti]]ju kneza Lazara iz njegove prestonice [[Priština|Prištine]], u [[Manastir Ravanica|manastir Ravanicu]] u Srbiji. Sukobi Ugara i Turaka na srpskoj zemlji nastavljeni su tokom naredne dve godine, a u njihovom suzbijanju je učestvovao i sam Žigmund, koji je u više navrata dolazio sa vojskom na [[Dunav]]. On je u leto 1392. godine kod [[Kovin]]a prešao reku i prodro u Srbiju do [[Ždrelo (mlavsko)|Ždrela]] na [[Mlava|Mlavi]], nakon čega se povukao i pokušao da osvoji Golubac<ref name="ISN" />. Turcima je Srbija služila kao baza za napade na Bosnu. Oni su u zimu 1391/2. godine provalili u Bosnu, ali je [[Stjepan Dabiša|kralj Dabiša]] uspeo da ih suzbije i razbije.<ref name="rastko.rs">http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/4_1.html</ref> Istovremeno, oblast Vuka Brankovića se našla na udaru Osmanlija. Januara [[1392]]. godine oni su zauzeli [[Skoplje]] i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov [[vazal]].<ref name="ISN" /> Tokom 1392. godine, na dvoru Brankovića je boravila kneginja Milica. === Pad Vlaške, Bugarske i Kosova === {{main|Bitka na Rovinama|Bitka kod Nikopolja|Zemlja Brankovića}} Tokom 1393. godine, Stefan je postao punoletan i preuzeo vlast<ref name="Andrija" />, a njegova majka se povukla u [[Manastir Ljubostinja|manastir]]. U julu 1393. Bajazit je posle opsade zauzeo [[Veliko Trnovo|Trnovo]] i srušio južno Bugarsko Carstvo.<ref name="ISN" /> Sam car [[Jovan Šišman]] (muž Stefanove sestre Dragane) bio je zarobljen i u ropstvu je i umro. Protiv Bugara, Turci su preduzeli oštre i svirepe mere.<ref name="rastko.rs"/> Posle ovoga, mnogi učeni ljudi izbegoše iz Bugarske u okolne hrišćanske zemlje, među kojima je bila i Stefanova Srbija (kao [[Konstantin Filozof]] i [[Grigorije Camblak]]). [[Datoteka:MirceatheElder.jpg|minijatura|175px|Vlaški vojvoda [[Mirče Stariji]], kojeg su [[Bitka na Rovinama|na Rovinama napali]] Turci i Stefan Lazarević.]] Krajem iste godine i početkom naredne, Bajazit je počeo da okuplja svoje hrišćanske vazale u [[Ser (grad)|Seru]]. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko od njih nije znao da će se svi zajedno pojaviti. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana, pominju Vizantinci, [[spisak vizantijskih careva|car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] (1391—1425), njegov bratanac [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]] (1390) i brat, [[morejska despotovina|morejski despot]], [[Teodor I Paleolog|Teodor I]] (1383—1407), kao i gospodar [[kneževina Velbužd|kneževine Velbužd]] [[Konstantin Dragaš]]. Sultan Bajazit je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje [[Tesalija (oblast)|Tesalije]] i zauzeo [[Solun]] (12. aprila). Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je počeo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv [[Vlaško vojvodstvo|vlaškog vojvode]] [[Mirča Stariji|Mirče Starijeg]]. Kao punoletan, Stefan je po prvi put lično predvodio srpske vazalne odrede, a pored njega, otomanskoj vojsci su se, od srpskih velikaša, priključili [[Marko Kraljević|Marko Mrnjavčević]], Konstantin Dragaš i [[Konstantin Balšić]]<ref name="Andrija" />, sa svojim snagama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do [[Bitka na Rovinama|bitke]] je došlo 17. maja 1395. godine<ref name="ODB">{{ODB}}</ref> na Rovinama, nedaleko od današnjeg [[Arad]]a<ref name="ODB" />. Ona se najverovatnije okončala otomanskim porazom<ref name="ISN" /><ref name="ODB" />, ali Bajazitove snage nisu pretrpele značajne gubitke<ref name="ISN" />. Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća [[danak]]<ref name="ODB" />. U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanović, a Bajazit je Otomanskoj imperiji pripojio njihove države. Osmanlije su nakon bitke zauzele i Vidin. Sultanove trupe, ojačane srpskim pomoćnim odredima, su početkom 1396. godine, upale u zemlje Brankovića i tom prilikom zauzele njihov veći deo, sa prestonicom [[Priština|Prištinom]]. Leta iste godine su upale u [[Banat]]. Pobeda na Rovinama pokrenula je veliki [[krstaški ratovi|krstaški pohod]], u kome su učestvovale snage iz [[Kraljevina Engleska|Engleske]], [[Kraljevina Francuska|Francuske]], [[Sveto rimsko carstvo|Nemačke]] i drugih evropskih zemalja. Njima su se priključila trupe hrvatsko-ugarskog kralja i vlaškog vojvode, kao i mletačka flota, koja je, preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile Ugarskoj, posle čega su prešle Dunav i zauzele [[Vidin]]. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je [[Nikopolj]], u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog dolaska krstaša prekinuo [[Blokada Carigrada (1394—1402)|blokadu Carigrada]] i uputio se ka Dunavu. Njegovim snagama su se kod [[Plovdiv]]a, priključili i srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu<ref name="Nikol">David Nicolle, ''„Nicopolis 1396: the last Crusade“'', [[Oksford|Oxford]], [[1996]]. {{ISBN|978-1-85532-918-8}} {{en}} ([http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false str. 40 i 64.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140924131400/http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false|date=2014-09-24}})</ref>. [[Datoteka:Nicopol final battle 1398.jpg|thumb|Sukob sultanovih oklopnika i krstaša u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]]. Oklopnike je vodio Stefan Lazarević.]] Do velike [[Bitka kod Nikopolja|bitke]] došlo je [[25. septembar|25. septembra]] i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika<ref name="ISN" /><ref name="GO">{{GO-IV}}</ref>, što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.<ref name="GO" /> Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati i spasiti ugarske i nemačke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni srpski oklopnici, predvođeni Stefanom, nakon čega se Žigmund daje u panični bijeg s čime završava bitka i počinje pokolj krstaša. Prema nekim mišljenjima, Lazarevićeve snage su bile sakrivene u jednom [[šuma]]rku, na levom krilu Bajazitovih snaga, zbog čega je njihov udar na Mađare usledio iznenada, najverovatnije sa boka ili čak, sa leđa<ref name="Nikol" />. Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. ''[[Vidinska Bugarska]]'', zauzeta je [[Atina]] (1397), [[Morejska despotovina]] je ponovo opustošena, oblast [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] su zauzele Osmanlije<ref name="ISN" />, a pad [[Istanbul|Carigrada]] je postao praktično neizbežan<ref name="GO" />. Poslednji nezavisni srpski gospodar Vuk Branković je zarobljen i nakon godinu dana (6. oktobra 1397) umro u turskom zarobljeništvu. Veći deo oblasti Brankovića je predat na upravu vazalnom knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]]) je ostavljen Vukovoj udovici [[Mara Lazarević|Mari]] i sinovima ([[Grgur Vuković Branković|Grguru]], [[Đurađ Branković|Đurđu]] i [[Lazar Vuković Branković|Lazaru]]), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta. Pored toga, otomanske snage su upale u Mađarsku i opljačkale njene južne delove, a naročito su stradali [[Zemun]] (koji je opustošen) i [[Sremska Mitrovica]] (koja je spaljena, a njeno stanovništvo je raseljeno)<ref name="ISN" />. === Pohod sa Turcima na Bosnu i pobuna vlastele === Svoju ofanzivu na Balkanu, Osmanlije su nastavile u januaru 1398. godine, napadom na [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]]. Na njihovom čelu nalazio se jedan od Bajazitovih sinova, a priključio im se i knez Stefan, sa srpskim pomoćnim odredima. Ovaj pohod, osim pljačkanja Bosne, pretvorio se u potpuni kolaps, a najveći krivac, prema navodima Stefanovog biografa, bila je izuzetno jaka [[zima]]. Konstantin Filozof priča, da je vojska bila mnogobrojna, ali da je nastradala u Bosni od preoštre zime i neobično velikog snega.<ref name="rastko.rs"/> ''"Malo od vojnika i zarobljenika, vratiše se svojim krajevima"''.<ref name="ISN" /> [[Datoteka:Ostrvica bedem 2.jpg|thumb|desno|thumb|Ostaci [[Ostrvica (tvrđava)|tvrđave Ostrvice]], u kojoj su se pobunjenici protiv Stefana sklonili.]] Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, čije vođe su bili [[vojvoda]] [[Nikola Zojić]], koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] i [[Hvosno|Hvosnu]]<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i vojvoda [[Novak Belocrkvić]], koji je imao posede oko [[Rudnik (planina)|Rudnika]].<ref name="Šuica" /> Oni optužiše Stefana kao glavnog krivca za pogibiju vojske u Bosni. Poznato je da su [[Vojvoda|vojvode]] Nikola i Novak pokušali su da zavrbuju vlastelina Mihajla. Tok daljih dešavanja nije tačno utvrđen, ali je Stefan saznao za zaveru, pošto ga je o njoj izvestio upravo Mihajlo. On je prvo pozvao na svoj dvor vojvodu Novaka, koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] (verovatno oko [[Kuršumlija|Bele Crkve tj. Kuršumlije]]) i u [[Hvosno|Hvosnu]] (selo [[Crkolez]] kod [[Peć]]i)<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i pogubio ga. Nikola Zojić se nakon toga sa porodicom (suprugom i četiri ćerke) zatvorio u utvrđenu [[Ostrvica (tvrđava)|Ostrvicu]], čime je izgubio svoje posede, ali je i spasao život<ref name="Šuica" />. U drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju, moguće ugroženom Stefanu u pomoć. Nije poznato šta su one radile u Srbiji, ali se zna da nisu krenule u pohod na neku od susednih država, jer o takvom napadu nema podataka. Tokom proleća, Stefanova majka Milica je sa monahinjom [[Monahinja Jefimija|Jefimijom]]<ref name="Andrija" /> otišla na dvor kod Bajazita. One su se vratile u Srbiju pre 23. maja. One su iz [[Bursa|Burse]] donele i mošti [[Sveta Petka|svete Petke]], koje su, najverovatnije, smeštene u kruševačku dvorsku crkvu, [[Crkva svetog Prvomučenika Stefana u Kruševcu|Lazaricu]]<ref name="Andrija" />. Posle njih, kod sultana Bajzita je otišao i sam Stefan, koji se oko 30. novembra vratio u Srbiju. Prema služenoj biografiji, Stefan je u to vreme bio u nemilosti sultana, jer su ga zaverenici tužili da tajno sarađuje sa Žigmundom. Navodno, on je kod sultana priznao svoju krivicu, nakon čega mu je Bajazit sve oprostio. === Bitka kod Ankare i smrt Bajazita === {{Glavni članak|Bitka kod Angore|Osmanski interegnum}} [[Datoteka:Bayezid I by Cristofano dell'Altissimo.jpg|minijatura|Stefanov gospodar, sultan [[Bajazit]], nakon [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]] je zarobljen Tatara i ubijen.]] Na Kosovu i Raškoj, Brankovići su uspeli da povrate deo svojih zemalja. Početkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove [[Kosovo (oblast)|Kosova]], [[Polimlje|Polimlja]], okolinu [[Sjenica|Sjenice]] i utvrđeno [[Brskovo]]. Od proleća iste godine se javljaju kao Bajazitovi vazali, sa istim obavezama koje je imao i knez Stefan. Van njihove kontrole ostali su [[Zvečanski grad|Zvečan]], [[Jeleč]] i [[Gluhavica]], koje su držale Osmanlije, odnosno [[Priština]], za koju se zna da je u martu iste godine, bila u sastavu države Stefana Lazarevića. Veliku promenu prilika u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i [[balkansko poluostrvo|jugoistočnoj Evropi]], izazvao je prodor Tatara pod vođstvom [[Tamerlan|Timur-Lenka]], jednog od najvećih vojskovođa u svetskoj istoriji<ref name="GO" />. Njegov prodor u Malu Aziju na tursku diplomatsku provokaciju, primorao je Bajazita da okupi svoje snage i pokuša da mu se suprotstavi u velikoj bici, do koje je došlo 28. jula [[1402]]. godine, nedaleko od [[Ankara|Angore]] (današnje Ankare). U njoj su otomanske snage doživele težak poraz, a sam Bajazit je sa jednim od sinova ([[Musa Čelebija|Musom]]) zarobljen i već iduće godine je umro u zarobljeništvu. Prema savremenim izvorima knez Stefan je sa svojim ljudima, kojih je po savremenom hroničaru [[Istoričar Duka|Duki]] bilo 5.000 oklopnika naoružanih [[Koplje|kopljima]]<ref name="Stojan">[[Stojan Novaković]], ''„Srbi i Turci XIV i XV veka“'', [[Beograd]], [[1893]].</ref>, uspeo da se probije kroz obruč Timurovih vojnika do Bajazita koji je odbio napustiti bitku, pa je Stefan uzeo njegovog najstarijeg sina [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]], ponovno probio obruč i pobegao s njim u Evropu izvan dometa neprijatelja. Vizantijski hroničar [[Laonik Halkokondil]] navodi da su se ''„Srbi borili, kao vazdašnji junaci, svake pohvale dostojno“'' i dodaje ''„da su sa velikom žestinom napadali Džagatajce (Tatare), zanesavši se u borbi“''<ref name="Stojan" />. Tokom borbi, knez Stefan je ranjen, dok je Grgur Branković zarobljen i kasnije otkupljen. Neposredno nakon, zarobljena je i Stefanova sestra [[Olivera Lazarević|Olivera]], ali je i ona kasnije oslobođena, posredstvom dogovora koji je Stefanov poslanik sklopio sa Timurom. No, Timurove snage su već 1403. godine napustile Malu Aziju, a on sam je umro početkom 1405. godine, tokom svog pohoda na [[Kina|Kinu]]. U Otomanskoj imperiji, Bajazitovo zarobljavanje, a potom i njegova smrt, pokrenuli su među njegovim sinovima [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|dinastički rat oko vlasti]]. === Beg u Carigrad i titula Vizantije === {{main|Despot (titula)}} [[Datoteka:Vuk i Stefan Lazarevic.jpg|desno|thumb|thumb|[[Vuk Lazarević|Vuk]] i Stefan Lazarević (freska iz [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]], [[1402]]—[[1405]])]] Posle Bajazitovog poraza svi srpski vazali pobegoše u [[Carigrad]], koji se nakon nekoliko godina oslobodio otomanske blokade.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tokom [[avgust]]a, regent [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]], koji je vladao u ime odsutnog strica, dodelio je Stefanu visoku [[titule i službe u Vizantiji|titulu]] [[despot]]a, koja se u vizantijskoj hijerarhiji nalazila odmah ispod [[car]]ske. Vizantija je u to vreme bila na izdisaju i pokušavali su pošto-poto da steknu saveznike. Tek kasnije će uvideti da mu ta titula, izuzev nekog prestiža, u suštini ništa opipljivije ne donosi.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Pored toga, ugovoren je i brak između Stefana i Jelene [[Gatiluzio]], ćerke [[Firenca|firentinskog]] gospodara [[Lezbos]]a, [[Frančesko II Gatiluzio|Frančeska II]] i rođene sestre Jovanove supruge Irine. Nakon Stefana, u Carigrad je stigao i [[Đurađ Branković]], a moguće da je sa njime bio i brat Grgur, koji je jedno vreme bio u tatarskom zarobljeništvu. Đurađ se silno iznenadio kada je video šta je Stefan Lazarević za tako kratko vreme uspeo da uradi. Od nekada najagilnijeg turskog vazala postao je odjednom njihov protivnik, a osim toga dobio je titulu despota i vizantijsku princezu za ženu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Između Lazarevića i Brankovića je došlo do trke ko će prvi stići u Srbiju i preuzeti vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Želeći da Đurađa spreči da se vrati u Srbiju prije njega, despot Stefan je uspeo da nagovori Vizantince da Đurađa bace u tamnicu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Ostavljajući Đurađa u tamnici, Stefan Lazarević je otišao na ostrvo Lezbos da upozna svoju buduću suprugu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> U međuvremenu, Đurađ je tokom septembra uspeo da pobegne iz zatvora, uz pomoć svog vlastelina [[Rodop iz Drenice|Rodopa]] iz [[Drenica (predeo)|Drenice]]. Nakon toga se uputio Bajazitovom sinu Sulejmanu, koji je uspostavio vlast u evropskom delu Otomanske imperije, i od njega zatražio vojnu pomoć protiv Lazarevića. Pretendent Sulejman ga je veoma lepo dočekao i Đurđevim odredima pridružio svoje.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tako je Đurađ Branković sa znatnim snagama stigao na Kosovo pre Lazarevića.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> === Napad na Brankoviće i bitka kod Gračanice === {{Glavni članak|Zemlja Brankovića|Gračanička bitka}} Despot Stefan je požurio sa [[Lezbos]]a kod svoga zeta [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]], gospodara [[Zeta (država)|Zete]]. Od njega je dobio nešto vojske, a uspeo je da dojavi i majci, kneginji Milici, da i ona sakuplja vojsku. Istovremeno je i Mara Branković sakupljala vojsku kako bi pomogla svoje sinove.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska je krenula u napad na ostatke zemlje Brankovića. On se iz [[Bar (Crna Gora)|Bara]], [[Skadar|Skadra]] i [[Mletačka republika|mletačkih poseda]], uputio preko ka Kosovu. Izbegavajući glavne putne pravce koje su kontrolisali njegovi protivnici, Stefanove snage su stigle do [[Manastir Gračanica|Gračanice]] i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke sa snagama Brankovića, ojačanim otomanskim odredima.<ref name="Andrija" /> [[Datoteka:Vuk Branković.jpg|minijatura|Nepokorni gospodar Kosova [[Vuk Branković]], kojeg su ubili Turci, dodelivši Lazareviću [[Zemlja Brankovića|njegove zemlje]].]] [[Datoteka:Male e grurë - Graçanicë.jpg|thumb|Polje kod Gračanice, poprište bitke Lazarevića i Brankovića.]] Stefan je svoju vojsku, kojoj su se priključili i odredi koje je poslala njegova majka kneginja Milica, pred početak bitke podelio na dva dela, kao što su uradili i njegovi protivnici. Veći deo trupa, stavio je pod komandu svog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] i usmerio ih protiv snaga kojima je komandovao [[Đurađ Branković]], dok je on, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu, a otomanski vazal [[Cezar (titula)|cezar]] [[Uglješa Vlatković]] je tokom bitke prešao na njegovu stranu<ref name="ISN" />. Kao nagradu, Stefan mu je ostavio vlast nad njegovim posedima [[Vranje]]m, [[Inogošt]]em (''[[Surdulica]]'') i [[Preševo]]m{{Napomena|Otac cezara Uglješe Vlatkovića, bio je [[sevastokrator]] [[Vlatko Paskačić]], gospodar [[Slavište|Slavišta]], [[Vranje|Vranja]], [[Inogošte|Inogošta]] i [[Preševo|Preševa]].}}. Glavnina severnih snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarević, poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio [[Đurađ Branković]]. "''A mlađi brat njegov pođe da udari na svoga nećaka (Đurđa Brankovića), koga (Vuka) hrišćanska vojska razbivši gonjaše''" ([[Konstantin Filozof]])<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> U ovoj bici Đurađ Branković se iskazao kao sposoban vojskovođa. Despot Stefan je nakon bitke sa bratom pobegao pred Đurđem u utvrđeno [[Novo Brdo]].<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> "''Stefan se zbog toga veoma prestrašio i smesta skrenuo prema Novom Brdu, a odatle produžio u svoju zemlju''..." (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke je došlo do svađe između Stefana i Vuka. Despot je mlađem bratu prebacio nepoznavanje ''ratne veštine i gubitke u ljudstvu''.<ref name="ISN" /> Nakon toga je i uvređeni mlađi brat Vuk Lazarević prišao Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke kod Gračanice Stefan je izgubio veliki deo zemlje, "''čiji mu je veliki deo Đurađ zauzeo posle kratkog vremena''", ali je brzo uspeo da je uz pomoć ugarskih odreda povrati. "''Ušavši, naime, s Ugrima u Đurđevu zemlju, teško je opustoši. I tako je Raška za neko vreme bila izložena mnogim razaranjima''" (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Situacija u Srbiji se dodatno zakomplikovala sukobom između Stefana i Vuka. Mlađi brat Vuk je u [[leto]] [[1403]]. godine napustio Srbiju i uputio se kod Sulejmana, da od zatraži vojsku protiv starijeg brata.<ref name="Andrija" /> Iste godine, i Stefan Lazarević je postao Sulejmanov vazal<ref name="ISN" />, što je automatski značilo prekid otvorenog sukoba sa Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1403. godine, Sulejman je u [[Galipolje|Galipolju]] zaključio sporazum sa nizom [[Hrišćanstvo|hrišćanskih]] država na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]], kojim je nastojao da obezbedi svoje posede u Evropi i započne ofanzivu protiv braće u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Vizantija je ovim sporazumom prestala da bude otomanski vazal, oslobodila se obaveze da sultanu plaća [[harač]], i povratila neke teritorije.<ref name="GO" /> Stefan je zadržao sadašnje posede, uz obavezu da i dalje plaća harač i šalje vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.<ref name="ISN" /> Izgleda da je Stefan bio u nešto povlašćenijem položaju nego Brankovići, koji su imali obavezu odlaženja na dvor sultanu, što je bilo ne samo poniženje već i skopčano sa mnogim opasnostima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Otvorenih sukoba među njima nije bilo sve do 1408. godine.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> === Vazalstvo mađarskom kralju Žigmundu === {{main|Žigmund Luksemburški}} [[Datoteka:Sigismund Dürer.jpg|thumb|175px|Stefanov novi gospodar, [[Žigmund Luksemburški]].]] Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefan je ušao u vazalne odnose i sa ugarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], dobivši na upravu [[Mačva|Mačvu]], [[Beograd]], [[Golubac]] (koji je već držao<ref name="ISN" />) i neka imanja po Ugarskoj. Pregovore je verovatno pokrenuo kralj Žigmund<ref name="ISN" />, koji je Stefanu uputio poslanstvo u kome se nalazio njegov bliski saradnik [[Filip Mađarin|Filip de Skolaris]]. Stefanu je bio potreban zaštitnik pomoću koga bi mogao da se održi na vlasti u Srbiji, usled sukoba sa Brankovićima. S druge strane, Ugarska se nalazila u unutrašnjem sukobu{{Napomena|Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je čak u aprilu 1401. godine zarobio u [[Budim]]u. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u [[Češka|Češku]], u kojoj je proveo narednu godinu.}}, a sam Žigmund je tek tokom 1403. godine uspeo da se vrati u zemlju i delimično povrati kontrolu. Njemu je bio potreban mir na južnoj granici, koja je u proteklom periodu bila izložena stalnim srpsko-otomanskim napadima. Dobijanjem gradova koji su tokom gotovo celog [[14. vek|XIV veka]] bili povod srpsko-mađarskih sukoba, Stefan je pomerio svoju severnu granicu na reke [[Sava (reka)|Savu]] i [[Dunav]]. 1404. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, uspela da izgladi sukob između Stefana i mlađeg vrata Vuka, i takođe poboljša odnose između Stefana i Sulejmana.<ref name="ISN" /> === Novi napad na Brankoviće, povelja Dubrovčanima i skadarski rat === {{Glavni članak|Oblast Brankovića|Prvi skadarski rat}} U isto vreme (krajem 1403. ili početkom 1404. godine) Stefan je napao Brankoviće i njihove posede oko reke [[Sitnica|Sitnice]], u čemu je možda imao i vojnu podršku mađarskih trupa<ref name="Stanoje" />. Ne zna se tačno koje oblasti je uspeo da zauzme, ali se smatra da je njegova ofanziva bile uperena ka [[južna i istočna Srbija|istočnoj Srbiji]] i Kosovu<ref name="ISN" />. Posle ovih uspeha, on je uspeo da sklopi mir sa Brankovićima, a u to doba se preko svoje majke izmirio i sa samim [[Sulejman Čelebija|Sulejmanom]]. [[Datoteka:Despotova_kula6.jpg|thumb|desno|thumb|[[Beogradska tvrđava]], koju je Stefan Lazarević dobio na korišćenje od ugarskog kralja Žigmunda.]] Odmah po preuzimanju [[Beograd]]a, Stefan je započeo obnovu tvrđave, koju su Osmanlije i on razrušili par godina ranije.<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref> Pored toga, započeo je i radove na razvoju grada, koji su izvođeni do kraja njegove vladavine, a već 1405. godine, Stefan je u Beograd preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u [[Kruševac|Kruševcu]]. U septembru iste godine, on se oženio Jelenom Gatiluzijo. Dva meseca kasnije, smrću [[milica Hrebeljanović|njegove majke]] (11. novembra), Stefanova vlast je ostala bez jakog oslonca. 2. decembra iste godine, u [[Borač (tvrđava)|Borču]] je izdao povelju [[Dubrovnik|Dubrovčanima]]<ref name="ISN" />, nakon pregovora oko njihovih trgovačkih povlastica su vođeni tokom te godine. Ugovor je sadržavao ponižavajuće zakonske odredbe za srspko stanovništvo.<ref name="Ćosović">{{Cite web |title=Sloveni u doba Nemanjića |url=https://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html |access-date=2014-05-08 |archive-date=2013-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130811062651/http://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html |dead-url=yes }}</ref> U sporu između Srbina i Dubrovčanina pred sudom u Srbiji dovoljna je bila zakletva Dubrovčanina i nakon toga Srbinova riječ nije vredela ništa.<ref name="Ćosović"/> U članu 5 je stajalo: {{izdvojeni citat|Ako Dubrovčanin dȃ svoju robu Srbinu na veru, pa mu ovaj ne bi priznao, da se Dubrovčanin zakune svojom verom i dušom šta mu je dao pa mu je tada Srbin dužan platiti.<ref>„Despot Stefan Lazarević”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.</ref>|Član 5. povelje Dubrovčanima}} Krajem istog meseca, Dubrovčanima je povelju izdala i [[Mara Lazarević Branković|Mara Branković]] sa sinovima. Njom su Dubrovčani obezbedili povlastice za svoje trgovce u celoj Srbiji, ali je primetno da se nije pozvala na Stefanovu povelju<ref name="ISN" />. Početkom [[1405]]. godine izbila je velika pobuna lokalnog stanovništva u [[Skadar]]skom kraju protiv [[Mletačka republika|mletačke vlasti]]. Razlog za nju ležao je u bahatom i osionom ponašanju mletačke vlasti, koje se manifestovalo konfiskovanjem imanja koja su potom deljena mletačkim pristalicama, uskraćivanjem prava [[Pravoslavlje|pravoslavnim]] crkvama i nizom drugih zloupotreba vlasti<ref name="ISN" />. U ovaj sukob se uključio Stefanov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] (1403—1421) koji je nastojao da povrati oblast oko [[Skadar|Skadra]] koju je njegov otac, [[Đurađ II Balšić|Đurađ II Stracimirović]], svojevremeno ustupio Mlečanima (1396), da bi ga zaštitili od otomanske najezde<ref name="Andrija" />. On je pomoć u borbama zatražio od [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]]<ref name="Andrija" />, pomagao mu je i knez [[Vuk Lazarević]]<ref name="ISN" />, ali je i pored toga rat vođen bez velikih bitaka i jasnog pobednika. U pregovore oko sklapanja mira umešao se kao posrednik i sam despot Stefan, ali oni nisu urodili plodom, iako su vođeni u više navrata. Stefan je u maju 1406. godine posredovao kod Mlečana, zatim u junu 1407. godine, kada su posredovali i Mara Branković i [[Nikita Topija]]. Sporazum o miru je napokon sklopljen u junu 1408. godine{{Napomena|Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlečanima [[Ulcinj]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], dok su oni njemu trebali da vrate obalu od [[Luštica|Luštice]] do granica [[Ratac|Marije Ratačke]], sa [[Budva|Budvom]], [[Paštrovići]]ma i [[solana]]ma.}}, ali ni on nije stupio na snagu i konflikt je nastavljen. === Pobuna Stefanovog brata Vuka Lazarevića === {{main|Vuk Lazarević}} [[Datoteka:Vuk_Rudenica_(1402-1405).jpg|desno|thumb|Stefanov mlađi brat [[Vuk Lazarević]], koji se pobunio protiv njegove vladavine (detalj freske iz [[Manastir Rudenica|manastira Rudenica]])]] Mađarski kralj Žigmund, osnovao je, u [[Decembar|decembru]] 1408. godine, [[viteški red]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]], kojime je nastojao da okupi svoje pristalice. Simbol reda bio [[zmaj]], a prvi među vitezovima, prema osnivačkoj povelji od 13. decembra 1408. godine, bio je Stefan Lazarević. Bio je prisutan na svečanosti u čast osnivanja reda koja je održana u [[Budim]]u, a simbol zmaja bio je prisutan na njegovom dvoru u [[Beograd]]u.<ref name="ISN"/> Krajem iste 1408. godine, protiv Stefanove vladavine se pobunio njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]], jer Stefan nije hteo da podeli vlast i preda mu deo države na upravu. Vuk je zbog toga otišao kod [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]] i zatražio pomoć za borbu protiv Stefana. Kada je dobio vojsku, priključili su mu se i [[Brankovići]]. {{izdvojeni citat|Zbog toga je Vuk, dobivši od Turčina vojsku od oko trideset hiljada boraca pod zapovedništvom Avranoza, u pratnji Đurđa Vukovića došao u Rašku, meseca marta 1409. godine i punih šest meseci ostao u Raškoj, pustošeći i pleneći ona mesta koja mu se nisu htela predati.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Mavro Orbin]]}} Već početkom 1409. godine, njihove snage su napale Lazarevića. Stefanu je u borbama pomoć pružio Žigmund, čije su snage, pod komandom [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], krajem januara, preko [[Kovin (tvrđava na Dunavu)|Kovina]], ušle u Srbiju. Poprište sukoba bilo je [[Kosovo (oblast)|Kosovo]], a naročito je stradala [[Priština]], o čemu svedoče pisma koja su u februaru iz grada slali dubrovački trgovci.<ref name="ISN" /> Dubrovčani u Srbiji su dobili instrukcije da se pozovu na neutralnost Republike tokom sukoba, ali im je isto tako rečeno da se ne okreću protiv Stefana, kao i da u slučaju napada na gradove u kojima se nalaze, uzmu aktivnog učešća u njihovoj odbrani. Početkom maja, ka Srbiji je krenuo i sam Žigmund, kome se priključio i [[mačva]]nski ban [[Jovan Morović]], a u junu je započela nova otomanska ofanziva. Koliko je ovo ratovanje na otomanskoj strani bilo volja Brankovića, a koliko samo vršenje vazalnih obaveza, ostaje pitanje.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Posle žestokih borbi koje su vođene tokom leta, snage despota i Ugara su potisnute, a sam Stefan se povukao i zatvorio u utvrđeni [[Beograd]]. On je bio primoran pristane na one uslove koje je Vuk postavio.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Srbija je podeljena tako da je južni deo (južno od [[Zapadna Morava|Zapadne Morave]]<ref name="Andrija" />) držao Vuk, dok je severni deo sa Beogradom ostao despotu. Vuk je vladao priznajući Sulejmanovu vlast, kao i Brankovići.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> No, njihovi posedi su se pokazali veoma nesigurni jer je već [[1410]]. godine Sulejmanov brat i jedan od suparnika u borbi oko vlasti, [[Musa Čelebija]], prešao u Evropu i počeo da okuplja saveznike za borbu protiv Sulejmana.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> === Otomanski dinastički sukob i smrt Stefanovih protivnika === {{main|Musa Čelebija|Sulejman Čelebija}} Stefan je sa Musom odmah započeo pregovore koji su doveli do sklapanja savezništva.<ref name="ISN" /> Dok se Sulejman nalazio u [[Mala Azija|Maloj Aziji]], Musine snage su otpočele ofanzivu. Početkom 1410. godine su zauzele [[Galipolje|Galipolj]], a 13. februara su kod [[Jambol]]a potukle Sulejmanovog [[beglerbeg]]a Sinana.<ref name="ODB" /> Musa je veoma brzo uspeo da na svoju stranu privuče mnoštvo Sulejmanovih vazala, uključujući despota Stefana Lazarevića, Vuka Lazarevića i Brankoviće.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Ovo je Sulejmana primoralo da se vrati u [[Evropa|Evropu]]. U tome mu je pomogao [[spisak vizantijskih careva|vizantijski car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]], koji mu je dao brodove za prelazak [[Bosfor]]a. Manojlovo držanje je značajno uticalo na raspored snaga na terenu.<ref name="ISN" /> Ubrzo, knez Vuk je otpočeo kontakte sa Sulejmanom želeći da se vrati u njegov tabor.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> On je preko poslanika u [[Venecija|Veneciji]] početkom juna nastojao da izdejstvuje da se mletačka flota uključi u prevoz Sulejmanovih trupa.<ref name="ISN" /> Vuk se potom pridružio Sulejmanu, što su učinili i Brankovići.<ref name="ISN" /> Sada se borba za mesto sultana, koja se do toga momenta vodila uglavnom u Maloj Aziji, naglo prenela i u Evropu.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> [[Datoteka:Musa Çelebi.jpg|thumb|175px|thumb|left|Bajazitov sin [[Musa Čelebija]], novi Stefanov saveznik.]] Stefan i Musa su pokušali da spreče prelazak Sulejmanovih snaga u Evropu, napadom na flotu koja ih je prevozila<ref name="Konst">[[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“''</ref>. Oni su kod [[Galata|Galate]] uspeli da unište deo brodova, ali su Sulejmanove snage ipak uspele da pređu Bosforski moreuz. Do [[bitka kod Kosmidiona|velike bitke]] između dva Bajazitova sina došlo je [[15. jun]]a kod [[Kosmidion]]a, [[Tvrđava|tvrđave]] na obali [[Zlatni rog|Zlatnog roga]], ispred [[Kopneni bedemi Carigrada|kopnenih bedema]] [[Carigrad]]a, a Musine i Stefanove snage su potučene<ref name="Konst" />. Vizantijski car Manojlo je poslao brodove po Stefana i evakuisao ga u [[Istanbul|Carigrad]]<ref name="Konst" />, iako se on sam nalazio na Sulejmanovoj strani u sukobu. Stefanu je u Carigradu priređen svečan doček<ref name="ISN" />, a car Manojlo mu je iznova dodelio ''venac [[despot]]skoga dostojanstva''<ref name="Konst" />. Za to vreme, pobednik pod Carigradom, sultan Sulejman je u Srbiju poslao Vuka Lazarevića i [[Lazar Branković|Lazara Brankovića]], da preduhitre despota i preuzmu vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Međutim, obojica, Vuk Lazarević i Lazar Branković imali su nesreću da na svom putu nalete na ostatke Musinih jedinica i budu zarobljeni. Srpske prinčeve je [[4. jul]]a uhvatila Musina vojska u [[Plovdiv|Filipolju]]. Vuk je zbog izdaje odmah pogubljen, dok je Lazar ostavljen u životu još nekoliko dana. Musa je životom brata pokušao da uceni [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] da pređe na njegovu stranu, ali bez uspeha.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Uskoro je došlo do nove bitke između Musinih i Sulejmanovih snaga [[11. jul]]a kod [[Jedrene|Hadrijanopolja]], u kojoj je Musa opet poražen.<ref name="ODB" /> Još u toku bitke, Musa naredi da se poseče i Lazar Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke, dok su Sulejmanovi i Đurđevi vojnici bazali po razbojištu pljačkajući mrtve, naiđu i na Lazarev leš. "''Kada je bilo posle bitke, nađoše oni, koji su mrtve pljačkali, mladića, i po svemu poznaše najblagočastivijega Lazara; i javiše ljubljenom bratu njegovu''" (Konstantin Filozof).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Istovremeno, Stefan je sa svojom vojskom brodovima žurio ka Srbiji. Oni su preko [[Crno more|Crnog mora]] i [[Dunav]]a, kroz državu vojvode [[Mirča Stariji|Mirče]], stigli u [[Golubački Grad|Golubac]] krajem jula ili početkom [[avgust]]a iste godine.<ref name="ISN" /><ref name="Konst" /> Po dolasku u zemlju Stefan je preuzeo kontrolu i nad oblastima kojima je prethodno vladao njegov brat, pokojni knez Vuk. Musin položaj je posle dva poraza bio ozbiljno ugrožen i on se povukao kod Stefana, u Srbiju<ref name="ISN" />. Odatle je uspeo da zadobije podršku [[Osmanlije|Osmanlija]] u Evropi<ref name="ODB" />, a prilazile su mu i druge Sulejmanove pristalice, neki zbog njegovih obećanja, a neki i zbog Sulejmanovog ''neuravnoteženog držanja''<ref name="ISN" />. Musine snage su početkom [[1411]]. godine potukle Sulejmanove trupe kod [[Sofija|Serdike]]<ref name="ODB" />, dok je Sulejman pobegao iz Hadrijanopolja i pokušao da stigne do [[Istanbul|Carigrada]]<ref name="ODB" />. Na tom putu, njega su uhvatile i ubile (17. februara) Musine pristalice, koji je nakon toga postao jedini vladar evropskog dela [[Osmansko carstvo|Otomanske imperije]]. Musi su kao pobedniku pripadoše vazalne vojske, sa kojima je nastavio osvajanje. Tako i Đurađ postade njegov vazal.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Njihovi odnosi su bili zategnuti i puni nepoverenja, zbog smaknuća Đurđevog brata Lazara.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Umoran od ratovanja za račun Turaka i stalnih poniženje, Đurađ potajno posla glasnika u Srbiju svojoj majci Mari, da stupi u kontakt sa Stefanom da se pomire.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Istovremeno, dolazi do sukoba Stefana i Muse zbog proterivanja poslanika koji je imao da posmrtne ostatke Stefanovog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] prenese u Srbiju<ref name="Konst" />. Stefan je zbog toga počeo sa napadima na Osmanlije, koji su prestali kada mu je Musa uputio poslanstvo i ponudio pregovore.<ref name="ISN" /> === Dobijanje Srebrenice od Žigmunda i izmirenje sa Đurđem Brankovićem === [[Datoteka:Srebrenica Stari Grad.JPG|thumb|Ostaci utvrđenja u Srebrenici. Srebrenicu je ugarski kralj oteo od Bosne i poklonio svom vazalu Stefanu.]] Stefanova služba kod Žigmunda je nastavljena i tokom 1411. godine, kada je srpski despot tokom [[jul]]a boravio u [[Budim]]u, u pratnji svoje [[Vlastela|vlastele]]. Službeni biograf navodi da je tom prilikom Stefan ''"učinio istinitu ljubav sa zapadnima"''.<ref name="Konst" /> Prema mađarskim izvorima iz tog doba srpski despot se sa svojom zemljom potčinio vrhovnoj vlasti ugarskog kralja.<ref name="ISN" /> Otada je često odlazio u Budim i otuda se vraćao sa novim posedima koje mu je ugarski vladar darivao.<ref name="ISN" /> Stefan je od Žigmunda dobio posede širom tadašnje Mađarske koji su obuhvatali sela, gradove i [[rudnik]]e, a nalazili su se u [[satmar]]skoj, [[Bihar (Evropa)|biharskoj]], [[saboloč]]koj i [[torontal]]skoj županiji<ref name="ISN" />. Do kraja leta, Žigmund je sklopio primirje sa [[Kraljevina Bosna|kraljem Bosne]] [[Ostoja Kotromanić|Ostojom]], čime su okončani višegodišnji sukobi. Ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] je nakon rata protiv Bosne, iz njenog sastava izdvojio [[Srebrenica|Srebrenicu]], poznatu po rudnicima srebra, i poklonio je srpskom despotu Stefanu [[1411]]. godine.<ref name="ISN" /><ref name="Archive copy">{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html |access-date=2014-05-12 |archivedate=2008-08-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080801032414/http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html |deadurl=yes }}</ref> Krajem godine, Stefanova sestra i udovica [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]] [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelena]] se preudala za vojvodu [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]] [[Kosače|Kosaču]], koji se približio Žigmundu. U istom periodu, Stefana je sestra [[Mara Branković]] kontaktirala u ime njenog sina [[Đurađ Branković|Đurđa]], nudeći pomirenje porodica. Despot Stefan pristade, obzirom da nije imao dece, da Đurađ Branković bude njegov naslednik i oni dogovoriše pomirenje. Ali sam Đurađ je bio daleko, kao vazal na pohodu sa Musom. Musine snage su u [[jesen]] 1411. godine, opsele gradić [[Selimvrija|Selimvriju]] na [[Mramorno more|Mramornom moru]], nedaleko od [[Istanbul|Carigrada]], u kome se nalazio Sulejmanov sin [[Orhan (sin Sulejmanov)|Orhan]], koga je vizantijski car [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] podržao kao kandidata za otomanski presto. Iz opsade koju je zajedno sa Musom držao, Đurađ je uspeo da se izvuče lukavstvom. On je uspostavio kontakt sa opsađenima i dogovorio se da mu otvore kapije i omoguće da se skloni u grad. Posle toga je organizovao svoje snage u borbeni poredak, a Musu obavestio da kreće u napad na grad. Zahvaljujući tom izgovoru, sa vojskom je izašao iz Musinog logora i uputio se ka [[Selimvrija|Selimvriji]], ali umesto [[juriš]]a na gradske [[bedem]]e, ušli su u grad kroz kapije koje su im otvorili: {{izdvojeni citat|Zatim, sam sevši na konja, dade ovaj znak, ustremi se u grad, a sa svojim pukom spase se od gorke smrti. A neke od onih koji nisu znali tajnu i koji su ostali, uhvatiše i zaklaše.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Konstantin Filozof]]}} Đurađ Branković je ostao u opsađenom gradu da bi se kasnije, brodom preko [[Solun]]a, izbegavajući mnoge opasnosti, vratio u Srbiju u [[jesen]] 1412. godine i pomirio sa svojim ujakom Stefanom Lazarevićem<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, čime je okončan dvodecenijski sukob između dve porodice. U međuvremeu, u maju [[1412]]. godine, Stefan je sa velikom pratnjom ponovo bio u Budimu. On je prisustvovao saboru evropske vlastele na kome je došlo do mira između Žigmunda i [[Kraljevina Poljska|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]], a pored njega na saboru su bili vlastela i kralj Bosne, kao i niz drugih balkanskih velmoža. === Borbe protiv Muse i priznavanje vlasti Mehmeda === {{main|Mehmed I}} Protiv Muse je stvorena široka koalicija, u kojoj su se nalazili i otomanski zapovednici nekih delova Balkana, a pridružio joj se i njegov jedini preostali brat [[Mehmed I|Mehmed]], koji je vladao [[Azija|azijskim]] delom nekadašnje [[Bajazit I|Bajazitove]] države. Njegov prvi pokušaj da pređe u Evropu 1411. godine završio se porazom, ali su borbe vođene i na drugim frontovima, tako da je krajem iste godine Stefan sa [[sandžak-beg|sandžakbegovima]] [[Skoplje|Skoplja]] i [[Ćustendil]]a upao u Musine zemlje<ref name="ISN" />. [[Zima|Zimsko]] vreme i nabujala [[Marica (reka)|Marica]] su sprečili povezivanje njihovih i Mehmedovih snaga preko [[Ser (grad)|Serske]] oblasti. Odgovor na ovaj napad usledio je početkom 1412. godine, kada je Musa iz okoline [[Sofija|Serdike]] preko [[Čemernik]]a upao u [[Vranje|Vranjsku]] oblast i opljačkao je, dok se sam [[Uglješa Vlatković]], koji je upravljao tim delom Srpske despotovine, jedva spasao. Njegove snage su zatim nastavile prodor ka [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], ali su na vesti o dolasku snaga predvođenih despotom Stefanom, napustili Srbiju i uputile se ka [[Solun]]u i [[Tesalija (oblast)|Tesaliji]]. [[Datoteka:Markovo Kale interior view.JPG|thumb|left|Ostaci tvrđave [[Markovo Kale]] kod Vranja, koju je opustišio Musa.]] [[Datoteka:Mehmed I.jpg|minijatura|175px|Sultan [[Mehmed I]], novi Stefanov gospodar.]] Novi Musin pohod započeo je početkom 1413. godine, napadom na [[beg]]a Hamzu koji je držao [[Soko Grad (banjski)|Soko Grad]] i [[Svrljig (tvrđava)|Svrljig]]. On je zarobljen i pogubljen, a Musine snage su posle toga zauzele [[Bovan (tvrđava)|Bovan]] i [[Lipovac (tvrđava)|Lipovac]], kao i čitav niz drugih gradova u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]] ([[Kurvingrad|Koprijan]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Markovo Kale]], [[Petrus]]<ref name="Aca" />), kao i [[Tvrđava Stalać|Stalać]], čiji je zapovednik poginuo pružajući junački otpor Musinim snagama{{Napomena|Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|srpskoj epskoj narodnoj pesmi]] [[:s:Smrt vojvode Prijezde|''„Smrt vojvode Prijezde“'']].}}. Pored toga, Musine snage su, prema izveštajima koje su u martu poslali [[Dubrovnik|Dubrovčani]] iz Novog Brda, pustošile [[Toplica (oblast)|Toplicu]] i [[Braničevo (oblast u Srbiji)|Braničevo]]<ref name="ISN" />. Tokom ovog perioda, despot Stefan je prikupljao svoje snage, a vojnu podršku je dobio i od kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]], ali i od svog zeta, [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]]. Njegove snage su se kod [[Kruševac|Kruševca]] sastale sa Mehmedovim zapovednicima i posle postignutog dogovora je došlo do spajanja njihovih vojski<ref name="Konst" />, koje su se uputile ka [[jug]]u. Na [[Dobrič (Srbija)|Dobriču]] kod [[ušće|ušća]] [[Toplica (reka)|Toplice]], nedaleko od Koprijana, njima su se pridružile još neke Musine pristalice<ref name="Konst" />, uključujući i vojskovođu Evrenosa<ref name="ISN" />, nakon čega je nastavljen put ka [[Ovče polje|Ovčem Polju]]. Sam Stefan, Sandalj Hranić i [[Jovan Morović]] su na [[Skopska Crna gora|Skopskoj Crnoj Gori]] napustili trupe i vratili se, a komandu nad njima je preuzeo [[Đurađ Branković]]<ref name="ISN" />. Do [[Bitka na Vitoši|bitke]] je došlo 5. jula kod sela [[Čamorlu]], ispod [[Vitoša|planine Vitoše]], u današnjoj [[Bugarska|Bugarskoj]]. Musine snage su uspele da u prvoj fazi borbe potisnu srpsku vojsku, ali je Đurađ napadom sa boka<ref name="Konst" />, u kome se naročito istakao veliki [[čelnik]] [[Radič Postupović]]<ref name="ISN" />, uspeo da razbije protivničke redove i donese pobedu savezničkoj vojsci. Tokom povlačenja iz bitke, Musa je na [[iskar|reci Iskru]] zarobljen i ubijen, čime je posle više od jedne decenije okončan [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]]. Stefan i Đurađ su posle bitke priznali vrhovnu vlast Mehmeda I, koji je Stefanu pored bogatih poklona dao i neke oblasti, uključujući tvrđavu Koprijan i oblast [[Znepolje|Znepolja]]<ref name="Konst" />. === Period mira u Srbiji i borbe u Bosni === {{main|Srpska despotovina|Kraljevina Bosna}} [[Datoteka:Bosnia around 1412-sh.png|minijatura|Podeljenost Bosne oko 1412. godine.]] Kraj rata među Bajazitovim sinovima, predstavlja početak višegodišnjeg mira za Srbiju, što je omogućilo privredni i kulturni razvoj<ref name="Andrija" />. Stefan se vojno nije umešao u sukobe u Primorju, koje je njegov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] vodio protiv Mlečana, kao ni u borbe koje su zahvatile [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]] 1413. godine i trajno dovele Osmanlije u nju.{{Napomena|Tokom proleća [[1413]]. godine, [[Hrvoje Vukčić]] je napao posede [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]], koji se tada sa svojom vojskom nalazio u [[Srpska despotovina|Srbiji]], kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukčića i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene [[Osmanlije|Osmanlijama]], od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoć. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlače. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time čvrsto kročili na novo tle. ({{ISN II}})}} Žigmund je 1415. godine pokrenuo dve ofanzive u Bosni i dok prva, početkom godine, nije uspela da istisne Osmanlije, druga, sredinom godine, se okončala rasulom. Mađarske snage su u julu na [[Lašva (reka)|Lašvi]] razbijene, a veliki deo plemstva je zarobljen i sproveden u [[Zvečan]]. Oni su kasnije uspeli da se oslobode putem pregovora i otkupa, u čemu je učestvovao i sam Stefan, koji je posredovao u oslobađanju [[Jovan Morović|Jovana Morovića]]<ref name="ISN" />. Prilike u Bosni je dodatno zakomplikovalo ubistvo kneza [[Pavle Radenović|Pavla Radenovića]] krajem [[avgust]]a 1415. godine, iza koga su stajali kralj [[Ostoja Kotromanić|Ostoja]] i [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]], što je dovelo do sukoba između [[Pavlovići|Pavlovića]] i [[Kosače|Kosača]]. Pored toga, otomansko prisustvo i neuspesi mađarske vojske, uticali su na plemstvo u Bosni da se okrene protiv Žigmunda, a jedna od posledica toga bila je odluka sabora kralja i vlastele Bosne, da se Stefanu oduzme [[Srebrenica]], ali to zbog odnosa snaga (Lazarević je bio u dvojnom [[vazal]]nom odnosu tj. uživao je podršku i [[spisak vladara Mađarske|mađarskog kralja]] i [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskog sultana]]) nije bilo moguće sprovesti<ref name="ISN" />. U ovo doba došlo je i do [[Sabor u Konstanci|velikog crkvenog sabora]] u [[Konstanc]]i na [[Bodensko jezero|Bodenskom jezeru]], koji je trajao od 1414. do 1418. godine i okupio je veliki broj crkvene i svetovne vlastele iz [[Katoličanstvo|katoličkih]] zemalja. Sabor se bavio rešenjem tzv. ''[[Zapadna šizma|Zapadne šizme]]'', ali i sudbinom [[Jan Hus|Jana Husa]] koji je na kraju pogubljen (6. jula 1415), što je dovelo do [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]]. Pored toga, na njemu je ukazivano i na opasnost od Osmanlija, a među učesnicima sabora, našlo se i ''jedno poslanstvo srpskog despota, a nije isključeno da se i on sam tamo uputio''.<ref name="ISN" /> [[Datoteka:Manastir-manasija-despotovac-serbia-atipiks.jpg|thumb|left|[[Manastir Manasija]], Stefanova zadužbina]] Sam Stefan u tom periodu, iako vazal sultana, potajno je nameravao pređe na stranu krstaša, o čemu svedoče navodi [[Vizantijsko carstvo|vizantijskih]] poslanika u [[Mletačka republika|Veneciji]], da bi se u slučaju stvaranja šire anti-otomanske koalicije njoj pridružila i Srbija<ref name="ISN" />. Period mira, Stefan je iskoristio i da završi svoju monumentalnu zadužbinu, [[Manastir Manasija|manastir Resavu (''Manasiju'')]], kod današnjeg [[Despotovac|Despotovca]]. Njena gradnja je započeta 1407. godine, ali je u nekoliko navrata prekidana zbog naleta Osmanlija (1409, 1411—1413), da bi konačno bila završena 1418. godine<ref name="Andrija" />. === Rat sa Mlečanima za zetsko primorje === {{Glavni članak|Balša III Balšić|Drugi skadarski rat|Zeta (država)}} Stefanov sestrić, [[Balša III Balšić|Balša III]] je 1419. godine obnovio neprijateljstva prema [[Mletačka republika|Mlečanima]], čime je otpočeo tzv. ''[[Drugi skadarski rat]]''. Iako je postigao određene uspehe (zauzeo je [[Drivast]]), nije uspeo da pobedi Veneciju i istisne je iz Zetskog primorja. Pošto je bio teško bolestan i bez muškog potomstva, Balša je početkom 1421. godine otišao u Srbiju kod Stefana. Njemu je predao svoje posede i prava u Zeti{{fact}} i vrlo brzo umro na Stefanovom dvoru, 28. aprila 1421. godine. Balšinu smrt iskoristili su Mlečani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i [[Ulcinj]]em i [[Bar (Crna Gora)|Barom]], čime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli [[Budva|Budvu]], a [[Kotor]] se sam stavio pod njihovu vlast (1420)<ref name="ISN" />. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]]{{Napomena|[[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]] je bio oženjen [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelenom]], majkom [[Balša III Balšić|Balše III]] i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju [[Gornja Zeta|Gornju Zetu]],[[Budva|Budvu]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], što su oni odbili.}}, a svoju oblast su počeli da šire i [[Dinastija Crnojevića|Đuraševići]] iz Zetskog zaleđa. Međutim, Stefanovim uključivanjem u sukob u Zeti, Đuraševići su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Đurađ i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlečanima<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Ruins Stari Bar Montenegro.jpg|thumb|Ostaci tvrđave [[Stari Bar|Bar]], koju je Stefan uspeo da zauzme u novembru 1421.]] Stefan nije odmah započeo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti svog sizerena sultana [[Mehmed I|Mehmeda]] 26. maja 1421. On je prvo pokušao da pregovorima da dobije zemlju. Pošto Mlečani nisu pristali da mu daju Balšine posede, on je u [[avgust]]u zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Đuraševići zauzeli [[Miholjska prevlaka|Svetomiholjsku prevlaku]] i [[Grbalj]]<ref name="ISN" />. Posle novih pregovora koje su inicirali Mlečani i njihovog otezanja, Stefan je u [[Novembar|novembru]] zauzeo Bar i sklopio sa metačkim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara. Iduće godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u [[Venecija|Veneciju]] uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore. On je zahtevao da mu se daju svi posedi Balšića u Zeti, počevši od [[Skadar|Skadra]], dok su Mlečani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimičan dogovor, ali mir ipak nije zaključen{{Napomena|Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 [[dukat]]a godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na [[Skadar]]. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.}}. Istovremeno, Mlečani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu [[Opsada|opsadu]], dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrđenja duž [[Bojana (reka)|Bojane]], da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji<ref name="ISN" />, ali se opsada raspala u [[Decembar|decembru]] iste godine. Povlačenje srpske opsade, Mlečani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane, a u proleće 1423. godine na njihovu stranu su prešli [[Paštrovići]], koji su za to nagrađeni [[Novac|novcem]] i [[tkanina]]ma<ref name="ISN" />. Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestriću [[Đurađ Branković|Đurđu]], koji je na čelu vojske, u kojoj je bilo i 8.000 [[konjanik]]a<ref name="ISN" />, početkom leta 1423. godine ponovo opseo Skadar. On je obnovio [[tvrđava|utvrde]] duž Bojane, a na njenom [[ušće|ušću]] je razvukao lanac kojim Skadar i fizički odsečen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlečane da obnove mirovne pregovore koji su doveli [[12. avgust]]a do sklapanja tzv. ''Skadarskog mira'', prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast, 1.000 dukata godišnje kao i [[Balšići]]ma, Mlečani su se obavezali da mu daju Budvu i [[Solana|solane]] na Grblju i Stefanovim trupama će biti omogućen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlečanima su potvrđeni Kotor, Ulcinj i Skadar. Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo, ali ni do novih borbi. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u [[avgust]]u 1424. godine u [[Plana (Kopaonik)|Plani]], potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konačan mir bio potpisan 22. aprila 1426. godine u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]], između Đurđa Brankovića sa jedne i skadarskog kapetana Frančeska Kvirina, sa druge strane. ''Vučitrnski mir'' je bio baziran na prethodno potpisanom ''Skadarskom miru'' i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22. jula 1426) i Mletački senat (3. februara 1427)<ref name="ISN" />. === Potvrda vazalstva Muratu II i pomoć Žigmundu protiv husita === {{main|Murat II|Husitski ratovi}} Posle smrti [[Mehmed I|Mehmeda I]], vlast je preuzeo njegov sin [[Murat II]], ali mu je pravo na presto osporio izvesni Mustafa, koji je za sebe tvrdio da je [[Bajazit I|Bajazitov]] sin i koga je podržavala Vizantija. On je oslonac za svoju borbu pokušao da pronađe i u despotu Stefanu, kome je uputio poslanike, ali Stefan ih je uhapsio i poslao Muratu. Posle gušenja ove pobune (1422), protiv Murata se podigao i njegov brat Mustafa, koga je opet podržala Vizantija. U borbama koje su vođene tokom 1422. i 1423. godine, pobedio je Murat, a Mustafa je ubijen. Novi sultan Murat II je uputio svoje poslanike u [[Beograd]], što je do leta 1423. godine dovelo do obnavljanja Stefanovih vazalnih obaveza prema sultanu.<ref name="ISN"/> [[Datoteka:Husité - Jenský kodex.jpg|minijatura|Napad krstaških konjanika na [[husit]]e u Češkoj. Stefan je poslao konjanike mađarskom kralju Žigmundu radi gušenja [[Husitski ratovi|husitskog ustanka]].]] Uporedo, Stefan je nastavio da izvršava obaveze prema kralju Mađarske [[Žigmund Luksemburški|Žigmundu]]. Krajem jesen 1421. godine, kralj je zatražio da mu pošalje konjanike za borbu protiv hrišćanskih reformatora [[Husiti|husita]], tokom tzv. [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]] u Češkoj. Srpski konjanici, u sklopu snaga pod komandom [[tamiš]]kog župana [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], učestvovali su gušenju pobune husita, u decembru i januaru. Početkom 1423. godine, Stefan je bio deo Žigmundove delegacije na skupu u [[Kežmark]]u, na kome je mađarski kralj nastojao da odvrati [[Poljski kralj|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]] i [[Litvanski knez|litvanskog kneza]] [[Vitold, knez Litvanije|Vitolda]] od mešanja u borbe koje su zahvatile [[Češka (Bohemija)|Češku]], posle pobune Husita. Stefan je prisustvovao i poseti vizantijskog cara [[Jovan VIII Paleolog|Jovana VIII]] [[Budim]]u (leto 1424. godine), koji je tražio saveznike za borbu protiv Osmanlija. U slično vreme, na mađarskom dvoru se pojavio i poslanik sultana Murata II sa bogatim darovima i predlogom o sklapanju mira. Ne zna se pouzdano da li je sa Jovanom sklopljen neki sporazum, ali sa druge strane, Žigmund je dogovorio sklapanje mira sa Otomanima, koji trajao vrlo kratko, zbog sukoba oko [[Vlaško vojvodstvo|Vlaške]].{{Napomena|Otomanske snage su tokom [[1424]]. godine upale u [[Vlaško vojvodstvo|Vlašku]] i mađarskog štićenika vojvodu [[Dan II|Dana II]] su zamenile svojim štićenikom [[Radu II|Raduom II]].}} Odnosi Stefana i Murata su pogoršani tokom leta 1425. godine. Muratov poslanik koji je došao kod despota nije ga zatekao u Srbiji, pošto se on tada nalazio u Mađarskoj, a vesti iz Srbije su govorile o velikim pripremama za rat.{{Napomena|Početkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarević je hitno nabavljao oružje i [[barut]] u [[Dubrovnik]]u.}}. Utvrđenja su dodatno naoružavana, a po Stefanovoj naredbi morali su da se naoružaju i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]]{{Napomena|[[Dubrovačka republika]] je u [[avgust]]u omogućila svojim građanima u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]] da u [[Dubrovnik]]u nabave po jedan [[samostrel]] i 50 strelica.}}. Otomanski poslanik se vratio kod Murata i, prema navodima Stefanovog biografa, svoje utiske je sažeo u rečenicu:''„Ako ne pođeš na ove, oni će već doći na tebe“''. Stefan je verovatno računao na stvaranje neke veće koalicije u borbi protiv Osmanlija. Tokom [[jesen]]i, otomanske snage su se uputile ka Srbiji. Stefan je pokušao da izbegne rat preko svojih poslanika koje je uputio sultanu u [[Sofija|Serdiku]], ali njegovi predlozi nisu prihvaćeni i Muratove snage su upale u Srbiju. Nakon zauzeća [[Niš]]a, Osmanlije su upale u [[Pomoravlje]] i prodrle do [[Grad cara Lazara|Kruševca]], a njihov pohod pratile su pljačke i razaranja. Stefan je dobio vojnu pomoć od Žigmunda, nakon čega je Murat prihvatio pregovore, a [[Osmanlije]] se povukle iz Srbije. === Borbe oko Srebrenice, proglašenje naslednika i vraćanje gradova === {{main|Tvrtko II|Đurađ Branković}} Oko 1425/26. godine kralj Bosne [[Stefan Tvrtko II Kotromanić|Tvrtko II]] je pokušao da povrati [[Srebrenica|Srebrenicu]], koju je ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] oteo od Bosne, i poklonio srpskom despotu Stefanu.<ref name="Archive copy"/> Pred Tvrtkovim napadom, stanovništvo lojalno Stefanu se povuklo u tvrđavu [[Srebrnik kod Srebrenice|Srebrnik]], u kojoj se nalazio Stefanov garnizon. Tvrtkove snage, među kojima su se nalazili i [[Dinjičići]], opsele su tvrđavu, nadajući se da Stefan neće biti u stanju da pruži vojnu pomoć opsađenom gradu. Posle sklapanja mira sa Muratom, Stefan je sa vojskom krenuo ka Srebrenici, prešao reku i razbio opsadu. Tvrtko se povukao u unutrašnjost i ponudio Stefanu pregovore, dok su Dinjičići spalili srebrničko [[podgrađe]]. Stefan je verovatno posle toga proširio svoju vlast na oblasti oko Srebrenice, a njegove snage su zarobile i neprijateljsku [[Artiljerija|artiljeriju]] korišćenu tokom opsade. [[Datoteka:Đurađ Branković, Esphigmenou charter (1429).jpg|desno|thumb|200|thumb|Stefanov naslednik [[Đurađ Branković]], sin [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] i Stefanove sestre Mare.]] Stefan je u borbama bio ranjen, zbog čega je rešio da odmah proglasi naslednika. Sazvao je [[sabor]] u [[Srebrnica|Srebrenici]] na kojem je pred patrijarhom [[Nikon (patrijarh srpski)|Nikonom]] i vlastelom proglasio [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] za naslednika. Ne zna se sa sigurnošću kada je sabor održan, ali se smatra da je do njega došlo tokom 1426. godine.{{Napomena|Stefanov biograf [[Konstantin Filozof]] pominje sabor u [[Srebrnica|Srebrenici]], pre opisa događaja iz [[jesen]]i 1425. godine, zbog čega pojedini istoričari (npr. [[Miodrag Purković]]) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, većina istoričara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.{{ISN II}})}} Odluku o svom nasledniku, Stefan je morao da reguliše i sa kraljem Žigmundom, sa kojim se sastao u maju 1426. godine u [[Banja|banji]] [[Tata (banja)|Tati]]. Ovim razgovorima su prisustvovali i predstavnici vlastele, a najverovatnije i Filip de Skolaris. Njihov tok nije poznat, a postignuti [[Sporazum u Tati|dogovor]] je sačuvan samo u poznijim prepisima, koji navodno "nose vidljive tragove prerade".<ref name="ISN" /> Prema sporazumu, Žigmund je pristao da prizna Đurđa kao naslednika, ali da vrati Žigmundu [[beogradska tvrđava|tvrđave Beograd]] i [[Golubački Grad|Golubac]], [[Mačva|Mačvu]] i neke posede zapadno od [[Drina|Drine]] (ali ne i [[Srebrenica|Srebrenicu]]). No, Mačva<ref name="ISN" /> je ostala u Đurđevom posedu, Beograd je predat Žigmundu,<ref name="DSD" /> a Golubac je njegov odmetnuti zapovednik, vojvoda Jeremija, predao [[Osmanlije|Osmanlijama]] umesto Mađarima.{{Napomena|Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]] zatražio 12.000 [[dukat]]a da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. [[Žigmund Luksemburški|Žigmund]] je to odbio, a propao je i pokušaj da [[Đurađ Branković|Đurađ]] posreduje među njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac [[Osmanlije|Osmanlijama]].}} Stefan je tokom proleća 1426. godine prisustvovao pregovorima koje je Žigmund vodio sa [[Mletačka republika|Mlečanima]] o sklapanju saveza protiv Osmanlija. Početkom 1427. godine Otomanske snage su upale u Srbiju, zauzele [[Niška tvrđava|Niš]], u februaru otpočele opsadu [[Tvrđava Novo Brdo|Novog Brda]] i okolnih utvrđenja<ref name="DSD" /><ref name="NB">{{GA-NB}}</ref> ([[Prizrenac|Prizrenca]]<ref name="NB" /> i verovatno [[Prilepac na Prilepnici|Prilepca]]), a potom prodrli u centralno [[Pomoravlje]], zauzeli [[Grad cara Lazara|Kruševac]] i još neke gradove južno od nastanka [[Velika Morava|Velike Morave]]<ref name="DSD">{{AV-DSD}}</ref>. === Pobuna rudara u Srebrenici i smrt === Pored otomanskog napada, Stefan se krajem marta ili početkom aprila suočio sa pobunom [[rudarstvo|rudara]] u [[Srebrenica|Srebrenici]]. Oni su Stefanovog nadzornika Vladislava, nezadovoljni njegovim ponašanjem i merama koje sprovodio, bacili kroz prozor tzv. ''palate'' u Srebrenici, od čega je umro, posle čega se pobuna proširila i na lokalno stanovništvo. Usledila je brza i oštra reakcija despota Stefana, koji je sa vojskom ušao u Srebrenicu i u krvi ugušio pobunu. Dobar deo stanovništva je pobegao, a oni koji su ostali su surovo kažnjeni. Zabeleženo je da su pojedincima odsecane noge i ruke.<ref name="ISN"/> Tokom ovih zbivanja su zlostavljani i neki [[Dubrovnik|dubrovački]] trgovci u gradu.{{Napomena|''„... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“'' ({{ISN II}})}} U isto vreme, došlo je i do sukoba sa Kojom Zakarijom, gospodarom [[Danj]]a kod [[Skadar|Skadra]], čiji se posed nalazio na saobraćajnici od [[Jadransko more|Jadranskog mora]] ka Srbiji, zbog čega je ostvarivao značajne prihode od carine<ref name="ISN" />. Razlozi sukoba nisu poznati, a Stefan je pokušao da carinskim ratom izvrši pritisak na njega. On je [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] zabranio da robu za Srbiju voze preko njegovih poseda, zbog čega su se njihovi predstavnici žalili Stefanu da trpe značajne gubitke zbog toga. Dalji tok, kao i krajnji ishod ovog sukoba, nisu poznati<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Obelisk Despota Stefana Lazarevica.png|thumb|desno|250|thumb|Mermerni stub na mestu smrti despota Stefana Lazarevića u dvorištu crkve u Markovcu]] Despot Stefan Lazarević je iznenada umro u [[Subota|subotu]], [[19. jul]]a [[1427]]. godine, od posledica [[Srčani udar|srčanog udara]]. On je na povratku iz [[Šumadija|Šumadije]] ka [[Beograd]]u, zastao nedaleko od današnjeg [[Kragujevac|Kragujevca]]<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" /> kod mesta Glavica gde se nalazila jedna njegova zadužbina<ref name="Konst" />, da bi se odmorio i ručao, posle čega je otišao u [[lov]]. Tokom lova, dok je bio na konju<ref name="Konst" />, Stefana je udarila srčana kap. On je posle toga prenet u svoj šator u kome je i umro, a, prema navodima njegovog biografa, poslednje reči su mu bile:''„Po Đurđa, po Đurđa“''<ref name="Konst" />. Na mestu njegove smrti, njegov pratilac Đurađ Zubrović je podigao [[Spomenik despotu Stefanu Lazareviću|mermerni stub sa natpisom]], koji se danas nalazi u porti seoske crkve u [[Markovac (Mladenovac)|Markovačkim]] [[Crkvine (Mladenovac)|Crkvinama]] kod [[Opština Mladenovac|Mladenovca]]. Sahranjen je u svojoj zadužbini, [[manastir Manasija|manastiru Resavi]].<ref name="ISN" /> U trenutku njegove smrti, otomanski odredi su opsedali Novo Brdo i pljačkali po Srbiji, a neki su se nalazili u blizini [[Manastir Ravanica|Ravanice]].<ref name="ISN" /> Danas postoji sporenje naučnika oko toga gde se nalaze posmrtni ostaci Stefana Lazarevića, u manastiru [[Manastir Koporin|Koporinu]] ili u [[Manastir Manasija|Manasiji]].<ref name="Politika-2">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Vuk ili Stefan |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t19009.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=6. 2. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> [[Antropolog]] i [[paleopatolog]] [[Srboljub Živanović]] smatra da su kosti otkrivene početkom 80-ih godina [[20. vek|XX veka]] u Koporinu Stefanove, na osnovu njihovih oštećenja, koja po njemu, odgovaraju povredama za koje se zna da ih je imao Stefan Lazarević.<ref name="Politika-1">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Arheološki nalazi pod ključem |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t13302.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=29. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref><ref name="Novosti">{{cite news|first=M|last=Marković|authorlink=|coauthors=|title=Nauka već dokazala: Koporin|url=http://www.novosti.rs/code/navigate.php?Id=10&status=jedna&vest=96302&title_add=Nauka%20ve%C4%87%20dokazala%3A%3CBR%3E%20Koporin&kword_add=sv.%20stefan%2C%20despot%20stefan%20lazarevic|work=|publisher=[[Večernje novosti|Večernje Novosti]]|date=13. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Sa druge strane, tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom [[21. vek|XXI veka]], otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, [[arheologija|arheolog]] Marin Brambolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. On svoju tvrdnju temelji na počasnom mestu samog groba u crkvi.<ref name="Glas">{{cite news |first=Z |last=Nikčević |authorlink= |coauthors= |title=Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/03/03/srpski/R07030202.shtml|work= |publisher=[[Glas javnosti|Glas Javnosti]]|date=3. 3. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Kasnije je urađena [[DNK]] analiza tih ostataka i njom je utvrđeno, sa 99,9378% tačnosti<ref name="Politika-2" />, da se radi o sinu [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]]. Živanović smatra da se radi o njegovom mlađem sinu [[Vuk Lazarević|Vuku]], dok Brambolić taj nalaz smatra potvrdom svoje pretpostavke da ti ostaci pripadaju Stefanu<ref name="Glas" />. DNK analiza kostiju pronađenih u Koporinu, nije obavljena, pošto [[episkop|vladika]] [[Eparhija braničevska|braničevski]] nije dao saglasnost za njeno obavljanje<ref name="Politika-2" />. == Zadužbine Stefana Lazarevića == Stefan Lazarević je, poput svog oca i svojih predaka po majci [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], bio veoma darežljiv prema monasima i manastirima, a smatra se da je nekolicini bio i ktitor<ref name="Vasa">{{VM-PM}}</ref>. O ovome govore i zapisi [[monaštvo|monaha]], koji ga i tokom života, ali i nakon smrti hvale bez ustezanja<ref name="Vasa" />. Bez obzira na to, njegovo doba donosi i jednu značajnu promenu u odnosu na njegove prethodnike, jer je on ukinuo dotadašnju praksu da se sela koja se prilažu manastirskim [[vlastelin]]stvima oslobađaju bilo kakvih obaveza, počevši od one vojne<ref name="Vasa" />. [[Datoteka:Monastery Manasija - Serbia.JPG|thumb|desno|275|thumb|Manastirska crkva u Manasiji]] Njegova glavna zadužbina bio je [[manastir Manasija|manastir Resava]], poznatiji kao ''Manasija''. Njena manastirska crkva posvećena [[sveta trojica|svetoj Trojici]], [[Trikonhos|trikonhonalne osnove]], ali bez uobičajene ukrašene fasade karakteristične za [[Moravski stil]], spada među najviše crkve srpskog srednjeg veka i od nje je viša samo [[Manastir Visoki Dečani|dečanska crkva Hrista Pantokratora]]<ref name="Andrija" />. Njena spoljašnjost od [[belo]]g [[mermer]]a podseća na [[Romanika|romansku]] obradu kod spomenika [[Raški stil|Raškog stila]]<ref name="Vasa" />, a njen pod od [[Crvena boja|crvenog]] i belog mermera, koji je očuvan samo u [[narteks]]u, predstavlja remek-delo i od njega je lepši samo tzv. ''[[Prizrenski patos]]''<ref name="Aca-2">{{AD-MA}}</ref> [[Stefan Dušan|Dušanove]] zadužbine [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetih Arhangela]], koja, u [[Arhitektura|arhitektonskom]] smislu, poslužila kao uzor crkvama Moravskog stila. Prema navodima svog biografa, Stefan je u [[Beograd]]u iz temelja obnovio manastir posvećen [[Marija (majka Isusova)|Bogorodici]], pri kome je bilo smešteno sedište [[Beogradska mitropolija|beogradskog mitropolita]]. Deo kamenog nadvratka sa njegovim uklesanim ktitorskim natpisom je pronađen u [[Beogradska tvrđava|Beogradskoj tvrđavi]] i danas se čuva u [[Muzej grada Beograda|Muzeju grada Beograda]]. Pored toga, on je u Beogradu podigao i crkve posvećene [[sveta tri jerarha|svetim Tri Jerarha]] i [[Sveti Nikola|svetom Nikoli]], koje su se verovatno nalazile oko današnje [[Skadarlija|Skadarlije]] odnosno [[Novo groblje (Beograd)|Novog groblja]], uz koju se nalazila i [[bolnica]]<ref name="Vasa" />. [[Datoteka:Manastir_pavlovac1.jpg|thumb|left|250|thumb|Manastirska crkva u Pavlovcu]] Pošto mu se prestonica gotovo četvrt veka nalazila u Beogradu, lokalna predanja mu pripisuju da je podigao ''većinu današnjih manastira i manastirskih razvalina u Beogradskom kraju''<ref name="Vasa" />. Takav je nekadašnji [[Manastir Vinča|manastir posvećen Vavedenju]] u [[Vinča|Vinči]]{{Napomena|Ostaci manastirske crkve su uništeni [[1909]]. godine, a [[Miloje Vasić]] ih je datirao u doba Stefana Lazarevića ([http://pravoslavlje.spc.rs/broj/973/tekst/vinca-kao-neolitsko-naselje/print/cir]).}}, zatim manastiri na [[Kosmaj]]u: [[Manastir Tresije|Tresije]], pa [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]] i [[Manastir Pavlovac|Pavlovac]] (uz koje se pokazuju ostaci navodnih Stefanovih letnjikovaca), kao i [[Manastir Nikolje Rudničko|Nikolje]] na [[Rudnik (planina)|Rudniku]], ali i seoska crkva u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]], pored spomenika o njegovoj smrti. Od navedenih, samo se za Pavlovac smatra da je Stefanova zadužbina{{Napomena|Jedno pismo [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] iz 1425. godine, Stefan je uputio iz [[Manastir Pavlovac|Pavlovca]].}}<ref>{{SK-SANU|Link=902|Ime=Manastir Pavlovac|Članak=Pavlovac, manastir}}</ref>, dok su ostale podigli drugi ktitori{{Napomena|[[Manastir Tresije]] potiče iz 1309. godine, iz doba kralja [[Stefan Dragutin|Dragutina]], kao i [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]], [[Manastir Nikolje Rudničko|Rudničko Nikolje]] u [[Donja Šatornja|Donjoj Šatornji]] je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenović, dok crkva [[ilija|svetog Ilije]] u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]] potiče sa kraja [[19. vek|XIX veka]].}}. Stefanova zadužbina bi mogao da bude [[manastir Koporin]] kod [[Velika Plana|Velike Plane]], koji je podignut tokom njegove vladavine{{Napomena|Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov oštećeni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.}}, ali nema podataka ko mu je [[ktitor]], niti kada je tačno podignut<ref>{{SK-SANU|Link=742|Ime=Manastir Koporin|Članak=Koporin, manastir}}</ref>. Prema navodima letopisa sa samog kraja [[15. vek|XV veka]], njegova zadužbina je i [[ostaci sakralnih objekata u Gornjačkoj klisuri|manastir posvećen Blagoveštenju]] u [[Gornjačka klisura|Gornjačkoj klisuri]]<ref name="Vasa" />, čije se ruševine datiraju na kraj [[14. vek|XIV veka]]<ref>{{SK-SANU|Link=478|Ime=Manastir Blagoveštenje|Članak=Gornjačka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pećinska isposnica}}</ref>. Kao vrhovni vladar tadašnje Srbije, Stefan je relativno često slikan u manastirima koji su tada podizani. Uvek je prikazivan u sklopu [[ktitor]]skih kompozicija, a nije redak slučaj da je naslikan sa modelom crkve u rukama, kao svojevrstan posrednik između pravih ktitora i hramovnog sveca ili čak samog [[Hristos|Hrista]]. Zbog ovakvih kompozicija, u starijoj literaturi se mogu naći pogrešna mišljenja da je on bio ktitor tih manastira, a takve greške se javljaju i danas. == Književni rad == Doba Stefanove vladavine donosi preporod u [[Srpska književnost|srpskoj književnosti]], u kome je on učestvovao i kao pisac, a ne samo kao mecena. Njegovo delovanje vidljivo je kroz [[Povelja|povelje]] i prevodilački rad, a pisao je i samostalne tekstove. Njegovo najpoznatije delo svakako je ''„[[Slovo ljubve]]“'', [[Pesnik|pesnička]] [[poslanica]] upućena, najverovatnije, njegovom bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]], 1404. ili 1409. godine<ref name="ISN" />. Za nju [[istorija književnosti|istoričar književnosti]] [[Jovan Deretić]] navodi da je ''jedan od najlepših kraćih književnih sastava u [[Srpska književnost u srednjem veku|našoj (srpskoj) literaturi srednjeg veka]]''<ref name="Joca" />, dok [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademik]] [[Dimitrije Bogdanović]] navodi da u opisu prirode koji se javlja u delu, ''kao da se sluti [[renesansa]]''<ref name="ISN" />. Pored ''„Slova ljubve“'', smatra se da je Stefan tvorac ''„[[Natpis na kosovskom kamenom stubu|Natpisa na kosovskom mermernom stubu]]“''<ref name="ISN" /><ref name="Joca">{{JD-ISK}}</ref>, svojevrsnog [[epitaf]]a koji je početkom [[15. vek|XV veka]] uklesan kao spomen obeležje, na mestu [[Kosovska bitka|Kosovskog boja]]. Delo poznato kao ''„[[Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom]]“'', od koga je sačuvano samo nekoliko uvodnih stihova, pojedini naučnici pripisuju Stefanu, ali su mišljenja o tome i dalje podeljena<ref name="ISN" />. U poveljama koje je izdao, Stefan je unosio tzv. vladarske ispovesti, koje su postojale u doba [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], ali i njegovog oca. Ovi delovi su pisani ''probranim, retorički ukrašenim izrazom''<ref name="Joca" /> i bliski su poveljama [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]], a po izraženom ličnom pečatu koji je u njima prisutan, najbliže su poveljama [[Stefan Dušan|Dušana Silnog]]<ref name="Joca" />. Pored njegovih povelja, u ovaj segment Stefanovog književnog stvaralaštva spada i njegov uvod u ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', koji je zapravo sažeta vladarska [[autobiografija]], kakva se sreće u [[Hilandarska povelja|Hilandarskoj povelji]] i [[Dušanov zakonik|Dušanovom Zakoniku]]<ref name="Joca" />. Istorijski izvori navode da se Stefan bavio i prevođenjem, a poznato je da je pored čitanja i pisanja na [[Staroslovenski jezik|staroslovenskom]] (tj. [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]]), prevodio sa [[Grčki jezik|grčkog]] i [[Latinski jezik|latinskog]] jezika<ref>{{cite web|url=http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|title=Despotovac: ''Despot Stefan Lazarević''|accessdate=26. 10. 2010.|archive-date=2011-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20110918053343/http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|dead-url=yes}}</ref>. Jedan od njegovih prevoda verovatno je [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] spis iz [[12. vek|XII veka]] ''„O vremenima budućim“'', koji je preveden između [[1400]]. i [[1407]]. godine<ref name="ISN" />. == Srbija pod vlašću Stefana Lazarevića == [[Datoteka:Dragon_order_insignia.jpg|mini|180p|Simbol viteškog reda Zmaja, kome je Stefan pripadao.]] [[Datoteka:Grb Lazarevic.png|mini|desno|Simbol Viteškog reda Zmaja uklopljen u grb Nemanjića postao je simbol despota Stefana Lazarevića]] Neki smatraju da je tokom svoje višedecenijske vladavine, Stefan uspeo da osnaži Srbiju u svakom pogledu i da period njegove vladavine predstavlja ''poslednju blistavu epohu u istoriji i kulturi [[istorija Srbije u srednjem veku|srednjovekovne Srbije]]''<ref name="KIS" />. Njegova vladavina obeležena je u bunama, vazalnim ratovima i dinastičkim sukobima. On je ugušio je otpor dela vlastele (1398) i privremeno učvrstio centralnu vlast. Kasnije je bio primoran da južne oblasti preda bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]] na upravu (1409). Kao veran vazal sultana [[Bajazit I|Bajazita]], osigurao je bezbednost svoje države i od njega je dobio veći deo zemalja otetih od [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] (1396). Kasnije se povezao sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], čiji je bio vazal, ali i sa [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] i [[Mletačka republika|Mlečanima]]. Uporedo je učestvovao u pregovorima koji su u Evropi vođeni radi stvaranja saveza protiv [[Osmanlije|Osmanlija]], uspevajući da održi dobre odnose sa njima. Zahvaljujući ovome, Srbija već od 1402, a naročito posle 1413. godine, nije bila meta spoljašnjih napada, što je omogućilo razvoj na drugim poljima. U Srbiju dolaze i predstavnici Mlečana (1403) i [[Dubrovnik|Dubrovčana]] (1405)<ref name="ISN" />, koji nakon smrti [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]], nastoje da obezbede trgovačke povlastice i bezbednost ljudi. === Unutrašnje reforme === Na unutrašnjem planu, Stefan je početkom [[15. vek|XV veka]] (neposredno nakon 1405. godine<ref name="DSD" />), izvršio vojno-administrativnu reformu, čiji je cilj bio ''da se stvori što efikasnija vojna organizacija i državna uprava, koja je trebalo da bude odgovor i odbrana novonastaloj situaciji u kojoj se država našla.''<ref name="DSD" /> Njeni detalji nisu preciznije poznati, pošto se [[Konstantin Filozof]] o njoj izjašnjava vrlo uopšteno, ali se na osnovu njegovog iskaza i sačuvanih [[Istorija|istorijskih]] izvora mogu rekonstruisati njene osnove. Stefan je državu podelio na upravne oblasti pod imenom ''vlasti''{{Napomena|U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima ([[Nekudim]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Smederevska tvrđava|Smederevo]], [[Golubački Grad|Golubac]],[[Petrus]], [[Ostrvica|Ostrovica]], [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Teočak|Teočak]] i [[Tišnica]]) ili po župi koju obuhvata ([[Lepenac]]).}}, na čijim čelima su se nalazile [[Vojvoda|vojvode]], koje su na teritoriji svoje vlasti imale i civilnu i vojnu vlast. Ova organizacija primenjena je i na [[Zeta (država)|Zetu]]{{Napomena|Kao središta se pominju [[Bar (Crna Gora)|Bar]], [[Drivast]] i [[Podgorica]], a kasnije i [[Medun]].}}, nakon sklapanja mira sa [[Mletačka republika|Mlečanima]], pri čemu je Stefan ostavio ''primorskim komunama raniju autonomiju''<ref name="DSD" />. Državni upravni aparat podeljen je u tri grupe činovnika<ref name="Konst" /><ref name="DSD" />: # ''nad veštmi načelniki'' (''načelnici pojedinih delova (resora) državne uprave'') # ''telu svojemu sabljudatelji'' (''njegovi telohranitelji'') i ''iže i vnutrenejšij čin'' (''članovi despotovog saveta'') # ''treći vnetrešnji čin'' (činovnici zaduženi za ''oblasne i lokalne vlasti'') Najviši državni činovnik<!--{{Napomena|Vojvoda}}--> u ovo doba bio je [[logotet]] ili veliki logotet, koji je tu ulogu imao još od doba kneza Lazara<ref name="DSD" />. [[Datoteka:Serbian Despotate (1422)-sr.svg|thumb|left|350|thumb|Mapa Srpske despotovine, oko 1422. godine]] Na polju [[Vojska|vojne]] organizacije i odbrane zemlje, Stefan je uveo neke promene i značajne novine, usled jasne pretnje koju su predstavljale [[Osmanlije]]. Kao što je njegov otac podigao čitav niz utvrđenja, mahom u svojim istočnim (najugroženijim) oblastima, radi zaštite od njihovih pljačkaških odreda{{Napomena|U njegovo doba, osim [[grad cara Lazara|prestonog Kruševca]], verovatno su podignuti [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Koznik|Koznik]], [[Kurvingrad|Koprijan]], [[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]].}}, tako je Stefan nastojao da poveća vojni potencijal svoje države. On teži da poveća broj [[pronija]] tj. nenaslednih poseda koji su dodeljivani pojedincu na uživanje dok obavlja vojnu službu, nasuprot, do tada, daleko zastupljenijih baština odnosno naslednih poseda<ref name="DSD" />. Time ujedno i učvršćuje svoju tj. centralnu vlast, pošto su pronijari zavisili od vladara, koji je u bilo kom trenu mogao da im oduzme proniju (imanje), zbog čega su mu bili daleko odaniji od [[Vlastela|vlastele]] koja je imala nasledne posede, koje je bilo daleko teže oduzeti. Svoje raspoložive vojne snage, Stefan je povećavao i delimičnim ili ograničenim ukidanjem oslobađanja od vojnih obaveza (učešće u ratu, ali i radovi na podizanju, održavanju i obnavljanju [[tvrđava|utvrđenja]] tzv. ''gradozidanje'') [[manastir]]skih imanja, što je [[Istorija srpskog naroda|Nemanjićkoj Srbiji]] bilo nezamislivo<ref>''Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjića oslobođeni svih vojnih obaveza prema državi.'' ({{AV-DSD|Strane=163}})</ref>. Stalna ratna opasnost, dovela je i do jačanja položaja [[vojvoda]] u gradovima. Dok je centralna ličnost u gradovima [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]] bio [[kefalija]], njega od početka [[15. vek|XV veka]] u potpunosti zamenjuje vojvoda na koga prelaze i civilni poslovi. Njegov zamenik bio je ''vojvoda kulski'', koji je bio komandant gradske tvrđave ili njene [[Citadela|citadele]] (tzv. ''kule'')<ref name="DSD" />. Pored ''velikih vojvoda'' i ''krajiških vojvoda'', u vojnoj hijerarhiji se javlja i zvanje ''vojvode vojske'', koji se verovatno nalazio na dvoru i bio zadužen za vojna pitanja, a verovatno je u nekim prilikama<ref>''... u manjim operacijima, po ovlašćenju despota ili kada je ovaj bio sprečen da to čini.'' ({{AV-DSD|Strane=197}})</ref> komandovao vojskom. Od Stefanovog doba, javlja se ''zamanička vojska'', kao zaseban vid vojne obaveze. Ona predstavlja opštu [[Mobilizacija|mobilizaciju]] vojnosposobnog stanovništva, a današnja istorijska nauka razlikuje tri nivoa njene primene<ref name="DSD" />: # u najširem smislu, kada je čitava država ugrožena i odnosi se na celokupnu njenu teritoriju # u užem smislu, tzv. ''krajiška'' (''kraištna'') ''vojska'', kada je neka pogranična oblast (''krajište'') ugrožena upadom neprijatelja i odnosi se na teritoriju tog krajišta # u najužem smislu, tzv. ''potečica'', kada se u nekoj oblasti javljao [[pljačka]]ški odred i odnosila se na tu oblast, ali ne na celo stanovništvo, već je broj mobilisanih ljudi zavisio od jačine pljačkaša koje je trebalo uništiti. Već krajem [[14. vek|XIV veka]] (pre 1395), Stefan uvodi novi porez (''danak gospodski'') tzv. ''[[unče]]'', koji se prikupljao dva puta godišnje, pa se u izvorima javlja kao zimske (''danak gospodstva mi'') i letnje unče (''vojnica'',''vojštatik''). Jedna unča iznosila je 20 tadašnjih [[dinar]]a, pa je godišnje svaka kuća davala po 40 dinara<ref name="DSD" />. Ovaj porez Stefan je uveo i [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] koji su živeli u Srbiji, možda već početkom 1414, a definitivno od kraja 1418. godine<ref name="DSD" />, a kasnije i u [[Zeta (država)|Zeti]]. Iznosio je 1 [[dukat]] godišnje odnosno oko 42 dinara, tako da je celo stanovništvo Srbije plaćalo gotovo istu sumu, a procene istoričara se kreću da se godišnji prihod, po ovoj osnovi, kretao od nekoliko desetina do par stotina hiljada dukata<ref name="DSD" />. Pored ovog poreza, u Srbiji se od Stefanovog doba, javlja i porez namenjen plaćanju danka predviđenog [[vazal]]nim obavezama prema [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskom sultanu]]. On nije bio stalno na snazi, već je uvođen u doba kada su te obaveze postojale, a u izvorima se navodi kao ''danak turski'', ''turska plata'', ''rabota velikog gospodara'', ''harač''. === Privreda i razvoj gradova === [[Datoteka:Zakon_o_rudnicima.jpg|thumb|250|thumb|desno|Ilustracija iz prepisa ''[[Zakon o rudnicima|Zakona o rudnicima]]'' ([[16. vek|XVI vek]])]] Privredni uspon tadašnje Srbije, ogleda se pre svega u naglom razvoju [[Rudarstvo|rudarstva]], čemu je Stefan doprineo i donošenjem posebnog [[Zakon o rudnicima|Zakonika za tu oblast]]. Prema podacima iz Dubrovačke arhive, koji se odnose na 1422. godinu, količina [[srebro|srebra]] koja je uvezena iz tadašnje Srbije i [[Bosna u srednjem veku|Bosne]], pri čemu veći deo potiče iz Srbije<ref name="ISN" />, iznosi 5.67[[Tona|t]], što premašuje jednu petinu ukupne tadašnje evropske proizvodnje tog plemenitog metala<ref name="ISN" />. Glavna rudna oblast bilo je [[Novo Brdo]], sa svojim [[Glamsko srebro|glamskim srebrom]], koje se vadilo i u [[Janjevo|Janjevu]], a ostali veći centri bili su [[Trepča (srednjovekovni rudnik)|Trepča]],[[Plana (Kopaonik)|Plana]], [[Koporiće|Koporići]] i [[Ostraća]] na [[Kopaonik]]u, kao i [[Rudnik (planina)|Rudnik]] i [[Srebrnica]] na severu zemlje. Početkom [[15. vek|XV veka]] otvaraju se rudnici [[Zaplanina]] i [[Livađe]] na Kopaoniku, a oko 1420. godine počinje eksploatacija rudnika na [[Avala|Avali]], zatim [[Bohorina|Bohorine]], [[Krupanj|Krupnja]] i [[Zajača|Zajače]], kao i novih rudnika na Kopaoniku ([[Belasica (Kopaonik)|Belasica]] i [[Kovači (Raška)|Kovači]])<ref name="ISN" />. Razvoj rudarstva doveo je do uspona [[Trgovina|trgovine]] i razvoja gradskih središta. Srebro je postalo glavni [[izvoz]]ni proizvod tadašnje Srbije, ali nije prestao ni izvoz tradicionalnih izvoznih proizvoda srednjovekovne Srbije, [[Vosak|voska]], žive [[Stoka|stoke]] i [[kožni sistem|koža]]<ref name="ISN" />. Izvoz je obavljan uglavnom preko [[jadransko more|jadranskih]] gradova, prevashodno [[Dubrovnik]]a, a u manjoj meri [[Kotor]]a i gradova oko ušća [[Drim]]a i [[Bojana (reka)|Bojane]] (Skadar i gradići oko njega), ali je išao i preko [[Beograd]]a ka [[srednja Evropa|centralnoj Evropi]], a ima podataka da je bio usmeren i ka [[Ser (grad)|Seru]] i [[Solun]]u, ali u daleko manjoj meri. Prema rečima [[Desanka Kovačević-Kojić|Desanke Kovačević Kojić]]: ''„U doba despota Stefana Lazarevića izvozna trgovina se sve više razgranavala, a po obimu i po vrednosti prometa dostigla je do tada neviđene razmere“''<ref name="ISN" />. Pored promena u strukturi izvoza, dolazi do značajnih promena i među [[uvoz]]nim proizvodima, među kojima se, uz uobičajene proizvode široke potrošnje (poput [[so]]li), sada javljaju i [[luksuz]]ni predmeti (kao što su [[svila]], druge skupocene i obične tkanine sa Istoka, [[italija]]nskih gradova i drugih delova Evrope, [[biser]]i i druge dragocenosti). U samoj Srbiji, u gradovima i na trgovima, trgovalo se mahom domaćim proizvodima iz neposredne okoline, a njihov sastav se može videti iz delova Statuta Novog Brda u kome navodi da se u njemu prodavalo<ref name="ISN" />: [[brašno]], [[hleb]], [[sir]], [[voće]], [[vino]], [[Sočivo (biljka)|sočivo]], [[ribe|riba]], [[brav]]lje i [[krava|goveđe]] meso, zatim [[loj]], [[krava|kravlje]], [[vol]]ovske i [[jare]]će kože, [[Drvo (materijal)|drvo]] i drveni [[ćumur]]. Stefan je uticao na razvoj trgovine u svojoj državi i nizom mera i povlastica kojima je sa jedne strane podsticao domaće stanovništvo da se bavi njom<ref name="ISN" />, a sa druge strane ograničavao Dubrovčane i smanjivao njihov, gotovo [[monopol]]ski položaj{{Napomena|Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ograničio izuzetno povlašćeni položaj Dubrovčana, bile su: :Drastično povećanje [[carina]] na uvoz. :Obeležavanje [[srebro|srebra]] čime se kontrolisao njegov izvoz i naplaćivanje odgovarajućih dažbina. :Ukinuo je pravo Dubrovčana da u trgovačkim [[spor]]ovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova [[zakletva]].}}. Razvoj rudarstva i trgovine, pratio je i razvoj zanatstva, naročito [[Zlatarstvo|zlatarstva]]. Zanatlije su bile organizovane u strukovna [[esnaf]]ska udruženja na čijem čelu se nalazio protomajstor, a pored domaćih, u gradovima su bile prisutne i dubrovačke zanatlije<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Prokuplje_latcrk2.jpg|thumb|left|250|thumb|[[Latinska crkva u Prokuplju|Crkva]] iz Prokupačkog podgrađa]] Velika gradska središta i trgovi, razvili su se oko velikih rudarskih centara (prvenstveno [[Tvrđava Novo Brdo|Novo Brdo]], zatim Trepča, Rudnik i Srebrnica) ili u neposrednoj blizini više njih ([[Priština]] i [[Vojinovića kula|Vučitrn]]). Razvijaju se i gradovi duž trasa karavanskih puteva ka Dubrovniku ([[Srednjovekovni trg|Trgovište]] i [[Jeleč]]) i drugim trgovačkim centrima ([[Debrc]] i [[Valjevo]] (u [[Mačva|Mačvi]] ka [[Kraljevina Ugarska (1000—1918)|Mađarskoj]]), zatim [[Leskovac]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Tvrđava Ravno|Ravno]] ([[Ćuprija (grad)|Ćuprija]]) i [[Paraćin]] (u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]]), potom [[Prokupački Grad|Prokuplje]] (u [[Toplica (oblast)|Toplici]] ka Moravskoj dolini i [[Niš]]u), kao i [[Prizrenski Grad|Prizren]] (ka [[Skadar|Skadru]] i Zabojani)), a neki od njih se javljaju po prvi put u izvorima, poput [[Čačak|Čačka]] ([[1405]]) i [[Smederevo|Smedereva]] ([[1410]])<ref name="ISN" />. Posebno mesto među gradovima tog doba, zauzima tadašnja prestonica [[Beograd]], koji tada postaje značajno trgovačke središte, kao posrednik između Balkana i tadašnje Mađarske tj. centralne Evrope.[[Srpska akademija nauka i umetnosti|Akademik]] Desanka Kovačević Kojić navodi da ''napredak gradova, kao i njihovo umnožavanje daju obeležje vladavini despota Stefana Lazarevića i utiču na čitav razvoj srpske države onog vremena''<ref name="ISN" />. === Beograd u doba despota Stefana === {{Glavni članak|Beograd u doba despota Stefana}} [[Datoteka:Deo_ktitorskog_natpisa_despota_Stefana.jpg|thumb|desno|300|thumb|Pronađeni deo ktitorskog natpisa Stefana Lazarevića sa Mitropolijske crkve u Beogradu]] Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefanu je predat [[Beograd]] i u njemu se od [[1405]]. godine, po prvi put, nalazi [[prestonice Srbije|prestonica Srbije]]. Period Stefanove uprave gradom može se oceniti kao ''njegova najveća obnova i najintenzivniji razvoj u srednjem veku''<ref name="Sedam">Grupa autora, ''„Sedam hiljada godina Beograda“'', [[Beograd]] [[1975]].</ref>. Davanjem velikih povlastica i olakšica stanovnicima grada{{Napomena|Stefan je, između ostalog, stanovnike grada oslobodio plaćanja [[carina]] i [[mostarina]].}}, Stefan je uspeo da u njega privuče, kako domaće stanovništvo, tako i strane [[Trgovina|trgovce]] i [[zanat]]lije koji su oformili svoje kolonije, a među njima je najviše bilo [[Dubrovnik|Dubrovčana]]<ref name="Sedam" />. Zahvaljujući ovim merama i velikom prilivu stanovništva, Beograd je postao jedno od glavnih središta trgovinske razmene između [[kraljevina Ugarska (1000—1918)|tadašnje Mađarske]] (a preko nje i [[srednja Evropa|centralne Evrope]]) i [[Balkansko poluostrvo|Balkana]]. U samom gradu je podignut čitav niz objekata neophodnih za njegovo normalno funkcionisanje od crkava (pored [[Pravoslavlje|pravoslavnih]], postojala je i [[Katoličanstvo|katolička]]), preko [[pekar]]a i [[vodenica]], do pristaništa, carinarnica i trgova ([[pijaca]]/prodavnica), uključujući i jedan na kome se trgovalo isključivo [[ribe|ribom]]. Stefan je, kao veliki zaštitnik [[Kultura|kulture]] i [[umetnost]]i, na svom dvoru u Beogradu okupljao učene ljude iz [[Srpska despotovina|Srbije]] i okolnih zemalja, što je od njega pretvorilo u ''središte srpskog kulturnog i književnog života''<ref name="Sedam" />. [[Datoteka:Severni_bedem3.jpg|thumb|desno|350|thumb|Severni bedem Gornjeg Grada iz doba despota Stefana]] [[Beogradska tvrđava]] je tokom ovog perioda (1403/1404—1427), takođe doživela veliki razvoj, a ukupna branjena površina je povećana deset puta, od 1.6[[hektar|ha]] na preko 15[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />. Prvo je izvedena obnova i dogradnja postojećeg utvrđenja: * [[Vizantijsko carstvo|Vizantijski]] [[kaštel|kastel]] je obnovljen, ojačan podizanjem dve kvadratne [[kule]] na spoljnom (jugoistočnom) bedemu, a unutar njega je podignut dvor i velika [[donžon kula]] (tzv. [[Prvobitna kula Nebojša|kula Nebojša]]) * Srpsko [[podgrađe]] je ojačano kulama i dograđen mu je bedem ka [[Sava (reka)|Savi]], čime je formirano još jedno, znatno veće, pristanište Potom je usledilo podizanje ''Gornjeg Grada'' (sa sistemom dvostrukih bedema i [[Kontraeskarpa|kontraeskarpom]] sa suvim šancem) koji je bio približno [[Pravougaonik|pravougaone]] osnove (dimenzija 300-{x}-160 [[metar]]a, površine oko 4.2[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />). Poslednju (treću) fazu izgradnje Beogradske tvrđave, u ovom periodu, predstavlja podizanje bedema ''Donjeg Grada'', od ''Gornjeg Grada'' do [[Dunav]]a (u dužini od oko 330 metara) i duž rečne obale, od ovog bedema do utvrđenog (zapadnog) podgrađa. Ovim radovima je zaštićena velika celina, oko 9.5[[hektar|ha]], koja je obuhvatala trgovačko podgrađe sa pristaništem i [[Mitropolija (Beogradska tvrđava)|kompleksom Mitropolije]]. === Razvoj kulture === Početkom [[15. vek|XV veka]], formirana je tzv. ''Resavska pravopisna škola'', koja predstavlja treći tip pravopisa [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]], koji je bio u upotrebi do [[18. vek|XVIII veka]] i prelaska na [[ruskoslovenski jezik]]. Njegov nastanak je posledica delovanja Stefana Lazarevića koji je okupljao i pružao utočište učenim ljudima, ne samo iz svoje države, već i iz okolnih oblasti i zemalja<ref name="MAca">{{AM-KISKJ}}</ref>. Njihova delatnost na prevođenju neprevedenih dela sa [[Grčki jezik|grčkog]], popravljanju postojećih prevoda i njihovom prepisivanju<ref name="KIS" />, koja je obavljana prvenstveno u manastiru Resavi i Beogradu, ali i na samom despotovom dvoru<ref name="MAca" />, stvorila je novi pravopis kojim se nastojalo da se pisanje vrati svom starom obliku, za šta su kao uzori poslužili srpski zetsko-humski, bugarski i grčki pravopis.''„Nadnacionalni karakter resavskog pravopisa predstavljao je značajan nagoveštaj [[Humanizam|humanizma]] i [[Renesansa|renesanse]] u [[Srpska kultura|srpskoj kulturi]]“''<ref name="MAca" />. [[Datoteka:Srpski psaltir - zemlja i more.jpg|thumb|left|250|thumb|Jedna od stranica [[Srpski psaltir|Srpskog psaltira]]]] Na Stefanov zahtev, njegov kasniji biograf, [[Konstantin Filozof]], posle 1423. godine, napisao je ''„Skazanije o pismeneh“'' (''Povest o slovima''), [[pravopis]]no-[[Gramatika|gramatički]] [[traktat]] koji je ''neka vrsta prvog značajnog pokušaja formulisanja i sređivanja, pa i normiranja tih pravila'' (''već konstituisanog resavskog pravopisa'')<ref name="MAca" />. Sam resavski pravopis se tokom vremena menjao, a neke od novih stvari u njemu, u odnosu na prethodno važeći raški pravopis, napravile su pisani [[srpski jezik]] komplikovanijim i manje praktičnim<ref name="MAca" />. Prevođenje i prepisivanje knjiga rađeno je za potrebe crkve, ali i vlastele, a naročito samog Stefana koji je imao ''najlepšu i najpotpuniju biblioteku''<ref name="ISN" />. U njoj je osim bogoslovskih i poučnih tekstova bilo filozofskih spisa i knjiga iz istorije i poezije, a smatra se da bi Stefan mogao biti naručilac tzv. ''[[Minhenski psaltir|Minhenskog psaltira]]''<ref name="ISN" />. Na osnovu danas sačuvanih izvora, zna se sa sigurnošću za 18 knjiga koje su prepisane i/ili prevedene po Stefanovoj narudžbini<ref name="SĆ" />. O njegovom odnosu prema prepisivačima svedoči primer tzv. ''Inoka iz Dalše'', koji je za Stefana prepisao 8 knjiga<ref name="SĆ" />. Njega je Stefan pozvao da sa [[Sveta gora|Svete gore]] dođe u Srbiju i prepiše mu neke knjige. Kada je završio svoj posao on je želeo da se vrati na Svetu goru, ali ga je Stefan nagovorio da ostane u Srbiji sa svojim saradnicima i da nastave svoj prepisivački rad, a za njihove potrebe je osnovao manastir Dalšu kod [[Golubački Grad|Golubca]]<ref name="Joca" />. Jedan od poznatih prepisivača i prevodilaca, bio je [[Grigorije Hilandarac]], koji je preveo [[Hronika Jovana Zonare|''„Hroniku“'']] [[Jovan Zonara|Jovana Zonare]]<!--. U svom zapisu, iz 1408. godine, on za Stefana kaže:-->, a zna se i za svetogorskog monaha Dositeja, koji je prepisao knjige o carevima iz [[Stari zavet|Starog Zaveta]]. Glavno središte prepisivačke delatnosti u ovo doba je manastir Resava u kome se stvara tzv. ''Resavska prepisivačka škola'' i koji postaje ''najveća i najbolje organizovana srpska i jedna od istaknutijih [[Evropa|evropskih]] skriptorija'' (prepisivačkih radionica)<ref name="MAca" />. [[Datoteka:Monastère de Kalenić.jpg|thumb|desno|270|thumb|Manastirska crkva u Kaleniću]] Na polju književnosti, nastavlja se stvaranje originalnih književnih dela, kojima prethodi stvaralaštvo [[Monahinja Jefimija|monahinje Jefimije]] i [[Danilo III|Danila Banjskog Mlađeg]] (1390—1396). Najznačajniji pisac ovog perioda, svakako je Stefanov bliski saradnik [[Konstantin Filozof]]<ref name="Joca" />. Pored prevoda sa grčkog i već pomenutog dela ''„Skazanije o pismeneh“'', njegovo najvažnije delo je ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'', napisano 1431. godine<ref name="Joca" />, na zahtev [[Nikon (patrijarh srpski)|patrijarha Nikona]] i vlastele. Prema mišljenju [[Jovan Deretić|Jovana Deretića]] ''njegovo delo čini završnu etapu u razvoju naših (srpskih) starih [[biografija|životopisa]] od [[Hagiografija|hagiografije]] ka [[Istorija|istoriji]]'' tj. [[Biografija|biografiji]], ali je istovremeno njegov ''izraz prosto okovan [[besedništvo|retorikom]]'' da je stvorena tolika ''zbrka i nejasnost u izlaganju'', da se na ''momente teško može razabrati šta hoće da kaže''<ref name="Joca" />. Njegovo delo je značajno i kao neka vrsta izvora za nastanak i razvoj [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|epske narodne poezije]], jer se događaji opisani u njemu javljaju kao centralne teme nekih epskih pesama<ref name="Joca" />. Pored njega, početkom [[15. vek|XV veka]] u Srbiji stvara i [[Grigorije Camblak]], koji je napisao ''„[[Žitije Stefana Dečanskog]]“'', ''„Službu Stefanu Dečanskom“'' i ''„Opis prenosa moštiju svete Petke iz Bugarske u Srbiju“'', a među značajne pisce ovog doba, ubraja se i [[Grci|Grk]] [[Antonio Rafail|Antonija Rafail Epaktik (''Došljak'')]], koji je krajem druge decenije [[15. vek|XV veka]] napisao ''„Pohvalu knezu Lazaru“''<ref name="Joca" />. Razvoj arhitekture, započet tokom poslednje četvrtine [[14. vek|XIV veka]] pod knezom Lazarom, nastavljen je i pod njegovim sinom Stefanom. Na polju sakralne arhitekture podižu se crkve u [[Moravski stil|Moravskom stilu]], nastalom pod uticajem crkava u [[Stefan Dušan|Dušanovoj]] zadužbini [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetim Arhangelima]] kod [[Prizren]]a. Pored Stefanove zadužbine [[Manastir Manasija|Manasije]], tokom njegove vladavine podiže se i [[manastir Kalenić]], čija crkva spada među najlepše primere ovog stila<ref name="KIS">{{JD-KIS}}</ref><ref name="Kalenić">{{GA-SNS}}</ref>. [[Datoteka:Despotovac_l_Manastir_Manasija_001.jpg|thumb|desno|270|thumb|Donžon kula i crkva u Manasiji]] Još veći napredak ostvaruje se u domenu fortifikacione arhitekture. Upadi [[Osmanlije|Osmanlija]] primorali su njegovog oca da podigne jaka utvrđenja na svojim jugoistočnim granicama ([[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]] i druga), kao i da svoju prestonicu i zadužbinu dodatno utvrdi. Stefanovo doba donosi značajna poboljšanja u odnosu na novitete koje su u srpsku vojnu arhitekturu uneli [[Grad cara Lazara|Kruševački Grad]] i [[Ravaničko utvrđenje]], a vidljivi su na [[Beogradska tvrđava u doba Stefana Lazarevića|velikim radovima izvršenim na Beogradskoj tvrđavi]], kao i na utvrđenju Manasije, koje po primeni nekih odbrambrenih rešenja prevazilazi i samu Beogradsku tvrđavu<ref name="Mare" />. Umesto uobičajenog bedema, izuzetno retko zaštićenog šancem, kod Ravanice i Malog Grada u Kruševcu javlja se sistem dvostrukih bedema sa šancem{{Napomena|Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen [[Voda|vodom]]. Drugu liniju čini niski bedem tačnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je treću liniju činio visoki bedem ojačan kulama. Slično rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu [[Carigradski bedemi|Carigradskih bedema]], poznatih kao [[Dvostruki bedemi Teodosija II|Teodosijevi bedemi]].}}, koji kod Beograda dostiže svoju savršeniju formu dodavanjem [[Eskarpa|eskarpe]] (koso nagnuta unutrašnja strana šanca). U široku upotrebu ulaze [[Mašikula|mašikule]] (kojih u Beogradu ima relativno malo na kapijama, dok su u Manasiji one gotovo svuda, ne samo po kulama, već i po bedemima{{Napomena|Prvobitno ih nije bilo ni u [[Manastir Manasija|Manasiji]], ali su dodate prilikom nadziđivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.}}), a uz glavne kapije se javljaju po dve kule{{Napomena|U [[Beograd]]u je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dograđena još jedna.}}, umesto po jedne, kao do tada. Napredak je vidljiv i na [[Donžon kula]]ma oba utvrđenja{{Napomena|Smatra se da je, danas uništeni [[Donžon Stefanovog Beograda]], ''kula Nebojša'' bila veoma slična, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. ''Despotovoj kuli''.}}, koje po svojim dimenzijama (visina im je nešto preko 30 metara<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref>) uveliko prevazilaze dotašnje primere. Poređenja radi, Donžon kula u Kruševcu je bila visoka oko 16<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“'', [[Beograd]] [[2008]]. {{ISBN|978-86-908427-4-2}}</ref>, u Stalaću 19.5<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 11, Stalać“'', [[Beograd]] [[2009]]. {{ISBN|978-86-908427-9-7}}</ref>, u [[Maglič]]u oko 20<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 8, Maglič“'', [[Beograd]] [[2008]]. {{ISBN|978-86-908427-9-7}}</ref>, dok su kule koje su čuvale kapiju u Manasiji visoke oko 22 metra<ref name="Aca" />. [[Datoteka:Sveti_ratnici_Manasija.jpg|thumb|left|300|thumb|''Sveti ratnici'' (deo freske iz manastira Manasije)]] Moravski stil u arhitekturi pratio je i zaseban stil u [[Slikarstvo|slikarstvu]], a jedno od njegovih remek-dela<ref name="KIS" /> je freskoslikarstvo u [[Manastir Kalenić|Kaleniću]], nastalo oko 1413. godine<ref name="KIS" /><ref name="Toza">{{SR-PSV}}</ref>. Prema mišljenju [[Istorija umetnosti|istoričara umetnosti]] i [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademika]] [[Svetozar Radojčić|Svetozara Radojčića]], živopis u Kaleniću ima tri osnovne crte<ref name="KIS" />: :laki svetli [[kolorit]] :prigušenu plastičnost [[Čovek|ljudskih]] likova :veoma naglašene [[prava (linija)|linije]] Jedna od najlepših i najpoznatijih fresaka iz Kalenića je ''[[Svadba u Kani]]''<ref name="KIS" />, a čitav živopis pokazuje neobičnu sličnost sa živopisom [[carigradske crkve]] [[Crkva Hrista Spasitelja u Polju|Hrista Spasitelja u Polju]]<ref name="KIS" />, koja spada među remek-dela [[Vizantijska umetnost|vizantijske umetnosti]], iz doba [[Renesansa Paleologa|Renesanse Paleoga]]. Živopis u Stefanovoj zadužbini [[Manastir Manasija|Manasiji]] je takođe ''visokih estetskih vrednosti''<ref name="KIS" />, ali je očuvan u mnogo manjoj meri. Najznačajnije freske, uz ktitorsku kompoziciju na zapadnom zidu, su ''[[Hristos|Hristova]] čuda'' i ''[[Sveti ratnici]]'' (u [[naos]]u), zatim ''Pričešće [[apostol]]a'' i ''Poklonjenje žrtvi'' (u [[oltar]]skoj [[Apsida|apsidi]]), kao i prikazi [[Biblijski proroci|biblijskih proroka]] u kupoli<ref name="KIS" />. == Stefan Lazarević u epskoj poeziji == {{main|Kosovski ciklus}} {{izdvojeni citat|Ako je prema ikome nacionalna istorija bila nepravedna onda je to upravo ovaj slučaj. Patriotski nastrojen Vuk Branković je proglašen izdajnikom, dok su mnogo pomirljiviji Lazarevići zauzeli ono mesto u istoriji koje je u suštini trebalo da pripadne Vuku.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>|[[Željko Fajfrić]]}} ''Visoki Stevan'', kako ga narodno predanje naziva, spada u red tzv. [[Slovenski zmaj|zmajevitih]] junaka<ref name="Sreta">{{SP-SSM}}</ref>, a [[Veselin Čajkanović]] izdvaja tri osnovne karakteristike njegove mitološke ličnosti<ref name="Čajkan" />: {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | :„Srbi braćo, od boja junaci :Sijecite turske krvopije! :Gonite ih Šami i Medini, :Da se k nama više ne povrate.“ :Pa odande Turke potisnuše, :Sve ih gone, nigda ne prestaju, :Doćeraše moru debelome, :Prećeraše Šami i Medini. :Tadaj Stevan na obalu dođe, :Turski topuz u more bacio, :I ovako tiho govorio: :„Kada topuz iz mora izaš'o, :Onda Turčin preko mora preš'o :I Kruševca moga osvojio, :Opet srpsko carstvo zadobio.“ :Pa se s vojskom u Kruševo vrati. :Kada bio na gradsku kapiju, :Kad mu topuz visi o kapiji, :Pogleda ga i topuz poznade, :Onda Stevan vojsku zastavio, :Pa ovako vojsci govorio: :„Hrabri Srbi, moji vitezovi :Mi moremo i konji nam mogu, :Al' zaludu kad nam Bog ne dade, :Ovo carstvo više za nas nije, :Naši stari vrlo plahi bili, :Kod miloga Boga zgriješili, :Bog nam dao tursku krvopiju, :Ne bi l' smo se opet povratili :I milome Bogu ugodili, :Jeda bi nam gr'jehe oprostio, :Pak nam srpsko carstvo poklonio“ |- | style="text-align: center;" | ''Epska narodna pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|Visoki Stevan i car Bajazit]]'' |} * putovanje po svetu * rođenje Janka i Janje * neuspešna borba sa [[Turci]]ma On kaže da je ''najviše mitova o njemu zabeleženo daleko od njegove uže oblasti, u [[Hercegovina|Hercegovini]], [[Bosna|Bosni]], na [[More|Primorju]]''<ref name="Čajkan">{{VČ-SRF2|Deo=Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu}}</ref> i dodaje da je ''u tim krajevima Stevanova ličnost dobila najizrazitije mitsko obeležje''<ref name="Čajkan" />. Prema srpskoj epici, Visoki Stevan je rođen iz veze zmaja sa [[milica Hrebeljanović|kneginjom Milicom]]<ref>Epska narodna pesma [[:s:Miloš Obilić zmajski sin|''„Miloš Obilić zmajski sin“'']]</ref>, čime se objašnjavaju njegove natprirodne junačke osobine. Čest motiv vezan za njega su putovanja<ref>Primeri za to su [[s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']], kao i [[Spisak srpskih epskih narodnih pesama|narodna epska pesma]] [[s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref>, neretko prerušenog u [[prosjak]]a<ref>Primer za to je [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']].</ref>. To je opšti [[Mitologija|mitološki]] motiv putujućeg božanstva (prerušenog u prosjaka) koje ide svetom i gleda kako ljudi žive, nagrađujući dobre i kažnjavajući zle. Ta crta je uočljiva i u mitološkoj ličnosti [[Sveti Sava|svetog Save]], koji je tu osobinu, po mišljenju Čajkanovića, preuzeo od nekadašnjeg [[Vrhovni bog Srba (mnogoboštvo)|Srpskog vrhovnog boga]], a karakteriše i epskog [[Marko Kraljević|Marka Kraljevića]]<ref name="Čajkan" />. U različitim oblicima, ali sa istom osnovnom radnjom, zabeležena je priča o rođenju [[blizanac]]a, Janka i Janje, čiji je otac bio Stevan.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku|''„Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku“'']], kao i pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref> Stevanov sin, Janko je epski Sibinjanin Janko (istorijski [[Janoš Hunjadi]]), koji je zbog svog porekla ''poslije išao u Srbiju i bio se s Turcima kao tražeći svoju očevinu''. Njegova ćerka, Janja, je majka jednog od junaka epskih pesama,[[Banović Sekula|Banović Sekule]], a svi Stevanovi potomci su, kroz njegovo zmajsko poreklo, nasledili i nadljudske karakteristike i sposobnosti. Ova priča takođe predstavlja opštepoznati mitološki motiv o (putujućem) božanstvu koje pristaje da stupi u dobrovoljni odnos sa devojkom iz domaćinstva koje mu je ukazalo gostoprimstvo ''i na taj način pokloni ljudima svoj plod''<ref name="Čajkan" />. Slična mitološka priča, vezana je i za [[Tezej]]a, odnosno jednu od legendi vezanih za njegovo rođenje, prema kojoj je njegov otac bio, bog [[More|mora]], [[Posejdon]]. Narodni umetnik govori i o borbama Visokog Stevana sa Turcima.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Visokom Stefanu|''„Vukov Rječnik o Visokom Stefanu“'']], kao i epska pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|''„Visoki Stevan i car Bajazit“'']].</ref> U delima se opisuju njegove strahovite pobede nad njima, ali on ipak ne uspeva da izbori konačnu pobedu nad njima tj. trajno ih protera iz Srbije, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, već isključivo zbog upliva više sile tj. sam ''[[Bog]] Svevišnji'' mu to ne dozvoljava. Njegova nastojanja obično su propraćena sa bacanjem kletve vezane za nemoguće dešavanje koje se ipak desi, što je relativno čest motiv, ne samo u srpskoj, već i u drugim mitologijama<ref name="Čajkan" />. == Popularna kultura i nasleđe == [[Datoteka:Despot_Stefan_Kalemegdan.jpg|thumb|Spomenik despotu Stefanu na [[Kalemegdan]]u]] Njegov lik se pojavljuje u filmu [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]], iz [[1989]]. godine. Stefan Lazarević ima čak dve ulice u Beogradu: ''Bulevar Despota Stefana'' i ''Visokog Stevana''. == Povezano == * [[Vuk Branković]] * [[Marko Mrnjavčević]] * [[Milica Hrebeljanović]] * [[Srpska despotovina]] * [[Istorija Srbije u srednjem veku]] == Napomene == {{Napomene}} == Reference == {{spisref|2}} == Literatura == '''Primarni izvori:''' * ''Žitije svetoga kneza Lazara'' * [[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'' '''Naučni radovi:''' * {{VM-PM}} * {{SR-PSV}} * {{ISN II}} * {{ODB}} * {{GO-IV}} * {{VČ-SRF2}} * {{AVRLj-SD}} * {{JD-KIS}} * {{AV-DSD}} * {{JD-ISK}} * [[Željko Fajfrić]], ''Sveta loza Brankovića'', Šid, 1999.[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html] * [[John V. A. Fine]], ''The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest'', The University of Michigan Press, 2009.[http://www.press.umich.edu/7807/late_medieval_balkans] == Spoljašnje veze == {{Commonscat|Stefan Lazarević}} * [http://www.spcportal.org/index.php?pg=1931&lang=sr Stefan Lazarević]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (SPC) * [http://www.balkanmagazin.net/kolumna/istorija/despot_stefan_lazarevic.xhtml Despot Stefan Lazarević] (balkanmagazin.net) * [http://www.sv-jelisaveta.org.yu/holidays_alone.php?ArticleId=%20319 Sv. despot Stevan Visoki]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav Stefan Lazarević: Slovo ljubve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040325212021/http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav |date=2004-03-25 }} * [http://istorijska-biblioteka.wikidot.com/art:sporazum-u-tati Istorijska biblioteka:Sporazum u Tati] * [http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa Istorijska biblioteka: Konstantin filozof o bici kod Nikopolja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130216052842/http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa |date=2013-02-16 }} * [http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/redovnici-zma%D1%98evog-odlic%D1%98 Srpski vitezovi reda Zmaja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413021326/http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/redovnici-zma%D1%98evog-odlic%D1%98 |date=2012-04-13 }} {{niz| pre=[[Lazar Hrebeljanović]]| spisak=Knez Srbije<br />([[1389.|1389]] — [[1402]])| posle=Srbija [[1402]]. godine postaje despotovina.| }} {{niz| pre=Srbija je bila kneževina.| spisak=[[Srpska despotovina|Despot Srbije]]<br />([[1402]] — [[1427]])| posle=[[Đurađ Branković]] }} {{Srpski kraljevi}} {{Lifetime|1377|1427|Lazarević, Stefan}} [[Kategorija:Srpski vladari]] [[Kategorija:Biografije, Osmansko Carstvo]] [[Kategorija:Istorija Srbije u srednjem veku]] [[Kategorija:Nacionalni mitovi]] 8b93voapkhqfv9gdksx5pzyopr811x9 41866017 41865980 2024-04-25T22:53:56Z Inokosni organ 160059 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/87.116.134.27|87.116.134.27]] ([[User talk:87.116.134.27|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:AcaBot|AcaBot]] wikitext text/x-wiki {{Vladar (SR) | ime = Stefan Lazarević | slika = Esteban Lazarević.jpg | opis_slike =Freska iz crkve [[Manastir Manasija|manastira Manasije]],<br />[[1418]]. godine | datum_rođenja = [[1377]]. | mesto_rođenja = Kruševački Grad | država_rođenja = | datum_smrti = [[19. jul]] [[1427]]. | mesto_smrti = Glavica kod [[Kragujevac|Kragujevca]] | država_smrti = | sahranjen = [[Manastir Koporin|Koporin]]/[[Manastir Manasija|Manasija]] | funkcija = Knez i despot Srbije | vladavina = [[1389]]/[[1393]] — [[1402]],<br />knez Srbije<br />[[1402]] — [[1427]],<br />despot Srbije | datum_krunisanja = | prethodnik = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]] | naslednik = [[Đurađ Branković|Đurađ]] | dinastija = {{LAZAREVIĆI}} | otac = [[Lazar Hrebeljanović|Lazar]] | majka = [[Milica Hrebeljanović|Milica]] | supružnik = [[Jelena Gatiluzijo|Jelena]] | deca = nije ih imao }} '''Stefan Lazarević''' ([[Kruševac]], [[1377]]<ref name="Andrija">{{AVRLj-SD}}</ref> – [[Kragujevac]], [[19. jul]] [[1427]]), poznat i kao '''Stevan Visoki''', bio je sin kneza [[Lazar Hrebeljanović|Lazara]] koji je vladao [[Srbija|Srbijom]] kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] sa titulom [[knez]]a (1389/1393—1402), a potom kao dvojni ugarski i otomanski vazal sa zvanjem [[despot]]a (1402—1427). Nakon očeve pogibije u [[Kosovski boj|kosovskom boju]] [[1389]]. godine, Stefan je bio maloletan pa je umesto njega vladala njegova majka i namesnica [[Milica Hrebeljanović|Milica]] učinila je [[Moravska Srbija|Srbiju]] vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije [[Vuk Branković|Brankovića]]. Od početka svoje uprave kao oblasni gospodar 1393. godine, mladi Stefan Lazarević bio je osmanski vazalni feudalac. Na strani Osmanlija, sudjelovao je kao vazal u tri bitke za sultana Bajazida I. U Vlaškoj se 1395. godine borio u Bitki na Rovinama, gdje su osmanlijske vojne pretrpjele od Rumunja vojvode Mirčea Starijeg značajne gubitke. Ostaje pitanje srpske sabotaže u bitki, no Lazarevićevi suborci, Srbi vazalni Osmanima, kralj Marko Mrnjavčević poznatiji kao ''Kraljević Marko'' u narodnoj epici i gospodar Konstantin Dejanović-Dragaš, poginuli su obojica tada. Eliminacija najvećih suparnika među Srbima u boju otvorila je put knezu Stefanu za nametanje za srpskog vlastodršca. Osmanlijska imperija prešla je u defenzivu i odlučujuća bitka se protiv udruženih europskih križara odvila sljedeće, 1396. godine, kod Nikopolja. Srpska teška konjica koju je vodio Stefan Lazarević, 19-godišnji sin "Cara Lazara" pokazala se je presudnom u taktičkom nadmašivanju naoružanih snaga Žigmunda Luksemburškog i njihovom porazu. Međutim, nakon bitke kod Angore 1402. godine, kada su Tatari porazili tursku i srpsku vojsku, i smrti sultana Bajazida I., Stefan Lazarević okrenuo se evropskim državama i postao je ugarski vazal. 1402. godine od bizantskog je cara dobio titulu despota, čime Srbija postaje despotovina. Žigmund Luksemburški mu je predao na upravu razrušenu Beogradsku tvrđavu, koju je on obnovio i 1403. godine proglasio svojom prijestolnicom. 1408. godine postao je član križarskog viteškog reda Zmaja. 1411. godine, nakon rata protiv Bosne, Žigmund mu daje na upravljanje osvojenu Srebrenicu, poznatu po rudnicima srebra. Pošto nije imao djece, 1426. godine na saboru u Srebrenici proglašava sestrića Đurđa Brankovića za svog nasljednika. Umro je 1427. godine kod mjesta Crkvine, zaseoku sela Markovac u općini Mladenovac u sjevernoj Šumadiji. Po navršavanju punoletstva, Stefan je aktivno pomagao otomanskom osvajanju Balkana. [[1395]]. godine je kao [[osmansko carstvo|otomanski]] [[vazal]] predvodio vojsku [[Bitka na Rovinama|u napadu]] na susednu [[Vlaška|Vlašku]] (danas [[Rumunija]]), koja je nakon toga postala vazalna. [[1396]]. godine je sa svojim oklopnicima ima presudnu ulogu u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]] u [[Bugarska|Bugarskoj]], nakon čega su pale [[Vidinska Bugarska]] i nepokorna [[Zemlja Brankovića]] ([[Kosovo]] i okolina).<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref> Zbog istaknute ulogu u otomanskoj pobedi, Stefan Lazarević je kao nagradu dobio veći deo [[Kosovska oblast|kosovskih poseda]] [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]], koji se do kraja odupirao Turcima.<ref name="ReferenceA">Enciklopedija leksikografskog zavoda. Zagreb 1950.</ref><ref>{{Cite web |title=Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine |url=http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |access-date=2013-02-11 |archivedate=2012-12-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121214071328/http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |deadurl=yes }}</ref> Januara [[1398]]. godine Stefan Lazarević je sa turskom vojskom učestvovao u pohodu na [[Kraljevina Bosna|Bosnu]] i stigao do Glasinca.<ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite web |title=Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine |url=http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |access-date=2013-02-11 |archivedate=2012-12-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121214071328/http://www.dlib.si/preview/URN:NBN:SI:DOC-62VD4ZBC/67e8d69a-d1b7-4d68-ac39-e9bbc09c22a5 |deadurl=yes }}</ref> Iste godine dolazi do pobune vlastele protiv njega, koju je uspeo da ugušu, uz istovremeni dolazak turskih trupa. [[1402]]. godine posle turskog [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]], i smrti njegovog gospodara [[Bajazit I|Bajazita]], prišao je [[Vizantijsko carstvo|Vizantiji]] i dobio titulu despota.<ref name="Stanoje">{{SS-ISN|Deo=VIII Borba srpskoga naroda s Turcima|Broj=8}}</ref> Po povratku u Srbiju, krajem oktobra [[1402]]. godine, Stefanova vojska napada ostatke [[zemlja Brankovića|zemlje Brankovića]], čime počinje dinastički rat koji će trajati narednu deceniju. U to vreme je otpočeo [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]], i [[Brankovići]] se svrstavaju uz jednu, a [[Lazarevići]] uz drugu zaraćenu stranu. Krajem 1403. ili početkom 1404. godine, Stefan stupa u vazalne odnose i sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]] od koga dobija [[Mačva|Mačvu]], [[Beogradska tvrđava|Beograd]] (u koji premešta prestonicu) i druge posede. Prilikom Žigmundovog obnavljanja [[Viteški red|viteškog reda]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]] 1408. godine, Stefan mu postaje prvi vitez. Krajem iste godine, protiv Stefanove vladavine ustaje i njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]]. Sukobi u Srbiji su okončani tek [[1412]]. godine sporazumom da [[Đurađ Branković]] postane prestolonaslednik. U sukobu među Osmanlijama je 1413. godine pobedio [[Mehmed I]], zahvaljujući Stefanovoj pomoći, nakon čega je usledio period mira. Posle smrti [[Balša III Balšić|Balše III Balšića]], Stefan je nasledio [[Zeta (država)|Zetu]], oko čijih primorskih gradova je vodio [[Drugi skadarski rat|rat protiv Mlečana]]. Nakon smrti Stefana [[1427]]. godine, nasleđuje ga sestrić [[Đurađ Branković]]. Neki ocenjuju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u [[Politika|političkom]], [[Ekonomija|ekonomskom]], [[Kultura|kulturnom]] i [[Vojska|vojnom]] pogledu.<ref name="Stanoje" /> [[1412]]. godine je objavio ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', kojim se uređuje život u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], tada najvećem [[rudnik]]u na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]]<ref name="ISN">{{ISN II}}</ref>. Time je pojačao razvoj [[Rudarstvo|rudarstva]], koje je bilo glavna [[Privreda|privredna]] grana [[srpska despotovina|tadašnje Srbije]]<ref name="SĆ">[http://www.politikin-zabavnik.co.rs/2008/2935/02.php ''„Kao mesec posred zvezda“''] ([[Politikin Zabavnik]], [[9. maj]] [[2008]], broj 2935, godina LXX)</ref>. Na polju arhitekture, nastavlja se razvoj [[Moravski stil|Moravskog stila]], koji je započeo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. godine podiže [[manastir Manasija|manastir Resavu (Manasiju)]], poslednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjovekovlja<ref name="Andrija" />, a [[Beograd]] je od porušenog pograničnog gradića pretvorio u modernu utvrđenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo deset puta<ref name="Mare">{{MP-BT}}</ref>. Bio je pokrovitelj umetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznačajnije delo je ''„[[Slovo ljubve]]“'' koje se odlikuje renesansnim crtama. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivačka delatnost (takozvana ''[[Resavska prepisivačka škola]]''). [[Srpska pravoslavna crkva]] ga je [[Kanonizacija|kanonizovala]] 500 godina nakon njegove smrti [[19. jul]]a [[1927]]. godine i slavi ga [[1. avgust]]a (19. jula po [[Julijanski kalendar|julijanskom kalendaru]]) kao ''svetog Stefana despota Srpskog''. == Poreklo i porodica == {{main|Lazar Hrebeljanović|Milica Hrebeljanović}} [[Datoteka:Lazar Hrebeljanovic.jpg|thumb|desno|175px|thumb|Knez [[Lazar Hrebeljanović]], otac Stefana Lazarevića, poginuo u borbi protiv Osmanlija na Kosovu.]] Stefan Lazarević je rođen, 1377. godine u [[Kruševac|Kruševcu]], prestonici svog oca, kneza Lazara. Stefan je bio sin Lazara Hrebeljanovića i njegove supruge [[Milica Hrebeljanović|Milice]], koja je pripadala bočnoj liniji [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], pošto je njen otac, [[jug Bogdan|knez Vratko]], bio direktan potomak [[Vukan Nemanjić|Vukana]], najstarijeg sina [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]]. Pored Stefana, oni su imali još sedmoro dece<ref name="Aleksa">{{AI-RT|Deo=Lazarevići|Broj=5}}</ref><ref name="Česi">{{cite web|url=http://genealogy.euweb.cz/balkan/balkan17.html|title=Genealogy - Balkan states: ''The Lazarevici''|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref><ref name="MDL">{{cite web|url=http://fmg.ac/Projects/MedLands/SERBIA.htm#_Toc233765134|title=<nowiki>Medieval Lands project - Serbia: ''Lazar I [1385]-1389, Stefan 1389-1427''</nowiki>|accessdate=25. 2. 2010.}}</ref>. Stefan Lazarević se u [[Septembar|septembru]] 1405. godine<ref name="Andrija" /> oženio Jelenom, ćerkom [[Frančesko II Gatiluzijo|Frančeska II Gatiluzija]] (1384—1404), [[Đenova|đenovljanskog]] gospodara [[Lezbos]]a i sestrom [[Irina Gatiluzio|Irine (''Evgenije'') Paleolog]], supruge [[Jovan VII Paleolog|Jovana VII]] (savladar 1376—1379, [[spisak vizantijskih careva|car]] 1390, regent 1399—1403). Ovaj brak je bio ugovoren tokom njegovog boravka u [[Istanbul|Carigradu]] 1402. godine, u doba kada je gradom i [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] upravljao Jovan VII, u ime svog strica [[Manojlo II Paleolog|Manojla II]] (savladar 1373—1391, car 1391—1425). Jelena i Stefan nisu imali dece, a ona se posle sklapanja braka u izvorima ne spominje, niti je prikazana u [[ktitor]]skim kompozicijama Stefanovih [[zadužbina]], na kojima je on uvek naslikan sam<ref name="Andrija" />. Stefanov otac,knez Lazar poginuo je u Kosovsom boju,dok je Stefan imao 12 godina. Do njegovog punoletstva poducavala ga je majka Milica,sve dok nije postao punoletan kada ga je pustila da sam vlada,a ona se povukla u svoju zadužbinu-Ljubostinju. == Život i vladavina == === Borba za vlast === {{main|Kosovski boj|Milica Hrebeljanović|Vuk Branković}} Nakon [[kosovska bitka|kosovske bitke]] u Srbiji se postavilo pitanje ko će biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubičajeno da vlast vrši [[kneginja Milica]].<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Stoga je bilo sasvim za očekivati da novi vođa Srbije postane njen najmoćniji velikaš, Vuk Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići">[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.]</ref> Zet pokojnog kneza Lazara, Vuk Branković, posle poraza Osmanlija kod njegove prestonice [[Priština|Prištine]] postao je najmoćniji srpski oblasni gospodar. Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za baštinika njegove vlasti.<ref>[http://www.archive.org/stream/povjesthrvataodn02klaiuoft/povjesthrvataodn02klaiuoft_djvu.txt Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409)], [[Vjekoslav Klaić]]</ref> Ovenčan slavom, Vuk je proširio svoju [[titula|titulu]], dodeljujući sebi vladarsko ime ''Stefan'',<ref name="Dević">{{Cite web |title=Вук није био Бранковић |url=http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ |access-date=2014-05-14 |archivedate=2014-04-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140426115337/http://akademskikrug.rs/vuk-nije-bio-brankovic/ |deadurl=yes }}</ref> koje je bilo simbol krune Nemanjića,<ref name="Sabalić">[http://www.kralemarko.org.mk/default-sr.asp?ItemID=882ADAC00150914EA315774EDCE6B8D8 INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO]</ref> čime je izrazio pretenziju na nasleđe [[Dušanovo carstvo|Carstva]]. Njegov međunarodni ugled je bio nesporan, njega su i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] i [[Mletačka republika|Mlečani]] primali kao glavnog među srpskom gospodom.<ref name="ISN"/> Slično je mislio i Ugarski kralj, koji je samo tri nedelje nakon bitke, [[7. jul]]a iste godine, poslao svoga moćnog velikaša [[Nikola II Gorjanski|Nikolu Gorjanskog]] kod Vuka na pregovore o stvarima ''koje su na korist vašu i raške zemlje'', pri čemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.<ref name="ISN" /><ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Bilo je očigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Nasuprot tome, [[Milica Hrebeljanović|Kneginja Milica]] je smatrala da je smrću kneza Lazara njihov maloletni sin Stefan postao novi knez, u čije će ime ona vladati do njegovog punoletstva.<ref name="Andrija" /> === Prihvatanje vazalstva === {{main|Kneginja Milica|Vazal}} [[Datoteka:Milica_Ljubostinja1.jpg|thumb|left|thumb|[[Kneginja Milica]], Stefanova majka i namesnica koja je vladala umesto njega tokom maloletstva.]] Već u jesen 1389. godine Mađari su upali u Srbiju. Žigmundove snage su u [[Oktobar|oktobru]] prešle [[Sava (reka)|Savu]] i početkom novembra su opsele i zauzele tvrđave [[Borač (tvrđava)|Borač]] i [[Čestin (tvrđava)|Čestin]]<ref name="ISN" />, kod današnjeg [[Knić]]a. Možda je upad Ugara bio u vezi sa pregovorima sa Brankovićem.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Osetivši da bi je Vuk uz pomoć Ugara mogao nadjačati i preuzeti vlast u Srbiji, Milica je stupila u kontakt sa Turcima i uspela da sa njima ostvari sporazum.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1390. godine uz pomoć turskih odreda Ugari su istisnuti iz Srbije.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Ne želeći da prizna prevlast Brankovića, [[kneginja Milica]] saziva [[sabor]] koji je doneo odluku o sklapanju mira sa Turskom i prihvatanju vrhovne vlasti sultana Bajazita. Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, koji su [[Moravska Srbija|Srbiju]] učinili vazalnom pre sredine [[1390]]. godine.<ref name="ISN" /> Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da sa bratom [[Vuk Lazarević|Vukom]] i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrđuje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je lično odveo svoju najmlađu sestru Oliveru, ćerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad [[Bursa|Bursu]]. Početkom maja 1390. godine Vuk Branković se osećao ugroženim i zatražio je od [[Dubrovačka republika|Dubrovačke republike]] da mu omogući sigurno utočište, ukoliko se nađe u neprilici. Tog leta [[1390]]. godine otomanske snage su došle u pomoć Lazareviću, kako bi potisnuo Mađare iz države. Krajem 1390. ili početkom 1391. godine Vuk Branković je prisustvovao prenosu [[mošti]]ju kneza Lazara iz njegove prestonice [[Priština|Prištine]], u [[Manastir Ravanica|manastir Ravanicu]] u Srbiji. Sukobi Ugara i Turaka na srpskoj zemlji nastavljeni su tokom naredne dve godine, a u njihovom suzbijanju je učestvovao i sam Žigmund, koji je u više navrata dolazio sa vojskom na [[Dunav]]. On je u leto 1392. godine kod [[Kovin]]a prešao reku i prodro u Srbiju do [[Ždrelo (mlavsko)|Ždrela]] na [[Mlava|Mlavi]], nakon čega se povukao i pokušao da osvoji Golubac<ref name="ISN" />. Turcima je Srbija služila kao baza za napade na Bosnu. Oni su u zimu 1391/2. godine provalili u Bosnu, ali je [[Stjepan Dabiša|kralj Dabiša]] uspeo da ih suzbije i razbije.<ref name="rastko.rs">http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/4_1.html</ref> Istovremeno, oblast Vuka Brankovića se našla na udaru Osmanlija. Januara [[1392]]. godine oni su zauzeli [[Skoplje]] i nastavili prodor na sever, što je primoralo i Vuka da do kraja godine sklopi mir sa Bajazitom i postane njegov [[vazal]].<ref name="ISN" /> Tokom 1392. godine, na dvoru Brankovića je boravila kneginja Milica. === Pad Vlaške, Bugarske i Kosova === {{main|Bitka na Rovinama|Bitka kod Nikopolja|Zemlja Brankovića}} Tokom 1393. godine, Stefan je postao punoletan i preuzeo vlast<ref name="Andrija" />, a njegova majka se povukla u [[Manastir Ljubostinja|manastir]]. U julu 1393. Bajazit je posle opsade zauzeo [[Veliko Trnovo|Trnovo]] i srušio južno Bugarsko Carstvo.<ref name="ISN" /> Sam car [[Jovan Šišman]] (muž Stefanove sestre Dragane) bio je zarobljen i u ropstvu je i umro. Protiv Bugara, Turci su preduzeli oštre i svirepe mere.<ref name="rastko.rs"/> Posle ovoga, mnogi učeni ljudi izbegoše iz Bugarske u okolne hrišćanske zemlje, među kojima je bila i Stefanova Srbija (kao [[Konstantin Filozof]] i [[Grigorije Camblak]]). [[Datoteka:MirceatheElder.jpg|minijatura|175px|Vlaški vojvoda [[Mirče Stariji]], kojeg su [[Bitka na Rovinama|na Rovinama napali]] Turci i Stefan Lazarević.]] Krajem iste godine i početkom naredne, Bajazit je počeo da okuplja svoje hrišćanske vazale u [[Ser (grad)|Seru]]. Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko od njih nije znao da će se svi zajedno pojaviti. Nije poznato ko je sve došao u Ser, ali se u izvorima pored kneza Stefana, pominju Vizantinci, [[spisak vizantijskih careva|car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] (1391—1425), njegov bratanac [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]] (1390) i brat, [[morejska despotovina|morejski despot]], [[Teodor I Paleolog|Teodor I]] (1383—1407), kao i gospodar [[kneževina Velbužd|kneževine Velbužd]] [[Konstantin Dragaš]]. Sultan Bajazit je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje [[Tesalija (oblast)|Tesalije]] i zauzeo [[Solun]] (12. aprila). Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je počeo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv [[Vlaško vojvodstvo|vlaškog vojvode]] [[Mirča Stariji|Mirče Starijeg]]. Kao punoletan, Stefan je po prvi put lično predvodio srpske vazalne odrede, a pored njega, otomanskoj vojsci su se, od srpskih velikaša, priključili [[Marko Kraljević|Marko Mrnjavčević]], Konstantin Dragaš i [[Konstantin Balšić]]<ref name="Andrija" />, sa svojim snagama. Bajazitove snage su prešle Dunav i do [[Bitka na Rovinama|bitke]] je došlo 17. maja 1395. godine<ref name="ODB">{{ODB}}</ref> na Rovinama, nedaleko od današnjeg [[Arad]]a<ref name="ODB" />. Ona se najverovatnije okončala otomanskim porazom<ref name="ISN" /><ref name="ODB" />, ali Bajazitove snage nisu pretrpele značajne gubitke<ref name="ISN" />. Vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća [[danak]]<ref name="ODB" />. U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanović, a Bajazit je Otomanskoj imperiji pripojio njihove države. Osmanlije su nakon bitke zauzele i Vidin. Sultanove trupe, ojačane srpskim pomoćnim odredima, su početkom 1396. godine, upale u zemlje Brankovića i tom prilikom zauzele njihov veći deo, sa prestonicom [[Priština|Prištinom]]. Leta iste godine su upale u [[Banat]]. Pobeda na Rovinama pokrenula je veliki [[krstaški ratovi|krstaški pohod]], u kome su učestvovale snage iz [[Kraljevina Engleska|Engleske]], [[Kraljevina Francuska|Francuske]], [[Sveto rimsko carstvo|Nemačke]] i drugih evropskih zemalja. Njima su se priključila trupe hrvatsko-ugarskog kralja i vlaškog vojvode, kao i mletačka flota, koja je, preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile Ugarskoj, posle čega su prešle Dunav i zauzele [[Vidin]]. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je [[Nikopolj]], u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog dolaska krstaša prekinuo [[Blokada Carigrada (1394—1402)|blokadu Carigrada]] i uputio se ka Dunavu. Njegovim snagama su se kod [[Plovdiv]]a, priključili i srpski vazalni odredi sa Stefanom Lazarevićem na čelu<ref name="Nikol">David Nicolle, ''„Nicopolis 1396: the last Crusade“'', [[Oksford|Oxford]], [[1996]]. {{ISBN|978-1-85532-918-8}} {{en}} ([http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false str. 40 i 64.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140924131400/http://books.google.com/books?id=_hUst0z-oEQC&printsec=frontcover&dq=nicopolis&cd=1#v=onepage&q=Lazarevic&f=false|date=2014-09-24}})</ref>. [[Datoteka:Nicopol final battle 1398.jpg|thumb|Sukob sultanovih oklopnika i krstaša u [[Bitka kod Nikopolja|bici kod Nikopolja]]. Oklopnike je vodio Stefan Lazarević.]] Do velike [[Bitka kod Nikopolja|bitke]] došlo je [[25. septembar|25. septembra]] i u njoj su krstaške snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika<ref name="ISN" /><ref name="GO">{{GO-IV}}</ref>, što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.<ref name="GO" /> Prema predanju, u prelomnom trenutku bitke kada je Žigmund pokušavao organizirati i spasiti ugarske i nemačke vojnike iznenadili su ga sultanovi vazalni srpski oklopnici, predvođeni Stefanom, nakon čega se Žigmund daje u panični bijeg s čime završava bitka i počinje pokolj krstaša. Prema nekim mišljenjima, Lazarevićeve snage su bile sakrivene u jednom [[šuma]]rku, na levom krilu Bajazitovih snaga, zbog čega je njihov udar na Mađare usledio iznenada, najverovatnije sa boka ili čak, sa leđa<ref name="Nikol" />. Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Uništena je tzv. ''[[Vidinska Bugarska]]'', zauzeta je [[Atina]] (1397), [[Morejska despotovina]] je ponovo opustošena, oblast [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] su zauzele Osmanlije<ref name="ISN" />, a pad [[Istanbul|Carigrada]] je postao praktično neizbežan<ref name="GO" />. Poslednji nezavisni srpski gospodar Vuk Branković je zarobljen i nakon godinu dana (6. oktobra 1397) umro u turskom zarobljeništvu. Veći deo oblasti Brankovića je predat na upravu vazalnom knezu Stefanu, mali deo (sa središtem u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]]) je ostavljen Vukovoj udovici [[Mara Lazarević|Mari]] i sinovima ([[Grgur Vuković Branković|Grguru]], [[Đurađ Branković|Đurđu]] i [[Lazar Vuković Branković|Lazaru]]), dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta. Pored toga, otomanske snage su upale u Mađarsku i opljačkale njene južne delove, a naročito su stradali [[Zemun]] (koji je opustošen) i [[Sremska Mitrovica]] (koja je spaljena, a njeno stanovništvo je raseljeno)<ref name="ISN" />. === Pohod sa Turcima na Bosnu i pobuna vlastele === Svoju ofanzivu na Balkanu, Osmanlije su nastavile u januaru 1398. godine, napadom na [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]]. Na njihovom čelu nalazio se jedan od Bajazitovih sinova, a priključio im se i knez Stefan, sa srpskim pomoćnim odredima. Ovaj pohod, osim pljačkanja Bosne, pretvorio se u potpuni kolaps, a najveći krivac, prema navodima Stefanovog biografa, bila je izuzetno jaka [[zima]]. Konstantin Filozof priča, da je vojska bila mnogobrojna, ali da je nastradala u Bosni od preoštre zime i neobično velikog snega.<ref name="rastko.rs"/> ''"Malo od vojnika i zarobljenika, vratiše se svojim krajevima"''.<ref name="ISN" /> [[Datoteka:Ostrvica bedem 2.jpg|thumb|desno|thumb|Ostaci [[Ostrvica (tvrđava)|tvrđave Ostrvice]], u kojoj su se pobunjenici protiv Stefana sklonili.]] Istovremeno godine dolazi do pobune vlastele u Srbiji, čije vođe su bili [[vojvoda]] [[Nikola Zojić]], koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] i [[Hvosno|Hvosnu]]<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i vojvoda [[Novak Belocrkvić]], koji je imao posede oko [[Rudnik (planina)|Rudnika]].<ref name="Šuica" /> Oni optužiše Stefana kao glavnog krivca za pogibiju vojske u Bosni. Poznato je da su [[Vojvoda|vojvode]] Nikola i Novak pokušali su da zavrbuju vlastelina Mihajla. Tok daljih dešavanja nije tačno utvrđen, ali je Stefan saznao za zaveru, pošto ga je o njoj izvestio upravo Mihajlo. On je prvo pozvao na svoj dvor vojvodu Novaka, koji je imao posede u [[Toplica (oblast)|Toplici]] (verovatno oko [[Kuršumlija|Bele Crkve tj. Kuršumlije]]) i u [[Hvosno|Hvosnu]] (selo [[Crkolez]] kod [[Peć]]i)<ref name="Šuica">{{MŠ-ND}}</ref> i pogubio ga. Nikola Zojić se nakon toga sa porodicom (suprugom i četiri ćerke) zatvorio u utvrđenu [[Ostrvica (tvrđava)|Ostrvicu]], čime je izgubio svoje posede, ali je i spasao život<ref name="Šuica" />. U drugoj polovini marta 1398. otomanske snage su stigle u Srbiju, moguće ugroženom Stefanu u pomoć. Nije poznato šta su one radile u Srbiji, ali se zna da nisu krenule u pohod na neku od susednih država, jer o takvom napadu nema podataka. Tokom proleća, Stefanova majka Milica je sa monahinjom [[Monahinja Jefimija|Jefimijom]]<ref name="Andrija" /> otišla na dvor kod Bajazita. One su se vratile u Srbiju pre 23. maja. One su iz [[Bursa|Burse]] donele i mošti [[Sveta Petka|svete Petke]], koje su, najverovatnije, smeštene u kruševačku dvorsku crkvu, [[Crkva svetog Prvomučenika Stefana u Kruševcu|Lazaricu]]<ref name="Andrija" />. Posle njih, kod sultana Bajzita je otišao i sam Stefan, koji se oko 30. novembra vratio u Srbiju. Prema služenoj biografiji, Stefan je u to vreme bio u nemilosti sultana, jer su ga zaverenici tužili da tajno sarađuje sa Žigmundom. Navodno, on je kod sultana priznao svoju krivicu, nakon čega mu je Bajazit sve oprostio. === Bitka kod Ankare i smrt Bajazita === {{Glavni članak|Bitka kod Angore|Osmanski interegnum}} [[Datoteka:Bayezid I by Cristofano dell'Altissimo.jpg|minijatura|Stefanov gospodar, sultan [[Bajazit]], nakon [[Bitka kod Angore|poraza kod Ankare]] je zarobljen Tatara i ubijen.]] Na Kosovu i Raškoj, Brankovići su uspeli da povrate deo svojih zemalja. Početkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove [[Kosovo (oblast)|Kosova]], [[Polimlje|Polimlja]], okolinu [[Sjenica|Sjenice]] i utvrđeno [[Brskovo]]. Od proleća iste godine se javljaju kao Bajazitovi vazali, sa istim obavezama koje je imao i knez Stefan. Van njihove kontrole ostali su [[Zvečanski grad|Zvečan]], [[Jeleč]] i [[Gluhavica]], koje su držale Osmanlije, odnosno [[Priština]], za koju se zna da je u martu iste godine, bila u sastavu države Stefana Lazarevića. Veliku promenu prilika u [[Mala Azija|Maloj Aziji]] i [[balkansko poluostrvo|jugoistočnoj Evropi]], izazvao je prodor Tatara pod vođstvom [[Tamerlan|Timur-Lenka]], jednog od najvećih vojskovođa u svetskoj istoriji<ref name="GO" />. Njegov prodor u Malu Aziju na tursku diplomatsku provokaciju, primorao je Bajazita da okupi svoje snage i pokuša da mu se suprotstavi u velikoj bici, do koje je došlo 28. jula [[1402]]. godine, nedaleko od [[Ankara|Angore]] (današnje Ankare). U njoj su otomanske snage doživele težak poraz, a sam Bajazit je sa jednim od sinova ([[Musa Čelebija|Musom]]) zarobljen i već iduće godine je umro u zarobljeništvu. Prema savremenim izvorima knez Stefan je sa svojim ljudima, kojih je po savremenom hroničaru [[Istoričar Duka|Duki]] bilo 5.000 oklopnika naoružanih [[Koplje|kopljima]]<ref name="Stojan">[[Stojan Novaković]], ''„Srbi i Turci XIV i XV veka“'', [[Beograd]], [[1893]].</ref>, uspeo da se probije kroz obruč Timurovih vojnika do Bajazita koji je odbio napustiti bitku, pa je Stefan uzeo njegovog najstarijeg sina [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]], ponovno probio obruč i pobegao s njim u Evropu izvan dometa neprijatelja. Vizantijski hroničar [[Laonik Halkokondil]] navodi da su se ''„Srbi borili, kao vazdašnji junaci, svake pohvale dostojno“'' i dodaje ''„da su sa velikom žestinom napadali Džagatajce (Tatare), zanesavši se u borbi“''<ref name="Stojan" />. Tokom borbi, knez Stefan je ranjen, dok je Grgur Branković zarobljen i kasnije otkupljen. Neposredno nakon, zarobljena je i Stefanova sestra [[Olivera Lazarević|Olivera]], ali je i ona kasnije oslobođena, posredstvom dogovora koji je Stefanov poslanik sklopio sa Timurom. No, Timurove snage su već 1403. godine napustile Malu Aziju, a on sam je umro početkom 1405. godine, tokom svog pohoda na [[Kina|Kinu]]. U Otomanskoj imperiji, Bajazitovo zarobljavanje, a potom i njegova smrt, pokrenuli su među njegovim sinovima [[Građanski rat u Osmanskom carstvu|dinastički rat oko vlasti]]. === Beg u Carigrad i titula Vizantije === {{main|Despot (titula)}} [[Datoteka:Vuk i Stefan Lazarevic.jpg|desno|thumb|thumb|[[Vuk Lazarević|Vuk]] i Stefan Lazarević (freska iz [[Manastir Ljubostinja|manastira Ljubostinja]], [[1402]]—[[1405]])]] Posle Bajazitovog poraza svi srpski vazali pobegoše u [[Carigrad]], koji se nakon nekoliko godina oslobodio otomanske blokade.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tokom [[avgust]]a, regent [[Jovan VII Paleolog|Jovan VII]], koji je vladao u ime odsutnog strica, dodelio je Stefanu visoku [[titule i službe u Vizantiji|titulu]] [[despot]]a, koja se u vizantijskoj hijerarhiji nalazila odmah ispod [[car]]ske. Vizantija je u to vreme bila na izdisaju i pokušavali su pošto-poto da steknu saveznike. Tek kasnije će uvideti da mu ta titula, izuzev nekog prestiža, u suštini ništa opipljivije ne donosi.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Pored toga, ugovoren je i brak između Stefana i Jelene [[Gatiluzio]], ćerke [[Firenca|firentinskog]] gospodara [[Lezbos]]a, [[Frančesko II Gatiluzio|Frančeska II]] i rođene sestre Jovanove supruge Irine. Nakon Stefana, u Carigrad je stigao i [[Đurađ Branković]], a moguće da je sa njime bio i brat Grgur, koji je jedno vreme bio u tatarskom zarobljeništvu. Đurađ se silno iznenadio kada je video šta je Stefan Lazarević za tako kratko vreme uspeo da uradi. Od nekada najagilnijeg turskog vazala postao je odjednom njihov protivnik, a osim toga dobio je titulu despota i vizantijsku princezu za ženu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Između Lazarevića i Brankovića je došlo do trke ko će prvi stići u Srbiju i preuzeti vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Želeći da Đurađa spreči da se vrati u Srbiju prije njega, despot Stefan je uspeo da nagovori Vizantince da Đurađa bace u tamnicu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Ostavljajući Đurađa u tamnici, Stefan Lazarević je otišao na ostrvo Lezbos da upozna svoju buduću suprugu.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> U međuvremenu, Đurađ je tokom septembra uspeo da pobegne iz zatvora, uz pomoć svog vlastelina [[Rodop iz Drenice|Rodopa]] iz [[Drenica (predeo)|Drenice]]. Nakon toga se uputio Bajazitovom sinu Sulejmanu, koji je uspostavio vlast u evropskom delu Otomanske imperije, i od njega zatražio vojnu pomoć protiv Lazarevića. Pretendent Sulejman ga je veoma lepo dočekao i Đurđevim odredima pridružio svoje.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> Tako je Đurađ Branković sa znatnim snagama stigao na Kosovo pre Lazarevića.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/> === Napad na Brankoviće i bitka kod Gračanice === {{Glavni članak|Zemlja Brankovića|Gračanička bitka}} Despot Stefan je požurio sa [[Lezbos]]a kod svoga zeta [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]], gospodara [[Zeta (država)|Zete]]. Od njega je dobio nešto vojske, a uspeo je da dojavi i majci, kneginji Milici, da i ona sakuplja vojsku. Istovremeno je i Mara Branković sakupljala vojsku kako bi pomogla svoje sinove.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Krajem oktobra 1402. godine, Stefanova vojska je krenula u napad na ostatke zemlje Brankovića. On se iz [[Bar (Crna Gora)|Bara]], [[Skadar|Skadra]] i [[Mletačka republika|mletačkih poseda]], uputio preko ka Kosovu. Izbegavajući glavne putne pravce koje su kontrolisali njegovi protivnici, Stefanove snage su stigle do [[Manastir Gračanica|Gračanice]] i 21. novembra je kod obližnjeg Tripolja, došlo do bitke sa snagama Brankovića, ojačanim otomanskim odredima.<ref name="Andrija" /> [[Datoteka:Vuk Branković.jpg|minijatura|Nepokorni gospodar Kosova [[Vuk Branković]], kojeg su ubili Turci, dodelivši Lazareviću [[Zemlja Brankovića|njegove zemlje]].]] [[Datoteka:Male e grurë - Graçanicë.jpg|thumb|Polje kod Gračanice, poprište bitke Lazarevića i Brankovića.]] Stefan je svoju vojsku, kojoj su se priključili i odredi koje je poslala njegova majka kneginja Milica, pred početak bitke podelio na dva dela, kao što su uradili i njegovi protivnici. Veći deo trupa, stavio je pod komandu svog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] i usmerio ih protiv snaga kojima je komandovao [[Đurađ Branković]], dok je on, sa manjim delom vojske, napao otomanske odrede. Deo snaga pod njegovom komandom je odneo pobedu, a otomanski vazal [[Cezar (titula)|cezar]] [[Uglješa Vlatković]] je tokom bitke prešao na njegovu stranu<ref name="ISN" />. Kao nagradu, Stefan mu je ostavio vlast nad njegovim posedima [[Vranje]]m, [[Inogošt]]em (''[[Surdulica]]'') i [[Preševo]]m{{Napomena|Otac cezara Uglješe Vlatkovića, bio je [[sevastokrator]] [[Vlatko Paskačić]], gospodar [[Slavište|Slavišta]], [[Vranje|Vranja]], [[Inogošte|Inogošta]] i [[Preševo|Preševa]].}}. Glavnina severnih snaga, kojom je komandovao Vuk Lazarević, poražena u borbi sa vojskom koju je predvodio [[Đurađ Branković]]. "''A mlađi brat njegov pođe da udari na svoga nećaka (Đurđa Brankovića), koga (Vuka) hrišćanska vojska razbivši gonjaše''" ([[Konstantin Filozof]])<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> U ovoj bici Đurađ Branković se iskazao kao sposoban vojskovođa. Despot Stefan je nakon bitke sa bratom pobegao pred Đurđem u utvrđeno [[Novo Brdo]].<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> "''Stefan se zbog toga veoma prestrašio i smesta skrenuo prema Novom Brdu, a odatle produžio u svoju zemlju''..." (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke je došlo do svađe između Stefana i Vuka. Despot je mlađem bratu prebacio nepoznavanje ''ratne veštine i gubitke u ljudstvu''.<ref name="ISN" /> Nakon toga je i uvređeni mlađi brat Vuk Lazarević prišao Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke kod Gračanice Stefan je izgubio veliki deo zemlje, "''čiji mu je veliki deo Đurađ zauzeo posle kratkog vremena''", ali je brzo uspeo da je uz pomoć ugarskih odreda povrati. "''Ušavši, naime, s Ugrima u Đurđevu zemlju, teško je opustoši. I tako je Raška za neko vreme bila izložena mnogim razaranjima''" (Mavro Orbin).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Situacija u Srbiji se dodatno zakomplikovala sukobom između Stefana i Vuka. Mlađi brat Vuk je u [[leto]] [[1403]]. godine napustio Srbiju i uputio se kod Sulejmana, da od zatraži vojsku protiv starijeg brata.<ref name="Andrija" /> Iste godine, i Stefan Lazarević je postao Sulejmanov vazal<ref name="ISN" />, što je automatski značilo prekid otvorenog sukoba sa Brankovićima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Tokom 1403. godine, Sulejman je u [[Galipolje|Galipolju]] zaključio sporazum sa nizom [[Hrišćanstvo|hrišćanskih]] država na [[Balkansko poluostrvo|Balkanu]], kojim je nastojao da obezbedi svoje posede u Evropi i započne ofanzivu protiv braće u [[Mala Azija|Maloj Aziji]]. Vizantija je ovim sporazumom prestala da bude otomanski vazal, oslobodila se obaveze da sultanu plaća [[harač]], i povratila neke teritorije.<ref name="GO" /> Stefan je zadržao sadašnje posede, uz obavezu da i dalje plaća harač i šalje vazalne odrede, iako više nije bio u obavezi da ih sam predvodi.<ref name="ISN" /> Izgleda da je Stefan bio u nešto povlašćenijem položaju nego Brankovići, koji su imali obavezu odlaženja na dvor sultanu, što je bilo ne samo poniženje već i skopčano sa mnogim opasnostima.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Otvorenih sukoba među njima nije bilo sve do 1408. godine.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> === Vazalstvo mađarskom kralju Žigmundu === {{main|Žigmund Luksemburški}} [[Datoteka:Sigismund Dürer.jpg|thumb|175px|Stefanov novi gospodar, [[Žigmund Luksemburški]].]] Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefan je ušao u vazalne odnose i sa ugarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], dobivši na upravu [[Mačva|Mačvu]], [[Beograd]], [[Golubac]] (koji je već držao<ref name="ISN" />) i neka imanja po Ugarskoj. Pregovore je verovatno pokrenuo kralj Žigmund<ref name="ISN" />, koji je Stefanu uputio poslanstvo u kome se nalazio njegov bliski saradnik [[Filip Mađarin|Filip de Skolaris]]. Stefanu je bio potreban zaštitnik pomoću koga bi mogao da se održi na vlasti u Srbiji, usled sukoba sa Brankovićima. S druge strane, Ugarska se nalazila u unutrašnjem sukobu{{Napomena|Žigmundovo pravo na presto je osporavao deo plemstva, koji ga je čak u aprilu 1401. godine zarobio u [[Budim]]u. On se krajem 1401. godine oslobodio i povukao u [[Češka|Češku]], u kojoj je proveo narednu godinu.}}, a sam Žigmund je tek tokom 1403. godine uspeo da se vrati u zemlju i delimično povrati kontrolu. Njemu je bio potreban mir na južnoj granici, koja je u proteklom periodu bila izložena stalnim srpsko-otomanskim napadima. Dobijanjem gradova koji su tokom gotovo celog [[14. vek|XIV veka]] bili povod srpsko-mađarskih sukoba, Stefan je pomerio svoju severnu granicu na reke [[Sava (reka)|Savu]] i [[Dunav]]. 1404. godine kneginja Milica odlazi na Sulejmanov dvor gde je, pre oktobra iste godine<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, uspela da izgladi sukob između Stefana i mlađeg vrata Vuka, i takođe poboljša odnose između Stefana i Sulejmana.<ref name="ISN" /> === Novi napad na Brankoviće, povelja Dubrovčanima i skadarski rat === {{Glavni članak|Oblast Brankovića|Prvi skadarski rat}} U isto vreme (krajem 1403. ili početkom 1404. godine) Stefan je napao Brankoviće i njihove posede oko reke [[Sitnica|Sitnice]], u čemu je možda imao i vojnu podršku mađarskih trupa<ref name="Stanoje" />. Ne zna se tačno koje oblasti je uspeo da zauzme, ali se smatra da je njegova ofanziva bile uperena ka [[južna i istočna Srbija|istočnoj Srbiji]] i Kosovu<ref name="ISN" />. Posle ovih uspeha, on je uspeo da sklopi mir sa Brankovićima, a u to doba se preko svoje majke izmirio i sa samim [[Sulejman Čelebija|Sulejmanom]]. [[Datoteka:Despotova_kula6.jpg|thumb|desno|thumb|[[Beogradska tvrđava]], koju je Stefan Lazarević dobio na korišćenje od ugarskog kralja Žigmunda.]] Odmah po preuzimanju [[Beograd]]a, Stefan je započeo obnovu tvrđave, koju su Osmanlije i on razrušili par godina ranije.<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref> Pored toga, započeo je i radove na razvoju grada, koji su izvođeni do kraja njegove vladavine, a već 1405. godine, Stefan je u Beograd preneo svoju prestonicu, koja se do tada nalazila u [[Kruševac|Kruševcu]]. U septembru iste godine, on se oženio Jelenom Gatiluzijo. Dva meseca kasnije, smrću [[milica Hrebeljanović|njegove majke]] (11. novembra), Stefanova vlast je ostala bez jakog oslonca. 2. decembra iste godine, u [[Borač (tvrđava)|Borču]] je izdao povelju [[Dubrovnik|Dubrovčanima]]<ref name="ISN" />, nakon pregovora oko njihovih trgovačkih povlastica su vođeni tokom te godine. Ugovor je sadržavao ponižavajuće zakonske odredbe za srspko stanovništvo.<ref name="Ćosović">{{Cite web |title=Sloveni u doba Nemanjića |url=https://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html |access-date=2014-05-08 |archive-date=2013-08-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130811062651/http://www.portalanalitika.me/drustvo/tema/110424-sloveni-u-doba-nemanjia-.html |dead-url=yes }}</ref> U sporu između Srbina i Dubrovčanina pred sudom u Srbiji dovoljna je bila zakletva Dubrovčanina i nakon toga Srbinova riječ nije vredela ništa.<ref name="Ćosović"/> U članu 5 je stajalo: {{izdvojeni citat|Ako Dubrovčanin dȃ svoju robu Srbinu na veru, pa mu ovaj ne bi priznao, da se Dubrovčanin zakune svojom verom i dušom šta mu je dao pa mu je tada Srbin dužan platiti.<ref>„Despot Stefan Lazarević”, Beograd, 1894, strane 110 i 111.</ref>|Član 5. povelje Dubrovčanima}} Krajem istog meseca, Dubrovčanima je povelju izdala i [[Mara Lazarević Branković|Mara Branković]] sa sinovima. Njom su Dubrovčani obezbedili povlastice za svoje trgovce u celoj Srbiji, ali je primetno da se nije pozvala na Stefanovu povelju<ref name="ISN" />. Početkom [[1405]]. godine izbila je velika pobuna lokalnog stanovništva u [[Skadar]]skom kraju protiv [[Mletačka republika|mletačke vlasti]]. Razlog za nju ležao je u bahatom i osionom ponašanju mletačke vlasti, koje se manifestovalo konfiskovanjem imanja koja su potom deljena mletačkim pristalicama, uskraćivanjem prava [[Pravoslavlje|pravoslavnim]] crkvama i nizom drugih zloupotreba vlasti<ref name="ISN" />. U ovaj sukob se uključio Stefanov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] (1403—1421) koji je nastojao da povrati oblast oko [[Skadar|Skadra]] koju je njegov otac, [[Đurađ II Balšić|Đurađ II Stracimirović]], svojevremeno ustupio Mlečanima (1396), da bi ga zaštitili od otomanske najezde<ref name="Andrija" />. On je pomoć u borbama zatražio od [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]]<ref name="Andrija" />, pomagao mu je i knez [[Vuk Lazarević]]<ref name="ISN" />, ali je i pored toga rat vođen bez velikih bitaka i jasnog pobednika. U pregovore oko sklapanja mira umešao se kao posrednik i sam despot Stefan, ali oni nisu urodili plodom, iako su vođeni u više navrata. Stefan je u maju 1406. godine posredovao kod Mlečana, zatim u junu 1407. godine, kada su posredovali i Mara Branković i [[Nikita Topija]]. Sporazum o miru je napokon sklopljen u junu 1408. godine{{Napomena|Prema odredbama ugovora, Balša je trebao da preda Mlečanima [[Ulcinj]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], dok su oni njemu trebali da vrate obalu od [[Luštica|Luštice]] do granica [[Ratac|Marije Ratačke]], sa [[Budva|Budvom]], [[Paštrovići]]ma i [[solana]]ma.}}, ali ni on nije stupio na snagu i konflikt je nastavljen. === Pobuna Stefanovog brata Vuka Lazarevića === {{main|Vuk Lazarević}} [[Datoteka:Vuk_Rudenica_(1402-1405).jpg|desno|thumb|Stefanov mlađi brat [[Vuk Lazarević]], koji se pobunio protiv njegove vladavine (detalj freske iz [[Manastir Rudenica|manastira Rudenica]])]] Mađarski kralj Žigmund, osnovao je, u [[Decembar|decembru]] 1408. godine, [[viteški red]] [[Viteški red Zmaja|Zmaja]], kojime je nastojao da okupi svoje pristalice. Simbol reda bio [[zmaj]], a prvi među vitezovima, prema osnivačkoj povelji od 13. decembra 1408. godine, bio je Stefan Lazarević. Bio je prisutan na svečanosti u čast osnivanja reda koja je održana u [[Budim]]u, a simbol zmaja bio je prisutan na njegovom dvoru u [[Beograd]]u.<ref name="ISN"/> Krajem iste 1408. godine, protiv Stefanove vladavine se pobunio njegov mlađi brat [[Vuk Lazarević|Vuk]], jer Stefan nije hteo da podeli vlast i preda mu deo države na upravu. Vuk je zbog toga otišao kod [[Sulejman Čelebija|Sulejmana]] i zatražio pomoć za borbu protiv Stefana. Kada je dobio vojsku, priključili su mu se i [[Brankovići]]. {{izdvojeni citat|Zbog toga je Vuk, dobivši od Turčina vojsku od oko trideset hiljada boraca pod zapovedništvom Avranoza, u pratnji Đurđa Vukovića došao u Rašku, meseca marta 1409. godine i punih šest meseci ostao u Raškoj, pustošeći i pleneći ona mesta koja mu se nisu htela predati.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Mavro Orbin]]}} Već početkom 1409. godine, njihove snage su napale Lazarevića. Stefanu je u borbama pomoć pružio Žigmund, čije su snage, pod komandom [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], krajem januara, preko [[Kovin (tvrđava na Dunavu)|Kovina]], ušle u Srbiju. Poprište sukoba bilo je [[Kosovo (oblast)|Kosovo]], a naročito je stradala [[Priština]], o čemu svedoče pisma koja su u februaru iz grada slali dubrovački trgovci.<ref name="ISN" /> Dubrovčani u Srbiji su dobili instrukcije da se pozovu na neutralnost Republike tokom sukoba, ali im je isto tako rečeno da se ne okreću protiv Stefana, kao i da u slučaju napada na gradove u kojima se nalaze, uzmu aktivnog učešća u njihovoj odbrani. Početkom maja, ka Srbiji je krenuo i sam Žigmund, kome se priključio i [[mačva]]nski ban [[Jovan Morović]], a u junu je započela nova otomanska ofanziva. Koliko je ovo ratovanje na otomanskoj strani bilo volja Brankovića, a koliko samo vršenje vazalnih obaveza, ostaje pitanje.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Posle žestokih borbi koje su vođene tokom leta, snage despota i Ugara su potisnute, a sam Stefan se povukao i zatvorio u utvrđeni [[Beograd]]. On je bio primoran pristane na one uslove koje je Vuk postavio.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Srbija je podeljena tako da je južni deo (južno od [[Zapadna Morava|Zapadne Morave]]<ref name="Andrija" />) držao Vuk, dok je severni deo sa Beogradom ostao despotu. Vuk je vladao priznajući Sulejmanovu vlast, kao i Brankovići.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> No, njihovi posedi su se pokazali veoma nesigurni jer je već [[1410]]. godine Sulejmanov brat i jedan od suparnika u borbi oko vlasti, [[Musa Čelebija]], prešao u Evropu i počeo da okuplja saveznike za borbu protiv Sulejmana.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> === Otomanski dinastički sukob i smrt Stefanovih protivnika === {{main|Musa Čelebija|Sulejman Čelebija}} Stefan je sa Musom odmah započeo pregovore koji su doveli do sklapanja savezništva.<ref name="ISN" /> Dok se Sulejman nalazio u [[Mala Azija|Maloj Aziji]], Musine snage su otpočele ofanzivu. Početkom 1410. godine su zauzele [[Galipolje|Galipolj]], a 13. februara su kod [[Jambol]]a potukle Sulejmanovog [[beglerbeg]]a Sinana.<ref name="ODB" /> Musa je veoma brzo uspeo da na svoju stranu privuče mnoštvo Sulejmanovih vazala, uključujući despota Stefana Lazarevića, Vuka Lazarevića i Brankoviće.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Ovo je Sulejmana primoralo da se vrati u [[Evropa|Evropu]]. U tome mu je pomogao [[spisak vizantijskih careva|vizantijski car]] [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]], koji mu je dao brodove za prelazak [[Bosfor]]a. Manojlovo držanje je značajno uticalo na raspored snaga na terenu.<ref name="ISN" /> Ubrzo, knez Vuk je otpočeo kontakte sa Sulejmanom želeći da se vrati u njegov tabor.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> On je preko poslanika u [[Venecija|Veneciji]] početkom juna nastojao da izdejstvuje da se mletačka flota uključi u prevoz Sulejmanovih trupa.<ref name="ISN" /> Vuk se potom pridružio Sulejmanu, što su učinili i Brankovići.<ref name="ISN" /> Sada se borba za mesto sultana, koja se do toga momenta vodila uglavnom u Maloj Aziji, naglo prenela i u Evropu.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> [[Datoteka:Musa Çelebi.jpg|thumb|175px|thumb|left|Bajazitov sin [[Musa Čelebija]], novi Stefanov saveznik.]] Stefan i Musa su pokušali da spreče prelazak Sulejmanovih snaga u Evropu, napadom na flotu koja ih je prevozila<ref name="Konst">[[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“''</ref>. Oni su kod [[Galata|Galate]] uspeli da unište deo brodova, ali su Sulejmanove snage ipak uspele da pređu Bosforski moreuz. Do [[bitka kod Kosmidiona|velike bitke]] između dva Bajazitova sina došlo je [[15. jun]]a kod [[Kosmidion]]a, [[Tvrđava|tvrđave]] na obali [[Zlatni rog|Zlatnog roga]], ispred [[Kopneni bedemi Carigrada|kopnenih bedema]] [[Carigrad]]a, a Musine i Stefanove snage su potučene<ref name="Konst" />. Vizantijski car Manojlo je poslao brodove po Stefana i evakuisao ga u [[Istanbul|Carigrad]]<ref name="Konst" />, iako se on sam nalazio na Sulejmanovoj strani u sukobu. Stefanu je u Carigradu priređen svečan doček<ref name="ISN" />, a car Manojlo mu je iznova dodelio ''venac [[despot]]skoga dostojanstva''<ref name="Konst" />. Za to vreme, pobednik pod Carigradom, sultan Sulejman je u Srbiju poslao Vuka Lazarevića i [[Lazar Branković|Lazara Brankovića]], da preduhitre despota i preuzmu vlast.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Međutim, obojica, Vuk Lazarević i Lazar Branković imali su nesreću da na svom putu nalete na ostatke Musinih jedinica i budu zarobljeni. Srpske prinčeve je [[4. jul]]a uhvatila Musina vojska u [[Plovdiv|Filipolju]]. Vuk je zbog izdaje odmah pogubljen, dok je Lazar ostavljen u životu još nekoliko dana. Musa je životom brata pokušao da uceni [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] da pređe na njegovu stranu, ali bez uspeha.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Uskoro je došlo do nove bitke između Musinih i Sulejmanovih snaga [[11. jul]]a kod [[Jedrene|Hadrijanopolja]], u kojoj je Musa opet poražen.<ref name="ODB" /> Još u toku bitke, Musa naredi da se poseče i Lazar Branković.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Nakon bitke, dok su Sulejmanovi i Đurđevi vojnici bazali po razbojištu pljačkajući mrtve, naiđu i na Lazarev leš. "''Kada je bilo posle bitke, nađoše oni, koji su mrtve pljačkali, mladića, i po svemu poznaše najblagočastivijega Lazara; i javiše ljubljenom bratu njegovu''" (Konstantin Filozof).<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Istovremeno, Stefan je sa svojom vojskom brodovima žurio ka Srbiji. Oni su preko [[Crno more|Crnog mora]] i [[Dunav]]a, kroz državu vojvode [[Mirča Stariji|Mirče]], stigli u [[Golubački Grad|Golubac]] krajem jula ili početkom [[avgust]]a iste godine.<ref name="ISN" /><ref name="Konst" /> Po dolasku u zemlju Stefan je preuzeo kontrolu i nad oblastima kojima je prethodno vladao njegov brat, pokojni knez Vuk. Musin položaj je posle dva poraza bio ozbiljno ugrožen i on se povukao kod Stefana, u Srbiju<ref name="ISN" />. Odatle je uspeo da zadobije podršku [[Osmanlije|Osmanlija]] u Evropi<ref name="ODB" />, a prilazile su mu i druge Sulejmanove pristalice, neki zbog njegovih obećanja, a neki i zbog Sulejmanovog ''neuravnoteženog držanja''<ref name="ISN" />. Musine snage su početkom [[1411]]. godine potukle Sulejmanove trupe kod [[Sofija|Serdike]]<ref name="ODB" />, dok je Sulejman pobegao iz Hadrijanopolja i pokušao da stigne do [[Istanbul|Carigrada]]<ref name="ODB" />. Na tom putu, njega su uhvatile i ubile (17. februara) Musine pristalice, koji je nakon toga postao jedini vladar evropskog dela [[Osmansko carstvo|Otomanske imperije]]. Musi su kao pobedniku pripadoše vazalne vojske, sa kojima je nastavio osvajanje. Tako i Đurađ postade njegov vazal.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Njihovi odnosi su bili zategnuti i puni nepoverenja, zbog smaknuća Đurđevog brata Lazara.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Umoran od ratovanja za račun Turaka i stalnih poniženje, Đurađ potajno posla glasnika u Srbiju svojoj majci Mari, da stupi u kontakt sa Stefanom da se pomire.<ref name="Fajfrić-Brankovići" /> Istovremeno, dolazi do sukoba Stefana i Muse zbog proterivanja poslanika koji je imao da posmrtne ostatke Stefanovog brata [[Vuk Lazarević|Vuka]] prenese u Srbiju<ref name="Konst" />. Stefan je zbog toga počeo sa napadima na Osmanlije, koji su prestali kada mu je Musa uputio poslanstvo i ponudio pregovore.<ref name="ISN" /> === Dobijanje Srebrenice od Žigmunda i izmirenje sa Đurđem Brankovićem === [[Datoteka:Srebrenica Stari Grad.JPG|thumb|Ostaci utvrđenja u Srebrenici. Srebrenicu je ugarski kralj oteo od Bosne i poklonio svom vazalu Stefanu.]] Stefanova služba kod Žigmunda je nastavljena i tokom 1411. godine, kada je srpski despot tokom [[jul]]a boravio u [[Budim]]u, u pratnji svoje [[Vlastela|vlastele]]. Službeni biograf navodi da je tom prilikom Stefan ''"učinio istinitu ljubav sa zapadnima"''.<ref name="Konst" /> Prema mađarskim izvorima iz tog doba srpski despot se sa svojom zemljom potčinio vrhovnoj vlasti ugarskog kralja.<ref name="ISN" /> Otada je često odlazio u Budim i otuda se vraćao sa novim posedima koje mu je ugarski vladar darivao.<ref name="ISN" /> Stefan je od Žigmunda dobio posede širom tadašnje Mađarske koji su obuhvatali sela, gradove i [[rudnik]]e, a nalazili su se u [[satmar]]skoj, [[Bihar (Evropa)|biharskoj]], [[saboloč]]koj i [[torontal]]skoj županiji<ref name="ISN" />. Do kraja leta, Žigmund je sklopio primirje sa [[Kraljevina Bosna|kraljem Bosne]] [[Ostoja Kotromanić|Ostojom]], čime su okončani višegodišnji sukobi. Ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] je nakon rata protiv Bosne, iz njenog sastava izdvojio [[Srebrenica|Srebrenicu]], poznatu po rudnicima srebra, i poklonio je srpskom despotu Stefanu [[1411]]. godine.<ref name="ISN" /><ref name="Archive copy">{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html |access-date=2014-05-12 |archivedate=2008-08-01 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080801032414/http://www.rastko.org.yu/istorija/zfajfric-kotromanici_c.html |deadurl=yes }}</ref> Krajem godine, Stefanova sestra i udovica [[Đurađ II Balšić|Đurđa II Balšića]] [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelena]] se preudala za vojvodu [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]] [[Kosače|Kosaču]], koji se približio Žigmundu. U istom periodu, Stefana je sestra [[Mara Branković]] kontaktirala u ime njenog sina [[Đurađ Branković|Đurđa]], nudeći pomirenje porodica. Despot Stefan pristade, obzirom da nije imao dece, da Đurađ Branković bude njegov naslednik i oni dogovoriše pomirenje. Ali sam Đurađ je bio daleko, kao vazal na pohodu sa Musom. Musine snage su u [[jesen]] 1411. godine, opsele gradić [[Selimvrija|Selimvriju]] na [[Mramorno more|Mramornom moru]], nedaleko od [[Istanbul|Carigrada]], u kome se nalazio Sulejmanov sin [[Orhan (sin Sulejmanov)|Orhan]], koga je vizantijski car [[Manojlo II Paleolog|Manojlo II]] podržao kao kandidata za otomanski presto. Iz opsade koju je zajedno sa Musom držao, Đurađ je uspeo da se izvuče lukavstvom. On je uspostavio kontakt sa opsađenima i dogovorio se da mu otvore kapije i omoguće da se skloni u grad. Posle toga je organizovao svoje snage u borbeni poredak, a Musu obavestio da kreće u napad na grad. Zahvaljujući tom izgovoru, sa vojskom je izašao iz Musinog logora i uputio se ka [[Selimvrija|Selimvriji]], ali umesto [[juriš]]a na gradske [[bedem]]e, ušli su u grad kroz kapije koje su im otvorili: {{izdvojeni citat|Zatim, sam sevši na konja, dade ovaj znak, ustremi se u grad, a sa svojim pukom spase se od gorke smrti. A neke od onih koji nisu znali tajnu i koji su ostali, uhvatiše i zaklaše.<ref name="Fajfrić-Brankovići" />|[[Konstantin Filozof]]}} Đurađ Branković je ostao u opsađenom gradu da bi se kasnije, brodom preko [[Solun]]a, izbegavajući mnoge opasnosti, vratio u Srbiju u [[jesen]] 1412. godine i pomirio sa svojim ujakom Stefanom Lazarevićem<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" />, čime je okončan dvodecenijski sukob između dve porodice. U međuvremeu, u maju [[1412]]. godine, Stefan je sa velikom pratnjom ponovo bio u Budimu. On je prisustvovao saboru evropske vlastele na kome je došlo do mira između Žigmunda i [[Kraljevina Poljska|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]], a pored njega na saboru su bili vlastela i kralj Bosne, kao i niz drugih balkanskih velmoža. === Borbe protiv Muse i priznavanje vlasti Mehmeda === {{main|Mehmed I}} Protiv Muse je stvorena široka koalicija, u kojoj su se nalazili i otomanski zapovednici nekih delova Balkana, a pridružio joj se i njegov jedini preostali brat [[Mehmed I|Mehmed]], koji je vladao [[Azija|azijskim]] delom nekadašnje [[Bajazit I|Bajazitove]] države. Njegov prvi pokušaj da pređe u Evropu 1411. godine završio se porazom, ali su borbe vođene i na drugim frontovima, tako da je krajem iste godine Stefan sa [[sandžak-beg|sandžakbegovima]] [[Skoplje|Skoplja]] i [[Ćustendil]]a upao u Musine zemlje<ref name="ISN" />. [[Zima|Zimsko]] vreme i nabujala [[Marica (reka)|Marica]] su sprečili povezivanje njihovih i Mehmedovih snaga preko [[Ser (grad)|Serske]] oblasti. Odgovor na ovaj napad usledio je početkom 1412. godine, kada je Musa iz okoline [[Sofija|Serdike]] preko [[Čemernik]]a upao u [[Vranje|Vranjsku]] oblast i opljačkao je, dok se sam [[Uglješa Vlatković]], koji je upravljao tim delom Srpske despotovine, jedva spasao. Njegove snage su zatim nastavile prodor ka [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]], ali su na vesti o dolasku snaga predvođenih despotom Stefanom, napustili Srbiju i uputile se ka [[Solun]]u i [[Tesalija (oblast)|Tesaliji]]. [[Datoteka:Markovo Kale interior view.JPG|thumb|left|Ostaci tvrđave [[Markovo Kale]] kod Vranja, koju je opustišio Musa.]] [[Datoteka:Mehmed I.jpg|minijatura|175px|Sultan [[Mehmed I]], novi Stefanov gospodar.]] Novi Musin pohod započeo je početkom 1413. godine, napadom na [[beg]]a Hamzu koji je držao [[Soko Grad (banjski)|Soko Grad]] i [[Svrljig (tvrđava)|Svrljig]]. On je zarobljen i pogubljen, a Musine snage su posle toga zauzele [[Bovan (tvrđava)|Bovan]] i [[Lipovac (tvrđava)|Lipovac]], kao i čitav niz drugih gradova u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]] ([[Kurvingrad|Koprijan]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Markovo Kale]], [[Petrus]]<ref name="Aca" />), kao i [[Tvrđava Stalać|Stalać]], čiji je zapovednik poginuo pružajući junački otpor Musinim snagama{{Napomena|Smatra se da je po njemu stvoren lik vojvode Prijezde, koji je opevan u [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|srpskoj epskoj narodnoj pesmi]] [[:s:Smrt vojvode Prijezde|''„Smrt vojvode Prijezde“'']].}}. Pored toga, Musine snage su, prema izveštajima koje su u martu poslali [[Dubrovnik|Dubrovčani]] iz Novog Brda, pustošile [[Toplica (oblast)|Toplicu]] i [[Braničevo (oblast u Srbiji)|Braničevo]]<ref name="ISN" />. Tokom ovog perioda, despot Stefan je prikupljao svoje snage, a vojnu podršku je dobio i od kralja [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]], ali i od svog zeta, [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]]. Njegove snage su se kod [[Kruševac|Kruševca]] sastale sa Mehmedovim zapovednicima i posle postignutog dogovora je došlo do spajanja njihovih vojski<ref name="Konst" />, koje su se uputile ka [[jug]]u. Na [[Dobrič (Srbija)|Dobriču]] kod [[ušće|ušća]] [[Toplica (reka)|Toplice]], nedaleko od Koprijana, njima su se pridružile još neke Musine pristalice<ref name="Konst" />, uključujući i vojskovođu Evrenosa<ref name="ISN" />, nakon čega je nastavljen put ka [[Ovče polje|Ovčem Polju]]. Sam Stefan, Sandalj Hranić i [[Jovan Morović]] su na [[Skopska Crna gora|Skopskoj Crnoj Gori]] napustili trupe i vratili se, a komandu nad njima je preuzeo [[Đurađ Branković]]<ref name="ISN" />. Do [[Bitka na Vitoši|bitke]] je došlo 5. jula kod sela [[Čamorlu]], ispod [[Vitoša|planine Vitoše]], u današnjoj [[Bugarska|Bugarskoj]]. Musine snage su uspele da u prvoj fazi borbe potisnu srpsku vojsku, ali je Đurađ napadom sa boka<ref name="Konst" />, u kome se naročito istakao veliki [[čelnik]] [[Radič Postupović]]<ref name="ISN" />, uspeo da razbije protivničke redove i donese pobedu savezničkoj vojsci. Tokom povlačenja iz bitke, Musa je na [[iskar|reci Iskru]] zarobljen i ubijen, čime je posle više od jedne decenije okončan [[građanski rat u Osmanskom carstvu|građanski rat u Otomanskoj imperiji]]. Stefan i Đurađ su posle bitke priznali vrhovnu vlast Mehmeda I, koji je Stefanu pored bogatih poklona dao i neke oblasti, uključujući tvrđavu Koprijan i oblast [[Znepolje|Znepolja]]<ref name="Konst" />. === Period mira u Srbiji i borbe u Bosni === {{main|Srpska despotovina|Kraljevina Bosna}} [[Datoteka:Bosnia around 1412-sh.png|minijatura|Podeljenost Bosne oko 1412. godine.]] Kraj rata među Bajazitovim sinovima, predstavlja početak višegodišnjeg mira za Srbiju, što je omogućilo privredni i kulturni razvoj<ref name="Andrija" />. Stefan se vojno nije umešao u sukobe u Primorju, koje je njegov sestrić [[Balša III Balšić|Balša III]] vodio protiv Mlečana, kao ni u borbe koje su zahvatile [[Bosna u srednjem veku|Bosnu]] 1413. godine i trajno dovele Osmanlije u nju.{{Napomena|Tokom proleća [[1413]]. godine, [[Hrvoje Vukčić]] je napao posede [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalja Hranića]], koji se tada sa svojom vojskom nalazio u [[Srpska despotovina|Srbiji]], kao saveznik despota Stefana. Ovo je izazvalo oštru reakciju protiv Vukčića i on je suzbijen na svim frontovima. Odbijanje njegovih protivnika da sa njim sklope mir, naveo ga je da se okrene [[Osmanlije|Osmanlijama]], od kojih je u maju 1414. godine dobio vojnu pomoć. Od leta 1414. godine pritisak Osmanlija se ustaljuje u Bosni, odakle se više ne povlače. Rasporedili su male vojne posade u zemlji i time čvrsto kročili na novo tle. ({{ISN II}})}} Žigmund je 1415. godine pokrenuo dve ofanzive u Bosni i dok prva, početkom godine, nije uspela da istisne Osmanlije, druga, sredinom godine, se okončala rasulom. Mađarske snage su u julu na [[Lašva (reka)|Lašvi]] razbijene, a veliki deo plemstva je zarobljen i sproveden u [[Zvečan]]. Oni su kasnije uspeli da se oslobode putem pregovora i otkupa, u čemu je učestvovao i sam Stefan, koji je posredovao u oslobađanju [[Jovan Morović|Jovana Morovića]]<ref name="ISN" />. Prilike u Bosni je dodatno zakomplikovalo ubistvo kneza [[Pavle Radenović|Pavla Radenovića]] krajem [[avgust]]a 1415. godine, iza koga su stajali kralj [[Ostoja Kotromanić|Ostoja]] i [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]], što je dovelo do sukoba između [[Pavlovići|Pavlovića]] i [[Kosače|Kosača]]. Pored toga, otomansko prisustvo i neuspesi mađarske vojske, uticali su na plemstvo u Bosni da se okrene protiv Žigmunda, a jedna od posledica toga bila je odluka sabora kralja i vlastele Bosne, da se Stefanu oduzme [[Srebrenica]], ali to zbog odnosa snaga (Lazarević je bio u dvojnom [[vazal]]nom odnosu tj. uživao je podršku i [[spisak vladara Mađarske|mađarskog kralja]] i [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskog sultana]]) nije bilo moguće sprovesti<ref name="ISN" />. U ovo doba došlo je i do [[Sabor u Konstanci|velikog crkvenog sabora]] u [[Konstanc]]i na [[Bodensko jezero|Bodenskom jezeru]], koji je trajao od 1414. do 1418. godine i okupio je veliki broj crkvene i svetovne vlastele iz [[Katoličanstvo|katoličkih]] zemalja. Sabor se bavio rešenjem tzv. ''[[Zapadna šizma|Zapadne šizme]]'', ali i sudbinom [[Jan Hus|Jana Husa]] koji je na kraju pogubljen (6. jula 1415), što je dovelo do [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]]. Pored toga, na njemu je ukazivano i na opasnost od Osmanlija, a među učesnicima sabora, našlo se i ''jedno poslanstvo srpskog despota, a nije isključeno da se i on sam tamo uputio''.<ref name="ISN" /> [[Datoteka:Manastir-manasija-despotovac-serbia-atipiks.jpg|thumb|left|[[Manastir Manasija]], Stefanova zadužbina]] Sam Stefan u tom periodu, iako vazal sultana, potajno je nameravao pređe na stranu krstaša, o čemu svedoče navodi [[Vizantijsko carstvo|vizantijskih]] poslanika u [[Mletačka republika|Veneciji]], da bi se u slučaju stvaranja šire anti-otomanske koalicije njoj pridružila i Srbija<ref name="ISN" />. Period mira, Stefan je iskoristio i da završi svoju monumentalnu zadužbinu, [[Manastir Manasija|manastir Resavu (''Manasiju'')]], kod današnjeg [[Despotovac|Despotovca]]. Njena gradnja je započeta 1407. godine, ali je u nekoliko navrata prekidana zbog naleta Osmanlija (1409, 1411—1413), da bi konačno bila završena 1418. godine<ref name="Andrija" />. === Rat sa Mlečanima za zetsko primorje === {{Glavni članak|Balša III Balšić|Drugi skadarski rat|Zeta (država)}} Stefanov sestrić, [[Balša III Balšić|Balša III]] je 1419. godine obnovio neprijateljstva prema [[Mletačka republika|Mlečanima]], čime je otpočeo tzv. ''[[Drugi skadarski rat]]''. Iako je postigao određene uspehe (zauzeo je [[Drivast]]), nije uspeo da pobedi Veneciju i istisne je iz Zetskog primorja. Pošto je bio teško bolestan i bez muškog potomstva, Balša je početkom 1421. godine otišao u Srbiju kod Stefana. Njemu je predao svoje posede i prava u Zeti{{fact}} i vrlo brzo umro na Stefanovom dvoru, 28. aprila 1421. godine. Balšinu smrt iskoristili su Mlečani da ponovo ovladaju Drivastom, a potom i [[Ulcinj]]em i [[Bar (Crna Gora)|Barom]], čime su pod svoju kontrolu celokupno Zetsko primorje, jer su u borbama sa Balšom zauzeli [[Budva|Budvu]], a [[Kotor]] se sam stavio pod njihovu vlast (1420)<ref name="ISN" />. Protiv njih, svoje pravo na Balšine posede je istakao i vojvoda [[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]]{{Napomena|[[Sandalj Hranić Kosača|Sandalj Hranić]] je bio oženjen [[Jelena Lazarević Balšić Hranić|Jelenom]], majkom [[Balša III Balšić|Balše III]] i sestrom despota Stefana. On je tražio od Mlečana da mu predaju [[Gornja Zeta|Gornju Zetu]],[[Budva|Budvu]] i [[Bar (Crna Gora)|Bar]], što su oni odbili.}}, a svoju oblast su počeli da šire i [[Dinastija Crnojevića|Đuraševići]] iz Zetskog zaleđa. Međutim, Stefanovim uključivanjem u sukob u Zeti, Đuraševići su ga priznali za vrhovnog gospodara i postali njegove vojvode (Đurađ i Lješ), dok mu je Sandalj prepustio borbu sa Mlečanima<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Ruins Stari Bar Montenegro.jpg|thumb|Ostaci tvrđave [[Stari Bar|Bar]], koju je Stefan uspeo da zauzme u novembru 1421.]] Stefan nije odmah započeo borbu u Zeti, verovatno i zbog smrti svog sizerena sultana [[Mehmed I|Mehmeda]] 26. maja 1421. On je prvo pokušao da pregovorima da dobije zemlju. Pošto Mlečani nisu pristali da mu daju Balšine posede, on je u [[avgust]]u zauzeo Drivast i došao pod Bar, dok su Đuraševići zauzeli [[Miholjska prevlaka|Svetomiholjsku prevlaku]] i [[Grbalj]]<ref name="ISN" />. Posle novih pregovora koje su inicirali Mlečani i njihovog otezanja, Stefan je u [[Novembar|novembru]] zauzeo Bar i sklopio sa metačkim predstavnicima primirje na pola godine. Nakon toga je napustio Zetu u kojoj je ostavio vojvodu Mazareka da njom upravlja iz Bara. Iduće godine (1422), dok je primirje još bilo na snazi, Stefan je u [[Venecija|Veneciju]] uputio vojvodu Vitka da obnovi pregovore. On je zahtevao da mu se daju svi posedi Balšića u Zeti, počevši od [[Skadar|Skadra]], dok su Mlečani tražili da im Stefan vrati gradove i oblasti koje je zauzeo prethodne godine. Tokom pregovora, zahtevi obe strane su se smanjili i postignut je delimičan dogovor, ali mir ipak nije zaključen{{Napomena|Mlečani su pristali da Stefanu priznaju osvajanja i tzv. Skadarski danak od 1.000 [[dukat]]a godišnje, dok je Vitko pristao na to da im se prizna pravo na [[Skadar]]. Problem je nastao oko kontrole neposredne okoline gradova koje su držali Mlečani, jer su obe strane to tražile za sebe.}}. Istovremeno, Mlečani u Skadru su vršili pripreme i snabdevali grad za eventualnu [[Opsada|opsadu]], dok je vojvoda Mazarek podigao niz utvrđenja duž [[Bojana (reka)|Bojane]], da bi kontrolisao brodove koji njom plove. U drugoj polovini godine despotove trupe su opsele Skadar koji se našao u teškoj situaciji<ref name="ISN" />, ali se opsada raspala u [[Decembar|decembru]] iste godine. Povlačenje srpske opsade, Mlečani su iskoristili da prošire svoju vlast na neke predele oko Bojane, a u proleće 1423. godine na njihovu stranu su prešli [[Paštrovići]], koji su za to nagrađeni [[Novac|novcem]] i [[tkanina]]ma<ref name="ISN" />. Borbe u primorju je Stefan prepustio svom sestriću [[Đurađ Branković|Đurđu]], koji je na čelu vojske, u kojoj je bilo i 8.000 [[konjanik]]a<ref name="ISN" />, početkom leta 1423. godine ponovo opseo Skadar. On je obnovio [[tvrđava|utvrde]] duž Bojane, a na njenom [[ušće|ušću]] je razvukao lanac kojim Skadar i fizički odsečen od mora. Nova srpska opsada je primorala Mlečane da obnove mirovne pregovore koji su doveli [[12. avgust]]a do sklapanja tzv. ''Skadarskog mira'', prema kome su Stefanu priznati Bar i Drivast, 1.000 dukata godišnje kao i [[Balšići]]ma, Mlečani su se obavezali da mu daju Budvu i [[Solana|solane]] na Grblju i Stefanovim trupama će biti omogućen nesmetan prelazak preko njihove teritorije. Sa druge strane, Mlečanima su potvrđeni Kotor, Ulcinj i Skadar. Iako je sporazum potpisan, do njegove realizacije nije došlo, ali ni do novih borbi. Pregovori su nastavljeni narednih godina, prvo u [[avgust]]u 1424. godine u [[Plana (Kopaonik)|Plani]], potom tokom leta 1425. godine u Veneciji, da bi konačan mir bio potpisan 22. aprila 1426. godine u [[Vojinovića kula|Vučitrnu]], između Đurđa Brankovića sa jedne i skadarskog kapetana Frančeska Kvirina, sa druge strane. ''Vučitrnski mir'' je bio baziran na prethodno potpisanom ''Skadarskom miru'' i kasnije su ga ratifikovali despot Stefan (22. jula 1426) i Mletački senat (3. februara 1427)<ref name="ISN" />. === Potvrda vazalstva Muratu II i pomoć Žigmundu protiv husita === {{main|Murat II|Husitski ratovi}} Posle smrti [[Mehmed I|Mehmeda I]], vlast je preuzeo njegov sin [[Murat II]], ali mu je pravo na presto osporio izvesni Mustafa, koji je za sebe tvrdio da je [[Bajazit I|Bajazitov]] sin i koga je podržavala Vizantija. On je oslonac za svoju borbu pokušao da pronađe i u despotu Stefanu, kome je uputio poslanike, ali Stefan ih je uhapsio i poslao Muratu. Posle gušenja ove pobune (1422), protiv Murata se podigao i njegov brat Mustafa, koga je opet podržala Vizantija. U borbama koje su vođene tokom 1422. i 1423. godine, pobedio je Murat, a Mustafa je ubijen. Novi sultan Murat II je uputio svoje poslanike u [[Beograd]], što je do leta 1423. godine dovelo do obnavljanja Stefanovih vazalnih obaveza prema sultanu.<ref name="ISN"/> [[Datoteka:Husité - Jenský kodex.jpg|minijatura|Napad krstaških konjanika na [[husit]]e u Češkoj. Stefan je poslao konjanike mađarskom kralju Žigmundu radi gušenja [[Husitski ratovi|husitskog ustanka]].]] Uporedo, Stefan je nastavio da izvršava obaveze prema kralju Mađarske [[Žigmund Luksemburški|Žigmundu]]. Krajem jesen 1421. godine, kralj je zatražio da mu pošalje konjanike za borbu protiv hrišćanskih reformatora [[Husiti|husita]], tokom tzv. [[Husitski ratovi|Husitskih ratova]] u Češkoj. Srpski konjanici, u sklopu snaga pod komandom [[tamiš]]kog župana [[Filip Mađarin|Filipa de Skolarisa]], učestvovali su gušenju pobune husita, u decembru i januaru. Početkom 1423. godine, Stefan je bio deo Žigmundove delegacije na skupu u [[Kežmark]]u, na kome je mađarski kralj nastojao da odvrati [[Poljski kralj|poljskog kralja]] [[Vladislav II Jagelo|Vladislava II]] i [[Litvanski knez|litvanskog kneza]] [[Vitold, knez Litvanije|Vitolda]] od mešanja u borbe koje su zahvatile [[Češka (Bohemija)|Češku]], posle pobune Husita. Stefan je prisustvovao i poseti vizantijskog cara [[Jovan VIII Paleolog|Jovana VIII]] [[Budim]]u (leto 1424. godine), koji je tražio saveznike za borbu protiv Osmanlija. U slično vreme, na mađarskom dvoru se pojavio i poslanik sultana Murata II sa bogatim darovima i predlogom o sklapanju mira. Ne zna se pouzdano da li je sa Jovanom sklopljen neki sporazum, ali sa druge strane, Žigmund je dogovorio sklapanje mira sa Otomanima, koji trajao vrlo kratko, zbog sukoba oko [[Vlaško vojvodstvo|Vlaške]].{{Napomena|Otomanske snage su tokom [[1424]]. godine upale u [[Vlaško vojvodstvo|Vlašku]] i mađarskog štićenika vojvodu [[Dan II|Dana II]] su zamenile svojim štićenikom [[Radu II|Raduom II]].}} Odnosi Stefana i Murata su pogoršani tokom leta 1425. godine. Muratov poslanik koji je došao kod despota nije ga zatekao u Srbiji, pošto se on tada nalazio u Mađarskoj, a vesti iz Srbije su govorile o velikim pripremama za rat.{{Napomena|Početkom oktobra 1425. godine Stefan Lazarević je hitno nabavljao oružje i [[barut]] u [[Dubrovnik]]u.}}. Utvrđenja su dodatno naoružavana, a po Stefanovoj naredbi morali su da se naoružaju i [[Dubrovnik|Dubrovčani]] u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]]{{Napomena|[[Dubrovačka republika]] je u [[avgust]]u omogućila svojim građanima u [[Tvrđava Novo Brdo|Novom Brdu]] da u [[Dubrovnik]]u nabave po jedan [[samostrel]] i 50 strelica.}}. Otomanski poslanik se vratio kod Murata i, prema navodima Stefanovog biografa, svoje utiske je sažeo u rečenicu:''„Ako ne pođeš na ove, oni će već doći na tebe“''. Stefan je verovatno računao na stvaranje neke veće koalicije u borbi protiv Osmanlija. Tokom [[jesen]]i, otomanske snage su se uputile ka Srbiji. Stefan je pokušao da izbegne rat preko svojih poslanika koje je uputio sultanu u [[Sofija|Serdiku]], ali njegovi predlozi nisu prihvaćeni i Muratove snage su upale u Srbiju. Nakon zauzeća [[Niš]]a, Osmanlije su upale u [[Pomoravlje]] i prodrle do [[Grad cara Lazara|Kruševca]], a njihov pohod pratile su pljačke i razaranja. Stefan je dobio vojnu pomoć od Žigmunda, nakon čega je Murat prihvatio pregovore, a [[Osmanlije]] se povukle iz Srbije. === Borbe oko Srebrenice, proglašenje naslednika i vraćanje gradova === {{main|Tvrtko II|Đurađ Branković}} Oko 1425/26. godine kralj Bosne [[Stefan Tvrtko II Kotromanić|Tvrtko II]] je pokušao da povrati [[Srebrenica|Srebrenicu]], koju je ugarski kralj [[Žigmund Luksemburški]] oteo od Bosne, i poklonio srpskom despotu Stefanu.<ref name="Archive copy"/> Pred Tvrtkovim napadom, stanovništvo lojalno Stefanu se povuklo u tvrđavu [[Srebrnik kod Srebrenice|Srebrnik]], u kojoj se nalazio Stefanov garnizon. Tvrtkove snage, među kojima su se nalazili i [[Dinjičići]], opsele su tvrđavu, nadajući se da Stefan neće biti u stanju da pruži vojnu pomoć opsađenom gradu. Posle sklapanja mira sa Muratom, Stefan je sa vojskom krenuo ka Srebrenici, prešao reku i razbio opsadu. Tvrtko se povukao u unutrašnjost i ponudio Stefanu pregovore, dok su Dinjičići spalili srebrničko [[podgrađe]]. Stefan je verovatno posle toga proširio svoju vlast na oblasti oko Srebrenice, a njegove snage su zarobile i neprijateljsku [[Artiljerija|artiljeriju]] korišćenu tokom opsade. [[Datoteka:Đurađ Branković, Esphigmenou charter (1429).jpg|desno|thumb|200|thumb|Stefanov naslednik [[Đurađ Branković]], sin [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] i Stefanove sestre Mare.]] Stefan je u borbama bio ranjen, zbog čega je rešio da odmah proglasi naslednika. Sazvao je [[sabor]] u [[Srebrnica|Srebrenici]] na kojem je pred patrijarhom [[Nikon (patrijarh srpski)|Nikonom]] i vlastelom proglasio [[Đurađ Branković|Đurđa Brankovića]] za naslednika. Ne zna se sa sigurnošću kada je sabor održan, ali se smatra da je do njega došlo tokom 1426. godine.{{Napomena|Stefanov biograf [[Konstantin Filozof]] pominje sabor u [[Srebrnica|Srebrenici]], pre opisa događaja iz [[jesen]]i 1425. godine, zbog čega pojedini istoričari (npr. [[Miodrag Purković]]) smeštaju ovaj sabor u doba pre 1425. godine. Sa druge strane, većina istoričara se opredeljuje za 1426. godinu, pošto Konstantin u svom izlaganju ne opisuje uvek dešavanja hronološkim redom.{{ISN II}})}} Odluku o svom nasledniku, Stefan je morao da reguliše i sa kraljem Žigmundom, sa kojim se sastao u maju 1426. godine u [[Banja|banji]] [[Tata (banja)|Tati]]. Ovim razgovorima su prisustvovali i predstavnici vlastele, a najverovatnije i Filip de Skolaris. Njihov tok nije poznat, a postignuti [[Sporazum u Tati|dogovor]] je sačuvan samo u poznijim prepisima, koji navodno "nose vidljive tragove prerade".<ref name="ISN" /> Prema sporazumu, Žigmund je pristao da prizna Đurđa kao naslednika, ali da vrati Žigmundu [[beogradska tvrđava|tvrđave Beograd]] i [[Golubački Grad|Golubac]], [[Mačva|Mačvu]] i neke posede zapadno od [[Drina|Drine]] (ali ne i [[Srebrenica|Srebrenicu]]). No, Mačva<ref name="ISN" /> je ostala u Đurđevom posedu, Beograd je predat Žigmundu,<ref name="DSD" /> a Golubac je njegov odmetnuti zapovednik, vojvoda Jeremija, predao [[Osmanlije|Osmanlijama]] umesto Mađarima.{{Napomena|Posle Stefanove smrti, vojvoda Jeremija je od [[Žigmund Luksemburški|Žigmunda]] zatražio 12.000 [[dukat]]a da mu preda grad, jer je tvrdio da je toliko on dao despotu Stefanu za njega. [[Žigmund Luksemburški|Žigmund]] je to odbio, a propao je i pokušaj da [[Đurađ Branković|Đurađ]] posreduje među njima, jer ga je Jeremija napao na ulaznoj kapiji Grada. On je posle toga predao Golubac [[Osmanlije|Osmanlijama]].}} Stefan je tokom proleća 1426. godine prisustvovao pregovorima koje je Žigmund vodio sa [[Mletačka republika|Mlečanima]] o sklapanju saveza protiv Osmanlija. Početkom 1427. godine Otomanske snage su upale u Srbiju, zauzele [[Niška tvrđava|Niš]], u februaru otpočele opsadu [[Tvrđava Novo Brdo|Novog Brda]] i okolnih utvrđenja<ref name="DSD" /><ref name="NB">{{GA-NB}}</ref> ([[Prizrenac|Prizrenca]]<ref name="NB" /> i verovatno [[Prilepac na Prilepnici|Prilepca]]), a potom prodrli u centralno [[Pomoravlje]], zauzeli [[Grad cara Lazara|Kruševac]] i još neke gradove južno od nastanka [[Velika Morava|Velike Morave]]<ref name="DSD">{{AV-DSD}}</ref>. === Pobuna rudara u Srebrenici i smrt === Pored otomanskog napada, Stefan se krajem marta ili početkom aprila suočio sa pobunom [[rudarstvo|rudara]] u [[Srebrenica|Srebrenici]]. Oni su Stefanovog nadzornika Vladislava, nezadovoljni njegovim ponašanjem i merama koje sprovodio, bacili kroz prozor tzv. ''palate'' u Srebrenici, od čega je umro, posle čega se pobuna proširila i na lokalno stanovništvo. Usledila je brza i oštra reakcija despota Stefana, koji je sa vojskom ušao u Srebrenicu i u krvi ugušio pobunu. Dobar deo stanovništva je pobegao, a oni koji su ostali su surovo kažnjeni. Zabeleženo je da su pojedincima odsecane noge i ruke.<ref name="ISN"/> Tokom ovih zbivanja su zlostavljani i neki [[Dubrovnik|dubrovački]] trgovci u gradu.{{Napomena|''„... neki su pohapšeni, nekima je oduzeta imovina ili su zlostavljani.“'' ({{ISN II}})}} U isto vreme, došlo je i do sukoba sa Kojom Zakarijom, gospodarom [[Danj]]a kod [[Skadar|Skadra]], čiji se posed nalazio na saobraćajnici od [[Jadransko more|Jadranskog mora]] ka Srbiji, zbog čega je ostvarivao značajne prihode od carine<ref name="ISN" />. Razlozi sukoba nisu poznati, a Stefan je pokušao da carinskim ratom izvrši pritisak na njega. On je [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] zabranio da robu za Srbiju voze preko njegovih poseda, zbog čega su se njihovi predstavnici žalili Stefanu da trpe značajne gubitke zbog toga. Dalji tok, kao i krajnji ishod ovog sukoba, nisu poznati<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Obelisk Despota Stefana Lazarevica.png|thumb|desno|250|thumb|Mermerni stub na mestu smrti despota Stefana Lazarevića u dvorištu crkve u Markovcu]] Despot Stefan Lazarević je iznenada umro u [[Subota|subotu]], [[19. jul]]a [[1427]]. godine, od posledica [[Srčani udar|srčanog udara]]. On je na povratku iz [[Šumadija|Šumadije]] ka [[Beograd]]u, zastao nedaleko od današnjeg [[Kragujevac|Kragujevca]]<ref name="Andrija" /><ref name="ISN" /> kod mesta Glavica gde se nalazila jedna njegova zadužbina<ref name="Konst" />, da bi se odmorio i ručao, posle čega je otišao u [[lov]]. Tokom lova, dok je bio na konju<ref name="Konst" />, Stefana je udarila srčana kap. On je posle toga prenet u svoj šator u kome je i umro, a, prema navodima njegovog biografa, poslednje reči su mu bile:''„Po Đurđa, po Đurđa“''<ref name="Konst" />. Na mestu njegove smrti, njegov pratilac Đurađ Zubrović je podigao [[Spomenik despotu Stefanu Lazareviću|mermerni stub sa natpisom]], koji se danas nalazi u porti seoske crkve u [[Markovac (Mladenovac)|Markovačkim]] [[Crkvine (Mladenovac)|Crkvinama]] kod [[Opština Mladenovac|Mladenovca]]. Sahranjen je u svojoj zadužbini, [[manastir Manasija|manastiru Resavi]].<ref name="ISN" /> U trenutku njegove smrti, otomanski odredi su opsedali Novo Brdo i pljačkali po Srbiji, a neki su se nalazili u blizini [[Manastir Ravanica|Ravanice]].<ref name="ISN" /> Danas postoji sporenje naučnika oko toga gde se nalaze posmrtni ostaci Stefana Lazarevića, u manastiru [[Manastir Koporin|Koporinu]] ili u [[Manastir Manasija|Manasiji]].<ref name="Politika-2">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Vuk ili Stefan |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t19009.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=6. 2. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> [[Antropolog]] i [[paleopatolog]] [[Srboljub Živanović]] smatra da su kosti otkrivene početkom 80-ih godina [[20. vek|XX veka]] u Koporinu Stefanove, na osnovu njihovih oštećenja, koja po njemu, odgovaraju povredama za koje se zna da ih je imao Stefan Lazarević.<ref name="Politika-1">{{cite news |first=M |last=Pešić |authorlink= |coauthors= |title=Arheološki nalazi pod ključem |url=http://www.politika.rs/rubrike/Drustvo/t13302.sr.html|work= |publisher=[[Politika (novine)|Politika]]|date=29. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref><ref name="Novosti">{{cite news|first=M|last=Marković|authorlink=|coauthors=|title=Nauka već dokazala: Koporin|url=http://www.novosti.rs/code/navigate.php?Id=10&status=jedna&vest=96302&title_add=Nauka%20ve%C4%87%20dokazala%3A%3CBR%3E%20Koporin&kword_add=sv.%20stefan%2C%20despot%20stefan%20lazarevic|work=|publisher=[[Večernje novosti|Večernje Novosti]]|date=13. 11. 2006.|accessdate=11. 4. 2010.}}{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Sa druge strane, tokom radova na rekonstrukciji manastirske crkve u Manasiji početkom [[21. vek|XXI veka]], otkriveni su zemni ostaci, za koje rukovodilac tih radova, [[arheologija|arheolog]] Marin Brambolić, smatra da pripadaju despotu Stefanu. On svoju tvrdnju temelji na počasnom mestu samog groba u crkvi.<ref name="Glas">{{cite news |first=Z |last=Nikčević |authorlink= |coauthors= |title=Genetska analiza rešava srednjovekovnu misteriju |url=http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2007/03/03/srpski/R07030202.shtml|work= |publisher=[[Glas javnosti|Glas Javnosti]]|date=3. 3. 2007.|accessdate=11. 4. 2010.}}</ref> Kasnije je urađena [[DNK]] analiza tih ostataka i njom je utvrđeno, sa 99,9378% tačnosti<ref name="Politika-2" />, da se radi o sinu [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]]. Živanović smatra da se radi o njegovom mlađem sinu [[Vuk Lazarević|Vuku]], dok Brambolić taj nalaz smatra potvrdom svoje pretpostavke da ti ostaci pripadaju Stefanu<ref name="Glas" />. DNK analiza kostiju pronađenih u Koporinu, nije obavljena, pošto [[episkop|vladika]] [[Eparhija braničevska|braničevski]] nije dao saglasnost za njeno obavljanje<ref name="Politika-2" />. == Zadužbine Stefana Lazarevića == Stefan Lazarević je, poput svog oca i svojih predaka po majci [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], bio veoma darežljiv prema monasima i manastirima, a smatra se da je nekolicini bio i ktitor<ref name="Vasa">{{VM-PM}}</ref>. O ovome govore i zapisi [[monaštvo|monaha]], koji ga i tokom života, ali i nakon smrti hvale bez ustezanja<ref name="Vasa" />. Bez obzira na to, njegovo doba donosi i jednu značajnu promenu u odnosu na njegove prethodnike, jer je on ukinuo dotadašnju praksu da se sela koja se prilažu manastirskim [[vlastelin]]stvima oslobađaju bilo kakvih obaveza, počevši od one vojne<ref name="Vasa" />. [[Datoteka:Monastery Manasija - Serbia.JPG|thumb|desno|275|thumb|Manastirska crkva u Manasiji]] Njegova glavna zadužbina bio je [[manastir Manasija|manastir Resava]], poznatiji kao ''Manasija''. Njena manastirska crkva posvećena [[sveta trojica|svetoj Trojici]], [[Trikonhos|trikonhonalne osnove]], ali bez uobičajene ukrašene fasade karakteristične za [[Moravski stil]], spada među najviše crkve srpskog srednjeg veka i od nje je viša samo [[Manastir Visoki Dečani|dečanska crkva Hrista Pantokratora]]<ref name="Andrija" />. Njena spoljašnjost od [[belo]]g [[mermer]]a podseća na [[Romanika|romansku]] obradu kod spomenika [[Raški stil|Raškog stila]]<ref name="Vasa" />, a njen pod od [[Crvena boja|crvenog]] i belog mermera, koji je očuvan samo u [[narteks]]u, predstavlja remek-delo i od njega je lepši samo tzv. ''[[Prizrenski patos]]''<ref name="Aca-2">{{AD-MA}}</ref> [[Stefan Dušan|Dušanove]] zadužbine [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetih Arhangela]], koja, u [[Arhitektura|arhitektonskom]] smislu, poslužila kao uzor crkvama Moravskog stila. Prema navodima svog biografa, Stefan je u [[Beograd]]u iz temelja obnovio manastir posvećen [[Marija (majka Isusova)|Bogorodici]], pri kome je bilo smešteno sedište [[Beogradska mitropolija|beogradskog mitropolita]]. Deo kamenog nadvratka sa njegovim uklesanim ktitorskim natpisom je pronađen u [[Beogradska tvrđava|Beogradskoj tvrđavi]] i danas se čuva u [[Muzej grada Beograda|Muzeju grada Beograda]]. Pored toga, on je u Beogradu podigao i crkve posvećene [[sveta tri jerarha|svetim Tri Jerarha]] i [[Sveti Nikola|svetom Nikoli]], koje su se verovatno nalazile oko današnje [[Skadarlija|Skadarlije]] odnosno [[Novo groblje (Beograd)|Novog groblja]], uz koju se nalazila i [[bolnica]]<ref name="Vasa" />. [[Datoteka:Manastir_pavlovac1.jpg|thumb|left|250|thumb|Manastirska crkva u Pavlovcu]] Pošto mu se prestonica gotovo četvrt veka nalazila u Beogradu, lokalna predanja mu pripisuju da je podigao ''većinu današnjih manastira i manastirskih razvalina u Beogradskom kraju''<ref name="Vasa" />. Takav je nekadašnji [[Manastir Vinča|manastir posvećen Vavedenju]] u [[Vinča|Vinči]]{{Napomena|Ostaci manastirske crkve su uništeni [[1909]]. godine, a [[Miloje Vasić]] ih je datirao u doba Stefana Lazarevića ([http://pravoslavlje.spc.rs/broj/973/tekst/vinca-kao-neolitsko-naselje/print/cir]).}}, zatim manastiri na [[Kosmaj]]u: [[Manastir Tresije|Tresije]], pa [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]] i [[Manastir Pavlovac|Pavlovac]] (uz koje se pokazuju ostaci navodnih Stefanovih letnjikovaca), kao i [[Manastir Nikolje Rudničko|Nikolje]] na [[Rudnik (planina)|Rudniku]], ali i seoska crkva u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]], pored spomenika o njegovoj smrti. Od navedenih, samo se za Pavlovac smatra da je Stefanova zadužbina{{Napomena|Jedno pismo [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] iz 1425. godine, Stefan je uputio iz [[Manastir Pavlovac|Pavlovca]].}}<ref>{{SK-SANU|Link=902|Ime=Manastir Pavlovac|Članak=Pavlovac, manastir}}</ref>, dok su ostale podigli drugi ktitori{{Napomena|[[Manastir Tresije]] potiče iz 1309. godine, iz doba kralja [[Stefan Dragutin|Dragutina]], kao i [[Manastir Kastaljan|Kastaljan]], [[Manastir Nikolje Rudničko|Rudničko Nikolje]] u [[Donja Šatornja|Donjoj Šatornji]] je 1425. godine podigao Stefanov vlastelin Nikola Dorjenović, dok crkva [[ilija|svetog Ilije]] u [[Crkvine (Mladenovac)|Markovačkim Crkvinama]] potiče sa kraja [[19. vek|XIX veka]].}}. Stefanova zadužbina bi mogao da bude [[manastir Koporin]] kod [[Velika Plana|Velike Plane]], koji je podignut tokom njegove vladavine{{Napomena|Zna se da je podignut tokom Stefanove vladavine i to posle 1402. godine, pošto se u manastirskoj crkvi nalazi njegov oštećeni portret sa natpisom koji ga naziva despotom.}}, ali nema podataka ko mu je [[ktitor]], niti kada je tačno podignut<ref>{{SK-SANU|Link=742|Ime=Manastir Koporin|Članak=Koporin, manastir}}</ref>. Prema navodima letopisa sa samog kraja [[15. vek|XV veka]], njegova zadužbina je i [[ostaci sakralnih objekata u Gornjačkoj klisuri|manastir posvećen Blagoveštenju]] u [[Gornjačka klisura|Gornjačkoj klisuri]]<ref name="Vasa" />, čije se ruševine datiraju na kraj [[14. vek|XIV veka]]<ref>{{SK-SANU|Link=478|Ime=Manastir Blagoveštenje|Članak=Gornjačka klisura, Mitropolija, Blagoveštenje i pećinska isposnica}}</ref>. Kao vrhovni vladar tadašnje Srbije, Stefan je relativno često slikan u manastirima koji su tada podizani. Uvek je prikazivan u sklopu [[ktitor]]skih kompozicija, a nije redak slučaj da je naslikan sa modelom crkve u rukama, kao svojevrstan posrednik između pravih ktitora i hramovnog sveca ili čak samog [[Hristos|Hrista]]. Zbog ovakvih kompozicija, u starijoj literaturi se mogu naći pogrešna mišljenja da je on bio ktitor tih manastira, a takve greške se javljaju i danas. == Književni rad == Doba Stefanove vladavine donosi preporod u [[Srpska književnost|srpskoj književnosti]], u kome je on učestvovao i kao pisac, a ne samo kao mecena. Njegovo delovanje vidljivo je kroz [[Povelja|povelje]] i prevodilački rad, a pisao je i samostalne tekstove. Njegovo najpoznatije delo svakako je ''„[[Slovo ljubve]]“'', [[Pesnik|pesnička]] [[poslanica]] upućena, najverovatnije, njegovom bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]], 1404. ili 1409. godine<ref name="ISN" />. Za nju [[istorija književnosti|istoričar književnosti]] [[Jovan Deretić]] navodi da je ''jedan od najlepših kraćih književnih sastava u [[Srpska književnost u srednjem veku|našoj (srpskoj) literaturi srednjeg veka]]''<ref name="Joca" />, dok [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademik]] [[Dimitrije Bogdanović]] navodi da u opisu prirode koji se javlja u delu, ''kao da se sluti [[renesansa]]''<ref name="ISN" />. Pored ''„Slova ljubve“'', smatra se da je Stefan tvorac ''„[[Natpis na kosovskom kamenom stubu|Natpisa na kosovskom mermernom stubu]]“''<ref name="ISN" /><ref name="Joca">{{JD-ISK}}</ref>, svojevrsnog [[epitaf]]a koji je početkom [[15. vek|XV veka]] uklesan kao spomen obeležje, na mestu [[Kosovska bitka|Kosovskog boja]]. Delo poznato kao ''„[[Nadgrobno ridanje nad knezom Lazarom]]“'', od koga je sačuvano samo nekoliko uvodnih stihova, pojedini naučnici pripisuju Stefanu, ali su mišljenja o tome i dalje podeljena<ref name="ISN" />. U poveljama koje je izdao, Stefan je unosio tzv. vladarske ispovesti, koje su postojale u doba [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]], ali i njegovog oca. Ovi delovi su pisani ''probranim, retorički ukrašenim izrazom''<ref name="Joca" /> i bliski su poveljama [[Stefan Nemanja|Stefana Nemanje]], a po izraženom ličnom pečatu koji je u njima prisutan, najbliže su poveljama [[Stefan Dušan|Dušana Silnog]]<ref name="Joca" />. Pored njegovih povelja, u ovaj segment Stefanovog književnog stvaralaštva spada i njegov uvod u ''„[[Zakon o rudnicima|Zakonik o rudnicima]]“'', koji je zapravo sažeta vladarska [[autobiografija]], kakva se sreće u [[Hilandarska povelja|Hilandarskoj povelji]] i [[Dušanov zakonik|Dušanovom Zakoniku]]<ref name="Joca" />. Istorijski izvori navode da se Stefan bavio i prevođenjem, a poznato je da je pored čitanja i pisanja na [[Staroslovenski jezik|staroslovenskom]] (tj. [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]]), prevodio sa [[Grčki jezik|grčkog]] i [[Latinski jezik|latinskog]] jezika<ref>{{cite web|url=http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|title=Despotovac: ''Despot Stefan Lazarević''|accessdate=26. 10. 2010.|archive-date=2011-09-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20110918053343/http://www.despotovac.com/home/znamenitosti/despot-stefan.html?showall=1|dead-url=yes}}</ref>. Jedan od njegovih prevoda verovatno je [[Vizantijsko carstvo|vizantijski]] spis iz [[12. vek|XII veka]] ''„O vremenima budućim“'', koji je preveden između [[1400]]. i [[1407]]. godine<ref name="ISN" />. == Srbija pod vlašću Stefana Lazarevića == [[Datoteka:Dragon_order_insignia.jpg|mini|180p|Simbol viteškog reda Zmaja, kome je Stefan pripadao.]] [[Datoteka:Grb Lazarevic.png|mini|desno|Simbol Viteškog reda Zmaja uklopljen u grb Nemanjića postao je simbol despota Stefana Lazarevića]] Neki smatraju da je tokom svoje višedecenijske vladavine, Stefan uspeo da osnaži Srbiju u svakom pogledu i da period njegove vladavine predstavlja ''poslednju blistavu epohu u istoriji i kulturi [[istorija Srbije u srednjem veku|srednjovekovne Srbije]]''<ref name="KIS" />. Njegova vladavina obeležena je u bunama, vazalnim ratovima i dinastičkim sukobima. On je ugušio je otpor dela vlastele (1398) i privremeno učvrstio centralnu vlast. Kasnije je bio primoran da južne oblasti preda bratu [[Vuk Lazarević|Vuku]] na upravu (1409). Kao veran vazal sultana [[Bajazit I|Bajazita]], osigurao je bezbednost svoje države i od njega je dobio veći deo zemalja otetih od [[Vuk Branković|Vuka Brankovića]] (1396). Kasnije se povezao sa mađarskim kraljem [[Žigmund Luksemburški|Žigmundom]], čiji je bio vazal, ali i sa [[Vizantijsko carstvo|Vizantijom]] i [[Mletačka republika|Mlečanima]]. Uporedo je učestvovao u pregovorima koji su u Evropi vođeni radi stvaranja saveza protiv [[Osmanlije|Osmanlija]], uspevajući da održi dobre odnose sa njima. Zahvaljujući ovome, Srbija već od 1402, a naročito posle 1413. godine, nije bila meta spoljašnjih napada, što je omogućilo razvoj na drugim poljima. U Srbiju dolaze i predstavnici Mlečana (1403) i [[Dubrovnik|Dubrovčana]] (1405)<ref name="ISN" />, koji nakon smrti [[lazar Hrebeljanović|kneza Lazara]], nastoje da obezbede trgovačke povlastice i bezbednost ljudi. === Unutrašnje reforme === Na unutrašnjem planu, Stefan je početkom [[15. vek|XV veka]] (neposredno nakon 1405. godine<ref name="DSD" />), izvršio vojno-administrativnu reformu, čiji je cilj bio ''da se stvori što efikasnija vojna organizacija i državna uprava, koja je trebalo da bude odgovor i odbrana novonastaloj situaciji u kojoj se država našla.''<ref name="DSD" /> Njeni detalji nisu preciznije poznati, pošto se [[Konstantin Filozof]] o njoj izjašnjava vrlo uopšteno, ali se na osnovu njegovog iskaza i sačuvanih [[Istorija|istorijskih]] izvora mogu rekonstruisati njene osnove. Stefan je državu podelio na upravne oblasti pod imenom ''vlasti''{{Napomena|U izvorima se njihova imena pominju tek nakon njegove smrti, a, uglavnom, su ih nosila po svojim upravnim središtima ([[Nekudim]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Smederevska tvrđava|Smederevo]], [[Golubački Grad|Golubac]],[[Petrus]], [[Ostrvica|Ostrovica]], [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Teočak|Teočak]] i [[Tišnica]]) ili po župi koju obuhvata ([[Lepenac]]).}}, na čijim čelima su se nalazile [[Vojvoda|vojvode]], koje su na teritoriji svoje vlasti imale i civilnu i vojnu vlast. Ova organizacija primenjena je i na [[Zeta (država)|Zetu]]{{Napomena|Kao središta se pominju [[Bar (Crna Gora)|Bar]], [[Drivast]] i [[Podgorica]], a kasnije i [[Medun]].}}, nakon sklapanja mira sa [[Mletačka republika|Mlečanima]], pri čemu je Stefan ostavio ''primorskim komunama raniju autonomiju''<ref name="DSD" />. Državni upravni aparat podeljen je u tri grupe činovnika<ref name="Konst" /><ref name="DSD" />: # ''nad veštmi načelniki'' (''načelnici pojedinih delova (resora) državne uprave'') # ''telu svojemu sabljudatelji'' (''njegovi telohranitelji'') i ''iže i vnutrenejšij čin'' (''članovi despotovog saveta'') # ''treći vnetrešnji čin'' (činovnici zaduženi za ''oblasne i lokalne vlasti'') Najviši državni činovnik<!--{{Napomena|Vojvoda}}--> u ovo doba bio je [[logotet]] ili veliki logotet, koji je tu ulogu imao još od doba kneza Lazara<ref name="DSD" />. [[Datoteka:Serbian Despotate (1422)-sr.svg|thumb|left|350|thumb|Mapa Srpske despotovine, oko 1422. godine]] Na polju [[Vojska|vojne]] organizacije i odbrane zemlje, Stefan je uveo neke promene i značajne novine, usled jasne pretnje koju su predstavljale [[Osmanlije]]. Kao što je njegov otac podigao čitav niz utvrđenja, mahom u svojim istočnim (najugroženijim) oblastima, radi zaštite od njihovih pljačkaških odreda{{Napomena|U njegovo doba, osim [[grad cara Lazara|prestonog Kruševca]], verovatno su podignuti [[Borač (tvrđava)|Borač]], [[Tvrđava Koznik|Koznik]], [[Kurvingrad|Koprijan]], [[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]].}}, tako je Stefan nastojao da poveća vojni potencijal svoje države. On teži da poveća broj [[pronija]] tj. nenaslednih poseda koji su dodeljivani pojedincu na uživanje dok obavlja vojnu službu, nasuprot, do tada, daleko zastupljenijih baština odnosno naslednih poseda<ref name="DSD" />. Time ujedno i učvršćuje svoju tj. centralnu vlast, pošto su pronijari zavisili od vladara, koji je u bilo kom trenu mogao da im oduzme proniju (imanje), zbog čega su mu bili daleko odaniji od [[Vlastela|vlastele]] koja je imala nasledne posede, koje je bilo daleko teže oduzeti. Svoje raspoložive vojne snage, Stefan je povećavao i delimičnim ili ograničenim ukidanjem oslobađanja od vojnih obaveza (učešće u ratu, ali i radovi na podizanju, održavanju i obnavljanju [[tvrđava|utvrđenja]] tzv. ''gradozidanje'') [[manastir]]skih imanja, što je [[Istorija srpskog naroda|Nemanjićkoj Srbiji]] bilo nezamislivo<ref>''Crkva, crkveni posedi, dakle i crkvena vlastela i zavisno stanovništvo, bili su u doba Nemanjića oslobođeni svih vojnih obaveza prema državi.'' ({{AV-DSD|Strane=163}})</ref>. Stalna ratna opasnost, dovela je i do jačanja položaja [[vojvoda]] u gradovima. Dok je centralna ličnost u gradovima [[Dinastija Nemanjića|Nemanjića]] bio [[kefalija]], njega od početka [[15. vek|XV veka]] u potpunosti zamenjuje vojvoda na koga prelaze i civilni poslovi. Njegov zamenik bio je ''vojvoda kulski'', koji je bio komandant gradske tvrđave ili njene [[Citadela|citadele]] (tzv. ''kule'')<ref name="DSD" />. Pored ''velikih vojvoda'' i ''krajiških vojvoda'', u vojnoj hijerarhiji se javlja i zvanje ''vojvode vojske'', koji se verovatno nalazio na dvoru i bio zadužen za vojna pitanja, a verovatno je u nekim prilikama<ref>''... u manjim operacijima, po ovlašćenju despota ili kada je ovaj bio sprečen da to čini.'' ({{AV-DSD|Strane=197}})</ref> komandovao vojskom. Od Stefanovog doba, javlja se ''zamanička vojska'', kao zaseban vid vojne obaveze. Ona predstavlja opštu [[Mobilizacija|mobilizaciju]] vojnosposobnog stanovništva, a današnja istorijska nauka razlikuje tri nivoa njene primene<ref name="DSD" />: # u najširem smislu, kada je čitava država ugrožena i odnosi se na celokupnu njenu teritoriju # u užem smislu, tzv. ''krajiška'' (''kraištna'') ''vojska'', kada je neka pogranična oblast (''krajište'') ugrožena upadom neprijatelja i odnosi se na teritoriju tog krajišta # u najužem smislu, tzv. ''potečica'', kada se u nekoj oblasti javljao [[pljačka]]ški odred i odnosila se na tu oblast, ali ne na celo stanovništvo, već je broj mobilisanih ljudi zavisio od jačine pljačkaša koje je trebalo uništiti. Već krajem [[14. vek|XIV veka]] (pre 1395), Stefan uvodi novi porez (''danak gospodski'') tzv. ''[[unče]]'', koji se prikupljao dva puta godišnje, pa se u izvorima javlja kao zimske (''danak gospodstva mi'') i letnje unče (''vojnica'',''vojštatik''). Jedna unča iznosila je 20 tadašnjih [[dinar]]a, pa je godišnje svaka kuća davala po 40 dinara<ref name="DSD" />. Ovaj porez Stefan je uveo i [[Dubrovnik|Dubrovčanima]] koji su živeli u Srbiji, možda već početkom 1414, a definitivno od kraja 1418. godine<ref name="DSD" />, a kasnije i u [[Zeta (država)|Zeti]]. Iznosio je 1 [[dukat]] godišnje odnosno oko 42 dinara, tako da je celo stanovništvo Srbije plaćalo gotovo istu sumu, a procene istoričara se kreću da se godišnji prihod, po ovoj osnovi, kretao od nekoliko desetina do par stotina hiljada dukata<ref name="DSD" />. Pored ovog poreza, u Srbiji se od Stefanovog doba, javlja i porez namenjen plaćanju danka predviđenog [[vazal]]nim obavezama prema [[spisak sultana Osmanskog carstva|otomanskom sultanu]]. On nije bio stalno na snazi, već je uvođen u doba kada su te obaveze postojale, a u izvorima se navodi kao ''danak turski'', ''turska plata'', ''rabota velikog gospodara'', ''harač''. === Privreda i razvoj gradova === [[Datoteka:Zakon_o_rudnicima.jpg|thumb|250|thumb|desno|Ilustracija iz prepisa ''[[Zakon o rudnicima|Zakona o rudnicima]]'' ([[16. vek|XVI vek]])]] Privredni uspon tadašnje Srbije, ogleda se pre svega u naglom razvoju [[Rudarstvo|rudarstva]], čemu je Stefan doprineo i donošenjem posebnog [[Zakon o rudnicima|Zakonika za tu oblast]]. Prema podacima iz Dubrovačke arhive, koji se odnose na 1422. godinu, količina [[srebro|srebra]] koja je uvezena iz tadašnje Srbije i [[Bosna u srednjem veku|Bosne]], pri čemu veći deo potiče iz Srbije<ref name="ISN" />, iznosi 5.67[[Tona|t]], što premašuje jednu petinu ukupne tadašnje evropske proizvodnje tog plemenitog metala<ref name="ISN" />. Glavna rudna oblast bilo je [[Novo Brdo]], sa svojim [[Glamsko srebro|glamskim srebrom]], koje se vadilo i u [[Janjevo|Janjevu]], a ostali veći centri bili su [[Trepča (srednjovekovni rudnik)|Trepča]],[[Plana (Kopaonik)|Plana]], [[Koporiće|Koporići]] i [[Ostraća]] na [[Kopaonik]]u, kao i [[Rudnik (planina)|Rudnik]] i [[Srebrnica]] na severu zemlje. Početkom [[15. vek|XV veka]] otvaraju se rudnici [[Zaplanina]] i [[Livađe]] na Kopaoniku, a oko 1420. godine počinje eksploatacija rudnika na [[Avala|Avali]], zatim [[Bohorina|Bohorine]], [[Krupanj|Krupnja]] i [[Zajača|Zajače]], kao i novih rudnika na Kopaoniku ([[Belasica (Kopaonik)|Belasica]] i [[Kovači (Raška)|Kovači]])<ref name="ISN" />. Razvoj rudarstva doveo je do uspona [[Trgovina|trgovine]] i razvoja gradskih središta. Srebro je postalo glavni [[izvoz]]ni proizvod tadašnje Srbije, ali nije prestao ni izvoz tradicionalnih izvoznih proizvoda srednjovekovne Srbije, [[Vosak|voska]], žive [[Stoka|stoke]] i [[kožni sistem|koža]]<ref name="ISN" />. Izvoz je obavljan uglavnom preko [[jadransko more|jadranskih]] gradova, prevashodno [[Dubrovnik]]a, a u manjoj meri [[Kotor]]a i gradova oko ušća [[Drim]]a i [[Bojana (reka)|Bojane]] (Skadar i gradići oko njega), ali je išao i preko [[Beograd]]a ka [[srednja Evropa|centralnoj Evropi]], a ima podataka da je bio usmeren i ka [[Ser (grad)|Seru]] i [[Solun]]u, ali u daleko manjoj meri. Prema rečima [[Desanka Kovačević-Kojić|Desanke Kovačević Kojić]]: ''„U doba despota Stefana Lazarevića izvozna trgovina se sve više razgranavala, a po obimu i po vrednosti prometa dostigla je do tada neviđene razmere“''<ref name="ISN" />. Pored promena u strukturi izvoza, dolazi do značajnih promena i među [[uvoz]]nim proizvodima, među kojima se, uz uobičajene proizvode široke potrošnje (poput [[so]]li), sada javljaju i [[luksuz]]ni predmeti (kao što su [[svila]], druge skupocene i obične tkanine sa Istoka, [[italija]]nskih gradova i drugih delova Evrope, [[biser]]i i druge dragocenosti). U samoj Srbiji, u gradovima i na trgovima, trgovalo se mahom domaćim proizvodima iz neposredne okoline, a njihov sastav se može videti iz delova Statuta Novog Brda u kome navodi da se u njemu prodavalo<ref name="ISN" />: [[brašno]], [[hleb]], [[sir]], [[voće]], [[vino]], [[Sočivo (biljka)|sočivo]], [[ribe|riba]], [[brav]]lje i [[krava|goveđe]] meso, zatim [[loj]], [[krava|kravlje]], [[vol]]ovske i [[jare]]će kože, [[Drvo (materijal)|drvo]] i drveni [[ćumur]]. Stefan je uticao na razvoj trgovine u svojoj državi i nizom mera i povlastica kojima je sa jedne strane podsticao domaće stanovništvo da se bavi njom<ref name="ISN" />, a sa druge strane ograničavao Dubrovčane i smanjivao njihov, gotovo [[monopol]]ski položaj{{Napomena|Neke od mera koje je Stefan uveo, da bi ograničio izuzetno povlašćeni položaj Dubrovčana, bile su: :Drastično povećanje [[carina]] na uvoz. :Obeležavanje [[srebro|srebra]] čime se kontrolisao njegov izvoz i naplaćivanje odgovarajućih dažbina. :Ukinuo je pravo Dubrovčana da u trgovačkim [[spor]]ovima sa lokalnim stanovništvom važi samo njihova [[zakletva]].}}. Razvoj rudarstva i trgovine, pratio je i razvoj zanatstva, naročito [[Zlatarstvo|zlatarstva]]. Zanatlije su bile organizovane u strukovna [[esnaf]]ska udruženja na čijem čelu se nalazio protomajstor, a pored domaćih, u gradovima su bile prisutne i dubrovačke zanatlije<ref name="ISN" />. [[Datoteka:Prokuplje_latcrk2.jpg|thumb|left|250|thumb|[[Latinska crkva u Prokuplju|Crkva]] iz Prokupačkog podgrađa]] Velika gradska središta i trgovi, razvili su se oko velikih rudarskih centara (prvenstveno [[Tvrđava Novo Brdo|Novo Brdo]], zatim Trepča, Rudnik i Srebrnica) ili u neposrednoj blizini više njih ([[Priština]] i [[Vojinovića kula|Vučitrn]]). Razvijaju se i gradovi duž trasa karavanskih puteva ka Dubrovniku ([[Srednjovekovni trg|Trgovište]] i [[Jeleč]]) i drugim trgovačkim centrima ([[Debrc]] i [[Valjevo]] (u [[Mačva|Mačvi]] ka [[Kraljevina Ugarska (1000—1918)|Mađarskoj]]), zatim [[Leskovac]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]], [[Grad cara Lazara|Kruševac]], [[Tvrđava Ravno|Ravno]] ([[Ćuprija (grad)|Ćuprija]]) i [[Paraćin]] (u [[Moravska dolina|Moravskoj dolini]]), potom [[Prokupački Grad|Prokuplje]] (u [[Toplica (oblast)|Toplici]] ka Moravskoj dolini i [[Niš]]u), kao i [[Prizrenski Grad|Prizren]] (ka [[Skadar|Skadru]] i Zabojani)), a neki od njih se javljaju po prvi put u izvorima, poput [[Čačak|Čačka]] ([[1405]]) i [[Smederevo|Smedereva]] ([[1410]])<ref name="ISN" />. Posebno mesto među gradovima tog doba, zauzima tadašnja prestonica [[Beograd]], koji tada postaje značajno trgovačke središte, kao posrednik između Balkana i tadašnje Mađarske tj. centralne Evrope.[[Srpska akademija nauka i umetnosti|Akademik]] Desanka Kovačević Kojić navodi da ''napredak gradova, kao i njihovo umnožavanje daju obeležje vladavini despota Stefana Lazarevića i utiču na čitav razvoj srpske države onog vremena''<ref name="ISN" />. === Beograd u doba despota Stefana === {{Glavni članak|Beograd u doba despota Stefana}} [[Datoteka:Deo_ktitorskog_natpisa_despota_Stefana.jpg|thumb|desno|300|thumb|Pronađeni deo ktitorskog natpisa Stefana Lazarevića sa Mitropolijske crkve u Beogradu]] Krajem 1403. ili početkom 1404. godine Stefanu je predat [[Beograd]] i u njemu se od [[1405]]. godine, po prvi put, nalazi [[prestonice Srbije|prestonica Srbije]]. Period Stefanove uprave gradom može se oceniti kao ''njegova najveća obnova i najintenzivniji razvoj u srednjem veku''<ref name="Sedam">Grupa autora, ''„Sedam hiljada godina Beograda“'', [[Beograd]] [[1975]].</ref>. Davanjem velikih povlastica i olakšica stanovnicima grada{{Napomena|Stefan je, između ostalog, stanovnike grada oslobodio plaćanja [[carina]] i [[mostarina]].}}, Stefan je uspeo da u njega privuče, kako domaće stanovništvo, tako i strane [[Trgovina|trgovce]] i [[zanat]]lije koji su oformili svoje kolonije, a među njima je najviše bilo [[Dubrovnik|Dubrovčana]]<ref name="Sedam" />. Zahvaljujući ovim merama i velikom prilivu stanovništva, Beograd je postao jedno od glavnih središta trgovinske razmene između [[kraljevina Ugarska (1000—1918)|tadašnje Mađarske]] (a preko nje i [[srednja Evropa|centralne Evrope]]) i [[Balkansko poluostrvo|Balkana]]. U samom gradu je podignut čitav niz objekata neophodnih za njegovo normalno funkcionisanje od crkava (pored [[Pravoslavlje|pravoslavnih]], postojala je i [[Katoličanstvo|katolička]]), preko [[pekar]]a i [[vodenica]], do pristaništa, carinarnica i trgova ([[pijaca]]/prodavnica), uključujući i jedan na kome se trgovalo isključivo [[ribe|ribom]]. Stefan je, kao veliki zaštitnik [[Kultura|kulture]] i [[umetnost]]i, na svom dvoru u Beogradu okupljao učene ljude iz [[Srpska despotovina|Srbije]] i okolnih zemalja, što je od njega pretvorilo u ''središte srpskog kulturnog i književnog života''<ref name="Sedam" />. [[Datoteka:Severni_bedem3.jpg|thumb|desno|350|thumb|Severni bedem Gornjeg Grada iz doba despota Stefana]] [[Beogradska tvrđava]] je tokom ovog perioda (1403/1404—1427), takođe doživela veliki razvoj, a ukupna branjena površina je povećana deset puta, od 1.6[[hektar|ha]] na preko 15[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />. Prvo je izvedena obnova i dogradnja postojećeg utvrđenja: * [[Vizantijsko carstvo|Vizantijski]] [[kaštel|kastel]] je obnovljen, ojačan podizanjem dve kvadratne [[kule]] na spoljnom (jugoistočnom) bedemu, a unutar njega je podignut dvor i velika [[donžon kula]] (tzv. [[Prvobitna kula Nebojša|kula Nebojša]]) * Srpsko [[podgrađe]] je ojačano kulama i dograđen mu je bedem ka [[Sava (reka)|Savi]], čime je formirano još jedno, znatno veće, pristanište Potom je usledilo podizanje ''Gornjeg Grada'' (sa sistemom dvostrukih bedema i [[Kontraeskarpa|kontraeskarpom]] sa suvim šancem) koji je bio približno [[Pravougaonik|pravougaone]] osnove (dimenzija 300-{x}-160 [[metar]]a, površine oko 4.2[[hektar|ha]]<ref name="Mare" />). Poslednju (treću) fazu izgradnje Beogradske tvrđave, u ovom periodu, predstavlja podizanje bedema ''Donjeg Grada'', od ''Gornjeg Grada'' do [[Dunav]]a (u dužini od oko 330 metara) i duž rečne obale, od ovog bedema do utvrđenog (zapadnog) podgrađa. Ovim radovima je zaštićena velika celina, oko 9.5[[hektar|ha]], koja je obuhvatala trgovačko podgrađe sa pristaništem i [[Mitropolija (Beogradska tvrđava)|kompleksom Mitropolije]]. === Razvoj kulture === Početkom [[15. vek|XV veka]], formirana je tzv. ''Resavska pravopisna škola'', koja predstavlja treći tip pravopisa [[srpskoslovenski jezik|srpske redakcije staroslovenskog jezika]], koji je bio u upotrebi do [[18. vek|XVIII veka]] i prelaska na [[ruskoslovenski jezik]]. Njegov nastanak je posledica delovanja Stefana Lazarevića koji je okupljao i pružao utočište učenim ljudima, ne samo iz svoje države, već i iz okolnih oblasti i zemalja<ref name="MAca">{{AM-KISKJ}}</ref>. Njihova delatnost na prevođenju neprevedenih dela sa [[Grčki jezik|grčkog]], popravljanju postojećih prevoda i njihovom prepisivanju<ref name="KIS" />, koja je obavljana prvenstveno u manastiru Resavi i Beogradu, ali i na samom despotovom dvoru<ref name="MAca" />, stvorila je novi pravopis kojim se nastojalo da se pisanje vrati svom starom obliku, za šta su kao uzori poslužili srpski zetsko-humski, bugarski i grčki pravopis.''„Nadnacionalni karakter resavskog pravopisa predstavljao je značajan nagoveštaj [[Humanizam|humanizma]] i [[Renesansa|renesanse]] u [[Srpska kultura|srpskoj kulturi]]“''<ref name="MAca" />. [[Datoteka:Srpski psaltir - zemlja i more.jpg|thumb|left|250|thumb|Jedna od stranica [[Srpski psaltir|Srpskog psaltira]]]] Na Stefanov zahtev, njegov kasniji biograf, [[Konstantin Filozof]], posle 1423. godine, napisao je ''„Skazanije o pismeneh“'' (''Povest o slovima''), [[pravopis]]no-[[Gramatika|gramatički]] [[traktat]] koji je ''neka vrsta prvog značajnog pokušaja formulisanja i sređivanja, pa i normiranja tih pravila'' (''već konstituisanog resavskog pravopisa'')<ref name="MAca" />. Sam resavski pravopis se tokom vremena menjao, a neke od novih stvari u njemu, u odnosu na prethodno važeći raški pravopis, napravile su pisani [[srpski jezik]] komplikovanijim i manje praktičnim<ref name="MAca" />. Prevođenje i prepisivanje knjiga rađeno je za potrebe crkve, ali i vlastele, a naročito samog Stefana koji je imao ''najlepšu i najpotpuniju biblioteku''<ref name="ISN" />. U njoj je osim bogoslovskih i poučnih tekstova bilo filozofskih spisa i knjiga iz istorije i poezije, a smatra se da bi Stefan mogao biti naručilac tzv. ''[[Minhenski psaltir|Minhenskog psaltira]]''<ref name="ISN" />. Na osnovu danas sačuvanih izvora, zna se sa sigurnošću za 18 knjiga koje su prepisane i/ili prevedene po Stefanovoj narudžbini<ref name="SĆ" />. O njegovom odnosu prema prepisivačima svedoči primer tzv. ''Inoka iz Dalše'', koji je za Stefana prepisao 8 knjiga<ref name="SĆ" />. Njega je Stefan pozvao da sa [[Sveta gora|Svete gore]] dođe u Srbiju i prepiše mu neke knjige. Kada je završio svoj posao on je želeo da se vrati na Svetu goru, ali ga je Stefan nagovorio da ostane u Srbiji sa svojim saradnicima i da nastave svoj prepisivački rad, a za njihove potrebe je osnovao manastir Dalšu kod [[Golubački Grad|Golubca]]<ref name="Joca" />. Jedan od poznatih prepisivača i prevodilaca, bio je [[Grigorije Hilandarac]], koji je preveo [[Hronika Jovana Zonare|''„Hroniku“'']] [[Jovan Zonara|Jovana Zonare]]<!--. U svom zapisu, iz 1408. godine, on za Stefana kaže:-->, a zna se i za svetogorskog monaha Dositeja, koji je prepisao knjige o carevima iz [[Stari zavet|Starog Zaveta]]. Glavno središte prepisivačke delatnosti u ovo doba je manastir Resava u kome se stvara tzv. ''Resavska prepisivačka škola'' i koji postaje ''najveća i najbolje organizovana srpska i jedna od istaknutijih [[Evropa|evropskih]] skriptorija'' (prepisivačkih radionica)<ref name="MAca" />. [[Datoteka:Monastère de Kalenić.jpg|thumb|desno|270|thumb|Manastirska crkva u Kaleniću]] Na polju književnosti, nastavlja se stvaranje originalnih književnih dela, kojima prethodi stvaralaštvo [[Monahinja Jefimija|monahinje Jefimije]] i [[Danilo III|Danila Banjskog Mlađeg]] (1390—1396). Najznačajniji pisac ovog perioda, svakako je Stefanov bliski saradnik [[Konstantin Filozof]]<ref name="Joca" />. Pored prevoda sa grčkog i već pomenutog dela ''„Skazanije o pismeneh“'', njegovo najvažnije delo je ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'', napisano 1431. godine<ref name="Joca" />, na zahtev [[Nikon (patrijarh srpski)|patrijarha Nikona]] i vlastele. Prema mišljenju [[Jovan Deretić|Jovana Deretića]] ''njegovo delo čini završnu etapu u razvoju naših (srpskih) starih [[biografija|životopisa]] od [[Hagiografija|hagiografije]] ka [[Istorija|istoriji]]'' tj. [[Biografija|biografiji]], ali je istovremeno njegov ''izraz prosto okovan [[besedništvo|retorikom]]'' da je stvorena tolika ''zbrka i nejasnost u izlaganju'', da se na ''momente teško može razabrati šta hoće da kaže''<ref name="Joca" />. Njegovo delo je značajno i kao neka vrsta izvora za nastanak i razvoj [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|epske narodne poezije]], jer se događaji opisani u njemu javljaju kao centralne teme nekih epskih pesama<ref name="Joca" />. Pored njega, početkom [[15. vek|XV veka]] u Srbiji stvara i [[Grigorije Camblak]], koji je napisao ''„[[Žitije Stefana Dečanskog]]“'', ''„Službu Stefanu Dečanskom“'' i ''„Opis prenosa moštiju svete Petke iz Bugarske u Srbiju“'', a među značajne pisce ovog doba, ubraja se i [[Grci|Grk]] [[Antonio Rafail|Antonija Rafail Epaktik (''Došljak'')]], koji je krajem druge decenije [[15. vek|XV veka]] napisao ''„Pohvalu knezu Lazaru“''<ref name="Joca" />. Razvoj arhitekture, započet tokom poslednje četvrtine [[14. vek|XIV veka]] pod knezom Lazarom, nastavljen je i pod njegovim sinom Stefanom. Na polju sakralne arhitekture podižu se crkve u [[Moravski stil|Moravskom stilu]], nastalom pod uticajem crkava u [[Stefan Dušan|Dušanovoj]] zadužbini [[Manastir Svetih Arhangela (Prizren)|Svetim Arhangelima]] kod [[Prizren]]a. Pored Stefanove zadužbine [[Manastir Manasija|Manasije]], tokom njegove vladavine podiže se i [[manastir Kalenić]], čija crkva spada među najlepše primere ovog stila<ref name="KIS">{{JD-KIS}}</ref><ref name="Kalenić">{{GA-SNS}}</ref>. [[Datoteka:Despotovac_l_Manastir_Manasija_001.jpg|thumb|desno|270|thumb|Donžon kula i crkva u Manasiji]] Još veći napredak ostvaruje se u domenu fortifikacione arhitekture. Upadi [[Osmanlije|Osmanlija]] primorali su njegovog oca da podigne jaka utvrđenja na svojim jugoistočnim granicama ([[Pirotski Grad|Pirot]], [[Prokupački Grad|Prokuplje]], [[Tvrđava Stalać|Stalać]] i druga), kao i da svoju prestonicu i zadužbinu dodatno utvrdi. Stefanovo doba donosi značajna poboljšanja u odnosu na novitete koje su u srpsku vojnu arhitekturu uneli [[Grad cara Lazara|Kruševački Grad]] i [[Ravaničko utvrđenje]], a vidljivi su na [[Beogradska tvrđava u doba Stefana Lazarevića|velikim radovima izvršenim na Beogradskoj tvrđavi]], kao i na utvrđenju Manasije, koje po primeni nekih odbrambrenih rešenja prevazilazi i samu Beogradsku tvrđavu<ref name="Mare" />. Umesto uobičajenog bedema, izuzetno retko zaštićenog šancem, kod Ravanice i Malog Grada u Kruševcu javlja se sistem dvostrukih bedema sa šancem{{Napomena|Prvu liniju odbrane predstavlja dubok šanac, koji je u Kruševcu bio ispunjen [[Voda|vodom]]. Drugu liniju čini niski bedem tačnije grudobran, smešten na unutrašnjoj ivici šanca, dok je treću liniju činio visoki bedem ojačan kulama. Slično rešenje, sa dodatnim srednjim bedemom, primenjeno je u delu [[Carigradski bedemi|Carigradskih bedema]], poznatih kao [[Dvostruki bedemi Teodosija II|Teodosijevi bedemi]].}}, koji kod Beograda dostiže svoju savršeniju formu dodavanjem [[Eskarpa|eskarpe]] (koso nagnuta unutrašnja strana šanca). U široku upotrebu ulaze [[Mašikula|mašikule]] (kojih u Beogradu ima relativno malo na kapijama, dok su u Manasiji one gotovo svuda, ne samo po kulama, već i po bedemima{{Napomena|Prvobitno ih nije bilo ni u [[Manastir Manasija|Manasiji]], ali su dodate prilikom nadziđivanja kula, koje je izvedeno u toku same gradnje.}}), a uz glavne kapije se javljaju po dve kule{{Napomena|U [[Beograd]]u je u prvoj fazi bila podignuta samo jedna kula, kao kod današnje Despotove kapije, da bi u drugoj fazi bila dograđena još jedna.}}, umesto po jedne, kao do tada. Napredak je vidljiv i na [[Donžon kula]]ma oba utvrđenja{{Napomena|Smatra se da je, danas uništeni [[Donžon Stefanovog Beograda]], ''kula Nebojša'' bila veoma slična, ako ne i istovetna manasijskom Donžonu, tzv. ''Despotovoj kuli''.}}, koje po svojim dimenzijama (visina im je nešto preko 30 metara<ref name="Aca">{{AD-TVD}}</ref>) uveliko prevazilaze dotašnje primere. Poređenja radi, Donžon kula u Kruševcu je bila visoka oko 16<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 3, Kruševac“'', [[Beograd]] [[2008]]. {{ISBN|978-86-908427-4-2}}</ref>, u Stalaću 19.5<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 11, Stalać“'', [[Beograd]] [[2009]]. {{ISBN|978-86-908427-9-7}}</ref>, u [[Maglič]]u oko 20<ref>Predrag Đidić, ''„Tvrđave i ostaci utvrđenih gradova. Publikacija 8, Maglič“'', [[Beograd]] [[2008]]. {{ISBN|978-86-908427-9-7}}</ref>, dok su kule koje su čuvale kapiju u Manasiji visoke oko 22 metra<ref name="Aca" />. [[Datoteka:Sveti_ratnici_Manasija.jpg|thumb|left|300|thumb|''Sveti ratnici'' (deo freske iz manastira Manasije)]] Moravski stil u arhitekturi pratio je i zaseban stil u [[Slikarstvo|slikarstvu]], a jedno od njegovih remek-dela<ref name="KIS" /> je freskoslikarstvo u [[Manastir Kalenić|Kaleniću]], nastalo oko 1413. godine<ref name="KIS" /><ref name="Toza">{{SR-PSV}}</ref>. Prema mišljenju [[Istorija umetnosti|istoričara umetnosti]] i [[srpska akademija nauka i umetnosti|akademika]] [[Svetozar Radojčić|Svetozara Radojčića]], živopis u Kaleniću ima tri osnovne crte<ref name="KIS" />: :laki svetli [[kolorit]] :prigušenu plastičnost [[Čovek|ljudskih]] likova :veoma naglašene [[prava (linija)|linije]] Jedna od najlepših i najpoznatijih fresaka iz Kalenića je ''[[Svadba u Kani]]''<ref name="KIS" />, a čitav živopis pokazuje neobičnu sličnost sa živopisom [[carigradske crkve]] [[Crkva Hrista Spasitelja u Polju|Hrista Spasitelja u Polju]]<ref name="KIS" />, koja spada među remek-dela [[Vizantijska umetnost|vizantijske umetnosti]], iz doba [[Renesansa Paleologa|Renesanse Paleoga]]. Živopis u Stefanovoj zadužbini [[Manastir Manasija|Manasiji]] je takođe ''visokih estetskih vrednosti''<ref name="KIS" />, ali je očuvan u mnogo manjoj meri. Najznačajnije freske, uz ktitorsku kompoziciju na zapadnom zidu, su ''[[Hristos|Hristova]] čuda'' i ''[[Sveti ratnici]]'' (u [[naos]]u), zatim ''Pričešće [[apostol]]a'' i ''Poklonjenje žrtvi'' (u [[oltar]]skoj [[Apsida|apsidi]]), kao i prikazi [[Biblijski proroci|biblijskih proroka]] u kupoli<ref name="KIS" />. == Stefan Lazarević u epskoj poeziji == {{main|Kosovski ciklus}} {{izdvojeni citat|Ako je prema ikome nacionalna istorija bila nepravedna onda je to upravo ovaj slučaj. Patriotski nastrojen Vuk Branković je proglašen izdajnikom, dok su mnogo pomirljiviji Lazarevići zauzeli ono mesto u istoriji koje je u suštini trebalo da pripadne Vuku.<ref name="Fajfrić-Brankovići"/>|[[Željko Fajfrić]]}} ''Visoki Stevan'', kako ga narodno predanje naziva, spada u red tzv. [[Slovenski zmaj|zmajevitih]] junaka<ref name="Sreta">{{SP-SSM}}</ref>, a [[Veselin Čajkanović]] izdvaja tri osnovne karakteristike njegove mitološke ličnosti<ref name="Čajkan" />: {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | :„Srbi braćo, od boja junaci :Sijecite turske krvopije! :Gonite ih Šami i Medini, :Da se k nama više ne povrate.“ :Pa odande Turke potisnuše, :Sve ih gone, nigda ne prestaju, :Doćeraše moru debelome, :Prećeraše Šami i Medini. :Tadaj Stevan na obalu dođe, :Turski topuz u more bacio, :I ovako tiho govorio: :„Kada topuz iz mora izaš'o, :Onda Turčin preko mora preš'o :I Kruševca moga osvojio, :Opet srpsko carstvo zadobio.“ :Pa se s vojskom u Kruševo vrati. :Kada bio na gradsku kapiju, :Kad mu topuz visi o kapiji, :Pogleda ga i topuz poznade, :Onda Stevan vojsku zastavio, :Pa ovako vojsci govorio: :„Hrabri Srbi, moji vitezovi :Mi moremo i konji nam mogu, :Al' zaludu kad nam Bog ne dade, :Ovo carstvo više za nas nije, :Naši stari vrlo plahi bili, :Kod miloga Boga zgriješili, :Bog nam dao tursku krvopiju, :Ne bi l' smo se opet povratili :I milome Bogu ugodili, :Jeda bi nam gr'jehe oprostio, :Pak nam srpsko carstvo poklonio“ |- | style="text-align: center;" | ''Epska narodna pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|Visoki Stevan i car Bajazit]]'' |} * putovanje po svetu * rođenje Janka i Janje * neuspešna borba sa [[Turci]]ma On kaže da je ''najviše mitova o njemu zabeleženo daleko od njegove uže oblasti, u [[Hercegovina|Hercegovini]], [[Bosna|Bosni]], na [[More|Primorju]]''<ref name="Čajkan">{{VČ-SRF2|Deo=Mitski motivi u tradiciji o despotu Stevanu}}</ref> i dodaje da je ''u tim krajevima Stevanova ličnost dobila najizrazitije mitsko obeležje''<ref name="Čajkan" />. Prema srpskoj epici, Visoki Stevan je rođen iz veze zmaja sa [[milica Hrebeljanović|kneginjom Milicom]]<ref>Epska narodna pesma [[:s:Miloš Obilić zmajski sin|''„Miloš Obilić zmajski sin“'']]</ref>, čime se objašnjavaju njegove natprirodne junačke osobine. Čest motiv vezan za njega su putovanja<ref>Primeri za to su [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']], kao i [[spisak srpskih epskih narodnih pesama|narodna epska pesma]] [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref>, neretko prerušenog u [[prosjak]]a<ref>Primer za to je [[:s:Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu|''„Hercegovačka pripovetka o Visokom Stevanu“'']].</ref>. To je opšti [[Mitologija|mitološki]] motiv putujućeg božanstva (prerušenog u prosjaka) koje ide svetom i gleda kako ljudi žive, nagrađujući dobre i kažnjavajući zle. Ta crta je uočljiva i u mitološkoj ličnosti [[Sveti Sava|svetog Save]], koji je tu osobinu, po mišljenju Čajkanovića, preuzeo od nekadašnjeg [[Vrhovni bog Srba (mnogoboštvo)|Srpskog vrhovnog boga]], a karakteriše i epskog [[Marko Kraljević|Marka Kraljevića]]<ref name="Čajkan" />. U različitim oblicima, ali sa istom osnovnom radnjom, zabeležena je priča o rođenju [[blizanac]]a, Janka i Janje, čiji je otac bio Stevan.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku|''„Vukov Rječnik o Sibinjanin Janku“'']], kao i pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bojadin|''„Visoki Stevan i car Bojadin“'']].</ref> Stevanov sin, Janko je epski Sibinjanin Janko (istorijski [[Janoš Hunjadi]]), koji je zbog svog porekla ''poslije išao u Srbiju i bio se s Turcima kao tražeći svoju očevinu''. Njegova ćerka, Janja, je majka jednog od junaka epskih pesama,[[Banović Sekula|Banović Sekule]], a svi Stevanovi potomci su, kroz njegovo zmajsko poreklo, nasledili i nadljudske karakteristike i sposobnosti. Ova priča takođe predstavlja opštepoznati mitološki motiv o (putujućem) božanstvu koje pristaje da stupi u dobrovoljni odnos sa devojkom iz domaćinstva koje mu je ukazalo gostoprimstvo ''i na taj način pokloni ljudima svoj plod''<ref name="Čajkan" />. Slična mitološka priča, vezana je i za [[Tezej]]a, odnosno jednu od legendi vezanih za njegovo rođenje, prema kojoj je njegov otac bio, bog [[More|mora]], [[Posejdon]]. Narodni umetnik govori i o borbama Visokog Stevana sa Turcima.<ref>Primeri za to su [[:s:Vukov Rječnik o Visokom Stefanu|''„Vukov Rječnik o Visokom Stefanu“'']], kao i epska pesma [[:s:Visoki Stevan i car Bajazit|''„Visoki Stevan i car Bajazit“'']].</ref> U delima se opisuju njegove strahovite pobede nad njima, ali on ipak ne uspeva da izbori konačnu pobedu nad njima tj. trajno ih protera iz Srbije, ne zbog svoje eventualne nesposobnosti ili manjka vojske, već isključivo zbog upliva više sile tj. sam ''[[Bog]] Svevišnji'' mu to ne dozvoljava. Njegova nastojanja obično su propraćena sa bacanjem kletve vezane za nemoguće dešavanje koje se ipak desi, što je relativno čest motiv, ne samo u srpskoj, već i u drugim mitologijama<ref name="Čajkan" />. == Popularna kultura i nasleđe == [[Datoteka:Despot_Stefan_Kalemegdan.jpg|thumb|Spomenik despotu Stefanu na [[Kalemegdan]]u]] Njegov lik se pojavljuje u filmu [[Boj na Kosovu (film)|Boj na Kosovu]], iz [[1989]]. godine. Stefan Lazarević ima čak dve ulice u Beogradu: ''Bulevar Despota Stefana'' i ''Visokog Stevana''. == Povezano == * [[Vuk Branković]] * [[Marko Mrnjavčević]] * [[Milica Hrebeljanović]] * [[Srpska despotovina]] * [[Istorija Srbije u srednjem veku]] == Napomene == {{Napomene}} == Reference == {{spisref|2}} == Literatura == '''Primarni izvori:''' * ''Žitije svetoga kneza Lazara'' * [[Konstantin Filozof]], ''„[[Žitije despota Stefana Lazarevića]]“'' '''Naučni radovi:''' * {{VM-PM}} * {{SR-PSV}} * {{ISN II}} * {{ODB}} * {{GO-IV}} * {{VČ-SRF2}} * {{AVRLj-SD}} * {{JD-KIS}} * {{AV-DSD}} * {{JD-ISK}} * [[Željko Fajfrić]], ''Sveta loza Brankovića'', Šid, 1999.[http://www.rastko.rs/kosovo/istorija/zfajfric-brankovici.html] * [[John V. A. Fine]], ''The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest'', The University of Michigan Press, 2009.[http://www.press.umich.edu/7807/late_medieval_balkans] == Spoljašnje veze == {{Commonscat|Stefan Lazarević}} * [http://www.spcportal.org/index.php?pg=1931&lang=sr Stefan Lazarević]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} (SPC) * [http://www.balkanmagazin.net/kolumna/istorija/despot_stefan_lazarevic.xhtml Despot Stefan Lazarević] (balkanmagazin.net) * [http://www.sv-jelisaveta.org.yu/holidays_alone.php?ArticleId=%20319 Sv. despot Stevan Visoki]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav Stefan Lazarević: Slovo ljubve] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040325212021/http://www.dijaspora.nu/srpski/njvk/srpsko_pesnistvo_c.html#ljubav |date=2004-03-25 }} * [http://istorijska-biblioteka.wikidot.com/art:sporazum-u-tati Istorijska biblioteka:Sporazum u Tati] * [http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa Istorijska biblioteka: Konstantin filozof o bici kod Nikopolja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130216052842/http://www.istorijskabiblioteka.com/art2:bitka-kod-nikopolja-u-delu-konstantina-filozofa |date=2013-02-16 }} * [http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/redovnici-zma%D1%98evog-odlic%D1%98 Srpski vitezovi reda Zmaja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120413021326/http://politikin-zabavnik.rs/pz/tekstovi/redovnici-zma%D1%98evog-odlic%D1%98 |date=2012-04-13 }} {{niz| pre=[[Lazar Hrebeljanović]]| spisak=Knez Srbije<br />([[1389.|1389]] — [[1402]])| posle=Srbija [[1402]]. godine postaje despotovina.| }} {{niz| pre=Srbija je bila kneževina.| spisak=[[Srpska despotovina|Despot Srbije]]<br />([[1402]] — [[1427]])| posle=[[Đurađ Branković]] }} {{Srpski kraljevi}} {{Lifetime|1377|1427|Lazarević, Stefan}} [[Kategorija:Srpski vladari]] [[Kategorija:Biografije, Osmansko Carstvo]] [[Kategorija:Istorija Srbije u srednjem veku]] [[Kategorija:Nacionalni mitovi]] 2agnxfqge6204xsp87kw9tcowuptbit 0 113492 41866019 41865915 2024-04-25T22:57:22Z Inokosni organ 160059 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/77.243.27.78|77.243.27.78]] ([[User talk:77.243.27.78|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe]] wikitext text/x-wiki {{Gradska četvrt | naziv = Bežanijska Kosa | slika = 58848448bkosa1.jpg | opis_slike = Stambena zgrada na Bežanijskoj kosi | grad = [[Beograd]] | opština = [[Novi Beograd]] | površina = | stanovništvo = 19.036 | gustina = | mapa = Belgrade | gšir = 44.816398 | gduž = 20.377997 }} '''Bežanijska Kosa''' je naselje u [[Beograd]]u. Pripada opštini [[Novi Beograd]]. Nalazi se na krajnjem zapadu opštine, na uzvišenju iznad, inače ravnog, ostatka Novog Beograda. Proteže se na potezu od autoputa Beograd-Zagreb na severu, a ograničeno je ulicama [[Tošin bunar]], Zemunska i Vojvođanska sa istočne i južne strane. Na zapadu naselja nalazi se [[Novo bežanijsko groblje]] a udaljenost od [[Aerodrom Nikola Tesla Beograd|Aerodroma Nikola Tesla]] je oko 6 kilometara. Do njega se može stići [[autobus]]ima [[GSP|gradskog prevoza]]: 65, 72, 74, 75, 76, 82, 612 и 708. U njemu se nalaze sledeći značajni objekti: * [[Svetog Vasilija Ostroškog Crkva|Crkva Svetog Vasilija Ostroškog]] * [[Novo bežanijsko groblje]] * [[Kliničko bolnički centar "Bežanijska kosa"]] * Osnovna škola "[[Borislav Pekić]]" * Osnovna škola "[[Dragan Lukić]]" * Vrtić "Vrabac" * Klinika "Anlave" * Teretana "Fit House Kosa" kao i trgovački centri: * IDEA Super * Okov * Tempo supermarket * Veletrznica * Emezzeta == Galerija == Bežanijska Kosa je počela da se gradi osamdesetih godina [[20. vijek|XX veka]]. <gallery> Datoteka:BežanijskaKosa01.jpg|Jedna od zgrada na ''Kosi'' Datoteka:BežanijskaKosa02.jpg|Dobar deo zgrada je zidan u doba kada je bilo moderno zidati fasadnom ciglom Datoteka:BežanijskaKosa03.jpg|Zelene površine i igrališta između zgrada Datoteka:Le temple de Saint Vasilije Ostroški à Belgrade.jpg|Hram sv. Vasilija Ostroškog Datoteka:Основна школа "Драган Лукић".jpg|Osnovna škola Dragan Lukić Datoteka:Košarkaški teren.jpg|Košarkaški teren </gallery> == Vanjske veze == {{Commonscat|Bežanijska Kosa}} * [http://www.crkvasvvasilije.org.rs Crkva Svetog Vasilija Ostroškog] * [http://www.anlaveclinic.rs/ Klinika "Anlave"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111025101011/http://www.anlaveclinic.rs/ |date=2011-10-25 }} * [http://www.bkosa.rs Kliničko bolnički centar "Bežanijska kosa"] * [http://www.skola-pekic.edu.rs/ Osnovna škola "Borislav Pekić"] * [http://www.11april-nbgd.edu.rs/vrabac.htm Vrtić "Vrabac"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120105172334/http://www.11april-nbgd.edu.rs/vrabac.htm |date=2012-01-05 }} * [http://www.kika.com/rs/home/ Kika] * [http://www.merkur.eu/srb/index.html Мerkur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090806084314/http://www.merkur.eu/srb/index.html |date=2009-08-06 }} * [http://www.bgpijace.rs/market.php?x=3&y=8&id=178 Kvantaška pijaca] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110309231112/http://www.bgpijace.rs/market.php?x=3&y=8&id=178 |date=2011-03-09 }} {{Opština Novi Beograd}} [[Kategorija:Beogradska naselja]] [[Kategorija:Opština Novi Beograd]] au8djpzh3pn3hlq6gcqtcvdsawp46tj 0 121212 41865954 41865342 2024-04-25T12:36:22Z 87.116.179.72 /* Partizani kao zajednički neprijatelj */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nemac, domobran i Rade Radić.jpg|thumb|Njemački general major Friedrich Stahl, [[Hrvatsko domobranstvo|domobranski]] oficir i četnički komandant [[Rade Radić]], prilikom sastanka u centralnoj Bosni, 1942.<ref name="ushmm46717">{{cite web|url=http://resources.ushmm.org/inquery/uia_doc.php/query/45?uf=uia_BeHOBM|title=Photograph #46717|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=5 February 2011}}</ref>]] [[Datoteka:Četnici i Nemci.jpg|thumb|right|[[Četnici]] poziraju s njemačkim okupacionim snagama u nepoznatom selu na području Jugoslavije.]] '''[[Kolaboracija]] [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četnika]] sa snagama [[snage Osovine|Osovine]]''' je tokom [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugog svjetskog rata u Jugoslaviji]] poprimala razne forme, od nenapadanja do direktne vojne podređenosti okupacionim snagama. [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] je predstavljala raznorodnu formaciju sastavljenu od raznih [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četničkih grupa]]. [[Četnici]] u Srbiji su isprva sa [[partizani]]ma učestvovali u [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanku protiv okupatora]] [[1941]], a nakon sloma ustanka kreću u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja - [[partizan]]a i drugih etničkih grupa. U [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]] (Dalmaciji, Lici, Hercegovini i delu Bosne) četničke jedinice od početka organizuju Italijani kao jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]].<ref name="Pop izdaje"/> Proklamativno su ove jedinice bile pod Vrhovnom komandom [[Dragoljub Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali efektivno podređene italijanskoj vojnoj komandi. [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeve]] četnike je podržavala [[Jugoslavija|jugoslovenska]] vlada u izbeglištvu, podržana od [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznika]], te su četnici formalno postali deo savezničke koalicije, očekujući preuzimanje vlasti u trenutku savezničke pobede nad Nemačkom. U međuvremenu, otpor Osovini veoma je opao, a mnogi delovi JVuO su se borili zajedno sa osovinskim snagama protiv rivalske [[NOVJ|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Nakon niza upozorenja tokom [[1943]], [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznici]] su u decembru [[1943]]. doneli odluku o raskidu saradnje.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU], Globus, Zagreb 1979</ref><ref>Winston Churchill: The Second World War. [5], Closing the ring, New York, Bantam Books, 1962</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/1.htm Fitzroy Maclean: RAT NA BALKANU], Stvarnost, Zagreb 1964</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Zagreb 1979</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/5.htm F.W.D. Dikin: BOJOVNA PLANINA], Nolit, Beograd 1973</ref> Izbeglička vlada u kojoj je [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] bio ministar vojni raspuštena je u maju [[1944]], u avgustu je [[Kralj Petar II Karađorđević|kralj Petar]] ukinuo njegov štab, a u septembru pozvao sve pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini da se priključe [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]]. {{Wikisource|Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.}} {{Wikisource|Radiogramsko naređenje D. Mihailovića svim komandantima od 7.11.1943. }} Mihailović otkazuje poslušnost jugoslovenskom kralju, a tokom savezničke bitke [[Bitka za Srbiju 1944.|bitke za Srbiju 1944.]] se bori na strani [[Wehrmacht]]a. Četničko zbližavanje sa Nemcima kulminiralo je [[Povlačenje kolaboracioanista u Treći Rajh|zajedničkim povlačenjem]] sa nemačkim snagama na teritorij [[Treći Rajh|Trećeg Rajha]] [[1944]]-[[1945]]. Uzimajući u obzir formacijsku potčinjenost okupacionim snagama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Rajha]], kao i [[Suradnja četnika s Nezavisnom Državom Hrvatskom|potpisivanje ugovora]] sa vlastima kvislinške [[NDH]], [[Logika|logički]] je neodrživo četnike nazivati [[Antifašizam|antifašističkim]] pokretom. Pokret koji traži i dobija oružje, municiju i ratnu opremu od [[fašizam|fašističkog]] okupatora, po definiciji nije antifašistički. Pored toga, Mihailovićev pokret uopšte nije upotrebljavao sintagmu „antifašistički“ kao vlastitu odrednicu, niti se identifikovao s antifašizmom, budući da je ta terminologija poticala iz domena [[Komunizam|komunističke ideologije]]. Mihailovićev pokret nije bio fašistički u ideološkom smislu i nastao je kao nesumnjivo antiokupatorski pokret. Međutim, praksa tog pokreta podrazumevala je usvajanje fašističke kulture nasilja: etnički motivisani masovni zločini, teror nad civilima, istrebljenja čitavih porodica, nasilje nad kolektivnim seoskim zajednicama, spaljivanja i pljačku čitavih naselja. [[Antikomunizam]] je bio ključni ideološki činilac koji je prouzrokovao nalaženje zajedničkih interesa između JVuO i okupatora, ali i između JVuO i kvislinških, tj. domaćih profašističkih pokreta.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> {{izdvojeni citat|- Samostalni četnički odredi („Vertragschetniks“) više ne postoje, čak se i Drenović stavio pod komandu D.M.-a. Drenović, Tešanović i lokalni komandanti formalno sarađuju sa njemačkim i hrvatskim trupama. - Ukupno brojno stanje četnika u NDH i Sloveniji procijenjeno na 22.500 ljudi.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=829&rec=313&roll=482 NARA, T313, Roll 482, frame no. 000826: Sastav i brojno stanje neprijateljskih snaga u zoni odgovornosti 15. brdskog korpusa (1. septembar 1943.)]</ref>|Njemački izvještaj od 1. septembra 1943. godine}} Kao vrhovni komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, general Mihailović je dozvoljavao saradnju svojih jedinica sa silama Osovine i kvislinzima, posredno ([[Legalizovani četnici|legalizacija]]) ili direktno. Saradnja se ostvarivala lečenjem četnika u italijanskim, nemačkim i kvislinškim bolnicama, dobijanjem naoružanja i municije, hrane, zajedničkim dejstvima na sektorima fronta ugroženim od partizana. Saradnja je proizlazila iz činjenice da je četnička strategija polazila od uništenja komunista posredstvom okupatora u okviru Drugog svetskog rata. Kolaboracija je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Sandžak|Sandžaku]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] bila očigledna, nesporna, dokumentarno potvrđena. Četničke jedinice odstupale su tokom 1944. i 1945. godine sa Nemcima.<ref>Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd, 1992, str. 391.</ref> == Mihailovićeva ratna doktrina == {{main|Dragoljub Mihailović|Četnička ideologija}} Nakon početnog učešća u ustanku, [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je već 1941. smatrao da su oružane akcije protiv okupatora bez izgleda na uspeh,<ref>Zapisnik kapetana Matla sa sastanka sa srpskim generalštabnim pukovnikom Dražom Mihailovićem 11. novembra 1941, [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], str. 871-878</ref> da mogu izazvati represalije, da su stoga štetne, pa ih treba izbegavati. Prema Dražinoj doktrini, otvoren sukob sa okupatorom treba početi u trenutku njegovog povlačenja, usled savezničkog iskrcavanja na Balkanu ili usled poraza na drugim frontovima. U svom programu poslatom emigrantskoj vladi septembra 1941, Mihailović piše: {{izdvojeni citat|Održavanje neprijateljskog stava prema okupatorima i njihovim pomagačima, ali za sada, do daljeg, ne ulaziti u neposredne borbe osim u slučajevima samoodbrane kao što je slučaj u Hrvatskoj.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_6.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], dokument broj 6</ref>}} Njegovo gledište osnaženo je nakon prve zvanične radio poruke predsednika izbegličke vlade [[Dušan Simović|Dušana Simovića]] od 28.10.1941. koja kaže: {{izdvojeni citat|Do daljnjeg znaka za zajednički rad, bez krajnje potrebe ne izazivati neprijatelja.}} Mihailović je verovao da će saveznici na kraju pobediti. U međuvremenu, nastojao je da spreči ekspanziju komunizma. Smatrao je da će trenutak sloma okupatora biti odlučujući za buduće uređenje zemlje. Da bi se to moglo iskoristiti, potrebno je: * biti, makar formalno, priznata pro-saveznička formacija; * biti vojno dominantan u odnosu na ostale etničke ili ideološke struje sa savezničkim statusom. Partizanski pokret bio mu je glavni rival, a takođe i glavni ideološki protivnik po svim važnim pitanjima. Mihailović je smatrao da strateško opredeljenje za zapadne saveznike nije nužno u sukobu sa taktičkim suzbijanjem partizanskog pokreta uz pomoć okupatora. On je verovao da će ta saradnja ostati neprimetna, odnosno da treba “javno izbegavati saradnju sa Nemcima jer to srpski narod ne voli.“<ref>[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine УСТАНАК У СРБИЈИ 1941. ГОДИНЕ]</ref> U skladu sa ovom logikom, razvio je koncepciju korišćenja svih činilaca u svoju korist. Smatrao je da se treba držati Saveznika, jer je to obezbeđivalo je podršku kralja, naroda, i status savezničke sile. Otpor Nemcima je ostao deklarativnog i propagandnog karaktera da se snage ne bi iscrpljivale u beskorisnim sukobima sa nadmoćnim protivnikom.<ref>videti Proglas Srbima, Hrvatima i Slovencima od 16.11.1941.</ref> == Odnosi sa Nemcima u Srbiji 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} === Saradnja sa kvislinškom vladom === {{main|Saradnja četnika sa Nedićevom vladom}} Draža Mihailović je na početku stvaranja svoje organizacije, tokom leta 1941. stupio u kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. - [https://www.znaci.org/00001/11_4.htm glava 4]</ref> Mihailović je smatrao da se kvislinške snage Aćimovića i posle njega [[Milan Nedić|Nedića]] mogu višestruko iskoristiti: * one suzbijaju komunizam i u tom svojstvu su koristan partner; * one mogu služiti kao paravan za privremenu legalizaciju četničkih odreda u kriznim situacijama; * one su potencijalni izvor snabdevanja - bilo dobrovoljnog, bilo putem fingiranih ili stvarnih prepada * one omogućuju posrednu vezu sa okupacionom silom; * njihovi pripadnici će preći pod Mihailovićevu komandu u trenutku raspada okupacionog sistema; Sa Nedićem je bio u kontaktu, dobijao od njega pare, i obećanja "da će se angažovati kod nemačkih vlasti da Mihailović ne bude zarobljen ili kažnjen."<ref name="znaci.net">https://www.znaci.org/00001/4_14_1_243.htm IZVEŠTAJ HAROLDA TURNERA OD 6. NOVEMBRA 1941. O POKUŠAJIMA DRAŽE MIHAILOVIĆA DA PREGOVORIMA SA NEDIĆEM I NEMCIMA OJAČA SVOJ POLOŽAJ ZA BORBU PROTIV KOMUNISTA1</ref> Mihailović je preko Nedića tražio kontakt sa Nemcima za "borbu protiv komunizma", ali Nedić im je preneo da se Mihailović nalazi neposredno pred uništenjem, da želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime, da je potpuno nepouzdana ličnost i da nema svrhe pregovarati.<ref name="znaci.net"/> Kakogod, o želji Mihailovića da pregovara je obaveštena i nemačka Vrhovna komanda: {{izdvojeni citat|13.11.41: Vrhovna komanda oružanih snaga traži provjeru vijesti da je „izvjesni“ Mihailović poslao delegate Nediću, i preko njih ponudio Nijemcima pregovore.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000119: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka.</ref>}} Uprkos potonjem neuspehu pregovora sa Nemcima, četnici su ipak postigli dogovor sa kvislinškom vladom. Sukladno postignutim dogovorima viših instanci, Štab 1. valjevskog četničkog odreda 13. decembra 1941. naređuje saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{izdvojeni citat| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_33.htm Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda od 13. decembra 1941. za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade</ref>|Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade (13. decembra 1941.)}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1941. === {{main|Sastanak u Divcima}} {{izdvojeni citat|Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_30._%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0_1941._%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0 Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића]</ref>|Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.}} {{Wikisource|Izjava pukovnika Branislava Pantića o Mihailovićevoj odluci da pregovara s Nemcima}} {{Wikisource|Izveštaj kapetana Matla pretpostavljenima od 30. oktobra 1941. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića}} {{Wikisource|Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.}} Nemci su za gušenje [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji 1941.]] angažovali dodatne trupe i sproveli drastične represalije nad stanovništvom, što je Mihailovića navelo da se povuče iz ustanka, napadne partizane i zatraži kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika [[Branislav Pantić|Branislava Pantića]], njegovog predstavnika i obaveštajca u [[Beograd]]u. No, na samom početku sastanka sa nemačkim predstavnicima u selu [[Divci]] 11.11.1941. mu je rečeno: {{izdvojeni citat|Pre dve nedelje poručili ste nam preko Vaših poverenika u Beogradu da je Vaša namera 'da nećete više dozvoliti da se srpska krv beskorisno proliva i srpska imovina dalje uništava'. Istovremeno ste ponudili da se zajedno sa nemačkim Vermahtom i organima Nedićeve vlade borite protiv komunizma. Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer: 1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i 2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.}} Nemci su procenili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, i stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta".<ref name="Divci">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> U daljem razgovoru Draža se pravdao nacistima za ustanak: {{izdvojeni citat|Nije moja namera da ratujem protiv okupatora, jer kao generalštabni oficir poznajem snage obeju snaga.<ref name="Divci"/>}} On se pravdao da je morao uzeti neke gradove od Nemaca da ih komunisti ne bi uzeli<ref>"Moji ljudi su [[Bitka za Loznicu 1941.|krenuli na Loznicu]] zato da je komunisti ne zauzmu."</ref> i izjavljivao da nije na strani ustanika: {{izdvojeni citat|Nisam se stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce.<ref name="Divci"/>|[[Draža Mihailović]]}} Draža je izjavljivao Nemcima lojalnost i tražio da mu daju municiju da nastavi borbu protiv partizana.<ref>"Neophodno je imati municiju! Računajući s tim, došao sam ovamo."</ref> Ali, želeo je da njegovo "delovanje na nacionalnoj osnovi" ostane potajno da ne bi prošao kao [[Kosta Pećanac]], koji je sklopio otvoreni sporazum sa okupatorom, čime je izgubio ugled u narodu i stekao oznaku izdajnika.<ref name="Divci"/> Uprkos svim njegovim predlozima, Nemci mu nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje: {{izdvojeni citat|„Ponuda pukovnika Mihailovića da stavi svoje snage na raspolaganje za borbu protiv komunista je odbijena i zatražena je bezuslovna predaja. Mihailović je tražio da se konsultuje sa svojim komandatima. Mihailović također tražio oružje za borbu protiv komunista. Ovo je igra, borba između bandi za izvor oružja. Ipak, čini se da jedan dio Mihailovićevih bandi iskreno želi da se bori protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000121-2: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka 17.11.41.}} Mihailovićev stav u odnosu na njemačkog okupatora i kvislinge u Srbiji bio je jasno izražen u depeši, koju je opunomoćeni poslanik Ministarstva inostranih poslova Trećeg Rajha u Beogradu [[Felix Benzler]], 31. marta 1942. godine, uputio centrali u Berlinu: {{izdvojeni citat|Sve dosad se nije postiglo da se ličnost pukovnika Mihailovića stavi pod kontrolu. Po svoj prilici ni on nije u stanju ili nije voljan da na srpskom području nešto preduzme, već je, naprotiv, preko jednog posrednika ovih dana ponudio vladi Nedića da prihvata da se objavi: 1) da on ne namerava da se bori protiv Nemaca; 2) da neće ništa da preduzima protiv Nedićeve vlade; 3) da se zalaže za održanje mira i reda u zemlji; 4) da poziva na borbu protiv komunista. Posredniku je odgovoreno da za Mihailovića jedino u obzir dolazi da se bezuslovno potčini.<ref>[https://znaci.org/00001/11_18.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POD ZAŠTITOM LEGALIZOVANIH ODREDA]</ref>}} Za njim je raspisana poternica i nekoliko meseci je bio u bekstvu. U junu 1942. Mihailović je prešao u Crnu Goru, italijansku okupacionu zonu, na teritoriju koju su držali crnogorski četnici. Četnički odredi u Srbiji su delom raspustuili regrute kućama i ostali u ilegali na kadrovskom sastavu, a delom se legalizovali kao pripadnici zvaničnih Nedićevih formacija. === Stanje sukoba niskog intenziteta i legalizacija četnika === {{main|Neil Selby}} {{Quote box | citat = „Udružite se sa apotekarima. Uzmite od njih praškova za kijanje, suzavce i supervodonik. Na igrankama svrabeće praškove. Upućujte preteća pisma, uznemiravajte telefonom, stvarajte svuda strah i zabunu.“<ref name="Kosta Nikolić 2004">Bojan Dimitrijević - Kosta Nikolić: Đeneral Mihailović - biografija, Beograd : Institut za savremenu istoriju, 2004, str 378-9</ref> | izvor = [[Draža Mihailović]] naređuje „misteriozne sabotaže" po gradovima septembra 1943. | width = 40% | align = right}} Aktivnosti četničkih odreda u Srbiji svedene su na najmanju meru da se ne bi izazivao okupator, i uglavnom su ograničene na organizacionu i obaveštajnu delatnost i sitnije diverzije. Uprkos tome, nemački okupator je veoma ozbiljno shvatao četničku aktivnost i povremeno organizovao racije protiv preostalih Mihailovićevih odreda, koji su se trudili da izbegnu dodir sa neprijateljem. Težište aktivnosti obeju strana preneto je na teritoriju [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. U Srbiji, znatan broj Mihailovićevih snaga se legalizovao. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. maj]]a 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Tu na okupatorskom spisku snaga su neki od glavnih Mihailovićevih četnika: [[Predrag Raković]], [[Miloje Mojsilović]], [[Dušan Smiljanić]], [[Vučko Ignjatović]], [[Miloš Glišić]], [[Ljuba Jovanović]]... Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">[https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA]</ref> Odsustvo oružane borbe u Srbiji sredinom [[1942]]. godine Mihailović je nastojao da nadoknadi činjenjem smicalica nemačkim vojnicima po gradovima, ubacivanjem „smrdljivih bombi", "svrabećih praškova", "praškova za kijanje", upućivanjem pretećih pisama, uznemiravanjem telefonom...<ref name="Kosta Nikolić 2004"/> Ovo nije ostalo neprimećeno. Britanski kapetan Bil Hadson je u drugoj polovini 1942. ponovo uspostavio vezu i javio da "Mihailović još sarađuje s Osovinom u Crnoj Gori i Sandžaku i miruje u Srbiji", da su "u Dalmaciji Trifunovićevi četnici legalizovani" te, podsticani od Italijana, sanjaju o nekoj "Srbo-Sloveniji i Dalmaciji". Na osnovu stanja na terenu on izvlači zaključak: {{izdvojeni citat|U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.... Mihailoviću bi trebalo konačno reći da Britanci pretpostavljaju komuniste kvislinzima.<ref name="Deakin2"/>|Britanski kapetan Bil Hadson}} Mihailovićeva taktika u Srbiji se početkom 1943. sastojala u tome da organizuje i štedi svoje snage za "planirani narodni ustanak". Nemci navode da je izbjegavao svaki konflikt sa okupacionim trupama.<ref>NAW, T-78, Roll 332, 6289915, 919: Procjena situacije komande Jugoistoka za feburar 1943 (2. mart 1943.).</ref> Izveštaji Nedićeve vlade konstatuju da je četnička akcija gotovo svuda upravljena na obračunavanje sa komunistima, koje se sprovodi beskompromisno, do istrebljenja. Inače, četnici na sastancima sa narodom savetuju lojalno držanje prema domaćim vlastima i okupatorskoj vojnoj sili kao i odricanje svake pomoći partizansko-komunističkim bandama.<ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 59/1—1, k. 22.</ref><ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 54/5—1, k. 22.</ref> Četnici su se posebno klonili ozbiljnijih sabotaža koje mogu izazvati odmazde, pa su čak sprečavali britanske komandose na terenu da ih vrše: {{izdvojeni citat|[[Neil Selby|Major Selby]] imao zadatak da organizuje sabotaže i dotur materijala za iste; „Prema Selbyevim navodima, do sabotaža nije došlo zato što ih D.M., odn. njegovi komandanti na terenu na terenu još nisu odobrili.“ <ref>NAW, T-313, Roll 482, 000544: Izvještaj obavještajnog odjeljenja Vojnog komandanta Jugoistoka o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca u noći 18./19. augusta 1943 (26. august 1943.).</ref>|Izvještaj nemačkog obavještajnog odjeljenja o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca (26. august 1943).}} Mihailović je 7. oktobra 1943. naređivao svojim četnicima borbu protiv partizana u Sandžaku "po svaku cenu" i nesukobljavanje sa Nemcima "po svaku cenu": {{izdvojeni citat|9. Na slučaj dolaska nemačkih trupa u reon gde se vrši akcija, ne dolaziti sa ovima u dodir, a sprečiti po svaku cenu eventualni sukob. <br /> 10. Na slučaj nailaska na partizane, ovi se po svaku cenu moraju razbiti i reon Župe očistiti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_9.htm Naređenje Draže Mihailovića od 7. oktobra 1943. komandantima kopusa u zapadnoj Srbiji za mobilizaciju ljudstva i borbu protiv NOVJ u Sandžaku]</ref>|Naređenje Mihailovića za borbu protiv partizana i nesukobljavanje sa Nemcima u Sandžaku (7. oktobra 1943).}} Saveznički komandant Sredozemlja uskoro i sam uviđa da se Mihailović bavi sporednim aktivnostima, uz izbegavanje da preduzme nešto na komunikacijama vitalnim za [[Saveznici|Saveznike]] i za Nemce. Stoga je [[9. decembar|9. decembra]] [[1943]]. poslao [[Dragoljub Mihailović|Mihailoviću]] telegram kojim zahteva izvršenje specifikovanih napada na komunikacije, a koji počinje rečima: {{izdvojeni citat|'''Sloboda kojom se Nemci služe železničkim prugama od Grčke do Beograda za prevoz i izdržavanje trupa nepodnošljiva je.'''<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_250.htm, Obaveštenje brigadira Armstronga od 9. decembra 1943. Draži Mihailoviću o zahtevu Komande britanskih trupa na Srednjem istoku da četnici izvrše dve sabotaže protiv Nemaca]{{Dead link|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog II</ref>}} == Saradnja četnika sa NDH == [[Datoteka:Chetniks, Ustasa, and Domobrani.jpg|thumb|Predstavnici četnika, ustaša i domobrana na sastanku u Bosni.]] {{Glavni članak|Suradnja četnika sa NDH}}{{Wikisource|Sporazum grupe četničkih predstavnika sa predstavnicima NDH od 23.5.1942.}} {{izdvojeni citat|Mi se sa vojnim organima hrv. države na terenu borbe protiv komunista nalazimo ne kažemo saveznici, ali kao neki slučajni saradnici. Iz toga može za obje strane nastati dosta dobrih posljedica.<ref>http://www.znaci.org/00001/4_14_1_82.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230323080618/https://znaci.org/00001/4_14_1_82.htm |date=2023-03-23 }} Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP</ref>|Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda komandantu 4. domobranske divizije za saradnju u borbi protiv partizana (10. maja 1942.)}} Na celoj teritoriji [[NDH]] na kojoj su živeli Srbi, došlo je do [[Ustanak u NDH|ustanka]] protiv [[ustaše|ustaškog]] terora. Među ustanicima je ubrzo došlo do podele između četnika i komunista. Komunisti su imali svoje principe: beskompromisnu borbu protiv svih okupatora i pomagača i zabranu nacionalnog revanšizma. Četnici su hteli smirivanje situacije, što se ubrzo pretvorilo u borbu protiv pokreta otpora. [[Momčilo Đujić]] i [[Pajo Popović]] su prvi od četničkih vođa bili decembra 1941. godine kod župana NDH [[David Sinčić|Davida Sinčića]] u [[Knin]]u.<ref name="Pop izdaje"/> Zajedno s njima dvojicom, kod Sinčića je početkom decembra došao i [[Brane Bogunović]], kojeg će Sinčić ocijeniti kao najpouzdanijeg za suradnju.<ref>Veliki župan Sinčić je 7. februara 1942. obavijestio Pavelića da »Brane Bogunović iz Bosanskog Grahova uvijek djeluje u smislu smirenja«. (NOB u Dalmaciji, 2,872).</ref> Pregovori četnika s vlastima NDH u Kninu su nastavljeni u januaru 1942. godine, kada su velikog župana posjetili i [[Mane Rokvić]], kapetan [[Veljko Ilić]], [[Velimir Tešanović]] i [[Stevo Rađenović]].<ref>AVII, 261,42-1/12.</ref> Četnici su tokom prve polovine 1942. putem pučeva preuzeli od komunista rukovođenje ustaničkim odredima u centralnoj i istočnoj Bosni. Ovi odredi sklopili su ugovore o saradnji sa vojnim vlastima NDH tokom aprila, maja i juna 1942, i tako se uključili u jedinstven nemački odbrambeni sistem. Prvi je sporazum sa NDH potpisao [[Uroš Drenović]] u ime svog odreda [[27. april]]a 1942. Zatim su slične sporazume potpisali [[Lazo Tešanović]], [[Rade Radić]], [[Savo Božić]], [[Cvijetin Todić]], [[Radivoje Kerović]] i drugi. Pavelićev ministar [[Mladen Lorković]] [[26. maj]]a 1942. godine depešom obaveštava »vrhovničtvo« velike župe Bribir i Sidraga: {{izdvojeni citat|»Glavni stožer domobranstva suglasan je sa vašim priedlogom da se vođama grko-istočnjaka popu Momčilu Đujiću, Mani Rokviću, Bogunoviću, Paji Popoviću i Paji Omčikusu dodieli pomoć od milijun Kn (kuna), 200 pušaka jugoslavenskog poriekla i 10 strojo-pušaka.«<ref>AVII, H-P-426; u protokolu Ministarstva vanjskih poslova NDH dokument je zaveden pod brojem VT/57/42.</ref>|Depeša ministra NDH [[Mladen Lorković|Mladena Lorkovića]] nadležnima u Kninu o isporuci oružja četnicima (26. maj 1942.)}} Isplata je izvršena početkom juna. O tome dr Sinčić obavještava Pavelića: "''Jučer sam trima glavnim vođama četnika koji su u borbi protiv partizana, Momčilu Đujiću, Branku Bogunoviću i Mani Rokviću dao svakome po 100.000 kuna radi organiziranja borbe protiv partizana i pomoći njihovim suborcima''."<ref>AVII, 195,12/6—1</ref> Istovremeno je Sinčić »četničkim vođama izručio jednu makar skromnu količinu hrane, a naše zapovjedništvo stavilo im je na raspolaganje 20.000 metaka, 100 pušaka i 10 dobrovoljaca — puškomitraljezaca s oružjem«.<ref>AVII, 224,35/11-1.</ref> Međutim, saradnja nije tekla glatko. Dogovoreno je da četnici ne napadaju hrvatska sela i da ne dolaze oružani u Knin, što se često nije poštovalo.<ref>U istrazi poslije rata Sinčić je izjavio: »Sporazumjeli smo se da četnici neće napadati hrvatska sela ni domobrane, ni oružnike, da neće oružani u Knin dolaziti«. »Međutim, Đujić je nastavio s napadima svojih četnika na pojedina katolička sela u župi s izlikom da su u njima partizani«. AVII, 261,42-1/14.</ref> Međutim, na saradnji su insistirale sile Osovine; stoga će početkom [[1943]]. ugovori o saradnji biti obnovljeni. U [[Knin]]u je 26. II 1943. održana skupština četničkih »vojnih delegata i civilnih predstavnika« s područja [[Bosansko Grahovo|Bosanskog Grahova]], [[Drvar|Drvara]] i [[Bosanski Petrovac|Bosanskog Petrovca]]. Zaključeno je da se formira Grmečko-klekovački korpus, a za komandanta je izabran [[Đuro Plećaš]]. Zaključeno je da se »odmah povedu pregovori sa hrvatskim civilnim i vojnim vlastima za što tešnju saradnju, međusobnog pomaganja i zajedničku borbu protiv partizanskih pljačkaških hordi« a izabrani su i »opunomoćenici« za vođenje pregovora.<ref>Arhiv Hrvatske, Četnička arhiva, kut. 1.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/41_13.htm Fikreta Jelić–Butić: ČETNICI U HRVATSKOJ 1941–1945. poglavlje POKUŠAJ PODUZIMANJA VEĆE ČETNIČKE OFENZIVE PROTIV NOP-A]</ref> U [[Gospić]]u je 6. marta 1943. potpisan sporazum između pripadnika [[Medak|Medačkog]] četničkog odreda i vojnih i političkih vlasti NDH. Sastanku su, s hrvatske strane, prisustvovali ustaški pukovnik [[Vjekoslav Servatzy]], oružnički pukovnik Dragutin Mašek te veliki župan župe Lika i Gacka Ferdo Stilinović. Na drugoj strani, bili su prisutni kapetani Jovo Dabović i [[Miodrag Kapetanović]], komandant Medačkog odreda, kao i nekoliko civilnih predstavnika. U zapisniku sporazuma, između ostalog, navedeno je sljedeće: {{izdvojeni citat|Svrha sastanka je davanje odnosno dobivanje dozvole za obstojnost i daljni rad gore spomenute skupine oboružanog pravoslavnog pučanstva. Tim povodom daje se i prima na znanje sliedeće: </br> 1.— Vođa naoružanog odreda zvanog »Medački četnički odred«, svi njegovi zapovjednici i oboružani pripadnici tog odreda u ime svoje i u ime cielokupnog pravoslavnog pučanstva, koje stanuje na području toga odreda izjavljuju, da priznaju vrhovničtvo (suverenitet) N.D.H. i Poglavnika, koji je nosioc tog vrhovničtva, za svog vladara. Priznaju također sve zakone, naredbe, odredbe i u obće zakonske propise N.D.H. i obavezuju se iste poštovati i njima se pokoravati kao i svi drugi državljani N.D.H. Nadalje izjavljuju da žele, da im se dozvoli da oružje, koje već posjeduju, mogu i nadalje zadržati u svrhu, da brane svoja sela i naselja od pljačkaških partizanskih bandi i drugih odmetnika, a izjavljuju se spremnim dobrovoljno sudjelovati sa hrvatskim i njemačkim odnosno talijanskim oružanim snagama na suzbijanju i uništavanju partizansko odmetničkih bandi i to pod vrhovnim zapovjedničtvom hrvatskih odnosno njemačkih ili talijanskih vojnih zapovjednika.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 159, registarski broj 23/3 (H-X-84).</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_2_76.htm Zapisnik o sporazumu Medačkog četničkog odreda i predstavnika vojnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske u Gospiću od 6. marta 1943. o saradnji u borbi protiv pripadnika NOP-a na području centralne Like]</ref>}} U pismu koje su 30. maja 1944. lokalni četnici uputili njemačkoj komandi u [[Drniš]]u, tvrdi se da su partizani kontrolisali Medak od aprila do decembra 1943, a da je nakon dolaska [[114. lovačka divizija (Nemačka)|114. lovačke divizije]] Wehrmachta, u mjestu iznova uspostavljen „ustaško-domobransko-četnički garnizon”. Medački četnici pišu: „Sve se odvijalo u duhu sporazuma i iskrene saradnje sa ustanovama NDH. Četnički odred iz Metka (Medak) učestvovao u svim akcijama njemačke vojske u aprilu 1944; od komande puka Brandenburg četnici dobili nagradu za hrabro držanje u tim borbama.”<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=299&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000294: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> I pored toga, između ustaša i četnika je dolazilo do sukoba. Tako sredinom maja 1944. ustaše spaljuju srpsko selo, dok četnici zahtijevaju od Wehrmachta “da sve svoje snage usmjerimo na borbu protiv komunizma, a ne da gubimo vrijeme i dragocjene četničke živote na osvetu ustašama”.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=300&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000295: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> U narednim mjesecima saradnja četnika i ustaša je išla teško i usiljeno, uz brojne incidente i čestu intervenciju Nijemaca.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=245&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frame no. 000241: Pismo načelnika štaba 15. brdskog korpusa Njemačkom opunomoćenom generalu u Zagrebu povodom incidenata prouzrokovanih od strane ustaša (4. januar 1944.).] „Bezobzirno i neodgovorno“ ponašanje ustaša i vlasti NDH prema četnicima koji stoje u službi Wehrmachta može imati teške posljedice po ratnu privredu. Zbog ovoga se ima „najoštrije protestvovati“ kod vlasti u Zagrebu. Ukoliko se ponašanje vlasti NDH „u najkraćem roku“ ne promijeni, njemačke trupe će biti prisiljene da djeluju.</ref> Sir [[William Deakin]], u svojim ratnim memoarima nazvanim ''The Embattled Mountain'' (objavljenim u Jugoslaviji [[1973]]. pod naslovom “Bojovna planina”), pominje javnu četničku saradnju sa vlastima NDH: {{izdvojeni citat|Bosanski četnici su, prema zaplenjenim dokumentima, sklapali sporazume sa Pavelićevim vlastima. Mihailović obično nije održavao ličnu vezu sa svojim mesnim komandantima. Dodir je uspostavljan preko štabnih oficira koji su išli u obilaske. Krajem avgusta [1943. — prim.], u vezi sa mojim porukama, primio sam na razmatranje jedan predlog iz Kaira da se preko BBC-a poimenično žigošu oni četnički komandanti za koje postoji dokaz da sarađuju sa Pavelićem i Nemcima. Odgovorio sam: “Smatram da bi napad na četnike saradnike okupatora preko BBC-a bio odlučan korak napred, ali učiniti to izostavljajući Mihailovića predstavljalo bi manevar koji ovde niti bi bio dobro primljen niti shvaćen. Zaplenjeni dokumenti odnose se na legalizovane četnike, tj. one kojima je - za razliku od ilegalnih četnika - dopušteno da sarađuju sa Osovinom. Ali i jedni i drugi su pod vrhovnom komandom Mihailovića.”<ref>[https://www.znaci.org/00001/5_2.htm Vilijam Dikin, BOJOVNA PLANINA, Beograd 1973.]</ref>|Sir [[William Deakin]], ''The Embattled Mountain''}} U izvještaju 69. rezervnog korpusa [[Wehrmacht]]a od 11. XI 1943. o dotadašnjim odnosima sa četnicima sa [[Ozren (Bosna i Hercegovina)|Ozrena]] i [[Trebava (planina)|Trebave]] navedena je sljedeća opaska: {{izdvojeni citat|O Ozrenskim i Trebavskim četnicima; lokalne milicije koje nemaju veze sa DM-om i prema kojima je DM neprijateljski nastrojen; dosad sarađivali sa njem. i NDH vlastima i značajno doprinijeli odbrani Doboja; Drugoj oklopnoj armiji [PzAOK 2] saopštiti da bi bila greška otpočeti neprijateljstva protiv njih; 1. lovački zdrug [NDH] ima sporazum sa njima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=437&roll=1544 NARA, T314, Roll 1544, frame no. 000431.]</ref>|Za štab 69. ResKor. (11.11.43)}} Za četničke formacije sa područja NDH koje su bile lojalne okupacionim vlastima, njemački organi su od proljeća 1944. počeli upotrebljavati službeni naziv “Hrvatska borbena zajednica” ({{jez-nem|Kroatische Kampfgemeinschaft — KKG}}): {{izdvojeni citat|Novi naziv za četnike u NDH koji se bore pod njemačkom komandom; Treba doprinijeti postizanju sporazuma između KKG i hrvatskih vlasti kako bi se izbjegli sukobi među njima i time omogućila zajednička borba protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=400&rec=314&roll=1546 National Archive Washington, T314, Roll 1546, frame 000394.]</ref>|Hrvatska borbena zajednica (Kroatische Kampfgemeinschaft) (13. maj 1944. godine)}} {{izdvojeni citat|Tema sastanka: formiranje /Hrvatskih borbenih grupa/; Četnici imaju priznati NDH, odbaciti naziv /četnik/ i [[Velika Srbija|velikosrpske]] težnje i podrediti se [[Wehrmacht]]u; u zamjenu im se garantuje bolnička skrb za ranjene u njemačkim bolnicama, snabdijevanje pojedinih dijelova civilnog stanovništva, te zaštitu od nasilja /počinjenog od treće strane/.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=51&rec=314&roll=566 National Archive Washington, T314, Roll 566, frame 000047.]</ref>|Izvještaj obavještajnog odjeljenja 392. pješadijske divizije o sastanku sa četničkim komandantima kod Otočca 7. juna 1944. godine (10. juni 1944.).}} U ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta za proljeće 1944, konstatuje je se da je došlo do rasformiranja do tada lojalnih četničkih jedinica, kao svojevrsna usluga vlastima NDH. Kao »konačno rešenje« predložena je integracija u [[Hrvatsko domobranstvo|Domobranstvo]]: {{izdvojeni citat|Jedan od malobrojnih ustupaka hrvatskim zahtevima bio je u pogledu četničkog pitanja: rešeno je da se rasformiraju četnički odredi koji su bili pod nemačkom komandom. Oni pravoslavni, koji nisu iz Hrvatske, da se proteraju, a pravoslavni iz Hrvatske da se priključe nemačkim vojnim snagama kao pomoćno osoblje. 25. aprila 1944. komanda Vermahta javlja da četnika rođenih van Hrvatske i nema, pa se prema tome ne mogu ni proterati. Kao konačno rešenje predlaže se da sve lojalne četnike treba integrisati u hrvatsku vojsku.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2022-11-04 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Žalbe Nemcima)}} U izvještaju poslatom 18. maja 1944. iz ustaškog 3. gorskog zdruga komandi njemačkog 69. rezervnog korpusa, navode se podaci o borbenoj saradnji sa četnicima [[Vasa Mijatovića]], koji se nalazi pod komandom vojvode Uroša Drenovića: {{izdvojeni citat|Četnici Vase Mijatovića su opet dokazali vjernost NDH, naročito prilikom napada na Prijedor i u toku akcije čišćenja od strane 69. ResKor.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=412&rec=314&roll=1548 National Archive Washington, T314, Roll 1548, frame no. 000405.]</ref>}} Unatoč svih razlikâ koje su generisale česte incidente, saradnja četnika s trupama NDH u borbi protiv partizana će se nastaviti i u posljednjoj godini okupacije. U zabilješkama s putovanja po [[Dalmacija|Dalmaciji]] i [[Hercegovina|Hercegovini]] glavnokomandujućeg Jugoistoka iz avgusta 1944. navedena je opaska o promjenljivim odnosima unutar antikomunističkog tabora: {{izdvojeni citat|Saradnja 369, 264. i 373. pješadijske divizije sa četnicima dobra; saradnja 2. lovačkog zdruga sa četnicima nailazi na teškoće, vjerovatno namjerno izazvane iz Zagreba. Problemi u odnosima sa vojnim i civilnim vlastima NDH.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=681&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000672—000674.]</ref>|Zabilješka o inspekcijskom putu glavnokomandujućeg Jugoistoka kroz Hercegovinu i Dalmaciju od 7. do 11. augusta 1944.}} Uvijek stavljajući ostvarenje vlastitih vojnih i političkih ciljeva u prvi plan, Njemci su vlastima NDH pokušavali predočiti sve pogodnosti saradnje sa četnicima u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, uz što manje međusobnih razračunavanja: {{izdvojeni citat|Sukobe između ustaša i četnika treba sprječavati; vlastitu saradnju sa četnicima ne iznositi previše u javnost, da se ne bi izazivale bespotrebne polemike; NDH se ne treba nametati savezništvo sa četnicima, ali oni treba da shvate da vremenski i prostorno ograničena saradnja sa četnicima i njima koristi, imajući u vidu trenutni odnos snaga na terenu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1142&rec=311&roll=194 National Archive Washington, T311, Roll 194, frames 001136-7.]</ref>|Zabilješka sa razgovora glavnkomandujućeg Jugoistoka [[Maximilian von Weichs|Maximiliana von Weichsa]] i specijalnog izaslanika [[Hermann Neubacher|Hermanna Neubachera]] od 26. novembra 1944. godine (27. novembar 1944.)}} === Zajednička borba protiv partizana u NDH === {{main|Operacija Užice|Borbe za Jajce 1942.|Borbe za Livno 1942.|Bitka na Neretvi}} [[Datoteka:BatallaDelNeretvaMapa2.png|250px|thumb|right|[[Bitka na Neretvi]] je jedan od primera borbe udruženih sila Osovine protiv jugoslovenskih partizana ([[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|25x22px]] [[Njemačka]], [[Datoteka:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|25x22px]] [[Italija]], [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|25x22px]] [[Nezavisna Država Hrvatska|Ustaše]] i [[Datoteka:Flag of the Chetniks.svg|25x22px]] [[Četnici]]).]] U prvoj polovini 1942. nemačka okupaciona komanda proglasila je oblast južno od Save za ratnu zonu i time preuzela neposrednu komandu nad svim trupama. Sporazumi između četnika i NDH bili su sugerisani i odobreni od strane nemačke komande, tako da su ti sporazumi predstavljali faktičku integraciju četnika u operativnu i okupacionu upravu. Nasuprot ugovornom odnosu sa [[ustaša]]ma, četnici su provodili drakonske mere prema partizanskom pokretu otpora u [[NDH]]. U proglasu štaba [[bilećki vojnočetnički odred|bilećkog vojnočetničkog odreda]] o merama protiv partizana stoji sledeće: {{izdvojeni citat| 1. Svako lice, koje napusti mesto stanovanja, a to mu bude zabranjeno od četničkih vlasti iz bilo kojih razloga biće odmah streljano čim se uhvati. <br /><br /> 2. Svako, ono lice, koje bude vodilo propagandu protivnu četničkoj vlasti i četničkoj organizaciji bi će odmah streljano. <br /><br /> 3. Svaki agent, kurir ili lice koje raznosi propagandistički materijal protivan četničkoj organizaciji biće na licu mesta streljan. <br /><br /> 4. Onaj, kod koga se pronađe propagandistički materijal, biće odmah ubijen. <br /><br /> 5. Svaki onaj domaćin koji primi na hranu, stan ili ukaže ma kakvu pomoć partizanskim agentima, partizanskim kuririma i tsl. biće odmah streljan, njegova porodica internirana, a imanje konfiskovano. <br /><br /> 6. Svako ono lice, koje primi partizane, agitatore i uopšte sumnjive ljude, dužno je odmah stvar prijaviti najbližoj četničkoj vlasti. <br /><br /> 7. Svaka četnička jedinica, svaka strana, svaka patrola i svaki četnik dužni su odmah stupiti u borbu protiv partizana čim ih primijete. Odmah obaveštavaju susedne četničke čete, straže i posade, a ove su dužne priteći odmah i najhitnije u pomoć. <br /><br /> Ko postupi protivno biće kažnjen smrću. Prednje odredbe stupaju odmah na snagu.<ref>[https://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%9B%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%BE_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Проглас штаба билећког војночетничког одреда о мерама против партизана]</ref>|Proglas štaba Bilećkog vojnočetničkog odreda od 5. jula 1942. o merama protiv pripadnika NOP-a}} Nemačka komanda uspostavila je puno operativno jedinstvo, tako da su u zajedničkim operacijama protiv partizana rame uz rame učestvovale Nemačke snage, snage NDH i četnički odredi. Primer ovakvih zajedničkih operacija su [[Borbe za Jajce 1942.|operacije na planini Manjači septembra 1942]]. u kojima su učestvovale 3. bataljon 721. nemačkog pešadijskog puka, 2. čete 1. domobranskog regrutne bojne, 1. i 2. bojna Petrinjskog zdruga, vod haubica i 8 tenkova zajedno sa četnicima Manjače protiv partizanske grupacije sastavljene od [[Prva krajiška brigada NOVJ|1. krajiške]], [[Druga proleterska brigada NOVJ|2. proleterske]] i delova [[Druga krajiška brigada|2. krajiške]], [[Treća proleterska brigada NOVJ|3. sandžačke]] i [[Četvrta proleterska crnogorska NOU brigada|4. crnogorske brigade]]. Pred početak [[Četvrta neprijateljska ofanziva|četvrte neprijateljske ofanzive]], vojvoda [[Dobroslav Jevđević]] obavještava [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]] o planu o zajedničkom nastupanju njemačkih, italijanskih, ustaško-domobranskih i četničkih formacija u predstojećoj operaciji protiv partizana: {{izdvojeni citat|Ujedno vas izveštavam, da mi je danas saopštila vrhovna talijanska komanda, da je dovršen veliki plan o generalnom napadu na partizane u kom će da učestvuju talijanske nemačke hrvatske trupe i naše snage u saradnji sa talijanskim. Na moje pitanje potvrdili su mi, da ima izgleda da u toj operaciji uzmu učešće i crnogorske trupe. O ovom sam vas izvestio i depešom. Na osnovu ovog sve više dolazi u pitanje da se ostvari naš plan o akciji, a mi da budemo samo jedan deo trupa u opštem planu italo-nemačkom za uništenje partizana. Da se ne može ostvariti naš plan nezavisno od njihove akcije, ja sam uvek naglašavao vojvodi Birčaninu, a to sam pominjao i u mojim izveštajima vama, tim pre, što su pravci nastupanja italo-nemačkih snaga od Banja Luke i od Like podudarni sa pravcima, koje smo mi namenili našim trupama.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_13.htm Izveštaj Dobroslava Jevđevića od 18. januara 1943. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u Dinarskoj četničkoj oblasti]</ref>}} U iscrpnom izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine podnio [[SAD|američki]] [[Ured za strateške usluge]] (preteča današnje [[Centralna obaveštajna agencija|Centralne obavještajne agencije]]), sumiraju se rezultati netom završene [[Operacija Weiss|operacije Weiss]]: {{izdvojeni citat|Krajem januara 1943. godine zajedničke nemačke, hrvatske, italijanske i četničke snage povele su veliku ofanzivu protiv jugoslovenske oslobodilačke armije. Neprijatelj je potpomognut od Drenovićevih četnika uspeo da potisne jugoslovenske patriote u Hercegovini i jugoistočnoj Bosni. Glavni udar u sadašnjoj neprijateljskoj ofanzivi vrše kombinovane četničke snage u Hercegovini (V.[ojislav] Lukačević, član Mihailovićevog glavnog štaba), u Crnoj Gori (Bajo Stanišić) i u Sandžaku (Pavle Đurišić, član Mihailovićevog glavnog štaba). Ishod ove borbe je još neizvestan. Partizani govore da su oni odneli pobedu, dok četnici insistiraju na tome da su gotovo potpuno očistili ove jugoslovenske krajeve od antifašističkih snaga. Tačno je, međutim, da su jugoslovenski antifašistički gerilci pretrpeli teške teritorijalne gubitke, ali daleko je od toga da su njihove snage uništene ili razbijene. Na drugoj strani, mnogo slavljeni četnici generala Mihailovića danas su angažovani u jednoj od najžešćih ofanziva za uništenje jugoslovenskih demokratskih snaga.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1018.</ref>}} Četnici i ustaše su kasnije sarađivali protiv pokreta otpora, u pojedinim slučajevima čak i bez posredstva Njemaca: {{izdvojeni citat|Mi ćemo biti u stanju u najskorijem vremenu da ovladamo srpskim naseljima ovoga kraja. — Potrebno je da i jedinice Hrvatske vojske zauzmu što više svojih naselja. — Ne vidimo razloga zašto bi se Hrvatske jedinice dozvolile blokirati, kada im se pruža mogućnost, da se naslonom na naše jake četničke jedinice stave u pokret i počnu partizanima da nanose udar za udarom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_1.htm Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području Gospića od 11. septembra 1943.]</ref>|Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području [[Gospić]]a (11. septembra 1943.)}} Do kraja rata, u gotovo svim osovinskim operacijama protiv partizanskog pokreta otpora četnici i ustaše bili su na istoj strani, pod operativnom komandom okupatora. U odsustvu okupatora, u odnosima četnika i snaga [[NDH]] zabeležen je znatan broj incidenata, ali i primera iskrene saradnje (kao npr. komandant 4. brigade iz sastava Ličko-kordunaške oblasti kapetan [[Dušan Đaković]]: „Mi osećamo i jedan veliki dug pažnje, obzirom na mnoge usluge, koje su nam Hrvatske vojne vlasti učinjele tokom zadnjijeh mjeseci.“<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 9.</ref>) == Saradnja četnika sa Italijanima == {{main|Milizia Volontaria Anti Comunista|Dinarska četnička divizija|Momčilo Đujić|Bajo Stanišić}} [[Datoteka:Momčilo Đujić with an Italian officer.jpg|thumb|Vojvoda [[Momčilo Đujić]] sa italijanskim oficirom Bernardijem. (Fototeka [[Vojni muzej Beograd|Vojnog muzeja Beograd]])]] {{izdvojeni citat| 1.) Želimo ostati u najboljim odnosima sa okupatorskim italijanskim vlastima. <br /><br /> 2.) Mi se borimo samo za proterivanje ustaša, koji su toliko zločina počinili nad srpskim narodom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_19.htm Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda od 1. novembra 1941. majoru Bošku Todoroviću o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu]</ref>|Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu (1. novembra 1941.)}} {{izdvojeni citat|Jevđević je smatrao celishodnim da — u jednom memorijalu — iznese svoju iskrenu saradnju sa nama, zapisavši između ostalog — doslovno: »Saradnja sa Italijanima vratila je našem narodu mogućnost da živi u miru, da radi i da se posveti porodici«. »Saradnja sa Italijom je od presudnog interesa za srpski narod i nikad Srbin neće ustati protiv italijanske vojske jer bi takav postupak, pored toga što bi predstavljao nezahvalnost i zločin, bio takođe i velika ludost«. »Bez obzira na ishod rata, bratstvo u oružju i zajednički prolivena krv (četnici su u borbi protiv komunista izgubili preko 600 ljudi) cementiraće srdačno prijateljstvo sa Italijom. Nikakva londonska Vlada ni bilo koji drugi faktor neće nas skrenuti od ovog puta i ove politike, jer jedino to prijateljstvo je u stanju da omogući ostacima srpskog naroda da prežive«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 1: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1981, str. 888.</ref>|Izvještaj komandanta italijanske 2. armije generala [[Mario Roatta|Maria Roatte]] od 26. septembra 1942. Vrhovnoj komandi u [[Rim]]u o rezultatima razgovora sa [[Ilija Trifunović-Birčanin|Ilijom Birčaninom]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavom Jevđevićem]]}} {{izdvojeni citat|Sve dok Talijani budu jedini izvor pomoći, Saveznici ništa ne mogu učiniti da on, Mihailović izmeni svoj stav prema Talijanima. Njegovi neredovni neprijatelji su: partizani, ustaše, Muslimani i Hrvati. Kada bude svršio s njima on će se obrnuti protiv Nemaca i Talijana.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 20, registarski broj 4/3 (VK-Y-709/1).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 977—978.</ref>|Izvještaj šefa britanske vojne misije pukovnika [[William Bailey|Stenlija Bejlija]] o govoru Draže Mihailovića od 28. februara 1943. godine}} Za razliku od odnosa sa [[Treći Reich|Njemačkim Reichom]] i [[NDH]], saradnja četnika sa italijanskom okupacionom upravom odvijala se prilično glatko, bila je vrlo razvijena i neskrivena, svuda gdje su bili Italijani, u djelovima NDH, [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Slovenija|Sloveniji]]. U komandi [[divizija Sassari|divizije »Sassari«]] u [[Knin]]u 29. oktobra 1941. godine [[Momčilo Đujić]] je s Talijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica: {{izdvojeni citat| 1. Četničke jedinice formiraće se isključivo u srpskim selima na principu dobrovoljnosti, s tim, što će postojeće jedinice imati samo lako naoružanje. <br /><br /> 2. Četničke jedinice će se uzdržati od bilo kakve akcije protiv oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i talijanske vojske. <br /><br /> 3. U okolnim selima, koja će se nalaziti pod četničkom kontrolom, ustaška vlast će i dalje normalno postojati. Četnici ne mogu hapsiti ili bilo kako progoniti stanovništvo katoličke vjere, već će sve sumnjive i po javni poredak nepoželjne elemente predavati nadležnim organima Nezavisne Države Hrvatske... <br /><br /> 6. Između talijanskih vojnih vlasti, vođa četničkih odreda i starešina srpskih sela (kapetana) uspostaviće se tesna saradnja.<ref>AVII, 479, 3-14/2.</ref>}} Mihailovićev opunomoćenik vojvoda [[Ilija Trifunović - Birčanin]] stanovao je u okupiranom [[Split]]u, i javno se sastajao sa italijanskim visokim oficirima. U okupiranim gradovima - u [[Opatija|Opatiji]], [[Rijeka|Rijeci]], [[Knin]]u, [[Split]]u, [[Cetinje|Cetinju]], [[Podgorica|Podgorici]], [[Nikšić]]u, [[Pljevlja|Pljevljima]] - stanovali su oficiri [[JVuO]], a povremeno su bile smeštene i cele jedinice. Četničke jedinice opremane su i snabdevane od italijanskih štabova. Veći broj oficira Italijani su pustili iz zarobljeništva da bi bili angažovani u četničkim jedinicama pod njihovom komandom.<ref name="Pop izdaje">[https://www.znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Oni su dugovali lojalnost Italijanima, pa se [[Jakov Jovović]] morao pravdati guverneru Crne Gore zbog uzvika "živio Kralj Petar".<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_90.htm Pismo Jakova Jovovića italijanskom guverneru Crne Gore o stavu četnika prema italijanskom okupatoru od 29. maja 1942.</ref> {{izdvojeni citat|Dva najveća ustanička pokreta bila su na tlu bivše Jugoslavije i u Grčkoj. U Grčkoj su pobune protiv nemačke okupacije započele kasnije nego u Jugoslaviji. Prvi pokret otpora započeo je Draže Mihailovića. Taj pokret je bio monarhistički, velikosrpski, nacionalistički. Draža Mihailović bio je postavljen za vojnog ministra Jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu. U prvo vreme on je bio apsolutni ljubimac britanske vlade i britanske vojne snage su ga maksimalno podržavale. Nemačko nastojanje da se krene u temeljno i sistematsko uništavanje četničkog pokreta bilo je od samog početka teško, pošto su one četničke jedinice, koje su se nalazile na terenu italijanske okupacione zone, imale odlične veze sa najvišim italijanskim vojnim vlastima.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Balkan od 1. aprila do 31. decembra 1944.)}} Kada se među pučanstvom počelo pričati o kolaboraciji i [[Peta kolona|petokolonaštvu]], bosanski četnici su februara 1942. morali izdati saopštenje u kojem izjavljuju da je cilj pregovora "da se očuva srpsko stanovništvo", da "u zamjenu Italijani traže samo red i mir", da "nema opasnosti da će Italijani zvati naše mladiće u svoju vojsku" niti "da će se četnici pod njihovom komandom boriti protiv svoje braće Srba iz partizanskih jedinica."<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_53.htm Obaveštenje komandanta operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine početkom februara 1942. o cilju i toku pregovora o saradnji četnika i italijanskog okupatora</ref> Ubrzo se pokazalo da to neće biti slučaj, budući da su legalizovane četničke jedinice Italijani službeno nazvali ''Dobrovoljačkom antikomunističkom milicijom'' ({{jez-it|[[Milizia Volontaria Anti-Comunista]]}}, skraćeno MVAC), čija je osnovna svrha bila borba protiv partizanskog pokreta otpora. Dok je politika prema [[NDH]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]]ma pod komunističkim vodstvom bila vrlo dobro definirana, general [[Mario Roatta]], glavnokomandujući italijanskih okupacionih trupa u Jugoslaviji, imao je od svojih nadređenih u [[Rim]]u odriješene ruke da sâm odredi svoju politiku prema četnicima. Kako je upotrijebio tu slobodu pokazuje njegov izvještaj o četnicima, koji je 6. marta 1942. podnio Generalštabu kopnene vojske. Njegova politika zasnivala se na četiri točke: {{izdvojeni citat|Poduprijeti četnike u dovoljnoj mjeri da se bore protiv komunista, ali ne toliko da bi im to dopustilo preveliku širinu akcije; zahtijevati i osigurati da se četnici ne bore protiv hrvatskih snaga i vlasti; dopustiti im da protiv komunista operiraju na svoj račun (tako da »pokolju jedni druge«); i konačno, dopustiti četničkim grupama da djeluju paralelno s talijanskim i njemačkim snagama, kao što rade nacionalističke grupe (četnici i separatisti) u Crnoj Gori.<ref>Mikrofilm br. T-820, rola 53, kadar 1068.</ref><ref name="automatski generisano3">{{Cite web |url=http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |title=Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 |access-date=30. 09. 2022 |archive-date=10. 07. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710041903/http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |url-status=dead }}</ref>}} Kada je riječ o odnosu spram četnikâ, okupirana Jugoslavija tokom 1942. godine predstavlja prostor gdje dolazi do razmimoilaženja između dvaju saveznika: [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]]. Ova tendencija podvajanja jasno je naglašena u ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta. Autori dnevnika u protežiranju četnika vide nagovještaj italijanskog zaokreta ka [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|zapadnim saveznicima]]: {{izdvojeni citat|Godina 1942, što se tiče saradnje nemačke i italijanske armije, bila je zadovoljavajuća. Jedini izuzetak bio je prostor Jugoslavije, gde je došlo do otvorenog sukoba između nemačkih i italijanskih vojnih vlasti. Za Nemce, problem je pre svega bio u stavu italijanske 2. armije, koja je lokalnu vlast u delovima Dalmaciji i istočne Hercegovine predala četnicima. Ovo se posredno odnosi na komandanta italijanske 2. armije, generala Roatu ([[Mario Roatta|Roatta]]), koga [[Adolf Hitler|Hitler]] nije voleo. General Roata je, sredinom 1942. godine, naoružao četničke jedinice i to u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, zapadnoj Bosni i Dalmaciji. Ovaj potez generala Roate mnogo je razbesneo hrvatske i nemačke vojne vlasti. Četnički je pokret, godine 1942, bio priznat od Saveznika kao antifašistički pokret otpora, a general je preko te akcije pripremao teren da Italija pređe na stranu Saveznika.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta}} Na konferenciji održanoj 29. marta 1942. u [[Ljubljana|Ljubljani]], radi dogovora o izvođenju [[Operacija Trio|operacije Trio]], general Mario Roatta je izložio plan o taktičkoj instrumentalizaciji četnika u cilju eliminacije partizanskih snaga. Konferenciji su, između ostalih, prisustvovali i komandujući general i zapovjednik u Srbiji [[Paul Bader]], kao i general [[Vladimir Laxa]], načelnik štaba [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. General Roatta je smatrao da su četnici „neprijatelji Hrvata, ali ne neprijatelji Osovine“, te da bi privlačenje četnika na stranu Italijana i Njemaca bila najbolja prevencija stvaranja zajedničkog antiokupatorskog fronta: {{izdvojeni citat|»Saglasni smo da se četnici bore protiv komunista a i mi hoćemo, u krajnjoj liniji, da suzbijemo komuniste. Da li je onda celishodno, umesto da iskoristimo tu situaciju, da se borimo jednovremeno protiv komunista i četnika? Ovim načinom teramo prinudno obe strane u zajednički tabor. Izgleda mi celishodnije da najpre likvidiramo komunist. opasnost, jer, kad je jednom ova opasnost uklonjena, može se u jednoj drugoj fazi bliže prići pitanju četnika. Da docnije i ovi (četnici) moraju biti uklonjeni razumljivo je samo po sebi; bilo bi nerazumno stvarati sebi sada 10000, možda 20000, neprijatelja. U prvoj fazi »suzbijanja komunista« moglo bi se računati na pomoć četnika a u najmanju ruku izolovati ih od borbe«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XII, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Nemačkog rajha: 1. januar — 31. decembar 1942, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, str. 1103.</ref>}} U izvještaju koji je krajem maja 1942. major [[Petar Baćović]] poslao generalu Mihailoviću o saradnji četnika u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u sa Italijanima, kao i sa [[Legalizovani četnici|četničkim odredima legalizovanim kod kvislinških vlasti]] u borbi protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, navedeno je, između ostalog, sljedeće: {{izdvojeni citat|Po obaveštenjima koje sam dobio od pouzdanih ljudi, stvari sa formiranjem četničkih odreda na ovoj strani stoje ovako: </br> Kapetan [[Pavle Đurišić]] raspolaže sad sa 2000 stalnih četnika i dva puta toliko rezervnih trupa. Njegovi stalni četnici dobro su naoružani i dobro snabdeveni. Pored velikog broja automatskog oružja imaju veći broj bacača i četiri brdska topa. Naoružanje je Đurišić dobio od italijanskih vojnih vlasti. Pored naoružanja njegovi stalni četnički odredi dobijaju od talijanskih vlasti hranu u naturi i stalnu novčanu nagradu. O uslovima pod kojim je kapetan Đurišić dobio sve ovo od italijanskih vojnih vlasti, ne mogu ništa pozitivno reći.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_93.htm Izveštaj majora Petra Baćovića s kraja maja 1942. Draži Mihailoviću o borbama četničkih, italijanskih i Nedićevih jedinica protiv partizanskih snaga u Crnoj Gori i Sandžaku maja 1942. godine]</ref>}} 16. jula 1942. godine, major Petar Baćović informiše generala Dražu Mihailovića o razmjerama četničke kolaboracije sa italijanskim okupacionim snagama: {{izdvojeni citat|Svi četnički odredi na teritoriji Hercegovine legalizovani su kod Talijana, dobijaju hranu, oružje i municiju. Platu ne primaju samo im se po neki put u vidu pomoći dodeljuju manje svote novca. Brojno stanje organizovanih četnika na teritoriji Hercegovine iznosi od 6 do 7 hiljada. Naoružanje pušaka oko 6000 kom. sa dosta automatskog oružja. Disciplina i duh dosta dobri.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_121.htm Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom]</ref>}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski guverner Crne Gore general [[Pirzio Biroli]] i [[Joanikije Lipovac]], mitropolit [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]] Glas o četničko-italijanskoj saradnji širio se i van italijanske okupacione zone. Tako je major [[Žarko Todorović]], komandant Beograda JVuO, 29. oktobra 1942. javio Mihailoviću da je »potrebno korigovati rad Jevđevića i Birčanina«. Major Todorović još navodi: {{izdvojeni citat|Stižu neprekidno žalbe da njihovi ljudi u vaše [Mihailovićevo] ime ubijaju nevino stanovništvo i da se je prešla svaka dopuštena granica saradnje sa Italijanima. Poznato vam je da na toj teritoriji ima saradnje čak i sa ustašama. Ovo sve daje za pravo komunistima i separatistima...<ref>AVII, Ča, 2/1–21, 302 a.</ref><ref>Jovan Marjanović, Draža Mihailović između Britanaca i Nemaca, knjiga I, Britanski štićenik, Globus/Narodna knjiga/Prosveta, Zagreb-Beograd, 1979, str. 299.</ref>}} Vojvoda [[Dobroslav Jevđević|Jevđević]] posećivao je komandu talijanske Druge armije u Sušaku i ugovarao zajedničke operacije. Tokom oktobra [[1942]]. izvedene su zajedničke operacije [[Operacija Alfa|Alfa]] i [[Operacija Beta|Beta]], u kojoj su učestvovale i snage [[NDH]]. Za jednu od takvih operacija Italijani su decembra [[1942]]. brodovima prevezli 3000 četnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] iz [[Metković]]a u [[Split]], a zatim kamionima u [[Knin]]. U drugoj operaciji, [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] u februaru [[1943]], prevezli su crnogorske četnike pod komandom [[Bajo Stanišić|Baja Stanišića]] vozom iz [[Nikšić]]a u [[Mostar]]. Posljednjeg dana februara 1943. godine, u pripremama za početak [[Operacija Weiss|Operacije Weiss]], major [[Zaharije Ostojić]] naređuje vojvodi [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavu Jevđeviću]] da učini sve kako bi od Italijana (»broj 22«) i Njemaca (»broj 11«) obezbijedio snabdijevanje snaga JVuO hranom, oružjem i streljivom, kao i da dogovori sektore na kojima će četnici, neometani od njemačkih trupa, preduzeti »čišćenje od boljševika«: {{izdvojeni citat|Da se sa brojem 11 i brojem 22 sporazumeš da se četnicima dade za čišćenje od boljševika zona: Rama—Prozor—Šujica—Livno—Makarska—Morska obala do ušća Neretve — desna obala Neretve—Rama, s tim da broj 11 na ovu zonu ne prelazi već očisti ostalu zonu severno. Da broj 22 dade municiju, hranu i automatska oruđa za 20.000 četnika za ove operacije. Sa Baćovićem mi ćemo imati ustvari oko 15.000, a onih pet pravo je da dignemo. Da obezbede davanje topova i bacača i pomoć avijacije za bombardovanje i izviđanje. Da broj 22 da svojih pet hiljada ljudi i obezbedi prevozna sredstva za prebacivanje naših snaga prema operativnim potrebama, da za svaku kolonu da radio stanice i telefonski materijal.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_57.htm Naređenje komandanta Istaknutog dela Štaba Draže Mihailovića od 28. februara 1943. vojvodi Dobrosavu Jevđeviću da se sporazume sa italijanskim i nemačkim okupatorima o podeli operacijskih zona između njih i četnika za borbu protiv jedinica NOVJ u dolini Neretve]</ref>}} U vrijeme [[Bitka na Neretvi|bitke na Neretvi]], iz komande Jugoistoka poslato je uputstvo generalu [[Rudolf Lüters|Rudolfu Lütersu]], komandantu njemačkih trupa u [[NDH]], u kome se konstatira da četnici predstavljaju pomoćne trupe koje se bore pod komandom italijanskih oficira: {{izdvojeni citat|- 21.2.43: Uputstvo komande Jugoistoka Komandantu njemačkih trupa u Hrvatskoj o odnosu prema četnicima pod italijanskom komandom. Sve naoružane formacije koje ne pripadaju italijanskoj armiji ili oružanim snagama NDH imaju se smatrati neprijateljima i tako se prema njima i odnositi; Italijanskoj komandi 2. armije je upućena molba, da pomoćne četničke jedinice drži dalje od njemačkih trupa.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=175&broj=440 National Archive Washington, T311, Roll 175, frame no. 000435.]</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugoistoka za februar 1943 (28. februar 1943.).}} Italijani su veoma cijenili doprinos četnika zajedničkim ratnim naporima u antipartizanskim operacijama na teritoriji okupirane Jugoslavije. U dopisu načelnika štaba komande zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda kapetana [[Radovana Ivaniševića]] od 28. februara 1943. vojvodi [[Momčilo Đujić|Momčilu Đujiću]], navode se djelovi govora italijanskog generala [[Umberta Spiga]]: {{izdvojeni citat|General Spigo, komandant XVIII Italijanskog Armiskog korpusa, u prisustvu majora Baćovića i njegovog načelnika štaba, zatim majora Paloševića, Dr. Svilokosa i dva đenerala sa dva pukovnika italijanske vojske, između ostalog izjavio je danas sledeće: </br> 1.— Četničke jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini, Gornjoj Lici, pa čak i u Slovenačkoj, vrlo su dobro organizovane i rade požrtvovano, složno i disciplinovano i na opšte zadovoljstvo.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 292-293.</ref>}} 26. februara 1943. godine, na sastanku održanom u Rimu između [[Benito Mussolini|Benita Mussolini]]ja i [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]], upravo u vrijeme najtežih sukoba na Neretvi između JVuO i NOVJ, bilo je riječi o balkanskom ratištu. Prethodno, [[Adolf Hitler|Hitler]] je Mussoliniju uputio pismo u kome je poručio da „nema nikakve razlike između partizana i četnika, jer su i jedni i drugi jednaki u mržnji protiv Nemačke i Italije“, založivši se za prekid naoružavanja četnika od strane okupatora i njihovo razoružavanje. General [[Vittorio Ambrosio]], načelnik Glavnog generalštaba italijanske vojske, koji je prisustvovao sastanku, složio se da četnike treba razoružati u budućnosti, ali je istakao da treba priznati da su se „četničke formacije dobro borile, da su pretrpele velike gubitke i da su partizanima zadale velike gubitke“, kao i da je u tom trenutku „celishodno da se bore za nas s obzirom da nemamo dovoljno jedinica i da neke čak moramo izvući.“ Na sastanku, Mussolini je iznova naglasio strateški značaj upotrebe četničkih jedinica od strane Italijana: {{izdvojeni citat|Ovo je gerila u kojoj 8.000 četnika iz Hercegovine pruža veću pomoć nego 2-3 [italijanske] divizije, upravo zbog toga što su se specijalizovali za takvu vrstu rata.<ref>Zbornik NOR-a, XIII/3, Beograd, 1976, str. 118-121: Zabeleška Vrhovne komande o sastanku nemačkih i italijanskih predstavnika, održanom 26. februara 1943. u Rimu, povodom nastavljanja operacije „Vajs“.</ref><ref name="yuhistorija.com">[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref>}} Originalno tumačenje italijansko-četničkih odnosa koje vjerno odslikava stav najviših italijanskih instanci prema pokretu Draže Mihailovića, formulisao je zapovjednik italijanske II armate general [[Mario Robotti]], na savjetovanju održanom 3. marta 1943. u Rimu povodom početka [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] i njemačkog zahtjeva za razoružanjem četničkih odreda u službi Italijana (MVAC). Pored Robottija, sastanku su prisustvovali i načelnik italijanskog Generalštaba general [[Vittorio Ambrosio]] i general [[Alessandro Pirzio Biroli]]. General Robotti je na sastanku izjavio sljedeće: {{izdvojeni citat|Svaki četnik koga razoružamo znači gubitak dva čoveka: gubi se jedan saveznik i stvara se jedan neprijatelj.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIII, knjiga 3 (Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Kraljevine Italije: 1. januar 1943 — septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dok. 39, str. 130.</ref>|ZABILJEŠKA VRHOVNE KOMANDE O RAZGOVORU NAČELNIKA GLAVNOG GENERALŠTABA SA GENERALIMA BIROLIJEM I ROBOTIJEM NA DAN 3. MARTA 1943. U RIMU}} Tokom 1942. i 1943. godine i Mihailović je boravio u Crnoj Gori, gdje je pod zaštitom Italijana i [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] organizovao svoj štab u blizini [[Kolašin]]a. Italijani su četnike snabdijevali oružjem, municijom, ostalom vojnom opremom, davali im plate po osnovu prijavljenog broja ljudstva i formirali zajedničke taktičke sklopove za borbu protiv partizana, uglavnom od četničke pješadije i italijanske artiljerije. Zbog svega ovoga [[28. mart]]a 1943. [[Vinston Čerčil]] protestuje kod predjsednika jugoslovenske izbjegličke vlade [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]]: {{izdvojeni citat|Izveštaji koje je vlada Njegovog veličanstva dobila od oficira za vezu s generalom Mihailovićem, i iz drugih izvora, ne ostavljaju sumnju da se između snaga generala Mihailovića i četnika, s jedne strane, i drugih jedinica otpora, s druge strane, vodi stvarno građanski rat i da se u toj borbi i sam general Mihailović povezao, direktno ili indirektno, s italijanskom okupacionom vojskom... Vi ćete shvatiti da vlada Njegovog veličanstva ne može preći preko ovog napada niti prihvatiti politiku koja je u celosti suprotna njenoj. Ona ne bi nikad mogla opravdati pred britanskom javnošću ili svojim saveznicima svoju dalju pomoć pokretu čiji vođa ne okleva javno izjaviti da su njegovi neprijatelji njegovi saveznici — i da njegovi neprijatelji nisu Nemci i Italijani, nego njegovi sugrađani [[Jugosloveni]], a na prvom mestu među njima ljudi koji se u ovom času bore i daju svoje živote da oslobode svoju zemlju od jarma stranaca.|[[Vinston Čerčil]]}} Javna i sveobuhvatna saradnja četnika sa italijanskom vojskom, kao i njihova potčinjenost okupatoru, nije predstavljala nepoznanicu ni za [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] vojne i obavještajne organe. U izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine sastavio [[Ured za strateške usluge]] [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], četnička je kolaboracija s neprijateljem podrobno istražena: {{izdvojeni citat|Italijani su takođe uspeli da stvore svoju antigerilsku koaliciju četnika u Hercegovini. U stvari, četnici u ovom području su bolje organizovani i bolje opremljeni nego u bilo kojem drugom kraju. Oni su stacionirani zajedno sa italijanskim i hrvatskim regularnim trupama i ustašama u gotovo svakom gradu u Hercegovini i Južnoj Bosni. Izgleda da vojni talenat generala Draže Mihailovića ima najviše zasluga za odličnu organizaciju hercegovačkih fašističkih četnika. Ovi četnički odredi koje nadziru Italijani i koji su stacionirani u gradovima u kojima se nalaze i italijanski garnizoni, dobili su trostruku dužnost: a) da aktivno vode operacije protiv jugoslovenske oslobodilačke armije; b) da šire antisavezničku propagandu među stanovništvom c) da vrše pomoćnu policijsku ulogu među lokalnim stanovništvom. Ovi četnički odredi opremljeni su od strane Italijana, ali imaju i nešto ratnog materijala koje su im dali Britanci.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1017-1018.</ref>}} Četnici su Italijanima igrali ogromnu ulogu u borbi protiv ustanka. Međutim, usled očekivane opasnosti od iskrcavanja Saveznika, u Crnu Goru je [[14. maj]]a [[1943]]. umarširala nemačka 1. brdska divizija i razoružala i pohapsila Đurišićeve četnike u Kolašinu. Četnici nisu pružali otpor. Zarobljeni su i Đurišićev načelnik štaba [[Rajo Popović]] i ađutant kapetan [[Mitar Bukumir]]. Oko hvatanja Pavla Đurišića je izbio ozbiljan sukob između Nemaca i Italijana, koji to nisu dopustili. Italijani su opkolili zgradu gde se nalazio štab nemačke divizije sa Đurišićem, te na položaje postavili mitraljeze i jaku pešadiju. Njemački izvještaj svjedoči o brizi koje su za četnike ispoljavali italijanski fašisti: {{izdvojeni citat|Pri divizijskom komandnom mestu u Andrijevici, događaji su se odigravali ovako: odmah po privođenju Đurišića, italijanski komandant mesta pojavio se kod načelnika 1. divizije, i zatražio izručenje Đurišića. On ima striktno naređenje da Đurišića po svaku cenu dobije u svoje ruke. Mesto je u to vreme bilo od Italijana sa svih strana zaprečeno i opkoljeno. Izručenje je bilo odbijeno sa pozivom na jasno naređenje pretpostavljene komande. Situacija u Andrijevici ličila je vanrednom stanju koje su objavili Italijani.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_1._%D0%B1%D1%80%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%BE%D0%B4_14.5.1943. Izveštaj komandanta 1. brdske divizije od 14.5.1943.]</ref>|Izveštaj komandanta 1. brdske divizije [[Walter Stettner|fon Štetnera]] od 14.5.1943.}} Nakon toga je general [[Walter Stettner|Valter Štetner]], komandant Prve brdske divizije Vermahta, lično zahtijevao od generala [[Ercole Roncaglia|Erkolea Ronkalje]], komandanta XIV korpusa italijanske vojske, da četnici budu razoružani. Ronkalja je odgovorio da za područje [[Kolašin]]a ne treba da brinu i da bez naređenja italijanskog guvernera Crne Gore "ne sme ni jedan četnik da bude razoružan".<ref name="sr.wikisource.org">{{Cite web |title=Razgovor između general-majora fon Štetnera i ekselencije Ronkalje 14.5.1943. |url=http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |access-date=2012-07-13 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130133836/http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |deadurl=yes }}</ref> Nakon što je Štetner nastavio da insistira: "Ja imam izričito naređenje mojih pretpostavljenih službenih instanci da četnike smesta razoružam", Ronkalja je odgovorio da guverner [[Pircio Biroli]] neće to bez ni pod kojim uslovima odobriti. Ako uprkos tome Nemci budu i dalje razoružavali četnike, akcija će predstavljati povredu italijanskih suverenih prava. Ronkalja je žučno naredio: {{izdvojeni citat|Ja komandujem u području Crne Gore. Ako se razoružavanje smesta ne obustavi, znaću da vas silom oružja sprečim. Guverner Crne Gore je naredio da Đurišić, koji je već u nemačkim rukama, smesta bude oslobođen i četnici opet naoružani. Bude li se nemačka akcija i nadalje izvodila, smatraću to direktnom akcijom protiv Italije.<ref name="sr.wikisource.org"/>}} Vrhovna komanda JVuO na čelu sa generalom Dražom Mihailovićem je bila upoznata sa široko rasprostranjenom praksom kolaboracije četnikâ s okupatorom počev od jeseni 1941. godine, sve do povlačenja italijanskih trupa u oktobru 1943. Potpukovnik [[Mladen Žujović]], komandant svih četničkih jedinica u Zapadnoj Bosni, Lici, Dalmaciji i Hercegovini (Žujović je na toj poziciji naslijedio vojvodu Iliju Trifunovića-Birčanina), u pismu poslatom 6. avgusta 1943. na negativan način karakteriše ulogu vojvode Momčila Đujića i [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]], čiji je Đujić zapovjednik bio, kao i majora [[Slavka Bjelajca]]: {{izdvojeni citat|Vojska je u glavnom sedela u žicama i samo povremeno odlazila u tz. akciju čišćenja terena. Krvavi experimenti ponavljali su se dosta često ali niko nije iskorišćavao bolna iskustva svake od tih akcija. Poslije svakog čišćenja trupe su vraćane u žicu a partizani se vraćali na stara mesta. I kaogod što su Italijani pogrešno radili, držali se žice a teritoriju napuštali partizanima, tako su radili i naši s tom samo razlikom što su povremeno izlazili iz žica i vodili borbe sa partizanima u kojim je akcijama često puta učestvovala i talijanska vojska. Kako je svaka od tih akcija bila propraćena pljačkom pa i zločinima to je svet i iz tog razloga smatrao četnike običnim zločincima i tuđinskim plaćenicima. Na ličkom sektoru imalo je više discipline i reda i u vojničkom pogledu situacija je bila mnogo bolja. Ali suvišna podčinjenost italijanskoj politici navela je Bjelajca na neopravdano napuštanje Like i on sada drži jedan uzan sektor, kao što znate, koji se može smatrati kao zastor ili mostobran čija je dužnost zaštita italijanskog garnizona na Rijeci i Sušaku.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 888.</ref>}} [[Kapitulacija Italije]] 8. septembra 1943. godine i odlazak talijanskih jedinica iz njihove okupacione zone u Jugoslaviji, nije za četnike značio samo gubitak dragocjenog izvora snabdijevanja; to je također značilo gubitak vlasti nad velikim dijelom seoskih područja u Crnoj Gori, [[Hercegovina|Hercegovini]], sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]], [[Zapadna Bosna|zapadnoj Bosni]] i [[Lika|Lici]], gdje su oko godinu i pol četnici vršili tu vlast uz talijanski pristanak.<ref>[https://znaci.org/00001/40_60.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, GLAVA DEVETA: Od sloma Italije do bitke za Srbiju]</ref> Pukovnik [[Tomazo Grinjoli]] radio je u Štabu italijanske 2. armije, gde je bio zadužen za rad sa četnicima u Lici, Dalmaciji i [[Gorski kotar|Gorskom kotaru]]. Posle kapitulacije Italije priključio se nemačkim trupama u [[Rijeka|Rijeci]] i dalje je ostao da radi na tzv. četničkom pitanju, pokušavajući da obnovi i ojača četničke organizacije, naročito u Lici. Bio je lični prijatelj vojvode Momčila Đujića i mnogih drugih četničkih komandanata u jugozapadnoj Hrvatskoj. Ostao je uz četnike do kraja i sa vojvodom Đujićem se 1945. povukao u Italiju.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref> General [[Edmund Glaise von Horstenau]] (Edmund Glajze fon Horstenau), njemački opunomoćeni komandant u [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], u svom ratnom dnevniku notira četničku kolaboraciju sa Italijanima. Kako bi ilustrovao do kog je stupnja ova saradnja uzela maha, general von Horstenau u više navrata za četničke formacije u službi Kraljevine Italije koristi [[Sintagma (lingvistika)|sintagmu]] »italijanski četnici«.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 231-232.</ref> === Italijanska politika prema Jugoslaviji === [[Datoteka:Pavle Đurišić i Pirzio Biroli.jpg|thumb|[[Pavle Đurišić]] i [[Pirzio Biroli]], italijanski guverner Crne Gore.]] Italijanska politika prema Jugoslaviji se svodila na staru devizu: »zavadi pa vladaj« (lat. ''[[divide et impera]]''). Pre rata su podržavali i obučavali hrvatske ustaše radi rušenja Kraljevine Jugoslavije, a tokom rata su podržavali srpske četnike radi destabilisanja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Razlog tome je bio [[Jadran]]ska obala. Talijanska obavještajna služba iz Zadra ovako definiše njihove interese: {{izdvojeni citat|Jedna velika Hrvatska, naklonjena ili prijateljski raspoložena prema Italiji, nemoguća je; Hrvati su istorijski bili i jesu naši neprijatelji. Razlog: Jadransko more. Naši interesi za ovo more su u čistoj suprotnosti i mi ne možemo u jednoj velikoj Hrvatskoj da oživimo i, još gore, da uspostavimo staru Austriju. S druge strane, Hrvatska nikad nije bila sposobna da živi a da se na nekog ne oslanja, pa pošto se neće oslanjati na Italiju, znači, ukoliko bude veća, utoliko će biti opasnija po nas. Stoga bi bilo poželjno da se stvori takva Hrvatska koja bi, prema svojim prirodnim mogućnostima, bila mala. Uspostavljanje Srbije može nam koristiti ako ta Srbija bude ograničena na svoje prirodne granice; jedna velika Srbija lansirala bi refren o Jadranskom moru, a tu se naši interesi sudaraju, kao što je rečeno za veliku Hrvatsku. Međutim, najveće zlo svakako predstavlja formiranje jedne velike Jugoslavije (po zamislima i po planovima Londona). S njom ne samo da Jadransko more ostaje i postaje opasnije, već se rađa i problem iredentizma u odnosu na Dalmaciju, Istru, Albaniju, Julijsku krajinu, itd.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, tom XIII, knj. 3, str. 461.</ref>}} O italijanskoj strategiji podupiranja neprijateljstava između Hrvata i Srba, kao i paralelnog pružanja podrške vlastima NDH i Mihailovićevim četnicima, svjedoči i general [[Edmund Glaise von Horstenau]] u svom referisanju generalu [[Alexander Löhr|Alexandru Löhru]], komandantu Jugoistoka, od 31. oktobra 1942: {{izdvojeni citat|Karakteristično je političko držanje Italijana. Južno od demarkacione linije koju oni drže postoje četničke jedinice koje su naoružane od Italijana. Oni u svakom pogledu pružaju podršku četnicima koji ubijaju Hrvate. Severno od demarkacione linije, koja je pod nemačkom kontrolom, Italijani održavaju vezu sa Eugenom Kvaternikom čija garda učestvuje u istrebljenju Srba. Dakle, u tom genocidu nad Srbima učestvuju Hrvati.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 164, fus. 28.</ref>|[[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj}} Iako su upravo italijanski fašisti doveli na vlast Pavelića, nakon srpskog ustanka će se predstavljati kao zaštitnici Srba od ustaškog [[genocid]]a. U skladu sa ovom politikom, oni će [[1942]]. započeti regrutovanje srpskih četnika u jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]]. == Saradnja četnika sa Nemcima == [[Datoteka:Chetniks and Germans in Herzegovina in 1943.jpg|minijatura|Četnici i Nemci u Hercegovini 1943.]] [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 101I-005-0018-07, Jugoslawien, Polizeieinsatz mit Spähpanzer.jpg|thumb|Policijske jedinice sa italijanskim bornim kolima (izvor: ''Bundesarchiv'', [[1943]]).]] {{izdvojeni citat|Četnici dobijaju snabdijevanje u skladu sa listama imena koje se stalno kontrolišu; municija za pješadijsko naouružanje se izdaje povremeno, uz strogu kontrolu potrošnje; svaki četnik nosi zvaničnu iskaznicu-oni bez iskaznice se hapse i razoružavaju.<ref name="NAW, T-314 1943">NAW, T-314, Roll 566, 000338: Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943.).</ref>|Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943).}} {{izdvojeni citat|„Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora-komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.- komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojim se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, frame 000895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješki sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.).</ref>|Nemački prikaz stanja u Sredozemlju od 9. decembra 1943.}} {{Quote box | citat = „Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_16.htm Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.]</ref> | izvor = Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru [[Đorđe Lašić|Đorđu Lašiću]] o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943). | width = 40% | align = right}} Iako su četnici na lokalu pomagali nemačkim trupama protiv partizana, do sredine 1943. godine [[Hitler]] je svojim jedinicama strogo branio svaku saradnju sa četnicima.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000378: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka za novembar 1942 (30. novembar 1942.). „Svaka, pa i privremena, veza sa antikomunistički nastrojenim četnicima u Hrvatskoj je protivna naređenju Fuehrera, Ia 3071/42 o borbi protiv bandi.“</ref><ref>NAW, T-311, Roll 175, 000544: Zabilješka sa sastanka kod načelnika štaba Jugoistoka (1. mart 1943.). „Uprkos borbenoj pomoći hrabrih četnika, koja je doprinijela deblokadi opkoljenih dijelova 718. pješadijske divizije, njemačke trupe imaju zadatak da se brzo probiju do boksitne oblasti. One imaju instrukcije da smatraju četnike neprijateljima."</ref> Česte njemačke promjene kursa u odnosu prema četnicima Draže Mihailovića (npr. [[Sastanak u Divcima|pregovori u Divcima]] u novembru, pa [[Operacija Mihailović|napad na štab Draže Mihailovića]] u decembru 1941, zatim ponovna obustava progona Mihailovićevih četnika i skidanje ucjene na njegovu glavu u proljeće 1942. godine, itd.) tokom čitavog ratnog perioda, bile su u potpunosti u skladu sa politikom koja je vođena u okupiranim zemljama. Najplastičniji prikaz ove politike prezentovao je [[Felix Benzler]], opunomoćenik Ministarstva vanjskih poslova [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]] u Beogradu, u izvještaju koji je poslao 11. marta 1942. godine ministru vanjskih poslova [[Joachim von Ribbentrop|Joachimu von Ribbentropu]]: {{izdvojeni citat|To što nemačka vojna mesta vode pregovore s pojedinim četničkim vođama, nije ništa neobično u srpskom prostoru. To se zbiva svesno, u okviru naše politike, uslovljene slabošću naših vojničkih snaga i dosad ne bez uspeha vođene, da Srbe, a naročito ustanike usmeri jedne protiv drugih (komuniste protiv četnika, četnike među sobom, vladine dobrovoljce protiv komunista i četnika) i da se time po mogućnosti omete obrazovanje jednog jedinstvenog fronta.<ref>AVII, NAV, N-T-120, 200/153555-58.</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/272.</ref>}} Četnici su u NDH služili Nemcima za razne namene: dostavljanje obaveštenja o komunistima, pomoć nemačkim nabavkama stoke, pomoć trupama u svojstvu vodiča, pomoć u ljudstvu, učestvovanje u osovinskim operacijama (na primer [[operacija Citen|operacija Ziethen]], [[operacija Bora]]), i druge potrebne radnje za gušenje ustaničkog pokreta.<ref name="ReferenceA">[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni]</ref> Nemci su četnike snabdevali oružjem i opremom i dozvoljavali im da po potrebi koriste njihove garnizone za smeštaj i motorizaciju za transport. Partizanske pokrete u Bosni i Hrvatskoj Nijemci su u više slučaja doznavali na osnovu četničkih dojava.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1071&rec=314&roll=563 NAW, T-314, Roll 563, frames 001061-1062: Dnevni izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa (31. januar 1944.)]</ref> [[Datoteka:SS-Obergruppenführer Werner Lorenz accompanied with unknown chetnik officer in NE Bosnia.JPG|280px|mini|[[SS]]-[[Obergruppenführer]] [[Werner Lorenz]] u društvu neimenovanog četničkog oficira u sjeveroistočnoj [[Bosna (oblast)|Bosni]], jesen 1942. godine]] U izvještaju koji je sredinom oktobra 1942. poslat iz [[118. lovačka divizija|118. lovačke divizije]], o dosadašnjim iskustvima koje su Njemci i formacije [[NDH]] imali sa četnicima u zoni odgovornosti divizije, navodi se sljedeće: {{izdvojeni citat|U njemačkoj okupacionoj zoni: četnička organizacija napreduje; zaoštravanje odnosa sa domobranstvom - sa ustašama rat nije nikad ni prestao; sukobe sa Wehrmachtom ne samo da izbjegavaju, nego i nude svoje usluge za borbu protiv partizana; dosad im nije dodijeljen ni jedan metak od strane divizije; dosad imali dva angažmana u zoni 718.I.D. (jedan za osiguranje, jedan za izviđanj); pokazali se kao pouzdan saveznik; u zoni 714.I.D. upotrebljeni u operacijama sa dobrim uspjehom; K-dant divizije predlaže potpuno razoružanje četnika (druge dvije opcije: Italijanska-potpuna saradnja; i srednja-ograničena saradnja, uslovljena priznanjem NDH).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=657&rec=315&roll=2270 National Archive Washington, T315, Roll 2270, frames 000652-656.]</ref>|Izvještaj 118. lovačke divizije o odnosima sa četnicima (15. oktobar 1942. godine)}} Takođe, u jednom izvještaju upućenom iz štaba njemačkih trupa u [[NDH]] od 18. novembra 1942. o četnicima se, između ostalog, kaže: {{izdvojeni citat|U zoni 714. pješadijske divizije nalazi se 6-8.000 četnika, naoružanih puškama i nešto automatskog oružja. Diviziji su dosad pružili vrijedne usluge time što su branili svoju teritoriju od partizana i time oslobodili njemačke i trupe NDH za dejstvo na drugim sektorima. K tome obezbjeđuju i željeznicu i pribavljaju važna obavještenja njemačkim trupama. Četnici su pri zajedničkim akcijama snabdjevani od strane NDH; također im pripada i naknada od otprilike 3 Rajshsmarke dnevno, čiju isplatu oni, međutim, dosad nisu tražili.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=361&rec=314&roll=566 Nacionalni arhiv Vašington, T-314, rolna 566, frejm 000357; Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj-/Veza sa neprijateljski orijentisanim krugovima u Srbiji/ (18. novembar 1942.).]</ref>|Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj (18. novembar 1942. godine)}} Nakon kapitulacije Italije [[8. septembar|8. septembra]] [[1943]]. sve četničke snage iz italijanske okupacione zone u [[NDH]] ubrzo su uspostavile punu saradnju sa novouspostavljenim nemačkim okupacionim vlastima.<ref>Vidi: [[s:Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade|Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade]], [[s:Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.|Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.]], [[s:Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.|Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.]], itd.</ref> Nemci oktobra 1943. navode, između ostalih, neke četničke vođe sa kojima se saradnja uspešno odvija: [[Mane Rokvić]] ("''izjašnjava se za Nemačku i u slučaju neprijateljskog iskrcavanja stoji sigurno na našoj strani''"), [[Momčilo Đujić]] ("''Ljotićev pristalica, prisluškivanjem je više puta dokazano da je slao lažne izveštaje D. M. kako bi se izvukao ispod njegovog uticaja''"), [[Uroš Drenović]] ("''nepomirljiv protivnik komunista", "više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom''") i drugi.<ref name="ReferenceA"/><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=346&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342-343.]</ref> Nemci u izvještaju 114. lovačke divizije od 5. novembra 1943. zaključuju da bi osiguranje dugih linija snabdijevanja bez četnika bilo „nezamislivo“.<ref name="NAW, T-314 1943"/> {{izdvojeni citat|Držanje četnika ostalo je ambivalentno. Pojedine manje grupe su prešle komunistima. Opasnost saradnje [sa komunistima], kako se pokazalo ovog meseca, postoji tamo gde postoje male četničke grupe (okolina Olova, Vareš). Uopšte uzev, nedostaje im volja za se odupru u slučaju sukoba. S druge strane, zatvorene operativne četničke jedinice bez porodičnih veza i bez straha od odmazde usuđuju se da se suoče sa većim komunističkim jedinicama. U oblasti južno od Višegrada četnici su prvi put uspeli da tuku jednu od Titovih brigada (1. krajišku). U jugoistočnoj Bosni četnici su se ponašali otvoreno neprijateljski prema nemačkim trupama; pred kraj meseca članovi 1. sarajevske brigade vršili su sabotaže na železnici. U celoj ostaloj nekadašnjoj zoni odgovornosti Korpusa veće četničke jedinice (Drenović, Đujić, Ozrenski odred, u Hercegovini) zadržale su lojalan stav, delom uspešno sarađujući sa nemačkim trupama protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=95&roll=560 NAW, T314, roll 560, frame 000090]</ref>|Komanda 15. brd. korpusa, Obaveštajno odeljenje, izveštaj o stanju od 27. septembra do 27. oktobra 1943.}} {{izdvojeni citat|Jedinica Konrad: [srednja Dalmacija] Saradnja sa četnicima izvanredna. Oni zamenjuju jednu do dve divizije [Fusnota u originalu: U severnim predelima Dalmacije naseljenim srpskim stanovništvom vojvoda Đujić sa 8.000 ljudi, od toga 7.000 naoružanih; dobro organizovani; neprijateljski orijentisani prema Englezima i bez engleske pomoći. Upitno je da li bi se ovi četnici borili protiv nas u slučaju engleskog iskrcavanja]. Samo se oni bore - ustaše neaktivne.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=195&broj=790 NAW, T311, Roll 195, frame 000781.]</ref>|Izveštaj kapetana Merrema, drugog obaveštajnog oficira Komande Jugoistoka (Armijske grupe F) o inspekcijskom putu po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u periodu 20. jun - 4. juli 1944. sa osvrtom na rad i organizaciju nemačkih obaveštajnih službi i saradnju sa četnicima (5. juli 1944).}} Ponesen padom Italije [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je poveo izvesne akcije protiv Nemaca, kao što je [[Napad na Višegrad oktobra 1943.|napad na garnizon u Višegradu]] [[5. oktobar|5. oktobra]] [[1943]]. u kojem su se, pored trupa NDH, nalazile i dve čete Vermahta, ali ubzo stupa u pregovore sa novim nemačkim izaslanikom za Balkan [[Herman Nojbaher|Hermanom Nojbaherom]]. Nemački komandant [[Balkan|Jugoistoka]] [[Maksimilijan fon Vajhs]] u svom [[s:Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.|izveštaju]] od 1. 11. 1943. u Titu vidi najvećeg neprijatelja a u Mihailoviću potencijalnog saradnika.<ref name="Balkanu 1 1943">[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref> {{izdvojeni citat|Komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. (...) Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. (...) <br /> Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref name="Balkanu 1 1943"/>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}} Mihailović je polovinom novembra 1943. svojim komandantima naredio da sarađuju sa Nemcima; on sam nije mogao javno da stupi u saradnju "zbog raspoloženja naroda".<ref>https://www.znaci.org/images/ktb_okw_III_6_1304.jpg KTB OKW (Kriegstagebuch des Oberkommando der Wehrmacht) - Ratni dnevnik vrhovne komande Vermahta, šesta knjiga</ref> [[Ljubomir Lazarević]], inženjer iz [[Kolašin]]a (pseudonim »Bene«), 28. januara 1944. godine obavještava Dražu Mihailovića da su četnici u Crnoj Gori u potpunosti potčinjeni njemačkim okupacionim vlastima: {{izdvojeni citat|Svi komandanti u Crnoj Gori primili su saradnju sa Nemcima, potpisali obavezu a sa ostatcima vojske nalaze se u žici, ili u neposrednoj blizini nje. Nema ni jedne grupe u šumi koja bi pretstavljala našu borbu, oko koje bi se moglo okupljati. Vukadinović isto tako nalazi se u Podgorici ili u okolini. Nagovešteni dolazak Srbijanske vojske pozdravljen je burno svuda, ali dolazak Ljotićevaca učinio je Ljotićevce vrlo aktivnim i prete da ko god ne bude s njima, on je komunista. Po varošima teško će se iko održati jer ta formula svakoga će staviti pod udar okupatora kao komunistu. Ovaka saradnja sa njima je nemoguća, jer ovi traže prilazak njima, ne saradnju. Po selima Crne Gore gospodare komunisti. Naše akcije vrše se samo u cilju osiguranja ili odbrane nemačkih kolona. Nemačke snage na ovom terenu vrlo su male i nesposobne za ma kakvu širu akciju. Do sada nema ni izgleda na akciju. Svako dalje čekanje, pogoršava našu situaciju. Narod gubi veru u našu dobru volju i našu sposobnost.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_67.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 15. do 31. januara 1944. godine]</ref>}} Kolaboracija četnika u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sa njemačkim okupacionim snagama postala je intenzivnija tokom zime 1943-1944, makar je u slučaju hrvatskih kvislinških snaga i četnika bila pod neprestanom tenzijom. Podaci navedeni u izvještaju generala [[Edmund Glaise von Horstenau|Glaisea von Horstenaua]] od 26. februara 1944.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=236&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000236.]</ref> zasnovani na službenim podacima NDH otkrivaju opseg kolaboracije: 11. februara bilo je na teritoriju NDH trideset i pet posebno imenovanih četničkih grupa sa procijenjenih 23.300 ljudi pod oružjem. Neke manje jedinice su brojale od 200 do 400 pripadnika, dok su ostale, poput [[Momčilo Đujić|Đujić]]eve grupe, imale i do 2.500 vojnika i oficira. Od toga je s Nijemcima i vlastima NDH kolaboriralo devetnaest grupa (ukupno 17.500 ljudi); šesnaest ostalih grupa s oko 5.800 ljudi ubrajane su u pobunjene četnike.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=237&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000237-240.]</ref> S iznimkom odreda [[Uroš Drenović|Uroša Drenovića]] u sjeverozapadnoj Bosni, s oko 400 ljudi, kojeg su vlasti NDH smatrale potpuno lojalnim, za sve druge četničke kolaborirajuće grupe ustaške su vlasti držale da se prema Nijemcima odnose osobito prijateljski kako bi od njih izvukle što više oružja i municije, dok se istovremeno drže neprijateljski prema njihovoj državi, tj. NDH.<ref>[https://znaci.org/00001/40_64.htm KOLABORACIJA IZVAN SRBIJE DO OKTOBRA 1944.]</ref> U dnevnom izvještaju Komande Jugoistoka od 18. februara 1944. konstatuje se lojalnost vojvode [[Radivoja Kerovića]], komandanta [[Majevica|majevičkih]] četnika: {{izdvojeni citat|Upit kod [[Druga oklopna armija (Wehrmacht)|Druge oklopne armije]] [PzAOK 2] u vezi snabdijevanja municijom Kerovića koji se smatra lojalnim, i 200 ljudi zelenog kadra, koji se bore protiv crvenih zapadno od [[Banja Koviljača|Koviljače]].<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=501&broj=17&roll=256 NARA, Roll T501, frame no. 000013.]</ref>|Ratni dnevnik Vojnog zapovjednika Jugoistoka (18. februar 1944.)}} U izvještaju od 20. februara 1944, poslatom majoru [[Slavoljub Vranješević|Slavoljubu Vranješeviću]], komandantu Zapadne Bosne JVuO, kapetan [[Ilija Jevtić]] piše o totalnoj kolaboraciji [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]] sa Njemcima, koji u potpunosti kontrolišu četnike pod komandom vojvode Đujića: {{izdvojeni citat|Sem samog vojvode Đujića i jednog malog broja četnika, svi četnici Dinarske oblasti (oko hiljadu devet stotina i nekoliko) nalaze se pod nemačkom komandom. Hranu, odeću, obuću, cigarete i novac svaki četnik i njegov starešina prima kao i nemački vojnik odn. oficir. Svu municiju i oružje primaju takođe od Nemaca. Četnici pod nemačkom komandom nalaze se po bunkerima počev od Knina do Šibenika i Splita. U pojedinim bunkerima su izmešani, pola četnici pola ustaše. Nemački oficiri dolaze na Kosovo polje u četničku diviziju, a isto tako naši četnički oficiri i ostale starešine na čelu sa Đujićevim načelnikom štaba odlaze u Nemačku diviziju. Voze se na nemačkim automobilima kroz Knin i t.d. Jednom rečju između četnika i Nemaca postoji najtešnja saradnja i nemačka puna kontrola nad radom četnika. Jedino se pop Đujić, kao komandant divizije, sa svojom užom pratnjom ne pojavljuje pred njima.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_78.htm Izveštaj kapetana Ilije Jevtića od 20. februara 1944. komandantu zapadne Bosne o svom radu i saradnji četnika i Nemaca u Dalmaciji i Lici]</ref>}} U svom izvještaju od 10. maja 1944. njemački [[15. brdski korpus]] navodi da snabdijeva ukupno 6.318 četnika u NDH („Hrvatska borbena zajednica“).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=828&rec=314&roll=565 NAW, T-314, Roll 565, frame 000823: Zabilješka o broju četnika koje snabdijeva 15. brdski korpus (10. maj 1944.).]</ref> === Ugovori o saradnji sa Nemcima === [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] {{Poseban članak|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}}{{Wikisource|Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.}} {{izdvojeni citat|Ovaj ugovor, kao i buduće mere, se baziraju na međusobnom poverenju i želji da se komunizam uništi, zemlja umiri i Srbiji omogući stabilna budućnost u Evropi oslobođenoj od komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=974&rec=501&roll=255 NARA, T501, Roll 255, frames no. 000969-970: Sporazum između krajskomandanture Zaječar i potpukovnika Ljube Jovanovića Patka o nenapadanju i saradnji u borbi protiv NOVJ (23./25. decembar 1943.)]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Ljuba Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]] o borbi protiv partizana u Srbiji (decembar [[1943]]).}} Na inicijativu Nojbahera otpočeli su pregovori, koji su rezultirali potpisivanjem [[Ugovori o saradnji između JVuO i komande Jugoistoka|ugovora o zajedničkoj borbi]]. Ugovore su to potpisivali ovlašćeni Mihailovićevi komandanti i ljudi iz vojnog rukovodstva. Prvi ugovor o saradnji potpisan je 19. 11. 1943. između [[Vojislav Lukačević|Voje Lukačevića]], komandanta Mileševskog korpusa i nemačkog komandanta Jugoistoka koga je predstavljao fon Frede, je glasio: {{izdvojeni citat| 2) Primirje treba da bude pretpostavka za zajedničku borbu protiv komunista. <br /><br /> 4) Obaveza Lukačevića da nijedan pripadnik njemu potčinjenih jedinica neće delovati na strani sila koje su u ratu sa Nemačkom. <br /><br /> 5) Prepuštanje područja borbenih dejstava četničkim odredima radi samostalnog vođenja borbe, koju vodi i nemački Vermaht. <br /><br /> 6) Uključivanje četničkih odreda prilikom većih zajedničkih operacija pod nemačko zapovedništvo. U tom periodu nemačko vodstvo izdaje borbene naloge četničkim odredima. <br /><br /> 8) Razmena štabova za vezu. <br /><br /> 9) Isporuke nemačke municije radi sprovođenja zajedničkih borbenih zadataka u skladu sa vojnim potrebama. <br /><br /> 10) Sporazum se mora držati u tajnosti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm SPORAZUM IZMEĐU KOMANDANTA JUGOISTOKA I MAJORA VOJISLAVA LUKAČEVIĆA OD 19. NOVEMBRA 1943. O SARADNJI ČETNIKA SA NEMAČKIM TRUPAMA U BORBAMA PROTIV NARODNOOSLOBODILACKE VOJSKE JUGOSLAVIJE]</ref>|Sporazum Nemaca i majora [[Vojislav Lukačević|Vojislava Lukačevića]] (19. 11. 43.)}} 27. novembra je potpisan ugovor sa [[Nikola Kalabić|Nikolom Kalabićem]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> U narednim nedeljama ugovori su potpisani i sa drugim komandantima korpusa od operativne važnosti. Iako Mihailović lično nije potpisao ni jedan ugovor, ovim ugovorima je bio pokriven veći deo nemačke okupacione zone u Srbiji. Ugovori su bili u znatnoj meri tipizirani, nalik na sporazum između vojnog zapovednika Jugoistoka i inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića: {{izdvojeni citat|Cilj sporazuma je zajednička borba protiv komunističkih partizana, pa će stoga sve jedinice DM-četnika, potčinjene pukovniku Jevremu Simiću, biti uključene u borbu nemačke i bugarske vojske, kao i srpskih vladinih trupa, protiv komunista. U vezi s tim predviđa se uspostavljanje zajedničke obaveštajne službe kao i uzajamna podrška.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%BF%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_23.1.1944 Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]] (januara [[1944]]).}} Komandant Jugoistoka i [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] [[Maksimilijan fon Vajhs|fon Vajhs]] izdao je [[21. novembra]] [[1943]]. uputstvo o saradnji sa četnicima koje, između ostalog, predviđa izručenje Saveznika ("da prekinu sve veze sa silama koje se nalaze u ratu sa Nemačkom i da izruče štabove za vezu tih sila koji se nalaze kod njih"). Fon Vajhs upozorava da se "lojalna orijentacija pojedinih četničkih odreda ne sme uopštiti", jer neki još uvek izvode prepade i sabotaže, ali "propagandu protiv četničkog pokreta treba obustaviti", do daljnjeg.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_3_166.htm Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/291.htm Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45], Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268</ref> Sporazum između Vermahta i četničkog komandanta [[Mihajlo Čačić|Mihajla Čačića]], komandanta četničke Ravaničke brigade, uključuje i hvatanje [[rudar]]a koji su pobegli u šumu, i njihovo vraćanje u [[rudnik]]e uglja.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ]</ref> Sporazum Vermahta i [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]], inspektora odreda Draže Mihailovića, predviđa da "četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu" za borbu protiv partizanskog pokreta.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji]</ref> Sporazum Vermahta i potpukovnika Ljube Jovanovića, vođe Dražinih odreda u okrugu [[Zaječar]], četnicima omogućuje sledeće: {{izdvojeni citat|Puna sloboda kretanja jedinica DM danju i noću na celom području na koje se odnosi sporazum.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika Ljube Jovanovića (25. decembar 1943.)}} Četničko-njemački odnosi bili su opterećeni međusobnim nepovjerenjem i sviješću o suprotstavljenosti ciljeva i interesa dviju stranâ. U telegramu koji je 29. januara [[1944]]. godine [[Joachim von Ribbentrop]], njemački ministar vanjskih poslova, uputio specijalnom opunomoćeniku za Jugoistočnu Evropu [[Hermann Neubacher|Hermannu Neubacheru]], reflektuje se jasan stav političkog i vojnog vrha u [[Berlin]]u o Draži Mihailoviću, kao i precizna uputstva potčinjenima za držanje prema njegovom pokretu: {{izdvojeni citat|Jedino se mogu ćuteći trpeti privremeni aranžmani nižih vojnih komandi sa Dražom Mihailovićem s ciljem suzbijanja zajedničkog neprijatelja Tita. On i njegovi ljudi ostaju i dalje, na kraju, naši neprijatelji. Zato je sada, kao i do sada, potrebno biti krajnje oprezan prema Draži Mihailoviću i njegovim četnicima, a naročito se ne sme nijednog trenutka izgubiti iz vida da će pomoć koju mu mi sada direktno ili indirektno pružamo radi vođenja borbe protiv Tita, kasnije najverovatnije biti upotrebljena protiv nas.<ref>Akten zur deutschen auswartigen Politik — ADAP/E/VII, s. 374-375.</ref><ref>Vasa Kazimirović, NDH u svetlosti dokumenata, Nova knjiga/Narodna knjiga, Beograd, 1987, str. 169.</ref><ref>Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN - Službeni list SCG, Beograd, 2005. str. 20.</ref>}} Izveštaje o sklapanju ugovora četnika sa Wehrmachtom presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, što je imalo bitnu ulogu u konačnom opredeljivanju [[Čerčil]]a za Tita, a protiv Mihailovića.<ref>Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". {{ISBN|0593 049101}}</ref> No, Nemci nisu bili zadovoljni primenom sporazuma, jer je uprkos njima dolazilo do incidenata, odnosno diverzija i nasilja prema pripadnicima [[Srpska Državna Straža|Srpske Državne Straže]] od strane četnika. General [[Hans Felber]] je tokom februara raskinuo sporazume i pokrenuo nekoliko hapšenja i racija protiv četnika počev od februara [[1944]]. I pored svih ugovora o saradnji, komandant Jugoistoka Felber u poverljivom uputu potčinjenim komandantima o držanju prema pokretu Draže Mihailovića konstatuje sledeće: {{izdvojeni citat|1. Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski. 2. Njihova saradnja sa nemačkim i legalnim srpskim jedinicama protiv crvenih proističe samo iz saznanja da su komunisti u Srbiji njihov neprijatelj br. 1. Neprijatelj br. 2 ostaje ipak okupaciona sila. 3. Saradnja se koristi radi popune zaliha municije, koje su se veoma smanjile (oružje se nije nikad davalo). 4. Prema dosad stečenim iskustvima, četnici se protiv crvenih angažuju u nekim slučajevima samo uzdržano, nastojeći po svoj prilici da suviše ne prolivaju krv. Sa ponovnom neprijateljskom orijentacijom pokreta DM prema okupacionoj sili, mora se u svako doba računati, čak i u oblastima gde se dosad zajednički borilo protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=758&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000754.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>|Informacije generala Felbera potčinjenim komandama o držanju prema četnicima (16. maj 1944.)}} Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok, u svojim memoarima pruža interesantno tumačenje ratne strategije Draže Mihailovića. Neubacher tvrdi da su „četnici i ranije sarađivali sa okupatorima protiv zajedničkog neprijatelja“, tj. protiv komunista, i to „samo u pojedinim slučajevima i uvek u ograničenom, lokalnom okviru“, ali su tek nakon preusmjerenja [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] pomoći i podrške [[Josip Broz Tito|Titu]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]], četnici na čelu sa generalom Mihailovićem „u još većoj meri bili gurnuti u naručje Nemaca“: {{izdvojeni citat|Politiku Draže Mihailovića nije bilo teško razumeti. On je bio impresioniran nemačkim vojnim podvizima. Pa ipak, sa sigurnošću je računao na to da će Nemačka izgubiti rat. Dovoljno sam čuo od pouzdanih izvora, koji su me obavestili o Dražinom stavu prema Rajhu. On je ostao neprijatelj okupatoru, koji je, zbog Titovog uspona, postao njegov neprijatelj broj dva. Saveznici su Dražu ostavili na cedilu, pa je zato pokušao da od Nemaca – koji su za njega sada bili samo neprijatelj broj dva – dobije što je moguće više oružja. Namera četničkog vode bila je ova: da se, kada započne nemačko povlačenje, bez borbe dokopa nemačkih strateških pozicija i da se na njima utvrdi. On se spremao za konačan obračun sa Titom, koji je trebalo da se vodi beskompromisno, na život ili smrt, a u pitanju je bila budućnost Jugoslavije. Dok su, dakle, Dražini podređeni komandanti tu i tamo sarađivali sa Nemcima, on je sam nastavio da i dalje vodi propagandu protiv Nemaca.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 160–161.</ref>}} === Borbe pod nemačkom komandom === {{main|Operacija "Frilingservahen"|Operacija "Trumpf"|Operacija "Halali"}} {{izdvojeni citat|„Borbeno sadejstvo sa četničkim grupama duž glavne saobraćajnice [[Bihać]] — [[Gračac]] — [[Knin]] — [[Drniš]] — [[Šibenik]] sastoji se u tome što su četnici okupljeni u posebnim uporištima uz oslonac na nemačke trupe. Četničke vođe primaju naloge i uputstva o vršenju zadataka obezbeđenja i izviđanja od zapovednika nemačkih uporišta.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u NDH]</ref>|Njemački izveštaj o saradnji sa četnicima protiv partizana u Dalmaciji i Bosni (25. oktobar [[1943]]).}} {{izdvojeni citat|[[Nojbaher]] konstatuje da je premijer Nedić verno služi nemačkim interesima. Slično je i s Dražom Mihajlovićem, koji se do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru. To isto Važi i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »Dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=980&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000974-978.]</ref>|Nemački obaveštajni izveštaj od 30. avgusta 1944.}} {{Quote box | citat = „D.M.-Bande dosada nisu nikad napale okupacione trupe.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001111: Izvještaj o bandama u okolini katarakti Dunava (bez datuma, približno mart 1944).</ref> | izvor = Nemački izvještaj o četnicima u okolini katarakti Dunava od marta 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „[[Neško Nedić]] je napomenuo da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali i sada Titovim bandama liferuju naoružanje i municiju, usled čega četnici moraju da krvare i da umiru. Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačkom Vermahtu kome će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio.“<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944.]</ref> | izvor = Izveštaj generala Felbera o razgovoru s četnicima od 14. jula 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „Titove bande imaju se napasti i uništiti, odn. zarobiti. Pristalice D.M.-a (četnici) ne smatrati neprijateljima.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001260: Naredba 923. Landeschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ (29. Juli 1944.).</ref> | izvor = Naredba 923. Landesschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ od 29. jula 1944. | width = 40% | align = right}} Kad je sredinom marta 1944. operativna grupa sastavljena od [[Druga proleterska divizija NOVJ|Druge]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Pete divizije]] prodrla iz [[Sandžak]]a u zapadnu Srbiju, sve nesuglasice zmeđu četnika i Nemaca su potisnute i trupe sastavljene od jedinica [[Vermaht]]a i [[Vafen-SS|SS]], korpusa JVUO, bugarskog okupacionog korpusa, [[Srpska državna straža|SDS]], [[Srpski Doborvoljački Korpus|SDK]] i [[Ruski Zaštitni Korpus|ruskog korpusa]] pod objedinjenom nemačkom komandom generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]] funkcionisale su kao jedinstvena operativna grupa za [[Operacija Kamerjeger|operaciju Kamerjeger]]. Kod nadležne četničke komande [[Neško Nedić|Neška Nedića]] bio je akreditovan nemački kapetan Vajel kao oficir za vezu. Zajedničke operacije trajale su nešto duže od dva meseca.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_57.htm Izveštaj Vojnoupravnog komandanta jugoistoka od 13. maja 1944.]</ref> Istovremeno je, usled slabljenja snaga [[NOVJ]] u Crnoj Gori [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. nemački korpus]] pokrenuo [[10. april]]a [[1944]]. [[Operacija "Frilingservahen" (april-maj 1944)|operaciju "Frilingservahen"]], uz masovno učešće četnika. Operacija je pripremljena u saradnji sa [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]] i započeta tako što su četnici zajedno sa Nemcima iz nemačkih garnizona napali na slobodnu teritoriju. Plan napada je bio sledeći: {{izdvojeni citat|'''Đurišićeve snage''': Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac. Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac — Kolašin. Treća borbena grupa, 1000 ljudi, od sredine puta Pljevlja — Prijepolje pravcem Mojkovac. Četvrta borbena grupa, 1500 ljudi, od Pljevalja pravcem Mojkovac. Mojkovac treba da bude dostignut za 2 dana. Posle toga skretanje glavnine u rejon z. Tara — sz. Kolašin — Mojkovac. '''Nemačke snage''': 1 ojač. mot. č. prodire od Brodareva do Bijelog Polja. 1 ojač. mot. č. od Pljevalja do prelaza preko Tare 22 jjz. Pljevlja. Bat. [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]], 600 ljudi, sledi nemačke snage za Bijelo Polje, onda skreće za Mojkovac. Milicija iz Brodareva, 700 ljudi, čisti svoj rejon i prodire od Brodareva ka jjz. Početak napada: 10. 4. 44. [[181. pešadijska divizija (Nemačka)|181. peš. div.]] obezbediće odgovarajuće informisanje četničke Grupe "Jug" (major Lašić i Bukatonović u Podgorici) kao i Grupe "Nikšić".<ref>Obaveštenje Komande 21. brdskog korpusa Komandi 181. brdske divizije od 08.04.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 663, s. 357</ref>}} Neposredna četničko-nemačka operativna saradnja ponovila se i prilikom nemačkih operacija [[Operacija "Trumpf"|"Trumpf"]] i [[Operacija "Halali"|"Hallali"]] u jablaničko-topličkoj oblasti protiv [[21. srpska divizija NOVJ|21]]. [[22. srpska divizija NOVJ|22]]. [[24. srpska divizija NOVJ|24]]. i [[25. srpska divizija NOVJ|25]]. divizije NOVJ tokom jula i avgusta 1944. [[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], vršio je od 15. juna do 25. juna 1944. dužnost komandanta Jugoistoka, zamjenjujući generala Hansa Felbera, koji se po službenom zadatku nalazio u Njemačkoj. Opisujući u svom ratnom dnevniku stanje u Srbiji, tj. odnose između njemačkih i bugarskih okupacionih trupa, s jedne, kao i četnika i kvislinga, s druge strane, Horstenau navodi sljedeće: {{izdvojeni citat|Nemci gotovo da nemaju svojih trupa u Srbiji. Postoji samo nekoliko policijskih jedinica. Najveći deo Srbije nalazi se pod kontrolom bugarskog okupacionog korpusa. Bugarskih vojnika nema samo u severozapadnom delu Srbije i Banata. No, bugarske trupe u Srbiji jesu najlošije bugarske jedinice. Tek što sam na kratko vreme preuzeo Vrhovnu komandu u Beogradu, dve bugarske čete, zajedno sa svojim oficirima, prebegle su partizanima kod Leskovca. Jedine trupe na koje je čovek mogao da se osloni u borbi protiv partizana bili su srpski dobrovoljci, a donekle i ruski. Upotrebljivi za borbu protiv partizana bili su i ljudi Draže Mihailovića. Vezu sa njim za mene je održavao jedan nemački major, nosilac odlikovanja „viteškog krsta“.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 508.</ref>}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1944. === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan von Wrede i četnički komandanti kapetan [[Nikola Kalabić]], major [[Dragoslav Račić]] i kapetan [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Tokom jula i avgusta [[1944]]. intenzivirali su se kontakti između predstavnika nemačke komande Jugoistoka, poslanika [[Herman Nojbaher|Nojbahera]], predsednika vlade [[Milan Nedić|Nedića]] i predstavnika Mihailovića,<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944]</ref> o čemu nemački predstavnik kaže: {{izdvojeni citat|Politička usmerenost [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref name="B0_11 1944">[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944. Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=535&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000508-511.]</ref>}} Kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{izdvojeni citat|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref name="B0_11 1944"/>|Dražina ponuda Hitleru 1944.}} Povodom Mihailovićevog predloga, 17. i 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Dražini predlozi: {{izdvojeni citat| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /><br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /><br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /><br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /><br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /><br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /><br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /><br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref name="ReferenceB">[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm ZABELEŠKA OBAVEŠTAJNOG ODELJENJA KOMANDE JUGOISTOKA OD 18. AVGUSTA 1944. POVODOM PONUDE DRAŽE MIHAILOVICA ZA SARADNJU U BORBI PROTIV JEDINICA NOVJ]</ref>}} Specijalni nemački izaslanik [[Hermann Neubacher]] je ocenio da obećanja Draže Mihajlovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom".<ref name="ReferenceB"/> Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. Ali [[Hitler]] je odbacio inicijativu, naglasivši da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944. Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]</ref> Ipak, u skladu sa idejom o formiranju srpskog korpusa pod komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] koji bi se borio na strani Nemaca, [[6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] i [[Srpska granična straža]] (ukupno oko 13.000 ljudi) stavljene su pod komandu Mihailovićevog komandanta Srbije generala [[Miroslav Trifunović|Trifunovića]]. Potom su jedinice [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpska granična straža|Srpske granične straže]] 6. oktobra [[1944]]. sabrane su u Jagodini gde je od njih formiran [[Srpski udarni korpus]] sa tri divizije, koji je brojao oko 6.800 ljudi. === Saradnja tokom bitke za Srbiju === {{Poseban članak|Bitka za Srbiju 1944.}} {{izdvojeni citat|Usljed jakog partizanskog pritiska, još četničkih jedinica, uključujući i one iz Istočne Srbije, su izrazile spremnost za daljnu borbu protiv komunizma u saradnji sa Wehrmachtom.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=101&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frame 000095: Izvještaj o neprijatelju u Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Albaniji (Dodatak za savjetovanje kod načelnika štaba jugoistoka od 2. oktobra 1944.)]</ref>|Izvještaj [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 2. oktobra 1944.}} {{izdvojeni citat|Titovi partizani upali su u septembru 1944. u Srbiju i to na više mesta. Zapadni deo Srbije bio je potpuno nezaštićen. Tamo je bio stacioniran samo mali broj nemačkih policijskih jedinica, koje su, zajedno sa četnicima, tu i tamo još vodile borbe. Sa svih strana neprijatelj je krenuo ka Beogradu. U gradu je vladao mir. Mi smo sedeli u Beogradu ne na buretu baruta, nego smo se nalazili u njemu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>|[[Hermann Neubacher]], “Sonderauftrag Südost”}} [[Bitka za Srbiju 1944.]] je bila zajednički saveznički poduhvat sa ciljem ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu. Dejstva na tlu izvršavala je [[NOVJ]], a [[Saveznici]] su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha. Četnici su se u ovim borbama našli direktno na strani [[Wehrmacht]]a. Od kraja [[1943]]. Saveznici su promenili odnos prema [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevim]] snagama, a njihov prioritet u Jugoslaviji postalo je jačanje snaga [[NOVJ]] u Srbiji.<ref>{{Cite web |title=Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR |url=http://www.znaci.org/00001/1_11.htm |access-date=2023-08-14 |archive-date=2023-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902100016/https://www.znaci.org/00001/1_11.htm }}</ref> Vrhovni štab NOVJ nameravao je da partizanske snage u Srbiji pomogne prodorom jačih snaga iz [[Bosna|Bosne]] i [[Crna Gora|Crne Gore]]. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče. [[NOVJ]] je nastojala da koncentriše snage na levoj strani [[Lim (reka)|Lima]] za proboj u [[Srbija|Srbiju]]. Nemačka [[Komanda Jugoistoka (Nemačka)|Komanda Jugoistoka]] je rešila da brani [[Srbija|Srbiju]] aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica [[NOVJ]] kroz [[Bosna|Bosnu]] prema zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u [[Sandžak]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]] sračunatih na razbijanje koncentracija [[NOVJ]] i njihovo onesposobljavanje za ofanzivna dejstva. Snage [[JVuO]] sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant [[Srbija|Srbije]] protiv lokalnih partizana i povremenih prodora. Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu [[1944]],<ref>[Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230524055009/https://znaci.org/00001/4_12_4_218.htm |date=2023-05-24 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1</ref><ref>[Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230814062743/https://znaci.org/00001/4_12_4_112.htm |date=2023-08-14 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112</ref> kada su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Uoči bitke sa partizanima, nemački Wehrmacht je snabdeo četnike raspoloživim zalihama italijanskog pešadijskog oružja i municije: {{izdvojeni citat|U nadovezi na dogovor od 15. 8. saopštava se, da se za izdavanje četničkim jedinicama mogu staviti na raspolaganje, u najboljem slučaju, sledeća oružja: 7.000 pušaka 6,5 mm (ital.) sa po 100 metaka, </br> 50 teš. mitraljeza 8 mm (ital.) sa po 13.000 metaka, </br> 42 laka bacača 4,5 mm (ital.) sa po 250 metaka. Upozorava se na to, da je time iscrpljena celokupna zaliha italijanske pešadijske municije u domenu Komandanta Jugoistoka i da se nove pošiljke mogu očekivati tek od oktobra 1944. godine i to u ograničenom obimu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=587&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frame no. 000582.]</ref><ref>[http://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama]</ref>|Obaveštenje komande Jugoistoka o odobravanju oružja i municije četnicima (16. avgust 1944.)}} U nacrtu jednog izvještaja, sastavljenog od strane oficira [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] u ljeto 1944. godine, sumira se iskustvo njemačkih okupacionih organa sa Mihailovićevim četnicima u [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupiranoj Jugoslaviji]]: {{izdvojeni citat|Dosadašnje držanje D.M.-a ima sljedeće karakteristike: a) Aktivna borba protiv komunista u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj, s tim što je ova borba zbog brojčane, a naročito materijalno-tehničke nadmoći komunista, uvijek rizična za snage D.M.-a, b) Neispunjavanje od Saveznika postavljenih specijalnih zadataka, c) Lokalna, ponekad vrlo aktivna saradnja sa njemačkim trupama, obavještajnim i ostalim okupacionim organima, d) Potpuna spremnost za izvršavanje taktičkih instrukcija izdatih od strane njemačkih oficira za vezu, e) Stalno ponavljanje zahtjeva za municijom i oružjem radi borbe protiv komunista, kao nagrada za dokazanu lojalnost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=970&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frame no. 000960.]</ref>}} U septembru su kvislinške formacije [[Srpska državna straža|Srpska državna]] i [[Srpska granična straža|granična straža]] preformirane u [[Srpski udarni korpus]] (jačine 6.800), stavljen pod Mihailovićevu komandu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/4_12_4_168.htm Izveštaj komandanta Armijske grupe "Srbija" od 4. novembra 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230714172817/https://znaci.org/00001/4_12_4_168.htm |date=2023-07-14 }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 168</ref> U prvoj polovini septembra, četničko-nemačka odbrana [[Srbija|Srbije]] sa zapada doživela je slom usled prodora [[NOVJ]]. Bitka za [[Srbija|Srbiju]] definitivno je rešena tokom oktobra [[Beogradska operacija 1944.|Beogradskom operacijom]], uz sadejstvo [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] sa oklopnim snagama [[Crvena armija|Crvene armije]], dok su četnici sadejstvovali sa Vermahtom: {{izdvojeni citat|Četnička grupa Ocokoljića iz Istočne Srbije je osiguravala pozadinu Müllerovom korpusu prilikom borbi protiv Rusa u rejonu okuka Dunava-Zaječar.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=568&rec=311&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frames 000562-4: Držanje D.M.-četnika u Srbiji (dodatak za izvještaj o neprijateljskim namjerama od 19. oktobra 1944.)]</ref>|Njemački izvještaj od 19. oktobra 1944.}} === Saradnja tokom proboja Armijske grupe "E" iz Grčke === {{Poseban članak|Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} Tokom septembra [[1944]]. glavna Mihailovićeva mobilna formacija u centralnoj i zapadnoj Srbiji, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa brojnim pridruženim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Ove jedinice Nemci su tokom [[3. oktobra|3]], [[4. oktobra|4.]] i [[5. oktobra]] 1944. vozovima prebacili sa železničkih stanica Topčider i Ripanj do [[Kraljevo|Kraljeva]].<ref name="ReferenceC">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{izdvojeni citat|Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio [[Nikola Kalabić]], a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu.<ref name="ReferenceC"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} Izbijanje [[Crvena armija|Crvene armije]] na severoistočnu granicu Jugoslavije izazvalo je pometnju u četničkim redovima. Znatan deo četničkih trupa tokom septembra razbijen je od strane NOVJ u zapadnoj Srbiji. Sam [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] sa manjom grupom boraca je nateran na povlačenje u Bosnu. Neki su pokušali da napadom na Nemce pred sam dolazak Crvene armije ponovo steknu saveznički status ([[Predrag Raković|Raković]], [[Dragutin Keserović|Keserović]], [[Dragoslav Račić|Račić]]), ali je i ovaj pokušaj bio kratkotrajan. Nakon neuspeha, glavnina se krajem oktobra koncentrisala u oblasti Ivanjice. Upravo u tom periodu vrh Armijske grupe E iz Grčke izbio je do [[Novi Pazar|Novog Pazara]]. Četnici su se priključili [[Proboj Armijske grupe E kroz Sandžak|prodoru Armijske grupe E kroz Sandžak]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]]. {{Wikisource|Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.}} Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] [[Aleksander Ler|Ler]] u svom pregledu brojnog stanja od [[16. novembra]] [[1944]]. navodi 10.000 četnika Pavla Đurišića kao svoje vlastite snage,<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_174.htm Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih Grupi armija »E« na dan 16. 11. 1944. godine, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII - dokumenti nemačkog rajha, knjiga 4], Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174.</ref> dok u izveštaju vrhovnoj komandi za četnike iz Srbije kaže da se "drže u senci Vermahta". Nevoljno savezništvo veoma dobro ilustruje i sljedeći izveštaj: {{izdvojeni citat|[[Miiroslav Trifunović|Trifunović]] sa oko 18.000 četnika [[Dragoslav Račić|Račića]] i [[Dragutin Keserović|Keserovića]], uporedno sa nem. pokretima u rejonu Prijepolje. Pravac marša Foča. U početku učešće u borbenim dejstvima na nemačkoj strani (zaštita bokova). U poslednje vreme samo saputnici. Utisak: dokle god postoje zajednički interesi — uopšte mir. Ako vide mogućnost uspeha, bezuslovno treba očekivati prepade na nemački [[Vermaht]], naročito na odvojene grupe.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0_%22%D0%95%22_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_11.11.1944. Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.], Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 184</ref>}} === Zajednički proboj iz Srbije === {{izdvojeni citat|Draža Mihailović će nastaviti borbu protiv komunizma. Njegove jedinice se već bore sa Titovim trupama i imaju djelomično vezu sa njemačkim jedinicama (pukovnik v. Jungfeld, general Müller). Sada je stvar u tome, kako upotrebiti četničke jedinice kao prethodnice i osiguranje za komunikacije prilikom predstojećeg izmještanja njemačkih trupa iz Srbije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/Zabilje%C5%A1ka_sa_savjetovanja_visokih_njema%C4%8Dkih_politi%C4%8Dkih,_vojnih_i_policijskih_li%C4%8Dnosti_o_%C4%8Detni%C4%8Dkom_pitanju_u_Srbiji,_8._oktobra_1944. Zabilješka sa savjetovanja visokih njemačkih političkih, vojnih i policijskih ličnosti o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.]</ref>|Zabilješka sa savjetovanja njemačkog okupacionog vrha o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.}} Jedinice [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[NOVJ]] u prvoj polovini oktobra [[1944]]. zaposele su komunikaciju dolinom [[Morava (reka)|Morave]] između [[Vranje|Vranja]] i [[Velika Plana|Velike Plane]], što je otežalo [[Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke 1944|proboj Armijske grupe "E" iz Grčke]]. Ova formacija time je bila usmerena na komunikaciju [[Skoplje]] - [[Kosovska Mitrovica]] - [[Raška]], odnosno dolinom [[Ibar (reka)|Ibra]], i zatim na otvaranje puteva prema [[Sarajevo|Sarajevu]] pod borbom. Tokom ovog četvoromesečnog proboja saradnja između Armijske grupe "E" i četnika iz [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] imala je više vidova. Prilikom proboja od [[Sjenica|Sjenice]] prema [[Prijepolje|Prijepolju]] [[24. oktobra|24]]-[[31. oktobra]] [[1944]]. Nemci su nastupali zajedno sa borcima [[Srpski udarni korpus|Srpskog udarnog korpusa]] protiv snaga [[37. sandžačka divizija|37. sandžačke divizije]]. Od Prijepolja se glavnina [[Armijska grupe "E"|Armijske grupe "E"]] kroz Sandžak usmerila na pravac Prijepolje - Višegrad - Rogatica - Sarajevo. Jednim motorizovanim bataljonom Nemci su 1. novembra otvorili su put Prijepolje - Pljevlja, i usmerili celokupne četničke snage iz [[Srbija|Srbije]] na pravac [[Sjenica]] - [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]] - [[Goražde]]. Time su iskoristili snage [[JVUO]] iz Srbije kao svoju levu pobočnicu. Nakon toga, svojim napadom na NOVJ u pravcu Tuzle ([[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944]]) sadejstvovale su snagama [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] u njihovom proboju na sever. === Saradnja u Crnoj Gori === {{Poseban članak|Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|Pavle Đurišić|Crnogorski dobrovoljački korpus}} Dok su srbijanski četnici sadjejstvovali snagama Armijske grupe E u njihovom proboju na sever, crnogorski su četnici uzeli učešća u [[Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|proboju XXI brdskog korpusa iz okruženja]]. Jedinice crnogorskih četnika, koje su od Njemaca takođe preformirane u dobrovoljačke pukove ("[[Crnogorski dobrovoljački korpus]]"), borile su se u sastavu njemačkog [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]] između [[Danilovgrad]]a i [[Cetinje|Cetinja]] rame uz rame sa njemačkim vojnicima. Ove snage učestvovale su zajedno sa njemačkim snagama u operacijama protiv NOVJ ([[Operacija Frilingservahen aprila 1944|Frilingservahen]], [[Operacija Ribecal avgusta 1944|Ribecal]]). Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe "E"]] je u svom izvještaju od ove četnike ubrojao u brojno stanje svojih jedinica: {{izdvojeni citat|C. D. K. od 3 puka, pod komandom potpukovnika [[Pavle Đurišić|Đurišića]], formiran neposredno od strane K-de 2. OkA ([[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druga oklopna armija]]), bio je do sada u službenom pogledu potčinjen K-di 2. OkA a u snabdevačkom i taktičkom pogledu 181. peš. div., koja je trebalo da se obimno uključi u obuku.<ref>Izveštaj Komande 21. brdskog korpusa Komandi grupe armija "E" od 23.09.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 664, s. 817</ref>}} === Saradnja u Bosni === {{main|Proboj Armijske grupe "E" kroz istočnu Bosnu|Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944}} [[Armijska grupa "E"]] imala je u planu otvaranje komunikacija kroz istočnu Bosnu, pa je krajem novembra jedna njena divizija ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna divizija]]) započela napad pravcem od [[Rogatica|Rogatice]] prema [[Zvornik]]u, protiv snaga [[Treći udarni korpus NOVJ|Trećeg udarnog korpusa]] [[NOVJ]]. Međutim, kako su tokom ofanzive [[NOVJ]] i Crvene armije od 3. decembra nemačke pozicije na [[Sremski front|Sremskom frontu]] ozbiljno ugrožene, ova divizija hitno je izvučena i transportovana prugom [[Sarajevo]] - [[Slavonski Brod]] na [[Sremski front]]. Na njeno mesto usmerena je glavnina četnika iz [[Srbija|Srbije]]. Oni su, pod ličnom komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]], nakon koncentrisanja unutar nemačko-ustaških linija, izvršili [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|napad na snage NOVJ]]. 8. decembra [[1944]]. ujutro sa nemačko-ustaških položaja u okolini [[Rogatica|Rogatice]] krenuli u silovit napad prema [[Zvornik]]u. Ovaj napad bio je usklađen sa napadom nemačkog 34. armijskog korpusa sa druge strane, pravcem [[Užice]] - [[Ljubovija]] - [[Zvornik]]. Ovom prilikom četnicima su Nemci obezbedili snabdevanje municijom, kao i zbrinjavanje ranjenika u nemačkim bolnicama u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Pošto je prodor četnika prema [[Zvornik]]u odbijen, njihova glavnina usmerila se prema oslobođenoj [[Tuzla|Tuzli]]. U [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|neizvesnim borbama od 24. do 28. decembra]] [[Treći udarni korpus NOVJ]] krajnjim naporom odbio je ovaj napad. Nakon ovog poraza, glavnina [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] snaga razmestila se u [[Modriča|Modriči]] i okolini, gde su nakon kraćeg sukoba uspostavili sporazum sa snagama NDH. Tako su se našli na za Nemce vitalnoj komunikaciji Sarajevo - Brod, vodeći zajedno sa Nemcima teške dvomesečne borbe protiv [[Druga armija JA|Druge jugoslovenske armije]], koja je nastojala da je prekine. Preko pukovnika Borote, komandanta Romanijskog korpusa JVuO, uspostavljena je saradnja sa nemačkim štabom u [[Sarajevo|Sarajevu]], od kojeg je obezbeđeno snabdevanje municijom i bolničko zbrinjavanje ranjenika.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_130.htm Opšti uslovi sporazuma o saradnji između četnika i nemačkih jedinica pripremljeni za pregovore decembra 1944. godine], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 130</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944-31.12.1944], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - prilog broj 2, (10. decembar 1944)</ref> [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeva]] grupacija takođe je uspostavila vezu sa Štefanom Hedrihom ({{jez-nem|Stefan Hedrich}}), SS-oberfirerom i inspektorom u glavnom štabu SS, komandantom SS-oblasti Severozapadna Bosna.<ref>[https://www.znaci.org/00001/181.htm Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß], četvrti deo: Das Kriegsjahr 1944 (Ares verlag, Graz), strana 268.</ref> [[3. april]]a 1945. godine, kada su nemačke trupe napuštale Bijeljinu i okolinu, Mihailović je pokušao da ih pridobije da ostanu pod njegovom komandom kao jugoslovenski državljani.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_192.htm Izvod iz Knjige poslatih depeša štaba Vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 7. aprila 1945. godine]</ref> [[Hermann Neubacher]], specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistočnu Evropu, u svojim poslijeratnim memoarima ističe da je sa četničkim komandantom održavao vezu sve do aprila 1945, tj. do [[Povlačenje kolaboracionista sa Nijemcima (1944–1945)|zajedničkog povlačenja Nijemaca i četnika]] pred jedinicama NOVJ i [[Crvena armija|Crvene armije]]. Neubacher navodi da je postojala i zamisao o susretu između njega i generala Mihailovića, ali [[Joachim von Ribbentrop]] nije dao dopuštenje za sastanak: {{izdvojeni citat|Tokom sukoba četnika sa Englezima, stiglo je do mene pitanje da li bih bio spreman da razgovaram sa Dražom Mihailovićem. Ovu sam molbu prosledio ministru spoljnih poslova Ribentropu, tražeći od njega da mi dozvoli da do takvog susreta dođe. U principu, nije mi bilo zabranjeno da uspostavim kontakt. Ali, za vođenje razgovora morao sam da dobijem specijalnu dozvolu. Bilo mi je, međutim, zabranjeno da stupim na teren koji kontroliše Draža Mihailović. Moja spremnost i želja da se sretnem sa njim bili su veliki, te sam uskoro morao da sam sebi priznam da je moj glavni motiv bio – radoznalost. Da se sretnem sa četničkim vođom, a da se prethodno ne izvrše potrebne pripreme, razgovor bi bio besmislen, i jedino bi doneo neugodnost i neprilike za Dražu Mihailovića, jer bi dobio etiketu „kolaboratera“. Trebalo je susret dobro organizovati, kako bi bilo sigurno da će doneti senzacionalan rezultat. Verovatno je i sam Draža Mihailović tako razmišljao, pa zato, najzad, nije nikada ni došlo do našeg susreta. Ali, ostali smo u vezi preko naših posrednika. I jedna i druga strana bila je u tim kontaktima veoma oprezna. Jedan moj poverljiv čovek čak je tri puta bio u Dražinom glavnom štabu. Da ne bih bio suviše opširan, zadovoljiću se samo tvrdnjom da Draža Mihailović svoju politiku sve do kraja rata nije menjao. Tek početkom 1945, u vreme naših poslednjih borbi u Hrvatskoj, kada je povlačenje naših trupa sa tog prostora bilo samo pitanje dana, Draža Mihailović mi se obratio direktnom molbom – i to preko svojih poverljivih ljudi u Beču – da mu pružim pomoć u vezi sa naoružanjem njegovih jedinica. Tokom nekoliko dana ja sam čak imao direktnu radio-vezu sa njegovim glavnim štabom u Bosni. Moj poverljiv čovek bio je poslednji put kod Draže u aprilu 1945.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>}} == Partizani kao zajednički neprijatelj == {{main|Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije}} [[Datoteka:Chetniks and Italians in Jablanica 1942.jpg|minijatura|Četnici i Italijani u Jablanici, 2. oktobra 1942. godine]] [[Datoteka:Četnici i Nemci u Srbiji 1944.jpg|minijatura|Grupa njemačkih vojnika i četnika D. Mihailovića u vrijeme pokušaja proboja u Srbiju 2. proleterske i 5. krajiške divizije NOVJ u proljeće 1944.]] {{izdvojeni citat|Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_209.htm Izveštaj poručnika Predraga Rakovića Draži Mihailovlću o radu za vreme legalizacije od decembra 1941. do decembra 1942.</ref>|Izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] Draži Mihailovlću od decembra 1942.}} {{izdvojeni citat|U celini uzevši, nacionalne snage su u opadanju a komunistički pokret u usponu. Otuda proizilazi i pravac angažovanja naših snaga i formulisanje zadataka, kao što sledi: '''Najopasniji neprijatelj je Tito'''.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_12_3_156.htm PROCENA KOMANDANTA JUGOISTOKA FELDMARŠALA VAJKSA OD 1. NOVEMBRA 1943. VOJNO-POLITIČKE SITUACIJE NA BALKANU KRAJEM OKTOBRA 1943. GODINE</ref>|Nemački izveštaj o stanju na Balkanu u jesen 1943.}} {{izdvojeni citat|Četničko pitanje: Njemačka je za D.M.-a neprijatelj br. 2 – neprijatelj br. 1 su komunisti. D.M. računa – uostalom, kao i ostale banditske vođe – na skoro povlačenje Nijemaca i zemlje. Nastojanje za očuvanjem snage četničkih jedinica je prvenstveno sračunato na sadašnju i buduću borbu protiv komunizma. U cilju ostvarivanja ove namjere, D.M. je tražio velike količine oružja, što je, naravno, bilo odbijeno. Pojedinačni ugovori sa četničkim komandantima (npr. Neško Nedić, Keserović, itd.), koji su sračunati na ograničenu lokalnu i taktičku saradnju u borbi protiv komunista, nisu rizični i mogu se nastaviti. Oni su u ovom momentu – i samo u ovom – povoljni za nas, jer odgovaraju našim interesima. Oni ne znače podršku za veliki obračun između nacionalista i komunista, koja se ima odigrati tek u daljnoj budućnosti.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=695&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 686.]</ref>|Zabilješka sa sastanka Armijske grupe F (Heeresgruppe F) sa izaslanikom Neubacherom održanog 30. jula 1944 (31. juli 1944).}} {{izdvojeni citat|Hrvatska: [...] Četnici su, s obzirom na vlastitu slabost, naši prirodni saveznici u borbi protiv komunizma. Samo se oni bore!<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=716&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 707.]</ref>|Zabilješka sa sastanka od 25. jula 1944.}} U kolaboraciji sa italijanskim i njemačkim okupatorima, kao i sa jedinicama kvislinške vlade generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]], vidjeli su četnici Draže Mihailovića jedinstvenu priliku za uništenjem snagâ [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. U tom smislu, karakterističan je stav koji je na pregovorima sa njemačkim predstavnicima krajem januara i početkom februara 1942. iznio komandant [[Istočna Bosna|istočnobosanskih]] četnika major [[Jezdimir Dangić]]: {{izdvojeni citat|Dangić je spreman da se sa svim svojim ljudstvom bezuslovno stavi pod nemačku komandu za potpuno uništenje komunista u istočnoj Bosni i održavanje mira, tako da se izbeglice mogu vratiti. On priznaje hrvatsku suverenost, mada ne kao konačnu, ukoliko se hrvatsko činovništvo obrazuje na paritetnoj osnovi od Hrvata, Muslimana i Srba na bazi pripadnosti zemlje. Pri tome je njegov preduslov da se zemlja postavi pod nemačku vojnu upravu. [...] </br> Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 115—116.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1094&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frames no. 001090—001091.]</ref>}} Dokument koji je potpisan u ožujku 1942. godine, prilikom drugog osobnog kontakta kapetana [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] s [[Italijani|italijanskim]] okupatorom, nosi naslov »Saglasnosti između Glavne komande italijanskih trupa u Crnoj Gori i kapetana Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četničkih nacionalista koji operišu u zoni dodeljenoj diviziji Venecija«. Prema tom dokumentu, nacionalistički odredi kapetana Đurišića pristali su na sljedeće uslove saradnje: * Da vode borbu protiv komunista i njihovih pristalica. * Da neće nikada okrenuti oružje protiv italijanskih trupa i da ograniče svoju politiku u samoj borbi protiv komunizma. * Da vrate, kada bude uništen komunizam, ono oružje koje su dale italijanske vlasti, izuzev pušaka, koje su potrebne radi održavanja reda.{{sfn|Pajović|1987|pp=31–32}} General [[Blažo Đukanović]] je, u svojstvu predsjednika Crnogorskog nacionalnog pokreta, zaključio 24. jula 1942. godine na [[Cetinje|Cetinju]] pisani sporazum sa armijskim generalom [[Alessandro Pirzio Biroli|Alesandrom Pirciom Birolijem]], italijanskim guvernerom Crne Gore. Sporazumom su se dvije strane obavezale da će „sarađivati na povraćaju reda, mira i javne sigurnosti u zemlji”: {{izdvojeni citat|1) Njegova Ekselencija Guverner Crne Gore, prima preuzetu obavezu, spram italijanskih vlasti, od strane crnogorskih nacionalista, zastupanih od potpisnika ovog dokumenta, a koji izjavljuju, uz časno obećanje i lojalno osjećanje spram Italijana, sljedeće: a) nastaviti i do kraja povesti beskrompromisnu borbu protivu komunizma i komunista u Crnoj Gori; 2) Crnogorski nacionalisti izriču Nj. E. Guverneru svoju beskrajnu zahvalnost prema svima italijanskim vlastima u Crnoj Gori za pomoć koju su do sada ukazale crnogorskom narodu i uvjeravaju da će se sa vječnim poštovanjem sjećati hrabrih italijanskih vojnika, koji su dali svoj život u zajedničkoj borbi protiv komunizma.<ref>Zbornik NOR-a, tom III, knj. 4, dok. br. 219, str. 527.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_24.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje HAJKA NA PRIPADNIKE NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA]</ref>}} Komandant Bosanskih četničkih odreda [[Rade Radić]] naređuje 27. avgusta 1942. svom načelniku štaba [[Vukašinu Marčetiću]] (»poručniku bratu«) sljedeće: {{izdvojeni citat|Ova komanda stavila ti je u dužnost, da odmah stupiš u vezu sa Nemačkim vojnim vlastima u B. Luci, povodom zauzimanja Mrkonjić-Grada od strane komunista i njihovim daljim nadiranjem ka Manjači, a u cilju organizovanja zajedničke akcije protiv komunista. [...] </br> Nemačkog komandanta isto tako upozori na činjenicu, da se danas u Bos. Krajini nalaze komunisti, koji su proterani iz svih srpskih zemalja: Srbije, Crne Gore, Hercegovine, Istočne i srednje Bosne sa celokupnim vođstvom i naoružanjem. Krajina im služi kao glavno uporište. Srpski narod u Krajini isto tako kao i u ostalim pokrajinama srpstva je u ogromnoj većini protiv komunistički raspoložen, ali ovaj srpski narod nije dovoljno naoružan, da bi suzbio ovu komunističku najezdu... Na osnovu svega ovoga zahtevaj od Nemačkog komandanta, ako slučajno [ne] bi bilo dovoljno pušaka, municije a naročito automatskog oružja u njihovim magacinima, da se razoružaju Hrvatske jedinice, a naročito ustaške formacije i da se oružje preda u naše ruke, a mi ćemo naoružati svoje rezerve u ljudstvu i voditi uspešne borbe protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_1_153.htm Naređenje komandanta bosanskih četničkih odreda od 27. avgusta 1942. načelniku štaba za organizaciju sadejstva nemačkim snagama u sprečavanju prodora partizana ka Banjaluci]</ref>}} Taktička saradnja sa okupacionim formacijama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]], po mišljenju generala Dragoljuba Mihailovića i Vrhovne komande JVuO, trebalo je da ima za cilj eliminaciju suparničkog pokreta, odnosno jugoslovenskih partizana. Tokom [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] (kojom je bilo planirano uništenje [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]), Mihailović 31. I 1943. podcrtava svojim potčinjenim komandantima koji je smisao četničke kolaboracije sa »Tetkićima«, tj. Italijanima: {{izdvojeni citat|U pogledu varijante za razoružanje Tetkića moramo još biti strpljivi. Oni nam još mogu poslužiti za borbu protiv komunista a isto tako vrlo lako nam mogu poslužiti i za borbu protiv ustaša i Nemaca. Tetkići ljubomorno čuvaju zarobljenu teritoriju Pavelićeve Hrvatske pa ćemo ih lako koristiti i protivu Nemaca i protivu Hrvata utoliko pre što Nemcima sve slabije ide na istočnom frontu pa je i jaz između njih i Tetkića sve dublji. U pogledu savezničke pomoći za ostvarivanje varijante nisam mogao dobiti ništa niti smo im nešto naročito predlagali. Iskustvo nas uči use i u svoje kljuse. Ali bi naravno u takvom slučaju tražio hitnu pomoć. Glavno je za naše odluke da imamo što pre jačinu i situaciju Nemaca i ustaša, kao i šta rade. Posle toga možemo tek donositi odluke. Mislim samo da nam u ostvarivanju ciljeva još Tetkići mogu poslužiti.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_25.htm Izvod iz knjige poslatih depeša Štaba Draže Mihailovića od 10. do 31. januara 1943. godine]</ref>}} Vojvoda [[Momčilo Đujić]], komandant [[Dinarska divizija|Dinarske divizije JVuO]], u pismu poslatom početkom septembra 1943. italijanskom zapovjedniku sektora [[Knin]], na lapidaran način saopštava svoje [[Antikomunizam|antikomunističko]] stanovište, kao ključni razlog za saradnju sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Od 1 jula 1941 godine rame uz rame sa Italijanskom vojskom borim se protivu zajedničkog neprijatelja–komunista u oblasti Dinare. Za sve ovo vreme objektivna i pravedna ocena mojeg ličnog držanja, mojeg vojničkog i političkog rada ne može mi se prebaciti da sam i najmanjim svojim gestom pokazao akt neprijateljstva ili sumnje prema italijanskoj vojsci i Italijanskom narodu, jer mi to ne bi dozvolili moja čast i moj Srpski ponos, pošto bi to bilo suprotno mojem stavu iskrenog prijateljstva i saradnje sa italijanskim narodom — stavu kojeg sam zauzeo od prvoga dana pa do danas, a kojega želim da i dalje nastavim na suprot svega onoga što mi se podmeće sa raznih strana i sa tendencijom da se naši prijateljski odnosi raskinu na štetu i jednih i drugih a na korist onih trećih kojima prijateljstvo Srba i Italijana ometa njihove političke kombinacije.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 160, reg. br. 14/2 (H-X-240).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića (1. januar — 8. septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 952.</ref>}} Krajem 1941. i početkom 1942. godine, pripadnici [[Legalizovani četnici|legalizovanih ravnogorskih odreda]] pružili su najznačajniji doprinos u hvatanju nekoliko hiljada odbjeglih ili pasiviziranih partizana i njihovih saradnika u [[Zapadna Srbija|zapadnoj]] i djelovima [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], kao i u njihovoj predaji Njemcima. Učešćem u masovnom hvatanju i likvidaciji pripadnika partizanskih odreda i njihovih saradnika, čak i ako se zanemari aktivna borba protiv partizana, legalizovani ravnogorski četnici su učinili krupne usluge njemačkom okupatoru u uništenju partizanskog pokreta na području dotadašnje [[Užička Republika|Užičke republike]].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Major [[Miloš Glišić]] je bio komandant legalizovanog Požeškog četničkog odreda (naziv odreda je isprva bio ''Sandžački vojno-četnički odred''; oznaka C—34), sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u avgustu 1942, nakon što je otkriveno da je održavao vezu sa generalom Dražom Mihailovićem. U njegovom dosijeu u Gestapou (BdS) nalazi se pismo koje je napisao generalu Nediću, s molbom da interveniše kod Njemaca i spriječi njegovu internaciju. Glišić najprije Nedića podsjeća na njegov »vapaj« iz 1941. godine: »''Ostavite domove i poslove. Na oružje. Spasavajte srpstvo od crvene nemani!''« Major Glišić tvrdi da se odazvao tom pozivu, tj. »prvi ispalio pušku i spasio 5000 srpskih glava da ne padnu zbog 50 Nemaca što već behu plen komunista u [[Požega|Požegi]]«. Njegova molba neće uroditi plodom, budući da je ubrzo transportovan u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|KL Mauthauzen]] (»Crnac je, ipak, odigrao svoje« — kako major Glišić zaključuje u svom pismu generalu Nediću). Navodi iz Glišićevog pisma potvrđeni su u izvještaju jednog povjerenika [[Beograd|beogradske]] centrale [[Abwehr]]a ({{jez-njem|Abwehrstelle}}), upućenog Zapovjedniku policije bezbjednosti i [[Sicherheitsdienst]]a Beograda: {{izdvojeni citat|Glišić se istakao prilikom gonjenja komunista u okolini Požega—Arilje i tom prilikom je oslobodio nekoliko nemačkih oficira i vojnika iz zarobljeništva kod bandita.<ref>Istorijski arhiv Beograda, fond BdS, G—346.</ref><ref>Miodrag Milić, Jugosloveni u koncentracionom logoru Mauthauzen, Institut za savremenu istoriju (Biblioteka Stradanja i otpori), Beograd, 1992, str. 55—56.</ref>}} I nakon što su legalizovani odredi rasformirani a njihovo ljudstvo razoružano, nastavili su pojedini četnički komandanti u Srbiji sarađivati sa njemačkim okupacionim snagama. Tako su poručnici [[Predrag Raković]] (koji je do kraja 1942. komandovao legalizovanim Ljubićkim četničkim odredom) te [[Zvonimir Vučković]], komandant 1. ravnogorskog korpusa JVuO, koji nije prihvatio legalizaciju, održavali prisne kontakte sa njemačkim komandantom [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]] poručnikom [[Eganom Krigerom]].<ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 335, fus. 5.</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 312-315.</ref><ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knj. 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 696.</ref> 12. februara 1943. godine, kapetan [[Miloš B. Marković]], komandant Ariljske brigade iz sastava Požeškog korpusa JVuO, obavještava generala Dragoljuba Mihailovića o vezama poručnika Vučkovića sa njemačkim oficirom, uspostavljenim u cilju »gonjenja komunista«: {{izdvojeni citat|Po povratku sa puta iz štaba 1a sastao sam se sa Vučkovićem koji me je zamolio da Vas izvestim o sledećem: </br> U srezu Kačerskom nalaze se dve komunističke grupe, prva jačine 60 a druga oko 150 ljudi. Ove se grupe prebacuju i u Oplenački srez. Za likvidaciju ovih grupa potrebno mu je oko 300 ljudi, no kada bi ih skupio izazvao bi potere od strane okupatora. Ima jednu drugu mogućnost a to je da uputi Nemce da gone ove grupe. Posredno, no obazrivo ima vezu sa jednim od nemačkih komandanata, koji je izjavio gotovost za usluge svake vrste a naročito u gonjenju komunista. Zvonko će ga upotrebiti no ne uspeli to preduzeće sam potrebno.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_33.htm Izveštaj komandanta Ariljske brigade od 12. februara 1943. Draži Mihailoviću o borbama protiv pripadnika NOP-a u zimu 1942. godine i dostignutoj organizaciji u brigadi]</ref>}} Poručnik Raković, u svojstvu komandanta 2. ravnogorskog korpusa JVuO, informiše 3. marta 1943. generala Mihailovića o sastanku sa Krigerom: {{izdvojeni citat|Okupator, kako Nemci tako i Bugari svu svoju akciju uputili su na komuniste, na njihovo gonjenje i istrebljenje. U smislu depeše koju sam podneo G. Ministru, sastao sam se 2 marta t.g. na Savincu u jednoj šumi sa Nemačkim komandantom potporučnikom Krigerom iz Gor. Milanovca. Sastanak je izveden potpuno tajno. Na sastanak je od strane Nemaca došao potporučnik Kriger i njegov tumač. A sa naše strane bio sam ja i moj Načelnik štaba p.por. Lazarević. Tema razgovora bila je isključivo uništenje komunističkih bandi, na teritoriji koju obezbeđuje Nemačka jedinica iz Gor. Milanovca. Uglavnom dolazi u obzir komunistički vođa Labud koji ima oko 150 komunista pod svojom komandom u okolini Rudnika, u srezovima: Kačerskom i Orašačkom. Utvrdili smo plan za ovaj rad. O izvođenju ove akcije detaljno sam se dogovorio sa Zvonkom noću između 2/3 - III t.g., u čemu smo postigli potpunu saglasnost.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 127, reg. br. 7/3 (S-X-12/4).</ref><ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_67.htm Izveštaj komandanta 2. ravnogorskog korpusa od 3. marta 1943. Draži Mihailoviću o borbi protiv pripadnika NOP-a i pregovora sa predstavnicima nemačkih okupacionih trupa]</ref>}} Kada je o odnosu prema četnicima riječ, Raković obavještava Mihailovića i o razlici u gledištima nižih njemačkih oficira na terenu i njihovih pretpostavljenih: {{izdvojeni citat|On zna da sam prestavnik organizacije Draže Mihailovića i otvoreno je rekao da on i kolege njegove razumeju Dražu ali njihovo više voćstvo, kako vojno tako i političko ne razumeju Dražu i njegov pokret, odnosno ne trpe ga. Zato mi je sam preporučio da se čuvamo dobro i ne dozvolimo da se sukobimo još sa njihovim jedinicama... Inače, kroz ceo njegov razgovor provejavala je želja da sa »Šumskim« uhvati vezu za dani momenat.<ref>AVII, kut. 127, reg. br. 7/3—1.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 67.</ref>}} I u depeši od 23. marta, Raković piše da se, uprkos Mihailovićevoj zabrani, u dva navrata sastao sa „nemačkim komandantom iz G. Milanovca”. Kao direktni rezultat ovih pregovora, Raković ističe puštanje na slobodu nekoliko desetina talaca, uključujući i kapetana Mejnerda (Maynard), člana britanske vojne misije pri 2. ravnogorskom korpusu. Pored toga, poručnik Raković upoznaje generala Mihailovića o detaljima plana za izvođenje zajedničke operacije četnika i [[Wehrmacht]]a protiv snaga NOVJ: {{izdvojeni citat|Hapšenje naših ljudi više neće biti na reonu nemačke komande G. Milanovac. Ako pogine okupatorski vojnik na ovome terenu neće se paliti redom kuće, već samo po našem spisku i to partizanske i samo će se partizani ubijati. Na drugom sastanku bio je prisutan i poručnik Maja. Ugovorili smo sve potrebno i organizovali za uništenje komunističke grupe Labuda Labudovića koji operiše u srezovima: Takovskom, Kačerskom i Orašačkom. Obaveštajnu službu u gonjenju ove grupe vodi biv. pretsednik opštine sa Rudnika Kosta Kostić. Tako ćemo iskoristiti Nemce za uništenje ove grupe. Ugovorili smo da Vučković upotrebi jednu svoju jedinicu za čišćenje sreza Kačerskog, ali odvojeno od Nemaca i ilegalno. Ona neće biti uznemiravana od Nemaca i drugih. Dobio sam 5000 metaka za čišćenje moga reona od komunista...<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića: 1. januar — 8. septembar 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, dok. 113, str. 550.</ref>}} 29. marta 1943. godine, Predrag Raković (pseudonim »Frike«) obavještava Vrhovnu komandu JVuO da sve teče po planu dogovorenom sa Njemcima, budući da se Zvonimir Vučković, u sadjejstvu sa okupatorskim trupama, bori protiv [[Prvi šumadijski partizanski odred|1. šumadijskog NOP odreda]] pod zapovjedništvom [[Milorad Labudović|Milorada Labudovića Labuda]] (poginuo krajem februara 1943. kod [[Lazarevac|Lazarevca]]): {{izdvojeni citat|Sa Nemcima se više ne sastajem jer nemam potrebe. Zvonko preko svojih ljudi rukovodi sa uništenjem Labudove grupe. Tamo operiše i 60 četnika Zvonkovih. Sa Nemcima sam ugovorio te me snabdevaju municijom. Frike.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 566—567.</ref>}} Zvonimir Vučković je nastavio kolaboraciju sa njemačkim okupatorom i tokom sljedeće, 1944. godine, naročito u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|partizanskog prodora u Srbiju]]. U depešama upućenim Draži Mihailoviću od strane pukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića Drške]] navodi se da je kapetan Vučković pod komandom njemačkih oficira. Simić 18. aprila 1944. izvještava Mihailovića: {{izdvojeni citat|Zvonkov odred pod komandom poručnika Nenadića zajedno sa Nemcima je u Negbini.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_120.htm Pismo delegata Vrhovne komande od 18. aprila 1944. Draži Mihailoviću o saradnji četnika sa nemačkim i bugarskim trupama u borbama protiv NOVJ u jugozapadnom delu Srbije]</ref>}} U telegramu od 20. IV 1944. pukovnik Simić (pseudonim »Stipe«) piše generalu Mihailoviću: {{izdvojeni citat|Vučković sa 130 odabranih četnika stavio se pod komandu nemačkog poručnika Kerpera i nalazi se južno od Jasenova na Beloj Glavi.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 277, registarski broj 4/1—56.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 99—100.</ref>}} U proljeće 1944. godine, prilikom njemačke kontraofanzive protiv partizana u jugozapadnoj Srbiji u kojoj su učestvovale i značajne četničke snage, zabilježena je i fotografija komandanta 1. ravnogorskog korpusa JVuO sa njemačkim oficirom, vjerovatno iz Wehrmachtove divizije [[Brandenburger|''Brandenburg'']].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Za vrijeme izvođenja operacija [[2. proleterska divizija NOVJ|2]]. i [[5. krajiška divizija NOVJ|5. divizije]] NOVJ u Srbiji, general Draža Mihailović (alias »88«) naređuje kapetanu [[Miloradu Mitiću]], četničkom komandantu iz [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]], da koordinira svoje manevre sa okupatorima (Nijemcima i [[Bugari]]ma) i kvislinzima: {{izdvojeni citat|Vrlo dobro je što su prešli u napad SDS.B.N. Naše jedinice stalno vrše napade. Ovo je zgodna prilika da se uništi ova komunistička grupa, samo jedinice N. SDS. LJ. B. treba da napadaju, a ne da se brane. Mi ćemo još prikupiti snaga, koje će takođe preduzeti napade. [...] Inače svima ostalim našim jedinicama, koje su sada u dodiru sa komunistima, naređeno je da najenergičnije napadaju, i da komunistima nedaju mira. Za municiju se i dalje starajte... Morate voditi računa da nedolazi do intimnijeg dodira naših snaga i onih drugih, jer bi to bilo nezgodno. Naši će biti aktivni i bez toga.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_101.htm Pismo Draže Mihailovića od 27. marta 1944. kapetanu Miloradu Mitiću o saradnji četnika i okupatora u borbama protiv NOVJ u jugozapadnoj Srbiji]</ref>}} Draža Mihailović je imenovao upravo Milorada Mitića za oficira za vezu između svojih jedinica i njemačke komande, kako bi saradnja četničkih komandanata sa okupatorom dobila neku organizovaniju formu. General Mihailović je preko kapetana Mitića dostavljao svoje zahtjeve njemačkoj komandi koja je snabdijevala municijom i hranom njegove jedinice, angažovane u borbi protiv NOVJ. Mitić je, pod pseudonimima »Bruno« i »Ratibor«, o situaciji na frontovima, o svome radu i o količini pomoći primljenoj od okupatora gotovo svakodnevno izvještavao generala Mihailovića. U depeši od 28. marta 1944, između ostalog, kapetan Mitić piše: {{izdvojeni citat|O nekoj akciji Bugara ili Br. 11 (šifra koja označava Njemce — nap.) protivu crvenih dublje na terenu nema ni govora. Doručak i večera su uvek u garnizonu. Ako se hoće uništenje komunista, onda to moramo mi da uradimo. Možemo da računamo na pomoć uzduž komunikacija, na municiju i avijaciju, mada ona ne može mnogo da pomogne. Ali moraju biti hitno bačene masovne snage i lično da vodite operacije, naravno kao 'siva eminencija', inače [[Peko Dapčević|Peko]] ode u Toplicu i dalje... Moral kod naših ljudi u reonima gde su prošli komunisti je mnogo opao. Sve veća sumnja u snagu naših i Br. 11 i sve veći respekt prema crvenima... Pred svim ovim mi ne možemo da zatvorimo oči. Ovoga puta opasnost je stvarno velika, skoro ogromna... Ja sam često stvari dobro predvideo. Juče Br. 11 gleda moj izveštaj od 24. februara, gde sam ja tačno predvideo snage, pravce i vreme akcije crvenih. Čak sam predvideo i pojedine faze, kao i postupak u eventualnostima koje su sada nastupile. Pitaju da li nisam u to vreme bio u štabu [[Josip Broz Tito|Tita]]... 27. III bio je u Ivanjici [komandant [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]] general] [[Kosta Mušicki]]...<ref>AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, S—X—57/2.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_62.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} General [[Hans Felber]], vojni zapovjednik Jugoistoka, 16. maja 1944. godine podvlači svojim potčinjenim: „Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski.” Međutim, general Felber preporučuje da bi se »borba protiv partizanskih bandi« trebalo, uz oprez, nastaviti voditi skupa s jedinicama generala Dragoljuba Mihailovića: {{izdvojeni citat|Četničke grupe koje se nalaze u borbi protiv komunista, ne treba nikako ometati niti ih napadati, već ih podupirati u borbi. Saradnja s četnicima u borbi protiv komunista, uz najštedljiviju isporuku municije i pod nadzorom okupacione sile, može biti samo lokalna i radi akutne borbe protiv partizanskih bandi. U tom slučaju potrebno je isporučivati i sanitetski materijal i negovati ranjenike. Za svaku isporuku potrebno je odobrenje Vojnoupravnog komandanta Jugoistoka. Preporučujemo da se u svim prilikama obraća nesmanjena pažnja pokretu DM i njegovim postupcima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=759&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000755.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>}} U vrijeme izvođenja [[Topličko-jablanička operacija|operacije Trumpf]], u kojoj se [[4. grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO]] pridružila njemačkim jedinicama, došlo je 14. jula 1944. u [[Kruševac|Kruševcu]] do sastanka vojnoupravnog komandanta Jugoistoka generala Hansa-Gustava Felbera sa kapetanom [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]], načelnikom štaba ove četničke formacije. Tom prilikom, Nedić je istaknuo „da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali“, ponudivši svoje usluge u „borbi protiv komunizma“. General Felber je ocijenio da je riječ „o potpuno ozbiljnoj ponudi četnika koju treba prihvatiti“, s čim se složio i major [[Erich Weyel]], oficir za vezu kod Nedića: {{izdvojeni citat|Neško Nedić je sada načelnik štaba četničke grupe koja se sa nama bori u akciji »Trumpf« i čija se jačina može proceniti na oko 10.000 ljudi. [...] Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačke oružane snage, ''kojima će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja''. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio. Na drugoj strani, Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu ''isporuke municije i naoružanja, a naročito teškog naoružanja''. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno naoružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma... Neško Nedić je još jednom molio za poverenje ne samo ovdašnjih nemačkih komandi nego i čitavog nemačkog naroda, kao i za priznanje srpskog naroda kao najvećeg neprijatelja komunizma na Balkanu. ''Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da se lično dalje bori na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma'' i siguran je da bi to slično njemu učinio i jedan veliki broj četnika.<ref>[https://znaci.org/00001/4_12_4_93.htm Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru vođenom 14. jula 1944. u Kruševcu, sa četničkim komandantom Neškom Nedićem u vezi zajedničkih dejstava protiv jedinica NOV i POJ]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=736&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000725—000726.]</ref>}} Njemačka strana je nakon sastanka između predstavnika Obaveštajnog odjeljenja komandanta Jugoistoka i trojice visokih oficira JVuO, Mihailovićevih izaslanika ([[Dragoslav Račić]], Neško Nedić i [[Nikola Kalabić]]), održanom u Topoli 11. avgusta 1944, na osnovu ponude JVuO zaključila da se „političko zauzimanje stava Draže Mihailovića i njegovog pokreta potpuno izmenilo. Oni su spremni da u potpunosti sa nama sarađuju“. Mihailovićevi izaslanici su stavili do znanja da je za JVuO najvažnije objedinjavanje domaćih antikomunističkih snaga, opšta mobilizacija i „stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji“. Pošto je za ostvarenje tog cilja bila neophodna njemačka dozvola i naoružanje, JVuO je bila spremna da se obaveže na lojalnost i vjernost okupatoru.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Ritmajster Princ fon Vrede ({{jez-njem|Rittmeister Fürst von Wrede}}) citira riječi četničkih oficira sa sastanka: {{izdvojeni citat|»Srbi, koje vi niste poznavali, ipak se bore za vas. Mi se obavezujemo našom časnom oficirskom rečju da ćemo biti verni. Pokret Draže Mihailovića je spreman da dâ sve garancije koje Nemci budu zahtevali. ''Naše smrtno neprijateljstvo protiv komunizma je najbolja garancija naše vernosti''. Nas ne interesuje budućnost, svejedno kako će se rat završiti, mi smo odlučili, ako tako mora biti, da viteški propadamo.«<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=536&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000502.]</ref>}} U povjerljivom izvještaju Obavještajnog odjeljenja [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 26. avgusta 1944. godine, analizirano je stanje na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]] nakon objave rata [[Treći Reich|Trećem Reichu]] od strane [[Bugarska|Bugarske]] i [[Rumunija|Rumunjske]], neposredno po ulasku jedinica [[Crvena armija|Crvene armije]] na teritorij dvije države. Oficiri Wehrmachta predviđaju držanje četnika u novim okolnostima: {{izdvojeni citat|Osim toga, ustanički pokreti na području Balkana – izuzev pokreta Draže Mihailovića – dobit će pojačan zamah, tako da ubrzo treba očekivati prekid svih vlastitih veza s cijelim južnim Balkanom. Pokret Draže Mihailovića predstavlja jedinu antiboljševičku organizaciju koja, uz odgovarajuću potporu, može biti dugoročno korisna našim interesima u borbi protiv boljševizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=874&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000870—000871.] ({{jez-njem|"Darüber hinaus werden die Aufstandsbewegungen im Balkan-Raum – abgesehen von der DM-Bewegung – verstärkten Auftrieb erhalten, so dass in Kürze mit einer Unterbrechung sämtlicher eigenen Verbindungen nach gesamtem Süd-Balkan gerechnet werden muss. Die DM-Bewegung stellt bei entsprechender Unterstüzung die einzige antibolschewistische Organisation dar, die im Kampf gegen den Bolschewismus auf längere Sicht unseren Interessen nutzbar gemacht werden kann."}})</ref>}} U izvještaju njemačkog opunomoćenog generala u [[NDH]] od 24. decembra 1944. godine, u kojem se poziva na izjavu jednog svog pouzdanog agenta, navodi se da je Mihailović želio surađivati i sa formacijama marionetske NDH u borbi protiv NOVJ: {{izdvojeni citat|Prema pouzdanom izvješću čovjeka za vezu, Draža Mihajlović je navodno izrazio želju da se bori skupa sa ustašama i domobranima, jer im je zajednički glavni cilj uništenje komunizma.<ref>[https://znaci.org/00001/40_82.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, poglavlje POSLJEDNJI DANI NA VUČJAKU]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=443&rec=311&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000427.] ({{jez-njem|"Nach zuverlässiger V–Mann–Meldung soll Draza Mihajlovic geäussert haben, er wolle mit den Ustascha und Domobranen zusammen kämpfen, da das gemeinsame Hauptziel die Vernichtung des Kommunismus sei."}})</ref>|Izvještaj njemačkog opunomoćenog generala u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 24. XII 1944.}} U vezi sa ovim stavovima DM i njegovim predlozima, a na osnovu ovdašnjeg poznavanja DM-problema kao i na osnovu u ovom pravcu dosad napravljenih iskustava, može se zaključiti sledeće: Na temelju postojećeg poznavanja problematike DM i dosadašnjih iskustava u tom smjeru, o ovakvom stavu DM i sugestijama koje je iznio potrebno je zauzeti sljedeći stav: 1.) Zbog situacije u Jugoslaviji, koja je za njega postajala sve nepovoljnija, DM je bio prisiljen tražiti savezništvo s njemačkim "okupatorom", protiv kojeg se tako dugo javno borio. U biti, njegova opća antipatija prema Reichu nije se promijenila; njegov sadašnji stav proizlazi iz čistog oportunizma. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, protiv kojeg će se uvijek morati boriti kao prvak nacionalne ideje. Usled stalno sve nepovoljnije situacije po njega u jugoslovenskom prostoru, DM je primoran da traži naslon na tako dugo javno napadanog nemačkog okupatora. U pogledu njegove opšte nenaklonosti prema Rajhu, nije se u biti ništa izmenilo; njegovo momentalno držanje ''rezultat je čistog oportunizma''. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, koji on, već kao ''zatočenik nacionalne ideje'', mora uvek suzbijati. U tu svrhu, DM će ući u bilo koji savez koji mu se ponudi; pritom se može smatrati sigurnim da bi DM-u više odgovarala ''aktivna pomoć zapadnih sila'' nego djelomična koalicija s Reichom, na koju se sada osjeća prisiljenim. Ova teškoća će ostati za DM sve dok sovjetski utjecaj na ovom području nadmašuje utjecaj savezničkih zapadnih sila. Situacija će se neizbježno promijeniti ako zapadne sile ponovno zauzmu položaj na ovom području. Ako se gornja razmatranja uzmu kao temelj, može se s priličnom sigurnošću zaključiti da je ''namjera DM-a, što se tiče zajedničke borbe protiv komunizma, iskrena''. U ovom cilju DM će prihvatiti svaki aranžman koji mu se ponudi; pri tom se sa DM bil dobiju tlo pod nogama. Kad se sve rečeno ima u vidu, mogao bi se sa dosta sigurnosti izvući zaključak, da je namera DM iskrena, ukoliko se ona tiče zajedničke borbe protiv komunizma. Zu dieser von DM gezeigten Haltung und den von ihm gemachten Vorschlägen, muß auf Grund der hier bestehende Kenntnis des DM-Problems sowie der bisher in diesen Richtung gemachten Erfahrungen folgende Stellung bezogen werden: 1.) DM wurde durch die ständig für ihn ungünstiger werdende Situation im jugoslawischen Raum gezwungen, Anschluß an dem solange offen bekämpfte deutschen "Okkupator" zu suchen. An seiner allgemeinen Abneigung gegen das Reich hat sich im Kern nichts geändert; seine augenblickliche Haltung entspringt reinem Opportunismus. Sein Hauptfeind ist der Kommunismus, den er schon als Verfechter einer nationalen Idee immer wird bekämpften müssen. Zu diesem Zwecke wird DM jedes Bündnis eingehen, das sich ihm bietet; dabei kann als sicher angesehen werden, daß DM eine aktive Hilfe von Seiten der Westmächte angenehmer wäre als eine partielle Koalition mit dem Reich, zu der er sich nun gezwungen sieht. Diese Zwangslage wird für DM bestehen bleiben, solange der sowjetische Einfluß in diesem Raum den der allierten Westmächte überwiegt. Die Lage muß sich zwangsläufig dann ändern, wenn die Westmächte in diesem Raum wieder an Boden gewinnen. Wenn vorstehende Erwägungen zugrunde gelegt werden, kann mit einiger Sicherheit der Schluß gezogen werden, daß die Absicht DMs, soweit sie den gemeinsamen Kampf gegen den Kommunismus betrifft ehrlich ist. Saradnju sa četničkim formacijama generala Mihailovića u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, pominje u svojim memoarima i [[Schutzstaffel|SS]] potpukovnik [[Otto Skorzeny]], vođa njemačkih komandosa, zaslužan za izvođenje brojnih specijalnih operacija tokom rata: {{izdvojeni citat|U proljeće 1944. dobio sam naredbu Vrhovne komande Wehrmachta da lociram [[Josip Broz Tito|Titov]] štab, uništim ga i uhvatim Tita, koji je, prema [[Winston Churchill|Churchillovoj]] volji, već bio zamijenio generala Mihailovića. Mihailović, ratni ministar mladog kralja [[Petar II Karađorđević|Petra II]] od Jugoslavije, koji je živio u egzilu u Londonu, bio je uplašen sve većim uticajem komunizma. Na njegovo zaprepaštenje, njegovi četnici su se ponekad borili zajedno čak s mađarskim trupama, Hrvatima [[Ante Pavelić|Ante Pavelića]], pa čak i sa našim vojnicima protiv Titovih trupa.<ref>Otto Skorzeny, ''Meine Kommandounternehmen. Krieg ohne Fronten'', Universitas Verlag in F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung GmbH, München, 1993, s. 201.</ref><ref>({{jez-njem|"Im Frühjahr 1944 bekam ich den Befehl vom OKW, das Hauptquartier Titos ausfindig zu machen, es zu zerstören und Tito gefangenzunehmen, der nach dem Willen Churchills schon den General Mihailowitsch abgelöst hatte. Der Kriegsminister des im Exil in London lebenden jungen Königs Peter II. von Jugoslawien, Mihailowitsch, war über den fortschreitenden Einfluß des Kommunismus erschreckt. Seine Tschetniks schlugen sich zu seinem Erstaunen manchmal sogar gemeinsam mit den ungarischen Truppen, den Kroaten des Ante Pawelitsch und selbst unseren Soldaten gegen die Truppen Titos."}})</ref>}} Nakon sagledavanja situacije na Balkanu, Nemci su jugoslovenske partizane proglasili najvećim neprijateljima. U cilju borbe protiv partizana, tolerisali su i koristili četnike kao antikomunističku miliciju, iako im je bilo dobro poznato da oni održavaju veze sa [[London]]om. Suradnja četnika sa Nijemcima u borbi protivu snagâ NOVJ posebice je bila izražena na teritoriji negdašnje talijanske okupacione zone. Također, i pored izražene međusobne netrpeljivosti četnika i ustaša, oni su od okupatora više puta bili primorani da zajednički sudjeluju u antipartizanskim operacijama, iako su ih obično razmještali na različitim djelovima fronte. 18. rujna 1943. njemački poručnik Lippert iz Obavještajnog odjela [[114. lovačka divizija (Njemačka)|114. lovačke divizije]] sastavlja izvještaj o posjetu poručnika [[Milana Cvjetićanina]], komandanta Bosanskog korpusa „Gavrilo Princip” [[Dinarska četnička divizija|Dinarske četničke divizije]] JVuO, kojega je [[Kapitulacija Italije|kapitulacija Italije]] zatekla na liječenju u [[Split]]u, nakon čega se sastao sa njemačkim oficirom. Tom prilikom je poručnik Cvjetićanin zaključio sljedeće: {{izdvojeni citat|Mi četnici znamo da se samo uz pomoć njemačkih trupa može postići efikasno uništenje bandita, jer smo mi za to isuviše slabi.<ref>[https://znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.], str. 273.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=984&rec=313&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000981.]</ref><ref>[https://pescanik.net/pismo-citateljima-blica-i-gledateljima-serije-ravna-gora/ Boris Dežulović: Pismo čitateljima Blica i gledateljima serije “Ravna gora”]</ref>}} 22. septembra 1943, obavještajci 114. divizije šalju dopis štabu [[2. oklopna armija (Njemačka)|2. oklopne armije]] [[Wehrmacht]]a, u kome prenose izjavu jednog četničkog vođe iz [[Šibenik]]a: {{izdvojeni citat|Mi, pošteni elementi Sjeverne Dalmacije, i Hrvati i pravoslavci smo jedinstveni u namjeri da lojalno sarađujemo sa njemačkim Wehrmachtom u borbi protiv neprijatelja cijelog svijeta, komunizma. Naši ciljevi su jasni. Naša je čvrsta želja da povedemo naš jadni i napaćeni narod ka miru i redu. Zato molimo njemački Wehrmacht da nam pomogne u našoj borbi koliko god može. Njegovi neprijatelji u ovom kraju su i naši neprijatelji. Mi vodimo beskompromisnu borbu protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=313&broj=979&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000976; Prijevod izjave četničkog vođe Miroslava Perana iz Šibenika (22. septembra 1943.).]</ref>}} Čak i kada je odobravao kolaboraciju svojih komandanata sa okupatorima, general Mihailović je strogo vodio računa da se na taj način lično ne kompromituje, prvenstveno iz straha od negativne reakcije stanovništva okupirane Jugoslavije. Presretanjem komunikacije između Mihailovića i vojvode Đujića ujesen 1943, njemački nadležni organi su registrovali ovu tendenciju četničkog vođstva: {{izdvojeni citat|18.11. Radio-naređenje D.M. Đujiću da još više nego do sada ratuje zajedno sa njemačkim Wehrmachom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku nacionalnu stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=235&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000223.]</ref>|Depeša komande Druge oklopne armije komandi [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 21. novembra 1943. godine}} U depeši od 28. decembra 1943. poslatoj Vrhovnoj komandi JVuO od strane potpukovnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] (pseudonim »Nav-Nav«), govori se o sastanku koji je [[Todor Perović]], predstavnik Komande operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine (na čijem se čelu Baćović nalazio), održao u [[Sarajevo|Sarajevu]] sa njemačkim generalom Frommom: {{izdvojeni citat|Perović se vratio iz Sarajeva. U Sarajevu bio je kod generala Froma, komandanta pozadine celog Balkana. Između ostalog rekao mu je: »Srbi su istinski borci protivu partizana, mi Nemci cenimo borbu vaših ljudi. U tome se ističe naročito vaš kraj. Naročito cenimo saradnju majora Lukačevića. U kratko vreme prisajediniće se srpski krajevi Srbiji i u tom slučaju srpski će narod dobiti punu ekonomsku pomoć. U najkraćem roku dolazi još 12 divizija naših na teritoriju Jugoslavije radi potpunog likvidiranja partizana. Imamo jedan letak koji je izdao potpukovnik Borota za istočnu Bosnu, gde poziva narod da ga sluša kao novog komandanta, ali mi znamo da je komandant Baćović. Budite uvereni da će do proleća biti raščišćeno sa partizanima«. Ovo su uglavnom reči generala Froma. Nav-Nav.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_52.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine]</ref>}} Iako je Draža Mihailović sugerisao svojim komandantima da »koriste jedne neprijatelje protiv drugih«, u praksi se ova parola gotovo isključivo odnosila na borbu četnika (u koordinaciji sa okupatorima i kvislinzima) protiv pripadnika [[NOP]]-a. U depeši poslatoj 30. januara 1944, Mihailović naređuje majoru [[Zaharije Ostojić|Zahariju Ostojiću]] (pseudonim »Sto-Sto«): {{izdvojeni citat|Vodite računa o Nemcima i Bugarima i iskoristite njihovu akciju protiv crvenih do krajnjih mogućnosti. Napad na Pljevlje iskoristite za napad s leđa na komuniste.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref>}} U posljednjoj godini okupacije dolazi i do uspostavljanja čvrste saradnje između četnika sa teritorije [[Kosovo|Kosova]] i njemačkog okupatora. Naime, u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora Udarne grupe divizije NOVJ u dolinu Ibra]] i nakon toga, jedinice 2. kosovskog korpusa JVuO otvoreno sarađuju sa Njemcima od kojih primaju oružje i druge potrebe. Kapetan [[Živojin Marković]], komandant 2. kosovskog korpusa, 8. aprila 1944. obavještava Vrhovnu komandu JVuO da se sastao „sa nemačkim šefom SD policije iz Mitrovice koji je još pre tri meseca tražio da se vidi i da razgovara sa mnom”. U depeši Mihailoviću, Marković piše šta mu je njemački obavještajac obećao: {{izdvojeni citat|Obećao je da će da pohvata sve komuniste sa Kosova, bilo Srbe bilo Arnaute o čemu smo dali dokaze i podatke... Učinio sam pokušaj da dobijem i municiju od Nemaca. Obećali su, jer sam im predstavio strašno stanje u vezi sa partizanima.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} 11. juna 1944. kapetan Marković piše komandantu [[Sicherheitsdienst|SD policije]] u [[Kosovska Mitrovica|Kosovskoj Mitrovici]] o borbama koje vodi sa jedinicama NOP–a. Pored toga, kapetan Živojin Marković izvještava njemačkog oficira o spuštanju engleskih i američkih padobranaca na teren pod kontrolom četničkih jedinicâ: {{izdvojeni citat|Nastojaću da proverim tačno gde su pali i ko ih je uhvatio i gde će se nalaziti, pa ću vas izvestiti. Ja sam na položaju sa celim korpusom. Noćas sam blokirao dva srpska sela i uhvatio jednu komunističku trojku koju sam odmah likvidirao... Ako me sada ne pomognete u najtežoj situaciji u borbi sa partizanima, biću prinuđen da se povučem.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Sjutradan, 12. juna, uslijedio je odgovor njemačkog komandanta SD policije iz Mitrovice: {{izdvojeni citat|Mnogo Vam hvala za Vaša dva izveštaja. Juče sam imao duži razgovor sa Vašim oficirom za vezu koji Vas je sigurno već sada o svemu što smo razgovarali izvestio. Raduje me mnogo što imate takve uspehe u borbi protiv komunista i čestitam Vam na tome... Primite puno pozdrava i moje želje da postignete još mnogo uspeha i slave u borbi protiv komunista.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Polovinom septembra 1944. godine, saradnja kosovskih četnika sa njemačkim okupatorom postaje legalna. Štab 2. kosovskog korpusa JVuO dobija od Njemaca 10. septembra 1944. „tri vagona municije i ukupno 800.000 metaka od 7,9 mm”. U [[Raška|Raškoj]] su se mogli vidjeti njemački vojnici skupa sa četnicima. Krajem oktobra 1944. godine u [[Zvečan]]u pregovaraju predstavnici četnika, Njemaca i [[Balli Kombëtar|albanskih kvislinga]] o zajedničkoj borbi protiv NOV i PO Jugoslavije.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref><ref>Ненад Миодраг Антонијевић, Ратни злочини на Косову и Метохији 1941-1945 годинe. Докторска дисертација, Филозофски факултет Универзитетa у Београду, Београд, 2015, стр. 453-454.</ref> U ratnom dnevniku komande [[Armijska grupa E|Grupe armija »E«]] od 11. novembra 1944. godine, navodi se da je borbeno sadejstvo sa kapetanom Markovićem nastavljeno: {{izdvojeni citat|Grupa Marković (2500—3000) u sporazumu sa nemačkim jedinicama osigurava odsek Mitrovica — Raška — Novi Pazar. Izviđačke akcije prema Bugarima, Titu i Sovjetima. Dosad nije bilo nikakvih ozbiljnih incidenata. Potrebna je opreznost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=507&rec=311&roll=184 NARA, T311, Roll 184, frame no. 000501.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944 - 31.12.1944, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4: Dokumenti Nemačkog Rajha 1944—1945.], Vojnoistorijski institut, Beograd, 1979, str. 713.</ref>}} Okupatori i četnici su prema partizanima, njihovim simpatizerima i porodicama, primenjivali najsvirepije mere. {{izdvojeni citat|1) Protiv zaludele, potpuno obezglavljene i pomahnitale komunističke bande u šumi, sve određene starešine i svo nacionalno naoružano ljudstvo ima povesti beskompromisnu borbu za njihovo potpuno uništenje. Izuzetka u ovome pogledu ne može biti. <br /><br /> 4) Ko se uhvati da nosi hranu ili druge potrebe komunistima, a to se tačno utvrdi, komandant brigade sa čije bi teritorije bio takav krivac, odmah će ga streljati i porodicu potpuno uništiti. Kuću spaliti, a stoku zapleniti za izdržavanje gorskih jedinica. <br /><br /> 5) Ko se uhvati, a to se od strane komandanta brigade utvrdi, da je krio komuniste, primio u svoju kuću ili im slao makakva obaveštenja, biće najstrožije kažnjen. <br /><br /> 6) Ko se uhvati i bude dokazano, da je neko lice videlo komuniste, a nije na najbrži način izvestilo najbližu četničku komandu, biće takođe kažnjeno, u čemu se komandantima brigada ostavlja puna inicijativa. <br /><br /> 7) Ako u nekom selu bude ubijen makoji četnik, komandant brigade dotične teritorije odmah će streljati deset simpatizera.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B8_%D1%9A%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0_4.9.1943. Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica 4.9.1943.]</ref>|Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica (4.9.1943).}} Zbog svega navedenog, mnogi ljudi koji su prišli četnicima na početku ustanka protiv sila Osovine, bili su razočarani preusmerenjem dejstava u borbu protiv partizana. Tako je britanski oficir za vezu Hadson zabeležio: "Nekoliko četničkih jedinica tražilo je da bude oslobođeno zadatka borbe protiv partizana".<ref>https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA</ref> == Saveznici i četnička kolaboracija == {{main|Saveznici i Jugoslavija}} Zapadni saveznici pridavali su veliki značaj protivosovinskim aktivnostima u okupiranoj [[Evropa|Evropi]]. Tokom prvih meseci ustanka, na osnovu raspoloživih informacija, pružili su podršku Mihailovićevom ustanku. Zauzeli su stanovište da sve grupe otpora, uključujući i komunističke, treba da se uključe u opštenarodni pokret otpora kojim bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] prema uputstvima svoje vlade i direktivama savezničkih štabova. Putem svojih sredstava informisanja u cilju stimulisanja otpora stvorili su legendu o komandantu Mihailoviću i njegovim gerilcima. [[Datoteka:Četničko ostrvo slobode.jpg|thumb|Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena kao "'''Mihailovićevo ostrvo slobode'''" u magazinu "[[Time]]" 25. maja 1942. "''U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom''."<ref name="Deakin2"/> (kapetan Bil Hadson)]] Iako su Britanci politički podržavali Mihailovića, stvarna situacija na terenu bila je dosta dobro poznata. Već u srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea: {{izdvojeni citat|»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima {{jez-en|E. Baker}}, {{jez-en|Bailey}}-a, {{jez-en|Maclean}}-a i {{jez-en|Taylor}}-a str. 458-459</ref>}} U Mihailovićev štab uputili su misiju za vezu na čelu sa kapetanom Hadsonom. Misija je dignuta na viši nivo imenovanjem pukovnika Bejlija (u decembru 1942.) i kasnije generala Armstronga (u septembru 1943.) za šefa misije. Tokom proleća i leta 1943. saveznici su poslali u Srbiju devet svojih misija u štabove JVUO u cilju održavanja veze i organizovanja diverzija i otpora. Saveznički eksperti uspeli su da dekodiraju nemačke šifre, tako da su svakog dana imali izveštaje o nemačkom radio-saobraćaju. Bejzil Dejvidson iz [[SOE]] izjavio je da su početkom [[1943]]. ovi izveštaji počeli stizati i do njega: {{izdvojeni citat|Bile su to brzojavke na primjer ovakva sadržaja: »Partizani koji su dosad bili u X ili Y nalaze se u pokretu prema Z. Šaljemo protiv njih četnike.« ... Ta obavještenja su odigrala veoma krupnu ulogu u odluci premijera (Churchilla), do koje je došlo kad je on u veljači 1943. stigao u Kairo da se iniciraju promjene u našoj politici.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i {{jez-en|Richard Clogg}}, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 9. Diskusija o referatu {{jez-en|Sweet-Escott}}-a, str. 438</ref>}} Tokom 1942. i prve polovine 1943. godine saveznici su preko izveštaja svojih misija, praćenjem osovinske, naročito italijanske, štampe, i putem dešifrovanja neprijateljskog radio-saobraćaja, došli do dva zaključka: # Mihailovićeve trupe ne pokazuju značajnu protivosovinsku aktivnost # Jedan broj Mihailovićevih komandanata sarađuje sa osovinskim snagama. Zbog toga je saveznički komandant Sredozemlja, general Vilson, u maju 1943. naložio pukovniku Bejliju da Mihailoviću dostavi naređenje u kojem je između ostalog navedeno: {{izdvojeni citat|Apsolutno je potrebno da general Mihailović sada počne da izvršava obaveze koje je ranije prihvatio i da u ovom trenutku sarađuje u potpunosti... Mihailović ne predstavlja borbenu snagu od nekog značaja zapadno od Kopaonika. Njegove jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini i Bosni već su uništene ili tesno sarađuju sa Osovinom. Isto tako je teško reći da njegove jedinice postoje u Hrvatskoj, Sloveniji i Slavoniji... Partizani predstavljaju dobru i efikasnu borbenu snagu u svim krajevima, gde jedino kvislinzi predstavljaju generala Mihailovića. Zato je odlučeno: obavestićete Mihailovića da britanska Glavna komanda Srednjeg istoka zahteva da on, kao saveznik, prekine svaku saradnju sa Osovinom i da krene na istok, u Srbiju.<ref>Živan L. Knežević: Why the Allies abandoned the Yugoslav Army of General Mihailović - Washington DC, 1945.</ref>}} [[Datoteka:Sir Winston S Churchill.jpg|thumb|175px|"''Razlog zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem''." ([[Winston Churchill]])]] U aprilu 1943. saveznici su uspostavili kontakt sa [[partizani]]ma i postepeno počeli da im pružaju materijalnu i propagandnu podršku. Mihailoviću je postavljen ultimatum i zadat rok da otpočne sa protivosovinskim aktivnostima prema instrukcijama savezničke Komande Sredozemlja. Budući da do tih protivosovinskih aktivnosti [[JVUO]] nije došlo, u decembru 1943. saveznici su doneli odluku da uskrate svaku pomoć Mihailoviću i da svu pomoć i podršku prenesu na partizane. Savezničke misije su do maja 1944. povučene iz štabova JVUO. Jedan od učesnika u događajima, [[Ficroj Meklejn]] (''Fitzroy MacLean'') u knjizi ''Eastern Approaches'' ovako je opisao taj preokret u savezničkoj politici: {{izdvojeni citat|Odluka, doneta iz vojnih razloga, da se Mihailoviću uskrati pomoć i pruži podrška Titu, automatski je postavila i politički problem. Na prvom mestu ona je izazvala najsnažniji otpor kraljevske jugoslovenske vlade i grupe oko kralja Petra, iako se sam kralj na kraju prećutno složio. Drugo, ona je postavila i pitanje da li će, s naše strane, posle vojnog priznavanja Tita kao saveznika, uslediti u bilo kojoj meri i političko priznavanje.<ref name="fitzroy">Fitzroy MacLean: Eastern Approaches, 1949.</ref>}} {{izdvojeni citat|Do tada smo Srbiju smatrali za prvenstveno četnički domen. Materijal koji smo im tamo ranije dostavljali izbacivan je Mihailoviću. Ali rezultati su, po mišljenju Komande Bliskog istoka, bili razočaravajući. Naročito nije dolazilo ili veoma malo do presecanja saobraćaja na pruzi Beograd—Solun. Kao što se sećate, Mihailoviću je dat ograničen period vremena, u kome je trebalo da izvrši određenu operaciju. Ovo vreme je sad isteklo, a on nije ispunio ovaj zahtev i zato je doneta važna odluka da se Saveznička misija povuče iz njegovog štaba i da mu se obustavi dalje dostavljanje materijala. Dostavljanje je odmah obustavljeno; povlačenje britanskih oficira za vezu potrajalo je duže i tek krajem meseca maja, brigadir Armstrong, moj kolega u suprotnom taboru, oprostio se od Mihailovića, koji je bio pun prekora, ali još uvek učtiv. U Donjem domu g. Čerčil je objasnio postupak vlade. "Razlog — rekao je — zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem."<ref name="fitzroy" />}} 12. septembra 1944. jugoslovenski kralj [[Petar II Karađorđević]] je javno pozvao sve borce da pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, a one koji to odbiju osudio kao izdajnike koji "zloupotrebljavaju ime kralja i autoritet krune" radi pravdanja saradnje sa neprijateljem: {{izdvojeni citat|U ovom sudbonosnim i za Jugoslaviju velikim danima, kada pobedonosne armije Sovjetskog Saveza stoje na našoj granici s jedne strane, a američke i britanske s druge strane, kada je dan naše slobode u punom svanuću, pozivam sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom. (...) tom našom narodnom vojskom, koja je jednodušno priznata, podržavana i pomagana od naših velikih saveznika, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Amerike. <br /><br /> Svi oni, koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti, i koji se ne bi odazvali ovom pozivu, neće uspeti da se oslobode izdajničkog žiga, ni pred narodom ni pred istorijom. Ovom mojom porukom vama, odlučno osuđujem zloupotrebu imena kralja i autoriteta krune, kojom se pokušavalo opravdati saradnja sa neprijateljem i izazvati razdor među borbenim narodom u najtežim časovima njegove istorije, koristeći time samo neprijatelju.<ref name="prekoBBC">[http://sr.wikisource.org/sr-el/Позив_краља_Петра_II_на_приступање_Народноослободилачкој_војсци_Југославије Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]</ref>|Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije}} Uprkos pozivu jugoslovenskog kralja, [[Dragoljub Mihailović]] i tzv. "Jugoslovenska vojska u otadžbini" u [[Bitka za Srbiju 1944.|bici za Srbiju]] su se borili na strani Nemaca. == Suđenje kolaboracionistima == {{main|Beogradski proces}} Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja četnika sa okupacionim trupama za vreme okupacije. Optuženi Mihailović se branio time da je to zatečeno stanje, da je u Crnoj Gori i Hercegovini vladala glad, a Italijani su davali obroke: :Pretsednik: Je li vama bilo poznato da su u to vreme, jula-avgusta 1942 godine, komandanti četnika u Dalmaciji, u Hercegovini, Bosni, Liki, sarađivali sa okupatorom? :Optuženi: Ne razumem. :Pretsednik: Da li su vaši komandanti kao Jevđević i drugi u to vreme sarađivali sa Italijanima? :Optuženi: To je zatečeno stanje, pokušao sam da promenim. :Pretsednik: Jeste li preduzimali što da to stanje promenite? :Optuženi: Jesam. Tražio sam i preko Hadsona i svojom depešom da mi se omogući pet hiljada obroka hrane da dobijem, jer je vladala glad u Crnoj Gori i Hercegovini isto tako.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Presudom je utvrđeno da su svi Mihailovićevi komandanti i sve njegove formacije sarađivale sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Utvrđeno je da su svi komandanti optuženog Mihailovića i sve njegove četničke formacije sarađivale sa Nemcima, Italijanima i bugarskim okupacionim trupama za sve vreme okupacije u oružanim borbama protiv narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vreme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo u nameri uništenja oslobodilačkog ustanka i pružanju pomoći okupatoru u održavanju sistema okupacije.<ref>[https://www.znaci.org/00001/60_3_34.pdf Prof. dr. Miodrag Zečević: Dokumenta sa suđenja Draži Mihailoviću]</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Reference == {{izvori|2}} == Literatura == * [https://www.znaci.org/00001/4_12_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XII, knj. 4, Dokumenti nemačkog Rajha : 1944-1945], Vojnoistorijski institut, Beograd * [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 1, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1941-1942], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1981, COBISS.SR-ID: 32586252 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_2.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 2, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića januar-septembar 1943], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586253 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_3.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 3, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, septembar 1944 - avgust 1944], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586254 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 4, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, avgust 1944 - maj 1945], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1985. * [https://www.znaci.org/00001/114.htm Branko Latas: DOKUMENTI O SARADNjI ČETNIKA SA OSOVINOM], Beograd 2006. * [https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. COBISS.SR-ID: 2328588 * [https://www.znaci.org/00001/171.htm Elizabet Barker: Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u drugom svjetskom ratu], Zagreb, Globus 1979, COBISS.SR-ID: 77735943 * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Sveučilišna naklada Liber - Zagreb 1979 * {{Cite book| ref = harv| last = Pajović| first = Radoje| authorlink = Radoje Pajović| others = Dušan Željeznov, Branislav Božović| title = Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Špiler| year = 1987| url = http://www.znaci.net/00001/281.htm| publisher = Центар за информације и публицитет| location = Загреб| isbn = 978-86-7125-006-1| pages = | access-date = 05. 01. 2012| archive-date = 24. 04. 2013| archive-url = https://web.archive.org/web/20130424015645/http://znaci.net/00001/281.htm| url-status = dead}} == Vidi još == * [[Četnici u Drugom svetskom ratu]] * [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] * [[Predaja zarobljenih partizana Nemcima 1941.]] * [[Protivosovinske aktivnosti četnika u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == {{commonscat|Chetnik collaboration with Axis occupation}} * [http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html Svi smo sarađivali sa Nemcima, osim mene (Transkripti sa suđenja Draži Mihailoviću)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215085052/http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html |date=2012-12-15 }} * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 (Stanford University Press 1975)] ** [https://www.znaci.org/00001/40_45.htm Dvojna politika u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_47.htm Kolaboracija s Talijanima u Crnoj Gori] ** [https://www.znaci.org/00001/40_48.htm Kolaboracija s Talijanima u NDH] ** [https://www.znaci.org/00001/40_49.htm Kolaboracija s Talijanima u Sloveniji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_50.htm Kolaboracija s ustaškom državom] ** [https://www.znaci.org/00001/40_57.htm Sporno pitanje kolaboracije] ** [https://www.znaci.org/00001/40_62.htm Četničko-njemački sporazumi o kolaboraciji u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_63.htm Neformalna kolaboracija u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_64.htm Kolaboracija izvan Srbije do oktobra 1944.] ** [https://www.znaci.org/00001/40_72.htm Slom njemačko-četničke obrane u zapadnoj Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_78.htm Nastavak kolaboracije s Nijemcima] * [https://www.znaci.org/00001/41.htm Fikreta Jelić-Butić. ČETNICI U HRVATSKOJ 1941-1945] * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/independent-state-of-croatia/chetniks/ Chetnik collaboration with NDH], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/italy/chetniks/ Chetnik collaboration with Italians], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/montenegro/chetniks/ Chetniks in Montenegro], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/chetniks/ Chetnik movement during World War II] * [http://trial-mihailovic-1946.org/ Web Archive - The Trial of Dragoljub-Draza Mihailovic – 1946] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212225831/http://trial-mihailovic-1946.org/ |date=2007-02-12 }} * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 3 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm -Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm -Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_261.htm -Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm -Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_263.htm -Izveštaj Štaba 2. oklopne armije od 7. decembra 1943. komandantu Jugoistoka o molbi Vojislava Lukačevića da mu se omogući sastanak sa Pavlom Đurišićem radi dogovora o proširenju saradnje četnika sa Nemcima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm -Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_265.htm -Naređenje Štaba 2. oklopne armije od 22. decembra 1943. godine 2. puku »Brandenburg« o premeštanju nemačkog oficira za vezu iz štaba Vojislava Lukačevića u štab Pavla Đurišića ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm -Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm -Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_268.htm -Obaveštenje komandanta Jugoistoka od 24. januara 1944. nemačkom opunomoćenom generalu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o angažovanju četnika u Dalmaciji i Hercegovini zajedno sa nemačkim trupama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_269.htm -Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_270.htm -Izveštaj obaveštajnog odeljenja nemačke 264. pesadijske divizije od 18. aprila 1944. o razgovorima sa Momčilom Đujićem i Miodragom Kapetanovićem ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_271.htm -Izveštaj Obaveštajne grupe »Konrad« od 11. maja 1944. Komandi 2. oklopne armije o pregovorima sa Momčilom Đujićem] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm -Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_273.htm -Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru sa kapetanom Neškom Nedićem u Kruševcu ] * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 4 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbahetom ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm -Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 18. avgusta 1944. sa sastanka održanog 17. i 18. avgusta u komandi Jugoistoka povodom ponude Draže Mihailovića za saradnju u borbi protiv jedinica NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_230.htm -Obaveštenje generalštaba vrhovne komande Vermahta od 25. avgusta 1944. ministarstvu inostranih poslova o razgovorima Milana Nedića sa komandantom jugoistoka o saradnji Draže Mihailovića sa Nemcima u borbi protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm -Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} {{Authority control}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu| ]] 0pz8gv7h2erf8db3q0rajofct1gbuqm 41865957 41865954 2024-04-25T12:39:38Z 87.116.179.72 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nemac, domobran i Rade Radić.jpg|thumb|Njemački general major Friedrich Stahl, [[Hrvatsko domobranstvo|domobranski]] oficir i četnički komandant [[Rade Radić]], prilikom sastanka u centralnoj Bosni, 1942.<ref name="ushmm46717">{{cite web|url=http://resources.ushmm.org/inquery/uia_doc.php/query/45?uf=uia_BeHOBM|title=Photograph #46717|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=5 February 2011}}</ref>]] [[Datoteka:Četnici i Nemci.jpg|thumb|right|[[Četnici]] poziraju s njemačkim okupacionim snagama u nepoznatom selu na području Jugoslavije.]] '''[[Kolaboracija]] [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četnika]] sa snagama [[snage Osovine|Osovine]]''' je tokom [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugog svjetskog rata u Jugoslaviji]] poprimala razne forme, od nenapadanja do direktne vojne podređenosti okupacionim snagama. [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] je predstavljala raznorodnu formaciju sastavljenu od raznih [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četničkih grupa]]. [[Četnici]] u Srbiji su isprva sa [[partizani]]ma učestvovali u [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanku protiv okupatora]] [[1941]], a nakon sloma ustanka kreću u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja - [[partizan]]a i drugih etničkih grupa. U [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]] (Dalmaciji, Lici, Hercegovini i delu Bosne) četničke jedinice od početka organizuju Italijani kao jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]].<ref name="Pop izdaje"/> Proklamativno su ove jedinice bile pod Vrhovnom komandom [[Dragoljub Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali efektivno podređene italijanskoj vojnoj komandi. [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeve]] četnike je podržavala [[Jugoslavija|jugoslovenska]] vlada u izbeglištvu, podržana od [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznika]], te su četnici formalno postali deo savezničke koalicije, očekujući preuzimanje vlasti u trenutku savezničke pobede nad Nemačkom. U međuvremenu, otpor Osovini veoma je opao, a mnogi delovi JVuO su se borili zajedno sa osovinskim snagama protiv rivalske [[NOVJ|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Nakon niza upozorenja tokom [[1943]], [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznici]] su u decembru [[1943]]. doneli odluku o raskidu saradnje.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU], Globus, Zagreb 1979</ref><ref>Winston Churchill: The Second World War. [5], Closing the ring, New York, Bantam Books, 1962</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/1.htm Fitzroy Maclean: RAT NA BALKANU], Stvarnost, Zagreb 1964</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Zagreb 1979</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/5.htm F.W.D. Dikin: BOJOVNA PLANINA], Nolit, Beograd 1973</ref> Izbeglička vlada u kojoj je [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] bio ministar vojni raspuštena je u maju [[1944]], u avgustu je [[Kralj Petar II Karađorđević|kralj Petar]] ukinuo njegov štab, a u septembru pozvao sve pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini da se priključe [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]]. {{Wikisource|Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.}} {{Wikisource|Radiogramsko naređenje D. Mihailovića svim komandantima od 7.11.1943. }} Mihailović otkazuje poslušnost jugoslovenskom kralju, a tokom savezničke bitke [[Bitka za Srbiju 1944.|bitke za Srbiju 1944.]] se bori na strani [[Wehrmacht]]a. Četničko zbližavanje sa Nemcima kulminiralo je [[Povlačenje kolaboracioanista u Treći Rajh|zajedničkim povlačenjem]] sa nemačkim snagama na teritorij [[Treći Rajh|Trećeg Rajha]] [[1944]]-[[1945]]. Uzimajući u obzir formacijsku potčinjenost okupacionim snagama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Rajha]], kao i [[Suradnja četnika s Nezavisnom Državom Hrvatskom|potpisivanje ugovora]] sa vlastima kvislinške [[NDH]], [[Logika|logički]] je neodrživo četnike nazivati [[Antifašizam|antifašističkim]] pokretom. Pokret koji traži i dobija oružje, municiju i ratnu opremu od [[fašizam|fašističkog]] okupatora, po definiciji nije antifašistički. Pored toga, Mihailovićev pokret uopšte nije upotrebljavao sintagmu „antifašistički“ kao vlastitu odrednicu, niti se identifikovao s antifašizmom, budući da je ta terminologija poticala iz domena [[Komunizam|komunističke ideologije]]. Mihailovićev pokret nije bio fašistički u ideološkom smislu i nastao je kao nesumnjivo antiokupatorski pokret. Međutim, praksa tog pokreta podrazumevala je usvajanje fašističke kulture nasilja: etnički motivisani masovni zločini, teror nad civilima, istrebljenja čitavih porodica, nasilje nad kolektivnim seoskim zajednicama, spaljivanja i pljačku čitavih naselja. [[Antikomunizam]] je bio ključni ideološki činilac koji je prouzrokovao nalaženje zajedničkih interesa između JVuO i okupatora, ali i između JVuO i kvislinških, tj. domaćih profašističkih pokreta.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> {{izdvojeni citat|- Samostalni četnički odredi („Vertragschetniks“) više ne postoje, čak se i Drenović stavio pod komandu D.M.-a. Drenović, Tešanović i lokalni komandanti formalno sarađuju sa njemačkim i hrvatskim trupama. - Ukupno brojno stanje četnika u NDH i Sloveniji procijenjeno na 22.500 ljudi.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=829&rec=313&roll=482 NARA, T313, Roll 482, frame no. 000826: Sastav i brojno stanje neprijateljskih snaga u zoni odgovornosti 15. brdskog korpusa (1. septembar 1943.)]</ref>|Njemački izvještaj od 1. septembra 1943. godine}} Kao vrhovni komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, general Mihailović je dozvoljavao saradnju svojih jedinica sa silama Osovine i kvislinzima, posredno ([[Legalizovani četnici|legalizacija]]) ili direktno. Saradnja se ostvarivala lečenjem četnika u italijanskim, nemačkim i kvislinškim bolnicama, dobijanjem naoružanja i municije, hrane, zajedničkim dejstvima na sektorima fronta ugroženim od partizana. Saradnja je proizlazila iz činjenice da je četnička strategija polazila od uništenja komunista posredstvom okupatora u okviru Drugog svetskog rata. Kolaboracija je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Sandžak|Sandžaku]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] bila očigledna, nesporna, dokumentarno potvrđena. Četničke jedinice odstupale su tokom 1944. i 1945. godine sa Nemcima.<ref>Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd, 1992, str. 391.</ref> == Mihailovićeva ratna doktrina == {{main|Dragoljub Mihailović|Četnička ideologija}} Nakon početnog učešća u ustanku, [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je već 1941. smatrao da su oružane akcije protiv okupatora bez izgleda na uspeh,<ref>Zapisnik kapetana Matla sa sastanka sa srpskim generalštabnim pukovnikom Dražom Mihailovićem 11. novembra 1941, [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], str. 871-878</ref> da mogu izazvati represalije, da su stoga štetne, pa ih treba izbegavati. Prema Dražinoj doktrini, otvoren sukob sa okupatorom treba početi u trenutku njegovog povlačenja, usled savezničkog iskrcavanja na Balkanu ili usled poraza na drugim frontovima. U svom programu poslatom emigrantskoj vladi septembra 1941, Mihailović piše: {{izdvojeni citat|Održavanje neprijateljskog stava prema okupatorima i njihovim pomagačima, ali za sada, do daljeg, ne ulaziti u neposredne borbe osim u slučajevima samoodbrane kao što je slučaj u Hrvatskoj.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_6.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], dokument broj 6</ref>}} Njegovo gledište osnaženo je nakon prve zvanične radio poruke predsednika izbegličke vlade [[Dušan Simović|Dušana Simovića]] od 28.10.1941. koja kaže: {{izdvojeni citat|Do daljnjeg znaka za zajednički rad, bez krajnje potrebe ne izazivati neprijatelja.}} Mihailović je verovao da će saveznici na kraju pobediti. U međuvremenu, nastojao je da spreči ekspanziju komunizma. Smatrao je da će trenutak sloma okupatora biti odlučujući za buduće uređenje zemlje. Da bi se to moglo iskoristiti, potrebno je: * biti, makar formalno, priznata pro-saveznička formacija; * biti vojno dominantan u odnosu na ostale etničke ili ideološke struje sa savezničkim statusom. Partizanski pokret bio mu je glavni rival, a takođe i glavni ideološki protivnik po svim važnim pitanjima. Mihailović je smatrao da strateško opredeljenje za zapadne saveznike nije nužno u sukobu sa taktičkim suzbijanjem partizanskog pokreta uz pomoć okupatora. On je verovao da će ta saradnja ostati neprimetna, odnosno da treba “javno izbegavati saradnju sa Nemcima jer to srpski narod ne voli.“<ref>[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine УСТАНАК У СРБИЈИ 1941. ГОДИНЕ]</ref> U skladu sa ovom logikom, razvio je koncepciju korišćenja svih činilaca u svoju korist. Smatrao je da se treba držati Saveznika, jer je to obezbeđivalo je podršku kralja, naroda, i status savezničke sile. Otpor Nemcima je ostao deklarativnog i propagandnog karaktera da se snage ne bi iscrpljivale u beskorisnim sukobima sa nadmoćnim protivnikom.<ref>videti Proglas Srbima, Hrvatima i Slovencima od 16.11.1941.</ref> == Odnosi sa Nemcima u Srbiji 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} === Saradnja sa kvislinškom vladom === {{main|Saradnja četnika sa Nedićevom vladom}} Draža Mihailović je na početku stvaranja svoje organizacije, tokom leta 1941. stupio u kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. - [https://www.znaci.org/00001/11_4.htm glava 4]</ref> Mihailović je smatrao da se kvislinške snage Aćimovića i posle njega [[Milan Nedić|Nedića]] mogu višestruko iskoristiti: * one suzbijaju komunizam i u tom svojstvu su koristan partner; * one mogu služiti kao paravan za privremenu legalizaciju četničkih odreda u kriznim situacijama; * one su potencijalni izvor snabdevanja - bilo dobrovoljnog, bilo putem fingiranih ili stvarnih prepada * one omogućuju posrednu vezu sa okupacionom silom; * njihovi pripadnici će preći pod Mihailovićevu komandu u trenutku raspada okupacionog sistema; Sa Nedićem je bio u kontaktu, dobijao od njega pare, i obećanja "da će se angažovati kod nemačkih vlasti da Mihailović ne bude zarobljen ili kažnjen."<ref name="znaci.net">https://www.znaci.org/00001/4_14_1_243.htm IZVEŠTAJ HAROLDA TURNERA OD 6. NOVEMBRA 1941. O POKUŠAJIMA DRAŽE MIHAILOVIĆA DA PREGOVORIMA SA NEDIĆEM I NEMCIMA OJAČA SVOJ POLOŽAJ ZA BORBU PROTIV KOMUNISTA1</ref> Mihailović je preko Nedića tražio kontakt sa Nemcima za "borbu protiv komunizma", ali Nedić im je preneo da se Mihailović nalazi neposredno pred uništenjem, da želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime, da je potpuno nepouzdana ličnost i da nema svrhe pregovarati.<ref name="znaci.net"/> Kakogod, o želji Mihailovića da pregovara je obaveštena i nemačka Vrhovna komanda: {{izdvojeni citat|13.11.41: Vrhovna komanda oružanih snaga traži provjeru vijesti da je „izvjesni“ Mihailović poslao delegate Nediću, i preko njih ponudio Nijemcima pregovore.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000119: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka.</ref>}} Uprkos potonjem neuspehu pregovora sa Nemcima, četnici su ipak postigli dogovor sa kvislinškom vladom. Sukladno postignutim dogovorima viših instanci, Štab 1. valjevskog četničkog odreda 13. decembra 1941. naređuje saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{izdvojeni citat| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_33.htm Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda od 13. decembra 1941. za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade</ref>|Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade (13. decembra 1941.)}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1941. === {{main|Sastanak u Divcima}} {{izdvojeni citat|Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_30._%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0_1941._%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0 Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића]</ref>|Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.}} {{Wikisource|Izjava pukovnika Branislava Pantića o Mihailovićevoj odluci da pregovara s Nemcima}} {{Wikisource|Izveštaj kapetana Matla pretpostavljenima od 30. oktobra 1941. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića}} {{Wikisource|Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.}} Nemci su za gušenje [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji 1941.]] angažovali dodatne trupe i sproveli drastične represalije nad stanovništvom, što je Mihailovića navelo da se povuče iz ustanka, napadne partizane i zatraži kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika [[Branislav Pantić|Branislava Pantića]], njegovog predstavnika i obaveštajca u [[Beograd]]u. No, na samom početku sastanka sa nemačkim predstavnicima u selu [[Divci]] 11.11.1941. mu je rečeno: {{izdvojeni citat|Pre dve nedelje poručili ste nam preko Vaših poverenika u Beogradu da je Vaša namera 'da nećete više dozvoliti da se srpska krv beskorisno proliva i srpska imovina dalje uništava'. Istovremeno ste ponudili da se zajedno sa nemačkim Vermahtom i organima Nedićeve vlade borite protiv komunizma. Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer: 1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i 2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.}} Nemci su procenili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, i stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta".<ref name="Divci">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> U daljem razgovoru Draža se pravdao nacistima za ustanak: {{izdvojeni citat|Nije moja namera da ratujem protiv okupatora, jer kao generalštabni oficir poznajem snage obeju snaga.<ref name="Divci"/>}} On se pravdao da je morao uzeti neke gradove od Nemaca da ih komunisti ne bi uzeli<ref>"Moji ljudi su [[Bitka za Loznicu 1941.|krenuli na Loznicu]] zato da je komunisti ne zauzmu."</ref> i izjavljivao da nije na strani ustanika: {{izdvojeni citat|Nisam se stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce.<ref name="Divci"/>|[[Draža Mihailović]]}} Draža je izjavljivao Nemcima lojalnost i tražio da mu daju municiju da nastavi borbu protiv partizana.<ref>"Neophodno je imati municiju! Računajući s tim, došao sam ovamo."</ref> Ali, želeo je da njegovo "delovanje na nacionalnoj osnovi" ostane potajno da ne bi prošao kao [[Kosta Pećanac]], koji je sklopio otvoreni sporazum sa okupatorom, čime je izgubio ugled u narodu i stekao oznaku izdajnika.<ref name="Divci"/> Uprkos svim njegovim predlozima, Nemci mu nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje: {{izdvojeni citat|„Ponuda pukovnika Mihailovića da stavi svoje snage na raspolaganje za borbu protiv komunista je odbijena i zatražena je bezuslovna predaja. Mihailović je tražio da se konsultuje sa svojim komandatima. Mihailović također tražio oružje za borbu protiv komunista. Ovo je igra, borba između bandi za izvor oružja. Ipak, čini se da jedan dio Mihailovićevih bandi iskreno želi da se bori protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000121-2: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka 17.11.41.}} Mihailovićev stav u odnosu na njemačkog okupatora i kvislinge u Srbiji bio je jasno izražen u depeši, koju je opunomoćeni poslanik Ministarstva inostranih poslova Trećeg Rajha u Beogradu [[Felix Benzler]], 31. marta 1942. godine, uputio centrali u Berlinu: {{izdvojeni citat|Sve dosad se nije postiglo da se ličnost pukovnika Mihailovića stavi pod kontrolu. Po svoj prilici ni on nije u stanju ili nije voljan da na srpskom području nešto preduzme, već je, naprotiv, preko jednog posrednika ovih dana ponudio vladi Nedića da prihvata da se objavi: 1) da on ne namerava da se bori protiv Nemaca; 2) da neće ništa da preduzima protiv Nedićeve vlade; 3) da se zalaže za održanje mira i reda u zemlji; 4) da poziva na borbu protiv komunista. Posredniku je odgovoreno da za Mihailovića jedino u obzir dolazi da se bezuslovno potčini.<ref>[https://znaci.org/00001/11_18.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POD ZAŠTITOM LEGALIZOVANIH ODREDA]</ref>}} Za njim je raspisana poternica i nekoliko meseci je bio u bekstvu. U junu 1942. Mihailović je prešao u Crnu Goru, italijansku okupacionu zonu, na teritoriju koju su držali crnogorski četnici. Četnički odredi u Srbiji su delom raspustuili regrute kućama i ostali u ilegali na kadrovskom sastavu, a delom se legalizovali kao pripadnici zvaničnih Nedićevih formacija. === Stanje sukoba niskog intenziteta i legalizacija četnika === {{main|Neil Selby}} {{Quote box | citat = „Udružite se sa apotekarima. Uzmite od njih praškova za kijanje, suzavce i supervodonik. Na igrankama svrabeće praškove. Upućujte preteća pisma, uznemiravajte telefonom, stvarajte svuda strah i zabunu.“<ref name="Kosta Nikolić 2004">Bojan Dimitrijević - Kosta Nikolić: Đeneral Mihailović - biografija, Beograd : Institut za savremenu istoriju, 2004, str 378-9</ref> | izvor = [[Draža Mihailović]] naređuje „misteriozne sabotaže" po gradovima septembra 1943. | width = 40% | align = right}} Aktivnosti četničkih odreda u Srbiji svedene su na najmanju meru da se ne bi izazivao okupator, i uglavnom su ograničene na organizacionu i obaveštajnu delatnost i sitnije diverzije. Uprkos tome, nemački okupator je veoma ozbiljno shvatao četničku aktivnost i povremeno organizovao racije protiv preostalih Mihailovićevih odreda, koji su se trudili da izbegnu dodir sa neprijateljem. Težište aktivnosti obeju strana preneto je na teritoriju [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. U Srbiji, znatan broj Mihailovićevih snaga se legalizovao. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. maj]]a 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Tu na okupatorskom spisku snaga su neki od glavnih Mihailovićevih četnika: [[Predrag Raković]], [[Miloje Mojsilović]], [[Dušan Smiljanić]], [[Vučko Ignjatović]], [[Miloš Glišić]], [[Ljuba Jovanović]]... Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">[https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA]</ref> Odsustvo oružane borbe u Srbiji sredinom [[1942]]. godine Mihailović je nastojao da nadoknadi činjenjem smicalica nemačkim vojnicima po gradovima, ubacivanjem „smrdljivih bombi", "svrabećih praškova", "praškova za kijanje", upućivanjem pretećih pisama, uznemiravanjem telefonom...<ref name="Kosta Nikolić 2004"/> Ovo nije ostalo neprimećeno. Britanski kapetan Bil Hadson je u drugoj polovini 1942. ponovo uspostavio vezu i javio da "Mihailović još sarađuje s Osovinom u Crnoj Gori i Sandžaku i miruje u Srbiji", da su "u Dalmaciji Trifunovićevi četnici legalizovani" te, podsticani od Italijana, sanjaju o nekoj "Srbo-Sloveniji i Dalmaciji". Na osnovu stanja na terenu on izvlači zaključak: {{izdvojeni citat|U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.... Mihailoviću bi trebalo konačno reći da Britanci pretpostavljaju komuniste kvislinzima.<ref name="Deakin2"/>|Britanski kapetan Bil Hadson}} Mihailovićeva taktika u Srbiji se početkom 1943. sastojala u tome da organizuje i štedi svoje snage za "planirani narodni ustanak". Nemci navode da je izbjegavao svaki konflikt sa okupacionim trupama.<ref>NAW, T-78, Roll 332, 6289915, 919: Procjena situacije komande Jugoistoka za feburar 1943 (2. mart 1943.).</ref> Izveštaji Nedićeve vlade konstatuju da je četnička akcija gotovo svuda upravljena na obračunavanje sa komunistima, koje se sprovodi beskompromisno, do istrebljenja. Inače, četnici na sastancima sa narodom savetuju lojalno držanje prema domaćim vlastima i okupatorskoj vojnoj sili kao i odricanje svake pomoći partizansko-komunističkim bandama.<ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 59/1—1, k. 22.</ref><ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 54/5—1, k. 22.</ref> Četnici su se posebno klonili ozbiljnijih sabotaža koje mogu izazvati odmazde, pa su čak sprečavali britanske komandose na terenu da ih vrše: {{izdvojeni citat|[[Neil Selby|Major Selby]] imao zadatak da organizuje sabotaže i dotur materijala za iste; „Prema Selbyevim navodima, do sabotaža nije došlo zato što ih D.M., odn. njegovi komandanti na terenu na terenu još nisu odobrili.“ <ref>NAW, T-313, Roll 482, 000544: Izvještaj obavještajnog odjeljenja Vojnog komandanta Jugoistoka o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca u noći 18./19. augusta 1943 (26. august 1943.).</ref>|Izvještaj nemačkog obavještajnog odjeljenja o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca (26. august 1943).}} Mihailović je 7. oktobra 1943. naređivao svojim četnicima borbu protiv partizana u Sandžaku "po svaku cenu" i nesukobljavanje sa Nemcima "po svaku cenu": {{izdvojeni citat|9. Na slučaj dolaska nemačkih trupa u reon gde se vrši akcija, ne dolaziti sa ovima u dodir, a sprečiti po svaku cenu eventualni sukob. <br /> 10. Na slučaj nailaska na partizane, ovi se po svaku cenu moraju razbiti i reon Župe očistiti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_9.htm Naređenje Draže Mihailovića od 7. oktobra 1943. komandantima kopusa u zapadnoj Srbiji za mobilizaciju ljudstva i borbu protiv NOVJ u Sandžaku]</ref>|Naređenje Mihailovića za borbu protiv partizana i nesukobljavanje sa Nemcima u Sandžaku (7. oktobra 1943).}} Saveznički komandant Sredozemlja uskoro i sam uviđa da se Mihailović bavi sporednim aktivnostima, uz izbegavanje da preduzme nešto na komunikacijama vitalnim za [[Saveznici|Saveznike]] i za Nemce. Stoga je [[9. decembar|9. decembra]] [[1943]]. poslao [[Dragoljub Mihailović|Mihailoviću]] telegram kojim zahteva izvršenje specifikovanih napada na komunikacije, a koji počinje rečima: {{izdvojeni citat|'''Sloboda kojom se Nemci služe železničkim prugama od Grčke do Beograda za prevoz i izdržavanje trupa nepodnošljiva je.'''<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_250.htm, Obaveštenje brigadira Armstronga od 9. decembra 1943. Draži Mihailoviću o zahtevu Komande britanskih trupa na Srednjem istoku da četnici izvrše dve sabotaže protiv Nemaca]{{Dead link|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog II</ref>}} == Saradnja četnika sa NDH == [[Datoteka:Chetniks, Ustasa, and Domobrani.jpg|thumb|Predstavnici četnika, ustaša i domobrana na sastanku u Bosni.]] {{Glavni članak|Suradnja četnika sa NDH}}{{Wikisource|Sporazum grupe četničkih predstavnika sa predstavnicima NDH od 23.5.1942.}} {{izdvojeni citat|Mi se sa vojnim organima hrv. države na terenu borbe protiv komunista nalazimo ne kažemo saveznici, ali kao neki slučajni saradnici. Iz toga može za obje strane nastati dosta dobrih posljedica.<ref>http://www.znaci.org/00001/4_14_1_82.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230323080618/https://znaci.org/00001/4_14_1_82.htm |date=2023-03-23 }} Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP</ref>|Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda komandantu 4. domobranske divizije za saradnju u borbi protiv partizana (10. maja 1942.)}} Na celoj teritoriji [[NDH]] na kojoj su živeli Srbi, došlo je do [[Ustanak u NDH|ustanka]] protiv [[ustaše|ustaškog]] terora. Među ustanicima je ubrzo došlo do podele između četnika i komunista. Komunisti su imali svoje principe: beskompromisnu borbu protiv svih okupatora i pomagača i zabranu nacionalnog revanšizma. Četnici su hteli smirivanje situacije, što se ubrzo pretvorilo u borbu protiv pokreta otpora. [[Momčilo Đujić]] i [[Pajo Popović]] su prvi od četničkih vođa bili decembra 1941. godine kod župana NDH [[David Sinčić|Davida Sinčića]] u [[Knin]]u.<ref name="Pop izdaje"/> Zajedno s njima dvojicom, kod Sinčića je početkom decembra došao i [[Brane Bogunović]], kojeg će Sinčić ocijeniti kao najpouzdanijeg za suradnju.<ref>Veliki župan Sinčić je 7. februara 1942. obavijestio Pavelića da »Brane Bogunović iz Bosanskog Grahova uvijek djeluje u smislu smirenja«. (NOB u Dalmaciji, 2,872).</ref> Pregovori četnika s vlastima NDH u Kninu su nastavljeni u januaru 1942. godine, kada su velikog župana posjetili i [[Mane Rokvić]], kapetan [[Veljko Ilić]], [[Velimir Tešanović]] i [[Stevo Rađenović]].<ref>AVII, 261,42-1/12.</ref> Četnici su tokom prve polovine 1942. putem pučeva preuzeli od komunista rukovođenje ustaničkim odredima u centralnoj i istočnoj Bosni. Ovi odredi sklopili su ugovore o saradnji sa vojnim vlastima NDH tokom aprila, maja i juna 1942, i tako se uključili u jedinstven nemački odbrambeni sistem. Prvi je sporazum sa NDH potpisao [[Uroš Drenović]] u ime svog odreda [[27. april]]a 1942. Zatim su slične sporazume potpisali [[Lazo Tešanović]], [[Rade Radić]], [[Savo Božić]], [[Cvijetin Todić]], [[Radivoje Kerović]] i drugi. Pavelićev ministar [[Mladen Lorković]] [[26. maj]]a 1942. godine depešom obaveštava »vrhovničtvo« velike župe Bribir i Sidraga: {{izdvojeni citat|»Glavni stožer domobranstva suglasan je sa vašim priedlogom da se vođama grko-istočnjaka popu Momčilu Đujiću, Mani Rokviću, Bogunoviću, Paji Popoviću i Paji Omčikusu dodieli pomoć od milijun Kn (kuna), 200 pušaka jugoslavenskog poriekla i 10 strojo-pušaka.«<ref>AVII, H-P-426; u protokolu Ministarstva vanjskih poslova NDH dokument je zaveden pod brojem VT/57/42.</ref>|Depeša ministra NDH [[Mladen Lorković|Mladena Lorkovića]] nadležnima u Kninu o isporuci oružja četnicima (26. maj 1942.)}} Isplata je izvršena početkom juna. O tome dr Sinčić obavještava Pavelića: "''Jučer sam trima glavnim vođama četnika koji su u borbi protiv partizana, Momčilu Đujiću, Branku Bogunoviću i Mani Rokviću dao svakome po 100.000 kuna radi organiziranja borbe protiv partizana i pomoći njihovim suborcima''."<ref>AVII, 195,12/6—1</ref> Istovremeno je Sinčić »četničkim vođama izručio jednu makar skromnu količinu hrane, a naše zapovjedništvo stavilo im je na raspolaganje 20.000 metaka, 100 pušaka i 10 dobrovoljaca — puškomitraljezaca s oružjem«.<ref>AVII, 224,35/11-1.</ref> Međutim, saradnja nije tekla glatko. Dogovoreno je da četnici ne napadaju hrvatska sela i da ne dolaze oružani u Knin, što se često nije poštovalo.<ref>U istrazi poslije rata Sinčić je izjavio: »Sporazumjeli smo se da četnici neće napadati hrvatska sela ni domobrane, ni oružnike, da neće oružani u Knin dolaziti«. »Međutim, Đujić je nastavio s napadima svojih četnika na pojedina katolička sela u župi s izlikom da su u njima partizani«. AVII, 261,42-1/14.</ref> Međutim, na saradnji su insistirale sile Osovine; stoga će početkom [[1943]]. ugovori o saradnji biti obnovljeni. U [[Knin]]u je 26. II 1943. održana skupština četničkih »vojnih delegata i civilnih predstavnika« s područja [[Bosansko Grahovo|Bosanskog Grahova]], [[Drvar|Drvara]] i [[Bosanski Petrovac|Bosanskog Petrovca]]. Zaključeno je da se formira Grmečko-klekovački korpus, a za komandanta je izabran [[Đuro Plećaš]]. Zaključeno je da se »odmah povedu pregovori sa hrvatskim civilnim i vojnim vlastima za što tešnju saradnju, međusobnog pomaganja i zajedničku borbu protiv partizanskih pljačkaških hordi« a izabrani su i »opunomoćenici« za vođenje pregovora.<ref>Arhiv Hrvatske, Četnička arhiva, kut. 1.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/41_13.htm Fikreta Jelić–Butić: ČETNICI U HRVATSKOJ 1941–1945. poglavlje POKUŠAJ PODUZIMANJA VEĆE ČETNIČKE OFENZIVE PROTIV NOP-A]</ref> U [[Gospić]]u je 6. marta 1943. potpisan sporazum između pripadnika [[Medak|Medačkog]] četničkog odreda i vojnih i političkih vlasti NDH. Sastanku su, s hrvatske strane, prisustvovali ustaški pukovnik [[Vjekoslav Servatzy]], oružnički pukovnik Dragutin Mašek te veliki župan župe Lika i Gacka Ferdo Stilinović. Na drugoj strani, bili su prisutni kapetani Jovo Dabović i [[Miodrag Kapetanović]], komandant Medačkog odreda, kao i nekoliko civilnih predstavnika. U zapisniku sporazuma, između ostalog, navedeno je sljedeće: {{izdvojeni citat|Svrha sastanka je davanje odnosno dobivanje dozvole za obstojnost i daljni rad gore spomenute skupine oboružanog pravoslavnog pučanstva. Tim povodom daje se i prima na znanje sliedeće: </br> 1.— Vođa naoružanog odreda zvanog »Medački četnički odred«, svi njegovi zapovjednici i oboružani pripadnici tog odreda u ime svoje i u ime cielokupnog pravoslavnog pučanstva, koje stanuje na području toga odreda izjavljuju, da priznaju vrhovničtvo (suverenitet) N.D.H. i Poglavnika, koji je nosioc tog vrhovničtva, za svog vladara. Priznaju također sve zakone, naredbe, odredbe i u obće zakonske propise N.D.H. i obavezuju se iste poštovati i njima se pokoravati kao i svi drugi državljani N.D.H. Nadalje izjavljuju da žele, da im se dozvoli da oružje, koje već posjeduju, mogu i nadalje zadržati u svrhu, da brane svoja sela i naselja od pljačkaških partizanskih bandi i drugih odmetnika, a izjavljuju se spremnim dobrovoljno sudjelovati sa hrvatskim i njemačkim odnosno talijanskim oružanim snagama na suzbijanju i uništavanju partizansko odmetničkih bandi i to pod vrhovnim zapovjedničtvom hrvatskih odnosno njemačkih ili talijanskih vojnih zapovjednika.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 159, registarski broj 23/3 (H-X-84).</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_2_76.htm Zapisnik o sporazumu Medačkog četničkog odreda i predstavnika vojnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske u Gospiću od 6. marta 1943. o saradnji u borbi protiv pripadnika NOP-a na području centralne Like]</ref>}} U pismu koje su 30. maja 1944. lokalni četnici uputili njemačkoj komandi u [[Drniš]]u, tvrdi se da su partizani kontrolisali Medak od aprila do decembra 1943, a da je nakon dolaska [[114. lovačka divizija (Nemačka)|114. lovačke divizije]] Wehrmachta, u mjestu iznova uspostavljen „ustaško-domobransko-četnički garnizon”. Medački četnici pišu: „Sve se odvijalo u duhu sporazuma i iskrene saradnje sa ustanovama NDH. Četnički odred iz Metka (Medak) učestvovao u svim akcijama njemačke vojske u aprilu 1944; od komande puka Brandenburg četnici dobili nagradu za hrabro držanje u tim borbama.”<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=299&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000294: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> I pored toga, između ustaša i četnika je dolazilo do sukoba. Tako sredinom maja 1944. ustaše spaljuju srpsko selo, dok četnici zahtijevaju od Wehrmachta “da sve svoje snage usmjerimo na borbu protiv komunizma, a ne da gubimo vrijeme i dragocjene četničke živote na osvetu ustašama”.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=300&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000295: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> U narednim mjesecima saradnja četnika i ustaša je išla teško i usiljeno, uz brojne incidente i čestu intervenciju Nijemaca.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=245&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frame no. 000241: Pismo načelnika štaba 15. brdskog korpusa Njemačkom opunomoćenom generalu u Zagrebu povodom incidenata prouzrokovanih od strane ustaša (4. januar 1944.).] „Bezobzirno i neodgovorno“ ponašanje ustaša i vlasti NDH prema četnicima koji stoje u službi Wehrmachta može imati teške posljedice po ratnu privredu. Zbog ovoga se ima „najoštrije protestvovati“ kod vlasti u Zagrebu. Ukoliko se ponašanje vlasti NDH „u najkraćem roku“ ne promijeni, njemačke trupe će biti prisiljene da djeluju.</ref> Sir [[William Deakin]], u svojim ratnim memoarima nazvanim ''The Embattled Mountain'' (objavljenim u Jugoslaviji [[1973]]. pod naslovom “Bojovna planina”), pominje javnu četničku saradnju sa vlastima NDH: {{izdvojeni citat|Bosanski četnici su, prema zaplenjenim dokumentima, sklapali sporazume sa Pavelićevim vlastima. Mihailović obično nije održavao ličnu vezu sa svojim mesnim komandantima. Dodir je uspostavljan preko štabnih oficira koji su išli u obilaske. Krajem avgusta [1943. — prim.], u vezi sa mojim porukama, primio sam na razmatranje jedan predlog iz Kaira da se preko BBC-a poimenično žigošu oni četnički komandanti za koje postoji dokaz da sarađuju sa Pavelićem i Nemcima. Odgovorio sam: “Smatram da bi napad na četnike saradnike okupatora preko BBC-a bio odlučan korak napred, ali učiniti to izostavljajući Mihailovića predstavljalo bi manevar koji ovde niti bi bio dobro primljen niti shvaćen. Zaplenjeni dokumenti odnose se na legalizovane četnike, tj. one kojima je - za razliku od ilegalnih četnika - dopušteno da sarađuju sa Osovinom. Ali i jedni i drugi su pod vrhovnom komandom Mihailovića.”<ref>[https://www.znaci.org/00001/5_2.htm Vilijam Dikin, BOJOVNA PLANINA, Beograd 1973.]</ref>|Sir [[William Deakin]], ''The Embattled Mountain''}} U izvještaju 69. rezervnog korpusa [[Wehrmacht]]a od 11. XI 1943. o dotadašnjim odnosima sa četnicima sa [[Ozren (Bosna i Hercegovina)|Ozrena]] i [[Trebava (planina)|Trebave]] navedena je sljedeća opaska: {{izdvojeni citat|O Ozrenskim i Trebavskim četnicima; lokalne milicije koje nemaju veze sa DM-om i prema kojima je DM neprijateljski nastrojen; dosad sarađivali sa njem. i NDH vlastima i značajno doprinijeli odbrani Doboja; Drugoj oklopnoj armiji [PzAOK 2] saopštiti da bi bila greška otpočeti neprijateljstva protiv njih; 1. lovački zdrug [NDH] ima sporazum sa njima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=437&roll=1544 NARA, T314, Roll 1544, frame no. 000431.]</ref>|Za štab 69. ResKor. (11.11.43)}} Za četničke formacije sa područja NDH koje su bile lojalne okupacionim vlastima, njemački organi su od proljeća 1944. počeli upotrebljavati službeni naziv “Hrvatska borbena zajednica” ({{jez-nem|Kroatische Kampfgemeinschaft — KKG}}): {{izdvojeni citat|Novi naziv za četnike u NDH koji se bore pod njemačkom komandom; Treba doprinijeti postizanju sporazuma između KKG i hrvatskih vlasti kako bi se izbjegli sukobi među njima i time omogućila zajednička borba protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=400&rec=314&roll=1546 National Archive Washington, T314, Roll 1546, frame 000394.]</ref>|Hrvatska borbena zajednica (Kroatische Kampfgemeinschaft) (13. maj 1944. godine)}} {{izdvojeni citat|Tema sastanka: formiranje /Hrvatskih borbenih grupa/; Četnici imaju priznati NDH, odbaciti naziv /četnik/ i [[Velika Srbija|velikosrpske]] težnje i podrediti se [[Wehrmacht]]u; u zamjenu im se garantuje bolnička skrb za ranjene u njemačkim bolnicama, snabdijevanje pojedinih dijelova civilnog stanovništva, te zaštitu od nasilja /počinjenog od treće strane/.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=51&rec=314&roll=566 National Archive Washington, T314, Roll 566, frame 000047.]</ref>|Izvještaj obavještajnog odjeljenja 392. pješadijske divizije o sastanku sa četničkim komandantima kod Otočca 7. juna 1944. godine (10. juni 1944.).}} U ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta za proljeće 1944, konstatuje je se da je došlo do rasformiranja do tada lojalnih četničkih jedinica, kao svojevrsna usluga vlastima NDH. Kao »konačno rešenje« predložena je integracija u [[Hrvatsko domobranstvo|Domobranstvo]]: {{izdvojeni citat|Jedan od malobrojnih ustupaka hrvatskim zahtevima bio je u pogledu četničkog pitanja: rešeno je da se rasformiraju četnički odredi koji su bili pod nemačkom komandom. Oni pravoslavni, koji nisu iz Hrvatske, da se proteraju, a pravoslavni iz Hrvatske da se priključe nemačkim vojnim snagama kao pomoćno osoblje. 25. aprila 1944. komanda Vermahta javlja da četnika rođenih van Hrvatske i nema, pa se prema tome ne mogu ni proterati. Kao konačno rešenje predlaže se da sve lojalne četnike treba integrisati u hrvatsku vojsku.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2022-11-04 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Žalbe Nemcima)}} U izvještaju poslatom 18. maja 1944. iz ustaškog 3. gorskog zdruga komandi njemačkog 69. rezervnog korpusa, navode se podaci o borbenoj saradnji sa četnicima [[Vasa Mijatovića]], koji se nalazi pod komandom vojvode Uroša Drenovića: {{izdvojeni citat|Četnici Vase Mijatovića su opet dokazali vjernost NDH, naročito prilikom napada na Prijedor i u toku akcije čišćenja od strane 69. ResKor.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=412&rec=314&roll=1548 National Archive Washington, T314, Roll 1548, frame no. 000405.]</ref>}} Unatoč svih razlikâ koje su generisale česte incidente, saradnja četnika s trupama NDH u borbi protiv partizana će se nastaviti i u posljednjoj godini okupacije. U zabilješkama s putovanja po [[Dalmacija|Dalmaciji]] i [[Hercegovina|Hercegovini]] glavnokomandujućeg Jugoistoka iz avgusta 1944. navedena je opaska o promjenljivim odnosima unutar antikomunističkog tabora: {{izdvojeni citat|Saradnja 369, 264. i 373. pješadijske divizije sa četnicima dobra; saradnja 2. lovačkog zdruga sa četnicima nailazi na teškoće, vjerovatno namjerno izazvane iz Zagreba. Problemi u odnosima sa vojnim i civilnim vlastima NDH.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=681&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000672—000674.]</ref>|Zabilješka o inspekcijskom putu glavnokomandujućeg Jugoistoka kroz Hercegovinu i Dalmaciju od 7. do 11. augusta 1944.}} Uvijek stavljajući ostvarenje vlastitih vojnih i političkih ciljeva u prvi plan, Njemci su vlastima NDH pokušavali predočiti sve pogodnosti saradnje sa četnicima u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, uz što manje međusobnih razračunavanja: {{izdvojeni citat|Sukobe između ustaša i četnika treba sprječavati; vlastitu saradnju sa četnicima ne iznositi previše u javnost, da se ne bi izazivale bespotrebne polemike; NDH se ne treba nametati savezništvo sa četnicima, ali oni treba da shvate da vremenski i prostorno ograničena saradnja sa četnicima i njima koristi, imajući u vidu trenutni odnos snaga na terenu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1142&rec=311&roll=194 National Archive Washington, T311, Roll 194, frames 001136-7.]</ref>|Zabilješka sa razgovora glavnkomandujućeg Jugoistoka [[Maximilian von Weichs|Maximiliana von Weichsa]] i specijalnog izaslanika [[Hermann Neubacher|Hermanna Neubachera]] od 26. novembra 1944. godine (27. novembar 1944.)}} === Zajednička borba protiv partizana u NDH === {{main|Operacija Užice|Borbe za Jajce 1942.|Borbe za Livno 1942.|Bitka na Neretvi}} [[Datoteka:BatallaDelNeretvaMapa2.png|250px|thumb|right|[[Bitka na Neretvi]] je jedan od primera borbe udruženih sila Osovine protiv jugoslovenskih partizana ([[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|25x22px]] [[Njemačka]], [[Datoteka:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|25x22px]] [[Italija]], [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|25x22px]] [[Nezavisna Država Hrvatska|Ustaše]] i [[Datoteka:Flag of the Chetniks.svg|25x22px]] [[Četnici]]).]] U prvoj polovini 1942. nemačka okupaciona komanda proglasila je oblast južno od Save za ratnu zonu i time preuzela neposrednu komandu nad svim trupama. Sporazumi između četnika i NDH bili su sugerisani i odobreni od strane nemačke komande, tako da su ti sporazumi predstavljali faktičku integraciju četnika u operativnu i okupacionu upravu. Nasuprot ugovornom odnosu sa [[ustaša]]ma, četnici su provodili drakonske mere prema partizanskom pokretu otpora u [[NDH]]. U proglasu štaba [[bilećki vojnočetnički odred|bilećkog vojnočetničkog odreda]] o merama protiv partizana stoji sledeće: {{izdvojeni citat| 1. Svako lice, koje napusti mesto stanovanja, a to mu bude zabranjeno od četničkih vlasti iz bilo kojih razloga biće odmah streljano čim se uhvati. <br /><br /> 2. Svako, ono lice, koje bude vodilo propagandu protivnu četničkoj vlasti i četničkoj organizaciji bi će odmah streljano. <br /><br /> 3. Svaki agent, kurir ili lice koje raznosi propagandistički materijal protivan četničkoj organizaciji biće na licu mesta streljan. <br /><br /> 4. Onaj, kod koga se pronađe propagandistički materijal, biće odmah ubijen. <br /><br /> 5. Svaki onaj domaćin koji primi na hranu, stan ili ukaže ma kakvu pomoć partizanskim agentima, partizanskim kuririma i tsl. biće odmah streljan, njegova porodica internirana, a imanje konfiskovano. <br /><br /> 6. Svako ono lice, koje primi partizane, agitatore i uopšte sumnjive ljude, dužno je odmah stvar prijaviti najbližoj četničkoj vlasti. <br /><br /> 7. Svaka četnička jedinica, svaka strana, svaka patrola i svaki četnik dužni su odmah stupiti u borbu protiv partizana čim ih primijete. Odmah obaveštavaju susedne četničke čete, straže i posade, a ove su dužne priteći odmah i najhitnije u pomoć. <br /><br /> Ko postupi protivno biće kažnjen smrću. Prednje odredbe stupaju odmah na snagu.<ref>[https://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%9B%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%BE_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Проглас штаба билећког војночетничког одреда о мерама против партизана]</ref>|Proglas štaba Bilećkog vojnočetničkog odreda od 5. jula 1942. o merama protiv pripadnika NOP-a}} Nemačka komanda uspostavila je puno operativno jedinstvo, tako da su u zajedničkim operacijama protiv partizana rame uz rame učestvovale Nemačke snage, snage NDH i četnički odredi. Primer ovakvih zajedničkih operacija su [[Borbe za Jajce 1942.|operacije na planini Manjači septembra 1942]]. u kojima su učestvovale 3. bataljon 721. nemačkog pešadijskog puka, 2. čete 1. domobranskog regrutne bojne, 1. i 2. bojna Petrinjskog zdruga, vod haubica i 8 tenkova zajedno sa četnicima Manjače protiv partizanske grupacije sastavljene od [[Prva krajiška brigada NOVJ|1. krajiške]], [[Druga proleterska brigada NOVJ|2. proleterske]] i delova [[Druga krajiška brigada|2. krajiške]], [[Treća proleterska brigada NOVJ|3. sandžačke]] i [[Četvrta proleterska crnogorska NOU brigada|4. crnogorske brigade]]. Pred početak [[Četvrta neprijateljska ofanziva|četvrte neprijateljske ofanzive]], vojvoda [[Dobroslav Jevđević]] obavještava [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]] o planu o zajedničkom nastupanju njemačkih, italijanskih, ustaško-domobranskih i četničkih formacija u predstojećoj operaciji protiv partizana: {{izdvojeni citat|Ujedno vas izveštavam, da mi je danas saopštila vrhovna talijanska komanda, da je dovršen veliki plan o generalnom napadu na partizane u kom će da učestvuju talijanske nemačke hrvatske trupe i naše snage u saradnji sa talijanskim. Na moje pitanje potvrdili su mi, da ima izgleda da u toj operaciji uzmu učešće i crnogorske trupe. O ovom sam vas izvestio i depešom. Na osnovu ovog sve više dolazi u pitanje da se ostvari naš plan o akciji, a mi da budemo samo jedan deo trupa u opštem planu italo-nemačkom za uništenje partizana. Da se ne može ostvariti naš plan nezavisno od njihove akcije, ja sam uvek naglašavao vojvodi Birčaninu, a to sam pominjao i u mojim izveštajima vama, tim pre, što su pravci nastupanja italo-nemačkih snaga od Banja Luke i od Like podudarni sa pravcima, koje smo mi namenili našim trupama.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_13.htm Izveštaj Dobroslava Jevđevića od 18. januara 1943. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u Dinarskoj četničkoj oblasti]</ref>}} U iscrpnom izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine podnio [[SAD|američki]] [[Ured za strateške usluge]] (preteča današnje [[Centralna obaveštajna agencija|Centralne obavještajne agencije]]), sumiraju se rezultati netom završene [[Operacija Weiss|operacije Weiss]]: {{izdvojeni citat|Krajem januara 1943. godine zajedničke nemačke, hrvatske, italijanske i četničke snage povele su veliku ofanzivu protiv jugoslovenske oslobodilačke armije. Neprijatelj je potpomognut od Drenovićevih četnika uspeo da potisne jugoslovenske patriote u Hercegovini i jugoistočnoj Bosni. Glavni udar u sadašnjoj neprijateljskoj ofanzivi vrše kombinovane četničke snage u Hercegovini (V.[ojislav] Lukačević, član Mihailovićevog glavnog štaba), u Crnoj Gori (Bajo Stanišić) i u Sandžaku (Pavle Đurišić, član Mihailovićevog glavnog štaba). Ishod ove borbe je još neizvestan. Partizani govore da su oni odneli pobedu, dok četnici insistiraju na tome da su gotovo potpuno očistili ove jugoslovenske krajeve od antifašističkih snaga. Tačno je, međutim, da su jugoslovenski antifašistički gerilci pretrpeli teške teritorijalne gubitke, ali daleko je od toga da su njihove snage uništene ili razbijene. Na drugoj strani, mnogo slavljeni četnici generala Mihailovića danas su angažovani u jednoj od najžešćih ofanziva za uništenje jugoslovenskih demokratskih snaga.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1018.</ref>}} Četnici i ustaše su kasnije sarađivali protiv pokreta otpora, u pojedinim slučajevima čak i bez posredstva Njemaca: {{izdvojeni citat|Mi ćemo biti u stanju u najskorijem vremenu da ovladamo srpskim naseljima ovoga kraja. — Potrebno je da i jedinice Hrvatske vojske zauzmu što više svojih naselja. — Ne vidimo razloga zašto bi se Hrvatske jedinice dozvolile blokirati, kada im se pruža mogućnost, da se naslonom na naše jake četničke jedinice stave u pokret i počnu partizanima da nanose udar za udarom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_1.htm Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području Gospića od 11. septembra 1943.]</ref>|Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području [[Gospić]]a (11. septembra 1943.)}} Do kraja rata, u gotovo svim osovinskim operacijama protiv partizanskog pokreta otpora četnici i ustaše bili su na istoj strani, pod operativnom komandom okupatora. U odsustvu okupatora, u odnosima četnika i snaga [[NDH]] zabeležen je znatan broj incidenata, ali i primera iskrene saradnje (kao npr. komandant 4. brigade iz sastava Ličko-kordunaške oblasti kapetan [[Dušan Đaković]]: „Mi osećamo i jedan veliki dug pažnje, obzirom na mnoge usluge, koje su nam Hrvatske vojne vlasti učinjele tokom zadnjijeh mjeseci.“<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 9.</ref>) == Saradnja četnika sa Italijanima == {{main|Milizia Volontaria Anti Comunista|Dinarska četnička divizija|Momčilo Đujić|Bajo Stanišić}} [[Datoteka:Momčilo Đujić with an Italian officer.jpg|thumb|Vojvoda [[Momčilo Đujić]] sa italijanskim oficirom Bernardijem. (Fototeka [[Vojni muzej Beograd|Vojnog muzeja Beograd]])]] {{izdvojeni citat| 1.) Želimo ostati u najboljim odnosima sa okupatorskim italijanskim vlastima. <br /><br /> 2.) Mi se borimo samo za proterivanje ustaša, koji su toliko zločina počinili nad srpskim narodom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_19.htm Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda od 1. novembra 1941. majoru Bošku Todoroviću o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu]</ref>|Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu (1. novembra 1941.)}} {{izdvojeni citat|Jevđević je smatrao celishodnim da — u jednom memorijalu — iznese svoju iskrenu saradnju sa nama, zapisavši između ostalog — doslovno: »Saradnja sa Italijanima vratila je našem narodu mogućnost da živi u miru, da radi i da se posveti porodici«. »Saradnja sa Italijom je od presudnog interesa za srpski narod i nikad Srbin neće ustati protiv italijanske vojske jer bi takav postupak, pored toga što bi predstavljao nezahvalnost i zločin, bio takođe i velika ludost«. »Bez obzira na ishod rata, bratstvo u oružju i zajednički prolivena krv (četnici su u borbi protiv komunista izgubili preko 600 ljudi) cementiraće srdačno prijateljstvo sa Italijom. Nikakva londonska Vlada ni bilo koji drugi faktor neće nas skrenuti od ovog puta i ove politike, jer jedino to prijateljstvo je u stanju da omogući ostacima srpskog naroda da prežive«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 1: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1981, str. 888.</ref>|Izvještaj komandanta italijanske 2. armije generala [[Mario Roatta|Maria Roatte]] od 26. septembra 1942. Vrhovnoj komandi u [[Rim]]u o rezultatima razgovora sa [[Ilija Trifunović-Birčanin|Ilijom Birčaninom]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavom Jevđevićem]]}} {{izdvojeni citat|Sve dok Talijani budu jedini izvor pomoći, Saveznici ništa ne mogu učiniti da on, Mihailović izmeni svoj stav prema Talijanima. Njegovi neredovni neprijatelji su: partizani, ustaše, Muslimani i Hrvati. Kada bude svršio s njima on će se obrnuti protiv Nemaca i Talijana.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 20, registarski broj 4/3 (VK-Y-709/1).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 977—978.</ref>|Izvještaj šefa britanske vojne misije pukovnika [[William Bailey|Stenlija Bejlija]] o govoru Draže Mihailovića od 28. februara 1943. godine}} Za razliku od odnosa sa [[Treći Reich|Njemačkim Reichom]] i [[NDH]], saradnja četnika sa italijanskom okupacionom upravom odvijala se prilično glatko, bila je vrlo razvijena i neskrivena, svuda gdje su bili Italijani, u djelovima NDH, [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Slovenija|Sloveniji]]. U komandi [[divizija Sassari|divizije »Sassari«]] u [[Knin]]u 29. oktobra 1941. godine [[Momčilo Đujić]] je s Talijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica: {{izdvojeni citat| 1. Četničke jedinice formiraće se isključivo u srpskim selima na principu dobrovoljnosti, s tim, što će postojeće jedinice imati samo lako naoružanje. <br /><br /> 2. Četničke jedinice će se uzdržati od bilo kakve akcije protiv oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i talijanske vojske. <br /><br /> 3. U okolnim selima, koja će se nalaziti pod četničkom kontrolom, ustaška vlast će i dalje normalno postojati. Četnici ne mogu hapsiti ili bilo kako progoniti stanovništvo katoličke vjere, već će sve sumnjive i po javni poredak nepoželjne elemente predavati nadležnim organima Nezavisne Države Hrvatske... <br /><br /> 6. Između talijanskih vojnih vlasti, vođa četničkih odreda i starešina srpskih sela (kapetana) uspostaviće se tesna saradnja.<ref>AVII, 479, 3-14/2.</ref>}} Mihailovićev opunomoćenik vojvoda [[Ilija Trifunović - Birčanin]] stanovao je u okupiranom [[Split]]u, i javno se sastajao sa italijanskim visokim oficirima. U okupiranim gradovima - u [[Opatija|Opatiji]], [[Rijeka|Rijeci]], [[Knin]]u, [[Split]]u, [[Cetinje|Cetinju]], [[Podgorica|Podgorici]], [[Nikšić]]u, [[Pljevlja|Pljevljima]] - stanovali su oficiri [[JVuO]], a povremeno su bile smeštene i cele jedinice. Četničke jedinice opremane su i snabdevane od italijanskih štabova. Veći broj oficira Italijani su pustili iz zarobljeništva da bi bili angažovani u četničkim jedinicama pod njihovom komandom.<ref name="Pop izdaje">[https://www.znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Oni su dugovali lojalnost Italijanima, pa se [[Jakov Jovović]] morao pravdati guverneru Crne Gore zbog uzvika "živio Kralj Petar".<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_90.htm Pismo Jakova Jovovića italijanskom guverneru Crne Gore o stavu četnika prema italijanskom okupatoru od 29. maja 1942.</ref> {{izdvojeni citat|Dva najveća ustanička pokreta bila su na tlu bivše Jugoslavije i u Grčkoj. U Grčkoj su pobune protiv nemačke okupacije započele kasnije nego u Jugoslaviji. Prvi pokret otpora započeo je Draže Mihailovića. Taj pokret je bio monarhistički, velikosrpski, nacionalistički. Draža Mihailović bio je postavljen za vojnog ministra Jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu. U prvo vreme on je bio apsolutni ljubimac britanske vlade i britanske vojne snage su ga maksimalno podržavale. Nemačko nastojanje da se krene u temeljno i sistematsko uništavanje četničkog pokreta bilo je od samog početka teško, pošto su one četničke jedinice, koje su se nalazile na terenu italijanske okupacione zone, imale odlične veze sa najvišim italijanskim vojnim vlastima.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Balkan od 1. aprila do 31. decembra 1944.)}} Kada se među pučanstvom počelo pričati o kolaboraciji i [[Peta kolona|petokolonaštvu]], bosanski četnici su februara 1942. morali izdati saopštenje u kojem izjavljuju da je cilj pregovora "da se očuva srpsko stanovništvo", da "u zamjenu Italijani traže samo red i mir", da "nema opasnosti da će Italijani zvati naše mladiće u svoju vojsku" niti "da će se četnici pod njihovom komandom boriti protiv svoje braće Srba iz partizanskih jedinica."<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_53.htm Obaveštenje komandanta operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine početkom februara 1942. o cilju i toku pregovora o saradnji četnika i italijanskog okupatora</ref> Ubrzo se pokazalo da to neće biti slučaj, budući da su legalizovane četničke jedinice Italijani službeno nazvali ''Dobrovoljačkom antikomunističkom milicijom'' ({{jez-it|[[Milizia Volontaria Anti-Comunista]]}}, skraćeno MVAC), čija je osnovna svrha bila borba protiv partizanskog pokreta otpora. Dok je politika prema [[NDH]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]]ma pod komunističkim vodstvom bila vrlo dobro definirana, general [[Mario Roatta]], glavnokomandujući italijanskih okupacionih trupa u Jugoslaviji, imao je od svojih nadređenih u [[Rim]]u odriješene ruke da sâm odredi svoju politiku prema četnicima. Kako je upotrijebio tu slobodu pokazuje njegov izvještaj o četnicima, koji je 6. marta 1942. podnio Generalštabu kopnene vojske. Njegova politika zasnivala se na četiri točke: {{izdvojeni citat|Poduprijeti četnike u dovoljnoj mjeri da se bore protiv komunista, ali ne toliko da bi im to dopustilo preveliku širinu akcije; zahtijevati i osigurati da se četnici ne bore protiv hrvatskih snaga i vlasti; dopustiti im da protiv komunista operiraju na svoj račun (tako da »pokolju jedni druge«); i konačno, dopustiti četničkim grupama da djeluju paralelno s talijanskim i njemačkim snagama, kao što rade nacionalističke grupe (četnici i separatisti) u Crnoj Gori.<ref>Mikrofilm br. T-820, rola 53, kadar 1068.</ref><ref name="automatski generisano3">{{Cite web |url=http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |title=Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 |access-date=30. 09. 2022 |archive-date=10. 07. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710041903/http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |url-status=dead }}</ref>}} Kada je riječ o odnosu spram četnikâ, okupirana Jugoslavija tokom 1942. godine predstavlja prostor gdje dolazi do razmimoilaženja između dvaju saveznika: [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]]. Ova tendencija podvajanja jasno je naglašena u ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta. Autori dnevnika u protežiranju četnika vide nagovještaj italijanskog zaokreta ka [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|zapadnim saveznicima]]: {{izdvojeni citat|Godina 1942, što se tiče saradnje nemačke i italijanske armije, bila je zadovoljavajuća. Jedini izuzetak bio je prostor Jugoslavije, gde je došlo do otvorenog sukoba između nemačkih i italijanskih vojnih vlasti. Za Nemce, problem je pre svega bio u stavu italijanske 2. armije, koja je lokalnu vlast u delovima Dalmaciji i istočne Hercegovine predala četnicima. Ovo se posredno odnosi na komandanta italijanske 2. armije, generala Roatu ([[Mario Roatta|Roatta]]), koga [[Adolf Hitler|Hitler]] nije voleo. General Roata je, sredinom 1942. godine, naoružao četničke jedinice i to u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, zapadnoj Bosni i Dalmaciji. Ovaj potez generala Roate mnogo je razbesneo hrvatske i nemačke vojne vlasti. Četnički je pokret, godine 1942, bio priznat od Saveznika kao antifašistički pokret otpora, a general je preko te akcije pripremao teren da Italija pređe na stranu Saveznika.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta}} Na konferenciji održanoj 29. marta 1942. u [[Ljubljana|Ljubljani]], radi dogovora o izvođenju [[Operacija Trio|operacije Trio]], general Mario Roatta je izložio plan o taktičkoj instrumentalizaciji četnika u cilju eliminacije partizanskih snaga. Konferenciji su, između ostalih, prisustvovali i komandujući general i zapovjednik u Srbiji [[Paul Bader]], kao i general [[Vladimir Laxa]], načelnik štaba [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. General Roatta je smatrao da su četnici „neprijatelji Hrvata, ali ne neprijatelji Osovine“, te da bi privlačenje četnika na stranu Italijana i Njemaca bila najbolja prevencija stvaranja zajedničkog antiokupatorskog fronta: {{izdvojeni citat|»Saglasni smo da se četnici bore protiv komunista a i mi hoćemo, u krajnjoj liniji, da suzbijemo komuniste. Da li je onda celishodno, umesto da iskoristimo tu situaciju, da se borimo jednovremeno protiv komunista i četnika? Ovim načinom teramo prinudno obe strane u zajednički tabor. Izgleda mi celishodnije da najpre likvidiramo komunist. opasnost, jer, kad je jednom ova opasnost uklonjena, može se u jednoj drugoj fazi bliže prići pitanju četnika. Da docnije i ovi (četnici) moraju biti uklonjeni razumljivo je samo po sebi; bilo bi nerazumno stvarati sebi sada 10000, možda 20000, neprijatelja. U prvoj fazi »suzbijanja komunista« moglo bi se računati na pomoć četnika a u najmanju ruku izolovati ih od borbe«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XII, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Nemačkog rajha: 1. januar — 31. decembar 1942, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, str. 1103.</ref>}} U izvještaju koji je krajem maja 1942. major [[Petar Baćović]] poslao generalu Mihailoviću o saradnji četnika u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u sa Italijanima, kao i sa [[Legalizovani četnici|četničkim odredima legalizovanim kod kvislinških vlasti]] u borbi protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, navedeno je, između ostalog, sljedeće: {{izdvojeni citat|Po obaveštenjima koje sam dobio od pouzdanih ljudi, stvari sa formiranjem četničkih odreda na ovoj strani stoje ovako: </br> Kapetan [[Pavle Đurišić]] raspolaže sad sa 2000 stalnih četnika i dva puta toliko rezervnih trupa. Njegovi stalni četnici dobro su naoružani i dobro snabdeveni. Pored velikog broja automatskog oružja imaju veći broj bacača i četiri brdska topa. Naoružanje je Đurišić dobio od italijanskih vojnih vlasti. Pored naoružanja njegovi stalni četnički odredi dobijaju od talijanskih vlasti hranu u naturi i stalnu novčanu nagradu. O uslovima pod kojim je kapetan Đurišić dobio sve ovo od italijanskih vojnih vlasti, ne mogu ništa pozitivno reći.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_93.htm Izveštaj majora Petra Baćovića s kraja maja 1942. Draži Mihailoviću o borbama četničkih, italijanskih i Nedićevih jedinica protiv partizanskih snaga u Crnoj Gori i Sandžaku maja 1942. godine]</ref>}} 16. jula 1942. godine, major Petar Baćović informiše generala Dražu Mihailovića o razmjerama četničke kolaboracije sa italijanskim okupacionim snagama: {{izdvojeni citat|Svi četnički odredi na teritoriji Hercegovine legalizovani su kod Talijana, dobijaju hranu, oružje i municiju. Platu ne primaju samo im se po neki put u vidu pomoći dodeljuju manje svote novca. Brojno stanje organizovanih četnika na teritoriji Hercegovine iznosi od 6 do 7 hiljada. Naoružanje pušaka oko 6000 kom. sa dosta automatskog oružja. Disciplina i duh dosta dobri.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_121.htm Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom]</ref>}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski guverner Crne Gore general [[Pirzio Biroli]] i [[Joanikije Lipovac]], mitropolit [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]] Glas o četničko-italijanskoj saradnji širio se i van italijanske okupacione zone. Tako je major [[Žarko Todorović]], komandant Beograda JVuO, 29. oktobra 1942. javio Mihailoviću da je »potrebno korigovati rad Jevđevića i Birčanina«. Major Todorović još navodi: {{izdvojeni citat|Stižu neprekidno žalbe da njihovi ljudi u vaše [Mihailovićevo] ime ubijaju nevino stanovništvo i da se je prešla svaka dopuštena granica saradnje sa Italijanima. Poznato vam je da na toj teritoriji ima saradnje čak i sa ustašama. Ovo sve daje za pravo komunistima i separatistima...<ref>AVII, Ča, 2/1–21, 302 a.</ref><ref>Jovan Marjanović, Draža Mihailović između Britanaca i Nemaca, knjiga I, Britanski štićenik, Globus/Narodna knjiga/Prosveta, Zagreb-Beograd, 1979, str. 299.</ref>}} Vojvoda [[Dobroslav Jevđević|Jevđević]] posećivao je komandu talijanske Druge armije u Sušaku i ugovarao zajedničke operacije. Tokom oktobra [[1942]]. izvedene su zajedničke operacije [[Operacija Alfa|Alfa]] i [[Operacija Beta|Beta]], u kojoj su učestvovale i snage [[NDH]]. Za jednu od takvih operacija Italijani su decembra [[1942]]. brodovima prevezli 3000 četnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] iz [[Metković]]a u [[Split]], a zatim kamionima u [[Knin]]. U drugoj operaciji, [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] u februaru [[1943]], prevezli su crnogorske četnike pod komandom [[Bajo Stanišić|Baja Stanišića]] vozom iz [[Nikšić]]a u [[Mostar]]. Posljednjeg dana februara 1943. godine, u pripremama za početak [[Operacija Weiss|Operacije Weiss]], major [[Zaharije Ostojić]] naređuje vojvodi [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavu Jevđeviću]] da učini sve kako bi od Italijana (»broj 22«) i Njemaca (»broj 11«) obezbijedio snabdijevanje snaga JVuO hranom, oružjem i streljivom, kao i da dogovori sektore na kojima će četnici, neometani od njemačkih trupa, preduzeti »čišćenje od boljševika«: {{izdvojeni citat|Da se sa brojem 11 i brojem 22 sporazumeš da se četnicima dade za čišćenje od boljševika zona: Rama—Prozor—Šujica—Livno—Makarska—Morska obala do ušća Neretve — desna obala Neretve—Rama, s tim da broj 11 na ovu zonu ne prelazi već očisti ostalu zonu severno. Da broj 22 dade municiju, hranu i automatska oruđa za 20.000 četnika za ove operacije. Sa Baćovićem mi ćemo imati ustvari oko 15.000, a onih pet pravo je da dignemo. Da obezbede davanje topova i bacača i pomoć avijacije za bombardovanje i izviđanje. Da broj 22 da svojih pet hiljada ljudi i obezbedi prevozna sredstva za prebacivanje naših snaga prema operativnim potrebama, da za svaku kolonu da radio stanice i telefonski materijal.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_57.htm Naređenje komandanta Istaknutog dela Štaba Draže Mihailovića od 28. februara 1943. vojvodi Dobrosavu Jevđeviću da se sporazume sa italijanskim i nemačkim okupatorima o podeli operacijskih zona između njih i četnika za borbu protiv jedinica NOVJ u dolini Neretve]</ref>}} U vrijeme [[Bitka na Neretvi|bitke na Neretvi]], iz komande Jugoistoka poslato je uputstvo generalu [[Rudolf Lüters|Rudolfu Lütersu]], komandantu njemačkih trupa u [[NDH]], u kome se konstatira da četnici predstavljaju pomoćne trupe koje se bore pod komandom italijanskih oficira: {{izdvojeni citat|- 21.2.43: Uputstvo komande Jugoistoka Komandantu njemačkih trupa u Hrvatskoj o odnosu prema četnicima pod italijanskom komandom. Sve naoružane formacije koje ne pripadaju italijanskoj armiji ili oružanim snagama NDH imaju se smatrati neprijateljima i tako se prema njima i odnositi; Italijanskoj komandi 2. armije je upućena molba, da pomoćne četničke jedinice drži dalje od njemačkih trupa.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=175&broj=440 National Archive Washington, T311, Roll 175, frame no. 000435.]</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugoistoka za februar 1943 (28. februar 1943.).}} Italijani su veoma cijenili doprinos četnika zajedničkim ratnim naporima u antipartizanskim operacijama na teritoriji okupirane Jugoslavije. U dopisu načelnika štaba komande zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda kapetana [[Radovana Ivaniševića]] od 28. februara 1943. vojvodi [[Momčilo Đujić|Momčilu Đujiću]], navode se djelovi govora italijanskog generala [[Umberta Spiga]]: {{izdvojeni citat|General Spigo, komandant XVIII Italijanskog Armiskog korpusa, u prisustvu majora Baćovića i njegovog načelnika štaba, zatim majora Paloševića, Dr. Svilokosa i dva đenerala sa dva pukovnika italijanske vojske, između ostalog izjavio je danas sledeće: </br> 1.— Četničke jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini, Gornjoj Lici, pa čak i u Slovenačkoj, vrlo su dobro organizovane i rade požrtvovano, složno i disciplinovano i na opšte zadovoljstvo.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 292-293.</ref>}} 26. februara 1943. godine, na sastanku održanom u Rimu između [[Benito Mussolini|Benita Mussolini]]ja i [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]], upravo u vrijeme najtežih sukoba na Neretvi između JVuO i NOVJ, bilo je riječi o balkanskom ratištu. Prethodno, [[Adolf Hitler|Hitler]] je Mussoliniju uputio pismo u kome je poručio da „nema nikakve razlike između partizana i četnika, jer su i jedni i drugi jednaki u mržnji protiv Nemačke i Italije“, založivši se za prekid naoružavanja četnika od strane okupatora i njihovo razoružavanje. General [[Vittorio Ambrosio]], načelnik Glavnog generalštaba italijanske vojske, koji je prisustvovao sastanku, složio se da četnike treba razoružati u budućnosti, ali je istakao da treba priznati da su se „četničke formacije dobro borile, da su pretrpele velike gubitke i da su partizanima zadale velike gubitke“, kao i da je u tom trenutku „celishodno da se bore za nas s obzirom da nemamo dovoljno jedinica i da neke čak moramo izvući.“ Na sastanku, Mussolini je iznova naglasio strateški značaj upotrebe četničkih jedinica od strane Italijana: {{izdvojeni citat|Ovo je gerila u kojoj 8.000 četnika iz Hercegovine pruža veću pomoć nego 2-3 [italijanske] divizije, upravo zbog toga što su se specijalizovali za takvu vrstu rata.<ref>Zbornik NOR-a, XIII/3, Beograd, 1976, str. 118-121: Zabeleška Vrhovne komande o sastanku nemačkih i italijanskih predstavnika, održanom 26. februara 1943. u Rimu, povodom nastavljanja operacije „Vajs“.</ref><ref name="yuhistorija.com">[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref>}} Originalno tumačenje italijansko-četničkih odnosa koje vjerno odslikava stav najviših italijanskih instanci prema pokretu Draže Mihailovića, formulisao je zapovjednik italijanske II armate general [[Mario Robotti]], na savjetovanju održanom 3. marta 1943. u Rimu povodom početka [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] i njemačkog zahtjeva za razoružanjem četničkih odreda u službi Italijana (MVAC). Pored Robottija, sastanku su prisustvovali i načelnik italijanskog Generalštaba general [[Vittorio Ambrosio]] i general [[Alessandro Pirzio Biroli]]. General Robotti je na sastanku izjavio sljedeće: {{izdvojeni citat|Svaki četnik koga razoružamo znači gubitak dva čoveka: gubi se jedan saveznik i stvara se jedan neprijatelj.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIII, knjiga 3 (Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Kraljevine Italije: 1. januar 1943 — septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dok. 39, str. 130.</ref>|ZABILJEŠKA VRHOVNE KOMANDE O RAZGOVORU NAČELNIKA GLAVNOG GENERALŠTABA SA GENERALIMA BIROLIJEM I ROBOTIJEM NA DAN 3. MARTA 1943. U RIMU}} Tokom 1942. i 1943. godine i Mihailović je boravio u Crnoj Gori, gdje je pod zaštitom Italijana i [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] organizovao svoj štab u blizini [[Kolašin]]a. Italijani su četnike snabdijevali oružjem, municijom, ostalom vojnom opremom, davali im plate po osnovu prijavljenog broja ljudstva i formirali zajedničke taktičke sklopove za borbu protiv partizana, uglavnom od četničke pješadije i italijanske artiljerije. Zbog svega ovoga [[28. mart]]a 1943. [[Vinston Čerčil]] protestuje kod predjsednika jugoslovenske izbjegličke vlade [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]]: {{izdvojeni citat|Izveštaji koje je vlada Njegovog veličanstva dobila od oficira za vezu s generalom Mihailovićem, i iz drugih izvora, ne ostavljaju sumnju da se između snaga generala Mihailovića i četnika, s jedne strane, i drugih jedinica otpora, s druge strane, vodi stvarno građanski rat i da se u toj borbi i sam general Mihailović povezao, direktno ili indirektno, s italijanskom okupacionom vojskom... Vi ćete shvatiti da vlada Njegovog veličanstva ne može preći preko ovog napada niti prihvatiti politiku koja je u celosti suprotna njenoj. Ona ne bi nikad mogla opravdati pred britanskom javnošću ili svojim saveznicima svoju dalju pomoć pokretu čiji vođa ne okleva javno izjaviti da su njegovi neprijatelji njegovi saveznici — i da njegovi neprijatelji nisu Nemci i Italijani, nego njegovi sugrađani [[Jugosloveni]], a na prvom mestu među njima ljudi koji se u ovom času bore i daju svoje živote da oslobode svoju zemlju od jarma stranaca.|[[Vinston Čerčil]]}} Javna i sveobuhvatna saradnja četnika sa italijanskom vojskom, kao i njihova potčinjenost okupatoru, nije predstavljala nepoznanicu ni za [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] vojne i obavještajne organe. U izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine sastavio [[Ured za strateške usluge]] [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], četnička je kolaboracija s neprijateljem podrobno istražena: {{izdvojeni citat|Italijani su takođe uspeli da stvore svoju antigerilsku koaliciju četnika u Hercegovini. U stvari, četnici u ovom području su bolje organizovani i bolje opremljeni nego u bilo kojem drugom kraju. Oni su stacionirani zajedno sa italijanskim i hrvatskim regularnim trupama i ustašama u gotovo svakom gradu u Hercegovini i Južnoj Bosni. Izgleda da vojni talenat generala Draže Mihailovića ima najviše zasluga za odličnu organizaciju hercegovačkih fašističkih četnika. Ovi četnički odredi koje nadziru Italijani i koji su stacionirani u gradovima u kojima se nalaze i italijanski garnizoni, dobili su trostruku dužnost: a) da aktivno vode operacije protiv jugoslovenske oslobodilačke armije; b) da šire antisavezničku propagandu među stanovništvom c) da vrše pomoćnu policijsku ulogu među lokalnim stanovništvom. Ovi četnički odredi opremljeni su od strane Italijana, ali imaju i nešto ratnog materijala koje su im dali Britanci.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1017-1018.</ref>}} Četnici su Italijanima igrali ogromnu ulogu u borbi protiv ustanka. Međutim, usled očekivane opasnosti od iskrcavanja Saveznika, u Crnu Goru je [[14. maj]]a [[1943]]. umarširala nemačka 1. brdska divizija i razoružala i pohapsila Đurišićeve četnike u Kolašinu. Četnici nisu pružali otpor. Zarobljeni su i Đurišićev načelnik štaba [[Rajo Popović]] i ađutant kapetan [[Mitar Bukumir]]. Oko hvatanja Pavla Đurišića je izbio ozbiljan sukob između Nemaca i Italijana, koji to nisu dopustili. Italijani su opkolili zgradu gde se nalazio štab nemačke divizije sa Đurišićem, te na položaje postavili mitraljeze i jaku pešadiju. Njemački izvještaj svjedoči o brizi koje su za četnike ispoljavali italijanski fašisti: {{izdvojeni citat|Pri divizijskom komandnom mestu u Andrijevici, događaji su se odigravali ovako: odmah po privođenju Đurišića, italijanski komandant mesta pojavio se kod načelnika 1. divizije, i zatražio izručenje Đurišića. On ima striktno naređenje da Đurišića po svaku cenu dobije u svoje ruke. Mesto je u to vreme bilo od Italijana sa svih strana zaprečeno i opkoljeno. Izručenje je bilo odbijeno sa pozivom na jasno naređenje pretpostavljene komande. Situacija u Andrijevici ličila je vanrednom stanju koje su objavili Italijani.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_1._%D0%B1%D1%80%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%BE%D0%B4_14.5.1943. Izveštaj komandanta 1. brdske divizije od 14.5.1943.]</ref>|Izveštaj komandanta 1. brdske divizije [[Walter Stettner|fon Štetnera]] od 14.5.1943.}} Nakon toga je general [[Walter Stettner|Valter Štetner]], komandant Prve brdske divizije Vermahta, lično zahtijevao od generala [[Ercole Roncaglia|Erkolea Ronkalje]], komandanta XIV korpusa italijanske vojske, da četnici budu razoružani. Ronkalja je odgovorio da za područje [[Kolašin]]a ne treba da brinu i da bez naređenja italijanskog guvernera Crne Gore "ne sme ni jedan četnik da bude razoružan".<ref name="sr.wikisource.org">{{Cite web |title=Razgovor između general-majora fon Štetnera i ekselencije Ronkalje 14.5.1943. |url=http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |access-date=2012-07-13 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130133836/http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |deadurl=yes }}</ref> Nakon što je Štetner nastavio da insistira: "Ja imam izričito naređenje mojih pretpostavljenih službenih instanci da četnike smesta razoružam", Ronkalja je odgovorio da guverner [[Pircio Biroli]] neće to bez ni pod kojim uslovima odobriti. Ako uprkos tome Nemci budu i dalje razoružavali četnike, akcija će predstavljati povredu italijanskih suverenih prava. Ronkalja je žučno naredio: {{izdvojeni citat|Ja komandujem u području Crne Gore. Ako se razoružavanje smesta ne obustavi, znaću da vas silom oružja sprečim. Guverner Crne Gore je naredio da Đurišić, koji je već u nemačkim rukama, smesta bude oslobođen i četnici opet naoružani. Bude li se nemačka akcija i nadalje izvodila, smatraću to direktnom akcijom protiv Italije.<ref name="sr.wikisource.org"/>}} Vrhovna komanda JVuO na čelu sa generalom Dražom Mihailovićem je bila upoznata sa široko rasprostranjenom praksom kolaboracije četnikâ s okupatorom počev od jeseni 1941. godine, sve do povlačenja italijanskih trupa u oktobru 1943. Potpukovnik [[Mladen Žujović]], komandant svih četničkih jedinica u Zapadnoj Bosni, Lici, Dalmaciji i Hercegovini (Žujović je na toj poziciji naslijedio vojvodu Iliju Trifunovića-Birčanina), u pismu poslatom 6. avgusta 1943. na negativan način karakteriše ulogu vojvode Momčila Đujića i [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]], čiji je Đujić zapovjednik bio, kao i majora [[Slavka Bjelajca]]: {{izdvojeni citat|Vojska je u glavnom sedela u žicama i samo povremeno odlazila u tz. akciju čišćenja terena. Krvavi experimenti ponavljali su se dosta često ali niko nije iskorišćavao bolna iskustva svake od tih akcija. Poslije svakog čišćenja trupe su vraćane u žicu a partizani se vraćali na stara mesta. I kaogod što su Italijani pogrešno radili, držali se žice a teritoriju napuštali partizanima, tako su radili i naši s tom samo razlikom što su povremeno izlazili iz žica i vodili borbe sa partizanima u kojim je akcijama često puta učestvovala i talijanska vojska. Kako je svaka od tih akcija bila propraćena pljačkom pa i zločinima to je svet i iz tog razloga smatrao četnike običnim zločincima i tuđinskim plaćenicima. Na ličkom sektoru imalo je više discipline i reda i u vojničkom pogledu situacija je bila mnogo bolja. Ali suvišna podčinjenost italijanskoj politici navela je Bjelajca na neopravdano napuštanje Like i on sada drži jedan uzan sektor, kao što znate, koji se može smatrati kao zastor ili mostobran čija je dužnost zaštita italijanskog garnizona na Rijeci i Sušaku.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 888.</ref>}} [[Kapitulacija Italije]] 8. septembra 1943. godine i odlazak talijanskih jedinica iz njihove okupacione zone u Jugoslaviji, nije za četnike značio samo gubitak dragocjenog izvora snabdijevanja; to je također značilo gubitak vlasti nad velikim dijelom seoskih područja u Crnoj Gori, [[Hercegovina|Hercegovini]], sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]], [[Zapadna Bosna|zapadnoj Bosni]] i [[Lika|Lici]], gdje su oko godinu i pol četnici vršili tu vlast uz talijanski pristanak.<ref>[https://znaci.org/00001/40_60.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, GLAVA DEVETA: Od sloma Italije do bitke za Srbiju]</ref> Pukovnik [[Tomazo Grinjoli]] radio je u Štabu italijanske 2. armije, gde je bio zadužen za rad sa četnicima u Lici, Dalmaciji i [[Gorski kotar|Gorskom kotaru]]. Posle kapitulacije Italije priključio se nemačkim trupama u [[Rijeka|Rijeci]] i dalje je ostao da radi na tzv. četničkom pitanju, pokušavajući da obnovi i ojača četničke organizacije, naročito u Lici. Bio je lični prijatelj vojvode Momčila Đujića i mnogih drugih četničkih komandanata u jugozapadnoj Hrvatskoj. Ostao je uz četnike do kraja i sa vojvodom Đujićem se 1945. povukao u Italiju.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref> General [[Edmund Glaise von Horstenau]] (Edmund Glajze fon Horstenau), njemački opunomoćeni komandant u [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], u svom ratnom dnevniku notira četničku kolaboraciju sa Italijanima. Kako bi ilustrovao do kog je stupnja ova saradnja uzela maha, general von Horstenau u više navrata za četničke formacije u službi Kraljevine Italije koristi [[Sintagma (lingvistika)|sintagmu]] »italijanski četnici«.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 231-232.</ref> === Italijanska politika prema Jugoslaviji === [[Datoteka:Pavle Đurišić i Pirzio Biroli.jpg|thumb|[[Pavle Đurišić]] i [[Pirzio Biroli]], italijanski guverner Crne Gore.]] Italijanska politika prema Jugoslaviji se svodila na staru devizu: »zavadi pa vladaj« (lat. ''[[divide et impera]]''). Pre rata su podržavali i obučavali hrvatske ustaše radi rušenja Kraljevine Jugoslavije, a tokom rata su podržavali srpske četnike radi destabilisanja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Razlog tome je bio [[Jadran]]ska obala. Talijanska obavještajna služba iz Zadra ovako definiše njihove interese: {{izdvojeni citat|Jedna velika Hrvatska, naklonjena ili prijateljski raspoložena prema Italiji, nemoguća je; Hrvati su istorijski bili i jesu naši neprijatelji. Razlog: Jadransko more. Naši interesi za ovo more su u čistoj suprotnosti i mi ne možemo u jednoj velikoj Hrvatskoj da oživimo i, još gore, da uspostavimo staru Austriju. S druge strane, Hrvatska nikad nije bila sposobna da živi a da se na nekog ne oslanja, pa pošto se neće oslanjati na Italiju, znači, ukoliko bude veća, utoliko će biti opasnija po nas. Stoga bi bilo poželjno da se stvori takva Hrvatska koja bi, prema svojim prirodnim mogućnostima, bila mala. Uspostavljanje Srbije može nam koristiti ako ta Srbija bude ograničena na svoje prirodne granice; jedna velika Srbija lansirala bi refren o Jadranskom moru, a tu se naši interesi sudaraju, kao što je rečeno za veliku Hrvatsku. Međutim, najveće zlo svakako predstavlja formiranje jedne velike Jugoslavije (po zamislima i po planovima Londona). S njom ne samo da Jadransko more ostaje i postaje opasnije, već se rađa i problem iredentizma u odnosu na Dalmaciju, Istru, Albaniju, Julijsku krajinu, itd.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, tom XIII, knj. 3, str. 461.</ref>}} O italijanskoj strategiji podupiranja neprijateljstava između Hrvata i Srba, kao i paralelnog pružanja podrške vlastima NDH i Mihailovićevim četnicima, svjedoči i general [[Edmund Glaise von Horstenau]] u svom referisanju generalu [[Alexander Löhr|Alexandru Löhru]], komandantu Jugoistoka, od 31. oktobra 1942: {{izdvojeni citat|Karakteristično je političko držanje Italijana. Južno od demarkacione linije koju oni drže postoje četničke jedinice koje su naoružane od Italijana. Oni u svakom pogledu pružaju podršku četnicima koji ubijaju Hrvate. Severno od demarkacione linije, koja je pod nemačkom kontrolom, Italijani održavaju vezu sa Eugenom Kvaternikom čija garda učestvuje u istrebljenju Srba. Dakle, u tom genocidu nad Srbima učestvuju Hrvati.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 164, fus. 28.</ref>|[[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj}} Iako su upravo italijanski fašisti doveli na vlast Pavelića, nakon srpskog ustanka će se predstavljati kao zaštitnici Srba od ustaškog [[genocid]]a. U skladu sa ovom politikom, oni će [[1942]]. započeti regrutovanje srpskih četnika u jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]]. == Saradnja četnika sa Nemcima == [[Datoteka:Chetniks and Germans in Herzegovina in 1943.jpg|minijatura|Četnici i Nemci u Hercegovini 1943.]] [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 101I-005-0018-07, Jugoslawien, Polizeieinsatz mit Spähpanzer.jpg|thumb|Policijske jedinice sa italijanskim bornim kolima (izvor: ''Bundesarchiv'', [[1943]]).]] {{izdvojeni citat|Četnici dobijaju snabdijevanje u skladu sa listama imena koje se stalno kontrolišu; municija za pješadijsko naouružanje se izdaje povremeno, uz strogu kontrolu potrošnje; svaki četnik nosi zvaničnu iskaznicu-oni bez iskaznice se hapse i razoružavaju.<ref name="NAW, T-314 1943">NAW, T-314, Roll 566, 000338: Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943.).</ref>|Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943).}} {{izdvojeni citat|„Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora-komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.- komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojim se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, frame 000895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješki sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.).</ref>|Nemački prikaz stanja u Sredozemlju od 9. decembra 1943.}} {{Quote box | citat = „Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_16.htm Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.]</ref> | izvor = Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru [[Đorđe Lašić|Đorđu Lašiću]] o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943). | width = 40% | align = right}} Iako su četnici na lokalu pomagali nemačkim trupama protiv partizana, do sredine 1943. godine [[Hitler]] je svojim jedinicama strogo branio svaku saradnju sa četnicima.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000378: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka za novembar 1942 (30. novembar 1942.). „Svaka, pa i privremena, veza sa antikomunistički nastrojenim četnicima u Hrvatskoj je protivna naređenju Fuehrera, Ia 3071/42 o borbi protiv bandi.“</ref><ref>NAW, T-311, Roll 175, 000544: Zabilješka sa sastanka kod načelnika štaba Jugoistoka (1. mart 1943.). „Uprkos borbenoj pomoći hrabrih četnika, koja je doprinijela deblokadi opkoljenih dijelova 718. pješadijske divizije, njemačke trupe imaju zadatak da se brzo probiju do boksitne oblasti. One imaju instrukcije da smatraju četnike neprijateljima."</ref> Česte njemačke promjene kursa u odnosu prema četnicima Draže Mihailovića (npr. [[Sastanak u Divcima|pregovori u Divcima]] u novembru, pa [[Operacija Mihailović|napad na štab Draže Mihailovića]] u decembru 1941, zatim ponovna obustava progona Mihailovićevih četnika i skidanje ucjene na njegovu glavu u proljeće 1942. godine, itd.) tokom čitavog ratnog perioda, bile su u potpunosti u skladu sa politikom koja je vođena u okupiranim zemljama. Najplastičniji prikaz ove politike prezentovao je [[Felix Benzler]], opunomoćenik Ministarstva vanjskih poslova [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]] u Beogradu, u izvještaju koji je poslao 11. marta 1942. godine ministru vanjskih poslova [[Joachim von Ribbentrop|Joachimu von Ribbentropu]]: {{izdvojeni citat|To što nemačka vojna mesta vode pregovore s pojedinim četničkim vođama, nije ništa neobično u srpskom prostoru. To se zbiva svesno, u okviru naše politike, uslovljene slabošću naših vojničkih snaga i dosad ne bez uspeha vođene, da Srbe, a naročito ustanike usmeri jedne protiv drugih (komuniste protiv četnika, četnike među sobom, vladine dobrovoljce protiv komunista i četnika) i da se time po mogućnosti omete obrazovanje jednog jedinstvenog fronta.<ref>AVII, NAV, N-T-120, 200/153555-58.</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/272.</ref>}} Četnici su u NDH služili Nemcima za razne namene: dostavljanje obaveštenja o komunistima, pomoć nemačkim nabavkama stoke, pomoć trupama u svojstvu vodiča, pomoć u ljudstvu, učestvovanje u osovinskim operacijama (na primer [[operacija Citen|operacija Ziethen]], [[operacija Bora]]), i druge potrebne radnje za gušenje ustaničkog pokreta.<ref name="ReferenceA">[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni]</ref> Nemci su četnike snabdevali oružjem i opremom i dozvoljavali im da po potrebi koriste njihove garnizone za smeštaj i motorizaciju za transport. Partizanske pokrete u Bosni i Hrvatskoj Nijemci su u više slučaja doznavali na osnovu četničkih dojava.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1071&rec=314&roll=563 NAW, T-314, Roll 563, frames 001061-1062: Dnevni izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa (31. januar 1944.)]</ref> [[Datoteka:SS-Obergruppenführer Werner Lorenz accompanied with unknown chetnik officer in NE Bosnia.JPG|280px|mini|[[SS]]-[[Obergruppenführer]] [[Werner Lorenz]] u društvu neimenovanog četničkog oficira u sjeveroistočnoj [[Bosna (oblast)|Bosni]], jesen 1942. godine]] U izvještaju koji je sredinom oktobra 1942. poslat iz [[118. lovačka divizija|118. lovačke divizije]], o dosadašnjim iskustvima koje su Njemci i formacije [[NDH]] imali sa četnicima u zoni odgovornosti divizije, navodi se sljedeće: {{izdvojeni citat|U njemačkoj okupacionoj zoni: četnička organizacija napreduje; zaoštravanje odnosa sa domobranstvom - sa ustašama rat nije nikad ni prestao; sukobe sa Wehrmachtom ne samo da izbjegavaju, nego i nude svoje usluge za borbu protiv partizana; dosad im nije dodijeljen ni jedan metak od strane divizije; dosad imali dva angažmana u zoni 718.I.D. (jedan za osiguranje, jedan za izviđanj); pokazali se kao pouzdan saveznik; u zoni 714.I.D. upotrebljeni u operacijama sa dobrim uspjehom; K-dant divizije predlaže potpuno razoružanje četnika (druge dvije opcije: Italijanska-potpuna saradnja; i srednja-ograničena saradnja, uslovljena priznanjem NDH).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=657&rec=315&roll=2270 National Archive Washington, T315, Roll 2270, frames 000652-656.]</ref>|Izvještaj 118. lovačke divizije o odnosima sa četnicima (15. oktobar 1942. godine)}} Takođe, u jednom izvještaju upućenom iz štaba njemačkih trupa u [[NDH]] od 18. novembra 1942. o četnicima se, između ostalog, kaže: {{izdvojeni citat|U zoni 714. pješadijske divizije nalazi se 6-8.000 četnika, naoružanih puškama i nešto automatskog oružja. Diviziji su dosad pružili vrijedne usluge time što su branili svoju teritoriju od partizana i time oslobodili njemačke i trupe NDH za dejstvo na drugim sektorima. K tome obezbjeđuju i željeznicu i pribavljaju važna obavještenja njemačkim trupama. Četnici su pri zajedničkim akcijama snabdjevani od strane NDH; također im pripada i naknada od otprilike 3 Rajshsmarke dnevno, čiju isplatu oni, međutim, dosad nisu tražili.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=361&rec=314&roll=566 Nacionalni arhiv Vašington, T-314, rolna 566, frejm 000357; Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj-/Veza sa neprijateljski orijentisanim krugovima u Srbiji/ (18. novembar 1942.).]</ref>|Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj (18. novembar 1942. godine)}} Nakon kapitulacije Italije [[8. septembar|8. septembra]] [[1943]]. sve četničke snage iz italijanske okupacione zone u [[NDH]] ubrzo su uspostavile punu saradnju sa novouspostavljenim nemačkim okupacionim vlastima.<ref>Vidi: [[s:Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade|Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade]], [[s:Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.|Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.]], [[s:Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.|Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.]], itd.</ref> Nemci oktobra 1943. navode, između ostalih, neke četničke vođe sa kojima se saradnja uspešno odvija: [[Mane Rokvić]] ("''izjašnjava se za Nemačku i u slučaju neprijateljskog iskrcavanja stoji sigurno na našoj strani''"), [[Momčilo Đujić]] ("''Ljotićev pristalica, prisluškivanjem je više puta dokazano da je slao lažne izveštaje D. M. kako bi se izvukao ispod njegovog uticaja''"), [[Uroš Drenović]] ("''nepomirljiv protivnik komunista", "više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom''") i drugi.<ref name="ReferenceA"/><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=346&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342-343.]</ref> Nemci u izvještaju 114. lovačke divizije od 5. novembra 1943. zaključuju da bi osiguranje dugih linija snabdijevanja bez četnika bilo „nezamislivo“.<ref name="NAW, T-314 1943"/> {{izdvojeni citat|Držanje četnika ostalo je ambivalentno. Pojedine manje grupe su prešle komunistima. Opasnost saradnje [sa komunistima], kako se pokazalo ovog meseca, postoji tamo gde postoje male četničke grupe (okolina Olova, Vareš). Uopšte uzev, nedostaje im volja za se odupru u slučaju sukoba. S druge strane, zatvorene operativne četničke jedinice bez porodičnih veza i bez straha od odmazde usuđuju se da se suoče sa većim komunističkim jedinicama. U oblasti južno od Višegrada četnici su prvi put uspeli da tuku jednu od Titovih brigada (1. krajišku). U jugoistočnoj Bosni četnici su se ponašali otvoreno neprijateljski prema nemačkim trupama; pred kraj meseca članovi 1. sarajevske brigade vršili su sabotaže na železnici. U celoj ostaloj nekadašnjoj zoni odgovornosti Korpusa veće četničke jedinice (Drenović, Đujić, Ozrenski odred, u Hercegovini) zadržale su lojalan stav, delom uspešno sarađujući sa nemačkim trupama protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=95&roll=560 NAW, T314, roll 560, frame 000090]</ref>|Komanda 15. brd. korpusa, Obaveštajno odeljenje, izveštaj o stanju od 27. septembra do 27. oktobra 1943.}} {{izdvojeni citat|Jedinica Konrad: [srednja Dalmacija] Saradnja sa četnicima izvanredna. Oni zamenjuju jednu do dve divizije [Fusnota u originalu: U severnim predelima Dalmacije naseljenim srpskim stanovništvom vojvoda Đujić sa 8.000 ljudi, od toga 7.000 naoružanih; dobro organizovani; neprijateljski orijentisani prema Englezima i bez engleske pomoći. Upitno je da li bi se ovi četnici borili protiv nas u slučaju engleskog iskrcavanja]. Samo se oni bore - ustaše neaktivne.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=195&broj=790 NAW, T311, Roll 195, frame 000781.]</ref>|Izveštaj kapetana Merrema, drugog obaveštajnog oficira Komande Jugoistoka (Armijske grupe F) o inspekcijskom putu po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u periodu 20. jun - 4. juli 1944. sa osvrtom na rad i organizaciju nemačkih obaveštajnih službi i saradnju sa četnicima (5. juli 1944).}} Ponesen padom Italije [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je poveo izvesne akcije protiv Nemaca, kao što je [[Napad na Višegrad oktobra 1943.|napad na garnizon u Višegradu]] [[5. oktobar|5. oktobra]] [[1943]]. u kojem su se, pored trupa NDH, nalazile i dve čete Vermahta, ali ubzo stupa u pregovore sa novim nemačkim izaslanikom za Balkan [[Herman Nojbaher|Hermanom Nojbaherom]]. Nemački komandant [[Balkan|Jugoistoka]] [[Maksimilijan fon Vajhs]] u svom [[s:Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.|izveštaju]] od 1. 11. 1943. u Titu vidi najvećeg neprijatelja a u Mihailoviću potencijalnog saradnika.<ref name="Balkanu 1 1943">[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref> {{izdvojeni citat|Komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. (...) Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. (...) <br /> Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref name="Balkanu 1 1943"/>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}} Mihailović je polovinom novembra 1943. svojim komandantima naredio da sarađuju sa Nemcima; on sam nije mogao javno da stupi u saradnju "zbog raspoloženja naroda".<ref>https://www.znaci.org/images/ktb_okw_III_6_1304.jpg KTB OKW (Kriegstagebuch des Oberkommando der Wehrmacht) - Ratni dnevnik vrhovne komande Vermahta, šesta knjiga</ref> [[Ljubomir Lazarević]], inženjer iz [[Kolašin]]a (pseudonim »Bene«), 28. januara 1944. godine obavještava Dražu Mihailovića da su četnici u Crnoj Gori u potpunosti potčinjeni njemačkim okupacionim vlastima: {{izdvojeni citat|Svi komandanti u Crnoj Gori primili su saradnju sa Nemcima, potpisali obavezu a sa ostatcima vojske nalaze se u žici, ili u neposrednoj blizini nje. Nema ni jedne grupe u šumi koja bi pretstavljala našu borbu, oko koje bi se moglo okupljati. Vukadinović isto tako nalazi se u Podgorici ili u okolini. Nagovešteni dolazak Srbijanske vojske pozdravljen je burno svuda, ali dolazak Ljotićevaca učinio je Ljotićevce vrlo aktivnim i prete da ko god ne bude s njima, on je komunista. Po varošima teško će se iko održati jer ta formula svakoga će staviti pod udar okupatora kao komunistu. Ovaka saradnja sa njima je nemoguća, jer ovi traže prilazak njima, ne saradnju. Po selima Crne Gore gospodare komunisti. Naše akcije vrše se samo u cilju osiguranja ili odbrane nemačkih kolona. Nemačke snage na ovom terenu vrlo su male i nesposobne za ma kakvu širu akciju. Do sada nema ni izgleda na akciju. Svako dalje čekanje, pogoršava našu situaciju. Narod gubi veru u našu dobru volju i našu sposobnost.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_67.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 15. do 31. januara 1944. godine]</ref>}} Kolaboracija četnika u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sa njemačkim okupacionim snagama postala je intenzivnija tokom zime 1943-1944, makar je u slučaju hrvatskih kvislinških snaga i četnika bila pod neprestanom tenzijom. Podaci navedeni u izvještaju generala [[Edmund Glaise von Horstenau|Glaisea von Horstenaua]] od 26. februara 1944.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=236&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000236.]</ref> zasnovani na službenim podacima NDH otkrivaju opseg kolaboracije: 11. februara bilo je na teritoriju NDH trideset i pet posebno imenovanih četničkih grupa sa procijenjenih 23.300 ljudi pod oružjem. Neke manje jedinice su brojale od 200 do 400 pripadnika, dok su ostale, poput [[Momčilo Đujić|Đujić]]eve grupe, imale i do 2.500 vojnika i oficira. Od toga je s Nijemcima i vlastima NDH kolaboriralo devetnaest grupa (ukupno 17.500 ljudi); šesnaest ostalih grupa s oko 5.800 ljudi ubrajane su u pobunjene četnike.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=237&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000237-240.]</ref> S iznimkom odreda [[Uroš Drenović|Uroša Drenovića]] u sjeverozapadnoj Bosni, s oko 400 ljudi, kojeg su vlasti NDH smatrale potpuno lojalnim, za sve druge četničke kolaborirajuće grupe ustaške su vlasti držale da se prema Nijemcima odnose osobito prijateljski kako bi od njih izvukle što više oružja i municije, dok se istovremeno drže neprijateljski prema njihovoj državi, tj. NDH.<ref>[https://znaci.org/00001/40_64.htm KOLABORACIJA IZVAN SRBIJE DO OKTOBRA 1944.]</ref> U dnevnom izvještaju Komande Jugoistoka od 18. februara 1944. konstatuje se lojalnost vojvode [[Radivoja Kerovića]], komandanta [[Majevica|majevičkih]] četnika: {{izdvojeni citat|Upit kod [[Druga oklopna armija (Wehrmacht)|Druge oklopne armije]] [PzAOK 2] u vezi snabdijevanja municijom Kerovića koji se smatra lojalnim, i 200 ljudi zelenog kadra, koji se bore protiv crvenih zapadno od [[Banja Koviljača|Koviljače]].<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=501&broj=17&roll=256 NARA, Roll T501, frame no. 000013.]</ref>|Ratni dnevnik Vojnog zapovjednika Jugoistoka (18. februar 1944.)}} U izvještaju od 20. februara 1944, poslatom majoru [[Slavoljub Vranješević|Slavoljubu Vranješeviću]], komandantu Zapadne Bosne JVuO, kapetan [[Ilija Jevtić]] piše o totalnoj kolaboraciji [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]] sa Njemcima, koji u potpunosti kontrolišu četnike pod komandom vojvode Đujića: {{izdvojeni citat|Sem samog vojvode Đujića i jednog malog broja četnika, svi četnici Dinarske oblasti (oko hiljadu devet stotina i nekoliko) nalaze se pod nemačkom komandom. Hranu, odeću, obuću, cigarete i novac svaki četnik i njegov starešina prima kao i nemački vojnik odn. oficir. Svu municiju i oružje primaju takođe od Nemaca. Četnici pod nemačkom komandom nalaze se po bunkerima počev od Knina do Šibenika i Splita. U pojedinim bunkerima su izmešani, pola četnici pola ustaše. Nemački oficiri dolaze na Kosovo polje u četničku diviziju, a isto tako naši četnički oficiri i ostale starešine na čelu sa Đujićevim načelnikom štaba odlaze u Nemačku diviziju. Voze se na nemačkim automobilima kroz Knin i t.d. Jednom rečju između četnika i Nemaca postoji najtešnja saradnja i nemačka puna kontrola nad radom četnika. Jedino se pop Đujić, kao komandant divizije, sa svojom užom pratnjom ne pojavljuje pred njima.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_78.htm Izveštaj kapetana Ilije Jevtića od 20. februara 1944. komandantu zapadne Bosne o svom radu i saradnji četnika i Nemaca u Dalmaciji i Lici]</ref>}} U svom izvještaju od 10. maja 1944. njemački [[15. brdski korpus]] navodi da snabdijeva ukupno 6.318 četnika u NDH („Hrvatska borbena zajednica“).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=828&rec=314&roll=565 NAW, T-314, Roll 565, frame 000823: Zabilješka o broju četnika koje snabdijeva 15. brdski korpus (10. maj 1944.).]</ref> === Ugovori o saradnji sa Nemcima === [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] {{Poseban članak|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}}{{Wikisource|Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.}} {{izdvojeni citat|Ovaj ugovor, kao i buduće mere, se baziraju na međusobnom poverenju i želji da se komunizam uništi, zemlja umiri i Srbiji omogući stabilna budućnost u Evropi oslobođenoj od komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=974&rec=501&roll=255 NARA, T501, Roll 255, frames no. 000969-970: Sporazum između krajskomandanture Zaječar i potpukovnika Ljube Jovanovića Patka o nenapadanju i saradnji u borbi protiv NOVJ (23./25. decembar 1943.)]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Ljuba Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]] o borbi protiv partizana u Srbiji (decembar [[1943]]).}} Na inicijativu Nojbahera otpočeli su pregovori, koji su rezultirali potpisivanjem [[Ugovori o saradnji između JVuO i komande Jugoistoka|ugovora o zajedničkoj borbi]]. Ugovore su to potpisivali ovlašćeni Mihailovićevi komandanti i ljudi iz vojnog rukovodstva. Prvi ugovor o saradnji potpisan je 19. 11. 1943. između [[Vojislav Lukačević|Voje Lukačevića]], komandanta Mileševskog korpusa i nemačkog komandanta Jugoistoka koga je predstavljao fon Frede, je glasio: {{izdvojeni citat| 2) Primirje treba da bude pretpostavka za zajedničku borbu protiv komunista. <br /><br /> 4) Obaveza Lukačevića da nijedan pripadnik njemu potčinjenih jedinica neće delovati na strani sila koje su u ratu sa Nemačkom. <br /><br /> 5) Prepuštanje područja borbenih dejstava četničkim odredima radi samostalnog vođenja borbe, koju vodi i nemački Vermaht. <br /><br /> 6) Uključivanje četničkih odreda prilikom većih zajedničkih operacija pod nemačko zapovedništvo. U tom periodu nemačko vodstvo izdaje borbene naloge četničkim odredima. <br /><br /> 8) Razmena štabova za vezu. <br /><br /> 9) Isporuke nemačke municije radi sprovođenja zajedničkih borbenih zadataka u skladu sa vojnim potrebama. <br /><br /> 10) Sporazum se mora držati u tajnosti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm SPORAZUM IZMEĐU KOMANDANTA JUGOISTOKA I MAJORA VOJISLAVA LUKAČEVIĆA OD 19. NOVEMBRA 1943. O SARADNJI ČETNIKA SA NEMAČKIM TRUPAMA U BORBAMA PROTIV NARODNOOSLOBODILACKE VOJSKE JUGOSLAVIJE]</ref>|Sporazum Nemaca i majora [[Vojislav Lukačević|Vojislava Lukačevića]] (19. 11. 43.)}} 27. novembra je potpisan ugovor sa [[Nikola Kalabić|Nikolom Kalabićem]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> U narednim nedeljama ugovori su potpisani i sa drugim komandantima korpusa od operativne važnosti. Iako Mihailović lično nije potpisao ni jedan ugovor, ovim ugovorima je bio pokriven veći deo nemačke okupacione zone u Srbiji. Ugovori su bili u znatnoj meri tipizirani, nalik na sporazum između vojnog zapovednika Jugoistoka i inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića: {{izdvojeni citat|Cilj sporazuma je zajednička borba protiv komunističkih partizana, pa će stoga sve jedinice DM-četnika, potčinjene pukovniku Jevremu Simiću, biti uključene u borbu nemačke i bugarske vojske, kao i srpskih vladinih trupa, protiv komunista. U vezi s tim predviđa se uspostavljanje zajedničke obaveštajne službe kao i uzajamna podrška.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%BF%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_23.1.1944 Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]] (januara [[1944]]).}} Komandant Jugoistoka i [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] [[Maksimilijan fon Vajhs|fon Vajhs]] izdao je [[21. novembra]] [[1943]]. uputstvo o saradnji sa četnicima koje, između ostalog, predviđa izručenje Saveznika ("da prekinu sve veze sa silama koje se nalaze u ratu sa Nemačkom i da izruče štabove za vezu tih sila koji se nalaze kod njih"). Fon Vajhs upozorava da se "lojalna orijentacija pojedinih četničkih odreda ne sme uopštiti", jer neki još uvek izvode prepade i sabotaže, ali "propagandu protiv četničkog pokreta treba obustaviti", do daljnjeg.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_3_166.htm Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/291.htm Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45], Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268</ref> Sporazum između Vermahta i četničkog komandanta [[Mihajlo Čačić|Mihajla Čačića]], komandanta četničke Ravaničke brigade, uključuje i hvatanje [[rudar]]a koji su pobegli u šumu, i njihovo vraćanje u [[rudnik]]e uglja.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ]</ref> Sporazum Vermahta i [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]], inspektora odreda Draže Mihailovića, predviđa da "četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu" za borbu protiv partizanskog pokreta.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji]</ref> Sporazum Vermahta i potpukovnika Ljube Jovanovića, vođe Dražinih odreda u okrugu [[Zaječar]], četnicima omogućuje sledeće: {{izdvojeni citat|Puna sloboda kretanja jedinica DM danju i noću na celom području na koje se odnosi sporazum.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika Ljube Jovanovića (25. decembar 1943.)}} Četničko-njemački odnosi bili su opterećeni međusobnim nepovjerenjem i sviješću o suprotstavljenosti ciljeva i interesa dviju stranâ. U telegramu koji je 29. januara [[1944]]. godine [[Joachim von Ribbentrop]], njemački ministar vanjskih poslova, uputio specijalnom opunomoćeniku za Jugoistočnu Evropu [[Hermann Neubacher|Hermannu Neubacheru]], reflektuje se jasan stav političkog i vojnog vrha u [[Berlin]]u o Draži Mihailoviću, kao i precizna uputstva potčinjenima za držanje prema njegovom pokretu: {{izdvojeni citat|Jedino se mogu ćuteći trpeti privremeni aranžmani nižih vojnih komandi sa Dražom Mihailovićem s ciljem suzbijanja zajedničkog neprijatelja Tita. On i njegovi ljudi ostaju i dalje, na kraju, naši neprijatelji. Zato je sada, kao i do sada, potrebno biti krajnje oprezan prema Draži Mihailoviću i njegovim četnicima, a naročito se ne sme nijednog trenutka izgubiti iz vida da će pomoć koju mu mi sada direktno ili indirektno pružamo radi vođenja borbe protiv Tita, kasnije najverovatnije biti upotrebljena protiv nas.<ref>Akten zur deutschen auswartigen Politik — ADAP/E/VII, s. 374-375.</ref><ref>Vasa Kazimirović, NDH u svetlosti dokumenata, Nova knjiga/Narodna knjiga, Beograd, 1987, str. 169.</ref><ref>Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN - Službeni list SCG, Beograd, 2005. str. 20.</ref>}} Izveštaje o sklapanju ugovora četnika sa Wehrmachtom presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, što je imalo bitnu ulogu u konačnom opredeljivanju [[Čerčil]]a za Tita, a protiv Mihailovića.<ref>Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". {{ISBN|0593 049101}}</ref> No, Nemci nisu bili zadovoljni primenom sporazuma, jer je uprkos njima dolazilo do incidenata, odnosno diverzija i nasilja prema pripadnicima [[Srpska Državna Straža|Srpske Državne Straže]] od strane četnika. General [[Hans Felber]] je tokom februara raskinuo sporazume i pokrenuo nekoliko hapšenja i racija protiv četnika počev od februara [[1944]]. I pored svih ugovora o saradnji, komandant Jugoistoka Felber u poverljivom uputu potčinjenim komandantima o držanju prema pokretu Draže Mihailovića konstatuje sledeće: {{izdvojeni citat|1. Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski. 2. Njihova saradnja sa nemačkim i legalnim srpskim jedinicama protiv crvenih proističe samo iz saznanja da su komunisti u Srbiji njihov neprijatelj br. 1. Neprijatelj br. 2 ostaje ipak okupaciona sila. 3. Saradnja se koristi radi popune zaliha municije, koje su se veoma smanjile (oružje se nije nikad davalo). 4. Prema dosad stečenim iskustvima, četnici se protiv crvenih angažuju u nekim slučajevima samo uzdržano, nastojeći po svoj prilici da suviše ne prolivaju krv. Sa ponovnom neprijateljskom orijentacijom pokreta DM prema okupacionoj sili, mora se u svako doba računati, čak i u oblastima gde se dosad zajednički borilo protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=758&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000754.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>|Informacije generala Felbera potčinjenim komandama o držanju prema četnicima (16. maj 1944.)}} Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok, u svojim memoarima pruža interesantno tumačenje ratne strategije Draže Mihailovića. Neubacher tvrdi da su „četnici i ranije sarađivali sa okupatorima protiv zajedničkog neprijatelja“, tj. protiv komunista, i to „samo u pojedinim slučajevima i uvek u ograničenom, lokalnom okviru“, ali su tek nakon preusmjerenja [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] pomoći i podrške [[Josip Broz Tito|Titu]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]], četnici na čelu sa generalom Mihailovićem „u još većoj meri bili gurnuti u naručje Nemaca“: {{izdvojeni citat|Politiku Draže Mihailovića nije bilo teško razumeti. On je bio impresioniran nemačkim vojnim podvizima. Pa ipak, sa sigurnošću je računao na to da će Nemačka izgubiti rat. Dovoljno sam čuo od pouzdanih izvora, koji su me obavestili o Dražinom stavu prema Rajhu. On je ostao neprijatelj okupatoru, koji je, zbog Titovog uspona, postao njegov neprijatelj broj dva. Saveznici su Dražu ostavili na cedilu, pa je zato pokušao da od Nemaca – koji su za njega sada bili samo neprijatelj broj dva – dobije što je moguće više oružja. Namera četničkog vode bila je ova: da se, kada započne nemačko povlačenje, bez borbe dokopa nemačkih strateških pozicija i da se na njima utvrdi. On se spremao za konačan obračun sa Titom, koji je trebalo da se vodi beskompromisno, na život ili smrt, a u pitanju je bila budućnost Jugoslavije. Dok su, dakle, Dražini podređeni komandanti tu i tamo sarađivali sa Nemcima, on je sam nastavio da i dalje vodi propagandu protiv Nemaca.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 160–161.</ref>}} === Borbe pod nemačkom komandom === {{main|Operacija "Frilingservahen"|Operacija "Trumpf"|Operacija "Halali"}} {{izdvojeni citat|„Borbeno sadejstvo sa četničkim grupama duž glavne saobraćajnice [[Bihać]] — [[Gračac]] — [[Knin]] — [[Drniš]] — [[Šibenik]] sastoji se u tome što su četnici okupljeni u posebnim uporištima uz oslonac na nemačke trupe. Četničke vođe primaju naloge i uputstva o vršenju zadataka obezbeđenja i izviđanja od zapovednika nemačkih uporišta.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u NDH]</ref>|Njemački izveštaj o saradnji sa četnicima protiv partizana u Dalmaciji i Bosni (25. oktobar [[1943]]).}} {{izdvojeni citat|[[Nojbaher]] konstatuje da je premijer Nedić verno služi nemačkim interesima. Slično je i s Dražom Mihajlovićem, koji se do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru. To isto Važi i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »Dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=980&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000974-978.]</ref>|Nemački obaveštajni izveštaj od 30. avgusta 1944.}} {{Quote box | citat = „D.M.-Bande dosada nisu nikad napale okupacione trupe.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001111: Izvještaj o bandama u okolini katarakti Dunava (bez datuma, približno mart 1944).</ref> | izvor = Nemački izvještaj o četnicima u okolini katarakti Dunava od marta 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „[[Neško Nedić]] je napomenuo da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali i sada Titovim bandama liferuju naoružanje i municiju, usled čega četnici moraju da krvare i da umiru. Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačkom Vermahtu kome će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio.“<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944.]</ref> | izvor = Izveštaj generala Felbera o razgovoru s četnicima od 14. jula 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „Titove bande imaju se napasti i uništiti, odn. zarobiti. Pristalice D.M.-a (četnici) ne smatrati neprijateljima.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001260: Naredba 923. Landeschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ (29. Juli 1944.).</ref> | izvor = Naredba 923. Landesschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ od 29. jula 1944. | width = 40% | align = right}} Kad je sredinom marta 1944. operativna grupa sastavljena od [[Druga proleterska divizija NOVJ|Druge]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Pete divizije]] prodrla iz [[Sandžak]]a u zapadnu Srbiju, sve nesuglasice zmeđu četnika i Nemaca su potisnute i trupe sastavljene od jedinica [[Vermaht]]a i [[Vafen-SS|SS]], korpusa JVUO, bugarskog okupacionog korpusa, [[Srpska državna straža|SDS]], [[Srpski Doborvoljački Korpus|SDK]] i [[Ruski Zaštitni Korpus|ruskog korpusa]] pod objedinjenom nemačkom komandom generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]] funkcionisale su kao jedinstvena operativna grupa za [[Operacija Kamerjeger|operaciju Kamerjeger]]. Kod nadležne četničke komande [[Neško Nedić|Neška Nedića]] bio je akreditovan nemački kapetan Vajel kao oficir za vezu. Zajedničke operacije trajale su nešto duže od dva meseca.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_57.htm Izveštaj Vojnoupravnog komandanta jugoistoka od 13. maja 1944.]</ref> Istovremeno je, usled slabljenja snaga [[NOVJ]] u Crnoj Gori [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. nemački korpus]] pokrenuo [[10. april]]a [[1944]]. [[Operacija "Frilingservahen" (april-maj 1944)|operaciju "Frilingservahen"]], uz masovno učešće četnika. Operacija je pripremljena u saradnji sa [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]] i započeta tako što su četnici zajedno sa Nemcima iz nemačkih garnizona napali na slobodnu teritoriju. Plan napada je bio sledeći: {{izdvojeni citat|'''Đurišićeve snage''': Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac. Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac — Kolašin. Treća borbena grupa, 1000 ljudi, od sredine puta Pljevlja — Prijepolje pravcem Mojkovac. Četvrta borbena grupa, 1500 ljudi, od Pljevalja pravcem Mojkovac. Mojkovac treba da bude dostignut za 2 dana. Posle toga skretanje glavnine u rejon z. Tara — sz. Kolašin — Mojkovac. '''Nemačke snage''': 1 ojač. mot. č. prodire od Brodareva do Bijelog Polja. 1 ojač. mot. č. od Pljevalja do prelaza preko Tare 22 jjz. Pljevlja. Bat. [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]], 600 ljudi, sledi nemačke snage za Bijelo Polje, onda skreće za Mojkovac. Milicija iz Brodareva, 700 ljudi, čisti svoj rejon i prodire od Brodareva ka jjz. Početak napada: 10. 4. 44. [[181. pešadijska divizija (Nemačka)|181. peš. div.]] obezbediće odgovarajuće informisanje četničke Grupe "Jug" (major Lašić i Bukatonović u Podgorici) kao i Grupe "Nikšić".<ref>Obaveštenje Komande 21. brdskog korpusa Komandi 181. brdske divizije od 08.04.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 663, s. 357</ref>}} Neposredna četničko-nemačka operativna saradnja ponovila se i prilikom nemačkih operacija [[Operacija "Trumpf"|"Trumpf"]] i [[Operacija "Halali"|"Hallali"]] u jablaničko-topličkoj oblasti protiv [[21. srpska divizija NOVJ|21]]. [[22. srpska divizija NOVJ|22]]. [[24. srpska divizija NOVJ|24]]. i [[25. srpska divizija NOVJ|25]]. divizije NOVJ tokom jula i avgusta 1944. [[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], vršio je od 15. juna do 25. juna 1944. dužnost komandanta Jugoistoka, zamjenjujući generala Hansa Felbera, koji se po službenom zadatku nalazio u Njemačkoj. Opisujući u svom ratnom dnevniku stanje u Srbiji, tj. odnose između njemačkih i bugarskih okupacionih trupa, s jedne, kao i četnika i kvislinga, s druge strane, Horstenau navodi sljedeće: {{izdvojeni citat|Nemci gotovo da nemaju svojih trupa u Srbiji. Postoji samo nekoliko policijskih jedinica. Najveći deo Srbije nalazi se pod kontrolom bugarskog okupacionog korpusa. Bugarskih vojnika nema samo u severozapadnom delu Srbije i Banata. No, bugarske trupe u Srbiji jesu najlošije bugarske jedinice. Tek što sam na kratko vreme preuzeo Vrhovnu komandu u Beogradu, dve bugarske čete, zajedno sa svojim oficirima, prebegle su partizanima kod Leskovca. Jedine trupe na koje je čovek mogao da se osloni u borbi protiv partizana bili su srpski dobrovoljci, a donekle i ruski. Upotrebljivi za borbu protiv partizana bili su i ljudi Draže Mihailovića. Vezu sa njim za mene je održavao jedan nemački major, nosilac odlikovanja „viteškog krsta“.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 508.</ref>}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1944. === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan von Wrede i četnički komandanti kapetan [[Nikola Kalabić]], major [[Dragoslav Račić]] i kapetan [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Tokom jula i avgusta [[1944]]. intenzivirali su se kontakti između predstavnika nemačke komande Jugoistoka, poslanika [[Herman Nojbaher|Nojbahera]], predsednika vlade [[Milan Nedić|Nedića]] i predstavnika Mihailovića,<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944]</ref> o čemu nemački predstavnik kaže: {{izdvojeni citat|Politička usmerenost [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref name="B0_11 1944">[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944. Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=535&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000508-511.]</ref>}} Kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{izdvojeni citat|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref name="B0_11 1944"/>|Dražina ponuda Hitleru 1944.}} Povodom Mihailovićevog predloga, 17. i 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Dražini predlozi: {{izdvojeni citat| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /><br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /><br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /><br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /><br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /><br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /><br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /><br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref name="ReferenceB">[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm ZABELEŠKA OBAVEŠTAJNOG ODELJENJA KOMANDE JUGOISTOKA OD 18. AVGUSTA 1944. POVODOM PONUDE DRAŽE MIHAILOVICA ZA SARADNJU U BORBI PROTIV JEDINICA NOVJ]</ref>}} Specijalni nemački izaslanik [[Hermann Neubacher]] je ocenio da obećanja Draže Mihajlovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom".<ref name="ReferenceB"/> Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. Ali [[Hitler]] je odbacio inicijativu, naglasivši da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944. Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]</ref> Ipak, u skladu sa idejom o formiranju srpskog korpusa pod komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] koji bi se borio na strani Nemaca, [[6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] i [[Srpska granična straža]] (ukupno oko 13.000 ljudi) stavljene su pod komandu Mihailovićevog komandanta Srbije generala [[Miroslav Trifunović|Trifunovića]]. Potom su jedinice [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpska granična straža|Srpske granične straže]] 6. oktobra [[1944]]. sabrane su u Jagodini gde je od njih formiran [[Srpski udarni korpus]] sa tri divizije, koji je brojao oko 6.800 ljudi. === Saradnja tokom bitke za Srbiju === {{Poseban članak|Bitka za Srbiju 1944.}} {{izdvojeni citat|Usljed jakog partizanskog pritiska, još četničkih jedinica, uključujući i one iz Istočne Srbije, su izrazile spremnost za daljnu borbu protiv komunizma u saradnji sa Wehrmachtom.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=101&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frame 000095: Izvještaj o neprijatelju u Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Albaniji (Dodatak za savjetovanje kod načelnika štaba jugoistoka od 2. oktobra 1944.)]</ref>|Izvještaj [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 2. oktobra 1944.}} {{izdvojeni citat|Titovi partizani upali su u septembru 1944. u Srbiju i to na više mesta. Zapadni deo Srbije bio je potpuno nezaštićen. Tamo je bio stacioniran samo mali broj nemačkih policijskih jedinica, koje su, zajedno sa četnicima, tu i tamo još vodile borbe. Sa svih strana neprijatelj je krenuo ka Beogradu. U gradu je vladao mir. Mi smo sedeli u Beogradu ne na buretu baruta, nego smo se nalazili u njemu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>|[[Hermann Neubacher]], “Sonderauftrag Südost”}} [[Bitka za Srbiju 1944.]] je bila zajednički saveznički poduhvat sa ciljem ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu. Dejstva na tlu izvršavala je [[NOVJ]], a [[Saveznici]] su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha. Četnici su se u ovim borbama našli direktno na strani [[Wehrmacht]]a. Od kraja [[1943]]. Saveznici su promenili odnos prema [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevim]] snagama, a njihov prioritet u Jugoslaviji postalo je jačanje snaga [[NOVJ]] u Srbiji.<ref>{{Cite web |title=Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR |url=http://www.znaci.org/00001/1_11.htm |access-date=2023-08-14 |archive-date=2023-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902100016/https://www.znaci.org/00001/1_11.htm }}</ref> Vrhovni štab NOVJ nameravao je da partizanske snage u Srbiji pomogne prodorom jačih snaga iz [[Bosna|Bosne]] i [[Crna Gora|Crne Gore]]. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče. [[NOVJ]] je nastojala da koncentriše snage na levoj strani [[Lim (reka)|Lima]] za proboj u [[Srbija|Srbiju]]. Nemačka [[Komanda Jugoistoka (Nemačka)|Komanda Jugoistoka]] je rešila da brani [[Srbija|Srbiju]] aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica [[NOVJ]] kroz [[Bosna|Bosnu]] prema zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u [[Sandžak]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]] sračunatih na razbijanje koncentracija [[NOVJ]] i njihovo onesposobljavanje za ofanzivna dejstva. Snage [[JVuO]] sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant [[Srbija|Srbije]] protiv lokalnih partizana i povremenih prodora. Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu [[1944]],<ref>[Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230524055009/https://znaci.org/00001/4_12_4_218.htm |date=2023-05-24 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1</ref><ref>[Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230814062743/https://znaci.org/00001/4_12_4_112.htm |date=2023-08-14 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112</ref> kada su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Uoči bitke sa partizanima, nemački Wehrmacht je snabdeo četnike raspoloživim zalihama italijanskog pešadijskog oružja i municije: {{izdvojeni citat|U nadovezi na dogovor od 15. 8. saopštava se, da se za izdavanje četničkim jedinicama mogu staviti na raspolaganje, u najboljem slučaju, sledeća oružja: 7.000 pušaka 6,5 mm (ital.) sa po 100 metaka, </br> 50 teš. mitraljeza 8 mm (ital.) sa po 13.000 metaka, </br> 42 laka bacača 4,5 mm (ital.) sa po 250 metaka. Upozorava se na to, da je time iscrpljena celokupna zaliha italijanske pešadijske municije u domenu Komandanta Jugoistoka i da se nove pošiljke mogu očekivati tek od oktobra 1944. godine i to u ograničenom obimu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=587&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frame no. 000582.]</ref><ref>[http://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama]</ref>|Obaveštenje komande Jugoistoka o odobravanju oružja i municije četnicima (16. avgust 1944.)}} U nacrtu jednog izvještaja, sastavljenog od strane oficira [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] u ljeto 1944. godine, sumira se iskustvo njemačkih okupacionih organa sa Mihailovićevim četnicima u [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupiranoj Jugoslaviji]]: {{izdvojeni citat|Dosadašnje držanje D.M.-a ima sljedeće karakteristike: a) Aktivna borba protiv komunista u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj, s tim što je ova borba zbog brojčane, a naročito materijalno-tehničke nadmoći komunista, uvijek rizična za snage D.M.-a, b) Neispunjavanje od Saveznika postavljenih specijalnih zadataka, c) Lokalna, ponekad vrlo aktivna saradnja sa njemačkim trupama, obavještajnim i ostalim okupacionim organima, d) Potpuna spremnost za izvršavanje taktičkih instrukcija izdatih od strane njemačkih oficira za vezu, e) Stalno ponavljanje zahtjeva za municijom i oružjem radi borbe protiv komunista, kao nagrada za dokazanu lojalnost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=970&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frame no. 000960.]</ref>}} U septembru su kvislinške formacije [[Srpska državna straža|Srpska državna]] i [[Srpska granična straža|granična straža]] preformirane u [[Srpski udarni korpus]] (jačine 6.800), stavljen pod Mihailovićevu komandu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/4_12_4_168.htm Izveštaj komandanta Armijske grupe "Srbija" od 4. novembra 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230714172817/https://znaci.org/00001/4_12_4_168.htm |date=2023-07-14 }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 168</ref> U prvoj polovini septembra, četničko-nemačka odbrana [[Srbija|Srbije]] sa zapada doživela je slom usled prodora [[NOVJ]]. Bitka za [[Srbija|Srbiju]] definitivno je rešena tokom oktobra [[Beogradska operacija 1944.|Beogradskom operacijom]], uz sadejstvo [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] sa oklopnim snagama [[Crvena armija|Crvene armije]], dok su četnici sadejstvovali sa Vermahtom: {{izdvojeni citat|Četnička grupa Ocokoljića iz Istočne Srbije je osiguravala pozadinu Müllerovom korpusu prilikom borbi protiv Rusa u rejonu okuka Dunava-Zaječar.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=568&rec=311&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frames 000562-4: Držanje D.M.-četnika u Srbiji (dodatak za izvještaj o neprijateljskim namjerama od 19. oktobra 1944.)]</ref>|Njemački izvještaj od 19. oktobra 1944.}} === Saradnja tokom proboja Armijske grupe "E" iz Grčke === {{Poseban članak|Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} Tokom septembra [[1944]]. glavna Mihailovićeva mobilna formacija u centralnoj i zapadnoj Srbiji, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa brojnim pridruženim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Ove jedinice Nemci su tokom [[3. oktobra|3]], [[4. oktobra|4.]] i [[5. oktobra]] 1944. vozovima prebacili sa železničkih stanica Topčider i Ripanj do [[Kraljevo|Kraljeva]].<ref name="ReferenceC">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{izdvojeni citat|Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio [[Nikola Kalabić]], a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu.<ref name="ReferenceC"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} Izbijanje [[Crvena armija|Crvene armije]] na severoistočnu granicu Jugoslavije izazvalo je pometnju u četničkim redovima. Znatan deo četničkih trupa tokom septembra razbijen je od strane NOVJ u zapadnoj Srbiji. Sam [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] sa manjom grupom boraca je nateran na povlačenje u Bosnu. Neki su pokušali da napadom na Nemce pred sam dolazak Crvene armije ponovo steknu saveznički status ([[Predrag Raković|Raković]], [[Dragutin Keserović|Keserović]], [[Dragoslav Račić|Račić]]), ali je i ovaj pokušaj bio kratkotrajan. Nakon neuspeha, glavnina se krajem oktobra koncentrisala u oblasti Ivanjice. Upravo u tom periodu vrh Armijske grupe E iz Grčke izbio je do [[Novi Pazar|Novog Pazara]]. Četnici su se priključili [[Proboj Armijske grupe E kroz Sandžak|prodoru Armijske grupe E kroz Sandžak]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]]. {{Wikisource|Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.}} Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] [[Aleksander Ler|Ler]] u svom pregledu brojnog stanja od [[16. novembra]] [[1944]]. navodi 10.000 četnika Pavla Đurišića kao svoje vlastite snage,<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_174.htm Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih Grupi armija »E« na dan 16. 11. 1944. godine, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII - dokumenti nemačkog rajha, knjiga 4], Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174.</ref> dok u izveštaju vrhovnoj komandi za četnike iz Srbije kaže da se "drže u senci Vermahta". Nevoljno savezništvo veoma dobro ilustruje i sljedeći izveštaj: {{izdvojeni citat|[[Miiroslav Trifunović|Trifunović]] sa oko 18.000 četnika [[Dragoslav Račić|Račića]] i [[Dragutin Keserović|Keserovića]], uporedno sa nem. pokretima u rejonu Prijepolje. Pravac marša Foča. U početku učešće u borbenim dejstvima na nemačkoj strani (zaštita bokova). U poslednje vreme samo saputnici. Utisak: dokle god postoje zajednički interesi — uopšte mir. Ako vide mogućnost uspeha, bezuslovno treba očekivati prepade na nemački [[Vermaht]], naročito na odvojene grupe.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0_%22%D0%95%22_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_11.11.1944. Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.], Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 184</ref>}} === Zajednički proboj iz Srbije === {{izdvojeni citat|Draža Mihailović će nastaviti borbu protiv komunizma. Njegove jedinice se već bore sa Titovim trupama i imaju djelomično vezu sa njemačkim jedinicama (pukovnik v. Jungfeld, general Müller). Sada je stvar u tome, kako upotrebiti četničke jedinice kao prethodnice i osiguranje za komunikacije prilikom predstojećeg izmještanja njemačkih trupa iz Srbije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/Zabilje%C5%A1ka_sa_savjetovanja_visokih_njema%C4%8Dkih_politi%C4%8Dkih,_vojnih_i_policijskih_li%C4%8Dnosti_o_%C4%8Detni%C4%8Dkom_pitanju_u_Srbiji,_8._oktobra_1944. Zabilješka sa savjetovanja visokih njemačkih političkih, vojnih i policijskih ličnosti o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.]</ref>|Zabilješka sa savjetovanja njemačkog okupacionog vrha o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.}} Jedinice [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[NOVJ]] u prvoj polovini oktobra [[1944]]. zaposele su komunikaciju dolinom [[Morava (reka)|Morave]] između [[Vranje|Vranja]] i [[Velika Plana|Velike Plane]], što je otežalo [[Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke 1944|proboj Armijske grupe "E" iz Grčke]]. Ova formacija time je bila usmerena na komunikaciju [[Skoplje]] - [[Kosovska Mitrovica]] - [[Raška]], odnosno dolinom [[Ibar (reka)|Ibra]], i zatim na otvaranje puteva prema [[Sarajevo|Sarajevu]] pod borbom. Tokom ovog četvoromesečnog proboja saradnja između Armijske grupe "E" i četnika iz [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] imala je više vidova. Prilikom proboja od [[Sjenica|Sjenice]] prema [[Prijepolje|Prijepolju]] [[24. oktobra|24]]-[[31. oktobra]] [[1944]]. Nemci su nastupali zajedno sa borcima [[Srpski udarni korpus|Srpskog udarnog korpusa]] protiv snaga [[37. sandžačka divizija|37. sandžačke divizije]]. Od Prijepolja se glavnina [[Armijska grupe "E"|Armijske grupe "E"]] kroz Sandžak usmerila na pravac Prijepolje - Višegrad - Rogatica - Sarajevo. Jednim motorizovanim bataljonom Nemci su 1. novembra otvorili su put Prijepolje - Pljevlja, i usmerili celokupne četničke snage iz [[Srbija|Srbije]] na pravac [[Sjenica]] - [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]] - [[Goražde]]. Time su iskoristili snage [[JVUO]] iz Srbije kao svoju levu pobočnicu. Nakon toga, svojim napadom na NOVJ u pravcu Tuzle ([[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944]]) sadejstvovale su snagama [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] u njihovom proboju na sever. === Saradnja u Crnoj Gori === {{Poseban članak|Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|Pavle Đurišić|Crnogorski dobrovoljački korpus}} Dok su srbijanski četnici sadjejstvovali snagama Armijske grupe E u njihovom proboju na sever, crnogorski su četnici uzeli učešća u [[Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|proboju XXI brdskog korpusa iz okruženja]]. Jedinice crnogorskih četnika, koje su od Njemaca takođe preformirane u dobrovoljačke pukove ("[[Crnogorski dobrovoljački korpus]]"), borile su se u sastavu njemačkog [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]] između [[Danilovgrad]]a i [[Cetinje|Cetinja]] rame uz rame sa njemačkim vojnicima. Ove snage učestvovale su zajedno sa njemačkim snagama u operacijama protiv NOVJ ([[Operacija Frilingservahen aprila 1944|Frilingservahen]], [[Operacija Ribecal avgusta 1944|Ribecal]]). Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe "E"]] je u svom izvještaju od ove četnike ubrojao u brojno stanje svojih jedinica: {{izdvojeni citat|C. D. K. od 3 puka, pod komandom potpukovnika [[Pavle Đurišić|Đurišića]], formiran neposredno od strane K-de 2. OkA ([[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druga oklopna armija]]), bio je do sada u službenom pogledu potčinjen K-di 2. OkA a u snabdevačkom i taktičkom pogledu 181. peš. div., koja je trebalo da se obimno uključi u obuku.<ref>Izveštaj Komande 21. brdskog korpusa Komandi grupe armija "E" od 23.09.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 664, s. 817</ref>}} === Saradnja u Bosni === {{main|Proboj Armijske grupe "E" kroz istočnu Bosnu|Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944}} [[Armijska grupa "E"]] imala je u planu otvaranje komunikacija kroz istočnu Bosnu, pa je krajem novembra jedna njena divizija ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna divizija]]) započela napad pravcem od [[Rogatica|Rogatice]] prema [[Zvornik]]u, protiv snaga [[Treći udarni korpus NOVJ|Trećeg udarnog korpusa]] [[NOVJ]]. Međutim, kako su tokom ofanzive [[NOVJ]] i Crvene armije od 3. decembra nemačke pozicije na [[Sremski front|Sremskom frontu]] ozbiljno ugrožene, ova divizija hitno je izvučena i transportovana prugom [[Sarajevo]] - [[Slavonski Brod]] na [[Sremski front]]. Na njeno mesto usmerena je glavnina četnika iz [[Srbija|Srbije]]. Oni su, pod ličnom komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]], nakon koncentrisanja unutar nemačko-ustaških linija, izvršili [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|napad na snage NOVJ]]. 8. decembra [[1944]]. ujutro sa nemačko-ustaških položaja u okolini [[Rogatica|Rogatice]] krenuli u silovit napad prema [[Zvornik]]u. Ovaj napad bio je usklađen sa napadom nemačkog 34. armijskog korpusa sa druge strane, pravcem [[Užice]] - [[Ljubovija]] - [[Zvornik]]. Ovom prilikom četnicima su Nemci obezbedili snabdevanje municijom, kao i zbrinjavanje ranjenika u nemačkim bolnicama u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Pošto je prodor četnika prema [[Zvornik]]u odbijen, njihova glavnina usmerila se prema oslobođenoj [[Tuzla|Tuzli]]. U [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|neizvesnim borbama od 24. do 28. decembra]] [[Treći udarni korpus NOVJ]] krajnjim naporom odbio je ovaj napad. Nakon ovog poraza, glavnina [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] snaga razmestila se u [[Modriča|Modriči]] i okolini, gde su nakon kraćeg sukoba uspostavili sporazum sa snagama NDH. Tako su se našli na za Nemce vitalnoj komunikaciji Sarajevo - Brod, vodeći zajedno sa Nemcima teške dvomesečne borbe protiv [[Druga armija JA|Druge jugoslovenske armije]], koja je nastojala da je prekine. Preko pukovnika Borote, komandanta Romanijskog korpusa JVuO, uspostavljena je saradnja sa nemačkim štabom u [[Sarajevo|Sarajevu]], od kojeg je obezbeđeno snabdevanje municijom i bolničko zbrinjavanje ranjenika.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_130.htm Opšti uslovi sporazuma o saradnji između četnika i nemačkih jedinica pripremljeni za pregovore decembra 1944. godine], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 130</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944-31.12.1944], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - prilog broj 2, (10. decembar 1944)</ref> [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeva]] grupacija takođe je uspostavila vezu sa Štefanom Hedrihom ({{jez-nem|Stefan Hedrich}}), SS-oberfirerom i inspektorom u glavnom štabu SS, komandantom SS-oblasti Severozapadna Bosna.<ref>[https://www.znaci.org/00001/181.htm Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß], četvrti deo: Das Kriegsjahr 1944 (Ares verlag, Graz), strana 268.</ref> [[3. april]]a 1945. godine, kada su nemačke trupe napuštale Bijeljinu i okolinu, Mihailović je pokušao da ih pridobije da ostanu pod njegovom komandom kao jugoslovenski državljani.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_192.htm Izvod iz Knjige poslatih depeša štaba Vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 7. aprila 1945. godine]</ref> [[Hermann Neubacher]], specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistočnu Evropu, u svojim poslijeratnim memoarima ističe da je sa četničkim komandantom održavao vezu sve do aprila 1945, tj. do [[Povlačenje kolaboracionista sa Nijemcima (1944–1945)|zajedničkog povlačenja Nijemaca i četnika]] pred jedinicama NOVJ i [[Crvena armija|Crvene armije]]. Neubacher navodi da je postojala i zamisao o susretu između njega i generala Mihailovića, ali [[Joachim von Ribbentrop]] nije dao dopuštenje za sastanak: {{izdvojeni citat|Tokom sukoba četnika sa Englezima, stiglo je do mene pitanje da li bih bio spreman da razgovaram sa Dražom Mihailovićem. Ovu sam molbu prosledio ministru spoljnih poslova Ribentropu, tražeći od njega da mi dozvoli da do takvog susreta dođe. U principu, nije mi bilo zabranjeno da uspostavim kontakt. Ali, za vođenje razgovora morao sam da dobijem specijalnu dozvolu. Bilo mi je, međutim, zabranjeno da stupim na teren koji kontroliše Draža Mihailović. Moja spremnost i želja da se sretnem sa njim bili su veliki, te sam uskoro morao da sam sebi priznam da je moj glavni motiv bio – radoznalost. Da se sretnem sa četničkim vođom, a da se prethodno ne izvrše potrebne pripreme, razgovor bi bio besmislen, i jedino bi doneo neugodnost i neprilike za Dražu Mihailovića, jer bi dobio etiketu „kolaboratera“. Trebalo je susret dobro organizovati, kako bi bilo sigurno da će doneti senzacionalan rezultat. Verovatno je i sam Draža Mihailović tako razmišljao, pa zato, najzad, nije nikada ni došlo do našeg susreta. Ali, ostali smo u vezi preko naših posrednika. I jedna i druga strana bila je u tim kontaktima veoma oprezna. Jedan moj poverljiv čovek čak je tri puta bio u Dražinom glavnom štabu. Da ne bih bio suviše opširan, zadovoljiću se samo tvrdnjom da Draža Mihailović svoju politiku sve do kraja rata nije menjao. Tek početkom 1945, u vreme naših poslednjih borbi u Hrvatskoj, kada je povlačenje naših trupa sa tog prostora bilo samo pitanje dana, Draža Mihailović mi se obratio direktnom molbom – i to preko svojih poverljivih ljudi u Beču – da mu pružim pomoć u vezi sa naoružanjem njegovih jedinica. Tokom nekoliko dana ja sam čak imao direktnu radio-vezu sa njegovim glavnim štabom u Bosni. Moj poverljiv čovek bio je poslednji put kod Draže u aprilu 1945.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>}} == Partizani kao zajednički neprijatelj == {{main|Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije}} [[Datoteka:Chetniks and Italians in Jablanica 1942.jpg|minijatura|Četnici i Italijani u Jablanici, 2. oktobra 1942. godine]] [[Datoteka:Četnici i Nemci u Srbiji 1944.jpg|minijatura|Grupa njemačkih vojnika i četnika D. Mihailovića u vrijeme pokušaja proboja u Srbiju 2. proleterske i 5. krajiške divizije NOVJ u proljeće 1944.]] {{izdvojeni citat|Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_209.htm Izveštaj poručnika Predraga Rakovića Draži Mihailovlću o radu za vreme legalizacije od decembra 1941. do decembra 1942.</ref>|Izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] Draži Mihailovlću od decembra 1942.}} {{izdvojeni citat|U celini uzevši, nacionalne snage su u opadanju a komunistički pokret u usponu. Otuda proizilazi i pravac angažovanja naših snaga i formulisanje zadataka, kao što sledi: '''Najopasniji neprijatelj je Tito'''.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_12_3_156.htm PROCENA KOMANDANTA JUGOISTOKA FELDMARŠALA VAJKSA OD 1. NOVEMBRA 1943. VOJNO-POLITIČKE SITUACIJE NA BALKANU KRAJEM OKTOBRA 1943. GODINE</ref>|Nemački izveštaj o stanju na Balkanu u jesen 1943.}} {{izdvojeni citat|Četničko pitanje: Njemačka je za D.M.-a neprijatelj br. 2 – neprijatelj br. 1 su komunisti. D.M. računa – uostalom, kao i ostale banditske vođe – na skoro povlačenje Nijemaca i zemlje. Nastojanje za očuvanjem snage četničkih jedinica je prvenstveno sračunato na sadašnju i buduću borbu protiv komunizma. U cilju ostvarivanja ove namjere, D.M. je tražio velike količine oružja, što je, naravno, bilo odbijeno. Pojedinačni ugovori sa četničkim komandantima (npr. Neško Nedić, Keserović, itd.), koji su sračunati na ograničenu lokalnu i taktičku saradnju u borbi protiv komunista, nisu rizični i mogu se nastaviti. Oni su u ovom momentu – i samo u ovom – povoljni za nas, jer odgovaraju našim interesima. Oni ne znače podršku za veliki obračun između nacionalista i komunista, koja se ima odigrati tek u daljnoj budućnosti.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=695&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 686.]</ref>|Zabilješka sa sastanka Armijske grupe F (Heeresgruppe F) sa izaslanikom Neubacherom održanog 30. jula 1944 (31. juli 1944).}} {{izdvojeni citat|Hrvatska: [...] Četnici su, s obzirom na vlastitu slabost, naši prirodni saveznici u borbi protiv komunizma. Samo se oni bore!<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=716&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 707.]</ref>|Zabilješka sa sastanka od 25. jula 1944.}} U kolaboraciji sa italijanskim i njemačkim okupatorima, kao i sa jedinicama kvislinške vlade generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]], vidjeli su četnici Draže Mihailovića jedinstvenu priliku za uništenjem snagâ [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. U tom smislu, karakterističan je stav koji je na pregovorima sa njemačkim predstavnicima krajem januara i početkom februara 1942. iznio komandant [[Istočna Bosna|istočnobosanskih]] četnika major [[Jezdimir Dangić]]: {{izdvojeni citat|Dangić je spreman da se sa svim svojim ljudstvom bezuslovno stavi pod nemačku komandu za potpuno uništenje komunista u istočnoj Bosni i održavanje mira, tako da se izbeglice mogu vratiti. On priznaje hrvatsku suverenost, mada ne kao konačnu, ukoliko se hrvatsko činovništvo obrazuje na paritetnoj osnovi od Hrvata, Muslimana i Srba na bazi pripadnosti zemlje. Pri tome je njegov preduslov da se zemlja postavi pod nemačku vojnu upravu. [...] </br> Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 115—116.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1094&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frames no. 001090—001091.]</ref>}} Dokument koji je potpisan u ožujku 1942. godine, prilikom drugog osobnog kontakta kapetana [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] s [[Italijani|italijanskim]] okupatorom, nosi naslov »Saglasnosti između Glavne komande italijanskih trupa u Crnoj Gori i kapetana Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četničkih nacionalista koji operišu u zoni dodeljenoj diviziji Venecija«. Prema tom dokumentu, nacionalistički odredi kapetana Đurišića pristali su na sljedeće uslove saradnje: * Da vode borbu protiv komunista i njihovih pristalica. * Da neće nikada okrenuti oružje protiv italijanskih trupa i da ograniče svoju politiku u samoj borbi protiv komunizma. * Da vrate, kada bude uništen komunizam, ono oružje koje su dale italijanske vlasti, izuzev pušaka, koje su potrebne radi održavanja reda.{{sfn|Pajović|1987|pp=31–32}} General [[Blažo Đukanović]] je, u svojstvu predsjednika Crnogorskog nacionalnog pokreta, zaključio 24. jula 1942. godine na [[Cetinje|Cetinju]] pisani sporazum sa armijskim generalom [[Alessandro Pirzio Biroli|Alesandrom Pirciom Birolijem]], italijanskim guvernerom Crne Gore. Sporazumom su se dvije strane obavezale da će „sarađivati na povraćaju reda, mira i javne sigurnosti u zemlji”: {{izdvojeni citat|1) Njegova Ekselencija Guverner Crne Gore, prima preuzetu obavezu, spram italijanskih vlasti, od strane crnogorskih nacionalista, zastupanih od potpisnika ovog dokumenta, a koji izjavljuju, uz časno obećanje i lojalno osjećanje spram Italijana, sljedeće: a) nastaviti i do kraja povesti beskrompromisnu borbu protivu komunizma i komunista u Crnoj Gori; 2) Crnogorski nacionalisti izriču Nj. E. Guverneru svoju beskrajnu zahvalnost prema svima italijanskim vlastima u Crnoj Gori za pomoć koju su do sada ukazale crnogorskom narodu i uvjeravaju da će se sa vječnim poštovanjem sjećati hrabrih italijanskih vojnika, koji su dali svoj život u zajedničkoj borbi protiv komunizma.<ref>Zbornik NOR-a, tom III, knj. 4, dok. br. 219, str. 527.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_24.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje HAJKA NA PRIPADNIKE NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA]</ref>}} Komandant Bosanskih četničkih odreda [[Rade Radić]] naređuje 27. avgusta 1942. svom načelniku štaba [[Vukašinu Marčetiću]] (»poručniku bratu«) sljedeće: {{izdvojeni citat|Ova komanda stavila ti je u dužnost, da odmah stupiš u vezu sa Nemačkim vojnim vlastima u B. Luci, povodom zauzimanja Mrkonjić-Grada od strane komunista i njihovim daljim nadiranjem ka Manjači, a u cilju organizovanja zajedničke akcije protiv komunista. [...] </br> Nemačkog komandanta isto tako upozori na činjenicu, da se danas u Bos. Krajini nalaze komunisti, koji su proterani iz svih srpskih zemalja: Srbije, Crne Gore, Hercegovine, Istočne i srednje Bosne sa celokupnim vođstvom i naoružanjem. Krajina im služi kao glavno uporište. Srpski narod u Krajini isto tako kao i u ostalim pokrajinama srpstva je u ogromnoj većini protiv komunistički raspoložen, ali ovaj srpski narod nije dovoljno naoružan, da bi suzbio ovu komunističku najezdu... Na osnovu svega ovoga zahtevaj od Nemačkog komandanta, ako slučajno [ne] bi bilo dovoljno pušaka, municije a naročito automatskog oružja u njihovim magacinima, da se razoružaju Hrvatske jedinice, a naročito ustaške formacije i da se oružje preda u naše ruke, a mi ćemo naoružati svoje rezerve u ljudstvu i voditi uspešne borbe protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_1_153.htm Naređenje komandanta bosanskih četničkih odreda od 27. avgusta 1942. načelniku štaba za organizaciju sadejstva nemačkim snagama u sprečavanju prodora partizana ka Banjaluci]</ref>}} Taktička saradnja sa okupacionim formacijama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]], po mišljenju generala Dragoljuba Mihailovića i Vrhovne komande JVuO, trebalo je da ima za cilj eliminaciju suparničkog pokreta, odnosno jugoslovenskih partizana. Tokom [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] (kojom je bilo planirano uništenje [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]), Mihailović 31. I 1943. podcrtava svojim potčinjenim komandantima koji je smisao četničke kolaboracije sa »Tetkićima«, tj. Italijanima: {{izdvojeni citat|U pogledu varijante za razoružanje Tetkića moramo još biti strpljivi. Oni nam još mogu poslužiti za borbu protiv komunista a isto tako vrlo lako nam mogu poslužiti i za borbu protiv ustaša i Nemaca. Tetkići ljubomorno čuvaju zarobljenu teritoriju Pavelićeve Hrvatske pa ćemo ih lako koristiti i protivu Nemaca i protivu Hrvata utoliko pre što Nemcima sve slabije ide na istočnom frontu pa je i jaz između njih i Tetkića sve dublji. U pogledu savezničke pomoći za ostvarivanje varijante nisam mogao dobiti ništa niti smo im nešto naročito predlagali. Iskustvo nas uči use i u svoje kljuse. Ali bi naravno u takvom slučaju tražio hitnu pomoć. Glavno je za naše odluke da imamo što pre jačinu i situaciju Nemaca i ustaša, kao i šta rade. Posle toga možemo tek donositi odluke. Mislim samo da nam u ostvarivanju ciljeva još Tetkići mogu poslužiti.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_25.htm Izvod iz knjige poslatih depeša Štaba Draže Mihailovića od 10. do 31. januara 1943. godine]</ref>}} Vojvoda [[Momčilo Đujić]], komandant [[Dinarska divizija|Dinarske divizije JVuO]], u pismu poslatom početkom septembra 1943. italijanskom zapovjedniku sektora [[Knin]], na lapidaran način saopštava svoje [[Antikomunizam|antikomunističko]] stanovište, kao ključni razlog za saradnju sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Od 1 jula 1941 godine rame uz rame sa Italijanskom vojskom borim se protivu zajedničkog neprijatelja–komunista u oblasti Dinare. Za sve ovo vreme objektivna i pravedna ocena mojeg ličnog držanja, mojeg vojničkog i političkog rada ne može mi se prebaciti da sam i najmanjim svojim gestom pokazao akt neprijateljstva ili sumnje prema italijanskoj vojsci i Italijanskom narodu, jer mi to ne bi dozvolili moja čast i moj Srpski ponos, pošto bi to bilo suprotno mojem stavu iskrenog prijateljstva i saradnje sa italijanskim narodom — stavu kojeg sam zauzeo od prvoga dana pa do danas, a kojega želim da i dalje nastavim na suprot svega onoga što mi se podmeće sa raznih strana i sa tendencijom da se naši prijateljski odnosi raskinu na štetu i jednih i drugih a na korist onih trećih kojima prijateljstvo Srba i Italijana ometa njihove političke kombinacije.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 160, reg. br. 14/2 (H-X-240).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića (1. januar — 8. septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 952.</ref>}} Krajem 1941. i početkom 1942. godine, pripadnici [[Legalizovani četnici|legalizovanih ravnogorskih odreda]] pružili su najznačajniji doprinos u hvatanju nekoliko hiljada odbjeglih ili pasiviziranih partizana i njihovih saradnika u [[Zapadna Srbija|zapadnoj]] i djelovima [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], kao i u njihovoj predaji Njemcima. Učešćem u masovnom hvatanju i likvidaciji pripadnika partizanskih odreda i njihovih saradnika, čak i ako se zanemari aktivna borba protiv partizana, legalizovani ravnogorski četnici su učinili krupne usluge njemačkom okupatoru u uništenju partizanskog pokreta na području dotadašnje [[Užička Republika|Užičke republike]].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Major [[Miloš Glišić]] je bio komandant legalizovanog Požeškog četničkog odreda (naziv odreda je isprva bio ''Sandžački vojno-četnički odred''; oznaka C—34), sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u avgustu 1942, nakon što je otkriveno da je održavao vezu sa generalom Dražom Mihailovićem. U njegovom dosijeu u Gestapou (BdS) nalazi se pismo koje je napisao generalu Nediću, s molbom da interveniše kod Njemaca i spriječi njegovu internaciju. Glišić najprije Nedića podsjeća na njegov »vapaj« iz 1941. godine: »''Ostavite domove i poslove. Na oružje. Spasavajte srpstvo od crvene nemani!''« Major Glišić tvrdi da se odazvao tom pozivu, tj. »prvi ispalio pušku i spasio 5000 srpskih glava da ne padnu zbog 50 Nemaca što već behu plen komunista u [[Požega|Požegi]]«. Njegova molba neće uroditi plodom, budući da je ubrzo transportovan u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|KL Mauthauzen]] (»Crnac je, ipak, odigrao svoje« — kako major Glišić zaključuje u svom pismu generalu Nediću). Navodi iz Glišićevog pisma potvrđeni su u izvještaju jednog povjerenika [[Beograd|beogradske]] centrale [[Abwehr]]a ({{jez-njem|Abwehrstelle}}), upućenog Zapovjedniku policije bezbjednosti i [[Sicherheitsdienst]]a Beograda: {{izdvojeni citat|Glišić se istakao prilikom gonjenja komunista u okolini Požega—Arilje i tom prilikom je oslobodio nekoliko nemačkih oficira i vojnika iz zarobljeništva kod bandita.<ref>Istorijski arhiv Beograda, fond BdS, G—346.</ref><ref>Miodrag Milić, Jugosloveni u koncentracionom logoru Mauthauzen, Institut za savremenu istoriju (Biblioteka Stradanja i otpori), Beograd, 1992, str. 55—56.</ref>}} I nakon što su legalizovani odredi rasformirani a njihovo ljudstvo razoružano, nastavili su pojedini četnički komandanti u Srbiji sarađivati sa njemačkim okupacionim snagama. Tako su poručnici [[Predrag Raković]] (koji je do kraja 1942. komandovao legalizovanim Ljubićkim četničkim odredom) te [[Zvonimir Vučković]], komandant 1. ravnogorskog korpusa JVuO, koji nije prihvatio legalizaciju, održavali prisne kontakte sa njemačkim komandantom [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]] poručnikom [[Eganom Krigerom]].<ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 335, fus. 5.</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 312-315.</ref><ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knj. 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 696.</ref> 12. februara 1943. godine, kapetan [[Miloš B. Marković]], komandant Ariljske brigade iz sastava Požeškog korpusa JVuO, obavještava generala Dragoljuba Mihailovića o vezama poručnika Vučkovića sa njemačkim oficirom, uspostavljenim u cilju »gonjenja komunista«: {{izdvojeni citat|Po povratku sa puta iz štaba 1a sastao sam se sa Vučkovićem koji me je zamolio da Vas izvestim o sledećem: </br> U srezu Kačerskom nalaze se dve komunističke grupe, prva jačine 60 a druga oko 150 ljudi. Ove se grupe prebacuju i u Oplenački srez. Za likvidaciju ovih grupa potrebno mu je oko 300 ljudi, no kada bi ih skupio izazvao bi potere od strane okupatora. Ima jednu drugu mogućnost a to je da uputi Nemce da gone ove grupe. Posredno, no obazrivo ima vezu sa jednim od nemačkih komandanata, koji je izjavio gotovost za usluge svake vrste a naročito u gonjenju komunista. Zvonko će ga upotrebiti no ne uspeli to preduzeće sam potrebno.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_33.htm Izveštaj komandanta Ariljske brigade od 12. februara 1943. Draži Mihailoviću o borbama protiv pripadnika NOP-a u zimu 1942. godine i dostignutoj organizaciji u brigadi]</ref>}} Poručnik Raković, u svojstvu komandanta 2. ravnogorskog korpusa JVuO, informiše 3. marta 1943. generala Mihailovića o sastanku sa Krigerom: {{izdvojeni citat|Okupator, kako Nemci tako i Bugari svu svoju akciju uputili su na komuniste, na njihovo gonjenje i istrebljenje. U smislu depeše koju sam podneo G. Ministru, sastao sam se 2 marta t.g. na Savincu u jednoj šumi sa Nemačkim komandantom potporučnikom Krigerom iz Gor. Milanovca. Sastanak je izveden potpuno tajno. Na sastanak je od strane Nemaca došao potporučnik Kriger i njegov tumač. A sa naše strane bio sam ja i moj Načelnik štaba p.por. Lazarević. Tema razgovora bila je isključivo uništenje komunističkih bandi, na teritoriji koju obezbeđuje Nemačka jedinica iz Gor. Milanovca. Uglavnom dolazi u obzir komunistički vođa Labud koji ima oko 150 komunista pod svojom komandom u okolini Rudnika, u srezovima: Kačerskom i Orašačkom. Utvrdili smo plan za ovaj rad. O izvođenju ove akcije detaljno sam se dogovorio sa Zvonkom noću između 2/3 - III t.g., u čemu smo postigli potpunu saglasnost.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 127, reg. br. 7/3 (S-X-12/4).</ref><ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_67.htm Izveštaj komandanta 2. ravnogorskog korpusa od 3. marta 1943. Draži Mihailoviću o borbi protiv pripadnika NOP-a i pregovora sa predstavnicima nemačkih okupacionih trupa]</ref>}} Kada je o odnosu prema četnicima riječ, Raković obavještava Mihailovića i o razlici u gledištima nižih njemačkih oficira na terenu i njihovih pretpostavljenih: {{izdvojeni citat|On zna da sam prestavnik organizacije Draže Mihailovića i otvoreno je rekao da on i kolege njegove razumeju Dražu ali njihovo više voćstvo, kako vojno tako i političko ne razumeju Dražu i njegov pokret, odnosno ne trpe ga. Zato mi je sam preporučio da se čuvamo dobro i ne dozvolimo da se sukobimo još sa njihovim jedinicama... Inače, kroz ceo njegov razgovor provejavala je želja da sa »Šumskim« uhvati vezu za dani momenat.<ref>AVII, kut. 127, reg. br. 7/3—1.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 67.</ref>}} I u depeši od 23. marta, Raković piše da se, uprkos Mihailovićevoj zabrani, u dva navrata sastao sa „nemačkim komandantom iz G. Milanovca”. Kao direktni rezultat ovih pregovora, Raković ističe puštanje na slobodu nekoliko desetina talaca, uključujući i kapetana Mejnerda (Maynard), člana britanske vojne misije pri 2. ravnogorskom korpusu. Pored toga, poručnik Raković upoznaje generala Mihailovića o detaljima plana za izvođenje zajedničke operacije četnika i [[Wehrmacht]]a protiv snaga NOVJ: {{izdvojeni citat|Hapšenje naših ljudi više neće biti na reonu nemačke komande G. Milanovac. Ako pogine okupatorski vojnik na ovome terenu neće se paliti redom kuće, već samo po našem spisku i to partizanske i samo će se partizani ubijati. Na drugom sastanku bio je prisutan i poručnik Maja. Ugovorili smo sve potrebno i organizovali za uništenje komunističke grupe Labuda Labudovića koji operiše u srezovima: Takovskom, Kačerskom i Orašačkom. Obaveštajnu službu u gonjenju ove grupe vodi biv. pretsednik opštine sa Rudnika Kosta Kostić. Tako ćemo iskoristiti Nemce za uništenje ove grupe. Ugovorili smo da Vučković upotrebi jednu svoju jedinicu za čišćenje sreza Kačerskog, ali odvojeno od Nemaca i ilegalno. Ona neće biti uznemiravana od Nemaca i drugih. Dobio sam 5000 metaka za čišćenje moga reona od komunista...<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića: 1. januar — 8. septembar 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, dok. 113, str. 550.</ref>}} 29. marta 1943. godine, Predrag Raković (pseudonim »Frike«) obavještava Vrhovnu komandu JVuO da sve teče po planu dogovorenom sa Njemcima, budući da se Zvonimir Vučković, u sadjejstvu sa okupatorskim trupama, bori protiv [[Prvi šumadijski partizanski odred|1. šumadijskog NOP odreda]] pod zapovjedništvom [[Milorad Labudović|Milorada Labudovića Labuda]] (poginuo krajem februara 1943. kod [[Lazarevac|Lazarevca]]): {{izdvojeni citat|Sa Nemcima se više ne sastajem jer nemam potrebe. Zvonko preko svojih ljudi rukovodi sa uništenjem Labudove grupe. Tamo operiše i 60 četnika Zvonkovih. Sa Nemcima sam ugovorio te me snabdevaju municijom. Frike.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 566—567.</ref>}} Zvonimir Vučković je nastavio kolaboraciju sa njemačkim okupatorom i tokom sljedeće, 1944. godine, naročito u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|partizanskog prodora u Srbiju]]. U depešama upućenim Draži Mihailoviću od strane pukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića Drške]] navodi se da je kapetan Vučković pod komandom njemačkih oficira. Simić 18. aprila 1944. izvještava Mihailovića: {{izdvojeni citat|Zvonkov odred pod komandom poručnika Nenadića zajedno sa Nemcima je u Negbini.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_120.htm Pismo delegata Vrhovne komande od 18. aprila 1944. Draži Mihailoviću o saradnji četnika sa nemačkim i bugarskim trupama u borbama protiv NOVJ u jugozapadnom delu Srbije]</ref>}} U telegramu od 20. IV 1944. pukovnik Simić (pseudonim »Stipe«) piše generalu Mihailoviću: {{izdvojeni citat|Vučković sa 130 odabranih četnika stavio se pod komandu nemačkog poručnika Kerpera i nalazi se južno od Jasenova na Beloj Glavi.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 277, registarski broj 4/1—56.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 99—100.</ref>}} U proljeće 1944. godine, prilikom njemačke kontraofanzive protiv partizana u jugozapadnoj Srbiji u kojoj su učestvovale i značajne četničke snage, zabilježena je i fotografija komandanta 1. ravnogorskog korpusa JVuO sa njemačkim oficirom, vjerovatno iz Wehrmachtove divizije [[Brandenburger|''Brandenburg'']].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Za vrijeme izvođenja operacija [[2. proleterska divizija NOVJ|2]]. i [[5. krajiška divizija NOVJ|5. divizije]] NOVJ u Srbiji, general Draža Mihailović (alias »88«) naređuje kapetanu [[Miloradu Mitiću]], četničkom komandantu iz [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]], da koordinira svoje manevre sa okupatorima (Nijemcima i [[Bugari]]ma) i kvislinzima: {{izdvojeni citat|Vrlo dobro je što su prešli u napad SDS.B.N. Naše jedinice stalno vrše napade. Ovo je zgodna prilika da se uništi ova komunistička grupa, samo jedinice N. SDS. LJ. B. treba da napadaju, a ne da se brane. Mi ćemo još prikupiti snaga, koje će takođe preduzeti napade. [...] Inače svima ostalim našim jedinicama, koje su sada u dodiru sa komunistima, naređeno je da najenergičnije napadaju, i da komunistima nedaju mira. Za municiju se i dalje starajte... Morate voditi računa da nedolazi do intimnijeg dodira naših snaga i onih drugih, jer bi to bilo nezgodno. Naši će biti aktivni i bez toga.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_101.htm Pismo Draže Mihailovića od 27. marta 1944. kapetanu Miloradu Mitiću o saradnji četnika i okupatora u borbama protiv NOVJ u jugozapadnoj Srbiji]</ref>}} Draža Mihailović je imenovao upravo Milorada Mitića za oficira za vezu između svojih jedinica i njemačke komande, kako bi saradnja četničkih komandanata sa okupatorom dobila neku organizovaniju formu. General Mihailović je preko kapetana Mitića dostavljao svoje zahtjeve njemačkoj komandi koja je snabdijevala municijom i hranom njegove jedinice, angažovane u borbi protiv NOVJ. Mitić je, pod pseudonimima »Bruno« i »Ratibor«, o situaciji na frontovima, o svome radu i o količini pomoći primljenoj od okupatora gotovo svakodnevno izvještavao generala Mihailovića. U depeši od 28. marta 1944, između ostalog, kapetan Mitić piše: {{izdvojeni citat|O nekoj akciji Bugara ili Br. 11 (šifra koja označava Njemce — nap.) protivu crvenih dublje na terenu nema ni govora. Doručak i večera su uvek u garnizonu. Ako se hoće uništenje komunista, onda to moramo mi da uradimo. Možemo da računamo na pomoć uzduž komunikacija, na municiju i avijaciju, mada ona ne može mnogo da pomogne. Ali moraju biti hitno bačene masovne snage i lično da vodite operacije, naravno kao 'siva eminencija', inače [[Peko Dapčević|Peko]] ode u Toplicu i dalje... Moral kod naših ljudi u reonima gde su prošli komunisti je mnogo opao. Sve veća sumnja u snagu naših i Br. 11 i sve veći respekt prema crvenima... Pred svim ovim mi ne možemo da zatvorimo oči. Ovoga puta opasnost je stvarno velika, skoro ogromna... Ja sam često stvari dobro predvideo. Juče Br. 11 gleda moj izveštaj od 24. februara, gde sam ja tačno predvideo snage, pravce i vreme akcije crvenih. Čak sam predvideo i pojedine faze, kao i postupak u eventualnostima koje su sada nastupile. Pitaju da li nisam u to vreme bio u štabu [[Josip Broz Tito|Tita]]... 27. III bio je u Ivanjici [komandant [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]] general] [[Kosta Mušicki]]...<ref>AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, S—X—57/2.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_62.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} General [[Hans Felber]], vojni zapovjednik Jugoistoka, 16. maja 1944. godine podvlači svojim potčinjenim: „Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski.” Međutim, general Felber preporučuje da bi se »borba protiv partizanskih bandi« trebalo, uz oprez, nastaviti voditi skupa s jedinicama generala Dragoljuba Mihailovića: {{izdvojeni citat|Četničke grupe koje se nalaze u borbi protiv komunista, ne treba nikako ometati niti ih napadati, već ih podupirati u borbi. Saradnja s četnicima u borbi protiv komunista, uz najštedljiviju isporuku municije i pod nadzorom okupacione sile, može biti samo lokalna i radi akutne borbe protiv partizanskih bandi. U tom slučaju potrebno je isporučivati i sanitetski materijal i negovati ranjenike. Za svaku isporuku potrebno je odobrenje Vojnoupravnog komandanta Jugoistoka. Preporučujemo da se u svim prilikama obraća nesmanjena pažnja pokretu DM i njegovim postupcima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=759&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000755.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>}} U vrijeme izvođenja [[Topličko-jablanička operacija|operacije Trumpf]], u kojoj se [[4. grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO]] pridružila njemačkim trupama u borbi protiv jedinicâ NOVJ, došlo je 14. jula 1944. u [[Kruševac|Kruševcu]] do sastanka vojnoupravnog komandanta Jugoistoka generala Hansa-Gustava Felbera sa kapetanom [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]], načelnikom štaba ove četničke formacije. Tom prilikom, Nedić je istaknuo „da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali“, ponudivši svoje usluge u „borbi protiv komunizma“. General Felber je ocijenio da je riječ „o potpuno ozbiljnoj ponudi četnika koju treba prihvatiti“, s čim se složio i major [[Erich Weyel]], oficir za vezu kod Nedića: {{izdvojeni citat|Neško Nedić je sada načelnik štaba četničke grupe koja se sa nama bori u akciji »Trumpf« i čija se jačina može proceniti na oko 10.000 ljudi. [...] Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačke oružane snage, ''kojima će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja''. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio. Na drugoj strani, Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu ''isporuke municije i naoružanja, a naročito teškog naoružanja''. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno naoružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma. [...] Neško Nedić je još jednom molio za poverenje ne samo ovdašnjih nemačkih komandi nego i čitavog nemačkog naroda, kao i za priznanje srpskog naroda kao najvećeg neprijatelja komunizma na Balkanu. ''Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da se lično dalje bori na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma'' i siguran je da bi to slično njemu učinio i jedan veliki broj četnika.<ref>[https://znaci.org/00001/4_12_4_93.htm Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru vođenom 14. jula 1944. u Kruševcu, sa četničkim komandantom Neškom Nedićem u vezi zajedničkih dejstava protiv jedinica NOV i POJ]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=736&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000725—000726.]</ref>}} Njemačka strana je nakon sastanka između predstavnika Obaveštajnog odjeljenja komandanta Jugoistoka i trojice visokih oficira JVuO, Mihailovićevih izaslanika ([[Dragoslav Račić]], Neško Nedić i [[Nikola Kalabić]]), održanom u Topoli 11. avgusta 1944, na osnovu ponude JVuO zaključila da se „političko zauzimanje stava Draže Mihailovića i njegovog pokreta potpuno izmenilo. Oni su spremni da u potpunosti sa nama sarađuju“. Mihailovićevi izaslanici su stavili do znanja da je za JVuO najvažnije objedinjavanje domaćih antikomunističkih snaga, opšta mobilizacija i „stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji“. Pošto je za ostvarenje tog cilja bila neophodna njemačka dozvola i naoružanje, JVuO je bila spremna da se obaveže na lojalnost i vjernost okupatoru.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Ritmajster Princ fon Vrede ({{jez-njem|Rittmeister Fürst von Wrede}}) citira riječi četničkih oficira sa sastanka: {{izdvojeni citat|»Srbi, koje vi niste poznavali, ipak se bore za vas. Mi se obavezujemo našom časnom oficirskom rečju da ćemo biti verni. Pokret Draže Mihailovića je spreman da dâ sve garancije koje Nemci budu zahtevali. ''Naše smrtno neprijateljstvo protiv komunizma je najbolja garancija naše vernosti''. Nas ne interesuje budućnost, svejedno kako će se rat završiti, mi smo odlučili, ako tako mora biti, da viteški propadamo.«<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=536&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000502.]</ref>}} U povjerljivom izvještaju Obavještajnog odjeljenja [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 26. avgusta 1944. godine, analizirano je stanje na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]] nakon objave rata [[Treći Reich|Trećem Reichu]] od strane [[Bugarska|Bugarske]] i [[Rumunija|Rumunjske]], neposredno po ulasku jedinica [[Crvena armija|Crvene armije]] na teritorij dvije države. Oficiri Wehrmachta predviđaju držanje četnika u novim okolnostima: {{izdvojeni citat|Osim toga, ustanički pokreti na području Balkana – izuzev pokreta Draže Mihailovića – dobit će pojačan zamah, tako da ubrzo treba očekivati prekid svih vlastitih veza s cijelim južnim Balkanom. Pokret Draže Mihailovića predstavlja jedinu antiboljševičku organizaciju koja, uz odgovarajuću potporu, može biti dugoročno korisna našim interesima u borbi protiv boljševizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=874&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000870—000871.] ({{jez-njem|"Darüber hinaus werden die Aufstandsbewegungen im Balkan-Raum – abgesehen von der DM-Bewegung – verstärkten Auftrieb erhalten, so dass in Kürze mit einer Unterbrechung sämtlicher eigenen Verbindungen nach gesamtem Süd-Balkan gerechnet werden muss. Die DM-Bewegung stellt bei entsprechender Unterstüzung die einzige antibolschewistische Organisation dar, die im Kampf gegen den Bolschewismus auf längere Sicht unseren Interessen nutzbar gemacht werden kann."}})</ref>}} U izvještaju njemačkog opunomoćenog generala u [[NDH]] od 24. decembra 1944. godine, u kojem se poziva na izjavu jednog svog pouzdanog agenta, navodi se da je Mihailović želio surađivati i sa formacijama marionetske NDH u borbi protiv NOVJ: {{izdvojeni citat|Prema pouzdanom izvješću čovjeka za vezu, Draža Mihajlović je navodno izrazio želju da se bori skupa sa ustašama i domobranima, jer im je zajednički glavni cilj uništenje komunizma.<ref>[https://znaci.org/00001/40_82.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, poglavlje POSLJEDNJI DANI NA VUČJAKU]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=443&rec=311&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000427.] ({{jez-njem|"Nach zuverlässiger V–Mann–Meldung soll Draza Mihajlovic geäussert haben, er wolle mit den Ustascha und Domobranen zusammen kämpfen, da das gemeinsame Hauptziel die Vernichtung des Kommunismus sei."}})</ref>|Izvještaj njemačkog opunomoćenog generala u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 24. XII 1944.}} U vezi sa ovim stavovima DM i njegovim predlozima, a na osnovu ovdašnjeg poznavanja DM-problema kao i na osnovu u ovom pravcu dosad napravljenih iskustava, može se zaključiti sledeće: Na temelju postojećeg poznavanja problematike DM i dosadašnjih iskustava u tom smjeru, o ovakvom stavu DM i sugestijama koje je iznio potrebno je zauzeti sljedeći stav: 1.) Zbog situacije u Jugoslaviji, koja je za njega postajala sve nepovoljnija, DM je bio prisiljen tražiti savezništvo s njemačkim "okupatorom", protiv kojeg se tako dugo javno borio. U biti, njegova opća antipatija prema Reichu nije se promijenila; njegov sadašnji stav proizlazi iz čistog oportunizma. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, protiv kojeg će se uvijek morati boriti kao prvak nacionalne ideje. Usled stalno sve nepovoljnije situacije po njega u jugoslovenskom prostoru, DM je primoran da traži naslon na tako dugo javno napadanog nemačkog okupatora. U pogledu njegove opšte nenaklonosti prema Rajhu, nije se u biti ništa izmenilo; njegovo momentalno držanje ''rezultat je čistog oportunizma''. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, koji on, već kao ''zatočenik nacionalne ideje'', mora uvek suzbijati. U tu svrhu, DM će ući u bilo koji savez koji mu se ponudi; pritom se može smatrati sigurnim da bi DM-u više odgovarala ''aktivna pomoć zapadnih sila'' nego djelomična koalicija s Reichom, na koju se sada osjeća prisiljenim. Ova teškoća će ostati za DM sve dok sovjetski utjecaj na ovom području nadmašuje utjecaj savezničkih zapadnih sila. Situacija će se neizbježno promijeniti ako zapadne sile ponovno zauzmu položaj na ovom području. Ako se gornja razmatranja uzmu kao temelj, može se s priličnom sigurnošću zaključiti da je ''namjera DM-a, što se tiče zajedničke borbe protiv komunizma, iskrena''. U ovom cilju DM će prihvatiti svaki aranžman koji mu se ponudi; pri tom se sa DM bil dobiju tlo pod nogama. Kad se sve rečeno ima u vidu, mogao bi se sa dosta sigurnosti izvući zaključak, da je namera DM iskrena, ukoliko se ona tiče zajedničke borbe protiv komunizma. Zu dieser von DM gezeigten Haltung und den von ihm gemachten Vorschlägen, muß auf Grund der hier bestehende Kenntnis des DM-Problems sowie der bisher in diesen Richtung gemachten Erfahrungen folgende Stellung bezogen werden: 1.) DM wurde durch die ständig für ihn ungünstiger werdende Situation im jugoslawischen Raum gezwungen, Anschluß an dem solange offen bekämpfte deutschen "Okkupator" zu suchen. An seiner allgemeinen Abneigung gegen das Reich hat sich im Kern nichts geändert; seine augenblickliche Haltung entspringt reinem Opportunismus. Sein Hauptfeind ist der Kommunismus, den er schon als Verfechter einer nationalen Idee immer wird bekämpften müssen. Zu diesem Zwecke wird DM jedes Bündnis eingehen, das sich ihm bietet; dabei kann als sicher angesehen werden, daß DM eine aktive Hilfe von Seiten der Westmächte angenehmer wäre als eine partielle Koalition mit dem Reich, zu der er sich nun gezwungen sieht. Diese Zwangslage wird für DM bestehen bleiben, solange der sowjetische Einfluß in diesem Raum den der allierten Westmächte überwiegt. Die Lage muß sich zwangsläufig dann ändern, wenn die Westmächte in diesem Raum wieder an Boden gewinnen. Wenn vorstehende Erwägungen zugrunde gelegt werden, kann mit einiger Sicherheit der Schluß gezogen werden, daß die Absicht DMs, soweit sie den gemeinsamen Kampf gegen den Kommunismus betrifft ehrlich ist. Saradnju sa četničkim formacijama generala Mihailovića u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, pominje u svojim memoarima i [[Schutzstaffel|SS]] potpukovnik [[Otto Skorzeny]], vođa njemačkih komandosa, zaslužan za izvođenje brojnih specijalnih operacija tokom rata: {{izdvojeni citat|U proljeće 1944. dobio sam naredbu Vrhovne komande Wehrmachta da lociram [[Josip Broz Tito|Titov]] štab, uništim ga i uhvatim Tita, koji je, prema [[Winston Churchill|Churchillovoj]] volji, već bio zamijenio generala Mihailovića. Mihailović, ratni ministar mladog kralja [[Petar II Karađorđević|Petra II]] od Jugoslavije, koji je živio u egzilu u Londonu, bio je uplašen sve većim uticajem komunizma. Na njegovo zaprepaštenje, njegovi četnici su se ponekad borili zajedno čak s mađarskim trupama, Hrvatima [[Ante Pavelić|Ante Pavelića]], pa čak i sa našim vojnicima protiv Titovih trupa.<ref>Otto Skorzeny, ''Meine Kommandounternehmen. Krieg ohne Fronten'', Universitas Verlag in F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung GmbH, München, 1993, s. 201.</ref><ref>({{jez-njem|"Im Frühjahr 1944 bekam ich den Befehl vom OKW, das Hauptquartier Titos ausfindig zu machen, es zu zerstören und Tito gefangenzunehmen, der nach dem Willen Churchills schon den General Mihailowitsch abgelöst hatte. Der Kriegsminister des im Exil in London lebenden jungen Königs Peter II. von Jugoslawien, Mihailowitsch, war über den fortschreitenden Einfluß des Kommunismus erschreckt. Seine Tschetniks schlugen sich zu seinem Erstaunen manchmal sogar gemeinsam mit den ungarischen Truppen, den Kroaten des Ante Pawelitsch und selbst unseren Soldaten gegen die Truppen Titos."}})</ref>}} Nakon sagledavanja situacije na Balkanu, Nemci su jugoslovenske partizane proglasili najvećim neprijateljima. U cilju borbe protiv partizana, tolerisali su i koristili četnike kao antikomunističku miliciju, iako im je bilo dobro poznato da oni održavaju veze sa [[London]]om. Suradnja četnika sa Nijemcima u borbi protivu snagâ NOVJ posebice je bila izražena na teritoriji negdašnje talijanske okupacione zone. Također, i pored izražene međusobne netrpeljivosti četnika i ustaša, oni su od okupatora više puta bili primorani da zajednički sudjeluju u antipartizanskim operacijama, iako su ih obično razmještali na različitim djelovima fronte. 18. rujna 1943. njemački poručnik Lippert iz Obavještajnog odjela [[114. lovačka divizija (Njemačka)|114. lovačke divizije]] sastavlja izvještaj o posjetu poručnika [[Milana Cvjetićanina]], komandanta Bosanskog korpusa „Gavrilo Princip” [[Dinarska četnička divizija|Dinarske četničke divizije]] JVuO, kojega je [[Kapitulacija Italije|kapitulacija Italije]] zatekla na liječenju u [[Split]]u, nakon čega se sastao sa njemačkim oficirom. Tom prilikom je poručnik Cvjetićanin zaključio sljedeće: {{izdvojeni citat|Mi četnici znamo da se samo uz pomoć njemačkih trupa može postići efikasno uništenje bandita, jer smo mi za to isuviše slabi.<ref>[https://znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.], str. 273.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=984&rec=313&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000981.]</ref><ref>[https://pescanik.net/pismo-citateljima-blica-i-gledateljima-serije-ravna-gora/ Boris Dežulović: Pismo čitateljima Blica i gledateljima serije “Ravna gora”]</ref>}} 22. septembra 1943, obavještajci 114. divizije šalju dopis štabu [[2. oklopna armija (Njemačka)|2. oklopne armije]] [[Wehrmacht]]a, u kome prenose izjavu jednog četničkog vođe iz [[Šibenik]]a: {{izdvojeni citat|Mi, pošteni elementi Sjeverne Dalmacije, i Hrvati i pravoslavci smo jedinstveni u namjeri da lojalno sarađujemo sa njemačkim Wehrmachtom u borbi protiv neprijatelja cijelog svijeta, komunizma. Naši ciljevi su jasni. Naša je čvrsta želja da povedemo naš jadni i napaćeni narod ka miru i redu. Zato molimo njemački Wehrmacht da nam pomogne u našoj borbi koliko god može. Njegovi neprijatelji u ovom kraju su i naši neprijatelji. Mi vodimo beskompromisnu borbu protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=313&broj=979&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000976; Prijevod izjave četničkog vođe Miroslava Perana iz Šibenika (22. septembra 1943.).]</ref>}} Čak i kada je odobravao kolaboraciju svojih komandanata sa okupatorima, general Mihailović je strogo vodio računa da se na taj način lično ne kompromituje, prvenstveno iz straha od negativne reakcije stanovništva okupirane Jugoslavije. Presretanjem komunikacije između Mihailovića i vojvode Đujića ujesen 1943, njemački nadležni organi su registrovali ovu tendenciju četničkog vođstva: {{izdvojeni citat|18.11. Radio-naređenje D.M. Đujiću da još više nego do sada ratuje zajedno sa njemačkim Wehrmachom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku nacionalnu stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=235&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000223.]</ref>|Depeša komande Druge oklopne armije komandi [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 21. novembra 1943. godine}} U depeši od 28. decembra 1943. poslatoj Vrhovnoj komandi JVuO od strane potpukovnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] (pseudonim »Nav-Nav«), govori se o sastanku koji je [[Todor Perović]], predstavnik Komande operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine (na čijem se čelu Baćović nalazio), održao u [[Sarajevo|Sarajevu]] sa njemačkim generalom Frommom: {{izdvojeni citat|Perović se vratio iz Sarajeva. U Sarajevu bio je kod generala Froma, komandanta pozadine celog Balkana. Između ostalog rekao mu je: »Srbi su istinski borci protivu partizana, mi Nemci cenimo borbu vaših ljudi. U tome se ističe naročito vaš kraj. Naročito cenimo saradnju majora Lukačevića. U kratko vreme prisajediniće se srpski krajevi Srbiji i u tom slučaju srpski će narod dobiti punu ekonomsku pomoć. U najkraćem roku dolazi još 12 divizija naših na teritoriju Jugoslavije radi potpunog likvidiranja partizana. Imamo jedan letak koji je izdao potpukovnik Borota za istočnu Bosnu, gde poziva narod da ga sluša kao novog komandanta, ali mi znamo da je komandant Baćović. Budite uvereni da će do proleća biti raščišćeno sa partizanima«. Ovo su uglavnom reči generala Froma. Nav-Nav.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_52.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine]</ref>}} Iako je Draža Mihailović sugerisao svojim komandantima da »koriste jedne neprijatelje protiv drugih«, u praksi se ova parola gotovo isključivo odnosila na borbu četnika (u koordinaciji sa okupatorima i kvislinzima) protiv pripadnika [[NOP]]-a. U depeši poslatoj 30. januara 1944, Mihailović naređuje majoru [[Zaharije Ostojić|Zahariju Ostojiću]] (pseudonim »Sto-Sto«): {{izdvojeni citat|Vodite računa o Nemcima i Bugarima i iskoristite njihovu akciju protiv crvenih do krajnjih mogućnosti. Napad na Pljevlje iskoristite za napad s leđa na komuniste.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref>}} U posljednjoj godini okupacije dolazi i do uspostavljanja čvrste saradnje između četnika sa teritorije [[Kosovo|Kosova]] i njemačkog okupatora. Naime, u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora Udarne grupe divizije NOVJ u dolinu Ibra]] i nakon toga, jedinice 2. kosovskog korpusa JVuO otvoreno sarađuju sa Njemcima od kojih primaju oružje i druge potrebe. Kapetan [[Živojin Marković]], komandant 2. kosovskog korpusa, 8. aprila 1944. obavještava Vrhovnu komandu JVuO da se sastao „sa nemačkim šefom SD policije iz Mitrovice koji je još pre tri meseca tražio da se vidi i da razgovara sa mnom”. U depeši Mihailoviću, Marković piše šta mu je njemački obavještajac obećao: {{izdvojeni citat|Obećao je da će da pohvata sve komuniste sa Kosova, bilo Srbe bilo Arnaute o čemu smo dali dokaze i podatke... Učinio sam pokušaj da dobijem i municiju od Nemaca. Obećali su, jer sam im predstavio strašno stanje u vezi sa partizanima.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} 11. juna 1944. kapetan Marković piše komandantu [[Sicherheitsdienst|SD policije]] u [[Kosovska Mitrovica|Kosovskoj Mitrovici]] o borbama koje vodi sa jedinicama NOP–a. Pored toga, kapetan Živojin Marković izvještava njemačkog oficira o spuštanju engleskih i američkih padobranaca na teren pod kontrolom četničkih jedinicâ: {{izdvojeni citat|Nastojaću da proverim tačno gde su pali i ko ih je uhvatio i gde će se nalaziti, pa ću vas izvestiti. Ja sam na položaju sa celim korpusom. Noćas sam blokirao dva srpska sela i uhvatio jednu komunističku trojku koju sam odmah likvidirao... Ako me sada ne pomognete u najtežoj situaciji u borbi sa partizanima, biću prinuđen da se povučem.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Sjutradan, 12. juna, uslijedio je odgovor njemačkog komandanta SD policije iz Mitrovice: {{izdvojeni citat|Mnogo Vam hvala za Vaša dva izveštaja. Juče sam imao duži razgovor sa Vašim oficirom za vezu koji Vas je sigurno već sada o svemu što smo razgovarali izvestio. Raduje me mnogo što imate takve uspehe u borbi protiv komunista i čestitam Vam na tome... Primite puno pozdrava i moje želje da postignete još mnogo uspeha i slave u borbi protiv komunista.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Polovinom septembra 1944. godine, saradnja kosovskih četnika sa njemačkim okupatorom postaje legalna. Štab 2. kosovskog korpusa JVuO dobija od Njemaca 10. septembra 1944. „tri vagona municije i ukupno 800.000 metaka od 7,9 mm”. U [[Raška|Raškoj]] su se mogli vidjeti njemački vojnici skupa sa četnicima. Krajem oktobra 1944. godine u [[Zvečan]]u pregovaraju predstavnici četnika, Njemaca i [[Balli Kombëtar|albanskih kvislinga]] o zajedničkoj borbi protiv NOV i PO Jugoslavije.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref><ref>Ненад Миодраг Антонијевић, Ратни злочини на Косову и Метохији 1941-1945 годинe. Докторска дисертација, Филозофски факултет Универзитетa у Београду, Београд, 2015, стр. 453-454.</ref> U ratnom dnevniku komande [[Armijska grupa E|Grupe armija »E«]] od 11. novembra 1944. godine, navodi se da je borbeno sadejstvo sa kapetanom Markovićem nastavljeno: {{izdvojeni citat|Grupa Marković (2500—3000) u sporazumu sa nemačkim jedinicama osigurava odsek Mitrovica — Raška — Novi Pazar. Izviđačke akcije prema Bugarima, Titu i Sovjetima. Dosad nije bilo nikakvih ozbiljnih incidenata. Potrebna je opreznost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=507&rec=311&roll=184 NARA, T311, Roll 184, frame no. 000501.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944 - 31.12.1944, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4: Dokumenti Nemačkog Rajha 1944—1945.], Vojnoistorijski institut, Beograd, 1979, str. 713.</ref>}} Okupatori i četnici su prema partizanima, njihovim simpatizerima i porodicama, primenjivali najsvirepije mere. {{izdvojeni citat|1) Protiv zaludele, potpuno obezglavljene i pomahnitale komunističke bande u šumi, sve određene starešine i svo nacionalno naoružano ljudstvo ima povesti beskompromisnu borbu za njihovo potpuno uništenje. Izuzetka u ovome pogledu ne može biti. <br /><br /> 4) Ko se uhvati da nosi hranu ili druge potrebe komunistima, a to se tačno utvrdi, komandant brigade sa čije bi teritorije bio takav krivac, odmah će ga streljati i porodicu potpuno uništiti. Kuću spaliti, a stoku zapleniti za izdržavanje gorskih jedinica. <br /><br /> 5) Ko se uhvati, a to se od strane komandanta brigade utvrdi, da je krio komuniste, primio u svoju kuću ili im slao makakva obaveštenja, biće najstrožije kažnjen. <br /><br /> 6) Ko se uhvati i bude dokazano, da je neko lice videlo komuniste, a nije na najbrži način izvestilo najbližu četničku komandu, biće takođe kažnjeno, u čemu se komandantima brigada ostavlja puna inicijativa. <br /><br /> 7) Ako u nekom selu bude ubijen makoji četnik, komandant brigade dotične teritorije odmah će streljati deset simpatizera.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B8_%D1%9A%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0_4.9.1943. Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica 4.9.1943.]</ref>|Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica (4.9.1943).}} Zbog svega navedenog, mnogi ljudi koji su prišli četnicima na početku ustanka protiv sila Osovine, bili su razočarani preusmerenjem dejstava u borbu protiv partizana. Tako je britanski oficir za vezu Hadson zabeležio: "Nekoliko četničkih jedinica tražilo je da bude oslobođeno zadatka borbe protiv partizana".<ref>https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA</ref> == Saveznici i četnička kolaboracija == {{main|Saveznici i Jugoslavija}} Zapadni saveznici pridavali su veliki značaj protivosovinskim aktivnostima u okupiranoj [[Evropa|Evropi]]. Tokom prvih meseci ustanka, na osnovu raspoloživih informacija, pružili su podršku Mihailovićevom ustanku. Zauzeli su stanovište da sve grupe otpora, uključujući i komunističke, treba da se uključe u opštenarodni pokret otpora kojim bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] prema uputstvima svoje vlade i direktivama savezničkih štabova. Putem svojih sredstava informisanja u cilju stimulisanja otpora stvorili su legendu o komandantu Mihailoviću i njegovim gerilcima. [[Datoteka:Četničko ostrvo slobode.jpg|thumb|Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena kao "'''Mihailovićevo ostrvo slobode'''" u magazinu "[[Time]]" 25. maja 1942. "''U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom''."<ref name="Deakin2"/> (kapetan Bil Hadson)]] Iako su Britanci politički podržavali Mihailovića, stvarna situacija na terenu bila je dosta dobro poznata. Već u srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea: {{izdvojeni citat|»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima {{jez-en|E. Baker}}, {{jez-en|Bailey}}-a, {{jez-en|Maclean}}-a i {{jez-en|Taylor}}-a str. 458-459</ref>}} U Mihailovićev štab uputili su misiju za vezu na čelu sa kapetanom Hadsonom. Misija je dignuta na viši nivo imenovanjem pukovnika Bejlija (u decembru 1942.) i kasnije generala Armstronga (u septembru 1943.) za šefa misije. Tokom proleća i leta 1943. saveznici su poslali u Srbiju devet svojih misija u štabove JVUO u cilju održavanja veze i organizovanja diverzija i otpora. Saveznički eksperti uspeli su da dekodiraju nemačke šifre, tako da su svakog dana imali izveštaje o nemačkom radio-saobraćaju. Bejzil Dejvidson iz [[SOE]] izjavio je da su početkom [[1943]]. ovi izveštaji počeli stizati i do njega: {{izdvojeni citat|Bile su to brzojavke na primjer ovakva sadržaja: »Partizani koji su dosad bili u X ili Y nalaze se u pokretu prema Z. Šaljemo protiv njih četnike.« ... Ta obavještenja su odigrala veoma krupnu ulogu u odluci premijera (Churchilla), do koje je došlo kad je on u veljači 1943. stigao u Kairo da se iniciraju promjene u našoj politici.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i {{jez-en|Richard Clogg}}, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 9. Diskusija o referatu {{jez-en|Sweet-Escott}}-a, str. 438</ref>}} Tokom 1942. i prve polovine 1943. godine saveznici su preko izveštaja svojih misija, praćenjem osovinske, naročito italijanske, štampe, i putem dešifrovanja neprijateljskog radio-saobraćaja, došli do dva zaključka: # Mihailovićeve trupe ne pokazuju značajnu protivosovinsku aktivnost # Jedan broj Mihailovićevih komandanata sarađuje sa osovinskim snagama. Zbog toga je saveznički komandant Sredozemlja, general Vilson, u maju 1943. naložio pukovniku Bejliju da Mihailoviću dostavi naređenje u kojem je između ostalog navedeno: {{izdvojeni citat|Apsolutno je potrebno da general Mihailović sada počne da izvršava obaveze koje je ranije prihvatio i da u ovom trenutku sarađuje u potpunosti... Mihailović ne predstavlja borbenu snagu od nekog značaja zapadno od Kopaonika. Njegove jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini i Bosni već su uništene ili tesno sarađuju sa Osovinom. Isto tako je teško reći da njegove jedinice postoje u Hrvatskoj, Sloveniji i Slavoniji... Partizani predstavljaju dobru i efikasnu borbenu snagu u svim krajevima, gde jedino kvislinzi predstavljaju generala Mihailovića. Zato je odlučeno: obavestićete Mihailovića da britanska Glavna komanda Srednjeg istoka zahteva da on, kao saveznik, prekine svaku saradnju sa Osovinom i da krene na istok, u Srbiju.<ref>Živan L. Knežević: Why the Allies abandoned the Yugoslav Army of General Mihailović - Washington DC, 1945.</ref>}} [[Datoteka:Sir Winston S Churchill.jpg|thumb|175px|"''Razlog zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem''." ([[Winston Churchill]])]] U aprilu 1943. saveznici su uspostavili kontakt sa [[partizani]]ma i postepeno počeli da im pružaju materijalnu i propagandnu podršku. Mihailoviću je postavljen ultimatum i zadat rok da otpočne sa protivosovinskim aktivnostima prema instrukcijama savezničke Komande Sredozemlja. Budući da do tih protivosovinskih aktivnosti [[JVUO]] nije došlo, u decembru 1943. saveznici su doneli odluku da uskrate svaku pomoć Mihailoviću i da svu pomoć i podršku prenesu na partizane. Savezničke misije su do maja 1944. povučene iz štabova JVUO. Jedan od učesnika u događajima, [[Ficroj Meklejn]] (''Fitzroy MacLean'') u knjizi ''Eastern Approaches'' ovako je opisao taj preokret u savezničkoj politici: {{izdvojeni citat|Odluka, doneta iz vojnih razloga, da se Mihailoviću uskrati pomoć i pruži podrška Titu, automatski je postavila i politički problem. Na prvom mestu ona je izazvala najsnažniji otpor kraljevske jugoslovenske vlade i grupe oko kralja Petra, iako se sam kralj na kraju prećutno složio. Drugo, ona je postavila i pitanje da li će, s naše strane, posle vojnog priznavanja Tita kao saveznika, uslediti u bilo kojoj meri i političko priznavanje.<ref name="fitzroy">Fitzroy MacLean: Eastern Approaches, 1949.</ref>}} {{izdvojeni citat|Do tada smo Srbiju smatrali za prvenstveno četnički domen. Materijal koji smo im tamo ranije dostavljali izbacivan je Mihailoviću. Ali rezultati su, po mišljenju Komande Bliskog istoka, bili razočaravajući. Naročito nije dolazilo ili veoma malo do presecanja saobraćaja na pruzi Beograd—Solun. Kao što se sećate, Mihailoviću je dat ograničen period vremena, u kome je trebalo da izvrši određenu operaciju. Ovo vreme je sad isteklo, a on nije ispunio ovaj zahtev i zato je doneta važna odluka da se Saveznička misija povuče iz njegovog štaba i da mu se obustavi dalje dostavljanje materijala. Dostavljanje je odmah obustavljeno; povlačenje britanskih oficira za vezu potrajalo je duže i tek krajem meseca maja, brigadir Armstrong, moj kolega u suprotnom taboru, oprostio se od Mihailovića, koji je bio pun prekora, ali još uvek učtiv. U Donjem domu g. Čerčil je objasnio postupak vlade. "Razlog — rekao je — zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem."<ref name="fitzroy" />}} 12. septembra 1944. jugoslovenski kralj [[Petar II Karađorđević]] je javno pozvao sve borce da pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, a one koji to odbiju osudio kao izdajnike koji "zloupotrebljavaju ime kralja i autoritet krune" radi pravdanja saradnje sa neprijateljem: {{izdvojeni citat|U ovom sudbonosnim i za Jugoslaviju velikim danima, kada pobedonosne armije Sovjetskog Saveza stoje na našoj granici s jedne strane, a američke i britanske s druge strane, kada je dan naše slobode u punom svanuću, pozivam sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom. (...) tom našom narodnom vojskom, koja je jednodušno priznata, podržavana i pomagana od naših velikih saveznika, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Amerike. <br /><br /> Svi oni, koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti, i koji se ne bi odazvali ovom pozivu, neće uspeti da se oslobode izdajničkog žiga, ni pred narodom ni pred istorijom. Ovom mojom porukom vama, odlučno osuđujem zloupotrebu imena kralja i autoriteta krune, kojom se pokušavalo opravdati saradnja sa neprijateljem i izazvati razdor među borbenim narodom u najtežim časovima njegove istorije, koristeći time samo neprijatelju.<ref name="prekoBBC">[http://sr.wikisource.org/sr-el/Позив_краља_Петра_II_на_приступање_Народноослободилачкој_војсци_Југославије Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]</ref>|Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije}} Uprkos pozivu jugoslovenskog kralja, [[Dragoljub Mihailović]] i tzv. "Jugoslovenska vojska u otadžbini" u [[Bitka za Srbiju 1944.|bici za Srbiju]] su se borili na strani Nemaca. == Suđenje kolaboracionistima == {{main|Beogradski proces}} Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja četnika sa okupacionim trupama za vreme okupacije. Optuženi Mihailović se branio time da je to zatečeno stanje, da je u Crnoj Gori i Hercegovini vladala glad, a Italijani su davali obroke: :Pretsednik: Je li vama bilo poznato da su u to vreme, jula-avgusta 1942 godine, komandanti četnika u Dalmaciji, u Hercegovini, Bosni, Liki, sarađivali sa okupatorom? :Optuženi: Ne razumem. :Pretsednik: Da li su vaši komandanti kao Jevđević i drugi u to vreme sarađivali sa Italijanima? :Optuženi: To je zatečeno stanje, pokušao sam da promenim. :Pretsednik: Jeste li preduzimali što da to stanje promenite? :Optuženi: Jesam. Tražio sam i preko Hadsona i svojom depešom da mi se omogući pet hiljada obroka hrane da dobijem, jer je vladala glad u Crnoj Gori i Hercegovini isto tako.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Presudom je utvrđeno da su svi Mihailovićevi komandanti i sve njegove formacije sarađivale sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Utvrđeno je da su svi komandanti optuženog Mihailovića i sve njegove četničke formacije sarađivale sa Nemcima, Italijanima i bugarskim okupacionim trupama za sve vreme okupacije u oružanim borbama protiv narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vreme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo u nameri uništenja oslobodilačkog ustanka i pružanju pomoći okupatoru u održavanju sistema okupacije.<ref>[https://www.znaci.org/00001/60_3_34.pdf Prof. dr. Miodrag Zečević: Dokumenta sa suđenja Draži Mihailoviću]</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Reference == {{izvori|2}} == Literatura == * [https://www.znaci.org/00001/4_12_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XII, knj. 4, Dokumenti nemačkog Rajha : 1944-1945], Vojnoistorijski institut, Beograd * [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 1, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1941-1942], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1981, COBISS.SR-ID: 32586252 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_2.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 2, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića januar-septembar 1943], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586253 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_3.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 3, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, septembar 1944 - avgust 1944], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586254 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 4, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, avgust 1944 - maj 1945], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1985. * [https://www.znaci.org/00001/114.htm Branko Latas: DOKUMENTI O SARADNjI ČETNIKA SA OSOVINOM], Beograd 2006. * [https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. COBISS.SR-ID: 2328588 * [https://www.znaci.org/00001/171.htm Elizabet Barker: Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u drugom svjetskom ratu], Zagreb, Globus 1979, COBISS.SR-ID: 77735943 * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Sveučilišna naklada Liber - Zagreb 1979 * {{Cite book| ref = harv| last = Pajović| first = Radoje| authorlink = Radoje Pajović| others = Dušan Željeznov, Branislav Božović| title = Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Špiler| year = 1987| url = http://www.znaci.net/00001/281.htm| publisher = Центар за информације и публицитет| location = Загреб| isbn = 978-86-7125-006-1| pages = | access-date = 05. 01. 2012| archive-date = 24. 04. 2013| archive-url = https://web.archive.org/web/20130424015645/http://znaci.net/00001/281.htm| url-status = dead}} == Vidi još == * [[Četnici u Drugom svetskom ratu]] * [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] * [[Predaja zarobljenih partizana Nemcima 1941.]] * [[Protivosovinske aktivnosti četnika u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == {{commonscat|Chetnik collaboration with Axis occupation}} * [http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html Svi smo sarađivali sa Nemcima, osim mene (Transkripti sa suđenja Draži Mihailoviću)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215085052/http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html |date=2012-12-15 }} * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 (Stanford University Press 1975)] ** [https://www.znaci.org/00001/40_45.htm Dvojna politika u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_47.htm Kolaboracija s Talijanima u Crnoj Gori] ** [https://www.znaci.org/00001/40_48.htm Kolaboracija s Talijanima u NDH] ** [https://www.znaci.org/00001/40_49.htm Kolaboracija s Talijanima u Sloveniji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_50.htm Kolaboracija s ustaškom državom] ** [https://www.znaci.org/00001/40_57.htm Sporno pitanje kolaboracije] ** [https://www.znaci.org/00001/40_62.htm Četničko-njemački sporazumi o kolaboraciji u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_63.htm Neformalna kolaboracija u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_64.htm Kolaboracija izvan Srbije do oktobra 1944.] ** [https://www.znaci.org/00001/40_72.htm Slom njemačko-četničke obrane u zapadnoj Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_78.htm Nastavak kolaboracije s Nijemcima] * [https://www.znaci.org/00001/41.htm Fikreta Jelić-Butić. ČETNICI U HRVATSKOJ 1941-1945] * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/independent-state-of-croatia/chetniks/ Chetnik collaboration with NDH], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/italy/chetniks/ Chetnik collaboration with Italians], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/montenegro/chetniks/ Chetniks in Montenegro], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/chetniks/ Chetnik movement during World War II] * [http://trial-mihailovic-1946.org/ Web Archive - The Trial of Dragoljub-Draza Mihailovic – 1946] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212225831/http://trial-mihailovic-1946.org/ |date=2007-02-12 }} * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 3 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm -Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm -Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_261.htm -Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm -Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_263.htm -Izveštaj Štaba 2. oklopne armije od 7. decembra 1943. komandantu Jugoistoka o molbi Vojislava Lukačevića da mu se omogući sastanak sa Pavlom Đurišićem radi dogovora o proširenju saradnje četnika sa Nemcima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm -Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_265.htm -Naređenje Štaba 2. oklopne armije od 22. decembra 1943. godine 2. puku »Brandenburg« o premeštanju nemačkog oficira za vezu iz štaba Vojislava Lukačevića u štab Pavla Đurišića ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm -Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm -Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_268.htm -Obaveštenje komandanta Jugoistoka od 24. januara 1944. nemačkom opunomoćenom generalu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o angažovanju četnika u Dalmaciji i Hercegovini zajedno sa nemačkim trupama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_269.htm -Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_270.htm -Izveštaj obaveštajnog odeljenja nemačke 264. pesadijske divizije od 18. aprila 1944. o razgovorima sa Momčilom Đujićem i Miodragom Kapetanovićem ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_271.htm -Izveštaj Obaveštajne grupe »Konrad« od 11. maja 1944. Komandi 2. oklopne armije o pregovorima sa Momčilom Đujićem] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm -Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_273.htm -Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru sa kapetanom Neškom Nedićem u Kruševcu ] * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 4 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbahetom ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm -Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 18. avgusta 1944. sa sastanka održanog 17. i 18. avgusta u komandi Jugoistoka povodom ponude Draže Mihailovića za saradnju u borbi protiv jedinica NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_230.htm -Obaveštenje generalštaba vrhovne komande Vermahta od 25. avgusta 1944. ministarstvu inostranih poslova o razgovorima Milana Nedića sa komandantom jugoistoka o saradnji Draže Mihailovića sa Nemcima u borbi protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm -Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} {{Authority control}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu| ]] b4zollrtb4xtguoj6cad77vqo1gaysv 41865959 41865957 2024-04-25T12:41:49Z 87.116.179.72 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nemac, domobran i Rade Radić.jpg|thumb|Njemački general major Friedrich Stahl, [[Hrvatsko domobranstvo|domobranski]] oficir i četnički komandant [[Rade Radić]], prilikom sastanka u centralnoj Bosni, 1942.<ref name="ushmm46717">{{cite web|url=http://resources.ushmm.org/inquery/uia_doc.php/query/45?uf=uia_BeHOBM|title=Photograph #46717|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=5 February 2011}}</ref>]] [[Datoteka:Četnici i Nemci.jpg|thumb|right|[[Četnici]] poziraju s njemačkim okupacionim snagama u nepoznatom selu na području Jugoslavije.]] '''[[Kolaboracija]] [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četnika]] sa snagama [[snage Osovine|Osovine]]''' je tokom [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugog svjetskog rata u Jugoslaviji]] poprimala razne forme, od nenapadanja do direktne vojne podređenosti okupacionim snagama. [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] je predstavljala raznorodnu formaciju sastavljenu od raznih [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četničkih grupa]]. [[Četnici]] u Srbiji su isprva sa [[partizani]]ma učestvovali u [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanku protiv okupatora]] [[1941]], a nakon sloma ustanka kreću u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja - [[partizan]]a i drugih etničkih grupa. U [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]] (Dalmaciji, Lici, Hercegovini i delu Bosne) četničke jedinice od početka organizuju Italijani kao jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]].<ref name="Pop izdaje"/> Proklamativno su ove jedinice bile pod Vrhovnom komandom [[Dragoljub Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali efektivno podređene italijanskoj vojnoj komandi. [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeve]] četnike je podržavala [[Jugoslavija|jugoslovenska]] vlada u izbeglištvu, podržana od [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznika]], te su četnici formalno postali deo savezničke koalicije, očekujući preuzimanje vlasti u trenutku savezničke pobede nad Nemačkom. U međuvremenu, otpor Osovini veoma je opao, a mnogi delovi JVuO su se borili zajedno sa osovinskim snagama protiv rivalske [[NOVJ|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Nakon niza upozorenja tokom [[1943]], [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznici]] su u decembru [[1943]]. doneli odluku o raskidu saradnje.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU], Globus, Zagreb 1979</ref><ref>Winston Churchill: The Second World War. [5], Closing the ring, New York, Bantam Books, 1962</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/1.htm Fitzroy Maclean: RAT NA BALKANU], Stvarnost, Zagreb 1964</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Zagreb 1979</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/5.htm F.W.D. Dikin: BOJOVNA PLANINA], Nolit, Beograd 1973</ref> Izbeglička vlada u kojoj je [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] bio ministar vojni raspuštena je u maju [[1944]], u avgustu je [[Kralj Petar II Karađorđević|kralj Petar]] ukinuo njegov štab, a u septembru pozvao sve pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini da se priključe [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]]. {{Wikisource|Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.}} {{Wikisource|Radiogramsko naređenje D. Mihailovića svim komandantima od 7.11.1943. }} Mihailović otkazuje poslušnost jugoslovenskom kralju, a tokom savezničke bitke [[Bitka za Srbiju 1944.|bitke za Srbiju 1944.]] se bori na strani [[Wehrmacht]]a. Četničko zbližavanje sa Nemcima kulminiralo je [[Povlačenje kolaboracioanista u Treći Rajh|zajedničkim povlačenjem]] sa nemačkim snagama na teritorij [[Treći Rajh|Trećeg Rajha]] [[1944]]-[[1945]]. Uzimajući u obzir formacijsku potčinjenost okupacionim snagama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Rajha]], kao i [[Suradnja četnika s Nezavisnom Državom Hrvatskom|potpisivanje ugovora]] sa vlastima kvislinške [[NDH]], [[Logika|logički]] je neodrživo četnike nazivati [[Antifašizam|antifašističkim]] pokretom. Pokret koji traži i dobija oružje, municiju i ratnu opremu od [[fašizam|fašističkog]] okupatora, po definiciji nije antifašistički. Pored toga, Mihailovićev pokret uopšte nije upotrebljavao sintagmu „antifašistički“ kao vlastitu odrednicu, niti se identifikovao s antifašizmom, budući da je ta terminologija poticala iz domena [[Komunizam|komunističke ideologije]]. Mihailovićev pokret nije bio fašistički u ideološkom smislu i nastao je kao nesumnjivo antiokupatorski pokret. Međutim, praksa tog pokreta podrazumevala je usvajanje fašističke kulture nasilja: etnički motivisani masovni zločini, teror nad civilima, istrebljenja čitavih porodica, nasilje nad kolektivnim seoskim zajednicama, spaljivanja i pljačku čitavih naselja. [[Antikomunizam]] je bio ključni ideološki činilac koji je prouzrokovao nalaženje zajedničkih interesa između JVuO i okupatora, ali i između JVuO i kvislinških, tj. domaćih profašističkih pokreta.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> {{izdvojeni citat|- Samostalni četnički odredi („Vertragschetniks“) više ne postoje, čak se i Drenović stavio pod komandu D.M.-a. Drenović, Tešanović i lokalni komandanti formalno sarađuju sa njemačkim i hrvatskim trupama. - Ukupno brojno stanje četnika u NDH i Sloveniji procijenjeno na 22.500 ljudi.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=829&rec=313&roll=482 NARA, T313, Roll 482, frame no. 000826: Sastav i brojno stanje neprijateljskih snaga u zoni odgovornosti 15. brdskog korpusa (1. septembar 1943.)]</ref>|Njemački izvještaj od 1. septembra 1943. godine}} Kao vrhovni komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, general Mihailović je dozvoljavao saradnju svojih jedinica sa silama Osovine i kvislinzima, posredno ([[Legalizovani četnici|legalizacija]]) ili direktno. Saradnja se ostvarivala lečenjem četnika u italijanskim, nemačkim i kvislinškim bolnicama, dobijanjem naoružanja i municije, hrane, zajedničkim dejstvima na sektorima fronta ugroženim od partizana. Saradnja je proizlazila iz činjenice da je četnička strategija polazila od uništenja komunista posredstvom okupatora u okviru Drugog svetskog rata. Kolaboracija je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Sandžak|Sandžaku]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] bila očigledna, nesporna, dokumentarno potvrđena. Četničke jedinice odstupale su tokom 1944. i 1945. godine sa Nemcima.<ref>Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd, 1992, str. 391.</ref> == Mihailovićeva ratna doktrina == {{main|Dragoljub Mihailović|Četnička ideologija}} Nakon početnog učešća u ustanku, [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je već 1941. smatrao da su oružane akcije protiv okupatora bez izgleda na uspeh,<ref>Zapisnik kapetana Matla sa sastanka sa srpskim generalštabnim pukovnikom Dražom Mihailovićem 11. novembra 1941, [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], str. 871-878</ref> da mogu izazvati represalije, da su stoga štetne, pa ih treba izbegavati. Prema Dražinoj doktrini, otvoren sukob sa okupatorom treba početi u trenutku njegovog povlačenja, usled savezničkog iskrcavanja na Balkanu ili usled poraza na drugim frontovima. U svom programu poslatom emigrantskoj vladi septembra 1941, Mihailović piše: {{izdvojeni citat|Održavanje neprijateljskog stava prema okupatorima i njihovim pomagačima, ali za sada, do daljeg, ne ulaziti u neposredne borbe osim u slučajevima samoodbrane kao što je slučaj u Hrvatskoj.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_6.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], dokument broj 6</ref>}} Njegovo gledište osnaženo je nakon prve zvanične radio poruke predsednika izbegličke vlade [[Dušan Simović|Dušana Simovića]] od 28.10.1941. koja kaže: {{izdvojeni citat|Do daljnjeg znaka za zajednički rad, bez krajnje potrebe ne izazivati neprijatelja.}} Mihailović je verovao da će saveznici na kraju pobediti. U međuvremenu, nastojao je da spreči ekspanziju komunizma. Smatrao je da će trenutak sloma okupatora biti odlučujući za buduće uređenje zemlje. Da bi se to moglo iskoristiti, potrebno je: * biti, makar formalno, priznata pro-saveznička formacija; * biti vojno dominantan u odnosu na ostale etničke ili ideološke struje sa savezničkim statusom. Partizanski pokret bio mu je glavni rival, a takođe i glavni ideološki protivnik po svim važnim pitanjima. Mihailović je smatrao da strateško opredeljenje za zapadne saveznike nije nužno u sukobu sa taktičkim suzbijanjem partizanskog pokreta uz pomoć okupatora. On je verovao da će ta saradnja ostati neprimetna, odnosno da treba “javno izbegavati saradnju sa Nemcima jer to srpski narod ne voli.“<ref>[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine УСТАНАК У СРБИЈИ 1941. ГОДИНЕ]</ref> U skladu sa ovom logikom, razvio je koncepciju korišćenja svih činilaca u svoju korist. Smatrao je da se treba držati Saveznika, jer je to obezbeđivalo je podršku kralja, naroda, i status savezničke sile. Otpor Nemcima je ostao deklarativnog i propagandnog karaktera da se snage ne bi iscrpljivale u beskorisnim sukobima sa nadmoćnim protivnikom.<ref>videti Proglas Srbima, Hrvatima i Slovencima od 16.11.1941.</ref> == Odnosi sa Nemcima u Srbiji 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} === Saradnja sa kvislinškom vladom === {{main|Saradnja četnika sa Nedićevom vladom}} Draža Mihailović je na početku stvaranja svoje organizacije, tokom leta 1941. stupio u kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. - [https://www.znaci.org/00001/11_4.htm glava 4]</ref> Mihailović je smatrao da se kvislinške snage Aćimovića i posle njega [[Milan Nedić|Nedića]] mogu višestruko iskoristiti: * one suzbijaju komunizam i u tom svojstvu su koristan partner; * one mogu služiti kao paravan za privremenu legalizaciju četničkih odreda u kriznim situacijama; * one su potencijalni izvor snabdevanja - bilo dobrovoljnog, bilo putem fingiranih ili stvarnih prepada * one omogućuju posrednu vezu sa okupacionom silom; * njihovi pripadnici će preći pod Mihailovićevu komandu u trenutku raspada okupacionog sistema; Sa Nedićem je bio u kontaktu, dobijao od njega pare, i obećanja "da će se angažovati kod nemačkih vlasti da Mihailović ne bude zarobljen ili kažnjen."<ref name="znaci.net">https://www.znaci.org/00001/4_14_1_243.htm IZVEŠTAJ HAROLDA TURNERA OD 6. NOVEMBRA 1941. O POKUŠAJIMA DRAŽE MIHAILOVIĆA DA PREGOVORIMA SA NEDIĆEM I NEMCIMA OJAČA SVOJ POLOŽAJ ZA BORBU PROTIV KOMUNISTA1</ref> Mihailović je preko Nedića tražio kontakt sa Nemcima za "borbu protiv komunizma", ali Nedić im je preneo da se Mihailović nalazi neposredno pred uništenjem, da želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime, da je potpuno nepouzdana ličnost i da nema svrhe pregovarati.<ref name="znaci.net"/> Kakogod, o želji Mihailovića da pregovara je obaveštena i nemačka Vrhovna komanda: {{izdvojeni citat|13.11.41: Vrhovna komanda oružanih snaga traži provjeru vijesti da je „izvjesni“ Mihailović poslao delegate Nediću, i preko njih ponudio Nijemcima pregovore.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000119: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka.</ref>}} Uprkos potonjem neuspehu pregovora sa Nemcima, četnici su ipak postigli dogovor sa kvislinškom vladom. Sukladno postignutim dogovorima viših instanci, Štab 1. valjevskog četničkog odreda 13. decembra 1941. naređuje saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{izdvojeni citat| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_33.htm Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda od 13. decembra 1941. za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade</ref>|Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade (13. decembra 1941.)}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1941. === {{main|Sastanak u Divcima}} {{izdvojeni citat|Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_30._%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0_1941._%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0 Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића]</ref>|Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.}} {{Wikisource|Izjava pukovnika Branislava Pantića o Mihailovićevoj odluci da pregovara s Nemcima}} {{Wikisource|Izveštaj kapetana Matla pretpostavljenima od 30. oktobra 1941. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića}} {{Wikisource|Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.}} Nemci su za gušenje [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji 1941.]] angažovali dodatne trupe i sproveli drastične represalije nad stanovništvom, što je Mihailovića navelo da se povuče iz ustanka, napadne partizane i zatraži kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika [[Branislav Pantić|Branislava Pantića]], njegovog predstavnika i obaveštajca u [[Beograd]]u. No, na samom početku sastanka sa nemačkim predstavnicima u selu [[Divci]] 11.11.1941. mu je rečeno: {{izdvojeni citat|Pre dve nedelje poručili ste nam preko Vaših poverenika u Beogradu da je Vaša namera 'da nećete više dozvoliti da se srpska krv beskorisno proliva i srpska imovina dalje uništava'. Istovremeno ste ponudili da se zajedno sa nemačkim Vermahtom i organima Nedićeve vlade borite protiv komunizma. Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer: 1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i 2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.}} Nemci su procenili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, i stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta".<ref name="Divci">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> U daljem razgovoru Draža se pravdao nacistima za ustanak: {{izdvojeni citat|Nije moja namera da ratujem protiv okupatora, jer kao generalštabni oficir poznajem snage obeju snaga.<ref name="Divci"/>}} On se pravdao da je morao uzeti neke gradove od Nemaca da ih komunisti ne bi uzeli<ref>"Moji ljudi su [[Bitka za Loznicu 1941.|krenuli na Loznicu]] zato da je komunisti ne zauzmu."</ref> i izjavljivao da nije na strani ustanika: {{izdvojeni citat|Nisam se stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce.<ref name="Divci"/>|[[Draža Mihailović]]}} Draža je izjavljivao Nemcima lojalnost i tražio da mu daju municiju da nastavi borbu protiv partizana.<ref>"Neophodno je imati municiju! Računajući s tim, došao sam ovamo."</ref> Ali, želeo je da njegovo "delovanje na nacionalnoj osnovi" ostane potajno da ne bi prošao kao [[Kosta Pećanac]], koji je sklopio otvoreni sporazum sa okupatorom, čime je izgubio ugled u narodu i stekao oznaku izdajnika.<ref name="Divci"/> Uprkos svim njegovim predlozima, Nemci mu nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje: {{izdvojeni citat|„Ponuda pukovnika Mihailovića da stavi svoje snage na raspolaganje za borbu protiv komunista je odbijena i zatražena je bezuslovna predaja. Mihailović je tražio da se konsultuje sa svojim komandatima. Mihailović također tražio oružje za borbu protiv komunista. Ovo je igra, borba između bandi za izvor oružja. Ipak, čini se da jedan dio Mihailovićevih bandi iskreno želi da se bori protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000121-2: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka 17.11.41.}} Mihailovićev stav u odnosu na njemačkog okupatora i kvislinge u Srbiji bio je jasno izražen u depeši, koju je opunomoćeni poslanik Ministarstva inostranih poslova Trećeg Rajha u Beogradu [[Felix Benzler]], 31. marta 1942. godine, uputio centrali u Berlinu: {{izdvojeni citat|Sve dosad se nije postiglo da se ličnost pukovnika Mihailovića stavi pod kontrolu. Po svoj prilici ni on nije u stanju ili nije voljan da na srpskom području nešto preduzme, već je, naprotiv, preko jednog posrednika ovih dana ponudio vladi Nedića da prihvata da se objavi: 1) da on ne namerava da se bori protiv Nemaca; 2) da neće ništa da preduzima protiv Nedićeve vlade; 3) da se zalaže za održanje mira i reda u zemlji; 4) da poziva na borbu protiv komunista. Posredniku je odgovoreno da za Mihailovića jedino u obzir dolazi da se bezuslovno potčini.<ref>[https://znaci.org/00001/11_18.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POD ZAŠTITOM LEGALIZOVANIH ODREDA]</ref>}} Za njim je raspisana poternica i nekoliko meseci je bio u bekstvu. U junu 1942. Mihailović je prešao u Crnu Goru, italijansku okupacionu zonu, na teritoriju koju su držali crnogorski četnici. Četnički odredi u Srbiji su delom raspustuili regrute kućama i ostali u ilegali na kadrovskom sastavu, a delom se legalizovali kao pripadnici zvaničnih Nedićevih formacija. === Stanje sukoba niskog intenziteta i legalizacija četnika === {{main|Neil Selby}} {{Quote box | citat = „Udružite se sa apotekarima. Uzmite od njih praškova za kijanje, suzavce i supervodonik. Na igrankama svrabeće praškove. Upućujte preteća pisma, uznemiravajte telefonom, stvarajte svuda strah i zabunu.“<ref name="Kosta Nikolić 2004">Bojan Dimitrijević - Kosta Nikolić: Đeneral Mihailović - biografija, Beograd : Institut za savremenu istoriju, 2004, str 378-9</ref> | izvor = [[Draža Mihailović]] naređuje „misteriozne sabotaže" po gradovima septembra 1943. | width = 40% | align = right}} Aktivnosti četničkih odreda u Srbiji svedene su na najmanju meru da se ne bi izazivao okupator, i uglavnom su ograničene na organizacionu i obaveštajnu delatnost i sitnije diverzije. Uprkos tome, nemački okupator je veoma ozbiljno shvatao četničku aktivnost i povremeno organizovao racije protiv preostalih Mihailovićevih odreda, koji su se trudili da izbegnu dodir sa neprijateljem. Težište aktivnosti obeju strana preneto je na teritoriju [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. U Srbiji, znatan broj Mihailovićevih snaga se legalizovao. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. maj]]a 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Tu na okupatorskom spisku snaga su neki od glavnih Mihailovićevih četnika: [[Predrag Raković]], [[Miloje Mojsilović]], [[Dušan Smiljanić]], [[Vučko Ignjatović]], [[Miloš Glišić]], [[Ljuba Jovanović]]... Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">[https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA]</ref> Odsustvo oružane borbe u Srbiji sredinom [[1942]]. godine Mihailović je nastojao da nadoknadi činjenjem smicalica nemačkim vojnicima po gradovima, ubacivanjem „smrdljivih bombi", "svrabećih praškova", "praškova za kijanje", upućivanjem pretećih pisama, uznemiravanjem telefonom...<ref name="Kosta Nikolić 2004"/> Ovo nije ostalo neprimećeno. Britanski kapetan Bil Hadson je u drugoj polovini 1942. ponovo uspostavio vezu i javio da "Mihailović još sarađuje s Osovinom u Crnoj Gori i Sandžaku i miruje u Srbiji", da su "u Dalmaciji Trifunovićevi četnici legalizovani" te, podsticani od Italijana, sanjaju o nekoj "Srbo-Sloveniji i Dalmaciji". Na osnovu stanja na terenu on izvlači zaključak: {{izdvojeni citat|U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.... Mihailoviću bi trebalo konačno reći da Britanci pretpostavljaju komuniste kvislinzima.<ref name="Deakin2"/>|Britanski kapetan Bil Hadson}} Mihailovićeva taktika u Srbiji se početkom 1943. sastojala u tome da organizuje i štedi svoje snage za "planirani narodni ustanak". Nemci navode da je izbjegavao svaki konflikt sa okupacionim trupama.<ref>NAW, T-78, Roll 332, 6289915, 919: Procjena situacije komande Jugoistoka za feburar 1943 (2. mart 1943.).</ref> Izveštaji Nedićeve vlade konstatuju da je četnička akcija gotovo svuda upravljena na obračunavanje sa komunistima, koje se sprovodi beskompromisno, do istrebljenja. Inače, četnici na sastancima sa narodom savetuju lojalno držanje prema domaćim vlastima i okupatorskoj vojnoj sili kao i odricanje svake pomoći partizansko-komunističkim bandama.<ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 59/1—1, k. 22.</ref><ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 54/5—1, k. 22.</ref> Četnici su se posebno klonili ozbiljnijih sabotaža koje mogu izazvati odmazde, pa su čak sprečavali britanske komandose na terenu da ih vrše: {{izdvojeni citat|[[Neil Selby|Major Selby]] imao zadatak da organizuje sabotaže i dotur materijala za iste; „Prema Selbyevim navodima, do sabotaža nije došlo zato što ih D.M., odn. njegovi komandanti na terenu na terenu još nisu odobrili.“ <ref>NAW, T-313, Roll 482, 000544: Izvještaj obavještajnog odjeljenja Vojnog komandanta Jugoistoka o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca u noći 18./19. augusta 1943 (26. august 1943.).</ref>|Izvještaj nemačkog obavještajnog odjeljenja o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca (26. august 1943).}} Mihailović je 7. oktobra 1943. naređivao svojim četnicima borbu protiv partizana u Sandžaku "po svaku cenu" i nesukobljavanje sa Nemcima "po svaku cenu": {{izdvojeni citat|9. Na slučaj dolaska nemačkih trupa u reon gde se vrši akcija, ne dolaziti sa ovima u dodir, a sprečiti po svaku cenu eventualni sukob. <br /> 10. Na slučaj nailaska na partizane, ovi se po svaku cenu moraju razbiti i reon Župe očistiti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_9.htm Naređenje Draže Mihailovića od 7. oktobra 1943. komandantima kopusa u zapadnoj Srbiji za mobilizaciju ljudstva i borbu protiv NOVJ u Sandžaku]</ref>|Naređenje Mihailovića za borbu protiv partizana i nesukobljavanje sa Nemcima u Sandžaku (7. oktobra 1943).}} Saveznički komandant Sredozemlja uskoro i sam uviđa da se Mihailović bavi sporednim aktivnostima, uz izbegavanje da preduzme nešto na komunikacijama vitalnim za [[Saveznici|Saveznike]] i za Nemce. Stoga je [[9. decembar|9. decembra]] [[1943]]. poslao [[Dragoljub Mihailović|Mihailoviću]] telegram kojim zahteva izvršenje specifikovanih napada na komunikacije, a koji počinje rečima: {{izdvojeni citat|'''Sloboda kojom se Nemci služe železničkim prugama od Grčke do Beograda za prevoz i izdržavanje trupa nepodnošljiva je.'''<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_250.htm, Obaveštenje brigadira Armstronga od 9. decembra 1943. Draži Mihailoviću o zahtevu Komande britanskih trupa na Srednjem istoku da četnici izvrše dve sabotaže protiv Nemaca]{{Dead link|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog II</ref>}} == Saradnja četnika sa NDH == [[Datoteka:Chetniks, Ustasa, and Domobrani.jpg|thumb|Predstavnici četnika, ustaša i domobrana na sastanku u Bosni.]] {{Glavni članak|Suradnja četnika sa NDH}}{{Wikisource|Sporazum grupe četničkih predstavnika sa predstavnicima NDH od 23.5.1942.}} {{izdvojeni citat|Mi se sa vojnim organima hrv. države na terenu borbe protiv komunista nalazimo ne kažemo saveznici, ali kao neki slučajni saradnici. Iz toga može za obje strane nastati dosta dobrih posljedica.<ref>http://www.znaci.org/00001/4_14_1_82.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230323080618/https://znaci.org/00001/4_14_1_82.htm |date=2023-03-23 }} Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP</ref>|Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda komandantu 4. domobranske divizije za saradnju u borbi protiv partizana (10. maja 1942.)}} Na celoj teritoriji [[NDH]] na kojoj su živeli Srbi, došlo je do [[Ustanak u NDH|ustanka]] protiv [[ustaše|ustaškog]] terora. Među ustanicima je ubrzo došlo do podele između četnika i komunista. Komunisti su imali svoje principe: beskompromisnu borbu protiv svih okupatora i pomagača i zabranu nacionalnog revanšizma. Četnici su hteli smirivanje situacije, što se ubrzo pretvorilo u borbu protiv pokreta otpora. [[Momčilo Đujić]] i [[Pajo Popović]] su prvi od četničkih vođa bili decembra 1941. godine kod župana NDH [[David Sinčić|Davida Sinčića]] u [[Knin]]u.<ref name="Pop izdaje"/> Zajedno s njima dvojicom, kod Sinčića je početkom decembra došao i [[Brane Bogunović]], kojeg će Sinčić ocijeniti kao najpouzdanijeg za suradnju.<ref>Veliki župan Sinčić je 7. februara 1942. obavijestio Pavelića da »Brane Bogunović iz Bosanskog Grahova uvijek djeluje u smislu smirenja«. (NOB u Dalmaciji, 2,872).</ref> Pregovori četnika s vlastima NDH u Kninu su nastavljeni u januaru 1942. godine, kada su velikog župana posjetili i [[Mane Rokvić]], kapetan [[Veljko Ilić]], [[Velimir Tešanović]] i [[Stevo Rađenović]].<ref>AVII, 261,42-1/12.</ref> Četnici su tokom prve polovine 1942. putem pučeva preuzeli od komunista rukovođenje ustaničkim odredima u centralnoj i istočnoj Bosni. Ovi odredi sklopili su ugovore o saradnji sa vojnim vlastima NDH tokom aprila, maja i juna 1942, i tako se uključili u jedinstven nemački odbrambeni sistem. Prvi je sporazum sa NDH potpisao [[Uroš Drenović]] u ime svog odreda [[27. april]]a 1942. Zatim su slične sporazume potpisali [[Lazo Tešanović]], [[Rade Radić]], [[Savo Božić]], [[Cvijetin Todić]], [[Radivoje Kerović]] i drugi. Pavelićev ministar [[Mladen Lorković]] [[26. maj]]a 1942. godine depešom obaveštava »vrhovničtvo« velike župe Bribir i Sidraga: {{izdvojeni citat|»Glavni stožer domobranstva suglasan je sa vašim priedlogom da se vođama grko-istočnjaka popu Momčilu Đujiću, Mani Rokviću, Bogunoviću, Paji Popoviću i Paji Omčikusu dodieli pomoć od milijun Kn (kuna), 200 pušaka jugoslavenskog poriekla i 10 strojo-pušaka.«<ref>AVII, H-P-426; u protokolu Ministarstva vanjskih poslova NDH dokument je zaveden pod brojem VT/57/42.</ref>|Depeša ministra NDH [[Mladen Lorković|Mladena Lorkovića]] nadležnima u Kninu o isporuci oružja četnicima (26. maj 1942.)}} Isplata je izvršena početkom juna. O tome dr Sinčić obavještava Pavelića: "''Jučer sam trima glavnim vođama četnika koji su u borbi protiv partizana, Momčilu Đujiću, Branku Bogunoviću i Mani Rokviću dao svakome po 100.000 kuna radi organiziranja borbe protiv partizana i pomoći njihovim suborcima''."<ref>AVII, 195,12/6—1</ref> Istovremeno je Sinčić »četničkim vođama izručio jednu makar skromnu količinu hrane, a naše zapovjedništvo stavilo im je na raspolaganje 20.000 metaka, 100 pušaka i 10 dobrovoljaca — puškomitraljezaca s oružjem«.<ref>AVII, 224,35/11-1.</ref> Međutim, saradnja nije tekla glatko. Dogovoreno je da četnici ne napadaju hrvatska sela i da ne dolaze oružani u Knin, što se često nije poštovalo.<ref>U istrazi poslije rata Sinčić je izjavio: »Sporazumjeli smo se da četnici neće napadati hrvatska sela ni domobrane, ni oružnike, da neće oružani u Knin dolaziti«. »Međutim, Đujić je nastavio s napadima svojih četnika na pojedina katolička sela u župi s izlikom da su u njima partizani«. AVII, 261,42-1/14.</ref> Međutim, na saradnji su insistirale sile Osovine; stoga će početkom [[1943]]. ugovori o saradnji biti obnovljeni. U [[Knin]]u je 26. II 1943. održana skupština četničkih »vojnih delegata i civilnih predstavnika« s područja [[Bosansko Grahovo|Bosanskog Grahova]], [[Drvar|Drvara]] i [[Bosanski Petrovac|Bosanskog Petrovca]]. Zaključeno je da se formira Grmečko-klekovački korpus, a za komandanta je izabran [[Đuro Plećaš]]. Zaključeno je da se »odmah povedu pregovori sa hrvatskim civilnim i vojnim vlastima za što tešnju saradnju, međusobnog pomaganja i zajedničku borbu protiv partizanskih pljačkaških hordi« a izabrani su i »opunomoćenici« za vođenje pregovora.<ref>Arhiv Hrvatske, Četnička arhiva, kut. 1.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/41_13.htm Fikreta Jelić–Butić: ČETNICI U HRVATSKOJ 1941–1945. poglavlje POKUŠAJ PODUZIMANJA VEĆE ČETNIČKE OFENZIVE PROTIV NOP-A]</ref> U [[Gospić]]u je 6. marta 1943. potpisan sporazum između pripadnika [[Medak|Medačkog]] četničkog odreda i vojnih i političkih vlasti NDH. Sastanku su, s hrvatske strane, prisustvovali ustaški pukovnik [[Vjekoslav Servatzy]], oružnički pukovnik Dragutin Mašek te veliki župan župe Lika i Gacka Ferdo Stilinović. Na drugoj strani, bili su prisutni kapetani Jovo Dabović i [[Miodrag Kapetanović]], komandant Medačkog odreda, kao i nekoliko civilnih predstavnika. U zapisniku sporazuma, između ostalog, navedeno je sljedeće: {{izdvojeni citat|Svrha sastanka je davanje odnosno dobivanje dozvole za obstojnost i daljni rad gore spomenute skupine oboružanog pravoslavnog pučanstva. Tim povodom daje se i prima na znanje sliedeće: </br> 1.— Vođa naoružanog odreda zvanog »Medački četnički odred«, svi njegovi zapovjednici i oboružani pripadnici tog odreda u ime svoje i u ime cielokupnog pravoslavnog pučanstva, koje stanuje na području toga odreda izjavljuju, da priznaju vrhovničtvo (suverenitet) N.D.H. i Poglavnika, koji je nosioc tog vrhovničtva, za svog vladara. Priznaju također sve zakone, naredbe, odredbe i u obće zakonske propise N.D.H. i obavezuju se iste poštovati i njima se pokoravati kao i svi drugi državljani N.D.H. Nadalje izjavljuju da žele, da im se dozvoli da oružje, koje već posjeduju, mogu i nadalje zadržati u svrhu, da brane svoja sela i naselja od pljačkaških partizanskih bandi i drugih odmetnika, a izjavljuju se spremnim dobrovoljno sudjelovati sa hrvatskim i njemačkim odnosno talijanskim oružanim snagama na suzbijanju i uništavanju partizansko odmetničkih bandi i to pod vrhovnim zapovjedničtvom hrvatskih odnosno njemačkih ili talijanskih vojnih zapovjednika.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 159, registarski broj 23/3 (H-X-84).</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_2_76.htm Zapisnik o sporazumu Medačkog četničkog odreda i predstavnika vojnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske u Gospiću od 6. marta 1943. o saradnji u borbi protiv pripadnika NOP-a na području centralne Like]</ref>}} U pismu koje su 30. maja 1944. lokalni četnici uputili njemačkoj komandi u [[Drniš]]u, tvrdi se da su partizani kontrolisali Medak od aprila do decembra 1943, a da je nakon dolaska [[114. lovačka divizija (Nemačka)|114. lovačke divizije]] Wehrmachta, u mjestu iznova uspostavljen „ustaško-domobransko-četnički garnizon”. Medački četnici pišu: „Sve se odvijalo u duhu sporazuma i iskrene saradnje sa ustanovama NDH. Četnički odred iz Metka (Medak) učestvovao u svim akcijama njemačke vojske u aprilu 1944; od komande puka Brandenburg četnici dobili nagradu za hrabro držanje u tim borbama.”<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=299&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000294: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> I pored toga, između ustaša i četnika je dolazilo do sukoba. Tako sredinom maja 1944. ustaše spaljuju srpsko selo, dok četnici zahtijevaju od Wehrmachta “da sve svoje snage usmjerimo na borbu protiv komunizma, a ne da gubimo vrijeme i dragocjene četničke živote na osvetu ustašama”.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=300&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000295: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> U narednim mjesecima saradnja četnika i ustaša je išla teško i usiljeno, uz brojne incidente i čestu intervenciju Nijemaca.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=245&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frame no. 000241: Pismo načelnika štaba 15. brdskog korpusa Njemačkom opunomoćenom generalu u Zagrebu povodom incidenata prouzrokovanih od strane ustaša (4. januar 1944.).] „Bezobzirno i neodgovorno“ ponašanje ustaša i vlasti NDH prema četnicima koji stoje u službi Wehrmachta može imati teške posljedice po ratnu privredu. Zbog ovoga se ima „najoštrije protestvovati“ kod vlasti u Zagrebu. Ukoliko se ponašanje vlasti NDH „u najkraćem roku“ ne promijeni, njemačke trupe će biti prisiljene da djeluju.</ref> Sir [[William Deakin]], u svojim ratnim memoarima nazvanim ''The Embattled Mountain'' (objavljenim u Jugoslaviji [[1973]]. pod naslovom “Bojovna planina”), pominje javnu četničku saradnju sa vlastima NDH: {{izdvojeni citat|Bosanski četnici su, prema zaplenjenim dokumentima, sklapali sporazume sa Pavelićevim vlastima. Mihailović obično nije održavao ličnu vezu sa svojim mesnim komandantima. Dodir je uspostavljan preko štabnih oficira koji su išli u obilaske. Krajem avgusta [1943. — prim.], u vezi sa mojim porukama, primio sam na razmatranje jedan predlog iz Kaira da se preko BBC-a poimenično žigošu oni četnički komandanti za koje postoji dokaz da sarađuju sa Pavelićem i Nemcima. Odgovorio sam: “Smatram da bi napad na četnike saradnike okupatora preko BBC-a bio odlučan korak napred, ali učiniti to izostavljajući Mihailovića predstavljalo bi manevar koji ovde niti bi bio dobro primljen niti shvaćen. Zaplenjeni dokumenti odnose se na legalizovane četnike, tj. one kojima je - za razliku od ilegalnih četnika - dopušteno da sarađuju sa Osovinom. Ali i jedni i drugi su pod vrhovnom komandom Mihailovića.”<ref>[https://www.znaci.org/00001/5_2.htm Vilijam Dikin, BOJOVNA PLANINA, Beograd 1973.]</ref>|Sir [[William Deakin]], ''The Embattled Mountain''}} U izvještaju 69. rezervnog korpusa [[Wehrmacht]]a od 11. XI 1943. o dotadašnjim odnosima sa četnicima sa [[Ozren (Bosna i Hercegovina)|Ozrena]] i [[Trebava (planina)|Trebave]] navedena je sljedeća opaska: {{izdvojeni citat|O Ozrenskim i Trebavskim četnicima; lokalne milicije koje nemaju veze sa DM-om i prema kojima je DM neprijateljski nastrojen; dosad sarađivali sa njem. i NDH vlastima i značajno doprinijeli odbrani Doboja; Drugoj oklopnoj armiji [PzAOK 2] saopštiti da bi bila greška otpočeti neprijateljstva protiv njih; 1. lovački zdrug [NDH] ima sporazum sa njima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=437&roll=1544 NARA, T314, Roll 1544, frame no. 000431.]</ref>|Za štab 69. ResKor. (11.11.43)}} Za četničke formacije sa područja NDH koje su bile lojalne okupacionim vlastima, njemački organi su od proljeća 1944. počeli upotrebljavati službeni naziv “Hrvatska borbena zajednica” ({{jez-nem|Kroatische Kampfgemeinschaft — KKG}}): {{izdvojeni citat|Novi naziv za četnike u NDH koji se bore pod njemačkom komandom; Treba doprinijeti postizanju sporazuma između KKG i hrvatskih vlasti kako bi se izbjegli sukobi među njima i time omogućila zajednička borba protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=400&rec=314&roll=1546 National Archive Washington, T314, Roll 1546, frame 000394.]</ref>|Hrvatska borbena zajednica (Kroatische Kampfgemeinschaft) (13. maj 1944. godine)}} {{izdvojeni citat|Tema sastanka: formiranje /Hrvatskih borbenih grupa/; Četnici imaju priznati NDH, odbaciti naziv /četnik/ i [[Velika Srbija|velikosrpske]] težnje i podrediti se [[Wehrmacht]]u; u zamjenu im se garantuje bolnička skrb za ranjene u njemačkim bolnicama, snabdijevanje pojedinih dijelova civilnog stanovništva, te zaštitu od nasilja /počinjenog od treće strane/.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=51&rec=314&roll=566 National Archive Washington, T314, Roll 566, frame 000047.]</ref>|Izvještaj obavještajnog odjeljenja 392. pješadijske divizije o sastanku sa četničkim komandantima kod Otočca 7. juna 1944. godine (10. juni 1944.).}} U ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta za proljeće 1944, konstatuje je se da je došlo do rasformiranja do tada lojalnih četničkih jedinica, kao svojevrsna usluga vlastima NDH. Kao »konačno rešenje« predložena je integracija u [[Hrvatsko domobranstvo|Domobranstvo]]: {{izdvojeni citat|Jedan od malobrojnih ustupaka hrvatskim zahtevima bio je u pogledu četničkog pitanja: rešeno je da se rasformiraju četnički odredi koji su bili pod nemačkom komandom. Oni pravoslavni, koji nisu iz Hrvatske, da se proteraju, a pravoslavni iz Hrvatske da se priključe nemačkim vojnim snagama kao pomoćno osoblje. 25. aprila 1944. komanda Vermahta javlja da četnika rođenih van Hrvatske i nema, pa se prema tome ne mogu ni proterati. Kao konačno rešenje predlaže se da sve lojalne četnike treba integrisati u hrvatsku vojsku.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2022-11-04 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Žalbe Nemcima)}} U izvještaju poslatom 18. maja 1944. iz ustaškog 3. gorskog zdruga komandi njemačkog 69. rezervnog korpusa, navode se podaci o borbenoj saradnji sa četnicima [[Vasa Mijatovića]], koji se nalazi pod komandom vojvode Uroša Drenovića: {{izdvojeni citat|Četnici Vase Mijatovića su opet dokazali vjernost NDH, naročito prilikom napada na Prijedor i u toku akcije čišćenja od strane 69. ResKor.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=412&rec=314&roll=1548 National Archive Washington, T314, Roll 1548, frame no. 000405.]</ref>}} Unatoč svih razlikâ koje su generisale česte incidente, saradnja četnika s trupama NDH u borbi protiv partizana će se nastaviti i u posljednjoj godini okupacije. U zabilješkama s putovanja po [[Dalmacija|Dalmaciji]] i [[Hercegovina|Hercegovini]] glavnokomandujućeg Jugoistoka iz avgusta 1944. navedena je opaska o promjenljivim odnosima unutar antikomunističkog tabora: {{izdvojeni citat|Saradnja 369, 264. i 373. pješadijske divizije sa četnicima dobra; saradnja 2. lovačkog zdruga sa četnicima nailazi na teškoće, vjerovatno namjerno izazvane iz Zagreba. Problemi u odnosima sa vojnim i civilnim vlastima NDH.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=681&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000672—000674.]</ref>|Zabilješka o inspekcijskom putu glavnokomandujućeg Jugoistoka kroz Hercegovinu i Dalmaciju od 7. do 11. augusta 1944.}} Uvijek stavljajući ostvarenje vlastitih vojnih i političkih ciljeva u prvi plan, Njemci su vlastima NDH pokušavali predočiti sve pogodnosti saradnje sa četnicima u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, uz što manje međusobnih razračunavanja: {{izdvojeni citat|Sukobe između ustaša i četnika treba sprječavati; vlastitu saradnju sa četnicima ne iznositi previše u javnost, da se ne bi izazivale bespotrebne polemike; NDH se ne treba nametati savezništvo sa četnicima, ali oni treba da shvate da vremenski i prostorno ograničena saradnja sa četnicima i njima koristi, imajući u vidu trenutni odnos snaga na terenu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1142&rec=311&roll=194 National Archive Washington, T311, Roll 194, frames 001136-7.]</ref>|Zabilješka sa razgovora glavnkomandujućeg Jugoistoka [[Maximilian von Weichs|Maximiliana von Weichsa]] i specijalnog izaslanika [[Hermann Neubacher|Hermanna Neubachera]] od 26. novembra 1944. godine (27. novembar 1944.)}} === Zajednička borba protiv partizana u NDH === {{main|Operacija Užice|Borbe za Jajce 1942.|Borbe za Livno 1942.|Bitka na Neretvi}} [[Datoteka:BatallaDelNeretvaMapa2.png|250px|thumb|right|[[Bitka na Neretvi]] je jedan od primera borbe udruženih sila Osovine protiv jugoslovenskih partizana ([[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|25x22px]] [[Njemačka]], [[Datoteka:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|25x22px]] [[Italija]], [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|25x22px]] [[Nezavisna Država Hrvatska|Ustaše]] i [[Datoteka:Flag of the Chetniks.svg|25x22px]] [[Četnici]]).]] U prvoj polovini 1942. nemačka okupaciona komanda proglasila je oblast južno od Save za ratnu zonu i time preuzela neposrednu komandu nad svim trupama. Sporazumi između četnika i NDH bili su sugerisani i odobreni od strane nemačke komande, tako da su ti sporazumi predstavljali faktičku integraciju četnika u operativnu i okupacionu upravu. Nasuprot ugovornom odnosu sa [[ustaša]]ma, četnici su provodili drakonske mere prema partizanskom pokretu otpora u [[NDH]]. U proglasu štaba [[bilećki vojnočetnički odred|bilećkog vojnočetničkog odreda]] o merama protiv partizana stoji sledeće: {{izdvojeni citat| 1. Svako lice, koje napusti mesto stanovanja, a to mu bude zabranjeno od četničkih vlasti iz bilo kojih razloga biće odmah streljano čim se uhvati. <br /><br /> 2. Svako, ono lice, koje bude vodilo propagandu protivnu četničkoj vlasti i četničkoj organizaciji bi će odmah streljano. <br /><br /> 3. Svaki agent, kurir ili lice koje raznosi propagandistički materijal protivan četničkoj organizaciji biće na licu mesta streljan. <br /><br /> 4. Onaj, kod koga se pronađe propagandistički materijal, biće odmah ubijen. <br /><br /> 5. Svaki onaj domaćin koji primi na hranu, stan ili ukaže ma kakvu pomoć partizanskim agentima, partizanskim kuririma i tsl. biće odmah streljan, njegova porodica internirana, a imanje konfiskovano. <br /><br /> 6. Svako ono lice, koje primi partizane, agitatore i uopšte sumnjive ljude, dužno je odmah stvar prijaviti najbližoj četničkoj vlasti. <br /><br /> 7. Svaka četnička jedinica, svaka strana, svaka patrola i svaki četnik dužni su odmah stupiti u borbu protiv partizana čim ih primijete. Odmah obaveštavaju susedne četničke čete, straže i posade, a ove su dužne priteći odmah i najhitnije u pomoć. <br /><br /> Ko postupi protivno biće kažnjen smrću. Prednje odredbe stupaju odmah na snagu.<ref>[https://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%9B%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%BE_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Проглас штаба билећког војночетничког одреда о мерама против партизана]</ref>|Proglas štaba Bilećkog vojnočetničkog odreda od 5. jula 1942. o merama protiv pripadnika NOP-a}} Nemačka komanda uspostavila je puno operativno jedinstvo, tako da su u zajedničkim operacijama protiv partizana rame uz rame učestvovale Nemačke snage, snage NDH i četnički odredi. Primer ovakvih zajedničkih operacija su [[Borbe za Jajce 1942.|operacije na planini Manjači septembra 1942]]. u kojima su učestvovale 3. bataljon 721. nemačkog pešadijskog puka, 2. čete 1. domobranskog regrutne bojne, 1. i 2. bojna Petrinjskog zdruga, vod haubica i 8 tenkova zajedno sa četnicima Manjače protiv partizanske grupacije sastavljene od [[Prva krajiška brigada NOVJ|1. krajiške]], [[Druga proleterska brigada NOVJ|2. proleterske]] i delova [[Druga krajiška brigada|2. krajiške]], [[Treća proleterska brigada NOVJ|3. sandžačke]] i [[Četvrta proleterska crnogorska NOU brigada|4. crnogorske brigade]]. Pred početak [[Četvrta neprijateljska ofanziva|četvrte neprijateljske ofanzive]], vojvoda [[Dobroslav Jevđević]] obavještava [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]] o planu o zajedničkom nastupanju njemačkih, italijanskih, ustaško-domobranskih i četničkih formacija u predstojećoj operaciji protiv partizana: {{izdvojeni citat|Ujedno vas izveštavam, da mi je danas saopštila vrhovna talijanska komanda, da je dovršen veliki plan o generalnom napadu na partizane u kom će da učestvuju talijanske nemačke hrvatske trupe i naše snage u saradnji sa talijanskim. Na moje pitanje potvrdili su mi, da ima izgleda da u toj operaciji uzmu učešće i crnogorske trupe. O ovom sam vas izvestio i depešom. Na osnovu ovog sve više dolazi u pitanje da se ostvari naš plan o akciji, a mi da budemo samo jedan deo trupa u opštem planu italo-nemačkom za uništenje partizana. Da se ne može ostvariti naš plan nezavisno od njihove akcije, ja sam uvek naglašavao vojvodi Birčaninu, a to sam pominjao i u mojim izveštajima vama, tim pre, što su pravci nastupanja italo-nemačkih snaga od Banja Luke i od Like podudarni sa pravcima, koje smo mi namenili našim trupama.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_13.htm Izveštaj Dobroslava Jevđevića od 18. januara 1943. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u Dinarskoj četničkoj oblasti]</ref>}} U iscrpnom izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine podnio [[SAD|američki]] [[Ured za strateške usluge]] (preteča današnje [[Centralna obaveštajna agencija|Centralne obavještajne agencije]]), sumiraju se rezultati netom završene [[Operacija Weiss|operacije Weiss]]: {{izdvojeni citat|Krajem januara 1943. godine zajedničke nemačke, hrvatske, italijanske i četničke snage povele su veliku ofanzivu protiv jugoslovenske oslobodilačke armije. Neprijatelj je potpomognut od Drenovićevih četnika uspeo da potisne jugoslovenske patriote u Hercegovini i jugoistočnoj Bosni. Glavni udar u sadašnjoj neprijateljskoj ofanzivi vrše kombinovane četničke snage u Hercegovini (V.[ojislav] Lukačević, član Mihailovićevog glavnog štaba), u Crnoj Gori (Bajo Stanišić) i u Sandžaku (Pavle Đurišić, član Mihailovićevog glavnog štaba). Ishod ove borbe je još neizvestan. Partizani govore da su oni odneli pobedu, dok četnici insistiraju na tome da su gotovo potpuno očistili ove jugoslovenske krajeve od antifašističkih snaga. Tačno je, međutim, da su jugoslovenski antifašistički gerilci pretrpeli teške teritorijalne gubitke, ali daleko je od toga da su njihove snage uništene ili razbijene. Na drugoj strani, mnogo slavljeni četnici generala Mihailovića danas su angažovani u jednoj od najžešćih ofanziva za uništenje jugoslovenskih demokratskih snaga.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1018.</ref>}} Četnici i ustaše su kasnije sarađivali protiv pokreta otpora, u pojedinim slučajevima čak i bez posredstva Njemaca: {{izdvojeni citat|Mi ćemo biti u stanju u najskorijem vremenu da ovladamo srpskim naseljima ovoga kraja. — Potrebno je da i jedinice Hrvatske vojske zauzmu što više svojih naselja. — Ne vidimo razloga zašto bi se Hrvatske jedinice dozvolile blokirati, kada im se pruža mogućnost, da se naslonom na naše jake četničke jedinice stave u pokret i počnu partizanima da nanose udar za udarom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_1.htm Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području Gospića od 11. septembra 1943.]</ref>|Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području [[Gospić]]a (11. septembra 1943.)}} Do kraja rata, u gotovo svim osovinskim operacijama protiv partizanskog pokreta otpora četnici i ustaše bili su na istoj strani, pod operativnom komandom okupatora. U odsustvu okupatora, u odnosima četnika i snaga [[NDH]] zabeležen je znatan broj incidenata, ali i primera iskrene saradnje (kao npr. komandant 4. brigade iz sastava Ličko-kordunaške oblasti kapetan [[Dušan Đaković]]: „Mi osećamo i jedan veliki dug pažnje, obzirom na mnoge usluge, koje su nam Hrvatske vojne vlasti učinjele tokom zadnjijeh mjeseci.“<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 9.</ref>) == Saradnja četnika sa Italijanima == {{main|Milizia Volontaria Anti Comunista|Dinarska četnička divizija|Momčilo Đujić|Bajo Stanišić}} [[Datoteka:Momčilo Đujić with an Italian officer.jpg|thumb|Vojvoda [[Momčilo Đujić]] sa italijanskim oficirom Bernardijem. (Fototeka [[Vojni muzej Beograd|Vojnog muzeja Beograd]])]] {{izdvojeni citat| 1.) Želimo ostati u najboljim odnosima sa okupatorskim italijanskim vlastima. <br /><br /> 2.) Mi se borimo samo za proterivanje ustaša, koji su toliko zločina počinili nad srpskim narodom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_19.htm Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda od 1. novembra 1941. majoru Bošku Todoroviću o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu]</ref>|Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu (1. novembra 1941.)}} {{izdvojeni citat|Jevđević je smatrao celishodnim da — u jednom memorijalu — iznese svoju iskrenu saradnju sa nama, zapisavši između ostalog — doslovno: »Saradnja sa Italijanima vratila je našem narodu mogućnost da živi u miru, da radi i da se posveti porodici«. »Saradnja sa Italijom je od presudnog interesa za srpski narod i nikad Srbin neće ustati protiv italijanske vojske jer bi takav postupak, pored toga što bi predstavljao nezahvalnost i zločin, bio takođe i velika ludost«. »Bez obzira na ishod rata, bratstvo u oružju i zajednički prolivena krv (četnici su u borbi protiv komunista izgubili preko 600 ljudi) cementiraće srdačno prijateljstvo sa Italijom. Nikakva londonska Vlada ni bilo koji drugi faktor neće nas skrenuti od ovog puta i ove politike, jer jedino to prijateljstvo je u stanju da omogući ostacima srpskog naroda da prežive«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 1: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1981, str. 888.</ref>|Izvještaj komandanta italijanske 2. armije generala [[Mario Roatta|Maria Roatte]] od 26. septembra 1942. Vrhovnoj komandi u [[Rim]]u o rezultatima razgovora sa [[Ilija Trifunović-Birčanin|Ilijom Birčaninom]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavom Jevđevićem]]}} {{izdvojeni citat|Sve dok Talijani budu jedini izvor pomoći, Saveznici ništa ne mogu učiniti da on, Mihailović izmeni svoj stav prema Talijanima. Njegovi neredovni neprijatelji su: partizani, ustaše, Muslimani i Hrvati. Kada bude svršio s njima on će se obrnuti protiv Nemaca i Talijana.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 20, registarski broj 4/3 (VK-Y-709/1).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 977—978.</ref>|Izvještaj šefa britanske vojne misije pukovnika [[William Bailey|Stenlija Bejlija]] o govoru Draže Mihailovića od 28. februara 1943. godine}} Za razliku od odnosa sa [[Treći Reich|Njemačkim Reichom]] i [[NDH]], saradnja četnika sa italijanskom okupacionom upravom odvijala se prilično glatko, bila je vrlo razvijena i neskrivena, svuda gdje su bili Italijani, u djelovima NDH, [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Slovenija|Sloveniji]]. U komandi [[divizija Sassari|divizije »Sassari«]] u [[Knin]]u 29. oktobra 1941. godine [[Momčilo Đujić]] je s Talijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica: {{izdvojeni citat| 1. Četničke jedinice formiraće se isključivo u srpskim selima na principu dobrovoljnosti, s tim, što će postojeće jedinice imati samo lako naoružanje. <br /><br /> 2. Četničke jedinice će se uzdržati od bilo kakve akcije protiv oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i talijanske vojske. <br /><br /> 3. U okolnim selima, koja će se nalaziti pod četničkom kontrolom, ustaška vlast će i dalje normalno postojati. Četnici ne mogu hapsiti ili bilo kako progoniti stanovništvo katoličke vjere, već će sve sumnjive i po javni poredak nepoželjne elemente predavati nadležnim organima Nezavisne Države Hrvatske... <br /><br /> 6. Između talijanskih vojnih vlasti, vođa četničkih odreda i starešina srpskih sela (kapetana) uspostaviće se tesna saradnja.<ref>AVII, 479, 3-14/2.</ref>}} Mihailovićev opunomoćenik vojvoda [[Ilija Trifunović - Birčanin]] stanovao je u okupiranom [[Split]]u, i javno se sastajao sa italijanskim visokim oficirima. U okupiranim gradovima - u [[Opatija|Opatiji]], [[Rijeka|Rijeci]], [[Knin]]u, [[Split]]u, [[Cetinje|Cetinju]], [[Podgorica|Podgorici]], [[Nikšić]]u, [[Pljevlja|Pljevljima]] - stanovali su oficiri [[JVuO]], a povremeno su bile smeštene i cele jedinice. Četničke jedinice opremane su i snabdevane od italijanskih štabova. Veći broj oficira Italijani su pustili iz zarobljeništva da bi bili angažovani u četničkim jedinicama pod njihovom komandom.<ref name="Pop izdaje">[https://www.znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Oni su dugovali lojalnost Italijanima, pa se [[Jakov Jovović]] morao pravdati guverneru Crne Gore zbog uzvika "živio Kralj Petar".<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_90.htm Pismo Jakova Jovovića italijanskom guverneru Crne Gore o stavu četnika prema italijanskom okupatoru od 29. maja 1942.</ref> {{izdvojeni citat|Dva najveća ustanička pokreta bila su na tlu bivše Jugoslavije i u Grčkoj. U Grčkoj su pobune protiv nemačke okupacije započele kasnije nego u Jugoslaviji. Prvi pokret otpora započeo je Draže Mihailovića. Taj pokret je bio monarhistički, velikosrpski, nacionalistički. Draža Mihailović bio je postavljen za vojnog ministra Jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu. U prvo vreme on je bio apsolutni ljubimac britanske vlade i britanske vojne snage su ga maksimalno podržavale. Nemačko nastojanje da se krene u temeljno i sistematsko uništavanje četničkog pokreta bilo je od samog početka teško, pošto su one četničke jedinice, koje su se nalazile na terenu italijanske okupacione zone, imale odlične veze sa najvišim italijanskim vojnim vlastima.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Balkan od 1. aprila do 31. decembra 1944.)}} Kada se među pučanstvom počelo pričati o kolaboraciji i [[Peta kolona|petokolonaštvu]], bosanski četnici su februara 1942. morali izdati saopštenje u kojem izjavljuju da je cilj pregovora "da se očuva srpsko stanovništvo", da "u zamjenu Italijani traže samo red i mir", da "nema opasnosti da će Italijani zvati naše mladiće u svoju vojsku" niti "da će se četnici pod njihovom komandom boriti protiv svoje braće Srba iz partizanskih jedinica."<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_53.htm Obaveštenje komandanta operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine početkom februara 1942. o cilju i toku pregovora o saradnji četnika i italijanskog okupatora</ref> Ubrzo se pokazalo da to neće biti slučaj, budući da su legalizovane četničke jedinice Italijani službeno nazvali ''Dobrovoljačkom antikomunističkom milicijom'' ({{jez-it|[[Milizia Volontaria Anti-Comunista]]}}, skraćeno MVAC), čija je osnovna svrha bila borba protiv partizanskog pokreta otpora. Dok je politika prema [[NDH]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]]ma pod komunističkim vodstvom bila vrlo dobro definirana, general [[Mario Roatta]], glavnokomandujući italijanskih okupacionih trupa u Jugoslaviji, imao je od svojih nadređenih u [[Rim]]u odriješene ruke da sâm odredi svoju politiku prema četnicima. Kako je upotrijebio tu slobodu pokazuje njegov izvještaj o četnicima, koji je 6. marta 1942. podnio Generalštabu kopnene vojske. Njegova politika zasnivala se na četiri točke: {{izdvojeni citat|Poduprijeti četnike u dovoljnoj mjeri da se bore protiv komunista, ali ne toliko da bi im to dopustilo preveliku širinu akcije; zahtijevati i osigurati da se četnici ne bore protiv hrvatskih snaga i vlasti; dopustiti im da protiv komunista operiraju na svoj račun (tako da »pokolju jedni druge«); i konačno, dopustiti četničkim grupama da djeluju paralelno s talijanskim i njemačkim snagama, kao što rade nacionalističke grupe (četnici i separatisti) u Crnoj Gori.<ref>Mikrofilm br. T-820, rola 53, kadar 1068.</ref><ref name="automatski generisano3">{{Cite web |url=http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |title=Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 |access-date=30. 09. 2022 |archive-date=10. 07. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710041903/http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |url-status=dead }}</ref>}} Kada je riječ o odnosu spram četnikâ, okupirana Jugoslavija tokom 1942. godine predstavlja prostor gdje dolazi do razmimoilaženja između dvaju saveznika: [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]]. Ova tendencija podvajanja jasno je naglašena u ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta. Autori dnevnika u protežiranju četnika vide nagovještaj italijanskog zaokreta ka [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|zapadnim saveznicima]]: {{izdvojeni citat|Godina 1942, što se tiče saradnje nemačke i italijanske armije, bila je zadovoljavajuća. Jedini izuzetak bio je prostor Jugoslavije, gde je došlo do otvorenog sukoba između nemačkih i italijanskih vojnih vlasti. Za Nemce, problem je pre svega bio u stavu italijanske 2. armije, koja je lokalnu vlast u delovima Dalmaciji i istočne Hercegovine predala četnicima. Ovo se posredno odnosi na komandanta italijanske 2. armije, generala Roatu ([[Mario Roatta|Roatta]]), koga [[Adolf Hitler|Hitler]] nije voleo. General Roata je, sredinom 1942. godine, naoružao četničke jedinice i to u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, zapadnoj Bosni i Dalmaciji. Ovaj potez generala Roate mnogo je razbesneo hrvatske i nemačke vojne vlasti. Četnički je pokret, godine 1942, bio priznat od Saveznika kao antifašistički pokret otpora, a general je preko te akcije pripremao teren da Italija pređe na stranu Saveznika.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta}} Na konferenciji održanoj 29. marta 1942. u [[Ljubljana|Ljubljani]], radi dogovora o izvođenju [[Operacija Trio|operacije Trio]], general Mario Roatta je izložio plan o taktičkoj instrumentalizaciji četnika u cilju eliminacije partizanskih snaga. Konferenciji su, između ostalih, prisustvovali i komandujući general i zapovjednik u Srbiji [[Paul Bader]], kao i general [[Vladimir Laxa]], načelnik štaba [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. General Roatta je smatrao da su četnici „neprijatelji Hrvata, ali ne neprijatelji Osovine“, te da bi privlačenje četnika na stranu Italijana i Njemaca bila najbolja prevencija stvaranja zajedničkog antiokupatorskog fronta: {{izdvojeni citat|»Saglasni smo da se četnici bore protiv komunista a i mi hoćemo, u krajnjoj liniji, da suzbijemo komuniste. Da li je onda celishodno, umesto da iskoristimo tu situaciju, da se borimo jednovremeno protiv komunista i četnika? Ovim načinom teramo prinudno obe strane u zajednički tabor. Izgleda mi celishodnije da najpre likvidiramo komunist. opasnost, jer, kad je jednom ova opasnost uklonjena, može se u jednoj drugoj fazi bliže prići pitanju četnika. Da docnije i ovi (četnici) moraju biti uklonjeni razumljivo je samo po sebi; bilo bi nerazumno stvarati sebi sada 10000, možda 20000, neprijatelja. U prvoj fazi »suzbijanja komunista« moglo bi se računati na pomoć četnika a u najmanju ruku izolovati ih od borbe«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XII, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Nemačkog rajha: 1. januar — 31. decembar 1942, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, str. 1103.</ref>}} U izvještaju koji je krajem maja 1942. major [[Petar Baćović]] poslao generalu Mihailoviću o saradnji četnika u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u sa Italijanima, kao i sa [[Legalizovani četnici|četničkim odredima legalizovanim kod kvislinških vlasti]] u borbi protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, navedeno je, između ostalog, sljedeće: {{izdvojeni citat|Po obaveštenjima koje sam dobio od pouzdanih ljudi, stvari sa formiranjem četničkih odreda na ovoj strani stoje ovako: </br> Kapetan [[Pavle Đurišić]] raspolaže sad sa 2000 stalnih četnika i dva puta toliko rezervnih trupa. Njegovi stalni četnici dobro su naoružani i dobro snabdeveni. Pored velikog broja automatskog oružja imaju veći broj bacača i četiri brdska topa. Naoružanje je Đurišić dobio od italijanskih vojnih vlasti. Pored naoružanja njegovi stalni četnički odredi dobijaju od talijanskih vlasti hranu u naturi i stalnu novčanu nagradu. O uslovima pod kojim je kapetan Đurišić dobio sve ovo od italijanskih vojnih vlasti, ne mogu ništa pozitivno reći.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_93.htm Izveštaj majora Petra Baćovića s kraja maja 1942. Draži Mihailoviću o borbama četničkih, italijanskih i Nedićevih jedinica protiv partizanskih snaga u Crnoj Gori i Sandžaku maja 1942. godine]</ref>}} 16. jula 1942. godine, major Petar Baćović informiše generala Dražu Mihailovića o razmjerama četničke kolaboracije sa italijanskim okupacionim snagama: {{izdvojeni citat|Svi četnički odredi na teritoriji Hercegovine legalizovani su kod Talijana, dobijaju hranu, oružje i municiju. Platu ne primaju samo im se po neki put u vidu pomoći dodeljuju manje svote novca. Brojno stanje organizovanih četnika na teritoriji Hercegovine iznosi od 6 do 7 hiljada. Naoružanje pušaka oko 6000 kom. sa dosta automatskog oružja. Disciplina i duh dosta dobri.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_121.htm Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom]</ref>}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski guverner Crne Gore general [[Pirzio Biroli]] i [[Joanikije Lipovac]], mitropolit [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]] Glas o četničko-italijanskoj saradnji širio se i van italijanske okupacione zone. Tako je major [[Žarko Todorović]], komandant Beograda JVuO, 29. oktobra 1942. javio Mihailoviću da je »potrebno korigovati rad Jevđevića i Birčanina«. Major Todorović još navodi: {{izdvojeni citat|Stižu neprekidno žalbe da njihovi ljudi u vaše [Mihailovićevo] ime ubijaju nevino stanovništvo i da se je prešla svaka dopuštena granica saradnje sa Italijanima. Poznato vam je da na toj teritoriji ima saradnje čak i sa ustašama. Ovo sve daje za pravo komunistima i separatistima...<ref>AVII, Ča, 2/1–21, 302 a.</ref><ref>Jovan Marjanović, Draža Mihailović između Britanaca i Nemaca, knjiga I, Britanski štićenik, Globus/Narodna knjiga/Prosveta, Zagreb-Beograd, 1979, str. 299.</ref>}} Vojvoda [[Dobroslav Jevđević|Jevđević]] posećivao je komandu talijanske Druge armije u Sušaku i ugovarao zajedničke operacije. Tokom oktobra [[1942]]. izvedene su zajedničke operacije [[Operacija Alfa|Alfa]] i [[Operacija Beta|Beta]], u kojoj su učestvovale i snage [[NDH]]. Za jednu od takvih operacija Italijani su decembra [[1942]]. brodovima prevezli 3000 četnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] iz [[Metković]]a u [[Split]], a zatim kamionima u [[Knin]]. U drugoj operaciji, [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] u februaru [[1943]], prevezli su crnogorske četnike pod komandom [[Bajo Stanišić|Baja Stanišića]] vozom iz [[Nikšić]]a u [[Mostar]]. Posljednjeg dana februara 1943. godine, u pripremama za početak [[Operacija Weiss|Operacije Weiss]], major [[Zaharije Ostojić]] naređuje vojvodi [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavu Jevđeviću]] da učini sve kako bi od Italijana (»broj 22«) i Njemaca (»broj 11«) obezbijedio snabdijevanje snaga JVuO hranom, oružjem i streljivom, kao i da dogovori sektore na kojima će četnici, neometani od njemačkih trupa, preduzeti »čišćenje od boljševika«: {{izdvojeni citat|Da se sa brojem 11 i brojem 22 sporazumeš da se četnicima dade za čišćenje od boljševika zona: Rama—Prozor—Šujica—Livno—Makarska—Morska obala do ušća Neretve — desna obala Neretve—Rama, s tim da broj 11 na ovu zonu ne prelazi već očisti ostalu zonu severno. Da broj 22 dade municiju, hranu i automatska oruđa za 20.000 četnika za ove operacije. Sa Baćovićem mi ćemo imati ustvari oko 15.000, a onih pet pravo je da dignemo. Da obezbede davanje topova i bacača i pomoć avijacije za bombardovanje i izviđanje. Da broj 22 da svojih pet hiljada ljudi i obezbedi prevozna sredstva za prebacivanje naših snaga prema operativnim potrebama, da za svaku kolonu da radio stanice i telefonski materijal.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_57.htm Naređenje komandanta Istaknutog dela Štaba Draže Mihailovića od 28. februara 1943. vojvodi Dobrosavu Jevđeviću da se sporazume sa italijanskim i nemačkim okupatorima o podeli operacijskih zona između njih i četnika za borbu protiv jedinica NOVJ u dolini Neretve]</ref>}} U vrijeme [[Bitka na Neretvi|bitke na Neretvi]], iz komande Jugoistoka poslato je uputstvo generalu [[Rudolf Lüters|Rudolfu Lütersu]], komandantu njemačkih trupa u [[NDH]], u kome se konstatira da četnici predstavljaju pomoćne trupe koje se bore pod komandom italijanskih oficira: {{izdvojeni citat|- 21.2.43: Uputstvo komande Jugoistoka Komandantu njemačkih trupa u Hrvatskoj o odnosu prema četnicima pod italijanskom komandom. Sve naoružane formacije koje ne pripadaju italijanskoj armiji ili oružanim snagama NDH imaju se smatrati neprijateljima i tako se prema njima i odnositi; Italijanskoj komandi 2. armije je upućena molba, da pomoćne četničke jedinice drži dalje od njemačkih trupa.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=175&broj=440 National Archive Washington, T311, Roll 175, frame no. 000435.]</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugoistoka za februar 1943 (28. februar 1943.).}} Italijani su veoma cijenili doprinos četnika zajedničkim ratnim naporima u antipartizanskim operacijama na teritoriji okupirane Jugoslavije. U dopisu načelnika štaba komande zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda kapetana [[Radovana Ivaniševića]] od 28. februara 1943. vojvodi [[Momčilo Đujić|Momčilu Đujiću]], navode se djelovi govora italijanskog generala [[Umberta Spiga]]: {{izdvojeni citat|General Spigo, komandant XVIII Italijanskog Armiskog korpusa, u prisustvu majora Baćovića i njegovog načelnika štaba, zatim majora Paloševića, Dr. Svilokosa i dva đenerala sa dva pukovnika italijanske vojske, između ostalog izjavio je danas sledeće: </br> 1.— Četničke jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini, Gornjoj Lici, pa čak i u Slovenačkoj, vrlo su dobro organizovane i rade požrtvovano, složno i disciplinovano i na opšte zadovoljstvo.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 292-293.</ref>}} 26. februara 1943. godine, na sastanku održanom u Rimu između [[Benito Mussolini|Benita Mussolini]]ja i [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]], upravo u vrijeme najtežih sukoba na Neretvi između JVuO i NOVJ, bilo je riječi o balkanskom ratištu. Prethodno, [[Adolf Hitler|Hitler]] je Mussoliniju uputio pismo u kome je poručio da „nema nikakve razlike između partizana i četnika, jer su i jedni i drugi jednaki u mržnji protiv Nemačke i Italije“, založivši se za prekid naoružavanja četnika od strane okupatora i njihovo razoružavanje. General [[Vittorio Ambrosio]], načelnik Glavnog generalštaba italijanske vojske, koji je prisustvovao sastanku, složio se da četnike treba razoružati u budućnosti, ali je istakao da treba priznati da su se „četničke formacije dobro borile, da su pretrpele velike gubitke i da su partizanima zadale velike gubitke“, kao i da je u tom trenutku „celishodno da se bore za nas s obzirom da nemamo dovoljno jedinica i da neke čak moramo izvući.“ Na sastanku, Mussolini je iznova naglasio strateški značaj upotrebe četničkih jedinica od strane Italijana: {{izdvojeni citat|Ovo je gerila u kojoj 8.000 četnika iz Hercegovine pruža veću pomoć nego 2-3 [italijanske] divizije, upravo zbog toga što su se specijalizovali za takvu vrstu rata.<ref>Zbornik NOR-a, XIII/3, Beograd, 1976, str. 118-121: Zabeleška Vrhovne komande o sastanku nemačkih i italijanskih predstavnika, održanom 26. februara 1943. u Rimu, povodom nastavljanja operacije „Vajs“.</ref><ref name="yuhistorija.com">[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref>}} Originalno tumačenje italijansko-četničkih odnosa koje vjerno odslikava stav najviših italijanskih instanci prema pokretu Draže Mihailovića, formulisao je zapovjednik italijanske II armate general [[Mario Robotti]], na savjetovanju održanom 3. marta 1943. u Rimu povodom početka [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] i njemačkog zahtjeva za razoružanjem četničkih odreda u službi Italijana (MVAC). Pored Robottija, sastanku su prisustvovali i načelnik italijanskog Generalštaba general [[Vittorio Ambrosio]] i general [[Alessandro Pirzio Biroli]]. General Robotti je na sastanku izjavio sljedeće: {{izdvojeni citat|Svaki četnik koga razoružamo znači gubitak dva čoveka: gubi se jedan saveznik i stvara se jedan neprijatelj.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIII, knjiga 3 (Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Kraljevine Italije: 1. januar 1943 — septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dok. 39, str. 130.</ref>|ZABILJEŠKA VRHOVNE KOMANDE O RAZGOVORU NAČELNIKA GLAVNOG GENERALŠTABA SA GENERALIMA BIROLIJEM I ROBOTIJEM NA DAN 3. MARTA 1943. U RIMU}} Tokom 1942. i 1943. godine i Mihailović je boravio u Crnoj Gori, gdje je pod zaštitom Italijana i [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] organizovao svoj štab u blizini [[Kolašin]]a. Italijani su četnike snabdijevali oružjem, municijom, ostalom vojnom opremom, davali im plate po osnovu prijavljenog broja ljudstva i formirali zajedničke taktičke sklopove za borbu protiv partizana, uglavnom od četničke pješadije i italijanske artiljerije. Zbog svega ovoga [[28. mart]]a 1943. [[Vinston Čerčil]] protestuje kod predjsednika jugoslovenske izbjegličke vlade [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]]: {{izdvojeni citat|Izveštaji koje je vlada Njegovog veličanstva dobila od oficira za vezu s generalom Mihailovićem, i iz drugih izvora, ne ostavljaju sumnju da se između snaga generala Mihailovića i četnika, s jedne strane, i drugih jedinica otpora, s druge strane, vodi stvarno građanski rat i da se u toj borbi i sam general Mihailović povezao, direktno ili indirektno, s italijanskom okupacionom vojskom... Vi ćete shvatiti da vlada Njegovog veličanstva ne može preći preko ovog napada niti prihvatiti politiku koja je u celosti suprotna njenoj. Ona ne bi nikad mogla opravdati pred britanskom javnošću ili svojim saveznicima svoju dalju pomoć pokretu čiji vođa ne okleva javno izjaviti da su njegovi neprijatelji njegovi saveznici — i da njegovi neprijatelji nisu Nemci i Italijani, nego njegovi sugrađani [[Jugosloveni]], a na prvom mestu među njima ljudi koji se u ovom času bore i daju svoje živote da oslobode svoju zemlju od jarma stranaca.|[[Vinston Čerčil]]}} Javna i sveobuhvatna saradnja četnika sa italijanskom vojskom, kao i njihova potčinjenost okupatoru, nije predstavljala nepoznanicu ni za [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] vojne i obavještajne organe. U izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine sastavio [[Ured za strateške usluge]] [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], četnička je kolaboracija s neprijateljem podrobno istražena: {{izdvojeni citat|Italijani su takođe uspeli da stvore svoju antigerilsku koaliciju četnika u Hercegovini. U stvari, četnici u ovom području su bolje organizovani i bolje opremljeni nego u bilo kojem drugom kraju. Oni su stacionirani zajedno sa italijanskim i hrvatskim regularnim trupama i ustašama u gotovo svakom gradu u Hercegovini i Južnoj Bosni. Izgleda da vojni talenat generala Draže Mihailovića ima najviše zasluga za odličnu organizaciju hercegovačkih fašističkih četnika. Ovi četnički odredi koje nadziru Italijani i koji su stacionirani u gradovima u kojima se nalaze i italijanski garnizoni, dobili su trostruku dužnost: a) da aktivno vode operacije protiv jugoslovenske oslobodilačke armije; b) da šire antisavezničku propagandu među stanovništvom c) da vrše pomoćnu policijsku ulogu među lokalnim stanovništvom. Ovi četnički odredi opremljeni su od strane Italijana, ali imaju i nešto ratnog materijala koje su im dali Britanci.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1017-1018.</ref>}} Četnici su Italijanima igrali ogromnu ulogu u borbi protiv ustanka. Međutim, usled očekivane opasnosti od iskrcavanja Saveznika, u Crnu Goru je [[14. maj]]a [[1943]]. umarširala nemačka 1. brdska divizija i razoružala i pohapsila Đurišićeve četnike u Kolašinu. Četnici nisu pružali otpor. Zarobljeni su i Đurišićev načelnik štaba [[Rajo Popović]] i ađutant kapetan [[Mitar Bukumir]]. Oko hvatanja Pavla Đurišića je izbio ozbiljan sukob između Nemaca i Italijana, koji to nisu dopustili. Italijani su opkolili zgradu gde se nalazio štab nemačke divizije sa Đurišićem, te na položaje postavili mitraljeze i jaku pešadiju. Njemački izvještaj svjedoči o brizi koje su za četnike ispoljavali italijanski fašisti: {{izdvojeni citat|Pri divizijskom komandnom mestu u Andrijevici, događaji su se odigravali ovako: odmah po privođenju Đurišića, italijanski komandant mesta pojavio se kod načelnika 1. divizije, i zatražio izručenje Đurišića. On ima striktno naređenje da Đurišića po svaku cenu dobije u svoje ruke. Mesto je u to vreme bilo od Italijana sa svih strana zaprečeno i opkoljeno. Izručenje je bilo odbijeno sa pozivom na jasno naređenje pretpostavljene komande. Situacija u Andrijevici ličila je vanrednom stanju koje su objavili Italijani.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_1._%D0%B1%D1%80%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%BE%D0%B4_14.5.1943. Izveštaj komandanta 1. brdske divizije od 14.5.1943.]</ref>|Izveštaj komandanta 1. brdske divizije [[Walter Stettner|fon Štetnera]] od 14.5.1943.}} Nakon toga je general [[Walter Stettner|Valter Štetner]], komandant Prve brdske divizije Vermahta, lično zahtijevao od generala [[Ercole Roncaglia|Erkolea Ronkalje]], komandanta XIV korpusa italijanske vojske, da četnici budu razoružani. Ronkalja je odgovorio da za područje [[Kolašin]]a ne treba da brinu i da bez naređenja italijanskog guvernera Crne Gore "ne sme ni jedan četnik da bude razoružan".<ref name="sr.wikisource.org">{{Cite web |title=Razgovor između general-majora fon Štetnera i ekselencije Ronkalje 14.5.1943. |url=http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |access-date=2012-07-13 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130133836/http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |deadurl=yes }}</ref> Nakon što je Štetner nastavio da insistira: "Ja imam izričito naređenje mojih pretpostavljenih službenih instanci da četnike smesta razoružam", Ronkalja je odgovorio da guverner [[Pircio Biroli]] neće to bez ni pod kojim uslovima odobriti. Ako uprkos tome Nemci budu i dalje razoružavali četnike, akcija će predstavljati povredu italijanskih suverenih prava. Ronkalja je žučno naredio: {{izdvojeni citat|Ja komandujem u području Crne Gore. Ako se razoružavanje smesta ne obustavi, znaću da vas silom oružja sprečim. Guverner Crne Gore je naredio da Đurišić, koji je već u nemačkim rukama, smesta bude oslobođen i četnici opet naoružani. Bude li se nemačka akcija i nadalje izvodila, smatraću to direktnom akcijom protiv Italije.<ref name="sr.wikisource.org"/>}} Vrhovna komanda JVuO na čelu sa generalom Dražom Mihailovićem je bila upoznata sa široko rasprostranjenom praksom kolaboracije četnikâ s okupatorom počev od jeseni 1941. godine, sve do povlačenja italijanskih trupa u oktobru 1943. Potpukovnik [[Mladen Žujović]], komandant svih četničkih jedinica u Zapadnoj Bosni, Lici, Dalmaciji i Hercegovini (Žujović je na toj poziciji naslijedio vojvodu Iliju Trifunovića-Birčanina), u pismu poslatom 6. avgusta 1943. na negativan način karakteriše ulogu vojvode Momčila Đujića i [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]], čiji je Đujić zapovjednik bio, kao i majora [[Slavka Bjelajca]]: {{izdvojeni citat|Vojska je u glavnom sedela u žicama i samo povremeno odlazila u tz. akciju čišćenja terena. Krvavi experimenti ponavljali su se dosta često ali niko nije iskorišćavao bolna iskustva svake od tih akcija. Poslije svakog čišćenja trupe su vraćane u žicu a partizani se vraćali na stara mesta. I kaogod što su Italijani pogrešno radili, držali se žice a teritoriju napuštali partizanima, tako su radili i naši s tom samo razlikom što su povremeno izlazili iz žica i vodili borbe sa partizanima u kojim je akcijama često puta učestvovala i talijanska vojska. Kako je svaka od tih akcija bila propraćena pljačkom pa i zločinima to je svet i iz tog razloga smatrao četnike običnim zločincima i tuđinskim plaćenicima. Na ličkom sektoru imalo je više discipline i reda i u vojničkom pogledu situacija je bila mnogo bolja. Ali suvišna podčinjenost italijanskoj politici navela je Bjelajca na neopravdano napuštanje Like i on sada drži jedan uzan sektor, kao što znate, koji se može smatrati kao zastor ili mostobran čija je dužnost zaštita italijanskog garnizona na Rijeci i Sušaku.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 888.</ref>}} [[Kapitulacija Italije]] 8. septembra 1943. godine i odlazak talijanskih jedinica iz njihove okupacione zone u Jugoslaviji, nije za četnike značio samo gubitak dragocjenog izvora snabdijevanja; to je također značilo gubitak vlasti nad velikim dijelom seoskih područja u Crnoj Gori, [[Hercegovina|Hercegovini]], sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]], [[Zapadna Bosna|zapadnoj Bosni]] i [[Lika|Lici]], gdje su oko godinu i pol četnici vršili tu vlast uz talijanski pristanak.<ref>[https://znaci.org/00001/40_60.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, GLAVA DEVETA: Od sloma Italije do bitke za Srbiju]</ref> Pukovnik [[Tomazo Grinjoli]] radio je u Štabu italijanske 2. armije, gde je bio zadužen za rad sa četnicima u Lici, Dalmaciji i [[Gorski kotar|Gorskom kotaru]]. Posle kapitulacije Italije priključio se nemačkim trupama u [[Rijeka|Rijeci]] i dalje je ostao da radi na tzv. četničkom pitanju, pokušavajući da obnovi i ojača četničke organizacije, naročito u Lici. Bio je lični prijatelj vojvode Momčila Đujića i mnogih drugih četničkih komandanata u jugozapadnoj Hrvatskoj. Ostao je uz četnike do kraja i sa vojvodom Đujićem se 1945. povukao u Italiju.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref> General [[Edmund Glaise von Horstenau]] (Edmund Glajze fon Horstenau), njemački opunomoćeni komandant u [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], u svom ratnom dnevniku notira četničku kolaboraciju sa Italijanima. Kako bi ilustrovao do kog je stupnja ova saradnja uzela maha, general von Horstenau u više navrata za četničke formacije u službi Kraljevine Italije koristi [[Sintagma (lingvistika)|sintagmu]] »italijanski četnici«.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 231-232.</ref> === Italijanska politika prema Jugoslaviji === [[Datoteka:Pavle Đurišić i Pirzio Biroli.jpg|thumb|[[Pavle Đurišić]] i [[Pirzio Biroli]], italijanski guverner Crne Gore.]] Italijanska politika prema Jugoslaviji se svodila na staru devizu: »zavadi pa vladaj« (lat. ''[[divide et impera]]''). Pre rata su podržavali i obučavali hrvatske ustaše radi rušenja Kraljevine Jugoslavije, a tokom rata su podržavali srpske četnike radi destabilisanja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Razlog tome je bio [[Jadran]]ska obala. Talijanska obavještajna služba iz Zadra ovako definiše njihove interese: {{izdvojeni citat|Jedna velika Hrvatska, naklonjena ili prijateljski raspoložena prema Italiji, nemoguća je; Hrvati su istorijski bili i jesu naši neprijatelji. Razlog: Jadransko more. Naši interesi za ovo more su u čistoj suprotnosti i mi ne možemo u jednoj velikoj Hrvatskoj da oživimo i, još gore, da uspostavimo staru Austriju. S druge strane, Hrvatska nikad nije bila sposobna da živi a da se na nekog ne oslanja, pa pošto se neće oslanjati na Italiju, znači, ukoliko bude veća, utoliko će biti opasnija po nas. Stoga bi bilo poželjno da se stvori takva Hrvatska koja bi, prema svojim prirodnim mogućnostima, bila mala. Uspostavljanje Srbije može nam koristiti ako ta Srbija bude ograničena na svoje prirodne granice; jedna velika Srbija lansirala bi refren o Jadranskom moru, a tu se naši interesi sudaraju, kao što je rečeno za veliku Hrvatsku. Međutim, najveće zlo svakako predstavlja formiranje jedne velike Jugoslavije (po zamislima i po planovima Londona). S njom ne samo da Jadransko more ostaje i postaje opasnije, već se rađa i problem iredentizma u odnosu na Dalmaciju, Istru, Albaniju, Julijsku krajinu, itd.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, tom XIII, knj. 3, str. 461.</ref>}} O italijanskoj strategiji podupiranja neprijateljstava između Hrvata i Srba, kao i paralelnog pružanja podrške vlastima NDH i Mihailovićevim četnicima, svjedoči i general [[Edmund Glaise von Horstenau]] u svom referisanju generalu [[Alexander Löhr|Alexandru Löhru]], komandantu Jugoistoka, od 31. oktobra 1942: {{izdvojeni citat|Karakteristično je političko držanje Italijana. Južno od demarkacione linije koju oni drže postoje četničke jedinice koje su naoružane od Italijana. Oni u svakom pogledu pružaju podršku četnicima koji ubijaju Hrvate. Severno od demarkacione linije, koja je pod nemačkom kontrolom, Italijani održavaju vezu sa Eugenom Kvaternikom čija garda učestvuje u istrebljenju Srba. Dakle, u tom genocidu nad Srbima učestvuju Hrvati.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 164, fus. 28.</ref>|[[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj}} Iako su upravo italijanski fašisti doveli na vlast Pavelića, nakon srpskog ustanka će se predstavljati kao zaštitnici Srba od ustaškog [[genocid]]a. U skladu sa ovom politikom, oni će [[1942]]. započeti regrutovanje srpskih četnika u jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]]. == Saradnja četnika sa Nemcima == [[Datoteka:Chetniks and Germans in Herzegovina in 1943.jpg|minijatura|Četnici i Nemci u Hercegovini 1943.]] [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 101I-005-0018-07, Jugoslawien, Polizeieinsatz mit Spähpanzer.jpg|thumb|Policijske jedinice sa italijanskim bornim kolima (izvor: ''Bundesarchiv'', [[1943]]).]] {{izdvojeni citat|Četnici dobijaju snabdijevanje u skladu sa listama imena koje se stalno kontrolišu; municija za pješadijsko naouružanje se izdaje povremeno, uz strogu kontrolu potrošnje; svaki četnik nosi zvaničnu iskaznicu-oni bez iskaznice se hapse i razoružavaju.<ref name="NAW, T-314 1943">NAW, T-314, Roll 566, 000338: Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943.).</ref>|Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943).}} {{izdvojeni citat|„Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora-komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.- komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojim se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, frame 000895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješki sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.).</ref>|Nemački prikaz stanja u Sredozemlju od 9. decembra 1943.}} {{Quote box | citat = „Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_16.htm Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.]</ref> | izvor = Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru [[Đorđe Lašić|Đorđu Lašiću]] o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943). | width = 40% | align = right}} Iako su četnici na lokalu pomagali nemačkim trupama protiv partizana, do sredine 1943. godine [[Hitler]] je svojim jedinicama strogo branio svaku saradnju sa četnicima.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000378: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka za novembar 1942 (30. novembar 1942.). „Svaka, pa i privremena, veza sa antikomunistički nastrojenim četnicima u Hrvatskoj je protivna naređenju Fuehrera, Ia 3071/42 o borbi protiv bandi.“</ref><ref>NAW, T-311, Roll 175, 000544: Zabilješka sa sastanka kod načelnika štaba Jugoistoka (1. mart 1943.). „Uprkos borbenoj pomoći hrabrih četnika, koja je doprinijela deblokadi opkoljenih dijelova 718. pješadijske divizije, njemačke trupe imaju zadatak da se brzo probiju do boksitne oblasti. One imaju instrukcije da smatraju četnike neprijateljima."</ref> Česte njemačke promjene kursa u odnosu prema četnicima Draže Mihailovića (npr. [[Sastanak u Divcima|pregovori u Divcima]] u novembru, pa [[Operacija Mihailović|napad na štab Draže Mihailovića]] u decembru 1941, zatim ponovna obustava progona Mihailovićevih četnika i skidanje ucjene na njegovu glavu u proljeće 1942. godine, itd.) tokom čitavog ratnog perioda, bile su u potpunosti u skladu sa politikom koja je vođena u okupiranim zemljama. Najplastičniji prikaz ove politike prezentovao je [[Felix Benzler]], opunomoćenik Ministarstva vanjskih poslova [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]] u Beogradu, u izvještaju koji je poslao 11. marta 1942. godine ministru vanjskih poslova [[Joachim von Ribbentrop|Joachimu von Ribbentropu]]: {{izdvojeni citat|To što nemačka vojna mesta vode pregovore s pojedinim četničkim vođama, nije ništa neobično u srpskom prostoru. To se zbiva svesno, u okviru naše politike, uslovljene slabošću naših vojničkih snaga i dosad ne bez uspeha vođene, da Srbe, a naročito ustanike usmeri jedne protiv drugih (komuniste protiv četnika, četnike među sobom, vladine dobrovoljce protiv komunista i četnika) i da se time po mogućnosti omete obrazovanje jednog jedinstvenog fronta.<ref>AVII, NAV, N-T-120, 200/153555-58.</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/272.</ref>}} Četnici su u NDH služili Nemcima za razne namene: dostavljanje obaveštenja o komunistima, pomoć nemačkim nabavkama stoke, pomoć trupama u svojstvu vodiča, pomoć u ljudstvu, učestvovanje u osovinskim operacijama (na primer [[operacija Citen|operacija Ziethen]], [[operacija Bora]]), i druge potrebne radnje za gušenje ustaničkog pokreta.<ref name="ReferenceA">[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni]</ref> Nemci su četnike snabdevali oružjem i opremom i dozvoljavali im da po potrebi koriste njihove garnizone za smeštaj i motorizaciju za transport. Partizanske pokrete u Bosni i Hrvatskoj Nijemci su u više slučaja doznavali na osnovu četničkih dojava.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1071&rec=314&roll=563 NAW, T-314, Roll 563, frames 001061-1062: Dnevni izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa (31. januar 1944.)]</ref> [[Datoteka:SS-Obergruppenführer Werner Lorenz accompanied with unknown chetnik officer in NE Bosnia.JPG|280px|mini|[[SS]]-[[Obergruppenführer]] [[Werner Lorenz]] u društvu neimenovanog četničkog oficira u sjeveroistočnoj [[Bosna (oblast)|Bosni]], jesen 1942. godine]] U izvještaju koji je sredinom oktobra 1942. poslat iz [[118. lovačka divizija|118. lovačke divizije]], o dosadašnjim iskustvima koje su Njemci i formacije [[NDH]] imali sa četnicima u zoni odgovornosti divizije, navodi se sljedeće: {{izdvojeni citat|U njemačkoj okupacionoj zoni: četnička organizacija napreduje; zaoštravanje odnosa sa domobranstvom - sa ustašama rat nije nikad ni prestao; sukobe sa Wehrmachtom ne samo da izbjegavaju, nego i nude svoje usluge za borbu protiv partizana; dosad im nije dodijeljen ni jedan metak od strane divizije; dosad imali dva angažmana u zoni 718.I.D. (jedan za osiguranje, jedan za izviđanj); pokazali se kao pouzdan saveznik; u zoni 714.I.D. upotrebljeni u operacijama sa dobrim uspjehom; K-dant divizije predlaže potpuno razoružanje četnika (druge dvije opcije: Italijanska-potpuna saradnja; i srednja-ograničena saradnja, uslovljena priznanjem NDH).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=657&rec=315&roll=2270 National Archive Washington, T315, Roll 2270, frames 000652-656.]</ref>|Izvještaj 118. lovačke divizije o odnosima sa četnicima (15. oktobar 1942. godine)}} Takođe, u jednom izvještaju upućenom iz štaba njemačkih trupa u [[NDH]] od 18. novembra 1942. o četnicima se, između ostalog, kaže: {{izdvojeni citat|U zoni 714. pješadijske divizije nalazi se 6-8.000 četnika, naoružanih puškama i nešto automatskog oružja. Diviziji su dosad pružili vrijedne usluge time što su branili svoju teritoriju od partizana i time oslobodili njemačke i trupe NDH za dejstvo na drugim sektorima. K tome obezbjeđuju i željeznicu i pribavljaju važna obavještenja njemačkim trupama. Četnici su pri zajedničkim akcijama snabdjevani od strane NDH; također im pripada i naknada od otprilike 3 Rajshsmarke dnevno, čiju isplatu oni, međutim, dosad nisu tražili.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=361&rec=314&roll=566 Nacionalni arhiv Vašington, T-314, rolna 566, frejm 000357; Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj-/Veza sa neprijateljski orijentisanim krugovima u Srbiji/ (18. novembar 1942.).]</ref>|Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj (18. novembar 1942. godine)}} Nakon kapitulacije Italije [[8. septembar|8. septembra]] [[1943]]. sve četničke snage iz italijanske okupacione zone u [[NDH]] ubrzo su uspostavile punu saradnju sa novouspostavljenim nemačkim okupacionim vlastima.<ref>Vidi: [[s:Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade|Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade]], [[s:Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.|Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.]], [[s:Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.|Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.]], itd.</ref> Nemci oktobra 1943. navode, između ostalih, neke četničke vođe sa kojima se saradnja uspešno odvija: [[Mane Rokvić]] ("''izjašnjava se za Nemačku i u slučaju neprijateljskog iskrcavanja stoji sigurno na našoj strani''"), [[Momčilo Đujić]] ("''Ljotićev pristalica, prisluškivanjem je više puta dokazano da je slao lažne izveštaje D. M. kako bi se izvukao ispod njegovog uticaja''"), [[Uroš Drenović]] ("''nepomirljiv protivnik komunista", "više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom''") i drugi.<ref name="ReferenceA"/><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=346&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342-343.]</ref> Nemci u izvještaju 114. lovačke divizije od 5. novembra 1943. zaključuju da bi osiguranje dugih linija snabdijevanja bez četnika bilo „nezamislivo“.<ref name="NAW, T-314 1943"/> {{izdvojeni citat|Držanje četnika ostalo je ambivalentno. Pojedine manje grupe su prešle komunistima. Opasnost saradnje [sa komunistima], kako se pokazalo ovog meseca, postoji tamo gde postoje male četničke grupe (okolina Olova, Vareš). Uopšte uzev, nedostaje im volja za se odupru u slučaju sukoba. S druge strane, zatvorene operativne četničke jedinice bez porodičnih veza i bez straha od odmazde usuđuju se da se suoče sa većim komunističkim jedinicama. U oblasti južno od Višegrada četnici su prvi put uspeli da tuku jednu od Titovih brigada (1. krajišku). U jugoistočnoj Bosni četnici su se ponašali otvoreno neprijateljski prema nemačkim trupama; pred kraj meseca članovi 1. sarajevske brigade vršili su sabotaže na železnici. U celoj ostaloj nekadašnjoj zoni odgovornosti Korpusa veće četničke jedinice (Drenović, Đujić, Ozrenski odred, u Hercegovini) zadržale su lojalan stav, delom uspešno sarađujući sa nemačkim trupama protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=95&roll=560 NAW, T314, roll 560, frame 000090]</ref>|Komanda 15. brd. korpusa, Obaveštajno odeljenje, izveštaj o stanju od 27. septembra do 27. oktobra 1943.}} {{izdvojeni citat|Jedinica Konrad: [srednja Dalmacija] Saradnja sa četnicima izvanredna. Oni zamenjuju jednu do dve divizije [Fusnota u originalu: U severnim predelima Dalmacije naseljenim srpskim stanovništvom vojvoda Đujić sa 8.000 ljudi, od toga 7.000 naoružanih; dobro organizovani; neprijateljski orijentisani prema Englezima i bez engleske pomoći. Upitno je da li bi se ovi četnici borili protiv nas u slučaju engleskog iskrcavanja]. Samo se oni bore - ustaše neaktivne.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=195&broj=790 NAW, T311, Roll 195, frame 000781.]</ref>|Izveštaj kapetana Merrema, drugog obaveštajnog oficira Komande Jugoistoka (Armijske grupe F) o inspekcijskom putu po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u periodu 20. jun - 4. juli 1944. sa osvrtom na rad i organizaciju nemačkih obaveštajnih službi i saradnju sa četnicima (5. juli 1944).}} Ponesen padom Italije [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je poveo izvesne akcije protiv Nemaca, kao što je [[Napad na Višegrad oktobra 1943.|napad na garnizon u Višegradu]] [[5. oktobar|5. oktobra]] [[1943]]. u kojem su se, pored trupa NDH, nalazile i dve čete Vermahta, ali ubzo stupa u pregovore sa novim nemačkim izaslanikom za Balkan [[Herman Nojbaher|Hermanom Nojbaherom]]. Nemački komandant [[Balkan|Jugoistoka]] [[Maksimilijan fon Vajhs]] u svom [[s:Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.|izveštaju]] od 1. 11. 1943. u Titu vidi najvećeg neprijatelja a u Mihailoviću potencijalnog saradnika.<ref name="Balkanu 1 1943">[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref> {{izdvojeni citat|Komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. (...) Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. (...) <br /> Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref name="Balkanu 1 1943"/>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}} Mihailović je polovinom novembra 1943. svojim komandantima naredio da sarađuju sa Nemcima; on sam nije mogao javno da stupi u saradnju "zbog raspoloženja naroda".<ref>https://www.znaci.org/images/ktb_okw_III_6_1304.jpg KTB OKW (Kriegstagebuch des Oberkommando der Wehrmacht) - Ratni dnevnik vrhovne komande Vermahta, šesta knjiga</ref> [[Ljubomir Lazarević]], inženjer iz [[Kolašin]]a (pseudonim »Bene«), 28. januara 1944. godine obavještava Dražu Mihailovića da su četnici u Crnoj Gori u potpunosti potčinjeni njemačkim okupacionim vlastima: {{izdvojeni citat|Svi komandanti u Crnoj Gori primili su saradnju sa Nemcima, potpisali obavezu a sa ostatcima vojske nalaze se u žici, ili u neposrednoj blizini nje. Nema ni jedne grupe u šumi koja bi pretstavljala našu borbu, oko koje bi se moglo okupljati. Vukadinović isto tako nalazi se u Podgorici ili u okolini. Nagovešteni dolazak Srbijanske vojske pozdravljen je burno svuda, ali dolazak Ljotićevaca učinio je Ljotićevce vrlo aktivnim i prete da ko god ne bude s njima, on je komunista. Po varošima teško će se iko održati jer ta formula svakoga će staviti pod udar okupatora kao komunistu. Ovaka saradnja sa njima je nemoguća, jer ovi traže prilazak njima, ne saradnju. Po selima Crne Gore gospodare komunisti. Naše akcije vrše se samo u cilju osiguranja ili odbrane nemačkih kolona. Nemačke snage na ovom terenu vrlo su male i nesposobne za ma kakvu širu akciju. Do sada nema ni izgleda na akciju. Svako dalje čekanje, pogoršava našu situaciju. Narod gubi veru u našu dobru volju i našu sposobnost.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_67.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 15. do 31. januara 1944. godine]</ref>}} Kolaboracija četnika u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sa njemačkim okupacionim snagama postala je intenzivnija tokom zime 1943-1944, makar je u slučaju hrvatskih kvislinških snaga i četnika bila pod neprestanom tenzijom. Podaci navedeni u izvještaju generala [[Edmund Glaise von Horstenau|Glaisea von Horstenaua]] od 26. februara 1944.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=236&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000236.]</ref> zasnovani na službenim podacima NDH otkrivaju opseg kolaboracije: 11. februara bilo je na teritoriju NDH trideset i pet posebno imenovanih četničkih grupa sa procijenjenih 23.300 ljudi pod oružjem. Neke manje jedinice su brojale od 200 do 400 pripadnika, dok su ostale, poput [[Momčilo Đujić|Đujić]]eve grupe, imale i do 2.500 vojnika i oficira. Od toga je s Nijemcima i vlastima NDH kolaboriralo devetnaest grupa (ukupno 17.500 ljudi); šesnaest ostalih grupa s oko 5.800 ljudi ubrajane su u pobunjene četnike.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=237&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000237-240.]</ref> S iznimkom odreda [[Uroš Drenović|Uroša Drenovića]] u sjeverozapadnoj Bosni, s oko 400 ljudi, kojeg su vlasti NDH smatrale potpuno lojalnim, za sve druge četničke kolaborirajuće grupe ustaške su vlasti držale da se prema Nijemcima odnose osobito prijateljski kako bi od njih izvukle što više oružja i municije, dok se istovremeno drže neprijateljski prema njihovoj državi, tj. NDH.<ref>[https://znaci.org/00001/40_64.htm KOLABORACIJA IZVAN SRBIJE DO OKTOBRA 1944.]</ref> U dnevnom izvještaju Komande Jugoistoka od 18. februara 1944. konstatuje se lojalnost vojvode [[Radivoja Kerovića]], komandanta [[Majevica|majevičkih]] četnika: {{izdvojeni citat|Upit kod [[Druga oklopna armija (Wehrmacht)|Druge oklopne armije]] [PzAOK 2] u vezi snabdijevanja municijom Kerovića koji se smatra lojalnim, i 200 ljudi zelenog kadra, koji se bore protiv crvenih zapadno od [[Banja Koviljača|Koviljače]].<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=501&broj=17&roll=256 NARA, Roll T501, frame no. 000013.]</ref>|Ratni dnevnik Vojnog zapovjednika Jugoistoka (18. februar 1944.)}} U izvještaju od 20. februara 1944, poslatom majoru [[Slavoljub Vranješević|Slavoljubu Vranješeviću]], komandantu Zapadne Bosne JVuO, kapetan [[Ilija Jevtić]] piše o totalnoj kolaboraciji [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]] sa Njemcima, koji u potpunosti kontrolišu četnike pod komandom vojvode Đujića: {{izdvojeni citat|Sem samog vojvode Đujića i jednog malog broja četnika, svi četnici Dinarske oblasti (oko hiljadu devet stotina i nekoliko) nalaze se pod nemačkom komandom. Hranu, odeću, obuću, cigarete i novac svaki četnik i njegov starešina prima kao i nemački vojnik odn. oficir. Svu municiju i oružje primaju takođe od Nemaca. Četnici pod nemačkom komandom nalaze se po bunkerima počev od Knina do Šibenika i Splita. U pojedinim bunkerima su izmešani, pola četnici pola ustaše. Nemački oficiri dolaze na Kosovo polje u četničku diviziju, a isto tako naši četnički oficiri i ostale starešine na čelu sa Đujićevim načelnikom štaba odlaze u Nemačku diviziju. Voze se na nemačkim automobilima kroz Knin i t.d. Jednom rečju između četnika i Nemaca postoji najtešnja saradnja i nemačka puna kontrola nad radom četnika. Jedino se pop Đujić, kao komandant divizije, sa svojom užom pratnjom ne pojavljuje pred njima.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_78.htm Izveštaj kapetana Ilije Jevtića od 20. februara 1944. komandantu zapadne Bosne o svom radu i saradnji četnika i Nemaca u Dalmaciji i Lici]</ref>}} U svom izvještaju od 10. maja 1944. njemački [[15. brdski korpus]] navodi da snabdijeva ukupno 6.318 četnika u NDH („Hrvatska borbena zajednica“).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=828&rec=314&roll=565 NAW, T-314, Roll 565, frame 000823: Zabilješka o broju četnika koje snabdijeva 15. brdski korpus (10. maj 1944.).]</ref> === Ugovori o saradnji sa Nemcima === [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] {{Poseban članak|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}}{{Wikisource|Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.}} {{izdvojeni citat|Ovaj ugovor, kao i buduće mere, se baziraju na međusobnom poverenju i želji da se komunizam uništi, zemlja umiri i Srbiji omogući stabilna budućnost u Evropi oslobođenoj od komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=974&rec=501&roll=255 NARA, T501, Roll 255, frames no. 000969-970: Sporazum između krajskomandanture Zaječar i potpukovnika Ljube Jovanovića Patka o nenapadanju i saradnji u borbi protiv NOVJ (23./25. decembar 1943.)]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Ljuba Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]] o borbi protiv partizana u Srbiji (decembar [[1943]]).}} Na inicijativu Nojbahera otpočeli su pregovori, koji su rezultirali potpisivanjem [[Ugovori o saradnji između JVuO i komande Jugoistoka|ugovora o zajedničkoj borbi]]. Ugovore su to potpisivali ovlašćeni Mihailovićevi komandanti i ljudi iz vojnog rukovodstva. Prvi ugovor o saradnji potpisan je 19. 11. 1943. između [[Vojislav Lukačević|Voje Lukačevića]], komandanta Mileševskog korpusa i nemačkog komandanta Jugoistoka koga je predstavljao fon Frede, je glasio: {{izdvojeni citat| 2) Primirje treba da bude pretpostavka za zajedničku borbu protiv komunista. <br /><br /> 4) Obaveza Lukačevića da nijedan pripadnik njemu potčinjenih jedinica neće delovati na strani sila koje su u ratu sa Nemačkom. <br /><br /> 5) Prepuštanje područja borbenih dejstava četničkim odredima radi samostalnog vođenja borbe, koju vodi i nemački Vermaht. <br /><br /> 6) Uključivanje četničkih odreda prilikom većih zajedničkih operacija pod nemačko zapovedništvo. U tom periodu nemačko vodstvo izdaje borbene naloge četničkim odredima. <br /><br /> 8) Razmena štabova za vezu. <br /><br /> 9) Isporuke nemačke municije radi sprovođenja zajedničkih borbenih zadataka u skladu sa vojnim potrebama. <br /><br /> 10) Sporazum se mora držati u tajnosti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm SPORAZUM IZMEĐU KOMANDANTA JUGOISTOKA I MAJORA VOJISLAVA LUKAČEVIĆA OD 19. NOVEMBRA 1943. O SARADNJI ČETNIKA SA NEMAČKIM TRUPAMA U BORBAMA PROTIV NARODNOOSLOBODILACKE VOJSKE JUGOSLAVIJE]</ref>|Sporazum Nemaca i majora [[Vojislav Lukačević|Vojislava Lukačevića]] (19. 11. 43.)}} 27. novembra je potpisan ugovor sa [[Nikola Kalabić|Nikolom Kalabićem]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> U narednim nedeljama ugovori su potpisani i sa drugim komandantima korpusa od operativne važnosti. Iako Mihailović lično nije potpisao ni jedan ugovor, ovim ugovorima je bio pokriven veći deo nemačke okupacione zone u Srbiji. Ugovori su bili u znatnoj meri tipizirani, nalik na sporazum između vojnog zapovednika Jugoistoka i inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića: {{izdvojeni citat|Cilj sporazuma je zajednička borba protiv komunističkih partizana, pa će stoga sve jedinice DM-četnika, potčinjene pukovniku Jevremu Simiću, biti uključene u borbu nemačke i bugarske vojske, kao i srpskih vladinih trupa, protiv komunista. U vezi s tim predviđa se uspostavljanje zajedničke obaveštajne službe kao i uzajamna podrška.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%BF%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_23.1.1944 Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]] (januara [[1944]]).}} Komandant Jugoistoka i [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] [[Maksimilijan fon Vajhs|fon Vajhs]] izdao je [[21. novembra]] [[1943]]. uputstvo o saradnji sa četnicima koje, između ostalog, predviđa izručenje Saveznika ("da prekinu sve veze sa silama koje se nalaze u ratu sa Nemačkom i da izruče štabove za vezu tih sila koji se nalaze kod njih"). Fon Vajhs upozorava da se "lojalna orijentacija pojedinih četničkih odreda ne sme uopštiti", jer neki još uvek izvode prepade i sabotaže, ali "propagandu protiv četničkog pokreta treba obustaviti", do daljnjeg.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_3_166.htm Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/291.htm Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45], Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268</ref> Sporazum između Vermahta i četničkog komandanta [[Mihajlo Čačić|Mihajla Čačića]], komandanta četničke Ravaničke brigade, uključuje i hvatanje [[rudar]]a koji su pobegli u šumu, i njihovo vraćanje u [[rudnik]]e uglja.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ]</ref> Sporazum Vermahta i [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]], inspektora odreda Draže Mihailovića, predviđa da "četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu" za borbu protiv partizanskog pokreta.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji]</ref> Sporazum Vermahta i potpukovnika Ljube Jovanovića, vođe Dražinih odreda u okrugu [[Zaječar]], četnicima omogućuje sledeće: {{izdvojeni citat|Puna sloboda kretanja jedinica DM danju i noću na celom području na koje se odnosi sporazum.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika Ljube Jovanovića (25. decembar 1943.)}} Četničko-njemački odnosi bili su opterećeni međusobnim nepovjerenjem i sviješću o suprotstavljenosti ciljeva i interesa dviju stranâ. U telegramu koji je 29. januara [[1944]]. godine [[Joachim von Ribbentrop]], njemački ministar vanjskih poslova, uputio specijalnom opunomoćeniku za Jugoistočnu Evropu [[Hermann Neubacher|Hermannu Neubacheru]], reflektuje se jasan stav političkog i vojnog vrha u [[Berlin]]u o Draži Mihailoviću, kao i precizna uputstva potčinjenima za držanje prema njegovom pokretu: {{izdvojeni citat|Jedino se mogu ćuteći trpeti privremeni aranžmani nižih vojnih komandi sa Dražom Mihailovićem s ciljem suzbijanja zajedničkog neprijatelja Tita. On i njegovi ljudi ostaju i dalje, na kraju, naši neprijatelji. Zato je sada, kao i do sada, potrebno biti krajnje oprezan prema Draži Mihailoviću i njegovim četnicima, a naročito se ne sme nijednog trenutka izgubiti iz vida da će pomoć koju mu mi sada direktno ili indirektno pružamo radi vođenja borbe protiv Tita, kasnije najverovatnije biti upotrebljena protiv nas.<ref>Akten zur deutschen auswartigen Politik — ADAP/E/VII, s. 374-375.</ref><ref>Vasa Kazimirović, NDH u svetlosti dokumenata, Nova knjiga/Narodna knjiga, Beograd, 1987, str. 169.</ref><ref>Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN - Službeni list SCG, Beograd, 2005. str. 20.</ref>}} Izveštaje o sklapanju ugovora četnika sa Wehrmachtom presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, što je imalo bitnu ulogu u konačnom opredeljivanju [[Čerčil]]a za Tita, a protiv Mihailovića.<ref>Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". {{ISBN|0593 049101}}</ref> No, Nemci nisu bili zadovoljni primenom sporazuma, jer je uprkos njima dolazilo do incidenata, odnosno diverzija i nasilja prema pripadnicima [[Srpska Državna Straža|Srpske Državne Straže]] od strane četnika. General [[Hans Felber]] je tokom februara raskinuo sporazume i pokrenuo nekoliko hapšenja i racija protiv četnika počev od februara [[1944]]. I pored svih ugovora o saradnji, komandant Jugoistoka Felber u poverljivom uputu potčinjenim komandantima o držanju prema pokretu Draže Mihailovića konstatuje sledeće: {{izdvojeni citat|1. Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski. 2. Njihova saradnja sa nemačkim i legalnim srpskim jedinicama protiv crvenih proističe samo iz saznanja da su komunisti u Srbiji njihov neprijatelj br. 1. Neprijatelj br. 2 ostaje ipak okupaciona sila. 3. Saradnja se koristi radi popune zaliha municije, koje su se veoma smanjile (oružje se nije nikad davalo). 4. Prema dosad stečenim iskustvima, četnici se protiv crvenih angažuju u nekim slučajevima samo uzdržano, nastojeći po svoj prilici da suviše ne prolivaju krv. Sa ponovnom neprijateljskom orijentacijom pokreta DM prema okupacionoj sili, mora se u svako doba računati, čak i u oblastima gde se dosad zajednički borilo protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=758&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000754.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>|Informacije generala Felbera potčinjenim komandama o držanju prema četnicima (16. maj 1944.)}} Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok, u svojim memoarima pruža interesantno tumačenje ratne strategije Draže Mihailovića. Neubacher tvrdi da su „četnici i ranije sarađivali sa okupatorima protiv zajedničkog neprijatelja“, tj. protiv komunista, i to „samo u pojedinim slučajevima i uvek u ograničenom, lokalnom okviru“, ali su tek nakon preusmjerenja [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] pomoći i podrške [[Josip Broz Tito|Titu]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]], četnici na čelu sa generalom Mihailovićem „u još većoj meri bili gurnuti u naručje Nemaca“: {{izdvojeni citat|Politiku Draže Mihailovića nije bilo teško razumeti. On je bio impresioniran nemačkim vojnim podvizima. Pa ipak, sa sigurnošću je računao na to da će Nemačka izgubiti rat. Dovoljno sam čuo od pouzdanih izvora, koji su me obavestili o Dražinom stavu prema Rajhu. On je ostao neprijatelj okupatoru, koji je, zbog Titovog uspona, postao njegov neprijatelj broj dva. Saveznici su Dražu ostavili na cedilu, pa je zato pokušao da od Nemaca – koji su za njega sada bili samo neprijatelj broj dva – dobije što je moguće više oružja. Namera četničkog vode bila je ova: da se, kada započne nemačko povlačenje, bez borbe dokopa nemačkih strateških pozicija i da se na njima utvrdi. On se spremao za konačan obračun sa Titom, koji je trebalo da se vodi beskompromisno, na život ili smrt, a u pitanju je bila budućnost Jugoslavije. Dok su, dakle, Dražini podređeni komandanti tu i tamo sarađivali sa Nemcima, on je sam nastavio da i dalje vodi propagandu protiv Nemaca.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 160–161.</ref>}} === Borbe pod nemačkom komandom === {{main|Operacija "Frilingservahen"|Operacija "Trumpf"|Operacija "Halali"}} {{izdvojeni citat|„Borbeno sadejstvo sa četničkim grupama duž glavne saobraćajnice [[Bihać]] — [[Gračac]] — [[Knin]] — [[Drniš]] — [[Šibenik]] sastoji se u tome što su četnici okupljeni u posebnim uporištima uz oslonac na nemačke trupe. Četničke vođe primaju naloge i uputstva o vršenju zadataka obezbeđenja i izviđanja od zapovednika nemačkih uporišta.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u NDH]</ref>|Njemački izveštaj o saradnji sa četnicima protiv partizana u Dalmaciji i Bosni (25. oktobar [[1943]]).}} {{izdvojeni citat|[[Nojbaher]] konstatuje da je premijer Nedić verno služi nemačkim interesima. Slično je i s Dražom Mihajlovićem, koji se do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru. To isto Važi i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »Dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=980&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000974-978.]</ref>|Nemački obaveštajni izveštaj od 30. avgusta 1944.}} {{Quote box | citat = „D.M.-Bande dosada nisu nikad napale okupacione trupe.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001111: Izvještaj o bandama u okolini katarakti Dunava (bez datuma, približno mart 1944).</ref> | izvor = Nemački izvještaj o četnicima u okolini katarakti Dunava od marta 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „[[Neško Nedić]] je napomenuo da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali i sada Titovim bandama liferuju naoružanje i municiju, usled čega četnici moraju da krvare i da umiru. Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačkom Vermahtu kome će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio.“<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944.]</ref> | izvor = Izveštaj generala Felbera o razgovoru s četnicima od 14. jula 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „Titove bande imaju se napasti i uništiti, odn. zarobiti. Pristalice D.M.-a (četnici) ne smatrati neprijateljima.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001260: Naredba 923. Landeschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ (29. Juli 1944.).</ref> | izvor = Naredba 923. Landesschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ od 29. jula 1944. | width = 40% | align = right}} Kad je sredinom marta 1944. operativna grupa sastavljena od [[Druga proleterska divizija NOVJ|Druge]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Pete divizije]] prodrla iz [[Sandžak]]a u zapadnu Srbiju, sve nesuglasice zmeđu četnika i Nemaca su potisnute i trupe sastavljene od jedinica [[Vermaht]]a i [[Vafen-SS|SS]], korpusa JVUO, bugarskog okupacionog korpusa, [[Srpska državna straža|SDS]], [[Srpski Doborvoljački Korpus|SDK]] i [[Ruski Zaštitni Korpus|ruskog korpusa]] pod objedinjenom nemačkom komandom generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]] funkcionisale su kao jedinstvena operativna grupa za [[Operacija Kamerjeger|operaciju Kamerjeger]]. Kod nadležne četničke komande [[Neško Nedić|Neška Nedića]] bio je akreditovan nemački kapetan Vajel kao oficir za vezu. Zajedničke operacije trajale su nešto duže od dva meseca.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_57.htm Izveštaj Vojnoupravnog komandanta jugoistoka od 13. maja 1944.]</ref> Istovremeno je, usled slabljenja snaga [[NOVJ]] u Crnoj Gori [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. nemački korpus]] pokrenuo [[10. april]]a [[1944]]. [[Operacija "Frilingservahen" (april-maj 1944)|operaciju "Frilingservahen"]], uz masovno učešće četnika. Operacija je pripremljena u saradnji sa [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]] i započeta tako što su četnici zajedno sa Nemcima iz nemačkih garnizona napali na slobodnu teritoriju. Plan napada je bio sledeći: {{izdvojeni citat|'''Đurišićeve snage''': Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac. Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac — Kolašin. Treća borbena grupa, 1000 ljudi, od sredine puta Pljevlja — Prijepolje pravcem Mojkovac. Četvrta borbena grupa, 1500 ljudi, od Pljevalja pravcem Mojkovac. Mojkovac treba da bude dostignut za 2 dana. Posle toga skretanje glavnine u rejon z. Tara — sz. Kolašin — Mojkovac. '''Nemačke snage''': 1 ojač. mot. č. prodire od Brodareva do Bijelog Polja. 1 ojač. mot. č. od Pljevalja do prelaza preko Tare 22 jjz. Pljevlja. Bat. [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]], 600 ljudi, sledi nemačke snage za Bijelo Polje, onda skreće za Mojkovac. Milicija iz Brodareva, 700 ljudi, čisti svoj rejon i prodire od Brodareva ka jjz. Početak napada: 10. 4. 44. [[181. pešadijska divizija (Nemačka)|181. peš. div.]] obezbediće odgovarajuće informisanje četničke Grupe "Jug" (major Lašić i Bukatonović u Podgorici) kao i Grupe "Nikšić".<ref>Obaveštenje Komande 21. brdskog korpusa Komandi 181. brdske divizije od 08.04.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 663, s. 357</ref>}} Neposredna četničko-nemačka operativna saradnja ponovila se i prilikom nemačkih operacija [[Operacija "Trumpf"|"Trumpf"]] i [[Operacija "Halali"|"Hallali"]] u jablaničko-topličkoj oblasti protiv [[21. srpska divizija NOVJ|21]]. [[22. srpska divizija NOVJ|22]]. [[24. srpska divizija NOVJ|24]]. i [[25. srpska divizija NOVJ|25]]. divizije NOVJ tokom jula i avgusta 1944. [[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], vršio je od 15. juna do 25. juna 1944. dužnost komandanta Jugoistoka, zamjenjujući generala Hansa Felbera, koji se po službenom zadatku nalazio u Njemačkoj. Opisujući u svom ratnom dnevniku stanje u Srbiji, tj. odnose između njemačkih i bugarskih okupacionih trupa, s jedne, kao i četnika i kvislinga, s druge strane, Horstenau navodi sljedeće: {{izdvojeni citat|Nemci gotovo da nemaju svojih trupa u Srbiji. Postoji samo nekoliko policijskih jedinica. Najveći deo Srbije nalazi se pod kontrolom bugarskog okupacionog korpusa. Bugarskih vojnika nema samo u severozapadnom delu Srbije i Banata. No, bugarske trupe u Srbiji jesu najlošije bugarske jedinice. Tek što sam na kratko vreme preuzeo Vrhovnu komandu u Beogradu, dve bugarske čete, zajedno sa svojim oficirima, prebegle su partizanima kod Leskovca. Jedine trupe na koje je čovek mogao da se osloni u borbi protiv partizana bili su srpski dobrovoljci, a donekle i ruski. Upotrebljivi za borbu protiv partizana bili su i ljudi Draže Mihailovića. Vezu sa njim za mene je održavao jedan nemački major, nosilac odlikovanja „viteškog krsta“.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 508.</ref>}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1944. === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan von Wrede i četnički komandanti kapetan [[Nikola Kalabić]], major [[Dragoslav Račić]] i kapetan [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Tokom jula i avgusta [[1944]]. intenzivirali su se kontakti između predstavnika nemačke komande Jugoistoka, poslanika [[Herman Nojbaher|Nojbahera]], predsednika vlade [[Milan Nedić|Nedića]] i predstavnika Mihailovića,<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944]</ref> o čemu nemački predstavnik kaže: {{izdvojeni citat|Politička usmerenost [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref name="B0_11 1944">[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944. Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=535&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000508-511.]</ref>}} Kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{izdvojeni citat|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref name="B0_11 1944"/>|Dražina ponuda Hitleru 1944.}} Povodom Mihailovićevog predloga, 17. i 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Dražini predlozi: {{izdvojeni citat| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /><br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /><br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /><br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /><br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /><br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /><br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /><br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref name="ReferenceB">[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm ZABELEŠKA OBAVEŠTAJNOG ODELJENJA KOMANDE JUGOISTOKA OD 18. AVGUSTA 1944. POVODOM PONUDE DRAŽE MIHAILOVICA ZA SARADNJU U BORBI PROTIV JEDINICA NOVJ]</ref>}} Specijalni nemački izaslanik [[Hermann Neubacher]] je ocenio da obećanja Draže Mihajlovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom".<ref name="ReferenceB"/> Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. Ali [[Hitler]] je odbacio inicijativu, naglasivši da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944. Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]</ref> Ipak, u skladu sa idejom o formiranju srpskog korpusa pod komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] koji bi se borio na strani Nemaca, [[6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] i [[Srpska granična straža]] (ukupno oko 13.000 ljudi) stavljene su pod komandu Mihailovićevog komandanta Srbije generala [[Miroslav Trifunović|Trifunovića]]. Potom su jedinice [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpska granična straža|Srpske granične straže]] 6. oktobra [[1944]]. sabrane su u Jagodini gde je od njih formiran [[Srpski udarni korpus]] sa tri divizije, koji je brojao oko 6.800 ljudi. === Saradnja tokom bitke za Srbiju === {{Poseban članak|Bitka za Srbiju 1944.}} {{izdvojeni citat|Usljed jakog partizanskog pritiska, još četničkih jedinica, uključujući i one iz Istočne Srbije, su izrazile spremnost za daljnu borbu protiv komunizma u saradnji sa Wehrmachtom.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=101&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frame 000095: Izvještaj o neprijatelju u Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Albaniji (Dodatak za savjetovanje kod načelnika štaba jugoistoka od 2. oktobra 1944.)]</ref>|Izvještaj [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 2. oktobra 1944.}} {{izdvojeni citat|Titovi partizani upali su u septembru 1944. u Srbiju i to na više mesta. Zapadni deo Srbije bio je potpuno nezaštićen. Tamo je bio stacioniran samo mali broj nemačkih policijskih jedinica, koje su, zajedno sa četnicima, tu i tamo još vodile borbe. Sa svih strana neprijatelj je krenuo ka Beogradu. U gradu je vladao mir. Mi smo sedeli u Beogradu ne na buretu baruta, nego smo se nalazili u njemu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>|[[Hermann Neubacher]], “Sonderauftrag Südost”}} [[Bitka za Srbiju 1944.]] je bila zajednički saveznički poduhvat sa ciljem ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu. Dejstva na tlu izvršavala je [[NOVJ]], a [[Saveznici]] su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha. Četnici su se u ovim borbama našli direktno na strani [[Wehrmacht]]a. Od kraja [[1943]]. Saveznici su promenili odnos prema [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevim]] snagama, a njihov prioritet u Jugoslaviji postalo je jačanje snaga [[NOVJ]] u Srbiji.<ref>{{Cite web |title=Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR |url=http://www.znaci.org/00001/1_11.htm |access-date=2023-08-14 |archive-date=2023-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902100016/https://www.znaci.org/00001/1_11.htm }}</ref> Vrhovni štab NOVJ nameravao je da partizanske snage u Srbiji pomogne prodorom jačih snaga iz [[Bosna|Bosne]] i [[Crna Gora|Crne Gore]]. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče. [[NOVJ]] je nastojala da koncentriše snage na levoj strani [[Lim (reka)|Lima]] za proboj u [[Srbija|Srbiju]]. Nemačka [[Komanda Jugoistoka (Nemačka)|Komanda Jugoistoka]] je rešila da brani [[Srbija|Srbiju]] aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica [[NOVJ]] kroz [[Bosna|Bosnu]] prema zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u [[Sandžak]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]] sračunatih na razbijanje koncentracija [[NOVJ]] i njihovo onesposobljavanje za ofanzivna dejstva. Snage [[JVuO]] sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant [[Srbija|Srbije]] protiv lokalnih partizana i povremenih prodora. Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu [[1944]],<ref>[Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230524055009/https://znaci.org/00001/4_12_4_218.htm |date=2023-05-24 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1</ref><ref>[Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230814062743/https://znaci.org/00001/4_12_4_112.htm |date=2023-08-14 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112</ref> kada su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Uoči bitke sa partizanima, nemački Wehrmacht je snabdeo četnike raspoloživim zalihama italijanskog pešadijskog oružja i municije: {{izdvojeni citat|U nadovezi na dogovor od 15. 8. saopštava se, da se za izdavanje četničkim jedinicama mogu staviti na raspolaganje, u najboljem slučaju, sledeća oružja: 7.000 pušaka 6,5 mm (ital.) sa po 100 metaka, </br> 50 teš. mitraljeza 8 mm (ital.) sa po 13.000 metaka, </br> 42 laka bacača 4,5 mm (ital.) sa po 250 metaka. Upozorava se na to, da je time iscrpljena celokupna zaliha italijanske pešadijske municije u domenu Komandanta Jugoistoka i da se nove pošiljke mogu očekivati tek od oktobra 1944. godine i to u ograničenom obimu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=587&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frame no. 000582.]</ref><ref>[http://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama]</ref>|Obaveštenje komande Jugoistoka o odobravanju oružja i municije četnicima (16. avgust 1944.)}} U nacrtu jednog izvještaja, sastavljenog od strane oficira [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] u ljeto 1944. godine, sumira se iskustvo njemačkih okupacionih organa sa Mihailovićevim četnicima u [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupiranoj Jugoslaviji]]: {{izdvojeni citat|Dosadašnje držanje D.M.-a ima sljedeće karakteristike: a) Aktivna borba protiv komunista u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj, s tim što je ova borba zbog brojčane, a naročito materijalno-tehničke nadmoći komunista, uvijek rizična za snage D.M.-a, b) Neispunjavanje od Saveznika postavljenih specijalnih zadataka, c) Lokalna, ponekad vrlo aktivna saradnja sa njemačkim trupama, obavještajnim i ostalim okupacionim organima, d) Potpuna spremnost za izvršavanje taktičkih instrukcija izdatih od strane njemačkih oficira za vezu, e) Stalno ponavljanje zahtjeva za municijom i oružjem radi borbe protiv komunista, kao nagrada za dokazanu lojalnost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=970&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frame no. 000960.]</ref>}} U septembru su kvislinške formacije [[Srpska državna straža|Srpska državna]] i [[Srpska granična straža|granična straža]] preformirane u [[Srpski udarni korpus]] (jačine 6.800), stavljen pod Mihailovićevu komandu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/4_12_4_168.htm Izveštaj komandanta Armijske grupe "Srbija" od 4. novembra 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230714172817/https://znaci.org/00001/4_12_4_168.htm |date=2023-07-14 }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 168</ref> U prvoj polovini septembra, četničko-nemačka odbrana [[Srbija|Srbije]] sa zapada doživela je slom usled prodora [[NOVJ]]. Bitka za [[Srbija|Srbiju]] definitivno je rešena tokom oktobra [[Beogradska operacija 1944.|Beogradskom operacijom]], uz sadejstvo [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] sa oklopnim snagama [[Crvena armija|Crvene armije]], dok su četnici sadejstvovali sa Vermahtom: {{izdvojeni citat|Četnička grupa Ocokoljića iz Istočne Srbije je osiguravala pozadinu Müllerovom korpusu prilikom borbi protiv Rusa u rejonu okuka Dunava-Zaječar.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=568&rec=311&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frames 000562-4: Držanje D.M.-četnika u Srbiji (dodatak za izvještaj o neprijateljskim namjerama od 19. oktobra 1944.)]</ref>|Njemački izvještaj od 19. oktobra 1944.}} === Saradnja tokom proboja Armijske grupe "E" iz Grčke === {{Poseban članak|Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} Tokom septembra [[1944]]. glavna Mihailovićeva mobilna formacija u centralnoj i zapadnoj Srbiji, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa brojnim pridruženim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Ove jedinice Nemci su tokom [[3. oktobra|3]], [[4. oktobra|4.]] i [[5. oktobra]] 1944. vozovima prebacili sa železničkih stanica Topčider i Ripanj do [[Kraljevo|Kraljeva]].<ref name="ReferenceC">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{izdvojeni citat|Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio [[Nikola Kalabić]], a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu.<ref name="ReferenceC"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} Izbijanje [[Crvena armija|Crvene armije]] na severoistočnu granicu Jugoslavije izazvalo je pometnju u četničkim redovima. Znatan deo četničkih trupa tokom septembra razbijen je od strane NOVJ u zapadnoj Srbiji. Sam [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] sa manjom grupom boraca je nateran na povlačenje u Bosnu. Neki su pokušali da napadom na Nemce pred sam dolazak Crvene armije ponovo steknu saveznički status ([[Predrag Raković|Raković]], [[Dragutin Keserović|Keserović]], [[Dragoslav Račić|Račić]]), ali je i ovaj pokušaj bio kratkotrajan. Nakon neuspeha, glavnina se krajem oktobra koncentrisala u oblasti Ivanjice. Upravo u tom periodu vrh Armijske grupe E iz Grčke izbio je do [[Novi Pazar|Novog Pazara]]. Četnici su se priključili [[Proboj Armijske grupe E kroz Sandžak|prodoru Armijske grupe E kroz Sandžak]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]]. {{Wikisource|Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.}} Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] [[Aleksander Ler|Ler]] u svom pregledu brojnog stanja od [[16. novembra]] [[1944]]. navodi 10.000 četnika Pavla Đurišića kao svoje vlastite snage,<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_174.htm Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih Grupi armija »E« na dan 16. 11. 1944. godine, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII - dokumenti nemačkog rajha, knjiga 4], Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174.</ref> dok u izveštaju vrhovnoj komandi za četnike iz Srbije kaže da se "drže u senci Vermahta". Nevoljno savezništvo veoma dobro ilustruje i sljedeći izveštaj: {{izdvojeni citat|[[Miiroslav Trifunović|Trifunović]] sa oko 18.000 četnika [[Dragoslav Račić|Račića]] i [[Dragutin Keserović|Keserovića]], uporedno sa nem. pokretima u rejonu Prijepolje. Pravac marša Foča. U početku učešće u borbenim dejstvima na nemačkoj strani (zaštita bokova). U poslednje vreme samo saputnici. Utisak: dokle god postoje zajednički interesi — uopšte mir. Ako vide mogućnost uspeha, bezuslovno treba očekivati prepade na nemački [[Vermaht]], naročito na odvojene grupe.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0_%22%D0%95%22_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_11.11.1944. Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.], Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 184</ref>}} === Zajednički proboj iz Srbije === {{izdvojeni citat|Draža Mihailović će nastaviti borbu protiv komunizma. Njegove jedinice se već bore sa Titovim trupama i imaju djelomično vezu sa njemačkim jedinicama (pukovnik v. Jungfeld, general Müller). Sada je stvar u tome, kako upotrebiti četničke jedinice kao prethodnice i osiguranje za komunikacije prilikom predstojećeg izmještanja njemačkih trupa iz Srbije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/Zabilje%C5%A1ka_sa_savjetovanja_visokih_njema%C4%8Dkih_politi%C4%8Dkih,_vojnih_i_policijskih_li%C4%8Dnosti_o_%C4%8Detni%C4%8Dkom_pitanju_u_Srbiji,_8._oktobra_1944. Zabilješka sa savjetovanja visokih njemačkih političkih, vojnih i policijskih ličnosti o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.]</ref>|Zabilješka sa savjetovanja njemačkog okupacionog vrha o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.}} Jedinice [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[NOVJ]] u prvoj polovini oktobra [[1944]]. zaposele su komunikaciju dolinom [[Morava (reka)|Morave]] između [[Vranje|Vranja]] i [[Velika Plana|Velike Plane]], što je otežalo [[Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke 1944|proboj Armijske grupe "E" iz Grčke]]. Ova formacija time je bila usmerena na komunikaciju [[Skoplje]] - [[Kosovska Mitrovica]] - [[Raška]], odnosno dolinom [[Ibar (reka)|Ibra]], i zatim na otvaranje puteva prema [[Sarajevo|Sarajevu]] pod borbom. Tokom ovog četvoromesečnog proboja saradnja između Armijske grupe "E" i četnika iz [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] imala je više vidova. Prilikom proboja od [[Sjenica|Sjenice]] prema [[Prijepolje|Prijepolju]] [[24. oktobra|24]]-[[31. oktobra]] [[1944]]. Nemci su nastupali zajedno sa borcima [[Srpski udarni korpus|Srpskog udarnog korpusa]] protiv snaga [[37. sandžačka divizija|37. sandžačke divizije]]. Od Prijepolja se glavnina [[Armijska grupe "E"|Armijske grupe "E"]] kroz Sandžak usmerila na pravac Prijepolje - Višegrad - Rogatica - Sarajevo. Jednim motorizovanim bataljonom Nemci su 1. novembra otvorili su put Prijepolje - Pljevlja, i usmerili celokupne četničke snage iz [[Srbija|Srbije]] na pravac [[Sjenica]] - [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]] - [[Goražde]]. Time su iskoristili snage [[JVUO]] iz Srbije kao svoju levu pobočnicu. Nakon toga, svojim napadom na NOVJ u pravcu Tuzle ([[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944]]) sadejstvovale su snagama [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] u njihovom proboju na sever. === Saradnja u Crnoj Gori === {{Poseban članak|Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|Pavle Đurišić|Crnogorski dobrovoljački korpus}} Dok su srbijanski četnici sadjejstvovali snagama Armijske grupe E u njihovom proboju na sever, crnogorski su četnici uzeli učešća u [[Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|proboju XXI brdskog korpusa iz okruženja]]. Jedinice crnogorskih četnika, koje su od Njemaca takođe preformirane u dobrovoljačke pukove ("[[Crnogorski dobrovoljački korpus]]"), borile su se u sastavu njemačkog [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]] između [[Danilovgrad]]a i [[Cetinje|Cetinja]] rame uz rame sa njemačkim vojnicima. Ove snage učestvovale su zajedno sa njemačkim snagama u operacijama protiv NOVJ ([[Operacija Frilingservahen aprila 1944|Frilingservahen]], [[Operacija Ribecal avgusta 1944|Ribecal]]). Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe "E"]] je u svom izvještaju od ove četnike ubrojao u brojno stanje svojih jedinica: {{izdvojeni citat|C. D. K. od 3 puka, pod komandom potpukovnika [[Pavle Đurišić|Đurišića]], formiran neposredno od strane K-de 2. OkA ([[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druga oklopna armija]]), bio je do sada u službenom pogledu potčinjen K-di 2. OkA a u snabdevačkom i taktičkom pogledu 181. peš. div., koja je trebalo da se obimno uključi u obuku.<ref>Izveštaj Komande 21. brdskog korpusa Komandi grupe armija "E" od 23.09.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 664, s. 817</ref>}} === Saradnja u Bosni === {{main|Proboj Armijske grupe "E" kroz istočnu Bosnu|Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944}} [[Armijska grupa "E"]] imala je u planu otvaranje komunikacija kroz istočnu Bosnu, pa je krajem novembra jedna njena divizija ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna divizija]]) započela napad pravcem od [[Rogatica|Rogatice]] prema [[Zvornik]]u, protiv snaga [[Treći udarni korpus NOVJ|Trećeg udarnog korpusa]] [[NOVJ]]. Međutim, kako su tokom ofanzive [[NOVJ]] i Crvene armije od 3. decembra nemačke pozicije na [[Sremski front|Sremskom frontu]] ozbiljno ugrožene, ova divizija hitno je izvučena i transportovana prugom [[Sarajevo]] - [[Slavonski Brod]] na [[Sremski front]]. Na njeno mesto usmerena je glavnina četnika iz [[Srbija|Srbije]]. Oni su, pod ličnom komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]], nakon koncentrisanja unutar nemačko-ustaških linija, izvršili [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|napad na snage NOVJ]]. 8. decembra [[1944]]. ujutro sa nemačko-ustaških položaja u okolini [[Rogatica|Rogatice]] krenuli u silovit napad prema [[Zvornik]]u. Ovaj napad bio je usklađen sa napadom nemačkog 34. armijskog korpusa sa druge strane, pravcem [[Užice]] - [[Ljubovija]] - [[Zvornik]]. Ovom prilikom četnicima su Nemci obezbedili snabdevanje municijom, kao i zbrinjavanje ranjenika u nemačkim bolnicama u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Pošto je prodor četnika prema [[Zvornik]]u odbijen, njihova glavnina usmerila se prema oslobođenoj [[Tuzla|Tuzli]]. U [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|neizvesnim borbama od 24. do 28. decembra]] [[Treći udarni korpus NOVJ]] krajnjim naporom odbio je ovaj napad. Nakon ovog poraza, glavnina [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] snaga razmestila se u [[Modriča|Modriči]] i okolini, gde su nakon kraćeg sukoba uspostavili sporazum sa snagama NDH. Tako su se našli na za Nemce vitalnoj komunikaciji Sarajevo - Brod, vodeći zajedno sa Nemcima teške dvomesečne borbe protiv [[Druga armija JA|Druge jugoslovenske armije]], koja je nastojala da je prekine. Preko pukovnika Borote, komandanta Romanijskog korpusa JVuO, uspostavljena je saradnja sa nemačkim štabom u [[Sarajevo|Sarajevu]], od kojeg je obezbeđeno snabdevanje municijom i bolničko zbrinjavanje ranjenika.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_130.htm Opšti uslovi sporazuma o saradnji između četnika i nemačkih jedinica pripremljeni za pregovore decembra 1944. godine], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 130</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944-31.12.1944], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - prilog broj 2, (10. decembar 1944)</ref> [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeva]] grupacija takođe je uspostavila vezu sa Štefanom Hedrihom ({{jez-nem|Stefan Hedrich}}), SS-oberfirerom i inspektorom u glavnom štabu SS, komandantom SS-oblasti Severozapadna Bosna.<ref>[https://www.znaci.org/00001/181.htm Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß], četvrti deo: Das Kriegsjahr 1944 (Ares verlag, Graz), strana 268.</ref> [[3. april]]a 1945. godine, kada su nemačke trupe napuštale Bijeljinu i okolinu, Mihailović je pokušao da ih pridobije da ostanu pod njegovom komandom kao jugoslovenski državljani.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_192.htm Izvod iz Knjige poslatih depeša štaba Vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 7. aprila 1945. godine]</ref> [[Hermann Neubacher]], specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistočnu Evropu, u svojim poslijeratnim memoarima ističe da je sa četničkim komandantom održavao vezu sve do aprila 1945, tj. do [[Povlačenje kolaboracionista sa Nijemcima (1944–1945)|zajedničkog povlačenja Nijemaca i četnika]] pred jedinicama NOVJ i [[Crvena armija|Crvene armije]]. Neubacher navodi da je postojala i zamisao o susretu između njega i generala Mihailovića, ali [[Joachim von Ribbentrop]] nije dao dopuštenje za sastanak: {{izdvojeni citat|Tokom sukoba četnika sa Englezima, stiglo je do mene pitanje da li bih bio spreman da razgovaram sa Dražom Mihailovićem. Ovu sam molbu prosledio ministru spoljnih poslova Ribentropu, tražeći od njega da mi dozvoli da do takvog susreta dođe. U principu, nije mi bilo zabranjeno da uspostavim kontakt. Ali, za vođenje razgovora morao sam da dobijem specijalnu dozvolu. Bilo mi je, međutim, zabranjeno da stupim na teren koji kontroliše Draža Mihailović. Moja spremnost i želja da se sretnem sa njim bili su veliki, te sam uskoro morao da sam sebi priznam da je moj glavni motiv bio – radoznalost. Da se sretnem sa četničkim vođom, a da se prethodno ne izvrše potrebne pripreme, razgovor bi bio besmislen, i jedino bi doneo neugodnost i neprilike za Dražu Mihailovića, jer bi dobio etiketu „kolaboratera“. Trebalo je susret dobro organizovati, kako bi bilo sigurno da će doneti senzacionalan rezultat. Verovatno je i sam Draža Mihailović tako razmišljao, pa zato, najzad, nije nikada ni došlo do našeg susreta. Ali, ostali smo u vezi preko naših posrednika. I jedna i druga strana bila je u tim kontaktima veoma oprezna. Jedan moj poverljiv čovek čak je tri puta bio u Dražinom glavnom štabu. Da ne bih bio suviše opširan, zadovoljiću se samo tvrdnjom da Draža Mihailović svoju politiku sve do kraja rata nije menjao. Tek početkom 1945, u vreme naših poslednjih borbi u Hrvatskoj, kada je povlačenje naših trupa sa tog prostora bilo samo pitanje dana, Draža Mihailović mi se obratio direktnom molbom – i to preko svojih poverljivih ljudi u Beču – da mu pružim pomoć u vezi sa naoružanjem njegovih jedinica. Tokom nekoliko dana ja sam čak imao direktnu radio-vezu sa njegovim glavnim štabom u Bosni. Moj poverljiv čovek bio je poslednji put kod Draže u aprilu 1945.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>}} == Partizani kao zajednički neprijatelj == {{main|Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije}} [[Datoteka:Chetniks and Italians in Jablanica 1942.jpg|minijatura|Četnici i Italijani u Jablanici, 2. oktobra 1942. godine]] [[Datoteka:Četnici i Nemci u Srbiji 1944.jpg|minijatura|Grupa njemačkih vojnika i četnika D. Mihailovića u vrijeme pokušaja proboja u Srbiju 2. proleterske i 5. krajiške divizije NOVJ u proljeće 1944.]] {{izdvojeni citat|Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_209.htm Izveštaj poručnika Predraga Rakovića Draži Mihailovlću o radu za vreme legalizacije od decembra 1941. do decembra 1942.</ref>|Izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] Draži Mihailovlću od decembra 1942.}} {{izdvojeni citat|U celini uzevši, nacionalne snage su u opadanju a komunistički pokret u usponu. Otuda proizilazi i pravac angažovanja naših snaga i formulisanje zadataka, kao što sledi: '''Najopasniji neprijatelj je Tito'''.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_12_3_156.htm PROCENA KOMANDANTA JUGOISTOKA FELDMARŠALA VAJKSA OD 1. NOVEMBRA 1943. VOJNO-POLITIČKE SITUACIJE NA BALKANU KRAJEM OKTOBRA 1943. GODINE</ref>|Nemački izveštaj o stanju na Balkanu u jesen 1943.}} {{izdvojeni citat|Četničko pitanje: Njemačka je za D.M.-a neprijatelj br. 2 – neprijatelj br. 1 su komunisti. D.M. računa – uostalom, kao i ostale banditske vođe – na skoro povlačenje Nijemaca i zemlje. Nastojanje za očuvanjem snage četničkih jedinica je prvenstveno sračunato na sadašnju i buduću borbu protiv komunizma. U cilju ostvarivanja ove namjere, D.M. je tražio velike količine oružja, što je, naravno, bilo odbijeno. Pojedinačni ugovori sa četničkim komandantima (npr. Neško Nedić, Keserović, itd.), koji su sračunati na ograničenu lokalnu i taktičku saradnju u borbi protiv komunista, nisu rizični i mogu se nastaviti. Oni su u ovom momentu – i samo u ovom – povoljni za nas, jer odgovaraju našim interesima. Oni ne znače podršku za veliki obračun između nacionalista i komunista, koja se ima odigrati tek u daljnoj budućnosti.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=695&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 686.]</ref>|Zabilješka sa sastanka Armijske grupe F (Heeresgruppe F) sa izaslanikom Neubacherom održanog 30. jula 1944 (31. juli 1944).}} {{izdvojeni citat|Hrvatska: [...] Četnici su, s obzirom na vlastitu slabost, naši prirodni saveznici u borbi protiv komunizma. Samo se oni bore!<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=716&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 707.]</ref>|Zabilješka sa sastanka od 25. jula 1944.}} U kolaboraciji sa italijanskim i njemačkim okupatorima, kao i sa jedinicama kvislinške vlade generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]], vidjeli su četnici Draže Mihailovića jedinstvenu priliku za uništenjem snagâ [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. U tom smislu, karakterističan je stav koji je na pregovorima sa njemačkim predstavnicima krajem januara i početkom februara 1942. iznio komandant [[Istočna Bosna|istočnobosanskih]] četnika major [[Jezdimir Dangić]]: {{izdvojeni citat|Dangić je spreman da se sa svim svojim ljudstvom bezuslovno stavi pod nemačku komandu za potpuno uništenje komunista u istočnoj Bosni i održavanje mira, tako da se izbeglice mogu vratiti. On priznaje hrvatsku suverenost, mada ne kao konačnu, ukoliko se hrvatsko činovništvo obrazuje na paritetnoj osnovi od Hrvata, Muslimana i Srba na bazi pripadnosti zemlje. Pri tome je njegov preduslov da se zemlja postavi pod nemačku vojnu upravu. [...] </br> Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 115—116.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1094&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frames no. 001090—001091.]</ref>}} Dokument koji je potpisan u ožujku 1942. godine, prilikom drugog osobnog kontakta kapetana [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] s [[Italijani|italijanskim]] okupatorom, nosi naslov »Saglasnosti između Glavne komande italijanskih trupa u Crnoj Gori i kapetana Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četničkih nacionalista koji operišu u zoni dodeljenoj diviziji Venecija«. Prema tom dokumentu, nacionalistički odredi kapetana Đurišića pristali su na sljedeće uslove saradnje: * Da vode borbu protiv komunista i njihovih pristalica. * Da neće nikada okrenuti oružje protiv italijanskih trupa i da ograniče svoju politiku u samoj borbi protiv komunizma. * Da vrate, kada bude uništen komunizam, ono oružje koje su dale italijanske vlasti, izuzev pušaka, koje su potrebne radi održavanja reda.{{sfn|Pajović|1987|pp=31–32}} General [[Blažo Đukanović]] je, u svojstvu predsjednika Crnogorskog nacionalnog pokreta, zaključio 24. jula 1942. godine na [[Cetinje|Cetinju]] pisani sporazum sa armijskim generalom [[Alessandro Pirzio Biroli|Alesandrom Pirciom Birolijem]], italijanskim guvernerom Crne Gore. Sporazumom su se dvije strane obavezale da će „sarađivati na povraćaju reda, mira i javne sigurnosti u zemlji”: {{izdvojeni citat|1) Njegova Ekselencija Guverner Crne Gore, prima preuzetu obavezu, spram italijanskih vlasti, od strane crnogorskih nacionalista, zastupanih od potpisnika ovog dokumenta, a koji izjavljuju, uz časno obećanje i lojalno osjećanje spram Italijana, sljedeće: a) nastaviti i do kraja povesti beskrompromisnu borbu protivu komunizma i komunista u Crnoj Gori; 2) Crnogorski nacionalisti izriču Nj. E. Guverneru svoju beskrajnu zahvalnost prema svima italijanskim vlastima u Crnoj Gori za pomoć koju su do sada ukazale crnogorskom narodu i uvjeravaju da će se sa vječnim poštovanjem sjećati hrabrih italijanskih vojnika, koji su dali svoj život u zajedničkoj borbi protiv komunizma.<ref>Zbornik NOR-a, tom III, knj. 4, dok. br. 219, str. 527.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_24.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje HAJKA NA PRIPADNIKE NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA]</ref>}} Komandant Bosanskih četničkih odreda [[Rade Radić]] naređuje 27. avgusta 1942. svom načelniku štaba [[Vukašinu Marčetiću]] (»poručniku bratu«) sljedeće: {{izdvojeni citat|Ova komanda stavila ti je u dužnost, da odmah stupiš u vezu sa Nemačkim vojnim vlastima u B. Luci, povodom zauzimanja Mrkonjić-Grada od strane komunista i njihovim daljim nadiranjem ka Manjači, a u cilju organizovanja zajedničke akcije protiv komunista. [...] </br> Nemačkog komandanta isto tako upozori na činjenicu, da se danas u Bos. Krajini nalaze komunisti, koji su proterani iz svih srpskih zemalja: Srbije, Crne Gore, Hercegovine, Istočne i srednje Bosne sa celokupnim vođstvom i naoružanjem. Krajina im služi kao glavno uporište. Srpski narod u Krajini isto tako kao i u ostalim pokrajinama srpstva je u ogromnoj većini protiv komunistički raspoložen, ali ovaj srpski narod nije dovoljno naoružan, da bi suzbio ovu komunističku najezdu... Na osnovu svega ovoga zahtevaj od Nemačkog komandanta, ako slučajno [ne] bi bilo dovoljno pušaka, municije a naročito automatskog oružja u njihovim magacinima, da se razoružaju Hrvatske jedinice, a naročito ustaške formacije i da se oružje preda u naše ruke, a mi ćemo naoružati svoje rezerve u ljudstvu i voditi uspešne borbe protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_1_153.htm Naređenje komandanta bosanskih četničkih odreda od 27. avgusta 1942. načelniku štaba za organizaciju sadejstva nemačkim snagama u sprečavanju prodora partizana ka Banjaluci]</ref>}} Taktička saradnja sa okupacionim formacijama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]], po mišljenju generala Dragoljuba Mihailovića i Vrhovne komande JVuO, trebalo je da ima za cilj eliminaciju suparničkog pokreta, odnosno jugoslovenskih partizana. Tokom [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] (kojom je bilo planirano uništenje [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]), Mihailović 31. I 1943. podcrtava svojim potčinjenim komandantima koji je smisao četničke kolaboracije sa »Tetkićima«, tj. Italijanima: {{izdvojeni citat|U pogledu varijante za razoružanje Tetkića moramo još biti strpljivi. Oni nam još mogu poslužiti za borbu protiv komunista a isto tako vrlo lako nam mogu poslužiti i za borbu protiv ustaša i Nemaca. Tetkići ljubomorno čuvaju zarobljenu teritoriju Pavelićeve Hrvatske pa ćemo ih lako koristiti i protivu Nemaca i protivu Hrvata utoliko pre što Nemcima sve slabije ide na istočnom frontu pa je i jaz između njih i Tetkića sve dublji. U pogledu savezničke pomoći za ostvarivanje varijante nisam mogao dobiti ništa niti smo im nešto naročito predlagali. Iskustvo nas uči use i u svoje kljuse. Ali bi naravno u takvom slučaju tražio hitnu pomoć. Glavno je za naše odluke da imamo što pre jačinu i situaciju Nemaca i ustaša, kao i šta rade. Posle toga možemo tek donositi odluke. Mislim samo da nam u ostvarivanju ciljeva još Tetkići mogu poslužiti.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_25.htm Izvod iz knjige poslatih depeša Štaba Draže Mihailovića od 10. do 31. januara 1943. godine]</ref>}} Vojvoda [[Momčilo Đujić]], komandant [[Dinarska divizija|Dinarske divizije JVuO]], u pismu poslatom početkom septembra 1943. italijanskom zapovjedniku sektora [[Knin]], na lapidaran način saopštava svoje [[Antikomunizam|antikomunističko]] stanovište, kao ključni razlog za saradnju sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Od 1 jula 1941 godine rame uz rame sa Italijanskom vojskom borim se protivu zajedničkog neprijatelja–komunista u oblasti Dinare. Za sve ovo vreme objektivna i pravedna ocena mojeg ličnog držanja, mojeg vojničkog i političkog rada ne može mi se prebaciti da sam i najmanjim svojim gestom pokazao akt neprijateljstva ili sumnje prema italijanskoj vojsci i Italijanskom narodu, jer mi to ne bi dozvolili moja čast i moj Srpski ponos, pošto bi to bilo suprotno mojem stavu iskrenog prijateljstva i saradnje sa italijanskim narodom — stavu kojeg sam zauzeo od prvoga dana pa do danas, a kojega želim da i dalje nastavim na suprot svega onoga što mi se podmeće sa raznih strana i sa tendencijom da se naši prijateljski odnosi raskinu na štetu i jednih i drugih a na korist onih trećih kojima prijateljstvo Srba i Italijana ometa njihove političke kombinacije.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 160, reg. br. 14/2 (H-X-240).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića (1. januar — 8. septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 952.</ref>}} Krajem 1941. i početkom 1942. godine, pripadnici [[Legalizovani četnici|legalizovanih ravnogorskih odreda]] pružili su najznačajniji doprinos u hvatanju nekoliko hiljada odbjeglih ili pasiviziranih partizana i njihovih saradnika u [[Zapadna Srbija|zapadnoj]] i djelovima [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], kao i u njihovoj predaji Njemcima. Učešćem u masovnom hvatanju i likvidaciji pripadnika partizanskih odreda i njihovih saradnika, čak i ako se zanemari aktivna borba protiv partizana, legalizovani ravnogorski četnici su učinili krupne usluge njemačkom okupatoru u uništenju partizanskog pokreta na području dotadašnje [[Užička Republika|Užičke republike]].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Major [[Miloš Glišić]] je bio komandant legalizovanog Požeškog četničkog odreda (naziv odreda je isprva bio ''Sandžački vojno-četnički odred''; oznaka C—34), sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u avgustu 1942, nakon što je otkriveno da je održavao vezu sa generalom Dražom Mihailovićem. U njegovom dosijeu u Gestapou (BdS) nalazi se pismo koje je napisao generalu Nediću, s molbom da interveniše kod Njemaca i spriječi njegovu internaciju. Glišić najprije Nedića podsjeća na njegov »vapaj« iz 1941. godine: »''Ostavite domove i poslove. Na oružje. Spasavajte srpstvo od crvene nemani!''« Major Glišić tvrdi da se odazvao tom pozivu, tj. »prvi ispalio pušku i spasio 5000 srpskih glava da ne padnu zbog 50 Nemaca što već behu plen komunista u [[Požega|Požegi]]«. Njegova molba neće uroditi plodom, budući da je ubrzo transportovan u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|KL Mauthauzen]] (»Crnac je, ipak, odigrao svoje« — kako major Glišić zaključuje u svom pismu generalu Nediću). Navodi iz Glišićevog pisma potvrđeni su u izvještaju jednog povjerenika [[Beograd|beogradske]] centrale [[Abwehr]]a ({{jez-njem|Abwehrstelle}}), upućenog Zapovjedniku policije bezbjednosti i [[Sicherheitsdienst]]a Beograda: {{izdvojeni citat|Glišić se istakao prilikom gonjenja komunista u okolini Požega—Arilje i tom prilikom je oslobodio nekoliko nemačkih oficira i vojnika iz zarobljeništva kod bandita.<ref>Istorijski arhiv Beograda, fond BdS, G—346.</ref><ref>Miodrag Milić, Jugosloveni u koncentracionom logoru Mauthauzen, Institut za savremenu istoriju (Biblioteka Stradanja i otpori), Beograd, 1992, str. 55—56.</ref>}} I nakon što su legalizovani odredi rasformirani a njihovo ljudstvo razoružano, nastavili su pojedini četnički komandanti u Srbiji sarađivati sa njemačkim okupacionim snagama. Tako su poručnici [[Predrag Raković]] (koji je do kraja 1942. komandovao legalizovanim Ljubićkim četničkim odredom) te [[Zvonimir Vučković]], komandant 1. ravnogorskog korpusa JVuO, koji nije prihvatio legalizaciju, održavali prisne kontakte sa njemačkim komandantom [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]] poručnikom [[Eganom Krigerom]].<ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 335, fus. 5.</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 312-315.</ref><ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knj. 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 696.</ref> 12. februara 1943. godine, kapetan [[Miloš B. Marković]], komandant Ariljske brigade iz sastava Požeškog korpusa JVuO, obavještava generala Dragoljuba Mihailovića o vezama poručnika Vučkovića sa njemačkim oficirom, uspostavljenim u cilju »gonjenja komunista«: {{izdvojeni citat|Po povratku sa puta iz štaba 1a sastao sam se sa Vučkovićem koji me je zamolio da Vas izvestim o sledećem: </br> U srezu Kačerskom nalaze se dve komunističke grupe, prva jačine 60 a druga oko 150 ljudi. Ove se grupe prebacuju i u Oplenački srez. Za likvidaciju ovih grupa potrebno mu je oko 300 ljudi, no kada bi ih skupio izazvao bi potere od strane okupatora. Ima jednu drugu mogućnost a to je da uputi Nemce da gone ove grupe. Posredno, no obazrivo ima vezu sa jednim od nemačkih komandanata, koji je izjavio gotovost za usluge svake vrste a naročito u gonjenju komunista. Zvonko će ga upotrebiti no ne uspeli to preduzeće sam potrebno.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_33.htm Izveštaj komandanta Ariljske brigade od 12. februara 1943. Draži Mihailoviću o borbama protiv pripadnika NOP-a u zimu 1942. godine i dostignutoj organizaciji u brigadi]</ref>}} Poručnik Raković, u svojstvu komandanta 2. ravnogorskog korpusa JVuO, informiše 3. marta 1943. generala Mihailovića o sastanku sa Krigerom: {{izdvojeni citat|Okupator, kako Nemci tako i Bugari svu svoju akciju uputili su na komuniste, na njihovo gonjenje i istrebljenje. U smislu depeše koju sam podneo G. Ministru, sastao sam se 2 marta t.g. na Savincu u jednoj šumi sa Nemačkim komandantom potporučnikom Krigerom iz Gor. Milanovca. Sastanak je izveden potpuno tajno. Na sastanak je od strane Nemaca došao potporučnik Kriger i njegov tumač. A sa naše strane bio sam ja i moj Načelnik štaba p.por. Lazarević. Tema razgovora bila je isključivo uništenje komunističkih bandi, na teritoriji koju obezbeđuje Nemačka jedinica iz Gor. Milanovca. Uglavnom dolazi u obzir komunistički vođa Labud koji ima oko 150 komunista pod svojom komandom u okolini Rudnika, u srezovima: Kačerskom i Orašačkom. Utvrdili smo plan za ovaj rad. O izvođenju ove akcije detaljno sam se dogovorio sa Zvonkom noću između 2/3 - III t.g., u čemu smo postigli potpunu saglasnost.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 127, reg. br. 7/3 (S-X-12/4).</ref><ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_67.htm Izveštaj komandanta 2. ravnogorskog korpusa od 3. marta 1943. Draži Mihailoviću o borbi protiv pripadnika NOP-a i pregovora sa predstavnicima nemačkih okupacionih trupa]</ref>}} Kada je o odnosu prema četnicima riječ, Raković obavještava Mihailovića i o razlici u gledištima nižih njemačkih oficira na terenu i njihovih pretpostavljenih: {{izdvojeni citat|On zna da sam prestavnik organizacije Draže Mihailovića i otvoreno je rekao da on i kolege njegove razumeju Dražu ali njihovo više voćstvo, kako vojno tako i političko ne razumeju Dražu i njegov pokret, odnosno ne trpe ga. Zato mi je sam preporučio da se čuvamo dobro i ne dozvolimo da se sukobimo još sa njihovim jedinicama... Inače, kroz ceo njegov razgovor provejavala je želja da sa »Šumskim« uhvati vezu za dani momenat.<ref>AVII, kut. 127, reg. br. 7/3—1.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 67.</ref>}} I u depeši od 23. marta, Raković piše da se, uprkos Mihailovićevoj zabrani, u dva navrata sastao sa „nemačkim komandantom iz G. Milanovca”. Kao direktni rezultat ovih pregovora, Raković ističe puštanje na slobodu nekoliko desetina talaca, uključujući i kapetana Mejnerda (Maynard), člana britanske vojne misije pri 2. ravnogorskom korpusu. Pored toga, poručnik Raković upoznaje generala Mihailovića o detaljima plana za izvođenje zajedničke operacije četnika i [[Wehrmacht]]a protiv snaga NOVJ: {{izdvojeni citat|Hapšenje naših ljudi više neće biti na reonu nemačke komande G. Milanovac. Ako pogine okupatorski vojnik na ovome terenu neće se paliti redom kuće, već samo po našem spisku i to partizanske i samo će se partizani ubijati. Na drugom sastanku bio je prisutan i poručnik Maja. Ugovorili smo sve potrebno i organizovali za uništenje komunističke grupe Labuda Labudovića koji operiše u srezovima: Takovskom, Kačerskom i Orašačkom. Obaveštajnu službu u gonjenju ove grupe vodi biv. pretsednik opštine sa Rudnika Kosta Kostić. Tako ćemo iskoristiti Nemce za uništenje ove grupe. Ugovorili smo da Vučković upotrebi jednu svoju jedinicu za čišćenje sreza Kačerskog, ali odvojeno od Nemaca i ilegalno. Ona neće biti uznemiravana od Nemaca i drugih. Dobio sam 5000 metaka za čišćenje moga reona od komunista...<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića: 1. januar — 8. septembar 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, dok. 113, str. 550.</ref>}} 29. marta 1943. godine, Predrag Raković (pseudonim »Frike«) obavještava Vrhovnu komandu JVuO da sve teče po planu dogovorenom sa Njemcima, budući da se Zvonimir Vučković, u sadjejstvu sa okupatorskim trupama, bori protiv [[Prvi šumadijski partizanski odred|1. šumadijskog NOP odreda]] pod zapovjedništvom [[Milorad Labudović|Milorada Labudovića Labuda]] (poginuo krajem februara 1943. kod [[Lazarevac|Lazarevca]]): {{izdvojeni citat|Sa Nemcima se više ne sastajem jer nemam potrebe. Zvonko preko svojih ljudi rukovodi sa uništenjem Labudove grupe. Tamo operiše i 60 četnika Zvonkovih. Sa Nemcima sam ugovorio te me snabdevaju municijom. Frike.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 566—567.</ref>}} Zvonimir Vučković je nastavio kolaboraciju sa njemačkim okupatorom i tokom sljedeće, 1944. godine, naročito u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|partizanskog prodora u Srbiju]]. U depešama upućenim Draži Mihailoviću od strane pukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića Drške]] navodi se da je kapetan Vučković pod komandom njemačkih oficira. Simić 18. aprila 1944. izvještava Mihailovića: {{izdvojeni citat|Zvonkov odred pod komandom poručnika Nenadića zajedno sa Nemcima je u Negbini.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_120.htm Pismo delegata Vrhovne komande od 18. aprila 1944. Draži Mihailoviću o saradnji četnika sa nemačkim i bugarskim trupama u borbama protiv NOVJ u jugozapadnom delu Srbije]</ref>}} U telegramu od 20. IV 1944. pukovnik Simić (pseudonim »Stipe«) piše generalu Mihailoviću: {{izdvojeni citat|Vučković sa 130 odabranih četnika stavio se pod komandu nemačkog poručnika Kerpera i nalazi se južno od Jasenova na Beloj Glavi.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 277, registarski broj 4/1—56.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 99—100.</ref>}} U proljeće 1944. godine, prilikom njemačke kontraofanzive protiv partizana u jugozapadnoj Srbiji u kojoj su učestvovale i značajne četničke snage, zabilježena je i fotografija komandanta 1. ravnogorskog korpusa JVuO sa njemačkim oficirom, vjerovatno iz Wehrmachtove divizije [[Brandenburger|''Brandenburg'']].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Za vrijeme izvođenja operacija [[2. proleterska divizija NOVJ|2]]. i [[5. krajiška divizija NOVJ|5. divizije]] NOVJ u Srbiji, general Draža Mihailović (alias »88«) naređuje kapetanu [[Miloradu Mitiću]], četničkom komandantu iz [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]], da koordinira svoje manevre sa okupatorima (Nijemcima i [[Bugari]]ma) i kvislinzima: {{izdvojeni citat|Vrlo dobro je što su prešli u napad SDS.B.N. Naše jedinice stalno vrše napade. Ovo je zgodna prilika da se uništi ova komunistička grupa, samo jedinice N. SDS. LJ. B. treba da napadaju, a ne da se brane. Mi ćemo još prikupiti snaga, koje će takođe preduzeti napade. [...] Inače svima ostalim našim jedinicama, koje su sada u dodiru sa komunistima, naređeno je da najenergičnije napadaju, i da komunistima nedaju mira. Za municiju se i dalje starajte... Morate voditi računa da nedolazi do intimnijeg dodira naših snaga i onih drugih, jer bi to bilo nezgodno. Naši će biti aktivni i bez toga.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_101.htm Pismo Draže Mihailovića od 27. marta 1944. kapetanu Miloradu Mitiću o saradnji četnika i okupatora u borbama protiv NOVJ u jugozapadnoj Srbiji]</ref>}} Draža Mihailović je imenovao upravo Milorada Mitića za oficira za vezu između svojih jedinica i njemačke komande, kako bi saradnja četničkih komandanata sa okupatorom dobila neku organizovaniju formu. General Mihailović je preko kapetana Mitića dostavljao svoje zahtjeve njemačkoj komandi koja je snabdijevala municijom i hranom njegove jedinice, angažovane u borbi protiv NOVJ. Mitić je, pod pseudonimima »Bruno« i »Ratibor«, o situaciji na frontovima, o svome radu i o količini pomoći primljenoj od okupatora gotovo svakodnevno izvještavao generala Mihailovića. U depeši od 28. marta 1944, između ostalog, kapetan Mitić piše: {{izdvojeni citat|O nekoj akciji Bugara ili Br. 11 (šifra koja označava Njemce — nap.) protivu crvenih dublje na terenu nema ni govora. Doručak i večera su uvek u garnizonu. Ako se hoće uništenje komunista, onda to moramo mi da uradimo. Možemo da računamo na pomoć uzduž komunikacija, na municiju i avijaciju, mada ona ne može mnogo da pomogne. Ali moraju biti hitno bačene masovne snage i lično da vodite operacije, naravno kao 'siva eminencija', inače [[Peko Dapčević|Peko]] ode u Toplicu i dalje... Moral kod naših ljudi u reonima gde su prošli komunisti je mnogo opao. Sve veća sumnja u snagu naših i Br. 11 i sve veći respekt prema crvenima... Pred svim ovim mi ne možemo da zatvorimo oči. Ovoga puta opasnost je stvarno velika, skoro ogromna... Ja sam često stvari dobro predvideo. Juče Br. 11 gleda moj izveštaj od 24. februara, gde sam ja tačno predvideo snage, pravce i vreme akcije crvenih. Čak sam predvideo i pojedine faze, kao i postupak u eventualnostima koje su sada nastupile. Pitaju da li nisam u to vreme bio u štabu [[Josip Broz Tito|Tita]]... 27. III bio je u Ivanjici [komandant [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]] general] [[Kosta Mušicki]]...<ref>AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, S—X—57/2.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_62.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} General [[Hans Felber]], vojni zapovjednik Jugoistoka, 16. maja 1944. godine podvlači svojim potčinjenim: „Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski.” Međutim, general Felber preporučuje da bi se »borba protiv partizanskih bandi« trebalo, uz oprez, nastaviti voditi skupa s jedinicama generala Dragoljuba Mihailovića: {{izdvojeni citat|Četničke grupe koje se nalaze u borbi protiv komunista, ne treba nikako ometati niti ih napadati, već ih podupirati u borbi. Saradnja s četnicima u borbi protiv komunista, uz najštedljiviju isporuku municije i pod nadzorom okupacione sile, može biti samo lokalna i radi akutne borbe protiv partizanskih bandi. U tom slučaju potrebno je isporučivati i sanitetski materijal i negovati ranjenike. Za svaku isporuku potrebno je odobrenje Vojnoupravnog komandanta Jugoistoka. Preporučujemo da se u svim prilikama obraća nesmanjena pažnja pokretu DM i njegovim postupcima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=759&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000755.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>}} U vrijeme izvođenja [[Topličko-jablanička operacija|operacije Trumpf]], u kojoj se [[4. grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO]] pridružila njemačkim trupama u borbi protiv partizana, došlo je 14. jula 1944. u [[Kruševac|Kruševcu]] do sastanka vojnoupravnog komandanta Jugoistoka generala Hansa-Gustava Felbera sa kapetanom [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]], načelnikom štaba ove četničke formacije. Tom prilikom, Nedić je istaknuo „da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali“, ponudivši svoje usluge u „borbi protiv komunizma“. General Felber je ocijenio da je riječ „o potpuno ozbiljnoj ponudi četnika koju treba prihvatiti“, s čim se složio i major [[Erich Weyel]], oficir za vezu kod Nedića: {{izdvojeni citat|Neško Nedić je sada načelnik štaba četničke grupe koja se sa nama bori u akciji »Trumpf« i čija se jačina može proceniti na oko 10.000 ljudi. [...] Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačke oružane snage, ''kojima će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja''. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio. Na drugoj strani, Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu ''isporuke municije i naoružanja, a naročito teškog naoružanja''. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno naoružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma. [...] Neško Nedić je još jednom molio za poverenje ne samo ovdašnjih nemačkih komandi nego i čitavog nemačkog naroda, kao i za priznanje srpskog naroda kao najvećeg neprijatelja komunizma na Balkanu. ''Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da se lično dalje bori na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma'' i siguran je da bi to slično njemu učinio i jedan veliki broj četnika.<ref>[https://znaci.org/00001/4_12_4_93.htm Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru vođenom 14. jula 1944. u Kruševcu, sa četničkim komandantom Neškom Nedićem u vezi zajedničkih dejstava protiv jedinica NOV i POJ]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=736&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000725—000726.]</ref>}} Njemačka strana je nakon sastanka između predstavnika Obaveštajnog odjeljenja komandanta Jugoistoka i trojice visokih oficira JVuO, Mihailovićevih izaslanika ([[Dragoslav Račić]], Neško Nedić i [[Nikola Kalabić]]), održanom u Topoli 11. avgusta 1944, na osnovu ponude JVuO zaključila da se „političko zauzimanje stava Draže Mihailovića i njegovog pokreta potpuno izmenilo. Oni su spremni da u potpunosti sa nama sarađuju“. Mihailovićevi izaslanici su stavili do znanja da je za JVuO najvažnije objedinjavanje domaćih antikomunističkih snaga, opšta mobilizacija i „stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji“. Pošto je za ostvarenje tog cilja bila neophodna njemačka dozvola i naoružanje, JVuO je bila spremna da se obaveže na lojalnost i vjernost okupatoru.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Ritmajster Princ fon Vrede ({{jez-njem|Rittmeister Fürst von Wrede}}) citira riječi četničkih oficira sa sastanka: {{izdvojeni citat|»Srbi, koje vi niste poznavali, ipak se bore za vas. Mi se obavezujemo našom časnom oficirskom rečju da ćemo biti verni. Pokret Draže Mihailovića je spreman da dâ sve garancije koje Nemci budu zahtevali. ''Naše smrtno neprijateljstvo protiv komunizma je najbolja garancija naše vernosti''. Nas ne interesuje budućnost, svejedno kako će se rat završiti, mi smo odlučili, ako tako mora biti, da viteški propadamo.«<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=536&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000502.]</ref>}} U povjerljivom izvještaju Obavještajnog odjeljenja [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 26. avgusta 1944. godine, analizirano je stanje na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]] nakon objave rata [[Treći Reich|Trećem Reichu]] od strane [[Bugarska|Bugarske]] i [[Rumunija|Rumunjske]], neposredno po ulasku jedinica [[Crvena armija|Crvene armije]] na teritorij dvije države. Oficiri Wehrmachta predviđaju držanje četnika u novim okolnostima: {{izdvojeni citat|Osim toga, ustanički pokreti na području Balkana – izuzev pokreta Draže Mihailovića – dobit će pojačan zamah, tako da ubrzo treba očekivati prekid svih vlastitih veza s cijelim južnim Balkanom. Pokret Draže Mihailovića predstavlja jedinu antiboljševičku organizaciju koja, uz odgovarajuću potporu, može biti dugoročno korisna našim interesima u borbi protiv boljševizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=874&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000870—000871.] ({{jez-njem|"Darüber hinaus werden die Aufstandsbewegungen im Balkan-Raum – abgesehen von der DM-Bewegung – verstärkten Auftrieb erhalten, so dass in Kürze mit einer Unterbrechung sämtlicher eigenen Verbindungen nach gesamtem Süd-Balkan gerechnet werden muss. Die DM-Bewegung stellt bei entsprechender Unterstüzung die einzige antibolschewistische Organisation dar, die im Kampf gegen den Bolschewismus auf längere Sicht unseren Interessen nutzbar gemacht werden kann."}})</ref>}} U izvještaju njemačkog opunomoćenog generala u [[NDH]] od 24. decembra 1944. godine, u kojem se poziva na izjavu jednog svog pouzdanog agenta, navodi se da je Mihailović želio surađivati i sa formacijama marionetske NDH u borbi protiv NOVJ: {{izdvojeni citat|Prema pouzdanom izvješću čovjeka za vezu, Draža Mihajlović je navodno izrazio želju da se bori skupa sa ustašama i domobranima, jer im je zajednički glavni cilj uništenje komunizma.<ref>[https://znaci.org/00001/40_82.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, poglavlje POSLJEDNJI DANI NA VUČJAKU]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=443&rec=311&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000427.] ({{jez-njem|"Nach zuverlässiger V–Mann–Meldung soll Draza Mihajlovic geäussert haben, er wolle mit den Ustascha und Domobranen zusammen kämpfen, da das gemeinsame Hauptziel die Vernichtung des Kommunismus sei."}})</ref>|Izvještaj njemačkog opunomoćenog generala u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 24. XII 1944.}} U vezi sa ovim stavovima DM i njegovim predlozima, a na osnovu ovdašnjeg poznavanja DM-problema kao i na osnovu u ovom pravcu dosad napravljenih iskustava, može se zaključiti sledeće: Na temelju postojećeg poznavanja problematike DM i dosadašnjih iskustava u tom smjeru, o ovakvom stavu DM i sugestijama koje je iznio potrebno je zauzeti sljedeći stav: 1.) Zbog situacije u Jugoslaviji, koja je za njega postajala sve nepovoljnija, DM je bio prisiljen tražiti savezništvo s njemačkim "okupatorom", protiv kojeg se tako dugo javno borio. U biti, njegova opća antipatija prema Reichu nije se promijenila; njegov sadašnji stav proizlazi iz čistog oportunizma. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, protiv kojeg će se uvijek morati boriti kao prvak nacionalne ideje. Usled stalno sve nepovoljnije situacije po njega u jugoslovenskom prostoru, DM je primoran da traži naslon na tako dugo javno napadanog nemačkog okupatora. U pogledu njegove opšte nenaklonosti prema Rajhu, nije se u biti ništa izmenilo; njegovo momentalno držanje ''rezultat je čistog oportunizma''. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, koji on, već kao ''zatočenik nacionalne ideje'', mora uvek suzbijati. U tu svrhu, DM će ući u bilo koji savez koji mu se ponudi; pritom se može smatrati sigurnim da bi DM-u više odgovarala ''aktivna pomoć zapadnih sila'' nego djelomična koalicija s Reichom, na koju se sada osjeća prisiljenim. Ova teškoća će ostati za DM sve dok sovjetski utjecaj na ovom području nadmašuje utjecaj savezničkih zapadnih sila. Situacija će se neizbježno promijeniti ako zapadne sile ponovno zauzmu položaj na ovom području. Ako se gornja razmatranja uzmu kao temelj, može se s priličnom sigurnošću zaključiti da je ''namjera DM-a, što se tiče zajedničke borbe protiv komunizma, iskrena''. U ovom cilju DM će prihvatiti svaki aranžman koji mu se ponudi; pri tom se sa DM bil dobiju tlo pod nogama. Kad se sve rečeno ima u vidu, mogao bi se sa dosta sigurnosti izvući zaključak, da je namera DM iskrena, ukoliko se ona tiče zajedničke borbe protiv komunizma. Zu dieser von DM gezeigten Haltung und den von ihm gemachten Vorschlägen, muß auf Grund der hier bestehende Kenntnis des DM-Problems sowie der bisher in diesen Richtung gemachten Erfahrungen folgende Stellung bezogen werden: 1.) DM wurde durch die ständig für ihn ungünstiger werdende Situation im jugoslawischen Raum gezwungen, Anschluß an dem solange offen bekämpfte deutschen "Okkupator" zu suchen. An seiner allgemeinen Abneigung gegen das Reich hat sich im Kern nichts geändert; seine augenblickliche Haltung entspringt reinem Opportunismus. Sein Hauptfeind ist der Kommunismus, den er schon als Verfechter einer nationalen Idee immer wird bekämpften müssen. Zu diesem Zwecke wird DM jedes Bündnis eingehen, das sich ihm bietet; dabei kann als sicher angesehen werden, daß DM eine aktive Hilfe von Seiten der Westmächte angenehmer wäre als eine partielle Koalition mit dem Reich, zu der er sich nun gezwungen sieht. Diese Zwangslage wird für DM bestehen bleiben, solange der sowjetische Einfluß in diesem Raum den der allierten Westmächte überwiegt. Die Lage muß sich zwangsläufig dann ändern, wenn die Westmächte in diesem Raum wieder an Boden gewinnen. Wenn vorstehende Erwägungen zugrunde gelegt werden, kann mit einiger Sicherheit der Schluß gezogen werden, daß die Absicht DMs, soweit sie den gemeinsamen Kampf gegen den Kommunismus betrifft ehrlich ist. Saradnju sa četničkim formacijama generala Mihailovića u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, pominje u svojim memoarima i [[Schutzstaffel|SS]] potpukovnik [[Otto Skorzeny]], vođa njemačkih komandosa, zaslužan za izvođenje brojnih specijalnih operacija tokom rata: {{izdvojeni citat|U proljeće 1944. dobio sam naredbu Vrhovne komande Wehrmachta da lociram [[Josip Broz Tito|Titov]] štab, uništim ga i uhvatim Tita, koji je, prema [[Winston Churchill|Churchillovoj]] volji, već bio zamijenio generala Mihailovića. Mihailović, ratni ministar mladog kralja [[Petar II Karađorđević|Petra II]] od Jugoslavije, koji je živio u egzilu u Londonu, bio je uplašen sve većim uticajem komunizma. Na njegovo zaprepaštenje, njegovi četnici su se ponekad borili zajedno čak s mađarskim trupama, Hrvatima [[Ante Pavelić|Ante Pavelića]], pa čak i sa našim vojnicima protiv Titovih trupa.<ref>Otto Skorzeny, ''Meine Kommandounternehmen. Krieg ohne Fronten'', Universitas Verlag in F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung GmbH, München, 1993, s. 201.</ref><ref>({{jez-njem|"Im Frühjahr 1944 bekam ich den Befehl vom OKW, das Hauptquartier Titos ausfindig zu machen, es zu zerstören und Tito gefangenzunehmen, der nach dem Willen Churchills schon den General Mihailowitsch abgelöst hatte. Der Kriegsminister des im Exil in London lebenden jungen Königs Peter II. von Jugoslawien, Mihailowitsch, war über den fortschreitenden Einfluß des Kommunismus erschreckt. Seine Tschetniks schlugen sich zu seinem Erstaunen manchmal sogar gemeinsam mit den ungarischen Truppen, den Kroaten des Ante Pawelitsch und selbst unseren Soldaten gegen die Truppen Titos."}})</ref>}} Nakon sagledavanja situacije na Balkanu, Nemci su jugoslovenske partizane proglasili najvećim neprijateljima. U cilju borbe protiv partizana, tolerisali su i koristili četnike kao antikomunističku miliciju, iako im je bilo dobro poznato da oni održavaju veze sa [[London]]om. Suradnja četnika sa Nijemcima u borbi protivu snagâ NOVJ posebice je bila izražena na teritoriji negdašnje talijanske okupacione zone. Također, i pored izražene međusobne netrpeljivosti četnika i ustaša, oni su od okupatora više puta bili primorani da zajednički sudjeluju u antipartizanskim operacijama, iako su ih obično razmještali na različitim djelovima fronte. 18. rujna 1943. njemački poručnik Lippert iz Obavještajnog odjela [[114. lovačka divizija (Njemačka)|114. lovačke divizije]] sastavlja izvještaj o posjetu poručnika [[Milana Cvjetićanina]], komandanta Bosanskog korpusa „Gavrilo Princip” [[Dinarska četnička divizija|Dinarske četničke divizije]] JVuO, kojega je [[Kapitulacija Italije|kapitulacija Italije]] zatekla na liječenju u [[Split]]u, nakon čega se sastao sa njemačkim oficirom. Tom prilikom je poručnik Cvjetićanin zaključio sljedeće: {{izdvojeni citat|Mi četnici znamo da se samo uz pomoć njemačkih trupa može postići efikasno uništenje bandita, jer smo mi za to isuviše slabi.<ref>[https://znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.], str. 273.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=984&rec=313&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000981.]</ref><ref>[https://pescanik.net/pismo-citateljima-blica-i-gledateljima-serije-ravna-gora/ Boris Dežulović: Pismo čitateljima Blica i gledateljima serije “Ravna gora”]</ref>}} 22. septembra 1943, obavještajci 114. divizije šalju dopis štabu [[2. oklopna armija (Njemačka)|2. oklopne armije]] [[Wehrmacht]]a, u kome prenose izjavu jednog četničkog vođe iz [[Šibenik]]a: {{izdvojeni citat|Mi, pošteni elementi Sjeverne Dalmacije, i Hrvati i pravoslavci smo jedinstveni u namjeri da lojalno sarađujemo sa njemačkim Wehrmachtom u borbi protiv neprijatelja cijelog svijeta, komunizma. Naši ciljevi su jasni. Naša je čvrsta želja da povedemo naš jadni i napaćeni narod ka miru i redu. Zato molimo njemački Wehrmacht da nam pomogne u našoj borbi koliko god može. Njegovi neprijatelji u ovom kraju su i naši neprijatelji. Mi vodimo beskompromisnu borbu protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=313&broj=979&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000976; Prijevod izjave četničkog vođe Miroslava Perana iz Šibenika (22. septembra 1943.).]</ref>}} Čak i kada je odobravao kolaboraciju svojih komandanata sa okupatorima, general Mihailović je strogo vodio računa da se na taj način lično ne kompromituje, prvenstveno iz straha od negativne reakcije stanovništva okupirane Jugoslavije. Presretanjem komunikacije između Mihailovića i vojvode Đujića ujesen 1943, njemački nadležni organi su registrovali ovu tendenciju četničkog vođstva: {{izdvojeni citat|18.11. Radio-naređenje D.M. Đujiću da još više nego do sada ratuje zajedno sa njemačkim Wehrmachom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku nacionalnu stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=235&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000223.]</ref>|Depeša komande Druge oklopne armije komandi [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 21. novembra 1943. godine}} U depeši od 28. decembra 1943. poslatoj Vrhovnoj komandi JVuO od strane potpukovnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] (pseudonim »Nav-Nav«), govori se o sastanku koji je [[Todor Perović]], predstavnik Komande operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine (na čijem se čelu Baćović nalazio), održao u [[Sarajevo|Sarajevu]] sa njemačkim generalom Frommom: {{izdvojeni citat|Perović se vratio iz Sarajeva. U Sarajevu bio je kod generala Froma, komandanta pozadine celog Balkana. Između ostalog rekao mu je: »Srbi su istinski borci protivu partizana, mi Nemci cenimo borbu vaših ljudi. U tome se ističe naročito vaš kraj. Naročito cenimo saradnju majora Lukačevića. U kratko vreme prisajediniće se srpski krajevi Srbiji i u tom slučaju srpski će narod dobiti punu ekonomsku pomoć. U najkraćem roku dolazi još 12 divizija naših na teritoriju Jugoslavije radi potpunog likvidiranja partizana. Imamo jedan letak koji je izdao potpukovnik Borota za istočnu Bosnu, gde poziva narod da ga sluša kao novog komandanta, ali mi znamo da je komandant Baćović. Budite uvereni da će do proleća biti raščišćeno sa partizanima«. Ovo su uglavnom reči generala Froma. Nav-Nav.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_52.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine]</ref>}} Iako je Draža Mihailović sugerisao svojim komandantima da »koriste jedne neprijatelje protiv drugih«, u praksi se ova parola gotovo isključivo odnosila na borbu četnika (u koordinaciji sa okupatorima i kvislinzima) protiv pripadnika [[NOP]]-a. U depeši poslatoj 30. januara 1944, Mihailović naređuje majoru [[Zaharije Ostojić|Zahariju Ostojiću]] (pseudonim »Sto-Sto«): {{izdvojeni citat|Vodite računa o Nemcima i Bugarima i iskoristite njihovu akciju protiv crvenih do krajnjih mogućnosti. Napad na Pljevlje iskoristite za napad s leđa na komuniste.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref>}} U posljednjoj godini okupacije dolazi i do uspostavljanja čvrste saradnje između četnika sa teritorije [[Kosovo|Kosova]] i njemačkog okupatora. Naime, u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora Udarne grupe divizije NOVJ u dolinu Ibra]] i nakon toga, jedinice 2. kosovskog korpusa JVuO otvoreno sarađuju sa Njemcima od kojih primaju oružje i druge potrebe. Kapetan [[Živojin Marković]], komandant 2. kosovskog korpusa, 8. aprila 1944. obavještava Vrhovnu komandu JVuO da se sastao „sa nemačkim šefom SD policije iz Mitrovice koji je još pre tri meseca tražio da se vidi i da razgovara sa mnom”. U depeši Mihailoviću, Marković piše šta mu je njemački obavještajac obećao: {{izdvojeni citat|Obećao je da će da pohvata sve komuniste sa Kosova, bilo Srbe bilo Arnaute o čemu smo dali dokaze i podatke... Učinio sam pokušaj da dobijem i municiju od Nemaca. Obećali su, jer sam im predstavio strašno stanje u vezi sa partizanima.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} 11. juna 1944. kapetan Marković piše komandantu [[Sicherheitsdienst|SD policije]] u [[Kosovska Mitrovica|Kosovskoj Mitrovici]] o borbama koje vodi sa jedinicama NOP–a. Pored toga, kapetan Živojin Marković izvještava njemačkog oficira o spuštanju engleskih i američkih padobranaca na teren pod kontrolom četničkih jedinicâ: {{izdvojeni citat|Nastojaću da proverim tačno gde su pali i ko ih je uhvatio i gde će se nalaziti, pa ću vas izvestiti. Ja sam na položaju sa celim korpusom. Noćas sam blokirao dva srpska sela i uhvatio jednu komunističku trojku koju sam odmah likvidirao... Ako me sada ne pomognete u najtežoj situaciji u borbi sa partizanima, biću prinuđen da se povučem.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Sjutradan, 12. juna, uslijedio je odgovor njemačkog komandanta SD policije iz Mitrovice: {{izdvojeni citat|Mnogo Vam hvala za Vaša dva izveštaja. Juče sam imao duži razgovor sa Vašim oficirom za vezu koji Vas je sigurno već sada o svemu što smo razgovarali izvestio. Raduje me mnogo što imate takve uspehe u borbi protiv komunista i čestitam Vam na tome... Primite puno pozdrava i moje želje da postignete još mnogo uspeha i slave u borbi protiv komunista.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Polovinom septembra 1944. godine, saradnja kosovskih četnika sa njemačkim okupatorom postaje legalna. Štab 2. kosovskog korpusa JVuO dobija od Njemaca 10. septembra 1944. „tri vagona municije i ukupno 800.000 metaka od 7,9 mm”. U [[Raška|Raškoj]] su se mogli vidjeti njemački vojnici skupa sa četnicima. Krajem oktobra 1944. godine u [[Zvečan]]u pregovaraju predstavnici četnika, Njemaca i [[Balli Kombëtar|albanskih kvislinga]] o zajedničkoj borbi protiv NOV i PO Jugoslavije.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref><ref>Ненад Миодраг Антонијевић, Ратни злочини на Косову и Метохији 1941-1945 годинe. Докторска дисертација, Филозофски факултет Универзитетa у Београду, Београд, 2015, стр. 453-454.</ref> U ratnom dnevniku komande [[Armijska grupa E|Grupe armija »E«]] od 11. novembra 1944. godine, navodi se da je borbeno sadejstvo sa kapetanom Markovićem nastavljeno: {{izdvojeni citat|Grupa Marković (2500—3000) u sporazumu sa nemačkim jedinicama osigurava odsek Mitrovica — Raška — Novi Pazar. Izviđačke akcije prema Bugarima, Titu i Sovjetima. Dosad nije bilo nikakvih ozbiljnih incidenata. Potrebna je opreznost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=507&rec=311&roll=184 NARA, T311, Roll 184, frame no. 000501.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944 - 31.12.1944, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4: Dokumenti Nemačkog Rajha 1944—1945.], Vojnoistorijski institut, Beograd, 1979, str. 713.</ref>}} Okupatori i četnici su prema partizanima, njihovim simpatizerima i porodicama, primenjivali najsvirepije mere. {{izdvojeni citat|1) Protiv zaludele, potpuno obezglavljene i pomahnitale komunističke bande u šumi, sve određene starešine i svo nacionalno naoružano ljudstvo ima povesti beskompromisnu borbu za njihovo potpuno uništenje. Izuzetka u ovome pogledu ne može biti. <br /><br /> 4) Ko se uhvati da nosi hranu ili druge potrebe komunistima, a to se tačno utvrdi, komandant brigade sa čije bi teritorije bio takav krivac, odmah će ga streljati i porodicu potpuno uništiti. Kuću spaliti, a stoku zapleniti za izdržavanje gorskih jedinica. <br /><br /> 5) Ko se uhvati, a to se od strane komandanta brigade utvrdi, da je krio komuniste, primio u svoju kuću ili im slao makakva obaveštenja, biće najstrožije kažnjen. <br /><br /> 6) Ko se uhvati i bude dokazano, da je neko lice videlo komuniste, a nije na najbrži način izvestilo najbližu četničku komandu, biće takođe kažnjeno, u čemu se komandantima brigada ostavlja puna inicijativa. <br /><br /> 7) Ako u nekom selu bude ubijen makoji četnik, komandant brigade dotične teritorije odmah će streljati deset simpatizera.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B8_%D1%9A%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0_4.9.1943. Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica 4.9.1943.]</ref>|Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica (4.9.1943).}} Zbog svega navedenog, mnogi ljudi koji su prišli četnicima na početku ustanka protiv sila Osovine, bili su razočarani preusmerenjem dejstava u borbu protiv partizana. Tako je britanski oficir za vezu Hadson zabeležio: "Nekoliko četničkih jedinica tražilo je da bude oslobođeno zadatka borbe protiv partizana".<ref>https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA</ref> == Saveznici i četnička kolaboracija == {{main|Saveznici i Jugoslavija}} Zapadni saveznici pridavali su veliki značaj protivosovinskim aktivnostima u okupiranoj [[Evropa|Evropi]]. Tokom prvih meseci ustanka, na osnovu raspoloživih informacija, pružili su podršku Mihailovićevom ustanku. Zauzeli su stanovište da sve grupe otpora, uključujući i komunističke, treba da se uključe u opštenarodni pokret otpora kojim bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] prema uputstvima svoje vlade i direktivama savezničkih štabova. Putem svojih sredstava informisanja u cilju stimulisanja otpora stvorili su legendu o komandantu Mihailoviću i njegovim gerilcima. [[Datoteka:Četničko ostrvo slobode.jpg|thumb|Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena kao "'''Mihailovićevo ostrvo slobode'''" u magazinu "[[Time]]" 25. maja 1942. "''U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom''."<ref name="Deakin2"/> (kapetan Bil Hadson)]] Iako su Britanci politički podržavali Mihailovića, stvarna situacija na terenu bila je dosta dobro poznata. Već u srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea: {{izdvojeni citat|»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima {{jez-en|E. Baker}}, {{jez-en|Bailey}}-a, {{jez-en|Maclean}}-a i {{jez-en|Taylor}}-a str. 458-459</ref>}} U Mihailovićev štab uputili su misiju za vezu na čelu sa kapetanom Hadsonom. Misija je dignuta na viši nivo imenovanjem pukovnika Bejlija (u decembru 1942.) i kasnije generala Armstronga (u septembru 1943.) za šefa misije. Tokom proleća i leta 1943. saveznici su poslali u Srbiju devet svojih misija u štabove JVUO u cilju održavanja veze i organizovanja diverzija i otpora. Saveznički eksperti uspeli su da dekodiraju nemačke šifre, tako da su svakog dana imali izveštaje o nemačkom radio-saobraćaju. Bejzil Dejvidson iz [[SOE]] izjavio je da su početkom [[1943]]. ovi izveštaji počeli stizati i do njega: {{izdvojeni citat|Bile su to brzojavke na primjer ovakva sadržaja: »Partizani koji su dosad bili u X ili Y nalaze se u pokretu prema Z. Šaljemo protiv njih četnike.« ... Ta obavještenja su odigrala veoma krupnu ulogu u odluci premijera (Churchilla), do koje je došlo kad je on u veljači 1943. stigao u Kairo da se iniciraju promjene u našoj politici.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i {{jez-en|Richard Clogg}}, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 9. Diskusija o referatu {{jez-en|Sweet-Escott}}-a, str. 438</ref>}} Tokom 1942. i prve polovine 1943. godine saveznici su preko izveštaja svojih misija, praćenjem osovinske, naročito italijanske, štampe, i putem dešifrovanja neprijateljskog radio-saobraćaja, došli do dva zaključka: # Mihailovićeve trupe ne pokazuju značajnu protivosovinsku aktivnost # Jedan broj Mihailovićevih komandanata sarađuje sa osovinskim snagama. Zbog toga je saveznički komandant Sredozemlja, general Vilson, u maju 1943. naložio pukovniku Bejliju da Mihailoviću dostavi naređenje u kojem je između ostalog navedeno: {{izdvojeni citat|Apsolutno je potrebno da general Mihailović sada počne da izvršava obaveze koje je ranije prihvatio i da u ovom trenutku sarađuje u potpunosti... Mihailović ne predstavlja borbenu snagu od nekog značaja zapadno od Kopaonika. Njegove jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini i Bosni već su uništene ili tesno sarađuju sa Osovinom. Isto tako je teško reći da njegove jedinice postoje u Hrvatskoj, Sloveniji i Slavoniji... Partizani predstavljaju dobru i efikasnu borbenu snagu u svim krajevima, gde jedino kvislinzi predstavljaju generala Mihailovića. Zato je odlučeno: obavestićete Mihailovića da britanska Glavna komanda Srednjeg istoka zahteva da on, kao saveznik, prekine svaku saradnju sa Osovinom i da krene na istok, u Srbiju.<ref>Živan L. Knežević: Why the Allies abandoned the Yugoslav Army of General Mihailović - Washington DC, 1945.</ref>}} [[Datoteka:Sir Winston S Churchill.jpg|thumb|175px|"''Razlog zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem''." ([[Winston Churchill]])]] U aprilu 1943. saveznici su uspostavili kontakt sa [[partizani]]ma i postepeno počeli da im pružaju materijalnu i propagandnu podršku. Mihailoviću je postavljen ultimatum i zadat rok da otpočne sa protivosovinskim aktivnostima prema instrukcijama savezničke Komande Sredozemlja. Budući da do tih protivosovinskih aktivnosti [[JVUO]] nije došlo, u decembru 1943. saveznici su doneli odluku da uskrate svaku pomoć Mihailoviću i da svu pomoć i podršku prenesu na partizane. Savezničke misije su do maja 1944. povučene iz štabova JVUO. Jedan od učesnika u događajima, [[Ficroj Meklejn]] (''Fitzroy MacLean'') u knjizi ''Eastern Approaches'' ovako je opisao taj preokret u savezničkoj politici: {{izdvojeni citat|Odluka, doneta iz vojnih razloga, da se Mihailoviću uskrati pomoć i pruži podrška Titu, automatski je postavila i politički problem. Na prvom mestu ona je izazvala najsnažniji otpor kraljevske jugoslovenske vlade i grupe oko kralja Petra, iako se sam kralj na kraju prećutno složio. Drugo, ona je postavila i pitanje da li će, s naše strane, posle vojnog priznavanja Tita kao saveznika, uslediti u bilo kojoj meri i političko priznavanje.<ref name="fitzroy">Fitzroy MacLean: Eastern Approaches, 1949.</ref>}} {{izdvojeni citat|Do tada smo Srbiju smatrali za prvenstveno četnički domen. Materijal koji smo im tamo ranije dostavljali izbacivan je Mihailoviću. Ali rezultati su, po mišljenju Komande Bliskog istoka, bili razočaravajući. Naročito nije dolazilo ili veoma malo do presecanja saobraćaja na pruzi Beograd—Solun. Kao što se sećate, Mihailoviću je dat ograničen period vremena, u kome je trebalo da izvrši određenu operaciju. Ovo vreme je sad isteklo, a on nije ispunio ovaj zahtev i zato je doneta važna odluka da se Saveznička misija povuče iz njegovog štaba i da mu se obustavi dalje dostavljanje materijala. Dostavljanje je odmah obustavljeno; povlačenje britanskih oficira za vezu potrajalo je duže i tek krajem meseca maja, brigadir Armstrong, moj kolega u suprotnom taboru, oprostio se od Mihailovića, koji je bio pun prekora, ali još uvek učtiv. U Donjem domu g. Čerčil je objasnio postupak vlade. "Razlog — rekao je — zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem."<ref name="fitzroy" />}} 12. septembra 1944. jugoslovenski kralj [[Petar II Karađorđević]] je javno pozvao sve borce da pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, a one koji to odbiju osudio kao izdajnike koji "zloupotrebljavaju ime kralja i autoritet krune" radi pravdanja saradnje sa neprijateljem: {{izdvojeni citat|U ovom sudbonosnim i za Jugoslaviju velikim danima, kada pobedonosne armije Sovjetskog Saveza stoje na našoj granici s jedne strane, a američke i britanske s druge strane, kada je dan naše slobode u punom svanuću, pozivam sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom. (...) tom našom narodnom vojskom, koja je jednodušno priznata, podržavana i pomagana od naših velikih saveznika, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Amerike. <br /><br /> Svi oni, koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti, i koji se ne bi odazvali ovom pozivu, neće uspeti da se oslobode izdajničkog žiga, ni pred narodom ni pred istorijom. Ovom mojom porukom vama, odlučno osuđujem zloupotrebu imena kralja i autoriteta krune, kojom se pokušavalo opravdati saradnja sa neprijateljem i izazvati razdor među borbenim narodom u najtežim časovima njegove istorije, koristeći time samo neprijatelju.<ref name="prekoBBC">[http://sr.wikisource.org/sr-el/Позив_краља_Петра_II_на_приступање_Народноослободилачкој_војсци_Југославије Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]</ref>|Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije}} Uprkos pozivu jugoslovenskog kralja, [[Dragoljub Mihailović]] i tzv. "Jugoslovenska vojska u otadžbini" u [[Bitka za Srbiju 1944.|bici za Srbiju]] su se borili na strani Nemaca. == Suđenje kolaboracionistima == {{main|Beogradski proces}} Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja četnika sa okupacionim trupama za vreme okupacije. Optuženi Mihailović se branio time da je to zatečeno stanje, da je u Crnoj Gori i Hercegovini vladala glad, a Italijani su davali obroke: :Pretsednik: Je li vama bilo poznato da su u to vreme, jula-avgusta 1942 godine, komandanti četnika u Dalmaciji, u Hercegovini, Bosni, Liki, sarađivali sa okupatorom? :Optuženi: Ne razumem. :Pretsednik: Da li su vaši komandanti kao Jevđević i drugi u to vreme sarađivali sa Italijanima? :Optuženi: To je zatečeno stanje, pokušao sam da promenim. :Pretsednik: Jeste li preduzimali što da to stanje promenite? :Optuženi: Jesam. Tražio sam i preko Hadsona i svojom depešom da mi se omogući pet hiljada obroka hrane da dobijem, jer je vladala glad u Crnoj Gori i Hercegovini isto tako.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Presudom je utvrđeno da su svi Mihailovićevi komandanti i sve njegove formacije sarađivale sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Utvrđeno je da su svi komandanti optuženog Mihailovića i sve njegove četničke formacije sarađivale sa Nemcima, Italijanima i bugarskim okupacionim trupama za sve vreme okupacije u oružanim borbama protiv narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vreme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo u nameri uništenja oslobodilačkog ustanka i pružanju pomoći okupatoru u održavanju sistema okupacije.<ref>[https://www.znaci.org/00001/60_3_34.pdf Prof. dr. Miodrag Zečević: Dokumenta sa suđenja Draži Mihailoviću]</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Reference == {{izvori|2}} == Literatura == * [https://www.znaci.org/00001/4_12_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XII, knj. 4, Dokumenti nemačkog Rajha : 1944-1945], Vojnoistorijski institut, Beograd * [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 1, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1941-1942], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1981, COBISS.SR-ID: 32586252 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_2.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 2, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića januar-septembar 1943], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586253 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_3.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 3, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, septembar 1944 - avgust 1944], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586254 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 4, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, avgust 1944 - maj 1945], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1985. * [https://www.znaci.org/00001/114.htm Branko Latas: DOKUMENTI O SARADNjI ČETNIKA SA OSOVINOM], Beograd 2006. * [https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. COBISS.SR-ID: 2328588 * [https://www.znaci.org/00001/171.htm Elizabet Barker: Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u drugom svjetskom ratu], Zagreb, Globus 1979, COBISS.SR-ID: 77735943 * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Sveučilišna naklada Liber - Zagreb 1979 * {{Cite book| ref = harv| last = Pajović| first = Radoje| authorlink = Radoje Pajović| others = Dušan Željeznov, Branislav Božović| title = Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Špiler| year = 1987| url = http://www.znaci.net/00001/281.htm| publisher = Центар за информације и публицитет| location = Загреб| isbn = 978-86-7125-006-1| pages = | access-date = 05. 01. 2012| archive-date = 24. 04. 2013| archive-url = https://web.archive.org/web/20130424015645/http://znaci.net/00001/281.htm| url-status = dead}} == Vidi još == * [[Četnici u Drugom svetskom ratu]] * [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] * [[Predaja zarobljenih partizana Nemcima 1941.]] * [[Protivosovinske aktivnosti četnika u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == {{commonscat|Chetnik collaboration with Axis occupation}} * [http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html Svi smo sarađivali sa Nemcima, osim mene (Transkripti sa suđenja Draži Mihailoviću)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215085052/http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html |date=2012-12-15 }} * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 (Stanford University Press 1975)] ** [https://www.znaci.org/00001/40_45.htm Dvojna politika u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_47.htm Kolaboracija s Talijanima u Crnoj Gori] ** [https://www.znaci.org/00001/40_48.htm Kolaboracija s Talijanima u NDH] ** [https://www.znaci.org/00001/40_49.htm Kolaboracija s Talijanima u Sloveniji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_50.htm Kolaboracija s ustaškom državom] ** [https://www.znaci.org/00001/40_57.htm Sporno pitanje kolaboracije] ** [https://www.znaci.org/00001/40_62.htm Četničko-njemački sporazumi o kolaboraciji u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_63.htm Neformalna kolaboracija u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_64.htm Kolaboracija izvan Srbije do oktobra 1944.] ** [https://www.znaci.org/00001/40_72.htm Slom njemačko-četničke obrane u zapadnoj Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_78.htm Nastavak kolaboracije s Nijemcima] * [https://www.znaci.org/00001/41.htm Fikreta Jelić-Butić. ČETNICI U HRVATSKOJ 1941-1945] * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/independent-state-of-croatia/chetniks/ Chetnik collaboration with NDH], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/italy/chetniks/ Chetnik collaboration with Italians], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/montenegro/chetniks/ Chetniks in Montenegro], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/chetniks/ Chetnik movement during World War II] * [http://trial-mihailovic-1946.org/ Web Archive - The Trial of Dragoljub-Draza Mihailovic – 1946] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212225831/http://trial-mihailovic-1946.org/ |date=2007-02-12 }} * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 3 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm -Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm -Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_261.htm -Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm -Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_263.htm -Izveštaj Štaba 2. oklopne armije od 7. decembra 1943. komandantu Jugoistoka o molbi Vojislava Lukačevića da mu se omogući sastanak sa Pavlom Đurišićem radi dogovora o proširenju saradnje četnika sa Nemcima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm -Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_265.htm -Naređenje Štaba 2. oklopne armije od 22. decembra 1943. godine 2. puku »Brandenburg« o premeštanju nemačkog oficira za vezu iz štaba Vojislava Lukačevića u štab Pavla Đurišića ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm -Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm -Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_268.htm -Obaveštenje komandanta Jugoistoka od 24. januara 1944. nemačkom opunomoćenom generalu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o angažovanju četnika u Dalmaciji i Hercegovini zajedno sa nemačkim trupama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_269.htm -Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_270.htm -Izveštaj obaveštajnog odeljenja nemačke 264. pesadijske divizije od 18. aprila 1944. o razgovorima sa Momčilom Đujićem i Miodragom Kapetanovićem ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_271.htm -Izveštaj Obaveštajne grupe »Konrad« od 11. maja 1944. Komandi 2. oklopne armije o pregovorima sa Momčilom Đujićem] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm -Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_273.htm -Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru sa kapetanom Neškom Nedićem u Kruševcu ] * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 4 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbahetom ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm -Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 18. avgusta 1944. sa sastanka održanog 17. i 18. avgusta u komandi Jugoistoka povodom ponude Draže Mihailovića za saradnju u borbi protiv jedinica NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_230.htm -Obaveštenje generalštaba vrhovne komande Vermahta od 25. avgusta 1944. ministarstvu inostranih poslova o razgovorima Milana Nedića sa komandantom jugoistoka o saradnji Draže Mihailovića sa Nemcima u borbi protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm -Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} {{Authority control}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu| ]] crqncgze6n5ypxvl8knc2rdld4mdulu 41865960 41865959 2024-04-25T12:42:24Z 87.116.179.72 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nemac, domobran i Rade Radić.jpg|thumb|Njemački general major Friedrich Stahl, [[Hrvatsko domobranstvo|domobranski]] oficir i četnički komandant [[Rade Radić]], prilikom sastanka u centralnoj Bosni, 1942.<ref name="ushmm46717">{{cite web|url=http://resources.ushmm.org/inquery/uia_doc.php/query/45?uf=uia_BeHOBM|title=Photograph #46717|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=5 February 2011}}</ref>]] [[Datoteka:Četnici i Nemci.jpg|thumb|right|[[Četnici]] poziraju s njemačkim okupacionim snagama u nepoznatom selu na području Jugoslavije.]] '''[[Kolaboracija]] [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četnika]] sa snagama [[snage Osovine|Osovine]]''' je tokom [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugog svjetskog rata u Jugoslaviji]] poprimala razne forme, od nenapadanja do direktne vojne podređenosti okupacionim snagama. [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] je predstavljala raznorodnu formaciju sastavljenu od raznih [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četničkih grupa]]. [[Četnici]] u Srbiji su isprva sa [[partizani]]ma učestvovali u [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanku protiv okupatora]] [[1941]], a nakon sloma ustanka kreću u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja - [[partizan]]a i drugih etničkih grupa. U [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]] (Dalmaciji, Lici, Hercegovini i delu Bosne) četničke jedinice od početka organizuju Italijani kao jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]].<ref name="Pop izdaje"/> Proklamativno su ove jedinice bile pod Vrhovnom komandom [[Dragoljub Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali efektivno podređene italijanskoj vojnoj komandi. [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeve]] četnike je podržavala [[Jugoslavija|jugoslovenska]] vlada u izbeglištvu, podržana od [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznika]], te su četnici formalno postali deo savezničke koalicije, očekujući preuzimanje vlasti u trenutku savezničke pobede nad Nemačkom. U međuvremenu, otpor Osovini veoma je opao, a mnogi delovi JVuO su se borili zajedno sa osovinskim snagama protiv rivalske [[NOVJ|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Nakon niza upozorenja tokom [[1943]], [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznici]] su u decembru [[1943]]. doneli odluku o raskidu saradnje.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU], Globus, Zagreb 1979</ref><ref>Winston Churchill: The Second World War. [5], Closing the ring, New York, Bantam Books, 1962</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/1.htm Fitzroy Maclean: RAT NA BALKANU], Stvarnost, Zagreb 1964</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Zagreb 1979</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/5.htm F.W.D. Dikin: BOJOVNA PLANINA], Nolit, Beograd 1973</ref> Izbeglička vlada u kojoj je [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] bio ministar vojni raspuštena je u maju [[1944]], u avgustu je [[Kralj Petar II Karađorđević|kralj Petar]] ukinuo njegov štab, a u septembru pozvao sve pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini da se priključe [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]]. {{Wikisource|Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.}} {{Wikisource|Radiogramsko naređenje D. Mihailovića svim komandantima od 7.11.1943. }} Mihailović otkazuje poslušnost jugoslovenskom kralju, a tokom savezničke bitke [[Bitka za Srbiju 1944.|bitke za Srbiju 1944.]] se bori na strani [[Wehrmacht]]a. Četničko zbližavanje sa Nemcima kulminiralo je [[Povlačenje kolaboracioanista u Treći Rajh|zajedničkim povlačenjem]] sa nemačkim snagama na teritorij [[Treći Rajh|Trećeg Rajha]] [[1944]]-[[1945]]. Uzimajući u obzir formacijsku potčinjenost okupacionim snagama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Rajha]], kao i [[Suradnja četnika s Nezavisnom Državom Hrvatskom|potpisivanje ugovora]] sa vlastima kvislinške [[NDH]], [[Logika|logički]] je neodrživo četnike nazivati [[Antifašizam|antifašističkim]] pokretom. Pokret koji traži i dobija oružje, municiju i ratnu opremu od [[fašizam|fašističkog]] okupatora, po definiciji nije antifašistički. Pored toga, Mihailovićev pokret uopšte nije upotrebljavao sintagmu „antifašistički“ kao vlastitu odrednicu, niti se identifikovao s antifašizmom, budući da je ta terminologija poticala iz domena [[Komunizam|komunističke ideologije]]. Mihailovićev pokret nije bio fašistički u ideološkom smislu i nastao je kao nesumnjivo antiokupatorski pokret. Međutim, praksa tog pokreta podrazumevala je usvajanje fašističke kulture nasilja: etnički motivisani masovni zločini, teror nad civilima, istrebljenja čitavih porodica, nasilje nad kolektivnim seoskim zajednicama, spaljivanja i pljačku čitavih naselja. [[Antikomunizam]] je bio ključni ideološki činilac koji je prouzrokovao nalaženje zajedničkih interesa između JVuO i okupatora, ali i između JVuO i kvislinških, tj. domaćih profašističkih pokreta.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> {{izdvojeni citat|- Samostalni četnički odredi („Vertragschetniks“) više ne postoje, čak se i Drenović stavio pod komandu D.M.-a. Drenović, Tešanović i lokalni komandanti formalno sarađuju sa njemačkim i hrvatskim trupama. - Ukupno brojno stanje četnika u NDH i Sloveniji procijenjeno na 22.500 ljudi.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=829&rec=313&roll=482 NARA, T313, Roll 482, frame no. 000826: Sastav i brojno stanje neprijateljskih snaga u zoni odgovornosti 15. brdskog korpusa (1. septembar 1943.)]</ref>|Njemački izvještaj od 1. septembra 1943. godine}} Kao vrhovni komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, general Mihailović je dozvoljavao saradnju svojih jedinica sa silama Osovine i kvislinzima, posredno ([[Legalizovani četnici|legalizacija]]) ili direktno. Saradnja se ostvarivala lečenjem četnika u italijanskim, nemačkim i kvislinškim bolnicama, dobijanjem naoružanja i municije, hrane, zajedničkim dejstvima na sektorima fronta ugroženim od partizana. Saradnja je proizlazila iz činjenice da je četnička strategija polazila od uništenja komunista posredstvom okupatora u okviru Drugog svetskog rata. Kolaboracija je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Sandžak|Sandžaku]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] bila očigledna, nesporna, dokumentarno potvrđena. Četničke jedinice odstupale su tokom 1944. i 1945. godine sa Nemcima.<ref>Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd, 1992, str. 391.</ref> == Mihailovićeva ratna doktrina == {{main|Dragoljub Mihailović|Četnička ideologija}} Nakon početnog učešća u ustanku, [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je već 1941. smatrao da su oružane akcije protiv okupatora bez izgleda na uspeh,<ref>Zapisnik kapetana Matla sa sastanka sa srpskim generalštabnim pukovnikom Dražom Mihailovićem 11. novembra 1941, [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], str. 871-878</ref> da mogu izazvati represalije, da su stoga štetne, pa ih treba izbegavati. Prema Dražinoj doktrini, otvoren sukob sa okupatorom treba početi u trenutku njegovog povlačenja, usled savezničkog iskrcavanja na Balkanu ili usled poraza na drugim frontovima. U svom programu poslatom emigrantskoj vladi septembra 1941, Mihailović piše: {{izdvojeni citat|Održavanje neprijateljskog stava prema okupatorima i njihovim pomagačima, ali za sada, do daljeg, ne ulaziti u neposredne borbe osim u slučajevima samoodbrane kao što je slučaj u Hrvatskoj.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_6.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], dokument broj 6</ref>}} Njegovo gledište osnaženo je nakon prve zvanične radio poruke predsednika izbegličke vlade [[Dušan Simović|Dušana Simovića]] od 28.10.1941. koja kaže: {{izdvojeni citat|Do daljnjeg znaka za zajednički rad, bez krajnje potrebe ne izazivati neprijatelja.}} Mihailović je verovao da će saveznici na kraju pobediti. U međuvremenu, nastojao je da spreči ekspanziju komunizma. Smatrao je da će trenutak sloma okupatora biti odlučujući za buduće uređenje zemlje. Da bi se to moglo iskoristiti, potrebno je: * biti, makar formalno, priznata pro-saveznička formacija; * biti vojno dominantan u odnosu na ostale etničke ili ideološke struje sa savezničkim statusom. Partizanski pokret bio mu je glavni rival, a takođe i glavni ideološki protivnik po svim važnim pitanjima. Mihailović je smatrao da strateško opredeljenje za zapadne saveznike nije nužno u sukobu sa taktičkim suzbijanjem partizanskog pokreta uz pomoć okupatora. On je verovao da će ta saradnja ostati neprimetna, odnosno da treba “javno izbegavati saradnju sa Nemcima jer to srpski narod ne voli.“<ref>[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine УСТАНАК У СРБИЈИ 1941. ГОДИНЕ]</ref> U skladu sa ovom logikom, razvio je koncepciju korišćenja svih činilaca u svoju korist. Smatrao je da se treba držati Saveznika, jer je to obezbeđivalo je podršku kralja, naroda, i status savezničke sile. Otpor Nemcima je ostao deklarativnog i propagandnog karaktera da se snage ne bi iscrpljivale u beskorisnim sukobima sa nadmoćnim protivnikom.<ref>videti Proglas Srbima, Hrvatima i Slovencima od 16.11.1941.</ref> == Odnosi sa Nemcima u Srbiji 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} === Saradnja sa kvislinškom vladom === {{main|Saradnja četnika sa Nedićevom vladom}} Draža Mihailović je na početku stvaranja svoje organizacije, tokom leta 1941. stupio u kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. - [https://www.znaci.org/00001/11_4.htm glava 4]</ref> Mihailović je smatrao da se kvislinške snage Aćimovića i posle njega [[Milan Nedić|Nedića]] mogu višestruko iskoristiti: * one suzbijaju komunizam i u tom svojstvu su koristan partner; * one mogu služiti kao paravan za privremenu legalizaciju četničkih odreda u kriznim situacijama; * one su potencijalni izvor snabdevanja - bilo dobrovoljnog, bilo putem fingiranih ili stvarnih prepada * one omogućuju posrednu vezu sa okupacionom silom; * njihovi pripadnici će preći pod Mihailovićevu komandu u trenutku raspada okupacionog sistema; Sa Nedićem je bio u kontaktu, dobijao od njega pare, i obećanja "da će se angažovati kod nemačkih vlasti da Mihailović ne bude zarobljen ili kažnjen."<ref name="znaci.net">https://www.znaci.org/00001/4_14_1_243.htm IZVEŠTAJ HAROLDA TURNERA OD 6. NOVEMBRA 1941. O POKUŠAJIMA DRAŽE MIHAILOVIĆA DA PREGOVORIMA SA NEDIĆEM I NEMCIMA OJAČA SVOJ POLOŽAJ ZA BORBU PROTIV KOMUNISTA1</ref> Mihailović je preko Nedića tražio kontakt sa Nemcima za "borbu protiv komunizma", ali Nedić im je preneo da se Mihailović nalazi neposredno pred uništenjem, da želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime, da je potpuno nepouzdana ličnost i da nema svrhe pregovarati.<ref name="znaci.net"/> Kakogod, o želji Mihailovića da pregovara je obaveštena i nemačka Vrhovna komanda: {{izdvojeni citat|13.11.41: Vrhovna komanda oružanih snaga traži provjeru vijesti da je „izvjesni“ Mihailović poslao delegate Nediću, i preko njih ponudio Nijemcima pregovore.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000119: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka.</ref>}} Uprkos potonjem neuspehu pregovora sa Nemcima, četnici su ipak postigli dogovor sa kvislinškom vladom. Sukladno postignutim dogovorima viših instanci, Štab 1. valjevskog četničkog odreda 13. decembra 1941. naređuje saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{izdvojeni citat| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_33.htm Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda od 13. decembra 1941. za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade</ref>|Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade (13. decembra 1941.)}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1941. === {{main|Sastanak u Divcima}} {{izdvojeni citat|Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_30._%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0_1941._%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0 Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића]</ref>|Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.}} {{Wikisource|Izjava pukovnika Branislava Pantića o Mihailovićevoj odluci da pregovara s Nemcima}} {{Wikisource|Izveštaj kapetana Matla pretpostavljenima od 30. oktobra 1941. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića}} {{Wikisource|Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.}} Nemci su za gušenje [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji 1941.]] angažovali dodatne trupe i sproveli drastične represalije nad stanovništvom, što je Mihailovića navelo da se povuče iz ustanka, napadne partizane i zatraži kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika [[Branislav Pantić|Branislava Pantića]], njegovog predstavnika i obaveštajca u [[Beograd]]u. No, na samom početku sastanka sa nemačkim predstavnicima u selu [[Divci]] 11.11.1941. mu je rečeno: {{izdvojeni citat|Pre dve nedelje poručili ste nam preko Vaših poverenika u Beogradu da je Vaša namera 'da nećete više dozvoliti da se srpska krv beskorisno proliva i srpska imovina dalje uništava'. Istovremeno ste ponudili da se zajedno sa nemačkim Vermahtom i organima Nedićeve vlade borite protiv komunizma. Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer: 1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i 2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.}} Nemci su procenili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, i stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta".<ref name="Divci">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> U daljem razgovoru Draža se pravdao nacistima za ustanak: {{izdvojeni citat|Nije moja namera da ratujem protiv okupatora, jer kao generalštabni oficir poznajem snage obeju snaga.<ref name="Divci"/>}} On se pravdao da je morao uzeti neke gradove od Nemaca da ih komunisti ne bi uzeli<ref>"Moji ljudi su [[Bitka za Loznicu 1941.|krenuli na Loznicu]] zato da je komunisti ne zauzmu."</ref> i izjavljivao da nije na strani ustanika: {{izdvojeni citat|Nisam se stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce.<ref name="Divci"/>|[[Draža Mihailović]]}} Draža je izjavljivao Nemcima lojalnost i tražio da mu daju municiju da nastavi borbu protiv partizana.<ref>"Neophodno je imati municiju! Računajući s tim, došao sam ovamo."</ref> Ali, želeo je da njegovo "delovanje na nacionalnoj osnovi" ostane potajno da ne bi prošao kao [[Kosta Pećanac]], koji je sklopio otvoreni sporazum sa okupatorom, čime je izgubio ugled u narodu i stekao oznaku izdajnika.<ref name="Divci"/> Uprkos svim njegovim predlozima, Nemci mu nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje: {{izdvojeni citat|„Ponuda pukovnika Mihailovića da stavi svoje snage na raspolaganje za borbu protiv komunista je odbijena i zatražena je bezuslovna predaja. Mihailović je tražio da se konsultuje sa svojim komandatima. Mihailović također tražio oružje za borbu protiv komunista. Ovo je igra, borba između bandi za izvor oružja. Ipak, čini se da jedan dio Mihailovićevih bandi iskreno želi da se bori protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000121-2: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka 17.11.41.}} Mihailovićev stav u odnosu na njemačkog okupatora i kvislinge u Srbiji bio je jasno izražen u depeši, koju je opunomoćeni poslanik Ministarstva inostranih poslova Trećeg Rajha u Beogradu [[Felix Benzler]], 31. marta 1942. godine, uputio centrali u Berlinu: {{izdvojeni citat|Sve dosad se nije postiglo da se ličnost pukovnika Mihailovića stavi pod kontrolu. Po svoj prilici ni on nije u stanju ili nije voljan da na srpskom području nešto preduzme, već je, naprotiv, preko jednog posrednika ovih dana ponudio vladi Nedića da prihvata da se objavi: 1) da on ne namerava da se bori protiv Nemaca; 2) da neće ništa da preduzima protiv Nedićeve vlade; 3) da se zalaže za održanje mira i reda u zemlji; 4) da poziva na borbu protiv komunista. Posredniku je odgovoreno da za Mihailovića jedino u obzir dolazi da se bezuslovno potčini.<ref>[https://znaci.org/00001/11_18.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POD ZAŠTITOM LEGALIZOVANIH ODREDA]</ref>}} Za njim je raspisana poternica i nekoliko meseci je bio u bekstvu. U junu 1942. Mihailović je prešao u Crnu Goru, italijansku okupacionu zonu, na teritoriju koju su držali crnogorski četnici. Četnički odredi u Srbiji su delom raspustuili regrute kućama i ostali u ilegali na kadrovskom sastavu, a delom se legalizovali kao pripadnici zvaničnih Nedićevih formacija. === Stanje sukoba niskog intenziteta i legalizacija četnika === {{main|Neil Selby}} {{Quote box | citat = „Udružite se sa apotekarima. Uzmite od njih praškova za kijanje, suzavce i supervodonik. Na igrankama svrabeće praškove. Upućujte preteća pisma, uznemiravajte telefonom, stvarajte svuda strah i zabunu.“<ref name="Kosta Nikolić 2004">Bojan Dimitrijević - Kosta Nikolić: Đeneral Mihailović - biografija, Beograd : Institut za savremenu istoriju, 2004, str 378-9</ref> | izvor = [[Draža Mihailović]] naređuje „misteriozne sabotaže" po gradovima septembra 1943. | width = 40% | align = right}} Aktivnosti četničkih odreda u Srbiji svedene su na najmanju meru da se ne bi izazivao okupator, i uglavnom su ograničene na organizacionu i obaveštajnu delatnost i sitnije diverzije. Uprkos tome, nemački okupator je veoma ozbiljno shvatao četničku aktivnost i povremeno organizovao racije protiv preostalih Mihailovićevih odreda, koji su se trudili da izbegnu dodir sa neprijateljem. Težište aktivnosti obeju strana preneto je na teritoriju [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. U Srbiji, znatan broj Mihailovićevih snaga se legalizovao. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. maj]]a 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Tu na okupatorskom spisku snaga su neki od glavnih Mihailovićevih četnika: [[Predrag Raković]], [[Miloje Mojsilović]], [[Dušan Smiljanić]], [[Vučko Ignjatović]], [[Miloš Glišić]], [[Ljuba Jovanović]]... Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">[https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA]</ref> Odsustvo oružane borbe u Srbiji sredinom [[1942]]. godine Mihailović je nastojao da nadoknadi činjenjem smicalica nemačkim vojnicima po gradovima, ubacivanjem „smrdljivih bombi", "svrabećih praškova", "praškova za kijanje", upućivanjem pretećih pisama, uznemiravanjem telefonom...<ref name="Kosta Nikolić 2004"/> Ovo nije ostalo neprimećeno. Britanski kapetan Bil Hadson je u drugoj polovini 1942. ponovo uspostavio vezu i javio da "Mihailović još sarađuje s Osovinom u Crnoj Gori i Sandžaku i miruje u Srbiji", da su "u Dalmaciji Trifunovićevi četnici legalizovani" te, podsticani od Italijana, sanjaju o nekoj "Srbo-Sloveniji i Dalmaciji". Na osnovu stanja na terenu on izvlači zaključak: {{izdvojeni citat|U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.... Mihailoviću bi trebalo konačno reći da Britanci pretpostavljaju komuniste kvislinzima.<ref name="Deakin2"/>|Britanski kapetan Bil Hadson}} Mihailovićeva taktika u Srbiji se početkom 1943. sastojala u tome da organizuje i štedi svoje snage za "planirani narodni ustanak". Nemci navode da je izbjegavao svaki konflikt sa okupacionim trupama.<ref>NAW, T-78, Roll 332, 6289915, 919: Procjena situacije komande Jugoistoka za feburar 1943 (2. mart 1943.).</ref> Izveštaji Nedićeve vlade konstatuju da je četnička akcija gotovo svuda upravljena na obračunavanje sa komunistima, koje se sprovodi beskompromisno, do istrebljenja. Inače, četnici na sastancima sa narodom savetuju lojalno držanje prema domaćim vlastima i okupatorskoj vojnoj sili kao i odricanje svake pomoći partizansko-komunističkim bandama.<ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 59/1—1, k. 22.</ref><ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 54/5—1, k. 22.</ref> Četnici su se posebno klonili ozbiljnijih sabotaža koje mogu izazvati odmazde, pa su čak sprečavali britanske komandose na terenu da ih vrše: {{izdvojeni citat|[[Neil Selby|Major Selby]] imao zadatak da organizuje sabotaže i dotur materijala za iste; „Prema Selbyevim navodima, do sabotaža nije došlo zato što ih D.M., odn. njegovi komandanti na terenu na terenu još nisu odobrili.“ <ref>NAW, T-313, Roll 482, 000544: Izvještaj obavještajnog odjeljenja Vojnog komandanta Jugoistoka o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca u noći 18./19. augusta 1943 (26. august 1943.).</ref>|Izvještaj nemačkog obavještajnog odjeljenja o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca (26. august 1943).}} Mihailović je 7. oktobra 1943. naređivao svojim četnicima borbu protiv partizana u Sandžaku "po svaku cenu" i nesukobljavanje sa Nemcima "po svaku cenu": {{izdvojeni citat|9. Na slučaj dolaska nemačkih trupa u reon gde se vrši akcija, ne dolaziti sa ovima u dodir, a sprečiti po svaku cenu eventualni sukob. <br /> 10. Na slučaj nailaska na partizane, ovi se po svaku cenu moraju razbiti i reon Župe očistiti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_9.htm Naređenje Draže Mihailovića od 7. oktobra 1943. komandantima kopusa u zapadnoj Srbiji za mobilizaciju ljudstva i borbu protiv NOVJ u Sandžaku]</ref>|Naređenje Mihailovića za borbu protiv partizana i nesukobljavanje sa Nemcima u Sandžaku (7. oktobra 1943).}} Saveznički komandant Sredozemlja uskoro i sam uviđa da se Mihailović bavi sporednim aktivnostima, uz izbegavanje da preduzme nešto na komunikacijama vitalnim za [[Saveznici|Saveznike]] i za Nemce. Stoga je [[9. decembar|9. decembra]] [[1943]]. poslao [[Dragoljub Mihailović|Mihailoviću]] telegram kojim zahteva izvršenje specifikovanih napada na komunikacije, a koji počinje rečima: {{izdvojeni citat|'''Sloboda kojom se Nemci služe železničkim prugama od Grčke do Beograda za prevoz i izdržavanje trupa nepodnošljiva je.'''<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_250.htm, Obaveštenje brigadira Armstronga od 9. decembra 1943. Draži Mihailoviću o zahtevu Komande britanskih trupa na Srednjem istoku da četnici izvrše dve sabotaže protiv Nemaca]{{Dead link|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog II</ref>}} == Saradnja četnika sa NDH == [[Datoteka:Chetniks, Ustasa, and Domobrani.jpg|thumb|Predstavnici četnika, ustaša i domobrana na sastanku u Bosni.]] {{Glavni članak|Suradnja četnika sa NDH}}{{Wikisource|Sporazum grupe četničkih predstavnika sa predstavnicima NDH od 23.5.1942.}} {{izdvojeni citat|Mi se sa vojnim organima hrv. države na terenu borbe protiv komunista nalazimo ne kažemo saveznici, ali kao neki slučajni saradnici. Iz toga može za obje strane nastati dosta dobrih posljedica.<ref>http://www.znaci.org/00001/4_14_1_82.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230323080618/https://znaci.org/00001/4_14_1_82.htm |date=2023-03-23 }} Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP</ref>|Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda komandantu 4. domobranske divizije za saradnju u borbi protiv partizana (10. maja 1942.)}} Na celoj teritoriji [[NDH]] na kojoj su živeli Srbi, došlo je do [[Ustanak u NDH|ustanka]] protiv [[ustaše|ustaškog]] terora. Među ustanicima je ubrzo došlo do podele između četnika i komunista. Komunisti su imali svoje principe: beskompromisnu borbu protiv svih okupatora i pomagača i zabranu nacionalnog revanšizma. Četnici su hteli smirivanje situacije, što se ubrzo pretvorilo u borbu protiv pokreta otpora. [[Momčilo Đujić]] i [[Pajo Popović]] su prvi od četničkih vođa bili decembra 1941. godine kod župana NDH [[David Sinčić|Davida Sinčića]] u [[Knin]]u.<ref name="Pop izdaje"/> Zajedno s njima dvojicom, kod Sinčića je početkom decembra došao i [[Brane Bogunović]], kojeg će Sinčić ocijeniti kao najpouzdanijeg za suradnju.<ref>Veliki župan Sinčić je 7. februara 1942. obavijestio Pavelića da »Brane Bogunović iz Bosanskog Grahova uvijek djeluje u smislu smirenja«. (NOB u Dalmaciji, 2,872).</ref> Pregovori četnika s vlastima NDH u Kninu su nastavljeni u januaru 1942. godine, kada su velikog župana posjetili i [[Mane Rokvić]], kapetan [[Veljko Ilić]], [[Velimir Tešanović]] i [[Stevo Rađenović]].<ref>AVII, 261,42-1/12.</ref> Četnici su tokom prve polovine 1942. putem pučeva preuzeli od komunista rukovođenje ustaničkim odredima u centralnoj i istočnoj Bosni. Ovi odredi sklopili su ugovore o saradnji sa vojnim vlastima NDH tokom aprila, maja i juna 1942, i tako se uključili u jedinstven nemački odbrambeni sistem. Prvi je sporazum sa NDH potpisao [[Uroš Drenović]] u ime svog odreda [[27. april]]a 1942. Zatim su slične sporazume potpisali [[Lazo Tešanović]], [[Rade Radić]], [[Savo Božić]], [[Cvijetin Todić]], [[Radivoje Kerović]] i drugi. Pavelićev ministar [[Mladen Lorković]] [[26. maj]]a 1942. godine depešom obaveštava »vrhovničtvo« velike župe Bribir i Sidraga: {{izdvojeni citat|»Glavni stožer domobranstva suglasan je sa vašim priedlogom da se vođama grko-istočnjaka popu Momčilu Đujiću, Mani Rokviću, Bogunoviću, Paji Popoviću i Paji Omčikusu dodieli pomoć od milijun Kn (kuna), 200 pušaka jugoslavenskog poriekla i 10 strojo-pušaka.«<ref>AVII, H-P-426; u protokolu Ministarstva vanjskih poslova NDH dokument je zaveden pod brojem VT/57/42.</ref>|Depeša ministra NDH [[Mladen Lorković|Mladena Lorkovića]] nadležnima u Kninu o isporuci oružja četnicima (26. maj 1942.)}} Isplata je izvršena početkom juna. O tome dr Sinčić obavještava Pavelića: "''Jučer sam trima glavnim vođama četnika koji su u borbi protiv partizana, Momčilu Đujiću, Branku Bogunoviću i Mani Rokviću dao svakome po 100.000 kuna radi organiziranja borbe protiv partizana i pomoći njihovim suborcima''."<ref>AVII, 195,12/6—1</ref> Istovremeno je Sinčić »četničkim vođama izručio jednu makar skromnu količinu hrane, a naše zapovjedništvo stavilo im je na raspolaganje 20.000 metaka, 100 pušaka i 10 dobrovoljaca — puškomitraljezaca s oružjem«.<ref>AVII, 224,35/11-1.</ref> Međutim, saradnja nije tekla glatko. Dogovoreno je da četnici ne napadaju hrvatska sela i da ne dolaze oružani u Knin, što se često nije poštovalo.<ref>U istrazi poslije rata Sinčić je izjavio: »Sporazumjeli smo se da četnici neće napadati hrvatska sela ni domobrane, ni oružnike, da neće oružani u Knin dolaziti«. »Međutim, Đujić je nastavio s napadima svojih četnika na pojedina katolička sela u župi s izlikom da su u njima partizani«. AVII, 261,42-1/14.</ref> Međutim, na saradnji su insistirale sile Osovine; stoga će početkom [[1943]]. ugovori o saradnji biti obnovljeni. U [[Knin]]u je 26. II 1943. održana skupština četničkih »vojnih delegata i civilnih predstavnika« s područja [[Bosansko Grahovo|Bosanskog Grahova]], [[Drvar|Drvara]] i [[Bosanski Petrovac|Bosanskog Petrovca]]. Zaključeno je da se formira Grmečko-klekovački korpus, a za komandanta je izabran [[Đuro Plećaš]]. Zaključeno je da se »odmah povedu pregovori sa hrvatskim civilnim i vojnim vlastima za što tešnju saradnju, međusobnog pomaganja i zajedničku borbu protiv partizanskih pljačkaških hordi« a izabrani su i »opunomoćenici« za vođenje pregovora.<ref>Arhiv Hrvatske, Četnička arhiva, kut. 1.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/41_13.htm Fikreta Jelić–Butić: ČETNICI U HRVATSKOJ 1941–1945. poglavlje POKUŠAJ PODUZIMANJA VEĆE ČETNIČKE OFENZIVE PROTIV NOP-A]</ref> U [[Gospić]]u je 6. marta 1943. potpisan sporazum između pripadnika [[Medak|Medačkog]] četničkog odreda i vojnih i političkih vlasti NDH. Sastanku su, s hrvatske strane, prisustvovali ustaški pukovnik [[Vjekoslav Servatzy]], oružnički pukovnik Dragutin Mašek te veliki župan župe Lika i Gacka Ferdo Stilinović. Na drugoj strani, bili su prisutni kapetani Jovo Dabović i [[Miodrag Kapetanović]], komandant Medačkog odreda, kao i nekoliko civilnih predstavnika. U zapisniku sporazuma, između ostalog, navedeno je sljedeće: {{izdvojeni citat|Svrha sastanka je davanje odnosno dobivanje dozvole za obstojnost i daljni rad gore spomenute skupine oboružanog pravoslavnog pučanstva. Tim povodom daje se i prima na znanje sliedeće: </br> 1.— Vođa naoružanog odreda zvanog »Medački četnički odred«, svi njegovi zapovjednici i oboružani pripadnici tog odreda u ime svoje i u ime cielokupnog pravoslavnog pučanstva, koje stanuje na području toga odreda izjavljuju, da priznaju vrhovničtvo (suverenitet) N.D.H. i Poglavnika, koji je nosioc tog vrhovničtva, za svog vladara. Priznaju također sve zakone, naredbe, odredbe i u obće zakonske propise N.D.H. i obavezuju se iste poštovati i njima se pokoravati kao i svi drugi državljani N.D.H. Nadalje izjavljuju da žele, da im se dozvoli da oružje, koje već posjeduju, mogu i nadalje zadržati u svrhu, da brane svoja sela i naselja od pljačkaških partizanskih bandi i drugih odmetnika, a izjavljuju se spremnim dobrovoljno sudjelovati sa hrvatskim i njemačkim odnosno talijanskim oružanim snagama na suzbijanju i uništavanju partizansko odmetničkih bandi i to pod vrhovnim zapovjedničtvom hrvatskih odnosno njemačkih ili talijanskih vojnih zapovjednika.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 159, registarski broj 23/3 (H-X-84).</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_2_76.htm Zapisnik o sporazumu Medačkog četničkog odreda i predstavnika vojnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske u Gospiću od 6. marta 1943. o saradnji u borbi protiv pripadnika NOP-a na području centralne Like]</ref>}} U pismu koje su 30. maja 1944. lokalni četnici uputili njemačkoj komandi u [[Drniš]]u, tvrdi se da su partizani kontrolisali Medak od aprila do decembra 1943, a da je nakon dolaska [[114. lovačka divizija (Nemačka)|114. lovačke divizije]] Wehrmachta, u mjestu iznova uspostavljen „ustaško-domobransko-četnički garnizon”. Medački četnici pišu: „Sve se odvijalo u duhu sporazuma i iskrene saradnje sa ustanovama NDH. Četnički odred iz Metka (Medak) učestvovao u svim akcijama njemačke vojske u aprilu 1944; od komande puka Brandenburg četnici dobili nagradu za hrabro držanje u tim borbama.”<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=299&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000294: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> I pored toga, između ustaša i četnika je dolazilo do sukoba. Tako sredinom maja 1944. ustaše spaljuju srpsko selo, dok četnici zahtijevaju od Wehrmachta “da sve svoje snage usmjerimo na borbu protiv komunizma, a ne da gubimo vrijeme i dragocjene četničke živote na osvetu ustašama”.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=300&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000295: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> U narednim mjesecima saradnja četnika i ustaša je išla teško i usiljeno, uz brojne incidente i čestu intervenciju Nijemaca.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=245&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frame no. 000241: Pismo načelnika štaba 15. brdskog korpusa Njemačkom opunomoćenom generalu u Zagrebu povodom incidenata prouzrokovanih od strane ustaša (4. januar 1944.).] „Bezobzirno i neodgovorno“ ponašanje ustaša i vlasti NDH prema četnicima koji stoje u službi Wehrmachta može imati teške posljedice po ratnu privredu. Zbog ovoga se ima „najoštrije protestvovati“ kod vlasti u Zagrebu. Ukoliko se ponašanje vlasti NDH „u najkraćem roku“ ne promijeni, njemačke trupe će biti prisiljene da djeluju.</ref> Sir [[William Deakin]], u svojim ratnim memoarima nazvanim ''The Embattled Mountain'' (objavljenim u Jugoslaviji [[1973]]. pod naslovom “Bojovna planina”), pominje javnu četničku saradnju sa vlastima NDH: {{izdvojeni citat|Bosanski četnici su, prema zaplenjenim dokumentima, sklapali sporazume sa Pavelićevim vlastima. Mihailović obično nije održavao ličnu vezu sa svojim mesnim komandantima. Dodir je uspostavljan preko štabnih oficira koji su išli u obilaske. Krajem avgusta [1943. — prim.], u vezi sa mojim porukama, primio sam na razmatranje jedan predlog iz Kaira da se preko BBC-a poimenično žigošu oni četnički komandanti za koje postoji dokaz da sarađuju sa Pavelićem i Nemcima. Odgovorio sam: “Smatram da bi napad na četnike saradnike okupatora preko BBC-a bio odlučan korak napred, ali učiniti to izostavljajući Mihailovića predstavljalo bi manevar koji ovde niti bi bio dobro primljen niti shvaćen. Zaplenjeni dokumenti odnose se na legalizovane četnike, tj. one kojima je - za razliku od ilegalnih četnika - dopušteno da sarađuju sa Osovinom. Ali i jedni i drugi su pod vrhovnom komandom Mihailovića.”<ref>[https://www.znaci.org/00001/5_2.htm Vilijam Dikin, BOJOVNA PLANINA, Beograd 1973.]</ref>|Sir [[William Deakin]], ''The Embattled Mountain''}} U izvještaju 69. rezervnog korpusa [[Wehrmacht]]a od 11. XI 1943. o dotadašnjim odnosima sa četnicima sa [[Ozren (Bosna i Hercegovina)|Ozrena]] i [[Trebava (planina)|Trebave]] navedena je sljedeća opaska: {{izdvojeni citat|O Ozrenskim i Trebavskim četnicima; lokalne milicije koje nemaju veze sa DM-om i prema kojima je DM neprijateljski nastrojen; dosad sarađivali sa njem. i NDH vlastima i značajno doprinijeli odbrani Doboja; Drugoj oklopnoj armiji [PzAOK 2] saopštiti da bi bila greška otpočeti neprijateljstva protiv njih; 1. lovački zdrug [NDH] ima sporazum sa njima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=437&roll=1544 NARA, T314, Roll 1544, frame no. 000431.]</ref>|Za štab 69. ResKor. (11.11.43)}} Za četničke formacije sa područja NDH koje su bile lojalne okupacionim vlastima, njemački organi su od proljeća 1944. počeli upotrebljavati službeni naziv “Hrvatska borbena zajednica” ({{jez-nem|Kroatische Kampfgemeinschaft — KKG}}): {{izdvojeni citat|Novi naziv za četnike u NDH koji se bore pod njemačkom komandom; Treba doprinijeti postizanju sporazuma između KKG i hrvatskih vlasti kako bi se izbjegli sukobi među njima i time omogućila zajednička borba protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=400&rec=314&roll=1546 National Archive Washington, T314, Roll 1546, frame 000394.]</ref>|Hrvatska borbena zajednica (Kroatische Kampfgemeinschaft) (13. maj 1944. godine)}} {{izdvojeni citat|Tema sastanka: formiranje /Hrvatskih borbenih grupa/; Četnici imaju priznati NDH, odbaciti naziv /četnik/ i [[Velika Srbija|velikosrpske]] težnje i podrediti se [[Wehrmacht]]u; u zamjenu im se garantuje bolnička skrb za ranjene u njemačkim bolnicama, snabdijevanje pojedinih dijelova civilnog stanovništva, te zaštitu od nasilja /počinjenog od treće strane/.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=51&rec=314&roll=566 National Archive Washington, T314, Roll 566, frame 000047.]</ref>|Izvještaj obavještajnog odjeljenja 392. pješadijske divizije o sastanku sa četničkim komandantima kod Otočca 7. juna 1944. godine (10. juni 1944.).}} U ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta za proljeće 1944, konstatuje je se da je došlo do rasformiranja do tada lojalnih četničkih jedinica, kao svojevrsna usluga vlastima NDH. Kao »konačno rešenje« predložena je integracija u [[Hrvatsko domobranstvo|Domobranstvo]]: {{izdvojeni citat|Jedan od malobrojnih ustupaka hrvatskim zahtevima bio je u pogledu četničkog pitanja: rešeno je da se rasformiraju četnički odredi koji su bili pod nemačkom komandom. Oni pravoslavni, koji nisu iz Hrvatske, da se proteraju, a pravoslavni iz Hrvatske da se priključe nemačkim vojnim snagama kao pomoćno osoblje. 25. aprila 1944. komanda Vermahta javlja da četnika rođenih van Hrvatske i nema, pa se prema tome ne mogu ni proterati. Kao konačno rešenje predlaže se da sve lojalne četnike treba integrisati u hrvatsku vojsku.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2022-11-04 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Žalbe Nemcima)}} U izvještaju poslatom 18. maja 1944. iz ustaškog 3. gorskog zdruga komandi njemačkog 69. rezervnog korpusa, navode se podaci o borbenoj saradnji sa četnicima [[Vasa Mijatovića]], koji se nalazi pod komandom vojvode Uroša Drenovića: {{izdvojeni citat|Četnici Vase Mijatovića su opet dokazali vjernost NDH, naročito prilikom napada na Prijedor i u toku akcije čišćenja od strane 69. ResKor.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=412&rec=314&roll=1548 National Archive Washington, T314, Roll 1548, frame no. 000405.]</ref>}} Unatoč svih razlikâ koje su generisale česte incidente, saradnja četnika s trupama NDH u borbi protiv partizana će se nastaviti i u posljednjoj godini okupacije. U zabilješkama s putovanja po [[Dalmacija|Dalmaciji]] i [[Hercegovina|Hercegovini]] glavnokomandujućeg Jugoistoka iz avgusta 1944. navedena je opaska o promjenljivim odnosima unutar antikomunističkog tabora: {{izdvojeni citat|Saradnja 369, 264. i 373. pješadijske divizije sa četnicima dobra; saradnja 2. lovačkog zdruga sa četnicima nailazi na teškoće, vjerovatno namjerno izazvane iz Zagreba. Problemi u odnosima sa vojnim i civilnim vlastima NDH.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=681&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000672—000674.]</ref>|Zabilješka o inspekcijskom putu glavnokomandujućeg Jugoistoka kroz Hercegovinu i Dalmaciju od 7. do 11. augusta 1944.}} Uvijek stavljajući ostvarenje vlastitih vojnih i političkih ciljeva u prvi plan, Njemci su vlastima NDH pokušavali predočiti sve pogodnosti saradnje sa četnicima u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, uz što manje međusobnih razračunavanja: {{izdvojeni citat|Sukobe između ustaša i četnika treba sprječavati; vlastitu saradnju sa četnicima ne iznositi previše u javnost, da se ne bi izazivale bespotrebne polemike; NDH se ne treba nametati savezništvo sa četnicima, ali oni treba da shvate da vremenski i prostorno ograničena saradnja sa četnicima i njima koristi, imajući u vidu trenutni odnos snaga na terenu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1142&rec=311&roll=194 National Archive Washington, T311, Roll 194, frames 001136-7.]</ref>|Zabilješka sa razgovora glavnkomandujućeg Jugoistoka [[Maximilian von Weichs|Maximiliana von Weichsa]] i specijalnog izaslanika [[Hermann Neubacher|Hermanna Neubachera]] od 26. novembra 1944. godine (27. novembar 1944.)}} === Zajednička borba protiv partizana u NDH === {{main|Operacija Užice|Borbe za Jajce 1942.|Borbe za Livno 1942.|Bitka na Neretvi}} [[Datoteka:BatallaDelNeretvaMapa2.png|250px|thumb|right|[[Bitka na Neretvi]] je jedan od primera borbe udruženih sila Osovine protiv jugoslovenskih partizana ([[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|25x22px]] [[Njemačka]], [[Datoteka:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|25x22px]] [[Italija]], [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|25x22px]] [[Nezavisna Država Hrvatska|Ustaše]] i [[Datoteka:Flag of the Chetniks.svg|25x22px]] [[Četnici]]).]] U prvoj polovini 1942. nemačka okupaciona komanda proglasila je oblast južno od Save za ratnu zonu i time preuzela neposrednu komandu nad svim trupama. Sporazumi između četnika i NDH bili su sugerisani i odobreni od strane nemačke komande, tako da su ti sporazumi predstavljali faktičku integraciju četnika u operativnu i okupacionu upravu. Nasuprot ugovornom odnosu sa [[ustaša]]ma, četnici su provodili drakonske mere prema partizanskom pokretu otpora u [[NDH]]. U proglasu štaba [[bilećki vojnočetnički odred|bilećkog vojnočetničkog odreda]] o merama protiv partizana stoji sledeće: {{izdvojeni citat| 1. Svako lice, koje napusti mesto stanovanja, a to mu bude zabranjeno od četničkih vlasti iz bilo kojih razloga biće odmah streljano čim se uhvati. <br /><br /> 2. Svako, ono lice, koje bude vodilo propagandu protivnu četničkoj vlasti i četničkoj organizaciji bi će odmah streljano. <br /><br /> 3. Svaki agent, kurir ili lice koje raznosi propagandistički materijal protivan četničkoj organizaciji biće na licu mesta streljan. <br /><br /> 4. Onaj, kod koga se pronađe propagandistički materijal, biće odmah ubijen. <br /><br /> 5. Svaki onaj domaćin koji primi na hranu, stan ili ukaže ma kakvu pomoć partizanskim agentima, partizanskim kuririma i tsl. biće odmah streljan, njegova porodica internirana, a imanje konfiskovano. <br /><br /> 6. Svako ono lice, koje primi partizane, agitatore i uopšte sumnjive ljude, dužno je odmah stvar prijaviti najbližoj četničkoj vlasti. <br /><br /> 7. Svaka četnička jedinica, svaka strana, svaka patrola i svaki četnik dužni su odmah stupiti u borbu protiv partizana čim ih primijete. Odmah obaveštavaju susedne četničke čete, straže i posade, a ove su dužne priteći odmah i najhitnije u pomoć. <br /><br /> Ko postupi protivno biće kažnjen smrću. Prednje odredbe stupaju odmah na snagu.<ref>[https://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%9B%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%BE_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Проглас штаба билећког војночетничког одреда о мерама против партизана]</ref>|Proglas štaba Bilećkog vojnočetničkog odreda od 5. jula 1942. o merama protiv pripadnika NOP-a}} Nemačka komanda uspostavila je puno operativno jedinstvo, tako da su u zajedničkim operacijama protiv partizana rame uz rame učestvovale Nemačke snage, snage NDH i četnički odredi. Primer ovakvih zajedničkih operacija su [[Borbe za Jajce 1942.|operacije na planini Manjači septembra 1942]]. u kojima su učestvovale 3. bataljon 721. nemačkog pešadijskog puka, 2. čete 1. domobranskog regrutne bojne, 1. i 2. bojna Petrinjskog zdruga, vod haubica i 8 tenkova zajedno sa četnicima Manjače protiv partizanske grupacije sastavljene od [[Prva krajiška brigada NOVJ|1. krajiške]], [[Druga proleterska brigada NOVJ|2. proleterske]] i delova [[Druga krajiška brigada|2. krajiške]], [[Treća proleterska brigada NOVJ|3. sandžačke]] i [[Četvrta proleterska crnogorska NOU brigada|4. crnogorske brigade]]. Pred početak [[Četvrta neprijateljska ofanziva|četvrte neprijateljske ofanzive]], vojvoda [[Dobroslav Jevđević]] obavještava [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]] o planu o zajedničkom nastupanju njemačkih, italijanskih, ustaško-domobranskih i četničkih formacija u predstojećoj operaciji protiv partizana: {{izdvojeni citat|Ujedno vas izveštavam, da mi je danas saopštila vrhovna talijanska komanda, da je dovršen veliki plan o generalnom napadu na partizane u kom će da učestvuju talijanske nemačke hrvatske trupe i naše snage u saradnji sa talijanskim. Na moje pitanje potvrdili su mi, da ima izgleda da u toj operaciji uzmu učešće i crnogorske trupe. O ovom sam vas izvestio i depešom. Na osnovu ovog sve više dolazi u pitanje da se ostvari naš plan o akciji, a mi da budemo samo jedan deo trupa u opštem planu italo-nemačkom za uništenje partizana. Da se ne može ostvariti naš plan nezavisno od njihove akcije, ja sam uvek naglašavao vojvodi Birčaninu, a to sam pominjao i u mojim izveštajima vama, tim pre, što su pravci nastupanja italo-nemačkih snaga od Banja Luke i od Like podudarni sa pravcima, koje smo mi namenili našim trupama.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_13.htm Izveštaj Dobroslava Jevđevića od 18. januara 1943. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u Dinarskoj četničkoj oblasti]</ref>}} U iscrpnom izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine podnio [[SAD|američki]] [[Ured za strateške usluge]] (preteča današnje [[Centralna obaveštajna agencija|Centralne obavještajne agencije]]), sumiraju se rezultati netom završene [[Operacija Weiss|operacije Weiss]]: {{izdvojeni citat|Krajem januara 1943. godine zajedničke nemačke, hrvatske, italijanske i četničke snage povele su veliku ofanzivu protiv jugoslovenske oslobodilačke armije. Neprijatelj je potpomognut od Drenovićevih četnika uspeo da potisne jugoslovenske patriote u Hercegovini i jugoistočnoj Bosni. Glavni udar u sadašnjoj neprijateljskoj ofanzivi vrše kombinovane četničke snage u Hercegovini (V.[ojislav] Lukačević, član Mihailovićevog glavnog štaba), u Crnoj Gori (Bajo Stanišić) i u Sandžaku (Pavle Đurišić, član Mihailovićevog glavnog štaba). Ishod ove borbe je još neizvestan. Partizani govore da su oni odneli pobedu, dok četnici insistiraju na tome da su gotovo potpuno očistili ove jugoslovenske krajeve od antifašističkih snaga. Tačno je, međutim, da su jugoslovenski antifašistički gerilci pretrpeli teške teritorijalne gubitke, ali daleko je od toga da su njihove snage uništene ili razbijene. Na drugoj strani, mnogo slavljeni četnici generala Mihailovića danas su angažovani u jednoj od najžešćih ofanziva za uništenje jugoslovenskih demokratskih snaga.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1018.</ref>}} Četnici i ustaše su kasnije sarađivali protiv pokreta otpora, u pojedinim slučajevima čak i bez posredstva Njemaca: {{izdvojeni citat|Mi ćemo biti u stanju u najskorijem vremenu da ovladamo srpskim naseljima ovoga kraja. — Potrebno je da i jedinice Hrvatske vojske zauzmu što više svojih naselja. — Ne vidimo razloga zašto bi se Hrvatske jedinice dozvolile blokirati, kada im se pruža mogućnost, da se naslonom na naše jake četničke jedinice stave u pokret i počnu partizanima da nanose udar za udarom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_1.htm Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području Gospića od 11. septembra 1943.]</ref>|Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području [[Gospić]]a (11. septembra 1943.)}} Do kraja rata, u gotovo svim osovinskim operacijama protiv partizanskog pokreta otpora četnici i ustaše bili su na istoj strani, pod operativnom komandom okupatora. U odsustvu okupatora, u odnosima četnika i snaga [[NDH]] zabeležen je znatan broj incidenata, ali i primera iskrene saradnje (kao npr. komandant 4. brigade iz sastava Ličko-kordunaške oblasti kapetan [[Dušan Đaković]]: „Mi osećamo i jedan veliki dug pažnje, obzirom na mnoge usluge, koje su nam Hrvatske vojne vlasti učinjele tokom zadnjijeh mjeseci.“<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 9.</ref>) == Saradnja četnika sa Italijanima == {{main|Milizia Volontaria Anti Comunista|Dinarska četnička divizija|Momčilo Đujić|Bajo Stanišić}} [[Datoteka:Momčilo Đujić with an Italian officer.jpg|thumb|Vojvoda [[Momčilo Đujić]] sa italijanskim oficirom Bernardijem. (Fototeka [[Vojni muzej Beograd|Vojnog muzeja Beograd]])]] {{izdvojeni citat| 1.) Želimo ostati u najboljim odnosima sa okupatorskim italijanskim vlastima. <br /><br /> 2.) Mi se borimo samo za proterivanje ustaša, koji su toliko zločina počinili nad srpskim narodom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_19.htm Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda od 1. novembra 1941. majoru Bošku Todoroviću o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu]</ref>|Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu (1. novembra 1941.)}} {{izdvojeni citat|Jevđević je smatrao celishodnim da — u jednom memorijalu — iznese svoju iskrenu saradnju sa nama, zapisavši između ostalog — doslovno: »Saradnja sa Italijanima vratila je našem narodu mogućnost da živi u miru, da radi i da se posveti porodici«. »Saradnja sa Italijom je od presudnog interesa za srpski narod i nikad Srbin neće ustati protiv italijanske vojske jer bi takav postupak, pored toga što bi predstavljao nezahvalnost i zločin, bio takođe i velika ludost«. »Bez obzira na ishod rata, bratstvo u oružju i zajednički prolivena krv (četnici su u borbi protiv komunista izgubili preko 600 ljudi) cementiraće srdačno prijateljstvo sa Italijom. Nikakva londonska Vlada ni bilo koji drugi faktor neće nas skrenuti od ovog puta i ove politike, jer jedino to prijateljstvo je u stanju da omogući ostacima srpskog naroda da prežive«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 1: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1981, str. 888.</ref>|Izvještaj komandanta italijanske 2. armije generala [[Mario Roatta|Maria Roatte]] od 26. septembra 1942. Vrhovnoj komandi u [[Rim]]u o rezultatima razgovora sa [[Ilija Trifunović-Birčanin|Ilijom Birčaninom]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavom Jevđevićem]]}} {{izdvojeni citat|Sve dok Talijani budu jedini izvor pomoći, Saveznici ništa ne mogu učiniti da on, Mihailović izmeni svoj stav prema Talijanima. Njegovi neredovni neprijatelji su: partizani, ustaše, Muslimani i Hrvati. Kada bude svršio s njima on će se obrnuti protiv Nemaca i Talijana.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 20, registarski broj 4/3 (VK-Y-709/1).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 977—978.</ref>|Izvještaj šefa britanske vojne misije pukovnika [[William Bailey|Stenlija Bejlija]] o govoru Draže Mihailovića od 28. februara 1943. godine}} Za razliku od odnosa sa [[Treći Reich|Njemačkim Reichom]] i [[NDH]], saradnja četnika sa italijanskom okupacionom upravom odvijala se prilično glatko, bila je vrlo razvijena i neskrivena, svuda gdje su bili Italijani, u djelovima NDH, [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Slovenija|Sloveniji]]. U komandi [[divizija Sassari|divizije »Sassari«]] u [[Knin]]u 29. oktobra 1941. godine [[Momčilo Đujić]] je s Talijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica: {{izdvojeni citat| 1. Četničke jedinice formiraće se isključivo u srpskim selima na principu dobrovoljnosti, s tim, što će postojeće jedinice imati samo lako naoružanje. <br /><br /> 2. Četničke jedinice će se uzdržati od bilo kakve akcije protiv oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i talijanske vojske. <br /><br /> 3. U okolnim selima, koja će se nalaziti pod četničkom kontrolom, ustaška vlast će i dalje normalno postojati. Četnici ne mogu hapsiti ili bilo kako progoniti stanovništvo katoličke vjere, već će sve sumnjive i po javni poredak nepoželjne elemente predavati nadležnim organima Nezavisne Države Hrvatske... <br /><br /> 6. Između talijanskih vojnih vlasti, vođa četničkih odreda i starešina srpskih sela (kapetana) uspostaviće se tesna saradnja.<ref>AVII, 479, 3-14/2.</ref>}} Mihailovićev opunomoćenik vojvoda [[Ilija Trifunović - Birčanin]] stanovao je u okupiranom [[Split]]u, i javno se sastajao sa italijanskim visokim oficirima. U okupiranim gradovima - u [[Opatija|Opatiji]], [[Rijeka|Rijeci]], [[Knin]]u, [[Split]]u, [[Cetinje|Cetinju]], [[Podgorica|Podgorici]], [[Nikšić]]u, [[Pljevlja|Pljevljima]] - stanovali su oficiri [[JVuO]], a povremeno su bile smeštene i cele jedinice. Četničke jedinice opremane su i snabdevane od italijanskih štabova. Veći broj oficira Italijani su pustili iz zarobljeništva da bi bili angažovani u četničkim jedinicama pod njihovom komandom.<ref name="Pop izdaje">[https://www.znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Oni su dugovali lojalnost Italijanima, pa se [[Jakov Jovović]] morao pravdati guverneru Crne Gore zbog uzvika "živio Kralj Petar".<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_90.htm Pismo Jakova Jovovića italijanskom guverneru Crne Gore o stavu četnika prema italijanskom okupatoru od 29. maja 1942.</ref> {{izdvojeni citat|Dva najveća ustanička pokreta bila su na tlu bivše Jugoslavije i u Grčkoj. U Grčkoj su pobune protiv nemačke okupacije započele kasnije nego u Jugoslaviji. Prvi pokret otpora započeo je Draže Mihailovića. Taj pokret je bio monarhistički, velikosrpski, nacionalistički. Draža Mihailović bio je postavljen za vojnog ministra Jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu. U prvo vreme on je bio apsolutni ljubimac britanske vlade i britanske vojne snage su ga maksimalno podržavale. Nemačko nastojanje da se krene u temeljno i sistematsko uništavanje četničkog pokreta bilo je od samog početka teško, pošto su one četničke jedinice, koje su se nalazile na terenu italijanske okupacione zone, imale odlične veze sa najvišim italijanskim vojnim vlastima.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Balkan od 1. aprila do 31. decembra 1944.)}} Kada se među pučanstvom počelo pričati o kolaboraciji i [[Peta kolona|petokolonaštvu]], bosanski četnici su februara 1942. morali izdati saopštenje u kojem izjavljuju da je cilj pregovora "da se očuva srpsko stanovništvo", da "u zamjenu Italijani traže samo red i mir", da "nema opasnosti da će Italijani zvati naše mladiće u svoju vojsku" niti "da će se četnici pod njihovom komandom boriti protiv svoje braće Srba iz partizanskih jedinica."<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_53.htm Obaveštenje komandanta operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine početkom februara 1942. o cilju i toku pregovora o saradnji četnika i italijanskog okupatora</ref> Ubrzo se pokazalo da to neće biti slučaj, budući da su legalizovane četničke jedinice Italijani službeno nazvali ''Dobrovoljačkom antikomunističkom milicijom'' ({{jez-it|[[Milizia Volontaria Anti-Comunista]]}}, skraćeno MVAC), čija je osnovna svrha bila borba protiv partizanskog pokreta otpora. Dok je politika prema [[NDH]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]]ma pod komunističkim vodstvom bila vrlo dobro definirana, general [[Mario Roatta]], glavnokomandujući italijanskih okupacionih trupa u Jugoslaviji, imao je od svojih nadređenih u [[Rim]]u odriješene ruke da sâm odredi svoju politiku prema četnicima. Kako je upotrijebio tu slobodu pokazuje njegov izvještaj o četnicima, koji je 6. marta 1942. podnio Generalštabu kopnene vojske. Njegova politika zasnivala se na četiri točke: {{izdvojeni citat|Poduprijeti četnike u dovoljnoj mjeri da se bore protiv komunista, ali ne toliko da bi im to dopustilo preveliku širinu akcije; zahtijevati i osigurati da se četnici ne bore protiv hrvatskih snaga i vlasti; dopustiti im da protiv komunista operiraju na svoj račun (tako da »pokolju jedni druge«); i konačno, dopustiti četničkim grupama da djeluju paralelno s talijanskim i njemačkim snagama, kao što rade nacionalističke grupe (četnici i separatisti) u Crnoj Gori.<ref>Mikrofilm br. T-820, rola 53, kadar 1068.</ref><ref name="automatski generisano3">{{Cite web |url=http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |title=Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 |access-date=30. 09. 2022 |archive-date=10. 07. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710041903/http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |url-status=dead }}</ref>}} Kada je riječ o odnosu spram četnikâ, okupirana Jugoslavija tokom 1942. godine predstavlja prostor gdje dolazi do razmimoilaženja između dvaju saveznika: [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]]. Ova tendencija podvajanja jasno je naglašena u ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta. Autori dnevnika u protežiranju četnika vide nagovještaj italijanskog zaokreta ka [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|zapadnim saveznicima]]: {{izdvojeni citat|Godina 1942, što se tiče saradnje nemačke i italijanske armije, bila je zadovoljavajuća. Jedini izuzetak bio je prostor Jugoslavije, gde je došlo do otvorenog sukoba između nemačkih i italijanskih vojnih vlasti. Za Nemce, problem je pre svega bio u stavu italijanske 2. armije, koja je lokalnu vlast u delovima Dalmaciji i istočne Hercegovine predala četnicima. Ovo se posredno odnosi na komandanta italijanske 2. armije, generala Roatu ([[Mario Roatta|Roatta]]), koga [[Adolf Hitler|Hitler]] nije voleo. General Roata je, sredinom 1942. godine, naoružao četničke jedinice i to u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, zapadnoj Bosni i Dalmaciji. Ovaj potez generala Roate mnogo je razbesneo hrvatske i nemačke vojne vlasti. Četnički je pokret, godine 1942, bio priznat od Saveznika kao antifašistički pokret otpora, a general je preko te akcije pripremao teren da Italija pređe na stranu Saveznika.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta}} Na konferenciji održanoj 29. marta 1942. u [[Ljubljana|Ljubljani]], radi dogovora o izvođenju [[Operacija Trio|operacije Trio]], general Mario Roatta je izložio plan o taktičkoj instrumentalizaciji četnika u cilju eliminacije partizanskih snaga. Konferenciji su, između ostalih, prisustvovali i komandujući general i zapovjednik u Srbiji [[Paul Bader]], kao i general [[Vladimir Laxa]], načelnik štaba [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. General Roatta je smatrao da su četnici „neprijatelji Hrvata, ali ne neprijatelji Osovine“, te da bi privlačenje četnika na stranu Italijana i Njemaca bila najbolja prevencija stvaranja zajedničkog antiokupatorskog fronta: {{izdvojeni citat|»Saglasni smo da se četnici bore protiv komunista a i mi hoćemo, u krajnjoj liniji, da suzbijemo komuniste. Da li je onda celishodno, umesto da iskoristimo tu situaciju, da se borimo jednovremeno protiv komunista i četnika? Ovim načinom teramo prinudno obe strane u zajednički tabor. Izgleda mi celishodnije da najpre likvidiramo komunist. opasnost, jer, kad je jednom ova opasnost uklonjena, može se u jednoj drugoj fazi bliže prići pitanju četnika. Da docnije i ovi (četnici) moraju biti uklonjeni razumljivo je samo po sebi; bilo bi nerazumno stvarati sebi sada 10000, možda 20000, neprijatelja. U prvoj fazi »suzbijanja komunista« moglo bi se računati na pomoć četnika a u najmanju ruku izolovati ih od borbe«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XII, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Nemačkog rajha: 1. januar — 31. decembar 1942, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, str. 1103.</ref>}} U izvještaju koji je krajem maja 1942. major [[Petar Baćović]] poslao generalu Mihailoviću o saradnji četnika u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u sa Italijanima, kao i sa [[Legalizovani četnici|četničkim odredima legalizovanim kod kvislinških vlasti]] u borbi protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, navedeno je, između ostalog, sljedeće: {{izdvojeni citat|Po obaveštenjima koje sam dobio od pouzdanih ljudi, stvari sa formiranjem četničkih odreda na ovoj strani stoje ovako: </br> Kapetan [[Pavle Đurišić]] raspolaže sad sa 2000 stalnih četnika i dva puta toliko rezervnih trupa. Njegovi stalni četnici dobro su naoružani i dobro snabdeveni. Pored velikog broja automatskog oružja imaju veći broj bacača i četiri brdska topa. Naoružanje je Đurišić dobio od italijanskih vojnih vlasti. Pored naoružanja njegovi stalni četnički odredi dobijaju od talijanskih vlasti hranu u naturi i stalnu novčanu nagradu. O uslovima pod kojim je kapetan Đurišić dobio sve ovo od italijanskih vojnih vlasti, ne mogu ništa pozitivno reći.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_93.htm Izveštaj majora Petra Baćovića s kraja maja 1942. Draži Mihailoviću o borbama četničkih, italijanskih i Nedićevih jedinica protiv partizanskih snaga u Crnoj Gori i Sandžaku maja 1942. godine]</ref>}} 16. jula 1942. godine, major Petar Baćović informiše generala Dražu Mihailovića o razmjerama četničke kolaboracije sa italijanskim okupacionim snagama: {{izdvojeni citat|Svi četnički odredi na teritoriji Hercegovine legalizovani su kod Talijana, dobijaju hranu, oružje i municiju. Platu ne primaju samo im se po neki put u vidu pomoći dodeljuju manje svote novca. Brojno stanje organizovanih četnika na teritoriji Hercegovine iznosi od 6 do 7 hiljada. Naoružanje pušaka oko 6000 kom. sa dosta automatskog oružja. Disciplina i duh dosta dobri.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_121.htm Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom]</ref>}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski guverner Crne Gore general [[Pirzio Biroli]] i [[Joanikije Lipovac]], mitropolit [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]] Glas o četničko-italijanskoj saradnji širio se i van italijanske okupacione zone. Tako je major [[Žarko Todorović]], komandant Beograda JVuO, 29. oktobra 1942. javio Mihailoviću da je »potrebno korigovati rad Jevđevića i Birčanina«. Major Todorović još navodi: {{izdvojeni citat|Stižu neprekidno žalbe da njihovi ljudi u vaše [Mihailovićevo] ime ubijaju nevino stanovništvo i da se je prešla svaka dopuštena granica saradnje sa Italijanima. Poznato vam je da na toj teritoriji ima saradnje čak i sa ustašama. Ovo sve daje za pravo komunistima i separatistima...<ref>AVII, Ča, 2/1–21, 302 a.</ref><ref>Jovan Marjanović, Draža Mihailović između Britanaca i Nemaca, knjiga I, Britanski štićenik, Globus/Narodna knjiga/Prosveta, Zagreb-Beograd, 1979, str. 299.</ref>}} Vojvoda [[Dobroslav Jevđević|Jevđević]] posećivao je komandu talijanske Druge armije u Sušaku i ugovarao zajedničke operacije. Tokom oktobra [[1942]]. izvedene su zajedničke operacije [[Operacija Alfa|Alfa]] i [[Operacija Beta|Beta]], u kojoj su učestvovale i snage [[NDH]]. Za jednu od takvih operacija Italijani su decembra [[1942]]. brodovima prevezli 3000 četnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] iz [[Metković]]a u [[Split]], a zatim kamionima u [[Knin]]. U drugoj operaciji, [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] u februaru [[1943]], prevezli su crnogorske četnike pod komandom [[Bajo Stanišić|Baja Stanišića]] vozom iz [[Nikšić]]a u [[Mostar]]. Posljednjeg dana februara 1943. godine, u pripremama za početak [[Operacija Weiss|Operacije Weiss]], major [[Zaharije Ostojić]] naređuje vojvodi [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavu Jevđeviću]] da učini sve kako bi od Italijana (»broj 22«) i Njemaca (»broj 11«) obezbijedio snabdijevanje snaga JVuO hranom, oružjem i streljivom, kao i da dogovori sektore na kojima će četnici, neometani od njemačkih trupa, preduzeti »čišćenje od boljševika«: {{izdvojeni citat|Da se sa brojem 11 i brojem 22 sporazumeš da se četnicima dade za čišćenje od boljševika zona: Rama—Prozor—Šujica—Livno—Makarska—Morska obala do ušća Neretve — desna obala Neretve—Rama, s tim da broj 11 na ovu zonu ne prelazi već očisti ostalu zonu severno. Da broj 22 dade municiju, hranu i automatska oruđa za 20.000 četnika za ove operacije. Sa Baćovićem mi ćemo imati ustvari oko 15.000, a onih pet pravo je da dignemo. Da obezbede davanje topova i bacača i pomoć avijacije za bombardovanje i izviđanje. Da broj 22 da svojih pet hiljada ljudi i obezbedi prevozna sredstva za prebacivanje naših snaga prema operativnim potrebama, da za svaku kolonu da radio stanice i telefonski materijal.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_57.htm Naređenje komandanta Istaknutog dela Štaba Draže Mihailovića od 28. februara 1943. vojvodi Dobrosavu Jevđeviću da se sporazume sa italijanskim i nemačkim okupatorima o podeli operacijskih zona između njih i četnika za borbu protiv jedinica NOVJ u dolini Neretve]</ref>}} U vrijeme [[Bitka na Neretvi|bitke na Neretvi]], iz komande Jugoistoka poslato je uputstvo generalu [[Rudolf Lüters|Rudolfu Lütersu]], komandantu njemačkih trupa u [[NDH]], u kome se konstatira da četnici predstavljaju pomoćne trupe koje se bore pod komandom italijanskih oficira: {{izdvojeni citat|- 21.2.43: Uputstvo komande Jugoistoka Komandantu njemačkih trupa u Hrvatskoj o odnosu prema četnicima pod italijanskom komandom. Sve naoružane formacije koje ne pripadaju italijanskoj armiji ili oružanim snagama NDH imaju se smatrati neprijateljima i tako se prema njima i odnositi; Italijanskoj komandi 2. armije je upućena molba, da pomoćne četničke jedinice drži dalje od njemačkih trupa.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=175&broj=440 National Archive Washington, T311, Roll 175, frame no. 000435.]</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugoistoka za februar 1943 (28. februar 1943.).}} Italijani su veoma cijenili doprinos četnika zajedničkim ratnim naporima u antipartizanskim operacijama na teritoriji okupirane Jugoslavije. U dopisu načelnika štaba komande zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda kapetana [[Radovana Ivaniševića]] od 28. februara 1943. vojvodi [[Momčilo Đujić|Momčilu Đujiću]], navode se djelovi govora italijanskog generala [[Umberta Spiga]]: {{izdvojeni citat|General Spigo, komandant XVIII Italijanskog Armiskog korpusa, u prisustvu majora Baćovića i njegovog načelnika štaba, zatim majora Paloševića, Dr. Svilokosa i dva đenerala sa dva pukovnika italijanske vojske, između ostalog izjavio je danas sledeće: </br> 1.— Četničke jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini, Gornjoj Lici, pa čak i u Slovenačkoj, vrlo su dobro organizovane i rade požrtvovano, složno i disciplinovano i na opšte zadovoljstvo.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 292-293.</ref>}} 26. februara 1943. godine, na sastanku održanom u Rimu između [[Benito Mussolini|Benita Mussolini]]ja i [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]], upravo u vrijeme najtežih sukoba na Neretvi između JVuO i NOVJ, bilo je riječi o balkanskom ratištu. Prethodno, [[Adolf Hitler|Hitler]] je Mussoliniju uputio pismo u kome je poručio da „nema nikakve razlike između partizana i četnika, jer su i jedni i drugi jednaki u mržnji protiv Nemačke i Italije“, založivši se za prekid naoružavanja četnika od strane okupatora i njihovo razoružavanje. General [[Vittorio Ambrosio]], načelnik Glavnog generalštaba italijanske vojske, koji je prisustvovao sastanku, složio se da četnike treba razoružati u budućnosti, ali je istakao da treba priznati da su se „četničke formacije dobro borile, da su pretrpele velike gubitke i da su partizanima zadale velike gubitke“, kao i da je u tom trenutku „celishodno da se bore za nas s obzirom da nemamo dovoljno jedinica i da neke čak moramo izvući.“ Na sastanku, Mussolini je iznova naglasio strateški značaj upotrebe četničkih jedinica od strane Italijana: {{izdvojeni citat|Ovo je gerila u kojoj 8.000 četnika iz Hercegovine pruža veću pomoć nego 2-3 [italijanske] divizije, upravo zbog toga što su se specijalizovali za takvu vrstu rata.<ref>Zbornik NOR-a, XIII/3, Beograd, 1976, str. 118-121: Zabeleška Vrhovne komande o sastanku nemačkih i italijanskih predstavnika, održanom 26. februara 1943. u Rimu, povodom nastavljanja operacije „Vajs“.</ref><ref name="yuhistorija.com">[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref>}} Originalno tumačenje italijansko-četničkih odnosa koje vjerno odslikava stav najviših italijanskih instanci prema pokretu Draže Mihailovića, formulisao je zapovjednik italijanske II armate general [[Mario Robotti]], na savjetovanju održanom 3. marta 1943. u Rimu povodom početka [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] i njemačkog zahtjeva za razoružanjem četničkih odreda u službi Italijana (MVAC). Pored Robottija, sastanku su prisustvovali i načelnik italijanskog Generalštaba general [[Vittorio Ambrosio]] i general [[Alessandro Pirzio Biroli]]. General Robotti je na sastanku izjavio sljedeće: {{izdvojeni citat|Svaki četnik koga razoružamo znači gubitak dva čoveka: gubi se jedan saveznik i stvara se jedan neprijatelj.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIII, knjiga 3 (Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Kraljevine Italije: 1. januar 1943 — septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dok. 39, str. 130.</ref>|ZABILJEŠKA VRHOVNE KOMANDE O RAZGOVORU NAČELNIKA GLAVNOG GENERALŠTABA SA GENERALIMA BIROLIJEM I ROBOTIJEM NA DAN 3. MARTA 1943. U RIMU}} Tokom 1942. i 1943. godine i Mihailović je boravio u Crnoj Gori, gdje je pod zaštitom Italijana i [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] organizovao svoj štab u blizini [[Kolašin]]a. Italijani su četnike snabdijevali oružjem, municijom, ostalom vojnom opremom, davali im plate po osnovu prijavljenog broja ljudstva i formirali zajedničke taktičke sklopove za borbu protiv partizana, uglavnom od četničke pješadije i italijanske artiljerije. Zbog svega ovoga [[28. mart]]a 1943. [[Vinston Čerčil]] protestuje kod predjsednika jugoslovenske izbjegličke vlade [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]]: {{izdvojeni citat|Izveštaji koje je vlada Njegovog veličanstva dobila od oficira za vezu s generalom Mihailovićem, i iz drugih izvora, ne ostavljaju sumnju da se između snaga generala Mihailovića i četnika, s jedne strane, i drugih jedinica otpora, s druge strane, vodi stvarno građanski rat i da se u toj borbi i sam general Mihailović povezao, direktno ili indirektno, s italijanskom okupacionom vojskom... Vi ćete shvatiti da vlada Njegovog veličanstva ne može preći preko ovog napada niti prihvatiti politiku koja je u celosti suprotna njenoj. Ona ne bi nikad mogla opravdati pred britanskom javnošću ili svojim saveznicima svoju dalju pomoć pokretu čiji vođa ne okleva javno izjaviti da su njegovi neprijatelji njegovi saveznici — i da njegovi neprijatelji nisu Nemci i Italijani, nego njegovi sugrađani [[Jugosloveni]], a na prvom mestu među njima ljudi koji se u ovom času bore i daju svoje živote da oslobode svoju zemlju od jarma stranaca.|[[Vinston Čerčil]]}} Javna i sveobuhvatna saradnja četnika sa italijanskom vojskom, kao i njihova potčinjenost okupatoru, nije predstavljala nepoznanicu ni za [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] vojne i obavještajne organe. U izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine sastavio [[Ured za strateške usluge]] [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], četnička je kolaboracija s neprijateljem podrobno istražena: {{izdvojeni citat|Italijani su takođe uspeli da stvore svoju antigerilsku koaliciju četnika u Hercegovini. U stvari, četnici u ovom području su bolje organizovani i bolje opremljeni nego u bilo kojem drugom kraju. Oni su stacionirani zajedno sa italijanskim i hrvatskim regularnim trupama i ustašama u gotovo svakom gradu u Hercegovini i Južnoj Bosni. Izgleda da vojni talenat generala Draže Mihailovića ima najviše zasluga za odličnu organizaciju hercegovačkih fašističkih četnika. Ovi četnički odredi koje nadziru Italijani i koji su stacionirani u gradovima u kojima se nalaze i italijanski garnizoni, dobili su trostruku dužnost: a) da aktivno vode operacije protiv jugoslovenske oslobodilačke armije; b) da šire antisavezničku propagandu među stanovništvom c) da vrše pomoćnu policijsku ulogu među lokalnim stanovništvom. Ovi četnički odredi opremljeni su od strane Italijana, ali imaju i nešto ratnog materijala koje su im dali Britanci.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1017-1018.</ref>}} Četnici su Italijanima igrali ogromnu ulogu u borbi protiv ustanka. Međutim, usled očekivane opasnosti od iskrcavanja Saveznika, u Crnu Goru je [[14. maj]]a [[1943]]. umarširala nemačka 1. brdska divizija i razoružala i pohapsila Đurišićeve četnike u Kolašinu. Četnici nisu pružali otpor. Zarobljeni su i Đurišićev načelnik štaba [[Rajo Popović]] i ađutant kapetan [[Mitar Bukumir]]. Oko hvatanja Pavla Đurišića je izbio ozbiljan sukob između Nemaca i Italijana, koji to nisu dopustili. Italijani su opkolili zgradu gde se nalazio štab nemačke divizije sa Đurišićem, te na položaje postavili mitraljeze i jaku pešadiju. Njemački izvještaj svjedoči o brizi koje su za četnike ispoljavali italijanski fašisti: {{izdvojeni citat|Pri divizijskom komandnom mestu u Andrijevici, događaji su se odigravali ovako: odmah po privođenju Đurišića, italijanski komandant mesta pojavio se kod načelnika 1. divizije, i zatražio izručenje Đurišića. On ima striktno naređenje da Đurišića po svaku cenu dobije u svoje ruke. Mesto je u to vreme bilo od Italijana sa svih strana zaprečeno i opkoljeno. Izručenje je bilo odbijeno sa pozivom na jasno naređenje pretpostavljene komande. Situacija u Andrijevici ličila je vanrednom stanju koje su objavili Italijani.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_1._%D0%B1%D1%80%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%BE%D0%B4_14.5.1943. Izveštaj komandanta 1. brdske divizije od 14.5.1943.]</ref>|Izveštaj komandanta 1. brdske divizije [[Walter Stettner|fon Štetnera]] od 14.5.1943.}} Nakon toga je general [[Walter Stettner|Valter Štetner]], komandant Prve brdske divizije Vermahta, lično zahtijevao od generala [[Ercole Roncaglia|Erkolea Ronkalje]], komandanta XIV korpusa italijanske vojske, da četnici budu razoružani. Ronkalja je odgovorio da za područje [[Kolašin]]a ne treba da brinu i da bez naređenja italijanskog guvernera Crne Gore "ne sme ni jedan četnik da bude razoružan".<ref name="sr.wikisource.org">{{Cite web |title=Razgovor između general-majora fon Štetnera i ekselencije Ronkalje 14.5.1943. |url=http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |access-date=2012-07-13 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130133836/http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |deadurl=yes }}</ref> Nakon što je Štetner nastavio da insistira: "Ja imam izričito naređenje mojih pretpostavljenih službenih instanci da četnike smesta razoružam", Ronkalja je odgovorio da guverner [[Pircio Biroli]] neće to bez ni pod kojim uslovima odobriti. Ako uprkos tome Nemci budu i dalje razoružavali četnike, akcija će predstavljati povredu italijanskih suverenih prava. Ronkalja je žučno naredio: {{izdvojeni citat|Ja komandujem u području Crne Gore. Ako se razoružavanje smesta ne obustavi, znaću da vas silom oružja sprečim. Guverner Crne Gore je naredio da Đurišić, koji je već u nemačkim rukama, smesta bude oslobođen i četnici opet naoružani. Bude li se nemačka akcija i nadalje izvodila, smatraću to direktnom akcijom protiv Italije.<ref name="sr.wikisource.org"/>}} Vrhovna komanda JVuO na čelu sa generalom Dražom Mihailovićem je bila upoznata sa široko rasprostranjenom praksom kolaboracije četnikâ s okupatorom počev od jeseni 1941. godine, sve do povlačenja italijanskih trupa u oktobru 1943. Potpukovnik [[Mladen Žujović]], komandant svih četničkih jedinica u Zapadnoj Bosni, Lici, Dalmaciji i Hercegovini (Žujović je na toj poziciji naslijedio vojvodu Iliju Trifunovića-Birčanina), u pismu poslatom 6. avgusta 1943. na negativan način karakteriše ulogu vojvode Momčila Đujića i [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]], čiji je Đujić zapovjednik bio, kao i majora [[Slavka Bjelajca]]: {{izdvojeni citat|Vojska je u glavnom sedela u žicama i samo povremeno odlazila u tz. akciju čišćenja terena. Krvavi experimenti ponavljali su se dosta često ali niko nije iskorišćavao bolna iskustva svake od tih akcija. Poslije svakog čišćenja trupe su vraćane u žicu a partizani se vraćali na stara mesta. I kaogod što su Italijani pogrešno radili, držali se žice a teritoriju napuštali partizanima, tako su radili i naši s tom samo razlikom što su povremeno izlazili iz žica i vodili borbe sa partizanima u kojim je akcijama često puta učestvovala i talijanska vojska. Kako je svaka od tih akcija bila propraćena pljačkom pa i zločinima to je svet i iz tog razloga smatrao četnike običnim zločincima i tuđinskim plaćenicima. Na ličkom sektoru imalo je više discipline i reda i u vojničkom pogledu situacija je bila mnogo bolja. Ali suvišna podčinjenost italijanskoj politici navela je Bjelajca na neopravdano napuštanje Like i on sada drži jedan uzan sektor, kao što znate, koji se može smatrati kao zastor ili mostobran čija je dužnost zaštita italijanskog garnizona na Rijeci i Sušaku.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 888.</ref>}} [[Kapitulacija Italije]] 8. septembra 1943. godine i odlazak talijanskih jedinica iz njihove okupacione zone u Jugoslaviji, nije za četnike značio samo gubitak dragocjenog izvora snabdijevanja; to je također značilo gubitak vlasti nad velikim dijelom seoskih područja u Crnoj Gori, [[Hercegovina|Hercegovini]], sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]], [[Zapadna Bosna|zapadnoj Bosni]] i [[Lika|Lici]], gdje su oko godinu i pol četnici vršili tu vlast uz talijanski pristanak.<ref>[https://znaci.org/00001/40_60.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, GLAVA DEVETA: Od sloma Italije do bitke za Srbiju]</ref> Pukovnik [[Tomazo Grinjoli]] radio je u Štabu italijanske 2. armije, gde je bio zadužen za rad sa četnicima u Lici, Dalmaciji i [[Gorski kotar|Gorskom kotaru]]. Posle kapitulacije Italije priključio se nemačkim trupama u [[Rijeka|Rijeci]] i dalje je ostao da radi na tzv. četničkom pitanju, pokušavajući da obnovi i ojača četničke organizacije, naročito u Lici. Bio je lični prijatelj vojvode Momčila Đujića i mnogih drugih četničkih komandanata u jugozapadnoj Hrvatskoj. Ostao je uz četnike do kraja i sa vojvodom Đujićem se 1945. povukao u Italiju.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref> General [[Edmund Glaise von Horstenau]] (Edmund Glajze fon Horstenau), njemački opunomoćeni komandant u [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], u svom ratnom dnevniku notira četničku kolaboraciju sa Italijanima. Kako bi ilustrovao do kog je stupnja ova saradnja uzela maha, general von Horstenau u više navrata za četničke formacije u službi Kraljevine Italije koristi [[Sintagma (lingvistika)|sintagmu]] »italijanski četnici«.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 231-232.</ref> === Italijanska politika prema Jugoslaviji === [[Datoteka:Pavle Đurišić i Pirzio Biroli.jpg|thumb|[[Pavle Đurišić]] i [[Pirzio Biroli]], italijanski guverner Crne Gore.]] Italijanska politika prema Jugoslaviji se svodila na staru devizu: »zavadi pa vladaj« (lat. ''[[divide et impera]]''). Pre rata su podržavali i obučavali hrvatske ustaše radi rušenja Kraljevine Jugoslavije, a tokom rata su podržavali srpske četnike radi destabilisanja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Razlog tome je bio [[Jadran]]ska obala. Talijanska obavještajna služba iz Zadra ovako definiše njihove interese: {{izdvojeni citat|Jedna velika Hrvatska, naklonjena ili prijateljski raspoložena prema Italiji, nemoguća je; Hrvati su istorijski bili i jesu naši neprijatelji. Razlog: Jadransko more. Naši interesi za ovo more su u čistoj suprotnosti i mi ne možemo u jednoj velikoj Hrvatskoj da oživimo i, još gore, da uspostavimo staru Austriju. S druge strane, Hrvatska nikad nije bila sposobna da živi a da se na nekog ne oslanja, pa pošto se neće oslanjati na Italiju, znači, ukoliko bude veća, utoliko će biti opasnija po nas. Stoga bi bilo poželjno da se stvori takva Hrvatska koja bi, prema svojim prirodnim mogućnostima, bila mala. Uspostavljanje Srbije može nam koristiti ako ta Srbija bude ograničena na svoje prirodne granice; jedna velika Srbija lansirala bi refren o Jadranskom moru, a tu se naši interesi sudaraju, kao što je rečeno za veliku Hrvatsku. Međutim, najveće zlo svakako predstavlja formiranje jedne velike Jugoslavije (po zamislima i po planovima Londona). S njom ne samo da Jadransko more ostaje i postaje opasnije, već se rađa i problem iredentizma u odnosu na Dalmaciju, Istru, Albaniju, Julijsku krajinu, itd.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, tom XIII, knj. 3, str. 461.</ref>}} O italijanskoj strategiji podupiranja neprijateljstava između Hrvata i Srba, kao i paralelnog pružanja podrške vlastima NDH i Mihailovićevim četnicima, svjedoči i general [[Edmund Glaise von Horstenau]] u svom referisanju generalu [[Alexander Löhr|Alexandru Löhru]], komandantu Jugoistoka, od 31. oktobra 1942: {{izdvojeni citat|Karakteristično je političko držanje Italijana. Južno od demarkacione linije koju oni drže postoje četničke jedinice koje su naoružane od Italijana. Oni u svakom pogledu pružaju podršku četnicima koji ubijaju Hrvate. Severno od demarkacione linije, koja je pod nemačkom kontrolom, Italijani održavaju vezu sa Eugenom Kvaternikom čija garda učestvuje u istrebljenju Srba. Dakle, u tom genocidu nad Srbima učestvuju Hrvati.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 164, fus. 28.</ref>|[[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj}} Iako su upravo italijanski fašisti doveli na vlast Pavelića, nakon srpskog ustanka će se predstavljati kao zaštitnici Srba od ustaškog [[genocid]]a. U skladu sa ovom politikom, oni će [[1942]]. započeti regrutovanje srpskih četnika u jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]]. == Saradnja četnika sa Nemcima == [[Datoteka:Chetniks and Germans in Herzegovina in 1943.jpg|minijatura|Četnici i Nemci u Hercegovini 1943.]] [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 101I-005-0018-07, Jugoslawien, Polizeieinsatz mit Spähpanzer.jpg|thumb|Policijske jedinice sa italijanskim bornim kolima (izvor: ''Bundesarchiv'', [[1943]]).]] {{izdvojeni citat|Četnici dobijaju snabdijevanje u skladu sa listama imena koje se stalno kontrolišu; municija za pješadijsko naouružanje se izdaje povremeno, uz strogu kontrolu potrošnje; svaki četnik nosi zvaničnu iskaznicu-oni bez iskaznice se hapse i razoružavaju.<ref name="NAW, T-314 1943">NAW, T-314, Roll 566, 000338: Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943.).</ref>|Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943).}} {{izdvojeni citat|„Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora-komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.- komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojim se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, frame 000895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješki sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.).</ref>|Nemački prikaz stanja u Sredozemlju od 9. decembra 1943.}} {{Quote box | citat = „Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_16.htm Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.]</ref> | izvor = Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru [[Đorđe Lašić|Đorđu Lašiću]] o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943). | width = 40% | align = right}} Iako su četnici na lokalu pomagali nemačkim trupama protiv partizana, do sredine 1943. godine [[Hitler]] je svojim jedinicama strogo branio svaku saradnju sa četnicima.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000378: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka za novembar 1942 (30. novembar 1942.). „Svaka, pa i privremena, veza sa antikomunistički nastrojenim četnicima u Hrvatskoj je protivna naređenju Fuehrera, Ia 3071/42 o borbi protiv bandi.“</ref><ref>NAW, T-311, Roll 175, 000544: Zabilješka sa sastanka kod načelnika štaba Jugoistoka (1. mart 1943.). „Uprkos borbenoj pomoći hrabrih četnika, koja je doprinijela deblokadi opkoljenih dijelova 718. pješadijske divizije, njemačke trupe imaju zadatak da se brzo probiju do boksitne oblasti. One imaju instrukcije da smatraju četnike neprijateljima."</ref> Česte njemačke promjene kursa u odnosu prema četnicima Draže Mihailovića (npr. [[Sastanak u Divcima|pregovori u Divcima]] u novembru, pa [[Operacija Mihailović|napad na štab Draže Mihailovića]] u decembru 1941, zatim ponovna obustava progona Mihailovićevih četnika i skidanje ucjene na njegovu glavu u proljeće 1942. godine, itd.) tokom čitavog ratnog perioda, bile su u potpunosti u skladu sa politikom koja je vođena u okupiranim zemljama. Najplastičniji prikaz ove politike prezentovao je [[Felix Benzler]], opunomoćenik Ministarstva vanjskih poslova [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]] u Beogradu, u izvještaju koji je poslao 11. marta 1942. godine ministru vanjskih poslova [[Joachim von Ribbentrop|Joachimu von Ribbentropu]]: {{izdvojeni citat|To što nemačka vojna mesta vode pregovore s pojedinim četničkim vođama, nije ništa neobično u srpskom prostoru. To se zbiva svesno, u okviru naše politike, uslovljene slabošću naših vojničkih snaga i dosad ne bez uspeha vođene, da Srbe, a naročito ustanike usmeri jedne protiv drugih (komuniste protiv četnika, četnike među sobom, vladine dobrovoljce protiv komunista i četnika) i da se time po mogućnosti omete obrazovanje jednog jedinstvenog fronta.<ref>AVII, NAV, N-T-120, 200/153555-58.</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/272.</ref>}} Četnici su u NDH služili Nemcima za razne namene: dostavljanje obaveštenja o komunistima, pomoć nemačkim nabavkama stoke, pomoć trupama u svojstvu vodiča, pomoć u ljudstvu, učestvovanje u osovinskim operacijama (na primer [[operacija Citen|operacija Ziethen]], [[operacija Bora]]), i druge potrebne radnje za gušenje ustaničkog pokreta.<ref name="ReferenceA">[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni]</ref> Nemci su četnike snabdevali oružjem i opremom i dozvoljavali im da po potrebi koriste njihove garnizone za smeštaj i motorizaciju za transport. Partizanske pokrete u Bosni i Hrvatskoj Nijemci su u više slučaja doznavali na osnovu četničkih dojava.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1071&rec=314&roll=563 NAW, T-314, Roll 563, frames 001061-1062: Dnevni izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa (31. januar 1944.)]</ref> [[Datoteka:SS-Obergruppenführer Werner Lorenz accompanied with unknown chetnik officer in NE Bosnia.JPG|280px|mini|[[SS]]-[[Obergruppenführer]] [[Werner Lorenz]] u društvu neimenovanog četničkog oficira u sjeveroistočnoj [[Bosna (oblast)|Bosni]], jesen 1942. godine]] U izvještaju koji je sredinom oktobra 1942. poslat iz [[118. lovačka divizija|118. lovačke divizije]], o dosadašnjim iskustvima koje su Njemci i formacije [[NDH]] imali sa četnicima u zoni odgovornosti divizije, navodi se sljedeće: {{izdvojeni citat|U njemačkoj okupacionoj zoni: četnička organizacija napreduje; zaoštravanje odnosa sa domobranstvom - sa ustašama rat nije nikad ni prestao; sukobe sa Wehrmachtom ne samo da izbjegavaju, nego i nude svoje usluge za borbu protiv partizana; dosad im nije dodijeljen ni jedan metak od strane divizije; dosad imali dva angažmana u zoni 718.I.D. (jedan za osiguranje, jedan za izviđanj); pokazali se kao pouzdan saveznik; u zoni 714.I.D. upotrebljeni u operacijama sa dobrim uspjehom; K-dant divizije predlaže potpuno razoružanje četnika (druge dvije opcije: Italijanska-potpuna saradnja; i srednja-ograničena saradnja, uslovljena priznanjem NDH).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=657&rec=315&roll=2270 National Archive Washington, T315, Roll 2270, frames 000652-656.]</ref>|Izvještaj 118. lovačke divizije o odnosima sa četnicima (15. oktobar 1942. godine)}} Takođe, u jednom izvještaju upućenom iz štaba njemačkih trupa u [[NDH]] od 18. novembra 1942. o četnicima se, između ostalog, kaže: {{izdvojeni citat|U zoni 714. pješadijske divizije nalazi se 6-8.000 četnika, naoružanih puškama i nešto automatskog oružja. Diviziji su dosad pružili vrijedne usluge time što su branili svoju teritoriju od partizana i time oslobodili njemačke i trupe NDH za dejstvo na drugim sektorima. K tome obezbjeđuju i željeznicu i pribavljaju važna obavještenja njemačkim trupama. Četnici su pri zajedničkim akcijama snabdjevani od strane NDH; također im pripada i naknada od otprilike 3 Rajshsmarke dnevno, čiju isplatu oni, međutim, dosad nisu tražili.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=361&rec=314&roll=566 Nacionalni arhiv Vašington, T-314, rolna 566, frejm 000357; Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj-/Veza sa neprijateljski orijentisanim krugovima u Srbiji/ (18. novembar 1942.).]</ref>|Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj (18. novembar 1942. godine)}} Nakon kapitulacije Italije [[8. septembar|8. septembra]] [[1943]]. sve četničke snage iz italijanske okupacione zone u [[NDH]] ubrzo su uspostavile punu saradnju sa novouspostavljenim nemačkim okupacionim vlastima.<ref>Vidi: [[s:Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade|Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade]], [[s:Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.|Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.]], [[s:Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.|Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.]], itd.</ref> Nemci oktobra 1943. navode, između ostalih, neke četničke vođe sa kojima se saradnja uspešno odvija: [[Mane Rokvić]] ("''izjašnjava se za Nemačku i u slučaju neprijateljskog iskrcavanja stoji sigurno na našoj strani''"), [[Momčilo Đujić]] ("''Ljotićev pristalica, prisluškivanjem je više puta dokazano da je slao lažne izveštaje D. M. kako bi se izvukao ispod njegovog uticaja''"), [[Uroš Drenović]] ("''nepomirljiv protivnik komunista", "više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom''") i drugi.<ref name="ReferenceA"/><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=346&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342-343.]</ref> Nemci u izvještaju 114. lovačke divizije od 5. novembra 1943. zaključuju da bi osiguranje dugih linija snabdijevanja bez četnika bilo „nezamislivo“.<ref name="NAW, T-314 1943"/> {{izdvojeni citat|Držanje četnika ostalo je ambivalentno. Pojedine manje grupe su prešle komunistima. Opasnost saradnje [sa komunistima], kako se pokazalo ovog meseca, postoji tamo gde postoje male četničke grupe (okolina Olova, Vareš). Uopšte uzev, nedostaje im volja za se odupru u slučaju sukoba. S druge strane, zatvorene operativne četničke jedinice bez porodičnih veza i bez straha od odmazde usuđuju se da se suoče sa većim komunističkim jedinicama. U oblasti južno od Višegrada četnici su prvi put uspeli da tuku jednu od Titovih brigada (1. krajišku). U jugoistočnoj Bosni četnici su se ponašali otvoreno neprijateljski prema nemačkim trupama; pred kraj meseca članovi 1. sarajevske brigade vršili su sabotaže na železnici. U celoj ostaloj nekadašnjoj zoni odgovornosti Korpusa veće četničke jedinice (Drenović, Đujić, Ozrenski odred, u Hercegovini) zadržale su lojalan stav, delom uspešno sarađujući sa nemačkim trupama protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=95&roll=560 NAW, T314, roll 560, frame 000090]</ref>|Komanda 15. brd. korpusa, Obaveštajno odeljenje, izveštaj o stanju od 27. septembra do 27. oktobra 1943.}} {{izdvojeni citat|Jedinica Konrad: [srednja Dalmacija] Saradnja sa četnicima izvanredna. Oni zamenjuju jednu do dve divizije [Fusnota u originalu: U severnim predelima Dalmacije naseljenim srpskim stanovništvom vojvoda Đujić sa 8.000 ljudi, od toga 7.000 naoružanih; dobro organizovani; neprijateljski orijentisani prema Englezima i bez engleske pomoći. Upitno je da li bi se ovi četnici borili protiv nas u slučaju engleskog iskrcavanja]. Samo se oni bore - ustaše neaktivne.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=195&broj=790 NAW, T311, Roll 195, frame 000781.]</ref>|Izveštaj kapetana Merrema, drugog obaveštajnog oficira Komande Jugoistoka (Armijske grupe F) o inspekcijskom putu po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u periodu 20. jun - 4. juli 1944. sa osvrtom na rad i organizaciju nemačkih obaveštajnih službi i saradnju sa četnicima (5. juli 1944).}} Ponesen padom Italije [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je poveo izvesne akcije protiv Nemaca, kao što je [[Napad na Višegrad oktobra 1943.|napad na garnizon u Višegradu]] [[5. oktobar|5. oktobra]] [[1943]]. u kojem su se, pored trupa NDH, nalazile i dve čete Vermahta, ali ubzo stupa u pregovore sa novim nemačkim izaslanikom za Balkan [[Herman Nojbaher|Hermanom Nojbaherom]]. Nemački komandant [[Balkan|Jugoistoka]] [[Maksimilijan fon Vajhs]] u svom [[s:Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.|izveštaju]] od 1. 11. 1943. u Titu vidi najvećeg neprijatelja a u Mihailoviću potencijalnog saradnika.<ref name="Balkanu 1 1943">[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref> {{izdvojeni citat|Komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. (...) Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. (...) <br /> Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref name="Balkanu 1 1943"/>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}} Mihailović je polovinom novembra 1943. svojim komandantima naredio da sarađuju sa Nemcima; on sam nije mogao javno da stupi u saradnju "zbog raspoloženja naroda".<ref>https://www.znaci.org/images/ktb_okw_III_6_1304.jpg KTB OKW (Kriegstagebuch des Oberkommando der Wehrmacht) - Ratni dnevnik vrhovne komande Vermahta, šesta knjiga</ref> [[Ljubomir Lazarević]], inženjer iz [[Kolašin]]a (pseudonim »Bene«), 28. januara 1944. godine obavještava Dražu Mihailovića da su četnici u Crnoj Gori u potpunosti potčinjeni njemačkim okupacionim vlastima: {{izdvojeni citat|Svi komandanti u Crnoj Gori primili su saradnju sa Nemcima, potpisali obavezu a sa ostatcima vojske nalaze se u žici, ili u neposrednoj blizini nje. Nema ni jedne grupe u šumi koja bi pretstavljala našu borbu, oko koje bi se moglo okupljati. Vukadinović isto tako nalazi se u Podgorici ili u okolini. Nagovešteni dolazak Srbijanske vojske pozdravljen je burno svuda, ali dolazak Ljotićevaca učinio je Ljotićevce vrlo aktivnim i prete da ko god ne bude s njima, on je komunista. Po varošima teško će se iko održati jer ta formula svakoga će staviti pod udar okupatora kao komunistu. Ovaka saradnja sa njima je nemoguća, jer ovi traže prilazak njima, ne saradnju. Po selima Crne Gore gospodare komunisti. Naše akcije vrše se samo u cilju osiguranja ili odbrane nemačkih kolona. Nemačke snage na ovom terenu vrlo su male i nesposobne za ma kakvu širu akciju. Do sada nema ni izgleda na akciju. Svako dalje čekanje, pogoršava našu situaciju. Narod gubi veru u našu dobru volju i našu sposobnost.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_67.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 15. do 31. januara 1944. godine]</ref>}} Kolaboracija četnika u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sa njemačkim okupacionim snagama postala je intenzivnija tokom zime 1943-1944, makar je u slučaju hrvatskih kvislinških snaga i četnika bila pod neprestanom tenzijom. Podaci navedeni u izvještaju generala [[Edmund Glaise von Horstenau|Glaisea von Horstenaua]] od 26. februara 1944.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=236&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000236.]</ref> zasnovani na službenim podacima NDH otkrivaju opseg kolaboracije: 11. februara bilo je na teritoriju NDH trideset i pet posebno imenovanih četničkih grupa sa procijenjenih 23.300 ljudi pod oružjem. Neke manje jedinice su brojale od 200 do 400 pripadnika, dok su ostale, poput [[Momčilo Đujić|Đujić]]eve grupe, imale i do 2.500 vojnika i oficira. Od toga je s Nijemcima i vlastima NDH kolaboriralo devetnaest grupa (ukupno 17.500 ljudi); šesnaest ostalih grupa s oko 5.800 ljudi ubrajane su u pobunjene četnike.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=237&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000237-240.]</ref> S iznimkom odreda [[Uroš Drenović|Uroša Drenovića]] u sjeverozapadnoj Bosni, s oko 400 ljudi, kojeg su vlasti NDH smatrale potpuno lojalnim, za sve druge četničke kolaborirajuće grupe ustaške su vlasti držale da se prema Nijemcima odnose osobito prijateljski kako bi od njih izvukle što više oružja i municije, dok se istovremeno drže neprijateljski prema njihovoj državi, tj. NDH.<ref>[https://znaci.org/00001/40_64.htm KOLABORACIJA IZVAN SRBIJE DO OKTOBRA 1944.]</ref> U dnevnom izvještaju Komande Jugoistoka od 18. februara 1944. konstatuje se lojalnost vojvode [[Radivoja Kerovića]], komandanta [[Majevica|majevičkih]] četnika: {{izdvojeni citat|Upit kod [[Druga oklopna armija (Wehrmacht)|Druge oklopne armije]] [PzAOK 2] u vezi snabdijevanja municijom Kerovića koji se smatra lojalnim, i 200 ljudi zelenog kadra, koji se bore protiv crvenih zapadno od [[Banja Koviljača|Koviljače]].<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=501&broj=17&roll=256 NARA, Roll T501, frame no. 000013.]</ref>|Ratni dnevnik Vojnog zapovjednika Jugoistoka (18. februar 1944.)}} U izvještaju od 20. februara 1944, poslatom majoru [[Slavoljub Vranješević|Slavoljubu Vranješeviću]], komandantu Zapadne Bosne JVuO, kapetan [[Ilija Jevtić]] piše o totalnoj kolaboraciji [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]] sa Njemcima, koji u potpunosti kontrolišu četnike pod komandom vojvode Đujića: {{izdvojeni citat|Sem samog vojvode Đujića i jednog malog broja četnika, svi četnici Dinarske oblasti (oko hiljadu devet stotina i nekoliko) nalaze se pod nemačkom komandom. Hranu, odeću, obuću, cigarete i novac svaki četnik i njegov starešina prima kao i nemački vojnik odn. oficir. Svu municiju i oružje primaju takođe od Nemaca. Četnici pod nemačkom komandom nalaze se po bunkerima počev od Knina do Šibenika i Splita. U pojedinim bunkerima su izmešani, pola četnici pola ustaše. Nemački oficiri dolaze na Kosovo polje u četničku diviziju, a isto tako naši četnički oficiri i ostale starešine na čelu sa Đujićevim načelnikom štaba odlaze u Nemačku diviziju. Voze se na nemačkim automobilima kroz Knin i t.d. Jednom rečju između četnika i Nemaca postoji najtešnja saradnja i nemačka puna kontrola nad radom četnika. Jedino se pop Đujić, kao komandant divizije, sa svojom užom pratnjom ne pojavljuje pred njima.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_78.htm Izveštaj kapetana Ilije Jevtića od 20. februara 1944. komandantu zapadne Bosne o svom radu i saradnji četnika i Nemaca u Dalmaciji i Lici]</ref>}} U svom izvještaju od 10. maja 1944. njemački [[15. brdski korpus]] navodi da snabdijeva ukupno 6.318 četnika u NDH („Hrvatska borbena zajednica“).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=828&rec=314&roll=565 NAW, T-314, Roll 565, frame 000823: Zabilješka o broju četnika koje snabdijeva 15. brdski korpus (10. maj 1944.).]</ref> === Ugovori o saradnji sa Nemcima === [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] {{Poseban članak|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}}{{Wikisource|Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.}} {{izdvojeni citat|Ovaj ugovor, kao i buduće mere, se baziraju na međusobnom poverenju i želji da se komunizam uništi, zemlja umiri i Srbiji omogući stabilna budućnost u Evropi oslobođenoj od komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=974&rec=501&roll=255 NARA, T501, Roll 255, frames no. 000969-970: Sporazum između krajskomandanture Zaječar i potpukovnika Ljube Jovanovića Patka o nenapadanju i saradnji u borbi protiv NOVJ (23./25. decembar 1943.)]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Ljuba Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]] o borbi protiv partizana u Srbiji (decembar [[1943]]).}} Na inicijativu Nojbahera otpočeli su pregovori, koji su rezultirali potpisivanjem [[Ugovori o saradnji između JVuO i komande Jugoistoka|ugovora o zajedničkoj borbi]]. Ugovore su to potpisivali ovlašćeni Mihailovićevi komandanti i ljudi iz vojnog rukovodstva. Prvi ugovor o saradnji potpisan je 19. 11. 1943. između [[Vojislav Lukačević|Voje Lukačevića]], komandanta Mileševskog korpusa i nemačkog komandanta Jugoistoka koga je predstavljao fon Frede, je glasio: {{izdvojeni citat| 2) Primirje treba da bude pretpostavka za zajedničku borbu protiv komunista. <br /><br /> 4) Obaveza Lukačevića da nijedan pripadnik njemu potčinjenih jedinica neće delovati na strani sila koje su u ratu sa Nemačkom. <br /><br /> 5) Prepuštanje područja borbenih dejstava četničkim odredima radi samostalnog vođenja borbe, koju vodi i nemački Vermaht. <br /><br /> 6) Uključivanje četničkih odreda prilikom većih zajedničkih operacija pod nemačko zapovedništvo. U tom periodu nemačko vodstvo izdaje borbene naloge četničkim odredima. <br /><br /> 8) Razmena štabova za vezu. <br /><br /> 9) Isporuke nemačke municije radi sprovođenja zajedničkih borbenih zadataka u skladu sa vojnim potrebama. <br /><br /> 10) Sporazum se mora držati u tajnosti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm SPORAZUM IZMEĐU KOMANDANTA JUGOISTOKA I MAJORA VOJISLAVA LUKAČEVIĆA OD 19. NOVEMBRA 1943. O SARADNJI ČETNIKA SA NEMAČKIM TRUPAMA U BORBAMA PROTIV NARODNOOSLOBODILACKE VOJSKE JUGOSLAVIJE]</ref>|Sporazum Nemaca i majora [[Vojislav Lukačević|Vojislava Lukačevića]] (19. 11. 43.)}} 27. novembra je potpisan ugovor sa [[Nikola Kalabić|Nikolom Kalabićem]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> U narednim nedeljama ugovori su potpisani i sa drugim komandantima korpusa od operativne važnosti. Iako Mihailović lično nije potpisao ni jedan ugovor, ovim ugovorima je bio pokriven veći deo nemačke okupacione zone u Srbiji. Ugovori su bili u znatnoj meri tipizirani, nalik na sporazum između vojnog zapovednika Jugoistoka i inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića: {{izdvojeni citat|Cilj sporazuma je zajednička borba protiv komunističkih partizana, pa će stoga sve jedinice DM-četnika, potčinjene pukovniku Jevremu Simiću, biti uključene u borbu nemačke i bugarske vojske, kao i srpskih vladinih trupa, protiv komunista. U vezi s tim predviđa se uspostavljanje zajedničke obaveštajne službe kao i uzajamna podrška.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%BF%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_23.1.1944 Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]] (januara [[1944]]).}} Komandant Jugoistoka i [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] [[Maksimilijan fon Vajhs|fon Vajhs]] izdao je [[21. novembra]] [[1943]]. uputstvo o saradnji sa četnicima koje, između ostalog, predviđa izručenje Saveznika ("da prekinu sve veze sa silama koje se nalaze u ratu sa Nemačkom i da izruče štabove za vezu tih sila koji se nalaze kod njih"). Fon Vajhs upozorava da se "lojalna orijentacija pojedinih četničkih odreda ne sme uopštiti", jer neki još uvek izvode prepade i sabotaže, ali "propagandu protiv četničkog pokreta treba obustaviti", do daljnjeg.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_3_166.htm Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/291.htm Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45], Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268</ref> Sporazum između Vermahta i četničkog komandanta [[Mihajlo Čačić|Mihajla Čačića]], komandanta četničke Ravaničke brigade, uključuje i hvatanje [[rudar]]a koji su pobegli u šumu, i njihovo vraćanje u [[rudnik]]e uglja.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ]</ref> Sporazum Vermahta i [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]], inspektora odreda Draže Mihailovića, predviđa da "četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu" za borbu protiv partizanskog pokreta.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji]</ref> Sporazum Vermahta i potpukovnika Ljube Jovanovića, vođe Dražinih odreda u okrugu [[Zaječar]], četnicima omogućuje sledeće: {{izdvojeni citat|Puna sloboda kretanja jedinica DM danju i noću na celom području na koje se odnosi sporazum.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika Ljube Jovanovića (25. decembar 1943.)}} Četničko-njemački odnosi bili su opterećeni međusobnim nepovjerenjem i sviješću o suprotstavljenosti ciljeva i interesa dviju stranâ. U telegramu koji je 29. januara [[1944]]. godine [[Joachim von Ribbentrop]], njemački ministar vanjskih poslova, uputio specijalnom opunomoćeniku za Jugoistočnu Evropu [[Hermann Neubacher|Hermannu Neubacheru]], reflektuje se jasan stav političkog i vojnog vrha u [[Berlin]]u o Draži Mihailoviću, kao i precizna uputstva potčinjenima za držanje prema njegovom pokretu: {{izdvojeni citat|Jedino se mogu ćuteći trpeti privremeni aranžmani nižih vojnih komandi sa Dražom Mihailovićem s ciljem suzbijanja zajedničkog neprijatelja Tita. On i njegovi ljudi ostaju i dalje, na kraju, naši neprijatelji. Zato je sada, kao i do sada, potrebno biti krajnje oprezan prema Draži Mihailoviću i njegovim četnicima, a naročito se ne sme nijednog trenutka izgubiti iz vida da će pomoć koju mu mi sada direktno ili indirektno pružamo radi vođenja borbe protiv Tita, kasnije najverovatnije biti upotrebljena protiv nas.<ref>Akten zur deutschen auswartigen Politik — ADAP/E/VII, s. 374-375.</ref><ref>Vasa Kazimirović, NDH u svetlosti dokumenata, Nova knjiga/Narodna knjiga, Beograd, 1987, str. 169.</ref><ref>Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN - Službeni list SCG, Beograd, 2005. str. 20.</ref>}} Izveštaje o sklapanju ugovora četnika sa Wehrmachtom presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, što je imalo bitnu ulogu u konačnom opredeljivanju [[Čerčil]]a za Tita, a protiv Mihailovića.<ref>Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". {{ISBN|0593 049101}}</ref> No, Nemci nisu bili zadovoljni primenom sporazuma, jer je uprkos njima dolazilo do incidenata, odnosno diverzija i nasilja prema pripadnicima [[Srpska Državna Straža|Srpske Državne Straže]] od strane četnika. General [[Hans Felber]] je tokom februara raskinuo sporazume i pokrenuo nekoliko hapšenja i racija protiv četnika počev od februara [[1944]]. I pored svih ugovora o saradnji, komandant Jugoistoka Felber u poverljivom uputu potčinjenim komandantima o držanju prema pokretu Draže Mihailovića konstatuje sledeće: {{izdvojeni citat|1. Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski. 2. Njihova saradnja sa nemačkim i legalnim srpskim jedinicama protiv crvenih proističe samo iz saznanja da su komunisti u Srbiji njihov neprijatelj br. 1. Neprijatelj br. 2 ostaje ipak okupaciona sila. 3. Saradnja se koristi radi popune zaliha municije, koje su se veoma smanjile (oružje se nije nikad davalo). 4. Prema dosad stečenim iskustvima, četnici se protiv crvenih angažuju u nekim slučajevima samo uzdržano, nastojeći po svoj prilici da suviše ne prolivaju krv. Sa ponovnom neprijateljskom orijentacijom pokreta DM prema okupacionoj sili, mora se u svako doba računati, čak i u oblastima gde se dosad zajednički borilo protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=758&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000754.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>|Informacije generala Felbera potčinjenim komandama o držanju prema četnicima (16. maj 1944.)}} Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok, u svojim memoarima pruža interesantno tumačenje ratne strategije Draže Mihailovića. Neubacher tvrdi da su „četnici i ranije sarađivali sa okupatorima protiv zajedničkog neprijatelja“, tj. protiv komunista, i to „samo u pojedinim slučajevima i uvek u ograničenom, lokalnom okviru“, ali su tek nakon preusmjerenja [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] pomoći i podrške [[Josip Broz Tito|Titu]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]], četnici na čelu sa generalom Mihailovićem „u još većoj meri bili gurnuti u naručje Nemaca“: {{izdvojeni citat|Politiku Draže Mihailovića nije bilo teško razumeti. On je bio impresioniran nemačkim vojnim podvizima. Pa ipak, sa sigurnošću je računao na to da će Nemačka izgubiti rat. Dovoljno sam čuo od pouzdanih izvora, koji su me obavestili o Dražinom stavu prema Rajhu. On je ostao neprijatelj okupatoru, koji je, zbog Titovog uspona, postao njegov neprijatelj broj dva. Saveznici su Dražu ostavili na cedilu, pa je zato pokušao da od Nemaca – koji su za njega sada bili samo neprijatelj broj dva – dobije što je moguće više oružja. Namera četničkog vode bila je ova: da se, kada započne nemačko povlačenje, bez borbe dokopa nemačkih strateških pozicija i da se na njima utvrdi. On se spremao za konačan obračun sa Titom, koji je trebalo da se vodi beskompromisno, na život ili smrt, a u pitanju je bila budućnost Jugoslavije. Dok su, dakle, Dražini podređeni komandanti tu i tamo sarađivali sa Nemcima, on je sam nastavio da i dalje vodi propagandu protiv Nemaca.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 160–161.</ref>}} === Borbe pod nemačkom komandom === {{main|Operacija "Frilingservahen"|Operacija "Trumpf"|Operacija "Halali"}} {{izdvojeni citat|„Borbeno sadejstvo sa četničkim grupama duž glavne saobraćajnice [[Bihać]] — [[Gračac]] — [[Knin]] — [[Drniš]] — [[Šibenik]] sastoji se u tome što su četnici okupljeni u posebnim uporištima uz oslonac na nemačke trupe. Četničke vođe primaju naloge i uputstva o vršenju zadataka obezbeđenja i izviđanja od zapovednika nemačkih uporišta.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u NDH]</ref>|Njemački izveštaj o saradnji sa četnicima protiv partizana u Dalmaciji i Bosni (25. oktobar [[1943]]).}} {{izdvojeni citat|[[Nojbaher]] konstatuje da je premijer Nedić verno služi nemačkim interesima. Slično je i s Dražom Mihajlovićem, koji se do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru. To isto Važi i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »Dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=980&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000974-978.]</ref>|Nemački obaveštajni izveštaj od 30. avgusta 1944.}} {{Quote box | citat = „D.M.-Bande dosada nisu nikad napale okupacione trupe.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001111: Izvještaj o bandama u okolini katarakti Dunava (bez datuma, približno mart 1944).</ref> | izvor = Nemački izvještaj o četnicima u okolini katarakti Dunava od marta 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „[[Neško Nedić]] je napomenuo da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali i sada Titovim bandama liferuju naoružanje i municiju, usled čega četnici moraju da krvare i da umiru. Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačkom Vermahtu kome će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio.“<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944.]</ref> | izvor = Izveštaj generala Felbera o razgovoru s četnicima od 14. jula 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „Titove bande imaju se napasti i uništiti, odn. zarobiti. Pristalice D.M.-a (četnici) ne smatrati neprijateljima.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001260: Naredba 923. Landeschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ (29. Juli 1944.).</ref> | izvor = Naredba 923. Landesschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ od 29. jula 1944. | width = 40% | align = right}} Kad je sredinom marta 1944. operativna grupa sastavljena od [[Druga proleterska divizija NOVJ|Druge]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Pete divizije]] prodrla iz [[Sandžak]]a u zapadnu Srbiju, sve nesuglasice zmeđu četnika i Nemaca su potisnute i trupe sastavljene od jedinica [[Vermaht]]a i [[Vafen-SS|SS]], korpusa JVUO, bugarskog okupacionog korpusa, [[Srpska državna straža|SDS]], [[Srpski Doborvoljački Korpus|SDK]] i [[Ruski Zaštitni Korpus|ruskog korpusa]] pod objedinjenom nemačkom komandom generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]] funkcionisale su kao jedinstvena operativna grupa za [[Operacija Kamerjeger|operaciju Kamerjeger]]. Kod nadležne četničke komande [[Neško Nedić|Neška Nedića]] bio je akreditovan nemački kapetan Vajel kao oficir za vezu. Zajedničke operacije trajale su nešto duže od dva meseca.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_57.htm Izveštaj Vojnoupravnog komandanta jugoistoka od 13. maja 1944.]</ref> Istovremeno je, usled slabljenja snaga [[NOVJ]] u Crnoj Gori [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. nemački korpus]] pokrenuo [[10. april]]a [[1944]]. [[Operacija "Frilingservahen" (april-maj 1944)|operaciju "Frilingservahen"]], uz masovno učešće četnika. Operacija je pripremljena u saradnji sa [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]] i započeta tako što su četnici zajedno sa Nemcima iz nemačkih garnizona napali na slobodnu teritoriju. Plan napada je bio sledeći: {{izdvojeni citat|'''Đurišićeve snage''': Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac. Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac — Kolašin. Treća borbena grupa, 1000 ljudi, od sredine puta Pljevlja — Prijepolje pravcem Mojkovac. Četvrta borbena grupa, 1500 ljudi, od Pljevalja pravcem Mojkovac. Mojkovac treba da bude dostignut za 2 dana. Posle toga skretanje glavnine u rejon z. Tara — sz. Kolašin — Mojkovac. '''Nemačke snage''': 1 ojač. mot. č. prodire od Brodareva do Bijelog Polja. 1 ojač. mot. č. od Pljevalja do prelaza preko Tare 22 jjz. Pljevlja. Bat. [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]], 600 ljudi, sledi nemačke snage za Bijelo Polje, onda skreće za Mojkovac. Milicija iz Brodareva, 700 ljudi, čisti svoj rejon i prodire od Brodareva ka jjz. Početak napada: 10. 4. 44. [[181. pešadijska divizija (Nemačka)|181. peš. div.]] obezbediće odgovarajuće informisanje četničke Grupe "Jug" (major Lašić i Bukatonović u Podgorici) kao i Grupe "Nikšić".<ref>Obaveštenje Komande 21. brdskog korpusa Komandi 181. brdske divizije od 08.04.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 663, s. 357</ref>}} Neposredna četničko-nemačka operativna saradnja ponovila se i prilikom nemačkih operacija [[Operacija "Trumpf"|"Trumpf"]] i [[Operacija "Halali"|"Hallali"]] u jablaničko-topličkoj oblasti protiv [[21. srpska divizija NOVJ|21]]. [[22. srpska divizija NOVJ|22]]. [[24. srpska divizija NOVJ|24]]. i [[25. srpska divizija NOVJ|25]]. divizije NOVJ tokom jula i avgusta 1944. [[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], vršio je od 15. juna do 25. juna 1944. dužnost komandanta Jugoistoka, zamjenjujući generala Hansa Felbera, koji se po službenom zadatku nalazio u Njemačkoj. Opisujući u svom ratnom dnevniku stanje u Srbiji, tj. odnose između njemačkih i bugarskih okupacionih trupa, s jedne, kao i četnika i kvislinga, s druge strane, Horstenau navodi sljedeće: {{izdvojeni citat|Nemci gotovo da nemaju svojih trupa u Srbiji. Postoji samo nekoliko policijskih jedinica. Najveći deo Srbije nalazi se pod kontrolom bugarskog okupacionog korpusa. Bugarskih vojnika nema samo u severozapadnom delu Srbije i Banata. No, bugarske trupe u Srbiji jesu najlošije bugarske jedinice. Tek što sam na kratko vreme preuzeo Vrhovnu komandu u Beogradu, dve bugarske čete, zajedno sa svojim oficirima, prebegle su partizanima kod Leskovca. Jedine trupe na koje je čovek mogao da se osloni u borbi protiv partizana bili su srpski dobrovoljci, a donekle i ruski. Upotrebljivi za borbu protiv partizana bili su i ljudi Draže Mihailovića. Vezu sa njim za mene je održavao jedan nemački major, nosilac odlikovanja „viteškog krsta“.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 508.</ref>}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1944. === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan von Wrede i četnički komandanti kapetan [[Nikola Kalabić]], major [[Dragoslav Račić]] i kapetan [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Tokom jula i avgusta [[1944]]. intenzivirali su se kontakti između predstavnika nemačke komande Jugoistoka, poslanika [[Herman Nojbaher|Nojbahera]], predsednika vlade [[Milan Nedić|Nedića]] i predstavnika Mihailovića,<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944]</ref> o čemu nemački predstavnik kaže: {{izdvojeni citat|Politička usmerenost [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref name="B0_11 1944">[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944. Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=535&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000508-511.]</ref>}} Kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{izdvojeni citat|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref name="B0_11 1944"/>|Dražina ponuda Hitleru 1944.}} Povodom Mihailovićevog predloga, 17. i 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Dražini predlozi: {{izdvojeni citat| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /><br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /><br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /><br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /><br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /><br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /><br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /><br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref name="ReferenceB">[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm ZABELEŠKA OBAVEŠTAJNOG ODELJENJA KOMANDE JUGOISTOKA OD 18. AVGUSTA 1944. POVODOM PONUDE DRAŽE MIHAILOVICA ZA SARADNJU U BORBI PROTIV JEDINICA NOVJ]</ref>}} Specijalni nemački izaslanik [[Hermann Neubacher]] je ocenio da obećanja Draže Mihajlovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom".<ref name="ReferenceB"/> Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. Ali [[Hitler]] je odbacio inicijativu, naglasivši da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944. Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]</ref> Ipak, u skladu sa idejom o formiranju srpskog korpusa pod komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] koji bi se borio na strani Nemaca, [[6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] i [[Srpska granična straža]] (ukupno oko 13.000 ljudi) stavljene su pod komandu Mihailovićevog komandanta Srbije generala [[Miroslav Trifunović|Trifunovića]]. Potom su jedinice [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpska granična straža|Srpske granične straže]] 6. oktobra [[1944]]. sabrane su u Jagodini gde je od njih formiran [[Srpski udarni korpus]] sa tri divizije, koji je brojao oko 6.800 ljudi. === Saradnja tokom bitke za Srbiju === {{Poseban članak|Bitka za Srbiju 1944.}} {{izdvojeni citat|Usljed jakog partizanskog pritiska, još četničkih jedinica, uključujući i one iz Istočne Srbije, su izrazile spremnost za daljnu borbu protiv komunizma u saradnji sa Wehrmachtom.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=101&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frame 000095: Izvještaj o neprijatelju u Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Albaniji (Dodatak za savjetovanje kod načelnika štaba jugoistoka od 2. oktobra 1944.)]</ref>|Izvještaj [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 2. oktobra 1944.}} {{izdvojeni citat|Titovi partizani upali su u septembru 1944. u Srbiju i to na više mesta. Zapadni deo Srbije bio je potpuno nezaštićen. Tamo je bio stacioniran samo mali broj nemačkih policijskih jedinica, koje su, zajedno sa četnicima, tu i tamo još vodile borbe. Sa svih strana neprijatelj je krenuo ka Beogradu. U gradu je vladao mir. Mi smo sedeli u Beogradu ne na buretu baruta, nego smo se nalazili u njemu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>|[[Hermann Neubacher]], “Sonderauftrag Südost”}} [[Bitka za Srbiju 1944.]] je bila zajednički saveznički poduhvat sa ciljem ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu. Dejstva na tlu izvršavala je [[NOVJ]], a [[Saveznici]] su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha. Četnici su se u ovim borbama našli direktno na strani [[Wehrmacht]]a. Od kraja [[1943]]. Saveznici su promenili odnos prema [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevim]] snagama, a njihov prioritet u Jugoslaviji postalo je jačanje snaga [[NOVJ]] u Srbiji.<ref>{{Cite web |title=Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR |url=http://www.znaci.org/00001/1_11.htm |access-date=2023-08-14 |archive-date=2023-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902100016/https://www.znaci.org/00001/1_11.htm }}</ref> Vrhovni štab NOVJ nameravao je da partizanske snage u Srbiji pomogne prodorom jačih snaga iz [[Bosna|Bosne]] i [[Crna Gora|Crne Gore]]. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče. [[NOVJ]] je nastojala da koncentriše snage na levoj strani [[Lim (reka)|Lima]] za proboj u [[Srbija|Srbiju]]. Nemačka [[Komanda Jugoistoka (Nemačka)|Komanda Jugoistoka]] je rešila da brani [[Srbija|Srbiju]] aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica [[NOVJ]] kroz [[Bosna|Bosnu]] prema zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u [[Sandžak]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]] sračunatih na razbijanje koncentracija [[NOVJ]] i njihovo onesposobljavanje za ofanzivna dejstva. Snage [[JVuO]] sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant [[Srbija|Srbije]] protiv lokalnih partizana i povremenih prodora. Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu [[1944]],<ref>[Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230524055009/https://znaci.org/00001/4_12_4_218.htm |date=2023-05-24 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1</ref><ref>[Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230814062743/https://znaci.org/00001/4_12_4_112.htm |date=2023-08-14 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112</ref> kada su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Uoči bitke sa partizanima, nemački Wehrmacht je snabdeo četnike raspoloživim zalihama italijanskog pešadijskog oružja i municije: {{izdvojeni citat|U nadovezi na dogovor od 15. 8. saopštava se, da se za izdavanje četničkim jedinicama mogu staviti na raspolaganje, u najboljem slučaju, sledeća oružja: 7.000 pušaka 6,5 mm (ital.) sa po 100 metaka, </br> 50 teš. mitraljeza 8 mm (ital.) sa po 13.000 metaka, </br> 42 laka bacača 4,5 mm (ital.) sa po 250 metaka. Upozorava se na to, da je time iscrpljena celokupna zaliha italijanske pešadijske municije u domenu Komandanta Jugoistoka i da se nove pošiljke mogu očekivati tek od oktobra 1944. godine i to u ograničenom obimu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=587&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frame no. 000582.]</ref><ref>[http://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama]</ref>|Obaveštenje komande Jugoistoka o odobravanju oružja i municije četnicima (16. avgust 1944.)}} U nacrtu jednog izvještaja, sastavljenog od strane oficira [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] u ljeto 1944. godine, sumira se iskustvo njemačkih okupacionih organa sa Mihailovićevim četnicima u [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupiranoj Jugoslaviji]]: {{izdvojeni citat|Dosadašnje držanje D.M.-a ima sljedeće karakteristike: a) Aktivna borba protiv komunista u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj, s tim što je ova borba zbog brojčane, a naročito materijalno-tehničke nadmoći komunista, uvijek rizična za snage D.M.-a, b) Neispunjavanje od Saveznika postavljenih specijalnih zadataka, c) Lokalna, ponekad vrlo aktivna saradnja sa njemačkim trupama, obavještajnim i ostalim okupacionim organima, d) Potpuna spremnost za izvršavanje taktičkih instrukcija izdatih od strane njemačkih oficira za vezu, e) Stalno ponavljanje zahtjeva za municijom i oružjem radi borbe protiv komunista, kao nagrada za dokazanu lojalnost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=970&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frame no. 000960.]</ref>}} U septembru su kvislinške formacije [[Srpska državna straža|Srpska državna]] i [[Srpska granična straža|granična straža]] preformirane u [[Srpski udarni korpus]] (jačine 6.800), stavljen pod Mihailovićevu komandu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/4_12_4_168.htm Izveštaj komandanta Armijske grupe "Srbija" od 4. novembra 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230714172817/https://znaci.org/00001/4_12_4_168.htm |date=2023-07-14 }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 168</ref> U prvoj polovini septembra, četničko-nemačka odbrana [[Srbija|Srbije]] sa zapada doživela je slom usled prodora [[NOVJ]]. Bitka za [[Srbija|Srbiju]] definitivno je rešena tokom oktobra [[Beogradska operacija 1944.|Beogradskom operacijom]], uz sadejstvo [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] sa oklopnim snagama [[Crvena armija|Crvene armije]], dok su četnici sadejstvovali sa Vermahtom: {{izdvojeni citat|Četnička grupa Ocokoljića iz Istočne Srbije je osiguravala pozadinu Müllerovom korpusu prilikom borbi protiv Rusa u rejonu okuka Dunava-Zaječar.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=568&rec=311&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frames 000562-4: Držanje D.M.-četnika u Srbiji (dodatak za izvještaj o neprijateljskim namjerama od 19. oktobra 1944.)]</ref>|Njemački izvještaj od 19. oktobra 1944.}} === Saradnja tokom proboja Armijske grupe "E" iz Grčke === {{Poseban članak|Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} Tokom septembra [[1944]]. glavna Mihailovićeva mobilna formacija u centralnoj i zapadnoj Srbiji, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa brojnim pridruženim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Ove jedinice Nemci su tokom [[3. oktobra|3]], [[4. oktobra|4.]] i [[5. oktobra]] 1944. vozovima prebacili sa železničkih stanica Topčider i Ripanj do [[Kraljevo|Kraljeva]].<ref name="ReferenceC">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{izdvojeni citat|Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio [[Nikola Kalabić]], a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu.<ref name="ReferenceC"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} Izbijanje [[Crvena armija|Crvene armije]] na severoistočnu granicu Jugoslavije izazvalo je pometnju u četničkim redovima. Znatan deo četničkih trupa tokom septembra razbijen je od strane NOVJ u zapadnoj Srbiji. Sam [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] sa manjom grupom boraca je nateran na povlačenje u Bosnu. Neki su pokušali da napadom na Nemce pred sam dolazak Crvene armije ponovo steknu saveznički status ([[Predrag Raković|Raković]], [[Dragutin Keserović|Keserović]], [[Dragoslav Račić|Račić]]), ali je i ovaj pokušaj bio kratkotrajan. Nakon neuspeha, glavnina se krajem oktobra koncentrisala u oblasti Ivanjice. Upravo u tom periodu vrh Armijske grupe E iz Grčke izbio je do [[Novi Pazar|Novog Pazara]]. Četnici su se priključili [[Proboj Armijske grupe E kroz Sandžak|prodoru Armijske grupe E kroz Sandžak]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]]. {{Wikisource|Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.}} Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] [[Aleksander Ler|Ler]] u svom pregledu brojnog stanja od [[16. novembra]] [[1944]]. navodi 10.000 četnika Pavla Đurišića kao svoje vlastite snage,<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_174.htm Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih Grupi armija »E« na dan 16. 11. 1944. godine, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII - dokumenti nemačkog rajha, knjiga 4], Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174.</ref> dok u izveštaju vrhovnoj komandi za četnike iz Srbije kaže da se "drže u senci Vermahta". Nevoljno savezništvo veoma dobro ilustruje i sljedeći izveštaj: {{izdvojeni citat|[[Miiroslav Trifunović|Trifunović]] sa oko 18.000 četnika [[Dragoslav Račić|Račića]] i [[Dragutin Keserović|Keserovića]], uporedno sa nem. pokretima u rejonu Prijepolje. Pravac marša Foča. U početku učešće u borbenim dejstvima na nemačkoj strani (zaštita bokova). U poslednje vreme samo saputnici. Utisak: dokle god postoje zajednički interesi — uopšte mir. Ako vide mogućnost uspeha, bezuslovno treba očekivati prepade na nemački [[Vermaht]], naročito na odvojene grupe.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0_%22%D0%95%22_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_11.11.1944. Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.], Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 184</ref>}} === Zajednički proboj iz Srbije === {{izdvojeni citat|Draža Mihailović će nastaviti borbu protiv komunizma. Njegove jedinice se već bore sa Titovim trupama i imaju djelomično vezu sa njemačkim jedinicama (pukovnik v. Jungfeld, general Müller). Sada je stvar u tome, kako upotrebiti četničke jedinice kao prethodnice i osiguranje za komunikacije prilikom predstojećeg izmještanja njemačkih trupa iz Srbije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/Zabilje%C5%A1ka_sa_savjetovanja_visokih_njema%C4%8Dkih_politi%C4%8Dkih,_vojnih_i_policijskih_li%C4%8Dnosti_o_%C4%8Detni%C4%8Dkom_pitanju_u_Srbiji,_8._oktobra_1944. Zabilješka sa savjetovanja visokih njemačkih političkih, vojnih i policijskih ličnosti o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.]</ref>|Zabilješka sa savjetovanja njemačkog okupacionog vrha o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.}} Jedinice [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[NOVJ]] u prvoj polovini oktobra [[1944]]. zaposele su komunikaciju dolinom [[Morava (reka)|Morave]] između [[Vranje|Vranja]] i [[Velika Plana|Velike Plane]], što je otežalo [[Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke 1944|proboj Armijske grupe "E" iz Grčke]]. Ova formacija time je bila usmerena na komunikaciju [[Skoplje]] - [[Kosovska Mitrovica]] - [[Raška]], odnosno dolinom [[Ibar (reka)|Ibra]], i zatim na otvaranje puteva prema [[Sarajevo|Sarajevu]] pod borbom. Tokom ovog četvoromesečnog proboja saradnja između Armijske grupe "E" i četnika iz [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] imala je više vidova. Prilikom proboja od [[Sjenica|Sjenice]] prema [[Prijepolje|Prijepolju]] [[24. oktobra|24]]-[[31. oktobra]] [[1944]]. Nemci su nastupali zajedno sa borcima [[Srpski udarni korpus|Srpskog udarnog korpusa]] protiv snaga [[37. sandžačka divizija|37. sandžačke divizije]]. Od Prijepolja se glavnina [[Armijska grupe "E"|Armijske grupe "E"]] kroz Sandžak usmerila na pravac Prijepolje - Višegrad - Rogatica - Sarajevo. Jednim motorizovanim bataljonom Nemci su 1. novembra otvorili su put Prijepolje - Pljevlja, i usmerili celokupne četničke snage iz [[Srbija|Srbije]] na pravac [[Sjenica]] - [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]] - [[Goražde]]. Time su iskoristili snage [[JVUO]] iz Srbije kao svoju levu pobočnicu. Nakon toga, svojim napadom na NOVJ u pravcu Tuzle ([[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944]]) sadejstvovale su snagama [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] u njihovom proboju na sever. === Saradnja u Crnoj Gori === {{Poseban članak|Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|Pavle Đurišić|Crnogorski dobrovoljački korpus}} Dok su srbijanski četnici sadjejstvovali snagama Armijske grupe E u njihovom proboju na sever, crnogorski su četnici uzeli učešća u [[Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|proboju XXI brdskog korpusa iz okruženja]]. Jedinice crnogorskih četnika, koje su od Njemaca takođe preformirane u dobrovoljačke pukove ("[[Crnogorski dobrovoljački korpus]]"), borile su se u sastavu njemačkog [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]] između [[Danilovgrad]]a i [[Cetinje|Cetinja]] rame uz rame sa njemačkim vojnicima. Ove snage učestvovale su zajedno sa njemačkim snagama u operacijama protiv NOVJ ([[Operacija Frilingservahen aprila 1944|Frilingservahen]], [[Operacija Ribecal avgusta 1944|Ribecal]]). Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe "E"]] je u svom izvještaju od ove četnike ubrojao u brojno stanje svojih jedinica: {{izdvojeni citat|C. D. K. od 3 puka, pod komandom potpukovnika [[Pavle Đurišić|Đurišića]], formiran neposredno od strane K-de 2. OkA ([[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druga oklopna armija]]), bio je do sada u službenom pogledu potčinjen K-di 2. OkA a u snabdevačkom i taktičkom pogledu 181. peš. div., koja je trebalo da se obimno uključi u obuku.<ref>Izveštaj Komande 21. brdskog korpusa Komandi grupe armija "E" od 23.09.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 664, s. 817</ref>}} === Saradnja u Bosni === {{main|Proboj Armijske grupe "E" kroz istočnu Bosnu|Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944}} [[Armijska grupa "E"]] imala je u planu otvaranje komunikacija kroz istočnu Bosnu, pa je krajem novembra jedna njena divizija ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna divizija]]) započela napad pravcem od [[Rogatica|Rogatice]] prema [[Zvornik]]u, protiv snaga [[Treći udarni korpus NOVJ|Trećeg udarnog korpusa]] [[NOVJ]]. Međutim, kako su tokom ofanzive [[NOVJ]] i Crvene armije od 3. decembra nemačke pozicije na [[Sremski front|Sremskom frontu]] ozbiljno ugrožene, ova divizija hitno je izvučena i transportovana prugom [[Sarajevo]] - [[Slavonski Brod]] na [[Sremski front]]. Na njeno mesto usmerena je glavnina četnika iz [[Srbija|Srbije]]. Oni su, pod ličnom komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]], nakon koncentrisanja unutar nemačko-ustaških linija, izvršili [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|napad na snage NOVJ]]. 8. decembra [[1944]]. ujutro sa nemačko-ustaških položaja u okolini [[Rogatica|Rogatice]] krenuli u silovit napad prema [[Zvornik]]u. Ovaj napad bio je usklađen sa napadom nemačkog 34. armijskog korpusa sa druge strane, pravcem [[Užice]] - [[Ljubovija]] - [[Zvornik]]. Ovom prilikom četnicima su Nemci obezbedili snabdevanje municijom, kao i zbrinjavanje ranjenika u nemačkim bolnicama u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Pošto je prodor četnika prema [[Zvornik]]u odbijen, njihova glavnina usmerila se prema oslobođenoj [[Tuzla|Tuzli]]. U [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|neizvesnim borbama od 24. do 28. decembra]] [[Treći udarni korpus NOVJ]] krajnjim naporom odbio je ovaj napad. Nakon ovog poraza, glavnina [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] snaga razmestila se u [[Modriča|Modriči]] i okolini, gde su nakon kraćeg sukoba uspostavili sporazum sa snagama NDH. Tako su se našli na za Nemce vitalnoj komunikaciji Sarajevo - Brod, vodeći zajedno sa Nemcima teške dvomesečne borbe protiv [[Druga armija JA|Druge jugoslovenske armije]], koja je nastojala da je prekine. Preko pukovnika Borote, komandanta Romanijskog korpusa JVuO, uspostavljena je saradnja sa nemačkim štabom u [[Sarajevo|Sarajevu]], od kojeg je obezbeđeno snabdevanje municijom i bolničko zbrinjavanje ranjenika.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_130.htm Opšti uslovi sporazuma o saradnji između četnika i nemačkih jedinica pripremljeni za pregovore decembra 1944. godine], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 130</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944-31.12.1944], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - prilog broj 2, (10. decembar 1944)</ref> [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeva]] grupacija takođe je uspostavila vezu sa Štefanom Hedrihom ({{jez-nem|Stefan Hedrich}}), SS-oberfirerom i inspektorom u glavnom štabu SS, komandantom SS-oblasti Severozapadna Bosna.<ref>[https://www.znaci.org/00001/181.htm Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß], četvrti deo: Das Kriegsjahr 1944 (Ares verlag, Graz), strana 268.</ref> [[3. april]]a 1945. godine, kada su nemačke trupe napuštale Bijeljinu i okolinu, Mihailović je pokušao da ih pridobije da ostanu pod njegovom komandom kao jugoslovenski državljani.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_192.htm Izvod iz Knjige poslatih depeša štaba Vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 7. aprila 1945. godine]</ref> [[Hermann Neubacher]], specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistočnu Evropu, u svojim poslijeratnim memoarima ističe da je sa četničkim komandantom održavao vezu sve do aprila 1945, tj. do [[Povlačenje kolaboracionista sa Nijemcima (1944–1945)|zajedničkog povlačenja Nijemaca i četnika]] pred jedinicama NOVJ i [[Crvena armija|Crvene armije]]. Neubacher navodi da je postojala i zamisao o susretu između njega i generala Mihailovića, ali [[Joachim von Ribbentrop]] nije dao dopuštenje za sastanak: {{izdvojeni citat|Tokom sukoba četnika sa Englezima, stiglo je do mene pitanje da li bih bio spreman da razgovaram sa Dražom Mihailovićem. Ovu sam molbu prosledio ministru spoljnih poslova Ribentropu, tražeći od njega da mi dozvoli da do takvog susreta dođe. U principu, nije mi bilo zabranjeno da uspostavim kontakt. Ali, za vođenje razgovora morao sam da dobijem specijalnu dozvolu. Bilo mi je, međutim, zabranjeno da stupim na teren koji kontroliše Draža Mihailović. Moja spremnost i želja da se sretnem sa njim bili su veliki, te sam uskoro morao da sam sebi priznam da je moj glavni motiv bio – radoznalost. Da se sretnem sa četničkim vođom, a da se prethodno ne izvrše potrebne pripreme, razgovor bi bio besmislen, i jedino bi doneo neugodnost i neprilike za Dražu Mihailovića, jer bi dobio etiketu „kolaboratera“. Trebalo je susret dobro organizovati, kako bi bilo sigurno da će doneti senzacionalan rezultat. Verovatno je i sam Draža Mihailović tako razmišljao, pa zato, najzad, nije nikada ni došlo do našeg susreta. Ali, ostali smo u vezi preko naših posrednika. I jedna i druga strana bila je u tim kontaktima veoma oprezna. Jedan moj poverljiv čovek čak je tri puta bio u Dražinom glavnom štabu. Da ne bih bio suviše opširan, zadovoljiću se samo tvrdnjom da Draža Mihailović svoju politiku sve do kraja rata nije menjao. Tek početkom 1945, u vreme naših poslednjih borbi u Hrvatskoj, kada je povlačenje naših trupa sa tog prostora bilo samo pitanje dana, Draža Mihailović mi se obratio direktnom molbom – i to preko svojih poverljivih ljudi u Beču – da mu pružim pomoć u vezi sa naoružanjem njegovih jedinica. Tokom nekoliko dana ja sam čak imao direktnu radio-vezu sa njegovim glavnim štabom u Bosni. Moj poverljiv čovek bio je poslednji put kod Draže u aprilu 1945.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>}} == Partizani kao zajednički neprijatelj == {{main|Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije}} [[Datoteka:Chetniks and Italians in Jablanica 1942.jpg|minijatura|Četnici i Italijani u Jablanici, 2. oktobra 1942. godine]] [[Datoteka:Četnici i Nemci u Srbiji 1944.jpg|minijatura|Grupa njemačkih vojnika i četnika D. Mihailovića u vrijeme pokušaja proboja u Srbiju 2. proleterske i 5. krajiške divizije NOVJ u proljeće 1944.]] {{izdvojeni citat|Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_209.htm Izveštaj poručnika Predraga Rakovića Draži Mihailovlću o radu za vreme legalizacije od decembra 1941. do decembra 1942.</ref>|Izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] Draži Mihailovlću od decembra 1942.}} {{izdvojeni citat|U celini uzevši, nacionalne snage su u opadanju a komunistički pokret u usponu. Otuda proizilazi i pravac angažovanja naših snaga i formulisanje zadataka, kao što sledi: '''Najopasniji neprijatelj je Tito'''.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_12_3_156.htm PROCENA KOMANDANTA JUGOISTOKA FELDMARŠALA VAJKSA OD 1. NOVEMBRA 1943. VOJNO-POLITIČKE SITUACIJE NA BALKANU KRAJEM OKTOBRA 1943. GODINE</ref>|Nemački izveštaj o stanju na Balkanu u jesen 1943.}} {{izdvojeni citat|Četničko pitanje: Njemačka je za D.M.-a neprijatelj br. 2 – neprijatelj br. 1 su komunisti. D.M. računa – uostalom, kao i ostale banditske vođe – na skoro povlačenje Nijemaca i zemlje. Nastojanje za očuvanjem snage četničkih jedinica je prvenstveno sračunato na sadašnju i buduću borbu protiv komunizma. U cilju ostvarivanja ove namjere, D.M. je tražio velike količine oružja, što je, naravno, bilo odbijeno. Pojedinačni ugovori sa četničkim komandantima (npr. Neško Nedić, Keserović, itd.), koji su sračunati na ograničenu lokalnu i taktičku saradnju u borbi protiv komunista, nisu rizični i mogu se nastaviti. Oni su u ovom momentu – i samo u ovom – povoljni za nas, jer odgovaraju našim interesima. Oni ne znače podršku za veliki obračun između nacionalista i komunista, koja se ima odigrati tek u daljnoj budućnosti.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=695&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 686.]</ref>|Zabilješka sa sastanka Armijske grupe F (Heeresgruppe F) sa izaslanikom Neubacherom održanog 30. jula 1944 (31. juli 1944).}} {{izdvojeni citat|Hrvatska: [...] Četnici su, s obzirom na vlastitu slabost, naši prirodni saveznici u borbi protiv komunizma. Samo se oni bore!<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=716&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 707.]</ref>|Zabilješka sa sastanka od 25. jula 1944.}} U kolaboraciji sa italijanskim i njemačkim okupatorima, kao i sa jedinicama kvislinške vlade generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]], vidjeli su četnici Draže Mihailovića jedinstvenu priliku za uništenjem snagâ [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. U tom smislu, karakterističan je stav koji je na pregovorima sa njemačkim predstavnicima krajem januara i početkom februara 1942. iznio komandant [[Istočna Bosna|istočnobosanskih]] četnika major [[Jezdimir Dangić]]: {{izdvojeni citat|Dangić je spreman da se sa svim svojim ljudstvom bezuslovno stavi pod nemačku komandu za potpuno uništenje komunista u istočnoj Bosni i održavanje mira, tako da se izbeglice mogu vratiti. On priznaje hrvatsku suverenost, mada ne kao konačnu, ukoliko se hrvatsko činovništvo obrazuje na paritetnoj osnovi od Hrvata, Muslimana i Srba na bazi pripadnosti zemlje. Pri tome je njegov preduslov da se zemlja postavi pod nemačku vojnu upravu. [...] </br> Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 115—116.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1094&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frames no. 001090—001091.]</ref>}} Dokument koji je potpisan u ožujku 1942. godine, prilikom drugog osobnog kontakta kapetana [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] s [[Italijani|italijanskim]] okupatorom, nosi naslov »Saglasnosti između Glavne komande italijanskih trupa u Crnoj Gori i kapetana Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četničkih nacionalista koji operišu u zoni dodeljenoj diviziji Venecija«. Prema tom dokumentu, nacionalistički odredi kapetana Đurišića pristali su na sljedeće uslove saradnje: * Da vode borbu protiv komunista i njihovih pristalica. * Da neće nikada okrenuti oružje protiv italijanskih trupa i da ograniče svoju politiku u samoj borbi protiv komunizma. * Da vrate, kada bude uništen komunizam, ono oružje koje su dale italijanske vlasti, izuzev pušaka, koje su potrebne radi održavanja reda.{{sfn|Pajović|1987|pp=31–32}} General [[Blažo Đukanović]] je, u svojstvu predsjednika Crnogorskog nacionalnog pokreta, zaključio 24. jula 1942. godine na [[Cetinje|Cetinju]] pisani sporazum sa armijskim generalom [[Alessandro Pirzio Biroli|Alesandrom Pirciom Birolijem]], italijanskim guvernerom Crne Gore. Sporazumom su se dvije strane obavezale da će „sarađivati na povraćaju reda, mira i javne sigurnosti u zemlji”: {{izdvojeni citat|1) Njegova Ekselencija Guverner Crne Gore, prima preuzetu obavezu, spram italijanskih vlasti, od strane crnogorskih nacionalista, zastupanih od potpisnika ovog dokumenta, a koji izjavljuju, uz časno obećanje i lojalno osjećanje spram Italijana, sljedeće: a) nastaviti i do kraja povesti beskrompromisnu borbu protivu komunizma i komunista u Crnoj Gori; 2) Crnogorski nacionalisti izriču Nj. E. Guverneru svoju beskrajnu zahvalnost prema svima italijanskim vlastima u Crnoj Gori za pomoć koju su do sada ukazale crnogorskom narodu i uvjeravaju da će se sa vječnim poštovanjem sjećati hrabrih italijanskih vojnika, koji su dali svoj život u zajedničkoj borbi protiv komunizma.<ref>Zbornik NOR-a, tom III, knj. 4, dok. br. 219, str. 527.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_24.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje HAJKA NA PRIPADNIKE NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA]</ref>}} Komandant Bosanskih četničkih odreda [[Rade Radić]] naređuje 27. avgusta 1942. svom načelniku štaba [[Vukašinu Marčetiću]] (»poručniku bratu«) sljedeće: {{izdvojeni citat|Ova komanda stavila ti je u dužnost, da odmah stupiš u vezu sa Nemačkim vojnim vlastima u B. Luci, povodom zauzimanja Mrkonjić-Grada od strane komunista i njihovim daljim nadiranjem ka Manjači, a u cilju organizovanja zajedničke akcije protiv komunista. [...] </br> Nemačkog komandanta isto tako upozori na činjenicu, da se danas u Bos. Krajini nalaze komunisti, koji su proterani iz svih srpskih zemalja: Srbije, Crne Gore, Hercegovine, Istočne i srednje Bosne sa celokupnim vođstvom i naoružanjem. Krajina im služi kao glavno uporište. Srpski narod u Krajini isto tako kao i u ostalim pokrajinama srpstva je u ogromnoj većini protiv komunistički raspoložen, ali ovaj srpski narod nije dovoljno naoružan, da bi suzbio ovu komunističku najezdu... Na osnovu svega ovoga zahtevaj od Nemačkog komandanta, ako slučajno [ne] bi bilo dovoljno pušaka, municije a naročito automatskog oružja u njihovim magacinima, da se razoružaju Hrvatske jedinice, a naročito ustaške formacije i da se oružje preda u naše ruke, a mi ćemo naoružati svoje rezerve u ljudstvu i voditi uspešne borbe protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_1_153.htm Naređenje komandanta bosanskih četničkih odreda od 27. avgusta 1942. načelniku štaba za organizaciju sadejstva nemačkim snagama u sprečavanju prodora partizana ka Banjaluci]</ref>}} Taktička saradnja sa okupacionim formacijama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]], po mišljenju generala Dragoljuba Mihailovića i Vrhovne komande JVuO, trebalo je da ima za cilj eliminaciju suparničkog pokreta, odnosno jugoslovenskih partizana. Tokom [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] (kojom je bilo planirano uništenje [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]), Mihailović 31. I 1943. podcrtava svojim potčinjenim komandantima koji je smisao četničke kolaboracije sa »Tetkićima«, tj. Italijanima: {{izdvojeni citat|U pogledu varijante za razoružanje Tetkića moramo još biti strpljivi. Oni nam još mogu poslužiti za borbu protiv komunista a isto tako vrlo lako nam mogu poslužiti i za borbu protiv ustaša i Nemaca. Tetkići ljubomorno čuvaju zarobljenu teritoriju Pavelićeve Hrvatske pa ćemo ih lako koristiti i protivu Nemaca i protivu Hrvata utoliko pre što Nemcima sve slabije ide na istočnom frontu pa je i jaz između njih i Tetkića sve dublji. U pogledu savezničke pomoći za ostvarivanje varijante nisam mogao dobiti ništa niti smo im nešto naročito predlagali. Iskustvo nas uči use i u svoje kljuse. Ali bi naravno u takvom slučaju tražio hitnu pomoć. Glavno je za naše odluke da imamo što pre jačinu i situaciju Nemaca i ustaša, kao i šta rade. Posle toga možemo tek donositi odluke. Mislim samo da nam u ostvarivanju ciljeva još Tetkići mogu poslužiti.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_25.htm Izvod iz knjige poslatih depeša Štaba Draže Mihailovića od 10. do 31. januara 1943. godine]</ref>}} Vojvoda [[Momčilo Đujić]], komandant [[Dinarska divizija|Dinarske divizije JVuO]], u pismu poslatom početkom septembra 1943. italijanskom zapovjedniku sektora [[Knin]], na lapidaran način saopštava svoje [[Antikomunizam|antikomunističko]] stanovište, kao ključni razlog za saradnju sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Od 1 jula 1941 godine rame uz rame sa Italijanskom vojskom borim se protivu zajedničkog neprijatelja–komunista u oblasti Dinare. Za sve ovo vreme objektivna i pravedna ocena mojeg ličnog držanja, mojeg vojničkog i političkog rada ne može mi se prebaciti da sam i najmanjim svojim gestom pokazao akt neprijateljstva ili sumnje prema italijanskoj vojsci i Italijanskom narodu, jer mi to ne bi dozvolili moja čast i moj Srpski ponos, pošto bi to bilo suprotno mojem stavu iskrenog prijateljstva i saradnje sa italijanskim narodom — stavu kojeg sam zauzeo od prvoga dana pa do danas, a kojega želim da i dalje nastavim na suprot svega onoga što mi se podmeće sa raznih strana i sa tendencijom da se naši prijateljski odnosi raskinu na štetu i jednih i drugih a na korist onih trećih kojima prijateljstvo Srba i Italijana ometa njihove političke kombinacije.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 160, reg. br. 14/2 (H-X-240).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića (1. januar — 8. septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 952.</ref>}} Krajem 1941. i početkom 1942. godine, pripadnici [[Legalizovani četnici|legalizovanih ravnogorskih odreda]] pružili su najznačajniji doprinos u hvatanju nekoliko hiljada odbjeglih ili pasiviziranih partizana i njihovih saradnika u [[Zapadna Srbija|zapadnoj]] i djelovima [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], kao i u njihovoj predaji Njemcima. Učešćem u masovnom hvatanju i likvidaciji pripadnika partizanskih odreda i njihovih saradnika, čak i ako se zanemari aktivna borba protiv partizana, legalizovani ravnogorski četnici su učinili krupne usluge njemačkom okupatoru u uništenju partizanskog pokreta na području dotadašnje [[Užička Republika|Užičke republike]].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Major [[Miloš Glišić]] je bio komandant legalizovanog Požeškog četničkog odreda (naziv odreda je isprva bio ''Sandžački vojno-četnički odred''; oznaka C—34), sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u avgustu 1942, nakon što je otkriveno da je održavao vezu sa generalom Dražom Mihailovićem. U njegovom dosijeu u Gestapou (BdS) nalazi se pismo koje je napisao generalu Nediću, s molbom da interveniše kod Njemaca i spriječi njegovu internaciju. Glišić najprije Nedića podsjeća na njegov »vapaj« iz 1941. godine: »''Ostavite domove i poslove. Na oružje. Spasavajte srpstvo od crvene nemani!''« Major Glišić tvrdi da se odazvao tom pozivu, tj. »prvi ispalio pušku i spasio 5000 srpskih glava da ne padnu zbog 50 Nemaca što već behu plen komunista u [[Požega|Požegi]]«. Njegova molba neće uroditi plodom, budući da je ubrzo transportovan u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|KL Mauthauzen]] (»Crnac je, ipak, odigrao svoje« — kako major Glišić zaključuje u svom pismu generalu Nediću). Navodi iz Glišićevog pisma potvrđeni su u izvještaju jednog povjerenika [[Beograd|beogradske]] centrale [[Abwehr]]a ({{jez-njem|Abwehrstelle}}), upućenog Zapovjedniku policije bezbjednosti i [[Sicherheitsdienst]]a Beograda: {{izdvojeni citat|Glišić se istakao prilikom gonjenja komunista u okolini Požega—Arilje i tom prilikom je oslobodio nekoliko nemačkih oficira i vojnika iz zarobljeništva kod bandita.<ref>Istorijski arhiv Beograda, fond BdS, G—346.</ref><ref>Miodrag Milić, Jugosloveni u koncentracionom logoru Mauthauzen, Institut za savremenu istoriju (Biblioteka Stradanja i otpori), Beograd, 1992, str. 55—56.</ref>}} I nakon što su legalizovani odredi rasformirani a njihovo ljudstvo razoružano, nastavili su pojedini četnički komandanti u Srbiji sarađivati sa njemačkim okupacionim snagama. Tako su poručnici [[Predrag Raković]] (koji je do kraja 1942. komandovao legalizovanim Ljubićkim četničkim odredom) te [[Zvonimir Vučković]], komandant 1. ravnogorskog korpusa JVuO, koji nije prihvatio legalizaciju, održavali prisne kontakte sa njemačkim komandantom [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]] poručnikom [[Eganom Krigerom]].<ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 335, fus. 5.</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 312-315.</ref><ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knj. 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 696.</ref> 12. februara 1943. godine, kapetan [[Miloš B. Marković]], komandant Ariljske brigade iz sastava Požeškog korpusa JVuO, obavještava generala Dragoljuba Mihailovića o vezama poručnika Vučkovića sa njemačkim oficirom, uspostavljenim u cilju »gonjenja komunista«: {{izdvojeni citat|Po povratku sa puta iz štaba 1a sastao sam se sa Vučkovićem koji me je zamolio da Vas izvestim o sledećem: </br> U srezu Kačerskom nalaze se dve komunističke grupe, prva jačine 60 a druga oko 150 ljudi. Ove se grupe prebacuju i u Oplenački srez. Za likvidaciju ovih grupa potrebno mu je oko 300 ljudi, no kada bi ih skupio izazvao bi potere od strane okupatora. Ima jednu drugu mogućnost a to je da uputi Nemce da gone ove grupe. Posredno, no obazrivo ima vezu sa jednim od nemačkih komandanata, koji je izjavio gotovost za usluge svake vrste a naročito u gonjenju komunista. Zvonko će ga upotrebiti no ne uspeli to preduzeće sam potrebno.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_33.htm Izveštaj komandanta Ariljske brigade od 12. februara 1943. Draži Mihailoviću o borbama protiv pripadnika NOP-a u zimu 1942. godine i dostignutoj organizaciji u brigadi]</ref>}} Poručnik Raković, u svojstvu komandanta 2. ravnogorskog korpusa JVuO, informiše 3. marta 1943. generala Mihailovića o sastanku sa Krigerom: {{izdvojeni citat|Okupator, kako Nemci tako i Bugari svu svoju akciju uputili su na komuniste, na njihovo gonjenje i istrebljenje. U smislu depeše koju sam podneo G. Ministru, sastao sam se 2 marta t.g. na Savincu u jednoj šumi sa Nemačkim komandantom potporučnikom Krigerom iz Gor. Milanovca. Sastanak je izveden potpuno tajno. Na sastanak je od strane Nemaca došao potporučnik Kriger i njegov tumač. A sa naše strane bio sam ja i moj Načelnik štaba p.por. Lazarević. Tema razgovora bila je isključivo uništenje komunističkih bandi, na teritoriji koju obezbeđuje Nemačka jedinica iz Gor. Milanovca. Uglavnom dolazi u obzir komunistički vođa Labud koji ima oko 150 komunista pod svojom komandom u okolini Rudnika, u srezovima: Kačerskom i Orašačkom. Utvrdili smo plan za ovaj rad. O izvođenju ove akcije detaljno sam se dogovorio sa Zvonkom noću između 2/3 - III t.g., u čemu smo postigli potpunu saglasnost.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 127, reg. br. 7/3 (S-X-12/4).</ref><ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_67.htm Izveštaj komandanta 2. ravnogorskog korpusa od 3. marta 1943. Draži Mihailoviću o borbi protiv pripadnika NOP-a i pregovora sa predstavnicima nemačkih okupacionih trupa]</ref>}} Kada je o odnosu prema četnicima riječ, Raković obavještava Mihailovića i o razlici u gledištima nižih njemačkih oficira na terenu i njihovih pretpostavljenih: {{izdvojeni citat|On zna da sam prestavnik organizacije Draže Mihailovića i otvoreno je rekao da on i kolege njegove razumeju Dražu ali njihovo više voćstvo, kako vojno tako i političko ne razumeju Dražu i njegov pokret, odnosno ne trpe ga. Zato mi je sam preporučio da se čuvamo dobro i ne dozvolimo da se sukobimo još sa njihovim jedinicama... Inače, kroz ceo njegov razgovor provejavala je želja da sa »Šumskim« uhvati vezu za dani momenat.<ref>AVII, kut. 127, reg. br. 7/3—1.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 67.</ref>}} I u depeši od 23. marta, Raković piše da se, uprkos Mihailovićevoj zabrani, u dva navrata sastao sa „nemačkim komandantom iz G. Milanovca”. Kao direktni rezultat ovih pregovora, Raković ističe puštanje na slobodu nekoliko desetina talaca, uključujući i kapetana Mejnerda (Maynard), člana britanske vojne misije pri 2. ravnogorskom korpusu. Pored toga, poručnik Raković upoznaje generala Mihailovića o detaljima plana za izvođenje zajedničke operacije četnika i [[Wehrmacht]]a protiv snaga NOVJ: {{izdvojeni citat|Hapšenje naših ljudi više neće biti na reonu nemačke komande G. Milanovac. Ako pogine okupatorski vojnik na ovome terenu neće se paliti redom kuće, već samo po našem spisku i to partizanske i samo će se partizani ubijati. Na drugom sastanku bio je prisutan i poručnik Maja. Ugovorili smo sve potrebno i organizovali za uništenje komunističke grupe Labuda Labudovića koji operiše u srezovima: Takovskom, Kačerskom i Orašačkom. Obaveštajnu službu u gonjenju ove grupe vodi biv. pretsednik opštine sa Rudnika Kosta Kostić. Tako ćemo iskoristiti Nemce za uništenje ove grupe. Ugovorili smo da Vučković upotrebi jednu svoju jedinicu za čišćenje sreza Kačerskog, ali odvojeno od Nemaca i ilegalno. Ona neće biti uznemiravana od Nemaca i drugih. Dobio sam 5000 metaka za čišćenje moga reona od komunista...<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića: 1. januar — 8. septembar 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, dok. 113, str. 550.</ref>}} 29. marta 1943. godine, Predrag Raković (pseudonim »Frike«) obavještava Vrhovnu komandu JVuO da sve teče po planu dogovorenom sa Njemcima, budući da se Zvonimir Vučković, u sadjejstvu sa okupatorskim trupama, bori protiv [[Prvi šumadijski partizanski odred|1. šumadijskog NOP odreda]] pod zapovjedništvom [[Milorad Labudović|Milorada Labudovića Labuda]] (poginuo krajem februara 1943. kod [[Lazarevac|Lazarevca]]): {{izdvojeni citat|Sa Nemcima se više ne sastajem jer nemam potrebe. Zvonko preko svojih ljudi rukovodi sa uništenjem Labudove grupe. Tamo operiše i 60 četnika Zvonkovih. Sa Nemcima sam ugovorio te me snabdevaju municijom. Frike.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 566—567.</ref>}} Zvonimir Vučković je nastavio kolaboraciju sa njemačkim okupatorom i tokom sljedeće, 1944. godine, naročito u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|partizanskog prodora u Srbiju]]. U depešama upućenim Draži Mihailoviću od strane pukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića Drške]] navodi se da je kapetan Vučković pod komandom njemačkih oficira. Simić 18. aprila 1944. izvještava Mihailovića: {{izdvojeni citat|Zvonkov odred pod komandom poručnika Nenadića zajedno sa Nemcima je u Negbini.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_120.htm Pismo delegata Vrhovne komande od 18. aprila 1944. Draži Mihailoviću o saradnji četnika sa nemačkim i bugarskim trupama u borbama protiv NOVJ u jugozapadnom delu Srbije]</ref>}} U telegramu od 20. IV 1944. pukovnik Simić (pseudonim »Stipe«) piše generalu Mihailoviću: {{izdvojeni citat|Vučković sa 130 odabranih četnika stavio se pod komandu nemačkog poručnika Kerpera i nalazi se južno od Jasenova na Beloj Glavi.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 277, registarski broj 4/1—56.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 99—100.</ref>}} U proljeće 1944. godine, prilikom njemačke kontraofanzive protiv partizana u jugozapadnoj Srbiji u kojoj su učestvovale i značajne četničke snage, zabilježena je i fotografija komandanta 1. ravnogorskog korpusa JVuO sa njemačkim oficirom, vjerovatno iz Wehrmachtove divizije [[Brandenburger|''Brandenburg'']].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Za vrijeme izvođenja operacija [[2. proleterska divizija NOVJ|2]]. i [[5. krajiška divizija NOVJ|5. divizije]] NOVJ u Srbiji, general Draža Mihailović (alias »88«) naređuje kapetanu [[Miloradu Mitiću]], četničkom komandantu iz [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]], da koordinira svoje manevre sa okupatorima (Nijemcima i [[Bugari]]ma) i kvislinzima: {{izdvojeni citat|Vrlo dobro je što su prešli u napad SDS.B.N. Naše jedinice stalno vrše napade. Ovo je zgodna prilika da se uništi ova komunistička grupa, samo jedinice N. SDS. LJ. B. treba da napadaju, a ne da se brane. Mi ćemo još prikupiti snaga, koje će takođe preduzeti napade. [...] Inače svima ostalim našim jedinicama, koje su sada u dodiru sa komunistima, naređeno je da najenergičnije napadaju, i da komunistima nedaju mira. Za municiju se i dalje starajte... Morate voditi računa da nedolazi do intimnijeg dodira naših snaga i onih drugih, jer bi to bilo nezgodno. Naši će biti aktivni i bez toga.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_101.htm Pismo Draže Mihailovića od 27. marta 1944. kapetanu Miloradu Mitiću o saradnji četnika i okupatora u borbama protiv NOVJ u jugozapadnoj Srbiji]</ref>}} Draža Mihailović je imenovao upravo Milorada Mitića za oficira za vezu između svojih jedinica i njemačke komande, kako bi saradnja četničkih komandanata sa okupatorom dobila neku organizovaniju formu. General Mihailović je preko kapetana Mitića dostavljao svoje zahtjeve njemačkoj komandi koja je snabdijevala municijom i hranom njegove jedinice, angažovane u borbi protiv NOVJ. Mitić je, pod pseudonimima »Bruno« i »Ratibor«, o situaciji na frontovima, o svome radu i o količini pomoći primljenoj od okupatora gotovo svakodnevno izvještavao generala Mihailovića. U depeši od 28. marta 1944, između ostalog, kapetan Mitić piše: {{izdvojeni citat|O nekoj akciji Bugara ili Br. 11 (šifra koja označava Njemce — nap.) protivu crvenih dublje na terenu nema ni govora. Doručak i večera su uvek u garnizonu. Ako se hoće uništenje komunista, onda to moramo mi da uradimo. Možemo da računamo na pomoć uzduž komunikacija, na municiju i avijaciju, mada ona ne može mnogo da pomogne. Ali moraju biti hitno bačene masovne snage i lično da vodite operacije, naravno kao 'siva eminencija', inače [[Peko Dapčević|Peko]] ode u Toplicu i dalje... Moral kod naših ljudi u reonima gde su prošli komunisti je mnogo opao. Sve veća sumnja u snagu naših i Br. 11 i sve veći respekt prema crvenima... Pred svim ovim mi ne možemo da zatvorimo oči. Ovoga puta opasnost je stvarno velika, skoro ogromna... Ja sam često stvari dobro predvideo. Juče Br. 11 gleda moj izveštaj od 24. februara, gde sam ja tačno predvideo snage, pravce i vreme akcije crvenih. Čak sam predvideo i pojedine faze, kao i postupak u eventualnostima koje su sada nastupile. Pitaju da li nisam u to vreme bio u štabu [[Josip Broz Tito|Tita]]... 27. III bio je u Ivanjici [komandant [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]] general] [[Kosta Mušicki]]...<ref>AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, S—X—57/2.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_62.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} General [[Hans Felber]], vojni zapovjednik Jugoistoka, 16. maja 1944. godine podvlači svojim potčinjenim: „Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski.” Međutim, general Felber preporučuje da bi se »borba protiv partizanskih bandi« trebalo, uz oprez, nastaviti voditi skupa s jedinicama generala Dragoljuba Mihailovića: {{izdvojeni citat|Četničke grupe koje se nalaze u borbi protiv komunista, ne treba nikako ometati niti ih napadati, već ih podupirati u borbi. Saradnja s četnicima u borbi protiv komunista, uz najštedljiviju isporuku municije i pod nadzorom okupacione sile, može biti samo lokalna i radi akutne borbe protiv partizanskih bandi. U tom slučaju potrebno je isporučivati i sanitetski materijal i negovati ranjenike. Za svaku isporuku potrebno je odobrenje Vojnoupravnog komandanta Jugoistoka. Preporučujemo da se u svim prilikama obraća nesmanjena pažnja pokretu DM i njegovim postupcima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=759&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000755.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>}} U vrijeme izvođenja [[Topličko-jablanička operacija|operacije Trumpf]], u kojoj se [[4. grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO]] pridružila njemačkim trupama u borbi protiv partizana, došlo je 14. jula 1944. u [[Kruševac|Kruševcu]] do sastanka vojnoupravnog komandanta Jugoistoka generala Hansa-Gustava Felbera sa kapetanom [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]], načelnikom štaba ove četničke formacije. Tom prilikom, Nedić je istaknuo „da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali“, ponudivši svoje usluge u „borbi protiv komunizma“. General Felber je ocijenio da je riječ „o potpuno ozbiljnoj ponudi četnika koju treba prihvatiti“, s čim se složio i major [[Erich Weyel]], oficir za vezu kod kapetana Nedića: {{izdvojeni citat|Neško Nedić je sada načelnik štaba četničke grupe koja se sa nama bori u akciji »Trumpf« i čija se jačina može proceniti na oko 10.000 ljudi. [...] Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačke oružane snage, ''kojima će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja''. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio. Na drugoj strani, Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu ''isporuke municije i naoružanja, a naročito teškog naoružanja''. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno naoružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma. [...] Neško Nedić je još jednom molio za poverenje ne samo ovdašnjih nemačkih komandi nego i čitavog nemačkog naroda, kao i za priznanje srpskog naroda kao najvećeg neprijatelja komunizma na Balkanu. ''Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da se lično dalje bori na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma'' i siguran je da bi to slično njemu učinio i jedan veliki broj četnika.<ref>[https://znaci.org/00001/4_12_4_93.htm Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru vođenom 14. jula 1944. u Kruševcu, sa četničkim komandantom Neškom Nedićem u vezi zajedničkih dejstava protiv jedinica NOV i POJ]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=736&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000725—000726.]</ref>}} Njemačka strana je nakon sastanka između predstavnika Obaveštajnog odjeljenja komandanta Jugoistoka i trojice visokih oficira JVuO, Mihailovićevih izaslanika ([[Dragoslav Račić]], Neško Nedić i [[Nikola Kalabić]]), održanom u Topoli 11. avgusta 1944, na osnovu ponude JVuO zaključila da se „političko zauzimanje stava Draže Mihailovića i njegovog pokreta potpuno izmenilo. Oni su spremni da u potpunosti sa nama sarađuju“. Mihailovićevi izaslanici su stavili do znanja da je za JVuO najvažnije objedinjavanje domaćih antikomunističkih snaga, opšta mobilizacija i „stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji“. Pošto je za ostvarenje tog cilja bila neophodna njemačka dozvola i naoružanje, JVuO je bila spremna da se obaveže na lojalnost i vjernost okupatoru.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Ritmajster Princ fon Vrede ({{jez-njem|Rittmeister Fürst von Wrede}}) citira riječi četničkih oficira sa sastanka: {{izdvojeni citat|»Srbi, koje vi niste poznavali, ipak se bore za vas. Mi se obavezujemo našom časnom oficirskom rečju da ćemo biti verni. Pokret Draže Mihailovića je spreman da dâ sve garancije koje Nemci budu zahtevali. ''Naše smrtno neprijateljstvo protiv komunizma je najbolja garancija naše vernosti''. Nas ne interesuje budućnost, svejedno kako će se rat završiti, mi smo odlučili, ako tako mora biti, da viteški propadamo.«<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=536&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000502.]</ref>}} U povjerljivom izvještaju Obavještajnog odjeljenja [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 26. avgusta 1944. godine, analizirano je stanje na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]] nakon objave rata [[Treći Reich|Trećem Reichu]] od strane [[Bugarska|Bugarske]] i [[Rumunija|Rumunjske]], neposredno po ulasku jedinica [[Crvena armija|Crvene armije]] na teritorij dvije države. Oficiri Wehrmachta predviđaju držanje četnika u novim okolnostima: {{izdvojeni citat|Osim toga, ustanički pokreti na području Balkana – izuzev pokreta Draže Mihailovića – dobit će pojačan zamah, tako da ubrzo treba očekivati prekid svih vlastitih veza s cijelim južnim Balkanom. Pokret Draže Mihailovića predstavlja jedinu antiboljševičku organizaciju koja, uz odgovarajuću potporu, može biti dugoročno korisna našim interesima u borbi protiv boljševizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=874&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000870—000871.] ({{jez-njem|"Darüber hinaus werden die Aufstandsbewegungen im Balkan-Raum – abgesehen von der DM-Bewegung – verstärkten Auftrieb erhalten, so dass in Kürze mit einer Unterbrechung sämtlicher eigenen Verbindungen nach gesamtem Süd-Balkan gerechnet werden muss. Die DM-Bewegung stellt bei entsprechender Unterstüzung die einzige antibolschewistische Organisation dar, die im Kampf gegen den Bolschewismus auf längere Sicht unseren Interessen nutzbar gemacht werden kann."}})</ref>}} U izvještaju njemačkog opunomoćenog generala u [[NDH]] od 24. decembra 1944. godine, u kojem se poziva na izjavu jednog svog pouzdanog agenta, navodi se da je Mihailović želio surađivati i sa formacijama marionetske NDH u borbi protiv NOVJ: {{izdvojeni citat|Prema pouzdanom izvješću čovjeka za vezu, Draža Mihajlović je navodno izrazio želju da se bori skupa sa ustašama i domobranima, jer im je zajednički glavni cilj uništenje komunizma.<ref>[https://znaci.org/00001/40_82.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, poglavlje POSLJEDNJI DANI NA VUČJAKU]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=443&rec=311&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000427.] ({{jez-njem|"Nach zuverlässiger V–Mann–Meldung soll Draza Mihajlovic geäussert haben, er wolle mit den Ustascha und Domobranen zusammen kämpfen, da das gemeinsame Hauptziel die Vernichtung des Kommunismus sei."}})</ref>|Izvještaj njemačkog opunomoćenog generala u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 24. XII 1944.}} U vezi sa ovim stavovima DM i njegovim predlozima, a na osnovu ovdašnjeg poznavanja DM-problema kao i na osnovu u ovom pravcu dosad napravljenih iskustava, može se zaključiti sledeće: Na temelju postojećeg poznavanja problematike DM i dosadašnjih iskustava u tom smjeru, o ovakvom stavu DM i sugestijama koje je iznio potrebno je zauzeti sljedeći stav: 1.) Zbog situacije u Jugoslaviji, koja je za njega postajala sve nepovoljnija, DM je bio prisiljen tražiti savezništvo s njemačkim "okupatorom", protiv kojeg se tako dugo javno borio. U biti, njegova opća antipatija prema Reichu nije se promijenila; njegov sadašnji stav proizlazi iz čistog oportunizma. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, protiv kojeg će se uvijek morati boriti kao prvak nacionalne ideje. Usled stalno sve nepovoljnije situacije po njega u jugoslovenskom prostoru, DM je primoran da traži naslon na tako dugo javno napadanog nemačkog okupatora. U pogledu njegove opšte nenaklonosti prema Rajhu, nije se u biti ništa izmenilo; njegovo momentalno držanje ''rezultat je čistog oportunizma''. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, koji on, već kao ''zatočenik nacionalne ideje'', mora uvek suzbijati. U tu svrhu, DM će ući u bilo koji savez koji mu se ponudi; pritom se može smatrati sigurnim da bi DM-u više odgovarala ''aktivna pomoć zapadnih sila'' nego djelomična koalicija s Reichom, na koju se sada osjeća prisiljenim. Ova teškoća će ostati za DM sve dok sovjetski utjecaj na ovom području nadmašuje utjecaj savezničkih zapadnih sila. Situacija će se neizbježno promijeniti ako zapadne sile ponovno zauzmu položaj na ovom području. Ako se gornja razmatranja uzmu kao temelj, može se s priličnom sigurnošću zaključiti da je ''namjera DM-a, što se tiče zajedničke borbe protiv komunizma, iskrena''. U ovom cilju DM će prihvatiti svaki aranžman koji mu se ponudi; pri tom se sa DM bil dobiju tlo pod nogama. Kad se sve rečeno ima u vidu, mogao bi se sa dosta sigurnosti izvući zaključak, da je namera DM iskrena, ukoliko se ona tiče zajedničke borbe protiv komunizma. Zu dieser von DM gezeigten Haltung und den von ihm gemachten Vorschlägen, muß auf Grund der hier bestehende Kenntnis des DM-Problems sowie der bisher in diesen Richtung gemachten Erfahrungen folgende Stellung bezogen werden: 1.) DM wurde durch die ständig für ihn ungünstiger werdende Situation im jugoslawischen Raum gezwungen, Anschluß an dem solange offen bekämpfte deutschen "Okkupator" zu suchen. An seiner allgemeinen Abneigung gegen das Reich hat sich im Kern nichts geändert; seine augenblickliche Haltung entspringt reinem Opportunismus. Sein Hauptfeind ist der Kommunismus, den er schon als Verfechter einer nationalen Idee immer wird bekämpften müssen. Zu diesem Zwecke wird DM jedes Bündnis eingehen, das sich ihm bietet; dabei kann als sicher angesehen werden, daß DM eine aktive Hilfe von Seiten der Westmächte angenehmer wäre als eine partielle Koalition mit dem Reich, zu der er sich nun gezwungen sieht. Diese Zwangslage wird für DM bestehen bleiben, solange der sowjetische Einfluß in diesem Raum den der allierten Westmächte überwiegt. Die Lage muß sich zwangsläufig dann ändern, wenn die Westmächte in diesem Raum wieder an Boden gewinnen. Wenn vorstehende Erwägungen zugrunde gelegt werden, kann mit einiger Sicherheit der Schluß gezogen werden, daß die Absicht DMs, soweit sie den gemeinsamen Kampf gegen den Kommunismus betrifft ehrlich ist. Saradnju sa četničkim formacijama generala Mihailovića u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, pominje u svojim memoarima i [[Schutzstaffel|SS]] potpukovnik [[Otto Skorzeny]], vođa njemačkih komandosa, zaslužan za izvođenje brojnih specijalnih operacija tokom rata: {{izdvojeni citat|U proljeće 1944. dobio sam naredbu Vrhovne komande Wehrmachta da lociram [[Josip Broz Tito|Titov]] štab, uništim ga i uhvatim Tita, koji je, prema [[Winston Churchill|Churchillovoj]] volji, već bio zamijenio generala Mihailovića. Mihailović, ratni ministar mladog kralja [[Petar II Karađorđević|Petra II]] od Jugoslavije, koji je živio u egzilu u Londonu, bio je uplašen sve većim uticajem komunizma. Na njegovo zaprepaštenje, njegovi četnici su se ponekad borili zajedno čak s mađarskim trupama, Hrvatima [[Ante Pavelić|Ante Pavelića]], pa čak i sa našim vojnicima protiv Titovih trupa.<ref>Otto Skorzeny, ''Meine Kommandounternehmen. Krieg ohne Fronten'', Universitas Verlag in F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung GmbH, München, 1993, s. 201.</ref><ref>({{jez-njem|"Im Frühjahr 1944 bekam ich den Befehl vom OKW, das Hauptquartier Titos ausfindig zu machen, es zu zerstören und Tito gefangenzunehmen, der nach dem Willen Churchills schon den General Mihailowitsch abgelöst hatte. Der Kriegsminister des im Exil in London lebenden jungen Königs Peter II. von Jugoslawien, Mihailowitsch, war über den fortschreitenden Einfluß des Kommunismus erschreckt. Seine Tschetniks schlugen sich zu seinem Erstaunen manchmal sogar gemeinsam mit den ungarischen Truppen, den Kroaten des Ante Pawelitsch und selbst unseren Soldaten gegen die Truppen Titos."}})</ref>}} Nakon sagledavanja situacije na Balkanu, Nemci su jugoslovenske partizane proglasili najvećim neprijateljima. U cilju borbe protiv partizana, tolerisali su i koristili četnike kao antikomunističku miliciju, iako im je bilo dobro poznato da oni održavaju veze sa [[London]]om. Suradnja četnika sa Nijemcima u borbi protivu snagâ NOVJ posebice je bila izražena na teritoriji negdašnje talijanske okupacione zone. Također, i pored izražene međusobne netrpeljivosti četnika i ustaša, oni su od okupatora više puta bili primorani da zajednički sudjeluju u antipartizanskim operacijama, iako su ih obično razmještali na različitim djelovima fronte. 18. rujna 1943. njemački poručnik Lippert iz Obavještajnog odjela [[114. lovačka divizija (Njemačka)|114. lovačke divizije]] sastavlja izvještaj o posjetu poručnika [[Milana Cvjetićanina]], komandanta Bosanskog korpusa „Gavrilo Princip” [[Dinarska četnička divizija|Dinarske četničke divizije]] JVuO, kojega je [[Kapitulacija Italije|kapitulacija Italije]] zatekla na liječenju u [[Split]]u, nakon čega se sastao sa njemačkim oficirom. Tom prilikom je poručnik Cvjetićanin zaključio sljedeće: {{izdvojeni citat|Mi četnici znamo da se samo uz pomoć njemačkih trupa može postići efikasno uništenje bandita, jer smo mi za to isuviše slabi.<ref>[https://znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.], str. 273.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=984&rec=313&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000981.]</ref><ref>[https://pescanik.net/pismo-citateljima-blica-i-gledateljima-serije-ravna-gora/ Boris Dežulović: Pismo čitateljima Blica i gledateljima serije “Ravna gora”]</ref>}} 22. septembra 1943, obavještajci 114. divizije šalju dopis štabu [[2. oklopna armija (Njemačka)|2. oklopne armije]] [[Wehrmacht]]a, u kome prenose izjavu jednog četničkog vođe iz [[Šibenik]]a: {{izdvojeni citat|Mi, pošteni elementi Sjeverne Dalmacije, i Hrvati i pravoslavci smo jedinstveni u namjeri da lojalno sarađujemo sa njemačkim Wehrmachtom u borbi protiv neprijatelja cijelog svijeta, komunizma. Naši ciljevi su jasni. Naša je čvrsta želja da povedemo naš jadni i napaćeni narod ka miru i redu. Zato molimo njemački Wehrmacht da nam pomogne u našoj borbi koliko god može. Njegovi neprijatelji u ovom kraju su i naši neprijatelji. Mi vodimo beskompromisnu borbu protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=313&broj=979&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000976; Prijevod izjave četničkog vođe Miroslava Perana iz Šibenika (22. septembra 1943.).]</ref>}} Čak i kada je odobravao kolaboraciju svojih komandanata sa okupatorima, general Mihailović je strogo vodio računa da se na taj način lično ne kompromituje, prvenstveno iz straha od negativne reakcije stanovništva okupirane Jugoslavije. Presretanjem komunikacije između Mihailovića i vojvode Đujića ujesen 1943, njemački nadležni organi su registrovali ovu tendenciju četničkog vođstva: {{izdvojeni citat|18.11. Radio-naređenje D.M. Đujiću da još više nego do sada ratuje zajedno sa njemačkim Wehrmachom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku nacionalnu stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=235&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000223.]</ref>|Depeša komande Druge oklopne armije komandi [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 21. novembra 1943. godine}} U depeši od 28. decembra 1943. poslatoj Vrhovnoj komandi JVuO od strane potpukovnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] (pseudonim »Nav-Nav«), govori se o sastanku koji je [[Todor Perović]], predstavnik Komande operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine (na čijem se čelu Baćović nalazio), održao u [[Sarajevo|Sarajevu]] sa njemačkim generalom Frommom: {{izdvojeni citat|Perović se vratio iz Sarajeva. U Sarajevu bio je kod generala Froma, komandanta pozadine celog Balkana. Između ostalog rekao mu je: »Srbi su istinski borci protivu partizana, mi Nemci cenimo borbu vaših ljudi. U tome se ističe naročito vaš kraj. Naročito cenimo saradnju majora Lukačevića. U kratko vreme prisajediniće se srpski krajevi Srbiji i u tom slučaju srpski će narod dobiti punu ekonomsku pomoć. U najkraćem roku dolazi još 12 divizija naših na teritoriju Jugoslavije radi potpunog likvidiranja partizana. Imamo jedan letak koji je izdao potpukovnik Borota za istočnu Bosnu, gde poziva narod da ga sluša kao novog komandanta, ali mi znamo da je komandant Baćović. Budite uvereni da će do proleća biti raščišćeno sa partizanima«. Ovo su uglavnom reči generala Froma. Nav-Nav.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_52.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine]</ref>}} Iako je Draža Mihailović sugerisao svojim komandantima da »koriste jedne neprijatelje protiv drugih«, u praksi se ova parola gotovo isključivo odnosila na borbu četnika (u koordinaciji sa okupatorima i kvislinzima) protiv pripadnika [[NOP]]-a. U depeši poslatoj 30. januara 1944, Mihailović naređuje majoru [[Zaharije Ostojić|Zahariju Ostojiću]] (pseudonim »Sto-Sto«): {{izdvojeni citat|Vodite računa o Nemcima i Bugarima i iskoristite njihovu akciju protiv crvenih do krajnjih mogućnosti. Napad na Pljevlje iskoristite za napad s leđa na komuniste.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref>}} U posljednjoj godini okupacije dolazi i do uspostavljanja čvrste saradnje između četnika sa teritorije [[Kosovo|Kosova]] i njemačkog okupatora. Naime, u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora Udarne grupe divizije NOVJ u dolinu Ibra]] i nakon toga, jedinice 2. kosovskog korpusa JVuO otvoreno sarađuju sa Njemcima od kojih primaju oružje i druge potrebe. Kapetan [[Živojin Marković]], komandant 2. kosovskog korpusa, 8. aprila 1944. obavještava Vrhovnu komandu JVuO da se sastao „sa nemačkim šefom SD policije iz Mitrovice koji je još pre tri meseca tražio da se vidi i da razgovara sa mnom”. U depeši Mihailoviću, Marković piše šta mu je njemački obavještajac obećao: {{izdvojeni citat|Obećao je da će da pohvata sve komuniste sa Kosova, bilo Srbe bilo Arnaute o čemu smo dali dokaze i podatke... Učinio sam pokušaj da dobijem i municiju od Nemaca. Obećali su, jer sam im predstavio strašno stanje u vezi sa partizanima.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} 11. juna 1944. kapetan Marković piše komandantu [[Sicherheitsdienst|SD policije]] u [[Kosovska Mitrovica|Kosovskoj Mitrovici]] o borbama koje vodi sa jedinicama NOP–a. Pored toga, kapetan Živojin Marković izvještava njemačkog oficira o spuštanju engleskih i američkih padobranaca na teren pod kontrolom četničkih jedinicâ: {{izdvojeni citat|Nastojaću da proverim tačno gde su pali i ko ih je uhvatio i gde će se nalaziti, pa ću vas izvestiti. Ja sam na položaju sa celim korpusom. Noćas sam blokirao dva srpska sela i uhvatio jednu komunističku trojku koju sam odmah likvidirao... Ako me sada ne pomognete u najtežoj situaciji u borbi sa partizanima, biću prinuđen da se povučem.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Sjutradan, 12. juna, uslijedio je odgovor njemačkog komandanta SD policije iz Mitrovice: {{izdvojeni citat|Mnogo Vam hvala za Vaša dva izveštaja. Juče sam imao duži razgovor sa Vašim oficirom za vezu koji Vas je sigurno već sada o svemu što smo razgovarali izvestio. Raduje me mnogo što imate takve uspehe u borbi protiv komunista i čestitam Vam na tome... Primite puno pozdrava i moje želje da postignete još mnogo uspeha i slave u borbi protiv komunista.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Polovinom septembra 1944. godine, saradnja kosovskih četnika sa njemačkim okupatorom postaje legalna. Štab 2. kosovskog korpusa JVuO dobija od Njemaca 10. septembra 1944. „tri vagona municije i ukupno 800.000 metaka od 7,9 mm”. U [[Raška|Raškoj]] su se mogli vidjeti njemački vojnici skupa sa četnicima. Krajem oktobra 1944. godine u [[Zvečan]]u pregovaraju predstavnici četnika, Njemaca i [[Balli Kombëtar|albanskih kvislinga]] o zajedničkoj borbi protiv NOV i PO Jugoslavije.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref><ref>Ненад Миодраг Антонијевић, Ратни злочини на Косову и Метохији 1941-1945 годинe. Докторска дисертација, Филозофски факултет Универзитетa у Београду, Београд, 2015, стр. 453-454.</ref> U ratnom dnevniku komande [[Armijska grupa E|Grupe armija »E«]] od 11. novembra 1944. godine, navodi se da je borbeno sadejstvo sa kapetanom Markovićem nastavljeno: {{izdvojeni citat|Grupa Marković (2500—3000) u sporazumu sa nemačkim jedinicama osigurava odsek Mitrovica — Raška — Novi Pazar. Izviđačke akcije prema Bugarima, Titu i Sovjetima. Dosad nije bilo nikakvih ozbiljnih incidenata. Potrebna je opreznost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=507&rec=311&roll=184 NARA, T311, Roll 184, frame no. 000501.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944 - 31.12.1944, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4: Dokumenti Nemačkog Rajha 1944—1945.], Vojnoistorijski institut, Beograd, 1979, str. 713.</ref>}} Okupatori i četnici su prema partizanima, njihovim simpatizerima i porodicama, primenjivali najsvirepije mere. {{izdvojeni citat|1) Protiv zaludele, potpuno obezglavljene i pomahnitale komunističke bande u šumi, sve određene starešine i svo nacionalno naoružano ljudstvo ima povesti beskompromisnu borbu za njihovo potpuno uništenje. Izuzetka u ovome pogledu ne može biti. <br /><br /> 4) Ko se uhvati da nosi hranu ili druge potrebe komunistima, a to se tačno utvrdi, komandant brigade sa čije bi teritorije bio takav krivac, odmah će ga streljati i porodicu potpuno uništiti. Kuću spaliti, a stoku zapleniti za izdržavanje gorskih jedinica. <br /><br /> 5) Ko se uhvati, a to se od strane komandanta brigade utvrdi, da je krio komuniste, primio u svoju kuću ili im slao makakva obaveštenja, biće najstrožije kažnjen. <br /><br /> 6) Ko se uhvati i bude dokazano, da je neko lice videlo komuniste, a nije na najbrži način izvestilo najbližu četničku komandu, biće takođe kažnjeno, u čemu se komandantima brigada ostavlja puna inicijativa. <br /><br /> 7) Ako u nekom selu bude ubijen makoji četnik, komandant brigade dotične teritorije odmah će streljati deset simpatizera.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B8_%D1%9A%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0_4.9.1943. Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica 4.9.1943.]</ref>|Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica (4.9.1943).}} Zbog svega navedenog, mnogi ljudi koji su prišli četnicima na početku ustanka protiv sila Osovine, bili su razočarani preusmerenjem dejstava u borbu protiv partizana. Tako je britanski oficir za vezu Hadson zabeležio: "Nekoliko četničkih jedinica tražilo je da bude oslobođeno zadatka borbe protiv partizana".<ref>https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA</ref> == Saveznici i četnička kolaboracija == {{main|Saveznici i Jugoslavija}} Zapadni saveznici pridavali su veliki značaj protivosovinskim aktivnostima u okupiranoj [[Evropa|Evropi]]. Tokom prvih meseci ustanka, na osnovu raspoloživih informacija, pružili su podršku Mihailovićevom ustanku. Zauzeli su stanovište da sve grupe otpora, uključujući i komunističke, treba da se uključe u opštenarodni pokret otpora kojim bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] prema uputstvima svoje vlade i direktivama savezničkih štabova. Putem svojih sredstava informisanja u cilju stimulisanja otpora stvorili su legendu o komandantu Mihailoviću i njegovim gerilcima. [[Datoteka:Četničko ostrvo slobode.jpg|thumb|Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena kao "'''Mihailovićevo ostrvo slobode'''" u magazinu "[[Time]]" 25. maja 1942. "''U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom''."<ref name="Deakin2"/> (kapetan Bil Hadson)]] Iako su Britanci politički podržavali Mihailovića, stvarna situacija na terenu bila je dosta dobro poznata. Već u srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea: {{izdvojeni citat|»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima {{jez-en|E. Baker}}, {{jez-en|Bailey}}-a, {{jez-en|Maclean}}-a i {{jez-en|Taylor}}-a str. 458-459</ref>}} U Mihailovićev štab uputili su misiju za vezu na čelu sa kapetanom Hadsonom. Misija je dignuta na viši nivo imenovanjem pukovnika Bejlija (u decembru 1942.) i kasnije generala Armstronga (u septembru 1943.) za šefa misije. Tokom proleća i leta 1943. saveznici su poslali u Srbiju devet svojih misija u štabove JVUO u cilju održavanja veze i organizovanja diverzija i otpora. Saveznički eksperti uspeli su da dekodiraju nemačke šifre, tako da su svakog dana imali izveštaje o nemačkom radio-saobraćaju. Bejzil Dejvidson iz [[SOE]] izjavio je da su početkom [[1943]]. ovi izveštaji počeli stizati i do njega: {{izdvojeni citat|Bile su to brzojavke na primjer ovakva sadržaja: »Partizani koji su dosad bili u X ili Y nalaze se u pokretu prema Z. Šaljemo protiv njih četnike.« ... Ta obavještenja su odigrala veoma krupnu ulogu u odluci premijera (Churchilla), do koje je došlo kad je on u veljači 1943. stigao u Kairo da se iniciraju promjene u našoj politici.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i {{jez-en|Richard Clogg}}, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 9. Diskusija o referatu {{jez-en|Sweet-Escott}}-a, str. 438</ref>}} Tokom 1942. i prve polovine 1943. godine saveznici su preko izveštaja svojih misija, praćenjem osovinske, naročito italijanske, štampe, i putem dešifrovanja neprijateljskog radio-saobraćaja, došli do dva zaključka: # Mihailovićeve trupe ne pokazuju značajnu protivosovinsku aktivnost # Jedan broj Mihailovićevih komandanata sarađuje sa osovinskim snagama. Zbog toga je saveznički komandant Sredozemlja, general Vilson, u maju 1943. naložio pukovniku Bejliju da Mihailoviću dostavi naređenje u kojem je između ostalog navedeno: {{izdvojeni citat|Apsolutno je potrebno da general Mihailović sada počne da izvršava obaveze koje je ranije prihvatio i da u ovom trenutku sarađuje u potpunosti... Mihailović ne predstavlja borbenu snagu od nekog značaja zapadno od Kopaonika. Njegove jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini i Bosni već su uništene ili tesno sarađuju sa Osovinom. Isto tako je teško reći da njegove jedinice postoje u Hrvatskoj, Sloveniji i Slavoniji... Partizani predstavljaju dobru i efikasnu borbenu snagu u svim krajevima, gde jedino kvislinzi predstavljaju generala Mihailovića. Zato je odlučeno: obavestićete Mihailovića da britanska Glavna komanda Srednjeg istoka zahteva da on, kao saveznik, prekine svaku saradnju sa Osovinom i da krene na istok, u Srbiju.<ref>Živan L. Knežević: Why the Allies abandoned the Yugoslav Army of General Mihailović - Washington DC, 1945.</ref>}} [[Datoteka:Sir Winston S Churchill.jpg|thumb|175px|"''Razlog zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem''." ([[Winston Churchill]])]] U aprilu 1943. saveznici su uspostavili kontakt sa [[partizani]]ma i postepeno počeli da im pružaju materijalnu i propagandnu podršku. Mihailoviću je postavljen ultimatum i zadat rok da otpočne sa protivosovinskim aktivnostima prema instrukcijama savezničke Komande Sredozemlja. Budući da do tih protivosovinskih aktivnosti [[JVUO]] nije došlo, u decembru 1943. saveznici su doneli odluku da uskrate svaku pomoć Mihailoviću i da svu pomoć i podršku prenesu na partizane. Savezničke misije su do maja 1944. povučene iz štabova JVUO. Jedan od učesnika u događajima, [[Ficroj Meklejn]] (''Fitzroy MacLean'') u knjizi ''Eastern Approaches'' ovako je opisao taj preokret u savezničkoj politici: {{izdvojeni citat|Odluka, doneta iz vojnih razloga, da se Mihailoviću uskrati pomoć i pruži podrška Titu, automatski je postavila i politički problem. Na prvom mestu ona je izazvala najsnažniji otpor kraljevske jugoslovenske vlade i grupe oko kralja Petra, iako se sam kralj na kraju prećutno složio. Drugo, ona je postavila i pitanje da li će, s naše strane, posle vojnog priznavanja Tita kao saveznika, uslediti u bilo kojoj meri i političko priznavanje.<ref name="fitzroy">Fitzroy MacLean: Eastern Approaches, 1949.</ref>}} {{izdvojeni citat|Do tada smo Srbiju smatrali za prvenstveno četnički domen. Materijal koji smo im tamo ranije dostavljali izbacivan je Mihailoviću. Ali rezultati su, po mišljenju Komande Bliskog istoka, bili razočaravajući. Naročito nije dolazilo ili veoma malo do presecanja saobraćaja na pruzi Beograd—Solun. Kao što se sećate, Mihailoviću je dat ograničen period vremena, u kome je trebalo da izvrši određenu operaciju. Ovo vreme je sad isteklo, a on nije ispunio ovaj zahtev i zato je doneta važna odluka da se Saveznička misija povuče iz njegovog štaba i da mu se obustavi dalje dostavljanje materijala. Dostavljanje je odmah obustavljeno; povlačenje britanskih oficira za vezu potrajalo je duže i tek krajem meseca maja, brigadir Armstrong, moj kolega u suprotnom taboru, oprostio se od Mihailovića, koji je bio pun prekora, ali još uvek učtiv. U Donjem domu g. Čerčil je objasnio postupak vlade. "Razlog — rekao je — zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem."<ref name="fitzroy" />}} 12. septembra 1944. jugoslovenski kralj [[Petar II Karađorđević]] je javno pozvao sve borce da pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, a one koji to odbiju osudio kao izdajnike koji "zloupotrebljavaju ime kralja i autoritet krune" radi pravdanja saradnje sa neprijateljem: {{izdvojeni citat|U ovom sudbonosnim i za Jugoslaviju velikim danima, kada pobedonosne armije Sovjetskog Saveza stoje na našoj granici s jedne strane, a američke i britanske s druge strane, kada je dan naše slobode u punom svanuću, pozivam sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom. (...) tom našom narodnom vojskom, koja je jednodušno priznata, podržavana i pomagana od naših velikih saveznika, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Amerike. <br /><br /> Svi oni, koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti, i koji se ne bi odazvali ovom pozivu, neće uspeti da se oslobode izdajničkog žiga, ni pred narodom ni pred istorijom. Ovom mojom porukom vama, odlučno osuđujem zloupotrebu imena kralja i autoriteta krune, kojom se pokušavalo opravdati saradnja sa neprijateljem i izazvati razdor među borbenim narodom u najtežim časovima njegove istorije, koristeći time samo neprijatelju.<ref name="prekoBBC">[http://sr.wikisource.org/sr-el/Позив_краља_Петра_II_на_приступање_Народноослободилачкој_војсци_Југославије Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]</ref>|Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije}} Uprkos pozivu jugoslovenskog kralja, [[Dragoljub Mihailović]] i tzv. "Jugoslovenska vojska u otadžbini" u [[Bitka za Srbiju 1944.|bici za Srbiju]] su se borili na strani Nemaca. == Suđenje kolaboracionistima == {{main|Beogradski proces}} Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja četnika sa okupacionim trupama za vreme okupacije. Optuženi Mihailović se branio time da je to zatečeno stanje, da je u Crnoj Gori i Hercegovini vladala glad, a Italijani su davali obroke: :Pretsednik: Je li vama bilo poznato da su u to vreme, jula-avgusta 1942 godine, komandanti četnika u Dalmaciji, u Hercegovini, Bosni, Liki, sarađivali sa okupatorom? :Optuženi: Ne razumem. :Pretsednik: Da li su vaši komandanti kao Jevđević i drugi u to vreme sarađivali sa Italijanima? :Optuženi: To je zatečeno stanje, pokušao sam da promenim. :Pretsednik: Jeste li preduzimali što da to stanje promenite? :Optuženi: Jesam. Tražio sam i preko Hadsona i svojom depešom da mi se omogući pet hiljada obroka hrane da dobijem, jer je vladala glad u Crnoj Gori i Hercegovini isto tako.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Presudom je utvrđeno da su svi Mihailovićevi komandanti i sve njegove formacije sarađivale sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Utvrđeno je da su svi komandanti optuženog Mihailovića i sve njegove četničke formacije sarađivale sa Nemcima, Italijanima i bugarskim okupacionim trupama za sve vreme okupacije u oružanim borbama protiv narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vreme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo u nameri uništenja oslobodilačkog ustanka i pružanju pomoći okupatoru u održavanju sistema okupacije.<ref>[https://www.znaci.org/00001/60_3_34.pdf Prof. dr. Miodrag Zečević: Dokumenta sa suđenja Draži Mihailoviću]</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Reference == {{izvori|2}} == Literatura == * [https://www.znaci.org/00001/4_12_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XII, knj. 4, Dokumenti nemačkog Rajha : 1944-1945], Vojnoistorijski institut, Beograd * [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 1, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1941-1942], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1981, COBISS.SR-ID: 32586252 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_2.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 2, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića januar-septembar 1943], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586253 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_3.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 3, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, septembar 1944 - avgust 1944], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586254 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 4, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, avgust 1944 - maj 1945], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1985. * [https://www.znaci.org/00001/114.htm Branko Latas: DOKUMENTI O SARADNjI ČETNIKA SA OSOVINOM], Beograd 2006. * [https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. COBISS.SR-ID: 2328588 * [https://www.znaci.org/00001/171.htm Elizabet Barker: Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u drugom svjetskom ratu], Zagreb, Globus 1979, COBISS.SR-ID: 77735943 * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Sveučilišna naklada Liber - Zagreb 1979 * {{Cite book| ref = harv| last = Pajović| first = Radoje| authorlink = Radoje Pajović| others = Dušan Željeznov, Branislav Božović| title = Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Špiler| year = 1987| url = http://www.znaci.net/00001/281.htm| publisher = Центар за информације и публицитет| location = Загреб| isbn = 978-86-7125-006-1| pages = | access-date = 05. 01. 2012| archive-date = 24. 04. 2013| archive-url = https://web.archive.org/web/20130424015645/http://znaci.net/00001/281.htm| url-status = dead}} == Vidi još == * [[Četnici u Drugom svetskom ratu]] * [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] * [[Predaja zarobljenih partizana Nemcima 1941.]] * [[Protivosovinske aktivnosti četnika u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == {{commonscat|Chetnik collaboration with Axis occupation}} * [http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html Svi smo sarađivali sa Nemcima, osim mene (Transkripti sa suđenja Draži Mihailoviću)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215085052/http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html |date=2012-12-15 }} * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 (Stanford University Press 1975)] ** [https://www.znaci.org/00001/40_45.htm Dvojna politika u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_47.htm Kolaboracija s Talijanima u Crnoj Gori] ** [https://www.znaci.org/00001/40_48.htm Kolaboracija s Talijanima u NDH] ** [https://www.znaci.org/00001/40_49.htm Kolaboracija s Talijanima u Sloveniji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_50.htm Kolaboracija s ustaškom državom] ** [https://www.znaci.org/00001/40_57.htm Sporno pitanje kolaboracije] ** [https://www.znaci.org/00001/40_62.htm Četničko-njemački sporazumi o kolaboraciji u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_63.htm Neformalna kolaboracija u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_64.htm Kolaboracija izvan Srbije do oktobra 1944.] ** [https://www.znaci.org/00001/40_72.htm Slom njemačko-četničke obrane u zapadnoj Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_78.htm Nastavak kolaboracije s Nijemcima] * [https://www.znaci.org/00001/41.htm Fikreta Jelić-Butić. ČETNICI U HRVATSKOJ 1941-1945] * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/independent-state-of-croatia/chetniks/ Chetnik collaboration with NDH], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/italy/chetniks/ Chetnik collaboration with Italians], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/montenegro/chetniks/ Chetniks in Montenegro], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/chetniks/ Chetnik movement during World War II] * [http://trial-mihailovic-1946.org/ Web Archive - The Trial of Dragoljub-Draza Mihailovic – 1946] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212225831/http://trial-mihailovic-1946.org/ |date=2007-02-12 }} * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 3 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm -Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm -Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_261.htm -Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm -Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_263.htm -Izveštaj Štaba 2. oklopne armije od 7. decembra 1943. komandantu Jugoistoka o molbi Vojislava Lukačevića da mu se omogući sastanak sa Pavlom Đurišićem radi dogovora o proširenju saradnje četnika sa Nemcima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm -Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_265.htm -Naređenje Štaba 2. oklopne armije od 22. decembra 1943. godine 2. puku »Brandenburg« o premeštanju nemačkog oficira za vezu iz štaba Vojislava Lukačevića u štab Pavla Đurišića ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm -Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm -Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_268.htm -Obaveštenje komandanta Jugoistoka od 24. januara 1944. nemačkom opunomoćenom generalu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o angažovanju četnika u Dalmaciji i Hercegovini zajedno sa nemačkim trupama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_269.htm -Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_270.htm -Izveštaj obaveštajnog odeljenja nemačke 264. pesadijske divizije od 18. aprila 1944. o razgovorima sa Momčilom Đujićem i Miodragom Kapetanovićem ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_271.htm -Izveštaj Obaveštajne grupe »Konrad« od 11. maja 1944. Komandi 2. oklopne armije o pregovorima sa Momčilom Đujićem] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm -Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_273.htm -Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru sa kapetanom Neškom Nedićem u Kruševcu ] * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 4 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbahetom ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm -Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 18. avgusta 1944. sa sastanka održanog 17. i 18. avgusta u komandi Jugoistoka povodom ponude Draže Mihailovića za saradnju u borbi protiv jedinica NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_230.htm -Obaveštenje generalštaba vrhovne komande Vermahta od 25. avgusta 1944. ministarstvu inostranih poslova o razgovorima Milana Nedića sa komandantom jugoistoka o saradnji Draže Mihailovića sa Nemcima u borbi protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm -Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} {{Authority control}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu| ]] kvqtgu4ugp8rmfndlj2a59fwsgbhge4 41865961 41865960 2024-04-25T12:44:51Z 87.116.179.72 /* Partizani kao zajednički neprijatelj */ wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nemac, domobran i Rade Radić.jpg|thumb|Njemački general major Friedrich Stahl, [[Hrvatsko domobranstvo|domobranski]] oficir i četnički komandant [[Rade Radić]], prilikom sastanka u centralnoj Bosni, 1942.<ref name="ushmm46717">{{cite web|url=http://resources.ushmm.org/inquery/uia_doc.php/query/45?uf=uia_BeHOBM|title=Photograph #46717|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=5 February 2011}}</ref>]] [[Datoteka:Četnici i Nemci.jpg|thumb|right|[[Četnici]] poziraju s njemačkim okupacionim snagama u nepoznatom selu na području Jugoslavije.]] '''[[Kolaboracija]] [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četnika]] sa snagama [[snage Osovine|Osovine]]''' je tokom [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugog svjetskog rata u Jugoslaviji]] poprimala razne forme, od nenapadanja do direktne vojne podređenosti okupacionim snagama. [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] je predstavljala raznorodnu formaciju sastavljenu od raznih [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četničkih grupa]]. [[Četnici]] u Srbiji su isprva sa [[partizani]]ma učestvovali u [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanku protiv okupatora]] [[1941]], a nakon sloma ustanka kreću u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja - [[partizan]]a i drugih etničkih grupa. U [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]] (Dalmaciji, Lici, Hercegovini i delu Bosne) četničke jedinice od početka organizuju Italijani kao jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]].<ref name="Pop izdaje"/> Proklamativno su ove jedinice bile pod Vrhovnom komandom [[Dragoljub Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali efektivno podređene italijanskoj vojnoj komandi. [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeve]] četnike je podržavala [[Jugoslavija|jugoslovenska]] vlada u izbeglištvu, podržana od [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznika]], te su četnici formalno postali deo savezničke koalicije, očekujući preuzimanje vlasti u trenutku savezničke pobede nad Nemačkom. U međuvremenu, otpor Osovini veoma je opao, a mnogi delovi JVuO su se borili zajedno sa osovinskim snagama protiv rivalske [[NOVJ|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Nakon niza upozorenja tokom [[1943]], [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznici]] su u decembru [[1943]]. doneli odluku o raskidu saradnje.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU], Globus, Zagreb 1979</ref><ref>Winston Churchill: The Second World War. [5], Closing the ring, New York, Bantam Books, 1962</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/1.htm Fitzroy Maclean: RAT NA BALKANU], Stvarnost, Zagreb 1964</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Zagreb 1979</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/5.htm F.W.D. Dikin: BOJOVNA PLANINA], Nolit, Beograd 1973</ref> Izbeglička vlada u kojoj je [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] bio ministar vojni raspuštena je u maju [[1944]], u avgustu je [[Kralj Petar II Karađorđević|kralj Petar]] ukinuo njegov štab, a u septembru pozvao sve pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini da se priključe [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]]. {{Wikisource|Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.}} {{Wikisource|Radiogramsko naređenje D. Mihailovića svim komandantima od 7.11.1943. }} Mihailović otkazuje poslušnost jugoslovenskom kralju, a tokom savezničke bitke [[Bitka za Srbiju 1944.|bitke za Srbiju 1944.]] se bori na strani [[Wehrmacht]]a. Četničko zbližavanje sa Nemcima kulminiralo je [[Povlačenje kolaboracioanista u Treći Rajh|zajedničkim povlačenjem]] sa nemačkim snagama na teritorij [[Treći Rajh|Trećeg Rajha]] [[1944]]-[[1945]]. Uzimajući u obzir formacijsku potčinjenost okupacionim snagama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Rajha]], kao i [[Suradnja četnika s Nezavisnom Državom Hrvatskom|potpisivanje ugovora]] sa vlastima kvislinške [[NDH]], [[Logika|logički]] je neodrživo četnike nazivati [[Antifašizam|antifašističkim]] pokretom. Pokret koji traži i dobija oružje, municiju i ratnu opremu od [[fašizam|fašističkog]] okupatora, po definiciji nije antifašistički. Pored toga, Mihailovićev pokret uopšte nije upotrebljavao sintagmu „antifašistički“ kao vlastitu odrednicu, niti se identifikovao s antifašizmom, budući da je ta terminologija poticala iz domena [[Komunizam|komunističke ideologije]]. Mihailovićev pokret nije bio fašistički u ideološkom smislu i nastao je kao nesumnjivo antiokupatorski pokret. Međutim, praksa tog pokreta podrazumevala je usvajanje fašističke kulture nasilja: etnički motivisani masovni zločini, teror nad civilima, istrebljenja čitavih porodica, nasilje nad kolektivnim seoskim zajednicama, spaljivanja i pljačku čitavih naselja. [[Antikomunizam]] je bio ključni ideološki činilac koji je prouzrokovao nalaženje zajedničkih interesa između JVuO i okupatora, ali i između JVuO i kvislinških, tj. domaćih profašističkih pokreta.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> {{izdvojeni citat|- Samostalni četnički odredi („Vertragschetniks“) više ne postoje, čak se i Drenović stavio pod komandu D.M.-a. Drenović, Tešanović i lokalni komandanti formalno sarađuju sa njemačkim i hrvatskim trupama. - Ukupno brojno stanje četnika u NDH i Sloveniji procijenjeno na 22.500 ljudi.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=829&rec=313&roll=482 NARA, T313, Roll 482, frame no. 000826: Sastav i brojno stanje neprijateljskih snaga u zoni odgovornosti 15. brdskog korpusa (1. septembar 1943.)]</ref>|Njemački izvještaj od 1. septembra 1943. godine}} Kao vrhovni komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, general Mihailović je dozvoljavao saradnju svojih jedinica sa silama Osovine i kvislinzima, posredno ([[Legalizovani četnici|legalizacija]]) ili direktno. Saradnja se ostvarivala lečenjem četnika u italijanskim, nemačkim i kvislinškim bolnicama, dobijanjem naoružanja i municije, hrane, zajedničkim dejstvima na sektorima fronta ugroženim od partizana. Saradnja je proizlazila iz činjenice da je četnička strategija polazila od uništenja komunista posredstvom okupatora u okviru Drugog svetskog rata. Kolaboracija je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Sandžak|Sandžaku]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] bila očigledna, nesporna, dokumentarno potvrđena. Četničke jedinice odstupale su tokom 1944. i 1945. godine sa Nemcima.<ref>Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd, 1992, str. 391.</ref> == Mihailovićeva ratna doktrina == {{main|Dragoljub Mihailović|Četnička ideologija}} Nakon početnog učešća u ustanku, [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je već 1941. smatrao da su oružane akcije protiv okupatora bez izgleda na uspeh,<ref>Zapisnik kapetana Matla sa sastanka sa srpskim generalštabnim pukovnikom Dražom Mihailovićem 11. novembra 1941, [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], str. 871-878</ref> da mogu izazvati represalije, da su stoga štetne, pa ih treba izbegavati. Prema Dražinoj doktrini, otvoren sukob sa okupatorom treba početi u trenutku njegovog povlačenja, usled savezničkog iskrcavanja na Balkanu ili usled poraza na drugim frontovima. U svom programu poslatom emigrantskoj vladi septembra 1941, Mihailović piše: {{izdvojeni citat|Održavanje neprijateljskog stava prema okupatorima i njihovim pomagačima, ali za sada, do daljeg, ne ulaziti u neposredne borbe osim u slučajevima samoodbrane kao što je slučaj u Hrvatskoj.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_6.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], dokument broj 6</ref>}} Njegovo gledište osnaženo je nakon prve zvanične radio poruke predsednika izbegličke vlade [[Dušan Simović|Dušana Simovića]] od 28.10.1941. koja kaže: {{izdvojeni citat|Do daljnjeg znaka za zajednički rad, bez krajnje potrebe ne izazivati neprijatelja.}} Mihailović je verovao da će saveznici na kraju pobediti. U međuvremenu, nastojao je da spreči ekspanziju komunizma. Smatrao je da će trenutak sloma okupatora biti odlučujući za buduće uređenje zemlje. Da bi se to moglo iskoristiti, potrebno je: * biti, makar formalno, priznata pro-saveznička formacija; * biti vojno dominantan u odnosu na ostale etničke ili ideološke struje sa savezničkim statusom. Partizanski pokret bio mu je glavni rival, a takođe i glavni ideološki protivnik po svim važnim pitanjima. Mihailović je smatrao da strateško opredeljenje za zapadne saveznike nije nužno u sukobu sa taktičkim suzbijanjem partizanskog pokreta uz pomoć okupatora. On je verovao da će ta saradnja ostati neprimetna, odnosno da treba “javno izbegavati saradnju sa Nemcima jer to srpski narod ne voli.“<ref>[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine УСТАНАК У СРБИЈИ 1941. ГОДИНЕ]</ref> U skladu sa ovom logikom, razvio je koncepciju korišćenja svih činilaca u svoju korist. Smatrao je da se treba držati Saveznika, jer je to obezbeđivalo je podršku kralja, naroda, i status savezničke sile. Otpor Nemcima je ostao deklarativnog i propagandnog karaktera da se snage ne bi iscrpljivale u beskorisnim sukobima sa nadmoćnim protivnikom.<ref>videti Proglas Srbima, Hrvatima i Slovencima od 16.11.1941.</ref> == Odnosi sa Nemcima u Srbiji 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} === Saradnja sa kvislinškom vladom === {{main|Saradnja četnika sa Nedićevom vladom}} Draža Mihailović je na početku stvaranja svoje organizacije, tokom leta 1941. stupio u kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. - [https://www.znaci.org/00001/11_4.htm glava 4]</ref> Mihailović je smatrao da se kvislinške snage Aćimovića i posle njega [[Milan Nedić|Nedića]] mogu višestruko iskoristiti: * one suzbijaju komunizam i u tom svojstvu su koristan partner; * one mogu služiti kao paravan za privremenu legalizaciju četničkih odreda u kriznim situacijama; * one su potencijalni izvor snabdevanja - bilo dobrovoljnog, bilo putem fingiranih ili stvarnih prepada * one omogućuju posrednu vezu sa okupacionom silom; * njihovi pripadnici će preći pod Mihailovićevu komandu u trenutku raspada okupacionog sistema; Sa Nedićem je bio u kontaktu, dobijao od njega pare, i obećanja "da će se angažovati kod nemačkih vlasti da Mihailović ne bude zarobljen ili kažnjen."<ref name="znaci.net">https://www.znaci.org/00001/4_14_1_243.htm IZVEŠTAJ HAROLDA TURNERA OD 6. NOVEMBRA 1941. O POKUŠAJIMA DRAŽE MIHAILOVIĆA DA PREGOVORIMA SA NEDIĆEM I NEMCIMA OJAČA SVOJ POLOŽAJ ZA BORBU PROTIV KOMUNISTA1</ref> Mihailović je preko Nedića tražio kontakt sa Nemcima za "borbu protiv komunizma", ali Nedić im je preneo da se Mihailović nalazi neposredno pred uništenjem, da želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime, da je potpuno nepouzdana ličnost i da nema svrhe pregovarati.<ref name="znaci.net"/> Kakogod, o želji Mihailovića da pregovara je obaveštena i nemačka Vrhovna komanda: {{izdvojeni citat|13.11.41: Vrhovna komanda oružanih snaga traži provjeru vijesti da je „izvjesni“ Mihailović poslao delegate Nediću, i preko njih ponudio Nijemcima pregovore.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000119: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka.</ref>}} Uprkos potonjem neuspehu pregovora sa Nemcima, četnici su ipak postigli dogovor sa kvislinškom vladom. Sukladno postignutim dogovorima viših instanci, Štab 1. valjevskog četničkog odreda 13. decembra 1941. naređuje saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{izdvojeni citat| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_33.htm Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda od 13. decembra 1941. za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade</ref>|Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade (13. decembra 1941.)}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1941. === {{main|Sastanak u Divcima}} {{izdvojeni citat|Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_30._%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0_1941._%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0 Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића]</ref>|Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.}} {{Wikisource|Izjava pukovnika Branislava Pantića o Mihailovićevoj odluci da pregovara s Nemcima}} {{Wikisource|Izveštaj kapetana Matla pretpostavljenima od 30. oktobra 1941. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića}} {{Wikisource|Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.}} Nemci su za gušenje [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji 1941.]] angažovali dodatne trupe i sproveli drastične represalije nad stanovništvom, što je Mihailovića navelo da se povuče iz ustanka, napadne partizane i zatraži kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika [[Branislav Pantić|Branislava Pantića]], njegovog predstavnika i obaveštajca u [[Beograd]]u. No, na samom početku sastanka sa nemačkim predstavnicima u selu [[Divci]] 11.11.1941. mu je rečeno: {{izdvojeni citat|Pre dve nedelje poručili ste nam preko Vaših poverenika u Beogradu da je Vaša namera 'da nećete više dozvoliti da se srpska krv beskorisno proliva i srpska imovina dalje uništava'. Istovremeno ste ponudili da se zajedno sa nemačkim Vermahtom i organima Nedićeve vlade borite protiv komunizma. Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer: 1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i 2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.}} Nemci su procenili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, i stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta".<ref name="Divci">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> U daljem razgovoru Draža se pravdao nacistima za ustanak: {{izdvojeni citat|Nije moja namera da ratujem protiv okupatora, jer kao generalštabni oficir poznajem snage obeju snaga.<ref name="Divci"/>}} On se pravdao da je morao uzeti neke gradove od Nemaca da ih komunisti ne bi uzeli<ref>"Moji ljudi su [[Bitka za Loznicu 1941.|krenuli na Loznicu]] zato da je komunisti ne zauzmu."</ref> i izjavljivao da nije na strani ustanika: {{izdvojeni citat|Nisam se stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce.<ref name="Divci"/>|[[Draža Mihailović]]}} Draža je izjavljivao Nemcima lojalnost i tražio da mu daju municiju da nastavi borbu protiv partizana.<ref>"Neophodno je imati municiju! Računajući s tim, došao sam ovamo."</ref> Ali, želeo je da njegovo "delovanje na nacionalnoj osnovi" ostane potajno da ne bi prošao kao [[Kosta Pećanac]], koji je sklopio otvoreni sporazum sa okupatorom, čime je izgubio ugled u narodu i stekao oznaku izdajnika.<ref name="Divci"/> Uprkos svim njegovim predlozima, Nemci mu nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje: {{izdvojeni citat|„Ponuda pukovnika Mihailovića da stavi svoje snage na raspolaganje za borbu protiv komunista je odbijena i zatražena je bezuslovna predaja. Mihailović je tražio da se konsultuje sa svojim komandatima. Mihailović također tražio oružje za borbu protiv komunista. Ovo je igra, borba između bandi za izvor oružja. Ipak, čini se da jedan dio Mihailovićevih bandi iskreno želi da se bori protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000121-2: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka 17.11.41.}} Mihailovićev stav u odnosu na njemačkog okupatora i kvislinge u Srbiji bio je jasno izražen u depeši, koju je opunomoćeni poslanik Ministarstva inostranih poslova Trećeg Rajha u Beogradu [[Felix Benzler]], 31. marta 1942. godine, uputio centrali u Berlinu: {{izdvojeni citat|Sve dosad se nije postiglo da se ličnost pukovnika Mihailovića stavi pod kontrolu. Po svoj prilici ni on nije u stanju ili nije voljan da na srpskom području nešto preduzme, već je, naprotiv, preko jednog posrednika ovih dana ponudio vladi Nedića da prihvata da se objavi: 1) da on ne namerava da se bori protiv Nemaca; 2) da neće ništa da preduzima protiv Nedićeve vlade; 3) da se zalaže za održanje mira i reda u zemlji; 4) da poziva na borbu protiv komunista. Posredniku je odgovoreno da za Mihailovića jedino u obzir dolazi da se bezuslovno potčini.<ref>[https://znaci.org/00001/11_18.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POD ZAŠTITOM LEGALIZOVANIH ODREDA]</ref>}} Za njim je raspisana poternica i nekoliko meseci je bio u bekstvu. U junu 1942. Mihailović je prešao u Crnu Goru, italijansku okupacionu zonu, na teritoriju koju su držali crnogorski četnici. Četnički odredi u Srbiji su delom raspustuili regrute kućama i ostali u ilegali na kadrovskom sastavu, a delom se legalizovali kao pripadnici zvaničnih Nedićevih formacija. === Stanje sukoba niskog intenziteta i legalizacija četnika === {{main|Neil Selby}} {{Quote box | citat = „Udružite se sa apotekarima. Uzmite od njih praškova za kijanje, suzavce i supervodonik. Na igrankama svrabeće praškove. Upućujte preteća pisma, uznemiravajte telefonom, stvarajte svuda strah i zabunu.“<ref name="Kosta Nikolić 2004">Bojan Dimitrijević - Kosta Nikolić: Đeneral Mihailović - biografija, Beograd : Institut za savremenu istoriju, 2004, str 378-9</ref> | izvor = [[Draža Mihailović]] naređuje „misteriozne sabotaže" po gradovima septembra 1943. | width = 40% | align = right}} Aktivnosti četničkih odreda u Srbiji svedene su na najmanju meru da se ne bi izazivao okupator, i uglavnom su ograničene na organizacionu i obaveštajnu delatnost i sitnije diverzije. Uprkos tome, nemački okupator je veoma ozbiljno shvatao četničku aktivnost i povremeno organizovao racije protiv preostalih Mihailovićevih odreda, koji su se trudili da izbegnu dodir sa neprijateljem. Težište aktivnosti obeju strana preneto je na teritoriju [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. U Srbiji, znatan broj Mihailovićevih snaga se legalizovao. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. maj]]a 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Tu na okupatorskom spisku snaga su neki od glavnih Mihailovićevih četnika: [[Predrag Raković]], [[Miloje Mojsilović]], [[Dušan Smiljanić]], [[Vučko Ignjatović]], [[Miloš Glišić]], [[Ljuba Jovanović]]... Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">[https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA]</ref> Odsustvo oružane borbe u Srbiji sredinom [[1942]]. godine Mihailović je nastojao da nadoknadi činjenjem smicalica nemačkim vojnicima po gradovima, ubacivanjem „smrdljivih bombi", "svrabećih praškova", "praškova za kijanje", upućivanjem pretećih pisama, uznemiravanjem telefonom...<ref name="Kosta Nikolić 2004"/> Ovo nije ostalo neprimećeno. Britanski kapetan Bil Hadson je u drugoj polovini 1942. ponovo uspostavio vezu i javio da "Mihailović još sarađuje s Osovinom u Crnoj Gori i Sandžaku i miruje u Srbiji", da su "u Dalmaciji Trifunovićevi četnici legalizovani" te, podsticani od Italijana, sanjaju o nekoj "Srbo-Sloveniji i Dalmaciji". Na osnovu stanja na terenu on izvlači zaključak: {{izdvojeni citat|U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.... Mihailoviću bi trebalo konačno reći da Britanci pretpostavljaju komuniste kvislinzima.<ref name="Deakin2"/>|Britanski kapetan Bil Hadson}} Mihailovićeva taktika u Srbiji se početkom 1943. sastojala u tome da organizuje i štedi svoje snage za "planirani narodni ustanak". Nemci navode da je izbjegavao svaki konflikt sa okupacionim trupama.<ref>NAW, T-78, Roll 332, 6289915, 919: Procjena situacije komande Jugoistoka za feburar 1943 (2. mart 1943.).</ref> Izveštaji Nedićeve vlade konstatuju da je četnička akcija gotovo svuda upravljena na obračunavanje sa komunistima, koje se sprovodi beskompromisno, do istrebljenja. Inače, četnici na sastancima sa narodom savetuju lojalno držanje prema domaćim vlastima i okupatorskoj vojnoj sili kao i odricanje svake pomoći partizansko-komunističkim bandama.<ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 59/1—1, k. 22.</ref><ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 54/5—1, k. 22.</ref> Četnici su se posebno klonili ozbiljnijih sabotaža koje mogu izazvati odmazde, pa su čak sprečavali britanske komandose na terenu da ih vrše: {{izdvojeni citat|[[Neil Selby|Major Selby]] imao zadatak da organizuje sabotaže i dotur materijala za iste; „Prema Selbyevim navodima, do sabotaža nije došlo zato što ih D.M., odn. njegovi komandanti na terenu na terenu još nisu odobrili.“ <ref>NAW, T-313, Roll 482, 000544: Izvještaj obavještajnog odjeljenja Vojnog komandanta Jugoistoka o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca u noći 18./19. augusta 1943 (26. august 1943.).</ref>|Izvještaj nemačkog obavještajnog odjeljenja o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca (26. august 1943).}} Mihailović je 7. oktobra 1943. naređivao svojim četnicima borbu protiv partizana u Sandžaku "po svaku cenu" i nesukobljavanje sa Nemcima "po svaku cenu": {{izdvojeni citat|9. Na slučaj dolaska nemačkih trupa u reon gde se vrši akcija, ne dolaziti sa ovima u dodir, a sprečiti po svaku cenu eventualni sukob. <br /> 10. Na slučaj nailaska na partizane, ovi se po svaku cenu moraju razbiti i reon Župe očistiti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_9.htm Naređenje Draže Mihailovića od 7. oktobra 1943. komandantima kopusa u zapadnoj Srbiji za mobilizaciju ljudstva i borbu protiv NOVJ u Sandžaku]</ref>|Naređenje Mihailovića za borbu protiv partizana i nesukobljavanje sa Nemcima u Sandžaku (7. oktobra 1943).}} Saveznički komandant Sredozemlja uskoro i sam uviđa da se Mihailović bavi sporednim aktivnostima, uz izbegavanje da preduzme nešto na komunikacijama vitalnim za [[Saveznici|Saveznike]] i za Nemce. Stoga je [[9. decembar|9. decembra]] [[1943]]. poslao [[Dragoljub Mihailović|Mihailoviću]] telegram kojim zahteva izvršenje specifikovanih napada na komunikacije, a koji počinje rečima: {{izdvojeni citat|'''Sloboda kojom se Nemci služe železničkim prugama od Grčke do Beograda za prevoz i izdržavanje trupa nepodnošljiva je.'''<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_250.htm, Obaveštenje brigadira Armstronga od 9. decembra 1943. Draži Mihailoviću o zahtevu Komande britanskih trupa na Srednjem istoku da četnici izvrše dve sabotaže protiv Nemaca]{{Dead link|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog II</ref>}} == Saradnja četnika sa NDH == [[Datoteka:Chetniks, Ustasa, and Domobrani.jpg|thumb|Predstavnici četnika, ustaša i domobrana na sastanku u Bosni.]] {{Glavni članak|Suradnja četnika sa NDH}}{{Wikisource|Sporazum grupe četničkih predstavnika sa predstavnicima NDH od 23.5.1942.}} {{izdvojeni citat|Mi se sa vojnim organima hrv. države na terenu borbe protiv komunista nalazimo ne kažemo saveznici, ali kao neki slučajni saradnici. Iz toga može za obje strane nastati dosta dobrih posljedica.<ref>http://www.znaci.org/00001/4_14_1_82.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230323080618/https://znaci.org/00001/4_14_1_82.htm |date=2023-03-23 }} Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP</ref>|Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda komandantu 4. domobranske divizije za saradnju u borbi protiv partizana (10. maja 1942.)}} Na celoj teritoriji [[NDH]] na kojoj su živeli Srbi, došlo je do [[Ustanak u NDH|ustanka]] protiv [[ustaše|ustaškog]] terora. Među ustanicima je ubrzo došlo do podele između četnika i komunista. Komunisti su imali svoje principe: beskompromisnu borbu protiv svih okupatora i pomagača i zabranu nacionalnog revanšizma. Četnici su hteli smirivanje situacije, što se ubrzo pretvorilo u borbu protiv pokreta otpora. [[Momčilo Đujić]] i [[Pajo Popović]] su prvi od četničkih vođa bili decembra 1941. godine kod župana NDH [[David Sinčić|Davida Sinčića]] u [[Knin]]u.<ref name="Pop izdaje"/> Zajedno s njima dvojicom, kod Sinčića je početkom decembra došao i [[Brane Bogunović]], kojeg će Sinčić ocijeniti kao najpouzdanijeg za suradnju.<ref>Veliki župan Sinčić je 7. februara 1942. obavijestio Pavelića da »Brane Bogunović iz Bosanskog Grahova uvijek djeluje u smislu smirenja«. (NOB u Dalmaciji, 2,872).</ref> Pregovori četnika s vlastima NDH u Kninu su nastavljeni u januaru 1942. godine, kada su velikog župana posjetili i [[Mane Rokvić]], kapetan [[Veljko Ilić]], [[Velimir Tešanović]] i [[Stevo Rađenović]].<ref>AVII, 261,42-1/12.</ref> Četnici su tokom prve polovine 1942. putem pučeva preuzeli od komunista rukovođenje ustaničkim odredima u centralnoj i istočnoj Bosni. Ovi odredi sklopili su ugovore o saradnji sa vojnim vlastima NDH tokom aprila, maja i juna 1942, i tako se uključili u jedinstven nemački odbrambeni sistem. Prvi je sporazum sa NDH potpisao [[Uroš Drenović]] u ime svog odreda [[27. april]]a 1942. Zatim su slične sporazume potpisali [[Lazo Tešanović]], [[Rade Radić]], [[Savo Božić]], [[Cvijetin Todić]], [[Radivoje Kerović]] i drugi. Pavelićev ministar [[Mladen Lorković]] [[26. maj]]a 1942. godine depešom obaveštava »vrhovničtvo« velike župe Bribir i Sidraga: {{izdvojeni citat|»Glavni stožer domobranstva suglasan je sa vašim priedlogom da se vođama grko-istočnjaka popu Momčilu Đujiću, Mani Rokviću, Bogunoviću, Paji Popoviću i Paji Omčikusu dodieli pomoć od milijun Kn (kuna), 200 pušaka jugoslavenskog poriekla i 10 strojo-pušaka.«<ref>AVII, H-P-426; u protokolu Ministarstva vanjskih poslova NDH dokument je zaveden pod brojem VT/57/42.</ref>|Depeša ministra NDH [[Mladen Lorković|Mladena Lorkovića]] nadležnima u Kninu o isporuci oružja četnicima (26. maj 1942.)}} Isplata je izvršena početkom juna. O tome dr Sinčić obavještava Pavelića: "''Jučer sam trima glavnim vođama četnika koji su u borbi protiv partizana, Momčilu Đujiću, Branku Bogunoviću i Mani Rokviću dao svakome po 100.000 kuna radi organiziranja borbe protiv partizana i pomoći njihovim suborcima''."<ref>AVII, 195,12/6—1</ref> Istovremeno je Sinčić »četničkim vođama izručio jednu makar skromnu količinu hrane, a naše zapovjedništvo stavilo im je na raspolaganje 20.000 metaka, 100 pušaka i 10 dobrovoljaca — puškomitraljezaca s oružjem«.<ref>AVII, 224,35/11-1.</ref> Međutim, saradnja nije tekla glatko. Dogovoreno je da četnici ne napadaju hrvatska sela i da ne dolaze oružani u Knin, što se često nije poštovalo.<ref>U istrazi poslije rata Sinčić je izjavio: »Sporazumjeli smo se da četnici neće napadati hrvatska sela ni domobrane, ni oružnike, da neće oružani u Knin dolaziti«. »Međutim, Đujić je nastavio s napadima svojih četnika na pojedina katolička sela u župi s izlikom da su u njima partizani«. AVII, 261,42-1/14.</ref> Međutim, na saradnji su insistirale sile Osovine; stoga će početkom [[1943]]. ugovori o saradnji biti obnovljeni. U [[Knin]]u je 26. II 1943. održana skupština četničkih »vojnih delegata i civilnih predstavnika« s područja [[Bosansko Grahovo|Bosanskog Grahova]], [[Drvar|Drvara]] i [[Bosanski Petrovac|Bosanskog Petrovca]]. Zaključeno je da se formira Grmečko-klekovački korpus, a za komandanta je izabran [[Đuro Plećaš]]. Zaključeno je da se »odmah povedu pregovori sa hrvatskim civilnim i vojnim vlastima za što tešnju saradnju, međusobnog pomaganja i zajedničku borbu protiv partizanskih pljačkaških hordi« a izabrani su i »opunomoćenici« za vođenje pregovora.<ref>Arhiv Hrvatske, Četnička arhiva, kut. 1.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/41_13.htm Fikreta Jelić–Butić: ČETNICI U HRVATSKOJ 1941–1945. poglavlje POKUŠAJ PODUZIMANJA VEĆE ČETNIČKE OFENZIVE PROTIV NOP-A]</ref> U [[Gospić]]u je 6. marta 1943. potpisan sporazum između pripadnika [[Medak|Medačkog]] četničkog odreda i vojnih i političkih vlasti NDH. Sastanku su, s hrvatske strane, prisustvovali ustaški pukovnik [[Vjekoslav Servatzy]], oružnički pukovnik Dragutin Mašek te veliki župan župe Lika i Gacka Ferdo Stilinović. Na drugoj strani, bili su prisutni kapetani Jovo Dabović i [[Miodrag Kapetanović]], komandant Medačkog odreda, kao i nekoliko civilnih predstavnika. U zapisniku sporazuma, između ostalog, navedeno je sljedeće: {{izdvojeni citat|Svrha sastanka je davanje odnosno dobivanje dozvole za obstojnost i daljni rad gore spomenute skupine oboružanog pravoslavnog pučanstva. Tim povodom daje se i prima na znanje sliedeće: </br> 1.— Vođa naoružanog odreda zvanog »Medački četnički odred«, svi njegovi zapovjednici i oboružani pripadnici tog odreda u ime svoje i u ime cielokupnog pravoslavnog pučanstva, koje stanuje na području toga odreda izjavljuju, da priznaju vrhovničtvo (suverenitet) N.D.H. i Poglavnika, koji je nosioc tog vrhovničtva, za svog vladara. Priznaju također sve zakone, naredbe, odredbe i u obće zakonske propise N.D.H. i obavezuju se iste poštovati i njima se pokoravati kao i svi drugi državljani N.D.H. Nadalje izjavljuju da žele, da im se dozvoli da oružje, koje već posjeduju, mogu i nadalje zadržati u svrhu, da brane svoja sela i naselja od pljačkaških partizanskih bandi i drugih odmetnika, a izjavljuju se spremnim dobrovoljno sudjelovati sa hrvatskim i njemačkim odnosno talijanskim oružanim snagama na suzbijanju i uništavanju partizansko odmetničkih bandi i to pod vrhovnim zapovjedničtvom hrvatskih odnosno njemačkih ili talijanskih vojnih zapovjednika.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 159, registarski broj 23/3 (H-X-84).</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_2_76.htm Zapisnik o sporazumu Medačkog četničkog odreda i predstavnika vojnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske u Gospiću od 6. marta 1943. o saradnji u borbi protiv pripadnika NOP-a na području centralne Like]</ref>}} U pismu koje su 30. maja 1944. lokalni četnici uputili njemačkoj komandi u [[Drniš]]u, tvrdi se da su partizani kontrolisali Medak od aprila do decembra 1943, a da je nakon dolaska [[114. lovačka divizija (Nemačka)|114. lovačke divizije]] Wehrmachta, u mjestu iznova uspostavljen „ustaško-domobransko-četnički garnizon”. Medački četnici pišu: „Sve se odvijalo u duhu sporazuma i iskrene saradnje sa ustanovama NDH. Četnički odred iz Metka (Medak) učestvovao u svim akcijama njemačke vojske u aprilu 1944; od komande puka Brandenburg četnici dobili nagradu za hrabro držanje u tim borbama.”<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=299&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000294: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> I pored toga, između ustaša i četnika je dolazilo do sukoba. Tako sredinom maja 1944. ustaše spaljuju srpsko selo, dok četnici zahtijevaju od Wehrmachta “da sve svoje snage usmjerimo na borbu protiv komunizma, a ne da gubimo vrijeme i dragocjene četničke živote na osvetu ustašama”.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=300&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000295: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> U narednim mjesecima saradnja četnika i ustaša je išla teško i usiljeno, uz brojne incidente i čestu intervenciju Nijemaca.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=245&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frame no. 000241: Pismo načelnika štaba 15. brdskog korpusa Njemačkom opunomoćenom generalu u Zagrebu povodom incidenata prouzrokovanih od strane ustaša (4. januar 1944.).] „Bezobzirno i neodgovorno“ ponašanje ustaša i vlasti NDH prema četnicima koji stoje u službi Wehrmachta može imati teške posljedice po ratnu privredu. Zbog ovoga se ima „najoštrije protestvovati“ kod vlasti u Zagrebu. Ukoliko se ponašanje vlasti NDH „u najkraćem roku“ ne promijeni, njemačke trupe će biti prisiljene da djeluju.</ref> Sir [[William Deakin]], u svojim ratnim memoarima nazvanim ''The Embattled Mountain'' (objavljenim u Jugoslaviji [[1973]]. pod naslovom “Bojovna planina”), pominje javnu četničku saradnju sa vlastima NDH: {{izdvojeni citat|Bosanski četnici su, prema zaplenjenim dokumentima, sklapali sporazume sa Pavelićevim vlastima. Mihailović obično nije održavao ličnu vezu sa svojim mesnim komandantima. Dodir je uspostavljan preko štabnih oficira koji su išli u obilaske. Krajem avgusta [1943. — prim.], u vezi sa mojim porukama, primio sam na razmatranje jedan predlog iz Kaira da se preko BBC-a poimenično žigošu oni četnički komandanti za koje postoji dokaz da sarađuju sa Pavelićem i Nemcima. Odgovorio sam: “Smatram da bi napad na četnike saradnike okupatora preko BBC-a bio odlučan korak napred, ali učiniti to izostavljajući Mihailovića predstavljalo bi manevar koji ovde niti bi bio dobro primljen niti shvaćen. Zaplenjeni dokumenti odnose se na legalizovane četnike, tj. one kojima je - za razliku od ilegalnih četnika - dopušteno da sarađuju sa Osovinom. Ali i jedni i drugi su pod vrhovnom komandom Mihailovića.”<ref>[https://www.znaci.org/00001/5_2.htm Vilijam Dikin, BOJOVNA PLANINA, Beograd 1973.]</ref>|Sir [[William Deakin]], ''The Embattled Mountain''}} U izvještaju 69. rezervnog korpusa [[Wehrmacht]]a od 11. XI 1943. o dotadašnjim odnosima sa četnicima sa [[Ozren (Bosna i Hercegovina)|Ozrena]] i [[Trebava (planina)|Trebave]] navedena je sljedeća opaska: {{izdvojeni citat|O Ozrenskim i Trebavskim četnicima; lokalne milicije koje nemaju veze sa DM-om i prema kojima je DM neprijateljski nastrojen; dosad sarađivali sa njem. i NDH vlastima i značajno doprinijeli odbrani Doboja; Drugoj oklopnoj armiji [PzAOK 2] saopštiti da bi bila greška otpočeti neprijateljstva protiv njih; 1. lovački zdrug [NDH] ima sporazum sa njima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=437&roll=1544 NARA, T314, Roll 1544, frame no. 000431.]</ref>|Za štab 69. ResKor. (11.11.43)}} Za četničke formacije sa područja NDH koje su bile lojalne okupacionim vlastima, njemački organi su od proljeća 1944. počeli upotrebljavati službeni naziv “Hrvatska borbena zajednica” ({{jez-nem|Kroatische Kampfgemeinschaft — KKG}}): {{izdvojeni citat|Novi naziv za četnike u NDH koji se bore pod njemačkom komandom; Treba doprinijeti postizanju sporazuma između KKG i hrvatskih vlasti kako bi se izbjegli sukobi među njima i time omogućila zajednička borba protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=400&rec=314&roll=1546 National Archive Washington, T314, Roll 1546, frame 000394.]</ref>|Hrvatska borbena zajednica (Kroatische Kampfgemeinschaft) (13. maj 1944. godine)}} {{izdvojeni citat|Tema sastanka: formiranje /Hrvatskih borbenih grupa/; Četnici imaju priznati NDH, odbaciti naziv /četnik/ i [[Velika Srbija|velikosrpske]] težnje i podrediti se [[Wehrmacht]]u; u zamjenu im se garantuje bolnička skrb za ranjene u njemačkim bolnicama, snabdijevanje pojedinih dijelova civilnog stanovništva, te zaštitu od nasilja /počinjenog od treće strane/.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=51&rec=314&roll=566 National Archive Washington, T314, Roll 566, frame 000047.]</ref>|Izvještaj obavještajnog odjeljenja 392. pješadijske divizije o sastanku sa četničkim komandantima kod Otočca 7. juna 1944. godine (10. juni 1944.).}} U ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta za proljeće 1944, konstatuje je se da je došlo do rasformiranja do tada lojalnih četničkih jedinica, kao svojevrsna usluga vlastima NDH. Kao »konačno rešenje« predložena je integracija u [[Hrvatsko domobranstvo|Domobranstvo]]: {{izdvojeni citat|Jedan od malobrojnih ustupaka hrvatskim zahtevima bio je u pogledu četničkog pitanja: rešeno je da se rasformiraju četnički odredi koji su bili pod nemačkom komandom. Oni pravoslavni, koji nisu iz Hrvatske, da se proteraju, a pravoslavni iz Hrvatske da se priključe nemačkim vojnim snagama kao pomoćno osoblje. 25. aprila 1944. komanda Vermahta javlja da četnika rođenih van Hrvatske i nema, pa se prema tome ne mogu ni proterati. Kao konačno rešenje predlaže se da sve lojalne četnike treba integrisati u hrvatsku vojsku.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2022-11-04 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Žalbe Nemcima)}} U izvještaju poslatom 18. maja 1944. iz ustaškog 3. gorskog zdruga komandi njemačkog 69. rezervnog korpusa, navode se podaci o borbenoj saradnji sa četnicima [[Vasa Mijatovića]], koji se nalazi pod komandom vojvode Uroša Drenovića: {{izdvojeni citat|Četnici Vase Mijatovića su opet dokazali vjernost NDH, naročito prilikom napada na Prijedor i u toku akcije čišćenja od strane 69. ResKor.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=412&rec=314&roll=1548 National Archive Washington, T314, Roll 1548, frame no. 000405.]</ref>}} Unatoč svih razlikâ koje su generisale česte incidente, saradnja četnika s trupama NDH u borbi protiv partizana će se nastaviti i u posljednjoj godini okupacije. U zabilješkama s putovanja po [[Dalmacija|Dalmaciji]] i [[Hercegovina|Hercegovini]] glavnokomandujućeg Jugoistoka iz avgusta 1944. navedena je opaska o promjenljivim odnosima unutar antikomunističkog tabora: {{izdvojeni citat|Saradnja 369, 264. i 373. pješadijske divizije sa četnicima dobra; saradnja 2. lovačkog zdruga sa četnicima nailazi na teškoće, vjerovatno namjerno izazvane iz Zagreba. Problemi u odnosima sa vojnim i civilnim vlastima NDH.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=681&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000672—000674.]</ref>|Zabilješka o inspekcijskom putu glavnokomandujućeg Jugoistoka kroz Hercegovinu i Dalmaciju od 7. do 11. augusta 1944.}} Uvijek stavljajući ostvarenje vlastitih vojnih i političkih ciljeva u prvi plan, Njemci su vlastima NDH pokušavali predočiti sve pogodnosti saradnje sa četnicima u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, uz što manje međusobnih razračunavanja: {{izdvojeni citat|Sukobe između ustaša i četnika treba sprječavati; vlastitu saradnju sa četnicima ne iznositi previše u javnost, da se ne bi izazivale bespotrebne polemike; NDH se ne treba nametati savezništvo sa četnicima, ali oni treba da shvate da vremenski i prostorno ograničena saradnja sa četnicima i njima koristi, imajući u vidu trenutni odnos snaga na terenu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1142&rec=311&roll=194 National Archive Washington, T311, Roll 194, frames 001136-7.]</ref>|Zabilješka sa razgovora glavnkomandujućeg Jugoistoka [[Maximilian von Weichs|Maximiliana von Weichsa]] i specijalnog izaslanika [[Hermann Neubacher|Hermanna Neubachera]] od 26. novembra 1944. godine (27. novembar 1944.)}} === Zajednička borba protiv partizana u NDH === {{main|Operacija Užice|Borbe za Jajce 1942.|Borbe za Livno 1942.|Bitka na Neretvi}} [[Datoteka:BatallaDelNeretvaMapa2.png|250px|thumb|right|[[Bitka na Neretvi]] je jedan od primera borbe udruženih sila Osovine protiv jugoslovenskih partizana ([[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|25x22px]] [[Njemačka]], [[Datoteka:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|25x22px]] [[Italija]], [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|25x22px]] [[Nezavisna Država Hrvatska|Ustaše]] i [[Datoteka:Flag of the Chetniks.svg|25x22px]] [[Četnici]]).]] U prvoj polovini 1942. nemačka okupaciona komanda proglasila je oblast južno od Save za ratnu zonu i time preuzela neposrednu komandu nad svim trupama. Sporazumi između četnika i NDH bili su sugerisani i odobreni od strane nemačke komande, tako da su ti sporazumi predstavljali faktičku integraciju četnika u operativnu i okupacionu upravu. Nasuprot ugovornom odnosu sa [[ustaša]]ma, četnici su provodili drakonske mere prema partizanskom pokretu otpora u [[NDH]]. U proglasu štaba [[bilećki vojnočetnički odred|bilećkog vojnočetničkog odreda]] o merama protiv partizana stoji sledeće: {{izdvojeni citat| 1. Svako lice, koje napusti mesto stanovanja, a to mu bude zabranjeno od četničkih vlasti iz bilo kojih razloga biće odmah streljano čim se uhvati. <br /><br /> 2. Svako, ono lice, koje bude vodilo propagandu protivnu četničkoj vlasti i četničkoj organizaciji bi će odmah streljano. <br /><br /> 3. Svaki agent, kurir ili lice koje raznosi propagandistički materijal protivan četničkoj organizaciji biće na licu mesta streljan. <br /><br /> 4. Onaj, kod koga se pronađe propagandistički materijal, biće odmah ubijen. <br /><br /> 5. Svaki onaj domaćin koji primi na hranu, stan ili ukaže ma kakvu pomoć partizanskim agentima, partizanskim kuririma i tsl. biće odmah streljan, njegova porodica internirana, a imanje konfiskovano. <br /><br /> 6. Svako ono lice, koje primi partizane, agitatore i uopšte sumnjive ljude, dužno je odmah stvar prijaviti najbližoj četničkoj vlasti. <br /><br /> 7. Svaka četnička jedinica, svaka strana, svaka patrola i svaki četnik dužni su odmah stupiti u borbu protiv partizana čim ih primijete. Odmah obaveštavaju susedne četničke čete, straže i posade, a ove su dužne priteći odmah i najhitnije u pomoć. <br /><br /> Ko postupi protivno biće kažnjen smrću. Prednje odredbe stupaju odmah na snagu.<ref>[https://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%9B%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%BE_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Проглас штаба билећког војночетничког одреда о мерама против партизана]</ref>|Proglas štaba Bilećkog vojnočetničkog odreda od 5. jula 1942. o merama protiv pripadnika NOP-a}} Nemačka komanda uspostavila je puno operativno jedinstvo, tako da su u zajedničkim operacijama protiv partizana rame uz rame učestvovale Nemačke snage, snage NDH i četnički odredi. Primer ovakvih zajedničkih operacija su [[Borbe za Jajce 1942.|operacije na planini Manjači septembra 1942]]. u kojima su učestvovale 3. bataljon 721. nemačkog pešadijskog puka, 2. čete 1. domobranskog regrutne bojne, 1. i 2. bojna Petrinjskog zdruga, vod haubica i 8 tenkova zajedno sa četnicima Manjače protiv partizanske grupacije sastavljene od [[Prva krajiška brigada NOVJ|1. krajiške]], [[Druga proleterska brigada NOVJ|2. proleterske]] i delova [[Druga krajiška brigada|2. krajiške]], [[Treća proleterska brigada NOVJ|3. sandžačke]] i [[Četvrta proleterska crnogorska NOU brigada|4. crnogorske brigade]]. Pred početak [[Četvrta neprijateljska ofanziva|četvrte neprijateljske ofanzive]], vojvoda [[Dobroslav Jevđević]] obavještava [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]] o planu o zajedničkom nastupanju njemačkih, italijanskih, ustaško-domobranskih i četničkih formacija u predstojećoj operaciji protiv partizana: {{izdvojeni citat|Ujedno vas izveštavam, da mi je danas saopštila vrhovna talijanska komanda, da je dovršen veliki plan o generalnom napadu na partizane u kom će da učestvuju talijanske nemačke hrvatske trupe i naše snage u saradnji sa talijanskim. Na moje pitanje potvrdili su mi, da ima izgleda da u toj operaciji uzmu učešće i crnogorske trupe. O ovom sam vas izvestio i depešom. Na osnovu ovog sve više dolazi u pitanje da se ostvari naš plan o akciji, a mi da budemo samo jedan deo trupa u opštem planu italo-nemačkom za uništenje partizana. Da se ne može ostvariti naš plan nezavisno od njihove akcije, ja sam uvek naglašavao vojvodi Birčaninu, a to sam pominjao i u mojim izveštajima vama, tim pre, što su pravci nastupanja italo-nemačkih snaga od Banja Luke i od Like podudarni sa pravcima, koje smo mi namenili našim trupama.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_13.htm Izveštaj Dobroslava Jevđevića od 18. januara 1943. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u Dinarskoj četničkoj oblasti]</ref>}} U iscrpnom izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine podnio [[SAD|američki]] [[Ured za strateške usluge]] (preteča današnje [[Centralna obaveštajna agencija|Centralne obavještajne agencije]]), sumiraju se rezultati netom završene [[Operacija Weiss|operacije Weiss]]: {{izdvojeni citat|Krajem januara 1943. godine zajedničke nemačke, hrvatske, italijanske i četničke snage povele su veliku ofanzivu protiv jugoslovenske oslobodilačke armije. Neprijatelj je potpomognut od Drenovićevih četnika uspeo da potisne jugoslovenske patriote u Hercegovini i jugoistočnoj Bosni. Glavni udar u sadašnjoj neprijateljskoj ofanzivi vrše kombinovane četničke snage u Hercegovini (V.[ojislav] Lukačević, član Mihailovićevog glavnog štaba), u Crnoj Gori (Bajo Stanišić) i u Sandžaku (Pavle Đurišić, član Mihailovićevog glavnog štaba). Ishod ove borbe je još neizvestan. Partizani govore da su oni odneli pobedu, dok četnici insistiraju na tome da su gotovo potpuno očistili ove jugoslovenske krajeve od antifašističkih snaga. Tačno je, međutim, da su jugoslovenski antifašistički gerilci pretrpeli teške teritorijalne gubitke, ali daleko je od toga da su njihove snage uništene ili razbijene. Na drugoj strani, mnogo slavljeni četnici generala Mihailovića danas su angažovani u jednoj od najžešćih ofanziva za uništenje jugoslovenskih demokratskih snaga.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1018.</ref>}} Četnici i ustaše su kasnije sarađivali protiv pokreta otpora, u pojedinim slučajevima čak i bez posredstva Njemaca: {{izdvojeni citat|Mi ćemo biti u stanju u najskorijem vremenu da ovladamo srpskim naseljima ovoga kraja. — Potrebno je da i jedinice Hrvatske vojske zauzmu što više svojih naselja. — Ne vidimo razloga zašto bi se Hrvatske jedinice dozvolile blokirati, kada im se pruža mogućnost, da se naslonom na naše jake četničke jedinice stave u pokret i počnu partizanima da nanose udar za udarom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_1.htm Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području Gospića od 11. septembra 1943.]</ref>|Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području [[Gospić]]a (11. septembra 1943.)}} Do kraja rata, u gotovo svim osovinskim operacijama protiv partizanskog pokreta otpora četnici i ustaše bili su na istoj strani, pod operativnom komandom okupatora. U odsustvu okupatora, u odnosima četnika i snaga [[NDH]] zabeležen je znatan broj incidenata, ali i primera iskrene saradnje (kao npr. komandant 4. brigade iz sastava Ličko-kordunaške oblasti kapetan [[Dušan Đaković]]: „Mi osećamo i jedan veliki dug pažnje, obzirom na mnoge usluge, koje su nam Hrvatske vojne vlasti učinjele tokom zadnjijeh mjeseci.“<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 9.</ref>) == Saradnja četnika sa Italijanima == {{main|Milizia Volontaria Anti Comunista|Dinarska četnička divizija|Momčilo Đujić|Bajo Stanišić}} [[Datoteka:Momčilo Đujić with an Italian officer.jpg|thumb|Vojvoda [[Momčilo Đujić]] sa italijanskim oficirom Bernardijem. (Fototeka [[Vojni muzej Beograd|Vojnog muzeja Beograd]])]] {{izdvojeni citat| 1.) Želimo ostati u najboljim odnosima sa okupatorskim italijanskim vlastima. <br /><br /> 2.) Mi se borimo samo za proterivanje ustaša, koji su toliko zločina počinili nad srpskim narodom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_19.htm Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda od 1. novembra 1941. majoru Bošku Todoroviću o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu]</ref>|Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu (1. novembra 1941.)}} {{izdvojeni citat|Jevđević je smatrao celishodnim da — u jednom memorijalu — iznese svoju iskrenu saradnju sa nama, zapisavši između ostalog — doslovno: »Saradnja sa Italijanima vratila je našem narodu mogućnost da živi u miru, da radi i da se posveti porodici«. »Saradnja sa Italijom je od presudnog interesa za srpski narod i nikad Srbin neće ustati protiv italijanske vojske jer bi takav postupak, pored toga što bi predstavljao nezahvalnost i zločin, bio takođe i velika ludost«. »Bez obzira na ishod rata, bratstvo u oružju i zajednički prolivena krv (četnici su u borbi protiv komunista izgubili preko 600 ljudi) cementiraće srdačno prijateljstvo sa Italijom. Nikakva londonska Vlada ni bilo koji drugi faktor neće nas skrenuti od ovog puta i ove politike, jer jedino to prijateljstvo je u stanju da omogući ostacima srpskog naroda da prežive«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 1: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1981, str. 888.</ref>|Izvještaj komandanta italijanske 2. armije generala [[Mario Roatta|Maria Roatte]] od 26. septembra 1942. Vrhovnoj komandi u [[Rim]]u o rezultatima razgovora sa [[Ilija Trifunović-Birčanin|Ilijom Birčaninom]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavom Jevđevićem]]}} {{izdvojeni citat|Sve dok Talijani budu jedini izvor pomoći, Saveznici ništa ne mogu učiniti da on, Mihailović izmeni svoj stav prema Talijanima. Njegovi neredovni neprijatelji su: partizani, ustaše, Muslimani i Hrvati. Kada bude svršio s njima on će se obrnuti protiv Nemaca i Talijana.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 20, registarski broj 4/3 (VK-Y-709/1).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 977—978.</ref>|Izvještaj šefa britanske vojne misije pukovnika [[William Bailey|Stenlija Bejlija]] o govoru Draže Mihailovića od 28. februara 1943. godine}} Za razliku od odnosa sa [[Treći Reich|Njemačkim Reichom]] i [[NDH]], saradnja četnika sa italijanskom okupacionom upravom odvijala se prilično glatko, bila je vrlo razvijena i neskrivena, svuda gdje su bili Italijani, u djelovima NDH, [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Slovenija|Sloveniji]]. U komandi [[divizija Sassari|divizije »Sassari«]] u [[Knin]]u 29. oktobra 1941. godine [[Momčilo Đujić]] je s Talijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica: {{izdvojeni citat| 1. Četničke jedinice formiraće se isključivo u srpskim selima na principu dobrovoljnosti, s tim, što će postojeće jedinice imati samo lako naoružanje. <br /><br /> 2. Četničke jedinice će se uzdržati od bilo kakve akcije protiv oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i talijanske vojske. <br /><br /> 3. U okolnim selima, koja će se nalaziti pod četničkom kontrolom, ustaška vlast će i dalje normalno postojati. Četnici ne mogu hapsiti ili bilo kako progoniti stanovništvo katoličke vjere, već će sve sumnjive i po javni poredak nepoželjne elemente predavati nadležnim organima Nezavisne Države Hrvatske... <br /><br /> 6. Između talijanskih vojnih vlasti, vođa četničkih odreda i starešina srpskih sela (kapetana) uspostaviće se tesna saradnja.<ref>AVII, 479, 3-14/2.</ref>}} Mihailovićev opunomoćenik vojvoda [[Ilija Trifunović - Birčanin]] stanovao je u okupiranom [[Split]]u, i javno se sastajao sa italijanskim visokim oficirima. U okupiranim gradovima - u [[Opatija|Opatiji]], [[Rijeka|Rijeci]], [[Knin]]u, [[Split]]u, [[Cetinje|Cetinju]], [[Podgorica|Podgorici]], [[Nikšić]]u, [[Pljevlja|Pljevljima]] - stanovali su oficiri [[JVuO]], a povremeno su bile smeštene i cele jedinice. Četničke jedinice opremane su i snabdevane od italijanskih štabova. Veći broj oficira Italijani su pustili iz zarobljeništva da bi bili angažovani u četničkim jedinicama pod njihovom komandom.<ref name="Pop izdaje">[https://www.znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Oni su dugovali lojalnost Italijanima, pa se [[Jakov Jovović]] morao pravdati guverneru Crne Gore zbog uzvika "živio Kralj Petar".<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_90.htm Pismo Jakova Jovovića italijanskom guverneru Crne Gore o stavu četnika prema italijanskom okupatoru od 29. maja 1942.</ref> {{izdvojeni citat|Dva najveća ustanička pokreta bila su na tlu bivše Jugoslavije i u Grčkoj. U Grčkoj su pobune protiv nemačke okupacije započele kasnije nego u Jugoslaviji. Prvi pokret otpora započeo je Draže Mihailovića. Taj pokret je bio monarhistički, velikosrpski, nacionalistički. Draža Mihailović bio je postavljen za vojnog ministra Jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu. U prvo vreme on je bio apsolutni ljubimac britanske vlade i britanske vojne snage su ga maksimalno podržavale. Nemačko nastojanje da se krene u temeljno i sistematsko uništavanje četničkog pokreta bilo je od samog početka teško, pošto su one četničke jedinice, koje su se nalazile na terenu italijanske okupacione zone, imale odlične veze sa najvišim italijanskim vojnim vlastima.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Balkan od 1. aprila do 31. decembra 1944.)}} Kada se među pučanstvom počelo pričati o kolaboraciji i [[Peta kolona|petokolonaštvu]], bosanski četnici su februara 1942. morali izdati saopštenje u kojem izjavljuju da je cilj pregovora "da se očuva srpsko stanovništvo", da "u zamjenu Italijani traže samo red i mir", da "nema opasnosti da će Italijani zvati naše mladiće u svoju vojsku" niti "da će se četnici pod njihovom komandom boriti protiv svoje braće Srba iz partizanskih jedinica."<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_53.htm Obaveštenje komandanta operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine početkom februara 1942. o cilju i toku pregovora o saradnji četnika i italijanskog okupatora</ref> Ubrzo se pokazalo da to neće biti slučaj, budući da su legalizovane četničke jedinice Italijani službeno nazvali ''Dobrovoljačkom antikomunističkom milicijom'' ({{jez-it|[[Milizia Volontaria Anti-Comunista]]}}, skraćeno MVAC), čija je osnovna svrha bila borba protiv partizanskog pokreta otpora. Dok je politika prema [[NDH]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]]ma pod komunističkim vodstvom bila vrlo dobro definirana, general [[Mario Roatta]], glavnokomandujući italijanskih okupacionih trupa u Jugoslaviji, imao je od svojih nadređenih u [[Rim]]u odriješene ruke da sâm odredi svoju politiku prema četnicima. Kako je upotrijebio tu slobodu pokazuje njegov izvještaj o četnicima, koji je 6. marta 1942. podnio Generalštabu kopnene vojske. Njegova politika zasnivala se na četiri točke: {{izdvojeni citat|Poduprijeti četnike u dovoljnoj mjeri da se bore protiv komunista, ali ne toliko da bi im to dopustilo preveliku širinu akcije; zahtijevati i osigurati da se četnici ne bore protiv hrvatskih snaga i vlasti; dopustiti im da protiv komunista operiraju na svoj račun (tako da »pokolju jedni druge«); i konačno, dopustiti četničkim grupama da djeluju paralelno s talijanskim i njemačkim snagama, kao što rade nacionalističke grupe (četnici i separatisti) u Crnoj Gori.<ref>Mikrofilm br. T-820, rola 53, kadar 1068.</ref><ref name="automatski generisano3">{{Cite web |url=http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |title=Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 |access-date=30. 09. 2022 |archive-date=10. 07. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710041903/http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |url-status=dead }}</ref>}} Kada je riječ o odnosu spram četnikâ, okupirana Jugoslavija tokom 1942. godine predstavlja prostor gdje dolazi do razmimoilaženja između dvaju saveznika: [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]]. Ova tendencija podvajanja jasno je naglašena u ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta. Autori dnevnika u protežiranju četnika vide nagovještaj italijanskog zaokreta ka [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|zapadnim saveznicima]]: {{izdvojeni citat|Godina 1942, što se tiče saradnje nemačke i italijanske armije, bila je zadovoljavajuća. Jedini izuzetak bio je prostor Jugoslavije, gde je došlo do otvorenog sukoba između nemačkih i italijanskih vojnih vlasti. Za Nemce, problem je pre svega bio u stavu italijanske 2. armije, koja je lokalnu vlast u delovima Dalmaciji i istočne Hercegovine predala četnicima. Ovo se posredno odnosi na komandanta italijanske 2. armije, generala Roatu ([[Mario Roatta|Roatta]]), koga [[Adolf Hitler|Hitler]] nije voleo. General Roata je, sredinom 1942. godine, naoružao četničke jedinice i to u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, zapadnoj Bosni i Dalmaciji. Ovaj potez generala Roate mnogo je razbesneo hrvatske i nemačke vojne vlasti. Četnički je pokret, godine 1942, bio priznat od Saveznika kao antifašistički pokret otpora, a general je preko te akcije pripremao teren da Italija pređe na stranu Saveznika.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta}} Na konferenciji održanoj 29. marta 1942. u [[Ljubljana|Ljubljani]], radi dogovora o izvođenju [[Operacija Trio|operacije Trio]], general Mario Roatta je izložio plan o taktičkoj instrumentalizaciji četnika u cilju eliminacije partizanskih snaga. Konferenciji su, između ostalih, prisustvovali i komandujući general i zapovjednik u Srbiji [[Paul Bader]], kao i general [[Vladimir Laxa]], načelnik štaba [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. General Roatta je smatrao da su četnici „neprijatelji Hrvata, ali ne neprijatelji Osovine“, te da bi privlačenje četnika na stranu Italijana i Njemaca bila najbolja prevencija stvaranja zajedničkog antiokupatorskog fronta: {{izdvojeni citat|»Saglasni smo da se četnici bore protiv komunista a i mi hoćemo, u krajnjoj liniji, da suzbijemo komuniste. Da li je onda celishodno, umesto da iskoristimo tu situaciju, da se borimo jednovremeno protiv komunista i četnika? Ovim načinom teramo prinudno obe strane u zajednički tabor. Izgleda mi celishodnije da najpre likvidiramo komunist. opasnost, jer, kad je jednom ova opasnost uklonjena, može se u jednoj drugoj fazi bliže prići pitanju četnika. Da docnije i ovi (četnici) moraju biti uklonjeni razumljivo je samo po sebi; bilo bi nerazumno stvarati sebi sada 10000, možda 20000, neprijatelja. U prvoj fazi »suzbijanja komunista« moglo bi se računati na pomoć četnika a u najmanju ruku izolovati ih od borbe«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XII, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Nemačkog rajha: 1. januar — 31. decembar 1942, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, str. 1103.</ref>}} U izvještaju koji je krajem maja 1942. major [[Petar Baćović]] poslao generalu Mihailoviću o saradnji četnika u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u sa Italijanima, kao i sa [[Legalizovani četnici|četničkim odredima legalizovanim kod kvislinških vlasti]] u borbi protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, navedeno je, između ostalog, sljedeće: {{izdvojeni citat|Po obaveštenjima koje sam dobio od pouzdanih ljudi, stvari sa formiranjem četničkih odreda na ovoj strani stoje ovako: </br> Kapetan [[Pavle Đurišić]] raspolaže sad sa 2000 stalnih četnika i dva puta toliko rezervnih trupa. Njegovi stalni četnici dobro su naoružani i dobro snabdeveni. Pored velikog broja automatskog oružja imaju veći broj bacača i četiri brdska topa. Naoružanje je Đurišić dobio od italijanskih vojnih vlasti. Pored naoružanja njegovi stalni četnički odredi dobijaju od talijanskih vlasti hranu u naturi i stalnu novčanu nagradu. O uslovima pod kojim je kapetan Đurišić dobio sve ovo od italijanskih vojnih vlasti, ne mogu ništa pozitivno reći.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_93.htm Izveštaj majora Petra Baćovića s kraja maja 1942. Draži Mihailoviću o borbama četničkih, italijanskih i Nedićevih jedinica protiv partizanskih snaga u Crnoj Gori i Sandžaku maja 1942. godine]</ref>}} 16. jula 1942. godine, major Petar Baćović informiše generala Dražu Mihailovića o razmjerama četničke kolaboracije sa italijanskim okupacionim snagama: {{izdvojeni citat|Svi četnički odredi na teritoriji Hercegovine legalizovani su kod Talijana, dobijaju hranu, oružje i municiju. Platu ne primaju samo im se po neki put u vidu pomoći dodeljuju manje svote novca. Brojno stanje organizovanih četnika na teritoriji Hercegovine iznosi od 6 do 7 hiljada. Naoružanje pušaka oko 6000 kom. sa dosta automatskog oružja. Disciplina i duh dosta dobri.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_121.htm Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom]</ref>}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski guverner Crne Gore general [[Pirzio Biroli]] i [[Joanikije Lipovac]], mitropolit [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]] Glas o četničko-italijanskoj saradnji širio se i van italijanske okupacione zone. Tako je major [[Žarko Todorović]], komandant Beograda JVuO, 29. oktobra 1942. javio Mihailoviću da je »potrebno korigovati rad Jevđevića i Birčanina«. Major Todorović još navodi: {{izdvojeni citat|Stižu neprekidno žalbe da njihovi ljudi u vaše [Mihailovićevo] ime ubijaju nevino stanovništvo i da se je prešla svaka dopuštena granica saradnje sa Italijanima. Poznato vam je da na toj teritoriji ima saradnje čak i sa ustašama. Ovo sve daje za pravo komunistima i separatistima...<ref>AVII, Ča, 2/1–21, 302 a.</ref><ref>Jovan Marjanović, Draža Mihailović između Britanaca i Nemaca, knjiga I, Britanski štićenik, Globus/Narodna knjiga/Prosveta, Zagreb-Beograd, 1979, str. 299.</ref>}} Vojvoda [[Dobroslav Jevđević|Jevđević]] posećivao je komandu talijanske Druge armije u Sušaku i ugovarao zajedničke operacije. Tokom oktobra [[1942]]. izvedene su zajedničke operacije [[Operacija Alfa|Alfa]] i [[Operacija Beta|Beta]], u kojoj su učestvovale i snage [[NDH]]. Za jednu od takvih operacija Italijani su decembra [[1942]]. brodovima prevezli 3000 četnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] iz [[Metković]]a u [[Split]], a zatim kamionima u [[Knin]]. U drugoj operaciji, [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] u februaru [[1943]], prevezli su crnogorske četnike pod komandom [[Bajo Stanišić|Baja Stanišića]] vozom iz [[Nikšić]]a u [[Mostar]]. Posljednjeg dana februara 1943. godine, u pripremama za početak [[Operacija Weiss|Operacije Weiss]], major [[Zaharije Ostojić]] naređuje vojvodi [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavu Jevđeviću]] da učini sve kako bi od Italijana (»broj 22«) i Njemaca (»broj 11«) obezbijedio snabdijevanje snaga JVuO hranom, oružjem i streljivom, kao i da dogovori sektore na kojima će četnici, neometani od njemačkih trupa, preduzeti »čišćenje od boljševika«: {{izdvojeni citat|Da se sa brojem 11 i brojem 22 sporazumeš da se četnicima dade za čišćenje od boljševika zona: Rama—Prozor—Šujica—Livno—Makarska—Morska obala do ušća Neretve — desna obala Neretve—Rama, s tim da broj 11 na ovu zonu ne prelazi već očisti ostalu zonu severno. Da broj 22 dade municiju, hranu i automatska oruđa za 20.000 četnika za ove operacije. Sa Baćovićem mi ćemo imati ustvari oko 15.000, a onih pet pravo je da dignemo. Da obezbede davanje topova i bacača i pomoć avijacije za bombardovanje i izviđanje. Da broj 22 da svojih pet hiljada ljudi i obezbedi prevozna sredstva za prebacivanje naših snaga prema operativnim potrebama, da za svaku kolonu da radio stanice i telefonski materijal.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_57.htm Naređenje komandanta Istaknutog dela Štaba Draže Mihailovića od 28. februara 1943. vojvodi Dobrosavu Jevđeviću da se sporazume sa italijanskim i nemačkim okupatorima o podeli operacijskih zona između njih i četnika za borbu protiv jedinica NOVJ u dolini Neretve]</ref>}} U vrijeme [[Bitka na Neretvi|bitke na Neretvi]], iz komande Jugoistoka poslato je uputstvo generalu [[Rudolf Lüters|Rudolfu Lütersu]], komandantu njemačkih trupa u [[NDH]], u kome se konstatira da četnici predstavljaju pomoćne trupe koje se bore pod komandom italijanskih oficira: {{izdvojeni citat|- 21.2.43: Uputstvo komande Jugoistoka Komandantu njemačkih trupa u Hrvatskoj o odnosu prema četnicima pod italijanskom komandom. Sve naoružane formacije koje ne pripadaju italijanskoj armiji ili oružanim snagama NDH imaju se smatrati neprijateljima i tako se prema njima i odnositi; Italijanskoj komandi 2. armije je upućena molba, da pomoćne četničke jedinice drži dalje od njemačkih trupa.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=175&broj=440 National Archive Washington, T311, Roll 175, frame no. 000435.]</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugoistoka za februar 1943 (28. februar 1943.).}} Italijani su veoma cijenili doprinos četnika zajedničkim ratnim naporima u antipartizanskim operacijama na teritoriji okupirane Jugoslavije. U dopisu načelnika štaba komande zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda kapetana [[Radovana Ivaniševića]] od 28. februara 1943. vojvodi [[Momčilo Đujić|Momčilu Đujiću]], navode se djelovi govora italijanskog generala [[Umberta Spiga]]: {{izdvojeni citat|General Spigo, komandant XVIII Italijanskog Armiskog korpusa, u prisustvu majora Baćovića i njegovog načelnika štaba, zatim majora Paloševića, Dr. Svilokosa i dva đenerala sa dva pukovnika italijanske vojske, između ostalog izjavio je danas sledeće: </br> 1.— Četničke jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini, Gornjoj Lici, pa čak i u Slovenačkoj, vrlo su dobro organizovane i rade požrtvovano, složno i disciplinovano i na opšte zadovoljstvo.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 292-293.</ref>}} 26. februara 1943. godine, na sastanku održanom u Rimu između [[Benito Mussolini|Benita Mussolini]]ja i [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]], upravo u vrijeme najtežih sukoba na Neretvi između JVuO i NOVJ, bilo je riječi o balkanskom ratištu. Prethodno, [[Adolf Hitler|Hitler]] je Mussoliniju uputio pismo u kome je poručio da „nema nikakve razlike između partizana i četnika, jer su i jedni i drugi jednaki u mržnji protiv Nemačke i Italije“, založivši se za prekid naoružavanja četnika od strane okupatora i njihovo razoružavanje. General [[Vittorio Ambrosio]], načelnik Glavnog generalštaba italijanske vojske, koji je prisustvovao sastanku, složio se da četnike treba razoružati u budućnosti, ali je istakao da treba priznati da su se „četničke formacije dobro borile, da su pretrpele velike gubitke i da su partizanima zadale velike gubitke“, kao i da je u tom trenutku „celishodno da se bore za nas s obzirom da nemamo dovoljno jedinica i da neke čak moramo izvući.“ Na sastanku, Mussolini je iznova naglasio strateški značaj upotrebe četničkih jedinica od strane Italijana: {{izdvojeni citat|Ovo je gerila u kojoj 8.000 četnika iz Hercegovine pruža veću pomoć nego 2-3 [italijanske] divizije, upravo zbog toga što su se specijalizovali za takvu vrstu rata.<ref>Zbornik NOR-a, XIII/3, Beograd, 1976, str. 118-121: Zabeleška Vrhovne komande o sastanku nemačkih i italijanskih predstavnika, održanom 26. februara 1943. u Rimu, povodom nastavljanja operacije „Vajs“.</ref><ref name="yuhistorija.com">[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref>}} Originalno tumačenje italijansko-četničkih odnosa koje vjerno odslikava stav najviših italijanskih instanci prema pokretu Draže Mihailovića, formulisao je zapovjednik italijanske II armate general [[Mario Robotti]], na savjetovanju održanom 3. marta 1943. u Rimu povodom početka [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] i njemačkog zahtjeva za razoružanjem četničkih odreda u službi Italijana (MVAC). Pored Robottija, sastanku su prisustvovali i načelnik italijanskog Generalštaba general [[Vittorio Ambrosio]] i general [[Alessandro Pirzio Biroli]]. General Robotti je na sastanku izjavio sljedeće: {{izdvojeni citat|Svaki četnik koga razoružamo znači gubitak dva čoveka: gubi se jedan saveznik i stvara se jedan neprijatelj.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIII, knjiga 3 (Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Kraljevine Italije: 1. januar 1943 — septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dok. 39, str. 130.</ref>|ZABILJEŠKA VRHOVNE KOMANDE O RAZGOVORU NAČELNIKA GLAVNOG GENERALŠTABA SA GENERALIMA BIROLIJEM I ROBOTIJEM NA DAN 3. MARTA 1943. U RIMU}} Tokom 1942. i 1943. godine i Mihailović je boravio u Crnoj Gori, gdje je pod zaštitom Italijana i [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] organizovao svoj štab u blizini [[Kolašin]]a. Italijani su četnike snabdijevali oružjem, municijom, ostalom vojnom opremom, davali im plate po osnovu prijavljenog broja ljudstva i formirali zajedničke taktičke sklopove za borbu protiv partizana, uglavnom od četničke pješadije i italijanske artiljerije. Zbog svega ovoga [[28. mart]]a 1943. [[Vinston Čerčil]] protestuje kod predjsednika jugoslovenske izbjegličke vlade [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]]: {{izdvojeni citat|Izveštaji koje je vlada Njegovog veličanstva dobila od oficira za vezu s generalom Mihailovićem, i iz drugih izvora, ne ostavljaju sumnju da se između snaga generala Mihailovića i četnika, s jedne strane, i drugih jedinica otpora, s druge strane, vodi stvarno građanski rat i da se u toj borbi i sam general Mihailović povezao, direktno ili indirektno, s italijanskom okupacionom vojskom... Vi ćete shvatiti da vlada Njegovog veličanstva ne može preći preko ovog napada niti prihvatiti politiku koja je u celosti suprotna njenoj. Ona ne bi nikad mogla opravdati pred britanskom javnošću ili svojim saveznicima svoju dalju pomoć pokretu čiji vođa ne okleva javno izjaviti da su njegovi neprijatelji njegovi saveznici — i da njegovi neprijatelji nisu Nemci i Italijani, nego njegovi sugrađani [[Jugosloveni]], a na prvom mestu među njima ljudi koji se u ovom času bore i daju svoje živote da oslobode svoju zemlju od jarma stranaca.|[[Vinston Čerčil]]}} Javna i sveobuhvatna saradnja četnika sa italijanskom vojskom, kao i njihova potčinjenost okupatoru, nije predstavljala nepoznanicu ni za [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] vojne i obavještajne organe. U izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine sastavio [[Ured za strateške usluge]] [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], četnička je kolaboracija s neprijateljem podrobno istražena: {{izdvojeni citat|Italijani su takođe uspeli da stvore svoju antigerilsku koaliciju četnika u Hercegovini. U stvari, četnici u ovom području su bolje organizovani i bolje opremljeni nego u bilo kojem drugom kraju. Oni su stacionirani zajedno sa italijanskim i hrvatskim regularnim trupama i ustašama u gotovo svakom gradu u Hercegovini i Južnoj Bosni. Izgleda da vojni talenat generala Draže Mihailovića ima najviše zasluga za odličnu organizaciju hercegovačkih fašističkih četnika. Ovi četnički odredi koje nadziru Italijani i koji su stacionirani u gradovima u kojima se nalaze i italijanski garnizoni, dobili su trostruku dužnost: a) da aktivno vode operacije protiv jugoslovenske oslobodilačke armije; b) da šire antisavezničku propagandu među stanovništvom c) da vrše pomoćnu policijsku ulogu među lokalnim stanovništvom. Ovi četnički odredi opremljeni su od strane Italijana, ali imaju i nešto ratnog materijala koje su im dali Britanci.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1017-1018.</ref>}} Četnici su Italijanima igrali ogromnu ulogu u borbi protiv ustanka. Međutim, usled očekivane opasnosti od iskrcavanja Saveznika, u Crnu Goru je [[14. maj]]a [[1943]]. umarširala nemačka 1. brdska divizija i razoružala i pohapsila Đurišićeve četnike u Kolašinu. Četnici nisu pružali otpor. Zarobljeni su i Đurišićev načelnik štaba [[Rajo Popović]] i ađutant kapetan [[Mitar Bukumir]]. Oko hvatanja Pavla Đurišića je izbio ozbiljan sukob između Nemaca i Italijana, koji to nisu dopustili. Italijani su opkolili zgradu gde se nalazio štab nemačke divizije sa Đurišićem, te na položaje postavili mitraljeze i jaku pešadiju. Njemački izvještaj svjedoči o brizi koje su za četnike ispoljavali italijanski fašisti: {{izdvojeni citat|Pri divizijskom komandnom mestu u Andrijevici, događaji su se odigravali ovako: odmah po privođenju Đurišića, italijanski komandant mesta pojavio se kod načelnika 1. divizije, i zatražio izručenje Đurišića. On ima striktno naređenje da Đurišića po svaku cenu dobije u svoje ruke. Mesto je u to vreme bilo od Italijana sa svih strana zaprečeno i opkoljeno. Izručenje je bilo odbijeno sa pozivom na jasno naređenje pretpostavljene komande. Situacija u Andrijevici ličila je vanrednom stanju koje su objavili Italijani.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_1._%D0%B1%D1%80%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%BE%D0%B4_14.5.1943. Izveštaj komandanta 1. brdske divizije od 14.5.1943.]</ref>|Izveštaj komandanta 1. brdske divizije [[Walter Stettner|fon Štetnera]] od 14.5.1943.}} Nakon toga je general [[Walter Stettner|Valter Štetner]], komandant Prve brdske divizije Vermahta, lično zahtijevao od generala [[Ercole Roncaglia|Erkolea Ronkalje]], komandanta XIV korpusa italijanske vojske, da četnici budu razoružani. Ronkalja je odgovorio da za područje [[Kolašin]]a ne treba da brinu i da bez naređenja italijanskog guvernera Crne Gore "ne sme ni jedan četnik da bude razoružan".<ref name="sr.wikisource.org">{{Cite web |title=Razgovor između general-majora fon Štetnera i ekselencije Ronkalje 14.5.1943. |url=http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |access-date=2012-07-13 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130133836/http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |deadurl=yes }}</ref> Nakon što je Štetner nastavio da insistira: "Ja imam izričito naređenje mojih pretpostavljenih službenih instanci da četnike smesta razoružam", Ronkalja je odgovorio da guverner [[Pircio Biroli]] neće to bez ni pod kojim uslovima odobriti. Ako uprkos tome Nemci budu i dalje razoružavali četnike, akcija će predstavljati povredu italijanskih suverenih prava. Ronkalja je žučno naredio: {{izdvojeni citat|Ja komandujem u području Crne Gore. Ako se razoružavanje smesta ne obustavi, znaću da vas silom oružja sprečim. Guverner Crne Gore je naredio da Đurišić, koji je već u nemačkim rukama, smesta bude oslobođen i četnici opet naoružani. Bude li se nemačka akcija i nadalje izvodila, smatraću to direktnom akcijom protiv Italije.<ref name="sr.wikisource.org"/>}} Vrhovna komanda JVuO na čelu sa generalom Dražom Mihailovićem je bila upoznata sa široko rasprostranjenom praksom kolaboracije četnikâ s okupatorom počev od jeseni 1941. godine, sve do povlačenja italijanskih trupa u oktobru 1943. Potpukovnik [[Mladen Žujović]], komandant svih četničkih jedinica u Zapadnoj Bosni, Lici, Dalmaciji i Hercegovini (Žujović je na toj poziciji naslijedio vojvodu Iliju Trifunovića-Birčanina), u pismu poslatom 6. avgusta 1943. na negativan način karakteriše ulogu vojvode Momčila Đujića i [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]], čiji je Đujić zapovjednik bio, kao i majora [[Slavka Bjelajca]]: {{izdvojeni citat|Vojska je u glavnom sedela u žicama i samo povremeno odlazila u tz. akciju čišćenja terena. Krvavi experimenti ponavljali su se dosta često ali niko nije iskorišćavao bolna iskustva svake od tih akcija. Poslije svakog čišćenja trupe su vraćane u žicu a partizani se vraćali na stara mesta. I kaogod što su Italijani pogrešno radili, držali se žice a teritoriju napuštali partizanima, tako su radili i naši s tom samo razlikom što su povremeno izlazili iz žica i vodili borbe sa partizanima u kojim je akcijama često puta učestvovala i talijanska vojska. Kako je svaka od tih akcija bila propraćena pljačkom pa i zločinima to je svet i iz tog razloga smatrao četnike običnim zločincima i tuđinskim plaćenicima. Na ličkom sektoru imalo je više discipline i reda i u vojničkom pogledu situacija je bila mnogo bolja. Ali suvišna podčinjenost italijanskoj politici navela je Bjelajca na neopravdano napuštanje Like i on sada drži jedan uzan sektor, kao što znate, koji se može smatrati kao zastor ili mostobran čija je dužnost zaštita italijanskog garnizona na Rijeci i Sušaku.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 888.</ref>}} [[Kapitulacija Italije]] 8. septembra 1943. godine i odlazak talijanskih jedinica iz njihove okupacione zone u Jugoslaviji, nije za četnike značio samo gubitak dragocjenog izvora snabdijevanja; to je također značilo gubitak vlasti nad velikim dijelom seoskih područja u Crnoj Gori, [[Hercegovina|Hercegovini]], sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]], [[Zapadna Bosna|zapadnoj Bosni]] i [[Lika|Lici]], gdje su oko godinu i pol četnici vršili tu vlast uz talijanski pristanak.<ref>[https://znaci.org/00001/40_60.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, GLAVA DEVETA: Od sloma Italije do bitke za Srbiju]</ref> Pukovnik [[Tomazo Grinjoli]] radio je u Štabu italijanske 2. armije, gde je bio zadužen za rad sa četnicima u Lici, Dalmaciji i [[Gorski kotar|Gorskom kotaru]]. Posle kapitulacije Italije priključio se nemačkim trupama u [[Rijeka|Rijeci]] i dalje je ostao da radi na tzv. četničkom pitanju, pokušavajući da obnovi i ojača četničke organizacije, naročito u Lici. Bio je lični prijatelj vojvode Momčila Đujića i mnogih drugih četničkih komandanata u jugozapadnoj Hrvatskoj. Ostao je uz četnike do kraja i sa vojvodom Đujićem se 1945. povukao u Italiju.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref> General [[Edmund Glaise von Horstenau]] (Edmund Glajze fon Horstenau), njemački opunomoćeni komandant u [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], u svom ratnom dnevniku notira četničku kolaboraciju sa Italijanima. Kako bi ilustrovao do kog je stupnja ova saradnja uzela maha, general von Horstenau u više navrata za četničke formacije u službi Kraljevine Italije koristi [[Sintagma (lingvistika)|sintagmu]] »italijanski četnici«.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 231-232.</ref> === Italijanska politika prema Jugoslaviji === [[Datoteka:Pavle Đurišić i Pirzio Biroli.jpg|thumb|[[Pavle Đurišić]] i [[Pirzio Biroli]], italijanski guverner Crne Gore.]] Italijanska politika prema Jugoslaviji se svodila na staru devizu: »zavadi pa vladaj« (lat. ''[[divide et impera]]''). Pre rata su podržavali i obučavali hrvatske ustaše radi rušenja Kraljevine Jugoslavije, a tokom rata su podržavali srpske četnike radi destabilisanja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Razlog tome je bio [[Jadran]]ska obala. Talijanska obavještajna služba iz Zadra ovako definiše njihove interese: {{izdvojeni citat|Jedna velika Hrvatska, naklonjena ili prijateljski raspoložena prema Italiji, nemoguća je; Hrvati su istorijski bili i jesu naši neprijatelji. Razlog: Jadransko more. Naši interesi za ovo more su u čistoj suprotnosti i mi ne možemo u jednoj velikoj Hrvatskoj da oživimo i, još gore, da uspostavimo staru Austriju. S druge strane, Hrvatska nikad nije bila sposobna da živi a da se na nekog ne oslanja, pa pošto se neće oslanjati na Italiju, znači, ukoliko bude veća, utoliko će biti opasnija po nas. Stoga bi bilo poželjno da se stvori takva Hrvatska koja bi, prema svojim prirodnim mogućnostima, bila mala. Uspostavljanje Srbije može nam koristiti ako ta Srbija bude ograničena na svoje prirodne granice; jedna velika Srbija lansirala bi refren o Jadranskom moru, a tu se naši interesi sudaraju, kao što je rečeno za veliku Hrvatsku. Međutim, najveće zlo svakako predstavlja formiranje jedne velike Jugoslavije (po zamislima i po planovima Londona). S njom ne samo da Jadransko more ostaje i postaje opasnije, već se rađa i problem iredentizma u odnosu na Dalmaciju, Istru, Albaniju, Julijsku krajinu, itd.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, tom XIII, knj. 3, str. 461.</ref>}} O italijanskoj strategiji podupiranja neprijateljstava između Hrvata i Srba, kao i paralelnog pružanja podrške vlastima NDH i Mihailovićevim četnicima, svjedoči i general [[Edmund Glaise von Horstenau]] u svom referisanju generalu [[Alexander Löhr|Alexandru Löhru]], komandantu Jugoistoka, od 31. oktobra 1942: {{izdvojeni citat|Karakteristično je političko držanje Italijana. Južno od demarkacione linije koju oni drže postoje četničke jedinice koje su naoružane od Italijana. Oni u svakom pogledu pružaju podršku četnicima koji ubijaju Hrvate. Severno od demarkacione linije, koja je pod nemačkom kontrolom, Italijani održavaju vezu sa Eugenom Kvaternikom čija garda učestvuje u istrebljenju Srba. Dakle, u tom genocidu nad Srbima učestvuju Hrvati.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 164, fus. 28.</ref>|[[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj}} Iako su upravo italijanski fašisti doveli na vlast Pavelića, nakon srpskog ustanka će se predstavljati kao zaštitnici Srba od ustaškog [[genocid]]a. U skladu sa ovom politikom, oni će [[1942]]. započeti regrutovanje srpskih četnika u jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]]. == Saradnja četnika sa Nemcima == [[Datoteka:Chetniks and Germans in Herzegovina in 1943.jpg|minijatura|Četnici i Nemci u Hercegovini 1943.]] [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 101I-005-0018-07, Jugoslawien, Polizeieinsatz mit Spähpanzer.jpg|thumb|Policijske jedinice sa italijanskim bornim kolima (izvor: ''Bundesarchiv'', [[1943]]).]] {{izdvojeni citat|Četnici dobijaju snabdijevanje u skladu sa listama imena koje se stalno kontrolišu; municija za pješadijsko naouružanje se izdaje povremeno, uz strogu kontrolu potrošnje; svaki četnik nosi zvaničnu iskaznicu-oni bez iskaznice se hapse i razoružavaju.<ref name="NAW, T-314 1943">NAW, T-314, Roll 566, 000338: Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943.).</ref>|Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943).}} {{izdvojeni citat|„Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora-komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.- komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojim se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, frame 000895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješki sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.).</ref>|Nemački prikaz stanja u Sredozemlju od 9. decembra 1943.}} {{Quote box | citat = „Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_16.htm Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.]</ref> | izvor = Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru [[Đorđe Lašić|Đorđu Lašiću]] o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943). | width = 40% | align = right}} Iako su četnici na lokalu pomagali nemačkim trupama protiv partizana, do sredine 1943. godine [[Hitler]] je svojim jedinicama strogo branio svaku saradnju sa četnicima.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000378: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka za novembar 1942 (30. novembar 1942.). „Svaka, pa i privremena, veza sa antikomunistički nastrojenim četnicima u Hrvatskoj je protivna naređenju Fuehrera, Ia 3071/42 o borbi protiv bandi.“</ref><ref>NAW, T-311, Roll 175, 000544: Zabilješka sa sastanka kod načelnika štaba Jugoistoka (1. mart 1943.). „Uprkos borbenoj pomoći hrabrih četnika, koja je doprinijela deblokadi opkoljenih dijelova 718. pješadijske divizije, njemačke trupe imaju zadatak da se brzo probiju do boksitne oblasti. One imaju instrukcije da smatraju četnike neprijateljima."</ref> Česte njemačke promjene kursa u odnosu prema četnicima Draže Mihailovića (npr. [[Sastanak u Divcima|pregovori u Divcima]] u novembru, pa [[Operacija Mihailović|napad na štab Draže Mihailovića]] u decembru 1941, zatim ponovna obustava progona Mihailovićevih četnika i skidanje ucjene na njegovu glavu u proljeće 1942. godine, itd.) tokom čitavog ratnog perioda, bile su u potpunosti u skladu sa politikom koja je vođena u okupiranim zemljama. Najplastičniji prikaz ove politike prezentovao je [[Felix Benzler]], opunomoćenik Ministarstva vanjskih poslova [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]] u Beogradu, u izvještaju koji je poslao 11. marta 1942. godine ministru vanjskih poslova [[Joachim von Ribbentrop|Joachimu von Ribbentropu]]: {{izdvojeni citat|To što nemačka vojna mesta vode pregovore s pojedinim četničkim vođama, nije ništa neobično u srpskom prostoru. To se zbiva svesno, u okviru naše politike, uslovljene slabošću naših vojničkih snaga i dosad ne bez uspeha vođene, da Srbe, a naročito ustanike usmeri jedne protiv drugih (komuniste protiv četnika, četnike među sobom, vladine dobrovoljce protiv komunista i četnika) i da se time po mogućnosti omete obrazovanje jednog jedinstvenog fronta.<ref>AVII, NAV, N-T-120, 200/153555-58.</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/272.</ref>}} Četnici su u NDH služili Nemcima za razne namene: dostavljanje obaveštenja o komunistima, pomoć nemačkim nabavkama stoke, pomoć trupama u svojstvu vodiča, pomoć u ljudstvu, učestvovanje u osovinskim operacijama (na primer [[operacija Citen|operacija Ziethen]], [[operacija Bora]]), i druge potrebne radnje za gušenje ustaničkog pokreta.<ref name="ReferenceA">[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni]</ref> Nemci su četnike snabdevali oružjem i opremom i dozvoljavali im da po potrebi koriste njihove garnizone za smeštaj i motorizaciju za transport. Partizanske pokrete u Bosni i Hrvatskoj Nijemci su u više slučaja doznavali na osnovu četničkih dojava.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1071&rec=314&roll=563 NAW, T-314, Roll 563, frames 001061-1062: Dnevni izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa (31. januar 1944.)]</ref> [[Datoteka:SS-Obergruppenführer Werner Lorenz accompanied with unknown chetnik officer in NE Bosnia.JPG|280px|mini|[[SS]]-[[Obergruppenführer]] [[Werner Lorenz]] u društvu neimenovanog četničkog oficira u sjeveroistočnoj [[Bosna (oblast)|Bosni]], jesen 1942. godine]] U izvještaju koji je sredinom oktobra 1942. poslat iz [[118. lovačka divizija|118. lovačke divizije]], o dosadašnjim iskustvima koje su Njemci i formacije [[NDH]] imali sa četnicima u zoni odgovornosti divizije, navodi se sljedeće: {{izdvojeni citat|U njemačkoj okupacionoj zoni: četnička organizacija napreduje; zaoštravanje odnosa sa domobranstvom - sa ustašama rat nije nikad ni prestao; sukobe sa Wehrmachtom ne samo da izbjegavaju, nego i nude svoje usluge za borbu protiv partizana; dosad im nije dodijeljen ni jedan metak od strane divizije; dosad imali dva angažmana u zoni 718.I.D. (jedan za osiguranje, jedan za izviđanj); pokazali se kao pouzdan saveznik; u zoni 714.I.D. upotrebljeni u operacijama sa dobrim uspjehom; K-dant divizije predlaže potpuno razoružanje četnika (druge dvije opcije: Italijanska-potpuna saradnja; i srednja-ograničena saradnja, uslovljena priznanjem NDH).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=657&rec=315&roll=2270 National Archive Washington, T315, Roll 2270, frames 000652-656.]</ref>|Izvještaj 118. lovačke divizije o odnosima sa četnicima (15. oktobar 1942. godine)}} Takođe, u jednom izvještaju upućenom iz štaba njemačkih trupa u [[NDH]] od 18. novembra 1942. o četnicima se, između ostalog, kaže: {{izdvojeni citat|U zoni 714. pješadijske divizije nalazi se 6-8.000 četnika, naoružanih puškama i nešto automatskog oružja. Diviziji su dosad pružili vrijedne usluge time što su branili svoju teritoriju od partizana i time oslobodili njemačke i trupe NDH za dejstvo na drugim sektorima. K tome obezbjeđuju i željeznicu i pribavljaju važna obavještenja njemačkim trupama. Četnici su pri zajedničkim akcijama snabdjevani od strane NDH; također im pripada i naknada od otprilike 3 Rajshsmarke dnevno, čiju isplatu oni, međutim, dosad nisu tražili.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=361&rec=314&roll=566 Nacionalni arhiv Vašington, T-314, rolna 566, frejm 000357; Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj-/Veza sa neprijateljski orijentisanim krugovima u Srbiji/ (18. novembar 1942.).]</ref>|Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj (18. novembar 1942. godine)}} Nakon kapitulacije Italije [[8. septembar|8. septembra]] [[1943]]. sve četničke snage iz italijanske okupacione zone u [[NDH]] ubrzo su uspostavile punu saradnju sa novouspostavljenim nemačkim okupacionim vlastima.<ref>Vidi: [[s:Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade|Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade]], [[s:Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.|Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.]], [[s:Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.|Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.]], itd.</ref> Nemci oktobra 1943. navode, između ostalih, neke četničke vođe sa kojima se saradnja uspešno odvija: [[Mane Rokvić]] ("''izjašnjava se za Nemačku i u slučaju neprijateljskog iskrcavanja stoji sigurno na našoj strani''"), [[Momčilo Đujić]] ("''Ljotićev pristalica, prisluškivanjem je više puta dokazano da je slao lažne izveštaje D. M. kako bi se izvukao ispod njegovog uticaja''"), [[Uroš Drenović]] ("''nepomirljiv protivnik komunista", "više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom''") i drugi.<ref name="ReferenceA"/><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=346&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342-343.]</ref> Nemci u izvještaju 114. lovačke divizije od 5. novembra 1943. zaključuju da bi osiguranje dugih linija snabdijevanja bez četnika bilo „nezamislivo“.<ref name="NAW, T-314 1943"/> {{izdvojeni citat|Držanje četnika ostalo je ambivalentno. Pojedine manje grupe su prešle komunistima. Opasnost saradnje [sa komunistima], kako se pokazalo ovog meseca, postoji tamo gde postoje male četničke grupe (okolina Olova, Vareš). Uopšte uzev, nedostaje im volja za se odupru u slučaju sukoba. S druge strane, zatvorene operativne četničke jedinice bez porodičnih veza i bez straha od odmazde usuđuju se da se suoče sa većim komunističkim jedinicama. U oblasti južno od Višegrada četnici su prvi put uspeli da tuku jednu od Titovih brigada (1. krajišku). U jugoistočnoj Bosni četnici su se ponašali otvoreno neprijateljski prema nemačkim trupama; pred kraj meseca članovi 1. sarajevske brigade vršili su sabotaže na železnici. U celoj ostaloj nekadašnjoj zoni odgovornosti Korpusa veće četničke jedinice (Drenović, Đujić, Ozrenski odred, u Hercegovini) zadržale su lojalan stav, delom uspešno sarađujući sa nemačkim trupama protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=95&roll=560 NAW, T314, roll 560, frame 000090]</ref>|Komanda 15. brd. korpusa, Obaveštajno odeljenje, izveštaj o stanju od 27. septembra do 27. oktobra 1943.}} {{izdvojeni citat|Jedinica Konrad: [srednja Dalmacija] Saradnja sa četnicima izvanredna. Oni zamenjuju jednu do dve divizije [Fusnota u originalu: U severnim predelima Dalmacije naseljenim srpskim stanovništvom vojvoda Đujić sa 8.000 ljudi, od toga 7.000 naoružanih; dobro organizovani; neprijateljski orijentisani prema Englezima i bez engleske pomoći. Upitno je da li bi se ovi četnici borili protiv nas u slučaju engleskog iskrcavanja]. Samo se oni bore - ustaše neaktivne.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=195&broj=790 NAW, T311, Roll 195, frame 000781.]</ref>|Izveštaj kapetana Merrema, drugog obaveštajnog oficira Komande Jugoistoka (Armijske grupe F) o inspekcijskom putu po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u periodu 20. jun - 4. juli 1944. sa osvrtom na rad i organizaciju nemačkih obaveštajnih službi i saradnju sa četnicima (5. juli 1944).}} Ponesen padom Italije [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je poveo izvesne akcije protiv Nemaca, kao što je [[Napad na Višegrad oktobra 1943.|napad na garnizon u Višegradu]] [[5. oktobar|5. oktobra]] [[1943]]. u kojem su se, pored trupa NDH, nalazile i dve čete Vermahta, ali ubzo stupa u pregovore sa novim nemačkim izaslanikom za Balkan [[Herman Nojbaher|Hermanom Nojbaherom]]. Nemački komandant [[Balkan|Jugoistoka]] [[Maksimilijan fon Vajhs]] u svom [[s:Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.|izveštaju]] od 1. 11. 1943. u Titu vidi najvećeg neprijatelja a u Mihailoviću potencijalnog saradnika.<ref name="Balkanu 1 1943">[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref> {{izdvojeni citat|Komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. (...) Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. (...) <br /> Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref name="Balkanu 1 1943"/>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}} Mihailović je polovinom novembra 1943. svojim komandantima naredio da sarađuju sa Nemcima; on sam nije mogao javno da stupi u saradnju "zbog raspoloženja naroda".<ref>https://www.znaci.org/images/ktb_okw_III_6_1304.jpg KTB OKW (Kriegstagebuch des Oberkommando der Wehrmacht) - Ratni dnevnik vrhovne komande Vermahta, šesta knjiga</ref> [[Ljubomir Lazarević]], inženjer iz [[Kolašin]]a (pseudonim »Bene«), 28. januara 1944. godine obavještava Dražu Mihailovića da su četnici u Crnoj Gori u potpunosti potčinjeni njemačkim okupacionim vlastima: {{izdvojeni citat|Svi komandanti u Crnoj Gori primili su saradnju sa Nemcima, potpisali obavezu a sa ostatcima vojske nalaze se u žici, ili u neposrednoj blizini nje. Nema ni jedne grupe u šumi koja bi pretstavljala našu borbu, oko koje bi se moglo okupljati. Vukadinović isto tako nalazi se u Podgorici ili u okolini. Nagovešteni dolazak Srbijanske vojske pozdravljen je burno svuda, ali dolazak Ljotićevaca učinio je Ljotićevce vrlo aktivnim i prete da ko god ne bude s njima, on je komunista. Po varošima teško će se iko održati jer ta formula svakoga će staviti pod udar okupatora kao komunistu. Ovaka saradnja sa njima je nemoguća, jer ovi traže prilazak njima, ne saradnju. Po selima Crne Gore gospodare komunisti. Naše akcije vrše se samo u cilju osiguranja ili odbrane nemačkih kolona. Nemačke snage na ovom terenu vrlo su male i nesposobne za ma kakvu širu akciju. Do sada nema ni izgleda na akciju. Svako dalje čekanje, pogoršava našu situaciju. Narod gubi veru u našu dobru volju i našu sposobnost.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_67.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 15. do 31. januara 1944. godine]</ref>}} Kolaboracija četnika u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sa njemačkim okupacionim snagama postala je intenzivnija tokom zime 1943-1944, makar je u slučaju hrvatskih kvislinških snaga i četnika bila pod neprestanom tenzijom. Podaci navedeni u izvještaju generala [[Edmund Glaise von Horstenau|Glaisea von Horstenaua]] od 26. februara 1944.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=236&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000236.]</ref> zasnovani na službenim podacima NDH otkrivaju opseg kolaboracije: 11. februara bilo je na teritoriju NDH trideset i pet posebno imenovanih četničkih grupa sa procijenjenih 23.300 ljudi pod oružjem. Neke manje jedinice su brojale od 200 do 400 pripadnika, dok su ostale, poput [[Momčilo Đujić|Đujić]]eve grupe, imale i do 2.500 vojnika i oficira. Od toga je s Nijemcima i vlastima NDH kolaboriralo devetnaest grupa (ukupno 17.500 ljudi); šesnaest ostalih grupa s oko 5.800 ljudi ubrajane su u pobunjene četnike.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=237&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000237-240.]</ref> S iznimkom odreda [[Uroš Drenović|Uroša Drenovića]] u sjeverozapadnoj Bosni, s oko 400 ljudi, kojeg su vlasti NDH smatrale potpuno lojalnim, za sve druge četničke kolaborirajuće grupe ustaške su vlasti držale da se prema Nijemcima odnose osobito prijateljski kako bi od njih izvukle što više oružja i municije, dok se istovremeno drže neprijateljski prema njihovoj državi, tj. NDH.<ref>[https://znaci.org/00001/40_64.htm KOLABORACIJA IZVAN SRBIJE DO OKTOBRA 1944.]</ref> U dnevnom izvještaju Komande Jugoistoka od 18. februara 1944. konstatuje se lojalnost vojvode [[Radivoja Kerovića]], komandanta [[Majevica|majevičkih]] četnika: {{izdvojeni citat|Upit kod [[Druga oklopna armija (Wehrmacht)|Druge oklopne armije]] [PzAOK 2] u vezi snabdijevanja municijom Kerovića koji se smatra lojalnim, i 200 ljudi zelenog kadra, koji se bore protiv crvenih zapadno od [[Banja Koviljača|Koviljače]].<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=501&broj=17&roll=256 NARA, Roll T501, frame no. 000013.]</ref>|Ratni dnevnik Vojnog zapovjednika Jugoistoka (18. februar 1944.)}} U izvještaju od 20. februara 1944, poslatom majoru [[Slavoljub Vranješević|Slavoljubu Vranješeviću]], komandantu Zapadne Bosne JVuO, kapetan [[Ilija Jevtić]] piše o totalnoj kolaboraciji [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]] sa Njemcima, koji u potpunosti kontrolišu četnike pod komandom vojvode Đujića: {{izdvojeni citat|Sem samog vojvode Đujića i jednog malog broja četnika, svi četnici Dinarske oblasti (oko hiljadu devet stotina i nekoliko) nalaze se pod nemačkom komandom. Hranu, odeću, obuću, cigarete i novac svaki četnik i njegov starešina prima kao i nemački vojnik odn. oficir. Svu municiju i oružje primaju takođe od Nemaca. Četnici pod nemačkom komandom nalaze se po bunkerima počev od Knina do Šibenika i Splita. U pojedinim bunkerima su izmešani, pola četnici pola ustaše. Nemački oficiri dolaze na Kosovo polje u četničku diviziju, a isto tako naši četnički oficiri i ostale starešine na čelu sa Đujićevim načelnikom štaba odlaze u Nemačku diviziju. Voze se na nemačkim automobilima kroz Knin i t.d. Jednom rečju između četnika i Nemaca postoji najtešnja saradnja i nemačka puna kontrola nad radom četnika. Jedino se pop Đujić, kao komandant divizije, sa svojom užom pratnjom ne pojavljuje pred njima.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_78.htm Izveštaj kapetana Ilije Jevtića od 20. februara 1944. komandantu zapadne Bosne o svom radu i saradnji četnika i Nemaca u Dalmaciji i Lici]</ref>}} U svom izvještaju od 10. maja 1944. njemački [[15. brdski korpus]] navodi da snabdijeva ukupno 6.318 četnika u NDH („Hrvatska borbena zajednica“).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=828&rec=314&roll=565 NAW, T-314, Roll 565, frame 000823: Zabilješka o broju četnika koje snabdijeva 15. brdski korpus (10. maj 1944.).]</ref> === Ugovori o saradnji sa Nemcima === [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] {{Poseban članak|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}}{{Wikisource|Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.}} {{izdvojeni citat|Ovaj ugovor, kao i buduće mere, se baziraju na međusobnom poverenju i želji da se komunizam uništi, zemlja umiri i Srbiji omogući stabilna budućnost u Evropi oslobođenoj od komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=974&rec=501&roll=255 NARA, T501, Roll 255, frames no. 000969-970: Sporazum između krajskomandanture Zaječar i potpukovnika Ljube Jovanovića Patka o nenapadanju i saradnji u borbi protiv NOVJ (23./25. decembar 1943.)]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Ljuba Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]] o borbi protiv partizana u Srbiji (decembar [[1943]]).}} Na inicijativu Nojbahera otpočeli su pregovori, koji su rezultirali potpisivanjem [[Ugovori o saradnji između JVuO i komande Jugoistoka|ugovora o zajedničkoj borbi]]. Ugovore su to potpisivali ovlašćeni Mihailovićevi komandanti i ljudi iz vojnog rukovodstva. Prvi ugovor o saradnji potpisan je 19. 11. 1943. između [[Vojislav Lukačević|Voje Lukačevića]], komandanta Mileševskog korpusa i nemačkog komandanta Jugoistoka koga je predstavljao fon Frede, je glasio: {{izdvojeni citat| 2) Primirje treba da bude pretpostavka za zajedničku borbu protiv komunista. <br /><br /> 4) Obaveza Lukačevića da nijedan pripadnik njemu potčinjenih jedinica neće delovati na strani sila koje su u ratu sa Nemačkom. <br /><br /> 5) Prepuštanje područja borbenih dejstava četničkim odredima radi samostalnog vođenja borbe, koju vodi i nemački Vermaht. <br /><br /> 6) Uključivanje četničkih odreda prilikom većih zajedničkih operacija pod nemačko zapovedništvo. U tom periodu nemačko vodstvo izdaje borbene naloge četničkim odredima. <br /><br /> 8) Razmena štabova za vezu. <br /><br /> 9) Isporuke nemačke municije radi sprovođenja zajedničkih borbenih zadataka u skladu sa vojnim potrebama. <br /><br /> 10) Sporazum se mora držati u tajnosti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm SPORAZUM IZMEĐU KOMANDANTA JUGOISTOKA I MAJORA VOJISLAVA LUKAČEVIĆA OD 19. NOVEMBRA 1943. O SARADNJI ČETNIKA SA NEMAČKIM TRUPAMA U BORBAMA PROTIV NARODNOOSLOBODILACKE VOJSKE JUGOSLAVIJE]</ref>|Sporazum Nemaca i majora [[Vojislav Lukačević|Vojislava Lukačevića]] (19. 11. 43.)}} 27. novembra je potpisan ugovor sa [[Nikola Kalabić|Nikolom Kalabićem]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> U narednim nedeljama ugovori su potpisani i sa drugim komandantima korpusa od operativne važnosti. Iako Mihailović lično nije potpisao ni jedan ugovor, ovim ugovorima je bio pokriven veći deo nemačke okupacione zone u Srbiji. Ugovori su bili u znatnoj meri tipizirani, nalik na sporazum između vojnog zapovednika Jugoistoka i inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića: {{izdvojeni citat|Cilj sporazuma je zajednička borba protiv komunističkih partizana, pa će stoga sve jedinice DM-četnika, potčinjene pukovniku Jevremu Simiću, biti uključene u borbu nemačke i bugarske vojske, kao i srpskih vladinih trupa, protiv komunista. U vezi s tim predviđa se uspostavljanje zajedničke obaveštajne službe kao i uzajamna podrška.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%BF%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_23.1.1944 Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]] (januara [[1944]]).}} Komandant Jugoistoka i [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] [[Maksimilijan fon Vajhs|fon Vajhs]] izdao je [[21. novembra]] [[1943]]. uputstvo o saradnji sa četnicima koje, između ostalog, predviđa izručenje Saveznika ("da prekinu sve veze sa silama koje se nalaze u ratu sa Nemačkom i da izruče štabove za vezu tih sila koji se nalaze kod njih"). Fon Vajhs upozorava da se "lojalna orijentacija pojedinih četničkih odreda ne sme uopštiti", jer neki još uvek izvode prepade i sabotaže, ali "propagandu protiv četničkog pokreta treba obustaviti", do daljnjeg.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_3_166.htm Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/291.htm Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45], Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268</ref> Sporazum između Vermahta i četničkog komandanta [[Mihajlo Čačić|Mihajla Čačića]], komandanta četničke Ravaničke brigade, uključuje i hvatanje [[rudar]]a koji su pobegli u šumu, i njihovo vraćanje u [[rudnik]]e uglja.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ]</ref> Sporazum Vermahta i [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]], inspektora odreda Draže Mihailovića, predviđa da "četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu" za borbu protiv partizanskog pokreta.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji]</ref> Sporazum Vermahta i potpukovnika Ljube Jovanovića, vođe Dražinih odreda u okrugu [[Zaječar]], četnicima omogućuje sledeće: {{izdvojeni citat|Puna sloboda kretanja jedinica DM danju i noću na celom području na koje se odnosi sporazum.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika Ljube Jovanovića (25. decembar 1943.)}} Četničko-njemački odnosi bili su opterećeni međusobnim nepovjerenjem i sviješću o suprotstavljenosti ciljeva i interesa dviju stranâ. U telegramu koji je 29. januara [[1944]]. godine [[Joachim von Ribbentrop]], njemački ministar vanjskih poslova, uputio specijalnom opunomoćeniku za Jugoistočnu Evropu [[Hermann Neubacher|Hermannu Neubacheru]], reflektuje se jasan stav političkog i vojnog vrha u [[Berlin]]u o Draži Mihailoviću, kao i precizna uputstva potčinjenima za držanje prema njegovom pokretu: {{izdvojeni citat|Jedino se mogu ćuteći trpeti privremeni aranžmani nižih vojnih komandi sa Dražom Mihailovićem s ciljem suzbijanja zajedničkog neprijatelja Tita. On i njegovi ljudi ostaju i dalje, na kraju, naši neprijatelji. Zato je sada, kao i do sada, potrebno biti krajnje oprezan prema Draži Mihailoviću i njegovim četnicima, a naročito se ne sme nijednog trenutka izgubiti iz vida da će pomoć koju mu mi sada direktno ili indirektno pružamo radi vođenja borbe protiv Tita, kasnije najverovatnije biti upotrebljena protiv nas.<ref>Akten zur deutschen auswartigen Politik — ADAP/E/VII, s. 374-375.</ref><ref>Vasa Kazimirović, NDH u svetlosti dokumenata, Nova knjiga/Narodna knjiga, Beograd, 1987, str. 169.</ref><ref>Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN - Službeni list SCG, Beograd, 2005. str. 20.</ref>}} Izveštaje o sklapanju ugovora četnika sa Wehrmachtom presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, što je imalo bitnu ulogu u konačnom opredeljivanju [[Čerčil]]a za Tita, a protiv Mihailovića.<ref>Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". {{ISBN|0593 049101}}</ref> No, Nemci nisu bili zadovoljni primenom sporazuma, jer je uprkos njima dolazilo do incidenata, odnosno diverzija i nasilja prema pripadnicima [[Srpska Državna Straža|Srpske Državne Straže]] od strane četnika. General [[Hans Felber]] je tokom februara raskinuo sporazume i pokrenuo nekoliko hapšenja i racija protiv četnika počev od februara [[1944]]. I pored svih ugovora o saradnji, komandant Jugoistoka Felber u poverljivom uputu potčinjenim komandantima o držanju prema pokretu Draže Mihailovića konstatuje sledeće: {{izdvojeni citat|1. Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski. 2. Njihova saradnja sa nemačkim i legalnim srpskim jedinicama protiv crvenih proističe samo iz saznanja da su komunisti u Srbiji njihov neprijatelj br. 1. Neprijatelj br. 2 ostaje ipak okupaciona sila. 3. Saradnja se koristi radi popune zaliha municije, koje su se veoma smanjile (oružje se nije nikad davalo). 4. Prema dosad stečenim iskustvima, četnici se protiv crvenih angažuju u nekim slučajevima samo uzdržano, nastojeći po svoj prilici da suviše ne prolivaju krv. Sa ponovnom neprijateljskom orijentacijom pokreta DM prema okupacionoj sili, mora se u svako doba računati, čak i u oblastima gde se dosad zajednički borilo protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=758&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000754.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>|Informacije generala Felbera potčinjenim komandama o držanju prema četnicima (16. maj 1944.)}} Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok, u svojim memoarima pruža interesantno tumačenje ratne strategije Draže Mihailovića. Neubacher tvrdi da su „četnici i ranije sarađivali sa okupatorima protiv zajedničkog neprijatelja“, tj. protiv komunista, i to „samo u pojedinim slučajevima i uvek u ograničenom, lokalnom okviru“, ali su tek nakon preusmjerenja [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] pomoći i podrške [[Josip Broz Tito|Titu]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]], četnici na čelu sa generalom Mihailovićem „u još većoj meri bili gurnuti u naručje Nemaca“: {{izdvojeni citat|Politiku Draže Mihailovića nije bilo teško razumeti. On je bio impresioniran nemačkim vojnim podvizima. Pa ipak, sa sigurnošću je računao na to da će Nemačka izgubiti rat. Dovoljno sam čuo od pouzdanih izvora, koji su me obavestili o Dražinom stavu prema Rajhu. On je ostao neprijatelj okupatoru, koji je, zbog Titovog uspona, postao njegov neprijatelj broj dva. Saveznici su Dražu ostavili na cedilu, pa je zato pokušao da od Nemaca – koji su za njega sada bili samo neprijatelj broj dva – dobije što je moguće više oružja. Namera četničkog vode bila je ova: da se, kada započne nemačko povlačenje, bez borbe dokopa nemačkih strateških pozicija i da se na njima utvrdi. On se spremao za konačan obračun sa Titom, koji je trebalo da se vodi beskompromisno, na život ili smrt, a u pitanju je bila budućnost Jugoslavije. Dok su, dakle, Dražini podređeni komandanti tu i tamo sarađivali sa Nemcima, on je sam nastavio da i dalje vodi propagandu protiv Nemaca.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 160–161.</ref>}} === Borbe pod nemačkom komandom === {{main|Operacija "Frilingservahen"|Operacija "Trumpf"|Operacija "Halali"}} {{izdvojeni citat|„Borbeno sadejstvo sa četničkim grupama duž glavne saobraćajnice [[Bihać]] — [[Gračac]] — [[Knin]] — [[Drniš]] — [[Šibenik]] sastoji se u tome što su četnici okupljeni u posebnim uporištima uz oslonac na nemačke trupe. Četničke vođe primaju naloge i uputstva o vršenju zadataka obezbeđenja i izviđanja od zapovednika nemačkih uporišta.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u NDH]</ref>|Njemački izveštaj o saradnji sa četnicima protiv partizana u Dalmaciji i Bosni (25. oktobar [[1943]]).}} {{izdvojeni citat|[[Nojbaher]] konstatuje da je premijer Nedić verno služi nemačkim interesima. Slično je i s Dražom Mihajlovićem, koji se do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru. To isto Važi i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »Dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=980&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000974-978.]</ref>|Nemački obaveštajni izveštaj od 30. avgusta 1944.}} {{Quote box | citat = „D.M.-Bande dosada nisu nikad napale okupacione trupe.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001111: Izvještaj o bandama u okolini katarakti Dunava (bez datuma, približno mart 1944).</ref> | izvor = Nemački izvještaj o četnicima u okolini katarakti Dunava od marta 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „[[Neško Nedić]] je napomenuo da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali i sada Titovim bandama liferuju naoružanje i municiju, usled čega četnici moraju da krvare i da umiru. Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačkom Vermahtu kome će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio.“<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944.]</ref> | izvor = Izveštaj generala Felbera o razgovoru s četnicima od 14. jula 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „Titove bande imaju se napasti i uništiti, odn. zarobiti. Pristalice D.M.-a (četnici) ne smatrati neprijateljima.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001260: Naredba 923. Landeschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ (29. Juli 1944.).</ref> | izvor = Naredba 923. Landesschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ od 29. jula 1944. | width = 40% | align = right}} Kad je sredinom marta 1944. operativna grupa sastavljena od [[Druga proleterska divizija NOVJ|Druge]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Pete divizije]] prodrla iz [[Sandžak]]a u zapadnu Srbiju, sve nesuglasice zmeđu četnika i Nemaca su potisnute i trupe sastavljene od jedinica [[Vermaht]]a i [[Vafen-SS|SS]], korpusa JVUO, bugarskog okupacionog korpusa, [[Srpska državna straža|SDS]], [[Srpski Doborvoljački Korpus|SDK]] i [[Ruski Zaštitni Korpus|ruskog korpusa]] pod objedinjenom nemačkom komandom generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]] funkcionisale su kao jedinstvena operativna grupa za [[Operacija Kamerjeger|operaciju Kamerjeger]]. Kod nadležne četničke komande [[Neško Nedić|Neška Nedića]] bio je akreditovan nemački kapetan Vajel kao oficir za vezu. Zajedničke operacije trajale su nešto duže od dva meseca.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_57.htm Izveštaj Vojnoupravnog komandanta jugoistoka od 13. maja 1944.]</ref> Istovremeno je, usled slabljenja snaga [[NOVJ]] u Crnoj Gori [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. nemački korpus]] pokrenuo [[10. april]]a [[1944]]. [[Operacija "Frilingservahen" (april-maj 1944)|operaciju "Frilingservahen"]], uz masovno učešće četnika. Operacija je pripremljena u saradnji sa [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]] i započeta tako što su četnici zajedno sa Nemcima iz nemačkih garnizona napali na slobodnu teritoriju. Plan napada je bio sledeći: {{izdvojeni citat|'''Đurišićeve snage''': Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac. Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac — Kolašin. Treća borbena grupa, 1000 ljudi, od sredine puta Pljevlja — Prijepolje pravcem Mojkovac. Četvrta borbena grupa, 1500 ljudi, od Pljevalja pravcem Mojkovac. Mojkovac treba da bude dostignut za 2 dana. Posle toga skretanje glavnine u rejon z. Tara — sz. Kolašin — Mojkovac. '''Nemačke snage''': 1 ojač. mot. č. prodire od Brodareva do Bijelog Polja. 1 ojač. mot. č. od Pljevalja do prelaza preko Tare 22 jjz. Pljevlja. Bat. [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]], 600 ljudi, sledi nemačke snage za Bijelo Polje, onda skreće za Mojkovac. Milicija iz Brodareva, 700 ljudi, čisti svoj rejon i prodire od Brodareva ka jjz. Početak napada: 10. 4. 44. [[181. pešadijska divizija (Nemačka)|181. peš. div.]] obezbediće odgovarajuće informisanje četničke Grupe "Jug" (major Lašić i Bukatonović u Podgorici) kao i Grupe "Nikšić".<ref>Obaveštenje Komande 21. brdskog korpusa Komandi 181. brdske divizije od 08.04.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 663, s. 357</ref>}} Neposredna četničko-nemačka operativna saradnja ponovila se i prilikom nemačkih operacija [[Operacija "Trumpf"|"Trumpf"]] i [[Operacija "Halali"|"Hallali"]] u jablaničko-topličkoj oblasti protiv [[21. srpska divizija NOVJ|21]]. [[22. srpska divizija NOVJ|22]]. [[24. srpska divizija NOVJ|24]]. i [[25. srpska divizija NOVJ|25]]. divizije NOVJ tokom jula i avgusta 1944. [[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], vršio je od 15. juna do 25. juna 1944. dužnost komandanta Jugoistoka, zamjenjujući generala Hansa Felbera, koji se po službenom zadatku nalazio u Njemačkoj. Opisujući u svom ratnom dnevniku stanje u Srbiji, tj. odnose između njemačkih i bugarskih okupacionih trupa, s jedne, kao i četnika i kvislinga, s druge strane, Horstenau navodi sljedeće: {{izdvojeni citat|Nemci gotovo da nemaju svojih trupa u Srbiji. Postoji samo nekoliko policijskih jedinica. Najveći deo Srbije nalazi se pod kontrolom bugarskog okupacionog korpusa. Bugarskih vojnika nema samo u severozapadnom delu Srbije i Banata. No, bugarske trupe u Srbiji jesu najlošije bugarske jedinice. Tek što sam na kratko vreme preuzeo Vrhovnu komandu u Beogradu, dve bugarske čete, zajedno sa svojim oficirima, prebegle su partizanima kod Leskovca. Jedine trupe na koje je čovek mogao da se osloni u borbi protiv partizana bili su srpski dobrovoljci, a donekle i ruski. Upotrebljivi za borbu protiv partizana bili su i ljudi Draže Mihailovića. Vezu sa njim za mene je održavao jedan nemački major, nosilac odlikovanja „viteškog krsta“.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 508.</ref>}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1944. === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan von Wrede i četnički komandanti kapetan [[Nikola Kalabić]], major [[Dragoslav Račić]] i kapetan [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Tokom jula i avgusta [[1944]]. intenzivirali su se kontakti između predstavnika nemačke komande Jugoistoka, poslanika [[Herman Nojbaher|Nojbahera]], predsednika vlade [[Milan Nedić|Nedića]] i predstavnika Mihailovića,<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944]</ref> o čemu nemački predstavnik kaže: {{izdvojeni citat|Politička usmerenost [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref name="B0_11 1944">[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944. Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=535&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000508-511.]</ref>}} Kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{izdvojeni citat|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref name="B0_11 1944"/>|Dražina ponuda Hitleru 1944.}} Povodom Mihailovićevog predloga, 17. i 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Dražini predlozi: {{izdvojeni citat| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /><br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /><br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /><br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /><br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /><br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /><br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /><br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref name="ReferenceB">[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm ZABELEŠKA OBAVEŠTAJNOG ODELJENJA KOMANDE JUGOISTOKA OD 18. AVGUSTA 1944. POVODOM PONUDE DRAŽE MIHAILOVICA ZA SARADNJU U BORBI PROTIV JEDINICA NOVJ]</ref>}} Specijalni nemački izaslanik [[Hermann Neubacher]] je ocenio da obećanja Draže Mihajlovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom".<ref name="ReferenceB"/> Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. Ali [[Hitler]] je odbacio inicijativu, naglasivši da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944. Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]</ref> Ipak, u skladu sa idejom o formiranju srpskog korpusa pod komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] koji bi se borio na strani Nemaca, [[6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] i [[Srpska granična straža]] (ukupno oko 13.000 ljudi) stavljene su pod komandu Mihailovićevog komandanta Srbije generala [[Miroslav Trifunović|Trifunovića]]. Potom su jedinice [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpska granična straža|Srpske granične straže]] 6. oktobra [[1944]]. sabrane su u Jagodini gde je od njih formiran [[Srpski udarni korpus]] sa tri divizije, koji je brojao oko 6.800 ljudi. === Saradnja tokom bitke za Srbiju === {{Poseban članak|Bitka za Srbiju 1944.}} {{izdvojeni citat|Usljed jakog partizanskog pritiska, još četničkih jedinica, uključujući i one iz Istočne Srbije, su izrazile spremnost za daljnu borbu protiv komunizma u saradnji sa Wehrmachtom.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=101&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frame 000095: Izvještaj o neprijatelju u Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Albaniji (Dodatak za savjetovanje kod načelnika štaba jugoistoka od 2. oktobra 1944.)]</ref>|Izvještaj [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 2. oktobra 1944.}} {{izdvojeni citat|Titovi partizani upali su u septembru 1944. u Srbiju i to na više mesta. Zapadni deo Srbije bio je potpuno nezaštićen. Tamo je bio stacioniran samo mali broj nemačkih policijskih jedinica, koje su, zajedno sa četnicima, tu i tamo još vodile borbe. Sa svih strana neprijatelj je krenuo ka Beogradu. U gradu je vladao mir. Mi smo sedeli u Beogradu ne na buretu baruta, nego smo se nalazili u njemu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>|[[Hermann Neubacher]], “Sonderauftrag Südost”}} [[Bitka za Srbiju 1944.]] je bila zajednički saveznički poduhvat sa ciljem ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu. Dejstva na tlu izvršavala je [[NOVJ]], a [[Saveznici]] su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha. Četnici su se u ovim borbama našli direktno na strani [[Wehrmacht]]a. Od kraja [[1943]]. Saveznici su promenili odnos prema [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevim]] snagama, a njihov prioritet u Jugoslaviji postalo je jačanje snaga [[NOVJ]] u Srbiji.<ref>{{Cite web |title=Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR |url=http://www.znaci.org/00001/1_11.htm |access-date=2023-08-14 |archive-date=2023-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902100016/https://www.znaci.org/00001/1_11.htm }}</ref> Vrhovni štab NOVJ nameravao je da partizanske snage u Srbiji pomogne prodorom jačih snaga iz [[Bosna|Bosne]] i [[Crna Gora|Crne Gore]]. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče. [[NOVJ]] je nastojala da koncentriše snage na levoj strani [[Lim (reka)|Lima]] za proboj u [[Srbija|Srbiju]]. Nemačka [[Komanda Jugoistoka (Nemačka)|Komanda Jugoistoka]] je rešila da brani [[Srbija|Srbiju]] aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica [[NOVJ]] kroz [[Bosna|Bosnu]] prema zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u [[Sandžak]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]] sračunatih na razbijanje koncentracija [[NOVJ]] i njihovo onesposobljavanje za ofanzivna dejstva. Snage [[JVuO]] sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant [[Srbija|Srbije]] protiv lokalnih partizana i povremenih prodora. Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu [[1944]],<ref>[Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230524055009/https://znaci.org/00001/4_12_4_218.htm |date=2023-05-24 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1</ref><ref>[Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230814062743/https://znaci.org/00001/4_12_4_112.htm |date=2023-08-14 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112</ref> kada su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Uoči bitke sa partizanima, nemački Wehrmacht je snabdeo četnike raspoloživim zalihama italijanskog pešadijskog oružja i municije: {{izdvojeni citat|U nadovezi na dogovor od 15. 8. saopštava se, da se za izdavanje četničkim jedinicama mogu staviti na raspolaganje, u najboljem slučaju, sledeća oružja: 7.000 pušaka 6,5 mm (ital.) sa po 100 metaka, </br> 50 teš. mitraljeza 8 mm (ital.) sa po 13.000 metaka, </br> 42 laka bacača 4,5 mm (ital.) sa po 250 metaka. Upozorava se na to, da je time iscrpljena celokupna zaliha italijanske pešadijske municije u domenu Komandanta Jugoistoka i da se nove pošiljke mogu očekivati tek od oktobra 1944. godine i to u ograničenom obimu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=587&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frame no. 000582.]</ref><ref>[http://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama]</ref>|Obaveštenje komande Jugoistoka o odobravanju oružja i municije četnicima (16. avgust 1944.)}} U nacrtu jednog izvještaja, sastavljenog od strane oficira [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] u ljeto 1944. godine, sumira se iskustvo njemačkih okupacionih organa sa Mihailovićevim četnicima u [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupiranoj Jugoslaviji]]: {{izdvojeni citat|Dosadašnje držanje D.M.-a ima sljedeće karakteristike: a) Aktivna borba protiv komunista u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj, s tim što je ova borba zbog brojčane, a naročito materijalno-tehničke nadmoći komunista, uvijek rizična za snage D.M.-a, b) Neispunjavanje od Saveznika postavljenih specijalnih zadataka, c) Lokalna, ponekad vrlo aktivna saradnja sa njemačkim trupama, obavještajnim i ostalim okupacionim organima, d) Potpuna spremnost za izvršavanje taktičkih instrukcija izdatih od strane njemačkih oficira za vezu, e) Stalno ponavljanje zahtjeva za municijom i oružjem radi borbe protiv komunista, kao nagrada za dokazanu lojalnost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=970&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frame no. 000960.]</ref>}} U septembru su kvislinške formacije [[Srpska državna straža|Srpska državna]] i [[Srpska granična straža|granična straža]] preformirane u [[Srpski udarni korpus]] (jačine 6.800), stavljen pod Mihailovićevu komandu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/4_12_4_168.htm Izveštaj komandanta Armijske grupe "Srbija" od 4. novembra 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230714172817/https://znaci.org/00001/4_12_4_168.htm |date=2023-07-14 }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 168</ref> U prvoj polovini septembra, četničko-nemačka odbrana [[Srbija|Srbije]] sa zapada doživela je slom usled prodora [[NOVJ]]. Bitka za [[Srbija|Srbiju]] definitivno je rešena tokom oktobra [[Beogradska operacija 1944.|Beogradskom operacijom]], uz sadejstvo [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] sa oklopnim snagama [[Crvena armija|Crvene armije]], dok su četnici sadejstvovali sa Vermahtom: {{izdvojeni citat|Četnička grupa Ocokoljića iz Istočne Srbije je osiguravala pozadinu Müllerovom korpusu prilikom borbi protiv Rusa u rejonu okuka Dunava-Zaječar.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=568&rec=311&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frames 000562-4: Držanje D.M.-četnika u Srbiji (dodatak za izvještaj o neprijateljskim namjerama od 19. oktobra 1944.)]</ref>|Njemački izvještaj od 19. oktobra 1944.}} === Saradnja tokom proboja Armijske grupe "E" iz Grčke === {{Poseban članak|Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} Tokom septembra [[1944]]. glavna Mihailovićeva mobilna formacija u centralnoj i zapadnoj Srbiji, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa brojnim pridruženim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Ove jedinice Nemci su tokom [[3. oktobra|3]], [[4. oktobra|4.]] i [[5. oktobra]] 1944. vozovima prebacili sa železničkih stanica Topčider i Ripanj do [[Kraljevo|Kraljeva]].<ref name="ReferenceC">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{izdvojeni citat|Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio [[Nikola Kalabić]], a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu.<ref name="ReferenceC"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} Izbijanje [[Crvena armija|Crvene armije]] na severoistočnu granicu Jugoslavije izazvalo je pometnju u četničkim redovima. Znatan deo četničkih trupa tokom septembra razbijen je od strane NOVJ u zapadnoj Srbiji. Sam [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] sa manjom grupom boraca je nateran na povlačenje u Bosnu. Neki su pokušali da napadom na Nemce pred sam dolazak Crvene armije ponovo steknu saveznički status ([[Predrag Raković|Raković]], [[Dragutin Keserović|Keserović]], [[Dragoslav Račić|Račić]]), ali je i ovaj pokušaj bio kratkotrajan. Nakon neuspeha, glavnina se krajem oktobra koncentrisala u oblasti Ivanjice. Upravo u tom periodu vrh Armijske grupe E iz Grčke izbio je do [[Novi Pazar|Novog Pazara]]. Četnici su se priključili [[Proboj Armijske grupe E kroz Sandžak|prodoru Armijske grupe E kroz Sandžak]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]]. {{Wikisource|Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.}} Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] [[Aleksander Ler|Ler]] u svom pregledu brojnog stanja od [[16. novembra]] [[1944]]. navodi 10.000 četnika Pavla Đurišića kao svoje vlastite snage,<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_174.htm Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih Grupi armija »E« na dan 16. 11. 1944. godine, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII - dokumenti nemačkog rajha, knjiga 4], Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174.</ref> dok u izveštaju vrhovnoj komandi za četnike iz Srbije kaže da se "drže u senci Vermahta". Nevoljno savezništvo veoma dobro ilustruje i sljedeći izveštaj: {{izdvojeni citat|[[Miiroslav Trifunović|Trifunović]] sa oko 18.000 četnika [[Dragoslav Račić|Račića]] i [[Dragutin Keserović|Keserovića]], uporedno sa nem. pokretima u rejonu Prijepolje. Pravac marša Foča. U početku učešće u borbenim dejstvima na nemačkoj strani (zaštita bokova). U poslednje vreme samo saputnici. Utisak: dokle god postoje zajednički interesi — uopšte mir. Ako vide mogućnost uspeha, bezuslovno treba očekivati prepade na nemački [[Vermaht]], naročito na odvojene grupe.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0_%22%D0%95%22_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_11.11.1944. Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.], Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 184</ref>}} === Zajednički proboj iz Srbije === {{izdvojeni citat|Draža Mihailović će nastaviti borbu protiv komunizma. Njegove jedinice se već bore sa Titovim trupama i imaju djelomično vezu sa njemačkim jedinicama (pukovnik v. Jungfeld, general Müller). Sada je stvar u tome, kako upotrebiti četničke jedinice kao prethodnice i osiguranje za komunikacije prilikom predstojećeg izmještanja njemačkih trupa iz Srbije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/Zabilje%C5%A1ka_sa_savjetovanja_visokih_njema%C4%8Dkih_politi%C4%8Dkih,_vojnih_i_policijskih_li%C4%8Dnosti_o_%C4%8Detni%C4%8Dkom_pitanju_u_Srbiji,_8._oktobra_1944. Zabilješka sa savjetovanja visokih njemačkih političkih, vojnih i policijskih ličnosti o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.]</ref>|Zabilješka sa savjetovanja njemačkog okupacionog vrha o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.}} Jedinice [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[NOVJ]] u prvoj polovini oktobra [[1944]]. zaposele su komunikaciju dolinom [[Morava (reka)|Morave]] između [[Vranje|Vranja]] i [[Velika Plana|Velike Plane]], što je otežalo [[Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke 1944|proboj Armijske grupe "E" iz Grčke]]. Ova formacija time je bila usmerena na komunikaciju [[Skoplje]] - [[Kosovska Mitrovica]] - [[Raška]], odnosno dolinom [[Ibar (reka)|Ibra]], i zatim na otvaranje puteva prema [[Sarajevo|Sarajevu]] pod borbom. Tokom ovog četvoromesečnog proboja saradnja između Armijske grupe "E" i četnika iz [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] imala je više vidova. Prilikom proboja od [[Sjenica|Sjenice]] prema [[Prijepolje|Prijepolju]] [[24. oktobra|24]]-[[31. oktobra]] [[1944]]. Nemci su nastupali zajedno sa borcima [[Srpski udarni korpus|Srpskog udarnog korpusa]] protiv snaga [[37. sandžačka divizija|37. sandžačke divizije]]. Od Prijepolja se glavnina [[Armijska grupe "E"|Armijske grupe "E"]] kroz Sandžak usmerila na pravac Prijepolje - Višegrad - Rogatica - Sarajevo. Jednim motorizovanim bataljonom Nemci su 1. novembra otvorili su put Prijepolje - Pljevlja, i usmerili celokupne četničke snage iz [[Srbija|Srbije]] na pravac [[Sjenica]] - [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]] - [[Goražde]]. Time su iskoristili snage [[JVUO]] iz Srbije kao svoju levu pobočnicu. Nakon toga, svojim napadom na NOVJ u pravcu Tuzle ([[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944]]) sadejstvovale su snagama [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] u njihovom proboju na sever. === Saradnja u Crnoj Gori === {{Poseban članak|Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|Pavle Đurišić|Crnogorski dobrovoljački korpus}} Dok su srbijanski četnici sadjejstvovali snagama Armijske grupe E u njihovom proboju na sever, crnogorski su četnici uzeli učešća u [[Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|proboju XXI brdskog korpusa iz okruženja]]. Jedinice crnogorskih četnika, koje su od Njemaca takođe preformirane u dobrovoljačke pukove ("[[Crnogorski dobrovoljački korpus]]"), borile su se u sastavu njemačkog [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]] između [[Danilovgrad]]a i [[Cetinje|Cetinja]] rame uz rame sa njemačkim vojnicima. Ove snage učestvovale su zajedno sa njemačkim snagama u operacijama protiv NOVJ ([[Operacija Frilingservahen aprila 1944|Frilingservahen]], [[Operacija Ribecal avgusta 1944|Ribecal]]). Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe "E"]] je u svom izvještaju od ove četnike ubrojao u brojno stanje svojih jedinica: {{izdvojeni citat|C. D. K. od 3 puka, pod komandom potpukovnika [[Pavle Đurišić|Đurišića]], formiran neposredno od strane K-de 2. OkA ([[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druga oklopna armija]]), bio je do sada u službenom pogledu potčinjen K-di 2. OkA a u snabdevačkom i taktičkom pogledu 181. peš. div., koja je trebalo da se obimno uključi u obuku.<ref>Izveštaj Komande 21. brdskog korpusa Komandi grupe armija "E" od 23.09.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 664, s. 817</ref>}} === Saradnja u Bosni === {{main|Proboj Armijske grupe "E" kroz istočnu Bosnu|Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944}} [[Armijska grupa "E"]] imala je u planu otvaranje komunikacija kroz istočnu Bosnu, pa je krajem novembra jedna njena divizija ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna divizija]]) započela napad pravcem od [[Rogatica|Rogatice]] prema [[Zvornik]]u, protiv snaga [[Treći udarni korpus NOVJ|Trećeg udarnog korpusa]] [[NOVJ]]. Međutim, kako su tokom ofanzive [[NOVJ]] i Crvene armije od 3. decembra nemačke pozicije na [[Sremski front|Sremskom frontu]] ozbiljno ugrožene, ova divizija hitno je izvučena i transportovana prugom [[Sarajevo]] - [[Slavonski Brod]] na [[Sremski front]]. Na njeno mesto usmerena je glavnina četnika iz [[Srbija|Srbije]]. Oni su, pod ličnom komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]], nakon koncentrisanja unutar nemačko-ustaških linija, izvršili [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|napad na snage NOVJ]]. 8. decembra [[1944]]. ujutro sa nemačko-ustaških položaja u okolini [[Rogatica|Rogatice]] krenuli u silovit napad prema [[Zvornik]]u. Ovaj napad bio je usklađen sa napadom nemačkog 34. armijskog korpusa sa druge strane, pravcem [[Užice]] - [[Ljubovija]] - [[Zvornik]]. Ovom prilikom četnicima su Nemci obezbedili snabdevanje municijom, kao i zbrinjavanje ranjenika u nemačkim bolnicama u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Pošto je prodor četnika prema [[Zvornik]]u odbijen, njihova glavnina usmerila se prema oslobođenoj [[Tuzla|Tuzli]]. U [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|neizvesnim borbama od 24. do 28. decembra]] [[Treći udarni korpus NOVJ]] krajnjim naporom odbio je ovaj napad. Nakon ovog poraza, glavnina [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] snaga razmestila se u [[Modriča|Modriči]] i okolini, gde su nakon kraćeg sukoba uspostavili sporazum sa snagama NDH. Tako su se našli na za Nemce vitalnoj komunikaciji Sarajevo - Brod, vodeći zajedno sa Nemcima teške dvomesečne borbe protiv [[Druga armija JA|Druge jugoslovenske armije]], koja je nastojala da je prekine. Preko pukovnika Borote, komandanta Romanijskog korpusa JVuO, uspostavljena je saradnja sa nemačkim štabom u [[Sarajevo|Sarajevu]], od kojeg je obezbeđeno snabdevanje municijom i bolničko zbrinjavanje ranjenika.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_130.htm Opšti uslovi sporazuma o saradnji između četnika i nemačkih jedinica pripremljeni za pregovore decembra 1944. godine], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 130</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944-31.12.1944], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - prilog broj 2, (10. decembar 1944)</ref> [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeva]] grupacija takođe je uspostavila vezu sa Štefanom Hedrihom ({{jez-nem|Stefan Hedrich}}), SS-oberfirerom i inspektorom u glavnom štabu SS, komandantom SS-oblasti Severozapadna Bosna.<ref>[https://www.znaci.org/00001/181.htm Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß], četvrti deo: Das Kriegsjahr 1944 (Ares verlag, Graz), strana 268.</ref> [[3. april]]a 1945. godine, kada su nemačke trupe napuštale Bijeljinu i okolinu, Mihailović je pokušao da ih pridobije da ostanu pod njegovom komandom kao jugoslovenski državljani.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_192.htm Izvod iz Knjige poslatih depeša štaba Vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 7. aprila 1945. godine]</ref> [[Hermann Neubacher]], specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistočnu Evropu, u svojim poslijeratnim memoarima ističe da je sa četničkim komandantom održavao vezu sve do aprila 1945, tj. do [[Povlačenje kolaboracionista sa Nijemcima (1944–1945)|zajedničkog povlačenja Nijemaca i četnika]] pred jedinicama NOVJ i [[Crvena armija|Crvene armije]]. Neubacher navodi da je postojala i zamisao o susretu između njega i generala Mihailovića, ali [[Joachim von Ribbentrop]] nije dao dopuštenje za sastanak: {{izdvojeni citat|Tokom sukoba četnika sa Englezima, stiglo je do mene pitanje da li bih bio spreman da razgovaram sa Dražom Mihailovićem. Ovu sam molbu prosledio ministru spoljnih poslova Ribentropu, tražeći od njega da mi dozvoli da do takvog susreta dođe. U principu, nije mi bilo zabranjeno da uspostavim kontakt. Ali, za vođenje razgovora morao sam da dobijem specijalnu dozvolu. Bilo mi je, međutim, zabranjeno da stupim na teren koji kontroliše Draža Mihailović. Moja spremnost i želja da se sretnem sa njim bili su veliki, te sam uskoro morao da sam sebi priznam da je moj glavni motiv bio – radoznalost. Da se sretnem sa četničkim vođom, a da se prethodno ne izvrše potrebne pripreme, razgovor bi bio besmislen, i jedino bi doneo neugodnost i neprilike za Dražu Mihailovića, jer bi dobio etiketu „kolaboratera“. Trebalo je susret dobro organizovati, kako bi bilo sigurno da će doneti senzacionalan rezultat. Verovatno je i sam Draža Mihailović tako razmišljao, pa zato, najzad, nije nikada ni došlo do našeg susreta. Ali, ostali smo u vezi preko naših posrednika. I jedna i druga strana bila je u tim kontaktima veoma oprezna. Jedan moj poverljiv čovek čak je tri puta bio u Dražinom glavnom štabu. Da ne bih bio suviše opširan, zadovoljiću se samo tvrdnjom da Draža Mihailović svoju politiku sve do kraja rata nije menjao. Tek početkom 1945, u vreme naših poslednjih borbi u Hrvatskoj, kada je povlačenje naših trupa sa tog prostora bilo samo pitanje dana, Draža Mihailović mi se obratio direktnom molbom – i to preko svojih poverljivih ljudi u Beču – da mu pružim pomoć u vezi sa naoružanjem njegovih jedinica. Tokom nekoliko dana ja sam čak imao direktnu radio-vezu sa njegovim glavnim štabom u Bosni. Moj poverljiv čovek bio je poslednji put kod Draže u aprilu 1945.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>}} == Partizani kao zajednički neprijatelj == {{main|Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije}} [[Datoteka:Chetniks and Italians in Jablanica 1942.jpg|minijatura|Četnici i Italijani u Jablanici, 2. oktobra 1942. godine]] [[Datoteka:Četnici i Nemci u Srbiji 1944.jpg|minijatura|Grupa njemačkih vojnika i četnika D. Mihailovića u vrijeme pokušaja proboja u Srbiju 2. proleterske i 5. krajiške divizije NOVJ u proljeće 1944.]] {{izdvojeni citat|Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_209.htm Izveštaj poručnika Predraga Rakovića Draži Mihailovlću o radu za vreme legalizacije od decembra 1941. do decembra 1942.</ref>|Izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] Draži Mihailovlću od decembra 1942.}} {{izdvojeni citat|U celini uzevši, nacionalne snage su u opadanju a komunistički pokret u usponu. Otuda proizilazi i pravac angažovanja naših snaga i formulisanje zadataka, kao što sledi: '''Najopasniji neprijatelj je Tito'''.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_12_3_156.htm PROCENA KOMANDANTA JUGOISTOKA FELDMARŠALA VAJKSA OD 1. NOVEMBRA 1943. VOJNO-POLITIČKE SITUACIJE NA BALKANU KRAJEM OKTOBRA 1943. GODINE</ref>|Nemački izveštaj o stanju na Balkanu u jesen 1943.}} {{izdvojeni citat|Četničko pitanje: Njemačka je za D.M.-a neprijatelj br. 2 – neprijatelj br. 1 su komunisti. D.M. računa – uostalom, kao i ostale banditske vođe – na skoro povlačenje Nijemaca i zemlje. Nastojanje za očuvanjem snage četničkih jedinica je prvenstveno sračunato na sadašnju i buduću borbu protiv komunizma. U cilju ostvarivanja ove namjere, D.M. je tražio velike količine oružja, što je, naravno, bilo odbijeno. Pojedinačni ugovori sa četničkim komandantima (npr. Neško Nedić, Keserović, itd.), koji su sračunati na ograničenu lokalnu i taktičku saradnju u borbi protiv komunista, nisu rizični i mogu se nastaviti. Oni su u ovom momentu – i samo u ovom – povoljni za nas, jer odgovaraju našim interesima. Oni ne znače podršku za veliki obračun između nacionalista i komunista, koja se ima odigrati tek u daljnoj budućnosti.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=695&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 686.]</ref>|Zabilješka sa sastanka Armijske grupe F (Heeresgruppe F) sa izaslanikom Neubacherom održanog 30. jula 1944 (31. juli 1944).}} {{izdvojeni citat|Hrvatska: [...] Četnici su, s obzirom na vlastitu slabost, naši prirodni saveznici u borbi protiv komunizma. Samo se oni bore!<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=716&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 707.]</ref>|Zabilješka sa sastanka od 25. jula 1944.}} U kolaboraciji sa italijanskim i njemačkim okupatorima, kao i sa jedinicama kvislinške vlade generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]], vidjeli su četnici Draže Mihailovića jedinstvenu priliku za uništenjem snagâ [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. U tom smislu, karakterističan je stav koji je na pregovorima sa njemačkim predstavnicima krajem januara i početkom februara 1942. iznio komandant [[Istočna Bosna|istočnobosanskih]] četnika major [[Jezdimir Dangić]]: {{izdvojeni citat|Dangić je spreman da se sa svim svojim ljudstvom bezuslovno stavi pod nemačku komandu za potpuno uništenje komunista u istočnoj Bosni i održavanje mira, tako da se izbeglice mogu vratiti. On priznaje hrvatsku suverenost, mada ne kao konačnu, ukoliko se hrvatsko činovništvo obrazuje na paritetnoj osnovi od Hrvata, Muslimana i Srba na bazi pripadnosti zemlje. Pri tome je njegov preduslov da se zemlja postavi pod nemačku vojnu upravu. [...] </br> Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 115—116.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1094&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frames no. 001090—001091.]</ref>}} Dokument koji je potpisan u ožujku 1942. godine, prilikom drugog osobnog kontakta kapetana [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] s [[Italijani|italijanskim]] okupatorom, nosi naslov »Saglasnosti između Glavne komande italijanskih trupa u Crnoj Gori i kapetana Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četničkih nacionalista koji operišu u zoni dodeljenoj diviziji Venecija«. Prema tom dokumentu, nacionalistički odredi kapetana Đurišića pristali su na sljedeće uslove saradnje: * Da vode borbu protiv komunista i njihovih pristalica. * Da neće nikada okrenuti oružje protiv italijanskih trupa i da ograniče svoju politiku u samoj borbi protiv komunizma. * Da vrate, kada bude uništen komunizam, ono oružje koje su dale italijanske vlasti, izuzev pušaka, koje su potrebne radi održavanja reda.{{sfn|Pajović|1987|pp=31–32}} General [[Blažo Đukanović]] je, u svojstvu predsjednika Crnogorskog nacionalnog pokreta, zaključio 24. jula 1942. godine na [[Cetinje|Cetinju]] pisani sporazum sa armijskim generalom [[Alessandro Pirzio Biroli|Alesandrom Pirciom Birolijem]], italijanskim guvernerom Crne Gore. Sporazumom su se dvije strane obavezale da će „sarađivati na povraćaju reda, mira i javne sigurnosti u zemlji”: {{izdvojeni citat|1) Njegova Ekselencija Guverner Crne Gore, prima preuzetu obavezu, spram italijanskih vlasti, od strane crnogorskih nacionalista, zastupanih od potpisnika ovog dokumenta, a koji izjavljuju, uz časno obećanje i lojalno osjećanje spram Italijana, sljedeće: a) nastaviti i do kraja povesti beskrompromisnu borbu protivu komunizma i komunista u Crnoj Gori; 2) Crnogorski nacionalisti izriču Nj. E. Guverneru svoju beskrajnu zahvalnost prema svima italijanskim vlastima u Crnoj Gori za pomoć koju su do sada ukazale crnogorskom narodu i uvjeravaju da će se sa vječnim poštovanjem sjećati hrabrih italijanskih vojnika, koji su dali svoj život u zajedničkoj borbi protiv komunizma.<ref>Zbornik NOR-a, tom III, knj. 4, dok. br. 219, str. 527.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_24.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje HAJKA NA PRIPADNIKE NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA]</ref>}} Komandant Bosanskih četničkih odreda [[Rade Radić]] naređuje 27. avgusta 1942. svom načelniku štaba [[Vukašinu Marčetiću]] (»poručniku bratu«) sljedeće: {{izdvojeni citat|Ova komanda stavila ti je u dužnost, da odmah stupiš u vezu sa Nemačkim vojnim vlastima u B. Luci, povodom zauzimanja Mrkonjić-Grada od strane komunista i njihovim daljim nadiranjem ka Manjači, a u cilju organizovanja zajedničke akcije protiv komunista. [...] </br> Nemačkog komandanta isto tako upozori na činjenicu, da se danas u Bos. Krajini nalaze komunisti, koji su proterani iz svih srpskih zemalja: Srbije, Crne Gore, Hercegovine, Istočne i srednje Bosne sa celokupnim vođstvom i naoružanjem. Krajina im služi kao glavno uporište. Srpski narod u Krajini isto tako kao i u ostalim pokrajinama srpstva je u ogromnoj većini protiv komunistički raspoložen, ali ovaj srpski narod nije dovoljno naoružan, da bi suzbio ovu komunističku najezdu... Na osnovu svega ovoga zahtevaj od Nemačkog komandanta, ako slučajno [ne] bi bilo dovoljno pušaka, municije a naročito automatskog oružja u njihovim magacinima, da se razoružaju Hrvatske jedinice, a naročito ustaške formacije i da se oružje preda u naše ruke, a mi ćemo naoružati svoje rezerve u ljudstvu i voditi uspešne borbe protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_1_153.htm Naređenje komandanta bosanskih četničkih odreda od 27. avgusta 1942. načelniku štaba za organizaciju sadejstva nemačkim snagama u sprečavanju prodora partizana ka Banjaluci]</ref>}} Taktička saradnja sa okupacionim formacijama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]], po mišljenju generala Dragoljuba Mihailovića i Vrhovne komande JVuO, trebalo je da ima za cilj eliminaciju suparničkog pokreta, odnosno jugoslovenskih partizana. Tokom [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] (kojom je bilo planirano uništenje [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]), Mihailović 31. I 1943. podcrtava svojim potčinjenim komandantima koji je smisao četničke kolaboracije sa »Tetkićima«, tj. Italijanima: {{izdvojeni citat|U pogledu varijante za razoružanje Tetkića moramo još biti strpljivi. Oni nam još mogu poslužiti za borbu protiv komunista a isto tako vrlo lako nam mogu poslužiti i za borbu protiv ustaša i Nemaca. Tetkići ljubomorno čuvaju zarobljenu teritoriju Pavelićeve Hrvatske pa ćemo ih lako koristiti i protivu Nemaca i protivu Hrvata utoliko pre što Nemcima sve slabije ide na istočnom frontu pa je i jaz između njih i Tetkića sve dublji. U pogledu savezničke pomoći za ostvarivanje varijante nisam mogao dobiti ništa niti smo im nešto naročito predlagali. Iskustvo nas uči use i u svoje kljuse. Ali bi naravno u takvom slučaju tražio hitnu pomoć. Glavno je za naše odluke da imamo što pre jačinu i situaciju Nemaca i ustaša, kao i šta rade. Posle toga možemo tek donositi odluke. Mislim samo da nam u ostvarivanju ciljeva još Tetkići mogu poslužiti.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_25.htm Izvod iz knjige poslatih depeša Štaba Draže Mihailovića od 10. do 31. januara 1943. godine]</ref>}} Vojvoda [[Momčilo Đujić]], komandant [[Dinarska divizija|Dinarske divizije JVuO]], u pismu poslatom početkom septembra 1943. italijanskom zapovjedniku sektora [[Knin]], na lapidaran način saopštava svoje [[Antikomunizam|antikomunističko]] stanovište, kao ključni razlog za saradnju sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Od 1 jula 1941 godine rame uz rame sa Italijanskom vojskom borim se protivu zajedničkog neprijatelja–komunista u oblasti Dinare. Za sve ovo vreme objektivna i pravedna ocena mojeg ličnog držanja, mojeg vojničkog i političkog rada ne može mi se prebaciti da sam i najmanjim svojim gestom pokazao akt neprijateljstva ili sumnje prema italijanskoj vojsci i Italijanskom narodu, jer mi to ne bi dozvolili moja čast i moj Srpski ponos, pošto bi to bilo suprotno mojem stavu iskrenog prijateljstva i saradnje sa italijanskim narodom — stavu kojeg sam zauzeo od prvoga dana pa do danas, a kojega želim da i dalje nastavim na suprot svega onoga što mi se podmeće sa raznih strana i sa tendencijom da se naši prijateljski odnosi raskinu na štetu i jednih i drugih a na korist onih trećih kojima prijateljstvo Srba i Italijana ometa njihove političke kombinacije.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 160, reg. br. 14/2 (H-X-240).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića (1. januar — 8. septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 952.</ref>}} Krajem 1941. i početkom 1942. godine, pripadnici [[Legalizovani četnici|legalizovanih ravnogorskih odreda]] pružili su najznačajniji doprinos u hvatanju nekoliko hiljada odbjeglih ili pasiviziranih partizana i njihovih saradnika u [[Zapadna Srbija|zapadnoj]] i djelovima [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], kao i u njihovoj predaji Njemcima. Učešćem u masovnom hvatanju i likvidaciji pripadnika partizanskih odreda i njihovih saradnika, čak i ako se zanemari aktivna borba protiv partizana, legalizovani ravnogorski četnici su učinili krupne usluge njemačkom okupatoru u uništenju partizanskog pokreta na području dotadašnje [[Užička Republika|Užičke republike]].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Major [[Miloš Glišić]] je bio komandant legalizovanog Požeškog četničkog odreda (naziv odreda je isprva bio ''Sandžački vojno-četnički odred''; oznaka C—34), sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u avgustu 1942, nakon što je otkriveno da je održavao vezu sa generalom Dražom Mihailovićem. U njegovom dosijeu u Gestapou (BdS) nalazi se pismo koje je napisao generalu Nediću, s molbom da interveniše kod Njemaca i spriječi njegovu internaciju. Glišić najprije Nedića podsjeća na njegov »vapaj« iz 1941. godine: »''Ostavite domove i poslove. Na oružje. Spasavajte srpstvo od crvene nemani!''« Major Glišić tvrdi da se odazvao tom pozivu, tj. »prvi ispalio pušku i spasio 5000 srpskih glava da ne padnu zbog 50 Nemaca što već behu plen komunista u [[Požega|Požegi]]«. Njegova molba neće uroditi plodom, budući da je ubrzo transportovan u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|KL Mauthauzen]] (»Crnac je, ipak, odigrao svoje« — kako major Glišić zaključuje u svom pismu generalu Nediću). Navodi iz Glišićevog pisma potvrđeni su u izvještaju jednog povjerenika [[Beograd|beogradske]] centrale [[Abwehr]]a ({{jez-njem|Abwehrstelle}}), upućenog Zapovjedniku policije bezbjednosti i [[Sicherheitsdienst]]a Beograda: {{izdvojeni citat|Glišić se istakao prilikom gonjenja komunista u okolini Požega—Arilje i tom prilikom je oslobodio nekoliko nemačkih oficira i vojnika iz zarobljeništva kod bandita.<ref>Istorijski arhiv Beograda, fond BdS, G—346.</ref><ref>Miodrag Milić, Jugosloveni u koncentracionom logoru Mauthauzen, Institut za savremenu istoriju (Biblioteka Stradanja i otpori), Beograd, 1992, str. 55—56.</ref>}} I nakon što su legalizovani odredi rasformirani a njihovo ljudstvo razoružano, nastavili su pojedini četnički komandanti u Srbiji sarađivati sa njemačkim okupacionim snagama. Tako su poručnici [[Predrag Raković]] (koji je do kraja 1942. komandovao legalizovanim Ljubićkim četničkim odredom) te [[Zvonimir Vučković]], komandant 1. ravnogorskog korpusa JVuO, koji nije prihvatio legalizaciju, održavali prisne kontakte sa njemačkim komandantom [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]] poručnikom [[Eganom Krigerom]].<ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 335, fus. 5.</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 312-315.</ref><ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knj. 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 696.</ref> 12. februara 1943. godine, kapetan [[Miloš B. Marković]], komandant Ariljske brigade iz sastava Požeškog korpusa JVuO, obavještava generala Dragoljuba Mihailovića o vezama poručnika Vučkovića sa njemačkim oficirom, uspostavljenim u cilju »gonjenja komunista«: {{izdvojeni citat|Po povratku sa puta iz štaba 1a sastao sam se sa Vučkovićem koji me je zamolio da Vas izvestim o sledećem: </br> U srezu Kačerskom nalaze se dve komunističke grupe, prva jačine 60 a druga oko 150 ljudi. Ove se grupe prebacuju i u Oplenački srez. Za likvidaciju ovih grupa potrebno mu je oko 300 ljudi, no kada bi ih skupio izazvao bi potere od strane okupatora. Ima jednu drugu mogućnost a to je da uputi Nemce da gone ove grupe. Posredno, no obazrivo ima vezu sa jednim od nemačkih komandanata, koji je izjavio gotovost za usluge svake vrste a naročito u gonjenju komunista. Zvonko će ga upotrebiti no ne uspeli to preduzeće sam potrebno.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_33.htm Izveštaj komandanta Ariljske brigade od 12. februara 1943. Draži Mihailoviću o borbama protiv pripadnika NOP-a u zimu 1942. godine i dostignutoj organizaciji u brigadi]</ref>}} Poručnik Raković, u svojstvu komandanta 2. ravnogorskog korpusa JVuO, informiše 3. marta 1943. generala Mihailovića o sastanku sa Krigerom: {{izdvojeni citat|Okupator, kako Nemci tako i Bugari svu svoju akciju uputili su na komuniste, na njihovo gonjenje i istrebljenje. U smislu depeše koju sam podneo G. Ministru, sastao sam se 2 marta t.g. na Savincu u jednoj šumi sa Nemačkim komandantom potporučnikom Krigerom iz Gor. Milanovca. Sastanak je izveden potpuno tajno. Na sastanak je od strane Nemaca došao potporučnik Kriger i njegov tumač. A sa naše strane bio sam ja i moj Načelnik štaba p.por. Lazarević. Tema razgovora bila je isključivo uništenje komunističkih bandi, na teritoriji koju obezbeđuje Nemačka jedinica iz Gor. Milanovca. Uglavnom dolazi u obzir komunistički vođa Labud koji ima oko 150 komunista pod svojom komandom u okolini Rudnika, u srezovima: Kačerskom i Orašačkom. Utvrdili smo plan za ovaj rad. O izvođenju ove akcije detaljno sam se dogovorio sa Zvonkom noću između 2/3 - III t.g., u čemu smo postigli potpunu saglasnost.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 127, reg. br. 7/3 (S-X-12/4).</ref><ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_67.htm Izveštaj komandanta 2. ravnogorskog korpusa od 3. marta 1943. Draži Mihailoviću o borbi protiv pripadnika NOP-a i pregovora sa predstavnicima nemačkih okupacionih trupa]</ref>}} Kada je o odnosu prema četnicima riječ, Raković obavještava Mihailovića i o razlici u gledištima nižih njemačkih oficira na terenu i njihovih pretpostavljenih: {{izdvojeni citat|On zna da sam prestavnik organizacije Draže Mihailovića i otvoreno je rekao da on i kolege njegove razumeju Dražu ali njihovo više voćstvo, kako vojno tako i političko ne razumeju Dražu i njegov pokret, odnosno ne trpe ga. Zato mi je sam preporučio da se čuvamo dobro i ne dozvolimo da se sukobimo još sa njihovim jedinicama... Inače, kroz ceo njegov razgovor provejavala je želja da sa »Šumskim« uhvati vezu za dani momenat.<ref>AVII, kut. 127, reg. br. 7/3—1.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 67.</ref>}} I u depeši od 23. marta, Raković piše da se, uprkos Mihailovićevoj zabrani, u dva navrata sastao sa „nemačkim komandantom iz G. Milanovca”. Kao direktni rezultat ovih pregovora, Raković ističe puštanje na slobodu nekoliko desetina talaca, uključujući i kapetana Mejnerda (Maynard), člana britanske vojne misije pri 2. ravnogorskom korpusu. Pored toga, poručnik Raković upoznaje generala Mihailovića o detaljima plana za izvođenje zajedničke operacije četnika i [[Wehrmacht]]a protiv snaga NOVJ: {{izdvojeni citat|Hapšenje naših ljudi više neće biti na reonu nemačke komande G. Milanovac. Ako pogine okupatorski vojnik na ovome terenu neće se paliti redom kuće, već samo po našem spisku i to partizanske i samo će se partizani ubijati. Na drugom sastanku bio je prisutan i poručnik Maja. Ugovorili smo sve potrebno i organizovali za uništenje komunističke grupe Labuda Labudovića koji operiše u srezovima: Takovskom, Kačerskom i Orašačkom. Obaveštajnu službu u gonjenju ove grupe vodi biv. pretsednik opštine sa Rudnika Kosta Kostić. Tako ćemo iskoristiti Nemce za uništenje ove grupe. Ugovorili smo da Vučković upotrebi jednu svoju jedinicu za čišćenje sreza Kačerskog, ali odvojeno od Nemaca i ilegalno. Ona neće biti uznemiravana od Nemaca i drugih. Dobio sam 5000 metaka za čišćenje moga reona od komunista...<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića: 1. januar — 8. septembar 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, dok. 113, str. 550.</ref>}} 29. marta 1943. godine, Predrag Raković (pseudonim »Frike«) obavještava Vrhovnu komandu JVuO da sve teče po planu dogovorenom sa Njemcima, budući da se Zvonimir Vučković, u sadjejstvu sa okupatorskim trupama, bori protiv [[Prvi šumadijski partizanski odred|1. šumadijskog NOP odreda]] pod zapovjedništvom [[Milorad Labudović|Milorada Labudovića Labuda]] (poginuo krajem februara 1943. kod [[Lazarevac|Lazarevca]]): {{izdvojeni citat|Sa Nemcima se više ne sastajem jer nemam potrebe. Zvonko preko svojih ljudi rukovodi sa uništenjem Labudove grupe. Tamo operiše i 60 četnika Zvonkovih. Sa Nemcima sam ugovorio te me snabdevaju municijom. Frike.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 566—567.</ref>}} Zvonimir Vučković je nastavio kolaboraciju sa njemačkim okupatorom i tokom sljedeće, 1944. godine, naročito u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|partizanskog prodora u Srbiju]]. U depešama upućenim Draži Mihailoviću od strane pukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića Drške]] navodi se da je kapetan Vučković pod komandom njemačkih oficira. Simić 18. aprila 1944. izvještava Mihailovića: {{izdvojeni citat|Zvonkov odred pod komandom poručnika Nenadića zajedno sa Nemcima je u Negbini.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_120.htm Pismo delegata Vrhovne komande od 18. aprila 1944. Draži Mihailoviću o saradnji četnika sa nemačkim i bugarskim trupama u borbama protiv NOVJ u jugozapadnom delu Srbije]</ref>}} U telegramu od 20. IV 1944. pukovnik Simić (pseudonim »Stipe«) piše generalu Mihailoviću: {{izdvojeni citat|Vučković sa 130 odabranih četnika stavio se pod komandu nemačkog poručnika Kerpera i nalazi se južno od Jasenova na Beloj Glavi.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 277, registarski broj 4/1—56.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 99—100.</ref>}} U proljeće 1944. godine, prilikom njemačke kontraofanzive protiv partizana u jugozapadnoj Srbiji u kojoj su učestvovale i značajne četničke snage, zabilježena je i fotografija komandanta 1. ravnogorskog korpusa JVuO sa njemačkim oficirom, vjerovatno iz Wehrmachtove divizije [[Brandenburger|''Brandenburg'']].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Za vrijeme izvođenja operacija [[2. proleterska divizija NOVJ|2]]. i [[5. krajiška divizija NOVJ|5. divizije]] NOVJ u Srbiji, general Draža Mihailović (alias »88«) naređuje kapetanu [[Miloradu Mitiću]], četničkom komandantu iz [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]], da koordinira svoje manevre sa okupatorima (Nijemcima i [[Bugari]]ma) i kvislinzima: {{izdvojeni citat|Vrlo dobro je što su prešli u napad SDS.B.N. Naše jedinice stalno vrše napade. Ovo je zgodna prilika da se uništi ova komunistička grupa, samo jedinice N. SDS. LJ. B. treba da napadaju, a ne da se brane. Mi ćemo još prikupiti snaga, koje će takođe preduzeti napade. [...] Inače svima ostalim našim jedinicama, koje su sada u dodiru sa komunistima, naređeno je da najenergičnije napadaju, i da komunistima nedaju mira. Za municiju se i dalje starajte... Morate voditi računa da nedolazi do intimnijeg dodira naših snaga i onih drugih, jer bi to bilo nezgodno. Naši će biti aktivni i bez toga.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_101.htm Pismo Draže Mihailovića od 27. marta 1944. kapetanu Miloradu Mitiću o saradnji četnika i okupatora u borbama protiv NOVJ u jugozapadnoj Srbiji]</ref>}} Draža Mihailović je imenovao upravo Milorada Mitića za oficira za vezu između svojih jedinica i njemačke komande, kako bi saradnja četničkih komandanata sa okupatorom dobila neku organizovaniju formu. General Mihailović je preko kapetana Mitića dostavljao svoje zahtjeve njemačkoj komandi koja je snabdijevala municijom i hranom njegove jedinice, angažovane u borbi protiv NOVJ. Mitić je, pod pseudonimima »Bruno« i »Ratibor«, o situaciji na frontovima, o svome radu i o količini pomoći primljenoj od okupatora gotovo svakodnevno izvještavao generala Mihailovića. U depeši od 28. marta 1944, između ostalog, kapetan Mitić piše: {{izdvojeni citat|O nekoj akciji Bugara ili Br. 11 (šifra koja označava Njemce — nap.) protivu crvenih dublje na terenu nema ni govora. Doručak i večera su uvek u garnizonu. Ako se hoće uništenje komunista, onda to moramo mi da uradimo. Možemo da računamo na pomoć uzduž komunikacija, na municiju i avijaciju, mada ona ne može mnogo da pomogne. Ali moraju biti hitno bačene masovne snage i lično da vodite operacije, naravno kao 'siva eminencija', inače [[Peko Dapčević|Peko]] ode u Toplicu i dalje... Moral kod naših ljudi u reonima gde su prošli komunisti je mnogo opao. Sve veća sumnja u snagu naših i Br. 11 i sve veći respekt prema crvenima... Pred svim ovim mi ne možemo da zatvorimo oči. Ovoga puta opasnost je stvarno velika, skoro ogromna... Ja sam često stvari dobro predvideo. Juče Br. 11 gleda moj izveštaj od 24. februara, gde sam ja tačno predvideo snage, pravce i vreme akcije crvenih. Čak sam predvideo i pojedine faze, kao i postupak u eventualnostima koje su sada nastupile. Pitaju da li nisam u to vreme bio u štabu [[Josip Broz Tito|Tita]]... 27. III bio je u Ivanjici [komandant [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]] general] [[Kosta Mušicki]]...<ref>AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, S—X—57/2.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_62.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} General [[Hans Felber]], vojni zapovjednik Jugoistoka, 16. maja 1944. godine podvlači svojim potčinjenim: „Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski.” Međutim, general Felber preporučuje da bi se »borba protiv partizanskih bandi« trebalo, uz oprez, nastaviti voditi skupa s jedinicama generala Dragoljuba Mihailovića: {{izdvojeni citat|Četničke grupe koje se nalaze u borbi protiv komunista, ne treba nikako ometati niti ih napadati, već ih podupirati u borbi. Saradnja s četnicima u borbi protiv komunista, uz najštedljiviju isporuku municije i pod nadzorom okupacione sile, može biti samo lokalna i radi akutne borbe protiv partizanskih bandi. U tom slučaju potrebno je isporučivati i sanitetski materijal i negovati ranjenike. Za svaku isporuku potrebno je odobrenje Vojnoupravnog komandanta Jugoistoka. Preporučujemo da se u svim prilikama obraća nesmanjena pažnja pokretu DM i njegovim postupcima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=759&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000755.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>}} U vrijeme izvođenja [[Topličko-jablanička operacija|operacije Trumpf]], u kojoj se [[4. grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO]] pridružila njemačkim trupama u borbi protiv partizana, došlo je 14. jula 1944. u [[Kruševac|Kruševcu]] do sastanka vojnoupravnog komandanta Jugoistoka generala Hansa-Gustava Felbera sa kapetanom [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]], načelnikom štaba ove četničke formacije. Tom prilikom, Nedić je istaknuo „da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali“, ponudivši svoje usluge u „borbi protiv komunizma“. General Felber je ocijenio da je riječ „o potpuno ozbiljnoj ponudi četnika koju treba prihvatiti“, s čim se složio i major [[Erich Weyel]], oficir za vezu kod kapetana Nedića: {{izdvojeni citat|Neško Nedić je sada načelnik štaba četničke grupe koja se sa nama bori u akciji »Trumpf« i čija se jačina može proceniti na oko 10.000 ljudi. [...] Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačke oružane snage, ''kojima će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja''. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio. Na drugoj strani, Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu ''isporuke municije i naoružanja, a naročito teškog naoružanja''. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno naoružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma. [...] Neško Nedić je još jednom molio za poverenje ne samo ovdašnjih nemačkih komandi nego i čitavog nemačkog naroda, kao i za priznanje srpskog naroda kao najvećeg neprijatelja komunizma na Balkanu. ''Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da se lično dalje bori na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma'' i siguran je da bi to slično njemu učinio i jedan veliki broj četnika.<ref>[https://znaci.org/00001/4_12_4_93.htm Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru vođenom 14. jula 1944. u Kruševcu, sa četničkim komandantom Neškom Nedićem u vezi zajedničkih dejstava protiv jedinica NOV i POJ]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=734&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000725—000726.]</ref>}} Njemačka strana je nakon sastanka između predstavnika Obaveštajnog odjeljenja komandanta Jugoistoka i trojice visokih oficira JVuO, Mihailovićevih izaslanika ([[Dragoslav Račić]], Neško Nedić i [[Nikola Kalabić]]), održanom u Topoli 11. avgusta 1944, na osnovu ponude JVuO zaključila da se „političko zauzimanje stava Draže Mihailovića i njegovog pokreta potpuno izmenilo. Oni su spremni da u potpunosti sa nama sarađuju“. Mihailovićevi izaslanici su stavili do znanja da je za JVuO najvažnije objedinjavanje domaćih antikomunističkih snaga, opšta mobilizacija i „stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji“. Pošto je za ostvarenje tog cilja bila neophodna njemačka dozvola i naoružanje, JVuO je bila spremna da se obaveže na lojalnost i vjernost okupatoru.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Ritmajster Princ fon Vrede ({{jez-njem|Rittmeister Fürst von Wrede}}) citira riječi četničkih oficira sa sastanka: {{izdvojeni citat|»Srbi, koje vi niste poznavali, ipak se bore za vas. Mi se obavezujemo našom časnom oficirskom rečju da ćemo biti verni. Pokret Draže Mihailovića je spreman da dâ sve garancije koje Nemci budu zahtevali. ''Naše smrtno neprijateljstvo protiv komunizma je najbolja garancija naše vernosti''. Nas ne interesuje budućnost, svejedno kako će se rat završiti, mi smo odlučili, ako tako mora biti, da viteški propadamo.«<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=536&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000502.]</ref>}} U povjerljivom izvještaju Obavještajnog odjeljenja [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 26. avgusta 1944. godine, analizirano je stanje na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]] nakon objave rata [[Treći Reich|Trećem Reichu]] od strane [[Bugarska|Bugarske]] i [[Rumunija|Rumunjske]], neposredno po ulasku jedinica [[Crvena armija|Crvene armije]] na teritorij dvije države. Oficiri Wehrmachta predviđaju držanje četnika u novim okolnostima: {{izdvojeni citat|Osim toga, ustanički pokreti na području Balkana – izuzev pokreta Draže Mihailovića – dobit će pojačan zamah, tako da ubrzo treba očekivati prekid svih vlastitih veza s cijelim južnim Balkanom. Pokret Draže Mihailovića predstavlja jedinu antiboljševičku organizaciju koja, uz odgovarajuću potporu, može biti dugoročno korisna našim interesima u borbi protiv boljševizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=874&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000870—000871.] ({{jez-njem|"Darüber hinaus werden die Aufstandsbewegungen im Balkan-Raum – abgesehen von der DM-Bewegung – verstärkten Auftrieb erhalten, so dass in Kürze mit einer Unterbrechung sämtlicher eigenen Verbindungen nach gesamtem Süd-Balkan gerechnet werden muss. Die DM-Bewegung stellt bei entsprechender Unterstüzung die einzige antibolschewistische Organisation dar, die im Kampf gegen den Bolschewismus auf längere Sicht unseren Interessen nutzbar gemacht werden kann."}})</ref>}} U izvještaju njemačkog opunomoćenog generala u [[NDH]] od 24. decembra 1944. godine, u kojem se poziva na izjavu jednog svog pouzdanog agenta, navodi se da je Mihailović želio surađivati i sa formacijama marionetske NDH u borbi protiv NOVJ: {{izdvojeni citat|Prema pouzdanom izvješću čovjeka za vezu, Draža Mihajlović je navodno izrazio želju da se bori skupa sa ustašama i domobranima, jer im je zajednički glavni cilj uništenje komunizma.<ref>[https://znaci.org/00001/40_82.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, poglavlje POSLJEDNJI DANI NA VUČJAKU]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=443&rec=311&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000427.] ({{jez-njem|"Nach zuverlässiger V–Mann–Meldung soll Draza Mihajlovic geäussert haben, er wolle mit den Ustascha und Domobranen zusammen kämpfen, da das gemeinsame Hauptziel die Vernichtung des Kommunismus sei."}})</ref>|Izvještaj njemačkog opunomoćenog generala u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 24. XII 1944.}} U vezi sa ovim stavovima DM i njegovim predlozima, a na osnovu ovdašnjeg poznavanja DM-problema kao i na osnovu u ovom pravcu dosad napravljenih iskustava, može se zaključiti sledeće: Na temelju postojećeg poznavanja problematike DM i dosadašnjih iskustava u tom smjeru, o ovakvom stavu DM i sugestijama koje je iznio potrebno je zauzeti sljedeći stav: 1.) Zbog situacije u Jugoslaviji, koja je za njega postajala sve nepovoljnija, DM je bio prisiljen tražiti savezništvo s njemačkim "okupatorom", protiv kojeg se tako dugo javno borio. U biti, njegova opća antipatija prema Reichu nije se promijenila; njegov sadašnji stav proizlazi iz čistog oportunizma. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, protiv kojeg će se uvijek morati boriti kao prvak nacionalne ideje. Usled stalno sve nepovoljnije situacije po njega u jugoslovenskom prostoru, DM je primoran da traži naslon na tako dugo javno napadanog nemačkog okupatora. U pogledu njegove opšte nenaklonosti prema Rajhu, nije se u biti ništa izmenilo; njegovo momentalno držanje ''rezultat je čistog oportunizma''. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, koji on, već kao ''zatočenik nacionalne ideje'', mora uvek suzbijati. U tu svrhu, DM će ući u bilo koji savez koji mu se ponudi; pritom se može smatrati sigurnim da bi DM-u više odgovarala ''aktivna pomoć zapadnih sila'' nego djelomična koalicija s Reichom, na koju se sada osjeća prisiljenim. Ova teškoća će ostati za DM sve dok sovjetski utjecaj na ovom području nadmašuje utjecaj savezničkih zapadnih sila. Situacija će se neizbježno promijeniti ako zapadne sile ponovno zauzmu položaj na ovom području. Ako se gornja razmatranja uzmu kao temelj, može se s priličnom sigurnošću zaključiti da je ''namjera DM-a, što se tiče zajedničke borbe protiv komunizma, iskrena''. U ovom cilju DM će prihvatiti svaki aranžman koji mu se ponudi; pri tom se sa DM bil dobiju tlo pod nogama. Kad se sve rečeno ima u vidu, mogao bi se sa dosta sigurnosti izvući zaključak, da je namera DM iskrena, ukoliko se ona tiče zajedničke borbe protiv komunizma. Zu dieser von DM gezeigten Haltung und den von ihm gemachten Vorschlägen, muß auf Grund der hier bestehende Kenntnis des DM-Problems sowie der bisher in diesen Richtung gemachten Erfahrungen folgende Stellung bezogen werden: 1.) DM wurde durch die ständig für ihn ungünstiger werdende Situation im jugoslawischen Raum gezwungen, Anschluß an dem solange offen bekämpfte deutschen "Okkupator" zu suchen. An seiner allgemeinen Abneigung gegen das Reich hat sich im Kern nichts geändert; seine augenblickliche Haltung entspringt reinem Opportunismus. Sein Hauptfeind ist der Kommunismus, den er schon als Verfechter einer nationalen Idee immer wird bekämpften müssen. Zu diesem Zwecke wird DM jedes Bündnis eingehen, das sich ihm bietet; dabei kann als sicher angesehen werden, daß DM eine aktive Hilfe von Seiten der Westmächte angenehmer wäre als eine partielle Koalition mit dem Reich, zu der er sich nun gezwungen sieht. Diese Zwangslage wird für DM bestehen bleiben, solange der sowjetische Einfluß in diesem Raum den der allierten Westmächte überwiegt. Die Lage muß sich zwangsläufig dann ändern, wenn die Westmächte in diesem Raum wieder an Boden gewinnen. Wenn vorstehende Erwägungen zugrunde gelegt werden, kann mit einiger Sicherheit der Schluß gezogen werden, daß die Absicht DMs, soweit sie den gemeinsamen Kampf gegen den Kommunismus betrifft ehrlich ist. Saradnju sa četničkim formacijama generala Mihailovića u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, pominje u svojim memoarima i [[Schutzstaffel|SS]] potpukovnik [[Otto Skorzeny]], vođa njemačkih komandosa, zaslužan za izvođenje brojnih specijalnih operacija tokom rata: {{izdvojeni citat|U proljeće 1944. dobio sam naredbu Vrhovne komande Wehrmachta da lociram [[Josip Broz Tito|Titov]] štab, uništim ga i uhvatim Tita, koji je, prema [[Winston Churchill|Churchillovoj]] volji, već bio zamijenio generala Mihailovića. Mihailović, ratni ministar mladog kralja [[Petar II Karađorđević|Petra II]] od Jugoslavije, koji je živio u egzilu u Londonu, bio je uplašen sve većim uticajem komunizma. Na njegovo zaprepaštenje, njegovi četnici su se ponekad borili zajedno čak s mađarskim trupama, Hrvatima [[Ante Pavelić|Ante Pavelića]], pa čak i sa našim vojnicima protiv Titovih trupa.<ref>Otto Skorzeny, ''Meine Kommandounternehmen. Krieg ohne Fronten'', Universitas Verlag in F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung GmbH, München, 1993, s. 201.</ref><ref>({{jez-njem|"Im Frühjahr 1944 bekam ich den Befehl vom OKW, das Hauptquartier Titos ausfindig zu machen, es zu zerstören und Tito gefangenzunehmen, der nach dem Willen Churchills schon den General Mihailowitsch abgelöst hatte. Der Kriegsminister des im Exil in London lebenden jungen Königs Peter II. von Jugoslawien, Mihailowitsch, war über den fortschreitenden Einfluß des Kommunismus erschreckt. Seine Tschetniks schlugen sich zu seinem Erstaunen manchmal sogar gemeinsam mit den ungarischen Truppen, den Kroaten des Ante Pawelitsch und selbst unseren Soldaten gegen die Truppen Titos."}})</ref>}} Nakon sagledavanja situacije na Balkanu, Nemci su jugoslovenske partizane proglasili najvećim neprijateljima. U cilju borbe protiv partizana, tolerisali su i koristili četnike kao antikomunističku miliciju, iako im je bilo dobro poznato da oni održavaju veze sa [[London]]om. Suradnja četnika sa Nijemcima u borbi protivu snagâ NOVJ posebice je bila izražena na teritoriji negdašnje talijanske okupacione zone. Također, i pored izražene međusobne netrpeljivosti četnika i ustaša, oni su od okupatora više puta bili primorani da zajednički sudjeluju u antipartizanskim operacijama, iako su ih obično razmještali na različitim djelovima fronte. 18. rujna 1943. njemački poručnik Lippert iz Obavještajnog odjela [[114. lovačka divizija (Njemačka)|114. lovačke divizije]] sastavlja izvještaj o posjetu poručnika [[Milana Cvjetićanina]], komandanta Bosanskog korpusa „Gavrilo Princip” [[Dinarska četnička divizija|Dinarske četničke divizije]] JVuO, kojega je [[Kapitulacija Italije|kapitulacija Italije]] zatekla na liječenju u [[Split]]u, nakon čega se sastao sa njemačkim oficirom. Tom prilikom je poručnik Cvjetićanin zaključio sljedeće: {{izdvojeni citat|Mi četnici znamo da se samo uz pomoć njemačkih trupa može postići efikasno uništenje bandita, jer smo mi za to isuviše slabi.<ref>[https://znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.], str. 273.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=984&rec=313&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000981.]</ref><ref>[https://pescanik.net/pismo-citateljima-blica-i-gledateljima-serije-ravna-gora/ Boris Dežulović: Pismo čitateljima Blica i gledateljima serije “Ravna gora”]</ref>}} 22. septembra 1943, obavještajci 114. divizije šalju dopis štabu [[2. oklopna armija (Njemačka)|2. oklopne armije]] [[Wehrmacht]]a, u kome prenose izjavu jednog četničkog vođe iz [[Šibenik]]a: {{izdvojeni citat|Mi, pošteni elementi Sjeverne Dalmacije, i Hrvati i pravoslavci smo jedinstveni u namjeri da lojalno sarađujemo sa njemačkim Wehrmachtom u borbi protiv neprijatelja cijelog svijeta, komunizma. Naši ciljevi su jasni. Naša je čvrsta želja da povedemo naš jadni i napaćeni narod ka miru i redu. Zato molimo njemački Wehrmacht da nam pomogne u našoj borbi koliko god može. Njegovi neprijatelji u ovom kraju su i naši neprijatelji. Mi vodimo beskompromisnu borbu protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=313&broj=979&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000976; Prijevod izjave četničkog vođe Miroslava Perana iz Šibenika (22. septembra 1943.).]</ref>}} Čak i kada je odobravao kolaboraciju svojih komandanata sa okupatorima, general Mihailović je strogo vodio računa da se na taj način lično ne kompromituje, prvenstveno iz straha od negativne reakcije stanovništva okupirane Jugoslavije. Presretanjem komunikacije između Mihailovića i vojvode Đujića ujesen 1943, njemački nadležni organi su registrovali ovu tendenciju četničkog vođstva: {{izdvojeni citat|18.11. Radio-naređenje D.M. Đujiću da još više nego do sada ratuje zajedno sa njemačkim Wehrmachom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku nacionalnu stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=235&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000223.]</ref>|Depeša komande Druge oklopne armije komandi [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 21. novembra 1943. godine}} U depeši od 28. decembra 1943. poslatoj Vrhovnoj komandi JVuO od strane potpukovnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] (pseudonim »Nav-Nav«), govori se o sastanku koji je [[Todor Perović]], predstavnik Komande operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine (na čijem se čelu Baćović nalazio), održao u [[Sarajevo|Sarajevu]] sa njemačkim generalom Frommom: {{izdvojeni citat|Perović se vratio iz Sarajeva. U Sarajevu bio je kod generala Froma, komandanta pozadine celog Balkana. Između ostalog rekao mu je: »Srbi su istinski borci protivu partizana, mi Nemci cenimo borbu vaših ljudi. U tome se ističe naročito vaš kraj. Naročito cenimo saradnju majora Lukačevića. U kratko vreme prisajediniće se srpski krajevi Srbiji i u tom slučaju srpski će narod dobiti punu ekonomsku pomoć. U najkraćem roku dolazi još 12 divizija naših na teritoriju Jugoslavije radi potpunog likvidiranja partizana. Imamo jedan letak koji je izdao potpukovnik Borota za istočnu Bosnu, gde poziva narod da ga sluša kao novog komandanta, ali mi znamo da je komandant Baćović. Budite uvereni da će do proleća biti raščišćeno sa partizanima«. Ovo su uglavnom reči generala Froma. Nav-Nav.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_52.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine]</ref>}} Iako je Draža Mihailović sugerisao svojim komandantima da »koriste jedne neprijatelje protiv drugih«, u praksi se ova parola gotovo isključivo odnosila na borbu četnika (u koordinaciji sa okupatorima i kvislinzima) protiv pripadnika [[NOP]]-a. U depeši poslatoj 30. januara 1944, Mihailović naređuje majoru [[Zaharije Ostojić|Zahariju Ostojiću]] (pseudonim »Sto-Sto«): {{izdvojeni citat|Vodite računa o Nemcima i Bugarima i iskoristite njihovu akciju protiv crvenih do krajnjih mogućnosti. Napad na Pljevlje iskoristite za napad s leđa na komuniste.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref>}} U posljednjoj godini okupacije dolazi i do uspostavljanja čvrste saradnje između četnika sa teritorije [[Kosovo|Kosova]] i njemačkog okupatora. Naime, u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora Udarne grupe divizije NOVJ u dolinu Ibra]] i nakon toga, jedinice 2. kosovskog korpusa JVuO otvoreno sarađuju sa Njemcima od kojih primaju oružje i druge potrebe. Kapetan [[Živojin Marković]], komandant 2. kosovskog korpusa, 8. aprila 1944. obavještava Vrhovnu komandu JVuO da se sastao „sa nemačkim šefom SD policije iz Mitrovice koji je još pre tri meseca tražio da se vidi i da razgovara sa mnom”. U depeši Mihailoviću, Marković piše šta mu je njemački obavještajac obećao: {{izdvojeni citat|Obećao je da će da pohvata sve komuniste sa Kosova, bilo Srbe bilo Arnaute o čemu smo dali dokaze i podatke... Učinio sam pokušaj da dobijem i municiju od Nemaca. Obećali su, jer sam im predstavio strašno stanje u vezi sa partizanima.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} 11. juna 1944. kapetan Marković piše komandantu [[Sicherheitsdienst|SD policije]] u [[Kosovska Mitrovica|Kosovskoj Mitrovici]] o borbama koje vodi sa jedinicama NOP–a. Pored toga, kapetan Živojin Marković izvještava njemačkog oficira o spuštanju engleskih i američkih padobranaca na teren pod kontrolom četničkih jedinicâ: {{izdvojeni citat|Nastojaću da proverim tačno gde su pali i ko ih je uhvatio i gde će se nalaziti, pa ću vas izvestiti. Ja sam na položaju sa celim korpusom. Noćas sam blokirao dva srpska sela i uhvatio jednu komunističku trojku koju sam odmah likvidirao... Ako me sada ne pomognete u najtežoj situaciji u borbi sa partizanima, biću prinuđen da se povučem.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Sjutradan, 12. juna, uslijedio je odgovor njemačkog komandanta SD policije iz Mitrovice: {{izdvojeni citat|Mnogo Vam hvala za Vaša dva izveštaja. Juče sam imao duži razgovor sa Vašim oficirom za vezu koji Vas je sigurno već sada o svemu što smo razgovarali izvestio. Raduje me mnogo što imate takve uspehe u borbi protiv komunista i čestitam Vam na tome... Primite puno pozdrava i moje želje da postignete još mnogo uspeha i slave u borbi protiv komunista.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Polovinom septembra 1944. godine, saradnja kosovskih četnika sa njemačkim okupatorom postaje legalna. Štab 2. kosovskog korpusa JVuO dobija od Njemaca 10. septembra 1944. „tri vagona municije i ukupno 800.000 metaka od 7,9 mm”. U [[Raška|Raškoj]] su se mogli vidjeti njemački vojnici skupa sa četnicima. Krajem oktobra 1944. godine u [[Zvečan]]u pregovaraju predstavnici četnika, Njemaca i [[Balli Kombëtar|albanskih kvislinga]] o zajedničkoj borbi protiv NOV i PO Jugoslavije.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref><ref>Ненад Миодраг Антонијевић, Ратни злочини на Косову и Метохији 1941-1945 годинe. Докторска дисертација, Филозофски факултет Универзитетa у Београду, Београд, 2015, стр. 453-454.</ref> U ratnom dnevniku komande [[Armijska grupa E|Grupe armija »E«]] od 11. novembra 1944. godine, navodi se da je borbeno sadejstvo sa kapetanom Markovićem nastavljeno: {{izdvojeni citat|Grupa Marković (2500—3000) u sporazumu sa nemačkim jedinicama osigurava odsek Mitrovica — Raška — Novi Pazar. Izviđačke akcije prema Bugarima, Titu i Sovjetima. Dosad nije bilo nikakvih ozbiljnih incidenata. Potrebna je opreznost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=507&rec=311&roll=184 NARA, T311, Roll 184, frame no. 000501.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944 - 31.12.1944, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4: Dokumenti Nemačkog Rajha 1944—1945.], Vojnoistorijski institut, Beograd, 1979, str. 713.</ref>}} Okupatori i četnici su prema partizanima, njihovim simpatizerima i porodicama, primenjivali najsvirepije mere. {{izdvojeni citat|1) Protiv zaludele, potpuno obezglavljene i pomahnitale komunističke bande u šumi, sve određene starešine i svo nacionalno naoružano ljudstvo ima povesti beskompromisnu borbu za njihovo potpuno uništenje. Izuzetka u ovome pogledu ne može biti. <br /><br /> 4) Ko se uhvati da nosi hranu ili druge potrebe komunistima, a to se tačno utvrdi, komandant brigade sa čije bi teritorije bio takav krivac, odmah će ga streljati i porodicu potpuno uništiti. Kuću spaliti, a stoku zapleniti za izdržavanje gorskih jedinica. <br /><br /> 5) Ko se uhvati, a to se od strane komandanta brigade utvrdi, da je krio komuniste, primio u svoju kuću ili im slao makakva obaveštenja, biće najstrožije kažnjen. <br /><br /> 6) Ko se uhvati i bude dokazano, da je neko lice videlo komuniste, a nije na najbrži način izvestilo najbližu četničku komandu, biće takođe kažnjeno, u čemu se komandantima brigada ostavlja puna inicijativa. <br /><br /> 7) Ako u nekom selu bude ubijen makoji četnik, komandant brigade dotične teritorije odmah će streljati deset simpatizera.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B8_%D1%9A%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0_4.9.1943. Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica 4.9.1943.]</ref>|Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica (4.9.1943).}} Zbog svega navedenog, mnogi ljudi koji su prišli četnicima na početku ustanka protiv sila Osovine, bili su razočarani preusmerenjem dejstava u borbu protiv partizana. Tako je britanski oficir za vezu Hadson zabeležio: "Nekoliko četničkih jedinica tražilo je da bude oslobođeno zadatka borbe protiv partizana".<ref>https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA</ref> == Saveznici i četnička kolaboracija == {{main|Saveznici i Jugoslavija}} Zapadni saveznici pridavali su veliki značaj protivosovinskim aktivnostima u okupiranoj [[Evropa|Evropi]]. Tokom prvih meseci ustanka, na osnovu raspoloživih informacija, pružili su podršku Mihailovićevom ustanku. Zauzeli su stanovište da sve grupe otpora, uključujući i komunističke, treba da se uključe u opštenarodni pokret otpora kojim bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] prema uputstvima svoje vlade i direktivama savezničkih štabova. Putem svojih sredstava informisanja u cilju stimulisanja otpora stvorili su legendu o komandantu Mihailoviću i njegovim gerilcima. [[Datoteka:Četničko ostrvo slobode.jpg|thumb|Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena kao "'''Mihailovićevo ostrvo slobode'''" u magazinu "[[Time]]" 25. maja 1942. "''U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom''."<ref name="Deakin2"/> (kapetan Bil Hadson)]] Iako su Britanci politički podržavali Mihailovića, stvarna situacija na terenu bila je dosta dobro poznata. Već u srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea: {{izdvojeni citat|»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima {{jez-en|E. Baker}}, {{jez-en|Bailey}}-a, {{jez-en|Maclean}}-a i {{jez-en|Taylor}}-a str. 458-459</ref>}} U Mihailovićev štab uputili su misiju za vezu na čelu sa kapetanom Hadsonom. Misija je dignuta na viši nivo imenovanjem pukovnika Bejlija (u decembru 1942.) i kasnije generala Armstronga (u septembru 1943.) za šefa misije. Tokom proleća i leta 1943. saveznici su poslali u Srbiju devet svojih misija u štabove JVUO u cilju održavanja veze i organizovanja diverzija i otpora. Saveznički eksperti uspeli su da dekodiraju nemačke šifre, tako da su svakog dana imali izveštaje o nemačkom radio-saobraćaju. Bejzil Dejvidson iz [[SOE]] izjavio je da su početkom [[1943]]. ovi izveštaji počeli stizati i do njega: {{izdvojeni citat|Bile su to brzojavke na primjer ovakva sadržaja: »Partizani koji su dosad bili u X ili Y nalaze se u pokretu prema Z. Šaljemo protiv njih četnike.« ... Ta obavještenja su odigrala veoma krupnu ulogu u odluci premijera (Churchilla), do koje je došlo kad je on u veljači 1943. stigao u Kairo da se iniciraju promjene u našoj politici.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i {{jez-en|Richard Clogg}}, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 9. Diskusija o referatu {{jez-en|Sweet-Escott}}-a, str. 438</ref>}} Tokom 1942. i prve polovine 1943. godine saveznici su preko izveštaja svojih misija, praćenjem osovinske, naročito italijanske, štampe, i putem dešifrovanja neprijateljskog radio-saobraćaja, došli do dva zaključka: # Mihailovićeve trupe ne pokazuju značajnu protivosovinsku aktivnost # Jedan broj Mihailovićevih komandanata sarađuje sa osovinskim snagama. Zbog toga je saveznički komandant Sredozemlja, general Vilson, u maju 1943. naložio pukovniku Bejliju da Mihailoviću dostavi naređenje u kojem je između ostalog navedeno: {{izdvojeni citat|Apsolutno je potrebno da general Mihailović sada počne da izvršava obaveze koje je ranije prihvatio i da u ovom trenutku sarađuje u potpunosti... Mihailović ne predstavlja borbenu snagu od nekog značaja zapadno od Kopaonika. Njegove jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini i Bosni već su uništene ili tesno sarađuju sa Osovinom. Isto tako je teško reći da njegove jedinice postoje u Hrvatskoj, Sloveniji i Slavoniji... Partizani predstavljaju dobru i efikasnu borbenu snagu u svim krajevima, gde jedino kvislinzi predstavljaju generala Mihailovića. Zato je odlučeno: obavestićete Mihailovića da britanska Glavna komanda Srednjeg istoka zahteva da on, kao saveznik, prekine svaku saradnju sa Osovinom i da krene na istok, u Srbiju.<ref>Živan L. Knežević: Why the Allies abandoned the Yugoslav Army of General Mihailović - Washington DC, 1945.</ref>}} [[Datoteka:Sir Winston S Churchill.jpg|thumb|175px|"''Razlog zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem''." ([[Winston Churchill]])]] U aprilu 1943. saveznici su uspostavili kontakt sa [[partizani]]ma i postepeno počeli da im pružaju materijalnu i propagandnu podršku. Mihailoviću je postavljen ultimatum i zadat rok da otpočne sa protivosovinskim aktivnostima prema instrukcijama savezničke Komande Sredozemlja. Budući da do tih protivosovinskih aktivnosti [[JVUO]] nije došlo, u decembru 1943. saveznici su doneli odluku da uskrate svaku pomoć Mihailoviću i da svu pomoć i podršku prenesu na partizane. Savezničke misije su do maja 1944. povučene iz štabova JVUO. Jedan od učesnika u događajima, [[Ficroj Meklejn]] (''Fitzroy MacLean'') u knjizi ''Eastern Approaches'' ovako je opisao taj preokret u savezničkoj politici: {{izdvojeni citat|Odluka, doneta iz vojnih razloga, da se Mihailoviću uskrati pomoć i pruži podrška Titu, automatski je postavila i politički problem. Na prvom mestu ona je izazvala najsnažniji otpor kraljevske jugoslovenske vlade i grupe oko kralja Petra, iako se sam kralj na kraju prećutno složio. Drugo, ona je postavila i pitanje da li će, s naše strane, posle vojnog priznavanja Tita kao saveznika, uslediti u bilo kojoj meri i političko priznavanje.<ref name="fitzroy">Fitzroy MacLean: Eastern Approaches, 1949.</ref>}} {{izdvojeni citat|Do tada smo Srbiju smatrali za prvenstveno četnički domen. Materijal koji smo im tamo ranije dostavljali izbacivan je Mihailoviću. Ali rezultati su, po mišljenju Komande Bliskog istoka, bili razočaravajući. Naročito nije dolazilo ili veoma malo do presecanja saobraćaja na pruzi Beograd—Solun. Kao što se sećate, Mihailoviću je dat ograničen period vremena, u kome je trebalo da izvrši određenu operaciju. Ovo vreme je sad isteklo, a on nije ispunio ovaj zahtev i zato je doneta važna odluka da se Saveznička misija povuče iz njegovog štaba i da mu se obustavi dalje dostavljanje materijala. Dostavljanje je odmah obustavljeno; povlačenje britanskih oficira za vezu potrajalo je duže i tek krajem meseca maja, brigadir Armstrong, moj kolega u suprotnom taboru, oprostio se od Mihailovića, koji je bio pun prekora, ali još uvek učtiv. U Donjem domu g. Čerčil je objasnio postupak vlade. "Razlog — rekao je — zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem."<ref name="fitzroy" />}} 12. septembra 1944. jugoslovenski kralj [[Petar II Karađorđević]] je javno pozvao sve borce da pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, a one koji to odbiju osudio kao izdajnike koji "zloupotrebljavaju ime kralja i autoritet krune" radi pravdanja saradnje sa neprijateljem: {{izdvojeni citat|U ovom sudbonosnim i za Jugoslaviju velikim danima, kada pobedonosne armije Sovjetskog Saveza stoje na našoj granici s jedne strane, a američke i britanske s druge strane, kada je dan naše slobode u punom svanuću, pozivam sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom. (...) tom našom narodnom vojskom, koja je jednodušno priznata, podržavana i pomagana od naših velikih saveznika, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Amerike. <br /><br /> Svi oni, koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti, i koji se ne bi odazvali ovom pozivu, neće uspeti da se oslobode izdajničkog žiga, ni pred narodom ni pred istorijom. Ovom mojom porukom vama, odlučno osuđujem zloupotrebu imena kralja i autoriteta krune, kojom se pokušavalo opravdati saradnja sa neprijateljem i izazvati razdor među borbenim narodom u najtežim časovima njegove istorije, koristeći time samo neprijatelju.<ref name="prekoBBC">[http://sr.wikisource.org/sr-el/Позив_краља_Петра_II_на_приступање_Народноослободилачкој_војсци_Југославије Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]</ref>|Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije}} Uprkos pozivu jugoslovenskog kralja, [[Dragoljub Mihailović]] i tzv. "Jugoslovenska vojska u otadžbini" u [[Bitka za Srbiju 1944.|bici za Srbiju]] su se borili na strani Nemaca. == Suđenje kolaboracionistima == {{main|Beogradski proces}} Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja četnika sa okupacionim trupama za vreme okupacije. Optuženi Mihailović se branio time da je to zatečeno stanje, da je u Crnoj Gori i Hercegovini vladala glad, a Italijani su davali obroke: :Pretsednik: Je li vama bilo poznato da su u to vreme, jula-avgusta 1942 godine, komandanti četnika u Dalmaciji, u Hercegovini, Bosni, Liki, sarađivali sa okupatorom? :Optuženi: Ne razumem. :Pretsednik: Da li su vaši komandanti kao Jevđević i drugi u to vreme sarađivali sa Italijanima? :Optuženi: To je zatečeno stanje, pokušao sam da promenim. :Pretsednik: Jeste li preduzimali što da to stanje promenite? :Optuženi: Jesam. Tražio sam i preko Hadsona i svojom depešom da mi se omogući pet hiljada obroka hrane da dobijem, jer je vladala glad u Crnoj Gori i Hercegovini isto tako.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Presudom je utvrđeno da su svi Mihailovićevi komandanti i sve njegove formacije sarađivale sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Utvrđeno je da su svi komandanti optuženog Mihailovića i sve njegove četničke formacije sarađivale sa Nemcima, Italijanima i bugarskim okupacionim trupama za sve vreme okupacije u oružanim borbama protiv narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vreme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo u nameri uništenja oslobodilačkog ustanka i pružanju pomoći okupatoru u održavanju sistema okupacije.<ref>[https://www.znaci.org/00001/60_3_34.pdf Prof. dr. Miodrag Zečević: Dokumenta sa suđenja Draži Mihailoviću]</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Reference == {{izvori|2}} == Literatura == * [https://www.znaci.org/00001/4_12_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XII, knj. 4, Dokumenti nemačkog Rajha : 1944-1945], Vojnoistorijski institut, Beograd * [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 1, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1941-1942], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1981, COBISS.SR-ID: 32586252 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_2.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 2, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića januar-septembar 1943], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586253 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_3.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 3, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, septembar 1944 - avgust 1944], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586254 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 4, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, avgust 1944 - maj 1945], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1985. * [https://www.znaci.org/00001/114.htm Branko Latas: DOKUMENTI O SARADNjI ČETNIKA SA OSOVINOM], Beograd 2006. * [https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. COBISS.SR-ID: 2328588 * [https://www.znaci.org/00001/171.htm Elizabet Barker: Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u drugom svjetskom ratu], Zagreb, Globus 1979, COBISS.SR-ID: 77735943 * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Sveučilišna naklada Liber - Zagreb 1979 * {{Cite book| ref = harv| last = Pajović| first = Radoje| authorlink = Radoje Pajović| others = Dušan Željeznov, Branislav Božović| title = Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Špiler| year = 1987| url = http://www.znaci.net/00001/281.htm| publisher = Центар за информације и публицитет| location = Загреб| isbn = 978-86-7125-006-1| pages = | access-date = 05. 01. 2012| archive-date = 24. 04. 2013| archive-url = https://web.archive.org/web/20130424015645/http://znaci.net/00001/281.htm| url-status = dead}} == Vidi još == * [[Četnici u Drugom svetskom ratu]] * [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] * [[Predaja zarobljenih partizana Nemcima 1941.]] * [[Protivosovinske aktivnosti četnika u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == {{commonscat|Chetnik collaboration with Axis occupation}} * [http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html Svi smo sarađivali sa Nemcima, osim mene (Transkripti sa suđenja Draži Mihailoviću)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215085052/http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html |date=2012-12-15 }} * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 (Stanford University Press 1975)] ** [https://www.znaci.org/00001/40_45.htm Dvojna politika u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_47.htm Kolaboracija s Talijanima u Crnoj Gori] ** [https://www.znaci.org/00001/40_48.htm Kolaboracija s Talijanima u NDH] ** [https://www.znaci.org/00001/40_49.htm Kolaboracija s Talijanima u Sloveniji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_50.htm Kolaboracija s ustaškom državom] ** [https://www.znaci.org/00001/40_57.htm Sporno pitanje kolaboracije] ** [https://www.znaci.org/00001/40_62.htm Četničko-njemački sporazumi o kolaboraciji u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_63.htm Neformalna kolaboracija u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_64.htm Kolaboracija izvan Srbije do oktobra 1944.] ** [https://www.znaci.org/00001/40_72.htm Slom njemačko-četničke obrane u zapadnoj Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_78.htm Nastavak kolaboracije s Nijemcima] * [https://www.znaci.org/00001/41.htm Fikreta Jelić-Butić. ČETNICI U HRVATSKOJ 1941-1945] * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/independent-state-of-croatia/chetniks/ Chetnik collaboration with NDH], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/italy/chetniks/ Chetnik collaboration with Italians], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/montenegro/chetniks/ Chetniks in Montenegro], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/chetniks/ Chetnik movement during World War II] * [http://trial-mihailovic-1946.org/ Web Archive - The Trial of Dragoljub-Draza Mihailovic – 1946] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212225831/http://trial-mihailovic-1946.org/ |date=2007-02-12 }} * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 3 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm -Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm -Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_261.htm -Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm -Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_263.htm -Izveštaj Štaba 2. oklopne armije od 7. decembra 1943. komandantu Jugoistoka o molbi Vojislava Lukačevića da mu se omogući sastanak sa Pavlom Đurišićem radi dogovora o proširenju saradnje četnika sa Nemcima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm -Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_265.htm -Naređenje Štaba 2. oklopne armije od 22. decembra 1943. godine 2. puku »Brandenburg« o premeštanju nemačkog oficira za vezu iz štaba Vojislava Lukačevića u štab Pavla Đurišića ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm -Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm -Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_268.htm -Obaveštenje komandanta Jugoistoka od 24. januara 1944. nemačkom opunomoćenom generalu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o angažovanju četnika u Dalmaciji i Hercegovini zajedno sa nemačkim trupama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_269.htm -Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_270.htm -Izveštaj obaveštajnog odeljenja nemačke 264. pesadijske divizije od 18. aprila 1944. o razgovorima sa Momčilom Đujićem i Miodragom Kapetanovićem ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_271.htm -Izveštaj Obaveštajne grupe »Konrad« od 11. maja 1944. Komandi 2. oklopne armije o pregovorima sa Momčilom Đujićem] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm -Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_273.htm -Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru sa kapetanom Neškom Nedićem u Kruševcu ] * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 4 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbahetom ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm -Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 18. avgusta 1944. sa sastanka održanog 17. i 18. avgusta u komandi Jugoistoka povodom ponude Draže Mihailovića za saradnju u borbi protiv jedinica NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_230.htm -Obaveštenje generalštaba vrhovne komande Vermahta od 25. avgusta 1944. ministarstvu inostranih poslova o razgovorima Milana Nedića sa komandantom jugoistoka o saradnji Draže Mihailovića sa Nemcima u borbi protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm -Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} {{Authority control}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu| ]] ik7sf18gh9skz0pk0pv3oa5lqo3g89q 41865963 41865961 2024-04-25T13:00:18Z 87.116.179.72 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nemac, domobran i Rade Radić.jpg|thumb|Njemački general major Friedrich Stahl, [[Hrvatsko domobranstvo|domobranski]] oficir i četnički komandant [[Rade Radić]], prilikom sastanka u centralnoj Bosni, 1942.<ref name="ushmm46717">{{cite web|url=http://resources.ushmm.org/inquery/uia_doc.php/query/45?uf=uia_BeHOBM|title=Photograph #46717|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=5 February 2011}}</ref>]] [[Datoteka:Četnici i Nemci.jpg|thumb|right|[[Četnici]] poziraju s njemačkim okupacionim snagama u nepoznatom selu na području Jugoslavije.]] '''[[Kolaboracija]] [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četnika]] sa snagama [[snage Osovine|Osovine]]''' je tokom [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugog svjetskog rata u Jugoslaviji]] poprimala razne forme, od nenapadanja do direktne vojne podređenosti okupacionim snagama. [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] je predstavljala raznorodnu formaciju sastavljenu od raznih [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četničkih grupa]]. [[Četnici]] u Srbiji su isprva sa [[partizani]]ma učestvovali u [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanku protiv okupatora]] [[1941]], a nakon sloma ustanka kreću u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja - [[partizan]]a i drugih etničkih grupa. U [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]] (Dalmaciji, Lici, Hercegovini i delu Bosne) četničke jedinice od početka organizuju Italijani kao jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]].<ref name="Pop izdaje"/> Proklamativno su ove jedinice bile pod Vrhovnom komandom [[Dragoljub Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali efektivno podređene italijanskoj vojnoj komandi. [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeve]] četnike je podržavala [[Jugoslavija|jugoslovenska]] vlada u izbeglištvu, podržana od [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznika]], te su četnici formalno postali deo savezničke koalicije, očekujući preuzimanje vlasti u trenutku savezničke pobede nad Nemačkom. U međuvremenu, otpor Osovini veoma je opao, a mnogi delovi JVuO su se borili zajedno sa osovinskim snagama protiv rivalske [[NOVJ|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Nakon niza upozorenja tokom [[1943]], [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznici]] su u decembru [[1943]]. doneli odluku o raskidu saradnje.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU], Globus, Zagreb 1979</ref><ref>Winston Churchill: The Second World War. [5], Closing the ring, New York, Bantam Books, 1962</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/1.htm Fitzroy Maclean: RAT NA BALKANU], Stvarnost, Zagreb 1964</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Zagreb 1979</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/5.htm F.W.D. Dikin: BOJOVNA PLANINA], Nolit, Beograd 1973</ref> Izbeglička vlada u kojoj je [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] bio ministar vojni raspuštena je u maju [[1944]], u avgustu je [[Kralj Petar II Karađorđević|kralj Petar]] ukinuo njegov štab, a u septembru pozvao sve pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini da se priključe [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]]. {{Wikisource|Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.}} {{Wikisource|Radiogramsko naređenje D. Mihailovića svim komandantima od 7.11.1943. }} Mihailović otkazuje poslušnost jugoslovenskom kralju, a tokom savezničke bitke [[Bitka za Srbiju 1944.|bitke za Srbiju 1944.]] se bori na strani [[Wehrmacht]]a. Četničko zbližavanje sa Nemcima kulminiralo je [[Povlačenje kolaboracioanista u Treći Rajh|zajedničkim povlačenjem]] sa nemačkim snagama na teritorij [[Treći Rajh|Trećeg Rajha]] [[1944]]-[[1945]]. Uzimajući u obzir formacijsku potčinjenost okupacionim snagama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Rajha]], kao i [[Suradnja četnika s Nezavisnom Državom Hrvatskom|potpisivanje ugovora]] sa vlastima kvislinške [[NDH]], [[Logika|logički]] je neodrživo četnike nazivati [[Antifašizam|antifašističkim]] pokretom. Pokret koji traži i dobija oružje, municiju i ratnu opremu od [[fašizam|fašističkog]] okupatora, po definiciji nije antifašistički. Pored toga, Mihailovićev pokret uopšte nije upotrebljavao sintagmu „antifašistički“ kao vlastitu odrednicu, niti se identifikovao s antifašizmom, budući da je ta terminologija poticala iz domena [[Komunizam|komunističke ideologije]]. Mihailovićev pokret nije bio fašistički u ideološkom smislu i nastao je kao nesumnjivo antiokupatorski pokret. Međutim, praksa tog pokreta podrazumevala je usvajanje fašističke kulture nasilja: etnički motivisani masovni zločini, teror nad civilima, istrebljenja čitavih porodica, nasilje nad kolektivnim seoskim zajednicama, spaljivanja i pljačku čitavih naselja. [[Antikomunizam]] je bio ključni ideološki činilac koji je prouzrokovao nalaženje zajedničkih interesa između JVuO i okupatora, ali i između JVuO i kvislinških, tj. domaćih profašističkih pokreta.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> {{izdvojeni citat|- Samostalni četnički odredi („Vertragschetniks“) više ne postoje, čak se i Drenović stavio pod komandu D.M.-a. Drenović, Tešanović i lokalni komandanti formalno sarađuju sa njemačkim i hrvatskim trupama. - Ukupno brojno stanje četnika u NDH i Sloveniji procijenjeno na 22.500 ljudi.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=829&rec=313&roll=482 NARA, T313, Roll 482, frame no. 000826: Sastav i brojno stanje neprijateljskih snaga u zoni odgovornosti 15. brdskog korpusa (1. septembar 1943.)]</ref>|Njemački izvještaj od 1. septembra 1943. godine}} Kao vrhovni komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, general Mihailović je dozvoljavao saradnju svojih jedinica sa silama Osovine i kvislinzima, posredno ([[Legalizovani četnici|legalizacija]]) ili direktno. Saradnja se ostvarivala lečenjem četnika u italijanskim, nemačkim i kvislinškim bolnicama, dobijanjem naoružanja i municije, hrane, zajedničkim dejstvima na sektorima fronta ugroženim od partizana. Saradnja je proizlazila iz činjenice da je četnička strategija polazila od uništenja komunista posredstvom okupatora u okviru Drugog svetskog rata. Kolaboracija je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Sandžak|Sandžaku]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] bila očigledna, nesporna, dokumentarno potvrđena. Četničke jedinice odstupale su tokom 1944. i 1945. godine sa Nemcima.<ref>Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd, 1992, str. 391.</ref> == Mihailovićeva ratna doktrina == {{main|Dragoljub Mihailović|Četnička ideologija}} Nakon početnog učešća u ustanku, [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je već 1941. smatrao da su oružane akcije protiv okupatora bez izgleda na uspeh,<ref>Zapisnik kapetana Matla sa sastanka sa srpskim generalštabnim pukovnikom Dražom Mihailovićem 11. novembra 1941, [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], str. 871-878</ref> da mogu izazvati represalije, da su stoga štetne, pa ih treba izbegavati. Prema Dražinoj doktrini, otvoren sukob sa okupatorom treba početi u trenutku njegovog povlačenja, usled savezničkog iskrcavanja na Balkanu ili usled poraza na drugim frontovima. U svom programu poslatom emigrantskoj vladi septembra 1941, Mihailović piše: {{izdvojeni citat|Održavanje neprijateljskog stava prema okupatorima i njihovim pomagačima, ali za sada, do daljeg, ne ulaziti u neposredne borbe osim u slučajevima samoodbrane kao što je slučaj u Hrvatskoj.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_6.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], dokument broj 6</ref>}} Njegovo gledište osnaženo je nakon prve zvanične radio poruke predsednika izbegličke vlade [[Dušan Simović|Dušana Simovića]] od 28.10.1941. koja kaže: {{izdvojeni citat|Do daljnjeg znaka za zajednički rad, bez krajnje potrebe ne izazivati neprijatelja.}} Mihailović je verovao da će saveznici na kraju pobediti. U međuvremenu, nastojao je da spreči ekspanziju komunizma. Smatrao je da će trenutak sloma okupatora biti odlučujući za buduće uređenje zemlje. Da bi se to moglo iskoristiti, potrebno je: * biti, makar formalno, priznata pro-saveznička formacija; * biti vojno dominantan u odnosu na ostale etničke ili ideološke struje sa savezničkim statusom. Partizanski pokret bio mu je glavni rival, a takođe i glavni ideološki protivnik po svim važnim pitanjima. Mihailović je smatrao da strateško opredeljenje za zapadne saveznike nije nužno u sukobu sa taktičkim suzbijanjem partizanskog pokreta uz pomoć okupatora. On je verovao da će ta saradnja ostati neprimetna, odnosno da treba “javno izbegavati saradnju sa Nemcima jer to srpski narod ne voli.“<ref>[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine УСТАНАК У СРБИЈИ 1941. ГОДИНЕ]</ref> U skladu sa ovom logikom, razvio je koncepciju korišćenja svih činilaca u svoju korist. Smatrao je da se treba držati Saveznika, jer je to obezbeđivalo je podršku kralja, naroda, i status savezničke sile. Otpor Nemcima je ostao deklarativnog i propagandnog karaktera da se snage ne bi iscrpljivale u beskorisnim sukobima sa nadmoćnim protivnikom.<ref>videti Proglas Srbima, Hrvatima i Slovencima od 16.11.1941.</ref> == Odnosi sa Nemcima u Srbiji 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} === Saradnja sa kvislinškom vladom === {{main|Saradnja četnika sa Nedićevom vladom}} Draža Mihailović je na početku stvaranja svoje organizacije, tokom leta 1941. stupio u kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. - [https://www.znaci.org/00001/11_4.htm glava 4]</ref> Mihailović je smatrao da se kvislinške snage Aćimovića i posle njega [[Milan Nedić|Nedića]] mogu višestruko iskoristiti: * one suzbijaju komunizam i u tom svojstvu su koristan partner; * one mogu služiti kao paravan za privremenu legalizaciju četničkih odreda u kriznim situacijama; * one su potencijalni izvor snabdevanja - bilo dobrovoljnog, bilo putem fingiranih ili stvarnih prepada * one omogućuju posrednu vezu sa okupacionom silom; * njihovi pripadnici će preći pod Mihailovićevu komandu u trenutku raspada okupacionog sistema; Sa Nedićem je bio u kontaktu, dobijao od njega pare, i obećanja "da će se angažovati kod nemačkih vlasti da Mihailović ne bude zarobljen ili kažnjen."<ref name="znaci.net">https://www.znaci.org/00001/4_14_1_243.htm IZVEŠTAJ HAROLDA TURNERA OD 6. NOVEMBRA 1941. O POKUŠAJIMA DRAŽE MIHAILOVIĆA DA PREGOVORIMA SA NEDIĆEM I NEMCIMA OJAČA SVOJ POLOŽAJ ZA BORBU PROTIV KOMUNISTA1</ref> Mihailović je preko Nedića tražio kontakt sa Nemcima za "borbu protiv komunizma", ali Nedić im je preneo da se Mihailović nalazi neposredno pred uništenjem, da želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime, da je potpuno nepouzdana ličnost i da nema svrhe pregovarati.<ref name="znaci.net"/> Kakogod, o želji Mihailovića da pregovara je obaveštena i nemačka Vrhovna komanda: {{izdvojeni citat|13.11.41: Vrhovna komanda oružanih snaga traži provjeru vijesti da je „izvjesni“ Mihailović poslao delegate Nediću, i preko njih ponudio Nijemcima pregovore.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000119: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka.</ref>}} Uprkos potonjem neuspehu pregovora sa Nemcima, četnici su ipak postigli dogovor sa kvislinškom vladom. Sukladno postignutim dogovorima viših instanci, Štab 1. valjevskog četničkog odreda 13. decembra 1941. naređuje saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{izdvojeni citat| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_33.htm Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda od 13. decembra 1941. za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade</ref>|Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade (13. decembra 1941.)}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1941. === {{main|Sastanak u Divcima}} {{izdvojeni citat|Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_30._%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0_1941._%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0 Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића]</ref>|Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.}} {{Wikisource|Izjava pukovnika Branislava Pantića o Mihailovićevoj odluci da pregovara s Nemcima}} {{Wikisource|Izveštaj kapetana Matla pretpostavljenima od 30. oktobra 1941. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića}} {{Wikisource|Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.}} Nemci su za gušenje [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji 1941.]] angažovali dodatne trupe i sproveli drastične represalije nad stanovništvom, što je Mihailovića navelo da se povuče iz ustanka, napadne partizane i zatraži kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika [[Branislav Pantić|Branislava Pantića]], njegovog predstavnika i obaveštajca u [[Beograd]]u. No, na samom početku sastanka sa nemačkim predstavnicima u selu [[Divci]] 11.11.1941. mu je rečeno: {{izdvojeni citat|Pre dve nedelje poručili ste nam preko Vaših poverenika u Beogradu da je Vaša namera 'da nećete više dozvoliti da se srpska krv beskorisno proliva i srpska imovina dalje uništava'. Istovremeno ste ponudili da se zajedno sa nemačkim Vermahtom i organima Nedićeve vlade borite protiv komunizma. Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer: 1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i 2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.}} Nemci su procenili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, i stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta".<ref name="Divci">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> U daljem razgovoru Draža se pravdao nacistima za ustanak: {{izdvojeni citat|Nije moja namera da ratujem protiv okupatora, jer kao generalštabni oficir poznajem snage obeju snaga.<ref name="Divci"/>}} On se pravdao da je morao uzeti neke gradove od Nemaca da ih komunisti ne bi uzeli<ref>"Moji ljudi su [[Bitka za Loznicu 1941.|krenuli na Loznicu]] zato da je komunisti ne zauzmu."</ref> i izjavljivao da nije na strani ustanika: {{izdvojeni citat|Nisam se stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce.<ref name="Divci"/>|[[Draža Mihailović]]}} Draža je izjavljivao Nemcima lojalnost i tražio da mu daju municiju da nastavi borbu protiv partizana.<ref>"Neophodno je imati municiju! Računajući s tim, došao sam ovamo."</ref> Ali, želeo je da njegovo "delovanje na nacionalnoj osnovi" ostane potajno da ne bi prošao kao [[Kosta Pećanac]], koji je sklopio otvoreni sporazum sa okupatorom, čime je izgubio ugled u narodu i stekao oznaku izdajnika.<ref name="Divci"/> Uprkos svim njegovim predlozima, Nemci mu nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje: {{izdvojeni citat|„Ponuda pukovnika Mihailovića da stavi svoje snage na raspolaganje za borbu protiv komunista je odbijena i zatražena je bezuslovna predaja. Mihailović je tražio da se konsultuje sa svojim komandatima. Mihailović također tražio oružje za borbu protiv komunista. Ovo je igra, borba između bandi za izvor oružja. Ipak, čini se da jedan dio Mihailovićevih bandi iskreno želi da se bori protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000121-2: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka 17.11.41.}} Mihailovićev stav u odnosu na njemačkog okupatora i kvislinge u Srbiji bio je jasno izražen u depeši, koju je opunomoćeni poslanik Ministarstva inostranih poslova Trećeg Rajha u Beogradu [[Felix Benzler]], 31. marta 1942. godine, uputio centrali u Berlinu: {{izdvojeni citat|Sve dosad se nije postiglo da se ličnost pukovnika Mihailovića stavi pod kontrolu. Po svoj prilici ni on nije u stanju ili nije voljan da na srpskom području nešto preduzme, već je, naprotiv, preko jednog posrednika ovih dana ponudio vladi Nedića da prihvata da se objavi: 1) da on ne namerava da se bori protiv Nemaca; 2) da neće ništa da preduzima protiv Nedićeve vlade; 3) da se zalaže za održanje mira i reda u zemlji; 4) da poziva na borbu protiv komunista. Posredniku je odgovoreno da za Mihailovića jedino u obzir dolazi da se bezuslovno potčini.<ref>[https://znaci.org/00001/11_18.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POD ZAŠTITOM LEGALIZOVANIH ODREDA]</ref>}} Za njim je raspisana poternica i nekoliko meseci je bio u bekstvu. U junu 1942. Mihailović je prešao u Crnu Goru, italijansku okupacionu zonu, na teritoriju koju su držali crnogorski četnici. Četnički odredi u Srbiji su delom raspustuili regrute kućama i ostali u ilegali na kadrovskom sastavu, a delom se legalizovali kao pripadnici zvaničnih Nedićevih formacija. === Stanje sukoba niskog intenziteta i legalizacija četnika === {{main|Neil Selby}} {{Quote box | citat = „Udružite se sa apotekarima. Uzmite od njih praškova za kijanje, suzavce i supervodonik. Na igrankama svrabeće praškove. Upućujte preteća pisma, uznemiravajte telefonom, stvarajte svuda strah i zabunu.“<ref name="Kosta Nikolić 2004">Bojan Dimitrijević - Kosta Nikolić: Đeneral Mihailović - biografija, Beograd : Institut za savremenu istoriju, 2004, str 378-9</ref> | izvor = [[Draža Mihailović]] naređuje „misteriozne sabotaže" po gradovima septembra 1943. | width = 40% | align = right}} Aktivnosti četničkih odreda u Srbiji svedene su na najmanju meru da se ne bi izazivao okupator, i uglavnom su ograničene na organizacionu i obaveštajnu delatnost i sitnije diverzije. Uprkos tome, nemački okupator je veoma ozbiljno shvatao četničku aktivnost i povremeno organizovao racije protiv preostalih Mihailovićevih odreda, koji su se trudili da izbegnu dodir sa neprijateljem. Težište aktivnosti obeju strana preneto je na teritoriju [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. U Srbiji, znatan broj Mihailovićevih snaga se legalizovao. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. maj]]a 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Tu na okupatorskom spisku snaga su neki od glavnih Mihailovićevih četnika: [[Predrag Raković]], [[Miloje Mojsilović]], [[Dušan Smiljanić]], [[Vučko Ignjatović]], [[Miloš Glišić]], [[Ljuba Jovanović]]... Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">[https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA]</ref> Odsustvo oružane borbe u Srbiji sredinom [[1942]]. godine Mihailović je nastojao da nadoknadi činjenjem smicalica nemačkim vojnicima po gradovima, ubacivanjem „smrdljivih bombi", "svrabećih praškova", "praškova za kijanje", upućivanjem pretećih pisama, uznemiravanjem telefonom...<ref name="Kosta Nikolić 2004"/> Ovo nije ostalo neprimećeno. Britanski kapetan Bil Hadson je u drugoj polovini 1942. ponovo uspostavio vezu i javio da "Mihailović još sarađuje s Osovinom u Crnoj Gori i Sandžaku i miruje u Srbiji", da su "u Dalmaciji Trifunovićevi četnici legalizovani" te, podsticani od Italijana, sanjaju o nekoj "Srbo-Sloveniji i Dalmaciji". Na osnovu stanja na terenu on izvlači zaključak: {{izdvojeni citat|U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.... Mihailoviću bi trebalo konačno reći da Britanci pretpostavljaju komuniste kvislinzima.<ref name="Deakin2"/>|Britanski kapetan Bil Hadson}} Mihailovićeva taktika u Srbiji se početkom 1943. sastojala u tome da organizuje i štedi svoje snage za "planirani narodni ustanak". Nemci navode da je izbjegavao svaki konflikt sa okupacionim trupama.<ref>NAW, T-78, Roll 332, 6289915, 919: Procjena situacije komande Jugoistoka za feburar 1943 (2. mart 1943.).</ref> Izveštaji Nedićeve vlade konstatuju da je četnička akcija gotovo svuda upravljena na obračunavanje sa komunistima, koje se sprovodi beskompromisno, do istrebljenja. Inače, četnici na sastancima sa narodom savetuju lojalno držanje prema domaćim vlastima i okupatorskoj vojnoj sili kao i odricanje svake pomoći partizansko-komunističkim bandama.<ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 59/1—1, k. 22.</ref><ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 54/5—1, k. 22.</ref> Četnici su se posebno klonili ozbiljnijih sabotaža koje mogu izazvati odmazde, pa su čak sprečavali britanske komandose na terenu da ih vrše: {{izdvojeni citat|[[Neil Selby|Major Selby]] imao zadatak da organizuje sabotaže i dotur materijala za iste; „Prema Selbyevim navodima, do sabotaža nije došlo zato što ih D.M., odn. njegovi komandanti na terenu na terenu još nisu odobrili.“ <ref>NAW, T-313, Roll 482, 000544: Izvještaj obavještajnog odjeljenja Vojnog komandanta Jugoistoka o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca u noći 18./19. augusta 1943 (26. august 1943.).</ref>|Izvještaj nemačkog obavještajnog odjeljenja o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca (26. august 1943).}} Mihailović je 7. oktobra 1943. naređivao svojim četnicima borbu protiv partizana u Sandžaku "po svaku cenu" i nesukobljavanje sa Nemcima "po svaku cenu": {{izdvojeni citat|9. Na slučaj dolaska nemačkih trupa u reon gde se vrši akcija, ne dolaziti sa ovima u dodir, a sprečiti po svaku cenu eventualni sukob. <br /> 10. Na slučaj nailaska na partizane, ovi se po svaku cenu moraju razbiti i reon Župe očistiti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_9.htm Naređenje Draže Mihailovića od 7. oktobra 1943. komandantima kopusa u zapadnoj Srbiji za mobilizaciju ljudstva i borbu protiv NOVJ u Sandžaku]</ref>|Naređenje Mihailovića za borbu protiv partizana i nesukobljavanje sa Nemcima u Sandžaku (7. oktobra 1943).}} Saveznički komandant Sredozemlja uskoro i sam uviđa da se Mihailović bavi sporednim aktivnostima, uz izbegavanje da preduzme nešto na komunikacijama vitalnim za [[Saveznici|Saveznike]] i za Nemce. Stoga je [[9. decembar|9. decembra]] [[1943]]. poslao [[Dragoljub Mihailović|Mihailoviću]] telegram kojim zahteva izvršenje specifikovanih napada na komunikacije, a koji počinje rečima: {{izdvojeni citat|'''Sloboda kojom se Nemci služe železničkim prugama od Grčke do Beograda za prevoz i izdržavanje trupa nepodnošljiva je.'''<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_250.htm, Obaveštenje brigadira Armstronga od 9. decembra 1943. Draži Mihailoviću o zahtevu Komande britanskih trupa na Srednjem istoku da četnici izvrše dve sabotaže protiv Nemaca]{{Dead link|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog II</ref>}} == Saradnja četnika sa NDH == [[Datoteka:Chetniks, Ustasa, and Domobrani.jpg|thumb|Predstavnici četnika, ustaša i domobrana na sastanku u Bosni.]] {{Glavni članak|Suradnja četnika sa NDH}}{{Wikisource|Sporazum grupe četničkih predstavnika sa predstavnicima NDH od 23.5.1942.}} {{izdvojeni citat|Mi se sa vojnim organima hrv. države na terenu borbe protiv komunista nalazimo ne kažemo saveznici, ali kao neki slučajni saradnici. Iz toga može za obje strane nastati dosta dobrih posljedica.<ref>http://www.znaci.org/00001/4_14_1_82.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230323080618/https://znaci.org/00001/4_14_1_82.htm |date=2023-03-23 }} Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP</ref>|Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda komandantu 4. domobranske divizije za saradnju u borbi protiv partizana (10. maja 1942.)}} Na celoj teritoriji [[NDH]] na kojoj su živeli Srbi, došlo je do [[Ustanak u NDH|ustanka]] protiv [[ustaše|ustaškog]] terora. Među ustanicima je ubrzo došlo do podele između četnika i komunista. Komunisti su imali svoje principe: beskompromisnu borbu protiv svih okupatora i pomagača i zabranu nacionalnog revanšizma. Četnici su hteli smirivanje situacije, što se ubrzo pretvorilo u borbu protiv pokreta otpora. [[Momčilo Đujić]] i [[Pajo Popović]] su prvi od četničkih vođa bili decembra 1941. godine kod župana NDH [[David Sinčić|Davida Sinčića]] u [[Knin]]u.<ref name="Pop izdaje"/> Zajedno s njima dvojicom, kod Sinčića je početkom decembra došao i [[Brane Bogunović]], kojeg će Sinčić ocijeniti kao najpouzdanijeg za suradnju.<ref>Veliki župan Sinčić je 7. februara 1942. obavijestio Pavelića da »Brane Bogunović iz Bosanskog Grahova uvijek djeluje u smislu smirenja«. (NOB u Dalmaciji, 2,872).</ref> Pregovori četnika s vlastima NDH u Kninu su nastavljeni u januaru 1942. godine, kada su velikog župana posjetili i [[Mane Rokvić]], kapetan [[Veljko Ilić]], [[Velimir Tešanović]] i [[Stevo Rađenović]].<ref>AVII, 261,42-1/12.</ref> Četnici su tokom prve polovine 1942. putem pučeva preuzeli od komunista rukovođenje ustaničkim odredima u centralnoj i istočnoj Bosni. Ovi odredi sklopili su ugovore o saradnji sa vojnim vlastima NDH tokom aprila, maja i juna 1942, i tako se uključili u jedinstven nemački odbrambeni sistem. Prvi je sporazum sa NDH potpisao [[Uroš Drenović]] u ime svog odreda [[27. april]]a 1942. Zatim su slične sporazume potpisali [[Lazo Tešanović]], [[Rade Radić]], [[Savo Božić]], [[Cvijetin Todić]], [[Radivoje Kerović]] i drugi. Pavelićev ministar [[Mladen Lorković]] [[26. maj]]a 1942. godine depešom obaveštava »vrhovničtvo« velike župe Bribir i Sidraga: {{izdvojeni citat|»Glavni stožer domobranstva suglasan je sa vašim priedlogom da se vođama grko-istočnjaka popu Momčilu Đujiću, Mani Rokviću, Bogunoviću, Paji Popoviću i Paji Omčikusu dodieli pomoć od milijun Kn (kuna), 200 pušaka jugoslavenskog poriekla i 10 strojo-pušaka.«<ref>AVII, H-P-426; u protokolu Ministarstva vanjskih poslova NDH dokument je zaveden pod brojem VT/57/42.</ref>|Depeša ministra NDH [[Mladen Lorković|Mladena Lorkovića]] nadležnima u Kninu o isporuci oružja četnicima (26. maj 1942.)}} Isplata je izvršena početkom juna. O tome dr Sinčić obavještava Pavelića: "''Jučer sam trima glavnim vođama četnika koji su u borbi protiv partizana, Momčilu Đujiću, Branku Bogunoviću i Mani Rokviću dao svakome po 100.000 kuna radi organiziranja borbe protiv partizana i pomoći njihovim suborcima''."<ref>AVII, 195,12/6—1</ref> Istovremeno je Sinčić »četničkim vođama izručio jednu makar skromnu količinu hrane, a naše zapovjedništvo stavilo im je na raspolaganje 20.000 metaka, 100 pušaka i 10 dobrovoljaca — puškomitraljezaca s oružjem«.<ref>AVII, 224,35/11-1.</ref> Međutim, saradnja nije tekla glatko. Dogovoreno je da četnici ne napadaju hrvatska sela i da ne dolaze oružani u Knin, što se često nije poštovalo.<ref>U istrazi poslije rata Sinčić je izjavio: »Sporazumjeli smo se da četnici neće napadati hrvatska sela ni domobrane, ni oružnike, da neće oružani u Knin dolaziti«. »Međutim, Đujić je nastavio s napadima svojih četnika na pojedina katolička sela u župi s izlikom da su u njima partizani«. AVII, 261,42-1/14.</ref> Međutim, na saradnji su insistirale sile Osovine; stoga će početkom [[1943]]. ugovori o saradnji biti obnovljeni. U [[Knin]]u je 26. II 1943. održana skupština četničkih »vojnih delegata i civilnih predstavnika« s područja [[Bosansko Grahovo|Bosanskog Grahova]], [[Drvar|Drvara]] i [[Bosanski Petrovac|Bosanskog Petrovca]]. Zaključeno je da se formira Grmečko-klekovački korpus, a za komandanta je izabran [[Đuro Plećaš]]. Zaključeno je da se »odmah povedu pregovori sa hrvatskim civilnim i vojnim vlastima za što tešnju saradnju, međusobnog pomaganja i zajedničku borbu protiv partizanskih pljačkaških hordi« a izabrani su i »opunomoćenici« za vođenje pregovora.<ref>Arhiv Hrvatske, Četnička arhiva, kut. 1.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/41_13.htm Fikreta Jelić–Butić: ČETNICI U HRVATSKOJ 1941–1945. poglavlje POKUŠAJ PODUZIMANJA VEĆE ČETNIČKE OFENZIVE PROTIV NOP-A]</ref> U [[Gospić]]u je 6. marta 1943. potpisan sporazum između pripadnika [[Medak|Medačkog]] četničkog odreda i vojnih i političkih vlasti NDH. Sastanku su, s hrvatske strane, prisustvovali ustaški pukovnik [[Vjekoslav Servatzy]], oružnički pukovnik Dragutin Mašek te veliki župan župe Lika i Gacka Ferdo Stilinović. Na drugoj strani, bili su prisutni kapetani Jovo Dabović i [[Miodrag Kapetanović]], komandant Medačkog odreda, kao i nekoliko civilnih predstavnika. U zapisniku sporazuma, između ostalog, navedeno je sljedeće: {{izdvojeni citat|Svrha sastanka je davanje odnosno dobivanje dozvole za obstojnost i daljni rad gore spomenute skupine oboružanog pravoslavnog pučanstva. Tim povodom daje se i prima na znanje sliedeće: </br> 1.— Vođa naoružanog odreda zvanog »Medački četnički odred«, svi njegovi zapovjednici i oboružani pripadnici tog odreda u ime svoje i u ime cielokupnog pravoslavnog pučanstva, koje stanuje na području toga odreda izjavljuju, da priznaju vrhovničtvo (suverenitet) N.D.H. i Poglavnika, koji je nosioc tog vrhovničtva, za svog vladara. Priznaju također sve zakone, naredbe, odredbe i u obće zakonske propise N.D.H. i obavezuju se iste poštovati i njima se pokoravati kao i svi drugi državljani N.D.H. Nadalje izjavljuju da žele, da im se dozvoli da oružje, koje već posjeduju, mogu i nadalje zadržati u svrhu, da brane svoja sela i naselja od pljačkaških partizanskih bandi i drugih odmetnika, a izjavljuju se spremnim dobrovoljno sudjelovati sa hrvatskim i njemačkim odnosno talijanskim oružanim snagama na suzbijanju i uništavanju partizansko odmetničkih bandi i to pod vrhovnim zapovjedničtvom hrvatskih odnosno njemačkih ili talijanskih vojnih zapovjednika.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 159, registarski broj 23/3 (H-X-84).</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_2_76.htm Zapisnik o sporazumu Medačkog četničkog odreda i predstavnika vojnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske u Gospiću od 6. marta 1943. o saradnji u borbi protiv pripadnika NOP-a na području centralne Like]</ref>}} U pismu koje su 30. maja 1944. lokalni četnici uputili njemačkoj komandi u [[Drniš]]u, tvrdi se da su partizani kontrolisali Medak od aprila do decembra 1943, a da je nakon dolaska [[114. lovačka divizija (Nemačka)|114. lovačke divizije]] Wehrmachta, u mjestu iznova uspostavljen „ustaško-domobransko-četnički garnizon”. Medački četnici pišu: „Sve se odvijalo u duhu sporazuma i iskrene saradnje sa ustanovama NDH. Četnički odred iz Metka (Medak) učestvovao u svim akcijama njemačke vojske u aprilu 1944; od komande puka Brandenburg četnici dobili nagradu za hrabro držanje u tim borbama.”<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=299&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000294: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> I pored toga, između ustaša i četnika je dolazilo do sukoba. Tako sredinom maja 1944. ustaše spaljuju srpsko selo, dok četnici zahtijevaju od Wehrmachta “da sve svoje snage usmjerimo na borbu protiv komunizma, a ne da gubimo vrijeme i dragocjene četničke živote na osvetu ustašama”.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=300&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000295: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> U narednim mjesecima saradnja četnika i ustaša je išla teško i usiljeno, uz brojne incidente i čestu intervenciju Nijemaca.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=245&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frame no. 000241: Pismo načelnika štaba 15. brdskog korpusa Njemačkom opunomoćenom generalu u Zagrebu povodom incidenata prouzrokovanih od strane ustaša (4. januar 1944.).] „Bezobzirno i neodgovorno“ ponašanje ustaša i vlasti NDH prema četnicima koji stoje u službi Wehrmachta može imati teške posljedice po ratnu privredu. Zbog ovoga se ima „najoštrije protestvovati“ kod vlasti u Zagrebu. Ukoliko se ponašanje vlasti NDH „u najkraćem roku“ ne promijeni, njemačke trupe će biti prisiljene da djeluju.</ref> Sir [[William Deakin]], u svojim ratnim memoarima nazvanim ''The Embattled Mountain'' (objavljenim u Jugoslaviji [[1973]]. pod naslovom “Bojovna planina”), pominje javnu četničku saradnju sa vlastima NDH: {{izdvojeni citat|Bosanski četnici su, prema zaplenjenim dokumentima, sklapali sporazume sa Pavelićevim vlastima. Mihailović obično nije održavao ličnu vezu sa svojim mesnim komandantima. Dodir je uspostavljan preko štabnih oficira koji su išli u obilaske. Krajem avgusta [1943. — prim.], u vezi sa mojim porukama, primio sam na razmatranje jedan predlog iz Kaira da se preko BBC-a poimenično žigošu oni četnički komandanti za koje postoji dokaz da sarađuju sa Pavelićem i Nemcima. Odgovorio sam: “Smatram da bi napad na četnike saradnike okupatora preko BBC-a bio odlučan korak napred, ali učiniti to izostavljajući Mihailovića predstavljalo bi manevar koji ovde niti bi bio dobro primljen niti shvaćen. Zaplenjeni dokumenti odnose se na legalizovane četnike, tj. one kojima je - za razliku od ilegalnih četnika - dopušteno da sarađuju sa Osovinom. Ali i jedni i drugi su pod vrhovnom komandom Mihailovića.”<ref>[https://www.znaci.org/00001/5_2.htm Vilijam Dikin, BOJOVNA PLANINA, Beograd 1973.]</ref>|Sir [[William Deakin]], ''The Embattled Mountain''}} U izvještaju 69. rezervnog korpusa [[Wehrmacht]]a od 11. XI 1943. o dotadašnjim odnosima sa četnicima sa [[Ozren (Bosna i Hercegovina)|Ozrena]] i [[Trebava (planina)|Trebave]] navedena je sljedeća opaska: {{izdvojeni citat|O Ozrenskim i Trebavskim četnicima; lokalne milicije koje nemaju veze sa DM-om i prema kojima je DM neprijateljski nastrojen; dosad sarađivali sa njem. i NDH vlastima i značajno doprinijeli odbrani Doboja; Drugoj oklopnoj armiji [PzAOK 2] saopštiti da bi bila greška otpočeti neprijateljstva protiv njih; 1. lovački zdrug [NDH] ima sporazum sa njima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=437&roll=1544 NARA, T314, Roll 1544, frame no. 000431.]</ref>|Za štab 69. ResKor. (11.11.43)}} Za četničke formacije sa područja NDH koje su bile lojalne okupacionim vlastima, njemački organi su od proljeća 1944. počeli upotrebljavati službeni naziv “Hrvatska borbena zajednica” ({{jez-nem|Kroatische Kampfgemeinschaft — KKG}}): {{izdvojeni citat|Novi naziv za četnike u NDH koji se bore pod njemačkom komandom; Treba doprinijeti postizanju sporazuma između KKG i hrvatskih vlasti kako bi se izbjegli sukobi među njima i time omogućila zajednička borba protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=400&rec=314&roll=1546 National Archive Washington, T314, Roll 1546, frame 000394.]</ref>|Hrvatska borbena zajednica (Kroatische Kampfgemeinschaft) (13. maj 1944. godine)}} {{izdvojeni citat|Tema sastanka: formiranje /Hrvatskih borbenih grupa/; Četnici imaju priznati NDH, odbaciti naziv /četnik/ i [[Velika Srbija|velikosrpske]] težnje i podrediti se [[Wehrmacht]]u; u zamjenu im se garantuje bolnička skrb za ranjene u njemačkim bolnicama, snabdijevanje pojedinih dijelova civilnog stanovništva, te zaštitu od nasilja /počinjenog od treće strane/.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=51&rec=314&roll=566 National Archive Washington, T314, Roll 566, frame 000047.]</ref>|Izvještaj obavještajnog odjeljenja 392. pješadijske divizije o sastanku sa četničkim komandantima kod Otočca 7. juna 1944. godine (10. juni 1944.).}} U ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta za proljeće 1944, konstatuje je se da je došlo do rasformiranja do tada lojalnih četničkih jedinica, kao svojevrsna usluga vlastima NDH. Kao »konačno rešenje« predložena je integracija u [[Hrvatsko domobranstvo|Domobranstvo]]: {{izdvojeni citat|Jedan od malobrojnih ustupaka hrvatskim zahtevima bio je u pogledu četničkog pitanja: rešeno je da se rasformiraju četnički odredi koji su bili pod nemačkom komandom. Oni pravoslavni, koji nisu iz Hrvatske, da se proteraju, a pravoslavni iz Hrvatske da se priključe nemačkim vojnim snagama kao pomoćno osoblje. 25. aprila 1944. komanda Vermahta javlja da četnika rođenih van Hrvatske i nema, pa se prema tome ne mogu ni proterati. Kao konačno rešenje predlaže se da sve lojalne četnike treba integrisati u hrvatsku vojsku.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2022-11-04 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Žalbe Nemcima)}} U izvještaju poslatom 18. maja 1944. iz ustaškog 3. gorskog zdruga komandi njemačkog 69. rezervnog korpusa, navode se podaci o borbenoj saradnji sa četnicima [[Vasa Mijatovića]], koji se nalazi pod komandom vojvode Uroša Drenovića: {{izdvojeni citat|Četnici Vase Mijatovića su opet dokazali vjernost NDH, naročito prilikom napada na Prijedor i u toku akcije čišćenja od strane 69. ResKor.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=412&rec=314&roll=1548 National Archive Washington, T314, Roll 1548, frame no. 000405.]</ref>}} Unatoč svih razlikâ koje su generisale česte incidente, saradnja četnika s trupama NDH u borbi protiv partizana će se nastaviti i u posljednjoj godini okupacije. U zabilješkama s putovanja po [[Dalmacija|Dalmaciji]] i [[Hercegovina|Hercegovini]] glavnokomandujućeg Jugoistoka iz avgusta 1944. navedena je opaska o promjenljivim odnosima unutar antikomunističkog tabora: {{izdvojeni citat|Saradnja 369, 264. i 373. pješadijske divizije sa četnicima dobra; saradnja 2. lovačkog zdruga sa četnicima nailazi na teškoće, vjerovatno namjerno izazvane iz Zagreba. Problemi u odnosima sa vojnim i civilnim vlastima NDH.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=681&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000672—000674.]</ref>|Zabilješka o inspekcijskom putu glavnokomandujućeg Jugoistoka kroz Hercegovinu i Dalmaciju od 7. do 11. augusta 1944.}} Uvijek stavljajući ostvarenje vlastitih vojnih i političkih ciljeva u prvi plan, Njemci su vlastima NDH pokušavali predočiti sve pogodnosti saradnje sa četnicima u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, uz što manje međusobnih razračunavanja: {{izdvojeni citat|Sukobe između ustaša i četnika treba sprječavati; vlastitu saradnju sa četnicima ne iznositi previše u javnost, da se ne bi izazivale bespotrebne polemike; NDH se ne treba nametati savezništvo sa četnicima, ali oni treba da shvate da vremenski i prostorno ograničena saradnja sa četnicima i njima koristi, imajući u vidu trenutni odnos snaga na terenu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1142&rec=311&roll=194 National Archive Washington, T311, Roll 194, frames 001136-7.]</ref>|Zabilješka sa razgovora glavnkomandujućeg Jugoistoka [[Maximilian von Weichs|Maximiliana von Weichsa]] i specijalnog izaslanika [[Hermann Neubacher|Hermanna Neubachera]] od 26. novembra 1944. godine (27. novembar 1944.)}} === Zajednička borba protiv partizana u NDH === {{main|Operacija Užice|Borbe za Jajce 1942.|Borbe za Livno 1942.|Bitka na Neretvi}} [[Datoteka:BatallaDelNeretvaMapa2.png|250px|thumb|right|[[Bitka na Neretvi]] je jedan od primera borbe udruženih sila Osovine protiv jugoslovenskih partizana ([[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|25x22px]] [[Njemačka]], [[Datoteka:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|25x22px]] [[Italija]], [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|25x22px]] [[Nezavisna Država Hrvatska|Ustaše]] i [[Datoteka:Flag of the Chetniks.svg|25x22px]] [[Četnici]]).]] U prvoj polovini 1942. nemačka okupaciona komanda proglasila je oblast južno od Save za ratnu zonu i time preuzela neposrednu komandu nad svim trupama. Sporazumi između četnika i NDH bili su sugerisani i odobreni od strane nemačke komande, tako da su ti sporazumi predstavljali faktičku integraciju četnika u operativnu i okupacionu upravu. Nasuprot ugovornom odnosu sa [[ustaša]]ma, četnici su provodili drakonske mere prema partizanskom pokretu otpora u [[NDH]]. U proglasu štaba [[bilećki vojnočetnički odred|bilećkog vojnočetničkog odreda]] o merama protiv partizana stoji sledeće: {{izdvojeni citat| 1. Svako lice, koje napusti mesto stanovanja, a to mu bude zabranjeno od četničkih vlasti iz bilo kojih razloga biće odmah streljano čim se uhvati. <br /><br /> 2. Svako, ono lice, koje bude vodilo propagandu protivnu četničkoj vlasti i četničkoj organizaciji bi će odmah streljano. <br /><br /> 3. Svaki agent, kurir ili lice koje raznosi propagandistički materijal protivan četničkoj organizaciji biće na licu mesta streljan. <br /><br /> 4. Onaj, kod koga se pronađe propagandistički materijal, biće odmah ubijen. <br /><br /> 5. Svaki onaj domaćin koji primi na hranu, stan ili ukaže ma kakvu pomoć partizanskim agentima, partizanskim kuririma i tsl. biće odmah streljan, njegova porodica internirana, a imanje konfiskovano. <br /><br /> 6. Svako ono lice, koje primi partizane, agitatore i uopšte sumnjive ljude, dužno je odmah stvar prijaviti najbližoj četničkoj vlasti. <br /><br /> 7. Svaka četnička jedinica, svaka strana, svaka patrola i svaki četnik dužni su odmah stupiti u borbu protiv partizana čim ih primijete. Odmah obaveštavaju susedne četničke čete, straže i posade, a ove su dužne priteći odmah i najhitnije u pomoć. <br /><br /> Ko postupi protivno biće kažnjen smrću. Prednje odredbe stupaju odmah na snagu.<ref>[https://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%9B%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%BE_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Проглас штаба билећког војночетничког одреда о мерама против партизана]</ref>|Proglas štaba Bilećkog vojnočetničkog odreda od 5. jula 1942. o merama protiv pripadnika NOP-a}} Nemačka komanda uspostavila je puno operativno jedinstvo, tako da su u zajedničkim operacijama protiv partizana rame uz rame učestvovale Nemačke snage, snage NDH i četnički odredi. Primer ovakvih zajedničkih operacija su [[Borbe za Jajce 1942.|operacije na planini Manjači septembra 1942]]. u kojima su učestvovale 3. bataljon 721. nemačkog pešadijskog puka, 2. čete 1. domobranskog regrutne bojne, 1. i 2. bojna Petrinjskog zdruga, vod haubica i 8 tenkova zajedno sa četnicima Manjače protiv partizanske grupacije sastavljene od [[Prva krajiška brigada NOVJ|1. krajiške]], [[Druga proleterska brigada NOVJ|2. proleterske]] i delova [[Druga krajiška brigada|2. krajiške]], [[Treća proleterska brigada NOVJ|3. sandžačke]] i [[Četvrta proleterska crnogorska NOU brigada|4. crnogorske brigade]]. Pred početak [[Četvrta neprijateljska ofanziva|četvrte neprijateljske ofanzive]], vojvoda [[Dobroslav Jevđević]] obavještava [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]] o planu o zajedničkom nastupanju njemačkih, italijanskih, ustaško-domobranskih i četničkih formacija u predstojećoj operaciji protiv partizana: {{izdvojeni citat|Ujedno vas izveštavam, da mi je danas saopštila vrhovna talijanska komanda, da je dovršen veliki plan o generalnom napadu na partizane u kom će da učestvuju talijanske nemačke hrvatske trupe i naše snage u saradnji sa talijanskim. Na moje pitanje potvrdili su mi, da ima izgleda da u toj operaciji uzmu učešće i crnogorske trupe. O ovom sam vas izvestio i depešom. Na osnovu ovog sve više dolazi u pitanje da se ostvari naš plan o akciji, a mi da budemo samo jedan deo trupa u opštem planu italo-nemačkom za uništenje partizana. Da se ne može ostvariti naš plan nezavisno od njihove akcije, ja sam uvek naglašavao vojvodi Birčaninu, a to sam pominjao i u mojim izveštajima vama, tim pre, što su pravci nastupanja italo-nemačkih snaga od Banja Luke i od Like podudarni sa pravcima, koje smo mi namenili našim trupama.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_13.htm Izveštaj Dobroslava Jevđevića od 18. januara 1943. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u Dinarskoj četničkoj oblasti]</ref>}} U iscrpnom izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine podnio [[SAD|američki]] [[Ured za strateške usluge]] (preteča današnje [[Centralna obaveštajna agencija|Centralne obavještajne agencije]]), sumiraju se rezultati netom završene [[Operacija Weiss|operacije Weiss]]: {{izdvojeni citat|Krajem januara 1943. godine zajedničke nemačke, hrvatske, italijanske i četničke snage povele su veliku ofanzivu protiv jugoslovenske oslobodilačke armije. Neprijatelj je potpomognut od Drenovićevih četnika uspeo da potisne jugoslovenske patriote u Hercegovini i jugoistočnoj Bosni. Glavni udar u sadašnjoj neprijateljskoj ofanzivi vrše kombinovane četničke snage u Hercegovini (V.[ojislav] Lukačević, član Mihailovićevog glavnog štaba), u Crnoj Gori (Bajo Stanišić) i u Sandžaku (Pavle Đurišić, član Mihailovićevog glavnog štaba). Ishod ove borbe je još neizvestan. Partizani govore da su oni odneli pobedu, dok četnici insistiraju na tome da su gotovo potpuno očistili ove jugoslovenske krajeve od antifašističkih snaga. Tačno je, međutim, da su jugoslovenski antifašistički gerilci pretrpeli teške teritorijalne gubitke, ali daleko je od toga da su njihove snage uništene ili razbijene. Na drugoj strani, mnogo slavljeni četnici generala Mihailovića danas su angažovani u jednoj od najžešćih ofanziva za uništenje jugoslovenskih demokratskih snaga.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1018.</ref>}} Četnici i ustaše su kasnije sarađivali protiv pokreta otpora, u pojedinim slučajevima čak i bez posredstva Njemaca: {{izdvojeni citat|Mi ćemo biti u stanju u najskorijem vremenu da ovladamo srpskim naseljima ovoga kraja. — Potrebno je da i jedinice Hrvatske vojske zauzmu što više svojih naselja. — Ne vidimo razloga zašto bi se Hrvatske jedinice dozvolile blokirati, kada im se pruža mogućnost, da se naslonom na naše jake četničke jedinice stave u pokret i počnu partizanima da nanose udar za udarom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_1.htm Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području Gospića od 11. septembra 1943.]</ref>|Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području [[Gospić]]a (11. septembra 1943.)}} Do kraja rata, u gotovo svim osovinskim operacijama protiv partizanskog pokreta otpora četnici i ustaše bili su na istoj strani, pod operativnom komandom okupatora. U odsustvu okupatora, u odnosima četnika i snaga [[NDH]] zabeležen je znatan broj incidenata, ali i primera iskrene saradnje (kao npr. komandant 4. brigade iz sastava Ličko-kordunaške oblasti kapetan [[Dušan Đaković]]: „Mi osećamo i jedan veliki dug pažnje, obzirom na mnoge usluge, koje su nam Hrvatske vojne vlasti učinjele tokom zadnjijeh mjeseci.“<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 9.</ref>) == Saradnja četnika sa Italijanima == {{main|Milizia Volontaria Anti Comunista|Dinarska četnička divizija|Momčilo Đujić|Bajo Stanišić}} [[Datoteka:Momčilo Đujić with an Italian officer.jpg|thumb|Vojvoda [[Momčilo Đujić]] sa italijanskim oficirom Bernardijem. (Fototeka [[Vojni muzej Beograd|Vojnog muzeja Beograd]])]] {{izdvojeni citat| 1.) Želimo ostati u najboljim odnosima sa okupatorskim italijanskim vlastima. <br /><br /> 2.) Mi se borimo samo za proterivanje ustaša, koji su toliko zločina počinili nad srpskim narodom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_19.htm Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda od 1. novembra 1941. majoru Bošku Todoroviću o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu]</ref>|Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu (1. novembra 1941.)}} {{izdvojeni citat|Jevđević je smatrao celishodnim da — u jednom memorijalu — iznese svoju iskrenu saradnju sa nama, zapisavši između ostalog — doslovno: »Saradnja sa Italijanima vratila je našem narodu mogućnost da živi u miru, da radi i da se posveti porodici«. »Saradnja sa Italijom je od presudnog interesa za srpski narod i nikad Srbin neće ustati protiv italijanske vojske jer bi takav postupak, pored toga što bi predstavljao nezahvalnost i zločin, bio takođe i velika ludost«. »Bez obzira na ishod rata, bratstvo u oružju i zajednički prolivena krv (četnici su u borbi protiv komunista izgubili preko 600 ljudi) cementiraće srdačno prijateljstvo sa Italijom. Nikakva londonska Vlada ni bilo koji drugi faktor neće nas skrenuti od ovog puta i ove politike, jer jedino to prijateljstvo je u stanju da omogući ostacima srpskog naroda da prežive«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 1: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1981, str. 888.</ref>|Izvještaj komandanta italijanske 2. armije generala [[Mario Roatta|Maria Roatte]] od 26. septembra 1942. Vrhovnoj komandi u [[Rim]]u o rezultatima razgovora sa [[Ilija Trifunović-Birčanin|Ilijom Birčaninom]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavom Jevđevićem]]}} {{izdvojeni citat|Sve dok Talijani budu jedini izvor pomoći, Saveznici ništa ne mogu učiniti da on, Mihailović izmeni svoj stav prema Talijanima. Njegovi neredovni neprijatelji su: partizani, ustaše, Muslimani i Hrvati. Kada bude svršio s njima on će se obrnuti protiv Nemaca i Talijana.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 20, registarski broj 4/3 (VK-Y-709/1).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 977—978.</ref>|Izvještaj šefa britanske vojne misije pukovnika [[William Bailey|Stenlija Bejlija]] o govoru Draže Mihailovića od 28. februara 1943. godine}} Za razliku od odnosa sa [[Treći Reich|Njemačkim Reichom]] i [[NDH]], saradnja četnika sa italijanskom okupacionom upravom odvijala se prilično glatko, bila je vrlo razvijena i neskrivena, svuda gdje su bili Italijani, u djelovima NDH, [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Slovenija|Sloveniji]]. U komandi [[divizija Sassari|divizije »Sassari«]] u [[Knin]]u 29. oktobra 1941. godine [[Momčilo Đujić]] je s Talijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica: {{izdvojeni citat| 1. Četničke jedinice formiraće se isključivo u srpskim selima na principu dobrovoljnosti, s tim, što će postojeće jedinice imati samo lako naoružanje. <br /><br /> 2. Četničke jedinice će se uzdržati od bilo kakve akcije protiv oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i talijanske vojske. <br /><br /> 3. U okolnim selima, koja će se nalaziti pod četničkom kontrolom, ustaška vlast će i dalje normalno postojati. Četnici ne mogu hapsiti ili bilo kako progoniti stanovništvo katoličke vjere, već će sve sumnjive i po javni poredak nepoželjne elemente predavati nadležnim organima Nezavisne Države Hrvatske... <br /><br /> 6. Između talijanskih vojnih vlasti, vođa četničkih odreda i starešina srpskih sela (kapetana) uspostaviće se tesna saradnja.<ref>AVII, 479, 3-14/2.</ref>}} Mihailovićev opunomoćenik vojvoda [[Ilija Trifunović - Birčanin]] stanovao je u okupiranom [[Split]]u, i javno se sastajao sa italijanskim visokim oficirima. U okupiranim gradovima - u [[Opatija|Opatiji]], [[Rijeka|Rijeci]], [[Knin]]u, [[Split]]u, [[Cetinje|Cetinju]], [[Podgorica|Podgorici]], [[Nikšić]]u, [[Pljevlja|Pljevljima]] - stanovali su oficiri [[JVuO]], a povremeno su bile smeštene i cele jedinice. Četničke jedinice opremane su i snabdevane od italijanskih štabova. Veći broj oficira Italijani su pustili iz zarobljeništva da bi bili angažovani u četničkim jedinicama pod njihovom komandom.<ref name="Pop izdaje">[https://www.znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Oni su dugovali lojalnost Italijanima, pa se [[Jakov Jovović]] morao pravdati guverneru Crne Gore zbog uzvika "živio Kralj Petar".<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_90.htm Pismo Jakova Jovovića italijanskom guverneru Crne Gore o stavu četnika prema italijanskom okupatoru od 29. maja 1942.</ref> {{izdvojeni citat|Dva najveća ustanička pokreta bila su na tlu bivše Jugoslavije i u Grčkoj. U Grčkoj su pobune protiv nemačke okupacije započele kasnije nego u Jugoslaviji. Prvi pokret otpora započeo je Draže Mihailovića. Taj pokret je bio monarhistički, velikosrpski, nacionalistički. Draža Mihailović bio je postavljen za vojnog ministra Jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu. U prvo vreme on je bio apsolutni ljubimac britanske vlade i britanske vojne snage su ga maksimalno podržavale. Nemačko nastojanje da se krene u temeljno i sistematsko uništavanje četničkog pokreta bilo je od samog početka teško, pošto su one četničke jedinice, koje su se nalazile na terenu italijanske okupacione zone, imale odlične veze sa najvišim italijanskim vojnim vlastima.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Balkan od 1. aprila do 31. decembra 1944.)}} Kada se među pučanstvom počelo pričati o kolaboraciji i [[Peta kolona|petokolonaštvu]], bosanski četnici su februara 1942. morali izdati saopštenje u kojem izjavljuju da je cilj pregovora "da se očuva srpsko stanovništvo", da "u zamjenu Italijani traže samo red i mir", da "nema opasnosti da će Italijani zvati naše mladiće u svoju vojsku" niti "da će se četnici pod njihovom komandom boriti protiv svoje braće Srba iz partizanskih jedinica."<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_53.htm Obaveštenje komandanta operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine početkom februara 1942. o cilju i toku pregovora o saradnji četnika i italijanskog okupatora</ref> Ubrzo se pokazalo da to neće biti slučaj, budući da su legalizovane četničke jedinice Italijani službeno nazvali ''Dobrovoljačkom antikomunističkom milicijom'' ({{jez-it|[[Milizia Volontaria Anti-Comunista]]}}, skraćeno MVAC), čija je osnovna svrha bila borba protiv partizanskog pokreta otpora. Dok je politika prema [[NDH]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]]ma pod komunističkim vodstvom bila vrlo dobro definirana, general [[Mario Roatta]], glavnokomandujući italijanskih okupacionih trupa u Jugoslaviji, imao je od svojih nadređenih u [[Rim]]u odriješene ruke da sâm odredi svoju politiku prema četnicima. Kako je upotrijebio tu slobodu pokazuje njegov izvještaj o četnicima, koji je 6. marta 1942. podnio Generalštabu kopnene vojske. Njegova politika zasnivala se na četiri točke: {{izdvojeni citat|Poduprijeti četnike u dovoljnoj mjeri da se bore protiv komunista, ali ne toliko da bi im to dopustilo preveliku širinu akcije; zahtijevati i osigurati da se četnici ne bore protiv hrvatskih snaga i vlasti; dopustiti im da protiv komunista operiraju na svoj račun (tako da »pokolju jedni druge«); i konačno, dopustiti četničkim grupama da djeluju paralelno s talijanskim i njemačkim snagama, kao što rade nacionalističke grupe (četnici i separatisti) u Crnoj Gori.<ref>Mikrofilm br. T-820, rola 53, kadar 1068.</ref><ref name="automatski generisano3">{{Cite web |url=http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |title=Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 |access-date=30. 09. 2022 |archive-date=10. 07. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710041903/http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |url-status=dead }}</ref>}} Kada je riječ o odnosu spram četnikâ, okupirana Jugoslavija tokom 1942. godine predstavlja prostor gdje dolazi do razmimoilaženja između dvaju saveznika: [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]]. Ova tendencija podvajanja jasno je naglašena u ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta. Autori dnevnika u protežiranju četnika vide nagovještaj italijanskog zaokreta ka [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|zapadnim saveznicima]]: {{izdvojeni citat|Godina 1942, što se tiče saradnje nemačke i italijanske armije, bila je zadovoljavajuća. Jedini izuzetak bio je prostor Jugoslavije, gde je došlo do otvorenog sukoba između nemačkih i italijanskih vojnih vlasti. Za Nemce, problem je pre svega bio u stavu italijanske 2. armije, koja je lokalnu vlast u delovima Dalmaciji i istočne Hercegovine predala četnicima. Ovo se posredno odnosi na komandanta italijanske 2. armije, generala Roatu ([[Mario Roatta|Roatta]]), koga [[Adolf Hitler|Hitler]] nije voleo. General Roata je, sredinom 1942. godine, naoružao četničke jedinice i to u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, zapadnoj Bosni i Dalmaciji. Ovaj potez generala Roate mnogo je razbesneo hrvatske i nemačke vojne vlasti. Četnički je pokret, godine 1942, bio priznat od Saveznika kao antifašistički pokret otpora, a general je preko te akcije pripremao teren da Italija pređe na stranu Saveznika.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta}} Na konferenciji održanoj 29. marta 1942. u [[Ljubljana|Ljubljani]], radi dogovora o izvođenju [[Operacija Trio|operacije Trio]], general Mario Roatta je izložio plan o taktičkoj instrumentalizaciji četnika u cilju eliminacije partizanskih snaga. Konferenciji su, između ostalih, prisustvovali i komandujući general i zapovjednik u Srbiji [[Paul Bader]], kao i general [[Vladimir Laxa]], načelnik štaba [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. General Roatta je smatrao da su četnici „neprijatelji Hrvata, ali ne neprijatelji Osovine“, te da bi privlačenje četnika na stranu Italijana i Njemaca bila najbolja prevencija stvaranja zajedničkog antiokupatorskog fronta: {{izdvojeni citat|»Saglasni smo da se četnici bore protiv komunista a i mi hoćemo, u krajnjoj liniji, da suzbijemo komuniste. Da li je onda celishodno, umesto da iskoristimo tu situaciju, da se borimo jednovremeno protiv komunista i četnika? Ovim načinom teramo prinudno obe strane u zajednički tabor. Izgleda mi celishodnije da najpre likvidiramo komunist. opasnost, jer, kad je jednom ova opasnost uklonjena, može se u jednoj drugoj fazi bliže prići pitanju četnika. Da docnije i ovi (četnici) moraju biti uklonjeni razumljivo je samo po sebi; bilo bi nerazumno stvarati sebi sada 10000, možda 20000, neprijatelja. U prvoj fazi »suzbijanja komunista« moglo bi se računati na pomoć četnika a u najmanju ruku izolovati ih od borbe«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XII, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Nemačkog rajha: 1. januar — 31. decembar 1942, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, str. 1103.</ref>}} U izvještaju koji je krajem maja 1942. major [[Petar Baćović]] poslao generalu Mihailoviću o saradnji četnika u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u sa Italijanima, kao i sa [[Legalizovani četnici|četničkim odredima legalizovanim kod kvislinških vlasti]] u borbi protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, navedeno je, između ostalog, sljedeće: {{izdvojeni citat|Po obaveštenjima koje sam dobio od pouzdanih ljudi, stvari sa formiranjem četničkih odreda na ovoj strani stoje ovako: </br> Kapetan [[Pavle Đurišić]] raspolaže sad sa 2000 stalnih četnika i dva puta toliko rezervnih trupa. Njegovi stalni četnici dobro su naoružani i dobro snabdeveni. Pored velikog broja automatskog oružja imaju veći broj bacača i četiri brdska topa. Naoružanje je Đurišić dobio od italijanskih vojnih vlasti. Pored naoružanja njegovi stalni četnički odredi dobijaju od talijanskih vlasti hranu u naturi i stalnu novčanu nagradu. O uslovima pod kojim je kapetan Đurišić dobio sve ovo od italijanskih vojnih vlasti, ne mogu ništa pozitivno reći.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_93.htm Izveštaj majora Petra Baćovića s kraja maja 1942. Draži Mihailoviću o borbama četničkih, italijanskih i Nedićevih jedinica protiv partizanskih snaga u Crnoj Gori i Sandžaku maja 1942. godine]</ref>}} 16. jula 1942. godine, major Petar Baćović informiše generala Dražu Mihailovića o razmjerama četničke kolaboracije sa italijanskim okupacionim snagama: {{izdvojeni citat|Svi četnički odredi na teritoriji Hercegovine legalizovani su kod Talijana, dobijaju hranu, oružje i municiju. Platu ne primaju samo im se po neki put u vidu pomoći dodeljuju manje svote novca. Brojno stanje organizovanih četnika na teritoriji Hercegovine iznosi od 6 do 7 hiljada. Naoružanje pušaka oko 6000 kom. sa dosta automatskog oružja. Disciplina i duh dosta dobri.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_121.htm Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom]</ref>}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski guverner Crne Gore general [[Pirzio Biroli]] i [[Joanikije Lipovac]], mitropolit [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]] Glas o četničko-italijanskoj saradnji širio se i van italijanske okupacione zone. Tako je major [[Žarko Todorović]], komandant Beograda JVuO, 29. oktobra 1942. javio Mihailoviću da je »potrebno korigovati rad Jevđevića i Birčanina«. Major Todorović još navodi: {{izdvojeni citat|Stižu neprekidno žalbe da njihovi ljudi u vaše [Mihailovićevo] ime ubijaju nevino stanovništvo i da se je prešla svaka dopuštena granica saradnje sa Italijanima. Poznato vam je da na toj teritoriji ima saradnje čak i sa ustašama. Ovo sve daje za pravo komunistima i separatistima...<ref>AVII, Ča, 2/1–21, 302 a.</ref><ref>Jovan Marjanović, Draža Mihailović između Britanaca i Nemaca, knjiga I, Britanski štićenik, Globus/Narodna knjiga/Prosveta, Zagreb-Beograd, 1979, str. 299.</ref>}} Vojvoda [[Dobroslav Jevđević|Jevđević]] posećivao je komandu talijanske Druge armije u Sušaku i ugovarao zajedničke operacije. Tokom oktobra [[1942]]. izvedene su zajedničke operacije [[Operacija Alfa|Alfa]] i [[Operacija Beta|Beta]], u kojoj su učestvovale i snage [[NDH]]. Za jednu od takvih operacija Italijani su decembra [[1942]]. brodovima prevezli 3000 četnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] iz [[Metković]]a u [[Split]], a zatim kamionima u [[Knin]]. U drugoj operaciji, [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] u februaru [[1943]], prevezli su crnogorske četnike pod komandom [[Bajo Stanišić|Baja Stanišića]] vozom iz [[Nikšić]]a u [[Mostar]]. Posljednjeg dana februara 1943. godine, u pripremama za početak [[Operacija Weiss|Operacije Weiss]], major [[Zaharije Ostojić]] naređuje vojvodi [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavu Jevđeviću]] da učini sve kako bi od Italijana (»broj 22«) i Njemaca (»broj 11«) obezbijedio snabdijevanje snaga JVuO hranom, oružjem i streljivom, kao i da dogovori sektore na kojima će četnici, neometani od njemačkih trupa, preduzeti »čišćenje od boljševika«: {{izdvojeni citat|Da se sa brojem 11 i brojem 22 sporazumeš da se četnicima dade za čišćenje od boljševika zona: Rama—Prozor—Šujica—Livno—Makarska—Morska obala do ušća Neretve — desna obala Neretve—Rama, s tim da broj 11 na ovu zonu ne prelazi već očisti ostalu zonu severno. Da broj 22 dade municiju, hranu i automatska oruđa za 20.000 četnika za ove operacije. Sa Baćovićem mi ćemo imati ustvari oko 15.000, a onih pet pravo je da dignemo. Da obezbede davanje topova i bacača i pomoć avijacije za bombardovanje i izviđanje. Da broj 22 da svojih pet hiljada ljudi i obezbedi prevozna sredstva za prebacivanje naših snaga prema operativnim potrebama, da za svaku kolonu da radio stanice i telefonski materijal.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_57.htm Naređenje komandanta Istaknutog dela Štaba Draže Mihailovića od 28. februara 1943. vojvodi Dobrosavu Jevđeviću da se sporazume sa italijanskim i nemačkim okupatorima o podeli operacijskih zona između njih i četnika za borbu protiv jedinica NOVJ u dolini Neretve]</ref>}} U vrijeme [[Bitka na Neretvi|bitke na Neretvi]], iz komande Jugoistoka poslato je uputstvo generalu [[Rudolf Lüters|Rudolfu Lütersu]], komandantu njemačkih trupa u [[NDH]], u kome se konstatira da četnici predstavljaju pomoćne trupe koje se bore pod komandom italijanskih oficira: {{izdvojeni citat|- 21.2.43: Uputstvo komande Jugoistoka Komandantu njemačkih trupa u Hrvatskoj o odnosu prema četnicima pod italijanskom komandom. Sve naoružane formacije koje ne pripadaju italijanskoj armiji ili oružanim snagama NDH imaju se smatrati neprijateljima i tako se prema njima i odnositi; Italijanskoj komandi 2. armije je upućena molba, da pomoćne četničke jedinice drži dalje od njemačkih trupa.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=175&broj=440 National Archive Washington, T311, Roll 175, frame no. 000435.]</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugoistoka za februar 1943 (28. februar 1943.).}} Italijani su veoma cijenili doprinos četnika zajedničkim ratnim naporima u antipartizanskim operacijama na teritoriji okupirane Jugoslavije. U dopisu načelnika štaba komande zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda kapetana [[Radovana Ivaniševića]] od 28. februara 1943. vojvodi [[Momčilo Đujić|Momčilu Đujiću]], navode se djelovi govora italijanskog generala [[Umberta Spiga]]: {{izdvojeni citat|General Spigo, komandant XVIII Italijanskog Armiskog korpusa, u prisustvu majora Baćovića i njegovog načelnika štaba, zatim majora Paloševića, Dr. Svilokosa i dva đenerala sa dva pukovnika italijanske vojske, između ostalog izjavio je danas sledeće: </br> 1.— Četničke jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini, Gornjoj Lici, pa čak i u Slovenačkoj, vrlo su dobro organizovane i rade požrtvovano, složno i disciplinovano i na opšte zadovoljstvo.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 292-293.</ref>}} 26. februara 1943. godine, na sastanku održanom u Rimu između [[Benito Mussolini|Benita Mussolini]]ja i [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]], upravo u vrijeme najtežih sukoba na Neretvi između JVuO i NOVJ, bilo je riječi o balkanskom ratištu. Prethodno, [[Adolf Hitler|Hitler]] je Mussoliniju uputio pismo u kome je poručio da „nema nikakve razlike između partizana i četnika, jer su i jedni i drugi jednaki u mržnji protiv Nemačke i Italije“, založivši se za prekid naoružavanja četnika od strane okupatora i njihovo razoružavanje. General [[Vittorio Ambrosio]], načelnik Glavnog generalštaba italijanske vojske, koji je prisustvovao sastanku, složio se da četnike treba razoružati u budućnosti, ali je istakao da treba priznati da su se „četničke formacije dobro borile, da su pretrpele velike gubitke i da su partizanima zadale velike gubitke“, kao i da je u tom trenutku „celishodno da se bore za nas s obzirom da nemamo dovoljno jedinica i da neke čak moramo izvući.“ Na sastanku, Mussolini je iznova naglasio strateški značaj upotrebe četničkih jedinica od strane Italijana: {{izdvojeni citat|Ovo je gerila u kojoj 8.000 četnika iz Hercegovine pruža veću pomoć nego 2-3 [italijanske] divizije, upravo zbog toga što su se specijalizovali za takvu vrstu rata.<ref>Zbornik NOR-a, XIII/3, Beograd, 1976, str. 118-121: Zabeleška Vrhovne komande o sastanku nemačkih i italijanskih predstavnika, održanom 26. februara 1943. u Rimu, povodom nastavljanja operacije „Vajs“.</ref><ref name="yuhistorija.com">[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref>}} Originalno tumačenje italijansko-četničkih odnosa koje vjerno odslikava stav najviših italijanskih instanci prema pokretu Draže Mihailovića, formulisao je zapovjednik italijanske II armate general [[Mario Robotti]], na savjetovanju održanom 3. marta 1943. u Rimu povodom početka [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] i njemačkog zahtjeva za razoružanjem četničkih odreda u službi Italijana (MVAC). Pored Robottija, sastanku su prisustvovali i načelnik italijanskog Generalštaba general [[Vittorio Ambrosio]] i general [[Alessandro Pirzio Biroli]]. General Robotti je na sastanku izjavio sljedeće: {{izdvojeni citat|Svaki četnik koga razoružamo znači gubitak dva čoveka: gubi se jedan saveznik i stvara se jedan neprijatelj.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIII, knjiga 3 (Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Kraljevine Italije: 1. januar 1943 — septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dok. 39, str. 130.</ref>|ZABILJEŠKA VRHOVNE KOMANDE O RAZGOVORU NAČELNIKA GLAVNOG GENERALŠTABA SA GENERALIMA BIROLIJEM I ROBOTIJEM NA DAN 3. MARTA 1943. U RIMU}} Tokom 1942. i 1943. godine i Mihailović je boravio u Crnoj Gori, gdje je pod zaštitom Italijana i [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] organizovao svoj štab u blizini [[Kolašin]]a. Italijani su četnike snabdijevali oružjem, municijom, ostalom vojnom opremom, davali im plate po osnovu prijavljenog broja ljudstva i formirali zajedničke taktičke sklopove za borbu protiv partizana, uglavnom od četničke pješadije i italijanske artiljerije. Zbog svega ovoga [[28. mart]]a 1943. [[Vinston Čerčil]] protestuje kod predjsednika jugoslovenske izbjegličke vlade [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]]: {{izdvojeni citat|Izveštaji koje je vlada Njegovog veličanstva dobila od oficira za vezu s generalom Mihailovićem, i iz drugih izvora, ne ostavljaju sumnju da se između snaga generala Mihailovića i četnika, s jedne strane, i drugih jedinica otpora, s druge strane, vodi stvarno građanski rat i da se u toj borbi i sam general Mihailović povezao, direktno ili indirektno, s italijanskom okupacionom vojskom... Vi ćete shvatiti da vlada Njegovog veličanstva ne može preći preko ovog napada niti prihvatiti politiku koja je u celosti suprotna njenoj. Ona ne bi nikad mogla opravdati pred britanskom javnošću ili svojim saveznicima svoju dalju pomoć pokretu čiji vođa ne okleva javno izjaviti da su njegovi neprijatelji njegovi saveznici — i da njegovi neprijatelji nisu Nemci i Italijani, nego njegovi sugrađani [[Jugosloveni]], a na prvom mestu među njima ljudi koji se u ovom času bore i daju svoje živote da oslobode svoju zemlju od jarma stranaca.|[[Vinston Čerčil]]}} Javna i sveobuhvatna saradnja četnika sa italijanskom vojskom, kao i njihova potčinjenost okupatoru, nije predstavljala nepoznanicu ni za [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] vojne i obavještajne organe. U izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine sastavio [[Ured za strateške usluge]] [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], četnička je kolaboracija s neprijateljem podrobno istražena: {{izdvojeni citat|Italijani su takođe uspeli da stvore svoju antigerilsku koaliciju četnika u Hercegovini. U stvari, četnici u ovom području su bolje organizovani i bolje opremljeni nego u bilo kojem drugom kraju. Oni su stacionirani zajedno sa italijanskim i hrvatskim regularnim trupama i ustašama u gotovo svakom gradu u Hercegovini i Južnoj Bosni. Izgleda da vojni talenat generala Draže Mihailovića ima najviše zasluga za odličnu organizaciju hercegovačkih fašističkih četnika. Ovi četnički odredi koje nadziru Italijani i koji su stacionirani u gradovima u kojima se nalaze i italijanski garnizoni, dobili su trostruku dužnost: a) da aktivno vode operacije protiv jugoslovenske oslobodilačke armije; b) da šire antisavezničku propagandu među stanovništvom c) da vrše pomoćnu policijsku ulogu među lokalnim stanovništvom. Ovi četnički odredi opremljeni su od strane Italijana, ali imaju i nešto ratnog materijala koje su im dali Britanci.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1017-1018.</ref>}} Četnici su Italijanima igrali ogromnu ulogu u borbi protiv ustanka. Međutim, usled očekivane opasnosti od iskrcavanja Saveznika, u Crnu Goru je [[14. maj]]a [[1943]]. umarširala nemačka 1. brdska divizija i razoružala i pohapsila Đurišićeve četnike u Kolašinu. Četnici nisu pružali otpor. Zarobljeni su i Đurišićev načelnik štaba [[Rajo Popović]] i ađutant kapetan [[Mitar Bukumir]]. Oko hvatanja Pavla Đurišića je izbio ozbiljan sukob između Nemaca i Italijana, koji to nisu dopustili. Italijani su opkolili zgradu gde se nalazio štab nemačke divizije sa Đurišićem, te na položaje postavili mitraljeze i jaku pešadiju. Njemački izvještaj svjedoči o brizi koje su za četnike ispoljavali italijanski fašisti: {{izdvojeni citat|Pri divizijskom komandnom mestu u Andrijevici, događaji su se odigravali ovako: odmah po privođenju Đurišića, italijanski komandant mesta pojavio se kod načelnika 1. divizije, i zatražio izručenje Đurišića. On ima striktno naređenje da Đurišića po svaku cenu dobije u svoje ruke. Mesto je u to vreme bilo od Italijana sa svih strana zaprečeno i opkoljeno. Izručenje je bilo odbijeno sa pozivom na jasno naređenje pretpostavljene komande. Situacija u Andrijevici ličila je vanrednom stanju koje su objavili Italijani.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_1._%D0%B1%D1%80%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%BE%D0%B4_14.5.1943. Izveštaj komandanta 1. brdske divizije od 14.5.1943.]</ref>|Izveštaj komandanta 1. brdske divizije [[Walter Stettner|fon Štetnera]] od 14.5.1943.}} Nakon toga je general [[Walter Stettner|Valter Štetner]], komandant Prve brdske divizije Vermahta, lično zahtijevao od generala [[Ercole Roncaglia|Erkolea Ronkalje]], komandanta XIV korpusa italijanske vojske, da četnici budu razoružani. Ronkalja je odgovorio da za područje [[Kolašin]]a ne treba da brinu i da bez naređenja italijanskog guvernera Crne Gore "ne sme ni jedan četnik da bude razoružan".<ref name="sr.wikisource.org">{{Cite web |title=Razgovor između general-majora fon Štetnera i ekselencije Ronkalje 14.5.1943. |url=http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |access-date=2012-07-13 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130133836/http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |deadurl=yes }}</ref> Nakon što je Štetner nastavio da insistira: "Ja imam izričito naređenje mojih pretpostavljenih službenih instanci da četnike smesta razoružam", Ronkalja je odgovorio da guverner [[Pircio Biroli]] neće to bez ni pod kojim uslovima odobriti. Ako uprkos tome Nemci budu i dalje razoružavali četnike, akcija će predstavljati povredu italijanskih suverenih prava. Ronkalja je žučno naredio: {{izdvojeni citat|Ja komandujem u području Crne Gore. Ako se razoružavanje smesta ne obustavi, znaću da vas silom oružja sprečim. Guverner Crne Gore je naredio da Đurišić, koji je već u nemačkim rukama, smesta bude oslobođen i četnici opet naoružani. Bude li se nemačka akcija i nadalje izvodila, smatraću to direktnom akcijom protiv Italije.<ref name="sr.wikisource.org"/>}} Vrhovna komanda JVuO na čelu sa generalom Dražom Mihailovićem je bila upoznata sa široko rasprostranjenom praksom kolaboracije četnikâ s okupatorom počev od jeseni 1941. godine, sve do povlačenja italijanskih trupa u oktobru 1943. Potpukovnik [[Mladen Žujović]], komandant svih četničkih jedinica u Zapadnoj Bosni, Lici, Dalmaciji i Hercegovini (Žujović je na toj poziciji naslijedio vojvodu Iliju Trifunovića-Birčanina), u pismu poslatom 6. avgusta 1943. na negativan način karakteriše ulogu vojvode Momčila Đujića i [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]], čiji je Đujić zapovjednik bio, kao i majora [[Slavka Bjelajca]]: {{izdvojeni citat|Vojska je u glavnom sedela u žicama i samo povremeno odlazila u tz. akciju čišćenja terena. Krvavi experimenti ponavljali su se dosta često ali niko nije iskorišćavao bolna iskustva svake od tih akcija. Poslije svakog čišćenja trupe su vraćane u žicu a partizani se vraćali na stara mesta. I kaogod što su Italijani pogrešno radili, držali se žice a teritoriju napuštali partizanima, tako su radili i naši s tom samo razlikom što su povremeno izlazili iz žica i vodili borbe sa partizanima u kojim je akcijama često puta učestvovala i talijanska vojska. Kako je svaka od tih akcija bila propraćena pljačkom pa i zločinima to je svet i iz tog razloga smatrao četnike običnim zločincima i tuđinskim plaćenicima. Na ličkom sektoru imalo je više discipline i reda i u vojničkom pogledu situacija je bila mnogo bolja. Ali suvišna podčinjenost italijanskoj politici navela je Bjelajca na neopravdano napuštanje Like i on sada drži jedan uzan sektor, kao što znate, koji se može smatrati kao zastor ili mostobran čija je dužnost zaštita italijanskog garnizona na Rijeci i Sušaku.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 888.</ref>}} [[Kapitulacija Italije]] 8. septembra 1943. godine i odlazak talijanskih jedinica iz njihove okupacione zone u Jugoslaviji, nije za četnike značio samo gubitak dragocjenog izvora snabdijevanja; to je također značilo gubitak vlasti nad velikim dijelom seoskih područja u Crnoj Gori, [[Hercegovina|Hercegovini]], sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]], [[Zapadna Bosna|zapadnoj Bosni]] i [[Lika|Lici]], gdje su oko godinu i pol četnici vršili tu vlast uz talijanski pristanak.<ref>[https://znaci.org/00001/40_60.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, GLAVA DEVETA: Od sloma Italije do bitke za Srbiju]</ref> Pukovnik [[Tomazo Grinjoli]] radio je u Štabu italijanske 2. armije, gde je bio zadužen za rad sa četnicima u Lici, Dalmaciji i [[Gorski kotar|Gorskom kotaru]]. Posle kapitulacije Italije priključio se nemačkim trupama u [[Rijeka|Rijeci]] i dalje je ostao da radi na tzv. četničkom pitanju, pokušavajući da obnovi i ojača četničke organizacije, naročito u Lici. Bio je lični prijatelj vojvode Momčila Đujića i mnogih drugih četničkih komandanata u jugozapadnoj Hrvatskoj. Ostao je uz četnike do kraja i sa vojvodom Đujićem se 1945. povukao u Italiju.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref> General [[Edmund Glaise von Horstenau]] (Edmund Glajze fon Horstenau), njemački opunomoćeni komandant u [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], u svom ratnom dnevniku notira četničku kolaboraciju sa Italijanima. Kako bi ilustrovao do kog je stupnja ova saradnja uzela maha, general von Horstenau u više navrata za četničke formacije u službi Kraljevine Italije koristi [[Sintagma (lingvistika)|sintagmu]] »italijanski četnici«.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 231-232.</ref> === Italijanska politika prema Jugoslaviji === [[Datoteka:Pavle Đurišić i Pirzio Biroli.jpg|thumb|[[Pavle Đurišić]] i [[Pirzio Biroli]], italijanski guverner Crne Gore.]] Italijanska politika prema Jugoslaviji se svodila na staru devizu: »zavadi pa vladaj« (lat. ''[[divide et impera]]''). Pre rata su podržavali i obučavali hrvatske ustaše radi rušenja Kraljevine Jugoslavije, a tokom rata su podržavali srpske četnike radi destabilisanja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Razlog tome je bio [[Jadran]]ska obala. Talijanska obavještajna služba iz Zadra ovako definiše njihove interese: {{izdvojeni citat|Jedna velika Hrvatska, naklonjena ili prijateljski raspoložena prema Italiji, nemoguća je; Hrvati su istorijski bili i jesu naši neprijatelji. Razlog: Jadransko more. Naši interesi za ovo more su u čistoj suprotnosti i mi ne možemo u jednoj velikoj Hrvatskoj da oživimo i, još gore, da uspostavimo staru Austriju. S druge strane, Hrvatska nikad nije bila sposobna da živi a da se na nekog ne oslanja, pa pošto se neće oslanjati na Italiju, znači, ukoliko bude veća, utoliko će biti opasnija po nas. Stoga bi bilo poželjno da se stvori takva Hrvatska koja bi, prema svojim prirodnim mogućnostima, bila mala. Uspostavljanje Srbije može nam koristiti ako ta Srbija bude ograničena na svoje prirodne granice; jedna velika Srbija lansirala bi refren o Jadranskom moru, a tu se naši interesi sudaraju, kao što je rečeno za veliku Hrvatsku. Međutim, najveće zlo svakako predstavlja formiranje jedne velike Jugoslavije (po zamislima i po planovima Londona). S njom ne samo da Jadransko more ostaje i postaje opasnije, već se rađa i problem iredentizma u odnosu na Dalmaciju, Istru, Albaniju, Julijsku krajinu, itd.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, tom XIII, knj. 3, str. 461.</ref>}} O italijanskoj strategiji podupiranja neprijateljstava između Hrvata i Srba, kao i paralelnog pružanja podrške vlastima NDH i Mihailovićevim četnicima, svjedoči i general [[Edmund Glaise von Horstenau]] u svom referisanju generalu [[Alexander Löhr|Alexandru Löhru]], komandantu Jugoistoka, od 31. oktobra 1942: {{izdvojeni citat|Karakteristično je političko držanje Italijana. Južno od demarkacione linije koju oni drže postoje četničke jedinice koje su naoružane od Italijana. Oni u svakom pogledu pružaju podršku četnicima koji ubijaju Hrvate. Severno od demarkacione linije, koja je pod nemačkom kontrolom, Italijani održavaju vezu sa Eugenom Kvaternikom čija garda učestvuje u istrebljenju Srba. Dakle, u tom genocidu nad Srbima učestvuju Hrvati.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 164, fus. 28.</ref>|[[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj}} Iako su upravo italijanski fašisti doveli na vlast Pavelića, nakon srpskog ustanka će se predstavljati kao zaštitnici Srba od ustaškog [[genocid]]a. U skladu sa ovom politikom, oni će [[1942]]. započeti regrutovanje srpskih četnika u jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]]. == Saradnja četnika sa Nemcima == [[Datoteka:Chetniks and Germans in Herzegovina in 1943.jpg|minijatura|Četnici i Nemci u Hercegovini 1943.]] [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 101I-005-0018-07, Jugoslawien, Polizeieinsatz mit Spähpanzer.jpg|thumb|Policijske jedinice sa italijanskim bornim kolima (izvor: ''Bundesarchiv'', [[1943]]).]] {{izdvojeni citat|Četnici dobijaju snabdijevanje u skladu sa listama imena koje se stalno kontrolišu; municija za pješadijsko naouružanje se izdaje povremeno, uz strogu kontrolu potrošnje; svaki četnik nosi zvaničnu iskaznicu-oni bez iskaznice se hapse i razoružavaju.<ref name="NAW, T-314 1943">NAW, T-314, Roll 566, 000338: Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943.).</ref>|Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943).}} {{izdvojeni citat|„Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora-komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.- komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojim se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, frame 000895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješki sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.).</ref>|Nemački prikaz stanja u Sredozemlju od 9. decembra 1943.}} {{Quote box | citat = „Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_16.htm Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.]</ref> | izvor = Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru [[Đorđe Lašić|Đorđu Lašiću]] o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943). | width = 40% | align = right}} Iako su četnici na lokalu pomagali nemačkim trupama protiv partizana, do sredine 1943. godine [[Hitler]] je svojim jedinicama strogo branio svaku saradnju sa četnicima.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000378: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka za novembar 1942 (30. novembar 1942.). „Svaka, pa i privremena, veza sa antikomunistički nastrojenim četnicima u Hrvatskoj je protivna naređenju Fuehrera, Ia 3071/42 o borbi protiv bandi.“</ref><ref>NAW, T-311, Roll 175, 000544: Zabilješka sa sastanka kod načelnika štaba Jugoistoka (1. mart 1943.). „Uprkos borbenoj pomoći hrabrih četnika, koja je doprinijela deblokadi opkoljenih dijelova 718. pješadijske divizije, njemačke trupe imaju zadatak da se brzo probiju do boksitne oblasti. One imaju instrukcije da smatraju četnike neprijateljima."</ref> Česte njemačke promjene kursa u odnosu prema četnicima Draže Mihailovića (npr. [[Sastanak u Divcima|pregovori u Divcima]] u novembru, pa [[Operacija Mihailović|napad na štab Draže Mihailovića]] u decembru 1941, zatim ponovna obustava progona Mihailovićevih četnika i skidanje ucjene na njegovu glavu u proljeće 1942. godine, itd.) tokom čitavog ratnog perioda, bile su u potpunosti u skladu sa politikom koja je vođena u okupiranim zemljama. Najplastičniji prikaz ove politike prezentovao je [[Felix Benzler]], opunomoćenik Ministarstva vanjskih poslova [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]] u Beogradu, u izvještaju koji je poslao 11. marta 1942. godine ministru vanjskih poslova [[Joachim von Ribbentrop|Joachimu von Ribbentropu]]: {{izdvojeni citat|To što nemačka vojna mesta vode pregovore s pojedinim četničkim vođama, nije ništa neobično u srpskom prostoru. To se zbiva svesno, u okviru naše politike, uslovljene slabošću naših vojničkih snaga i dosad ne bez uspeha vođene, da Srbe, a naročito ustanike usmeri jedne protiv drugih (komuniste protiv četnika, četnike među sobom, vladine dobrovoljce protiv komunista i četnika) i da se time po mogućnosti omete obrazovanje jednog jedinstvenog fronta.<ref>AVII, NAV, N-T-120, 200/153555-58.</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/272.</ref>}} Četnici su u NDH služili Nemcima za razne namene: dostavljanje obaveštenja o komunistima, pomoć nemačkim nabavkama stoke, pomoć trupama u svojstvu vodiča, pomoć u ljudstvu, učestvovanje u osovinskim operacijama (na primer [[operacija Citen|operacija Ziethen]], [[operacija Bora]]), i druge potrebne radnje za gušenje ustaničkog pokreta.<ref name="ReferenceA">[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni]</ref> Nemci su četnike snabdevali oružjem i opremom i dozvoljavali im da po potrebi koriste njihove garnizone za smeštaj i motorizaciju za transport. Partizanske pokrete u Bosni i Hrvatskoj Nijemci su u više slučaja doznavali na osnovu četničkih dojava.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1071&rec=314&roll=563 NAW, T-314, Roll 563, frames 001061-1062: Dnevni izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa (31. januar 1944.)]</ref> [[Datoteka:SS-Obergruppenführer Werner Lorenz accompanied with unknown chetnik officer in NE Bosnia.JPG|280px|mini|[[SS]]-[[Obergruppenführer]] [[Werner Lorenz]] u društvu neimenovanog četničkog oficira u sjeveroistočnoj [[Bosna (oblast)|Bosni]], jesen 1942. godine]] U izvještaju koji je sredinom oktobra 1942. poslat iz [[118. lovačka divizija|118. lovačke divizije]], o dosadašnjim iskustvima koje su Njemci i formacije [[NDH]] imali sa četnicima u zoni odgovornosti divizije, navodi se sljedeće: {{izdvojeni citat|U njemačkoj okupacionoj zoni: četnička organizacija napreduje; zaoštravanje odnosa sa domobranstvom - sa ustašama rat nije nikad ni prestao; sukobe sa Wehrmachtom ne samo da izbjegavaju, nego i nude svoje usluge za borbu protiv partizana; dosad im nije dodijeljen ni jedan metak od strane divizije; dosad imali dva angažmana u zoni 718.I.D. (jedan za osiguranje, jedan za izviđanj); pokazali se kao pouzdan saveznik; u zoni 714.I.D. upotrebljeni u operacijama sa dobrim uspjehom; K-dant divizije predlaže potpuno razoružanje četnika (druge dvije opcije: Italijanska-potpuna saradnja; i srednja-ograničena saradnja, uslovljena priznanjem NDH).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=657&rec=315&roll=2270 National Archive Washington, T315, Roll 2270, frames 000652-656.]</ref>|Izvještaj 118. lovačke divizije o odnosima sa četnicima (15. oktobar 1942. godine)}} Takođe, u jednom izvještaju upućenom iz štaba njemačkih trupa u [[NDH]] od 18. novembra 1942. o četnicima se, između ostalog, kaže: {{izdvojeni citat|U zoni 714. pješadijske divizije nalazi se 6-8.000 četnika, naoružanih puškama i nešto automatskog oružja. Diviziji su dosad pružili vrijedne usluge time što su branili svoju teritoriju od partizana i time oslobodili njemačke i trupe NDH za dejstvo na drugim sektorima. K tome obezbjeđuju i željeznicu i pribavljaju važna obavještenja njemačkim trupama. Četnici su pri zajedničkim akcijama snabdjevani od strane NDH; također im pripada i naknada od otprilike 3 Rajshsmarke dnevno, čiju isplatu oni, međutim, dosad nisu tražili.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=361&rec=314&roll=566 Nacionalni arhiv Vašington, T-314, rolna 566, frejm 000357; Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj-/Veza sa neprijateljski orijentisanim krugovima u Srbiji/ (18. novembar 1942.).]</ref>|Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj (18. novembar 1942. godine)}} Nakon kapitulacije Italije [[8. septembar|8. septembra]] [[1943]]. sve četničke snage iz italijanske okupacione zone u [[NDH]] ubrzo su uspostavile punu saradnju sa novouspostavljenim nemačkim okupacionim vlastima.<ref>Vidi: [[s:Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade|Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade]], [[s:Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.|Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.]], [[s:Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.|Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.]], itd.</ref> Nemci oktobra 1943. navode, između ostalih, neke četničke vođe sa kojima se saradnja uspešno odvija: [[Mane Rokvić]] ("''izjašnjava se za Nemačku i u slučaju neprijateljskog iskrcavanja stoji sigurno na našoj strani''"), [[Momčilo Đujić]] ("''Ljotićev pristalica, prisluškivanjem je više puta dokazano da je slao lažne izveštaje D. M. kako bi se izvukao ispod njegovog uticaja''"), [[Uroš Drenović]] ("''nepomirljiv protivnik komunista", "više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom''") i drugi.<ref name="ReferenceA"/><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=346&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342-343.]</ref> Nemci u izvještaju 114. lovačke divizije od 5. novembra 1943. zaključuju da bi osiguranje dugih linija snabdijevanja bez četnika bilo „nezamislivo“.<ref name="NAW, T-314 1943"/> {{izdvojeni citat|Držanje četnika ostalo je ambivalentno. Pojedine manje grupe su prešle komunistima. Opasnost saradnje [sa komunistima], kako se pokazalo ovog meseca, postoji tamo gde postoje male četničke grupe (okolina Olova, Vareš). Uopšte uzev, nedostaje im volja za se odupru u slučaju sukoba. S druge strane, zatvorene operativne četničke jedinice bez porodičnih veza i bez straha od odmazde usuđuju se da se suoče sa većim komunističkim jedinicama. U oblasti južno od Višegrada četnici su prvi put uspeli da tuku jednu od Titovih brigada (1. krajišku). U jugoistočnoj Bosni četnici su se ponašali otvoreno neprijateljski prema nemačkim trupama; pred kraj meseca članovi 1. sarajevske brigade vršili su sabotaže na železnici. U celoj ostaloj nekadašnjoj zoni odgovornosti Korpusa veće četničke jedinice (Drenović, Đujić, Ozrenski odred, u Hercegovini) zadržale su lojalan stav, delom uspešno sarađujući sa nemačkim trupama protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=95&roll=560 NAW, T314, roll 560, frame 000090]</ref>|Komanda 15. brd. korpusa, Obaveštajno odeljenje, izveštaj o stanju od 27. septembra do 27. oktobra 1943.}} {{izdvojeni citat|Jedinica Konrad: [srednja Dalmacija] Saradnja sa četnicima izvanredna. Oni zamenjuju jednu do dve divizije [Fusnota u originalu: U severnim predelima Dalmacije naseljenim srpskim stanovništvom vojvoda Đujić sa 8.000 ljudi, od toga 7.000 naoružanih; dobro organizovani; neprijateljski orijentisani prema Englezima i bez engleske pomoći. Upitno je da li bi se ovi četnici borili protiv nas u slučaju engleskog iskrcavanja]. Samo se oni bore - ustaše neaktivne.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=195&broj=790 NAW, T311, Roll 195, frame 000781.]</ref>|Izveštaj kapetana Merrema, drugog obaveštajnog oficira Komande Jugoistoka (Armijske grupe F) o inspekcijskom putu po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u periodu 20. jun - 4. juli 1944. sa osvrtom na rad i organizaciju nemačkih obaveštajnih službi i saradnju sa četnicima (5. juli 1944).}} Ponesen padom Italije [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je poveo izvesne akcije protiv Nemaca, kao što je [[Napad na Višegrad oktobra 1943.|napad na garnizon u Višegradu]] [[5. oktobar|5. oktobra]] [[1943]]. u kojem su se, pored trupa NDH, nalazile i dve čete Vermahta, ali ubzo stupa u pregovore sa novim nemačkim izaslanikom za Balkan [[Herman Nojbaher|Hermanom Nojbaherom]]. Nemački komandant [[Balkan|Jugoistoka]] [[Maksimilijan fon Vajhs]] u svom [[s:Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.|izveštaju]] od 1. 11. 1943. u Titu vidi najvećeg neprijatelja a u Mihailoviću potencijalnog saradnika.<ref name="Balkanu 1 1943">[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref> {{izdvojeni citat|Komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. (...) Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. (...) <br /> Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref name="Balkanu 1 1943"/>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}} Mihailović je polovinom novembra 1943. svojim komandantima naredio da sarađuju sa Nemcima; on sam nije mogao javno da stupi u saradnju "zbog raspoloženja naroda".<ref>https://www.znaci.org/images/ktb_okw_III_6_1304.jpg KTB OKW (Kriegstagebuch des Oberkommando der Wehrmacht) - Ratni dnevnik vrhovne komande Vermahta, šesta knjiga</ref> [[Ljubomir Lazarević]], inženjer iz [[Kolašin]]a (pseudonim »Bene«), 28. januara 1944. godine obavještava Dražu Mihailovića da su četnici u Crnoj Gori u potpunosti potčinjeni njemačkim okupacionim vlastima: {{izdvojeni citat|Svi komandanti u Crnoj Gori primili su saradnju sa Nemcima, potpisali obavezu a sa ostatcima vojske nalaze se u žici, ili u neposrednoj blizini nje. Nema ni jedne grupe u šumi koja bi pretstavljala našu borbu, oko koje bi se moglo okupljati. Vukadinović isto tako nalazi se u Podgorici ili u okolini. Nagovešteni dolazak Srbijanske vojske pozdravljen je burno svuda, ali dolazak Ljotićevaca učinio je Ljotićevce vrlo aktivnim i prete da ko god ne bude s njima, on je komunista. Po varošima teško će se iko održati jer ta formula svakoga će staviti pod udar okupatora kao komunistu. Ovaka saradnja sa njima je nemoguća, jer ovi traže prilazak njima, ne saradnju. Po selima Crne Gore gospodare komunisti. Naše akcije vrše se samo u cilju osiguranja ili odbrane nemačkih kolona. Nemačke snage na ovom terenu vrlo su male i nesposobne za ma kakvu širu akciju. Do sada nema ni izgleda na akciju. Svako dalje čekanje, pogoršava našu situaciju. Narod gubi veru u našu dobru volju i našu sposobnost.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_67.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 15. do 31. januara 1944. godine]</ref>}} Kolaboracija četnika u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sa njemačkim okupacionim snagama postala je intenzivnija tokom zime 1943-1944, makar je u slučaju hrvatskih kvislinških snaga i četnika bila pod neprestanom tenzijom. Podaci navedeni u izvještaju generala [[Edmund Glaise von Horstenau|Glaisea von Horstenaua]] od 26. februara 1944.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=236&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000236.]</ref> zasnovani na službenim podacima NDH otkrivaju opseg kolaboracije: 11. februara bilo je na teritoriju NDH trideset i pet posebno imenovanih četničkih grupa sa procijenjenih 23.300 ljudi pod oružjem. Neke manje jedinice su brojale od 200 do 400 pripadnika, dok su ostale, poput [[Momčilo Đujić|Đujić]]eve grupe, imale i do 2.500 vojnika i oficira. Od toga je s Nijemcima i vlastima NDH kolaboriralo devetnaest grupa (ukupno 17.500 ljudi); šesnaest ostalih grupa s oko 5.800 ljudi ubrajane su u pobunjene četnike.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=237&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000237-240.]</ref> S iznimkom odreda [[Uroš Drenović|Uroša Drenovića]] u sjeverozapadnoj Bosni, s oko 400 ljudi, kojeg su vlasti NDH smatrale potpuno lojalnim, za sve druge četničke kolaborirajuće grupe ustaške su vlasti držale da se prema Nijemcima odnose osobito prijateljski kako bi od njih izvukle što više oružja i municije, dok se istovremeno drže neprijateljski prema njihovoj državi, tj. NDH.<ref>[https://znaci.org/00001/40_64.htm KOLABORACIJA IZVAN SRBIJE DO OKTOBRA 1944.]</ref> U dnevnom izvještaju Komande Jugoistoka od 18. februara 1944. konstatuje se lojalnost vojvode [[Radivoja Kerovića]], komandanta [[Majevica|majevičkih]] četnika: {{izdvojeni citat|Upit kod [[Druga oklopna armija (Wehrmacht)|Druge oklopne armije]] [PzAOK 2] u vezi snabdijevanja municijom Kerovića koji se smatra lojalnim, i 200 ljudi zelenog kadra, koji se bore protiv crvenih zapadno od [[Banja Koviljača|Koviljače]].<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=501&broj=17&roll=256 NARA, Roll T501, frame no. 000013.]</ref>|Ratni dnevnik Vojnog zapovjednika Jugoistoka (18. februar 1944.)}} U izvještaju od 20. februara 1944, poslatom majoru [[Slavoljub Vranješević|Slavoljubu Vranješeviću]], komandantu Zapadne Bosne JVuO, kapetan [[Ilija Jevtić]] piše o totalnoj kolaboraciji [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]] sa Njemcima, koji u potpunosti kontrolišu četnike pod komandom vojvode Đujića: {{izdvojeni citat|Sem samog vojvode Đujića i jednog malog broja četnika, svi četnici Dinarske oblasti (oko hiljadu devet stotina i nekoliko) nalaze se pod nemačkom komandom. Hranu, odeću, obuću, cigarete i novac svaki četnik i njegov starešina prima kao i nemački vojnik odn. oficir. Svu municiju i oružje primaju takođe od Nemaca. Četnici pod nemačkom komandom nalaze se po bunkerima počev od Knina do Šibenika i Splita. U pojedinim bunkerima su izmešani, pola četnici pola ustaše. Nemački oficiri dolaze na Kosovo polje u četničku diviziju, a isto tako naši četnički oficiri i ostale starešine na čelu sa Đujićevim načelnikom štaba odlaze u Nemačku diviziju. Voze se na nemačkim automobilima kroz Knin i t.d. Jednom rečju između četnika i Nemaca postoji najtešnja saradnja i nemačka puna kontrola nad radom četnika. Jedino se pop Đujić, kao komandant divizije, sa svojom užom pratnjom ne pojavljuje pred njima.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_78.htm Izveštaj kapetana Ilije Jevtića od 20. februara 1944. komandantu zapadne Bosne o svom radu i saradnji četnika i Nemaca u Dalmaciji i Lici]</ref>}} U svom izvještaju od 10. maja 1944. njemački [[15. brdski korpus]] navodi da snabdijeva ukupno 6.318 četnika u NDH („Hrvatska borbena zajednica“).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=828&rec=314&roll=565 NAW, T-314, Roll 565, frame 000823: Zabilješka o broju četnika koje snabdijeva 15. brdski korpus (10. maj 1944.).]</ref> === Ugovori o saradnji sa Nemcima === [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] {{Poseban članak|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}}{{Wikisource|Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.}} {{izdvojeni citat|Ovaj ugovor, kao i buduće mere, se baziraju na međusobnom poverenju i želji da se komunizam uništi, zemlja umiri i Srbiji omogući stabilna budućnost u Evropi oslobođenoj od komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=974&rec=501&roll=255 NARA, T501, Roll 255, frames no. 000969-970: Sporazum između krajskomandanture Zaječar i potpukovnika Ljube Jovanovića Patka o nenapadanju i saradnji u borbi protiv NOVJ (23./25. decembar 1943.)]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Ljuba Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]] o borbi protiv partizana u Srbiji (decembar [[1943]]).}} Na inicijativu Nojbahera otpočeli su pregovori, koji su rezultirali potpisivanjem [[Ugovori o saradnji između JVuO i komande Jugoistoka|ugovora o zajedničkoj borbi]]. Ugovore su to potpisivali ovlašćeni Mihailovićevi komandanti i ljudi iz vojnog rukovodstva. Prvi ugovor o saradnji potpisan je 19. 11. 1943. između [[Vojislav Lukačević|Voje Lukačevića]], komandanta Mileševskog korpusa i nemačkog komandanta Jugoistoka koga je predstavljao fon Frede, je glasio: {{izdvojeni citat| 2) Primirje treba da bude pretpostavka za zajedničku borbu protiv komunista. <br /><br /> 4) Obaveza Lukačevića da nijedan pripadnik njemu potčinjenih jedinica neće delovati na strani sila koje su u ratu sa Nemačkom. <br /><br /> 5) Prepuštanje područja borbenih dejstava četničkim odredima radi samostalnog vođenja borbe, koju vodi i nemački Vermaht. <br /><br /> 6) Uključivanje četničkih odreda prilikom većih zajedničkih operacija pod nemačko zapovedništvo. U tom periodu nemačko vodstvo izdaje borbene naloge četničkim odredima. <br /><br /> 8) Razmena štabova za vezu. <br /><br /> 9) Isporuke nemačke municije radi sprovođenja zajedničkih borbenih zadataka u skladu sa vojnim potrebama. <br /><br /> 10) Sporazum se mora držati u tajnosti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm SPORAZUM IZMEĐU KOMANDANTA JUGOISTOKA I MAJORA VOJISLAVA LUKAČEVIĆA OD 19. NOVEMBRA 1943. O SARADNJI ČETNIKA SA NEMAČKIM TRUPAMA U BORBAMA PROTIV NARODNOOSLOBODILACKE VOJSKE JUGOSLAVIJE]</ref>|Sporazum Nemaca i majora [[Vojislav Lukačević|Vojislava Lukačevića]] (19. 11. 43.)}} 27. novembra je potpisan ugovor sa [[Nikola Kalabić|Nikolom Kalabićem]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> U narednim nedeljama ugovori su potpisani i sa drugim komandantima korpusa od operativne važnosti. Iako Mihailović lično nije potpisao ni jedan ugovor, ovim ugovorima je bio pokriven veći deo nemačke okupacione zone u Srbiji. Ugovori su bili u znatnoj meri tipizirani, nalik na sporazum između vojnog zapovednika Jugoistoka i inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića: {{izdvojeni citat|Cilj sporazuma je zajednička borba protiv komunističkih partizana, pa će stoga sve jedinice DM-četnika, potčinjene pukovniku Jevremu Simiću, biti uključene u borbu nemačke i bugarske vojske, kao i srpskih vladinih trupa, protiv komunista. U vezi s tim predviđa se uspostavljanje zajedničke obaveštajne službe kao i uzajamna podrška.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%BF%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_23.1.1944 Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]] (januara [[1944]]).}} Komandant Jugoistoka i [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] [[Maksimilijan fon Vajhs|fon Vajhs]] izdao je [[21. novembra]] [[1943]]. uputstvo o saradnji sa četnicima koje, između ostalog, predviđa izručenje Saveznika ("da prekinu sve veze sa silama koje se nalaze u ratu sa Nemačkom i da izruče štabove za vezu tih sila koji se nalaze kod njih"). Fon Vajhs upozorava da se "lojalna orijentacija pojedinih četničkih odreda ne sme uopštiti", jer neki još uvek izvode prepade i sabotaže, ali "propagandu protiv četničkog pokreta treba obustaviti", do daljnjeg.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_3_166.htm Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/291.htm Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45], Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268</ref> Sporazum između Vermahta i četničkog komandanta [[Mihajlo Čačić|Mihajla Čačića]], komandanta četničke Ravaničke brigade, uključuje i hvatanje [[rudar]]a koji su pobegli u šumu, i njihovo vraćanje u [[rudnik]]e uglja.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ]</ref> Sporazum Vermahta i [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]], inspektora odreda Draže Mihailovića, predviđa da "četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu" za borbu protiv partizanskog pokreta.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji]</ref> Sporazum Vermahta i potpukovnika Ljube Jovanovića, vođe Dražinih odreda u okrugu [[Zaječar]], četnicima omogućuje sledeće: {{izdvojeni citat|Puna sloboda kretanja jedinica DM danju i noću na celom području na koje se odnosi sporazum.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika Ljube Jovanovića (25. decembar 1943.)}} Četničko-njemački odnosi bili su opterećeni međusobnim nepovjerenjem i sviješću o suprotstavljenosti ciljeva i interesa dviju stranâ. U telegramu koji je 29. januara [[1944]]. godine [[Joachim von Ribbentrop]], njemački ministar vanjskih poslova, uputio specijalnom opunomoćeniku za Jugoistočnu Evropu [[Hermann Neubacher|Hermannu Neubacheru]], reflektuje se jasan stav političkog i vojnog vrha u [[Berlin]]u o Draži Mihailoviću, kao i precizna uputstva potčinjenima za držanje prema njegovom pokretu: {{izdvojeni citat|Jedino se mogu ćuteći trpeti privremeni aranžmani nižih vojnih komandi sa Dražom Mihailovićem s ciljem suzbijanja zajedničkog neprijatelja Tita. On i njegovi ljudi ostaju i dalje, na kraju, naši neprijatelji. Zato je sada, kao i do sada, potrebno biti krajnje oprezan prema Draži Mihailoviću i njegovim četnicima, a naročito se ne sme nijednog trenutka izgubiti iz vida da će pomoć koju mu mi sada direktno ili indirektno pružamo radi vođenja borbe protiv Tita, kasnije najverovatnije biti upotrebljena protiv nas.<ref>Akten zur deutschen auswartigen Politik — ADAP/E/VII, s. 374-375.</ref><ref>Vasa Kazimirović, NDH u svetlosti dokumenata, Nova knjiga/Narodna knjiga, Beograd, 1987, str. 169.</ref><ref>Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN - Službeni list SCG, Beograd, 2005. str. 20.</ref>}} Izveštaje o sklapanju ugovora četnika sa Wehrmachtom presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, što je imalo bitnu ulogu u konačnom opredeljivanju [[Čerčil]]a za Tita, a protiv Mihailovića.<ref>Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". {{ISBN|0593 049101}}</ref> No, Nemci nisu bili zadovoljni primenom sporazuma, jer je uprkos njima dolazilo do incidenata, odnosno diverzija i nasilja prema pripadnicima [[Srpska Državna Straža|Srpske Državne Straže]] od strane četnika. General [[Hans Felber]] je tokom februara raskinuo sporazume i pokrenuo nekoliko hapšenja i racija protiv četnika počev od februara [[1944]]. I pored svih ugovora o saradnji, komandant Jugoistoka Felber u poverljivom uputu potčinjenim komandantima o držanju prema pokretu Draže Mihailovića konstatuje sledeće: {{izdvojeni citat|1. Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski. 2. Njihova saradnja sa nemačkim i legalnim srpskim jedinicama protiv crvenih proističe samo iz saznanja da su komunisti u Srbiji njihov neprijatelj br. 1. Neprijatelj br. 2 ostaje ipak okupaciona sila. 3. Saradnja se koristi radi popune zaliha municije, koje su se veoma smanjile (oružje se nije nikad davalo). 4. Prema dosad stečenim iskustvima, četnici se protiv crvenih angažuju u nekim slučajevima samo uzdržano, nastojeći po svoj prilici da suviše ne prolivaju krv. Sa ponovnom neprijateljskom orijentacijom pokreta DM prema okupacionoj sili, mora se u svako doba računati, čak i u oblastima gde se dosad zajednički borilo protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=758&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000754.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>|Informacije generala Felbera potčinjenim komandama o držanju prema četnicima (16. maj 1944.)}} Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok, u svojim memoarima pruža interesantno tumačenje ratne strategije Draže Mihailovića. Neubacher tvrdi da su „četnici i ranije sarađivali sa okupatorima protiv zajedničkog neprijatelja“, tj. protiv komunista, i to „samo u pojedinim slučajevima i uvek u ograničenom, lokalnom okviru“, ali su tek nakon preusmjerenja [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] pomoći i podrške [[Josip Broz Tito|Titu]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]], četnici na čelu sa generalom Mihailovićem „u još većoj meri bili gurnuti u naručje Nemaca“: {{izdvojeni citat|Politiku Draže Mihailovića nije bilo teško razumeti. On je bio impresioniran nemačkim vojnim podvizima. Pa ipak, sa sigurnošću je računao na to da će Nemačka izgubiti rat. Dovoljno sam čuo od pouzdanih izvora, koji su me obavestili o Dražinom stavu prema Rajhu. On je ostao neprijatelj okupatoru, koji je, zbog Titovog uspona, postao njegov neprijatelj broj dva. Saveznici su Dražu ostavili na cedilu, pa je zato pokušao da od Nemaca – koji su za njega sada bili samo neprijatelj broj dva – dobije što je moguće više oružja. Namera četničkog vode bila je ova: da se, kada započne nemačko povlačenje, bez borbe dokopa nemačkih strateških pozicija i da se na njima utvrdi. On se spremao za konačan obračun sa Titom, koji je trebalo da se vodi beskompromisno, na život ili smrt, a u pitanju je bila budućnost Jugoslavije. Dok su, dakle, Dražini podređeni komandanti tu i tamo sarađivali sa Nemcima, on je sam nastavio da i dalje vodi propagandu protiv Nemaca.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 160–161.</ref>}} === Borbe pod nemačkom komandom === {{main|Operacija "Frilingservahen"|Operacija "Trumpf"|Operacija "Halali"}} {{izdvojeni citat|„Borbeno sadejstvo sa četničkim grupama duž glavne saobraćajnice [[Bihać]] — [[Gračac]] — [[Knin]] — [[Drniš]] — [[Šibenik]] sastoji se u tome što su četnici okupljeni u posebnim uporištima uz oslonac na nemačke trupe. Četničke vođe primaju naloge i uputstva o vršenju zadataka obezbeđenja i izviđanja od zapovednika nemačkih uporišta.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u NDH]</ref>|Njemački izveštaj o saradnji sa četnicima protiv partizana u Dalmaciji i Bosni (25. oktobar [[1943]]).}} {{izdvojeni citat|[[Nojbaher]] konstatuje da je premijer Nedić verno služi nemačkim interesima. Slično je i s Dražom Mihajlovićem, koji se do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru. To isto Važi i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »Dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=980&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000974-978.]</ref>|Nemački obaveštajni izveštaj od 30. avgusta 1944.}} {{Quote box | citat = „D.M.-Bande dosada nisu nikad napale okupacione trupe.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001111: Izvještaj o bandama u okolini katarakti Dunava (bez datuma, približno mart 1944).</ref> | izvor = Nemački izvještaj o četnicima u okolini katarakti Dunava od marta 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „[[Neško Nedić]] je napomenuo da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali i sada Titovim bandama liferuju naoružanje i municiju, usled čega četnici moraju da krvare i da umiru. Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačkom Vermahtu kome će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio.“<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944.]</ref> | izvor = Izveštaj generala Felbera o razgovoru s četnicima od 14. jula 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „Titove bande imaju se napasti i uništiti, odn. zarobiti. Pristalice D.M.-a (četnici) ne smatrati neprijateljima.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001260: Naredba 923. Landeschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ (29. Juli 1944.).</ref> | izvor = Naredba 923. Landesschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ od 29. jula 1944. | width = 40% | align = right}} Kad je sredinom marta 1944. operativna grupa sastavljena od [[Druga proleterska divizija NOVJ|Druge]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Pete divizije]] prodrla iz [[Sandžak]]a u zapadnu Srbiju, sve nesuglasice zmeđu četnika i Nemaca su potisnute i trupe sastavljene od jedinica [[Vermaht]]a i [[Vafen-SS|SS]], korpusa JVUO, bugarskog okupacionog korpusa, [[Srpska državna straža|SDS]], [[Srpski Doborvoljački Korpus|SDK]] i [[Ruski Zaštitni Korpus|ruskog korpusa]] pod objedinjenom nemačkom komandom generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]] funkcionisale su kao jedinstvena operativna grupa za [[Operacija Kamerjeger|operaciju Kamerjeger]]. Kod nadležne četničke komande [[Neško Nedić|Neška Nedića]] bio je akreditovan nemački kapetan Vajel kao oficir za vezu. Zajedničke operacije trajale su nešto duže od dva meseca.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_57.htm Izveštaj Vojnoupravnog komandanta jugoistoka od 13. maja 1944.]</ref> Istovremeno je, usled slabljenja snaga [[NOVJ]] u Crnoj Gori [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. nemački korpus]] pokrenuo [[10. april]]a [[1944]]. [[Operacija "Frilingservahen" (april-maj 1944)|operaciju "Frilingservahen"]], uz masovno učešće četnika. Operacija je pripremljena u saradnji sa [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]] i započeta tako što su četnici zajedno sa Nemcima iz nemačkih garnizona napali na slobodnu teritoriju. Plan napada je bio sledeći: {{izdvojeni citat|'''Đurišićeve snage''': Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac. Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac — Kolašin. Treća borbena grupa, 1000 ljudi, od sredine puta Pljevlja — Prijepolje pravcem Mojkovac. Četvrta borbena grupa, 1500 ljudi, od Pljevalja pravcem Mojkovac. Mojkovac treba da bude dostignut za 2 dana. Posle toga skretanje glavnine u rejon z. Tara — sz. Kolašin — Mojkovac. '''Nemačke snage''': 1 ojač. mot. č. prodire od Brodareva do Bijelog Polja. 1 ojač. mot. č. od Pljevalja do prelaza preko Tare 22 jjz. Pljevlja. Bat. [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]], 600 ljudi, sledi nemačke snage za Bijelo Polje, onda skreće za Mojkovac. Milicija iz Brodareva, 700 ljudi, čisti svoj rejon i prodire od Brodareva ka jjz. Početak napada: 10. 4. 44. [[181. pešadijska divizija (Nemačka)|181. peš. div.]] obezbediće odgovarajuće informisanje četničke Grupe "Jug" (major Lašić i Bukatonović u Podgorici) kao i Grupe "Nikšić".<ref>Obaveštenje Komande 21. brdskog korpusa Komandi 181. brdske divizije od 08.04.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 663, s. 357</ref>}} Neposredna četničko-nemačka operativna saradnja ponovila se i prilikom nemačkih operacija [[Operacija "Trumpf"|"Trumpf"]] i [[Operacija "Halali"|"Hallali"]] u jablaničko-topličkoj oblasti protiv [[21. srpska divizija NOVJ|21]]. [[22. srpska divizija NOVJ|22]]. [[24. srpska divizija NOVJ|24]]. i [[25. srpska divizija NOVJ|25]]. divizije NOVJ tokom jula i avgusta 1944. [[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], vršio je od 15. juna do 25. juna 1944. dužnost komandanta Jugoistoka, zamjenjujući generala Hansa Felbera, koji se po službenom zadatku nalazio u Njemačkoj. Opisujući u svom ratnom dnevniku stanje u Srbiji, tj. odnose između njemačkih i bugarskih okupacionih trupa, s jedne, kao i četnika i kvislinga, s druge strane, Horstenau navodi sljedeće: {{izdvojeni citat|Nemci gotovo da nemaju svojih trupa u Srbiji. Postoji samo nekoliko policijskih jedinica. Najveći deo Srbije nalazi se pod kontrolom bugarskog okupacionog korpusa. Bugarskih vojnika nema samo u severozapadnom delu Srbije i Banata. No, bugarske trupe u Srbiji jesu najlošije bugarske jedinice. Tek što sam na kratko vreme preuzeo Vrhovnu komandu u Beogradu, dve bugarske čete, zajedno sa svojim oficirima, prebegle su partizanima kod Leskovca. Jedine trupe na koje je čovek mogao da se osloni u borbi protiv partizana bili su srpski dobrovoljci, a donekle i ruski. Upotrebljivi za borbu protiv partizana bili su i ljudi Draže Mihailovića. Vezu sa njim za mene je održavao jedan nemački major, nosilac odlikovanja „viteškog krsta“.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 508.</ref>}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1944. === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan von Wrede i četnički komandanti kapetan [[Nikola Kalabić]], major [[Dragoslav Račić]] i kapetan [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Tokom jula i avgusta [[1944]]. intenzivirali su se kontakti između predstavnika nemačke komande Jugoistoka, poslanika [[Herman Nojbaher|Nojbahera]], predsednika vlade [[Milan Nedić|Nedića]] i predstavnika Mihailovića,<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944]</ref> o čemu nemački predstavnik kaže: {{izdvojeni citat|Politička usmerenost [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref name="B0_11 1944">[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944. Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=535&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000508-511.]</ref>}} Kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{izdvojeni citat|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref name="B0_11 1944"/>|Dražina ponuda Hitleru 1944.}} Povodom Mihailovićevog predloga, 17. i 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Dražini predlozi: {{izdvojeni citat| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /><br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /><br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /><br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /><br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /><br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /><br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /><br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref name="ReferenceB">[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm ZABELEŠKA OBAVEŠTAJNOG ODELJENJA KOMANDE JUGOISTOKA OD 18. AVGUSTA 1944. POVODOM PONUDE DRAŽE MIHAILOVICA ZA SARADNJU U BORBI PROTIV JEDINICA NOVJ]</ref>}} Specijalni nemački izaslanik [[Hermann Neubacher]] je ocenio da obećanja Draže Mihajlovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom".<ref name="ReferenceB"/> Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. Ali [[Hitler]] je odbacio inicijativu, naglasivši da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944. Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]</ref> Ipak, u skladu sa idejom o formiranju srpskog korpusa pod komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] koji bi se borio na strani Nemaca, [[6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] i [[Srpska granična straža]] (ukupno oko 13.000 ljudi) stavljene su pod komandu Mihailovićevog komandanta Srbije generala [[Miroslav Trifunović|Trifunovića]]. Potom su jedinice [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpska granična straža|Srpske granične straže]] 6. oktobra [[1944]]. sabrane su u Jagodini gde je od njih formiran [[Srpski udarni korpus]] sa tri divizije, koji je brojao oko 6.800 ljudi. === Saradnja tokom bitke za Srbiju === {{Poseban članak|Bitka za Srbiju 1944.}} {{izdvojeni citat|Usljed jakog partizanskog pritiska, još četničkih jedinica, uključujući i one iz Istočne Srbije, su izrazile spremnost za daljnu borbu protiv komunizma u saradnji sa Wehrmachtom.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=101&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frame 000095: Izvještaj o neprijatelju u Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Albaniji (Dodatak za savjetovanje kod načelnika štaba jugoistoka od 2. oktobra 1944.)]</ref>|Izvještaj [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 2. oktobra 1944.}} {{izdvojeni citat|Titovi partizani upali su u septembru 1944. u Srbiju i to na više mesta. Zapadni deo Srbije bio je potpuno nezaštićen. Tamo je bio stacioniran samo mali broj nemačkih policijskih jedinica, koje su, zajedno sa četnicima, tu i tamo još vodile borbe. Sa svih strana neprijatelj je krenuo ka Beogradu. U gradu je vladao mir. Mi smo sedeli u Beogradu ne na buretu baruta, nego smo se nalazili u njemu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>|[[Hermann Neubacher]], “Sonderauftrag Südost”}} [[Bitka za Srbiju 1944.]] je bila zajednički saveznički poduhvat sa ciljem ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu. Dejstva na tlu izvršavala je [[NOVJ]], a [[Saveznici]] su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha. Četnici su se u ovim borbama našli direktno na strani [[Wehrmacht]]a. Od kraja [[1943]]. Saveznici su promenili odnos prema [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevim]] snagama, a njihov prioritet u Jugoslaviji postalo je jačanje snaga [[NOVJ]] u Srbiji.<ref>{{Cite web |title=Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR |url=http://www.znaci.org/00001/1_11.htm |access-date=2023-08-14 |archive-date=2023-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902100016/https://www.znaci.org/00001/1_11.htm }}</ref> Vrhovni štab NOVJ nameravao je da partizanske snage u Srbiji pomogne prodorom jačih snaga iz [[Bosna|Bosne]] i [[Crna Gora|Crne Gore]]. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče. [[NOVJ]] je nastojala da koncentriše snage na levoj strani [[Lim (reka)|Lima]] za proboj u [[Srbija|Srbiju]]. Nemačka [[Komanda Jugoistoka (Nemačka)|Komanda Jugoistoka]] je rešila da brani [[Srbija|Srbiju]] aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica [[NOVJ]] kroz [[Bosna|Bosnu]] prema zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u [[Sandžak]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]] sračunatih na razbijanje koncentracija [[NOVJ]] i njihovo onesposobljavanje za ofanzivna dejstva. Snage [[JVuO]] sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant [[Srbija|Srbije]] protiv lokalnih partizana i povremenih prodora. Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu [[1944]],<ref>[Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230524055009/https://znaci.org/00001/4_12_4_218.htm |date=2023-05-24 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1</ref><ref>[Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230814062743/https://znaci.org/00001/4_12_4_112.htm |date=2023-08-14 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112</ref> kada su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Uoči bitke sa partizanima, nemački Wehrmacht je snabdeo četnike raspoloživim zalihama italijanskog pešadijskog oružja i municije: {{izdvojeni citat|U nadovezi na dogovor od 15. 8. saopštava se, da se za izdavanje četničkim jedinicama mogu staviti na raspolaganje, u najboljem slučaju, sledeća oružja: 7.000 pušaka 6,5 mm (ital.) sa po 100 metaka, </br> 50 teš. mitraljeza 8 mm (ital.) sa po 13.000 metaka, </br> 42 laka bacača 4,5 mm (ital.) sa po 250 metaka. Upozorava se na to, da je time iscrpljena celokupna zaliha italijanske pešadijske municije u domenu Komandanta Jugoistoka i da se nove pošiljke mogu očekivati tek od oktobra 1944. godine i to u ograničenom obimu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=587&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frame no. 000582.]</ref><ref>[http://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama]</ref>|Obaveštenje komande Jugoistoka o odobravanju oružja i municije četnicima (16. avgust 1944.)}} U nacrtu jednog izvještaja, sastavljenog od strane oficira [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] u ljeto 1944. godine, sumira se iskustvo njemačkih okupacionih organa sa Mihailovićevim četnicima u [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupiranoj Jugoslaviji]]: {{izdvojeni citat|Dosadašnje držanje D.M.-a ima sljedeće karakteristike: a) Aktivna borba protiv komunista u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj, s tim što je ova borba zbog brojčane, a naročito materijalno-tehničke nadmoći komunista, uvijek rizična za snage D.M.-a, b) Neispunjavanje od Saveznika postavljenih specijalnih zadataka, c) Lokalna, ponekad vrlo aktivna saradnja sa njemačkim trupama, obavještajnim i ostalim okupacionim organima, d) Potpuna spremnost za izvršavanje taktičkih instrukcija izdatih od strane njemačkih oficira za vezu, e) Stalno ponavljanje zahtjeva za municijom i oružjem radi borbe protiv komunista, kao nagrada za dokazanu lojalnost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=970&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frame no. 000960.]</ref>}} U septembru su kvislinške formacije [[Srpska državna straža|Srpska državna]] i [[Srpska granična straža|granična straža]] preformirane u [[Srpski udarni korpus]] (jačine 6.800), stavljen pod Mihailovićevu komandu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/4_12_4_168.htm Izveštaj komandanta Armijske grupe "Srbija" od 4. novembra 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230714172817/https://znaci.org/00001/4_12_4_168.htm |date=2023-07-14 }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 168</ref> U prvoj polovini septembra, četničko-nemačka odbrana [[Srbija|Srbije]] sa zapada doživela je slom usled prodora [[NOVJ]]. Bitka za [[Srbija|Srbiju]] definitivno je rešena tokom oktobra [[Beogradska operacija 1944.|Beogradskom operacijom]], uz sadejstvo [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] sa oklopnim snagama [[Crvena armija|Crvene armije]], dok su četnici sadejstvovali sa Vermahtom: {{izdvojeni citat|Četnička grupa Ocokoljića iz Istočne Srbije je osiguravala pozadinu Müllerovom korpusu prilikom borbi protiv Rusa u rejonu okuka Dunava-Zaječar.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=568&rec=311&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frames 000562-4: Držanje D.M.-četnika u Srbiji (dodatak za izvještaj o neprijateljskim namjerama od 19. oktobra 1944.)]</ref>|Njemački izvještaj od 19. oktobra 1944.}} === Saradnja tokom proboja Armijske grupe "E" iz Grčke === {{Poseban članak|Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} Tokom septembra [[1944]]. glavna Mihailovićeva mobilna formacija u centralnoj i zapadnoj Srbiji, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa brojnim pridruženim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Ove jedinice Nemci su tokom [[3. oktobra|3]], [[4. oktobra|4.]] i [[5. oktobra]] 1944. vozovima prebacili sa železničkih stanica Topčider i Ripanj do [[Kraljevo|Kraljeva]].<ref name="ReferenceC">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{izdvojeni citat|Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio [[Nikola Kalabić]], a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu.<ref name="ReferenceC"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} Izbijanje [[Crvena armija|Crvene armije]] na severoistočnu granicu Jugoslavije izazvalo je pometnju u četničkim redovima. Znatan deo četničkih trupa tokom septembra razbijen je od strane NOVJ u zapadnoj Srbiji. Sam [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] sa manjom grupom boraca je nateran na povlačenje u Bosnu. Neki su pokušali da napadom na Nemce pred sam dolazak Crvene armije ponovo steknu saveznički status ([[Predrag Raković|Raković]], [[Dragutin Keserović|Keserović]], [[Dragoslav Račić|Račić]]), ali je i ovaj pokušaj bio kratkotrajan. Nakon neuspeha, glavnina se krajem oktobra koncentrisala u oblasti Ivanjice. Upravo u tom periodu vrh Armijske grupe E iz Grčke izbio je do [[Novi Pazar|Novog Pazara]]. Četnici su se priključili [[Proboj Armijske grupe E kroz Sandžak|prodoru Armijske grupe E kroz Sandžak]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]]. {{Wikisource|Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.}} Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] [[Aleksander Ler|Ler]] u svom pregledu brojnog stanja od [[16. novembra]] [[1944]]. navodi 10.000 četnika Pavla Đurišića kao svoje vlastite snage,<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_174.htm Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih Grupi armija »E« na dan 16. 11. 1944. godine, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII - dokumenti nemačkog rajha, knjiga 4], Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174.</ref> dok u izveštaju vrhovnoj komandi za četnike iz Srbije kaže da se "drže u senci Vermahta". Nevoljno savezništvo veoma dobro ilustruje i sljedeći izveštaj: {{izdvojeni citat|[[Miiroslav Trifunović|Trifunović]] sa oko 18.000 četnika [[Dragoslav Račić|Račića]] i [[Dragutin Keserović|Keserovića]], uporedno sa nem. pokretima u rejonu Prijepolje. Pravac marša Foča. U početku učešće u borbenim dejstvima na nemačkoj strani (zaštita bokova). U poslednje vreme samo saputnici. Utisak: dokle god postoje zajednički interesi — uopšte mir. Ako vide mogućnost uspeha, bezuslovno treba očekivati prepade na nemački [[Vermaht]], naročito na odvojene grupe.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0_%22%D0%95%22_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_11.11.1944. Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.], Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 184</ref>}} === Zajednički proboj iz Srbije === {{izdvojeni citat|Draža Mihailović će nastaviti borbu protiv komunizma. Njegove jedinice se već bore sa Titovim trupama i imaju djelomično vezu sa njemačkim jedinicama (pukovnik v. Jungfeld, general Müller). Sada je stvar u tome, kako upotrebiti četničke jedinice kao prethodnice i osiguranje za komunikacije prilikom predstojećeg izmještanja njemačkih trupa iz Srbije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/Zabilje%C5%A1ka_sa_savjetovanja_visokih_njema%C4%8Dkih_politi%C4%8Dkih,_vojnih_i_policijskih_li%C4%8Dnosti_o_%C4%8Detni%C4%8Dkom_pitanju_u_Srbiji,_8._oktobra_1944. Zabilješka sa savjetovanja visokih njemačkih političkih, vojnih i policijskih ličnosti o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.]</ref>|Zabilješka sa savjetovanja njemačkog okupacionog vrha o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.}} Jedinice [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[NOVJ]] u prvoj polovini oktobra [[1944]]. zaposele su komunikaciju dolinom [[Morava (reka)|Morave]] između [[Vranje|Vranja]] i [[Velika Plana|Velike Plane]], što je otežalo [[Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke 1944|proboj Armijske grupe "E" iz Grčke]]. Ova formacija time je bila usmerena na komunikaciju [[Skoplje]] - [[Kosovska Mitrovica]] - [[Raška]], odnosno dolinom [[Ibar (reka)|Ibra]], i zatim na otvaranje puteva prema [[Sarajevo|Sarajevu]] pod borbom. Tokom ovog četvoromesečnog proboja saradnja između Armijske grupe "E" i četnika iz [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] imala je više vidova. Prilikom proboja od [[Sjenica|Sjenice]] prema [[Prijepolje|Prijepolju]] [[24. oktobra|24]]-[[31. oktobra]] [[1944]]. Nemci su nastupali zajedno sa borcima [[Srpski udarni korpus|Srpskog udarnog korpusa]] protiv snaga [[37. sandžačka divizija|37. sandžačke divizije]]. Od Prijepolja se glavnina [[Armijska grupe "E"|Armijske grupe "E"]] kroz Sandžak usmerila na pravac Prijepolje - Višegrad - Rogatica - Sarajevo. Jednim motorizovanim bataljonom Nemci su 1. novembra otvorili su put Prijepolje - Pljevlja, i usmerili celokupne četničke snage iz [[Srbija|Srbije]] na pravac [[Sjenica]] - [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]] - [[Goražde]]. Time su iskoristili snage [[JVUO]] iz Srbije kao svoju levu pobočnicu. Nakon toga, svojim napadom na NOVJ u pravcu Tuzle ([[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944]]) sadejstvovale su snagama [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] u njihovom proboju na sever. === Saradnja u Crnoj Gori === {{Poseban članak|Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|Pavle Đurišić|Crnogorski dobrovoljački korpus}} Dok su srbijanski četnici sadjejstvovali snagama Armijske grupe E u njihovom proboju na sever, crnogorski su četnici uzeli učešća u [[Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|proboju XXI brdskog korpusa iz okruženja]]. Jedinice crnogorskih četnika, koje su od Njemaca takođe preformirane u dobrovoljačke pukove ("[[Crnogorski dobrovoljački korpus]]"), borile su se u sastavu njemačkog [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]] između [[Danilovgrad]]a i [[Cetinje|Cetinja]] rame uz rame sa njemačkim vojnicima. Ove snage učestvovale su zajedno sa njemačkim snagama u operacijama protiv NOVJ ([[Operacija Frilingservahen aprila 1944|Frilingservahen]], [[Operacija Ribecal avgusta 1944|Ribecal]]). Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe "E"]] je u svom izvještaju od ove četnike ubrojao u brojno stanje svojih jedinica: {{izdvojeni citat|C. D. K. od 3 puka, pod komandom potpukovnika [[Pavle Đurišić|Đurišića]], formiran neposredno od strane K-de 2. OkA ([[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druga oklopna armija]]), bio je do sada u službenom pogledu potčinjen K-di 2. OkA a u snabdevačkom i taktičkom pogledu 181. peš. div., koja je trebalo da se obimno uključi u obuku.<ref>Izveštaj Komande 21. brdskog korpusa Komandi grupe armija "E" od 23.09.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 664, s. 817</ref>}} === Saradnja u Bosni === {{main|Proboj Armijske grupe "E" kroz istočnu Bosnu|Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944}} [[Armijska grupa "E"]] imala je u planu otvaranje komunikacija kroz istočnu Bosnu, pa je krajem novembra jedna njena divizija ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna divizija]]) započela napad pravcem od [[Rogatica|Rogatice]] prema [[Zvornik]]u, protiv snaga [[Treći udarni korpus NOVJ|Trećeg udarnog korpusa]] [[NOVJ]]. Međutim, kako su tokom ofanzive [[NOVJ]] i Crvene armije od 3. decembra nemačke pozicije na [[Sremski front|Sremskom frontu]] ozbiljno ugrožene, ova divizija hitno je izvučena i transportovana prugom [[Sarajevo]] - [[Slavonski Brod]] na [[Sremski front]]. Na njeno mesto usmerena je glavnina četnika iz [[Srbija|Srbije]]. Oni su, pod ličnom komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]], nakon koncentrisanja unutar nemačko-ustaških linija, izvršili [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|napad na snage NOVJ]]. 8. decembra [[1944]]. ujutro sa nemačko-ustaških položaja u okolini [[Rogatica|Rogatice]] krenuli u silovit napad prema [[Zvornik]]u. Ovaj napad bio je usklađen sa napadom nemačkog 34. armijskog korpusa sa druge strane, pravcem [[Užice]] - [[Ljubovija]] - [[Zvornik]]. Ovom prilikom četnicima su Nemci obezbedili snabdevanje municijom, kao i zbrinjavanje ranjenika u nemačkim bolnicama u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Pošto je prodor četnika prema [[Zvornik]]u odbijen, njihova glavnina usmerila se prema oslobođenoj [[Tuzla|Tuzli]]. U [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|neizvesnim borbama od 24. do 28. decembra]] [[Treći udarni korpus NOVJ]] krajnjim naporom odbio je ovaj napad. Nakon ovog poraza, glavnina [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] snaga razmestila se u [[Modriča|Modriči]] i okolini, gde su nakon kraćeg sukoba uspostavili sporazum sa snagama NDH. Tako su se našli na za Nemce vitalnoj komunikaciji Sarajevo - Brod, vodeći zajedno sa Nemcima teške dvomesečne borbe protiv [[Druga armija JA|Druge jugoslovenske armije]], koja je nastojala da je prekine. Preko pukovnika Borote, komandanta Romanijskog korpusa JVuO, uspostavljena je saradnja sa nemačkim štabom u [[Sarajevo|Sarajevu]], od kojeg je obezbeđeno snabdevanje municijom i bolničko zbrinjavanje ranjenika.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_130.htm Opšti uslovi sporazuma o saradnji između četnika i nemačkih jedinica pripremljeni za pregovore decembra 1944. godine], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 130</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944-31.12.1944], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - prilog broj 2, (10. decembar 1944)</ref> [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeva]] grupacija takođe je uspostavila vezu sa Štefanom Hedrihom ({{jez-nem|Stefan Hedrich}}), SS-oberfirerom i inspektorom u glavnom štabu SS, komandantom SS-oblasti Severozapadna Bosna.<ref>[https://www.znaci.org/00001/181.htm Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß], četvrti deo: Das Kriegsjahr 1944 (Ares verlag, Graz), strana 268.</ref> [[3. april]]a 1945. godine, kada su nemačke trupe napuštale Bijeljinu i okolinu, Mihailović je pokušao da ih pridobije da ostanu pod njegovom komandom kao jugoslovenski državljani.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_192.htm Izvod iz Knjige poslatih depeša štaba Vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 7. aprila 1945. godine]</ref> [[Hermann Neubacher]], specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistočnu Evropu, u svojim poslijeratnim memoarima ističe da je sa četničkim komandantom održavao vezu sve do aprila 1945, tj. do [[Povlačenje kolaboracionista sa Nijemcima (1944–1945)|zajedničkog povlačenja Nijemaca i četnika]] pred jedinicama NOVJ i [[Crvena armija|Crvene armije]]. Neubacher navodi da je postojala i zamisao o susretu između njega i generala Mihailovića, ali [[Joachim von Ribbentrop]] nije dao dopuštenje za sastanak: {{izdvojeni citat|Tokom sukoba četnika sa Englezima, stiglo je do mene pitanje da li bih bio spreman da razgovaram sa Dražom Mihailovićem. Ovu sam molbu prosledio ministru spoljnih poslova Ribentropu, tražeći od njega da mi dozvoli da do takvog susreta dođe. U principu, nije mi bilo zabranjeno da uspostavim kontakt. Ali, za vođenje razgovora morao sam da dobijem specijalnu dozvolu. Bilo mi je, međutim, zabranjeno da stupim na teren koji kontroliše Draža Mihailović. Moja spremnost i želja da se sretnem sa njim bili su veliki, te sam uskoro morao da sam sebi priznam da je moj glavni motiv bio – radoznalost. Da se sretnem sa četničkim vođom, a da se prethodno ne izvrše potrebne pripreme, razgovor bi bio besmislen, i jedino bi doneo neugodnost i neprilike za Dražu Mihailovića, jer bi dobio etiketu „kolaboratera“. Trebalo je susret dobro organizovati, kako bi bilo sigurno da će doneti senzacionalan rezultat. Verovatno je i sam Draža Mihailović tako razmišljao, pa zato, najzad, nije nikada ni došlo do našeg susreta. Ali, ostali smo u vezi preko naših posrednika. I jedna i druga strana bila je u tim kontaktima veoma oprezna. Jedan moj poverljiv čovek čak je tri puta bio u Dražinom glavnom štabu. Da ne bih bio suviše opširan, zadovoljiću se samo tvrdnjom da Draža Mihailović svoju politiku sve do kraja rata nije menjao. Tek početkom 1945, u vreme naših poslednjih borbi u Hrvatskoj, kada je povlačenje naših trupa sa tog prostora bilo samo pitanje dana, Draža Mihailović mi se obratio direktnom molbom – i to preko svojih poverljivih ljudi u Beču – da mu pružim pomoć u vezi sa naoružanjem njegovih jedinica. Tokom nekoliko dana ja sam čak imao direktnu radio-vezu sa njegovim glavnim štabom u Bosni. Moj poverljiv čovek bio je poslednji put kod Draže u aprilu 1945.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>}} == Partizani kao zajednički neprijatelj == {{main|Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije}} [[Datoteka:Chetniks and Italians in Jablanica 1942.jpg|minijatura|Četnici i Italijani u Jablanici, 2. oktobra 1942. godine]] [[Datoteka:Četnici i Nemci u Srbiji 1944.jpg|minijatura|Grupa njemačkih vojnika i četnika D. Mihailovića u vrijeme pokušaja proboja u Srbiju 2. proleterske i 5. krajiške divizije NOVJ u proljeće 1944.]] {{izdvojeni citat|Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_209.htm Izveštaj poručnika Predraga Rakovića Draži Mihailovlću o radu za vreme legalizacije od decembra 1941. do decembra 1942.</ref>|Izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] Draži Mihailovlću od decembra 1942.}} {{izdvojeni citat|U celini uzevši, nacionalne snage su u opadanju a komunistički pokret u usponu. Otuda proizilazi i pravac angažovanja naših snaga i formulisanje zadataka, kao što sledi: '''Najopasniji neprijatelj je Tito'''.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_12_3_156.htm PROCENA KOMANDANTA JUGOISTOKA FELDMARŠALA VAJKSA OD 1. NOVEMBRA 1943. VOJNO-POLITIČKE SITUACIJE NA BALKANU KRAJEM OKTOBRA 1943. GODINE</ref>|Nemački izveštaj o stanju na Balkanu u jesen 1943.}} {{izdvojeni citat|Četničko pitanje: Njemačka je za D.M.-a neprijatelj br. 2 – neprijatelj br. 1 su komunisti. D.M. računa – uostalom, kao i ostale banditske vođe – na skoro povlačenje Nijemaca i zemlje. Nastojanje za očuvanjem snage četničkih jedinica je prvenstveno sračunato na sadašnju i buduću borbu protiv komunizma. U cilju ostvarivanja ove namjere, D.M. je tražio velike količine oružja, što je, naravno, bilo odbijeno. Pojedinačni ugovori sa četničkim komandantima (npr. Neško Nedić, Keserović, itd.), koji su sračunati na ograničenu lokalnu i taktičku saradnju u borbi protiv komunista, nisu rizični i mogu se nastaviti. Oni su u ovom momentu – i samo u ovom – povoljni za nas, jer odgovaraju našim interesima. Oni ne znače podršku za veliki obračun između nacionalista i komunista, koja se ima odigrati tek u daljnoj budućnosti.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=695&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 686.]</ref>|Zabilješka sa sastanka Armijske grupe F (Heeresgruppe F) sa izaslanikom Neubacherom održanog 30. jula 1944 (31. juli 1944).}} {{izdvojeni citat|Hrvatska: [...] Četnici su, s obzirom na vlastitu slabost, naši prirodni saveznici u borbi protiv komunizma. Samo se oni bore!<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=716&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 707.]</ref>|Zabilješka sa sastanka od 25. jula 1944.}} U kolaboraciji sa italijanskim i njemačkim okupatorima, kao i sa jedinicama kvislinške vlade generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]], vidjeli su četnici Draže Mihailovića jedinstvenu priliku za uništenjem snagâ [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. U tom smislu, karakterističan je stav koji je na pregovorima sa njemačkim predstavnicima krajem januara i početkom februara 1942. iznio komandant [[Istočna Bosna|istočnobosanskih]] četnika major [[Jezdimir Dangić]]: {{izdvojeni citat|Dangić je spreman da se sa svim svojim ljudstvom bezuslovno stavi pod nemačku komandu za potpuno uništenje komunista u istočnoj Bosni i održavanje mira, tako da se izbeglice mogu vratiti. On priznaje hrvatsku suverenost, mada ne kao konačnu, ukoliko se hrvatsko činovništvo obrazuje na paritetnoj osnovi od Hrvata, Muslimana i Srba na bazi pripadnosti zemlje. Pri tome je njegov preduslov da se zemlja postavi pod nemačku vojnu upravu. [...] </br> Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 115—116.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1094&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frames no. 001090—001091.]</ref>}} Dokument koji je potpisan u ožujku 1942. godine, prilikom drugog osobnog kontakta kapetana [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] s [[Italijani|italijanskim]] okupatorom, nosi naslov »Saglasnosti između Glavne komande italijanskih trupa u Crnoj Gori i kapetana Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četničkih nacionalista koji operišu u zoni dodeljenoj diviziji Venecija«. Prema tom dokumentu, nacionalistički odredi kapetana Đurišića pristali su na sljedeće uslove saradnje: * Da vode borbu protiv komunista i njihovih pristalica. * Da neće nikada okrenuti oružje protiv italijanskih trupa i da ograniče svoju politiku u samoj borbi protiv komunizma. * Da vrate, kada bude uništen komunizam, ono oružje koje su dale italijanske vlasti, izuzev pušaka, koje su potrebne radi održavanja reda.{{sfn|Pajović|1987|pp=31–32}} General [[Blažo Đukanović]] je, u svojstvu predsjednika Crnogorskog nacionalnog pokreta, zaključio 24. jula 1942. godine na [[Cetinje|Cetinju]] pisani sporazum sa armijskim generalom [[Alessandro Pirzio Biroli|Alesandrom Pirciom Birolijem]], italijanskim guvernerom Crne Gore. Sporazumom su se dvije strane obavezale da će „sarađivati na povraćaju reda, mira i javne sigurnosti u zemlji”: {{izdvojeni citat|1) Njegova Ekselencija Guverner Crne Gore, prima preuzetu obavezu, spram italijanskih vlasti, od strane crnogorskih nacionalista, zastupanih od potpisnika ovog dokumenta, a koji izjavljuju, uz časno obećanje i lojalno osjećanje spram Italijana, sljedeće: a) nastaviti i do kraja povesti beskrompromisnu borbu protivu komunizma i komunista u Crnoj Gori; 2) Crnogorski nacionalisti izriču Nj. E. Guverneru svoju beskrajnu zahvalnost prema svima italijanskim vlastima u Crnoj Gori za pomoć koju su do sada ukazale crnogorskom narodu i uvjeravaju da će se sa vječnim poštovanjem sjećati hrabrih italijanskih vojnika, koji su dali svoj život u zajedničkoj borbi protiv komunizma.<ref>Zbornik NOR-a, tom III, knj. 4, dok. br. 219, str. 527.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_24.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje HAJKA NA PRIPADNIKE NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA]</ref>}} Komandant Bosanskih četničkih odreda [[Rade Radić]] naređuje 27. avgusta 1942. svom načelniku štaba [[Vukašinu Marčetiću]] (»poručniku bratu«) sljedeće: {{izdvojeni citat|Ova komanda stavila ti je u dužnost, da odmah stupiš u vezu sa Nemačkim vojnim vlastima u B. Luci, povodom zauzimanja Mrkonjić-Grada od strane komunista i njihovim daljim nadiranjem ka Manjači, a u cilju organizovanja zajedničke akcije protiv komunista. [...] </br> Nemačkog komandanta isto tako upozori na činjenicu, da se danas u Bos. Krajini nalaze komunisti, koji su proterani iz svih srpskih zemalja: Srbije, Crne Gore, Hercegovine, Istočne i srednje Bosne sa celokupnim vođstvom i naoružanjem. Krajina im služi kao glavno uporište. Srpski narod u Krajini isto tako kao i u ostalim pokrajinama srpstva je u ogromnoj većini protiv komunistički raspoložen, ali ovaj srpski narod nije dovoljno naoružan, da bi suzbio ovu komunističku najezdu... Na osnovu svega ovoga zahtevaj od Nemačkog komandanta, ako slučajno [ne] bi bilo dovoljno pušaka, municije a naročito automatskog oružja u njihovim magacinima, da se razoružaju Hrvatske jedinice, a naročito ustaške formacije i da se oružje preda u naše ruke, a mi ćemo naoružati svoje rezerve u ljudstvu i voditi uspešne borbe protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_1_153.htm Naređenje komandanta bosanskih četničkih odreda od 27. avgusta 1942. načelniku štaba za organizaciju sadejstva nemačkim snagama u sprečavanju prodora partizana ka Banjaluci]</ref>}} Taktička saradnja sa okupacionim formacijama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]], po mišljenju generala Dragoljuba Mihailovića i Vrhovne komande JVuO, trebalo je da ima za cilj eliminaciju suparničkog pokreta, odnosno jugoslovenskih partizana. Tokom [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] (kojom je bilo planirano uništenje [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]), Mihailović 31. I 1943. podcrtava svojim potčinjenim komandantima koji je smisao četničke kolaboracije sa »Tetkićima«, tj. Italijanima: {{izdvojeni citat|U pogledu varijante za razoružanje Tetkića moramo još biti strpljivi. Oni nam još mogu poslužiti za borbu protiv komunista a isto tako vrlo lako nam mogu poslužiti i za borbu protiv ustaša i Nemaca. Tetkići ljubomorno čuvaju zarobljenu teritoriju Pavelićeve Hrvatske pa ćemo ih lako koristiti i protivu Nemaca i protivu Hrvata utoliko pre što Nemcima sve slabije ide na istočnom frontu pa je i jaz između njih i Tetkića sve dublji. U pogledu savezničke pomoći za ostvarivanje varijante nisam mogao dobiti ništa niti smo im nešto naročito predlagali. Iskustvo nas uči use i u svoje kljuse. Ali bi naravno u takvom slučaju tražio hitnu pomoć. Glavno je za naše odluke da imamo što pre jačinu i situaciju Nemaca i ustaša, kao i šta rade. Posle toga možemo tek donositi odluke. Mislim samo da nam u ostvarivanju ciljeva još Tetkići mogu poslužiti.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_25.htm Izvod iz knjige poslatih depeša Štaba Draže Mihailovića od 10. do 31. januara 1943. godine]</ref>}} Vojvoda [[Momčilo Đujić]], komandant [[Dinarska divizija|Dinarske divizije JVuO]], u pismu poslatom početkom septembra 1943. italijanskom zapovjedniku sektora [[Knin]], na lapidaran način saopštava svoje [[Antikomunizam|antikomunističko]] stanovište, kao ključni razlog za saradnju sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Od 1 jula 1941 godine rame uz rame sa Italijanskom vojskom borim se protivu zajedničkog neprijatelja–komunista u oblasti Dinare. Za sve ovo vreme objektivna i pravedna ocena mojeg ličnog držanja, mojeg vojničkog i političkog rada ne može mi se prebaciti da sam i najmanjim svojim gestom pokazao akt neprijateljstva ili sumnje prema italijanskoj vojsci i Italijanskom narodu, jer mi to ne bi dozvolili moja čast i moj Srpski ponos, pošto bi to bilo suprotno mojem stavu iskrenog prijateljstva i saradnje sa italijanskim narodom — stavu kojeg sam zauzeo od prvoga dana pa do danas, a kojega želim da i dalje nastavim na suprot svega onoga što mi se podmeće sa raznih strana i sa tendencijom da se naši prijateljski odnosi raskinu na štetu i jednih i drugih a na korist onih trećih kojima prijateljstvo Srba i Italijana ometa njihove političke kombinacije.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 160, reg. br. 14/2 (H-X-240).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića (1. januar — 8. septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 952.</ref>}} Krajem 1941. i početkom 1942. godine, pripadnici [[Legalizovani četnici|legalizovanih ravnogorskih odreda]] pružili su najznačajniji doprinos u hvatanju nekoliko hiljada odbjeglih ili pasiviziranih partizana i njihovih saradnika u [[Zapadna Srbija|zapadnoj]] i djelovima [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], kao i u njihovoj predaji Njemcima. Učešćem u masovnom hvatanju i likvidaciji pripadnika partizanskih odreda i njihovih saradnika, čak i ako se zanemari aktivna borba protiv partizana, legalizovani ravnogorski četnici su učinili krupne usluge njemačkom okupatoru u uništenju partizanskog pokreta na području dotadašnje [[Užička Republika|Užičke republike]].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Major [[Miloš Glišić]] je bio komandant legalizovanog Požeškog četničkog odreda (naziv odreda je isprva bio ''Sandžački vojno-četnički odred''; oznaka C—34), sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u avgustu 1942, nakon što je otkriveno da je održavao vezu sa generalom Dražom Mihailovićem. U njegovom dosijeu u Gestapou (BdS) nalazi se pismo koje je napisao generalu Nediću, s molbom da interveniše kod Njemaca i spriječi njegovu internaciju. Glišić najprije Nedića podsjeća na njegov »vapaj« iz 1941. godine: »''Ostavite domove i poslove. Na oružje. Spasavajte srpstvo od crvene nemani!''« Major Glišić tvrdi da se odazvao tom pozivu, tj. »prvi ispalio pušku i spasio 5000 srpskih glava da ne padnu zbog 50 Nemaca što već behu plen komunista u [[Požega|Požegi]]«. Njegova molba neće uroditi plodom, budući da je ubrzo transportovan u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|KL Mauthauzen]] (»Crnac je, ipak, odigrao svoje« — kako major Glišić zaključuje u svom pismu generalu Nediću). Navodi iz Glišićevog pisma potvrđeni su u izvještaju jednog povjerenika [[Beograd|beogradske]] centrale [[Abwehr]]a ({{jez-njem|Abwehrstelle}}), upućenog Zapovjedniku policije bezbjednosti i [[Sicherheitsdienst]]a Beograda: {{izdvojeni citat|Glišić se istakao prilikom gonjenja komunista u okolini Požega—Arilje i tom prilikom je oslobodio nekoliko nemačkih oficira i vojnika iz zarobljeništva kod bandita.<ref>Istorijski arhiv Beograda, fond BdS, G—346.</ref><ref>Miodrag Milić, Jugosloveni u koncentracionom logoru Mauthauzen, Institut za savremenu istoriju (Biblioteka Stradanja i otpori), Beograd, 1992, str. 55—56.</ref>}} I nakon što su legalizovani odredi rasformirani a njihovo ljudstvo razoružano, nastavili su pojedini četnički komandanti u Srbiji sarađivati sa njemačkim okupacionim snagama. Tako su poručnici [[Predrag Raković]] (koji je do kraja 1942. komandovao legalizovanim Ljubićkim četničkim odredom) te [[Zvonimir Vučković]], komandant 1. ravnogorskog korpusa JVuO, koji nije prihvatio legalizaciju, održavali prisne kontakte sa njemačkim komandantom [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]] poručnikom [[Eganom Krigerom]].<ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 335, fus. 5.</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 312-315.</ref><ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knj. 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 696.</ref> 12. februara 1943. godine, kapetan [[Miloš B. Marković]], komandant Ariljske brigade iz sastava Požeškog korpusa JVuO, obavještava generala Dragoljuba Mihailovića o vezama poručnika Vučkovića sa njemačkim oficirom, uspostavljenim u cilju »gonjenja komunista«: {{izdvojeni citat|Po povratku sa puta iz štaba 1a sastao sam se sa Vučkovićem koji me je zamolio da Vas izvestim o sledećem: </br> U srezu Kačerskom nalaze se dve komunističke grupe, prva jačine 60 a druga oko 150 ljudi. Ove se grupe prebacuju i u Oplenački srez. Za likvidaciju ovih grupa potrebno mu je oko 300 ljudi, no kada bi ih skupio izazvao bi potere od strane okupatora. Ima jednu drugu mogućnost a to je da uputi Nemce da gone ove grupe. Posredno, no obazrivo ima vezu sa jednim od nemačkih komandanata, koji je izjavio gotovost za usluge svake vrste a naročito u gonjenju komunista. Zvonko će ga upotrebiti no ne uspeli to preduzeće sam potrebno.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_33.htm Izveštaj komandanta Ariljske brigade od 12. februara 1943. Draži Mihailoviću o borbama protiv pripadnika NOP-a u zimu 1942. godine i dostignutoj organizaciji u brigadi]</ref>}} Poručnik Raković, u svojstvu komandanta 2. ravnogorskog korpusa JVuO, informiše 3. marta 1943. generala Mihailovića o sastanku sa Krigerom: {{izdvojeni citat|Okupator, kako Nemci tako i Bugari svu svoju akciju uputili su na komuniste, na njihovo gonjenje i istrebljenje. U smislu depeše koju sam podneo G. Ministru, sastao sam se 2 marta t.g. na Savincu u jednoj šumi sa Nemačkim komandantom potporučnikom Krigerom iz Gor. Milanovca. Sastanak je izveden potpuno tajno. Na sastanak je od strane Nemaca došao potporučnik Kriger i njegov tumač. A sa naše strane bio sam ja i moj Načelnik štaba p.por. Lazarević. Tema razgovora bila je isključivo uništenje komunističkih bandi, na teritoriji koju obezbeđuje Nemačka jedinica iz Gor. Milanovca. Uglavnom dolazi u obzir komunistički vođa Labud koji ima oko 150 komunista pod svojom komandom u okolini Rudnika, u srezovima: Kačerskom i Orašačkom. Utvrdili smo plan za ovaj rad. O izvođenju ove akcije detaljno sam se dogovorio sa Zvonkom noću između 2/3 - III t.g., u čemu smo postigli potpunu saglasnost.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 127, reg. br. 7/3 (S-X-12/4).</ref><ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_67.htm Izveštaj komandanta 2. ravnogorskog korpusa od 3. marta 1943. Draži Mihailoviću o borbi protiv pripadnika NOP-a i pregovora sa predstavnicima nemačkih okupacionih trupa]</ref>}} Kada je o odnosu prema četnicima riječ, Raković obavještava Mihailovića i o razlici u gledištima nižih njemačkih oficira na terenu i njihovih pretpostavljenih: {{izdvojeni citat|On zna da sam prestavnik organizacije Draže Mihailovića i otvoreno je rekao da on i kolege njegove razumeju Dražu ali njihovo više voćstvo, kako vojno tako i političko ne razumeju Dražu i njegov pokret, odnosno ne trpe ga. Zato mi je sam preporučio da se čuvamo dobro i ne dozvolimo da se sukobimo još sa njihovim jedinicama... Inače, kroz ceo njegov razgovor provejavala je želja da sa »Šumskim« uhvati vezu za dani momenat.<ref>AVII, kut. 127, reg. br. 7/3—1.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 67.</ref>}} I u depeši od 23. marta, Raković piše da se, uprkos Mihailovićevoj zabrani, u dva navrata sastao sa „nemačkim komandantom iz G. Milanovca”. Kao direktni rezultat ovih pregovora, Raković ističe puštanje na slobodu nekoliko desetina talaca, uključujući i kapetana Mejnerda (Maynard), člana britanske vojne misije pri 2. ravnogorskom korpusu. Pored toga, poručnik Raković upoznaje generala Mihailovića o detaljima plana za izvođenje zajedničke operacije četnika i [[Wehrmacht]]a protiv snaga NOVJ: {{izdvojeni citat|Hapšenje naših ljudi više neće biti na reonu nemačke komande G. Milanovac. Ako pogine okupatorski vojnik na ovome terenu neće se paliti redom kuće, već samo po našem spisku i to partizanske i samo će se partizani ubijati. Na drugom sastanku bio je prisutan i poručnik Maja. Ugovorili smo sve potrebno i organizovali za uništenje komunističke grupe Labuda Labudovića koji operiše u srezovima: Takovskom, Kačerskom i Orašačkom. Obaveštajnu službu u gonjenju ove grupe vodi biv. pretsednik opštine sa Rudnika Kosta Kostić. Tako ćemo iskoristiti Nemce za uništenje ove grupe. Ugovorili smo da Vučković upotrebi jednu svoju jedinicu za čišćenje sreza Kačerskog, ali odvojeno od Nemaca i ilegalno. Ona neće biti uznemiravana od Nemaca i drugih. Dobio sam 5000 metaka za čišćenje moga reona od komunista...<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića: 1. januar — 8. septembar 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, dok. 113, str. 550.</ref>}} 29. marta 1943. godine, Predrag Raković (pseudonim »Frike«) obavještava Vrhovnu komandu JVuO da sve teče po planu dogovorenom sa Njemcima, budući da se Zvonimir Vučković, u sadjejstvu sa okupatorskim trupama, bori protiv [[Prvi šumadijski partizanski odred|1. šumadijskog NOP odreda]] pod zapovjedništvom [[Milorad Labudović|Milorada Labudovića Labuda]] (poginuo krajem februara 1943. kod [[Lazarevac|Lazarevca]]): {{izdvojeni citat|Sa Nemcima se više ne sastajem jer nemam potrebe. Zvonko preko svojih ljudi rukovodi sa uništenjem Labudove grupe. Tamo operiše i 60 četnika Zvonkovih. Sa Nemcima sam ugovorio te me snabdevaju municijom. Frike.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 566—567.</ref>}} Zvonimir Vučković je nastavio kolaboraciju sa njemačkim okupatorom i tokom sljedeće, 1944. godine, naročito u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|partizanskog prodora u Srbiju]]. U depešama upućenim Draži Mihailoviću od strane pukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića Drške]] navodi se da je kapetan Vučković pod komandom njemačkih oficira. Simić 18. aprila 1944. izvještava Mihailovića: {{izdvojeni citat|Zvonkov odred pod komandom poručnika Nenadića zajedno sa Nemcima je u Negbini.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_120.htm Pismo delegata Vrhovne komande od 18. aprila 1944. Draži Mihailoviću o saradnji četnika sa nemačkim i bugarskim trupama u borbama protiv NOVJ u jugozapadnom delu Srbije]</ref>}} U telegramu od 20. IV 1944. pukovnik Simić (pseudonim »Stipe«) piše generalu Mihailoviću: {{izdvojeni citat|Vučković sa 130 odabranih četnika stavio se pod komandu nemačkog poručnika Kerpera i nalazi se južno od Jasenova na Beloj Glavi.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 277, registarski broj 4/1—56.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 99—100.</ref>}} U proljeće 1944. godine, prilikom njemačke kontraofanzive protiv partizana u jugozapadnoj Srbiji u kojoj su učestvovale i značajne četničke snage, zabilježena je i fotografija komandanta 1. ravnogorskog korpusa JVuO sa njemačkim oficirom, vjerovatno iz Wehrmachtove divizije [[Brandenburger|''Brandenburg'']].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Za vrijeme izvođenja operacija [[2. proleterska divizija NOVJ|2]]. i [[5. krajiška divizija NOVJ|5. divizije]] NOVJ u Srbiji, general Draža Mihailović (alias »88«) naređuje kapetanu [[Miloradu Mitiću]], četničkom komandantu iz [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]], da koordinira svoje manevre sa okupatorima (Nijemcima i [[Bugari]]ma) i kvislinzima: {{izdvojeni citat|Vrlo dobro je što su prešli u napad SDS.B.N. Naše jedinice stalno vrše napade. Ovo je zgodna prilika da se uništi ova komunistička grupa, samo jedinice N. SDS. LJ. B. treba da napadaju, a ne da se brane. Mi ćemo još prikupiti snaga, koje će takođe preduzeti napade. [...] Inače svima ostalim našim jedinicama, koje su sada u dodiru sa komunistima, naređeno je da najenergičnije napadaju, i da komunistima nedaju mira. Za municiju se i dalje starajte... Morate voditi računa da nedolazi do intimnijeg dodira naših snaga i onih drugih, jer bi to bilo nezgodno. Naši će biti aktivni i bez toga.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_101.htm Pismo Draže Mihailovića od 27. marta 1944. kapetanu Miloradu Mitiću o saradnji četnika i okupatora u borbama protiv NOVJ u jugozapadnoj Srbiji]</ref>}} Draža Mihailović je imenovao upravo Milorada Mitića za oficira za vezu između svojih jedinica i njemačke komande, kako bi saradnja četničkih komandanata sa okupatorom dobila neku organizovaniju formu. General Mihailović je preko kapetana Mitića dostavljao svoje zahtjeve njemačkoj komandi koja je snabdijevala municijom i hranom njegove jedinice, angažovane u borbi protiv NOVJ. Mitić je, pod pseudonimima »Bruno« i »Ratibor«, o situaciji na frontovima, o svome radu i o količini pomoći primljenoj od okupatora gotovo svakodnevno izvještavao generala Mihailovića. U depeši od 28. marta 1944, između ostalog, kapetan Mitić piše: {{izdvojeni citat|O nekoj akciji Bugara ili Br. 11 (šifra koja označava Njemce — nap.) protivu crvenih dublje na terenu nema ni govora. Doručak i večera su uvek u garnizonu. Ako se hoće uništenje komunista, onda to moramo mi da uradimo. Možemo da računamo na pomoć uzduž komunikacija, na municiju i avijaciju, mada ona ne može mnogo da pomogne. Ali moraju biti hitno bačene masovne snage i lično da vodite operacije, naravno kao 'siva eminencija', inače [[Peko Dapčević|Peko]] ode u Toplicu i dalje... Moral kod naših ljudi u reonima gde su prošli komunisti je mnogo opao. Sve veća sumnja u snagu naših i Br. 11 i sve veći respekt prema crvenima... Pred svim ovim mi ne možemo da zatvorimo oči. Ovoga puta opasnost je stvarno velika, skoro ogromna... Ja sam često stvari dobro predvideo. Juče Br. 11 gleda moj izveštaj od 24. februara, gde sam ja tačno predvideo snage, pravce i vreme akcije crvenih. Čak sam predvideo i pojedine faze, kao i postupak u eventualnostima koje su sada nastupile. Pitaju da li nisam u to vreme bio u štabu [[Josip Broz Tito|Tita]]... 27. III bio je u Ivanjici [komandant [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]] general] [[Kosta Mušicki]]...<ref>AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, S—X—57/2.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_62.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} General [[Hans Felber]], vojni zapovjednik Jugoistoka, 16. maja 1944. godine podvlači svojim potčinjenim: „Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski.” Međutim, general Felber preporučuje da bi se »borba protiv partizanskih bandi« trebalo, uz oprez, nastaviti voditi skupa s jedinicama generala Dragoljuba Mihailovića: {{izdvojeni citat|Četničke grupe koje se nalaze u borbi protiv komunista, ne treba nikako ometati niti ih napadati, već ih podupirati u borbi. Saradnja s četnicima u borbi protiv komunista, uz najštedljiviju isporuku municije i pod nadzorom okupacione sile, može biti samo lokalna i radi akutne borbe protiv partizanskih bandi. U tom slučaju potrebno je isporučivati i sanitetski materijal i negovati ranjenike. Za svaku isporuku potrebno je odobrenje Vojnoupravnog komandanta Jugoistoka. Preporučujemo da se u svim prilikama obraća nesmanjena pažnja pokretu DM i njegovim postupcima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=759&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000755.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>}} U vrijeme izvođenja [[Topličko-jablanička operacija|operacije Trumpf]], u kojoj se [[4. grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO]] pridružila njemačkim trupama u borbi protiv partizana, došlo je 14. jula 1944. u [[Kruševac|Kruševcu]] do sastanka vojnoupravnog komandanta Jugoistoka generala Hansa-Gustava Felbera sa kapetanom [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]], načelnikom štaba ove četničke formacije. Tom prilikom, Nedić je istaknuo da su „četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali“, ponudivši svoje usluge u „borbi protiv komunizma“. General Felber je ocijenio da je riječ „o potpuno ozbiljnoj ponudi četnika koju treba prihvatiti“, s čim se složio i major [[Erich Weyel]], oficir za vezu kod kapetana Nedića: {{izdvojeni citat|Neško Nedić je sada načelnik štaba četničke grupe koja se sa nama bori u akciji »Trumpf« i čija se jačina može proceniti na oko 10.000 ljudi. [...] Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačke oružane snage, ''kojima će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja''. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio. Na drugoj strani, Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu ''isporuke municije i naoružanja, a naročito teškog naoružanja''. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno naoružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma. [...] Neško Nedić je još jednom molio za poverenje ne samo ovdašnjih nemačkih komandi nego i čitavog nemačkog naroda, kao i za priznanje srpskog naroda kao najvećeg neprijatelja komunizma na Balkanu. ''Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da se lično dalje bori na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma'' i siguran je da bi to slično njemu učinio i jedan veliki broj četnika.<ref>[https://znaci.org/00001/4_12_4_93.htm Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru vođenom 14. jula 1944. u Kruševcu, sa četničkim komandantom Neškom Nedićem u vezi zajedničkih dejstava protiv jedinica NOV i POJ]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=734&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000725—000726.]</ref>|Izvještaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka Komandi Grupe armija »F« od 15. jula 1944. godine}} Njemačka strana je nakon sastanka između predstavnika Obaveštajnog odjeljenja komandanta Jugoistoka i trojice visokih oficira JVuO, Mihailovićevih izaslanika ([[Dragoslav Račić]], Neško Nedić i [[Nikola Kalabić]]), održanom u Topoli 11. avgusta 1944, na osnovu ponude JVuO zaključila da se „političko zauzimanje stava Draže Mihailovića i njegovog pokreta potpuno izmenilo. Oni su spremni da u potpunosti sa nama sarađuju“. Mihailovićevi izaslanici su stavili do znanja da je za JVuO najvažnije objedinjavanje domaćih antikomunističkih snaga, opšta mobilizacija i „stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji“. Pošto je za ostvarenje tog cilja bila neophodna njemačka dozvola i naoružanje, JVuO je bila spremna da se obaveže na lojalnost i vjernost okupatoru.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Ritmajster Princ fon Vrede ({{jez-njem|Rittmeister Fürst von Wrede}}) citira riječi četničkih oficira sa sastanka: {{izdvojeni citat|»Srbi, koje vi niste poznavali, ipak se bore za vas. Mi se obavezujemo našom časnom oficirskom rečju da ćemo biti verni. Pokret Draže Mihailovića je spreman da dâ sve garancije koje Nemci budu zahtevali. ''Naše smrtno neprijateljstvo protiv komunizma je najbolja garancija naše vernosti''. Nas ne interesuje budućnost, svejedno kako će se rat završiti, mi smo odlučili, ako tako mora biti, da viteški propadamo.«<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=536&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000502.]</ref>}} U povjerljivom izvještaju Obavještajnog odjeljenja [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 26. avgusta 1944. godine, analizirano je stanje na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]] nakon objave rata [[Treći Reich|Trećem Reichu]] od strane [[Bugarska|Bugarske]] i [[Rumunija|Rumunjske]], neposredno po ulasku jedinica [[Crvena armija|Crvene armije]] na teritorij dvije države. Oficiri Wehrmachta predviđaju držanje četnika u novim okolnostima: {{izdvojeni citat|Osim toga, ustanički pokreti na području Balkana – izuzev pokreta Draže Mihailovića – dobit će pojačan zamah, tako da ubrzo treba očekivati prekid svih vlastitih veza s cijelim južnim Balkanom. Pokret Draže Mihailovića predstavlja jedinu antiboljševičku organizaciju koja, uz odgovarajuću potporu, može biti dugoročno korisna našim interesima u borbi protiv boljševizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=874&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000870—000871.] ({{jez-njem|"Darüber hinaus werden die Aufstandsbewegungen im Balkan-Raum – abgesehen von der DM-Bewegung – verstärkten Auftrieb erhalten, so dass in Kürze mit einer Unterbrechung sämtlicher eigenen Verbindungen nach gesamtem Süd-Balkan gerechnet werden muss. Die DM-Bewegung stellt bei entsprechender Unterstüzung die einzige antibolschewistische Organisation dar, die im Kampf gegen den Bolschewismus auf längere Sicht unseren Interessen nutzbar gemacht werden kann."}})</ref>}} U izvještaju njemačkog opunomoćenog generala u [[NDH]] od 24. decembra 1944. godine, u kojem se poziva na izjavu jednog svog pouzdanog agenta, navodi se da je Mihailović želio surađivati i sa formacijama marionetske NDH u borbi protiv NOVJ: {{izdvojeni citat|Prema pouzdanom izvješću čovjeka za vezu, Draža Mihajlović je navodno izrazio želju da se bori skupa sa ustašama i domobranima, jer im je zajednički glavni cilj uništenje komunizma.<ref>[https://znaci.org/00001/40_82.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, poglavlje POSLJEDNJI DANI NA VUČJAKU]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=443&rec=311&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000427.] ({{jez-njem|"Nach zuverlässiger V–Mann–Meldung soll Draza Mihajlovic geäussert haben, er wolle mit den Ustascha und Domobranen zusammen kämpfen, da das gemeinsame Hauptziel die Vernichtung des Kommunismus sei."}})</ref>|Izvještaj njemačkog opunomoćenog generala u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 24. XII 1944.}} U vezi sa ovim stavovima DM i njegovim predlozima, a na osnovu ovdašnjeg poznavanja DM-problema kao i na osnovu u ovom pravcu dosad napravljenih iskustava, može se zaključiti sledeće: Na temelju postojećeg poznavanja problematike DM i dosadašnjih iskustava u tom smjeru, o ovakvom stavu DM i sugestijama koje je iznio potrebno je zauzeti sljedeći stav: 1.) Zbog situacije u Jugoslaviji, koja je za njega postajala sve nepovoljnija, DM je bio prisiljen tražiti savezništvo s njemačkim "okupatorom", protiv kojeg se tako dugo javno borio. U biti, njegova opća antipatija prema Reichu nije se promijenila; njegov sadašnji stav proizlazi iz čistog oportunizma. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, protiv kojeg će se uvijek morati boriti kao prvak nacionalne ideje. Usled stalno sve nepovoljnije situacije po njega u jugoslovenskom prostoru, DM je primoran da traži naslon na tako dugo javno napadanog nemačkog okupatora. U pogledu njegove opšte nenaklonosti prema Rajhu, nije se u biti ništa izmenilo; njegovo momentalno držanje ''rezultat je čistog oportunizma''. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, koji on, već kao ''zatočenik nacionalne ideje'', mora uvek suzbijati. U tu svrhu, DM će ući u bilo koji savez koji mu se ponudi; pritom se može smatrati sigurnim da bi DM-u više odgovarala ''aktivna pomoć zapadnih sila'' nego djelomična koalicija s Reichom, na koju se sada osjeća prisiljenim. Ova teškoća će ostati za DM sve dok sovjetski utjecaj na ovom području nadmašuje utjecaj savezničkih zapadnih sila. Situacija će se neizbježno promijeniti ako zapadne sile ponovno zauzmu položaj na ovom području. Ako se gornja razmatranja uzmu kao temelj, može se s priličnom sigurnošću zaključiti da je ''namjera DM-a, što se tiče zajedničke borbe protiv komunizma, iskrena''. U ovom cilju DM će prihvatiti svaki aranžman koji mu se ponudi; pri tom se sa DM bil dobiju tlo pod nogama. Kad se sve rečeno ima u vidu, mogao bi se sa dosta sigurnosti izvući zaključak, da je namera DM iskrena, ukoliko se ona tiče zajedničke borbe protiv komunizma. Zu dieser von DM gezeigten Haltung und den von ihm gemachten Vorschlägen, muß auf Grund der hier bestehende Kenntnis des DM-Problems sowie der bisher in diesen Richtung gemachten Erfahrungen folgende Stellung bezogen werden: 1.) DM wurde durch die ständig für ihn ungünstiger werdende Situation im jugoslawischen Raum gezwungen, Anschluß an dem solange offen bekämpfte deutschen "Okkupator" zu suchen. An seiner allgemeinen Abneigung gegen das Reich hat sich im Kern nichts geändert; seine augenblickliche Haltung entspringt reinem Opportunismus. Sein Hauptfeind ist der Kommunismus, den er schon als Verfechter einer nationalen Idee immer wird bekämpften müssen. Zu diesem Zwecke wird DM jedes Bündnis eingehen, das sich ihm bietet; dabei kann als sicher angesehen werden, daß DM eine aktive Hilfe von Seiten der Westmächte angenehmer wäre als eine partielle Koalition mit dem Reich, zu der er sich nun gezwungen sieht. Diese Zwangslage wird für DM bestehen bleiben, solange der sowjetische Einfluß in diesem Raum den der allierten Westmächte überwiegt. Die Lage muß sich zwangsläufig dann ändern, wenn die Westmächte in diesem Raum wieder an Boden gewinnen. Wenn vorstehende Erwägungen zugrunde gelegt werden, kann mit einiger Sicherheit der Schluß gezogen werden, daß die Absicht DMs, soweit sie den gemeinsamen Kampf gegen den Kommunismus betrifft ehrlich ist. Saradnju sa četničkim formacijama generala Mihailovića u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, pominje u svojim memoarima i [[Schutzstaffel|SS]] potpukovnik [[Otto Skorzeny]], vođa njemačkih komandosa, zaslužan za izvođenje brojnih specijalnih operacija tokom rata: {{izdvojeni citat|U proljeće 1944. dobio sam naredbu Vrhovne komande Wehrmachta da lociram [[Josip Broz Tito|Titov]] štab, uništim ga i uhvatim Tita, koji je, prema [[Winston Churchill|Churchillovoj]] volji, već bio zamijenio generala Mihailovića. Mihailović, ratni ministar mladog kralja [[Petar II Karađorđević|Petra II]] od Jugoslavije, koji je živio u egzilu u Londonu, bio je uplašen sve većim uticajem komunizma. Na njegovo zaprepaštenje, njegovi četnici su se ponekad borili zajedno čak s mađarskim trupama, Hrvatima [[Ante Pavelić|Ante Pavelića]], pa čak i sa našim vojnicima protiv Titovih trupa.<ref>Otto Skorzeny, ''Meine Kommandounternehmen. Krieg ohne Fronten'', Universitas Verlag in F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung GmbH, München, 1993, s. 201.</ref><ref>({{jez-njem|"Im Frühjahr 1944 bekam ich den Befehl vom OKW, das Hauptquartier Titos ausfindig zu machen, es zu zerstören und Tito gefangenzunehmen, der nach dem Willen Churchills schon den General Mihailowitsch abgelöst hatte. Der Kriegsminister des im Exil in London lebenden jungen Königs Peter II. von Jugoslawien, Mihailowitsch, war über den fortschreitenden Einfluß des Kommunismus erschreckt. Seine Tschetniks schlugen sich zu seinem Erstaunen manchmal sogar gemeinsam mit den ungarischen Truppen, den Kroaten des Ante Pawelitsch und selbst unseren Soldaten gegen die Truppen Titos."}})</ref>}} Nakon sagledavanja situacije na Balkanu, Nemci su jugoslovenske partizane proglasili najvećim neprijateljima. U cilju borbe protiv partizana, tolerisali su i koristili četnike kao antikomunističku miliciju, iako im je bilo dobro poznato da oni održavaju veze sa [[London]]om. Suradnja četnika sa Nijemcima u borbi protivu snagâ NOVJ posebice je bila izražena na teritoriji negdašnje talijanske okupacione zone. Također, i pored izražene međusobne netrpeljivosti četnika i ustaša, oni su od okupatora više puta bili primorani da zajednički sudjeluju u antipartizanskim operacijama, iako su ih obično razmještali na različitim djelovima fronte. 18. rujna 1943. njemački poručnik Lippert iz Obavještajnog odjela [[114. lovačka divizija (Njemačka)|114. lovačke divizije]] sastavlja izvještaj o posjetu poručnika [[Milana Cvjetićanina]], komandanta Bosanskog korpusa „Gavrilo Princip” [[Dinarska četnička divizija|Dinarske četničke divizije]] JVuO, kojega je [[Kapitulacija Italije|kapitulacija Italije]] zatekla na liječenju u [[Split]]u, nakon čega se sastao sa njemačkim oficirom. Tom prilikom je poručnik Cvjetićanin zaključio sljedeće: {{izdvojeni citat|Mi četnici znamo da se samo uz pomoć njemačkih trupa može postići efikasno uništenje bandita, jer smo mi za to isuviše slabi.<ref>[https://znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.], str. 273.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=984&rec=313&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000981.]</ref><ref>[https://pescanik.net/pismo-citateljima-blica-i-gledateljima-serije-ravna-gora/ Boris Dežulović: Pismo čitateljima Blica i gledateljima serije “Ravna gora”]</ref>}} 22. septembra 1943, obavještajci 114. divizije šalju dopis štabu [[2. oklopna armija (Njemačka)|2. oklopne armije]] [[Wehrmacht]]a, u kome prenose izjavu jednog četničkog vođe iz [[Šibenik]]a: {{izdvojeni citat|Mi, pošteni elementi Sjeverne Dalmacije, i Hrvati i pravoslavci smo jedinstveni u namjeri da lojalno sarađujemo sa njemačkim Wehrmachtom u borbi protiv neprijatelja cijelog svijeta, komunizma. Naši ciljevi su jasni. Naša je čvrsta želja da povedemo naš jadni i napaćeni narod ka miru i redu. Zato molimo njemački Wehrmacht da nam pomogne u našoj borbi koliko god može. Njegovi neprijatelji u ovom kraju su i naši neprijatelji. Mi vodimo beskompromisnu borbu protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=313&broj=979&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000976; Prijevod izjave četničkog vođe Miroslava Perana iz Šibenika (22. septembra 1943.).]</ref>}} Čak i kada je odobravao kolaboraciju svojih komandanata sa okupatorima, general Mihailović je strogo vodio računa da se na taj način lično ne kompromituje, prvenstveno iz straha od negativne reakcije stanovništva okupirane Jugoslavije. Presretanjem komunikacije između Mihailovića i vojvode Đujića ujesen 1943, njemački nadležni organi su registrovali ovu tendenciju četničkog vođstva: {{izdvojeni citat|18.11. Radio-naređenje D.M. Đujiću da još više nego do sada ratuje zajedno sa njemačkim Wehrmachom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku nacionalnu stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=235&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000223.]</ref>|Depeša komande Druge oklopne armije komandi [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 21. novembra 1943. godine}} U depeši od 28. decembra 1943. poslatoj Vrhovnoj komandi JVuO od strane potpukovnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] (pseudonim »Nav-Nav«), govori se o sastanku koji je [[Todor Perović]], predstavnik Komande operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine (na čijem se čelu Baćović nalazio), održao u [[Sarajevo|Sarajevu]] sa njemačkim generalom Frommom: {{izdvojeni citat|Perović se vratio iz Sarajeva. U Sarajevu bio je kod generala Froma, komandanta pozadine celog Balkana. Između ostalog rekao mu je: »Srbi su istinski borci protivu partizana, mi Nemci cenimo borbu vaših ljudi. U tome se ističe naročito vaš kraj. Naročito cenimo saradnju majora Lukačevića. U kratko vreme prisajediniće se srpski krajevi Srbiji i u tom slučaju srpski će narod dobiti punu ekonomsku pomoć. U najkraćem roku dolazi još 12 divizija naših na teritoriju Jugoslavije radi potpunog likvidiranja partizana. Imamo jedan letak koji je izdao potpukovnik Borota za istočnu Bosnu, gde poziva narod da ga sluša kao novog komandanta, ali mi znamo da je komandant Baćović. Budite uvereni da će do proleća biti raščišćeno sa partizanima«. Ovo su uglavnom reči generala Froma. Nav-Nav.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_52.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine]</ref>}} Iako je Draža Mihailović sugerisao svojim komandantima da »koriste jedne neprijatelje protiv drugih«, u praksi se ova parola gotovo isključivo odnosila na borbu četnika (u koordinaciji sa okupatorima i kvislinzima) protiv pripadnika [[NOP]]-a. U depeši poslatoj 30. januara 1944, Mihailović naređuje majoru [[Zaharije Ostojić|Zahariju Ostojiću]] (pseudonim »Sto-Sto«): {{izdvojeni citat|Vodite računa o Nemcima i Bugarima i iskoristite njihovu akciju protiv crvenih do krajnjih mogućnosti. Napad na Pljevlje iskoristite za napad s leđa na komuniste.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref>}} U posljednjoj godini okupacije dolazi i do uspostavljanja čvrste saradnje između četnika sa teritorije [[Kosovo|Kosova]] i njemačkog okupatora. Naime, u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora Udarne grupe divizije NOVJ u dolinu Ibra]] i nakon toga, jedinice 2. kosovskog korpusa JVuO otvoreno sarađuju sa Njemcima od kojih primaju oružje i druge potrebe. Kapetan [[Živojin Marković]], komandant 2. kosovskog korpusa, 8. aprila 1944. obavještava Vrhovnu komandu JVuO da se sastao „sa nemačkim šefom SD policije iz Mitrovice koji je još pre tri meseca tražio da se vidi i da razgovara sa mnom”. U depeši Mihailoviću, Marković piše šta mu je njemački obavještajac obećao: {{izdvojeni citat|Obećao je da će da pohvata sve komuniste sa Kosova, bilo Srbe bilo Arnaute o čemu smo dali dokaze i podatke... Učinio sam pokušaj da dobijem i municiju od Nemaca. Obećali su, jer sam im predstavio strašno stanje u vezi sa partizanima.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} 11. juna 1944. kapetan Marković piše komandantu [[Sicherheitsdienst|SD policije]] u [[Kosovska Mitrovica|Kosovskoj Mitrovici]] o borbama koje vodi sa jedinicama NOP–a. Pored toga, kapetan Živojin Marković izvještava njemačkog oficira o spuštanju engleskih i američkih padobranaca na teren pod kontrolom četničkih jedinicâ: {{izdvojeni citat|Nastojaću da proverim tačno gde su pali i ko ih je uhvatio i gde će se nalaziti, pa ću vas izvestiti. Ja sam na položaju sa celim korpusom. Noćas sam blokirao dva srpska sela i uhvatio jednu komunističku trojku koju sam odmah likvidirao... Ako me sada ne pomognete u najtežoj situaciji u borbi sa partizanima, biću prinuđen da se povučem.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Sjutradan, 12. juna, uslijedio je odgovor njemačkog komandanta SD policije iz Mitrovice: {{izdvojeni citat|Mnogo Vam hvala za Vaša dva izveštaja. Juče sam imao duži razgovor sa Vašim oficirom za vezu koji Vas je sigurno već sada o svemu što smo razgovarali izvestio. Raduje me mnogo što imate takve uspehe u borbi protiv komunista i čestitam Vam na tome... Primite puno pozdrava i moje želje da postignete još mnogo uspeha i slave u borbi protiv komunista.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Polovinom septembra 1944. godine, saradnja kosovskih četnika sa njemačkim okupatorom postaje legalna. Štab 2. kosovskog korpusa JVuO dobija od Njemaca 10. septembra 1944. „tri vagona municije i ukupno 800.000 metaka od 7,9 mm”. U [[Raška|Raškoj]] su se mogli vidjeti njemački vojnici skupa sa četnicima. Krajem oktobra 1944. godine u [[Zvečan]]u pregovaraju predstavnici četnika, Njemaca i [[Balli Kombëtar|albanskih kvislinga]] o zajedničkoj borbi protiv NOV i PO Jugoslavije.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref><ref>Ненад Миодраг Антонијевић, Ратни злочини на Косову и Метохији 1941-1945 годинe. Докторска дисертација, Филозофски факултет Универзитетa у Београду, Београд, 2015, стр. 453-454.</ref> U ratnom dnevniku komande [[Armijska grupa E|Grupe armija »E«]] od 11. novembra 1944. godine, navodi se da je borbeno sadejstvo sa kapetanom Markovićem nastavljeno: {{izdvojeni citat|Grupa Marković (2500—3000) u sporazumu sa nemačkim jedinicama osigurava odsek Mitrovica — Raška — Novi Pazar. Izviđačke akcije prema Bugarima, Titu i Sovjetima. Dosad nije bilo nikakvih ozbiljnih incidenata. Potrebna je opreznost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=507&rec=311&roll=184 NARA, T311, Roll 184, frame no. 000501.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944 - 31.12.1944, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4: Dokumenti Nemačkog Rajha 1944—1945.], Vojnoistorijski institut, Beograd, 1979, str. 713.</ref>}} Okupatori i četnici su prema partizanima, njihovim simpatizerima i porodicama, primenjivali najsvirepije mere. {{izdvojeni citat|1) Protiv zaludele, potpuno obezglavljene i pomahnitale komunističke bande u šumi, sve određene starešine i svo nacionalno naoružano ljudstvo ima povesti beskompromisnu borbu za njihovo potpuno uništenje. Izuzetka u ovome pogledu ne može biti. <br /><br /> 4) Ko se uhvati da nosi hranu ili druge potrebe komunistima, a to se tačno utvrdi, komandant brigade sa čije bi teritorije bio takav krivac, odmah će ga streljati i porodicu potpuno uništiti. Kuću spaliti, a stoku zapleniti za izdržavanje gorskih jedinica. <br /><br /> 5) Ko se uhvati, a to se od strane komandanta brigade utvrdi, da je krio komuniste, primio u svoju kuću ili im slao makakva obaveštenja, biće najstrožije kažnjen. <br /><br /> 6) Ko se uhvati i bude dokazano, da je neko lice videlo komuniste, a nije na najbrži način izvestilo najbližu četničku komandu, biće takođe kažnjeno, u čemu se komandantima brigada ostavlja puna inicijativa. <br /><br /> 7) Ako u nekom selu bude ubijen makoji četnik, komandant brigade dotične teritorije odmah će streljati deset simpatizera.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B8_%D1%9A%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0_4.9.1943. Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica 4.9.1943.]</ref>|Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica (4.9.1943).}} Zbog svega navedenog, mnogi ljudi koji su prišli četnicima na početku ustanka protiv sila Osovine, bili su razočarani preusmerenjem dejstava u borbu protiv partizana. Tako je britanski oficir za vezu Hadson zabeležio: "Nekoliko četničkih jedinica tražilo je da bude oslobođeno zadatka borbe protiv partizana".<ref>https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA</ref> == Saveznici i četnička kolaboracija == {{main|Saveznici i Jugoslavija}} Zapadni saveznici pridavali su veliki značaj protivosovinskim aktivnostima u okupiranoj [[Evropa|Evropi]]. Tokom prvih meseci ustanka, na osnovu raspoloživih informacija, pružili su podršku Mihailovićevom ustanku. Zauzeli su stanovište da sve grupe otpora, uključujući i komunističke, treba da se uključe u opštenarodni pokret otpora kojim bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] prema uputstvima svoje vlade i direktivama savezničkih štabova. Putem svojih sredstava informisanja u cilju stimulisanja otpora stvorili su legendu o komandantu Mihailoviću i njegovim gerilcima. [[Datoteka:Četničko ostrvo slobode.jpg|thumb|Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena kao "'''Mihailovićevo ostrvo slobode'''" u magazinu "[[Time]]" 25. maja 1942. "''U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom''."<ref name="Deakin2"/> (kapetan Bil Hadson)]] Iako su Britanci politički podržavali Mihailovića, stvarna situacija na terenu bila je dosta dobro poznata. Već u srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea: {{izdvojeni citat|»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima {{jez-en|E. Baker}}, {{jez-en|Bailey}}-a, {{jez-en|Maclean}}-a i {{jez-en|Taylor}}-a str. 458-459</ref>}} U Mihailovićev štab uputili su misiju za vezu na čelu sa kapetanom Hadsonom. Misija je dignuta na viši nivo imenovanjem pukovnika Bejlija (u decembru 1942.) i kasnije generala Armstronga (u septembru 1943.) za šefa misije. Tokom proleća i leta 1943. saveznici su poslali u Srbiju devet svojih misija u štabove JVUO u cilju održavanja veze i organizovanja diverzija i otpora. Saveznički eksperti uspeli su da dekodiraju nemačke šifre, tako da su svakog dana imali izveštaje o nemačkom radio-saobraćaju. Bejzil Dejvidson iz [[SOE]] izjavio je da su početkom [[1943]]. ovi izveštaji počeli stizati i do njega: {{izdvojeni citat|Bile su to brzojavke na primjer ovakva sadržaja: »Partizani koji su dosad bili u X ili Y nalaze se u pokretu prema Z. Šaljemo protiv njih četnike.« ... Ta obavještenja su odigrala veoma krupnu ulogu u odluci premijera (Churchilla), do koje je došlo kad je on u veljači 1943. stigao u Kairo da se iniciraju promjene u našoj politici.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i {{jez-en|Richard Clogg}}, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 9. Diskusija o referatu {{jez-en|Sweet-Escott}}-a, str. 438</ref>}} Tokom 1942. i prve polovine 1943. godine saveznici su preko izveštaja svojih misija, praćenjem osovinske, naročito italijanske, štampe, i putem dešifrovanja neprijateljskog radio-saobraćaja, došli do dva zaključka: # Mihailovićeve trupe ne pokazuju značajnu protivosovinsku aktivnost # Jedan broj Mihailovićevih komandanata sarađuje sa osovinskim snagama. Zbog toga je saveznički komandant Sredozemlja, general Vilson, u maju 1943. naložio pukovniku Bejliju da Mihailoviću dostavi naređenje u kojem je između ostalog navedeno: {{izdvojeni citat|Apsolutno je potrebno da general Mihailović sada počne da izvršava obaveze koje je ranije prihvatio i da u ovom trenutku sarađuje u potpunosti... Mihailović ne predstavlja borbenu snagu od nekog značaja zapadno od Kopaonika. Njegove jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini i Bosni već su uništene ili tesno sarađuju sa Osovinom. Isto tako je teško reći da njegove jedinice postoje u Hrvatskoj, Sloveniji i Slavoniji... Partizani predstavljaju dobru i efikasnu borbenu snagu u svim krajevima, gde jedino kvislinzi predstavljaju generala Mihailovića. Zato je odlučeno: obavestićete Mihailovića da britanska Glavna komanda Srednjeg istoka zahteva da on, kao saveznik, prekine svaku saradnju sa Osovinom i da krene na istok, u Srbiju.<ref>Živan L. Knežević: Why the Allies abandoned the Yugoslav Army of General Mihailović - Washington DC, 1945.</ref>}} [[Datoteka:Sir Winston S Churchill.jpg|thumb|175px|"''Razlog zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem''." ([[Winston Churchill]])]] U aprilu 1943. saveznici su uspostavili kontakt sa [[partizani]]ma i postepeno počeli da im pružaju materijalnu i propagandnu podršku. Mihailoviću je postavljen ultimatum i zadat rok da otpočne sa protivosovinskim aktivnostima prema instrukcijama savezničke Komande Sredozemlja. Budući da do tih protivosovinskih aktivnosti [[JVUO]] nije došlo, u decembru 1943. saveznici su doneli odluku da uskrate svaku pomoć Mihailoviću i da svu pomoć i podršku prenesu na partizane. Savezničke misije su do maja 1944. povučene iz štabova JVUO. Jedan od učesnika u događajima, [[Ficroj Meklejn]] (''Fitzroy MacLean'') u knjizi ''Eastern Approaches'' ovako je opisao taj preokret u savezničkoj politici: {{izdvojeni citat|Odluka, doneta iz vojnih razloga, da se Mihailoviću uskrati pomoć i pruži podrška Titu, automatski je postavila i politički problem. Na prvom mestu ona je izazvala najsnažniji otpor kraljevske jugoslovenske vlade i grupe oko kralja Petra, iako se sam kralj na kraju prećutno složio. Drugo, ona je postavila i pitanje da li će, s naše strane, posle vojnog priznavanja Tita kao saveznika, uslediti u bilo kojoj meri i političko priznavanje.<ref name="fitzroy">Fitzroy MacLean: Eastern Approaches, 1949.</ref>}} {{izdvojeni citat|Do tada smo Srbiju smatrali za prvenstveno četnički domen. Materijal koji smo im tamo ranije dostavljali izbacivan je Mihailoviću. Ali rezultati su, po mišljenju Komande Bliskog istoka, bili razočaravajući. Naročito nije dolazilo ili veoma malo do presecanja saobraćaja na pruzi Beograd—Solun. Kao što se sećate, Mihailoviću je dat ograničen period vremena, u kome je trebalo da izvrši određenu operaciju. Ovo vreme je sad isteklo, a on nije ispunio ovaj zahtev i zato je doneta važna odluka da se Saveznička misija povuče iz njegovog štaba i da mu se obustavi dalje dostavljanje materijala. Dostavljanje je odmah obustavljeno; povlačenje britanskih oficira za vezu potrajalo je duže i tek krajem meseca maja, brigadir Armstrong, moj kolega u suprotnom taboru, oprostio se od Mihailovića, koji je bio pun prekora, ali još uvek učtiv. U Donjem domu g. Čerčil je objasnio postupak vlade. "Razlog — rekao je — zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem."<ref name="fitzroy" />}} 12. septembra 1944. jugoslovenski kralj [[Petar II Karađorđević]] je javno pozvao sve borce da pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, a one koji to odbiju osudio kao izdajnike koji "zloupotrebljavaju ime kralja i autoritet krune" radi pravdanja saradnje sa neprijateljem: {{izdvojeni citat|U ovom sudbonosnim i za Jugoslaviju velikim danima, kada pobedonosne armije Sovjetskog Saveza stoje na našoj granici s jedne strane, a američke i britanske s druge strane, kada je dan naše slobode u punom svanuću, pozivam sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom. (...) tom našom narodnom vojskom, koja je jednodušno priznata, podržavana i pomagana od naših velikih saveznika, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Amerike. <br /><br /> Svi oni, koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti, i koji se ne bi odazvali ovom pozivu, neće uspeti da se oslobode izdajničkog žiga, ni pred narodom ni pred istorijom. Ovom mojom porukom vama, odlučno osuđujem zloupotrebu imena kralja i autoriteta krune, kojom se pokušavalo opravdati saradnja sa neprijateljem i izazvati razdor među borbenim narodom u najtežim časovima njegove istorije, koristeći time samo neprijatelju.<ref name="prekoBBC">[http://sr.wikisource.org/sr-el/Позив_краља_Петра_II_на_приступање_Народноослободилачкој_војсци_Југославије Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]</ref>|Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije}} Uprkos pozivu jugoslovenskog kralja, [[Dragoljub Mihailović]] i tzv. "Jugoslovenska vojska u otadžbini" u [[Bitka za Srbiju 1944.|bici za Srbiju]] su se borili na strani Nemaca. == Suđenje kolaboracionistima == {{main|Beogradski proces}} Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja četnika sa okupacionim trupama za vreme okupacije. Optuženi Mihailović se branio time da je to zatečeno stanje, da je u Crnoj Gori i Hercegovini vladala glad, a Italijani su davali obroke: :Pretsednik: Je li vama bilo poznato da su u to vreme, jula-avgusta 1942 godine, komandanti četnika u Dalmaciji, u Hercegovini, Bosni, Liki, sarađivali sa okupatorom? :Optuženi: Ne razumem. :Pretsednik: Da li su vaši komandanti kao Jevđević i drugi u to vreme sarađivali sa Italijanima? :Optuženi: To je zatečeno stanje, pokušao sam da promenim. :Pretsednik: Jeste li preduzimali što da to stanje promenite? :Optuženi: Jesam. Tražio sam i preko Hadsona i svojom depešom da mi se omogući pet hiljada obroka hrane da dobijem, jer je vladala glad u Crnoj Gori i Hercegovini isto tako.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Presudom je utvrđeno da su svi Mihailovićevi komandanti i sve njegove formacije sarađivale sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Utvrđeno je da su svi komandanti optuženog Mihailovića i sve njegove četničke formacije sarađivale sa Nemcima, Italijanima i bugarskim okupacionim trupama za sve vreme okupacije u oružanim borbama protiv narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vreme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo u nameri uništenja oslobodilačkog ustanka i pružanju pomoći okupatoru u održavanju sistema okupacije.<ref>[https://www.znaci.org/00001/60_3_34.pdf Prof. dr. Miodrag Zečević: Dokumenta sa suđenja Draži Mihailoviću]</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Reference == {{izvori|2}} == Literatura == * [https://www.znaci.org/00001/4_12_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XII, knj. 4, Dokumenti nemačkog Rajha : 1944-1945], Vojnoistorijski institut, Beograd * [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 1, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1941-1942], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1981, COBISS.SR-ID: 32586252 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_2.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 2, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića januar-septembar 1943], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586253 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_3.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 3, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, septembar 1944 - avgust 1944], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586254 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 4, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, avgust 1944 - maj 1945], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1985. * [https://www.znaci.org/00001/114.htm Branko Latas: DOKUMENTI O SARADNjI ČETNIKA SA OSOVINOM], Beograd 2006. * [https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. COBISS.SR-ID: 2328588 * [https://www.znaci.org/00001/171.htm Elizabet Barker: Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u drugom svjetskom ratu], Zagreb, Globus 1979, COBISS.SR-ID: 77735943 * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Sveučilišna naklada Liber - Zagreb 1979 * {{Cite book| ref = harv| last = Pajović| first = Radoje| authorlink = Radoje Pajović| others = Dušan Željeznov, Branislav Božović| title = Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Špiler| year = 1987| url = http://www.znaci.net/00001/281.htm| publisher = Центар за информације и публицитет| location = Загреб| isbn = 978-86-7125-006-1| pages = | access-date = 05. 01. 2012| archive-date = 24. 04. 2013| archive-url = https://web.archive.org/web/20130424015645/http://znaci.net/00001/281.htm| url-status = dead}} == Vidi još == * [[Četnici u Drugom svetskom ratu]] * [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] * [[Predaja zarobljenih partizana Nemcima 1941.]] * [[Protivosovinske aktivnosti četnika u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == {{commonscat|Chetnik collaboration with Axis occupation}} * [http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html Svi smo sarađivali sa Nemcima, osim mene (Transkripti sa suđenja Draži Mihailoviću)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215085052/http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html |date=2012-12-15 }} * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 (Stanford University Press 1975)] ** [https://www.znaci.org/00001/40_45.htm Dvojna politika u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_47.htm Kolaboracija s Talijanima u Crnoj Gori] ** [https://www.znaci.org/00001/40_48.htm Kolaboracija s Talijanima u NDH] ** [https://www.znaci.org/00001/40_49.htm Kolaboracija s Talijanima u Sloveniji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_50.htm Kolaboracija s ustaškom državom] ** [https://www.znaci.org/00001/40_57.htm Sporno pitanje kolaboracije] ** [https://www.znaci.org/00001/40_62.htm Četničko-njemački sporazumi o kolaboraciji u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_63.htm Neformalna kolaboracija u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_64.htm Kolaboracija izvan Srbije do oktobra 1944.] ** [https://www.znaci.org/00001/40_72.htm Slom njemačko-četničke obrane u zapadnoj Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_78.htm Nastavak kolaboracije s Nijemcima] * [https://www.znaci.org/00001/41.htm Fikreta Jelić-Butić. ČETNICI U HRVATSKOJ 1941-1945] * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/independent-state-of-croatia/chetniks/ Chetnik collaboration with NDH], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/italy/chetniks/ Chetnik collaboration with Italians], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/montenegro/chetniks/ Chetniks in Montenegro], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/chetniks/ Chetnik movement during World War II] * [http://trial-mihailovic-1946.org/ Web Archive - The Trial of Dragoljub-Draza Mihailovic – 1946] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212225831/http://trial-mihailovic-1946.org/ |date=2007-02-12 }} * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 3 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm -Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm -Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_261.htm -Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm -Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_263.htm -Izveštaj Štaba 2. oklopne armije od 7. decembra 1943. komandantu Jugoistoka o molbi Vojislava Lukačevića da mu se omogući sastanak sa Pavlom Đurišićem radi dogovora o proširenju saradnje četnika sa Nemcima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm -Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_265.htm -Naređenje Štaba 2. oklopne armije od 22. decembra 1943. godine 2. puku »Brandenburg« o premeštanju nemačkog oficira za vezu iz štaba Vojislava Lukačevića u štab Pavla Đurišića ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm -Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm -Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_268.htm -Obaveštenje komandanta Jugoistoka od 24. januara 1944. nemačkom opunomoćenom generalu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o angažovanju četnika u Dalmaciji i Hercegovini zajedno sa nemačkim trupama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_269.htm -Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_270.htm -Izveštaj obaveštajnog odeljenja nemačke 264. pesadijske divizije od 18. aprila 1944. o razgovorima sa Momčilom Đujićem i Miodragom Kapetanovićem ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_271.htm -Izveštaj Obaveštajne grupe »Konrad« od 11. maja 1944. Komandi 2. oklopne armije o pregovorima sa Momčilom Đujićem] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm -Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_273.htm -Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru sa kapetanom Neškom Nedićem u Kruševcu ] * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 4 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbahetom ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm -Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 18. avgusta 1944. sa sastanka održanog 17. i 18. avgusta u komandi Jugoistoka povodom ponude Draže Mihailovića za saradnju u borbi protiv jedinica NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_230.htm -Obaveštenje generalštaba vrhovne komande Vermahta od 25. avgusta 1944. ministarstvu inostranih poslova o razgovorima Milana Nedića sa komandantom jugoistoka o saradnji Draže Mihailovića sa Nemcima u borbi protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm -Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} {{Authority control}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu| ]] 12xlemjeghvyuaxyvqymp4dgnew2x9i 41865973 41865963 2024-04-25T15:18:17Z 87.116.177.196 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Nemac, domobran i Rade Radić.jpg|thumb|Njemački general major Friedrich Stahl, [[Hrvatsko domobranstvo|domobranski]] oficir i četnički komandant [[Rade Radić]], prilikom sastanka u centralnoj Bosni, 1942.<ref name="ushmm46717">{{cite web|url=http://resources.ushmm.org/inquery/uia_doc.php/query/45?uf=uia_BeHOBM|title=Photograph #46717|publisher=United States Holocaust Memorial Museum|accessdate=5 February 2011}}</ref>]] [[Datoteka:Četnici i Nemci.jpg|thumb|right|[[Četnici]] poziraju s njemačkim okupacionim snagama u nepoznatom selu na području Jugoslavije.]] '''[[Kolaboracija]] [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četnika]] sa snagama [[snage Osovine|Osovine]]''' je tokom [[Drugi svjetski rat u Jugoslaviji|drugog svjetskog rata u Jugoslaviji]] poprimala razne forme, od nenapadanja do direktne vojne podređenosti okupacionim snagama. [[Jugoslovenska vojska u otadžbini]] je predstavljala raznorodnu formaciju sastavljenu od raznih [[Četnici u Drugom svetskom ratu|četničkih grupa]]. [[Četnici]] u Srbiji su isprva sa [[partizani]]ma učestvovali u [[ustanak u Srbiji 1941.|ustanku protiv okupatora]] [[1941]], a nakon sloma ustanka kreću u borbu protiv unutrašnjih neprijatelja - [[partizan]]a i drugih etničkih grupa. U [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]] (Dalmaciji, Lici, Hercegovini i delu Bosne) četničke jedinice od početka organizuju Italijani kao jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]].<ref name="Pop izdaje"/> Proklamativno su ove jedinice bile pod Vrhovnom komandom [[Dragoljub Draža Mihailović|Draže Mihailovića]], ali efektivno podređene italijanskoj vojnoj komandi. [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeve]] četnike je podržavala [[Jugoslavija|jugoslovenska]] vlada u izbeglištvu, podržana od [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznika]], te su četnici formalno postali deo savezničke koalicije, očekujući preuzimanje vlasti u trenutku savezničke pobede nad Nemačkom. U međuvremenu, otpor Osovini veoma je opao, a mnogi delovi JVuO su se borili zajedno sa osovinskim snagama protiv rivalske [[NOVJ|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]]. Nakon niza upozorenja tokom [[1943]], [[Saveznici u Drugom svetskom ratu|Saveznici]] su u decembru [[1943]]. doneli odluku o raskidu saradnje.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm Elisabeth BARKER: BRITANSKA POLITIKA NA BALKANU U DRUGOM SVJETSKOM RATU], Globus, Zagreb 1979</ref><ref>Winston Churchill: The Second World War. [5], Closing the ring, New York, Bantam Books, 1962</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/1.htm Fitzroy Maclean: RAT NA BALKANU], Stvarnost, Zagreb 1964</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Zagreb 1979</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/5.htm F.W.D. Dikin: BOJOVNA PLANINA], Nolit, Beograd 1973</ref> Izbeglička vlada u kojoj je [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] bio ministar vojni raspuštena je u maju [[1944]], u avgustu je [[Kralj Petar II Karađorđević|kralj Petar]] ukinuo njegov štab, a u septembru pozvao sve pripadnike Jugoslovenske vojske u otadžbini da se priključe [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]]. {{Wikisource|Instrukcija D. Mihailovića Pavlu Đurišiću od 20.12.1941.}} {{Wikisource|Radiogramsko naređenje D. Mihailovića svim komandantima od 7.11.1943. }} Mihailović otkazuje poslušnost jugoslovenskom kralju, a tokom savezničke bitke [[Bitka za Srbiju 1944.|bitke za Srbiju 1944.]] se bori na strani [[Wehrmacht]]a. Četničko zbližavanje sa Nemcima kulminiralo je [[Povlačenje kolaboracioanista u Treći Rajh|zajedničkim povlačenjem]] sa nemačkim snagama na teritorij [[Treći Rajh|Trećeg Rajha]] [[1944]]-[[1945]]. Uzimajući u obzir formacijsku potčinjenost okupacionim snagama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Rajha]], kao i [[Suradnja četnika s Nezavisnom Državom Hrvatskom|potpisivanje ugovora]] sa vlastima kvislinške [[NDH]], [[Logika|logički]] je neodrživo četnike nazivati [[Antifašizam|antifašističkim]] pokretom. Pokret koji traži i dobija oružje, municiju i ratnu opremu od [[fašizam|fašističkog]] okupatora, po definiciji nije antifašistički. Pored toga, Mihailovićev pokret uopšte nije upotrebljavao sintagmu „antifašistički“ kao vlastitu odrednicu, niti se identifikovao s antifašizmom, budući da je ta terminologija poticala iz domena [[Komunizam|komunističke ideologije]]. Mihailovićev pokret nije bio fašistički u ideološkom smislu i nastao je kao nesumnjivo antiokupatorski pokret. Međutim, praksa tog pokreta podrazumevala je usvajanje fašističke kulture nasilja: etnički motivisani masovni zločini, teror nad civilima, istrebljenja čitavih porodica, nasilje nad kolektivnim seoskim zajednicama, spaljivanja i pljačku čitavih naselja. [[Antikomunizam]] je bio ključni ideološki činilac koji je prouzrokovao nalaženje zajedničkih interesa između JVuO i okupatora, ali i između JVuO i kvislinških, tj. domaćih profašističkih pokreta.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> {{izdvojeni citat|- Samostalni četnički odredi („Vertragschetniks“) više ne postoje, čak se i Drenović stavio pod komandu D.M.-a. Drenović, Tešanović i lokalni komandanti formalno sarađuju sa njemačkim i hrvatskim trupama. - Ukupno brojno stanje četnika u NDH i Sloveniji procijenjeno na 22.500 ljudi.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=829&rec=313&roll=482 NARA, T313, Roll 482, frame no. 000826: Sastav i brojno stanje neprijateljskih snaga u zoni odgovornosti 15. brdskog korpusa (1. septembar 1943.)]</ref>|Njemački izvještaj od 1. septembra 1943. godine}} Kao vrhovni komandant Jugoslovenske vojske u otadžbini, general Mihailović je dozvoljavao saradnju svojih jedinica sa silama Osovine i kvislinzima, posredno ([[Legalizovani četnici|legalizacija]]) ili direktno. Saradnja se ostvarivala lečenjem četnika u italijanskim, nemačkim i kvislinškim bolnicama, dobijanjem naoružanja i municije, hrane, zajedničkim dejstvima na sektorima fronta ugroženim od partizana. Saradnja je proizlazila iz činjenice da je četnička strategija polazila od uništenja komunista posredstvom okupatora u okviru Drugog svetskog rata. Kolaboracija je u [[Crna Gora|Crnoj Gori]], [[Sandžak|Sandžaku]] i [[Dalmacija|Dalmaciji]] bila očigledna, nesporna, dokumentarno potvrđena. Četničke jedinice odstupale su tokom 1944. i 1945. godine sa Nemcima.<ref>Branko Petranović, Srbija u Drugom svetskom ratu 1939-1945, Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd, 1992, str. 391.</ref> == Mihailovićeva ratna doktrina == {{main|Dragoljub Mihailović|Četnička ideologija}} Nakon početnog učešća u ustanku, [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je već 1941. smatrao da su oružane akcije protiv okupatora bez izgleda na uspeh,<ref>Zapisnik kapetana Matla sa sastanka sa srpskim generalštabnim pukovnikom Dražom Mihailovićem 11. novembra 1941, [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], str. 871-878</ref> da mogu izazvati represalije, da su stoga štetne, pa ih treba izbegavati. Prema Dražinoj doktrini, otvoren sukob sa okupatorom treba početi u trenutku njegovog povlačenja, usled savezničkog iskrcavanja na Balkanu ili usled poraza na drugim frontovima. U svom programu poslatom emigrantskoj vladi septembra 1941, Mihailović piše: {{izdvojeni citat|Održavanje neprijateljskog stava prema okupatorima i njihovim pomagačima, ali za sada, do daljeg, ne ulaziti u neposredne borbe osim u slučajevima samoodbrane kao što je slučaj u Hrvatskoj.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_6.htm Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (dokumenti četničkog pokreta), knj. 1], dokument broj 6</ref>}} Njegovo gledište osnaženo je nakon prve zvanične radio poruke predsednika izbegličke vlade [[Dušan Simović|Dušana Simovića]] od 28.10.1941. koja kaže: {{izdvojeni citat|Do daljnjeg znaka za zajednički rad, bez krajnje potrebe ne izazivati neprijatelja.}} Mihailović je verovao da će saveznici na kraju pobediti. U međuvremenu, nastojao je da spreči ekspanziju komunizma. Smatrao je da će trenutak sloma okupatora biti odlučujući za buduće uređenje zemlje. Da bi se to moglo iskoristiti, potrebno je: * biti, makar formalno, priznata pro-saveznička formacija; * biti vojno dominantan u odnosu na ostale etničke ili ideološke struje sa savezničkim statusom. Partizanski pokret bio mu je glavni rival, a takođe i glavni ideološki protivnik po svim važnim pitanjima. Mihailović je smatrao da strateško opredeljenje za zapadne saveznike nije nužno u sukobu sa taktičkim suzbijanjem partizanskog pokreta uz pomoć okupatora. On je verovao da će ta saradnja ostati neprimetna, odnosno da treba “javno izbegavati saradnju sa Nemcima jer to srpski narod ne voli.“<ref>[http://www.subnor.org.rs/okrugli-sto-ustanak-u-srbiji-1941-godine УСТАНАК У СРБИЈИ 1941. ГОДИНЕ]</ref> U skladu sa ovom logikom, razvio je koncepciju korišćenja svih činilaca u svoju korist. Smatrao je da se treba držati Saveznika, jer je to obezbeđivalo je podršku kralja, naroda, i status savezničke sile. Otpor Nemcima je ostao deklarativnog i propagandnog karaktera da se snage ne bi iscrpljivale u beskorisnim sukobima sa nadmoćnim protivnikom.<ref>videti Proglas Srbima, Hrvatima i Slovencima od 16.11.1941.</ref> == Odnosi sa Nemcima u Srbiji 1941. == {{main|Ustanak u Srbiji 1941.}} === Saradnja sa kvislinškom vladom === {{main|Saradnja četnika sa Nedićevom vladom}} Draža Mihailović je na početku stvaranja svoje organizacije, tokom leta 1941. stupio u kontakt sa kvislinškim režimom [[Milan Aćimović|Milana Aćimovića]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. - [https://www.znaci.org/00001/11_4.htm glava 4]</ref> Mihailović je smatrao da se kvislinške snage Aćimovića i posle njega [[Milan Nedić|Nedića]] mogu višestruko iskoristiti: * one suzbijaju komunizam i u tom svojstvu su koristan partner; * one mogu služiti kao paravan za privremenu legalizaciju četničkih odreda u kriznim situacijama; * one su potencijalni izvor snabdevanja - bilo dobrovoljnog, bilo putem fingiranih ili stvarnih prepada * one omogućuju posrednu vezu sa okupacionom silom; * njihovi pripadnici će preći pod Mihailovićevu komandu u trenutku raspada okupacionog sistema; Sa Nedićem je bio u kontaktu, dobijao od njega pare, i obećanja "da će se angažovati kod nemačkih vlasti da Mihailović ne bude zarobljen ili kažnjen."<ref name="znaci.net">https://www.znaci.org/00001/4_14_1_243.htm IZVEŠTAJ HAROLDA TURNERA OD 6. NOVEMBRA 1941. O POKUŠAJIMA DRAŽE MIHAILOVIĆA DA PREGOVORIMA SA NEDIĆEM I NEMCIMA OJAČA SVOJ POLOŽAJ ZA BORBU PROTIV KOMUNISTA1</ref> Mihailović je preko Nedića tražio kontakt sa Nemcima za "borbu protiv komunizma", ali Nedić im je preneo da se Mihailović nalazi neposredno pred uništenjem, da želi da dobije u vremenu da bi se spasao, naročito preko zime, da je potpuno nepouzdana ličnost i da nema svrhe pregovarati.<ref name="znaci.net"/> Kakogod, o želji Mihailovića da pregovara je obaveštena i nemačka Vrhovna komanda: {{izdvojeni citat|13.11.41: Vrhovna komanda oružanih snaga traži provjeru vijesti da je „izvjesni“ Mihailović poslao delegate Nediću, i preko njih ponudio Nijemcima pregovore.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000119: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka.</ref>}} Uprkos potonjem neuspehu pregovora sa Nemcima, četnici su ipak postigli dogovor sa kvislinškom vladom. Sukladno postignutim dogovorima viših instanci, Štab 1. valjevskog četničkog odreda 13. decembra 1941. naređuje saradnju sa kvislinškim vlastima u borbi protiv partizana: {{izdvojeni citat| 2) Da komandir opštinskih četa stupa u dodir sa postavljenom opštinskom upravom i ne pokazujući ovaj akt saopšti joj da je određen da formira oružane snage na teritoriji opštine koje će služiti kao potpora vlasti radi održavanja mira i poretka a naročito kao oružana snaga za suzbijanje komunista ako se i kad pojave na teritoriji opštine. Ovaj štab će preduzeti sve potrebne mere da ovakav rad bude prećutno odobren i od strane Nedićevih odnosno nemačkih vlasti. <br /><br /> 6) Komandiri će narediti svojim seoskim komandirima da odmah otpočnu sa patroliranjem. Ova mera je neophodna jer se komunisti pošto su razbijeni vuku kroz sva sela u bednom stanju i malim grupama a u interesu je naše stvari da ih odmah razoružavamo.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_33.htm Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda od 13. decembra 1941. za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade</ref>|Naređenje Štaba 1. valjevskog četničkog odreda za saradnju sa vlastima srpske kvislinške vlade (13. decembra 1941.)}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1941. === {{main|Sastanak u Divcima}} {{izdvojeni citat|Četnički odredi jugoslovenske vojske pod komandom pukovnika Draže Mihailovića stavljaju se na raspolaganje za borbu protiv komunista u saradnji sa nemačkim Vermahtom.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%BF%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%99%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_30._%D0%BE%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0_1941._%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0 Извештај капетана Матла претпостављенима од 30. октобра 1941. о разговорима са представницима Драже Михаиловића]</ref>|Dražina ponuda Nemcima iz oktobra 1941.}} {{Wikisource|Izjava pukovnika Branislava Pantića o Mihailovićevoj odluci da pregovara s Nemcima}} {{Wikisource|Izveštaj kapetana Matla pretpostavljenima od 30. oktobra 1941. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića}} {{Wikisource|Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.}} Nemci su za gušenje [[Ustanak u Srbiji 1941.|ustanka u Srbiji 1941.]] angažovali dodatne trupe i sproveli drastične represalije nad stanovništvom, što je Mihailovića navelo da se povuče iz ustanka, napadne partizane i zatraži kontakt sa nemačkom upravom radi prekida neprijateljstva. Vezu je uspostavio preko pukovnika [[Branislav Pantić|Branislava Pantića]], njegovog predstavnika i obaveštajca u [[Beograd]]u. No, na samom početku sastanka sa nemačkim predstavnicima u selu [[Divci]] 11.11.1941. mu je rečeno: {{izdvojeni citat|Pre dve nedelje poručili ste nam preko Vaših poverenika u Beogradu da je Vaša namera 'da nećete više dozvoliti da se srpska krv beskorisno proliva i srpska imovina dalje uništava'. Istovremeno ste ponudili da se zajedno sa nemačkim Vermahtom i organima Nedićeve vlade borite protiv komunizma. Ponuda je od strane Glavne komande odbijena jer: 1) Nemački Vermaht će sam u najkraćem vremenu okončati sa komunizmom i 2) glavni komandant ne može imati poverenja prema Vama kao savezniku.}} Nemci su procenili da Draža zna za dolazak njihovih oklopnih trupa, da kao generalštabni oficir pravilno ocenjuje da će se nastavak nemačkih operacija rđavo završiti po njega, i stoga "nemački Vermaht ne može da se optereti takvim saveznicima koji mu se privremeno priključuju iz razloga oportuniteta".<ref name="Divci">[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D1%81%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8%D0%BC_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D1%83_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%83_%D0%94%D0%B8%D0%B2%D1%86%D0%B8_11.11.1941. Zapisnik sa sastanka Mihailovića sa nemačkim predstavnicima u selu Divci 11.11.1941.]</ref> U daljem razgovoru Draža se pravdao nacistima za ustanak: {{izdvojeni citat|Nije moja namera da ratujem protiv okupatora, jer kao generalštabni oficir poznajem snage obeju snaga.<ref name="Divci"/>}} On se pravdao da je morao uzeti neke gradove od Nemaca da ih komunisti ne bi uzeli<ref>"Moji ljudi su [[Bitka za Loznicu 1941.|krenuli na Loznicu]] zato da je komunisti ne zauzmu."</ref> i izjavljivao da nije na strani ustanika: {{izdvojeni citat|Nisam se stavio na stranu onih koji žele da isteraju Nemce.<ref name="Divci"/>|[[Draža Mihailović]]}} Draža je izjavljivao Nemcima lojalnost i tražio da mu daju municiju da nastavi borbu protiv partizana.<ref>"Neophodno je imati municiju! Računajući s tim, došao sam ovamo."</ref> Ali, želeo je da njegovo "delovanje na nacionalnoj osnovi" ostane potajno da ne bi prošao kao [[Kosta Pećanac]], koji je sklopio otvoreni sporazum sa okupatorom, čime je izgubio ugled u narodu i stekao oznaku izdajnika.<ref name="Divci"/> Uprkos svim njegovim predlozima, Nemci mu nisu ostavili drugu mogućnost do da položi oružje: {{izdvojeni citat|„Ponuda pukovnika Mihailovića da stavi svoje snage na raspolaganje za borbu protiv komunista je odbijena i zatražena je bezuslovna predaja. Mihailović je tražio da se konsultuje sa svojim komandatima. Mihailović također tražio oružje za borbu protiv komunista. Ovo je igra, borba između bandi za izvor oružja. Ipak, čini se da jedan dio Mihailovićevih bandi iskreno želi da se bori protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000121-2: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka 17.11.41.}} Mihailovićev stav u odnosu na njemačkog okupatora i kvislinge u Srbiji bio je jasno izražen u depeši, koju je opunomoćeni poslanik Ministarstva inostranih poslova Trećeg Rajha u Beogradu [[Felix Benzler]], 31. marta 1942. godine, uputio centrali u Berlinu: {{izdvojeni citat|Sve dosad se nije postiglo da se ličnost pukovnika Mihailovića stavi pod kontrolu. Po svoj prilici ni on nije u stanju ili nije voljan da na srpskom području nešto preduzme, već je, naprotiv, preko jednog posrednika ovih dana ponudio vladi Nedića da prihvata da se objavi: 1) da on ne namerava da se bori protiv Nemaca; 2) da neće ništa da preduzima protiv Nedićeve vlade; 3) da se zalaže za održanje mira i reda u zemlji; 4) da poziva na borbu protiv komunista. Posredniku je odgovoreno da za Mihailovića jedino u obzir dolazi da se bezuslovno potčini.<ref>[https://znaci.org/00001/11_18.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje POD ZAŠTITOM LEGALIZOVANIH ODREDA]</ref>}} Za njim je raspisana poternica i nekoliko meseci je bio u bekstvu. U junu 1942. Mihailović je prešao u Crnu Goru, italijansku okupacionu zonu, na teritoriju koju su držali crnogorski četnici. Četnički odredi u Srbiji su delom raspustuili regrute kućama i ostali u ilegali na kadrovskom sastavu, a delom se legalizovali kao pripadnici zvaničnih Nedićevih formacija. === Stanje sukoba niskog intenziteta i legalizacija četnika === {{main|Neil Selby}} {{Quote box | citat = „Udružite se sa apotekarima. Uzmite od njih praškova za kijanje, suzavce i supervodonik. Na igrankama svrabeće praškove. Upućujte preteća pisma, uznemiravajte telefonom, stvarajte svuda strah i zabunu.“<ref name="Kosta Nikolić 2004">Bojan Dimitrijević - Kosta Nikolić: Đeneral Mihailović - biografija, Beograd : Institut za savremenu istoriju, 2004, str 378-9</ref> | izvor = [[Draža Mihailović]] naređuje „misteriozne sabotaže" po gradovima septembra 1943. | width = 40% | align = right}} Aktivnosti četničkih odreda u Srbiji svedene su na najmanju meru da se ne bi izazivao okupator, i uglavnom su ograničene na organizacionu i obaveštajnu delatnost i sitnije diverzije. Uprkos tome, nemački okupator je veoma ozbiljno shvatao četničku aktivnost i povremeno organizovao racije protiv preostalih Mihailovićevih odreda, koji su se trudili da izbegnu dodir sa neprijateljem. Težište aktivnosti obeju strana preneto je na teritoriju [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]]. U Srbiji, znatan broj Mihailovićevih snaga se legalizovao. Nemački popis glavnih vladinih legalnih odreda od [[15. maj]]a 1942, pod rednim brojevima 1 do 18 navodi Ljotićeve odrede, od 19 do 39 su Mihailovićevi, a od 40 do 100 Pećančevi. Tu na okupatorskom spisku snaga su neki od glavnih Mihailovićevih četnika: [[Predrag Raković]], [[Miloje Mojsilović]], [[Dušan Smiljanić]], [[Vučko Ignjatović]], [[Miloš Glišić]], [[Ljuba Jovanović]]... Do početka 1942. godine "ravnogorski pokret istopio se u redovima Nedićeve milicije i konačno se ponovo pojavio, umanjen, u Crnoj Gori."<ref name="Deakin2">[https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA]</ref> Odsustvo oružane borbe u Srbiji sredinom [[1942]]. godine Mihailović je nastojao da nadoknadi činjenjem smicalica nemačkim vojnicima po gradovima, ubacivanjem „smrdljivih bombi", "svrabećih praškova", "praškova za kijanje", upućivanjem pretećih pisama, uznemiravanjem telefonom...<ref name="Kosta Nikolić 2004"/> Ovo nije ostalo neprimećeno. Britanski kapetan Bil Hadson je u drugoj polovini 1942. ponovo uspostavio vezu i javio da "Mihailović još sarađuje s Osovinom u Crnoj Gori i Sandžaku i miruje u Srbiji", da su "u Dalmaciji Trifunovićevi četnici legalizovani" te, podsticani od Italijana, sanjaju o nekoj "Srbo-Sloveniji i Dalmaciji". Na osnovu stanja na terenu on izvlači zaključak: {{izdvojeni citat|U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom.... Mihailoviću bi trebalo konačno reći da Britanci pretpostavljaju komuniste kvislinzima.<ref name="Deakin2"/>|Britanski kapetan Bil Hadson}} Mihailovićeva taktika u Srbiji se početkom 1943. sastojala u tome da organizuje i štedi svoje snage za "planirani narodni ustanak". Nemci navode da je izbjegavao svaki konflikt sa okupacionim trupama.<ref>NAW, T-78, Roll 332, 6289915, 919: Procjena situacije komande Jugoistoka za feburar 1943 (2. mart 1943.).</ref> Izveštaji Nedićeve vlade konstatuju da je četnička akcija gotovo svuda upravljena na obračunavanje sa komunistima, koje se sprovodi beskompromisno, do istrebljenja. Inače, četnici na sastancima sa narodom savetuju lojalno držanje prema domaćim vlastima i okupatorskoj vojnoj sili kao i odricanje svake pomoći partizansko-komunističkim bandama.<ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 59/1—1, k. 22.</ref><ref>Kopija originala (pisana na mašini, ćirilicom) u Arhivu V.I.I., reg. br. 54/5—1, k. 22.</ref> Četnici su se posebno klonili ozbiljnijih sabotaža koje mogu izazvati odmazde, pa su čak sprečavali britanske komandose na terenu da ih vrše: {{izdvojeni citat|[[Neil Selby|Major Selby]] imao zadatak da organizuje sabotaže i dotur materijala za iste; „Prema Selbyevim navodima, do sabotaža nije došlo zato što ih D.M., odn. njegovi komandanti na terenu na terenu još nisu odobrili.“ <ref>NAW, T-313, Roll 482, 000544: Izvještaj obavještajnog odjeljenja Vojnog komandanta Jugoistoka o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca u noći 18./19. augusta 1943 (26. august 1943.).</ref>|Izvještaj nemačkog obavještajnog odjeljenja o rezultatima istrage nad zarobljenim britanskim majorom Selbyem, uhvaćenim kod Žitkovca (26. august 1943).}} Mihailović je 7. oktobra 1943. naređivao svojim četnicima borbu protiv partizana u Sandžaku "po svaku cenu" i nesukobljavanje sa Nemcima "po svaku cenu": {{izdvojeni citat|9. Na slučaj dolaska nemačkih trupa u reon gde se vrši akcija, ne dolaziti sa ovima u dodir, a sprečiti po svaku cenu eventualni sukob. <br /> 10. Na slučaj nailaska na partizane, ovi se po svaku cenu moraju razbiti i reon Župe očistiti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_9.htm Naređenje Draže Mihailovića od 7. oktobra 1943. komandantima kopusa u zapadnoj Srbiji za mobilizaciju ljudstva i borbu protiv NOVJ u Sandžaku]</ref>|Naređenje Mihailovića za borbu protiv partizana i nesukobljavanje sa Nemcima u Sandžaku (7. oktobra 1943).}} Saveznički komandant Sredozemlja uskoro i sam uviđa da se Mihailović bavi sporednim aktivnostima, uz izbegavanje da preduzme nešto na komunikacijama vitalnim za [[Saveznici|Saveznike]] i za Nemce. Stoga je [[9. decembar|9. decembra]] [[1943]]. poslao [[Dragoljub Mihailović|Mihailoviću]] telegram kojim zahteva izvršenje specifikovanih napada na komunikacije, a koji počinje rečima: {{izdvojeni citat|'''Sloboda kojom se Nemci služe železničkim prugama od Grčke do Beograda za prevoz i izdržavanje trupa nepodnošljiva je.'''<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_250.htm, Obaveštenje brigadira Armstronga od 9. decembra 1943. Draži Mihailoviću o zahtevu Komande britanskih trupa na Srednjem istoku da četnici izvrše dve sabotaže protiv Nemaca]{{Dead link|date=August 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog II</ref>}} == Saradnja četnika sa NDH == [[Datoteka:Chetniks, Ustasa, and Domobrani.jpg|thumb|Predstavnici četnika, ustaša i domobrana na sastanku u Bosni.]] {{Glavni članak|Suradnja četnika sa NDH}}{{Wikisource|Sporazum grupe četničkih predstavnika sa predstavnicima NDH od 23.5.1942.}} {{izdvojeni citat|Mi se sa vojnim organima hrv. države na terenu borbe protiv komunista nalazimo ne kažemo saveznici, ali kao neki slučajni saradnici. Iz toga može za obje strane nastati dosta dobrih posljedica.<ref>http://www.znaci.org/00001/4_14_1_82.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230323080618/https://znaci.org/00001/4_14_1_82.htm |date=2023-03-23 }} Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP</ref>|Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda komandantu 4. domobranske divizije za saradnju u borbi protiv partizana (10. maja 1942.)}} Na celoj teritoriji [[NDH]] na kojoj su živeli Srbi, došlo je do [[Ustanak u NDH|ustanka]] protiv [[ustaše|ustaškog]] terora. Među ustanicima je ubrzo došlo do podele između četnika i komunista. Komunisti su imali svoje principe: beskompromisnu borbu protiv svih okupatora i pomagača i zabranu nacionalnog revanšizma. Četnici su hteli smirivanje situacije, što se ubrzo pretvorilo u borbu protiv pokreta otpora. [[Momčilo Đujić]] i [[Pajo Popović]] su prvi od četničkih vođa bili decembra 1941. godine kod župana NDH [[David Sinčić|Davida Sinčića]] u [[Knin]]u.<ref name="Pop izdaje"/> Zajedno s njima dvojicom, kod Sinčića je početkom decembra došao i [[Brane Bogunović]], kojeg će Sinčić ocijeniti kao najpouzdanijeg za suradnju.<ref>Veliki župan Sinčić je 7. februara 1942. obavijestio Pavelića da »Brane Bogunović iz Bosanskog Grahova uvijek djeluje u smislu smirenja«. (NOB u Dalmaciji, 2,872).</ref> Pregovori četnika s vlastima NDH u Kninu su nastavljeni u januaru 1942. godine, kada su velikog župana posjetili i [[Mane Rokvić]], kapetan [[Veljko Ilić]], [[Velimir Tešanović]] i [[Stevo Rađenović]].<ref>AVII, 261,42-1/12.</ref> Četnici su tokom prve polovine 1942. putem pučeva preuzeli od komunista rukovođenje ustaničkim odredima u centralnoj i istočnoj Bosni. Ovi odredi sklopili su ugovore o saradnji sa vojnim vlastima NDH tokom aprila, maja i juna 1942, i tako se uključili u jedinstven nemački odbrambeni sistem. Prvi je sporazum sa NDH potpisao [[Uroš Drenović]] u ime svog odreda [[27. april]]a 1942. Zatim su slične sporazume potpisali [[Lazo Tešanović]], [[Rade Radić]], [[Savo Božić]], [[Cvijetin Todić]], [[Radivoje Kerović]] i drugi. Pavelićev ministar [[Mladen Lorković]] [[26. maj]]a 1942. godine depešom obaveštava »vrhovničtvo« velike župe Bribir i Sidraga: {{izdvojeni citat|»Glavni stožer domobranstva suglasan je sa vašim priedlogom da se vođama grko-istočnjaka popu Momčilu Đujiću, Mani Rokviću, Bogunoviću, Paji Popoviću i Paji Omčikusu dodieli pomoć od milijun Kn (kuna), 200 pušaka jugoslavenskog poriekla i 10 strojo-pušaka.«<ref>AVII, H-P-426; u protokolu Ministarstva vanjskih poslova NDH dokument je zaveden pod brojem VT/57/42.</ref>|Depeša ministra NDH [[Mladen Lorković|Mladena Lorkovića]] nadležnima u Kninu o isporuci oružja četnicima (26. maj 1942.)}} Isplata je izvršena početkom juna. O tome dr Sinčić obavještava Pavelića: "''Jučer sam trima glavnim vođama četnika koji su u borbi protiv partizana, Momčilu Đujiću, Branku Bogunoviću i Mani Rokviću dao svakome po 100.000 kuna radi organiziranja borbe protiv partizana i pomoći njihovim suborcima''."<ref>AVII, 195,12/6—1</ref> Istovremeno je Sinčić »četničkim vođama izručio jednu makar skromnu količinu hrane, a naše zapovjedništvo stavilo im je na raspolaganje 20.000 metaka, 100 pušaka i 10 dobrovoljaca — puškomitraljezaca s oružjem«.<ref>AVII, 224,35/11-1.</ref> Međutim, saradnja nije tekla glatko. Dogovoreno je da četnici ne napadaju hrvatska sela i da ne dolaze oružani u Knin, što se često nije poštovalo.<ref>U istrazi poslije rata Sinčić je izjavio: »Sporazumjeli smo se da četnici neće napadati hrvatska sela ni domobrane, ni oružnike, da neće oružani u Knin dolaziti«. »Međutim, Đujić je nastavio s napadima svojih četnika na pojedina katolička sela u župi s izlikom da su u njima partizani«. AVII, 261,42-1/14.</ref> Međutim, na saradnji su insistirale sile Osovine; stoga će početkom [[1943]]. ugovori o saradnji biti obnovljeni. U [[Knin]]u je 26. II 1943. održana skupština četničkih »vojnih delegata i civilnih predstavnika« s područja [[Bosansko Grahovo|Bosanskog Grahova]], [[Drvar|Drvara]] i [[Bosanski Petrovac|Bosanskog Petrovca]]. Zaključeno je da se formira Grmečko-klekovački korpus, a za komandanta je izabran [[Đuro Plećaš]]. Zaključeno je da se »odmah povedu pregovori sa hrvatskim civilnim i vojnim vlastima za što tešnju saradnju, međusobnog pomaganja i zajedničku borbu protiv partizanskih pljačkaških hordi« a izabrani su i »opunomoćenici« za vođenje pregovora.<ref>Arhiv Hrvatske, Četnička arhiva, kut. 1.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/41_13.htm Fikreta Jelić–Butić: ČETNICI U HRVATSKOJ 1941–1945. poglavlje POKUŠAJ PODUZIMANJA VEĆE ČETNIČKE OFENZIVE PROTIV NOP-A]</ref> U [[Gospić]]u je 6. marta 1943. potpisan sporazum između pripadnika [[Medak|Medačkog]] četničkog odreda i vojnih i političkih vlasti NDH. Sastanku su, s hrvatske strane, prisustvovali ustaški pukovnik [[Vjekoslav Servatzy]], oružnički pukovnik Dragutin Mašek te veliki župan župe Lika i Gacka Ferdo Stilinović. Na drugoj strani, bili su prisutni kapetani Jovo Dabović i [[Miodrag Kapetanović]], komandant Medačkog odreda, kao i nekoliko civilnih predstavnika. U zapisniku sporazuma, između ostalog, navedeno je sljedeće: {{izdvojeni citat|Svrha sastanka je davanje odnosno dobivanje dozvole za obstojnost i daljni rad gore spomenute skupine oboružanog pravoslavnog pučanstva. Tim povodom daje se i prima na znanje sliedeće: </br> 1.— Vođa naoružanog odreda zvanog »Medački četnički odred«, svi njegovi zapovjednici i oboružani pripadnici tog odreda u ime svoje i u ime cielokupnog pravoslavnog pučanstva, koje stanuje na području toga odreda izjavljuju, da priznaju vrhovničtvo (suverenitet) N.D.H. i Poglavnika, koji je nosioc tog vrhovničtva, za svog vladara. Priznaju također sve zakone, naredbe, odredbe i u obće zakonske propise N.D.H. i obavezuju se iste poštovati i njima se pokoravati kao i svi drugi državljani N.D.H. Nadalje izjavljuju da žele, da im se dozvoli da oružje, koje već posjeduju, mogu i nadalje zadržati u svrhu, da brane svoja sela i naselja od pljačkaških partizanskih bandi i drugih odmetnika, a izjavljuju se spremnim dobrovoljno sudjelovati sa hrvatskim i njemačkim odnosno talijanskim oružanim snagama na suzbijanju i uništavanju partizansko odmetničkih bandi i to pod vrhovnim zapovjedničtvom hrvatskih odnosno njemačkih ili talijanskih vojnih zapovjednika.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 159, registarski broj 23/3 (H-X-84).</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_2_76.htm Zapisnik o sporazumu Medačkog četničkog odreda i predstavnika vojnih vlasti Nezavisne Države Hrvatske u Gospiću od 6. marta 1943. o saradnji u borbi protiv pripadnika NOP-a na području centralne Like]</ref>}} U pismu koje su 30. maja 1944. lokalni četnici uputili njemačkoj komandi u [[Drniš]]u, tvrdi se da su partizani kontrolisali Medak od aprila do decembra 1943, a da je nakon dolaska [[114. lovačka divizija (Nemačka)|114. lovačke divizije]] Wehrmachta, u mjestu iznova uspostavljen „ustaško-domobransko-četnički garnizon”. Medački četnici pišu: „Sve se odvijalo u duhu sporazuma i iskrene saradnje sa ustanovama NDH. Četnički odred iz Metka (Medak) učestvovao u svim akcijama njemačke vojske u aprilu 1944; od komande puka Brandenburg četnici dobili nagradu za hrabro držanje u tim borbama.”<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=299&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000294: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> I pored toga, između ustaša i četnika je dolazilo do sukoba. Tako sredinom maja 1944. ustaše spaljuju srpsko selo, dok četnici zahtijevaju od Wehrmachta “da sve svoje snage usmjerimo na borbu protiv komunizma, a ne da gubimo vrijeme i dragocjene četničke živote na osvetu ustašama”.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=300&rec=314&roll=565 NARA, T314, Roll 565, frame no. 000295: Prijepis pisma upućenog od strane četnika njemačkoj komandi u Drnišu, u kojem se traži zaštita od ustaša (30. maj 1944.).]</ref> U narednim mjesecima saradnja četnika i ustaša je išla teško i usiljeno, uz brojne incidente i čestu intervenciju Nijemaca.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=245&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frame no. 000241: Pismo načelnika štaba 15. brdskog korpusa Njemačkom opunomoćenom generalu u Zagrebu povodom incidenata prouzrokovanih od strane ustaša (4. januar 1944.).] „Bezobzirno i neodgovorno“ ponašanje ustaša i vlasti NDH prema četnicima koji stoje u službi Wehrmachta može imati teške posljedice po ratnu privredu. Zbog ovoga se ima „najoštrije protestvovati“ kod vlasti u Zagrebu. Ukoliko se ponašanje vlasti NDH „u najkraćem roku“ ne promijeni, njemačke trupe će biti prisiljene da djeluju.</ref> Sir [[William Deakin]], u svojim ratnim memoarima nazvanim ''The Embattled Mountain'' (objavljenim u Jugoslaviji [[1973]]. pod naslovom “Bojovna planina”), pominje javnu četničku saradnju sa vlastima NDH: {{izdvojeni citat|Bosanski četnici su, prema zaplenjenim dokumentima, sklapali sporazume sa Pavelićevim vlastima. Mihailović obično nije održavao ličnu vezu sa svojim mesnim komandantima. Dodir je uspostavljan preko štabnih oficira koji su išli u obilaske. Krajem avgusta [1943. — prim.], u vezi sa mojim porukama, primio sam na razmatranje jedan predlog iz Kaira da se preko BBC-a poimenično žigošu oni četnički komandanti za koje postoji dokaz da sarađuju sa Pavelićem i Nemcima. Odgovorio sam: “Smatram da bi napad na četnike saradnike okupatora preko BBC-a bio odlučan korak napred, ali učiniti to izostavljajući Mihailovića predstavljalo bi manevar koji ovde niti bi bio dobro primljen niti shvaćen. Zaplenjeni dokumenti odnose se na legalizovane četnike, tj. one kojima je - za razliku od ilegalnih četnika - dopušteno da sarađuju sa Osovinom. Ali i jedni i drugi su pod vrhovnom komandom Mihailovića.”<ref>[https://www.znaci.org/00001/5_2.htm Vilijam Dikin, BOJOVNA PLANINA, Beograd 1973.]</ref>|Sir [[William Deakin]], ''The Embattled Mountain''}} U izvještaju 69. rezervnog korpusa [[Wehrmacht]]a od 11. XI 1943. o dotadašnjim odnosima sa četnicima sa [[Ozren (Bosna i Hercegovina)|Ozrena]] i [[Trebava (planina)|Trebave]] navedena je sljedeća opaska: {{izdvojeni citat|O Ozrenskim i Trebavskim četnicima; lokalne milicije koje nemaju veze sa DM-om i prema kojima je DM neprijateljski nastrojen; dosad sarađivali sa njem. i NDH vlastima i značajno doprinijeli odbrani Doboja; Drugoj oklopnoj armiji [PzAOK 2] saopštiti da bi bila greška otpočeti neprijateljstva protiv njih; 1. lovački zdrug [NDH] ima sporazum sa njima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=437&roll=1544 NARA, T314, Roll 1544, frame no. 000431.]</ref>|Za štab 69. ResKor. (11.11.43)}} Za četničke formacije sa područja NDH koje su bile lojalne okupacionim vlastima, njemački organi su od proljeća 1944. počeli upotrebljavati službeni naziv “Hrvatska borbena zajednica” ({{jez-nem|Kroatische Kampfgemeinschaft — KKG}}): {{izdvojeni citat|Novi naziv za četnike u NDH koji se bore pod njemačkom komandom; Treba doprinijeti postizanju sporazuma između KKG i hrvatskih vlasti kako bi se izbjegli sukobi među njima i time omogućila zajednička borba protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=400&rec=314&roll=1546 National Archive Washington, T314, Roll 1546, frame 000394.]</ref>|Hrvatska borbena zajednica (Kroatische Kampfgemeinschaft) (13. maj 1944. godine)}} {{izdvojeni citat|Tema sastanka: formiranje /Hrvatskih borbenih grupa/; Četnici imaju priznati NDH, odbaciti naziv /četnik/ i [[Velika Srbija|velikosrpske]] težnje i podrediti se [[Wehrmacht]]u; u zamjenu im se garantuje bolnička skrb za ranjene u njemačkim bolnicama, snabdijevanje pojedinih dijelova civilnog stanovništva, te zaštitu od nasilja /počinjenog od treće strane/.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=51&rec=314&roll=566 National Archive Washington, T314, Roll 566, frame 000047.]</ref>|Izvještaj obavještajnog odjeljenja 392. pješadijske divizije o sastanku sa četničkim komandantima kod Otočca 7. juna 1944. godine (10. juni 1944.).}} U ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta za proljeće 1944, konstatuje je se da je došlo do rasformiranja do tada lojalnih četničkih jedinica, kao svojevrsna usluga vlastima NDH. Kao »konačno rešenje« predložena je integracija u [[Hrvatsko domobranstvo|Domobranstvo]]: {{izdvojeni citat|Jedan od malobrojnih ustupaka hrvatskim zahtevima bio je u pogledu četničkog pitanja: rešeno je da se rasformiraju četnički odredi koji su bili pod nemačkom komandom. Oni pravoslavni, koji nisu iz Hrvatske, da se proteraju, a pravoslavni iz Hrvatske da se priključe nemačkim vojnim snagama kao pomoćno osoblje. 25. aprila 1944. komanda Vermahta javlja da četnika rođenih van Hrvatske i nema, pa se prema tome ne mogu ni proterati. Kao konačno rešenje predlaže se da sve lojalne četnike treba integrisati u hrvatsku vojsku.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2022-11-04 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Žalbe Nemcima)}} U izvještaju poslatom 18. maja 1944. iz ustaškog 3. gorskog zdruga komandi njemačkog 69. rezervnog korpusa, navode se podaci o borbenoj saradnji sa četnicima [[Vasa Mijatovića]], koji se nalazi pod komandom vojvode Uroša Drenovića: {{izdvojeni citat|Četnici Vase Mijatovića su opet dokazali vjernost NDH, naročito prilikom napada na Prijedor i u toku akcije čišćenja od strane 69. ResKor.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=412&rec=314&roll=1548 National Archive Washington, T314, Roll 1548, frame no. 000405.]</ref>}} Unatoč svih razlikâ koje su generisale česte incidente, saradnja četnika s trupama NDH u borbi protiv partizana će se nastaviti i u posljednjoj godini okupacije. U zabilješkama s putovanja po [[Dalmacija|Dalmaciji]] i [[Hercegovina|Hercegovini]] glavnokomandujućeg Jugoistoka iz avgusta 1944. navedena je opaska o promjenljivim odnosima unutar antikomunističkog tabora: {{izdvojeni citat|Saradnja 369, 264. i 373. pješadijske divizije sa četnicima dobra; saradnja 2. lovačkog zdruga sa četnicima nailazi na teškoće, vjerovatno namjerno izazvane iz Zagreba. Problemi u odnosima sa vojnim i civilnim vlastima NDH.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=681&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000672—000674.]</ref>|Zabilješka o inspekcijskom putu glavnokomandujućeg Jugoistoka kroz Hercegovinu i Dalmaciju od 7. do 11. augusta 1944.}} Uvijek stavljajući ostvarenje vlastitih vojnih i političkih ciljeva u prvi plan, Njemci su vlastima NDH pokušavali predočiti sve pogodnosti saradnje sa četnicima u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, uz što manje međusobnih razračunavanja: {{izdvojeni citat|Sukobe između ustaša i četnika treba sprječavati; vlastitu saradnju sa četnicima ne iznositi previše u javnost, da se ne bi izazivale bespotrebne polemike; NDH se ne treba nametati savezništvo sa četnicima, ali oni treba da shvate da vremenski i prostorno ograničena saradnja sa četnicima i njima koristi, imajući u vidu trenutni odnos snaga na terenu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1142&rec=311&roll=194 National Archive Washington, T311, Roll 194, frames 001136-7.]</ref>|Zabilješka sa razgovora glavnkomandujućeg Jugoistoka [[Maximilian von Weichs|Maximiliana von Weichsa]] i specijalnog izaslanika [[Hermann Neubacher|Hermanna Neubachera]] od 26. novembra 1944. godine (27. novembar 1944.)}} === Zajednička borba protiv partizana u NDH === {{main|Operacija Užice|Borbe za Jajce 1942.|Borbe za Livno 1942.|Bitka na Neretvi}} [[Datoteka:BatallaDelNeretvaMapa2.png|250px|thumb|right|[[Bitka na Neretvi]] je jedan od primera borbe udruženih sila Osovine protiv jugoslovenskih partizana ([[Datoteka:Flag of Germany 1933.svg|25x22px]] [[Njemačka]], [[Datoteka:Flag of Italy (1861-1946) crowned.svg|25x22px]] [[Italija]], [[Datoteka:Flag of Croatia Ustasa.svg|25x22px]] [[Nezavisna Država Hrvatska|Ustaše]] i [[Datoteka:Flag of the Chetniks.svg|25x22px]] [[Četnici]]).]] U prvoj polovini 1942. nemačka okupaciona komanda proglasila je oblast južno od Save za ratnu zonu i time preuzela neposrednu komandu nad svim trupama. Sporazumi između četnika i NDH bili su sugerisani i odobreni od strane nemačke komande, tako da su ti sporazumi predstavljali faktičku integraciju četnika u operativnu i okupacionu upravu. Nasuprot ugovornom odnosu sa [[ustaša]]ma, četnici su provodili drakonske mere prema partizanskom pokretu otpora u [[NDH]]. U proglasu štaba [[bilećki vojnočetnički odred|bilećkog vojnočetničkog odreda]] o merama protiv partizana stoji sledeće: {{izdvojeni citat| 1. Svako lice, koje napusti mesto stanovanja, a to mu bude zabranjeno od četničkih vlasti iz bilo kojih razloga biće odmah streljano čim se uhvati. <br /><br /> 2. Svako, ono lice, koje bude vodilo propagandu protivnu četničkoj vlasti i četničkoj organizaciji bi će odmah streljano. <br /><br /> 3. Svaki agent, kurir ili lice koje raznosi propagandistički materijal protivan četničkoj organizaciji biće na licu mesta streljan. <br /><br /> 4. Onaj, kod koga se pronađe propagandistički materijal, biće odmah ubijen. <br /><br /> 5. Svaki onaj domaćin koji primi na hranu, stan ili ukaže ma kakvu pomoć partizanskim agentima, partizanskim kuririma i tsl. biće odmah streljan, njegova porodica internirana, a imanje konfiskovano. <br /><br /> 6. Svako ono lice, koje primi partizane, agitatore i uopšte sumnjive ljude, dužno je odmah stvar prijaviti najbližoj četničkoj vlasti. <br /><br /> 7. Svaka četnička jedinica, svaka strana, svaka patrola i svaki četnik dužni su odmah stupiti u borbu protiv partizana čim ih primijete. Odmah obaveštavaju susedne četničke čete, straže i posade, a ove su dužne priteći odmah i najhitnije u pomoć. <br /><br /> Ko postupi protivno biće kažnjen smrću. Prednje odredbe stupaju odmah na snagu.<ref>[https://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0%B3%D0%BB%D0%B0%D1%81_%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B1%D0%B0_%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D1%9B%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%BE_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%B8%D0%B2_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D0%B0 Проглас штаба билећког војночетничког одреда о мерама против партизана]</ref>|Proglas štaba Bilećkog vojnočetničkog odreda od 5. jula 1942. o merama protiv pripadnika NOP-a}} Nemačka komanda uspostavila je puno operativno jedinstvo, tako da su u zajedničkim operacijama protiv partizana rame uz rame učestvovale Nemačke snage, snage NDH i četnički odredi. Primer ovakvih zajedničkih operacija su [[Borbe za Jajce 1942.|operacije na planini Manjači septembra 1942]]. u kojima su učestvovale 3. bataljon 721. nemačkog pešadijskog puka, 2. čete 1. domobranskog regrutne bojne, 1. i 2. bojna Petrinjskog zdruga, vod haubica i 8 tenkova zajedno sa četnicima Manjače protiv partizanske grupacije sastavljene od [[Prva krajiška brigada NOVJ|1. krajiške]], [[Druga proleterska brigada NOVJ|2. proleterske]] i delova [[Druga krajiška brigada|2. krajiške]], [[Treća proleterska brigada NOVJ|3. sandžačke]] i [[Četvrta proleterska crnogorska NOU brigada|4. crnogorske brigade]]. Pred početak [[Četvrta neprijateljska ofanziva|četvrte neprijateljske ofanzive]], vojvoda [[Dobroslav Jevđević]] obavještava [[Dragoljub Mihailović|Dražu Mihailovića]] o planu o zajedničkom nastupanju njemačkih, italijanskih, ustaško-domobranskih i četničkih formacija u predstojećoj operaciji protiv partizana: {{izdvojeni citat|Ujedno vas izveštavam, da mi je danas saopštila vrhovna talijanska komanda, da je dovršen veliki plan o generalnom napadu na partizane u kom će da učestvuju talijanske nemačke hrvatske trupe i naše snage u saradnji sa talijanskim. Na moje pitanje potvrdili su mi, da ima izgleda da u toj operaciji uzmu učešće i crnogorske trupe. O ovom sam vas izvestio i depešom. Na osnovu ovog sve više dolazi u pitanje da se ostvari naš plan o akciji, a mi da budemo samo jedan deo trupa u opštem planu italo-nemačkom za uništenje partizana. Da se ne može ostvariti naš plan nezavisno od njihove akcije, ja sam uvek naglašavao vojvodi Birčaninu, a to sam pominjao i u mojim izveštajima vama, tim pre, što su pravci nastupanja italo-nemačkih snaga od Banja Luke i od Like podudarni sa pravcima, koje smo mi namenili našim trupama.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_13.htm Izveštaj Dobroslava Jevđevića od 18. januara 1943. Draži Mihailoviću o vojno-političkoj situaciji u Dinarskoj četničkoj oblasti]</ref>}} U iscrpnom izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine podnio [[SAD|američki]] [[Ured za strateške usluge]] (preteča današnje [[Centralna obaveštajna agencija|Centralne obavještajne agencije]]), sumiraju se rezultati netom završene [[Operacija Weiss|operacije Weiss]]: {{izdvojeni citat|Krajem januara 1943. godine zajedničke nemačke, hrvatske, italijanske i četničke snage povele su veliku ofanzivu protiv jugoslovenske oslobodilačke armije. Neprijatelj je potpomognut od Drenovićevih četnika uspeo da potisne jugoslovenske patriote u Hercegovini i jugoistočnoj Bosni. Glavni udar u sadašnjoj neprijateljskoj ofanzivi vrše kombinovane četničke snage u Hercegovini (V.[ojislav] Lukačević, član Mihailovićevog glavnog štaba), u Crnoj Gori (Bajo Stanišić) i u Sandžaku (Pavle Đurišić, član Mihailovićevog glavnog štaba). Ishod ove borbe je još neizvestan. Partizani govore da su oni odneli pobedu, dok četnici insistiraju na tome da su gotovo potpuno očistili ove jugoslovenske krajeve od antifašističkih snaga. Tačno je, međutim, da su jugoslovenski antifašistički gerilci pretrpeli teške teritorijalne gubitke, ali daleko je od toga da su njihove snage uništene ili razbijene. Na drugoj strani, mnogo slavljeni četnici generala Mihailovića danas su angažovani u jednoj od najžešćih ofanziva za uništenje jugoslovenskih demokratskih snaga.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1018.</ref>}} Četnici i ustaše su kasnije sarađivali protiv pokreta otpora, u pojedinim slučajevima čak i bez posredstva Njemaca: {{izdvojeni citat|Mi ćemo biti u stanju u najskorijem vremenu da ovladamo srpskim naseljima ovoga kraja. — Potrebno je da i jedinice Hrvatske vojske zauzmu što više svojih naselja. — Ne vidimo razloga zašto bi se Hrvatske jedinice dozvolile blokirati, kada im se pruža mogućnost, da se naslonom na naše jake četničke jedinice stave u pokret i počnu partizanima da nanose udar za udarom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_1.htm Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području Gospića od 11. septembra 1943.]</ref>|Pismo komandanta 4. četničke brigade o saradnji ustaša, domobrana i četnika u borbi protiv partizana na području [[Gospić]]a (11. septembra 1943.)}} Do kraja rata, u gotovo svim osovinskim operacijama protiv partizanskog pokreta otpora četnici i ustaše bili su na istoj strani, pod operativnom komandom okupatora. U odsustvu okupatora, u odnosima četnika i snaga [[NDH]] zabeležen je znatan broj incidenata, ali i primera iskrene saradnje (kao npr. komandant 4. brigade iz sastava Ličko-kordunaške oblasti kapetan [[Dušan Đaković]]: „Mi osećamo i jedan veliki dug pažnje, obzirom na mnoge usluge, koje su nam Hrvatske vojne vlasti učinjele tokom zadnjijeh mjeseci.“<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 3, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 9.</ref>) == Saradnja četnika sa Italijanima == {{main|Milizia Volontaria Anti Comunista|Dinarska četnička divizija|Momčilo Đujić|Bajo Stanišić}} [[Datoteka:Momčilo Đujić with an Italian officer.jpg|thumb|Vojvoda [[Momčilo Đujić]] sa italijanskim oficirom Bernardijem. (Fototeka [[Vojni muzej Beograd|Vojnog muzeja Beograd]])]] {{izdvojeni citat| 1.) Želimo ostati u najboljim odnosima sa okupatorskim italijanskim vlastima. <br /><br /> 2.) Mi se borimo samo za proterivanje ustaša, koji su toliko zločina počinili nad srpskim narodom.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_19.htm Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda od 1. novembra 1941. majoru Bošku Todoroviću o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu]</ref>|Izveštaj komandanta Višegradskog četničkog odreda o pregovorima sa komandantom italijanskih okupacionih jedinica u Višegradu (1. novembra 1941.)}} {{izdvojeni citat|Jevđević je smatrao celishodnim da — u jednom memorijalu — iznese svoju iskrenu saradnju sa nama, zapisavši između ostalog — doslovno: »Saradnja sa Italijanima vratila je našem narodu mogućnost da živi u miru, da radi i da se posveti porodici«. »Saradnja sa Italijom je od presudnog interesa za srpski narod i nikad Srbin neće ustati protiv italijanske vojske jer bi takav postupak, pored toga što bi predstavljao nezahvalnost i zločin, bio takođe i velika ludost«. »Bez obzira na ishod rata, bratstvo u oružju i zajednički prolivena krv (četnici su u borbi protiv komunista izgubili preko 600 ljudi) cementiraće srdačno prijateljstvo sa Italijom. Nikakva londonska Vlada ni bilo koji drugi faktor neće nas skrenuti od ovog puta i ove politike, jer jedino to prijateljstvo je u stanju da omogući ostacima srpskog naroda da prežive«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 1: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1981, str. 888.</ref>|Izvještaj komandanta italijanske 2. armije generala [[Mario Roatta|Maria Roatte]] od 26. septembra 1942. Vrhovnoj komandi u [[Rim]]u o rezultatima razgovora sa [[Ilija Trifunović-Birčanin|Ilijom Birčaninom]] i [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavom Jevđevićem]]}} {{izdvojeni citat|Sve dok Talijani budu jedini izvor pomoći, Saveznici ništa ne mogu učiniti da on, Mihailović izmeni svoj stav prema Talijanima. Njegovi neredovni neprijatelji su: partizani, ustaše, Muslimani i Hrvati. Kada bude svršio s njima on će se obrnuti protiv Nemaca i Talijana.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 20, registarski broj 4/3 (VK-Y-709/1).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 977—978.</ref>|Izvještaj šefa britanske vojne misije pukovnika [[William Bailey|Stenlija Bejlija]] o govoru Draže Mihailovića od 28. februara 1943. godine}} Za razliku od odnosa sa [[Treći Reich|Njemačkim Reichom]] i [[NDH]], saradnja četnika sa italijanskom okupacionom upravom odvijala se prilično glatko, bila je vrlo razvijena i neskrivena, svuda gdje su bili Italijani, u djelovima NDH, [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Slovenija|Sloveniji]]. U komandi [[divizija Sassari|divizije »Sassari«]] u [[Knin]]u 29. oktobra 1941. godine [[Momčilo Đujić]] je s Talijanima potpisao sporazum o organizovanju četničkih jedinica: {{izdvojeni citat| 1. Četničke jedinice formiraće se isključivo u srpskim selima na principu dobrovoljnosti, s tim, što će postojeće jedinice imati samo lako naoružanje. <br /><br /> 2. Četničke jedinice će se uzdržati od bilo kakve akcije protiv oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske i talijanske vojske. <br /><br /> 3. U okolnim selima, koja će se nalaziti pod četničkom kontrolom, ustaška vlast će i dalje normalno postojati. Četnici ne mogu hapsiti ili bilo kako progoniti stanovništvo katoličke vjere, već će sve sumnjive i po javni poredak nepoželjne elemente predavati nadležnim organima Nezavisne Države Hrvatske... <br /><br /> 6. Između talijanskih vojnih vlasti, vođa četničkih odreda i starešina srpskih sela (kapetana) uspostaviće se tesna saradnja.<ref>AVII, 479, 3-14/2.</ref>}} Mihailovićev opunomoćenik vojvoda [[Ilija Trifunović - Birčanin]] stanovao je u okupiranom [[Split]]u, i javno se sastajao sa italijanskim visokim oficirima. U okupiranim gradovima - u [[Opatija|Opatiji]], [[Rijeka|Rijeci]], [[Knin]]u, [[Split]]u, [[Cetinje|Cetinju]], [[Podgorica|Podgorici]], [[Nikšić]]u, [[Pljevlja|Pljevljima]] - stanovali su oficiri [[JVuO]], a povremeno su bile smeštene i cele jedinice. Četničke jedinice opremane su i snabdevane od italijanskih štabova. Veći broj oficira Italijani su pustili iz zarobljeništva da bi bili angažovani u četničkim jedinicama pod njihovom komandom.<ref name="Pop izdaje">[https://www.znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.]</ref> Oni su dugovali lojalnost Italijanima, pa se [[Jakov Jovović]] morao pravdati guverneru Crne Gore zbog uzvika "živio Kralj Petar".<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_90.htm Pismo Jakova Jovovića italijanskom guverneru Crne Gore o stavu četnika prema italijanskom okupatoru od 29. maja 1942.</ref> {{izdvojeni citat|Dva najveća ustanička pokreta bila su na tlu bivše Jugoslavije i u Grčkoj. U Grčkoj su pobune protiv nemačke okupacije započele kasnije nego u Jugoslaviji. Prvi pokret otpora započeo je Draže Mihailovića. Taj pokret je bio monarhistički, velikosrpski, nacionalistički. Draža Mihailović bio je postavljen za vojnog ministra Jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu. U prvo vreme on je bio apsolutni ljubimac britanske vlade i britanske vojne snage su ga maksimalno podržavale. Nemačko nastojanje da se krene u temeljno i sistematsko uništavanje četničkog pokreta bilo je od samog početka teško, pošto su one četničke jedinice, koje su se nalazile na terenu italijanske okupacione zone, imale odlične veze sa najvišim italijanskim vojnim vlastima.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta (Balkan od 1. aprila do 31. decembra 1944.)}} Kada se među pučanstvom počelo pričati o kolaboraciji i [[Peta kolona|petokolonaštvu]], bosanski četnici su februara 1942. morali izdati saopštenje u kojem izjavljuju da je cilj pregovora "da se očuva srpsko stanovništvo", da "u zamjenu Italijani traže samo red i mir", da "nema opasnosti da će Italijani zvati naše mladiće u svoju vojsku" niti "da će se četnici pod njihovom komandom boriti protiv svoje braće Srba iz partizanskih jedinica."<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_53.htm Obaveštenje komandanta operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine početkom februara 1942. o cilju i toku pregovora o saradnji četnika i italijanskog okupatora</ref> Ubrzo se pokazalo da to neće biti slučaj, budući da su legalizovane četničke jedinice Italijani službeno nazvali ''Dobrovoljačkom antikomunističkom milicijom'' ({{jez-it|[[Milizia Volontaria Anti-Comunista]]}}, skraćeno MVAC), čija je osnovna svrha bila borba protiv partizanskog pokreta otpora. Dok je politika prema [[NDH]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizani]]ma pod komunističkim vodstvom bila vrlo dobro definirana, general [[Mario Roatta]], glavnokomandujući italijanskih okupacionih trupa u Jugoslaviji, imao je od svojih nadređenih u [[Rim]]u odriješene ruke da sâm odredi svoju politiku prema četnicima. Kako je upotrijebio tu slobodu pokazuje njegov izvještaj o četnicima, koji je 6. marta 1942. podnio Generalštabu kopnene vojske. Njegova politika zasnivala se na četiri točke: {{izdvojeni citat|Poduprijeti četnike u dovoljnoj mjeri da se bore protiv komunista, ali ne toliko da bi im to dopustilo preveliku širinu akcije; zahtijevati i osigurati da se četnici ne bore protiv hrvatskih snaga i vlasti; dopustiti im da protiv komunista operiraju na svoj račun (tako da »pokolju jedni druge«); i konačno, dopustiti četničkim grupama da djeluju paralelno s talijanskim i njemačkim snagama, kao što rade nacionalističke grupe (četnici i separatisti) u Crnoj Gori.<ref>Mikrofilm br. T-820, rola 53, kadar 1068.</ref><ref name="automatski generisano3">{{Cite web |url=http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |title=Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 |access-date=30. 09. 2022 |archive-date=10. 07. 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150710041903/http://www.znaci.org/00001/40_48.htm |url-status=dead }}</ref>}} Kada je riječ o odnosu spram četnikâ, okupirana Jugoslavija tokom 1942. godine predstavlja prostor gdje dolazi do razmimoilaženja između dvaju saveznika: [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]] i [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]]. Ova tendencija podvajanja jasno je naglašena u ratnom dnevniku Vrhovne komande Wehrmachta. Autori dnevnika u protežiranju četnika vide nagovještaj italijanskog zaokreta ka [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|zapadnim saveznicima]]: {{izdvojeni citat|Godina 1942, što se tiče saradnje nemačke i italijanske armije, bila je zadovoljavajuća. Jedini izuzetak bio je prostor Jugoslavije, gde je došlo do otvorenog sukoba između nemačkih i italijanskih vojnih vlasti. Za Nemce, problem je pre svega bio u stavu italijanske 2. armije, koja je lokalnu vlast u delovima Dalmaciji i istočne Hercegovine predala četnicima. Ovo se posredno odnosi na komandanta italijanske 2. armije, generala Roatu ([[Mario Roatta|Roatta]]), koga [[Adolf Hitler|Hitler]] nije voleo. General Roata je, sredinom 1942. godine, naoružao četničke jedinice i to u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, zapadnoj Bosni i Dalmaciji. Ovaj potez generala Roate mnogo je razbesneo hrvatske i nemačke vojne vlasti. Četnički je pokret, godine 1942, bio priznat od Saveznika kao antifašistički pokret otpora, a general je preko te akcije pripremao teren da Italija pređe na stranu Saveznika.<ref name="Živković">{{Cite web |title=Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta |url=http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |access-date=2023-05-17 |archive-date=2016-08-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160803153944/http://www.scribd.com/doc/34075047/Srbi-u-Dokumentima-Vermahta |dead-url=yes }}</ref>|Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta}} Na konferenciji održanoj 29. marta 1942. u [[Ljubljana|Ljubljani]], radi dogovora o izvođenju [[Operacija Trio|operacije Trio]], general Mario Roatta je izložio plan o taktičkoj instrumentalizaciji četnika u cilju eliminacije partizanskih snaga. Konferenciji su, između ostalih, prisustvovali i komandujući general i zapovjednik u Srbiji [[Paul Bader]], kao i general [[Vladimir Laxa]], načelnik štaba [[Hrvatsko domobranstvo|Hrvatskog domobranstva]]. General Roatta je smatrao da su četnici „neprijatelji Hrvata, ali ne neprijatelji Osovine“, te da bi privlačenje četnika na stranu Italijana i Njemaca bila najbolja prevencija stvaranja zajedničkog antiokupatorskog fronta: {{izdvojeni citat|»Saglasni smo da se četnici bore protiv komunista a i mi hoćemo, u krajnjoj liniji, da suzbijemo komuniste. Da li je onda celishodno, umesto da iskoristimo tu situaciju, da se borimo jednovremeno protiv komunista i četnika? Ovim načinom teramo prinudno obe strane u zajednički tabor. Izgleda mi celishodnije da najpre likvidiramo komunist. opasnost, jer, kad je jednom ova opasnost uklonjena, može se u jednoj drugoj fazi bliže prići pitanju četnika. Da docnije i ovi (četnici) moraju biti uklonjeni razumljivo je samo po sebi; bilo bi nerazumno stvarati sebi sada 10000, možda 20000, neprijatelja. U prvoj fazi »suzbijanja komunista« moglo bi se računati na pomoć četnika a u najmanju ruku izolovati ih od borbe«.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XII, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Nemačkog rajha: 1. januar — 31. decembar 1942, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, str. 1103.</ref>}} U izvještaju koji je krajem maja 1942. major [[Petar Baćović]] poslao generalu Mihailoviću o saradnji četnika u [[Crna Gora|Crnoj Gori]] i [[Sandžak]]u sa Italijanima, kao i sa [[Legalizovani četnici|četničkim odredima legalizovanim kod kvislinških vlasti]] u borbi protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, navedeno je, između ostalog, sljedeće: {{izdvojeni citat|Po obaveštenjima koje sam dobio od pouzdanih ljudi, stvari sa formiranjem četničkih odreda na ovoj strani stoje ovako: </br> Kapetan [[Pavle Đurišić]] raspolaže sad sa 2000 stalnih četnika i dva puta toliko rezervnih trupa. Njegovi stalni četnici dobro su naoružani i dobro snabdeveni. Pored velikog broja automatskog oružja imaju veći broj bacača i četiri brdska topa. Naoružanje je Đurišić dobio od italijanskih vojnih vlasti. Pored naoružanja njegovi stalni četnički odredi dobijaju od talijanskih vlasti hranu u naturi i stalnu novčanu nagradu. O uslovima pod kojim je kapetan Đurišić dobio sve ovo od italijanskih vojnih vlasti, ne mogu ništa pozitivno reći.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_93.htm Izveštaj majora Petra Baćovića s kraja maja 1942. Draži Mihailoviću o borbama četničkih, italijanskih i Nedićevih jedinica protiv partizanskih snaga u Crnoj Gori i Sandžaku maja 1942. godine]</ref>}} 16. jula 1942. godine, major Petar Baćović informiše generala Dražu Mihailovića o razmjerama četničke kolaboracije sa italijanskim okupacionim snagama: {{izdvojeni citat|Svi četnički odredi na teritoriji Hercegovine legalizovani su kod Talijana, dobijaju hranu, oružje i municiju. Platu ne primaju samo im se po neki put u vidu pomoći dodeljuju manje svote novca. Brojno stanje organizovanih četnika na teritoriji Hercegovine iznosi od 6 do 7 hiljada. Naoružanje pušaka oko 6000 kom. sa dosta automatskog oružja. Disciplina i duh dosta dobri.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_1_121.htm Izveštaj majora Petra Baćovića od 16. jula 1942. Draži Mihailoviću o vojnopolitičkoj situaciji u Hercegovini i saradnji sa italijanskim okupatorom]</ref>}} [[Datoteka:Bajo Stanišić, Pirzio Biroli and Joanikije Lipovac.jpg|thumb|desno|Četnički pukovnik [[Bajo Stanišić]], italijanski guverner Crne Gore general [[Pirzio Biroli]] i [[Joanikije Lipovac]], mitropolit [[Srpska pravoslavna crkva|Srpske pravoslavne crkve]].]] Glas o četničko-italijanskoj saradnji širio se i van italijanske okupacione zone. Tako je major [[Žarko Todorović]], komandant Beograda JVuO, 29. oktobra 1942. javio Mihailoviću da je »potrebno korigovati rad Jevđevića i Birčanina«. Major Todorović još navodi: {{izdvojeni citat|Stižu neprekidno žalbe da njihovi ljudi u vaše [Mihailovićevo] ime ubijaju nevino stanovništvo i da se je prešla svaka dopuštena granica saradnje sa Italijanima. Poznato vam je da na toj teritoriji ima saradnje čak i sa ustašama. Ovo sve daje za pravo komunistima i separatistima...<ref>AVII, Ča, 2/1–21, 302 a.</ref><ref>Jovan Marjanović, Draža Mihailović između Britanaca i Nemaca, knjiga I, Britanski štićenik, Globus/Narodna knjiga/Prosveta, Zagreb-Beograd, 1979, str. 299.</ref>}} Vojvoda [[Dobroslav Jevđević|Jevđević]] posećivao je komandu talijanske Druge armije u Sušaku i ugovarao zajedničke operacije. Tokom oktobra [[1942]]. izvedene su zajedničke operacije [[Operacija Alfa|Alfa]] i [[Operacija Beta|Beta]], u kojoj su učestvovale i snage [[NDH]]. Za jednu od takvih operacija Italijani su decembra [[1942]]. brodovima prevezli 3000 četnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] iz [[Metković]]a u [[Split]], a zatim kamionima u [[Knin]]. U drugoj operaciji, [[Bitka na Neretvi|na Neretvi]] u februaru [[1943]], prevezli su crnogorske četnike pod komandom [[Bajo Stanišić|Baja Stanišića]] vozom iz [[Nikšić]]a u [[Mostar]]. Posljednjeg dana februara 1943. godine, u pripremama za početak [[Operacija Weiss|Operacije Weiss]], major [[Zaharije Ostojić]] naređuje vojvodi [[Dobroslav Jevđević|Dobroslavu Jevđeviću]] da učini sve kako bi od Italijana (»broj 22«) i Njemaca (»broj 11«) obezbijedio snabdijevanje snaga JVuO hranom, oružjem i streljivom, kao i da dogovori sektore na kojima će četnici, neometani od njemačkih trupa, preduzeti »čišćenje od boljševika«: {{izdvojeni citat|Da se sa brojem 11 i brojem 22 sporazumeš da se četnicima dade za čišćenje od boljševika zona: Rama—Prozor—Šujica—Livno—Makarska—Morska obala do ušća Neretve — desna obala Neretve—Rama, s tim da broj 11 na ovu zonu ne prelazi već očisti ostalu zonu severno. Da broj 22 dade municiju, hranu i automatska oruđa za 20.000 četnika za ove operacije. Sa Baćovićem mi ćemo imati ustvari oko 15.000, a onih pet pravo je da dignemo. Da obezbede davanje topova i bacača i pomoć avijacije za bombardovanje i izviđanje. Da broj 22 da svojih pet hiljada ljudi i obezbedi prevozna sredstva za prebacivanje naših snaga prema operativnim potrebama, da za svaku kolonu da radio stanice i telefonski materijal.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_57.htm Naređenje komandanta Istaknutog dela Štaba Draže Mihailovića od 28. februara 1943. vojvodi Dobrosavu Jevđeviću da se sporazume sa italijanskim i nemačkim okupatorima o podeli operacijskih zona između njih i četnika za borbu protiv jedinica NOVJ u dolini Neretve]</ref>}} U vrijeme [[Bitka na Neretvi|bitke na Neretvi]], iz komande Jugoistoka poslato je uputstvo generalu [[Rudolf Lüters|Rudolfu Lütersu]], komandantu njemačkih trupa u [[NDH]], u kome se konstatira da četnici predstavljaju pomoćne trupe koje se bore pod komandom italijanskih oficira: {{izdvojeni citat|- 21.2.43: Uputstvo komande Jugoistoka Komandantu njemačkih trupa u Hrvatskoj o odnosu prema četnicima pod italijanskom komandom. Sve naoružane formacije koje ne pripadaju italijanskoj armiji ili oružanim snagama NDH imaju se smatrati neprijateljima i tako se prema njima i odnositi; Italijanskoj komandi 2. armije je upućena molba, da pomoćne četničke jedinice drži dalje od njemačkih trupa.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=175&broj=440 National Archive Washington, T311, Roll 175, frame no. 000435.]</ref>|Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugoistoka za februar 1943 (28. februar 1943.).}} Italijani su veoma cijenili doprinos četnika zajedničkim ratnim naporima u antipartizanskim operacijama na teritoriji okupirane Jugoslavije. U dopisu načelnika štaba komande zapadnobosanskih, ličko-dalmatinskih i hercegovačkih vojnočetničkih odreda kapetana [[Radovana Ivaniševića]] od 28. februara 1943. vojvodi [[Momčilo Đujić|Momčilu Đujiću]], navode se djelovi govora italijanskog generala [[Umberta Spiga]]: {{izdvojeni citat|General Spigo, komandant XVIII Italijanskog Armiskog korpusa, u prisustvu majora Baćovića i njegovog načelnika štaba, zatim majora Paloševića, Dr. Svilokosa i dva đenerala sa dva pukovnika italijanske vojske, između ostalog izjavio je danas sledeće: </br> 1.— Četničke jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini, Gornjoj Lici, pa čak i u Slovenačkoj, vrlo su dobro organizovane i rade požrtvovano, složno i disciplinovano i na opšte zadovoljstvo.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 292-293.</ref>}} 26. februara 1943. godine, na sastanku održanom u Rimu između [[Benito Mussolini|Benita Mussolini]]ja i [[Joachim von Ribbentrop|Joachima von Ribbentropa]], upravo u vrijeme najtežih sukoba na Neretvi između JVuO i NOVJ, bilo je riječi o balkanskom ratištu. Prethodno, [[Adolf Hitler|Hitler]] je Mussoliniju uputio pismo u kome je poručio da „nema nikakve razlike između partizana i četnika, jer su i jedni i drugi jednaki u mržnji protiv Nemačke i Italije“, založivši se za prekid naoružavanja četnika od strane okupatora i njihovo razoružavanje. General [[Vittorio Ambrosio]], načelnik Glavnog generalštaba italijanske vojske, koji je prisustvovao sastanku, složio se da četnike treba razoružati u budućnosti, ali je istakao da treba priznati da su se „četničke formacije dobro borile, da su pretrpele velike gubitke i da su partizanima zadale velike gubitke“, kao i da je u tom trenutku „celishodno da se bore za nas s obzirom da nemamo dovoljno jedinica i da neke čak moramo izvući.“ Na sastanku, Mussolini je iznova naglasio strateški značaj upotrebe četničkih jedinica od strane Italijana: {{izdvojeni citat|Ovo je gerila u kojoj 8.000 četnika iz Hercegovine pruža veću pomoć nego 2-3 [italijanske] divizije, upravo zbog toga što su se specijalizovali za takvu vrstu rata.<ref>Zbornik NOR-a, XIII/3, Beograd, 1976, str. 118-121: Zabeleška Vrhovne komande o sastanku nemačkih i italijanskih predstavnika, održanom 26. februara 1943. u Rimu, povodom nastavljanja operacije „Vajs“.</ref><ref name="yuhistorija.com">[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref>}} Originalno tumačenje italijansko-četničkih odnosa koje vjerno odslikava stav najviših italijanskih instanci prema pokretu Draže Mihailovića, formulisao je zapovjednik italijanske II armate general [[Mario Robotti]], na savjetovanju održanom 3. marta 1943. u Rimu povodom početka [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] i njemačkog zahtjeva za razoružanjem četničkih odreda u službi Italijana (MVAC). Pored Robottija, sastanku su prisustvovali i načelnik italijanskog Generalštaba general [[Vittorio Ambrosio]] i general [[Alessandro Pirzio Biroli]]. General Robotti je na sastanku izjavio sljedeće: {{izdvojeni citat|Svaki četnik koga razoružamo znači gubitak dva čoveka: gubi se jedan saveznik i stvara se jedan neprijatelj.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIII, knjiga 3 (Dokumenti jedinica, komandi i ustanova Kraljevine Italije: 1. januar 1943 — septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1976, dok. 39, str. 130.</ref>|ZABILJEŠKA VRHOVNE KOMANDE O RAZGOVORU NAČELNIKA GLAVNOG GENERALŠTABA SA GENERALIMA BIROLIJEM I ROBOTIJEM NA DAN 3. MARTA 1943. U RIMU}} Tokom 1942. i 1943. godine i Mihailović je boravio u Crnoj Gori, gdje je pod zaštitom Italijana i [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] organizovao svoj štab u blizini [[Kolašin]]a. Italijani su četnike snabdijevali oružjem, municijom, ostalom vojnom opremom, davali im plate po osnovu prijavljenog broja ljudstva i formirali zajedničke taktičke sklopove za borbu protiv partizana, uglavnom od četničke pješadije i italijanske artiljerije. Zbog svega ovoga [[28. mart]]a 1943. [[Vinston Čerčil]] protestuje kod predjsednika jugoslovenske izbjegličke vlade [[Slobodan Jovanović|Slobodana Jovanovića]]: {{izdvojeni citat|Izveštaji koje je vlada Njegovog veličanstva dobila od oficira za vezu s generalom Mihailovićem, i iz drugih izvora, ne ostavljaju sumnju da se između snaga generala Mihailovića i četnika, s jedne strane, i drugih jedinica otpora, s druge strane, vodi stvarno građanski rat i da se u toj borbi i sam general Mihailović povezao, direktno ili indirektno, s italijanskom okupacionom vojskom... Vi ćete shvatiti da vlada Njegovog veličanstva ne može preći preko ovog napada niti prihvatiti politiku koja je u celosti suprotna njenoj. Ona ne bi nikad mogla opravdati pred britanskom javnošću ili svojim saveznicima svoju dalju pomoć pokretu čiji vođa ne okleva javno izjaviti da su njegovi neprijatelji njegovi saveznici — i da njegovi neprijatelji nisu Nemci i Italijani, nego njegovi sugrađani [[Jugosloveni]], a na prvom mestu među njima ljudi koji se u ovom času bore i daju svoje živote da oslobode svoju zemlju od jarma stranaca.|[[Vinston Čerčil]]}} Javna i sveobuhvatna saradnja četnika sa italijanskom vojskom, kao i njihova potčinjenost okupatoru, nije predstavljala nepoznanicu ni za [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] vojne i obavještajne organe. U izvještaju koji je [[5. maj]]a 1943. godine sastavio [[Ured za strateške usluge]] [[Sjedinjene Američke Države|SAD]], četnička je kolaboracija s neprijateljem podrobno istražena: {{izdvojeni citat|Italijani su takođe uspeli da stvore svoju antigerilsku koaliciju četnika u Hercegovini. U stvari, četnici u ovom području su bolje organizovani i bolje opremljeni nego u bilo kojem drugom kraju. Oni su stacionirani zajedno sa italijanskim i hrvatskim regularnim trupama i ustašama u gotovo svakom gradu u Hercegovini i Južnoj Bosni. Izgleda da vojni talenat generala Draže Mihailovića ima najviše zasluga za odličnu organizaciju hercegovačkih fašističkih četnika. Ovi četnički odredi koje nadziru Italijani i koji su stacionirani u gradovima u kojima se nalaze i italijanski garnizoni, dobili su trostruku dužnost: a) da aktivno vode operacije protiv jugoslovenske oslobodilačke armije; b) da šire antisavezničku propagandu među stanovništvom c) da vrše pomoćnu policijsku ulogu među lokalnim stanovništvom. Ovi četnički odredi opremljeni su od strane Italijana, ali imaju i nešto ratnog materijala koje su im dali Britanci.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 1017-1018.</ref>}} Četnici su Italijanima igrali ogromnu ulogu u borbi protiv ustanka. Međutim, usled očekivane opasnosti od iskrcavanja Saveznika, u Crnu Goru je [[14. maj]]a [[1943]]. umarširala nemačka 1. brdska divizija i razoružala i pohapsila Đurišićeve četnike u Kolašinu. Četnici nisu pružali otpor. Zarobljeni su i Đurišićev načelnik štaba [[Rajo Popović]] i ađutant kapetan [[Mitar Bukumir]]. Oko hvatanja Pavla Đurišića je izbio ozbiljan sukob između Nemaca i Italijana, koji to nisu dopustili. Italijani su opkolili zgradu gde se nalazio štab nemačke divizije sa Đurišićem, te na položaje postavili mitraljeze i jaku pešadiju. Njemački izvještaj svjedoči o brizi koje su za četnike ispoljavali italijanski fašisti: {{izdvojeni citat|Pri divizijskom komandnom mestu u Andrijevici, događaji su se odigravali ovako: odmah po privođenju Đurišića, italijanski komandant mesta pojavio se kod načelnika 1. divizije, i zatražio izručenje Đurišića. On ima striktno naređenje da Đurišića po svaku cenu dobije u svoje ruke. Mesto je u to vreme bilo od Italijana sa svih strana zaprečeno i opkoljeno. Izručenje je bilo odbijeno sa pozivom na jasno naređenje pretpostavljene komande. Situacija u Andrijevici ličila je vanrednom stanju koje su objavili Italijani.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_1._%D0%B1%D1%80%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%BE%D0%B4_14.5.1943. Izveštaj komandanta 1. brdske divizije od 14.5.1943.]</ref>|Izveštaj komandanta 1. brdske divizije [[Walter Stettner|fon Štetnera]] od 14.5.1943.}} Nakon toga je general [[Walter Stettner|Valter Štetner]], komandant Prve brdske divizije Vermahta, lično zahtijevao od generala [[Ercole Roncaglia|Erkolea Ronkalje]], komandanta XIV korpusa italijanske vojske, da četnici budu razoružani. Ronkalja je odgovorio da za područje [[Kolašin]]a ne treba da brinu i da bez naređenja italijanskog guvernera Crne Gore "ne sme ni jedan četnik da bude razoružan".<ref name="sr.wikisource.org">{{Cite web |title=Razgovor između general-majora fon Štetnera i ekselencije Ronkalje 14.5.1943. |url=http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |access-date=2012-07-13 |archivedate=2010-11-30 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101130133836/http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%92%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BB-%D0%BC%D0%B0%D1%98%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%84%D0%BE%D0%BD_%D0%A8%D1%82%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B8_%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D1%98%D0%B5_%D0%A0%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D1%99%D0%B5_14.5.1943. |deadurl=yes }}</ref> Nakon što je Štetner nastavio da insistira: "Ja imam izričito naređenje mojih pretpostavljenih službenih instanci da četnike smesta razoružam", Ronkalja je odgovorio da guverner [[Pircio Biroli]] neće to bez ni pod kojim uslovima odobriti. Ako uprkos tome Nemci budu i dalje razoružavali četnike, akcija će predstavljati povredu italijanskih suverenih prava. Ronkalja je žučno naredio: {{izdvojeni citat|Ja komandujem u području Crne Gore. Ako se razoružavanje smesta ne obustavi, znaću da vas silom oružja sprečim. Guverner Crne Gore je naredio da Đurišić, koji je već u nemačkim rukama, smesta bude oslobođen i četnici opet naoružani. Bude li se nemačka akcija i nadalje izvodila, smatraću to direktnom akcijom protiv Italije.<ref name="sr.wikisource.org"/>}} Vrhovna komanda JVuO na čelu sa generalom Dražom Mihailovićem je bila upoznata sa široko rasprostranjenom praksom kolaboracije četnikâ s okupatorom počev od jeseni 1941. godine, sve do povlačenja italijanskih trupa u oktobru 1943. Potpukovnik [[Mladen Žujović]], komandant svih četničkih jedinica u Zapadnoj Bosni, Lici, Dalmaciji i Hercegovini (Žujović je na toj poziciji naslijedio vojvodu Iliju Trifunovića-Birčanina), u pismu poslatom 6. avgusta 1943. na negativan način karakteriše ulogu vojvode Momčila Đujića i [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]], čiji je Đujić zapovjednik bio, kao i majora [[Slavka Bjelajca]]: {{izdvojeni citat|Vojska je u glavnom sedela u žicama i samo povremeno odlazila u tz. akciju čišćenja terena. Krvavi experimenti ponavljali su se dosta često ali niko nije iskorišćavao bolna iskustva svake od tih akcija. Poslije svakog čišćenja trupe su vraćane u žicu a partizani se vraćali na stara mesta. I kaogod što su Italijani pogrešno radili, držali se žice a teritoriju napuštali partizanima, tako su radili i naši s tom samo razlikom što su povremeno izlazili iz žica i vodili borbe sa partizanima u kojim je akcijama često puta učestvovala i talijanska vojska. Kako je svaka od tih akcija bila propraćena pljačkom pa i zločinima to je svet i iz tog razloga smatrao četnike običnim zločincima i tuđinskim plaćenicima. Na ličkom sektoru imalo je više discipline i reda i u vojničkom pogledu situacija je bila mnogo bolja. Ali suvišna podčinjenost italijanskoj politici navela je Bjelajca na neopravdano napuštanje Like i on sada drži jedan uzan sektor, kao što znate, koji se može smatrati kao zastor ili mostobran čija je dužnost zaštita italijanskog garnizona na Rijeci i Sušaku.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 888.</ref>}} [[Kapitulacija Italije]] 8. septembra 1943. godine i odlazak talijanskih jedinica iz njihove okupacione zone u Jugoslaviji, nije za četnike značio samo gubitak dragocjenog izvora snabdijevanja; to je također značilo gubitak vlasti nad velikim dijelom seoskih područja u Crnoj Gori, [[Hercegovina|Hercegovini]], sjevernoj [[Dalmacija|Dalmaciji]], [[Zapadna Bosna|zapadnoj Bosni]] i [[Lika|Lici]], gdje su oko godinu i pol četnici vršili tu vlast uz talijanski pristanak.<ref>[https://znaci.org/00001/40_60.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, GLAVA DEVETA: Od sloma Italije do bitke za Srbiju]</ref> Pukovnik [[Tomazo Grinjoli]] radio je u Štabu italijanske 2. armije, gde je bio zadužen za rad sa četnicima u Lici, Dalmaciji i [[Gorski kotar|Gorskom kotaru]]. Posle kapitulacije Italije priključio se nemačkim trupama u [[Rijeka|Rijeci]] i dalje je ostao da radi na tzv. četničkom pitanju, pokušavajući da obnovi i ojača četničke organizacije, naročito u Lici. Bio je lični prijatelj vojvode Momčila Đujića i mnogih drugih četničkih komandanata u jugozapadnoj Hrvatskoj. Ostao je uz četnike do kraja i sa vojvodom Đujićem se 1945. povukao u Italiju.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref> General [[Edmund Glaise von Horstenau]] (Edmund Glajze fon Horstenau), njemački opunomoćeni komandant u [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], u svom ratnom dnevniku notira četničku kolaboraciju sa Italijanima. Kako bi ilustrovao do kog je stupnja ova saradnja uzela maha, general von Horstenau u više navrata za četničke formacije u službi Kraljevine Italije koristi [[Sintagma (lingvistika)|sintagmu]] »italijanski četnici«.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 231-232.</ref> === Italijanska politika prema Jugoslaviji === [[Datoteka:Pavle Đurišić i Pirzio Biroli.jpg|thumb|[[Pavle Đurišić]] i [[Pirzio Biroli]], italijanski guverner Crne Gore.]] Italijanska politika prema Jugoslaviji se svodila na staru devizu: »zavadi pa vladaj« (lat. ''[[divide et impera]]''). Pre rata su podržavali i obučavali hrvatske ustaše radi rušenja Kraljevine Jugoslavije, a tokom rata su podržavali srpske četnike radi destabilisanja [[Nezavisna Država Hrvatska|Nezavisne Države Hrvatske]]. Razlog tome je bio [[Jadran]]ska obala. Talijanska obavještajna služba iz Zadra ovako definiše njihove interese: {{izdvojeni citat|Jedna velika Hrvatska, naklonjena ili prijateljski raspoložena prema Italiji, nemoguća je; Hrvati su istorijski bili i jesu naši neprijatelji. Razlog: Jadransko more. Naši interesi za ovo more su u čistoj suprotnosti i mi ne možemo u jednoj velikoj Hrvatskoj da oživimo i, još gore, da uspostavimo staru Austriju. S druge strane, Hrvatska nikad nije bila sposobna da živi a da se na nekog ne oslanja, pa pošto se neće oslanjati na Italiju, znači, ukoliko bude veća, utoliko će biti opasnija po nas. Stoga bi bilo poželjno da se stvori takva Hrvatska koja bi, prema svojim prirodnim mogućnostima, bila mala. Uspostavljanje Srbije može nam koristiti ako ta Srbija bude ograničena na svoje prirodne granice; jedna velika Srbija lansirala bi refren o Jadranskom moru, a tu se naši interesi sudaraju, kao što je rečeno za veliku Hrvatsku. Međutim, najveće zlo svakako predstavlja formiranje jedne velike Jugoslavije (po zamislima i po planovima Londona). S njom ne samo da Jadransko more ostaje i postaje opasnije, već se rađa i problem iredentizma u odnosu na Dalmaciju, Istru, Albaniju, Julijsku krajinu, itd.<ref>Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, Vojnoistorijski institut, tom XIII, knj. 3, str. 461.</ref>}} O italijanskoj strategiji podupiranja neprijateljstava između Hrvata i Srba, kao i paralelnog pružanja podrške vlastima NDH i Mihailovićevim četnicima, svjedoči i general [[Edmund Glaise von Horstenau]] u svom referisanju generalu [[Alexander Löhr|Alexandru Löhru]], komandantu Jugoistoka, od 31. oktobra 1942: {{izdvojeni citat|Karakteristično je političko držanje Italijana. Južno od demarkacione linije koju oni drže postoje četničke jedinice koje su naoružane od Italijana. Oni u svakom pogledu pružaju podršku četnicima koji ubijaju Hrvate. Severno od demarkacione linije, koja je pod nemačkom kontrolom, Italijani održavaju vezu sa Eugenom Kvaternikom čija garda učestvuje u istrebljenju Srba. Dakle, u tom genocidu nad Srbima učestvuju Hrvati.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 164, fus. 28.</ref>|[[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj}} Iako su upravo italijanski fašisti doveli na vlast Pavelića, nakon srpskog ustanka će se predstavljati kao zaštitnici Srba od ustaškog [[genocid]]a. U skladu sa ovom politikom, oni će [[1942]]. započeti regrutovanje srpskih četnika u jedinice [[Antikomunistička dobrovoljačka milicija|Antikomunističke dobrovoljačke milicije]]. == Saradnja četnika sa Nemcima == [[Datoteka:Chetniks and Germans in Herzegovina in 1943.jpg|minijatura|Četnici i Nemci u Hercegovini 1943.]] [[Datoteka:Bundesarchiv Bild 101I-005-0018-07, Jugoslawien, Polizeieinsatz mit Spähpanzer.jpg|thumb|Policijske jedinice sa italijanskim bornim kolima (izvor: ''Bundesarchiv'', [[1943]]).]] {{izdvojeni citat|Četnici dobijaju snabdijevanje u skladu sa listama imena koje se stalno kontrolišu; municija za pješadijsko naouružanje se izdaje povremeno, uz strogu kontrolu potrošnje; svaki četnik nosi zvaničnu iskaznicu-oni bez iskaznice se hapse i razoružavaju.<ref name="NAW, T-314 1943">NAW, T-314, Roll 566, 000338: Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943.).</ref>|Izvještaj 114. lovačke divizije o rezultatima saradnje sa četnicima (5. novembar 1943).}} {{izdvojeni citat|„Srbija i Hrvatska: kao i ranije, na ovom prostoru stoje dva suprotstavljena tabora-komunistički pod Titom i nacionalistički pod generalom Mihailovićem. Zbog brojčane premoći i veće borbene vrijednosti, komunisti su u posljednje vrijeme zadali nacionalistima niz teških udaraca. To je rezultiralo u traženju njemačke pomoći od strane nekoliko D.M.- komandanata. Već je došlo i do niza sporazuma, kojim se D.M.-jedinice obavezuju na obustavljanje neprijateljstava protiv Wehrmachta, čime im se omogućuje nesmetana borba protiv komunista.“<ref>NAW, T-311, Roll 175, frame 000895: Prikaz neprijateljskog stanja u Sredozemlju od strane generalštabnog majora Warnstorff-a (dodatak zabilješki sa sastanka kod načelnika štaba Grupe armija „E“ od 9. decembra 1943.).</ref>|Nemački prikaz stanja u Sredozemlju od 9. decembra 1943.}} {{Quote box | citat = „Juče je dolazio jedan nemački oficir i razgovarao sam sa njim čitav sat i po. (...) Rekao sam da u ovom slučaju mogli bi mobilisati iz dva sreza oko 2000 nacionalista za borbu, samo prvenstveno da se naoružaju. Zatim sam rekao da je naša vojska bez oružja (naročito automatskog) i bez municije i da se nadamo da će nam oni dati sve ovo. (...) Nemački oficir mi reče da će oni dati municije nešto malo za naše puške pošto je njihova municija ista kao za naše oružje. Zatim mi reče da će nas naoružati čim dođu do italijanskog oružja divizije Venecija.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_16.htm Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona komandantu Istočnog fronta Crne Gore Đorđu Lašiću o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja četnika od 16. oktobra 1943.]</ref> | izvor = Pismo komandanta Ljevorečkog bataljona majoru [[Đorđe Lašić|Đorđu Lašiću]] o razgovoru sa Nemcima radi naoružanja (16. oktobra 1943). | width = 40% | align = right}} Iako su četnici na lokalu pomagali nemačkim trupama protiv partizana, do sredine 1943. godine [[Hitler]] je svojim jedinicama strogo branio svaku saradnju sa četnicima.<ref>NAW, T-311, Roll 175, 000378: Izvještaj o djelatnosti operativnog odjeljenja komande Jugostoka za novembar 1942 (30. novembar 1942.). „Svaka, pa i privremena, veza sa antikomunistički nastrojenim četnicima u Hrvatskoj je protivna naređenju Fuehrera, Ia 3071/42 o borbi protiv bandi.“</ref><ref>NAW, T-311, Roll 175, 000544: Zabilješka sa sastanka kod načelnika štaba Jugoistoka (1. mart 1943.). „Uprkos borbenoj pomoći hrabrih četnika, koja je doprinijela deblokadi opkoljenih dijelova 718. pješadijske divizije, njemačke trupe imaju zadatak da se brzo probiju do boksitne oblasti. One imaju instrukcije da smatraju četnike neprijateljima."</ref> Česte njemačke promjene kursa u odnosu prema četnicima Draže Mihailovića (npr. [[Sastanak u Divcima|pregovori u Divcima]] u novembru, pa [[Operacija Mihailović|napad na štab Draže Mihailovića]] u decembru 1941, zatim ponovna obustava progona Mihailovićevih četnika i skidanje ucjene na njegovu glavu u proljeće 1942. godine, itd.) tokom čitavog ratnog perioda, bile su u potpunosti u skladu sa politikom koja je vođena u okupiranim zemljama. Najplastičniji prikaz ove politike prezentovao je [[Felix Benzler]], opunomoćenik Ministarstva vanjskih poslova [[Treći Reich|Njemačkog Reicha]] u Beogradu, u izvještaju koji je poslao 11. marta 1942. godine ministru vanjskih poslova [[Joachim von Ribbentrop|Joachimu von Ribbentropu]]: {{izdvojeni citat|To što nemačka vojna mesta vode pregovore s pojedinim četničkim vođama, nije ništa neobično u srpskom prostoru. To se zbiva svesno, u okviru naše politike, uslovljene slabošću naših vojničkih snaga i dosad ne bez uspeha vođene, da Srbe, a naročito ustanike usmeri jedne protiv drugih (komuniste protiv četnika, četnike među sobom, vladine dobrovoljce protiv komunista i četnika) i da se time po mogućnosti omete obrazovanje jednog jedinstvenog fronta.<ref>AVII, NAV, N-T-120, 200/153555-58.</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/154_4.pdf Milan Borković, Kontrarevolucija u Srbiji: Kvislinška uprava 1941-1944, I-II, Beograd, 1979.], str. I/272.</ref>}} Četnici su u NDH služili Nemcima za razne namene: dostavljanje obaveštenja o komunistima, pomoć nemačkim nabavkama stoke, pomoć trupama u svojstvu vodiča, pomoć u ljudstvu, učestvovanje u osovinskim operacijama (na primer [[operacija Citen|operacija Ziethen]], [[operacija Bora]]), i druge potrebne radnje za gušenje ustaničkog pokreta.<ref name="ReferenceA">[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni]</ref> Nemci su četnike snabdevali oružjem i opremom i dozvoljavali im da po potrebi koriste njihove garnizone za smeštaj i motorizaciju za transport. Partizanske pokrete u Bosni i Hrvatskoj Nijemci su u više slučaja doznavali na osnovu četničkih dojava.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1071&rec=314&roll=563 NAW, T-314, Roll 563, frames 001061-1062: Dnevni izvještaj obavještajnog odjeljenja 15. brdskog korpusa (31. januar 1944.)]</ref> [[Datoteka:SS-Obergruppenführer Werner Lorenz accompanied with unknown chetnik officer in NE Bosnia.JPG|280px|mini|[[SS]]-[[Obergruppenführer]] [[Werner Lorenz]] u društvu neimenovanog četničkog oficira u sjeveroistočnoj [[Bosna (oblast)|Bosni]], jesen 1942. godine]] U izvještaju koji je sredinom oktobra 1942. poslat iz [[118. lovačka divizija|118. lovačke divizije]], o dosadašnjim iskustvima koje su Njemci i formacije [[NDH]] imali sa četnicima u zoni odgovornosti divizije, navodi se sljedeće: {{izdvojeni citat|U njemačkoj okupacionoj zoni: četnička organizacija napreduje; zaoštravanje odnosa sa domobranstvom - sa ustašama rat nije nikad ni prestao; sukobe sa Wehrmachtom ne samo da izbjegavaju, nego i nude svoje usluge za borbu protiv partizana; dosad im nije dodijeljen ni jedan metak od strane divizije; dosad imali dva angažmana u zoni 718.I.D. (jedan za osiguranje, jedan za izviđanj); pokazali se kao pouzdan saveznik; u zoni 714.I.D. upotrebljeni u operacijama sa dobrim uspjehom; K-dant divizije predlaže potpuno razoružanje četnika (druge dvije opcije: Italijanska-potpuna saradnja; i srednja-ograničena saradnja, uslovljena priznanjem NDH).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=657&rec=315&roll=2270 National Archive Washington, T315, Roll 2270, frames 000652-656.]</ref>|Izvještaj 118. lovačke divizije o odnosima sa četnicima (15. oktobar 1942. godine)}} Takođe, u jednom izvještaju upućenom iz štaba njemačkih trupa u [[NDH]] od 18. novembra 1942. o četnicima se, između ostalog, kaže: {{izdvojeni citat|U zoni 714. pješadijske divizije nalazi se 6-8.000 četnika, naoružanih puškama i nešto automatskog oružja. Diviziji su dosad pružili vrijedne usluge time što su branili svoju teritoriju od partizana i time oslobodili njemačke i trupe NDH za dejstvo na drugim sektorima. K tome obezbjeđuju i željeznicu i pribavljaju važna obavještenja njemačkim trupama. Četnici su pri zajedničkim akcijama snabdjevani od strane NDH; također im pripada i naknada od otprilike 3 Rajshsmarke dnevno, čiju isplatu oni, međutim, dosad nisu tražili.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=361&rec=314&roll=566 Nacionalni arhiv Vašington, T-314, rolna 566, frejm 000357; Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj-/Veza sa neprijateljski orijentisanim krugovima u Srbiji/ (18. novembar 1942.).]</ref>|Dopis štaba Komandanta njemačkih trupa u Hrvatskoj (18. novembar 1942. godine)}} Nakon kapitulacije Italije [[8. septembar|8. septembra]] [[1943]]. sve četničke snage iz italijanske okupacione zone u [[NDH]] ubrzo su uspostavile punu saradnju sa novouspostavljenim nemačkim okupacionim vlastima.<ref>Vidi: [[s:Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade|Uputstvo komandanta nevesinjskog korpusa od 30. decembra 1943. komandantu konjičke brigade]], [[s:Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.|Izveštaj majora JVUO Vasilija Marovića od 17. februara 1944.]], [[s:Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.|Izveštaj kapetana JVUO Franca Kovača od 23. februara 1944.]], itd.</ref> Nemci oktobra 1943. navode, između ostalih, neke četničke vođe sa kojima se saradnja uspešno odvija: [[Mane Rokvić]] ("''izjašnjava se za Nemačku i u slučaju neprijateljskog iskrcavanja stoji sigurno na našoj strani''"), [[Momčilo Đujić]] ("''Ljotićev pristalica, prisluškivanjem je više puta dokazano da je slao lažne izveštaje D. M. kako bi se izvukao ispod njegovog uticaja''"), [[Uroš Drenović]] ("''nepomirljiv protivnik komunista", "više od godine dana sarađuje otvoreno sa nemačkim Vermahtom''") i drugi.<ref name="ReferenceA"/><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=346&rec=314&roll=566 NARA, T314, Roll 566, frames no. 000342-343.]</ref> Nemci u izvještaju 114. lovačke divizije od 5. novembra 1943. zaključuju da bi osiguranje dugih linija snabdijevanja bez četnika bilo „nezamislivo“.<ref name="NAW, T-314 1943"/> {{izdvojeni citat|Držanje četnika ostalo je ambivalentno. Pojedine manje grupe su prešle komunistima. Opasnost saradnje [sa komunistima], kako se pokazalo ovog meseca, postoji tamo gde postoje male četničke grupe (okolina Olova, Vareš). Uopšte uzev, nedostaje im volja za se odupru u slučaju sukoba. S druge strane, zatvorene operativne četničke jedinice bez porodičnih veza i bez straha od odmazde usuđuju se da se suoče sa većim komunističkim jedinicama. U oblasti južno od Višegrada četnici su prvi put uspeli da tuku jednu od Titovih brigada (1. krajišku). U jugoistočnoj Bosni četnici su se ponašali otvoreno neprijateljski prema nemačkim trupama; pred kraj meseca članovi 1. sarajevske brigade vršili su sabotaže na železnici. U celoj ostaloj nekadašnjoj zoni odgovornosti Korpusa veće četničke jedinice (Drenović, Đujić, Ozrenski odred, u Hercegovini) zadržale su lojalan stav, delom uspešno sarađujući sa nemačkim trupama protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=95&roll=560 NAW, T314, roll 560, frame 000090]</ref>|Komanda 15. brd. korpusa, Obaveštajno odeljenje, izveštaj o stanju od 27. septembra do 27. oktobra 1943.}} {{izdvojeni citat|Jedinica Konrad: [srednja Dalmacija] Saradnja sa četnicima izvanredna. Oni zamenjuju jednu do dve divizije [Fusnota u originalu: U severnim predelima Dalmacije naseljenim srpskim stanovništvom vojvoda Đujić sa 8.000 ljudi, od toga 7.000 naoružanih; dobro organizovani; neprijateljski orijentisani prema Englezima i bez engleske pomoći. Upitno je da li bi se ovi četnici borili protiv nas u slučaju engleskog iskrcavanja]. Samo se oni bore - ustaše neaktivne.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&roll=195&broj=790 NAW, T311, Roll 195, frame 000781.]</ref>|Izveštaj kapetana Merrema, drugog obaveštajnog oficira Komande Jugoistoka (Armijske grupe F) o inspekcijskom putu po Srbiji, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj u periodu 20. jun - 4. juli 1944. sa osvrtom na rad i organizaciju nemačkih obaveštajnih službi i saradnju sa četnicima (5. juli 1944).}} Ponesen padom Italije [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] je poveo izvesne akcije protiv Nemaca, kao što je [[Napad na Višegrad oktobra 1943.|napad na garnizon u Višegradu]] [[5. oktobar|5. oktobra]] [[1943]]. u kojem su se, pored trupa NDH, nalazile i dve čete Vermahta, ali ubzo stupa u pregovore sa novim nemačkim izaslanikom za Balkan [[Herman Nojbaher|Hermanom Nojbaherom]]. Nemački komandant [[Balkan|Jugoistoka]] [[Maksimilijan fon Vajhs]] u svom [[s:Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.|izveštaju]] od 1. 11. 1943. u Titu vidi najvećeg neprijatelja a u Mihailoviću potencijalnog saradnika.<ref name="Balkanu 1 1943">[https://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9A%D1%83_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%83_1.11.1943. Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.]</ref> {{izdvojeni citat|Komunizam u Srbiji ima sve veći uticaj. (...) Crvene snage nameravaju da prodru u Srbiju preko Drine. Mihailović vrši pripreme da ih odbije. (...) <br /> Zbog toga Mihailović već traži vezu sa nemačkim komandama, da ne bi potpao pod komunističku vlast.<ref name="Balkanu 1 1943"/>|Izveštaj nemačkog komandanta Jugoistoka o stanju na Balkanu 1.11.1943.}} Mihailović je polovinom novembra 1943. svojim komandantima naredio da sarađuju sa Nemcima; on sam nije mogao javno da stupi u saradnju "zbog raspoloženja naroda".<ref>https://www.znaci.org/images/ktb_okw_III_6_1304.jpg KTB OKW (Kriegstagebuch des Oberkommando der Wehrmacht) - Ratni dnevnik vrhovne komande Vermahta, šesta knjiga</ref> [[Ljubomir Lazarević]], inženjer iz [[Kolašin]]a (pseudonim »Bene«), 28. januara 1944. godine obavještava Dražu Mihailovića da su četnici u Crnoj Gori u potpunosti potčinjeni njemačkim okupacionim vlastima: {{izdvojeni citat|Svi komandanti u Crnoj Gori primili su saradnju sa Nemcima, potpisali obavezu a sa ostatcima vojske nalaze se u žici, ili u neposrednoj blizini nje. Nema ni jedne grupe u šumi koja bi pretstavljala našu borbu, oko koje bi se moglo okupljati. Vukadinović isto tako nalazi se u Podgorici ili u okolini. Nagovešteni dolazak Srbijanske vojske pozdravljen je burno svuda, ali dolazak Ljotićevaca učinio je Ljotićevce vrlo aktivnim i prete da ko god ne bude s njima, on je komunista. Po varošima teško će se iko održati jer ta formula svakoga će staviti pod udar okupatora kao komunistu. Ovaka saradnja sa njima je nemoguća, jer ovi traže prilazak njima, ne saradnju. Po selima Crne Gore gospodare komunisti. Naše akcije vrše se samo u cilju osiguranja ili odbrane nemačkih kolona. Nemačke snage na ovom terenu vrlo su male i nesposobne za ma kakvu širu akciju. Do sada nema ni izgleda na akciju. Svako dalje čekanje, pogoršava našu situaciju. Narod gubi veru u našu dobru volju i našu sposobnost.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_67.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 15. do 31. januara 1944. godine]</ref>}} Kolaboracija četnika u [[Nezavisna Država Hrvatska|NDH]] sa njemačkim okupacionim snagama postala je intenzivnija tokom zime 1943-1944, makar je u slučaju hrvatskih kvislinških snaga i četnika bila pod neprestanom tenzijom. Podaci navedeni u izvještaju generala [[Edmund Glaise von Horstenau|Glaisea von Horstenaua]] od 26. februara 1944.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=236&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000236.]</ref> zasnovani na službenim podacima NDH otkrivaju opseg kolaboracije: 11. februara bilo je na teritoriju NDH trideset i pet posebno imenovanih četničkih grupa sa procijenjenih 23.300 ljudi pod oružjem. Neke manje jedinice su brojale od 200 do 400 pripadnika, dok su ostale, poput [[Momčilo Đujić|Đujić]]eve grupe, imale i do 2.500 vojnika i oficira. Od toga je s Nijemcima i vlastima NDH kolaboriralo devetnaest grupa (ukupno 17.500 ljudi); šesnaest ostalih grupa s oko 5.800 ljudi ubrajane su u pobunjene četnike.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=237&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000237-240.]</ref> S iznimkom odreda [[Uroš Drenović|Uroša Drenovića]] u sjeverozapadnoj Bosni, s oko 400 ljudi, kojeg su vlasti NDH smatrale potpuno lojalnim, za sve druge četničke kolaborirajuće grupe ustaške su vlasti držale da se prema Nijemcima odnose osobito prijateljski kako bi od njih izvukle što više oružja i municije, dok se istovremeno drže neprijateljski prema njihovoj državi, tj. NDH.<ref>[https://znaci.org/00001/40_64.htm KOLABORACIJA IZVAN SRBIJE DO OKTOBRA 1944.]</ref> U dnevnom izvještaju Komande Jugoistoka od 18. februara 1944. konstatuje se lojalnost vojvode [[Radivoja Kerovića]], komandanta [[Majevica|majevičkih]] četnika: {{izdvojeni citat|Upit kod [[Druga oklopna armija (Wehrmacht)|Druge oklopne armije]] [PzAOK 2] u vezi snabdijevanja municijom Kerovića koji se smatra lojalnim, i 200 ljudi zelenog kadra, koji se bore protiv crvenih zapadno od [[Banja Koviljača|Koviljače]].<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=501&broj=17&roll=256 NARA, Roll T501, frame no. 000013.]</ref>|Ratni dnevnik Vojnog zapovjednika Jugoistoka (18. februar 1944.)}} U izvještaju od 20. februara 1944, poslatom majoru [[Slavoljub Vranješević|Slavoljubu Vranješeviću]], komandantu Zapadne Bosne JVuO, kapetan [[Ilija Jevtić]] piše o totalnoj kolaboraciji [[Dinarska divizija|Dinarske divizije]] sa Njemcima, koji u potpunosti kontrolišu četnike pod komandom vojvode Đujića: {{izdvojeni citat|Sem samog vojvode Đujića i jednog malog broja četnika, svi četnici Dinarske oblasti (oko hiljadu devet stotina i nekoliko) nalaze se pod nemačkom komandom. Hranu, odeću, obuću, cigarete i novac svaki četnik i njegov starešina prima kao i nemački vojnik odn. oficir. Svu municiju i oružje primaju takođe od Nemaca. Četnici pod nemačkom komandom nalaze se po bunkerima počev od Knina do Šibenika i Splita. U pojedinim bunkerima su izmešani, pola četnici pola ustaše. Nemački oficiri dolaze na Kosovo polje u četničku diviziju, a isto tako naši četnički oficiri i ostale starešine na čelu sa Đujićevim načelnikom štaba odlaze u Nemačku diviziju. Voze se na nemačkim automobilima kroz Knin i t.d. Jednom rečju između četnika i Nemaca postoji najtešnja saradnja i nemačka puna kontrola nad radom četnika. Jedino se pop Đujić, kao komandant divizije, sa svojom užom pratnjom ne pojavljuje pred njima.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_78.htm Izveštaj kapetana Ilije Jevtića od 20. februara 1944. komandantu zapadne Bosne o svom radu i saradnji četnika i Nemaca u Dalmaciji i Lici]</ref>}} U svom izvještaju od 10. maja 1944. njemački [[15. brdski korpus]] navodi da snabdijeva ukupno 6.318 četnika u NDH („Hrvatska borbena zajednica“).<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=828&rec=314&roll=565 NAW, T-314, Roll 565, frame 000823: Zabilješka o broju četnika koje snabdijeva 15. brdski korpus (10. maj 1944.).]</ref> === Ugovori o saradnji sa Nemcima === [[Datoteka:Zone odgovornosti četnika, prema sporazumu sa Nemcima.png|thumb|Zone odgovornosti četničkih komandanata u okupiranoj Srbiji, prema sporazumu sa Nemcima 1943. [[Jevrem Simić]] i [[Nikola Kalabić]] (roze), [[Vojislav Lukačević]] (plavo), [[Ljuba Jovanović Patak]] (zeleno) i [[Mihailo Čačić]] (sivo).]] {{Poseban članak|Ugovori o saradnji četnika i Vermahta}}{{Wikisource|Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.}} {{izdvojeni citat|Ovaj ugovor, kao i buduće mere, se baziraju na međusobnom poverenju i želji da se komunizam uništi, zemlja umiri i Srbiji omogući stabilna budućnost u Evropi oslobođenoj od komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=974&rec=501&roll=255 NARA, T501, Roll 255, frames no. 000969-970: Sporazum između krajskomandanture Zaječar i potpukovnika Ljube Jovanovića Patka o nenapadanju i saradnji u borbi protiv NOVJ (23./25. decembar 1943.)]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Ljuba Jovanović Patak|Ljube Jovanovića Patka]] o borbi protiv partizana u Srbiji (decembar [[1943]]).}} Na inicijativu Nojbahera otpočeli su pregovori, koji su rezultirali potpisivanjem [[Ugovori o saradnji između JVuO i komande Jugoistoka|ugovora o zajedničkoj borbi]]. Ugovore su to potpisivali ovlašćeni Mihailovićevi komandanti i ljudi iz vojnog rukovodstva. Prvi ugovor o saradnji potpisan je 19. 11. 1943. između [[Vojislav Lukačević|Voje Lukačevića]], komandanta Mileševskog korpusa i nemačkog komandanta Jugoistoka koga je predstavljao fon Frede, je glasio: {{izdvojeni citat| 2) Primirje treba da bude pretpostavka za zajedničku borbu protiv komunista. <br /><br /> 4) Obaveza Lukačevića da nijedan pripadnik njemu potčinjenih jedinica neće delovati na strani sila koje su u ratu sa Nemačkom. <br /><br /> 5) Prepuštanje područja borbenih dejstava četničkim odredima radi samostalnog vođenja borbe, koju vodi i nemački Vermaht. <br /><br /> 6) Uključivanje četničkih odreda prilikom većih zajedničkih operacija pod nemačko zapovedništvo. U tom periodu nemačko vodstvo izdaje borbene naloge četničkim odredima. <br /><br /> 8) Razmena štabova za vezu. <br /><br /> 9) Isporuke nemačke municije radi sprovođenja zajedničkih borbenih zadataka u skladu sa vojnim potrebama. <br /><br /> 10) Sporazum se mora držati u tajnosti.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm SPORAZUM IZMEĐU KOMANDANTA JUGOISTOKA I MAJORA VOJISLAVA LUKAČEVIĆA OD 19. NOVEMBRA 1943. O SARADNJI ČETNIKA SA NEMAČKIM TRUPAMA U BORBAMA PROTIV NARODNOOSLOBODILACKE VOJSKE JUGOSLAVIJE]</ref>|Sporazum Nemaca i majora [[Vojislav Lukačević|Vojislava Lukačevića]] (19. 11. 43.)}} 27. novembra je potpisan ugovor sa [[Nikola Kalabić|Nikolom Kalabićem]].<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref> U narednim nedeljama ugovori su potpisani i sa drugim komandantima korpusa od operativne važnosti. Iako Mihailović lično nije potpisao ni jedan ugovor, ovim ugovorima je bio pokriven veći deo nemačke okupacione zone u Srbiji. Ugovori su bili u znatnoj meri tipizirani, nalik na sporazum između vojnog zapovednika Jugoistoka i inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića: {{izdvojeni citat|Cilj sporazuma je zajednička borba protiv komunističkih partizana, pa će stoga sve jedinice DM-četnika, potčinjene pukovniku Jevremu Simiću, biti uključene u borbu nemačke i bugarske vojske, kao i srpskih vladinih trupa, protiv komunista. U vezi s tim predviđa se uspostavljanje zajedničke obaveštajne službe kao i uzajamna podrška.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%A1%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC_%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BF%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D0%BE%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%94%D1%80%D0%B0%D0%B6%D0%B5_%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%BF%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%A1%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%9B%D0%B0_%D0%B8_%D0%B2%D0%BE%D1%98%D0%BD%D0%BE%D1%83%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BD%D0%BE%D0%B3_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_23.1.1944 Sporazum inspektora četničkih odreda Draže Mihailovića pukovnika Jevrema Simića i vojnoupravnog zapovednika Jugoistoka od 23.1.1944.]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]] (januara [[1944]]).}} Komandant Jugoistoka i [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] [[Maksimilijan fon Vajhs|fon Vajhs]] izdao je [[21. novembra]] [[1943]]. uputstvo o saradnji sa četnicima koje, između ostalog, predviđa izručenje Saveznika ("da prekinu sve veze sa silama koje se nalaze u ratu sa Nemačkom i da izruče štabove za vezu tih sila koji se nalaze kod njih"). Fon Vajhs upozorava da se "lojalna orijentacija pojedinih četničkih odreda ne sme uopštiti", jer neki još uvek izvode prepade i sabotaže, ali "propagandu protiv četničkog pokreta treba obustaviti", do daljnjeg.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_3_166.htm Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/291.htm Karl Hnilicka: DAS ENDE AUF DEM BALKAN 1944/45], Musterschmidt-Verlag Göttingen, strana 268</ref> Sporazum između Vermahta i četničkog komandanta [[Mihajlo Čačić|Mihajla Čačića]], komandanta četničke Ravaničke brigade, uključuje i hvatanje [[rudar]]a koji su pobegli u šumu, i njihovo vraćanje u [[rudnik]]e uglja.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ]</ref> Sporazum Vermahta i [[Jevrem Simić|Jevrema Simića]], inspektora odreda Draže Mihailovića, predviđa da "četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu" za borbu protiv partizanskog pokreta.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji]</ref> Sporazum Vermahta i potpukovnika Ljube Jovanovića, vođe Dražinih odreda u okrugu [[Zaječar]], četnicima omogućuje sledeće: {{izdvojeni citat|Puna sloboda kretanja jedinica DM danju i noću na celom području na koje se odnosi sporazum.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ]</ref>|Sporazum Nemaca i potpukovnika Ljube Jovanovića (25. decembar 1943.)}} Četničko-njemački odnosi bili su opterećeni međusobnim nepovjerenjem i sviješću o suprotstavljenosti ciljeva i interesa dviju stranâ. U telegramu koji je 29. januara [[1944]]. godine [[Joachim von Ribbentrop]], njemački ministar vanjskih poslova, uputio specijalnom opunomoćeniku za Jugoistočnu Evropu [[Hermann Neubacher|Hermannu Neubacheru]], reflektuje se jasan stav političkog i vojnog vrha u [[Berlin]]u o Draži Mihailoviću, kao i precizna uputstva potčinjenima za držanje prema njegovom pokretu: {{izdvojeni citat|Jedino se mogu ćuteći trpeti privremeni aranžmani nižih vojnih komandi sa Dražom Mihailovićem s ciljem suzbijanja zajedničkog neprijatelja Tita. On i njegovi ljudi ostaju i dalje, na kraju, naši neprijatelji. Zato je sada, kao i do sada, potrebno biti krajnje oprezan prema Draži Mihailoviću i njegovim četnicima, a naročito se ne sme nijednog trenutka izgubiti iz vida da će pomoć koju mu mi sada direktno ili indirektno pružamo radi vođenja borbe protiv Tita, kasnije najverovatnije biti upotrebljena protiv nas.<ref>Akten zur deutschen auswartigen Politik — ADAP/E/VII, s. 374-375.</ref><ref>Vasa Kazimirović, NDH u svetlosti dokumenata, Nova knjiga/Narodna knjiga, Beograd, 1987, str. 169.</ref><ref>Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN - Službeni list SCG, Beograd, 2005. str. 20.</ref>}} Izveštaje o sklapanju ugovora četnika sa Wehrmachtom presrele su i dešifrovale savezničke obaveštajne službe, što je imalo bitnu ulogu u konačnom opredeljivanju [[Čerčil]]a za Tita, a protiv Mihailovića.<ref>Cripps, John (2001). "Mihailović or Tito? How the Codebreakers Helped Churchill Choose". {{ISBN|0593 049101}}</ref> No, Nemci nisu bili zadovoljni primenom sporazuma, jer je uprkos njima dolazilo do incidenata, odnosno diverzija i nasilja prema pripadnicima [[Srpska Državna Straža|Srpske Državne Straže]] od strane četnika. General [[Hans Felber]] je tokom februara raskinuo sporazume i pokrenuo nekoliko hapšenja i racija protiv četnika počev od februara [[1944]]. I pored svih ugovora o saradnji, komandant Jugoistoka Felber u poverljivom uputu potčinjenim komandantima o držanju prema pokretu Draže Mihailovića konstatuje sledeće: {{izdvojeni citat|1. Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski. 2. Njihova saradnja sa nemačkim i legalnim srpskim jedinicama protiv crvenih proističe samo iz saznanja da su komunisti u Srbiji njihov neprijatelj br. 1. Neprijatelj br. 2 ostaje ipak okupaciona sila. 3. Saradnja se koristi radi popune zaliha municije, koje su se veoma smanjile (oružje se nije nikad davalo). 4. Prema dosad stečenim iskustvima, četnici se protiv crvenih angažuju u nekim slučajevima samo uzdržano, nastojeći po svoj prilici da suviše ne prolivaju krv. Sa ponovnom neprijateljskom orijentacijom pokreta DM prema okupacionoj sili, mora se u svako doba računati, čak i u oblastima gde se dosad zajednički borilo protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=758&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000754.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>|Informacije generala Felbera potčinjenim komandama o držanju prema četnicima (16. maj 1944.)}} Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok, u svojim memoarima pruža interesantno tumačenje ratne strategije Draže Mihailovića. Neubacher tvrdi da su „četnici i ranije sarađivali sa okupatorima protiv zajedničkog neprijatelja“, tj. protiv komunista, i to „samo u pojedinim slučajevima i uvek u ograničenom, lokalnom okviru“, ali su tek nakon preusmjerenja [[Savezničke sile u Drugom svjetskom ratu|savezničke]] pomoći i podrške [[Josip Broz Tito|Titu]] i [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|partizanima]], četnici na čelu sa generalom Mihailovićem „u još većoj meri bili gurnuti u naručje Nemaca“: {{izdvojeni citat|Politiku Draže Mihailovića nije bilo teško razumeti. On je bio impresioniran nemačkim vojnim podvizima. Pa ipak, sa sigurnošću je računao na to da će Nemačka izgubiti rat. Dovoljno sam čuo od pouzdanih izvora, koji su me obavestili o Dražinom stavu prema Rajhu. On je ostao neprijatelj okupatoru, koji je, zbog Titovog uspona, postao njegov neprijatelj broj dva. Saveznici su Dražu ostavili na cedilu, pa je zato pokušao da od Nemaca – koji su za njega sada bili samo neprijatelj broj dva – dobije što je moguće više oružja. Namera četničkog vode bila je ova: da se, kada započne nemačko povlačenje, bez borbe dokopa nemačkih strateških pozicija i da se na njima utvrdi. On se spremao za konačan obračun sa Titom, koji je trebalo da se vodi beskompromisno, na život ili smrt, a u pitanju je bila budućnost Jugoslavije. Dok su, dakle, Dražini podređeni komandanti tu i tamo sarađivali sa Nemcima, on je sam nastavio da i dalje vodi propagandu protiv Nemaca.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 160–161.</ref>}} === Borbe pod nemačkom komandom === {{main|Operacija "Frilingservahen"|Operacija "Trumpf"|Operacija "Halali"}} {{izdvojeni citat|„Borbeno sadejstvo sa četničkim grupama duž glavne saobraćajnice [[Bihać]] — [[Gračac]] — [[Knin]] — [[Drniš]] — [[Šibenik]] sastoji se u tome što su četnici okupljeni u posebnim uporištima uz oslonac na nemačke trupe. Četničke vođe primaju naloge i uputstva o vršenju zadataka obezbeđenja i izviđanja od zapovednika nemačkih uporišta.“<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u NDH]</ref>|Njemački izveštaj o saradnji sa četnicima protiv partizana u Dalmaciji i Bosni (25. oktobar [[1943]]).}} {{izdvojeni citat|[[Nojbaher]] konstatuje da je premijer Nedić verno služi nemačkim interesima. Slično je i s Dražom Mihajlovićem, koji se do danas trudio da ne zauzme neprijateljsko držanje prema okupatoru. To isto Važi i za ostale vodeće Srbe, koji su se, pod parolom »Dajte nam oružje — onda pripadamo Vama«, lojalno držali.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=980&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000974-978.]</ref>|Nemački obaveštajni izveštaj od 30. avgusta 1944.}} {{Quote box | citat = „D.M.-Bande dosada nisu nikad napale okupacione trupe.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001111: Izvještaj o bandama u okolini katarakti Dunava (bez datuma, približno mart 1944).</ref> | izvor = Nemački izvještaj o četnicima u okolini katarakti Dunava od marta 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „[[Neško Nedić]] je napomenuo da su četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali i sada Titovim bandama liferuju naoružanje i municiju, usled čega četnici moraju da krvare i da umiru. Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačkom Vermahtu kome će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio.“<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944.]</ref> | izvor = Izveštaj generala Felbera o razgovoru s četnicima od 14. jula 1944. | width = 40% | align = right}} {{Quote box | citat = „Titove bande imaju se napasti i uništiti, odn. zarobiti. Pristalice D.M.-a (četnici) ne smatrati neprijateljima.“<ref>NAW, T-501, Roll 255, 001260: Naredba 923. Landeschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ (29. Juli 1944.).</ref> | izvor = Naredba 923. Landesschuetzen-bataljonu za akciju „Dunav“ od 29. jula 1944. | width = 40% | align = right}} Kad je sredinom marta 1944. operativna grupa sastavljena od [[Druga proleterska divizija NOVJ|Druge]] i [[Peta krajiška divizija NOVJ|Pete divizije]] prodrla iz [[Sandžak]]a u zapadnu Srbiju, sve nesuglasice zmeđu četnika i Nemaca su potisnute i trupe sastavljene od jedinica [[Vermaht]]a i [[Vafen-SS|SS]], korpusa JVUO, bugarskog okupacionog korpusa, [[Srpska državna straža|SDS]], [[Srpski Doborvoljački Korpus|SDK]] i [[Ruski Zaštitni Korpus|ruskog korpusa]] pod objedinjenom nemačkom komandom generala [[Hans Felber|Hansa Felbera]] funkcionisale su kao jedinstvena operativna grupa za [[Operacija Kamerjeger|operaciju Kamerjeger]]. Kod nadležne četničke komande [[Neško Nedić|Neška Nedića]] bio je akreditovan nemački kapetan Vajel kao oficir za vezu. Zajedničke operacije trajale su nešto duže od dva meseca.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_57.htm Izveštaj Vojnoupravnog komandanta jugoistoka od 13. maja 1944.]</ref> Istovremeno je, usled slabljenja snaga [[NOVJ]] u Crnoj Gori [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. nemački korpus]] pokrenuo [[10. april]]a [[1944]]. [[Operacija "Frilingservahen" (april-maj 1944)|operaciju "Frilingservahen"]], uz masovno učešće četnika. Operacija je pripremljena u saradnji sa [[Pavle Đurišić|Pavlom Đurišićem]] i započeta tako što su četnici zajedno sa Nemcima iz nemačkih garnizona napali na slobodnu teritoriju. Plan napada je bio sledeći: {{izdvojeni citat|'''Đurišićeve snage''': Prva borbena grupa, 700 ljudi, iz si. pravca preko rejona 5 km j. Bijelo Polje za Mojkovac. Druga borbena grupa, 1200 ljudi, pod komandom Đurišićevog Operativnog štaba, od Brodareva preko Šahovića za Mojkovac — Kolašin. Treća borbena grupa, 1000 ljudi, od sredine puta Pljevlja — Prijepolje pravcem Mojkovac. Četvrta borbena grupa, 1500 ljudi, od Pljevalja pravcem Mojkovac. Mojkovac treba da bude dostignut za 2 dana. Posle toga skretanje glavnine u rejon z. Tara — sz. Kolašin — Mojkovac. '''Nemačke snage''': 1 ojač. mot. č. prodire od Brodareva do Bijelog Polja. 1 ojač. mot. č. od Pljevalja do prelaza preko Tare 22 jjz. Pljevlja. Bat. [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]], 600 ljudi, sledi nemačke snage za Bijelo Polje, onda skreće za Mojkovac. Milicija iz Brodareva, 700 ljudi, čisti svoj rejon i prodire od Brodareva ka jjz. Početak napada: 10. 4. 44. [[181. pešadijska divizija (Nemačka)|181. peš. div.]] obezbediće odgovarajuće informisanje četničke Grupe "Jug" (major Lašić i Bukatonović u Podgorici) kao i Grupe "Nikšić".<ref>Obaveštenje Komande 21. brdskog korpusa Komandi 181. brdske divizije od 08.04.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 663, s. 357</ref>}} Neposredna četničko-nemačka operativna saradnja ponovila se i prilikom nemačkih operacija [[Operacija "Trumpf"|"Trumpf"]] i [[Operacija "Halali"|"Hallali"]] u jablaničko-topličkoj oblasti protiv [[21. srpska divizija NOVJ|21]]. [[22. srpska divizija NOVJ|22]]. [[24. srpska divizija NOVJ|24]]. i [[25. srpska divizija NOVJ|25]]. divizije NOVJ tokom jula i avgusta 1944. [[Edmund Glaise von Horstenau]], njemački opunomoćeni general u [[NDH|Nezavisnoj Državi Hrvatskoj]], vršio je od 15. juna do 25. juna 1944. dužnost komandanta Jugoistoka, zamjenjujući generala Hansa Felbera, koji se po službenom zadatku nalazio u Njemačkoj. Opisujući u svom ratnom dnevniku stanje u Srbiji, tj. odnose između njemačkih i bugarskih okupacionih trupa, s jedne, kao i četnika i kvislinga, s druge strane, Horstenau navodi sljedeće: {{izdvojeni citat|Nemci gotovo da nemaju svojih trupa u Srbiji. Postoji samo nekoliko policijskih jedinica. Najveći deo Srbije nalazi se pod kontrolom bugarskog okupacionog korpusa. Bugarskih vojnika nema samo u severozapadnom delu Srbije i Banata. No, bugarske trupe u Srbiji jesu najlošije bugarske jedinice. Tek što sam na kratko vreme preuzeo Vrhovnu komandu u Beogradu, dve bugarske čete, zajedno sa svojim oficirima, prebegle su partizanima kod Leskovca. Jedine trupe na koje je čovek mogao da se osloni u borbi protiv partizana bili su srpski dobrovoljci, a donekle i ruski. Upotrebljivi za borbu protiv partizana bili su i ljudi Draže Mihailovića. Vezu sa njim za mene je održavao jedan nemački major, nosilac odlikovanja „viteškog krsta“.<ref>Glez fon Horstenau, Između Hitlera i Pavelića: Memoari kontroverznog generala, Nolit, Beograd, 2007, str. 508.</ref>}} === Mihailovićeva ponuda Nemcima 1944. === [[Datoteka:First Vrede sa četnicima.jpg|thumb|Nemački kapetan von Wrede i četnički komandanti kapetan [[Nikola Kalabić]], major [[Dragoslav Račić]] i kapetan [[Neško Nedić]], nakon potpisanog sporazuma o zajedničkoj borbi protiv partizana, u Topoli 11. avgusta 1944. (''nemački izvor'')<ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_536.jpg Wredeova zabeleška str.1]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_537.jpg Wredeova zabeleška str.2]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_538.jpg Wredeova zabeleška str.3]</ref><ref>[https://www.znaci.org/temp/T-311-R-286_539.jpg Wredeova zabeleška str.4]</ref>]] Tokom jula i avgusta [[1944]]. intenzivirali su se kontakti između predstavnika nemačke komande Jugoistoka, poslanika [[Herman Nojbaher|Nojbahera]], predsednika vlade [[Milan Nedić|Nedića]] i predstavnika Mihailovića,<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%BE_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D1%83_%D1%81_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_14.7.1944. Nemački izveštaj o razgovoru s četnicima od 14.7.1944]</ref> o čemu nemački predstavnik kaže: {{izdvojeni citat|Politička usmerenost [[Draža Mihailović|Draže Mihailovića]] i njegovog pokreta potpuno se izmenila. Oni predlažu stvaranje jednog nacionalnog fronta koji bi obuhvatio Srpsku državnu stražu, Srpski dobrovoljački korpus, formacije Draže Mihailovića i sve nacionalne snage koje su protiv komunizma. Pokret Draže Mihailovića je spreman da u celosti ide u ovaj front. Glavni zadatak je opšta mobilizacija i stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji. Kada komunizam u Srbiji bude pobeđen, pokret Draže Mihailovića je spreman da se, po naređenju nemačkog vođstva, angažuje na Balkanu i svuda drugde.<ref name="B0_11 1944">[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B8_%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BD%D0%B8%D0%BA_%D1%81%D0%B0_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_11.8.1944. Nemački zapisnik sa pregovora sa četnicima 11.8.1944.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=535&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frames no. 000508-511.]</ref>}} Kapetan knez Vrede (Rittmeister Fürst Wrede) je sumirao predloge predstavnika Draže Mihailovića na sledeći način: {{izdvojeni citat|1. DM želi da razgovara sa opunomoćenikom [[Hitler|firera]] za jugoistočni prostor. <br /><br /> 2. On teži okupljanju svih nacionalnih srpskih snaga. <br /><br /> 3. Mobilizacija i naoružavanje svih za oružje sposobnih Srba za borbu protiv komunizma. Naoružavanje i vođstvo pod nemačkim Vermahtom. <br /><br /> 4. DM moli da sam ostane u ilegali. <br /><br /> 5. Pripadnici DM-pokreta ne treba da budu u nemačkim uniformama.<ref name="B0_11 1944"/>|Dražina ponuda Hitleru 1944.}} Povodom Mihailovićevog predloga, 17. i 18. avgusta je održan sastanak na najvišem nivou u nemačkoj komandi Jugoistoka. Tu su još jednom sumirani Dražini predlozi: {{izdvojeni citat| a) Bezuslovno obećanje, da nijedan nemački vojnik neće biti napadnut od četnika. Davanje talaca. <br /><br /> b) Zajednička borba isključivo protiv komunista u cilju uspostavljanja mira i reda. Nemci i četnici ne moraju biti neprijatelji. <br /><br /> c) Neprijatelj br. 1 su komunisti i svi oni koji ih podržavaju ili ne sadejstvuju u borbi protiv komunista. <br /><br /> d) Draža Mihajlović moli, da ga se privuče organizovanju Srpskog dobrovoljačkog korpusa i organizovanju Dobrovoljačkog korpusa. <br /><br /> e) Bilo kakva veza s partizanima je nemoguća. <br /><br /> f) Draža Mihailović moli da se stvori prijateljskije raspoloženje, da bi se oslobodilo četnike, koji su uhapšeni u Srbiji, bez posredovanja četnika. <br /><br /> g) U slučaju invazije nema borbe protiv Nemaca. Borba protiv komunista će se produžiti. Četnici hoće da spreče vezu partizana s invazionim trupama. <br /><br /> h) Draža Mihajlović nema veze s Englezima. On i ne želi više da je ima, odgovarajući engleskom držanju prema srpskom narodu.<ref name="ReferenceB">[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm ZABELEŠKA OBAVEŠTAJNOG ODELJENJA KOMANDE JUGOISTOKA OD 18. AVGUSTA 1944. POVODOM PONUDE DRAŽE MIHAILOVICA ZA SARADNJU U BORBI PROTIV JEDINICA NOVJ]</ref>}} Specijalni nemački izaslanik [[Hermann Neubacher]] je ocenio da obećanja Draže Mihajlovića u pogledu lojalnog držanja treba uzeti ozbiljno, pošto je dokazao on "da je toliki antikomunista, da je usprkos engleskim ponudama dao prednost prosjačenju kod okupatora pred slogom s crvenom stranom".<ref name="ReferenceB"/> Ovi pregovori završili su formulisanjem inicijative za formiranje srpske armije od 50.000 ljudi za borbu protiv komunizma kojom bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]], a koju bi opremila nacistička Nemačka. Ali [[Hitler]] je odbacio inicijativu, naglasivši da će to oružje "jednom kasnijom prilikom biti upravljeno protiv Nemaca." On je odobrio samo taktičku saradnju sa četnicima.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B5%D0%BD%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D1%81%D0%B0_%D1%80%D0%B5%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%B0%D1%9A%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D1%82%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%83_%D0%BE_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%83_%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%9A%D0%B5_%D1%81%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BC%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_22.8.1944. Službena beleška sa referisanja Hitleru o planu saradnje sa četnicima od 22.8.1944.]</ref> Ipak, u skladu sa idejom o formiranju srpskog korpusa pod komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]] koji bi se borio na strani Nemaca, [[6. septembra]] [[1944]]. [[Srpska državna straža]] i [[Srpska granična straža]] (ukupno oko 13.000 ljudi) stavljene su pod komandu Mihailovićevog komandanta Srbije generala [[Miroslav Trifunović|Trifunovića]]. Potom su jedinice [[Srpska državna straža|Srpske državne straže]] i [[Srpska granična straža|Srpske granične straže]] 6. oktobra [[1944]]. sabrane su u Jagodini gde je od njih formiran [[Srpski udarni korpus]] sa tri divizije, koji je brojao oko 6.800 ljudi. === Saradnja tokom bitke za Srbiju === {{Poseban članak|Bitka za Srbiju 1944.}} {{izdvojeni citat|Usljed jakog partizanskog pritiska, još četničkih jedinica, uključujući i one iz Istočne Srbije, su izrazile spremnost za daljnu borbu protiv komunizma u saradnji sa Wehrmachtom.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=101&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frame 000095: Izvještaj o neprijatelju u Srbiji, Hrvatskoj, Crnoj Gori i Albaniji (Dodatak za savjetovanje kod načelnika štaba jugoistoka od 2. oktobra 1944.)]</ref>|Izvještaj [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 2. oktobra 1944.}} {{izdvojeni citat|Titovi partizani upali su u septembru 1944. u Srbiju i to na više mesta. Zapadni deo Srbije bio je potpuno nezaštićen. Tamo je bio stacioniran samo mali broj nemačkih policijskih jedinica, koje su, zajedno sa četnicima, tu i tamo još vodile borbe. Sa svih strana neprijatelj je krenuo ka Beogradu. U gradu je vladao mir. Mi smo sedeli u Beogradu ne na buretu baruta, nego smo se nalazili u njemu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>|[[Hermann Neubacher]], “Sonderauftrag Südost”}} [[Bitka za Srbiju 1944.]] je bila zajednički saveznički poduhvat sa ciljem ovladavanja središnjim komunikacijskim prostorom nemačkih snaga na Balkanu. Dejstva na tlu izvršavala je [[NOVJ]], a [[Saveznici]] su obezbeđivali borbeno sadejstvo, snabdevanje i pomoć iz vazduha. Četnici su se u ovim borbama našli direktno na strani [[Wehrmacht]]a. Od kraja [[1943]]. Saveznici su promenili odnos prema [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevim]] snagama, a njihov prioritet u Jugoslaviji postalo je jačanje snaga [[NOVJ]] u Srbiji.<ref>{{Cite web |title=Ficroj Meklejn: RAT NA BALKANU, glava 11 - NOVI DOGOVOR |url=http://www.znaci.org/00001/1_11.htm |access-date=2023-08-14 |archive-date=2023-09-02 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230902100016/https://www.znaci.org/00001/1_11.htm }}</ref> Vrhovni štab NOVJ nameravao je da partizanske snage u Srbiji pomogne prodorom jačih snaga iz [[Bosna|Bosne]] i [[Crna Gora|Crne Gore]]. Nemačka komanda, kao i Mihailović, bili su rešeni da to spreče. [[NOVJ]] je nastojala da koncentriše snage na levoj strani [[Lim (reka)|Lima]] za proboj u [[Srbija|Srbiju]]. Nemačka [[Komanda Jugoistoka (Nemačka)|Komanda Jugoistoka]] je rešila da brani [[Srbija|Srbiju]] aktivnim dejstvima - sprečavanjem pokreta jedinica [[NOVJ]] kroz [[Bosna|Bosnu]] prema zapadu, kao i nizom krupnih i ambicioznih operacija u [[Sandžak]]u i istočnoj [[Bosna|Bosni]] sračunatih na razbijanje koncentracija [[NOVJ]] i njihovo onesposobljavanje za ofanzivna dejstva. Snage [[JVuO]] sa velikim entuzijazmom učestvovale su u ovim operacijama, kao i u onim koje je organizovao nemački komandant [[Srbija|Srbije]] protiv lokalnih partizana i povremenih prodora. Vrhunac ovog sadejstva nastupio je u avgustu [[1944]],<ref>[Ratni dnevnik komande Grupe armija »F« za period od 1. jula do 31. decembra 1944. godine, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_218.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230524055009/https://znaci.org/00001/4_12_4_218.htm |date=2023-05-24 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - prilog 1</ref><ref>[Službena beleška oficira Abvera Komande Jugoistoka od 22. avgusta 1944. sa referisanja komandanta Jugoistoka Adolfu Hitleru, http://www.znaci.org/00001/4_12_4_112.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230814062743/https://znaci.org/00001/4_12_4_112.htm |date=2023-08-14 }}] Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 112</ref> kada su se odvijala najintenzivnija i najmasovnija dejstva. Uoči bitke sa partizanima, nemački Wehrmacht je snabdeo četnike raspoloživim zalihama italijanskog pešadijskog oružja i municije: {{izdvojeni citat|U nadovezi na dogovor od 15. 8. saopštava se, da se za izdavanje četničkim jedinicama mogu staviti na raspolaganje, u najboljem slučaju, sledeća oružja: 7.000 pušaka 6,5 mm (ital.) sa po 100 metaka, </br> 50 teš. mitraljeza 8 mm (ital.) sa po 13.000 metaka, </br> 42 laka bacača 4,5 mm (ital.) sa po 250 metaka. Upozorava se na to, da je time iscrpljena celokupna zaliha italijanske pešadijske municije u domenu Komandanta Jugoistoka i da se nove pošiljke mogu očekivati tek od oktobra 1944. godine i to u ograničenom obimu.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=587&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frame no. 000582.]</ref><ref>[http://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama]</ref>|Obaveštenje komande Jugoistoka o odobravanju oružja i municije četnicima (16. avgust 1944.)}} U nacrtu jednog izvještaja, sastavljenog od strane oficira [[Armijska grupa F|Armijske grupe F]] u ljeto 1944. godine, sumira se iskustvo njemačkih okupacionih organa sa Mihailovićevim četnicima u [[Okupacija Jugoslavije u Drugom svetskom ratu|okupiranoj Jugoslaviji]]: {{izdvojeni citat|Dosadašnje držanje D.M.-a ima sljedeće karakteristike: a) Aktivna borba protiv komunista u Srbiji, Crnoj Gori i Hrvatskoj, s tim što je ova borba zbog brojčane, a naročito materijalno-tehničke nadmoći komunista, uvijek rizična za snage D.M.-a, b) Neispunjavanje od Saveznika postavljenih specijalnih zadataka, c) Lokalna, ponekad vrlo aktivna saradnja sa njemačkim trupama, obavještajnim i ostalim okupacionim organima, d) Potpuna spremnost za izvršavanje taktičkih instrukcija izdatih od strane njemačkih oficira za vezu, e) Stalno ponavljanje zahtjeva za municijom i oružjem radi borbe protiv komunista, kao nagrada za dokazanu lojalnost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=970&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frame no. 000960.]</ref>}} U septembru su kvislinške formacije [[Srpska državna straža|Srpska državna]] i [[Srpska granična straža|granična straža]] preformirane u [[Srpski udarni korpus]] (jačine 6.800), stavljen pod Mihailovićevu komandu.<ref>[http://www.znaci.org/00001/4_12_4_168.htm Izveštaj komandanta Armijske grupe "Srbija" od 4. novembra 1944] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230714172817/https://znaci.org/00001/4_12_4_168.htm |date=2023-07-14 }}, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII (nemački dokumenti), knjiga 4, Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 168</ref> U prvoj polovini septembra, četničko-nemačka odbrana [[Srbija|Srbije]] sa zapada doživela je slom usled prodora [[NOVJ]]. Bitka za [[Srbija|Srbiju]] definitivno je rešena tokom oktobra [[Beogradska operacija 1944.|Beogradskom operacijom]], uz sadejstvo [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije]] sa oklopnim snagama [[Crvena armija|Crvene armije]], dok su četnici sadejstvovali sa Vermahtom: {{izdvojeni citat|Četnička grupa Ocokoljića iz Istočne Srbije je osiguravala pozadinu Müllerovom korpusu prilikom borbi protiv Rusa u rejonu okuka Dunava-Zaječar.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=568&rec=311&roll=194 NARA, T311, Roll 194, frames 000562-4: Držanje D.M.-četnika u Srbiji (dodatak za izvještaj o neprijateljskim namjerama od 19. oktobra 1944.)]</ref>|Njemački izvještaj od 19. oktobra 1944.}} === Saradnja tokom proboja Armijske grupe "E" iz Grčke === {{Poseban članak|Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke|Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh}} Tokom septembra [[1944]]. glavna Mihailovićeva mobilna formacija u centralnoj i zapadnoj Srbiji, [[Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa]] pod komandom [[Dragoslav Račić|Dragoslava Račića]], zajedno sa brojnim pridruženim jedinicama, poražena je od nastupajućih snaga [[NOVJ]] i potisnuta prema [[Beograd]]u. Ove jedinice Nemci su tokom [[3. oktobra|3]], [[4. oktobra|4.]] i [[5. oktobra]] 1944. vozovima prebacili sa železničkih stanica Topčider i Ripanj do [[Kraljevo|Kraljeva]].<ref name="ReferenceC">Ratko Parežanin; MOJA MISIJA U CRNOJ GORI, Rim 1974 - strane 17-18</ref><ref>Radomir Milošević - Čeda: ZAKASNELI RAPORT, Interprint, Beograd 1996 - strane 78-79</ref> {{izdvojeni citat|Noću, iza ponoći, između 3. i 4. oktobra 1944, krenuli smo iz Beograda, sa železničke stanice u Topčideru... Uveče sam se oprostio sa komandantom Korpusa, generalom Kostom Mušickim... Kod Mušickog je u tom trenutku bio [[Nikola Kalabić]], a u štabu Dobrovoljačkog Korpusa sam primetio i Neška Nedića... Došli su da se dogovaraju sa Dobrovoljačkom komandom i da traže opremu i ostalo. Na brzinu progovorio sam nekoliko reči sa Neškom Nedićem. U vozu su s nama putovali i Kalabićevi četnici. Rekoše nam da idu do Kraljeva, gde se vrši koncentracija četnika za borbu.<ref name="ReferenceC"/>|Nedićev ministar [[Ratko Parežanin]]}} Izbijanje [[Crvena armija|Crvene armije]] na severoistočnu granicu Jugoslavije izazvalo je pometnju u četničkim redovima. Znatan deo četničkih trupa tokom septembra razbijen je od strane NOVJ u zapadnoj Srbiji. Sam [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] sa manjom grupom boraca je nateran na povlačenje u Bosnu. Neki su pokušali da napadom na Nemce pred sam dolazak Crvene armije ponovo steknu saveznički status ([[Predrag Raković|Raković]], [[Dragutin Keserović|Keserović]], [[Dragoslav Račić|Račić]]), ali je i ovaj pokušaj bio kratkotrajan. Nakon neuspeha, glavnina se krajem oktobra koncentrisala u oblasti Ivanjice. Upravo u tom periodu vrh Armijske grupe E iz Grčke izbio je do [[Novi Pazar|Novog Pazara]]. Četnici su se priključili [[Proboj Armijske grupe E kroz Sandžak|prodoru Armijske grupe E kroz Sandžak]] u istočnu [[Bosna|Bosnu]]. {{Wikisource|Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.}} Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] [[Aleksander Ler|Ler]] u svom pregledu brojnog stanja od [[16. novembra]] [[1944]]. navodi 10.000 četnika Pavla Đurišića kao svoje vlastite snage,<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_174.htm Pregled brojnog stanja jedinica potčinjenih Grupi armija »E« na dan 16. 11. 1944. godine, Zbornik dokumenata i podataka o NOR-u, tom XII - dokumenti nemačkog rajha, knjiga 4], Vojnoistorijski institut, Beograd - dokument 174.</ref> dok u izveštaju vrhovnoj komandi za četnike iz Srbije kaže da se "drže u senci Vermahta". Nevoljno savezništvo veoma dobro ilustruje i sljedeći izveštaj: {{izdvojeni citat|[[Miiroslav Trifunović|Trifunović]] sa oko 18.000 četnika [[Dragoslav Račić|Račića]] i [[Dragutin Keserović|Keserovića]], uporedno sa nem. pokretima u rejonu Prijepolje. Pravac marša Foča. U početku učešće u borbenim dejstvima na nemačkoj strani (zaštita bokova). U poslednje vreme samo saputnici. Utisak: dokle god postoje zajednički interesi — uopšte mir. Ako vide mogućnost uspeha, bezuslovno treba očekivati prepade na nemački [[Vermaht]], naročito na odvojene grupe.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%98%D0%B7%D0%B2%D0%B5%D1%88%D1%82%D0%B0%D1%98_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B5_%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%98%D0%B0_%22%D0%95%22_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%83_%D0%88%D1%83%D0%B3%D0%BE%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D0%B4_11.11.1944. Izveštaj Komande grupe armija "E" Komandantu Jugoistoka od 11.11.1944.], Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 184</ref>}} === Zajednički proboj iz Srbije === {{izdvojeni citat|Draža Mihailović će nastaviti borbu protiv komunizma. Njegove jedinice se već bore sa Titovim trupama i imaju djelomično vezu sa njemačkim jedinicama (pukovnik v. Jungfeld, general Müller). Sada je stvar u tome, kako upotrebiti četničke jedinice kao prethodnice i osiguranje za komunikacije prilikom predstojećeg izmještanja njemačkih trupa iz Srbije.<ref>[http://sr.wikisource.org/wiki/Zabilje%C5%A1ka_sa_savjetovanja_visokih_njema%C4%8Dkih_politi%C4%8Dkih,_vojnih_i_policijskih_li%C4%8Dnosti_o_%C4%8Detni%C4%8Dkom_pitanju_u_Srbiji,_8._oktobra_1944. Zabilješka sa savjetovanja visokih njemačkih političkih, vojnih i policijskih ličnosti o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.]</ref>|Zabilješka sa savjetovanja njemačkog okupacionog vrha o četničkom pitanju u Srbiji, 8. oktobra 1944.}} Jedinice [[Crvena armija|Crvene armije]] i [[NOVJ]] u prvoj polovini oktobra [[1944]]. zaposele su komunikaciju dolinom [[Morava (reka)|Morave]] između [[Vranje|Vranja]] i [[Velika Plana|Velike Plane]], što je otežalo [[Proboj Armijske grupe "E" iz Grčke 1944|proboj Armijske grupe "E" iz Grčke]]. Ova formacija time je bila usmerena na komunikaciju [[Skoplje]] - [[Kosovska Mitrovica]] - [[Raška]], odnosno dolinom [[Ibar (reka)|Ibra]], i zatim na otvaranje puteva prema [[Sarajevo|Sarajevu]] pod borbom. Tokom ovog četvoromesečnog proboja saradnja između Armijske grupe "E" i četnika iz [[Srbija|Srbije]] i [[Crna Gora|Crne Gore]] imala je više vidova. Prilikom proboja od [[Sjenica|Sjenice]] prema [[Prijepolje|Prijepolju]] [[24. oktobra|24]]-[[31. oktobra]] [[1944]]. Nemci su nastupali zajedno sa borcima [[Srpski udarni korpus|Srpskog udarnog korpusa]] protiv snaga [[37. sandžačka divizija|37. sandžačke divizije]]. Od Prijepolja se glavnina [[Armijska grupe "E"|Armijske grupe "E"]] kroz Sandžak usmerila na pravac Prijepolje - Višegrad - Rogatica - Sarajevo. Jednim motorizovanim bataljonom Nemci su 1. novembra otvorili su put Prijepolje - Pljevlja, i usmerili celokupne četničke snage iz [[Srbija|Srbije]] na pravac [[Sjenica]] - [[Prijepolje]] - [[Pljevlja]] - [[Goražde]]. Time su iskoristili snage [[JVUO]] iz Srbije kao svoju levu pobočnicu. Nakon toga, svojim napadom na NOVJ u pravcu Tuzle ([[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944]]) sadejstvovale su snagama [[Armijska grupa E|Armijske grupe E]] u njihovom proboju na sever. === Saradnja u Crnoj Gori === {{Poseban članak|Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|Pavle Đurišić|Crnogorski dobrovoljački korpus}} Dok su srbijanski četnici sadjejstvovali snagama Armijske grupe E u njihovom proboju na sever, crnogorski su četnici uzeli učešća u [[Proboj XXI brdskog korpusa iz okruženja|proboju XXI brdskog korpusa iz okruženja]]. Jedinice crnogorskih četnika, koje su od Njemaca takođe preformirane u dobrovoljačke pukove ("[[Crnogorski dobrovoljački korpus]]"), borile su se u sastavu njemačkog [[21. brdski armijski korpus (Nemačka)|21. brdskog korpusa]] između [[Danilovgrad]]a i [[Cetinje|Cetinja]] rame uz rame sa njemačkim vojnicima. Ove snage učestvovale su zajedno sa njemačkim snagama u operacijama protiv NOVJ ([[Operacija Frilingservahen aprila 1944|Frilingservahen]], [[Operacija Ribecal avgusta 1944|Ribecal]]). Komandant [[Armijska grupa E|Armijske grupe "E"]] je u svom izvještaju od ove četnike ubrojao u brojno stanje svojih jedinica: {{izdvojeni citat|C. D. K. od 3 puka, pod komandom potpukovnika [[Pavle Đurišić|Đurišića]], formiran neposredno od strane K-de 2. OkA ([[Druga oklopna armija (Nemačka)|Druga oklopna armija]]), bio je do sada u službenom pogledu potčinjen K-di 2. OkA a u snabdevačkom i taktičkom pogledu 181. peš. div., koja je trebalo da se obimno uključi u obuku.<ref>Izveštaj Komande 21. brdskog korpusa Komandi grupe armija "E" od 23.09.1944., Vojnoistorijski institut, NAV--T-311, r. 664, s. 817</ref>}} === Saradnja u Bosni === {{main|Proboj Armijske grupe "E" kroz istočnu Bosnu|Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944}} [[Armijska grupa "E"]] imala je u planu otvaranje komunikacija kroz istočnu Bosnu, pa je krajem novembra jedna njena divizija ([[11. poljska vazduhoplovna divizija (Nemačka)|11. poljska vazduhoplovna divizija]]) započela napad pravcem od [[Rogatica|Rogatice]] prema [[Zvornik]]u, protiv snaga [[Treći udarni korpus NOVJ|Trećeg udarnog korpusa]] [[NOVJ]]. Međutim, kako su tokom ofanzive [[NOVJ]] i Crvene armije od 3. decembra nemačke pozicije na [[Sremski front|Sremskom frontu]] ozbiljno ugrožene, ova divizija hitno je izvučena i transportovana prugom [[Sarajevo]] - [[Slavonski Brod]] na [[Sremski front]]. Na njeno mesto usmerena je glavnina četnika iz [[Srbija|Srbije]]. Oni su, pod ličnom komandom [[Dragoljub Mihailović|Mihailovića]], nakon koncentrisanja unutar nemačko-ustaških linija, izvršili [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|napad na snage NOVJ]]. 8. decembra [[1944]]. ujutro sa nemačko-ustaških položaja u okolini [[Rogatica|Rogatice]] krenuli u silovit napad prema [[Zvornik]]u. Ovaj napad bio je usklađen sa napadom nemačkog 34. armijskog korpusa sa druge strane, pravcem [[Užice]] - [[Ljubovija]] - [[Zvornik]]. Ovom prilikom četnicima su Nemci obezbedili snabdevanje municijom, kao i zbrinjavanje ranjenika u nemačkim bolnicama u [[Sarajevo|Sarajevu]]. Pošto je prodor četnika prema [[Zvornik]]u odbijen, njihova glavnina usmerila se prema oslobođenoj [[Tuzla|Tuzli]]. U [[Ofanziva JVuO u istočnoj Bosni decembra 1944|neizvesnim borbama od 24. do 28. decembra]] [[Treći udarni korpus NOVJ]] krajnjim naporom odbio je ovaj napad. Nakon ovog poraza, glavnina [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićevih]] snaga razmestila se u [[Modriča|Modriči]] i okolini, gde su nakon kraćeg sukoba uspostavili sporazum sa snagama NDH. Tako su se našli na za Nemce vitalnoj komunikaciji Sarajevo - Brod, vodeći zajedno sa Nemcima teške dvomesečne borbe protiv [[Druga armija JA|Druge jugoslovenske armije]], koja je nastojala da je prekine. Preko pukovnika Borote, komandanta Romanijskog korpusa JVuO, uspostavljena je saradnja sa nemačkim štabom u [[Sarajevo|Sarajevu]], od kojeg je obezbeđeno snabdevanje municijom i bolničko zbrinjavanje ranjenika.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_130.htm Opšti uslovi sporazuma o saradnji između četnika i nemačkih jedinica pripremljeni za pregovore decembra 1944. godine], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 130</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944-31.12.1944], Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4, Vojnoizdavački zavod, Beograd - prilog broj 2, (10. decembar 1944)</ref> [[Dragoljub Mihailović|Mihailovićeva]] grupacija takođe je uspostavila vezu sa Štefanom Hedrihom ({{jez-nem|Stefan Hedrich}}), SS-oberfirerom i inspektorom u glavnom štabu SS, komandantom SS-oblasti Severozapadna Bosna.<ref>[https://www.znaci.org/00001/181.htm Roland Kaltenegger: TOTENKOPF & EDELWEIß], četvrti deo: Das Kriegsjahr 1944 (Ares verlag, Graz), strana 268.</ref> [[3. april]]a 1945. godine, kada su nemačke trupe napuštale Bijeljinu i okolinu, Mihailović je pokušao da ih pridobije da ostanu pod njegovom komandom kao jugoslovenski državljani.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_4_192.htm Izvod iz Knjige poslatih depeša štaba Vrhovne komande od 12. decembra 1944. do 7. aprila 1945. godine]</ref> [[Hermann Neubacher]], specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistočnu Evropu, u svojim poslijeratnim memoarima ističe da je sa četničkim komandantom održavao vezu sve do aprila 1945, tj. do [[Povlačenje kolaboracionista sa Nijemcima (1944–1945)|zajedničkog povlačenja Nijemaca i četnika]] pred jedinicama NOVJ i [[Crvena armija|Crvene armije]]. Neubacher navodi da je postojala i zamisao o susretu između njega i generala Mihailovića, ali [[Joachim von Ribbentrop]] nije dao dopuštenje za sastanak: {{izdvojeni citat|Tokom sukoba četnika sa Englezima, stiglo je do mene pitanje da li bih bio spreman da razgovaram sa Dražom Mihailovićem. Ovu sam molbu prosledio ministru spoljnih poslova Ribentropu, tražeći od njega da mi dozvoli da do takvog susreta dođe. U principu, nije mi bilo zabranjeno da uspostavim kontakt. Ali, za vođenje razgovora morao sam da dobijem specijalnu dozvolu. Bilo mi je, međutim, zabranjeno da stupim na teren koji kontroliše Draža Mihailović. Moja spremnost i želja da se sretnem sa njim bili su veliki, te sam uskoro morao da sam sebi priznam da je moj glavni motiv bio – radoznalost. Da se sretnem sa četničkim vođom, a da se prethodno ne izvrše potrebne pripreme, razgovor bi bio besmislen, i jedino bi doneo neugodnost i neprilike za Dražu Mihailovića, jer bi dobio etiketu „kolaboratera“. Trebalo je susret dobro organizovati, kako bi bilo sigurno da će doneti senzacionalan rezultat. Verovatno je i sam Draža Mihailović tako razmišljao, pa zato, najzad, nije nikada ni došlo do našeg susreta. Ali, ostali smo u vezi preko naših posrednika. I jedna i druga strana bila je u tim kontaktima veoma oprezna. Jedan moj poverljiv čovek čak je tri puta bio u Dražinom glavnom štabu. Da ne bih bio suviše opširan, zadovoljiću se samo tvrdnjom da Draža Mihailović svoju politiku sve do kraja rata nije menjao. Tek početkom 1945, u vreme naših poslednjih borbi u Hrvatskoj, kada je povlačenje naših trupa sa tog prostora bilo samo pitanje dana, Draža Mihailović mi se obratio direktnom molbom – i to preko svojih poverljivih ljudi u Beču – da mu pružim pomoć u vezi sa naoružanjem njegovih jedinica. Tokom nekoliko dana ja sam čak imao direktnu radio-vezu sa njegovim glavnim štabom u Bosni. Moj poverljiv čovek bio je poslednji put kod Draže u aprilu 1945.<ref>[http://www.znaci.org/00001/172_7.pdf Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221015170611/https://znaci.org/00001/172_7.pdf |date=2022-10-15 }}, str. 161–162.</ref>}} == Partizani kao zajednički neprijatelj == {{main|Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije}} [[Datoteka:Chetniks and Italians in Jablanica 1942.jpg|minijatura|Četnici i Italijani u Jablanici, 2. oktobra 1942. godine]] [[Datoteka:Četnici i Nemci u Srbiji 1944.jpg|minijatura|Grupa njemačkih vojnika i četnika D. Mihailovića u vrijeme pokušaja proboja u Srbiju 2. proleterske i 5. krajiške divizije NOVJ u proljeće 1944.]] {{izdvojeni citat|Uništenje komunista bilo je potrebno i meni i Nemcima i Ljotićevcima, te smo se u ovom poslu složili i postali »saveznici«.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_14_1_209.htm Izveštaj poručnika Predraga Rakovića Draži Mihailovlću o radu za vreme legalizacije od decembra 1941. do decembra 1942.</ref>|Izveštaj poručnika [[Predrag Raković|Predraga Rakovića]] Draži Mihailovlću od decembra 1942.}} {{izdvojeni citat|U celini uzevši, nacionalne snage su u opadanju a komunistički pokret u usponu. Otuda proizilazi i pravac angažovanja naših snaga i formulisanje zadataka, kao što sledi: '''Najopasniji neprijatelj je Tito'''.<ref>https://www.znaci.org/00001/4_12_3_156.htm PROCENA KOMANDANTA JUGOISTOKA FELDMARŠALA VAJKSA OD 1. NOVEMBRA 1943. VOJNO-POLITIČKE SITUACIJE NA BALKANU KRAJEM OKTOBRA 1943. GODINE</ref>|Nemački izveštaj o stanju na Balkanu u jesen 1943.}} {{izdvojeni citat|Četničko pitanje: Njemačka je za D.M.-a neprijatelj br. 2 – neprijatelj br. 1 su komunisti. D.M. računa – uostalom, kao i ostale banditske vođe – na skoro povlačenje Nijemaca i zemlje. Nastojanje za očuvanjem snage četničkih jedinica je prvenstveno sračunato na sadašnju i buduću borbu protiv komunizma. U cilju ostvarivanja ove namjere, D.M. je tražio velike količine oružja, što je, naravno, bilo odbijeno. Pojedinačni ugovori sa četničkim komandantima (npr. Neško Nedić, Keserović, itd.), koji su sračunati na ograničenu lokalnu i taktičku saradnju u borbi protiv komunista, nisu rizični i mogu se nastaviti. Oni su u ovom momentu – i samo u ovom – povoljni za nas, jer odgovaraju našim interesima. Oni ne znače podršku za veliki obračun između nacionalista i komunista, koja se ima odigrati tek u daljnoj budućnosti.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=695&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 686.]</ref>|Zabilješka sa sastanka Armijske grupe F (Heeresgruppe F) sa izaslanikom Neubacherom održanog 30. jula 1944 (31. juli 1944).}} {{izdvojeni citat|Hrvatska: [...] Četnici su, s obzirom na vlastitu slabost, naši prirodni saveznici u borbi protiv komunizma. Samo se oni bore!<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=716&rec=311&roll=195 National Archive Washington, T311, Roll 195, frame 707.]</ref>|Zabilješka sa sastanka od 25. jula 1944.}} U kolaboraciji sa italijanskim i njemačkim okupatorima, kao i sa jedinicama kvislinške vlade generala [[Milan Nedić|Milana Nedića]], vidjeli su četnici Draže Mihailovića jedinstvenu priliku za uništenjem snagâ [[Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije|NOVJ]]. U tom smislu, karakterističan je stav koji je na pregovorima sa njemačkim predstavnicima krajem januara i početkom februara 1942. iznio komandant [[Istočna Bosna|istočnobosanskih]] četnika major [[Jezdimir Dangić]]: {{izdvojeni citat|Dangić je spreman da se sa svim svojim ljudstvom bezuslovno stavi pod nemačku komandu za potpuno uništenje komunista u istočnoj Bosni i održavanje mira, tako da se izbeglice mogu vratiti. On priznaje hrvatsku suverenost, mada ne kao konačnu, ukoliko se hrvatsko činovništvo obrazuje na paritetnoj osnovi od Hrvata, Muslimana i Srba na bazi pripadnosti zemlje. Pri tome je njegov preduslov da se zemlja postavi pod nemačku vojnu upravu. [...] </br> Dangić je pri tom izjavio da bi se sa svojim ljudima i pri jednom opštem ustanku na Balkanu i iskrcavanju Engleza nepokolebljivo verno borio na nemačkoj strani. On je pri tom izražavao, čak, svoje uverenje da bi samo nemačka pobeda mogla Srbiji da obezbedi pripadajući položaj na Balkanu, dok bi pobeda boljševizma značila uništenje svakog naroda, pa, dakle, i srpskog. Da Nedić zastupa isto mišljenje poznato je.<ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_2_2.pdf Zbornik NOR-a, XII/2, Beograd, 1976.] str. 115—116.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=1094&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frames no. 001090—001091.]</ref>}} Dokument koji je potpisan u ožujku 1942. godine, prilikom drugog osobnog kontakta kapetana [[Pavle Đurišić|Pavla Đurišića]] s [[Italijani|italijanskim]] okupatorom, nosi naslov »Saglasnosti između Glavne komande italijanskih trupa u Crnoj Gori i kapetana Pavla Đurišića, komandanta crnogorskih četničkih nacionalista koji operišu u zoni dodeljenoj diviziji Venecija«. Prema tom dokumentu, nacionalistički odredi kapetana Đurišića pristali su na sljedeće uslove saradnje: * Da vode borbu protiv komunista i njihovih pristalica. * Da neće nikada okrenuti oružje protiv italijanskih trupa i da ograniče svoju politiku u samoj borbi protiv komunizma. * Da vrate, kada bude uništen komunizam, ono oružje koje su dale italijanske vlasti, izuzev pušaka, koje su potrebne radi održavanja reda.{{sfn|Pajović|1987|pp=31–32}} General [[Blažo Đukanović]] je, u svojstvu predsjednika Crnogorskog nacionalnog pokreta, zaključio 24. jula 1942. godine na [[Cetinje|Cetinju]] pisani sporazum sa armijskim generalom [[Alessandro Pirzio Biroli|Alesandrom Pirciom Birolijem]], italijanskim guvernerom Crne Gore. Sporazumom su se dvije strane obavezale da će „sarađivati na povraćaju reda, mira i javne sigurnosti u zemlji”: {{izdvojeni citat|1) Njegova Ekselencija Guverner Crne Gore, prima preuzetu obavezu, spram italijanskih vlasti, od strane crnogorskih nacionalista, zastupanih od potpisnika ovog dokumenta, a koji izjavljuju, uz časno obećanje i lojalno osjećanje spram Italijana, sljedeće: a) nastaviti i do kraja povesti beskrompromisnu borbu protivu komunizma i komunista u Crnoj Gori; 2) Crnogorski nacionalisti izriču Nj. E. Guverneru svoju beskrajnu zahvalnost prema svima italijanskim vlastima u Crnoj Gori za pomoć koju su do sada ukazale crnogorskom narodu i uvjeravaju da će se sa vječnim poštovanjem sjećati hrabrih italijanskih vojnika, koji su dali svoj život u zajedničkoj borbi protiv komunizma.<ref>Zbornik NOR-a, tom III, knj. 4, dok. br. 219, str. 527.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_24.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje HAJKA NA PRIPADNIKE NARODNOOSLOBODILAČKOG POKRETA]</ref>}} Komandant Bosanskih četničkih odreda [[Rade Radić]] naređuje 27. avgusta 1942. svom načelniku štaba [[Vukašinu Marčetiću]] (»poručniku bratu«) sljedeće: {{izdvojeni citat|Ova komanda stavila ti je u dužnost, da odmah stupiš u vezu sa Nemačkim vojnim vlastima u B. Luci, povodom zauzimanja Mrkonjić-Grada od strane komunista i njihovim daljim nadiranjem ka Manjači, a u cilju organizovanja zajedničke akcije protiv komunista. [...] </br> Nemačkog komandanta isto tako upozori na činjenicu, da se danas u Bos. Krajini nalaze komunisti, koji su proterani iz svih srpskih zemalja: Srbije, Crne Gore, Hercegovine, Istočne i srednje Bosne sa celokupnim vođstvom i naoružanjem. Krajina im služi kao glavno uporište. Srpski narod u Krajini isto tako kao i u ostalim pokrajinama srpstva je u ogromnoj većini protiv komunistički raspoložen, ali ovaj srpski narod nije dovoljno naoružan, da bi suzbio ovu komunističku najezdu... Na osnovu svega ovoga zahtevaj od Nemačkog komandanta, ako slučajno [ne] bi bilo dovoljno pušaka, municije a naročito automatskog oružja u njihovim magacinima, da se razoružaju Hrvatske jedinice, a naročito ustaške formacije i da se oružje preda u naše ruke, a mi ćemo naoružati svoje rezerve u ljudstvu i voditi uspešne borbe protiv komunista.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_1_153.htm Naređenje komandanta bosanskih četničkih odreda od 27. avgusta 1942. načelniku štaba za organizaciju sadejstva nemačkim snagama u sprečavanju prodora partizana ka Banjaluci]</ref>}} Taktička saradnja sa okupacionim formacijama [[Kraljevina Italija|Kraljevine Italije]], po mišljenju generala Dragoljuba Mihailovića i Vrhovne komande JVuO, trebalo je da ima za cilj eliminaciju suparničkog pokreta, odnosno jugoslovenskih partizana. Tokom [[Operacija Weiss|operacije Weiss]] (kojom je bilo planirano uništenje [[Bihaćka republika|Bihaćke republike]]), Mihailović 31. I 1943. podcrtava svojim potčinjenim komandantima koji je smisao četničke kolaboracije sa »Tetkićima«, tj. Italijanima: {{izdvojeni citat|U pogledu varijante za razoružanje Tetkića moramo još biti strpljivi. Oni nam još mogu poslužiti za borbu protiv komunista a isto tako vrlo lako nam mogu poslužiti i za borbu protiv ustaša i Nemaca. Tetkići ljubomorno čuvaju zarobljenu teritoriju Pavelićeve Hrvatske pa ćemo ih lako koristiti i protivu Nemaca i protivu Hrvata utoliko pre što Nemcima sve slabije ide na istočnom frontu pa je i jaz između njih i Tetkića sve dublji. U pogledu savezničke pomoći za ostvarivanje varijante nisam mogao dobiti ništa niti smo im nešto naročito predlagali. Iskustvo nas uči use i u svoje kljuse. Ali bi naravno u takvom slučaju tražio hitnu pomoć. Glavno je za naše odluke da imamo što pre jačinu i situaciju Nemaca i ustaša, kao i šta rade. Posle toga možemo tek donositi odluke. Mislim samo da nam u ostvarivanju ciljeva još Tetkići mogu poslužiti.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_25.htm Izvod iz knjige poslatih depeša Štaba Draže Mihailovića od 10. do 31. januara 1943. godine]</ref>}} Vojvoda [[Momčilo Đujić]], komandant [[Dinarska divizija|Dinarske divizije JVuO]], u pismu poslatom početkom septembra 1943. italijanskom zapovjedniku sektora [[Knin]], na lapidaran način saopštava svoje [[Antikomunizam|antikomunističko]] stanovište, kao ključni razlog za saradnju sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Od 1 jula 1941 godine rame uz rame sa Italijanskom vojskom borim se protivu zajedničkog neprijatelja–komunista u oblasti Dinare. Za sve ovo vreme objektivna i pravedna ocena mojeg ličnog držanja, mojeg vojničkog i političkog rada ne može mi se prebaciti da sam i najmanjim svojim gestom pokazao akt neprijateljstva ili sumnje prema italijanskoj vojsci i Italijanskom narodu, jer mi to ne bi dozvolili moja čast i moj Srpski ponos, pošto bi to bilo suprotno mojem stavu iskrenog prijateljstva i saradnje sa italijanskim narodom — stavu kojeg sam zauzeo od prvoga dana pa do danas, a kojega želim da i dalje nastavim na suprot svega onoga što mi se podmeće sa raznih strana i sa tendencijom da se naši prijateljski odnosi raskinu na štetu i jednih i drugih a na korist onih trećih kojima prijateljstvo Srba i Italijana ometa njihove političke kombinacije.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 160, reg. br. 14/2 (H-X-240).</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića (1. januar — 8. septembar 1943), Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 952.</ref>}} Krajem 1941. i početkom 1942. godine, pripadnici [[Legalizovani četnici|legalizovanih ravnogorskih odreda]] pružili su najznačajniji doprinos u hvatanju nekoliko hiljada odbjeglih ili pasiviziranih partizana i njihovih saradnika u [[Zapadna Srbija|zapadnoj]] i djelovima [[Centralna Srbija|centralne Srbije]], kao i u njihovoj predaji Njemcima. Učešćem u masovnom hvatanju i likvidaciji pripadnika partizanskih odreda i njihovih saradnika, čak i ako se zanemari aktivna borba protiv partizana, legalizovani ravnogorski četnici su učinili krupne usluge njemačkom okupatoru u uništenju partizanskog pokreta na području dotadašnje [[Užička Republika|Užičke republike]].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Major [[Miloš Glišić]] je bio komandant legalizovanog Požeškog četničkog odreda (naziv odreda je isprva bio ''Sandžački vojno-četnički odred''; oznaka C—34), sve do hapšenja od strane [[Gestapo]]a u avgustu 1942, nakon što je otkriveno da je održavao vezu sa generalom Dražom Mihailovićem. U njegovom dosijeu u Gestapou (BdS) nalazi se pismo koje je napisao generalu Nediću, s molbom da interveniše kod Njemaca i spriječi njegovu internaciju. Glišić najprije Nedića podsjeća na njegov »vapaj« iz 1941. godine: »''Ostavite domove i poslove. Na oružje. Spasavajte srpstvo od crvene nemani!''« Major Glišić tvrdi da se odazvao tom pozivu, tj. »prvi ispalio pušku i spasio 5000 srpskih glava da ne padnu zbog 50 Nemaca što već behu plen komunista u [[Požega|Požegi]]«. Njegova molba neće uroditi plodom, budući da je ubrzo transportovan u [[Koncentracioni logor Mauthauzen|KL Mauthauzen]] (»Crnac je, ipak, odigrao svoje« — kako major Glišić zaključuje u svom pismu generalu Nediću). Navodi iz Glišićevog pisma potvrđeni su u izvještaju jednog povjerenika [[Beograd|beogradske]] centrale [[Abwehr]]a ({{jez-njem|Abwehrstelle}}), upućenog Zapovjedniku policije bezbjednosti i [[Sicherheitsdienst]]a Beograda: {{izdvojeni citat|Glišić se istakao prilikom gonjenja komunista u okolini Požega—Arilje i tom prilikom je oslobodio nekoliko nemačkih oficira i vojnika iz zarobljeništva kod bandita.<ref>Istorijski arhiv Beograda, fond BdS, G—346.</ref><ref>Miodrag Milić, Jugosloveni u koncentracionom logoru Mauthauzen, Institut za savremenu istoriju (Biblioteka Stradanja i otpori), Beograd, 1992, str. 55—56.</ref>}} I nakon što su legalizovani odredi rasformirani a njihovo ljudstvo razoružano, nastavili su pojedini četnički komandanti u Srbiji sarađivati sa njemačkim okupacionim snagama. Tako su poručnici [[Predrag Raković]] (koji je do kraja 1942. komandovao legalizovanim Ljubićkim četničkim odredom) te [[Zvonimir Vučković]], komandant 1. ravnogorskog korpusa JVuO, koji nije prihvatio legalizaciju, održavali prisne kontakte sa njemačkim komandantom [[Gornji Milanovac|Gornjeg Milanovca]] poručnikom [[Eganom Krigerom]].<ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 335, fus. 5.</ref><ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2: Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 312-315.</ref><ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knj. 4, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1985, str. 696.</ref> 12. februara 1943. godine, kapetan [[Miloš B. Marković]], komandant Ariljske brigade iz sastava Požeškog korpusa JVuO, obavještava generala Dragoljuba Mihailovića o vezama poručnika Vučkovića sa njemačkim oficirom, uspostavljenim u cilju »gonjenja komunista«: {{izdvojeni citat|Po povratku sa puta iz štaba 1a sastao sam se sa Vučkovićem koji me je zamolio da Vas izvestim o sledećem: </br> U srezu Kačerskom nalaze se dve komunističke grupe, prva jačine 60 a druga oko 150 ljudi. Ove se grupe prebacuju i u Oplenački srez. Za likvidaciju ovih grupa potrebno mu je oko 300 ljudi, no kada bi ih skupio izazvao bi potere od strane okupatora. Ima jednu drugu mogućnost a to je da uputi Nemce da gone ove grupe. Posredno, no obazrivo ima vezu sa jednim od nemačkih komandanata, koji je izjavio gotovost za usluge svake vrste a naročito u gonjenju komunista. Zvonko će ga upotrebiti no ne uspeli to preduzeće sam potrebno.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_33.htm Izveštaj komandanta Ariljske brigade od 12. februara 1943. Draži Mihailoviću o borbama protiv pripadnika NOP-a u zimu 1942. godine i dostignutoj organizaciji u brigadi]</ref>}} Poručnik Raković, u svojstvu komandanta 2. ravnogorskog korpusa JVuO, informiše 3. marta 1943. generala Mihailovića o sastanku sa Krigerom: {{izdvojeni citat|Okupator, kako Nemci tako i Bugari svu svoju akciju uputili su na komuniste, na njihovo gonjenje i istrebljenje. U smislu depeše koju sam podneo G. Ministru, sastao sam se 2 marta t.g. na Savincu u jednoj šumi sa Nemačkim komandantom potporučnikom Krigerom iz Gor. Milanovca. Sastanak je izveden potpuno tajno. Na sastanak je od strane Nemaca došao potporučnik Kriger i njegov tumač. A sa naše strane bio sam ja i moj Načelnik štaba p.por. Lazarević. Tema razgovora bila je isključivo uništenje komunističkih bandi, na teritoriji koju obezbeđuje Nemačka jedinica iz Gor. Milanovca. Uglavnom dolazi u obzir komunistički vođa Labud koji ima oko 150 komunista pod svojom komandom u okolini Rudnika, u srezovima: Kačerskom i Orašačkom. Utvrdili smo plan za ovaj rad. O izvođenju ove akcije detaljno sam se dogovorio sa Zvonkom noću između 2/3 - III t.g., u čemu smo postigli potpunu saglasnost.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kut. 127, reg. br. 7/3 (S-X-12/4).</ref><ref>[https://znaci.org/00001/4_14_2_67.htm Izveštaj komandanta 2. ravnogorskog korpusa od 3. marta 1943. Draži Mihailoviću o borbi protiv pripadnika NOP-a i pregovora sa predstavnicima nemačkih okupacionih trupa]</ref>}} Kada je o odnosu prema četnicima riječ, Raković obavještava Mihailovića i o razlici u gledištima nižih njemačkih oficira na terenu i njihovih pretpostavljenih: {{izdvojeni citat|On zna da sam prestavnik organizacije Draže Mihailovića i otvoreno je rekao da on i kolege njegove razumeju Dražu ali njihovo više voćstvo, kako vojno tako i političko ne razumeju Dražu i njegov pokret, odnosno ne trpe ga. Zato mi je sam preporučio da se čuvamo dobro i ne dozvolimo da se sukobimo još sa njihovim jedinicama... Inače, kroz ceo njegov razgovor provejavala je želja da sa »Šumskim« uhvati vezu za dani momenat.<ref>AVII, kut. 127, reg. br. 7/3—1.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 67.</ref>}} I u depeši od 23. marta, Raković piše da se, uprkos Mihailovićevoj zabrani, u dva navrata sastao sa „nemačkim komandantom iz G. Milanovca”. Kao direktni rezultat ovih pregovora, Raković ističe puštanje na slobodu nekoliko desetina talaca, uključujući i kapetana Mejnerda (Maynard), člana britanske vojne misije pri 2. ravnogorskom korpusu. Pored toga, poručnik Raković upoznaje generala Mihailovića o detaljima plana za izvođenje zajedničke operacije četnika i [[Wehrmacht]]a protiv snaga NOVJ: {{izdvojeni citat|Hapšenje naših ljudi više neće biti na reonu nemačke komande G. Milanovac. Ako pogine okupatorski vojnik na ovome terenu neće se paliti redom kuće, već samo po našem spisku i to partizanske i samo će se partizani ubijati. Na drugom sastanku bio je prisutan i poručnik Maja. Ugovorili smo sve potrebno i organizovali za uništenje komunističke grupe Labuda Labudovića koji operiše u srezovima: Takovskom, Kačerskom i Orašačkom. Obaveštajnu službu u gonjenju ove grupe vodi biv. pretsednik opštine sa Rudnika Kosta Kostić. Tako ćemo iskoristiti Nemce za uništenje ove grupe. Ugovorili smo da Vučković upotrebi jednu svoju jedinicu za čišćenje sreza Kačerskog, ali odvojeno od Nemaca i ilegalno. Ona neće biti uznemiravana od Nemaca i drugih. Dobio sam 5000 metaka za čišćenje moga reona od komunista...<ref>Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, tom XIV, knjiga 2, Dokumenti jedinica, komandi i ustanova četničkog pokreta Draže Mihailovića: 1. januar — 8. septembar 1943, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, dok. 113, str. 550.</ref>}} 29. marta 1943. godine, Predrag Raković (pseudonim »Frike«) obavještava Vrhovnu komandu JVuO da sve teče po planu dogovorenom sa Njemcima, budući da se Zvonimir Vučković, u sadjejstvu sa okupatorskim trupama, bori protiv [[Prvi šumadijski partizanski odred|1. šumadijskog NOP odreda]] pod zapovjedništvom [[Milorad Labudović|Milorada Labudovića Labuda]] (poginuo krajem februara 1943. kod [[Lazarevac|Lazarevca]]): {{izdvojeni citat|Sa Nemcima se više ne sastajem jer nemam potrebe. Zvonko preko svojih ljudi rukovodi sa uništenjem Labudove grupe. Tamo operiše i 60 četnika Zvonkovih. Sa Nemcima sam ugovorio te me snabdevaju municijom. Frike.<ref>Zbornik NOR-a, tom XIV, knjiga 2, Vojnoistorijski institut, Beograd, 1983, str. 566—567.</ref>}} Zvonimir Vučković je nastavio kolaboraciju sa njemačkim okupatorom i tokom sljedeće, 1944. godine, naročito u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|partizanskog prodora u Srbiju]]. U depešama upućenim Draži Mihailoviću od strane pukovnika [[Jevrem Simić|Jevrema Simića Drške]] navodi se da je kapetan Vučković pod komandom njemačkih oficira. Simić 18. aprila 1944. izvještava Mihailovića: {{izdvojeni citat|Zvonkov odred pod komandom poručnika Nenadića zajedno sa Nemcima je u Negbini.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_120.htm Pismo delegata Vrhovne komande od 18. aprila 1944. Draži Mihailoviću o saradnji četnika sa nemačkim i bugarskim trupama u borbama protiv NOVJ u jugozapadnom delu Srbije]</ref>}} U telegramu od 20. IV 1944. pukovnik Simić (pseudonim »Stipe«) piše generalu Mihailoviću: {{izdvojeni citat|Vučković sa 130 odabranih četnika stavio se pod komandu nemačkog poručnika Kerpera i nalazi se južno od Jasenova na Beloj Glavi.<ref>Arhiv Vojnoistorijskog instituta, Četnička arhiva, kutija 277, registarski broj 4/1—56.</ref><ref>''Tajna i javna saradnja četnika i okupatora 1941-1944.'' — Dokumenti (priredio Jovan Marjanović), Arhivski pregled, Beograd, 1976, str. 99—100.</ref>}} U proljeće 1944. godine, prilikom njemačke kontraofanzive protiv partizana u jugozapadnoj Srbiji u kojoj su učestvovale i značajne četničke snage, zabilježena je i fotografija komandanta 1. ravnogorskog korpusa JVuO sa njemačkim oficirom, vjerovatno iz Wehrmachtove divizije [[Brandenburger|''Brandenburg'']].<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Odmah nakon potpisivanja ugovora, Nijemci su počeli isporučivati municiju četničkim jedinicama koje su se, zajedno sa njemačkim trupama i pod nadzorom njemačkih oficira, borile protiv jedinica [[NOVJ]] u [[Zapadna Srbija|zapadnoj Srbiji]] i [[Sandžak]]u. U izvještaju od 6. decembra 1943, pukovnik Jevrem Simić navodi da je u [[Topola|Topoli]] od okupatora primljena municija za potrebe [[Korpusa Gorske garde JVuO]], pod komandom kapetana Nikole Kalabića. Pukovnik Simić zapisuje: „Municiju ću nabavljati i od crnog đavola, samo da ne dozvolim da crveni ovladaju od Beograda i Kragujevca“.<ref>AVII, reg. br. 8/1, kut. 276, dok. 12058.</ref><ref>Branko Latas, Četničko-nemački sporazumi o saradnji u Srbiji (1943-1944), Vojnoistorijski glasnik br. 2/1978, Beograd, str. 345.</ref> 1.) Svrha sporazuma je zajedničko vođenje borbe protiv komunističkih partizana, u kom cilju će se sve jedinice DM-četnika potčinjene pukovniku Jevremu Simiću uklopiti u borbu nemačkih i bugarskih oružanih snaga, kao i srpskih vladinih jedinica, protiv komunista. 7.) Četnici DM obavezuju se da će se u ugovornom području isključivo angažovati u borbi protiv komunističkih partizana i time podupirati borbu snaga za održavanje poretka u Srbiji. 10.) Za borbu protiv komunista, četnici DM stavljaju na raspolaganje snagama za održavanje poretka svoje podatke i svoju obaveštajnu službu. Za vrijeme izvođenja operacija [[2. proleterska divizija NOVJ|2]]. i [[5. krajiška divizija NOVJ|5. divizije]] NOVJ u Srbiji, general Draža Mihailović (alias »88«) naređuje kapetanu [[Miloradu Mitiću]], četničkom komandantu iz [[Zapadna Srbija|zapadne Srbije]], da koordinira svoje manevre sa okupatorima (Nijemcima i [[Bugari]]ma) i kvislinzima: {{izdvojeni citat|Vrlo dobro je što su prešli u napad SDS.B.N. Naše jedinice stalno vrše napade. Ovo je zgodna prilika da se uništi ova komunistička grupa, samo jedinice N. SDS. LJ. B. treba da napadaju, a ne da se brane. Mi ćemo još prikupiti snaga, koje će takođe preduzeti napade. [...] Inače svima ostalim našim jedinicama, koje su sada u dodiru sa komunistima, naređeno je da najenergičnije napadaju, i da komunistima nedaju mira. Za municiju se i dalje starajte... Morate voditi računa da nedolazi do intimnijeg dodira naših snaga i onih drugih, jer bi to bilo nezgodno. Naši će biti aktivni i bez toga.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_101.htm Pismo Draže Mihailovića od 27. marta 1944. kapetanu Miloradu Mitiću o saradnji četnika i okupatora u borbama protiv NOVJ u jugozapadnoj Srbiji]</ref>}} Draža Mihailović je imenovao upravo Milorada Mitića za oficira za vezu između svojih jedinica i njemačke komande, kako bi saradnja četničkih komandanata sa okupatorom dobila neku organizovaniju formu. General Mihailović je preko kapetana Mitića dostavljao svoje zahtjeve njemačkoj komandi koja je snabdijevala municijom i hranom njegove jedinice, angažovane u borbi protiv NOVJ. Mitić je, pod pseudonimima »Bruno« i »Ratibor«, o situaciji na frontovima, o svome radu i o količini pomoći primljenoj od okupatora gotovo svakodnevno izvještavao generala Mihailovića. U depeši od 28. marta 1944, između ostalog, kapetan Mitić piše: {{izdvojeni citat|O nekoj akciji Bugara ili Br. 11 (šifra koja označava Njemce — nap.) protivu crvenih dublje na terenu nema ni govora. Doručak i večera su uvek u garnizonu. Ako se hoće uništenje komunista, onda to moramo mi da uradimo. Možemo da računamo na pomoć uzduž komunikacija, na municiju i avijaciju, mada ona ne može mnogo da pomogne. Ali moraju biti hitno bačene masovne snage i lično da vodite operacije, naravno kao 'siva eminencija', inače [[Peko Dapčević|Peko]] ode u Toplicu i dalje... Moral kod naših ljudi u reonima gde su prošli komunisti je mnogo opao. Sve veća sumnja u snagu naših i Br. 11 i sve veći respekt prema crvenima... Pred svim ovim mi ne možemo da zatvorimo oči. Ovoga puta opasnost je stvarno velika, skoro ogromna... Ja sam često stvari dobro predvideo. Juče Br. 11 gleda moj izveštaj od 24. februara, gde sam ja tačno predvideo snage, pravce i vreme akcije crvenih. Čak sam predvideo i pojedine faze, kao i postupak u eventualnostima koje su sada nastupile. Pitaju da li nisam u to vreme bio u štabu [[Josip Broz Tito|Tita]]... 27. III bio je u Ivanjici [komandant [[Srpski dobrovoljački korpus|SDK]] general] [[Kosta Mušicki]]...<ref>AVII, arhivski fond Draže Mihailovića, S—X—57/2.</ref><ref>[https://znaci.org/00001/11_62.htm Nikola Milovanović: DRAŽA MIHAILOVIĆ, poglavlje KORPUSI DRAŽE MIHAILOVIĆA POLAŽU ISPIT PRED OKUPATOROM U SRBIJI]</ref>}} General [[Hans Felber]], vojni zapovjednik Jugoistoka, 16. maja 1944. godine podvlači svojim potčinjenim: „Pokret DM bio je i ostaje neprijateljski.” Međutim, general Felber preporučuje da bi se »borba protiv partizanskih bandi« trebalo, uz oprez, nastaviti voditi skupa s jedinicama generala Dragoljuba Mihailovića: {{izdvojeni citat|Četničke grupe koje se nalaze u borbi protiv komunista, ne treba nikako ometati niti ih napadati, već ih podupirati u borbi. Saradnja s četnicima u borbi protiv komunista, uz najštedljiviju isporuku municije i pod nadzorom okupacione sile, može biti samo lokalna i radi akutne borbe protiv partizanskih bandi. U tom slučaju potrebno je isporučivati i sanitetski materijal i negovati ranjenike. Za svaku isporuku potrebno je odobrenje Vojnoupravnog komandanta Jugoistoka. Preporučujemo da se u svim prilikama obraća nesmanjena pažnja pokretu DM i njegovim postupcima.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=759&rec=501&roll=256 NARA, T501, Roll 256, frame no. 000755.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima]</ref>}} U vrijeme izvođenja [[Topličko-jablanička operacija|operacije Trumpf]], u kojoj se [[4. grupa jurišnih korpusa JVuO|Četvrta grupa jurišnih korpusa JVuO]] pridružila njemačkim trupama u borbi protiv partizana, došlo je 14. jula 1944. u [[Kruševac|Kruševcu]] do sastanka vojnoupravnog komandanta Jugoistoka generala Hansa-Gustava Felbera sa kapetanom [[Neško Nedić|Neškom Nedićem]], načelnikom štaba ove četničke formacije. Tom prilikom, Nedić je istaknuo da su „četnici u Englesku izgubili svako poverenje, pošto su ih Englezi izdali“, ponudivši svoje usluge u „borbi protiv komunizma“. General Felber je ocijenio da je riječ „o potpuno ozbiljnoj ponudi četnika koju treba prihvatiti“, s čim se složio i major [[Erich Weyel]], oficir za vezu kod kapetana Nedića: {{izdvojeni citat|Neško Nedić je sada načelnik štaba četničke grupe koja se sa nama bori u akciji »Trumpf« i čija se jačina može proceniti na oko 10.000 ljudi. [...] Pošto su oni sami u borbi protiv komunizma i suviše slabi, uvideli su da moraju tražiti oslonac u nemačke oružane snage, ''kojima će se bezuslovno potčiniti sa puno poverenja''. Oni su spremni da se bore protiv komunizma svuda tamo gde bih ih ja postavio. Na drugoj strani, Nedić je molio ponovnu pomoć u vidu ''isporuke municije i naoružanja, a naročito teškog naoružanja''. Četnici su spremni da daju svaku garanciju da će se isporučeno naoružanje i municija upotrebiti samo protiv komunizma. [...] Neško Nedić je još jednom molio za poverenje ne samo ovdašnjih nemačkih komandi nego i čitavog nemačkog naroda, kao i za priznanje srpskog naroda kao najvećeg neprijatelja komunizma na Balkanu. ''Kao dokaz svog unutrašnjeg raspoloženja, ponudio se da se lično dalje bori na istočnom frontu posle čišćenja Srbije od komunizma'' i siguran je da bi to slično njemu učinio i jedan veliki broj četnika.<ref>[https://znaci.org/00001/4_12_4_93.htm Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru vođenom 14. jula 1944. u Kruševcu, sa četničkim komandantom Neškom Nedićem u vezi zajedničkih dejstava protiv jedinica NOV i POJ]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=734&rec=311&roll=195 NARA, T311, Roll 195, frames no. 000725—000726.]</ref>|Izvještaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka Komandi Grupe armija »F« od 15. jula 1944. godine}} Njemačka strana je nakon sastanka između predstavnika Obaveštajnog odjeljenja komandanta Jugoistoka i trojice visokih oficira JVuO, Mihailovićevih izaslanika ([[Dragoslav Račić]], Neško Nedić i [[Nikola Kalabić]]), održanom u Topoli 11. avgusta 1944, na osnovu ponude JVuO zaključila da se „političko zauzimanje stava Draže Mihailovića i njegovog pokreta potpuno izmenilo. Oni su spremni da u potpunosti sa nama sarađuju“. Mihailovićevi izaslanici su stavili do znanja da je za JVuO najvažnije objedinjavanje domaćih antikomunističkih snaga, opšta mobilizacija i „stvaranje jedne srpske nacionalne armije za uništenje komunizma u Srbiji“. Pošto je za ostvarenje tog cilja bila neophodna njemačka dozvola i naoružanje, JVuO je bila spremna da se obaveže na lojalnost i vjernost okupatoru.<ref>[http://www.yuhistorija.com/serbian/drugi_sr_txt01c4.html Milan Radanović: Kolaboracija JVuO sa nemačkim okupatorom u Srbiji 1941-1944.]</ref> Ritmajster Princ fon Vrede ({{jez-njem|Rittmeister Fürst von Wrede}}) citira riječi četničkih oficira sa sastanka: {{izdvojeni citat|»Srbi, koje vi niste poznavali, ipak se bore za vas. Mi se obavezujemo našom časnom oficirskom rečju da ćemo biti verni. Pokret Draže Mihailovića je spreman da dâ sve garancije koje Nemci budu zahtevali. ''Naše smrtno neprijateljstvo protiv komunizma je najbolja garancija naše vernosti''. Nas ne interesuje budućnost, svejedno kako će se rat završiti, mi smo odlučili, ako tako mora biti, da viteški propadamo.«<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_4_227.htm Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbaherom]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=536&rec=311&roll=286 NARA, T311, Roll 286, frame no. 000502.]</ref>}} U povjerljivom izvještaju Obavještajnog odjeljenja [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 26. avgusta 1944. godine, analizirano je stanje na [[Balkansko poluostrvo|Balkanskom poluostrvu]] nakon objave rata [[Treći Reich|Trećem Reichu]] od strane [[Bugarska|Bugarske]] i [[Rumunija|Rumunjske]], neposredno po ulasku jedinica [[Crvena armija|Crvene armije]] na teritorij dvije države. Oficiri Wehrmachta predviđaju držanje četnika u novim okolnostima: {{izdvojeni citat|Osim toga, ustanički pokreti na području Balkana – izuzev pokreta Draže Mihailovića – dobit će pojačan zamah, tako da ubrzo treba očekivati prekid svih vlastitih veza s cijelim južnim Balkanom. Pokret Draže Mihailovića predstavlja jedinu antiboljševičku organizaciju koja, uz odgovarajuću potporu, može biti dugoročno korisna našim interesima u borbi protiv boljševizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=874&rec=311&roll=192 NARA, T311, Roll 192, frames no. 000870—000871.] ({{jez-njem|"Darüber hinaus werden die Aufstandsbewegungen im Balkan-Raum – abgesehen von der DM-Bewegung – verstärkten Auftrieb erhalten, so dass in Kürze mit einer Unterbrechung sämtlicher eigenen Verbindungen nach gesamtem Süd-Balkan gerechnet werden muss. Die DM-Bewegung stellt bei entsprechender Unterstüzung die einzige antibolschewistische Organisation dar, die im Kampf gegen den Bolschewismus auf längere Sicht unseren Interessen nutzbar gemacht werden kann."}})</ref>}} U izvještaju njemačkog opunomoćenog generala u [[NDH]] od 24. decembra 1944. godine, u kojem se poziva na izjavu jednog svog pouzdanog agenta, navodi se da je Mihailović želio surađivati i sa formacijama marionetske NDH u borbi protiv NOVJ: {{izdvojeni citat|Prema pouzdanom izvješću čovjeka za vezu, Draža Mihajlović je navodno izrazio želju da se bori skupa sa ustašama i domobranima, jer im je zajednički glavni cilj uništenje komunizma.<ref>[https://znaci.org/00001/40_82.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945, poglavlje POSLJEDNJI DANI NA VUČJAKU]</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=443&rec=311&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000427.] ({{jez-njem|"Nach zuverlässiger V–Mann–Meldung soll Draza Mihajlovic geäussert haben, er wolle mit den Ustascha und Domobranen zusammen kämpfen, da das gemeinsame Hauptziel die Vernichtung des Kommunismus sei."}})</ref>|Izvještaj njemačkog opunomoćenog generala u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 24. XII 1944.}} U vezi sa ovim stavovima DM i njegovim predlozima, a na osnovu ovdašnjeg poznavanja DM-problema kao i na osnovu u ovom pravcu dosad napravljenih iskustava, može se zaključiti sledeće: Na temelju postojećeg poznavanja problematike DM i dosadašnjih iskustava u tom smjeru, o ovakvom stavu DM i sugestijama koje je iznio potrebno je zauzeti sljedeći stav: 1.) Zbog situacije u Jugoslaviji, koja je za njega postajala sve nepovoljnija, DM je bio prisiljen tražiti savezništvo s njemačkim "okupatorom", protiv kojeg se tako dugo javno borio. U biti, njegova opća antipatija prema Reichu nije se promijenila; njegov sadašnji stav proizlazi iz čistog oportunizma. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, protiv kojeg će se uvijek morati boriti kao prvak nacionalne ideje. Usled stalno sve nepovoljnije situacije po njega u jugoslovenskom prostoru, DM je primoran da traži naslon na tako dugo javno napadanog nemačkog okupatora. U pogledu njegove opšte nenaklonosti prema Rajhu, nije se u biti ništa izmenilo; njegovo momentalno držanje ''rezultat je čistog oportunizma''. Njegov glavni neprijatelj je komunizam, koji on, već kao ''zatočenik nacionalne ideje'', mora uvek suzbijati. U tu svrhu, DM će ući u bilo koji savez koji mu se ponudi; pritom se može smatrati sigurnim da bi DM-u više odgovarala ''aktivna pomoć zapadnih sila'' nego djelomična koalicija s Reichom, na koju se sada osjeća prisiljenim. Ova teškoća će ostati za DM sve dok sovjetski utjecaj na ovom području nadmašuje utjecaj savezničkih zapadnih sila. Situacija će se neizbježno promijeniti ako zapadne sile ponovno zauzmu položaj na ovom području. Ako se gornja razmatranja uzmu kao temelj, može se s priličnom sigurnošću zaključiti da je ''namjera DM-a, što se tiče zajedničke borbe protiv komunizma, iskrena''. U ovom cilju DM će prihvatiti svaki aranžman koji mu se ponudi; pri tom se sa DM bil dobiju tlo pod nogama. Kad se sve rečeno ima u vidu, mogao bi se sa dosta sigurnosti izvući zaključak, da je namera DM iskrena, ukoliko se ona tiče zajedničke borbe protiv komunizma. Zu dieser von DM gezeigten Haltung und den von ihm gemachten Vorschlägen, muß auf Grund der hier bestehende Kenntnis des DM-Problems sowie der bisher in diesen Richtung gemachten Erfahrungen folgende Stellung bezogen werden: 1.) DM wurde durch die ständig für ihn ungünstiger werdende Situation im jugoslawischen Raum gezwungen, Anschluß an dem solange offen bekämpfte deutschen "Okkupator" zu suchen. An seiner allgemeinen Abneigung gegen das Reich hat sich im Kern nichts geändert; seine augenblickliche Haltung entspringt reinem Opportunismus. Sein Hauptfeind ist der Kommunismus, den er schon als Verfechter einer nationalen Idee immer wird bekämpften müssen. Zu diesem Zwecke wird DM jedes Bündnis eingehen, das sich ihm bietet; dabei kann als sicher angesehen werden, daß DM eine aktive Hilfe von Seiten der Westmächte angenehmer wäre als eine partielle Koalition mit dem Reich, zu der er sich nun gezwungen sieht. Diese Zwangslage wird für DM bestehen bleiben, solange der sowjetische Einfluß in diesem Raum den der allierten Westmächte überwiegt. Die Lage muß sich zwangsläufig dann ändern, wenn die Westmächte in diesem Raum wieder an Boden gewinnen. Wenn vorstehende Erwägungen zugrunde gelegt werden, kann mit einiger Sicherheit der Schluß gezogen werden, daß die Absicht DMs, soweit sie den gemeinsamen Kampf gegen den Kommunismus betrifft ehrlich ist. Saradnju sa četničkim formacijama generala Mihailovića u borbi protiv zajedničkog neprijatelja, pominje u svojim memoarima i [[Schutzstaffel|SS]] potpukovnik [[Otto Skorzeny]], vođa njemačkih komandosa, zaslužan za izvođenje brojnih specijalnih operacija tokom rata: {{izdvojeni citat|U proljeće 1944. dobio sam naredbu Vrhovne komande Wehrmachta da lociram [[Josip Broz Tito|Titov]] štab, uništim ga i uhvatim Tita, koji je, prema [[Winston Churchill|Churchillovoj]] volji, već bio zamijenio generala Mihailovića. Mihailović, ratni ministar mladog kralja [[Petar II Karađorđević|Petra II]] od Jugoslavije, koji je živio u egzilu u Londonu, bio je uplašen sve većim uticajem komunizma. Na njegovo zaprepaštenje, njegovi četnici su se ponekad borili zajedno čak s mađarskim trupama, Hrvatima [[Ante Pavelić|Ante Pavelića]], pa čak i sa našim vojnicima protiv Titovih trupa.<ref>Otto Skorzeny, ''Meine Kommandounternehmen. Krieg ohne Fronten'', Universitas Verlag in F.A. Herbig Verlagsbuchhandlung GmbH, München, 1993, s. 201.</ref><ref>({{jez-njem|"Im Frühjahr 1944 bekam ich den Befehl vom OKW, das Hauptquartier Titos ausfindig zu machen, es zu zerstören und Tito gefangenzunehmen, der nach dem Willen Churchills schon den General Mihailowitsch abgelöst hatte. Der Kriegsminister des im Exil in London lebenden jungen Königs Peter II. von Jugoslawien, Mihailowitsch, war über den fortschreitenden Einfluß des Kommunismus erschreckt. Seine Tschetniks schlugen sich zu seinem Erstaunen manchmal sogar gemeinsam mit den ungarischen Truppen, den Kroaten des Ante Pawelitsch und selbst unseren Soldaten gegen die Truppen Titos."}})</ref>}} Nakon sagledavanja situacije na Balkanu, Nemci su jugoslovenske partizane proglasili najvećim neprijateljima. U cilju borbe protiv partizana, tolerisali su i koristili četnike kao antikomunističku miliciju, iako im je bilo dobro poznato da oni održavaju veze sa [[London]]om. Suradnja četnika sa Nijemcima u borbi protivu snagâ NOVJ posebice je bila izražena na teritoriji negdašnje talijanske okupacione zone. Također, i pored izražene međusobne netrpeljivosti četnika i ustaša, oni su od okupatora više puta bili primorani da zajednički sudjeluju u antipartizanskim operacijama, iako su ih obično razmještali na različitim djelovima fronte. 18. rujna 1943. njemački poručnik Lippert iz Obavještajnog odjela [[114. lovačka divizija (Njemačka)|114. lovačke divizije]] sastavlja izvještaj o posjetu poručnika [[Milana Cvjetićanina]], komandanta Bosanskog korpusa „Gavrilo Princip” [[Dinarska četnička divizija|Dinarske četničke divizije]] JVuO, kojega je [[Kapitulacija Italije|kapitulacija Italije]] zatekla na liječenju u [[Split]]u, nakon čega se sastao sa njemačkim oficirom. Tom prilikom je poručnik Cvjetićanin zaključio sljedeće: {{izdvojeni citat|Mi četnici znamo da se samo uz pomoć njemačkih trupa može postići efikasno uništenje bandita, jer smo mi za to isuviše slabi.<ref>[https://znaci.org/00001/15.pdf Jovo Popović, Marko Lolić, Branko Latas: Pop izdaje, Stvarnost, Zagreb, 1988.], str. 273.</ref><ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=984&rec=313&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000981.]</ref><ref>[https://pescanik.net/pismo-citateljima-blica-i-gledateljima-serije-ravna-gora/ Boris Dežulović: Pismo čitateljima Blica i gledateljima serije “Ravna gora”]</ref>}} 22. septembra 1943, obavještajci 114. divizije šalju dopis štabu [[2. oklopna armija (Njemačka)|2. oklopne armije]] [[Wehrmacht]]a, u kome prenose izjavu jednog četničkog vođe iz [[Šibenik]]a: {{izdvojeni citat|Mi, pošteni elementi Sjeverne Dalmacije, i Hrvati i pravoslavci smo jedinstveni u namjeri da lojalno sarađujemo sa njemačkim Wehrmachtom u borbi protiv neprijatelja cijelog svijeta, komunizma. Naši ciljevi su jasni. Naša je čvrsta želja da povedemo naš jadni i napaćeni narod ka miru i redu. Zato molimo njemački Wehrmacht da nam pomogne u našoj borbi koliko god može. Njegovi neprijatelji u ovom kraju su i naši neprijatelji. Mi vodimo beskompromisnu borbu protiv komunizma.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=313&broj=979&roll=483 NARA, T313, Roll 483, frame no. 000976; Prijevod izjave četničkog vođe Miroslava Perana iz Šibenika (22. septembra 1943.).]</ref>}} Čak i kada je odobravao kolaboraciju svojih komandanata sa okupatorima, general Mihailović je strogo vodio računa da se na taj način lično ne kompromituje, prvenstveno iz straha od negativne reakcije stanovništva okupirane Jugoslavije. Presretanjem komunikacije između Mihailovića i vojvode Đujića ujesen 1943, njemački nadležni organi su registrovali ovu tendenciju četničkog vođstva: {{izdvojeni citat|18.11. Radio-naređenje D.M. Đujiću da još više nego do sada ratuje zajedno sa njemačkim Wehrmachom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku nacionalnu stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=311&broj=235&roll=196 NARA, T311, Roll 196, frame no. 000223.]</ref>|Depeša komande Druge oklopne armije komandi [[Armijska grupa F|Armijske grupe »F«]] od 21. novembra 1943. godine}} U depeši od 28. decembra 1943. poslatoj Vrhovnoj komandi JVuO od strane potpukovnika [[Petar Baćović|Petra Baćovića]] (pseudonim »Nav-Nav«), govori se o sastanku koji je [[Todor Perović]], predstavnik Komande operativnih jedinica istočne Bosne i Hercegovine (na čijem se čelu Baćović nalazio), održao u [[Sarajevo|Sarajevu]] sa njemačkim generalom Frommom: {{izdvojeni citat|Perović se vratio iz Sarajeva. U Sarajevu bio je kod generala Froma, komandanta pozadine celog Balkana. Između ostalog rekao mu je: »Srbi su istinski borci protivu partizana, mi Nemci cenimo borbu vaših ljudi. U tome se ističe naročito vaš kraj. Naročito cenimo saradnju majora Lukačevića. U kratko vreme prisajediniće se srpski krajevi Srbiji i u tom slučaju srpski će narod dobiti punu ekonomsku pomoć. U najkraćem roku dolazi još 12 divizija naših na teritoriju Jugoslavije radi potpunog likvidiranja partizana. Imamo jedan letak koji je izdao potpukovnik Borota za istočnu Bosnu, gde poziva narod da ga sluša kao novog komandanta, ali mi znamo da je komandant Baćović. Budite uvereni da će do proleća biti raščišćeno sa partizanima«. Ovo su uglavnom reči generala Froma. Nav-Nav.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_52.htm Izvod iz knjige primljenih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 16-30. decembra 1943. godine]</ref>}} Iako je Draža Mihailović sugerisao svojim komandantima da »koriste jedne neprijatelje protiv drugih«, u praksi se ova parola gotovo isključivo odnosila na borbu četnika (u koordinaciji sa okupatorima i kvislinzima) protiv pripadnika [[NOP]]-a. U depeši poslatoj 30. januara 1944, Mihailović naređuje majoru [[Zaharije Ostojić|Zahariju Ostojiću]] (pseudonim »Sto-Sto«): {{izdvojeni citat|Vodite računa o Nemcima i Bugarima i iskoristite njihovu akciju protiv crvenih do krajnjih mogućnosti. Napad na Pljevlje iskoristite za napad s leđa na komuniste.<ref>[https://znaci.org/00001/4_14_3_69.htm Izvod iz knjige poslatih depeša štaba Draže Mihailovića u vremenu od 23. januara do 4. februara 1944. godine]</ref>}} U posljednjoj godini okupacije dolazi i do uspostavljanja čvrste saradnje između četnika sa teritorije [[Kosovo|Kosova]] i njemačkog okupatora. Naime, u vrijeme [[Prodor NOVJ u Srbiju proleća 1944.|prodora Udarne grupe divizije NOVJ u dolinu Ibra]] i nakon toga, jedinice 2. kosovskog korpusa JVuO otvoreno sarađuju sa Njemcima od kojih primaju oružje i druge potrebe. Kapetan [[Živojin Marković]], komandant 2. kosovskog korpusa, 8. aprila 1944. obavještava Vrhovnu komandu JVuO da se sastao „sa nemačkim šefom SD policije iz Mitrovice koji je još pre tri meseca tražio da se vidi i da razgovara sa mnom”. U depeši Mihailoviću, Marković piše šta mu je njemački obavještajac obećao: {{izdvojeni citat|Obećao je da će da pohvata sve komuniste sa Kosova, bilo Srbe bilo Arnaute o čemu smo dali dokaze i podatke... Učinio sam pokušaj da dobijem i municiju od Nemaca. Obećali su, jer sam im predstavio strašno stanje u vezi sa partizanima.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} 11. juna 1944. kapetan Marković piše komandantu [[Sicherheitsdienst|SD policije]] u [[Kosovska Mitrovica|Kosovskoj Mitrovici]] o borbama koje vodi sa jedinicama NOP–a. Pored toga, kapetan Živojin Marković izvještava njemačkog oficira o spuštanju engleskih i američkih padobranaca na teren pod kontrolom četničkih jedinicâ: {{izdvojeni citat|Nastojaću da proverim tačno gde su pali i ko ih je uhvatio i gde će se nalaziti, pa ću vas izvestiti. Ja sam na položaju sa celim korpusom. Noćas sam blokirao dva srpska sela i uhvatio jednu komunističku trojku koju sam odmah likvidirao... Ako me sada ne pomognete u najtežoj situaciji u borbi sa partizanima, biću prinuđen da se povučem.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Sjutradan, 12. juna, uslijedio je odgovor njemačkog komandanta SD policije iz Mitrovice: {{izdvojeni citat|Mnogo Vam hvala za Vaša dva izveštaja. Juče sam imao duži razgovor sa Vašim oficirom za vezu koji Vas je sigurno već sada o svemu što smo razgovarali izvestio. Raduje me mnogo što imate takve uspehe u borbi protiv komunista i čestitam Vam na tome... Primite puno pozdrava i moje želje da postignete još mnogo uspeha i slave u borbi protiv komunista.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref>}} Polovinom septembra 1944. godine, saradnja kosovskih četnika sa njemačkim okupatorom postaje legalna. Štab 2. kosovskog korpusa JVuO dobija od Njemaca 10. septembra 1944. „tri vagona municije i ukupno 800.000 metaka od 7,9 mm”. U [[Raška|Raškoj]] su se mogli vidjeti njemački vojnici skupa sa četnicima. Krajem oktobra 1944. godine u [[Zvečan]]u pregovaraju predstavnici četnika, Njemaca i [[Balli Kombëtar|albanskih kvislinga]] o zajedničkoj borbi protiv NOV i PO Jugoslavije.<ref>Архив Музеја жртава геноцида, дигитализована грађа, Лични фонд „Бранислав Божовић“, збирке: Немачка грађа, Косово и Метохија; нерегистрована грађа</ref><ref>Ненад Миодраг Антонијевић, Ратни злочини на Косову и Метохији 1941-1945 годинe. Докторска дисертација, Филозофски факултет Универзитетa у Београду, Београд, 2015, стр. 453-454.</ref> U ratnom dnevniku komande [[Armijska grupa E|Grupe armija »E«]] od 11. novembra 1944. godine, navodi se da je borbeno sadejstvo sa kapetanom Markovićem nastavljeno: {{izdvojeni citat|Grupa Marković (2500—3000) u sporazumu sa nemačkim jedinicama osigurava odsek Mitrovica — Raška — Novi Pazar. Izviđačke akcije prema Bugarima, Titu i Sovjetima. Dosad nije bilo nikakvih ozbiljnih incidenata. Potrebna je opreznost.<ref>[https://znaci.org/NARA/T316.php?broj=507&rec=311&roll=184 NARA, T311, Roll 184, frame no. 000501.]</ref><ref>[https://www.znaci.org/00001/4_12_4_219.htm Ratni dnevnik Armijske grupe E 1.10.1944 - 31.12.1944, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XII, knjiga 4: Dokumenti Nemačkog Rajha 1944—1945.], Vojnoistorijski institut, Beograd, 1979, str. 713.</ref>}} Okupatori i četnici su prema partizanima, njihovim simpatizerima i porodicama, primenjivali najsvirepije mere. {{izdvojeni citat|1) Protiv zaludele, potpuno obezglavljene i pomahnitale komunističke bande u šumi, sve određene starešine i svo nacionalno naoružano ljudstvo ima povesti beskompromisnu borbu za njihovo potpuno uništenje. Izuzetka u ovome pogledu ne može biti. <br /><br /> 4) Ko se uhvati da nosi hranu ili druge potrebe komunistima, a to se tačno utvrdi, komandant brigade sa čije bi teritorije bio takav krivac, odmah će ga streljati i porodicu potpuno uništiti. Kuću spaliti, a stoku zapleniti za izdržavanje gorskih jedinica. <br /><br /> 5) Ko se uhvati, a to se od strane komandanta brigade utvrdi, da je krio komuniste, primio u svoju kuću ili im slao makakva obaveštenja, biće najstrožije kažnjen. <br /><br /> 6) Ko se uhvati i bude dokazano, da je neko lice videlo komuniste, a nije na najbrži način izvestilo najbližu četničku komandu, biće takođe kažnjeno, u čemu se komandantima brigada ostavlja puna inicijativa. <br /><br /> 7) Ako u nekom selu bude ubijen makoji četnik, komandant brigade dotične teritorije odmah će streljati deset simpatizera.<ref>[http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%B5%D1%92%D0%B5%D1%9A%D0%B5_%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%B0_%D0%B7%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%B4%D0%BD%D0%BE_%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%9A%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%BE%D0%B3_%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B8_%D1%9A%D0%B8%D1%85%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%85_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%86%D0%B0_4.9.1943. Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica 4.9.1943.]</ref>|Naređenje komandanta Komskog korpusa za nemilosrdno uništavanje pripadnika narodnooslobodilačkog pokreta i njihovih porodica (4.9.1943).}} Zbog svega navedenog, mnogi ljudi koji su prišli četnicima na početku ustanka protiv sila Osovine, bili su razočarani preusmerenjem dejstava u borbu protiv partizana. Tako je britanski oficir za vezu Hadson zabeležio: "Nekoliko četničkih jedinica tražilo je da bude oslobođeno zadatka borbe protiv partizana".<ref>https://www.znaci.org/00001/5_3.htm William Deakin, BOJOVNA PLANINA</ref> == Saveznici i četnička kolaboracija == {{main|Saveznici i Jugoslavija}} Zapadni saveznici pridavali su veliki značaj protivosovinskim aktivnostima u okupiranoj [[Evropa|Evropi]]. Tokom prvih meseci ustanka, na osnovu raspoloživih informacija, pružili su podršku Mihailovićevom ustanku. Zauzeli su stanovište da sve grupe otpora, uključujući i komunističke, treba da se uključe u opštenarodni pokret otpora kojim bi rukovodio [[Dragoljub Mihailović|Mihailović]] prema uputstvima svoje vlade i direktivama savezničkih štabova. Putem svojih sredstava informisanja u cilju stimulisanja otpora stvorili su legendu o komandantu Mihailoviću i njegovim gerilcima. [[Datoteka:Četničko ostrvo slobode.jpg|thumb|Kolaboracija u Crnoj Gori predstavljena kao "'''Mihailovićevo ostrvo slobode'''" u magazinu "[[Time]]" 25. maja 1942. "''U trenutku kada je Mihailović u velikom stepenu igrao ulogu kvislinga bio je nagrađen najjačom britanskom propagandom''."<ref name="Deakin2"/> (kapetan Bil Hadson)]] Iako su Britanci politički podržavali Mihailovića, stvarna situacija na terenu bila je dosta dobro poznata. Već u srpnju 1942. je Glenconner pisao Južnom odjelu Foreign Officea: {{izdvojeni citat|»Kao što znamo, svu aktivnost u Jugoslaviji morali bismo zapravo pripisati partizanima. Međutim, kad je riječ o javnoj upotrebi (tog podatka), ne vidim zašto bi bilo štetno da nešto od toga pripišemo u zaslugu Mihailoviću.«<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i Richard Clogg, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 12. Diskusija o izlaganjima {{jez-en|E. Baker}}, {{jez-en|Bailey}}-a, {{jez-en|Maclean}}-a i {{jez-en|Taylor}}-a str. 458-459</ref>}} U Mihailovićev štab uputili su misiju za vezu na čelu sa kapetanom Hadsonom. Misija je dignuta na viši nivo imenovanjem pukovnika Bejlija (u decembru 1942.) i kasnije generala Armstronga (u septembru 1943.) za šefa misije. Tokom proleća i leta 1943. saveznici su poslali u Srbiju devet svojih misija u štabove JVUO u cilju održavanja veze i organizovanja diverzija i otpora. Saveznički eksperti uspeli su da dekodiraju nemačke šifre, tako da su svakog dana imali izveštaje o nemačkom radio-saobraćaju. Bejzil Dejvidson iz [[SOE]] izjavio je da su početkom [[1943]]. ovi izveštaji počeli stizati i do njega: {{izdvojeni citat|Bile su to brzojavke na primjer ovakva sadržaja: »Partizani koji su dosad bili u X ili Y nalaze se u pokretu prema Z. Šaljemo protiv njih četnike.« ... Ta obavještenja su odigrala veoma krupnu ulogu u odluci premijera (Churchilla), do koje je došlo kad je on u veljači 1943. stigao u Kairo da se iniciraju promjene u našoj politici.<ref>[https://www.znaci.org/00001/171.htm BRITANSKA POLITIKA PREMA POKRETU OTPORA U JUGOSLAVIJI I GRČKOJ], - referati i diskusije sa konferencije iz maja 1973. održane u ''{{jez-en|School of Slavonic and East European Studies (University of London)}}'' - {{jez-en|Phyllis Auty}} i {{jez-en|Richard Clogg}}, urednici, Delo, Ljubljana-Zagreb 1978 - glava 9. Diskusija o referatu {{jez-en|Sweet-Escott}}-a, str. 438</ref>}} Tokom 1942. i prve polovine 1943. godine saveznici su preko izveštaja svojih misija, praćenjem osovinske, naročito italijanske, štampe, i putem dešifrovanja neprijateljskog radio-saobraćaja, došli do dva zaključka: # Mihailovićeve trupe ne pokazuju značajnu protivosovinsku aktivnost # Jedan broj Mihailovićevih komandanata sarađuje sa osovinskim snagama. Zbog toga je saveznički komandant Sredozemlja, general Vilson, u maju 1943. naložio pukovniku Bejliju da Mihailoviću dostavi naređenje u kojem je između ostalog navedeno: {{izdvojeni citat|Apsolutno je potrebno da general Mihailović sada počne da izvršava obaveze koje je ranije prihvatio i da u ovom trenutku sarađuje u potpunosti... Mihailović ne predstavlja borbenu snagu od nekog značaja zapadno od Kopaonika. Njegove jedinice u Crnoj Gori, Hercegovini i Bosni već su uništene ili tesno sarađuju sa Osovinom. Isto tako je teško reći da njegove jedinice postoje u Hrvatskoj, Sloveniji i Slavoniji... Partizani predstavljaju dobru i efikasnu borbenu snagu u svim krajevima, gde jedino kvislinzi predstavljaju generala Mihailovića. Zato je odlučeno: obavestićete Mihailovića da britanska Glavna komanda Srednjeg istoka zahteva da on, kao saveznik, prekine svaku saradnju sa Osovinom i da krene na istok, u Srbiju.<ref>Živan L. Knežević: Why the Allies abandoned the Yugoslav Army of General Mihailović - Washington DC, 1945.</ref>}} [[Datoteka:Sir Winston S Churchill.jpg|thumb|175px|"''Razlog zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem''." ([[Winston Churchill]])]] U aprilu 1943. saveznici su uspostavili kontakt sa [[partizani]]ma i postepeno počeli da im pružaju materijalnu i propagandnu podršku. Mihailoviću je postavljen ultimatum i zadat rok da otpočne sa protivosovinskim aktivnostima prema instrukcijama savezničke Komande Sredozemlja. Budući da do tih protivosovinskih aktivnosti [[JVUO]] nije došlo, u decembru 1943. saveznici su doneli odluku da uskrate svaku pomoć Mihailoviću i da svu pomoć i podršku prenesu na partizane. Savezničke misije su do maja 1944. povučene iz štabova JVUO. Jedan od učesnika u događajima, [[Ficroj Meklejn]] (''Fitzroy MacLean'') u knjizi ''Eastern Approaches'' ovako je opisao taj preokret u savezničkoj politici: {{izdvojeni citat|Odluka, doneta iz vojnih razloga, da se Mihailoviću uskrati pomoć i pruži podrška Titu, automatski je postavila i politički problem. Na prvom mestu ona je izazvala najsnažniji otpor kraljevske jugoslovenske vlade i grupe oko kralja Petra, iako se sam kralj na kraju prećutno složio. Drugo, ona je postavila i pitanje da li će, s naše strane, posle vojnog priznavanja Tita kao saveznika, uslediti u bilo kojoj meri i političko priznavanje.<ref name="fitzroy">Fitzroy MacLean: Eastern Approaches, 1949.</ref>}} {{izdvojeni citat|Do tada smo Srbiju smatrali za prvenstveno četnički domen. Materijal koji smo im tamo ranije dostavljali izbacivan je Mihailoviću. Ali rezultati su, po mišljenju Komande Bliskog istoka, bili razočaravajući. Naročito nije dolazilo ili veoma malo do presecanja saobraćaja na pruzi Beograd—Solun. Kao što se sećate, Mihailoviću je dat ograničen period vremena, u kome je trebalo da izvrši određenu operaciju. Ovo vreme je sad isteklo, a on nije ispunio ovaj zahtev i zato je doneta važna odluka da se Saveznička misija povuče iz njegovog štaba i da mu se obustavi dalje dostavljanje materijala. Dostavljanje je odmah obustavljeno; povlačenje britanskih oficira za vezu potrajalo je duže i tek krajem meseca maja, brigadir Armstrong, moj kolega u suprotnom taboru, oprostio se od Mihailovića, koji je bio pun prekora, ali još uvek učtiv. U Donjem domu g. Čerčil je objasnio postupak vlade. "Razlog — rekao je — zašto smo obustavili snabdevanje Mihailovića oružjem i nismo mu dali podršku bio je jednostavan. On se nije borio protiv neprijatelja i, štaviše, neki njegovi potčinjeni pravili su sporazume sa neprijateljem."<ref name="fitzroy" />}} 12. septembra 1944. jugoslovenski kralj [[Petar II Karađorđević]] je javno pozvao sve borce da pristupe Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije, a one koji to odbiju osudio kao izdajnike koji "zloupotrebljavaju ime kralja i autoritet krune" radi pravdanja saradnje sa neprijateljem: {{izdvojeni citat|U ovom sudbonosnim i za Jugoslaviju velikim danima, kada pobedonosne armije Sovjetskog Saveza stoje na našoj granici s jedne strane, a američke i britanske s druge strane, kada je dan naše slobode u punom svanuću, pozivam sve Srbe, Hrvate i Slovence da se ujedinite i pristupite Narodnooslobodilačkoj vojsci pod maršalom Titom. (...) tom našom narodnom vojskom, koja je jednodušno priznata, podržavana i pomagana od naših velikih saveznika, Velike Britanije, Sovjetskog Saveza i Sjedinjenih Država Amerike. <br /><br /> Svi oni, koji se oslanjaju na neprijatelja protiv interesa svog vlastitog naroda i njegove budućnosti, i koji se ne bi odazvali ovom pozivu, neće uspeti da se oslobode izdajničkog žiga, ni pred narodom ni pred istorijom. Ovom mojom porukom vama, odlučno osuđujem zloupotrebu imena kralja i autoriteta krune, kojom se pokušavalo opravdati saradnja sa neprijateljem i izazvati razdor među borbenim narodom u najtežim časovima njegove istorije, koristeći time samo neprijatelju.<ref name="prekoBBC">[http://sr.wikisource.org/sr-el/Позив_краља_Петра_II_на_приступање_Народноослободилачкој_војсци_Југославије Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije]</ref>|Poziv kralja Petra II na pristupanje Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije}} Uprkos pozivu jugoslovenskog kralja, [[Dragoljub Mihailović]] i tzv. "Jugoslovenska vojska u otadžbini" u [[Bitka za Srbiju 1944.|bici za Srbiju]] su se borili na strani Nemaca. == Suđenje kolaboracionistima == {{main|Beogradski proces}} Na posleratnom [[Beogradski proces|suđenju u Beogradu]] Mihailoviću je, između ostalog, stavljena na teret saradnja četnika sa okupacionim trupama za vreme okupacije. Optuženi Mihailović se branio time da je to zatečeno stanje, da je u Crnoj Gori i Hercegovini vladala glad, a Italijani su davali obroke: :Pretsednik: Je li vama bilo poznato da su u to vreme, jula-avgusta 1942 godine, komandanti četnika u Dalmaciji, u Hercegovini, Bosni, Liki, sarađivali sa okupatorom? :Optuženi: Ne razumem. :Pretsednik: Da li su vaši komandanti kao Jevđević i drugi u to vreme sarađivali sa Italijanima? :Optuženi: To je zatečeno stanje, pokušao sam da promenim. :Pretsednik: Jeste li preduzimali što da to stanje promenite? :Optuženi: Jesam. Tražio sam i preko Hadsona i svojom depešom da mi se omogući pet hiljada obroka hrane da dobijem, jer je vladala glad u Crnoj Gori i Hercegovini isto tako.<ref name="Saslušanje">[https://www.znaci.org/00001/60_1_6.pdf Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih]</ref> Presudom je utvrđeno da su svi Mihailovićevi komandanti i sve njegove formacije sarađivale sa okupatorom: {{izdvojeni citat|Utvrđeno je da su svi komandanti optuženog Mihailovića i sve njegove četničke formacije sarađivale sa Nemcima, Italijanima i bugarskim okupacionim trupama za sve vreme okupacije u oružanim borbama protiv narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije, primajući kroz čitavo to vreme od okupatora oružje, municiju, hranu i drugo u nameri uništenja oslobodilačkog ustanka i pružanju pomoći okupatoru u održavanju sistema okupacije.<ref>[https://www.znaci.org/00001/60_3_34.pdf Prof. dr. Miodrag Zečević: Dokumenta sa suđenja Draži Mihailoviću]</ref>|Presuda Dragoljubu Mihailoviću}} == Reference == {{izvori|2}} == Literatura == * [https://www.znaci.org/00001/4_12_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XII, knj. 4, Dokumenti nemačkog Rajha : 1944-1945], Vojnoistorijski institut, Beograd * [https://www.znaci.org/00001/4_14_1.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 1, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića 1941-1942], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1981, COBISS.SR-ID: 32586252 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_2.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 2, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića januar-septembar 1943], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586253 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_3.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 3, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, septembar 1944 - avgust 1944], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1983, COBISS.SR-ID: 32586254 * [https://www.znaci.org/00001/4_14_4.htm Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije. Tom XIV, knj. 4, Dokumenti četničkog pokreta Draže Mihailovića, avgust 1944 - maj 1945], Beograd, Vojnoistorijski institut, 1985. * [https://www.znaci.org/00001/114.htm Branko Latas: DOKUMENTI O SARADNjI ČETNIKA SA OSOVINOM], Beograd 2006. * [https://www.znaci.org/00001/11.htm Milovanović, Nikola: Draža Mihailović], Beograd, PEGAZ 1991. COBISS.SR-ID: 2328588 * [https://www.znaci.org/00001/171.htm Elizabet Barker: Britanska politika prema jugoistočnoj Evropi u drugom svjetskom ratu], Zagreb, Globus 1979, COBISS.SR-ID: 77735943 * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945], Sveučilišna naklada Liber - Zagreb 1979 * {{Cite book| ref = harv| last = Pajović| first = Radoje| authorlink = Radoje Pajović| others = Dušan Željeznov, Branislav Božović| title = Pavle Đurišić - Lovro Hacin - Juraj Špiler| year = 1987| url = http://www.znaci.net/00001/281.htm| publisher = Центар за информације и публицитет| location = Загреб| isbn = 978-86-7125-006-1| pages = | access-date = 05. 01. 2012| archive-date = 24. 04. 2013| archive-url = https://web.archive.org/web/20130424015645/http://znaci.net/00001/281.htm| url-status = dead}} == Vidi još == * [[Četnici u Drugom svetskom ratu]] * [[Zločini četnika u Drugom svetskom ratu]] * [[Legalizovani četnici]] * [[Predaja zarobljenih partizana Nemcima 1941.]] * [[Protivosovinske aktivnosti četnika u Drugom svetskom ratu]] == Vanjske veze == {{commonscat|Chetnik collaboration with Axis occupation}} * [http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html Svi smo sarađivali sa Nemcima, osim mene (Transkripti sa suđenja Draži Mihailoviću)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121215085052/http://www.e-novine.com/srbija/srbija-tema/73620-Svi-smo-saraivali-Nemcima-osim-mene.html |date=2012-12-15 }} * [https://www.znaci.org/00001/40.htm Jozo Tomasevich: ČETNICI U DRUGOM SVJETSKOM RATU 1941-1945 (Stanford University Press 1975)] ** [https://www.znaci.org/00001/40_45.htm Dvojna politika u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_47.htm Kolaboracija s Talijanima u Crnoj Gori] ** [https://www.znaci.org/00001/40_48.htm Kolaboracija s Talijanima u NDH] ** [https://www.znaci.org/00001/40_49.htm Kolaboracija s Talijanima u Sloveniji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_50.htm Kolaboracija s ustaškom državom] ** [https://www.znaci.org/00001/40_57.htm Sporno pitanje kolaboracije] ** [https://www.znaci.org/00001/40_62.htm Četničko-njemački sporazumi o kolaboraciji u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_63.htm Neformalna kolaboracija u Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_64.htm Kolaboracija izvan Srbije do oktobra 1944.] ** [https://www.znaci.org/00001/40_72.htm Slom njemačko-četničke obrane u zapadnoj Srbiji] ** [https://www.znaci.org/00001/40_78.htm Nastavak kolaboracije s Nijemcima] * [https://www.znaci.org/00001/41.htm Fikreta Jelić-Butić. ČETNICI U HRVATSKOJ 1941-1945] * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/independent-state-of-croatia/chetniks/ Chetnik collaboration with NDH], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/italy/chetniks/ Chetnik collaboration with Italians], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/montenegro/chetniks/ Chetniks in Montenegro], both in English and Serbian * [http://www.vojska.net/eng/world-war-2/chetniks/ Chetnik movement during World War II] * [http://trial-mihailovic-1946.org/ Web Archive - The Trial of Dragoljub-Draza Mihailovic – 1946] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212225831/http://trial-mihailovic-1946.org/ |date=2007-02-12 }} * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 3 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_259.htm -Izveštaj Komande 15. brdskog armijskog korpusa od 19. novembra 1943. Štabu 2. oklopne armije o saradnji četnika sa nemačkim trupama u Dalmaciji i zapadnoj Bosni ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_260.htm -Sporazum između komandanta Jugoistoka i majora Vojislava Lukačevića od 19. novembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_261.htm -Objašnjenje komandanta Jugoistoka od 21. novembra 1943. o cilju i načinu sklapanja sporazuma sa četničkim komandantima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_262.htm -Sporazum od 27. novembra 1943. između pukovnika Jevrema Simića i kapetana Nikole Kalabića sa nemačkim predstavnikom o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_263.htm -Izveštaj Štaba 2. oklopne armije od 7. decembra 1943. komandantu Jugoistoka o molbi Vojislava Lukačevića da mu se omogući sastanak sa Pavlom Đurišićem radi dogovora o proširenju saradnje četnika sa Nemcima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_264.htm -Sporazum komandanta Jugoistoka sa komandantom Ravaničke brigade od 14. decembra 1943. o saradnji četnika sa nemačkim trupama u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_265.htm -Naređenje Štaba 2. oklopne armije od 22. decembra 1943. godine 2. puku »Brandenburg« o premeštanju nemačkog oficira za vezu iz štaba Vojislava Lukačevića u štab Pavla Đurišića ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_266.htm -Sporazum između Krajskomandanture u Zaječaru i komandanta Timočkog korpusa od 25. decembra 1943. o saradnji u borbama protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_267.htm -Izveštaj Abver-grupe od 23. januara 1944. o sklopljenom sporazumu između vojnoupravnog komandanta Jugoistoka i inspektora četničkih jedinica u Srbiji ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_268.htm -Obaveštenje komandanta Jugoistoka od 24. januara 1944. nemačkom opunomoćenom generalu u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj o angažovanju četnika u Dalmaciji i Hercegovini zajedno sa nemačkim trupama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_269.htm -Izveštaj Feldkomandanture u Čačku od 25. marta 1944. komandantu Jugoistoka o pregovorima sa komandantom 2. ravnogorskog korpusa ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_270.htm -Izveštaj obaveštajnog odeljenja nemačke 264. pesadijske divizije od 18. aprila 1944. o razgovorima sa Momčilom Đujićem i Miodragom Kapetanovićem ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_271.htm -Izveštaj Obaveštajne grupe »Konrad« od 11. maja 1944. Komandi 2. oklopne armije o pregovorima sa Momčilom Đujićem] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_272.htm -Informacije vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 16. maja 1944. potčinjenim komandama i štabovima o držanju prema četnicima ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_3_273.htm -Izveštaj vojnoupravnog komandanta Jugoistoka od 15. jula 1944. Komandi Grupe armija »F« o razgovoru sa kapetanom Neškom Nedićem u Kruševcu ] * Zbornik dokumenata NOR-a, tom XIV, knjiga 4 - Vojnoizdavački zavod, Beograd ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_227.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 11. avgusta 1944. o razgovorima sa predstavnicima Draže Mihailovića o uslovima za sastanak Draže Mihailovića sa Nojbahetom ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_228.htm -Obaveštenje operativnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 16. avgusta 1944. obaveštajnom odeljenju o odobrenim količinama oružja i municije četničkim jedinicama ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_229.htm -Zabeleška obaveštajnog odeljenja komandanta Jugoistoka od 18. avgusta 1944. sa sastanka održanog 17. i 18. avgusta u komandi Jugoistoka povodom ponude Draže Mihailovića za saradnju u borbi protiv jedinica NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_230.htm -Obaveštenje generalštaba vrhovne komande Vermahta od 25. avgusta 1944. ministarstvu inostranih poslova o razgovorima Milana Nedića sa komandantom jugoistoka o saradnji Draže Mihailovića sa Nemcima u borbi protiv NOVJ ] ** [https://www.znaci.org/00001/4_14_4_231.htm -Zabeleška obaveštajne grupe nemačkih komandi na Jugoistoku od 30 avgusta 1944. sa savetovanja u štabu komande Jugoistoka o aktuelnim pitanjima saradnje sa Dražom Mihailovićem i razvoju celokupne situacije na području Jugoistoka] {{Kolaboracija u Jugoslaviji}} {{Authority control}} [[Kategorija:Četnici]] [[Kategorija:Jugoslavija u Drugom svjetskom ratu]] [[Kategorija:Saradnja četnika sa snagama Osovine u Drugom svetskom ratu| ]] c0jvi38wspag22k6vuahj0q3dslvnd3 0 212951 41866018 41865926 2024-04-25T22:55:11Z Inokosni organ 160059 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/109.245.38.46|109.245.38.46]] ([[User talk:109.245.38.46|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Srbiji |mesto=Zemun |slika=Zemun, vue générale depuis la forteresse.jpg |opis_slike=Pogled na donji grad sa [[Gardoš]]a |opština=Zemun |nadm visina=82 |populacija=145751 |poštanski kod=11080 |pozivni broj=011 |registarska oznaka=BG |gšir=44.839166 |gduž=20.400666 }} '''Zemun''' je gradsko naselje u [[Srbija|Srbiji]] u [[opština Zemun|opštini Zemun]] u [[Grad Beograd|Gradu Beogradu]]. Prema popisu iz [[Popis stanovništva 2002. u Srbiji|2002.]] bilo je 145.751 stanovnika (prema popisu iz [[Popis stanovništva 1991. u SFRJ|1991.]] bilo je 141.997 stanovnika). == Geografija == [[Datoteka:Flag of Zemun, Serbia.png|thumb|200px|Zastava Zemuna]] Zemun se nalazi na ušću [[Sava (reka)|Save]] u [[Dunav]] u jugoistočnom delu [[Srem]]a, ispod sremske zaravni na desnoj obali [[Dunav]]a, nedaleko od ušća [[Sava|Save]]. Teritorijalno, istorijski, politički i kulturno nije vezan Beograd, u čijem je sastavu od [[1934]]. godine. Jedan je od najvećih industrijskih centara u [[Srbija|Srbiji]], sa metaloprerađivačkom, tekstilnom, industrijom kože i obuće, hemijsko-farmaceutskom, drvnom. Značajno je središte drumskog, rečnog i vazdušnog saobraćaja. Zemun je, kao deo Beograda, veliki kulturno-prosvetni centar. Danas se teritorijalno širi prema zapadu i jugozapadu, gde se spojio sa [[Novi Beograd|Novim Beogradom]]. [[Datoteka:Zemun Novi Grad.jpg|thumb|300px|centar|Novi deo Zemuna]] == Ime == Prvi naziv je bio ''Taurunum''. Najstariji pisani tragovi o današnjem imenu grada datiraju iz [[XII vek]]a. Nastao je od slovenske reči „zemlin“ i pretpostavlja se da se ime vezuje za zemunice koje su masovno prisutne u vertikalnoj ivici [[lesna zaravan|lesne terase]]. === Imena kroz istoriju === {| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="margin: 10px 0 10px 25px; background: #f9f9f9; border: 1px #AAA solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%; float: center;" |- ! style="background: #efefef; border-bottom: 2px solid gray; width:80px;" |Ime ! style="background: #efefef; border-bottom: 2px solid gray;" |Objašnjenje |- | '''Taurunum''' | keltsko ime grada |- | '''Mallevilla''' | ''Zli grad'' − u spisu [[Albert Ahenski|Alberta Ahenskog]], hroničara Prvog krstaškog rata [http://forum.politik.de/forum/archive/index.php/t-34079.html 1] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080211221114/http://forum.politik.de/forum/archive/index.php/t-34079.html |date=2008-02-11 }} |- | '''Semlin''' | austrijsko ime |- | '''Zimony''' | mađarsko ime |} <gallery> Datoteka:Zemun1608.JPG|Osmanski Zemun 1608. godine Datoteka:Panorama zemuna 19vek.jpg|Panorama Zemuna, 19. vek </gallery> == Demografija == [[Datoteka:Zemun mz.png|thumb|250px|Mesne zajednice Zemuna]] :Vidi još: [[Demografska istorija Zemuna]]. U naselju Zemun živi 118648 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,7 godina (38,3 kod muškaraca i 41,0 kod žena). U naselju ima 50986 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,85. Ovo naselje je u uglavnom naseljeno [[Srbi]]ma (prema popisu iz [[2002]]. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika. {| width="50%" style="background:transparent; " | valign="top" width="50%" style="border:1px solid gray; " | <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka'' {| | style="padding: 0;" | <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1940 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1940 PlotData = bar:174901 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:116600 color:gray1 from:start till:end bar:58300 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(62,59)(77,68) color:blue width:2 points:(77,68)(100,90) color:blue width:2 points:(100,90)(128,126) color:blue width:2 points:(128,126)(157,151) color:blue width:2 points:(157,151)(185,158) color:blue width:2 points:(185,158)(217,161) color:blue width:2 </timeline> |} </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> | valign="down" width="50%" | {{Popis |izvor=<ref>{{Stat Knjiga 9}}</ref> |p1948=40461 |p1953=49401 |p1961=72956 |p1971=109709 |p1981=135424 |p1991=141997 |p1991n=137688 |p2002s=151002 |p2002=145751 }} {{Grafikon postoci |izvor=<ref>[http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/Public/ReportResultView.aspx?rptId=1210]</ref> |širina=300px |naslov=Etnički sastav prema popisu iz 2011. |pozadina=#ddd |pozicija=right |šipke= {{Vrsta sa postotkom|[[Srbi]]|yellow|147810|87.89}} {{Vrsta sa postotkom|[[Romi]]|blue|5599|3.33}} {{Vrsta sa postotkom|[[Jugosloveni]]|red|995|0.59}} {{Vrsta sa postotkom|[[Hrvati]]|green|1411|0.84}} {{Vrsta sa postotkom|[[Crnogorci]]|orange|748|0.44}} {{Vrsta sa postotkom|[[Muslimani]]|cyan|496|0.29}} {{Vrsta sa postotkom|[[Makedonci]]|magenta|557|0.33}} {{Vrsta sa postotkom|[[Goranci]]|black|383|0.23}} {{Vrsta sa postotkom|[[Mađari]]|gray|205|0.12}} {{Vrsta sa postotkom|[[Albanci]]|pink|165|0.10}} {{Vrsta sa postotkom|[[Slovenci]]|navy|156|0.09}} {{Vrsta sa postotkom|[[Slovaci]]|silver|170|0.1}} {{Vrsta sa postotkom|[[Bošnjaci]]|purple|170|0.1}} {{Vrsta sa postotkom|[[Rusi]]|yellow|107|0.06}} {{Vrsta sa postotkom|[[Nemci]]|blue|98|0.06}} {{Vrsta sa postotkom|[[Bugari]]|red|81|0.05}} {{Vrsta sa postotkom|[[Ukrajinci]]|green|85|0.05}} {{Vrsta sa postotkom|[[Rumuni]]|cyan|64|0.04}} {{Vrsta sa postotkom|[[Rusini]]|magenta|38|0.02}} {{Vrsta sa postotkom|[[Bunjevci]]|black|19|0.01}} {{Vrsta sa postotkom|[[Vlasi (Srbija)|Vlasi]]|gray|26|0.01}} {{Vrsta sa postotkom|nepoznato|pink|2213|1.32}} }} [[Datoteka:Zemun, le Danube.jpg|thumb|desno|200px|Dunav kod Zemuna]] {{Široka slika|Zemun snezna panorama.jpg|800px|Staro gradsko jezgro pod snegom}} {{Grafikon piramida |izvor=<ref>{{Stat Knjiga 2}}</ref> |širina=300px |naslov= |pozadina=#eee |levo2=m |desno2=ž |šipke levo desno= {{Vrsta levo desno|?|gray|302|3.84|4.21|331}} {{Vrsta levo desno|80+|gray|729|9.27|19.97|1570}} {{Vrsta levo desno|75-79|gray|1398|17.79|31.10|2444}} {{Vrsta levo desno|70-74|gray|2575|32.76|46.39|3646}} {{Vrsta levo desno|65-69|gray|4079|51.90|58.19|4573}} {{Vrsta levo desno|60-64|gray|4292|54.61|62.22|4890}} {{Vrsta levo desno|55-59|gray|3718|47.31|54.13|4254}} {{Vrsta levo desno|50-54|gray|5416|68.92|83.34|6549}} {{Vrsta levo desno|45-49|gray|5666|72.10|82.75|6503}} {{Vrsta levo desno|40-44|gray|4725|60.12|68.98|5421}} {{Vrsta levo desno|35-39|gray|4801|61.09|64.91|5101}} {{Vrsta levo desno|30-34|gray|5013|63.79|66.41|5219}} {{Vrsta levo desno|25-29|gray|5242|66.70|72.00|5658}} {{Vrsta levo desno|20-24|gray|5421|68.98|66.22|5204}} {{Vrsta levo desno|15-19|gray|4747|60.40|58.29|4581}} {{Vrsta levo desno|10-14|gray|3973|50.55|48.70|3827}} {{Vrsta levo desno|5-9|gray|3740|47.59|44.26|3478}} {{Vrsta levo desno|0-4|gray|3449|43.89|40.92|3216}} |prosekm=38.3 |prosekž=41.0 }} {{DomaćinstvaNaseljaSrbija|11982|16486|24961|36240|45192|45233|50986|10522|12466|11114|11184|3650|1394|420|133|60|43|2.85}} {{BrakNaseljaSrbija|58124|18645|34726|2251|2243|259|65944|16374|35133|9677|4556|204}} {{ZanimanjaNaseljaSrbija|26823|445|8|35|7236|510|1937|4745|752|3498|23971|240|2|16|5090|143|447|5076|827|1249|50794|685|10|51|12326|653|2384|9821|1579|4747|351|1961|1949|784|751|1496|15|7|343|810|1598|1443|1809|3620|1264|86|10|241|1161|3559|3392|2593|4371|2760|101|17|584}} {{Široka slika|Zemun nocna panorama.png|800px|Noćna panorama starog jezgra Zemuna}} == Značajne osobe == * [[Oto Bihalji Merin]], slikar, književnik i likovni kritičar * [[Petar Božović]], glumac * [[Dragan Mance]], fudbaler Partizana * [[Anita Mančić]], glumica * [[Nenad Milijaš]], fudbaler Crvene Zvezde * [[Vladica Popović]], fudbaler i trener Crvene Zvezde * [[Mirko Tepavac]] "Beli", aktivista komunističke omladine u vreme kraljevine Jugoslavije, partizanski borac * [[Novica Veličković]], košarkaš * [[Branko Sinđelić]], čuveni kosarkas, organizator venčanja i ugostitelj == Vidi još == * [[Spisak ulica Zemuna]] == Reference == {{reflist}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Zemun}} * [https://zemun.org.rs/ Zemun moj grad] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170829040146/https://zemun.org.rs/ |date=2017-08-29 }} * [http://www.zemunskenovine.rs Zemun, Novine, Zemunskenovine, opštinska vlast ...] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150926134705/http://www.zemunskenovine.rs/ |date=2015-09-26 }} * [http://www.e-zemun.rs Zemunski portal, informacije, vesti, dešavanja ...] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130318170107/http://e-zemun.rs/ |date=2013-03-18 }} * [http://www.zemun.info Adresar, foto galerija, vesti ...] * [http://www.360vr.rs/3d/zemun-kalvarija.php Zemun Kalvarija 3d Zemun] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110323064343/http://www.360vr.rs/3d/zemun-kalvarija.php |date=2011-03-23 }} * [http://www.kbczemun.rs/ KBC Zemun] * [http://scindeks.nb.rs/article.aspx?artid=0350-08020552195A Dragana Amedoski: Zemun i semunska nahija u 16. veku]{{Dead link|date=October 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Istorijski časopis, broj 52, 2005. godine ;Mape * [http://www.fallingrain.com/world/RI/00/Zemun.html Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)] * [http://wikimapia.org/maps?ll=44.839166,20.400666&spn=0.3,0.3 Satelitska mapa (Wikimapia)] * [http://www.maplandia.com/serbia-and-montenegro/srbija/zemun/ Gugl satelitska mapa (Maplandia)] * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=44.839166&longitude=20.400666&zoom=8 Plan naselja na mapi (Mapquest)] {{Gradske četvrti Zemuna}} [[Kategorija:Zemun| ]] [[Kategorija:Opština Zemun]] [[Kategorija:Srem]] [[Kategorija:Beogradska naselja]] jdkhqdq146x85wu8l5yld2gw25v67od 0 243459 41865966 41488480 2024-04-25T13:37:50Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Infobox Bolest | Name = Krup | latinski = laryngotracheobronchitis | Image = Croup steeple sign.jpg | Caption = Radigrafija vrata djeteta s krupom. Vidljiv je tzv. "znak tornja", kao posljedica suženja dušnika. | DiseasesDB = 13233 | ICD10 = {{ICD10|J|05|0|j|00}} Akutni opstruktivni laringitis (krup), {{ICD10|J|38|5|j|00}} Spazam grkljana | ICD9 = {{ICD9|464.4}} | ICDO = | OMIM = | MedlinePlus = 000959 | eMedicineSubj = ped | eMedicineTopic = 510 | eMedicine_mult = {{eMedicine2|emerg|370}} {{eMedicine2|radio|199}} | MeshID = D003440 }} '''Krup''' je akutno upalno suženje gornjih i srednjih dišnih puteva koju uzrokuje virusna infekcija. Kod ove infekcije dolazi do oticanja [[grlo|grla]], što uzrokuje smetnje pri disanju. Simptomi krupa su [[kašalj]] "poput laveža", [[stridor]] (oštar zvuk visoke frekvencije), i [[promuklost]]. Simptomi mogu biti blagi, umjereni ili teški i često se pogoršavaju noću. Stanje se može izliječiti pojedinačnom dozom oralnih [[steroidi|steroida]], dok se kod težih slučajeva ponekad se koristi [[adrenalin]]. Ovo stanje rijetko zahtijeva hospitalizaciju. Krup se dijagnosticira na temelju znakova i simptoma, nakon što isključimo moguće ozbiljnije patologije (na primjer, [[epiglotitis]] ili [[strano tijelo u dišnim putevima]]). Daljnje pretrage kao što su krvna slika, [[radiografska kontrola]] i virusne kulture u većini slučajeva nisu potrebni. Krup je često oboljenje i javlja se kod otprilike 15% djece, obično u dobi između šest mjeseci i 5-6 godina života, dok tinejdžeri i odrasli rijetko dobivaju krup. U prošlosti je vrlo čest uzrok krupa bila [[difterija]], ali ona danas ima samo povijesno i didaktičko značenje u razvijenim zemljama, pošto je potpuno iskorijenjena kampanjom cijepljenja i povećanim higijenskim uvjetima i boljim životnim standardom. == Znakovi i simptomi == [[Datoteka:Stridor 2OGG.ogg|mini|Stridor pri udisaju i izdisaju u jednogodišnjeg djeteta s krupom.]] Simptomi krupa uključuju [[kašalj]] "poput laveža" , [[stridor]] ( oštar zvuk visoke frekvencije uglavnom kod udisanja), [[promuklost]] i otežano disanje, koji se obično pogoršavaju noću.<ref name=Au10>{{cite journal |author=Rajapaksa S, Starr M |title=Croup – assessment and management |journal=Aust Fam Physician |volume=39|issue=5 |pages= str. 280.–282. |year=2010 |month=May |pmid=20485713 |doi= |url=}}</ref> Kašalj "poput laveža" često se opisuje kao zvuk sličan glasanju [[tuljan]]a ili [[morski lav|morskog lava]].<ref name="Cherry08_NEJM"/> [[Plač]] i nemir mogu pogoršati zviždanje (stridor). Ako je zviždanje prisutno i kod pacijenta koji je miran obično ukazuje na suženje dišnih puteva i pogoršanje stanja. U uznapredovaloj fazi, zviždanje pri disanju se zna smanjiti kao posljedica ozbiljnog suženja dišnih puteva.<ref name=Au10/> Ostali simptomi uključuju [[vrućica|vrućicu]], [[rinitis]] (simptomi koji su tipični za [[prehlada|prehladu]]) i uvlačenje kože između rebara.<ref name=Au10/><ref name=Alberta07>{{cite web |url=http://www.childhealthbc.ca/resources/category/5-croup?download=13%3Acroup-guideline |format=PDF|title=Diagnosis and Management of Croup |work=BC Children’s Hospital Division of Pediatric Emergency Medicine Clinical Practice Guidelines |accessdate=}}</ref> [[Slina|Slinjenje]] ili bolestan izgled obično ukazuju na neka druga medicinska stanja.<ref name=Alberta07/> == Uzroci == Krup se svrstava među [[virusi|virusne infekcije]].<ref name=Au10/><ref name=PedN09/> Uz ovaj se termin često veže i teški [[laringotraheitis]], spazmodički krup, difterijski laringitis, [[bakterijski traheitis]], laringotraheobronhitis, i laringotraheobronhopneumonitis. Prva dva stanja su virusne infekcije i imaju blaže simptome; posljednja četiri uzrokuju [[bakterije]] i obično su teža.<ref name="Cherry08_NEJM"/> === Virusni uzroci === U 75% slučajeva krup uzrokuje [[parainfluenza virus]], primarno tip 1 i 2.<ref name=Croup09/> Ponekad krup mogu uzrokovati i drugi virusi kao što su [[influenza virus]] A i B, uzročnik [[ospice|ospica]], [[adenovirus]] i [[respiratorni sincicijski virus]] (RSV).<ref name="Cherry08_NEJM"/> Spazmodički krup (krup s lavežom) uzrokuje ista skupina virusa koja uzrokuje i akutni laringotrahetis, ali nema uobičajene znakove infekcije (kao što su vrućica, suhoća i grebanje u grlu te povišen broj [[leukociti|bijelih krvnih stanica]]),<ref name="Cherry08_NEJM"/> a liječenje i reakcija na liječenje su jednaki.<ref name=Croup09/> === Bakterijski uzroci === Bakterijski krup može se podijeliti na difterijski laringitis, bakterijski traheitis, laringotraheobronhitis i laringotraheobronhopneumonitis.<ref name="Cherry08_NEJM"/> Difterijski laringitis uzrokuje'' [[Corynebacterium diphtheriae]]'' dok se bakterijski traheitis, laringotraheobronhitis i laringotraheobronhopneumonitis razvije nakon što se osnovna virusna infekcija, zakomplicira sekundarnom bakterijskom infekcijom. Najčešći su uzročnici bakterije: ''[[Staphylococcus aureus]]'', ''[[Streptococcus pneumoniae]]'', ''[[Hemophilus influenzae]]'' i ''[[Moraxella catarrhalis]]''.<ref name="Cherry08_NEJM"/> == Patofiziologija == Virusna infekcija dovodi do oticanja [[larinks]]a, [[dušnik]]a, i velikih dišnih puteva, koje je posljedica infiltracije bijelih krvnih stanica (zrnaca), posebno histiocita, [[limfociti|limfocita]], plasma stanica i neutrofila.<ref name=PedN09/> Oticanje uzrokuje suženje dišnih puteva, što povećava napor pri disanju i stvara karakterističan zviždeći protok zraka poznat kao stridor.<ref name=PedN09/> == Dijagnoza == {| class="wikitable" style = "float: right; margin-left:15px; text-align:center" |+ '''Westleyevo bodovanje: gradacija težine krupa'''<ref name=Croup09/><ref name=Peds99/> |- ! rowspan="2" |Simptom ! colspan="6" |Broj dodijeljenih bodova |- !0 !1 !2 !3 !4 !5 |- | Uvlačenje kože<br />između rebara | width="80"|nikakvo | width="80"|blago | width="80"|umjereno | width="80"|jako | width="80"| | width="80"| |- | [[Stridor]] | nikakav | pri<br /> uznemirenosti | na miru | | | |- | [[Cijanoza]] | nikakva | | | pri<br /> uznemirenosti | na miru |- | Stupanj svijesti | Normalan | | | | | dezorijentiran |- | Protok zraka | Normalan | umanjen | vrlo umanjen | | | |- |} Krup se dijagnosticira na temelju znakova i simptoma.<ref name=PedN09/> Prvi je korak isključiti druga stanja koja mogu blokirati gornje dišne puteve, posebice [[epiglotitis]], strano tijelo u dišnim putevima, [[subglotična stenoza|subglotičnu stenozu]], [[angioedem]], [[retrofaringealni apsces]], i [[bakterijski traheitis]].<ref name="Cherry08_NEJM"/><ref name=PedN09/> [[Radiografska kontrola|Radiografija]] vrata nije rutinska pretraga kod krupa,<ref name=PedN09/> ali ako se učini, može pokazati suženje dušnika kojeg nazivamo “znak tornja” (vidi sliku), stoga što oblik suženja nalikuje crkvenom tornju. Kod polovice slučajeva znak tornja se ne pojavljuje.<ref name=Alberta07/> [[Krvna slika]] i [[virusna kultura|virusne kulture]] nisu preporučene, jer mogu izazvati nemir kod pacijenta i nepotrebnu iritaciju dišnih puteva i time pogoršati simptome.<ref name=PedN09/> Iako se virusne kulture dobivene nazofaringealnom aspiracijom (postupak izvlačenja [[Sluz|mukusa]] iz nosa pomoću cjevčice), mogu upotrijebiti u svrhu određivanja točnog uzroka, one su obično ograničene za provođenje znanstvenog istraživanja.<ref name=Au10/> Ako se pomoću standardnog liječenja osobi stanje ne poboljša, mogu se učiniti daljnje pretrage kako bi se utvrdila moguća bakterijska infekcija.<ref name="Cherry08_NEJM"/> == Klasifikacija prema jačini simptoma == Najčešći sustav klasifikacije težine krupa je Westleyevo bodovanje krupa (''Westley score''). Ovaj test se češće koristi u istraživačke svrhe nego u kliničkoj praksi.<ref name="Cherry08_NEJM">{{cite journal |author=Cherry JD |title=Clinical practice. Croup |journal=N. Engl. J. Med. |volume=358 |issue=4 |pages=str. 384.–391. |year=2008 |pmid=18216359 |doi=10.1056/NEJMcp072022 |url=http://content.nejm.org/cgi/content/full/358/4/384 |access-date=2013-09-23 |archive-date=2010-01-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100105072145/http://content.nejm.org/cgi/content/full/358/4/384 }}</ref> Test se odnosi na zbroj bodova koji se dodjeljuju za pet različitih faktora: stupanj svijesti, cijanozu, stridor, protok zraka i uvlačenja prsnog koša.<ref name="Cherry08_NEJM"/> Bodovi za svaki pojedinačni faktor zapisuju se na desnoj strani tablice, a konačan zbroj može biti od 0 do 17.<ref name=Peds99/> * ukupan zbroj ≤&nbsp;2 ukazuje na ''blagi'' krup. Kod pacijenta je prisutan kašalj poput laveža i promuklost, ali ne i stridor u stanju mirovanja.<ref name=Croup09/> * ukupan zbroj od 3–5 je klasificiran kao ''umjereni'' krup. Osim kašlja i promuklosti pojavljuje se i zviždanje (stridor) pri disanju.<ref name=Croup09/> * ukupan zbroj od 6–11 je definiran kao ''teški'' krup. Prisutan je jak stridor, ali i uvlačenje kože među rebrima pri disanju.<ref name=Croup09/> * ukupan zbroj od ≥&nbsp;12 označava veliku vjerojatnost [[akutnog respiratornog zatajenja. U ovoj fazi mogu nestati kašalj poput laveža i stridor, kao posljedica začepljenja dišnih puteva.<ref name=Croup09/> 85% djece koja dođu na odjel za hitan prijem bolesnika ima blag oblik bolesti; težak oblik krupa je rijedak (<1%).<ref name=Croup09/> == Prevencija == [[Cijepljenje|Imunizacija]] (cjepljenje) protiv [[gripa|gripe]] i [[difterija|difterije]] gotovo u potpunosti sprječava pojavu krupa.<ref name="Cherry08_NEJM"/> == Liječenje == Djeca oboljela od krupa trebala bi što je više moguće mirovati.<ref name=PedN09/> Steroidi se uobičajena terapija kod krupa, dok se adrenalin koristi kod težih slučajeva.<ref name=PedN09/> Djeca sa [[saturacija kisikom|saturacijom kisikom]] (količinom kisika u krvi) ispod 92% tretiraju se inhalacijama kisika<ref name="Cherry08_NEJM"/>, a pacijenti s teškim oblikom krupa hospitaliziraju se i zadržavaju na promatranju.<ref name=Alberta07/> Ako je potreban kisik, preporučuje se tzv. "''blow-by''" inhaliranje kisika (držanje izvora kisika pokraj djetetova lica), pošto ne izaziva toliku uznemirenost kao upotreba maske za kisik.<ref name="Cherry08_NEJM"/> Uz odgovarajuće liječenje, [[endotrahealna intubacija]] (postavljanje cijevi u [[dušnik]]) potrebna je tek kod manje 0.2% ljudi.<ref name=Peds99>{{cite journal |author=Klassen TP |title=Croup. A current perspective |journal=Pediatr. Clin. North Am. |volume=46 |issue=6 |pages=str. 1167.–1178. |year=1999 |month=December |pmid=10629679 |doi= 10.1016/S0031-3955(05)70180-2|url=}}</ref> === Steroidi === Za liječenje krupa u svim stadijima koriste se [[kortikosteroidi]], kao što su [[deksametazon]] i [[budezonid]].<ref name=Cochrane11>{{cite journal |author=Russell KF, Liang Y, O'Gorman K, Johnson DW, Klassen TP |title=Glucocorticoids for croup |journal=Cochrane Database Syst Rev |volume=1 |issue= 1|pages= str. CD001955. |year=2011 |pmid=21249651 |doi=10.1002/14651858.CD001955.pub3 |url= |editor1-last=Klassen|editor1-first=Terry P}}</ref> Do značajnijeg poboljšanja dolazi već šest sati nakon uzimanja.<ref name=Cochrane11/> Lijekovi su se pokazali učinkovitima pri davanju oralnim putem (na usta), [[parenteralno]] (ubrizgavanjem u venu), ili inhalacijom, ali se prednost uvijek daje oralnom uzimanju.<ref name=PedN09/> Uglavnom je dovoljna jedna doza, a steroidi se opčenito smatraju vrlo sigurnima.<ref name=PedN09/> Deksametazon se daje u dozama od 0.15, 0.3 i 0.6&nbsp;mg/kg i sve su se doze pokazale jednako učinkovitima.<ref>{{cite journal |author=Port C. |title=Towards evidence based emergency medicine: best BETs from the Manchester Royal Infirmary. BET 4. Dose of dexamethasone in croup |journal=Emerg Med J |volume=svezak 26. |issue=broj 4 |pages=str. 291.–292. |year=2009 |month=April |pmid=19307398|doi=10.1136/emj.2009.072090 |url=}}</ref> === Adrenalin === Kod umjerenog i teškog oblika krupa može biti učinkovit [[nebulizacija|nebulizirani]] [[adrenalin]] (inhalacijski oblik koji širi dišne puteve).<ref name=PedN09>{{cite journal |author=Everard ML|title=Acute bronchiolitis and croup |journal=Pediatr. Clin. North Am. |volume=svezak 56. |issue=broj 1 |pages=str. 119.–133., x–xi |year=2009 |month=February |pmid=19135584 |doi=10.1016/j.pcl.2008.10.007 |url=}}</ref> Iako adrenalin obično ublažava krup unutar 10–30 minuta, učinak traje samo oko 2 sata.<ref name=Au10/><ref name=PedN09/> Ako se stanje ne pogorša ni 2–4&nbsp;sata nakon tretmana i ne pojave se dodatne komplikacije, dijete se najčešće otpušta iz bolnice.<ref name=Au10/><ref name=PedN09/> === Ostale terapije === Istraživane su i druge metode liječenja krupa, ali još uvijek nema dovoljno dokaza da bi se odobrila njihova upotreba. Udisanje vruće pare ili ovlaženog zraka tradicionalne su metode [[samoliječenje|samoliječenja]], ali kliničke studije nisu pokazale njihovu učinkovitost <ref name="Cherry08_NEJM"/><ref name=PedN09/> stoga se vrlo rijetko koriste.<ref name=Hist2001>{{cite journal |author=Marchessault V |title=Historical review of croup |journal=Can J Infect Dis |volume=svezak 12.|issue=broj 6 |pages=str. 337.–339. |year=2001 |month=November |pmid=18159359 |pmc=2094841 |doi= |url=}}</ref> Upotreba lijekova protiv kašlja, koji obično sadrže [[dekstrometorfan]] i/ili [[gvaifenezin]], također nisu preporučene.<ref name=Au10/> Iako se u prošlosti za smirivanje disanja koristilo udisanje [[heliox]]a (mješavine [[helij]]a i [[kisik]]a), nema dovoljno dokaza koji bi opravdali njegovu upotrebu.<ref>{{cite journal |author=Vorwerk C, Coats T |title=Heliox for croup in children |journal=Cochrane Database Syst Rev |volume=svezak 2. |issue=broj 2|pages=str. CD006822. |year=2010 |pmid=20166089|doi=10.1002/14651858.CD006822.pub2 |url= |editor1-last=Vorwerk |editor1-first=Christiane}}</ref> S obzirom da je krup uglavnom virusnog podrijetla, ne koriste se [[antibiotici]], osim ako se ne sumnja u sekundarnu bakterijsku infekciju.<ref name=Au10/> U slučaju bakterijske infekcije preporučuju se antibiotici [[vankomicin]] i [[cefotaksim]].<ref name="Cherry08_NEJM"/> Kod težih slučajeva povezanih s gripom &nbsp;A ili B, daju se [[inhibitori virusne neuraminidaze]].<ref name="Cherry08_NEJM"/> == Prognoza == Virusni krup obično ne traje dugo i spontano prolazi; vrlo rijetko završava smrću od [[Sindrom dišnog distresa|sindroma dišnog distresa]] i/ili [[srčani zastoj|srčanog zastoja]].<ref name=Au10/> Simptomi se obično smanje unutar dva dana, ali mogu trajati i do sedam dana.<ref name=Croup09/> Manje uobičajene komplikacije uključuju bakterijski traheitis, [[upala pluća|upalu pluća]] i [[plućni edem]].<ref name=Croup09>{{cite journal |author=Johnson D|title=Croup |journal=Clin Evid (Online) |volume=svezak 2009. |issue= |pages= |year=2009 |pmid=19445760 |doi= |url= |pmc=2907784}}</ref> == Epidemiologija == Oko 15% djece, većinom između 6 mjeseci i 5–6 godina starosti, oboljeva od krupa.<ref name="Cherry08_NEJM"/><ref name=PedN09/> Na krup otpada oko 5% bolničkih prijema koji uključuju ovu dobnu skupinu.<ref name=Croup09/> Kod vrlo male djece od oko 3 mjeseca i starije djece od oko 15 godina krup je vrlo rijedak.<ref name=Croup09/> Mušku djecu krup pogađa 50% češće nego žensku i češće se javlja u jesen.<ref name="Cherry08_NEJM"/> == Povijest == Riječ ''krup'' dolazi iz [[engleski jezik|ranog modernog engleskog]], a značenje glagola ''krup,'' je "promuklo plakati"; kao naziv bolesti prvi je puta korišten u [[Škotska|Škotskoj]], a postao je popularan u [[18. stoljeće|18. stoljeću]].<ref>Online Etymological Dictionary, [http://www.etymonline.com/index.php?term=croup croup]. 13. rujna 2010.</ref> Difterijski krup bio je poznat još u doba [[Antička Grčka|Antičke Grčke]] za vrijeme [[Homer]]a. Godine [[1826.]], Bretonneau je otkrio da postoje dvije vrste krupa – virusni i [[difterija|difterijski]].<ref name=history>{{cite book |author=Feigin, Ralph D. |title=Textbook of pediatric infectious diseases |publisher=Saunders |location=Philadelphia |year=2004 |page=str. 252 |isbn=0-7216-9329-6 |oclc= |doi= |accessdate=}}</ref> Francuzi su virusni krup nazivali "''faux-croup''" (lažni krup), dok su termin "krup" koristili za bolest koju su uzrokovali uzročnici difterije.<ref name=Hist2001/> Pojavom učinkovite [[cijepljenje|imunizacije]], krup uzrokovan difterijom postao je gotovo nepoznata bolest.<ref name=history/> == Izvori == {{Izvori|2}} [[Kategorija:Virusne bolesti]] gsz252il1wlann4mfom8px3u468gjxa 0 252947 41865956 41434055 2024-04-25T12:38:05Z 195.29.82.212 Dodani novi članovi maknuti bivši članovi wikitext text/x-wiki {{slično|bendu|istoimeni album|Daleka obala (album)}} {{Glazbenik | Ime = Daleka obala | Img = Marijan Ban 0607.jpg | Img_capt = | Img_size = | Landscape = | Background = skupina | Pseudonim = | Osnivanje = [[1985.]] | Mjesto = [[Split]], [[Hrvatska]] | Prebivalište = [[Split]] | Žanr = [[Rock]] | Djelatno_razdoblje = [[1988.]] – [[2001-2020-]] | Producentska_kuća = [[Croatia Records]], [[Dancing Bear]], [[Suzy]] | Angažman = | URL = | Originalna postava = [[Marijan Ban]]<br>[[Jadran Vušković]]<br>[[Boris Hrepić]]<br>[[Zoran Ukić]] | Sadašnji članovi = Jadran Vušković<br>Dean Dvornik<br>Zoran Ukić<br> | Bivši članovi = [[Marijan Ban]]<br>[[Bogo Šoić-Mirilović]] | nagrade = Dobitnici diskografske nagrade [[Porin (nagrada)|Porin]] | Značajni instrumenti = [[gitara]], [[bas gitara]], [[bubnjevi]], [[klavijature]] }} '''Daleka obala''' je [[Hrvatska|hrvatski]] rock bend iz [[Split]]a. == Historija == Ovu splitsku grupu osnovali su [[1985.]] [[Marijan Ban]], Jadran Vušković, Boris Hrepić i Zoran Ukić. No, da bi počeli sa službenim radom trebalo im je nešto vremena, pa je prvi službeni koncert održan tri godine poslije u kinoteci ''"Zlatna vrata"'' u [[Dioklecijanova palača|Dioklecijanovoj palači]] u Getu, [[27. 11.]] [[1988.]] godine. Taj nastup pobudio je veliko zanimanje i popularnost grupe zbog specifičnosti glazbe. Iduće godine, kad su već bili održali preko 50 koncerata u [[Split]]u i okolici, snimili su na audio kazeti demo snimke za nezavisnu izdavačku kuću Luxor. Godine [[1990.]] nastupaju na festivalu u [[Subotica|Subotici]] izvodeći pjesmu "Valovi", a iste su godine snimili i svoj prvi album ''[[Daleka obala (album)|Daleka obala]]'' u izdanju zagrebačke kuće [[Suzy]]. Nakon toga, [[1992.]] izdaju drugi album, ''[[Ludi mornari dolaze u grad]]'', na kojem su radili još od kraja [[1990.]] Nakon toga, izdaju još nekoliko albuma, a posljednji se zove ''[[1999-2000]]'' i objavljen [[1999.]] godine. U njemu, Marijan Ban, inače glavni vokal, pjeva samo nekoliko pjesama a ostale pjeva Jadran Vušković, osim pjesme "Kurve" koju je otpjevao [[Neno Belan]]. Nakon toga, [[2001.]] godine se grupa razišla. Marijan Ban, Jadran Vušković i Bogo Šoić-Mirilović osnivaju grupu ''[[Marijan Ban i ostali]]'', ali se ipak ubrzo razilaze, a Marijan Ban nastavlja kao solist. Zoran Ukić i Boris Hrepić osnivaju skupinu [[The Obala]]. == Članovi == * [[Marijan Ban]] - glavni vokal * [[Jadran Vušković]] - vokal, gitara * [[Zoran Ukić]] - bubnjevi * [[Boris Hrepić]] - bas, usna harmonika, vokal * [[Bogo Šoić-Mirilović]] - klavijature, gitara, vokal == Zanimljivosti == * Zoran Ukić je otac poznatog hrvatskog košarkaša [[Roko Ukić|Roka Ukića]]. * Daleka obala je sudjelovala na "Band Aid" - Albumu "Moja domovina". * Boris Hrepić je i poznat kao umjetnik, te je oblikovao razne albume Daleke Obale. * Nikada službeno objavljenu pjesmu posvećenu nogometnom klubu [[Hajduk Split|Hajduku]] iz Splita pod nazivom "Bila boja" su prvi put uživo otpjevali na 48. godišnjici kluba navijača Hajduka [[Torcida]]. * Ni pjesma "Zrinka" nikada nije objavljena na službenom albumu. * Nakon što je [[Croatia Records]] preuzela prava albuma "Daleka obala" i "Ludi mornari dolaze u grad", izdaje se CD na kojem se nalaze oba albuma. == Diskografija == === Albumi === ;Daleka obala * demo album snimljen u studiju [[Radio Brač|Radio-Brača]], u izdanju Luxor designa (1988.) * ''[[Daleka obala (album)|Daleka obala]]'' ([[Suzy]], [[1990.]]) * ''[[Ludi mornari dolaze u grad]]'' (Croatia Records, [[1992.]]) * ''[[Mrlje]]'' ([[Croatia Records]], [[1993.]]) * ''[[Morski pas (album)|Morski pas]]'' (Croatia Records, [[1994.]]) * ''[[Di si ti]]'' (Croatia Records, [[1997.]]) * ''[[1999-2000]]'' ([[Dancing Bear]], [[1999.]]) * ''[[Kao Sad]]'' ([[Dancing Bear]], [[2022.]]) ;The Obala * ''[[Istinite priče]]'' (Dancing Bear, [[2002.]]) * ''[[U ime zakona]]'' (Dancing Bear, [[2004.]]) ;Marijan Ban & ostali * ''[[Staro zlato]]'' ([[Menart]], [[2003.]]) ;Bogo * ''[[Lavovi]]'' ([[Croatia Records]], [[2006.]]) === Uživo === * ''[[Uspomena - sve najbolje uživo]]'' dvostruki CD ([[Dancing Bear]], 2002.) === Kompilacije === * ''[[Od mora do mora]]'' ([[Croatia Records]], [[1998.]]) * ''[[Daleka obala - The Ultimate Collection]]'' (Croatia Records, [[2008.]]) === Singlovi === * "Hrvatska čigra" - Pjesma ekspedicije Arktik - Antarktik (Croatia Records, [[1994.]]) sa Nenom Belanom == Vanjske veze == * [http://glas.ba/index.php?dio=enc1&id=179 Biografija Daleke Obale] * [http://www.r-1.hr/view.asp?idp=11659&c=11 Intervju s Zoranom Ukićem]{{Dead link|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.marijanban.hr Stranice Marijana Bana] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180831182832/http://www.marijanban.hr/ |date=2018-08-31 }} * [http://www.svastara.com/muzika/?izvodjac=34 Tekstovi pjesama Daleke Obale] {{Daleka obala}} {{Dobitnici Porina za hit godine}} [[Kategorija:Hrvatske rock grupe]] [[Kategorija:Dobitnici diskografske nagrade Porin]] enaekleim3agp1fskkf188ejxwwfmou 0 279776 41866006 41198695 2024-04-25T20:57:35Z CommonsDelinker 806 Zamjenjujem datoteku Blason_brévillers.svg datotekom [[:File:Blason_ville_fr_Brévillers_62.svg|Blason_ville_fr_Brévillers_62.svg]] (izvršilac: [[commons:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]; razlog: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR4|Criterion wikitext text/x-wiki {{Drugo značenje3|Brevijer}} {{Naseljeno mesto u Francuskoj2 | mesto = Brevijer | originalni_naziv = Brévillers | slika = Brévillers (Pas-de-Calais) - Centre.JPG | opis_slike = | grb = Blason ville fr Brévillers 62.svg | država={{FRA}} | region = Sever-Pa d Kale | departman = Pas-de-Calais | prefektura = Montreuil | kanton = Eden | gšir = 50.3472222222222 | gduž = 2.0275 | nadm visina = 122 | maksimalna_nadmorska_visina = 130 | minimalna_nadmorska_visina = 60 | površina-km = 3,03 | površina-he = 303 | stanovništvo =107<ref>{{Insee}}</ref> | godina_stanovništvo = 2011-01-01 | gustina = 51,16 | predsednik = | vreme_službovanja = | INSEE = 62175 | poštanski kod = 62140 }} '''Brevijer''' ({{jez-fra|Brévillers}}) je naselje i opština u severoistočnoj [[Francuska|Francuskoj]] u regionu [[Sever-Pa d Kale]], u departmanu [[Departman Pa de Kale u Francuskoj|Pa de Kale]] koja pripada prefekturi Montreuil. Po podacima iz [[1999]]. godine u opštini je živelo 107 stanovnika, a gustina naseljenosti je iznosila 35&nbsp;stanovnika/km². Opština se prostire na površini od 3,03&nbsp;km². Nalazi se na srednjoj nadmorskoj visini od 122 metara (maksimalnoj 130 m, a minimalnoj 60 m). == Demografija == {{DemografijaFR| 1962=105| 1968=111| 1975=131| 1982=120| 1990=119| 1999=107| 2006=| 2011=155| sansdoublescomptes= 1962}} <!-- ============================================================================================= POČETAK GRAFIKA ===============================================================================================--> <center> :''Grafik promene broja stanovnika u toku poslednjih godina'' <timeline> ImageSize = width:250 height:200 PlotArea = left:40 right:10 top:10 bottom:20 TimeAxis = orientation:horizontal AlignBars = justify Colors = id:gray1 value:gray(0.9) DateFormat = yyyy Period = from:1960 till:2010 ScaleMajor = unit:year increment:10 start:1960 PlotData = bar:300 color:gray1 width:1 from:start till:end bar:200 color:gray1 from:start till:end bar:100 color:gray1 from:start till:end bar:0 color:gray1 LineData = layer:front points:(48,79)(84,83) color:blue width:2 #1962 tot 1968. Inwonertal 1962: 105 1968: 111 points:(84,83)(100,94) color:blue width:2 #1975: 131 points:(100,94)(128,88) color:blue width:2 #1982: 120 points:(128,88)(160,87) color:blue width:2 #1990: 119 points:(160,87)(196,81) color:blue width:2 #1999: 107 </timeline> </center> <!-- ============================================================================================= KRAJ GRAFIKA ===============================================================================================--> == Vidi još == * [[Departmani Francuske]] * [[Spisak departmana Francuske po gustini naseljenosti]] * [[Spisak departmana Francuske po površini]] * [[Spisak departmana Francuske po broju stanovnika]] * [[Spisak opština u departmanu Pa de Kale]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{HughesEncyclopediaOfContemporaryFrenchCulture}} * {{RobbDiscoveryOfFrance}} * {{ArdaghFrance}} * {{JonesCambridgeIllustratedHistoryOfFrance}} * {{SowerwineFranceSince1870}} * {{RobertsFrance}} {{refend}} == Vanjske veze == * Baza podataka: [http://www.insee.fr Insee] {{fr}} * [http://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.ign.fr/affiche_rubrique.asp?rbr_id=1087%26CommuneId=58691 Brévillers na stranici Nacionalnog geografskog instituta Francuske] {{fr}} * [http://www.insee.fr/fr/methodes/nomenclatures/cog/fichecommunale.asp?codedep=62&codecom=175 Brévillers na stranici organizacije INSEE] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatProximiteCoord.php?RadLat1=0.878724797058306&RadLong1=0.0353865505860887 Najbliža naselja (kilometraža, pravac i koordinate)] {{fr}} * [http://www.lion1906.com/Pages/ResultatLocalisation.php?InseeVille=620175 Položaj mesta Brévillers na mapi Francuske (sa osnovnim podacima o mestu)]{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{fr}} * [http://www.mapquest.com/maps/map.adp?latlongtype=decimal&latitude=50.3472222222222&longitude=2.0275&zoom=8 Plan naselja Brévillers na mapi (Mapquest)] {{Departman Pa de Kale u Francuskoj}} {{Departmani Francuske}} {{Klica-Francuska}} {{Koordinate|50_20_50_N_02_00_99_E_type:city_region:FR|50° 20' 50" SG Š, 02° 00' 99" IGD}} hl5j2ddg8oitcfdetjzahs9zus2whba 0 1235912 41866044 41488517 2024-04-26T10:46:50Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{drugbox-lat | verifiedrevid = 420280917 | IUPAC_name = 6-(2,3-dihlorofenil)-1,2,4-triazin-3,5-diamin | image = Lamotrigine.svg | width = 160 | image2 = Lamotrigine_3d_structure.png | width2 = | width = 160 | CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}} | UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}} | UNII = U3H27498KS | InChI = 1/C9H7Cl2N5/c10-5-3-1-2-4(6(5)11)7-8(12)14-9(13)16-15-7/h1-3H,(H4,12,13,14,16) | InChIKey = PYZRQGJRPPTADH-UHFFFAOYAN | ChEMBL_Ref = {{ebicite|correct|EBI}} | ChEMBL = 741 | DrugBank_Ref = | StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | StdInChI = 1S/C9H7Cl2N5/c10-5-3-1-2-4(6(5)11)7-8(12)14-9(13)16-15-7/h1-3H,(H4,12,13,14,16) | StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | StdInChIKey = PYZRQGJRPPTADH-UHFFFAOYSA-N | CAS_number_Ref = {{cascite|correct|}} | CAS_number = 84057-84-1 | ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}} | ChemSpiderID = 3741 | ATC_prefix = N03 | ATC_suffix = AX09 | ATC_supplemental = | PubChem = 3878 | IUPHAR_ligand = | DrugBank = APRD00570 | KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}} | KEGG = D00354 | C=9 | H=7 | Cl=2 | N=5 | molecular_weight = 256.091 g/mol | smiles = Clc2c(Cl)c(c1nnc(nc1N)N)ccc2 | bioavailability = 98% | protein_bound = 55% | metabolism = [[jetra|Hepatički]] (uglavnom putem [[UGT1A4]]) | elimination_half-life = 24–34 časa (zdrave odrasle osobe) | excretion = [[Bubreg|Renalno]] | pregnancy_US = C | legal_US = Rx-only | legal_UK = POM | routes_of_administration = Oralno }} '''Lamotrigin''' (prodajni nazivi ''Lamiktal'', ''Lamal'') je [[antiepileptik]]. Koristi se u lečenju [[epilepsija|epilepsije]] i [[Manično-depresivna psihoza|manično-depresivne psihoze]].<ref name="isbn0-07-160405-7">{{Cite book | author = Masters, Susan B.; Katzung, Bertram G.; Trevor, Anthony J. | authorlink = | editor = | others = | title = Basic and Clinical Pharmacology | edition = 11th Edition (LANGE Basic Science) | language = | publisher = McGraw-Hill Medical | location = | year = 2009 | origyear = | pages = | quote = | isbn = 0-07-160405-7 | oclc = | doi = | url = | accessdate = }}</ref><ref name="urlLamictal">{{cite web | url = http://www.rxlist.com/lamictal-drug.htm | title = Lamictal (Lamotrigine) Drug Information: User Reviews, Side Effects, Drug Interactions and Dosage at RxList | author = | authorlink = | coauthors = | date = | format = | work = | publisher = | pages = | language = | archiveurl = | archivedate = | quote = | accessdate = 7. 5. 2011.}}</ref> U slučaju epilepsije, on se koristi za tretman parcijalnih napada, primarnih i sekundarnih [[grand mal]]a, i napada vezanih za [[Lenoks-Gastautov sindrom]]. Poput mnogih drugih antiepileptika, lamotrigin takođe deluje kao [[stabilizator raspoloženja]]. On je jedini lek odobren od strane [[Administracija za hranu i lekove|FDA]] za tu svrhu nakon [[Litijum (lek)|litijuma]], leka odobrenog skor 30 godina ranije. On je odobren za dugotrajno lečenje [[Manično-depresivna psihoza|manično-depresivne psihoze tipa I]]. Hemijski nije srodan sa drugim antiepilepticima (on je [[feniltriazin]]). Lamotrigin ima relativno mali broj nuspojava i ne uslovljava analize krvi u monoterapiji. Precizan način dejstva lamotrigina nije poznat. Smatra se da je [[bloker natrijumskog kanala]], mada on ima veoma mali broj nuspojava karakterističnih za druge nevezane antikonvulzante za koje je poznato da inihiviraju natrijumske kanale, npr. [[okskarbazepin]]. Stoga je moguće da originalan ima različiti mehanizam dejstva.<ref name="pmid7687190">{{cite journal | author = Lees G, Leach MJ | title = Studies on the mechanism of action of the novel anticonvulsant lamotrigine (Lamictal) using primary neurological cultures from rat cortex | journal = Brain Research | volume = 612 | issue = 1-2 | pages = 190–9 | year = 1993 | month = May | pmid = 7687190 | doi = | url = http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7687190 | issn = | accessdate = 2011-05-07}}</ref> Lamotrigin se inaktivira [[jetra|hepatičkom]] [[glukuronidacija|glukuronidacijom]]. == Sinteza == [[Datoteka:Lamotrigine synth.png|600px]] == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == * {{Cite book |ref= harv|last1= Masters|first1= Susan B.; Katzung, Bertram G.|last2= Trevor|first2= Anthony J. | authorlink = | editor = | others = | title = Basic and Clinical Pharmacology | edition = 11th Edition (LANGE Basic Science) | language = | publisher = McGraw-Hill Medical | location = | year = 2009 | origyear = | pages = | quote = | isbn = 0-07-160405-7 | oclc = | doi = | url = | accessdate = }} == Spoljašnje veze == {{Portal-lat|Medicina|Hemija}} * [http://www.psycom.net/depression.central.lamotrigine.html Psihijatrijska upotreba] * [http://www.accessdata.fda.gov/scripts/cder/drugsatfda/index.cfm Lamiktal] * [http://www.epilepsy.org.za/faq.php Lekovi za epilepsiju] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071227071629/http://www.epilepsy.org.za/faq.php |date=2007-12-27 }} * [http://www.druglib.com/adverse-reactions_side-effects/lamictal/ Nuspojave] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130223011534/http://www.druglib.com/adverse-reactions_side-effects/lamictal/ |date=2013-02-23 }} * [http://druginfo.nlm.nih.gov/drugportal/dpdirect.jsp?name=Lamotrigine Lamotrigin] * [http://www.lamictalsideeffects.org Nuspojave lamiktala] {{-}} {{Antiepileptici}} [[Kategorija:Antiepileptici]] [[Kategorija:Stabilizatori raspoloženja]] [[Kategorija:Triazini]] [[Kategorija:Organohloridi]] kujuzmj5gf2i9oc4heg29uvz52pmquh 0 1267060 41866043 33625490 2024-04-26T10:24:39Z 79.143.107.98 Arsine wikitext text/x-wiki {{Chembox-lat | Watchedfields = | verifiedrevid = | Name = Arsin | ImageFile = Arsine.png | ImageSize = | ImageAlt = | ImageCaption = | ImageFile1 = | ImageSize1 = | ImageAlt1 = | ImageCaption1 = | ImageFile2 = | ImageSize2 = | ImageAlt2 = | ImageCaption2 = | ImageFile3 = | ImageSize3 = | ImageAlt3 = | ImageCaption3 = | ImageFile4 = | ImageSize4 = | ImageAlt4 = | ImageCaption4 = | ImageFileL1 = Arsine-3D-balls.png | ImageFileL1_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeL1 = | ImageAltL1 = | ImageCaptionL1 = | ImageFileR1 = Arsine-3D-vdW.png | ImageFileR1_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeR1 = | ImageAltR1 = | ImageCaptionR1 = | ImageFileL2 = | ImageFileL2_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeL2 = | ImageAltL2 = | ImageCaptionL2 = | ImageFileR2 = | ImageFileR2_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeR2 = | ImageAltR2 = | ImageCaptionR2 = | IUPACName = | IUPACName_hidden = yes | SystematicName = | OtherNames = | Section1 = {{Chembox Identifiers-lat | Abbreviations = | CASNo = 7784-42-1 | CASNo_Comment = | CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}} | CASNos = | CASOther = | PubChem = 23969 | PubChem_Ref = {{Pubchemcite|correct|Pubchem}} | PubChem_Comment = | PubChem5 = | PubChem5_Comment = | PubChemOther = | ChemSpiderID = 22408 | ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}} | ChemSpiderID_Comment = | ChemSpiderID5 = | ChemSpiderIDOther = | EINECS = | EC-number = | EINECSCASNO = | UNNumber = | UNII = | UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}} | DrugBank = | KEGG = | KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}} | MeSHName = | ChEBI = 47217 | ChEBI_Ref = {{ebicite|correct|EBI}} | ChEMBL = | ChEMBL_Ref = {{ebicite|correct|EBI}} | RTECS = | ATCvet = | ATCCode_prefix = | ATCCode_suffix = | ATC_Supplemental = | SMILES = [AsH3] | InChI = 1/AsH3/h1H3 | StdInChI = 1S/AsH3/h1H3 | StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | StdInChIKey = RBFQJDQYXXHULB-UHFFFAOYSA-N | StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | Beilstein = | Gmelin = | 3DMet = }} | Section2 = {{Chembox Properties-lat |H=3 |As=1 | MolarMass = 77,945 | Appearance = | Density = | MeltingPt = | Melting_notes = | BoilingPt = | Boiling_notes = | LogP = | VaporPressure = | HenryConstant = | AtmosphericOHRateConstant = | pKa = | pKb = | Solubility = | SolubleOther = | Solvent = | Sheet Resistance = | Methacrylate Equiv Wt = | Bulk Conductivity = }} | Section3 = {{Chembox Structure-lat | CrystalStruct = | Coordination = | MolShape = }} | Section4 = {{Chembox Thermochemistry-lat | DeltaHc = | DeltaHf = | Entropy = | HeatCapacity = }} | Section5 = {{Chembox Pharmacology-lat | AdminRoutes = | Bioavail = | Metabolism = | HalfLife = | ProteinBound = | Excretion = | Legal_status = | Legal_US = | Legal_UK = | Legal_AU = | Legal_CA = | PregCat = | PregCat_AU = | PregCat_US = }} | Section6 = {{Chembox Explosive-lat | ShockSens = | FrictionSens = | ExplosiveV = | REFactor = }} | Section7 = {{Chembox Hazards-lat | ExternalMSDS = | EUClass = | EUIndex = | MainHazards = | NFPA-H = | NFPA-F = | NFPA-R = | NFPA-O = | RPhrases = | SPhrases = | RSPhrases = | FlashPt = | Autoignition = | ExploLimits = | LD50 = | PEL = }} | Section8 = {{Chembox Related-lat | OtherAnions = | OtherCations = | OtherFunctn = | Function = | OtherCpds = }} }} '''Arsin''' je [[hemijsko jedinjenje]], koje ima [[Molekulska masa|molekulsku masu]] od 77,945 [[Jedinica atomske mase|''Da'']]. Kod sobne temperature arsin je težak, bezbojan gas bez mirisa (samo čist arsin nema mirisa, najćešće mu miris podsijeća na crni luk ili pokvarenu ribu zbog prisutstva drugih jedinjenja [[Arsenik|arsenika]]). Piroforan je i agresivno reaguje sa kiseonikom u sastavu vazduha. Arsin je vrlo otrovno jedinjenje, tako da je najotrovnije od svih poznatih neorganskih arsenikovih jedinjenja). Uzdisanje čak malih koncentracija (>10 ppm) izaziva nepopravne poremećaje u radu bubrega, jetre usled hemoliza. Povećanje koncentracija (120 ppm) uzrokuje munjevitu smrt. Otrovna svojstva arsina su još odavno skrenuli pažnju na sebe, tako da ga je vojska SAD u 20-m vijeku dodala u spisak hemijskog oružja. 1990-m godinama je bio zabranjen da se koristi u tom cilju uz Konvenciju o zabrani hemijskog oružja. Arsin se takođe koristi u odradi lijekova i nekoliko vrsta plastike. == Osobine == {| class="wikitable sortable" |- ! Osobina !! Vrednost |- | [[Vodonična veza|Broj akceptora vodonika]] || 0 |- | [[Vodonična veza|Broj donora vodonika]] || 0 |- | [[Geometrija molekula|Broj rotacionih veza]] || 0 |- | [[Particioni koeficijent]]<ref>{{cite doi/10.1021/jp980230o|noedit}}</ref> (''ALogP'') || 2,2 |- | [[Rastvorljivost]]<ref>{{cite pmid|11749573|noedit}}</ref> (''logS'', log(''mol/L'')) || 2,0 |- | [[Polarna površina molekula|Polarna površina]]<ref>{{cite pmid|11020286|noedit}}</ref> (''PSA'', [[Ангстрем (јединица)|''Å''²]]) || 0,0 |} == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin}} * {{Holleman&Wiberg1st}} * {{Housecroft3rd}} {{refend}} == Spoljašnje veze == {{Portal-lat|Hemija}} {{Commonscat-lat|Arsine}} * {{PubChemInCheKey|RBFQJDQYXXHULB-UHFFFAOYSA-N|Arsine}} [[Kategorija:Monoarsani]] [[Kategorija:Metalni hidridi]] 29tzto9dfzlyrlnoet2r2rlurxgo6lf 0 1267992 41865985 33629639 2024-04-25T19:21:21Z Innerstream 161472 wikitext text/x-wiki {{Chembox-lat | Watchedfields = | verifiedrevid = | Name = Devapamil | ImageFile = Devapamil.svg | ImageSize = | ImageAlt = | ImageCaption = | ImageFile1 = | ImageSize1 = | ImageAlt1 = | ImageCaption1 = | ImageFile2 = | ImageSize2 = | ImageAlt2 = | ImageCaption2 = | ImageFile3 = | ImageSize3 = | ImageAlt3 = | ImageCaption3 = | ImageFile4 = | ImageSize4 = | ImageAlt4 = | ImageCaption4 = | ImageFileL1 = | ImageFileL1_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeL1 = | ImageAltL1 = | ImageCaptionL1 = | ImageFileR1 = | ImageFileR1_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeR1 = | ImageAltR1 = | ImageCaptionR1 = | ImageFileL2 = | ImageFileL2_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeL2 = | ImageAltL2 = | ImageCaptionL2 = | ImageFileR2 = | ImageFileR2_Ref = {{chemboximage|correct|}} | ImageSizeR2 = | ImageAltR2 = | ImageCaptionR2 = | IUPACName = | IUPACName_hidden = yes | SystematicName = | OtherNames = | Section1 = {{Chembox Identifiers-lat | Abbreviations = | CASNo = 92302-55-1 | CASNo_Comment = | CASNo_Ref = {{cascite|correct|CAS}} | CASNos = | CASOther = | PubChem = 65832 | PubChem_Ref = {{Pubchemcite|correct|Pubchem}} | PubChem_Comment = | PubChem5 = | PubChem5_Comment = | PubChemOther = | ChemSpiderID = 59244 | ChemSpiderID_Ref = {{chemspidercite|correct|chemspider}} | ChemSpiderID_Comment = | ChemSpiderID5 = | ChemSpiderIDOther = | EINECS = | EC-number = | EINECSCASNO = | UNNumber = | UNII = M6142PTV7J | UNII_Ref = {{fdacite|correct|FDA}} | DrugBank = | KEGG = | KEGG_Ref = {{keggcite|correct|kegg}} | MeSHName = | ChEBI = 34673 | ChEBI_Ref = {{ebicite|correct|EBI}} | ChEMBL = | ChEMBL_Ref = {{ebicite|correct|EBI}} | RTECS = | ATCvet = | ATCCode_prefix = | ATCCode_suffix = | ATC_Supplemental = | SMILES = COc1cccc(CCN(C)CCCC(C#N)(C(C)C)c2ccc(OC)c(OC)c2)c1 | InChI = 1/C26H36N2O3/c1-20(2)26(19-27,22-11-12-24(30-5)25(18-22)31-6)14-8-15-28(3)16-13-21-9-7-10-23(17-21)29-4/h7,9-12,17-18,20H,8,13-16H2,1-6H3 | StdInChI = 1S/C26H36N2O3/c1-20(2)26(19-27,22-11-12-24(30-5)25(18-22)31-6)14-8-15-28(3)16-13-21-9-7-10-23(17-21)29-4/h7,9-12,17-18,20H,8,13-16H2,1-6H3 | StdInChI_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | StdInChIKey = VMVKIDPOEOLUFS-UHFFFAOYSA-N | StdInChIKey_Ref = {{stdinchicite|correct|chemspider}} | Beilstein = | Gmelin = | 3DMet = }} | Section2 = {{Chembox Properties-lat |C=26 |H=36 |N=2 |O=3 | MolarMass = 424,576 | Appearance = | Density = | MeltingPt = | Melting_notes = | BoilingPt = | Boiling_notes = | LogP = | VaporPressure = | HenryConstant = | AtmosphericOHRateConstant = | pKa = | pKb = | Solubility = | SolubleOther = | Solvent = | Sheet Resistance = | Methacrylate Equiv Wt = | Bulk Conductivity = }} | Section3 = {{Chembox Structure-lat | CrystalStruct = | Coordination = | MolShape = }} | Section4 = {{Chembox Thermochemistry-lat | DeltaHc = | DeltaHf = | Entropy = | HeatCapacity = }} | Section5 = {{Chembox Pharmacology-lat | AdminRoutes = | Bioavail = | Metabolism = | HalfLife = | ProteinBound = | Excretion = | Legal_status = | Legal_US = | Legal_UK = | Legal_AU = | Legal_CA = | PregCat = | PregCat_AU = | PregCat_US = }} | Section6 = {{Chembox Explosive-lat | ShockSens = | FrictionSens = | ExplosiveV = | REFactor = }} | Section7 = {{Chembox Hazards-lat | ExternalMSDS = | EUClass = | EUIndex = | MainHazards = | NFPA-H = | NFPA-F = | NFPA-R = | NFPA-O = | RPhrases = | SPhrases = | RSPhrases = | FlashPt = | Autoignition = | ExploLimits = | LD50 = | PEL = }} | Section8 = {{Chembox Related-lat | OtherAnions = | OtherCations = | OtherFunctn = | Function = | OtherCpds = }} }} '''Devapamil''' je [[organsko jedinjenje]], koje sadrži 26 [[atom]]a [[ugljenik]]a i ima [[Molekulska masa|molekulsku masu]] od 424,576 [[Jedinica atomske mase|''Da'']]. == Osobine == {| class="wikitable sortable" |- ! Osobina !! Vrednost |- | [[Vodonična veza|Broj akceptora vodonika]] || 5 |- | [[Vodonična veza|Broj donora vodonika]] || 0 |- | [[Geometrija molekula|Broj rotacionih veza]] || 12 |- | [[Particioni koeficijent]]<ref>{{cite doi/10.1021/jp980230o|noedit}}</ref> (''ALogP'') || 5,6 |- | [[Rastvorljivost]]<ref>{{cite pmid|11749573|noedit}}</ref> (''logS'', log(''mol/L'')) || -7,4 |- | [[Polarna površina molekula|Polarna površina]]<ref>{{cite pmid|11020286|noedit}}</ref> (''PSA'', [[Ангстрем (јединица)|''Å''²]]) || 54,7 |} == Reference == {{reflist|2}} == Literatura == {{refbegin}} * {{Clayden1st}} * {{March6th}} * {{Katritzky2nd}} {{refend}} == Spoljašnje veze == {{Portal-lat|Hemija}} {{Commonscat-lat|Devapamil}} * {{PubChemInCheKey|VMVKIDPOEOLUFS-UHFFFAOYSA-N|Devapamil}} [[Kategorija:Fenoli]] [[Kategorija:Fenolni etri]] [[Kategorija:Amini]] [[Kategorija:Nitrili]] 56buv2o833z4n9dl769lmtuca2a6hlg 0 1359740 41866029 31919896 2024-04-26T04:33:54Z Gliwi 135182 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Regen.png]] → [[File:DEU Regen COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{drugo značenje3|Regen}} {{Grad u Nemačkoj | naziv = Regen | izvorni_naziv = ''Regen'' | slika = | opis_slike = Regen | gradska_zastava = | grb = DEU Regen COA.svg | država = [[Njemačka]] | pokrajina = [[Bavarska]] | lokacija = | osnivanje = | stanovništvo = 11.842<ref>Broj stanovnika po [http://web.archive.org/web/20100919050210/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/AdministrativeUebersicht,templateId=renderPrint.psml njem. Saveznom zavodu za statistiku]. [http://web.archive.org/web/20100827050647/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GV2000VJ/2Q__30062010__Auszug,property=file.xls Stanje] 30. 6. 2010.</ref> | gustina = 182 | aglomeracija = | površina = 65,1 | gšir = 48.97 | gduž = 13.12639 | nadmorska_visina = 532 | registarska_oznaka = REG | pozivni_broj = 09921 | poštanski_kod = 94209 | dan_grada = | veb-strana = [http://www.regen.de/ www.regen.de] | gradonačelnik = ''Ilse Oswald'' | stranka = [[Wählergemeinschaft|FWG]] | ije = da }} '''Regen''' ({{jez-nem|Regen}}) je grad u [[Njemačka|njemačkoj]] saveznoj državi [[Bavarska]]. Jedno je od 24 opštinska središta okruga [[Okrug Regen|Regen]]. Prema procjeni iz 2010. u gradu je živjelo 11.842 stanovnika. Posjeduje regionalnu šifru (''AGS'') 9276138. == Geografski i demografski podaci == [[Datoteka:Regen in REG.svg|mini|levo|250px|Položaj grada u okrugu Regen]] Regen se nalazi u saveznoj državi [[Bavarska]] u okrugu Regen. Grad se nalazi na nadmorskoj visini od 532 metra. Površina opštine iznosi 65,1&nbsp;km². U samom gradu je, prema procjeni iz 2010. godine, živjelo 11.842 stanovnika. Prosječna gustina stanovništva iznosi 182 stanovnika/km². == Međunarodna saradnja == <div style="width:30%"> {{partnerstvo_gradova_zaglavlje}} {{partnerstvo_gradova_red|[[Kanton]]|[[Francuska]]|partnerstvo|[[1982]]}} {{partnerstvo_gradova_red|[[Susice]]|[[Češka]]|kontakt|[[1990]]}} {{partnerstvo_gradova_podnožje|Izvor<ref>[http://www.rgre.de/rgre-partnerschaften/?dt_orgname=Regen&dt_plz=&dt_einwohnerzahl_min=&dt_einwohnerzahl_max=&dt_bundesland=&aus_orgname=&aus_plz=&aus_land=&aus_kontinent=&partner_seit_von=&partner_seit_bis=&partner_form=&submit=Suche Savjet opština i regiona Evrope - Pregled međuopštinske saradnje], Pristupljeno 30. 6. 2010.</ref>}} </div> == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{BergerGeographischeNamenInDeutschland}} * {{FulbrookConciseHistoryOfGermany}} * {{ShawUrbanHistoricalGeography}} * {{HomeGermany}} * {{HammDemographicChange}} * {{BerghahnModernGermany}} * {{KleinerAtlas}} * {{GrosserAtlas}} {{refend}} == Vidi još == {{refbegin|2}} * [[Njemačka]] * [[Njemačke pokrajine]] * [[Popis gradova u Njemačkoj]] * [[Nemački jezik]] * [[Nemci]] * [[Institucije Savezne Republike Nemačke]] {{refend}} == Vanjske veze == {{Portal Nemačka}} {{Commonscat|Regen}} * [http://www.regen.de/ Zvanični sajt opštine] {{de}} * [http://www.destatis.de/ Nem. Savezni zavod za statistiku] {{de}} * [http://www.staedtetag.de Stalna konferencija gradova i opština] {{de}} * [http://www.kommon.de/ KommOn] - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. {{de}} {{Nezavisni gradovi i opštine u okrugu Regen}} [[Kategorija:Gradovi u Bavarskoj|Regen]] hxg2yvl967afl8nfxci4dcj7luaq207 0 1365493 41866028 41007644 2024-04-26T04:32:11Z Gliwi 135182 ([[c:GR|GR]]) [[File:Belgweiler.png]] → [[File:DEU Belgweiler COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Grad u Nemačkoj | naziv = Belgvajler | izvorni_naziv = ''Belgweiler'' | slika = Belgweiler05.jpg | opis_slike = Belgvajler | gradska_zastava = | grb = DEU Belgweiler COA.svg | država = [[Njemačka]] | pokrajina = [[Rajna-Palatinat]] | lokacija = | osnivanje = | stanovništvo = 208<ref>Broj stanovnika po [http://web.archive.org/web/20100919050210/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/AdministrativeUebersicht,templateId=renderPrint.psml njem. Saveznom zavodu za statistiku]. [http://web.archive.org/web/20100827050647/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GV2000VJ/2Q__30062010__Auszug,property=file.xls Stanje] 30. 6. 2010.</ref> | gustina = 62 | aglomeracija = | površina = 3,3 | gšir = 49.94479 | gduž = 7.48642 | nadmorska_visina = 340 | registarska_oznaka = SIM | pozivni_broj = 06761 | poštanski_kod = 55469 | dan_grada = | veb-strana = [http://www.belgweiler.net/ www.belgweiler.net] | gradonačelnik = ''Gerhard Mohr'' | stranka = | ije = da }} '''Belgvajler''' ({{jez-nem|Belgweiler}}) je opština u [[Njemačka|njemačkoj]] saveznoj državi [[Rajna-Palatinat]]. Jedno je od 134 opštinska središta okruga [[Okrug Rajn-Hunsrik|Rajn-Hunsrik]]. Prema procjeni iz 2010. u opštini je živjelo 208 stanovnika. Posjeduje regionalnu šifru (''AGS'') 7140008. == Geografski i demografski podaci == [[Datoteka:Belgweiler in SIM.svg|mini|levo|250px|Položaj opštine u okrugu Rajn-Hunsrik]] Belgvajler se nalazi u saveznoj državi [[Rajna-Palatinat]] u okrugu Rajn-Hunsrik. Opština se nalazi na nadmorskoj visini od 340 metara. Površina opštine iznosi 3,3&nbsp;km². U samom mjestu je, prema procjeni iz 2010. godine, živjelo 208 stanovnika. Prosječna gustina stanovništva iznosi 62 stanovnika/km². == Međunarodna saradnja == <div style="width:30%"> {{partnerstvo_gradova_zaglavlje}} {{partnerstvo_gradova_red|[[Migennes]]|[[Francuska]]|partnerstvo|[[1969]]}} {{partnerstvo_gradova_podnožje|Izvor<ref>[http://www.rgre.de/rgre-partnerschaften/?dt_orgname=Belgweiler&dt_plz=&dt_einwohnerzahl_min=&dt_einwohnerzahl_max=&dt_bundesland=&aus_orgname=&aus_plz=&aus_land=&aus_kontinent=&partner_seit_von=&partner_seit_bis=&partner_form=&submit=Suche Savjet opština i regiona Evrope - Pregled međuopštinske saradnje], Pristupljeno 30. 6. 2010.</ref>}} </div> == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{BergerGeographischeNamenInDeutschland}} * {{FulbrookConciseHistoryOfGermany}} * {{ShawUrbanHistoricalGeography}} * {{HomeGermany}} * {{HammDemographicChange}} * {{BerghahnModernGermany}} * {{KleinerAtlas}} * {{GrosserAtlas}} {{refend}} == Vidi još == {{refbegin|2}} * [[Njemačka]] * [[Njemačke pokrajine]] * [[Popis gradova u Njemačkoj]] * [[Nemački jezik]] * [[Nemci]] * [[Institucije Savezne Republike Nemačke]] {{refend}} == Vanjske veze == {{portal|Nemačka}} {{Commonscat|Belgweiler}} * [http://www.belgweiler.net/ Zvanični sajt opštine] {{de}} * [http://www.destatis.de/ Nem. Savezni zavod za statistiku] {{de}} * [http://www.staedtetag.de Stalna konferencija gradova i opština] {{de}} * [http://www.kommon.de/ KommOn] - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. {{de}} {{Nezavisni gradovi i opštine u okrugu Rajn-Hunsrik}} 9yij1yk7e5x5kutlq5lhqudgsub5s5j 0 1369145 41866027 40660744 2024-04-26T04:17:15Z Fornax 96040 ([[c:GR|GR]]) [[File:Grönwohld Wappen.png]] → [[File:DEU Grönwohld COA.svg]] wikitext text/x-wiki {{Grad u Nemačkoj | naziv = Grenvold | izvorni_naziv = ''Grönwohld'' | slika = | opis_slike = | gradska_zastava = | grb = DEU Grönwohld COA.svg | država = [[Njemačka]] | pokrajina = [[Šlezvig-Holštajn]] | lokacija = | osnivanje = | stanovništvo = 1.331<ref>Broj stanovnika po [http://web.archive.org/web/20100919050210/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/AdministrativeUebersicht,templateId=renderPrint.psml njem. Saveznom zavodu za statistiku]. [http://web.archive.org/web/20100827050647/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GV2000VJ/2Q__30062010__Auszug,property=file.xls Stanje] 30. 6. 2010.</ref> | gustina = 136 | aglomeracija = | površina = 9,8 | gšir = 53.64167 | gduž = 10.40833 | nadmorska_visina = 41 | registarska_oznaka = OD | pozivni_broj = 04154,04534 | poštanski_kod = 22956 | dan_grada = | veb-strana = [http://www.amt-trittau.de/ www.amt-trittau.de] | gradonačelnik = ''Ralf Breisacher'' | stranka = CDU | ije = da }} '''Grenvold''' ({{jez-nem|Grönwohld}}) je opština u [[Njemačka|njemačkoj]] saveznoj državi [[Šlezvig-Holštajn]]. Jedno je od 55 opštinskih središta okruga [[Okrug Štormarn|Štormarn]]. Prema procjeni iz 2010. u opštini je živjelo 1.331 stanovnika. Posjeduje regionalnu šifru (''AGS'') 1062021, ''[[NUTS]]'' (DEF0F) i ''[[UN/LOCODE|LOCODE]]'' (DE GRW) kod. == Geografski i demografski podaci == [[Datoteka:Grönwohld_in_OD.svg|mini|levo|250px|Položaj opštine u okrugu Štormarn]] Grenvold se nalazi u saveznoj državi [[Šlezvig-Holštajn]] u okrugu Štormarn. Opština se nalazi na nadmorskoj visini od 41 metra. Površina opštine iznosi 9,8&nbsp;km². U samom mjestu je, prema procjeni iz 2010. godine, živjelo 1.331 stanovnika. Prosječna gustina stanovništva iznosi 136 stanovnika/km². == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{BergerGeographischeNamenInDeutschland}} * {{FulbrookConciseHistoryOfGermany}} * {{ShawUrbanHistoricalGeography}} * {{HomeGermany}} * {{HammDemographicChange}} * {{BerghahnModernGermany}} * {{KleinerAtlas}} * {{GrosserAtlas}} {{refend}} == Vidi još == {{refbegin|2}} * [[Njemačka]] * [[Njemačke pokrajine]] * [[Popis gradova u Njemačkoj]] * [[Nemački jezik]] * [[Nemci]] * [[Institucije Savezne Republike Nemačke]] {{refend}} == Vanjske veze == {{portal|Nemačka}} {{Commonscat|Grönwohld}} * [http://www.amt-trittau.de/ Zvanični sajt opštine] {{de}} * [http://www.destatis.de/ Nem. Savezni zavod za statistiku] {{de}} * [http://www.staedtetag.de Stalna konferencija gradova i opština] {{de}} * [http://www.kommon.de/ KommOn] - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. {{de}} {{Nezavisni gradovi i opštine u okrugu Štormarn}} s5stq5lwzlsac9hrzagryhgl29rwvlk 0 1382560 41866038 31965904 2024-04-26T07:54:40Z Fornax 96040 ([[c:GR|GR]]) [[File:Grossensee Wappen.png]] → [[File:DEU Großensee (Holstein) COA.svg]] wikitext text/x-wiki {{drugo značenje3|Grosenze}} {{Grad u Nemačkoj | naziv = Grosenze | izvorni_naziv = ''Großensee'' | slika = | opis_slike = Grosenze | gradska_zastava = | grb = DEU Großensee (Holstein) COA.svg | država = [[Njemačka]] | pokrajina = [[Šlezvig-Holštajn]] | lokacija = | osnivanje = | stanovništvo = 1.727<ref>Broj stanovnika po [http://web.archive.org/web/20100919050210/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/AdministrativeUebersicht,templateId=renderPrint.psml njem. Saveznom zavodu za statistiku]. [http://web.archive.org/web/20100827050647/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GV2000VJ/2Q__30062010__Auszug,property=file.xls Stanje] 30. 6. 2010.</ref> | gustina = 143 | aglomeracija = | površina = 12,1 | gšir = 53.61611 | gduž = 10.34194 | nadmorska_visina = 46 | registarska_oznaka = OD | pozivni_broj = 04154 | poštanski_kod = 22946 | dan_grada = | veb-strana = [http://www.amt-trittau.de/ www.amt-trittau.de] | gradonačelnik = ''Karsten Lindemann-Eggers'' | stranka = BfG | ije = da }} '''Grosenze''' ({{jez-nem|Großensee}}) je opština u [[Njemačka|njemačkoj]] saveznoj državi [[Šlezvig-Holštajn]]. Jedno je od 55 opštinskih središta okruga [[Okrug Štormarn|Štormarn]]. Prema procjeni iz 2010. u opštini je živjelo 1.727 stanovnika. Posjeduje regionalnu šifru (''AGS'') 1062022. == Geografski i demografski podaci == [[Datoteka:Großensee_in_OD.svg|mini|levo|250px|Položaj opštine u okrugu Štormarn]] Grosenze se nalazi u saveznoj državi [[Šlezvig-Holštajn]] u okrugu Štormarn. Opština se nalazi na nadmorskoj visini od 46 metara. Površina opštine iznosi 12,1&nbsp;km². U samom mjestu je, prema procjeni iz 2010. godine, živjelo 1.727 stanovnika. Prosječna gustina stanovništva iznosi 143 stanovnika/km². == Međunarodna saradnja == <div style="width:30%"> {{partnerstvo_gradova_zaglavlje}} {{partnerstvo_gradova_red|[[Saarijärvi]]|[[Finska]]|partnerstvo|[[1982]]}} {{partnerstvo_gradova_red|[[District du Loroux]]|[[Francuska]]|partnerstvo|[[1971]]}} {{partnerstvo_gradova_red|[[Skovbo]]|[[Danska]]|partnerstvo|[[1984]]}} {{partnerstvo_gradova_podnožje|Izvor<ref>[http://www.rgre.de/rgre-partnerschaften/?dt_orgname=Großensee&dt_plz=&dt_einwohnerzahl_min=&dt_einwohnerzahl_max=&dt_bundesland=&aus_orgname=&aus_plz=&aus_land=&aus_kontinent=&partner_seit_von=&partner_seit_bis=&partner_form=&submit=Suche Savjet opština i regiona Evrope - Pregled međuopštinske saradnje], Pristupljeno 30. 6. 2010.</ref>}} </div> == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{BergerGeographischeNamenInDeutschland}} * {{FulbrookConciseHistoryOfGermany}} * {{ShawUrbanHistoricalGeography}} * {{HomeGermany}} * {{HammDemographicChange}} * {{BerghahnModernGermany}} * {{KleinerAtlas}} * {{GrosserAtlas}} {{refend}} == Vidi još == {{refbegin|2}} * [[Njemačka]] * [[Njemačke pokrajine]] * [[Popis gradova u Njemačkoj]] * [[Nemački jezik]] * [[Nemci]] * [[Institucije Savezne Republike Nemačke]] {{refend}} == Vanjske veze == {{portal|Nemačka}} {{Commonscat|Großensee (Holstein)}} * [http://www.amt-trittau.de/ Zvanični sajt opštine] {{de}} * [http://www.destatis.de/ Nem. Savezni zavod za statistiku] {{de}} * [http://www.staedtetag.de Stalna konferencija gradova i opština] {{de}} * [http://www.kommon.de/ KommOn] - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. {{de}} {{Nezavisni gradovi i opštine u okrugu Štormarn}} 3c98tmewat7y0rk1hi9g42xkppatb89 0 1382632 41866040 31966067 2024-04-26T08:53:29Z Fornax 96040 ([[c:GR|GR]]) [[File:Hamfelde (OD) Wappen.png]] → [[File:DEU Hamfelde (Stormarn) COA.svg]] wikitext text/x-wiki {{drugo značenje3|Hamfelde}} {{Grad u Nemačkoj | naziv = Hamfelde | izvorni_naziv = ''Hamfelde'' | slika = | opis_slike = Hamfelde | gradska_zastava = | grb = DEU Hamfelde (Stormarn) COA.svg | država = [[Njemačka]] | pokrajina = [[Šlezvig-Holštajn]] | lokacija = | osnivanje = | stanovništvo = 488<ref>Broj stanovnika po [http://web.archive.org/web/20100919050210/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/AdministrativeUebersicht,templateId=renderPrint.psml njem. Saveznom zavodu za statistiku]. [http://web.archive.org/web/20100827050647/http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Content/Statistiken/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Archiv/GV2000VJ/2Q__30062010__Auszug,property=file.xls Stanje] 30. 6. 2010.</ref> | gustina = 179 | aglomeracija = | površina = 2,7 | gšir = 53.60333 | gduž = 10.45389 | nadmorska_visina = 36 | registarska_oznaka = OD | pozivni_broj = 04154 | poštanski_kod = 22929 | dan_grada = | veb-strana = [http://www.amt-trittau.de/ www.amt-trittau.de] | gradonačelnik = ''Ulrich Borngräber'' | stranka = WGH | ije = da }} '''Hamfelde''' ({{jez-nem|Hamfelde}}) je opština u [[Njemačka|njemačkoj]] saveznoj državi [[Šlezvig-Holštajn]]. Jedno je od 55 opštinskih središta okruga [[Okrug Štormarn|Štormarn]]. Prema procjeni iz 2010. u opštini je živjelo 488 stanovnika. Posjeduje regionalnu šifru (''AGS'') 1062026. == Geografski i demografski podaci == [[Datoteka:Hamfelde_in_OD.svg|mini|levo|250px|Položaj opštine u okrugu Štormarn]] Hamfelde se nalazi u saveznoj državi [[Šlezvig-Holštajn]] u okrugu Štormarn. Opština se nalazi na nadmorskoj visini od 36 metara. Površina opštine iznosi 2,7&nbsp;km². U samom mjestu je, prema procjeni iz 2010. godine, živjelo 488 stanovnika. Prosječna gustina stanovništva iznosi 179 stanovnika/km². == Reference == {{reflist}} == Literatura == {{refbegin|2}} * {{BergerGeographischeNamenInDeutschland}} * {{FulbrookConciseHistoryOfGermany}} * {{ShawUrbanHistoricalGeography}} * {{HomeGermany}} * {{HammDemographicChange}} * {{BerghahnModernGermany}} * {{KleinerAtlas}} * {{GrosserAtlas}} {{refend}} == Vidi još == {{refbegin|2}} * [[Njemačka]] * [[Njemačke pokrajine]] * [[Popis gradova u Njemačkoj]] * [[Nemački jezik]] * [[Nemci]] * [[Institucije Savezne Republike Nemačke]] {{refend}} == Vanjske veze == {{Portal Nemačka}} {{Commonscat|Hamfelde (Stormarn)}} * [http://www.amt-trittau.de/ Zvanični sajt opštine] {{de}} * [http://www.destatis.de/ Nem. Savezni zavod za statistiku] {{de}} * [http://www.staedtetag.de Stalna konferencija gradova i opština] {{de}} * [http://www.kommon.de/ KommOn] - Informacioni sistem gradova, opština i okruga. {{de}} {{Nezavisni gradovi i opštine u okrugu Štormarn}} b2250l0rlpybolal9p12w4c4bltok01 0 1460435 41865983 41865479 2024-04-25T18:37:12Z Akul59 131397 commonscat wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Slovačkoj |mesto = Zborov nad Bystricou |originalni_naziv = Zborov nad Bystricou |slika = Zborov5.jpg |opis_slike = Zborov nad Bystricou |grb = ZborovCA.jpg |zastava = Flag of Zborov nad Bystricou.svg |kraj = [[Žilinski kraj|Žilinski]] |okrug = [[Okrug Čadca|Čadca]] |populacija = 2142 |populacija_ref = <ref name="populacija">{{Citiranje weba |title=Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne) |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7101rr/v_om7101rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7101rr_obc: AREAS_SK''.</ref> |površina = 18,71 |površina_ref = <ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK'', ''om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> |gustina = 115,05 |gustina_ref = <ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> |nadm visina = 419<ref name="base_info">{{Citiranje weba |title=Základná charakteristika |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_SK_WIN/om5001rr/v_om5001rr_00_00_00_sk |author=Statistički zavod Slovačke Republike (www.statistics.sk) |language=sk |website=www.statistics.sk |accessdate=2024-04-24}}</ref> |poštanski_kod = 023 03<ref name="base_info"/> |pozivni_broj = (+421) 41<ref name="base_info"/> |registarska_oznaka = CA |gšir = 49.382778 |gduž = 18.881944 |popis = {{Tooltip|2023|Populacija: 2023-12-31, gustina naseljenosti: 2023-06-31/2023-07-01.}} }} '''Zborov nad Bystricou''' je naseljeno mjesto u [[okrug Čadca|okrugu Čadca]], u [[Žilinski kraj|Žilinskom kraju]], [[Republika Slovačka]]. == Stanovništvo == Prema podacima o broju stanovnika iz 2023. godine naselje je imalo 2.142 stanovnika.<ref name="populacija"/> == Izvori == {{reflist}} == Spoljašnje veze == * {{Commons category-inline|Zborov nad Bystricou}} * {{Zvanični veb-sajt}} {{sk}} * [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}} {{klica-selo-Slovačka}} {{Okrug Čadca}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Okrug Čadca]] [[Kategorija:Žilinski kraj]] 7gc7k4u32gbkwdnik1t9y8eno627g42 0 1460436 41866030 41862700 2024-04-26T04:34:01Z Akul59 131397 Akul59 premješta stranicu [[Zakopčje]] na [[Zákopčie]] wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Slovačkoj |mesto = Zakopčje |originalni_naziv = Zákopčie |slika = Zakopcie kostol sv Jana Krstitela.jpg |opis_slike = |kraj = [[Žilinski kraj|Žilinski]] |okrug = Okrug Čadca |populacija =1692 |nadm visina = 572 |poštanski_kod = |pozivni_broj = |registarska_oznaka = CA |gšir = 49.4057 |gduž = 18.7316 |populacija_ref=<ref>{{Citiranje weba |title=Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne) |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7101rr/v_om7101rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7101rr_obc: AREAS_SK''.</ref> |popis={{Tooltip|2023|Populacija: 2023-12-31, gustina naseljenosti: 2023-06-31/2023-07-01.}} |površina=29,63 |površina_ref=<ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK'', ''om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> |gustina=57,27 |gustina_ref=<ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> }} '''Zakopčje''' je naseljeno mjesto u okrugu Čadca, u [[Žilinski kraj|Žilinskom kraju]], [[Republika Slovačka]]. == Stanovništvo == Prema podacima o broju stanovnika iz 2011. godine naselje je imalo 1.808 stanovnika.<ref>{{cite web |url=http://portal.statistics.sk/files/Sekcie/sek_600/Demografia/Obyvatelstvo/tabulky/pocet_obyvatelov/2011/poc_obyv_2011_n.pdf |title=Stanovništvo 31. 12. 2011. (502) |author= |authorlink= |coauthors= |date=2011. |format= |work= |publisher=Statistički zavod Republike Slovačke |pages= |language=sk |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130921055744/http://portal.statistics.sk/files/Sekcie/sek_600/Demografia/Obyvatelstvo/tabulky/pocet_obyvatelov/2011/poc_obyv_2011_n.pdf |archivedate=2013-09-21 |quote= |accessdate=22. 6. 2013. |dead-url=yes }}</ref> == Reference == {{reflist}} == Spoljašnje veze == * [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}} {{klica-selo-Slovačka}} {{Okrug Čadca}} [[Kategorija:Okrug Čadca]] [[Kategorija:Žilinski kraj]] qeiv97bznv83jy35w0ua23qvsnlyuhp 41866034 41866030 2024-04-26T04:46:28Z Akul59 131397 populacija, pozivni broj, veb-sajt wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Slovačkoj |mesto = Zakopčje |originalni_naziv = Zákopčie |slika = Zakopcie kostol sv Jana Krstitela.jpg |opis_slike = |kraj = [[Žilinski kraj|Žilinski]] |okrug = [[Okrug Čadca|Čadca]] |populacija = 1.692 |populacija_ref = <ref name="populacija">{{Citiranje weba |title=Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne) |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7101rr/v_om7101rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7101rr_obc: AREAS_SK''.</ref> |površina = 29,63 |površina_ref = <ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK'', ''om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> |gustina = 57,27 |gustina_ref = <ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> |nadm visina = 572<ref name="base_info">{{Citiranje weba |title=Základná charakteristika |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_SK_WIN/om5001rr/v_om5001rr_00_00_00_sk |author=Statistički zavod Slovačke Republike (www.statistics.sk) |language=sk |website=www.statistics.sk |accessdate=2024-04-26}}</ref> |poštanski_kod = 023 11<ref name="base_info"/> |pozivni_broj = (+421) 41<ref name="base_info"/> |registarska_oznaka = CA |gšir = 49.4057 |gduž = 18.7316 |popis={{Tooltip|2023|Populacija: 2023-12-31, gustina naseljenosti: 2023-06-31/2023-07-01.}} }} '''Zakopčje''' je naseljeno mjesto u okrugu Čadca, u [[Žilinski kraj|Žilinskom kraju]], [[Republika Slovačka]]. == Stanovništvo == Prema podacima o broju stanovnika iz 2023. godine naselje je imalo 1.692 stanovnika.<ref name="populacija"/> == Reference == {{reflist}} == Spoljašnje veze == * {{Commons category-inline|Zákopčie}} * {{Zvanični veb-sajt}} {{sk}} * [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}} {{klica-selo-Slovačka}} {{Okrug Čadca}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Okrug Čadca]] [[Kategorija:Žilinski kraj]] 5vbbjj2xqlu38gms3ci8pdyv4rxf9av 41866035 41866034 2024-04-26T05:32:01Z Akul59 131397 grb wikitext text/x-wiki {{Naseljeno mesto u Slovačkoj |mesto = Zakopčje |originalni_naziv = Zákopčie |slika = Zakopcie kostol sv Jana Krstitela.jpg |opis_slike = Crkva sv. Ivana Krstitelja |grb = Zakopcie.jpg |kraj = [[Žilinski kraj|Žilinski]] |okrug = [[Okrug Čadca|Čadca]] |populacija = 1.692 |populacija_ref = <ref name="populacija">{{Citiranje weba |title=Počet obyvateľov podľa pohlavia - obce (ročne) |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7101rr/v_om7101rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7101rr_obc: AREAS_SK''.</ref> |površina = 29,63 |površina_ref = <ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK'', ''om7014rr_ukaz: Rozloha (Štvorcový meter)''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> |gustina = 57,27 |gustina_ref = <ref>{{Citiranje weba |title=Hustota obyvateľstva - obce |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_DEM/om7014rr/v_om7014rr_00_00_00_sk |website=www.statistics.sk |author=Statistical Office of the Slovak Republic (www.statistics.sk) |accessdate=2024-03-28 }} Postavke: ''om7014rr_obc: AREAS_SK''. Vrijednosti za 2023-06-31/2023-07-01.</ref> |nadm visina = 572<ref name="base_info">{{Citiranje weba |title=Základná charakteristika |url=https://datacube.statistics.sk/#!/view/sk/VBD_SK_WIN/om5001rr/v_om5001rr_00_00_00_sk |author=Statistički zavod Slovačke Republike (www.statistics.sk) |language=sk |website=www.statistics.sk |accessdate=2024-04-26}}</ref> |poštanski_kod = 023 11<ref name="base_info"/> |pozivni_broj = (+421) 41<ref name="base_info"/> |registarska_oznaka = CA |gšir = 49.4057 |gduž = 18.7316 |popis={{Tooltip|2023|Populacija: 2023-12-31, gustina naseljenosti: 2023-06-31/2023-07-01.}} }} '''Zakopčje''' je naseljeno mjesto u okrugu Čadca, u [[Žilinski kraj|Žilinskom kraju]], [[Republika Slovačka]]. == Stanovništvo == Prema podacima o broju stanovnika iz 2023. godine naselje je imalo 1.692 stanovnika.<ref name="populacija"/> == Reference == {{reflist}} == Spoljašnje veze == * {{Commons category-inline|Zákopčie}} * {{Zvanični veb-sajt}} {{sk}} * [http://www.e-obce.sk/ Krajevi i okruzi u Slovačkoj] {{sk}} {{klica-selo-Slovačka}} {{Okrug Čadca}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Okrug Čadca]] [[Kategorija:Žilinski kraj]] e1mqtyltxac81oaxbs55ho8pfxxdefb 1 1462760 41866032 5613422 2024-04-26T04:34:02Z Akul59 131397 Akul59 premješta stranicu [[Razgovor:Zakopčje]] na [[Razgovor:Zákopčie]] wikitext text/x-wiki {{razgovor zaglavlje}} hw594haz91q2xnj4zg0tepef6uvwqr7 0 1468794 41865952 41222241 2024-04-25T12:16:09Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Infookvir životopis | ime = Krešimir Galović | slika = Interstellar Overdriver,jpg.jpg | veličina = 220px | opis slike = Krešimir Galović | pseudonim = | rođenje = [[26. kolovoza]] [[1966.]] | smrt = | nacionalnost = [[Hrvat]] | poznat_po = | zanimanje = [[povjesničar umjetnosti]] }} '''Krešimir Galović''' ([[Osijek]], [[26. kolovoza]] [[1966.]]), [[Hrvatska|hrvatski]] je [[Povijest umjetnosti|povijesničar umjetnosti]]. == Životopis == Proučava [[povijest]] [[Hrvatska arhitektura|hrvatske arhitekture]] te piše o temama hrvatske arhitekture [[20. stoljeće|20. stoljeća]].<ref name="culturenet">[http://www.culturenet.hr/default.aspx?id=4251 culturenet.hr: Hrvatska arhitektura danas], preuzeto 7. ožujka 2013.</ref> Objavio je niz stručnih prikaza i članaka u [[časopis]]ima i [[Novine|novinama]] kao što su ''Peristil'', ''Čovjek i prostor'', ''Arhitektura'', ''Kontura'', ''[[Jutarnji list]]'', ''[[Vijenac (časopis)|Vijenac]]'' i drugima. Suradnikom je biblioteke ''Psefizma'' za koju je objavio nekoliko naslova iz povijesti hrvatske arhitekture u seriji ''"Skice i crteži - Viktor Kovačić, Vjekoslav Bastl, Edo Šen i Stjepan Podhorsky"'', te pogovor za knjigu [[Zdenko Strižić|Zdenka Strižića]] ''O stanovanju- Arhitektonsko projektiranje I i II''.<ref name="culturenet"/> Napisao je metodološki priručnik za nastavnike likovnoga odgoja, ''Uvod u likovni govor''.<ref name="culturenet"/> Od [[1997.]] do [[2000.]] godine s [[Vinko Penezić|Vinkom Penezićem]], [[Krešimir Rogina|Krešimirom Roginom]] i [[ Ivan Mucko|Ivanom Muckom]] uređivao je časopis ''Čovjek i prostor'', a nakon toga je suradnikom u [[Matica hrvatska|matičinom]] časopisu ''Vijencu'' gdje je s Vinkom Penezićem uređivao rubriku "Prostor i čovjek". Od [[2004.]] godine u Matici hrvatskoj u Odjelu za povijest umjetnosti, etnologiju, arheologiju i arhitekturu načelnik je odsjeka za arhitekturu. Viši je stručni savjetnik Uprave za zaštitu kulturne baštine u [[Ministarstvo kulture Republike Hrvatske|Ministarstvu kulture Republike Hrvatske]].<ref>[http://www.min-kulture.hr/default.aspx?id=8070 Ministarstvo kulture Republike Hrvatske: Obilježavanje Dana europske baštine 2012.], preuzeto 7. ožujka 2013.</ref> == Djela == * ''Klub Hrvatskih arhitekata u Zagrebu: 1905.-1914.: povijest kluba: katalog radova i građe iz fundusa Ministrastva kulture RH'', Ministarstvo kulture Republike Hrvatske, Zagreb, 2010.<ref>[http://www.ipu.hr/uploads/documents/1107.pdf Darja Radović Mahečić, ''Klub hrvatskih arhitekata kao kulturno-povijesni fenomen''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150705124950/http://www.ipu.hr/uploads/documents/1107.pdf |date=2015-07-05 }}, preuzeto 7. ožujka 2013.</ref> * ''Slike baštine - između dokumentacije i umjetnosti'', Ministarstvo kulture Republike Hrvatske, Zagreb, 2012. (Ostali autori tekstova Milan Pelc i Marina Juranović Tonejc. Gl. ur. Zlatko Uzelac, fotografije Zoran Bogdanović i Krešimir Galović, prijevod na engleski Christina Sekereš.)<ref>[http://katalog.hazu.hr/WebCGI.exe?Tip=Listic&Jbmg=118920&Baza=1 Katalog HAZU: Slike baštine - između dokumentacije i umjetnosti]{{Dead link|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, preuzeto 7. ožujka 2013.</ref> == Izvori == {{reflist}} == Vanjske poveznice == * [http://www.matica.hr/Vijenac/vijenac251.nsf/AllWebDocs/hrarhi Krešimir Galović, ''Suvremena hrvatska arhitektura 1. Vrhunska ostvarenja i poneki promašaj''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090612044817/http://www.matica.hr/Vijenac/vijenac251.nsf/AllWebDocs/hrarhi |date=2009-06-12 }}, [[Vijenac (časopis)|Vijenac]], broj 251, 16. listopada 2003. * [http://www.matica.hr/Vijenac/vijenac342.nsf/AllWebDocs/Iz_19._u_21._stoljece_ Krešimir Galović, ''Povijest Trga Petra Preradovića. Iz 19. u 21. stoljeće?''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090606081835/http://www.matica.hr/Vijenac/vijenac342.nsf/AllWebDocs/Iz_19._u_21._stoljece_ |date=2009-06-06 }}, Vijenac, broj 342, 12. travnja 2007. {{DEFAULTSORT:Galović, Krešimir}} [[Kategorija:Hrvatski povjesničari umjetnosti]] [[Kategorija:Biografije, Osijek]] 4gbx8mgc8uxwlacstf3dna3k63lfz9b 0 1471161 41865958 41258966 2024-04-25T12:41:11Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Infookvir novine | ime =Kritika | tip =dvomjesečnik | format = | vlasnik = | izdavač = | glavni urednik = | odgovorni urednik =[[Vlatko Pavletić]] | izvršni urednik = | novinari = | utemeljen =[[1968.]] | politička orijentacija =časopis [[Društvo hrvatskih književnika|Društva hrvatskih književnika]] i [[Matica hrvatska|Matice hrvatske]] | jezik =[[hrvatski]] | prestao izlaziti =listopad 1971. | cijena = | sjedište =Zagreb | naklada = | ISSN = | oclc = }} '''Kritika''' je bio hrvatski dvomjesečni [[časopis]] za kritiku [[umjetnost]]i i [[kultura|kulturno]]-[[politika|politička]] pitanja iz [[Zagreb]]a. Uređivao ga je [[Vlatko Pavletić]]. Prvi je broj izašao [[1968.]] godine. 18. je broj bio zabranjen zbog članka [[Smiljana Rendić|Smiljane Rendić]].<ref>*[http://www.matica.hr/Vijenac/vijenac470.nsf/AllWebDocs/Jezik_kojim_nitko_nikad_nije_govorio_ Vijenac br.470/2012.]{{Dead link|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Artur Bagdasarov]]: Jezik kojim nitko nikad nije govorio</ref> Zadnji broj je broj 20. od rujna/listopada 1971. godine. Zabranjen je kao još neki listovi Matice hrvatske nakon nasilna gušenja [[hrvatsko proljeće|hrvatskog proljeća]] ([[Hrvatski tjednik]], [[Kolo (časopis)|Kolo]], [[Hrvatsko sveučilište]], [[Studentski list]], [[Tlo (časopis)|Tlo]], [[Hrvatski gospodarski glasnik]] i drugi).<ref>[http://pollitika.com/masovni-pokret-u-hrvatskoj-1971-godine-0 Pollitika.com] [[Ivan Cerovac]]: Masovni pokret u Hrvatskoj 1971.godine, 16. srpnja 2007. {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120829223441/http://pollitika.com/masovni-pokret-u-hrvatskoj-1971-godine-0 |date=2012-08-29 }}</ref> Izdavači su bili Nakladni zavod [[Matica hrvatska|Matice hrvatske]] te [[Društvo književnika Hrvatske]]. Poznati suradnici bili su hrvatski književnik [[Dobriša Cesarić]], crnogorski književnik [[Radoje Radojević]] i drugi. == Izvori == {{reflist}} [[Kategorija:Zagrebački tisak]] [[Kategorija:Književna kritika]] [[Kategorija:Likovna kritika]] [[Kategorija:Matica hrvatska]] n6blzsrg5563kog7t775v5yt5550c2x 0 4538918 41865990 41588242 2024-04-25T19:36:53Z 79.140.150.64 wikitext text/x-wiki 41865994 41865990 2024-04-25T19:39:10Z Leonidlednev 183537 Vraćene izmjene [[Special:Contributions/79.140.150.64|79.140.150.64]] ([[User talk:79.140.150.64|razgovor]]) na posljednju izmjenu korisnika [[User:Edgar Allan Poe|Edgar Allan Poe]] wikitext text/x-wiki {{Infokutija03 muzičar | tip = solista | ime = Aleksandra Prijović | slika = | opis_slike = | širina_slike = | pejzažno = | boja_pozadine = solista | datum_rođenja = {{bda|1995|9|22|df=y}} | mjesto_rođenja = [[Sombor]], [[AP Vojvodina]], [[Republika Srbija (1990 -2006)|Srbija]], [[SRJ]] | supružnik = Filip Živojinović ([[2018]]—danas) | deca = 1 | žanr = [[turbo-folk]] | period = [[2013]]—danas | label = [[Grand produkcija]]<br />[[Gold Audio Video]] }} '''Aleksandra Prijović''' ([[Sombor]], [[22. septembar]] [[1995]]) je [[Srbija|srpska]] [[pop-folk]] pevačica koja je početkom [[2010e|2010-ih]] postala popularna zahvaljujući [[Zvezde Granda|Zvezdama Granda]]. Aleksandra je do sada snimila tri albuma: "Testament" (2017), "Zvuk Tišine" i "Devet Života" (2023). U oktobru 2016 Aleksandra je postavila domaći rekord u brzini za koju video dostigne milion pregleda na [[Jutjub]]u, zahvaljujući pesmi ''Senke'', koja je tu cifru dostigla za manje od 24 časa.<ref name="automatski generisano1">[http://tracara.com/aleksandra-prijovic-predstavila-spot-za-novu-pesmu-senke-video/ Aleksandra Prijović spotom za pesmu ‘Senke’ oborila domaći YouTube rekord], Pristupljeno 31. 10. 2016.</ref> Aleksandra se smatra najtraženijom pevačicom [[Grand produkcija|Grand produkcije]], i jednom od najpopularnijih pevačica u zemlji. == Detinjstvo == Rođena je [[1995]]. godine u [[Sombor]]u, a odrasla je u [[Beli Manastir|Belom Manastiru]] u [[Hrvatska|Hrvatskoj]] i [[Bačka Topola|Bačkoj Topoli]] . Trenutno živi u [[Beograd]]u. Još kao mala, pokazivala je talenat za pevanje. Nastupala je na školskim priredbama i društvenim događajima. Sa trinaest godina snimila je dve pesme (''Majko'' i ''Boli svaka tvoja reč'') u produkcijskoj kući "-{Mega Sound}-", čiji je vlasnik bio [[Mića Nikolić|Milorad Mića Nikolić]].<ref>[http://aleksandraprijovic.webs.com/ Aleksandra Prijović Biografija] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140518012020/http://aleksandraprijovic.webs.com/ |date=2014-05-18 }}, Pristupljeno 14. 8. 2015.</ref> == Muzička karijera == === 2013—2016: Počeci === U Zvezdama Granda 2013. godine osvojila je četvrto mesto, gde je kao nagradu dobila pesmu ''Još večeras plakaću za tobom''. Iste godine snimila je i duet ''Ma pusti ponos'' sa pobednikom te sezone, [[Amar Jašarspahić|Amarom Jašarspahićem]]. Sledeće godine pesmom ''Za nas kasno je'' postiže veliki uspeh, budući da je pesma birana za jedan od najvećih hitova 2015. godine. U decembru 2015 snima duet ''Šta bi'' sa [[MS Stojan]]om i predstavlja spot za isti.<ref>[http://www.alo.rs/mc-stojan-i-aleksandra-prijovic-predstavili-duet-video/25369 BIĆE OVO VRELA ZIMA MC Stojan i Aleksandra Prijović predstavili duet! (VIDEO)], Pristupljeno 24. 12. 2015.</ref> Krajem maja 2016. godine izdaje pesmu ''Totalna anestezija'' koja postiže izuzetan uspeh budući da je dostigla 50 miliona pregleda na Jutubu. Već 25. oktobra iste godine predstavlja pesmu ''Senke'' koja je za 24 sata preslušana milion puta na Jutubu čime je oborila rekord na srpskoj muzičkoj sceni.<ref name="automatski generisano1" /> === 2017—: Testament === Prvi singl albuma [[Testament (album)|Testament]] je istoimena pesma sa kojom je Prijovićeva počela promociju albuma, objavljena [[6. jun]]a 2017. Pesma je postala najpopularnija na albumu, pored singlova koje je Aleksandra ranije snimila i ubacila na album. Mediji tvrde da Aleksandra ovim albumom sve više podseća na stil folk zvezde [[Svetlana Ražnatović|Svetlane Ražnatović]].<ref>[http://www.pulsonline.rs/puls-poznatih/mnogi-tvrde-da-aleksandra-prijovic-vesto-kopira-cecu-evo-i-dokaza-za-to-foto/kg5tgnh Mnogi tvrde da Aleksandra Prijović vešto kopira Cecu, evo i dokaza za to (FOTO)], Pristupljeno 14. 8. 2017.</ref> Jutub je zabranio gledanje provokativnog sado-mazo spota za pesmu ''Separe'' mlađima od 18 godina čiji pojedini kadrovi podsećaju na kadrove filma [[Pedeset nijansi — siva (film)|50 nijansi siva]].<ref>[http://mondo.rs/a1028423/Zabava/Muzika/Aleksandra-Prijovic-Separe-spot-zabranjen-na-YouTube-za-mladje-od-18-godina.html Aleksandra Prijović samo za 18+ (FOTO, VIDEO)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190622143755/http://mondo.rs/a1028423/Zabava/Muzika/Aleksandra-Prijovic-Separe-spot-zabranjen-na-YouTube-za-mladje-od-18-godina.html |date=2019-06-22 }}, Pristupljeno 14. 8. 2017.</ref> Aleksandra je 2016 godine započela vezu sa Filipom Živojinovićem, sinom bivšeg tenisera Slobodana Živojinovića. Par je se venčao 21 juna 2018 u Beogradu, u crkvi Svetog Vasilija Ostroškog. Nakon crkvenog venčanja usledila je glamurozna žurka u hotelu. Na venčanju je bilo oko 900 gostiju, među kojima je bilo i mnogobrojinih poznati ličnosti. Par ima sina Aleksandra, rođen 6 marta 2019. == Diskografija == === Albumi === * ''[https://youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_kRDjMTTk6f9byOEorQgVDJnYDpre9-Yww Testament]'' (2017) * [https://youtube.com/playlist?list=OLAK5uy_lLlGAn2PLFkWC8pCZPGyUNRKJjPn-m3S0 Zvuk tišine](2022) * Devet života (2023) === Singlovi === * ''Još večeras plakaću za tobom'' (2013) * ''Ma pusti ponos'' (duet sa [[Amar Jašarspahić|Amarom Giletom Jašarspahićem]]) (2013) * ''Za nas kasno je'' (2014) * ''Šta bi'' (duet sa [[MS Stojan]]om) (2015) * ''Totalna anestezija'' (2016) * ''Senke'' (2016) * ''Litar vina, litar krvi'' (duet sa [[Aco Pejović|Acom Pejovićem]], uz podršku Dejana Petrovića) (2017) * Uspomene (2017) * ''Ko si ti'' (duet sa [[Saša Matić|Sašom Matićem]]) (2018) * ''Neponovljivo'' (2019) * Bogata sirotinja (2019) * Duguješ mi dva života(2020) * ''Legitimno'' (2020) * Dođi sebi (duet sa Lexington) (2021) ==== Video-spotovi ==== {| class="wikitable sortable" |- ! Video-spot !! Godina !! Režiser |- | ''Za nas kasno je'' || 2015 || G. Šljivić |- | ''Šta bi'' || 2015 || Andrej Ilić |- | ''Totalna anestezija'' || 2016 || Andrej Ilić |- | ''Senke'' || 2016 || Andrej Ilić |- | ''Litar vina, litar krvi'' || 2017 || Andrej Ilić |- | ''Testament'' || 2017 || Visual Infinity |- | ''Sledeća'' || 2017 || Fanatic Media |- | ''Telo'' || 2017 || Andrej Ilić |- | ''Klizav pod'' || 2017 || Visual Infinity |- | ''Separe'' || 2017 || Petar Pašić |- | ''Mesto zločina'' || 2017 || Bojan Kosović |- | ''Voljena greško'' || 2017 || Andrej Ilić |- | ''Ko si ti'' || 2018 || Visual Infinity |- | ''Neponovljivo'' || 2019 || Petar Pašić |- |Bogata sirotinja |2019 |Dragan Brajović |} == Reference == {{reflist}} {{portal|Srbija}} {{Zvezde Granda}} {{Normativna kontrola}} {{Lifetime|1995||Prijović, Aleksandra}} [[Kategorija:Srpske pevačice]] [[Kategorija:Pop-folk pjevači]] [[Kategorija:Biografije, Sombor]] 1zrr5blpnuy9d27mvzx6b3qwlo4oyj9 0 4541958 41866000 41217869 2024-04-25T20:19:21Z FriedrickMILBarbarossa 11942 +[[Kategorija:Šport u Zagrebu]]; +[[Kategorija:Sport u Berlinu]]; +[[Kategorija:Riga]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Kutijica za EP u košarci | | godina = 2015. | država = {{flag|Francuska}}<br />{{flag|Hrvatska}}<br />{{flag|Nemačka}}<br />{{flag|Letonija}} | ime = EuroBasket 2015 | slika = | caption = | vreme = [[5. septembar]] – [[20. septembar]] [[2015]]. | ekipe = 24 | šampioni = {{flagicon|ŠPA}} [[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]] | titule = 3 | dvorana = 5 | gradova = 5 gradova iz 4 zemlje | MVP = {{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] }} '''Evropsko prvenstvo u košarci 2015.''' ('''Eurobasket 2015''') je 39. po redu [[Evropsko prvenstvo u košarci|evropsko košarkaško prvenstvo za muškarce]] koje je održano u [[Francuska|Francuskoj]], [[Hrvatska|Hrvatskoj]], [[Nemačka|Nemačkoj]] i [[Letonija|Letoniji]]. Prvobitno takmičenje je trebalo da se održi u [[Ukrajina|Ukrajini]], ali je zbog nestabilne političke situacije i [[Rat na istoku Ukrajine|rata]] u toj zemlji [[FIBA Evropa]] odlučila da domaćinstvo dodjeli drugoj zemlji (zemljama).<ref name="urlUkraine Will Host EuroBasket 2015 | FIBA Europe">{{cite web |url=http://www.fibaeurope.com/coid_Y36sMuwSIDM-uunDIT-,h2.articleMode_on.html |title=Ukraine Will Host EuroBasket 2015 &#124; FIBA Europe |author= |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher= |language= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120818172536/http://www.fibaeurope.com/coid_Y36sMuwSIDM-uunDIT-,h2.articleMode_on.html |archivedate=2012-08-18 |quote= |accessdate=19. 12. 2011. |deadurl=yes }}</ref> Na osnovu rezultata sa Evropskog prvenstva 2015 poznati su prvi učesnici košarkaškog turnira na [[Letnje olimpijske igre 2016.|Ljetnjim olimpijskim igrama 2016.]] u [[Rio de Žaneiro|Rio de Žaneiru]]. Branilac titule je [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]]. Novi evropski prvak je Španija poslje pobjede 80:63 protiv Francuske. == Gradovi domaćini == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- !colspan=4|Prvi krug !Drugi krug i završnica |- |width=20%|{{flagicon|Francuska}} '''[[Monpelje]]''' |width=20%|{{flagicon|Nemačka}} '''[[Berlin]]''' |width=20%|{{flagicon|Hrvatska}} '''[[Zagreb]]''' |width=20%|{{flagicon|Letonija}} '''[[Riga]]''' |width=20%|{{flagicon|Francuska}} '''[[Lil]]''' |- | [[Park arena]]<br />Kapacitet: 10.700 | [[Mercedes Benz Arena]]<br />Kapacitet: 14.500 | [[Arena Zagreb]]<br />Kapacitet: 16.500 | [[Arena Riga]]<br />Kapacitet: 12.500 | [[Pjer Morua]]<br />Kapacitet: 27.500 |- |[[Datoteka:Arena montpellier.jpg|150px|center]] | [[Datoteka:Mercedes-Benz Arena Berlin August 2015.JPG|120px]] | [[Datoteka:Arena Zagreb 2009.jpg|120px]] | [[Datoteka:Arena Riga Eurobasket Women 2009.jpg|120px]] |[[Datoteka:Grand Stade Lille Métropole LOSC first match.JPG|150px|center]] |} == Učesnici == {{main|Kvalifikacije za Evropsko prvenstvo u košarci 2015.}} {| class="wikitable" style="width:750px;" |- ! Takmičenje !! Datum !! Broj timova !! Kvalifikovani |- | Zemlja domaćin || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|4 || {{flagcountry|Letonija}} <br /> {{flagcountry|Nemačka}} <br /> {{flagcountry|Francuska}} <br /> {{flagcountry|Hrvatska}} |- | Reprezentacije kvalifikovane učešćem na [[Svetsko prvenstvo u košarci 2014.|Svjetskom prvenstvu 2014.]] (prvih 7 plasiranih na [[Evropsko prvenstvo u košarci 2013.|Evropskom prvenstvu 2013.]]) || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|7 || {{flagcountry|Litvanija}} <br /> {{flagcountry|Slovenija}} <br /> {{flagcountry|Srbija}} <br /> {{flagcountry|Francuska}} <br /> {{flagcountry|Hrvatska}} <br /> {{flagcountry|Ukrajina}} <br /> {{flagcountry|Španija}} |- | Pozivnica || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|3 || {{flagcountry|Grčka}} <br /> {{flagcountry|Turska}} <br /> {{flagcountry|Finska}} |- | Pobjednik prvog kruga u kvalifikaciji || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|1 || {{flagcountry|Estonija}} |- | Reprezentacije kvalifikovane preko kvalifikacija || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|13 || {{flagcountry|Bosna i Hercegovina}} <br /> {{flagcountry|Belgija}} <br /> {{flagcountry|Gruzija}} <br /> {{flagcountry|Izrael}} <br /> {{flagcountry|Island}} <br /> {{flagcountry|Italija}} <br /> {{flagcountry|Letonija}} <br /> {{flagcountry|Makedonija}} <br /> {{flagcountry|Nemačka}} <br /> {{flagcountry|Poljska}} <br /> {{flagcountry|Rusija}} <br /> {{flagcountry|Holandija}} <br /> {{flagcountry|Češka}} <br /> |} == Sastavi reprezentacija == {{main|Sastavi reprezentacija na Evropskom prvenstvu u košarci 2015.}} == Žrjeb == Žrjeb je održan 8. decembra 2014. u [[Diznilend]]u, [[Francuska]].<ref name="url Draw | FIBA Europe">{{cite web |url=http://www.fibaeurope.com/coid_BwtutDNiHHcHToZt,UXZ60.articleMode_on.html |title=Draw completed &#124; FIBA Europe |author= |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher= |language= |archiveurl= |archivedate= |quote= |accessdate = 8. 12. 2014.}}</ref> {| class="wikitable" style="width:80%;" |- !width=15%| '''Šešir 1''' !width=15%| '''Šešir 2''' !width=15%| '''Šešir 3''' !width=15%| '''Šešir 4''' !width=15%| '''Šešir 5''' !width=15%| '''Šešir 6''' |- | {{flagcountry|FRA}}<br /> {{flagcountry|LIT}}<br /> {{flagcountry|ŠPA}}<br /> {{flagcountry|HRV}} | {{flagcountry|SLO}}<br /> {{flagcountry|UKR}}<br /> {{flagcountry|SRB}}<br /> {{flagcountry|FIN}} | {{flagcountry|GRČ}}<br /> {{flagcountry|TUR}}<br /> {{flagcountry|LET}}<br /> {{flagcountry|BIH}} | {{flagcountry|POLJ}}<br /> {{flagcountry|BEL}}<br /> {{flagcountry|MKD}}<br /> {{flagcountry|ITA}} | {{flagcountry|NEM}}<br /> {{flagcountry|IZR}}<br /> {{flagcountry|ČEŠ}}<br /> {{flagcountry|GRU}} | {{flagcountry|HOL}}<br /> {{flagcountry|RUS}}<br /> {{flagcountry|ISL}}<br /> {{flagcountry|EST}} |} == Prvi krug == * Sva vremena su po srednjeevropskom vremenu. {{legenda|#ccffcc|Ekipe koje su prošle prvi krug}} {{legenda|#ffcccc|Ispali}} {| class="wikitable" style="margin:auto; width:83%;" |- !width=15%| '''Grupa A''' !width=15%| '''Grupa B''' !width=15%| '''Grupa C''' !width=15%| '''Grupa D''' |- | {{flagcountry|Rusija}}<br /> {{flagcountry|Bosna i Hercegovina}}<br /> {{flagcountry|Francuska}}<br /> {{flagcountry|Finska}}<br /> {{flagcountry|Poljska}}<br /> {{flagcountry|Izrael}} | {{flagcountry|Island}}<br /> {{flagcountry|Turska}}<br /> {{flagcountry|Španija}}<br /> {{flagcountry|Srbija}}<br /> {{flagcountry|Italija}}<br /> {{flagcountry|Nemačka}} | {{flagcountry|Holandija}}<br /> {{flagcountry|Grčka}}<br /> {{flagcountry|Hrvatska}}<br /> {{flagcountry|Slovenija}}<br /> {{flagcountry|Makedonija}}<br /> {{flagcountry|Gruzija}} | {{flagcountry|Estonija}}<br /> {{flagcountry|Letonija}}<br /> {{flagcountry|Litvanija}}<br /> {{flagcountry|Ukrajina}}<br /> {{flagcountry|Belgija}}<br /> {{flagcountry|Češka}} |} === Grupa A ([[Monpelje]], [[Francuska]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa A}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|BIH}} |scoreB=64 |Q1=16:'''18'''|Q2='''24''':12|Q3=18:'''23'''|Q4=10:'''11''' |points1= [[Adam Vačinski|Vačinski]] 15 |rebounds1= [[Damjan Kulig|Kulig]] 8 |assist1= [[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |points2= [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 20 |rebounds2= [[Milan Milošević (košarkaš)|Milošević]] 7 |assist2= [[Aleks Renfro|Renfro]] 5 |attendance= |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Renaud Geler {{zas|BEL}}, Jurgis Laurinavicius {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee |date=5. septembar |time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |teamA='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreA='''76''' |teamB={{flagcountry|RUS}} |scoreB=73 |Q1=18:'''21'''|Q2=11:'''18'''|Q3='''21''':10|Q4='''26''':24 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |points1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 21 |rebounds1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 9 |assist1= [[Jogev Ohajon|Ohajon]] 5 |points2= [[Dmitrij Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 15 |rebounds2= [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 13 |assist2= [[Dmitrij Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 5 |attendance= |referee= Matej Baltauzer {{zas|SLO}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Apostolos Kalpakes {{zas|ŠVE}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''97''' |teamB={{flagcountry|FIN}} |scoreB=87 |Q1='''24''':22|Q2='''21''':15|Q3=23:23|Q4=13:'''21''' |points1=[[Toni Parker|Parker]] 23 |rebounds1=[[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |assist1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 6 |points2=[[Džamar Vilson|Vilson]] 21 |rebounds2=[[Erik Marfi|Marfi]] 11 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]] 7 |attendance= 10.407 |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|RUS}} |scoreA=79 |teamB='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreB='''82''' |Q1='''22''':19|Q2=18:'''23'''|Q3=16:'''18'''|Q4='''23''':22 |points1=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 21 |rebounds1=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 7 |assist1=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 5 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 23 |rebounds2=[[Marćin Gortat|Gortat]] 6 |assist2=[[Ej Džej Sloter|Sloter]] 5 |attendance= |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|FIN}} |scoreA=66 |teamB='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreB='''79''' |Q1=13:'''25'''|Q2=18:'''21'''|Q3='''23''':16|Q4=12:'''17''' |points1=[[Erik Marfi|Marfi]] 24 |rebounds1=[[Erik Marfi|Marfi]] 9 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 5 |points2=[[Lior Elijahu|Elijahu]] 22 |rebounds2=[[Dior Fišer|Fišer]] 11 |assist2=[[Lior Elijahu|Elijahu]] 6 |attendance= |referee=Fernando Roka {{zas|POR}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Renod Geler {{zas|BEL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=54 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''81''' |Q1=15:'''17'''|Q2=11:'''20'''|Q3=10:'''30'''|Q4='''18''':14 |points1= [[Andrija Stipanović|Stipanović]], [[Elmedin Kikanović|Kikanović]] 10 |rebounds1= [[Draško Albijanić|Albijanić]] 6 |assist1= [[Marko Šutalo|Šutalo]] 4 |points2= [[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 12 |rebounds2= [[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |assist2= [[Boris Dijao|Dijao]] 6 |attendance=10.212 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FIN}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|RUS}} |scoreB=79 |Q1=16:'''20'''|Q2='''20''':18|Q3='''27''':26|Q4='''18''':15 |points1=[[Erik Marfi|Marfi]] 19 |rebounds1=[[Tuka Koti|Koti]], [[Erik Marfi|Marfi]] 7 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 6 |points2=[[Vitalij Fridzon|Fridzon]] 22 |rebounds2=[[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 11 |assist2=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 5 |attendance= |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Igor Dragojević {{zas|CG}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=84 |teamB='''{{flagcountry|BIH}}''' |scoreB='''86''' |Q1='''29''':16|Q2=16:'''19'''|Q3=15:'''25'''|Q4='''15''':15 |points1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 29 |rebounds1= [[Dior Fišer|Fišer]] 8 |assist1= [[Gal Mekel|Mekel]] 7 |points2= [[Nemanja Gordić|Gordić]] 22 |rebounds2= [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 18 |assist2= [[Aleks Renfro|Renfro]] 8 |attendance= 6.288 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''69''' |teamB={{flagcountry|POLJ}} |scoreB=66 |Q1=14:14|Q2='''16''':12|Q3='''22''':21|Q4=17:'''19''' |points1=[[Toni Parker|Parker]] 16 |rebounds1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 8 |assist1=[[Boris Dijao|Dijao]] 5 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 18 |rebounds2=[[Marćin Gortat|Gortat]] 11 |assist2=[[Lukaš Kožarek|Kožarek]], [[Ej Džej Sloter|Sloter]] 3 |attendance= 10.016 |referee= Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Renaud Geler {{zas|BEL}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=59 |teamB='''{{flagcountry|FIN}}''' |scoreB='''88''' |Q1=12:'''19'''|Q2=15:'''22'''|Q3=15:'''31'''|Q4='''17''':16 |points1=[[Draško Albijanić|Albijanić]] 14 |rebounds1=[[Elmedin Kikanović|Kikanović]], [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 5 |assist1=[[Aleks Renfro|Renfro]] 6 |points2=[[Jamar Vilson|Vilson]] 16 |rebounds2=[[Mati Nutinen|Nutinen]] 8 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]] 6 |attendance= |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|POLJ}} |scoreA=73 |teamB='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreB='''75''' |Q1='''24''':22|Q2=8:'''13'''|Q3='''18''':16|Q4=23:'''24''' |points1= [[Damjan Kulig|Kulig]], [[Adam Vačinski|Vačinski]] 13 |rebounds1= [[Marćin Gortat|Gortat]] 8 |assist1= [[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |points2=[[Omri Kaspi|Kaspi]] 35 |rebounds2=[[Dior Fišer|Fišer]] 8 |assist2=[[Raviv Limonad|Limonad]], [[Gal Mekel|Mekel]] 5 |attendance= |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Spiridon Gortas {{zas|GRČ}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|RUS}} |scoreA=67 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''74''' |Q1='''24''':16|Q2=12:'''18'''|Q3=16:'''19'''|Q4=15:'''21''' |points1= [[Vitalij Fridzon|Fridzon]] 20 |rebounds1= [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 9 |assist1= [[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 10 |points2= [[Nando de Kolo|de Kolo]] 13 |rebounds2= [[Rudi Gober|Gober]] 10 |assist2= [[Toni Parker|Parker]] 4 |attendance=10.564 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|FIN}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreB='''78''' |Q1=20:'''23'''|Q2='''21''':19|Q3=11:'''16'''|Q4=13:'''20''' |points1=[[Šon Haf|Haf]] 17 |rebounds1=[[Mati Nutinen|Nutinen]] 8 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 8 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 17 |rebounds2=[[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |assist2=[[Ej Džej Sloter|Sloter]] 8 |attendance= |referee=Fernando Roha {{zas|POR}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}}, Renaud Geler {{zas|BEL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=61 |teamB='''{{flagcountry|RUS}}''' |scoreB='''81''' |Q1='''22''':12|Q2=9:'''19'''|Q3=19:'''24'''|Q4=11:'''26''' |points1=[[Andrija Stipanović|Stipanović]] 22 |rebounds1=''tri igrača'' 6 |assist1=[[Nedim Buza|Buza]], [[Nemanja Gordić|Gordić]] 5 |points2=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 17 |rebounds2=[[Andrej Voroncevič|Voroncevič]], [[Andrej Zubkov|Zubkov]] 7 |assist2=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 5 |attendance=6.519 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=61 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''86''' |Q1=10:'''22'''|Q2='''17''':16|Q3=21:'''24'''|Q4=13:'''24''' |points1=[[Raviv Limonad|Limonad]] 13 |rebounds1=[[Elišaj Kadir|Kadir]] 9 |assist1=''tri igrača'' 4 |points2=[[Rudi Gober|Gobert]] 15 |rebounds2=[[Rudi Gober|Gobert]] 10 |assist2=[[Nando de Kolo|De Kolo]], [[Toni Parker|Parker]] 4 |attendance=9.755 |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe A !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |-style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|FRA}} | 5 || 5 || 0 || 407 || 335 || +72 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|IZR}} | 5 || 3 || 2 || 375 || 384 || -9 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|POLJ}} | 5 || 3 || 2 || 367 || 352 || +15 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|FIN}} | 5 || 2 || 3 || 387 || 392 || -5 || '''7''' |- |align=left|{{flagcountry|RUS}} | 5 || 1 || 4 || 379 || 374 || +5 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|BIH}} | 5 || 1 || 4 || 324 || 402 || -78 || '''6''' |} === Grupa B ([[Berlin]], [[Nemačka]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa B}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|NEM}}''' |scoreA='''71''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=65 |Q1='''20''':14|Q2='''21''':12|Q3='''18''':17|Q4=12:'''22''' |points1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Denis Šreder|Šreder]] 15 |rebounds1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Paul Cipser|Cipser]] 7 |assist1= [[Denis Šreder|Šreder]] 4 |points2= [[Džon Stefanson|Stefanson]] 23 |rebounds2= [[Hnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist2= [[Džon Stefanson|Stefanson]] 5 |attendance= 12.500 |referee= Sreten Radović {{zas|HRV}}, Are Haliko {{zas|EST}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=18:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ŠPA}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreB='''80''' |Q1='''21''':11|Q2=15:'''23'''|Q3=16:'''28'''|Q4=18:18 |points1= [[Pau Gasol|P. Gasol]] 16 |rebounds1= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 10 |assist1= [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 6 |points2= [[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 23 |rebounds2= [[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 10 |assist2= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 5 |attendance= 9.750 |referee= Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Sergij Začuk {{zas|UKR}}, Robert Viklički {{zas|ČEŠ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ITA}} |scoreA=87 |teamB='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreB='''89''' |Q1=13:'''26'''|Q2='''29''':25|Q3='''19''':15|Q4='''26''':23 |points1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 33 |rebounds1=''tri igrača'' 5 |assist1=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 5 |points2=[[Semih Erden|Erden]] 22 |rebounds2=[[Semih Erden|Erden]] 8 |assist2=[[Sinan Guler|Guler]], [[Bobi Dikson|Muhamed]] 9 |attendance= 10.760 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|NEM}} |scoreB=66 |Q1='''19''':18|Q2=20:20|Q3='''11''':10|Q4=18:18 |points1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 12 |rebounds1=[[Ognjen Kuzmić|Kuzmić]], [[Nemanja Nedović|Nedović]] 7 |assist1=[[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]], [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 4 |points2=[[Dirk Novicki|Novicki]], [[Tibor Plajs|Plajs]] 15 |rebounds2=[[Dirk Novicki|Novicki]] 10 |assist2=[[Denis Šreder|Šreder]] 6 |attendance=13.050 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Are Haliko {{zas|EST}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=18:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ISL}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''71''' |Q1=21:'''22'''|Q2=16:'''19'''|Q3=11:11|Q4=16:'''19''' |points1=[[Haukur Palson|Palson]] 17 |rebounds1=[[Hlnjur Beringson|Beringson]] 7 |assist1=[[Jon Arnor Stefanson|Stefanson]] 6 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 21 |rebounds2=[[Danilo Galinari|Galinari]] 10 |assist2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 4 |attendance=4.100 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Igor Mitrovski {{zas|MKD}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|TUR}} |scoreA=77 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''104''' |Q1=18:'''24'''|Q2=20:'''30'''|Q3=18:'''27'''|Q4=21:'''23''' |points1= [[Ersan Iljasova|Iljasova]] 15 |rebounds1= [[Čedi Osman|Osman]], [[Oguz Savaš|Savaš]] 4 |assist1= ''tri igrača'' 2 |points2= [[Pau Gasol|Gasol]] 21 |rebounds2= [[Pau Gasol|Gasol]] 7 |assist2= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]], [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 5 |attendance=6.750 |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvjetšaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''93''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=64 |Q1='''24''':16|Q2='''18''':16|Q3='''25''':16|Q4='''26''':16 |points1= [[Nemanja Nedović|Nedović]] 15 |rebounds1= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 7 |assist1= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]], [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 6 |points2= [[Luidži Gunarson|Gunarson]] 18 |rebounds2= [[Jakob Sigurdarson|Sigurdarson]] 6 |assist2= [[Džon Stefanson|Stefanson]], [[Haukur Palson|Palson]] 4 |attendance= 2.800 |referee= Sreten Radović {{zas|HRV}}, Robert Viklički {{zas|ČEŠ}}, Igor Mitrovski {{zas|MAK}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|NEM}} |scoreA=75 |teamB='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreB='''80''' |Q1=11:'''31'''|Q2='''13''':10|Q3=19:19|Q4='''32''':20 |points1= [[Denis Šreder|Šreder]] 24 |rebounds1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Denis Šreder|Šreder]] 5 |assist1= [[Denis Šreder|Šreder]] 6 |points2= [[Čedi Osman|Osman]] 17 |rebounds2= [[Semih Erden|Erden]] 9 |assist2= [[Bobi Dikson|Muhamed]] 5 |attendance= 13.050 |referee= Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ŠPA}} |scoreA=98 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''105''' |Q1='''20''':19|Q2='''25''':23|Q3=18:'''31'''|Q4='''35''':32 |points1= [[Pau Gasol|Gasol]] 34 |rebounds1= [[Pau Gasol|Gasol]] 10 |assist1= [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 9 |points2= [[Danilo Galinari|Galinari]] 27 |rebounds2= [[Danilo Galinari|Galinari]] 8 |assist2= [[Marko Belineli|Belineli]] 7 |attendance=4.400 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Are Haliko {{zas|EST}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|TUR}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreB='''91''' |Q1=14:'''30'''|Q2=21:'''23'''|Q3='''24''':18|Q4=13:'''20''' |points1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 16 |rebounds1=[[Čedi Osman|Osman]] 9 |assist1=[[Sinan Guler|Guler]] 6 |points2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 20 |rebounds2=[[Ognjen Kuzmić|Kuzmić]], [[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 6 |assist2=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 13 |attendance=4.400 |referee=Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreA='''89''' |teamB={{flagcountry|NEM}} |scoreB=82 |Q1=17:'''22'''|Q2='''25''':20|Q3=12:'''18'''|Q4='''22''':17 |OT='''13''':6 |points1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 25 |rebounds1=[[Danilo Galinari|Galinari]], [[Pjetro Aradori|Aradori]] 9 |assist1=[[Alesandro Đentile|Đentile]], [[Danijel Haket|Haket]] 4 |points2=[[Denis Šreder|Šreder]] 29 |rebounds2=[[Dirk Novicki|Novicki]] 10 |assist2=[[Denis Šreder|Šreder]] 7 |attendance=13.050 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ISL}} |scoreA=73 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''99''' |Q1=16:'''20'''|Q2=20:'''21'''|Q3=19:'''33'''|Q4=18:'''25''' |points1= [[Jon Stefanson|Stefanson]] 17 |rebounds1= [[Hlnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist1= [[Jon Stefanson|Stefanson]] 6 |points2= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 22 |rebounds2= [[Pau Gasol|Gasol]] 7 |assist2= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]], [[Fernando San Emeterio|San Emeterio]] 6 |attendance=4.000 |referee= Sašo Petek {{zas|SLO}},Robert Vuklicki {{zas|ČEŠ}}, Igor Mitrovski {{zas|MAK}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''101''' |teamB={{flagcountry|ITA}} |scoreB=82 |Q1='''25''':19|Q2='''23''':21|Q3='''26''':19|Q4='''27''':23 |points1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 26 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 8 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 8 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 19 |rebounds2=[[Pjetro Aradori|Aradori]] 6 |assist2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 6 |attendance=4.185 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izveštaj] |teamA={{flagcountry|NEM}} |scoreA=76 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''77''' |Q1='''20''':18|Q2=18:'''23'''|Q3=10:'''19'''|Q4='''28''':17 |points1=[[Denis Šreder|Šreder]] 26 |rebounds1=[[Tibor Plajs|Plajs]] 10 |assist1=[[Denis Šreder|Šreder]] 7 |points2=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 19 |rebounds2=[[Pau Gasol|Gasol]] 11 |assist2=[[Pau Gasol|Gasol]] 6 |attendance=13.050 |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreA='''111''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=102 |Q1='''29''':22|Q2=18:'''25'''|Q3='''27''':20|Q4=17:'''24'''|OT='''20''':11 |points1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 28 |rebounds1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 12 |assist1=[[Ersan Iljasova|Iljasova]], [[Čedi Osman|Osman]] 6 |points2=[[Jakob Sigurdarson|Sigurdarson]] 22 |rebounds2=[[Hlnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist2=[[Jon Arnor Stefanson|Stefanson]] 8 |attendance=3.850 |referee=Robert Vuklicki {{zas|ČEŠ}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}}, Are Haliko {{zas|EST}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe B !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|SRB}} | 5 || 5 || 0 || 433 || 354 || +79 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ŠPA}} | 5 || 3 || 2 || 448 || 411 || +37 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ITA}} | 5 || 3 || 2 || 434 || 434 || 0 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|TUR}} | 5 || 3 || 2 || 429 || 459 || -30 || '''8''' |- |align=left|{{flagcountry|NEM}} | 5 || 1 || 4 || 370 || 379 || -9 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|ISL}} | 5 || 0 || 5 || 368 || 445 || -77 || '''5''' |} === Grupa C ([[Zagreb]], [[Hrvatska]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa C}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|GRU}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|HOL}}''' |scoreB='''73''' |Q1=17:17|Q2=9:'''19'''|Q3=22:22|Q4='''24''':15 |points1= [[Zaza Pačulija|Pačulija]], [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 16 |rebounds1= [[Viktor Sanikidže|Sanikidže]] 9 |assist1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 5 |points2= [[Karlon Klof|Klof]] 22 |rebounds2= [[Vorti de Jong|de Jong]] 6 |assist2= [[Roeland Šaftenar|Šaftenar]] 4 |attendance= 2.391 |referee= Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|MKD}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreB='''85''' |Q1=16:'''23'''|Q2=15:15|Q3=19:'''21'''|Q4=15:'''26''' |points1= [[Aleksandar Kostoski|Kostoski]] 20 |rebounds1= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]] 6 |assist1= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]], [[Marko Simonovski|Simonovski]] 3 |points2= [[Jorgos Printezis|Printezis]] 18 |rebounds2= [[Kostas Kufos|Kufos]] 11 |assist2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 8 |attendance= 2.500 |referee= Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Sergio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=73 |Q1=17:'''23'''|Q2='''27''':15|Q3='''21''':16|Q4=15:'''19''' |points1=[[Krunoslav Simon|Simon]] 20 |rebounds1=[[Dario Šarić|Šarić]] 7 |assist1=[[Roko Ukić|Ukić]] 4 |points2=[[Zoran Dragić|Dragić]] 14 |rebounds2=[[Jaka Blažič|Blašič]] 6 |assist2=[[Klemen Prepelič|Šrepelič]], [[Jaka Klobučar|Klobučar]] 4 |attendance= 11.730 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|HOL}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|MKD}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''20''':19|Q2=11:'''24'''|Q3='''18''':13|Q4=22:22 |points1=[[Nikolas de Jong|N. de Jong]] 19 |rebounds1=[[Henk Norel|Norel]] 9 |assist1=[[Šarlon Klof|Klof]], [[Leon Vilijams|Vilijams]] 3 |points2=[[Vlado Ilijevski|Ilijevski]] 14 |rebounds2=[[Ričard Hendriks|Hendriks]] 7 |assist2=[[Vlado Ilijevski|Ilijevski]] 7 |attendance=1.170 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''79''' |teamB={{flagcountry|GRU}} |scoreB=68 |Q1='''17''':13|Q2='''24''':13|Q3='''24''':22|Q4=14:'''20''' |points1=[[Klemen Prepelič|Prepelič]] 21 |rebounds1=[[Klemen Prepelič|Prepelič]], [[Uroš Slokar|Slokar]] 5 |assist1=[[Alen Omić|Omić]], [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 4 |points2=[[Tornike Šengelija|Šengelija]] 21 |rebounds2=[[Giorgi Šermadini|Šermadini]] 4 |assist2=[[Giorgi Cincadže|Cincadže]] 7 |attendance=3.892 |referee=Serhio Silva {{zas|POR}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Petri Mantila {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''72''' |teamB={{flagcountry|HRV}} |scoreB=70 |Q1=13:'''18'''|Q2=15:15|Q3=23:'''24'''|Q4='''21''':13 |points1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 16 |rebounds1=[[Kostas Kufos|Kufos]] 9 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Krunoslav Simon|Simon]] 18 |rebounds2=[[Dario Šarić|Šarić]] 6 |assist2=[[Roko Ukić|Ukić]] 4 |attendance=12.000 |referee=Robert Lotermoser {{zas|NEM}}, Benhamin Himenez Trujiljo {{zas|ŠPA}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|HOL}} |scoreB=74 |Q1='''23''':15|Q2='''18''':14|Q3=16:'''23'''|Q4='''24''':22 |points1= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 16 |rebounds1= [[Alen Omić|Omić]] 7 |assist1= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 6 |points2= [[Šarlon Klof|Klof]] 25 |rebounds2= [[Šarlon Klof|Klof]], [[Vorti de Jong|de Jong]] 6 |assist2= [[Šarlon Klof|Klof]] 4 |attendance= 1.841 |referee= Robert Lotermoser {{zas|NEM}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|GRU}} |scoreA=68 |teamB='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreB='''79''' |Q1=15:'''25'''|Q2=7:'''25'''|Q3='''26''':11|Q4='''20''':18 |points1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 20 |rebounds1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 8 |assist1= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 5 |points2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 19 |rebounds2= [[Janis Burusis|Burusis]] 5 |assist2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 8 |attendance=588 |referee=Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Serhio Silva {{zas|POR}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|MKD}} |scoreB=55 |Q1=15:'''18'''|Q2='''15''':14|Q3='''22''':10|Q4='''21''':13 |points1= [[Dario Šarić|Šarić]] 15 |rebounds1= [[Ante Tomić (košarkaš)|Tomić]] 9 |assist1= [[Krunoslav Simon|Simon]] 5 |points2= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]] 10 |rebounds2= [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 6 |assist2= ''tri igrača'' 3 |attendance=9.828 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''83''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=72 |Q1='''23''':17|Q2='''23''':14|Q3=16:'''22'''|Q4='''21''':19 |points1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 19 |rebounds1=[[Joanis Burusis|Burusis]] 8 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Jaka Blažič|Blažič]] 27 |rebounds2=[[Jaka Blažič|Blažič]] 5 |assist2=[[Klemen Prepelič|Prepelič]] 4 |attendance=5.578 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|MKD}} |scoreA=75 |teamB='''{{flagcountry|GRU}}''' |scoreB='''90''' |Q1=18:'''21'''|Q2=19:'''27'''|Q3=18:'''23'''|Q4='''20''':19 |points1= [[Damjan Stojanovski|D. Stojanovski]], [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 14 |rebounds1= [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 7 |assist1= [[Vojdan Stojanovski|V. Stojanovski]] 3 |points2= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 23 |rebounds2= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 14 |assist2= [[Giorgi Cincadže|Cincadže]] 6 |attendance=680 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|HOL}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''18''':14|Q2=17:'''25'''|Q3=18:'''23'''|Q4='''19''':16 |points1= [[Roland Šaftenar|Šaftenar]] 19 |rebounds1= [[Nikolas De Jong|De Jong]] [[Robin Smolders|Smolders]] 6 |assist1= [[Leon Vilijams|Vilijams]] 5 |points2= [[Krunoslav Simon|Simon]] 18 |rebounds2= [[Ante Tomić (košarkaš)|Tomić]] 8 |assist2= [[Krunoslav Simon|Simon]] 8 |attendance=6.200 |referee=Serhio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}}, Žan-Čarl Kolin {{zas|FRA}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''62''' |teamB={{flagcountry|MKD}} |scoreB=51 |Q1='''24''':10|Q2=7:'''14'''|Q3='''21''':17|Q4=10:10 |points1=[[Zoran Dragić|Dragić]] 20 |rebounds1=[[Alen Omić|Omić]] 11 |assist1=[[Jaka Klobučar|Klobučar]] 6 |points2=[[Vlado Ilievski|Ilievski]] 15 |rebounds2=[[Bojan Trajkovski|Trajkovski]] 9 |assist2=[[Marko Simonovski|Simonovski]] 3 |attendance=4.438 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Serhio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRU}}''' |scoreA='''71''' |teamB={{flagcountry|HRV}} |scoreB=58 |Q1='''14'''–13|Q2=11:'''15'''|Q3='''22''':16|Q4='''24''':14 |points1=''tri igrača'' 12 |rebounds1=[[Zaza Pačulija|Pačulija]] 7 |assist1=[[Tornike Šengelija|Šengelija]] 5 |points2=[[Luka Žorić|Žorić]] 16 |rebounds2=''Tri igrača'' 5 |assist2=[[Rok Stipčević|Stipčević]] 5 |attendance=6.600 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Benhamin Himenez {{zas|ŠPA}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|HOL}} |scoreB=65 |Q1=17:'''19'''|Q2='''17''':12|Q3='''18''':15|Q4=16:'''19''' |points1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 11 |rebounds1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 11 |assist1=[[Nik Kalates|Kalates]] 5 |points2=[[Šarlon Klof|Klof]] 15 |rebounds2=[[Robin Smeulders|Smeulders]] 8 |assist2=[[Šarlon Klof|Klof]], [[Arvin Slagter|Slagter]] 4 |attendance=368 |referee=Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe C !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|GRČ}} | 5 || 5 || 0 || 387 || 340 || +47 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|HRV}} | 5 || 3 || 2 || 359 || 343 || +16 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|SLO}} | 5 || 3 || 2 || 367 || 356 || +11 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|GRU}} | 5 || 2 || 3 || 369 || 364 || +5 || '''7''' |- |align=left|{{flagcountry|MAK}} | 5 || 1 || 4 || 324 || 381 || -57 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|HOL}} | 5 || 1 || 4 || 355 || 377 || -22 || '''6''' |} === Grupa D ([[Riga]], [[Letonija]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa D}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|EST}} |scoreB=57 |Q1='''18''':9|Q2='''25''':15|Q3='''21''':11|Q4=16:'''22''' |points1= [[Jan Veseli|Veseli]] 16 |rebounds1= [[Jan Veseli|Veseli]] 8 |assist1= ''četiri igrača'' 3 |points2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 18 |rebounds2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 13 |assist2= ''tri igrača'' 2 |attendance= 5.142 |referee= Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Amit Balak {{zas|IZR}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BEL}} |scoreA=67 |teamB='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreB='''78''' |Q1=19:'''25'''|Q2='''19''':15|Q3='''14''':11|Q4=15:'''27''' |points1= [[Aksel Hervele|Hervele]] 13 |rebounds1= [[Aksel Hervele|Hervele]], [[Maksim de Zeuv|de Zeuv]] 6 |assist1= [[Aksel Hervele|Hervele]] 7 |points2= [[Martinjš Meiers|Meiers]] 15 |rebounds2= [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]], [[Janis Tima|Tima]] 5 |assist2= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance= 8.217 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Marcin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreA='''69''' |teamB={{flagcountry|UKR}} |scoreB=68 |Q1='''19''':12|Q2=14:14|Q3=17:'''19'''|Q4=19:'''23''' |points1= [[Paulijus Jankunas|Jankunas]] 22 |rebounds1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 11 |assist1= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |points2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 19 |rebounds2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 11 |assist2=[[Džerom Rendl|Rendl]] 6 |attendance= 8.846 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Sigmundur Herbetson {{zas|ISL}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|EST}} |scoreA=55 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''84''' |Q1=9:'''27'''|Q2=9:'''19'''|Q3='''26''':23|Q4= |points1=[[Sim-Sander Vene|Vene]] 12 |rebounds1=[[Rain Veideman|Veideman]] 8 |assist1=[[Sten Sok|Sok]] 4 |points2=[[Met Lodžeski|Lodžeski]] 16 |rebounds2=[[Aksel Hervel|Hervel]], [[Met Ložeski|Ložeski]] 6 |assist2=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 4 |attendance=5.142 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=49 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''68''' |Q1='''19''':13|Q2=9:'''16'''|Q3=11:'''20'''|Q4=10:'''19''' |points1=[[Kaspars Berzinš|Berzinš]], [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 8 |rebounds1=[[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 9 |assist1=[[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 4 |points2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |rebounds2=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 10 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 6 |attendance=10.492 |referee= Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Petar Obradović {{zas|BIH}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''78''' |Q1=14:'''20'''|Q2=16:'''26'''|Q3=15:'''19'''|Q4='''19''':13 |points1= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 14 |rebounds1= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 8 |assist1= [[Denis Lukašov|Lukašov]] 4 |points2= [[Jan Veseli|Veseli]] 19 |rebounds2= [[Jan Veseli|Veseli]] 9 |assist2= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 6 |attendance=614 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LIT}} |scoreA=74 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''76''' |Q1='''20''':12|Q2=15:'''23'''|Q3=19:'''22'''|Q4='''20''':19 |points1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 25 |rebounds1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 12 |assist1= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 13 |points2= [[Met Lodžeski|Lodžeski]] 20 |rebounds2= [[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 4 |assist2= [[Met Lodžeski|Lodžeski]], [[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 5 |attendance= 3.570 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Petar Obradović {{zas|BIH}}, Sigmundur Herbetson {{zas|ISL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreB='''72''' |Q1='''22''':17|Q2=11:'''23'''|Q3=9:'''11'''|Q4='''23''':21 |points1= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 22 |rebounds1= [[Jan Veseli|Veseli]] 11 |assist1= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |points2= [[Janis Blums|Blums]] 14 |rebounds2= [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]], [[Janis Tima|Tima]] 8 |assist2= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance=5.710 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|EST}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''15''':14|Q2='''23''':14|Q3=6:'''22'''|Q4=27:'''28''' |points1= [[Džerom Rendl|Rendl]] 22 |rebounds1= [[Maksim Pustozvonov|Pustozvonov]] 7 |assist1= [[Džerom Rendl|Rendl]] 4 |points2= [[Gregor Arbet|Arbet]] 26 |rebounds2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 8 |assist2= [[Sten Sok|Sok]], [[Rain Veideman|Veideman]] 6 |attendance= 2.795 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Edi Vjator {{zas|FRA}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BEL}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''66''' |Q1=17:'''21'''|Q2=11:'''12'''|Q3=16:'''18'''|Q4='''20''':15 |points1=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 12 |rebounds1=[[Aksel Hervel|Hervel]] 9 |assist1=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 7 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 21 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 12 |assist2=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |attendance=477 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}}, Petar Obradović {{zas|BIH}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=74 |teamB='''{{flagcountry|UKR}}''' |scoreB='''75''' |Q1='''21''':14|Q2=18:'''24'''|Q3='''23''':22|Q4=12:'''15''' |points1= [[Dairis Bertans|Bertans]] 17 |rebounds1= [[Kaspars Berzins|Berzins]] 6 |assist1= [[Dairis Bertans|Bertans]], [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 5 |points2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 21 |rebounds2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 10 |assist2= [[Džerom Rendl|Rendl]] 5 |attendance=5.998 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}},Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Sigmundru Herbetson {{zas|ISL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|EST}} |scoreA=62 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''64''' |Q1=15:'''20'''|Q2=16:'''18'''|Q3='''20''':11|Q4=11:'''15''' |points1= [[Janar Talts|Talts]] 20 |rebounds1= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 7 |assist1= [[Sten Sok|Sok]] 5 |points2= [[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 15 |rebounds2= [[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 10 |assist2= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |attendance=6.985 |referee=Emin Mogulkoč {{zas|TUR}},Marćin Kovalski {{zas|POLJ}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''79''' |Q1='''19''':14|Q2=20:'''21'''|Q3=15:'''24'''|Q4=17:'''20''' |points1=[[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 20 |rebounds1=[[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 11 |assist1=[[Džerom Rendl|Rendl]] 4 |points2=[[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 15 |rebounds2=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 8 |assist2=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 6 |attendance=387 |referee=Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}}, Sigmundur Herbetson {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreA='''75''' |teamB={{flagcountry|EST}} |scoreB=64 |Q1=15:'''29'''|Q2='''18''':15|Q3='''22''':5|Q4='''20''':15 |points1=[[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 21 |rebounds1=[[Janis Tima|Tima]] 6 |assist1=[[Dairis Bertans|Bertans]], [[Janis Strelnieks|Strelnieks]] 3 |points2=[[Gregor Arbet|Arbet]] 16 |rebounds2=[[Kristijan Kangur|Kangur]] 8 |assist2=[[Rain Veideman|Veideman]] 8 |attendance=9.073 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Edi Vijator{{zas|FRA}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=81 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''85''' |Q1='''18''':12|Q2='''19''':15|Q3=14:'''28'''|Q4='''18''':14 |OT=12:'''16''' |points1=[[Blejk Šilb|Šilb]] 18 |rebounds1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |assist1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 15 |points2=[[Mindaugas Kuzminskas|Kuzminskas]] 18 |rebounds2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 10 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 4 |attendance=4.669 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}},Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Petar Obradović {{zas|BIH}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe D !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|LIT}} | 5 || 4 || 1 || 360 || 336 || +24 || '''9''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|LET}} | 5 || 3 || 2 || 348 || 339 || +9 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ČEŠ}} | 5 || 3 || 2 || 370 || 342 || +28 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|BEL}} | 5 || 3 || 2 || 370 || 344 || +26 || '''8''' |- |align=left|{{flagcountry|EST}} | 5 || 1 || 4 || 316 || 374 || -58 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|UKR}} | 5 || 1 || 4 || 349 || 378 || -29 || '''6''' |} == Eliminaciona faza == {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Završnica}} :Sve utakmice će se igrati u [[Pjer Morua|Areni Pjer Morua]] u [[Lil]]u, [[Francuska]]. * Sva vremena su po srednjeevropskom vremenu. {{Round16 <!--Date-Time|Team 1|Score 1|Team 2|Score 2 --> <!--Round of 16 --> | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''76''' |{{flagcountry|TUR}}|53 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|LET}}'''|'''73''' |{{flagcountry|SLO}}|66 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' |{{flagcountry|POLJ}}|66 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|GRČ}}'''|'''75''' |{{flagcountry|BEL}}|54 | 13. septembar 2015.|'''{{flagcountry|SRB}}'''|'''94''' |{{flagcountry|FIN}}|81 | 13. septembar 2015.|{{flagcountry|HRV}}|59|'''{{flagcountry|ČEŠ}}'''|'''80''' | 13. septembar 2015.|{{flagcountry|IZR}}|52|'''{{flagcountry|ITA}}'''|'''82''' | 13. septembar 2015.|'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''85''' |{{flagcountry|GRU}}|81 <!--quarter finals --> | 15. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''84''' |{{flagcountry|LET}}|70 | 15. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''73''' |{{flagcountry|GRČ}}|71 | 16. septembar 2015.|'''{{flagcountry|SRB}}'''|'''89''' |{{flagcountry|ČEŠ}}|75 | 16. septembar 2015.|{{flagcountry|ITA}}|85 |'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''95''' <!--semi finals --> | 17. septembar 2015.|{{flagcountry|FRA}}|75 |'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' | 18. septembar 2015.|{{flagcountry|SRB}}|64 |'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''67''' <!--final --> | 20. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' |{{flagcountry|LIT}}|63 <!--third place --> | 20. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''81''' |{{flagcountry|SRB}}|68 }} === Osmina finala === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=12:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=66 |Q1=20:20|Q2='''22''':20|Q3='''13''':12|Q4='''18''':14 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-64-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 17 |rebounds1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]], [[Kaspars Berzinš|Berzinš]] 6 |assist1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 8 |points2= [[Zoran Dragić|Dragić]] 17 |rebounds2= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 7 |assist2= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 5 |attendance= 10.023 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=14:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''75''' |teamB={{flagcountry|BEL}} |scoreB=54 |Q1='''16''':15|Q2='''18''':16|Q3='''23''':11|Q4='''18''':12 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-62-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Joanis Burusis|Burusis]] 14 |rebounds1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 10 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 14 |rebounds2=[[Aksel Hervel|Hervel]] 6 |assist2=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 3 |attendance= 13.672 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|POLJ}} |scoreB=66 |Q1='''25''':20|Q2=16:'''19'''|Q3=14:'''16'''|Q4='''25''':11 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-61-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Pau Gasol|Gasol]] 30 |rebounds1= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 8 |assist1= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 5 |points2= [[Damjan Kulig|Kulig]] 10 |rebounds2= [[Damjan Kulig|Kulig]] 6 |assist2= [[Ej Džej Sloter|Sloter]] 6 |attendance= 21.302 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''76''' |teamB={{flagcountry|TUR}} |scoreB=53 |Q1=17:'''18'''|Q2='''19''':8|Q3='''23''':14|Q4='''17''':13 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-63-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 15 |rebounds1=[[Žofre Lovernj|Lovernj]] 9 |assist1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |points2=[[Ersan Iljasova|Iljasova]] 14 |rebounds2=[[Ersan Iljasova|Iljasova]] 10 |assist2=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 5 |attendance= 26.135 |referee= Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=12:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|HRV}} |scoreA=59 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''80''' |Q1=13:'''20'''|Q2=18:'''28'''|Q3=12:'''17'''|Q4='''16''':15 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-66-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Bojan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 12 |rebounds1=[[Mario Hezonja|Hezonja]] 9 |assist1=[[Roko Ukić|Ukić]] 5 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 20 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 13 |assist2=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 11 |attendance=12.070 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=14:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''94''' |teamB={{flagcountry|FIN}} |scoreB=81 |Q1=23:'''24'''|Q2='''25''':19|Q3='''23''':21|Q4='''23''':17 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-65-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 27 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 14 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 9 |points2=[[Sasu Salin|Salin]] 26 |rebounds2=[[Erik Marfi|Marfi]] 8 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]], [[Džamar Vilson|Vilson]] 4 |attendance=12.128 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Serhio Silva {{zas|POR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=52 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''82''' |Q1=13:'''22'''|Q2=17:'''18'''|Q3=9:'''28'''|Q4=13:'''14''' |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-67-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Gal Mekel|Mekel]] 20 |rebounds1=[[Omri Kaspi|Kaspi]] 6 |assist1=[[Gal Mekel|Mekel]] 3 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 27 |rebounds2=[[Nikolo Meli|Meli]] 7 |assist2=[[Andrea Činčiarini|Činčiarini]] 5 |attendance=14.742 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreA='''85''' |teamB={{flagcountry|GRU}} |scoreB=81 |Q1=17:'''20'''|Q2='''22''':20|Q3=22:22|Q4='''23'''':19 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-68-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 34 |rebounds1=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 6 |assist1=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |points2=[[Zaza Pačulija|Pačulija]] 23 |rebounds2=[[Zaza Pačulija|Pačulija]], [[Viktor Sanikidze|Sanikidze]] 7 |assist2=[[Giorgi Cincadze|Cincadze]] 5 |attendance= 16.953 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}} }} === Četvrtfinale === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=15. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|GRČ}} |scoreB=71 |Q1=14:14|Q2='''25''':18|Q3=16:'''25'''|Q4='''18''':14 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-69-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|Gasol]] 27 |rebounds1=[[Pau Gasol|Gasol]] 9 |assist1=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 5 |points2=[[Nik Kalates|Kalates]] 14 |rebounds2=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 17 |assist2=[[Nik Kalates|Kalates]] 7 |attendance=17.864 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=15. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''84''' |teamB={{flagcountry|LET}} |scoreB=70 |Q1=21:'''25'''|Q2='''19''':13|Q3='''16''':7|Q4='''28''':25 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-70-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Toni Parker|Parker]] 18 |rebounds1=[[Čarls Lombah-Kahudi|Lombah-Kahudi]] 8 |assist1=[[Toni Parker|Parker]] 6 |points2=[[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 16 |rebounds2=[[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 8 |assist2=[[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance=22.076 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=16. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''89''' |teamB={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreB=75 |Q1=21:21|Q2='''24''':21|Q3='''22''':21|Q4='''22''':12 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-71-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Zoran Erceg|Erceg]] 20 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 10 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 14 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 23 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 10 |assist2=[[Pavel Pumprla|Pumprla]], [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 4 |attendance=8.726 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=16. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|ITA}} |scoreA=85 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''95''' |Q1=20:'''21'''|Q2=16:16|Q3=23:23|Q4='''20''':19|OT=6:'''16''' |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-72-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Andrea Barnjani|Barnjani]] 21 |rebounds1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 6 |assist1=[[Andrea Činčiarini|Činčiarini]] 5 |points2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 26 |rebounds2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 11 |attendance=13.173 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} === Baraž kvalifikacije za olimpijske igre === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=16:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''97''' |teamB={{flagcountry|LET}} |scoreB=90 |Q1=17:'''24'''|Q2=20:20|Q3='''23''':17|Q4='''37''':29 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11663-73-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Joanis Burusis|Burusis]] 20 |rebounds1= [[Kostas Kufos|Kufos]], [[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 7 |assist1= [[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 4 |points2= [[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 22 |rebounds2= [[Mareks Mejeris|Mejeris]] 6 |assist2= [[Janis Strelnieks|Strelnieks]] 7 |attendance= |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''85''' |Q1=21:21|Q2=16:'''21'''|Q3=17:'''32'''|Q4='''16''':11 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11663-74-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Jan Veseli|Veseli]] 26 |rebounds1=[[Jan Veseli|Veseli]] 12 |assist1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 6 |points2=[[Andrea Barnjani|Barnjani]] 21 |rebounds2=[[Danilo Galinari|Galinari]] 8 |assist2=[[Marko Belineli|Belineli]] 4 |attendance= 15.004 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}} }} === Utakmica za sedmo mjesto === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=18. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''97''' |Q1=23:'''28'''|Q2=13:'''29'''|Q3=9:'''23'''|Q4='''25''':17 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11926-79-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Janis Tima|Tima]] 11 |rebounds1=[[Kaspars Berzinš|Berzinš]] 8 |assist1=[[Žanis Peiners|Peiners]] |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 24 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 6 |assist2=[[Blejk Šilb|Šilb]] 7 |attendance=11.362 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} === Polufinale === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|FRA}} |scoreB=75 |Q1=17:'''20'''|Q2='''15''':13|Q3=16:'''23'''|Q4='''18''':10|OT='''14''':9 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11664-75-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 40 |rebounds1=[[Pau Gasol|P. Gasol]], [[Viktor Klaver|Klaver]] 6 |assist1=[[Pau Ribas|Ribas]], [[Serhio Ljulj|Ljulj]], [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 3 |points2=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 14 |rebounds2=[[Rudi Gober|Gober]] 13 |assist2=[[Toni Parker|Parker]] 5 |attendance=26.922 |referee=Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=18. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|SRB}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''67''' |Q1=17–'''22'''|Q2='''17''':13|Q3=9:'''13'''|Q4='''21''':19 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11664-76-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 16 |rebounds1= ''tri igrača'' 4 |assist1= [[Miloš Teodosić|Teodosić]], [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 3 |points2= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |rebounds2= [[Mindaugas Kuzminskas|Kuzminskas]] 9 |assist2= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 9 |attendance=20.042 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} === Utakmica za treće mjesto === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=20. septembar 2015.|time=14:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|SRB}} |scoreB=68 |Q1=16:16|Q2='''21''':16|Q3='''21''':12|Q4=23:'''24''' |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11665-77-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 20 |rebounds1=[[Rudi Gober|Gober]] 14 |assist1=[[Boris Dijao|Dijao]] 6 |points2=[[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 14 |rebounds2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 8 |assist2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 4 |attendance=24.092 |referee=Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} === Finale === {{basketballbox-ćir|bg=#ffffd0|date=20. septembar 2015.|time=19:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|LIT}} |scoreB=63 |Q1='''19''':8|Q2=22:'''25'''|Q3='''19''':10|Q4=20:20 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11666-78-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 25 |rebounds1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 12 |assist1=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 6 |points2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]], [[Renaldas Sejbutis|Sejbutis]] 13 |rebounds2=[[Jonas Valančjunas|Valančjunas]] 9 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 5 |attendance=27.372 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}} }} == Nagrade == {| style="width:95%;" |- align=center | [[Datoteka:silver medal icon.svg|35px]]<br /> '''2° mesto'''<br /><br />{{flagicon|Litva}} <br /> [[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]] | [[Datoteka:gold medal icon.svg|35px]]<br />'''Pobjednik 39. Evropskog prvenstva u košarci 2015.'''<br /> <br />[[Datoteka:Flag of Spain.svg|150px]]<br />'''[[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]]'''<br />'''3° titula''' | [[Datoteka:bronze medal icon.svg|35px]]<br />'''3° mesto'''<br /><br />{{zas|Francuska}} <br /> [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]] |} <br /> {| class=wikitable style="margin:auto; text-align:center" |- !Najkorisniji igrač (MVP) |- |{{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] |} == Najbolja petorka prvenstva == * {{flagicon|ŠPA}} [[Serhio Rodrigez]] * {{flagicon|SLO}} [[Goran Dragić]] * {{flagicon|LIT}} [[Jonas Mačijulis]] * {{flagicon|LIT}} [[Jonas Valančjunas]] * {{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] == Konačan plasman == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- !Pozicija !width=200|Reprezentacija |- style="background:#cfc;" |[[Datoteka:Gold medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|ŠPA}} |- style="width:10px; background:#cfc;" |[[Datoteka:Silver medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|LIT}} |- style="width:10px; background:#ccf;" |[[Datoteka:Bronze medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|FRA}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 4.||align=left| {{flagcountry|SRB}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 5.||align=left| {{flagcountry|GRČ}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 6.||align=left| {{flagcountry|ITA}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 7.||align=left| {{flagcountry|ČEŠ}} |- | 8.||align=left| {{flagcountry|LET}} |- | 9.||align=left| {{flagcountry|HRV}} |- | 10.||align=left| {{flagcountry|IZR}} |- | 11.||align=left| {{flagcountry|POLJ}} |- | 12.||align=left| {{flagcountry|SLO}} |- | 13.||align=left| {{flagcountry|BEL}} |- | 14.||align=left| {{flagcountry|TUR}} |- | 15.||align=left| {{flagcountry|GRU}} |- | 16.||align=left| {{flagcountry|FIN}} |- | 17.||align=left|{{flagcountry|RUS}} |- | 18.||align=left|{{flagcountry|NEM}} |- | 19.||align=left|{{flagcountry|MKD}} |- | 20.||align=left|{{flagcountry|EST}} |- | 21.||align=left|{{flagcountry|HOL}} |- | 22.||align=left|{{flagcountry|UKR}} |- | 23.||align=left|{{flagcountry|BIH}} |- | 24.||align=left|{{flagcountry|ISL}} |} {| class="wikitable" style="text-align: left;" |- | style="width:10px; background:#cfc;"| ||Direktan plasman na [[Letnje olimpijske igre 2016.|Ljetnje olimpijske igre 2016.]] |- | style="width:10px; background:#ccf;"| ||Učestvovaće na kvalifikacijama za Ljetnje olimpijske igre 2016. |} ==Reference== {{reflist}} {{Commonscat|Eurobasket 2015}} {{Evropsko prvenstvo u košarci}} [[Kategorija:2015]] [[Kategorija:FIBA EuroBasket|2015.]] [[Kategorija:Šport u Zagrebu]] [[Kategorija:Sport u Berlinu]] [[Kategorija:Riga]] hj85ynvx43cyftjfq3p3qacvi7sm1f2 41866003 41866000 2024-04-25T20:27:56Z FriedrickMILBarbarossa 11942 +[[Kategorija:Košarka u Hrvatskoj]]; +[[Kategorija:Košarka u Njemačkoj]]; +[[Kategorija:Košarka u Francuskoj]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Kutijica za EP u košarci | | godina = 2015. | država = {{flag|Francuska}}<br />{{flag|Hrvatska}}<br />{{flag|Nemačka}}<br />{{flag|Letonija}} | ime = EuroBasket 2015 | slika = | caption = | vreme = [[5. septembar]] – [[20. septembar]] [[2015]]. | ekipe = 24 | šampioni = {{flagicon|ŠPA}} [[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]] | titule = 3 | dvorana = 5 | gradova = 5 gradova iz 4 zemlje | MVP = {{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] }} '''Evropsko prvenstvo u košarci 2015.''' ('''Eurobasket 2015''') je 39. po redu [[Evropsko prvenstvo u košarci|evropsko košarkaško prvenstvo za muškarce]] koje je održano u [[Francuska|Francuskoj]], [[Hrvatska|Hrvatskoj]], [[Nemačka|Nemačkoj]] i [[Letonija|Letoniji]]. Prvobitno takmičenje je trebalo da se održi u [[Ukrajina|Ukrajini]], ali je zbog nestabilne političke situacije i [[Rat na istoku Ukrajine|rata]] u toj zemlji [[FIBA Evropa]] odlučila da domaćinstvo dodjeli drugoj zemlji (zemljama).<ref name="urlUkraine Will Host EuroBasket 2015 | FIBA Europe">{{cite web |url=http://www.fibaeurope.com/coid_Y36sMuwSIDM-uunDIT-,h2.articleMode_on.html |title=Ukraine Will Host EuroBasket 2015 &#124; FIBA Europe |author= |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher= |language= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120818172536/http://www.fibaeurope.com/coid_Y36sMuwSIDM-uunDIT-,h2.articleMode_on.html |archivedate=2012-08-18 |quote= |accessdate=19. 12. 2011. |deadurl=yes }}</ref> Na osnovu rezultata sa Evropskog prvenstva 2015 poznati su prvi učesnici košarkaškog turnira na [[Letnje olimpijske igre 2016.|Ljetnjim olimpijskim igrama 2016.]] u [[Rio de Žaneiro|Rio de Žaneiru]]. Branilac titule je [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]]. Novi evropski prvak je Španija poslje pobjede 80:63 protiv Francuske. == Gradovi domaćini == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- !colspan=4|Prvi krug !Drugi krug i završnica |- |width=20%|{{flagicon|Francuska}} '''[[Monpelje]]''' |width=20%|{{flagicon|Nemačka}} '''[[Berlin]]''' |width=20%|{{flagicon|Hrvatska}} '''[[Zagreb]]''' |width=20%|{{flagicon|Letonija}} '''[[Riga]]''' |width=20%|{{flagicon|Francuska}} '''[[Lil]]''' |- | [[Park arena]]<br />Kapacitet: 10.700 | [[Mercedes Benz Arena]]<br />Kapacitet: 14.500 | [[Arena Zagreb]]<br />Kapacitet: 16.500 | [[Arena Riga]]<br />Kapacitet: 12.500 | [[Pjer Morua]]<br />Kapacitet: 27.500 |- |[[Datoteka:Arena montpellier.jpg|150px|center]] | [[Datoteka:Mercedes-Benz Arena Berlin August 2015.JPG|120px]] | [[Datoteka:Arena Zagreb 2009.jpg|120px]] | [[Datoteka:Arena Riga Eurobasket Women 2009.jpg|120px]] |[[Datoteka:Grand Stade Lille Métropole LOSC first match.JPG|150px|center]] |} == Učesnici == {{main|Kvalifikacije za Evropsko prvenstvo u košarci 2015.}} {| class="wikitable" style="width:750px;" |- ! Takmičenje !! Datum !! Broj timova !! Kvalifikovani |- | Zemlja domaćin || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|4 || {{flagcountry|Letonija}} <br /> {{flagcountry|Nemačka}} <br /> {{flagcountry|Francuska}} <br /> {{flagcountry|Hrvatska}} |- | Reprezentacije kvalifikovane učešćem na [[Svetsko prvenstvo u košarci 2014.|Svjetskom prvenstvu 2014.]] (prvih 7 plasiranih na [[Evropsko prvenstvo u košarci 2013.|Evropskom prvenstvu 2013.]]) || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|7 || {{flagcountry|Litvanija}} <br /> {{flagcountry|Slovenija}} <br /> {{flagcountry|Srbija}} <br /> {{flagcountry|Francuska}} <br /> {{flagcountry|Hrvatska}} <br /> {{flagcountry|Ukrajina}} <br /> {{flagcountry|Španija}} |- | Pozivnica || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|3 || {{flagcountry|Grčka}} <br /> {{flagcountry|Turska}} <br /> {{flagcountry|Finska}} |- | Pobjednik prvog kruga u kvalifikaciji || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|1 || {{flagcountry|Estonija}} |- | Reprezentacije kvalifikovane preko kvalifikacija || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|13 || {{flagcountry|Bosna i Hercegovina}} <br /> {{flagcountry|Belgija}} <br /> {{flagcountry|Gruzija}} <br /> {{flagcountry|Izrael}} <br /> {{flagcountry|Island}} <br /> {{flagcountry|Italija}} <br /> {{flagcountry|Letonija}} <br /> {{flagcountry|Makedonija}} <br /> {{flagcountry|Nemačka}} <br /> {{flagcountry|Poljska}} <br /> {{flagcountry|Rusija}} <br /> {{flagcountry|Holandija}} <br /> {{flagcountry|Češka}} <br /> |} == Sastavi reprezentacija == {{main|Sastavi reprezentacija na Evropskom prvenstvu u košarci 2015.}} == Žrjeb == Žrjeb je održan 8. decembra 2014. u [[Diznilend]]u, [[Francuska]].<ref name="url Draw | FIBA Europe">{{cite web |url=http://www.fibaeurope.com/coid_BwtutDNiHHcHToZt,UXZ60.articleMode_on.html |title=Draw completed &#124; FIBA Europe |author= |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher= |language= |archiveurl= |archivedate= |quote= |accessdate = 8. 12. 2014.}}</ref> {| class="wikitable" style="width:80%;" |- !width=15%| '''Šešir 1''' !width=15%| '''Šešir 2''' !width=15%| '''Šešir 3''' !width=15%| '''Šešir 4''' !width=15%| '''Šešir 5''' !width=15%| '''Šešir 6''' |- | {{flagcountry|FRA}}<br /> {{flagcountry|LIT}}<br /> {{flagcountry|ŠPA}}<br /> {{flagcountry|HRV}} | {{flagcountry|SLO}}<br /> {{flagcountry|UKR}}<br /> {{flagcountry|SRB}}<br /> {{flagcountry|FIN}} | {{flagcountry|GRČ}}<br /> {{flagcountry|TUR}}<br /> {{flagcountry|LET}}<br /> {{flagcountry|BIH}} | {{flagcountry|POLJ}}<br /> {{flagcountry|BEL}}<br /> {{flagcountry|MKD}}<br /> {{flagcountry|ITA}} | {{flagcountry|NEM}}<br /> {{flagcountry|IZR}}<br /> {{flagcountry|ČEŠ}}<br /> {{flagcountry|GRU}} | {{flagcountry|HOL}}<br /> {{flagcountry|RUS}}<br /> {{flagcountry|ISL}}<br /> {{flagcountry|EST}} |} == Prvi krug == * Sva vremena su po srednjeevropskom vremenu. {{legenda|#ccffcc|Ekipe koje su prošle prvi krug}} {{legenda|#ffcccc|Ispali}} {| class="wikitable" style="margin:auto; width:83%;" |- !width=15%| '''Grupa A''' !width=15%| '''Grupa B''' !width=15%| '''Grupa C''' !width=15%| '''Grupa D''' |- | {{flagcountry|Rusija}}<br /> {{flagcountry|Bosna i Hercegovina}}<br /> {{flagcountry|Francuska}}<br /> {{flagcountry|Finska}}<br /> {{flagcountry|Poljska}}<br /> {{flagcountry|Izrael}} | {{flagcountry|Island}}<br /> {{flagcountry|Turska}}<br /> {{flagcountry|Španija}}<br /> {{flagcountry|Srbija}}<br /> {{flagcountry|Italija}}<br /> {{flagcountry|Nemačka}} | {{flagcountry|Holandija}}<br /> {{flagcountry|Grčka}}<br /> {{flagcountry|Hrvatska}}<br /> {{flagcountry|Slovenija}}<br /> {{flagcountry|Makedonija}}<br /> {{flagcountry|Gruzija}} | {{flagcountry|Estonija}}<br /> {{flagcountry|Letonija}}<br /> {{flagcountry|Litvanija}}<br /> {{flagcountry|Ukrajina}}<br /> {{flagcountry|Belgija}}<br /> {{flagcountry|Češka}} |} === Grupa A ([[Monpelje]], [[Francuska]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa A}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|BIH}} |scoreB=64 |Q1=16:'''18'''|Q2='''24''':12|Q3=18:'''23'''|Q4=10:'''11''' |points1= [[Adam Vačinski|Vačinski]] 15 |rebounds1= [[Damjan Kulig|Kulig]] 8 |assist1= [[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |points2= [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 20 |rebounds2= [[Milan Milošević (košarkaš)|Milošević]] 7 |assist2= [[Aleks Renfro|Renfro]] 5 |attendance= |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Renaud Geler {{zas|BEL}}, Jurgis Laurinavicius {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee |date=5. septembar |time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |teamA='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreA='''76''' |teamB={{flagcountry|RUS}} |scoreB=73 |Q1=18:'''21'''|Q2=11:'''18'''|Q3='''21''':10|Q4='''26''':24 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |points1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 21 |rebounds1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 9 |assist1= [[Jogev Ohajon|Ohajon]] 5 |points2= [[Dmitrij Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 15 |rebounds2= [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 13 |assist2= [[Dmitrij Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 5 |attendance= |referee= Matej Baltauzer {{zas|SLO}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Apostolos Kalpakes {{zas|ŠVE}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''97''' |teamB={{flagcountry|FIN}} |scoreB=87 |Q1='''24''':22|Q2='''21''':15|Q3=23:23|Q4=13:'''21''' |points1=[[Toni Parker|Parker]] 23 |rebounds1=[[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |assist1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 6 |points2=[[Džamar Vilson|Vilson]] 21 |rebounds2=[[Erik Marfi|Marfi]] 11 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]] 7 |attendance= 10.407 |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|RUS}} |scoreA=79 |teamB='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreB='''82''' |Q1='''22''':19|Q2=18:'''23'''|Q3=16:'''18'''|Q4='''23''':22 |points1=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 21 |rebounds1=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 7 |assist1=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 5 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 23 |rebounds2=[[Marćin Gortat|Gortat]] 6 |assist2=[[Ej Džej Sloter|Sloter]] 5 |attendance= |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|FIN}} |scoreA=66 |teamB='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreB='''79''' |Q1=13:'''25'''|Q2=18:'''21'''|Q3='''23''':16|Q4=12:'''17''' |points1=[[Erik Marfi|Marfi]] 24 |rebounds1=[[Erik Marfi|Marfi]] 9 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 5 |points2=[[Lior Elijahu|Elijahu]] 22 |rebounds2=[[Dior Fišer|Fišer]] 11 |assist2=[[Lior Elijahu|Elijahu]] 6 |attendance= |referee=Fernando Roka {{zas|POR}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Renod Geler {{zas|BEL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=54 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''81''' |Q1=15:'''17'''|Q2=11:'''20'''|Q3=10:'''30'''|Q4='''18''':14 |points1= [[Andrija Stipanović|Stipanović]], [[Elmedin Kikanović|Kikanović]] 10 |rebounds1= [[Draško Albijanić|Albijanić]] 6 |assist1= [[Marko Šutalo|Šutalo]] 4 |points2= [[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 12 |rebounds2= [[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |assist2= [[Boris Dijao|Dijao]] 6 |attendance=10.212 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FIN}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|RUS}} |scoreB=79 |Q1=16:'''20'''|Q2='''20''':18|Q3='''27''':26|Q4='''18''':15 |points1=[[Erik Marfi|Marfi]] 19 |rebounds1=[[Tuka Koti|Koti]], [[Erik Marfi|Marfi]] 7 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 6 |points2=[[Vitalij Fridzon|Fridzon]] 22 |rebounds2=[[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 11 |assist2=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 5 |attendance= |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Igor Dragojević {{zas|CG}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=84 |teamB='''{{flagcountry|BIH}}''' |scoreB='''86''' |Q1='''29''':16|Q2=16:'''19'''|Q3=15:'''25'''|Q4='''15''':15 |points1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 29 |rebounds1= [[Dior Fišer|Fišer]] 8 |assist1= [[Gal Mekel|Mekel]] 7 |points2= [[Nemanja Gordić|Gordić]] 22 |rebounds2= [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 18 |assist2= [[Aleks Renfro|Renfro]] 8 |attendance= 6.288 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''69''' |teamB={{flagcountry|POLJ}} |scoreB=66 |Q1=14:14|Q2='''16''':12|Q3='''22''':21|Q4=17:'''19''' |points1=[[Toni Parker|Parker]] 16 |rebounds1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 8 |assist1=[[Boris Dijao|Dijao]] 5 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 18 |rebounds2=[[Marćin Gortat|Gortat]] 11 |assist2=[[Lukaš Kožarek|Kožarek]], [[Ej Džej Sloter|Sloter]] 3 |attendance= 10.016 |referee= Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Renaud Geler {{zas|BEL}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=59 |teamB='''{{flagcountry|FIN}}''' |scoreB='''88''' |Q1=12:'''19'''|Q2=15:'''22'''|Q3=15:'''31'''|Q4='''17''':16 |points1=[[Draško Albijanić|Albijanić]] 14 |rebounds1=[[Elmedin Kikanović|Kikanović]], [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 5 |assist1=[[Aleks Renfro|Renfro]] 6 |points2=[[Jamar Vilson|Vilson]] 16 |rebounds2=[[Mati Nutinen|Nutinen]] 8 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]] 6 |attendance= |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|POLJ}} |scoreA=73 |teamB='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreB='''75''' |Q1='''24''':22|Q2=8:'''13'''|Q3='''18''':16|Q4=23:'''24''' |points1= [[Damjan Kulig|Kulig]], [[Adam Vačinski|Vačinski]] 13 |rebounds1= [[Marćin Gortat|Gortat]] 8 |assist1= [[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |points2=[[Omri Kaspi|Kaspi]] 35 |rebounds2=[[Dior Fišer|Fišer]] 8 |assist2=[[Raviv Limonad|Limonad]], [[Gal Mekel|Mekel]] 5 |attendance= |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Spiridon Gortas {{zas|GRČ}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|RUS}} |scoreA=67 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''74''' |Q1='''24''':16|Q2=12:'''18'''|Q3=16:'''19'''|Q4=15:'''21''' |points1= [[Vitalij Fridzon|Fridzon]] 20 |rebounds1= [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 9 |assist1= [[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 10 |points2= [[Nando de Kolo|de Kolo]] 13 |rebounds2= [[Rudi Gober|Gober]] 10 |assist2= [[Toni Parker|Parker]] 4 |attendance=10.564 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|FIN}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreB='''78''' |Q1=20:'''23'''|Q2='''21''':19|Q3=11:'''16'''|Q4=13:'''20''' |points1=[[Šon Haf|Haf]] 17 |rebounds1=[[Mati Nutinen|Nutinen]] 8 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 8 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 17 |rebounds2=[[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |assist2=[[Ej Džej Sloter|Sloter]] 8 |attendance= |referee=Fernando Roha {{zas|POR}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}}, Renaud Geler {{zas|BEL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=61 |teamB='''{{flagcountry|RUS}}''' |scoreB='''81''' |Q1='''22''':12|Q2=9:'''19'''|Q3=19:'''24'''|Q4=11:'''26''' |points1=[[Andrija Stipanović|Stipanović]] 22 |rebounds1=''tri igrača'' 6 |assist1=[[Nedim Buza|Buza]], [[Nemanja Gordić|Gordić]] 5 |points2=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 17 |rebounds2=[[Andrej Voroncevič|Voroncevič]], [[Andrej Zubkov|Zubkov]] 7 |assist2=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 5 |attendance=6.519 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=61 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''86''' |Q1=10:'''22'''|Q2='''17''':16|Q3=21:'''24'''|Q4=13:'''24''' |points1=[[Raviv Limonad|Limonad]] 13 |rebounds1=[[Elišaj Kadir|Kadir]] 9 |assist1=''tri igrača'' 4 |points2=[[Rudi Gober|Gobert]] 15 |rebounds2=[[Rudi Gober|Gobert]] 10 |assist2=[[Nando de Kolo|De Kolo]], [[Toni Parker|Parker]] 4 |attendance=9.755 |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe A !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |-style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|FRA}} | 5 || 5 || 0 || 407 || 335 || +72 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|IZR}} | 5 || 3 || 2 || 375 || 384 || -9 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|POLJ}} | 5 || 3 || 2 || 367 || 352 || +15 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|FIN}} | 5 || 2 || 3 || 387 || 392 || -5 || '''7''' |- |align=left|{{flagcountry|RUS}} | 5 || 1 || 4 || 379 || 374 || +5 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|BIH}} | 5 || 1 || 4 || 324 || 402 || -78 || '''6''' |} === Grupa B ([[Berlin]], [[Nemačka]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa B}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|NEM}}''' |scoreA='''71''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=65 |Q1='''20''':14|Q2='''21''':12|Q3='''18''':17|Q4=12:'''22''' |points1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Denis Šreder|Šreder]] 15 |rebounds1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Paul Cipser|Cipser]] 7 |assist1= [[Denis Šreder|Šreder]] 4 |points2= [[Džon Stefanson|Stefanson]] 23 |rebounds2= [[Hnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist2= [[Džon Stefanson|Stefanson]] 5 |attendance= 12.500 |referee= Sreten Radović {{zas|HRV}}, Are Haliko {{zas|EST}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=18:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ŠPA}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreB='''80''' |Q1='''21''':11|Q2=15:'''23'''|Q3=16:'''28'''|Q4=18:18 |points1= [[Pau Gasol|P. Gasol]] 16 |rebounds1= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 10 |assist1= [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 6 |points2= [[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 23 |rebounds2= [[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 10 |assist2= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 5 |attendance= 9.750 |referee= Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Sergij Začuk {{zas|UKR}}, Robert Viklički {{zas|ČEŠ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ITA}} |scoreA=87 |teamB='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreB='''89''' |Q1=13:'''26'''|Q2='''29''':25|Q3='''19''':15|Q4='''26''':23 |points1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 33 |rebounds1=''tri igrača'' 5 |assist1=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 5 |points2=[[Semih Erden|Erden]] 22 |rebounds2=[[Semih Erden|Erden]] 8 |assist2=[[Sinan Guler|Guler]], [[Bobi Dikson|Muhamed]] 9 |attendance= 10.760 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|NEM}} |scoreB=66 |Q1='''19''':18|Q2=20:20|Q3='''11''':10|Q4=18:18 |points1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 12 |rebounds1=[[Ognjen Kuzmić|Kuzmić]], [[Nemanja Nedović|Nedović]] 7 |assist1=[[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]], [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 4 |points2=[[Dirk Novicki|Novicki]], [[Tibor Plajs|Plajs]] 15 |rebounds2=[[Dirk Novicki|Novicki]] 10 |assist2=[[Denis Šreder|Šreder]] 6 |attendance=13.050 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Are Haliko {{zas|EST}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=18:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ISL}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''71''' |Q1=21:'''22'''|Q2=16:'''19'''|Q3=11:11|Q4=16:'''19''' |points1=[[Haukur Palson|Palson]] 17 |rebounds1=[[Hlnjur Beringson|Beringson]] 7 |assist1=[[Jon Arnor Stefanson|Stefanson]] 6 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 21 |rebounds2=[[Danilo Galinari|Galinari]] 10 |assist2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 4 |attendance=4.100 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Igor Mitrovski {{zas|MKD}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|TUR}} |scoreA=77 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''104''' |Q1=18:'''24'''|Q2=20:'''30'''|Q3=18:'''27'''|Q4=21:'''23''' |points1= [[Ersan Iljasova|Iljasova]] 15 |rebounds1= [[Čedi Osman|Osman]], [[Oguz Savaš|Savaš]] 4 |assist1= ''tri igrača'' 2 |points2= [[Pau Gasol|Gasol]] 21 |rebounds2= [[Pau Gasol|Gasol]] 7 |assist2= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]], [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 5 |attendance=6.750 |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvjetšaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''93''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=64 |Q1='''24''':16|Q2='''18''':16|Q3='''25''':16|Q4='''26''':16 |points1= [[Nemanja Nedović|Nedović]] 15 |rebounds1= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 7 |assist1= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]], [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 6 |points2= [[Luidži Gunarson|Gunarson]] 18 |rebounds2= [[Jakob Sigurdarson|Sigurdarson]] 6 |assist2= [[Džon Stefanson|Stefanson]], [[Haukur Palson|Palson]] 4 |attendance= 2.800 |referee= Sreten Radović {{zas|HRV}}, Robert Viklički {{zas|ČEŠ}}, Igor Mitrovski {{zas|MAK}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|NEM}} |scoreA=75 |teamB='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreB='''80''' |Q1=11:'''31'''|Q2='''13''':10|Q3=19:19|Q4='''32''':20 |points1= [[Denis Šreder|Šreder]] 24 |rebounds1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Denis Šreder|Šreder]] 5 |assist1= [[Denis Šreder|Šreder]] 6 |points2= [[Čedi Osman|Osman]] 17 |rebounds2= [[Semih Erden|Erden]] 9 |assist2= [[Bobi Dikson|Muhamed]] 5 |attendance= 13.050 |referee= Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ŠPA}} |scoreA=98 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''105''' |Q1='''20''':19|Q2='''25''':23|Q3=18:'''31'''|Q4='''35''':32 |points1= [[Pau Gasol|Gasol]] 34 |rebounds1= [[Pau Gasol|Gasol]] 10 |assist1= [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 9 |points2= [[Danilo Galinari|Galinari]] 27 |rebounds2= [[Danilo Galinari|Galinari]] 8 |assist2= [[Marko Belineli|Belineli]] 7 |attendance=4.400 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Are Haliko {{zas|EST}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|TUR}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreB='''91''' |Q1=14:'''30'''|Q2=21:'''23'''|Q3='''24''':18|Q4=13:'''20''' |points1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 16 |rebounds1=[[Čedi Osman|Osman]] 9 |assist1=[[Sinan Guler|Guler]] 6 |points2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 20 |rebounds2=[[Ognjen Kuzmić|Kuzmić]], [[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 6 |assist2=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 13 |attendance=4.400 |referee=Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreA='''89''' |teamB={{flagcountry|NEM}} |scoreB=82 |Q1=17:'''22'''|Q2='''25''':20|Q3=12:'''18'''|Q4='''22''':17 |OT='''13''':6 |points1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 25 |rebounds1=[[Danilo Galinari|Galinari]], [[Pjetro Aradori|Aradori]] 9 |assist1=[[Alesandro Đentile|Đentile]], [[Danijel Haket|Haket]] 4 |points2=[[Denis Šreder|Šreder]] 29 |rebounds2=[[Dirk Novicki|Novicki]] 10 |assist2=[[Denis Šreder|Šreder]] 7 |attendance=13.050 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ISL}} |scoreA=73 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''99''' |Q1=16:'''20'''|Q2=20:'''21'''|Q3=19:'''33'''|Q4=18:'''25''' |points1= [[Jon Stefanson|Stefanson]] 17 |rebounds1= [[Hlnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist1= [[Jon Stefanson|Stefanson]] 6 |points2= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 22 |rebounds2= [[Pau Gasol|Gasol]] 7 |assist2= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]], [[Fernando San Emeterio|San Emeterio]] 6 |attendance=4.000 |referee= Sašo Petek {{zas|SLO}},Robert Vuklicki {{zas|ČEŠ}}, Igor Mitrovski {{zas|MAK}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''101''' |teamB={{flagcountry|ITA}} |scoreB=82 |Q1='''25''':19|Q2='''23''':21|Q3='''26''':19|Q4='''27''':23 |points1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 26 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 8 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 8 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 19 |rebounds2=[[Pjetro Aradori|Aradori]] 6 |assist2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 6 |attendance=4.185 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izveštaj] |teamA={{flagcountry|NEM}} |scoreA=76 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''77''' |Q1='''20''':18|Q2=18:'''23'''|Q3=10:'''19'''|Q4='''28''':17 |points1=[[Denis Šreder|Šreder]] 26 |rebounds1=[[Tibor Plajs|Plajs]] 10 |assist1=[[Denis Šreder|Šreder]] 7 |points2=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 19 |rebounds2=[[Pau Gasol|Gasol]] 11 |assist2=[[Pau Gasol|Gasol]] 6 |attendance=13.050 |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreA='''111''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=102 |Q1='''29''':22|Q2=18:'''25'''|Q3='''27''':20|Q4=17:'''24'''|OT='''20''':11 |points1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 28 |rebounds1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 12 |assist1=[[Ersan Iljasova|Iljasova]], [[Čedi Osman|Osman]] 6 |points2=[[Jakob Sigurdarson|Sigurdarson]] 22 |rebounds2=[[Hlnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist2=[[Jon Arnor Stefanson|Stefanson]] 8 |attendance=3.850 |referee=Robert Vuklicki {{zas|ČEŠ}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}}, Are Haliko {{zas|EST}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe B !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|SRB}} | 5 || 5 || 0 || 433 || 354 || +79 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ŠPA}} | 5 || 3 || 2 || 448 || 411 || +37 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ITA}} | 5 || 3 || 2 || 434 || 434 || 0 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|TUR}} | 5 || 3 || 2 || 429 || 459 || -30 || '''8''' |- |align=left|{{flagcountry|NEM}} | 5 || 1 || 4 || 370 || 379 || -9 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|ISL}} | 5 || 0 || 5 || 368 || 445 || -77 || '''5''' |} === Grupa C ([[Zagreb]], [[Hrvatska]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa C}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|GRU}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|HOL}}''' |scoreB='''73''' |Q1=17:17|Q2=9:'''19'''|Q3=22:22|Q4='''24''':15 |points1= [[Zaza Pačulija|Pačulija]], [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 16 |rebounds1= [[Viktor Sanikidže|Sanikidže]] 9 |assist1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 5 |points2= [[Karlon Klof|Klof]] 22 |rebounds2= [[Vorti de Jong|de Jong]] 6 |assist2= [[Roeland Šaftenar|Šaftenar]] 4 |attendance= 2.391 |referee= Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|MKD}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreB='''85''' |Q1=16:'''23'''|Q2=15:15|Q3=19:'''21'''|Q4=15:'''26''' |points1= [[Aleksandar Kostoski|Kostoski]] 20 |rebounds1= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]] 6 |assist1= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]], [[Marko Simonovski|Simonovski]] 3 |points2= [[Jorgos Printezis|Printezis]] 18 |rebounds2= [[Kostas Kufos|Kufos]] 11 |assist2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 8 |attendance= 2.500 |referee= Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Sergio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=73 |Q1=17:'''23'''|Q2='''27''':15|Q3='''21''':16|Q4=15:'''19''' |points1=[[Krunoslav Simon|Simon]] 20 |rebounds1=[[Dario Šarić|Šarić]] 7 |assist1=[[Roko Ukić|Ukić]] 4 |points2=[[Zoran Dragić|Dragić]] 14 |rebounds2=[[Jaka Blažič|Blašič]] 6 |assist2=[[Klemen Prepelič|Šrepelič]], [[Jaka Klobučar|Klobučar]] 4 |attendance= 11.730 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|HOL}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|MKD}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''20''':19|Q2=11:'''24'''|Q3='''18''':13|Q4=22:22 |points1=[[Nikolas de Jong|N. de Jong]] 19 |rebounds1=[[Henk Norel|Norel]] 9 |assist1=[[Šarlon Klof|Klof]], [[Leon Vilijams|Vilijams]] 3 |points2=[[Vlado Ilijevski|Ilijevski]] 14 |rebounds2=[[Ričard Hendriks|Hendriks]] 7 |assist2=[[Vlado Ilijevski|Ilijevski]] 7 |attendance=1.170 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''79''' |teamB={{flagcountry|GRU}} |scoreB=68 |Q1='''17''':13|Q2='''24''':13|Q3='''24''':22|Q4=14:'''20''' |points1=[[Klemen Prepelič|Prepelič]] 21 |rebounds1=[[Klemen Prepelič|Prepelič]], [[Uroš Slokar|Slokar]] 5 |assist1=[[Alen Omić|Omić]], [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 4 |points2=[[Tornike Šengelija|Šengelija]] 21 |rebounds2=[[Giorgi Šermadini|Šermadini]] 4 |assist2=[[Giorgi Cincadže|Cincadže]] 7 |attendance=3.892 |referee=Serhio Silva {{zas|POR}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Petri Mantila {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''72''' |teamB={{flagcountry|HRV}} |scoreB=70 |Q1=13:'''18'''|Q2=15:15|Q3=23:'''24'''|Q4='''21''':13 |points1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 16 |rebounds1=[[Kostas Kufos|Kufos]] 9 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Krunoslav Simon|Simon]] 18 |rebounds2=[[Dario Šarić|Šarić]] 6 |assist2=[[Roko Ukić|Ukić]] 4 |attendance=12.000 |referee=Robert Lotermoser {{zas|NEM}}, Benhamin Himenez Trujiljo {{zas|ŠPA}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|HOL}} |scoreB=74 |Q1='''23''':15|Q2='''18''':14|Q3=16:'''23'''|Q4='''24''':22 |points1= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 16 |rebounds1= [[Alen Omić|Omić]] 7 |assist1= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 6 |points2= [[Šarlon Klof|Klof]] 25 |rebounds2= [[Šarlon Klof|Klof]], [[Vorti de Jong|de Jong]] 6 |assist2= [[Šarlon Klof|Klof]] 4 |attendance= 1.841 |referee= Robert Lotermoser {{zas|NEM}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|GRU}} |scoreA=68 |teamB='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreB='''79''' |Q1=15:'''25'''|Q2=7:'''25'''|Q3='''26''':11|Q4='''20''':18 |points1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 20 |rebounds1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 8 |assist1= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 5 |points2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 19 |rebounds2= [[Janis Burusis|Burusis]] 5 |assist2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 8 |attendance=588 |referee=Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Serhio Silva {{zas|POR}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|MKD}} |scoreB=55 |Q1=15:'''18'''|Q2='''15''':14|Q3='''22''':10|Q4='''21''':13 |points1= [[Dario Šarić|Šarić]] 15 |rebounds1= [[Ante Tomić (košarkaš)|Tomić]] 9 |assist1= [[Krunoslav Simon|Simon]] 5 |points2= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]] 10 |rebounds2= [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 6 |assist2= ''tri igrača'' 3 |attendance=9.828 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''83''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=72 |Q1='''23''':17|Q2='''23''':14|Q3=16:'''22'''|Q4='''21''':19 |points1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 19 |rebounds1=[[Joanis Burusis|Burusis]] 8 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Jaka Blažič|Blažič]] 27 |rebounds2=[[Jaka Blažič|Blažič]] 5 |assist2=[[Klemen Prepelič|Prepelič]] 4 |attendance=5.578 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|MKD}} |scoreA=75 |teamB='''{{flagcountry|GRU}}''' |scoreB='''90''' |Q1=18:'''21'''|Q2=19:'''27'''|Q3=18:'''23'''|Q4='''20''':19 |points1= [[Damjan Stojanovski|D. Stojanovski]], [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 14 |rebounds1= [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 7 |assist1= [[Vojdan Stojanovski|V. Stojanovski]] 3 |points2= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 23 |rebounds2= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 14 |assist2= [[Giorgi Cincadže|Cincadže]] 6 |attendance=680 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|HOL}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''18''':14|Q2=17:'''25'''|Q3=18:'''23'''|Q4='''19''':16 |points1= [[Roland Šaftenar|Šaftenar]] 19 |rebounds1= [[Nikolas De Jong|De Jong]] [[Robin Smolders|Smolders]] 6 |assist1= [[Leon Vilijams|Vilijams]] 5 |points2= [[Krunoslav Simon|Simon]] 18 |rebounds2= [[Ante Tomić (košarkaš)|Tomić]] 8 |assist2= [[Krunoslav Simon|Simon]] 8 |attendance=6.200 |referee=Serhio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}}, Žan-Čarl Kolin {{zas|FRA}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''62''' |teamB={{flagcountry|MKD}} |scoreB=51 |Q1='''24''':10|Q2=7:'''14'''|Q3='''21''':17|Q4=10:10 |points1=[[Zoran Dragić|Dragić]] 20 |rebounds1=[[Alen Omić|Omić]] 11 |assist1=[[Jaka Klobučar|Klobučar]] 6 |points2=[[Vlado Ilievski|Ilievski]] 15 |rebounds2=[[Bojan Trajkovski|Trajkovski]] 9 |assist2=[[Marko Simonovski|Simonovski]] 3 |attendance=4.438 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Serhio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRU}}''' |scoreA='''71''' |teamB={{flagcountry|HRV}} |scoreB=58 |Q1='''14'''–13|Q2=11:'''15'''|Q3='''22''':16|Q4='''24''':14 |points1=''tri igrača'' 12 |rebounds1=[[Zaza Pačulija|Pačulija]] 7 |assist1=[[Tornike Šengelija|Šengelija]] 5 |points2=[[Luka Žorić|Žorić]] 16 |rebounds2=''Tri igrača'' 5 |assist2=[[Rok Stipčević|Stipčević]] 5 |attendance=6.600 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Benhamin Himenez {{zas|ŠPA}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|HOL}} |scoreB=65 |Q1=17:'''19'''|Q2='''17''':12|Q3='''18''':15|Q4=16:'''19''' |points1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 11 |rebounds1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 11 |assist1=[[Nik Kalates|Kalates]] 5 |points2=[[Šarlon Klof|Klof]] 15 |rebounds2=[[Robin Smeulders|Smeulders]] 8 |assist2=[[Šarlon Klof|Klof]], [[Arvin Slagter|Slagter]] 4 |attendance=368 |referee=Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe C !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|GRČ}} | 5 || 5 || 0 || 387 || 340 || +47 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|HRV}} | 5 || 3 || 2 || 359 || 343 || +16 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|SLO}} | 5 || 3 || 2 || 367 || 356 || +11 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|GRU}} | 5 || 2 || 3 || 369 || 364 || +5 || '''7''' |- |align=left|{{flagcountry|MAK}} | 5 || 1 || 4 || 324 || 381 || -57 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|HOL}} | 5 || 1 || 4 || 355 || 377 || -22 || '''6''' |} === Grupa D ([[Riga]], [[Letonija]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa D}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|EST}} |scoreB=57 |Q1='''18''':9|Q2='''25''':15|Q3='''21''':11|Q4=16:'''22''' |points1= [[Jan Veseli|Veseli]] 16 |rebounds1= [[Jan Veseli|Veseli]] 8 |assist1= ''četiri igrača'' 3 |points2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 18 |rebounds2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 13 |assist2= ''tri igrača'' 2 |attendance= 5.142 |referee= Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Amit Balak {{zas|IZR}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BEL}} |scoreA=67 |teamB='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreB='''78''' |Q1=19:'''25'''|Q2='''19''':15|Q3='''14''':11|Q4=15:'''27''' |points1= [[Aksel Hervele|Hervele]] 13 |rebounds1= [[Aksel Hervele|Hervele]], [[Maksim de Zeuv|de Zeuv]] 6 |assist1= [[Aksel Hervele|Hervele]] 7 |points2= [[Martinjš Meiers|Meiers]] 15 |rebounds2= [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]], [[Janis Tima|Tima]] 5 |assist2= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance= 8.217 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Marcin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreA='''69''' |teamB={{flagcountry|UKR}} |scoreB=68 |Q1='''19''':12|Q2=14:14|Q3=17:'''19'''|Q4=19:'''23''' |points1= [[Paulijus Jankunas|Jankunas]] 22 |rebounds1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 11 |assist1= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |points2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 19 |rebounds2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 11 |assist2=[[Džerom Rendl|Rendl]] 6 |attendance= 8.846 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Sigmundur Herbetson {{zas|ISL}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|EST}} |scoreA=55 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''84''' |Q1=9:'''27'''|Q2=9:'''19'''|Q3='''26''':23|Q4= |points1=[[Sim-Sander Vene|Vene]] 12 |rebounds1=[[Rain Veideman|Veideman]] 8 |assist1=[[Sten Sok|Sok]] 4 |points2=[[Met Lodžeski|Lodžeski]] 16 |rebounds2=[[Aksel Hervel|Hervel]], [[Met Ložeski|Ložeski]] 6 |assist2=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 4 |attendance=5.142 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=49 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''68''' |Q1='''19''':13|Q2=9:'''16'''|Q3=11:'''20'''|Q4=10:'''19''' |points1=[[Kaspars Berzinš|Berzinš]], [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 8 |rebounds1=[[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 9 |assist1=[[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 4 |points2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |rebounds2=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 10 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 6 |attendance=10.492 |referee= Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Petar Obradović {{zas|BIH}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''78''' |Q1=14:'''20'''|Q2=16:'''26'''|Q3=15:'''19'''|Q4='''19''':13 |points1= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 14 |rebounds1= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 8 |assist1= [[Denis Lukašov|Lukašov]] 4 |points2= [[Jan Veseli|Veseli]] 19 |rebounds2= [[Jan Veseli|Veseli]] 9 |assist2= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 6 |attendance=614 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LIT}} |scoreA=74 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''76''' |Q1='''20''':12|Q2=15:'''23'''|Q3=19:'''22'''|Q4='''20''':19 |points1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 25 |rebounds1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 12 |assist1= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 13 |points2= [[Met Lodžeski|Lodžeski]] 20 |rebounds2= [[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 4 |assist2= [[Met Lodžeski|Lodžeski]], [[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 5 |attendance= 3.570 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Petar Obradović {{zas|BIH}}, Sigmundur Herbetson {{zas|ISL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreB='''72''' |Q1='''22''':17|Q2=11:'''23'''|Q3=9:'''11'''|Q4='''23''':21 |points1= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 22 |rebounds1= [[Jan Veseli|Veseli]] 11 |assist1= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |points2= [[Janis Blums|Blums]] 14 |rebounds2= [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]], [[Janis Tima|Tima]] 8 |assist2= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance=5.710 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|EST}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''15''':14|Q2='''23''':14|Q3=6:'''22'''|Q4=27:'''28''' |points1= [[Džerom Rendl|Rendl]] 22 |rebounds1= [[Maksim Pustozvonov|Pustozvonov]] 7 |assist1= [[Džerom Rendl|Rendl]] 4 |points2= [[Gregor Arbet|Arbet]] 26 |rebounds2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 8 |assist2= [[Sten Sok|Sok]], [[Rain Veideman|Veideman]] 6 |attendance= 2.795 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Edi Vjator {{zas|FRA}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BEL}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''66''' |Q1=17:'''21'''|Q2=11:'''12'''|Q3=16:'''18'''|Q4='''20''':15 |points1=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 12 |rebounds1=[[Aksel Hervel|Hervel]] 9 |assist1=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 7 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 21 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 12 |assist2=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |attendance=477 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}}, Petar Obradović {{zas|BIH}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=74 |teamB='''{{flagcountry|UKR}}''' |scoreB='''75''' |Q1='''21''':14|Q2=18:'''24'''|Q3='''23''':22|Q4=12:'''15''' |points1= [[Dairis Bertans|Bertans]] 17 |rebounds1= [[Kaspars Berzins|Berzins]] 6 |assist1= [[Dairis Bertans|Bertans]], [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 5 |points2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 21 |rebounds2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 10 |assist2= [[Džerom Rendl|Rendl]] 5 |attendance=5.998 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}},Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Sigmundru Herbetson {{zas|ISL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|EST}} |scoreA=62 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''64''' |Q1=15:'''20'''|Q2=16:'''18'''|Q3='''20''':11|Q4=11:'''15''' |points1= [[Janar Talts|Talts]] 20 |rebounds1= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 7 |assist1= [[Sten Sok|Sok]] 5 |points2= [[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 15 |rebounds2= [[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 10 |assist2= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |attendance=6.985 |referee=Emin Mogulkoč {{zas|TUR}},Marćin Kovalski {{zas|POLJ}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''79''' |Q1='''19''':14|Q2=20:'''21'''|Q3=15:'''24'''|Q4=17:'''20''' |points1=[[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 20 |rebounds1=[[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 11 |assist1=[[Džerom Rendl|Rendl]] 4 |points2=[[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 15 |rebounds2=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 8 |assist2=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 6 |attendance=387 |referee=Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}}, Sigmundur Herbetson {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreA='''75''' |teamB={{flagcountry|EST}} |scoreB=64 |Q1=15:'''29'''|Q2='''18''':15|Q3='''22''':5|Q4='''20''':15 |points1=[[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 21 |rebounds1=[[Janis Tima|Tima]] 6 |assist1=[[Dairis Bertans|Bertans]], [[Janis Strelnieks|Strelnieks]] 3 |points2=[[Gregor Arbet|Arbet]] 16 |rebounds2=[[Kristijan Kangur|Kangur]] 8 |assist2=[[Rain Veideman|Veideman]] 8 |attendance=9.073 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Edi Vijator{{zas|FRA}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=81 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''85''' |Q1='''18''':12|Q2='''19''':15|Q3=14:'''28'''|Q4='''18''':14 |OT=12:'''16''' |points1=[[Blejk Šilb|Šilb]] 18 |rebounds1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |assist1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 15 |points2=[[Mindaugas Kuzminskas|Kuzminskas]] 18 |rebounds2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 10 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 4 |attendance=4.669 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}},Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Petar Obradović {{zas|BIH}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe D !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|LIT}} | 5 || 4 || 1 || 360 || 336 || +24 || '''9''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|LET}} | 5 || 3 || 2 || 348 || 339 || +9 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ČEŠ}} | 5 || 3 || 2 || 370 || 342 || +28 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|BEL}} | 5 || 3 || 2 || 370 || 344 || +26 || '''8''' |- |align=left|{{flagcountry|EST}} | 5 || 1 || 4 || 316 || 374 || -58 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|UKR}} | 5 || 1 || 4 || 349 || 378 || -29 || '''6''' |} == Eliminaciona faza == {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Završnica}} :Sve utakmice će se igrati u [[Pjer Morua|Areni Pjer Morua]] u [[Lil]]u, [[Francuska]]. * Sva vremena su po srednjeevropskom vremenu. {{Round16 <!--Date-Time|Team 1|Score 1|Team 2|Score 2 --> <!--Round of 16 --> | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''76''' |{{flagcountry|TUR}}|53 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|LET}}'''|'''73''' |{{flagcountry|SLO}}|66 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' |{{flagcountry|POLJ}}|66 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|GRČ}}'''|'''75''' |{{flagcountry|BEL}}|54 | 13. septembar 2015.|'''{{flagcountry|SRB}}'''|'''94''' |{{flagcountry|FIN}}|81 | 13. septembar 2015.|{{flagcountry|HRV}}|59|'''{{flagcountry|ČEŠ}}'''|'''80''' | 13. septembar 2015.|{{flagcountry|IZR}}|52|'''{{flagcountry|ITA}}'''|'''82''' | 13. septembar 2015.|'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''85''' |{{flagcountry|GRU}}|81 <!--quarter finals --> | 15. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''84''' |{{flagcountry|LET}}|70 | 15. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''73''' |{{flagcountry|GRČ}}|71 | 16. septembar 2015.|'''{{flagcountry|SRB}}'''|'''89''' |{{flagcountry|ČEŠ}}|75 | 16. septembar 2015.|{{flagcountry|ITA}}|85 |'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''95''' <!--semi finals --> | 17. septembar 2015.|{{flagcountry|FRA}}|75 |'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' | 18. septembar 2015.|{{flagcountry|SRB}}|64 |'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''67''' <!--final --> | 20. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' |{{flagcountry|LIT}}|63 <!--third place --> | 20. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''81''' |{{flagcountry|SRB}}|68 }} === Osmina finala === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=12:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=66 |Q1=20:20|Q2='''22''':20|Q3='''13''':12|Q4='''18''':14 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-64-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 17 |rebounds1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]], [[Kaspars Berzinš|Berzinš]] 6 |assist1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 8 |points2= [[Zoran Dragić|Dragić]] 17 |rebounds2= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 7 |assist2= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 5 |attendance= 10.023 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=14:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''75''' |teamB={{flagcountry|BEL}} |scoreB=54 |Q1='''16''':15|Q2='''18''':16|Q3='''23''':11|Q4='''18''':12 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-62-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Joanis Burusis|Burusis]] 14 |rebounds1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 10 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 14 |rebounds2=[[Aksel Hervel|Hervel]] 6 |assist2=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 3 |attendance= 13.672 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|POLJ}} |scoreB=66 |Q1='''25''':20|Q2=16:'''19'''|Q3=14:'''16'''|Q4='''25''':11 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-61-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Pau Gasol|Gasol]] 30 |rebounds1= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 8 |assist1= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 5 |points2= [[Damjan Kulig|Kulig]] 10 |rebounds2= [[Damjan Kulig|Kulig]] 6 |assist2= [[Ej Džej Sloter|Sloter]] 6 |attendance= 21.302 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''76''' |teamB={{flagcountry|TUR}} |scoreB=53 |Q1=17:'''18'''|Q2='''19''':8|Q3='''23''':14|Q4='''17''':13 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-63-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 15 |rebounds1=[[Žofre Lovernj|Lovernj]] 9 |assist1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |points2=[[Ersan Iljasova|Iljasova]] 14 |rebounds2=[[Ersan Iljasova|Iljasova]] 10 |assist2=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 5 |attendance= 26.135 |referee= Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=12:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|HRV}} |scoreA=59 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''80''' |Q1=13:'''20'''|Q2=18:'''28'''|Q3=12:'''17'''|Q4='''16''':15 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-66-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Bojan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 12 |rebounds1=[[Mario Hezonja|Hezonja]] 9 |assist1=[[Roko Ukić|Ukić]] 5 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 20 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 13 |assist2=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 11 |attendance=12.070 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=14:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''94''' |teamB={{flagcountry|FIN}} |scoreB=81 |Q1=23:'''24'''|Q2='''25''':19|Q3='''23''':21|Q4='''23''':17 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-65-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 27 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 14 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 9 |points2=[[Sasu Salin|Salin]] 26 |rebounds2=[[Erik Marfi|Marfi]] 8 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]], [[Džamar Vilson|Vilson]] 4 |attendance=12.128 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Serhio Silva {{zas|POR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=52 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''82''' |Q1=13:'''22'''|Q2=17:'''18'''|Q3=9:'''28'''|Q4=13:'''14''' |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-67-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Gal Mekel|Mekel]] 20 |rebounds1=[[Omri Kaspi|Kaspi]] 6 |assist1=[[Gal Mekel|Mekel]] 3 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 27 |rebounds2=[[Nikolo Meli|Meli]] 7 |assist2=[[Andrea Činčiarini|Činčiarini]] 5 |attendance=14.742 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreA='''85''' |teamB={{flagcountry|GRU}} |scoreB=81 |Q1=17:'''20'''|Q2='''22''':20|Q3=22:22|Q4='''23'''':19 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-68-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 34 |rebounds1=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 6 |assist1=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |points2=[[Zaza Pačulija|Pačulija]] 23 |rebounds2=[[Zaza Pačulija|Pačulija]], [[Viktor Sanikidze|Sanikidze]] 7 |assist2=[[Giorgi Cincadze|Cincadze]] 5 |attendance= 16.953 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}} }} === Četvrtfinale === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=15. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|GRČ}} |scoreB=71 |Q1=14:14|Q2='''25''':18|Q3=16:'''25'''|Q4='''18''':14 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-69-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|Gasol]] 27 |rebounds1=[[Pau Gasol|Gasol]] 9 |assist1=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 5 |points2=[[Nik Kalates|Kalates]] 14 |rebounds2=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 17 |assist2=[[Nik Kalates|Kalates]] 7 |attendance=17.864 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=15. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''84''' |teamB={{flagcountry|LET}} |scoreB=70 |Q1=21:'''25'''|Q2='''19''':13|Q3='''16''':7|Q4='''28''':25 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-70-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Toni Parker|Parker]] 18 |rebounds1=[[Čarls Lombah-Kahudi|Lombah-Kahudi]] 8 |assist1=[[Toni Parker|Parker]] 6 |points2=[[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 16 |rebounds2=[[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 8 |assist2=[[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance=22.076 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=16. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''89''' |teamB={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreB=75 |Q1=21:21|Q2='''24''':21|Q3='''22''':21|Q4='''22''':12 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-71-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Zoran Erceg|Erceg]] 20 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 10 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 14 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 23 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 10 |assist2=[[Pavel Pumprla|Pumprla]], [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 4 |attendance=8.726 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=16. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|ITA}} |scoreA=85 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''95''' |Q1=20:'''21'''|Q2=16:16|Q3=23:23|Q4='''20''':19|OT=6:'''16''' |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-72-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Andrea Barnjani|Barnjani]] 21 |rebounds1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 6 |assist1=[[Andrea Činčiarini|Činčiarini]] 5 |points2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 26 |rebounds2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 11 |attendance=13.173 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} === Baraž kvalifikacije za olimpijske igre === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=16:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''97''' |teamB={{flagcountry|LET}} |scoreB=90 |Q1=17:'''24'''|Q2=20:20|Q3='''23''':17|Q4='''37''':29 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11663-73-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Joanis Burusis|Burusis]] 20 |rebounds1= [[Kostas Kufos|Kufos]], [[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 7 |assist1= [[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 4 |points2= [[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 22 |rebounds2= [[Mareks Mejeris|Mejeris]] 6 |assist2= [[Janis Strelnieks|Strelnieks]] 7 |attendance= |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''85''' |Q1=21:21|Q2=16:'''21'''|Q3=17:'''32'''|Q4='''16''':11 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11663-74-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Jan Veseli|Veseli]] 26 |rebounds1=[[Jan Veseli|Veseli]] 12 |assist1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 6 |points2=[[Andrea Barnjani|Barnjani]] 21 |rebounds2=[[Danilo Galinari|Galinari]] 8 |assist2=[[Marko Belineli|Belineli]] 4 |attendance= 15.004 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}} }} === Utakmica za sedmo mjesto === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=18. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''97''' |Q1=23:'''28'''|Q2=13:'''29'''|Q3=9:'''23'''|Q4='''25''':17 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11926-79-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Janis Tima|Tima]] 11 |rebounds1=[[Kaspars Berzinš|Berzinš]] 8 |assist1=[[Žanis Peiners|Peiners]] |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 24 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 6 |assist2=[[Blejk Šilb|Šilb]] 7 |attendance=11.362 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} === Polufinale === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|FRA}} |scoreB=75 |Q1=17:'''20'''|Q2='''15''':13|Q3=16:'''23'''|Q4='''18''':10|OT='''14''':9 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11664-75-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 40 |rebounds1=[[Pau Gasol|P. Gasol]], [[Viktor Klaver|Klaver]] 6 |assist1=[[Pau Ribas|Ribas]], [[Serhio Ljulj|Ljulj]], [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 3 |points2=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 14 |rebounds2=[[Rudi Gober|Gober]] 13 |assist2=[[Toni Parker|Parker]] 5 |attendance=26.922 |referee=Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=18. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|SRB}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''67''' |Q1=17–'''22'''|Q2='''17''':13|Q3=9:'''13'''|Q4='''21''':19 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11664-76-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 16 |rebounds1= ''tri igrača'' 4 |assist1= [[Miloš Teodosić|Teodosić]], [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 3 |points2= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |rebounds2= [[Mindaugas Kuzminskas|Kuzminskas]] 9 |assist2= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 9 |attendance=20.042 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} === Utakmica za treće mjesto === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=20. septembar 2015.|time=14:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|SRB}} |scoreB=68 |Q1=16:16|Q2='''21''':16|Q3='''21''':12|Q4=23:'''24''' |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11665-77-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 20 |rebounds1=[[Rudi Gober|Gober]] 14 |assist1=[[Boris Dijao|Dijao]] 6 |points2=[[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 14 |rebounds2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 8 |assist2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 4 |attendance=24.092 |referee=Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} === Finale === {{basketballbox-ćir|bg=#ffffd0|date=20. septembar 2015.|time=19:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|LIT}} |scoreB=63 |Q1='''19''':8|Q2=22:'''25'''|Q3='''19''':10|Q4=20:20 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11666-78-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 25 |rebounds1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 12 |assist1=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 6 |points2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]], [[Renaldas Sejbutis|Sejbutis]] 13 |rebounds2=[[Jonas Valančjunas|Valančjunas]] 9 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 5 |attendance=27.372 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}} }} == Nagrade == {| style="width:95%;" |- align=center | [[Datoteka:silver medal icon.svg|35px]]<br /> '''2° mesto'''<br /><br />{{flagicon|Litva}} <br /> [[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]] | [[Datoteka:gold medal icon.svg|35px]]<br />'''Pobjednik 39. Evropskog prvenstva u košarci 2015.'''<br /> <br />[[Datoteka:Flag of Spain.svg|150px]]<br />'''[[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]]'''<br />'''3° titula''' | [[Datoteka:bronze medal icon.svg|35px]]<br />'''3° mesto'''<br /><br />{{zas|Francuska}} <br /> [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]] |} <br /> {| class=wikitable style="margin:auto; text-align:center" |- !Najkorisniji igrač (MVP) |- |{{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] |} == Najbolja petorka prvenstva == * {{flagicon|ŠPA}} [[Serhio Rodrigez]] * {{flagicon|SLO}} [[Goran Dragić]] * {{flagicon|LIT}} [[Jonas Mačijulis]] * {{flagicon|LIT}} [[Jonas Valančjunas]] * {{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] == Konačan plasman == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- !Pozicija !width=200|Reprezentacija |- style="background:#cfc;" |[[Datoteka:Gold medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|ŠPA}} |- style="width:10px; background:#cfc;" |[[Datoteka:Silver medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|LIT}} |- style="width:10px; background:#ccf;" |[[Datoteka:Bronze medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|FRA}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 4.||align=left| {{flagcountry|SRB}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 5.||align=left| {{flagcountry|GRČ}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 6.||align=left| {{flagcountry|ITA}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 7.||align=left| {{flagcountry|ČEŠ}} |- | 8.||align=left| {{flagcountry|LET}} |- | 9.||align=left| {{flagcountry|HRV}} |- | 10.||align=left| {{flagcountry|IZR}} |- | 11.||align=left| {{flagcountry|POLJ}} |- | 12.||align=left| {{flagcountry|SLO}} |- | 13.||align=left| {{flagcountry|BEL}} |- | 14.||align=left| {{flagcountry|TUR}} |- | 15.||align=left| {{flagcountry|GRU}} |- | 16.||align=left| {{flagcountry|FIN}} |- | 17.||align=left|{{flagcountry|RUS}} |- | 18.||align=left|{{flagcountry|NEM}} |- | 19.||align=left|{{flagcountry|MKD}} |- | 20.||align=left|{{flagcountry|EST}} |- | 21.||align=left|{{flagcountry|HOL}} |- | 22.||align=left|{{flagcountry|UKR}} |- | 23.||align=left|{{flagcountry|BIH}} |- | 24.||align=left|{{flagcountry|ISL}} |} {| class="wikitable" style="text-align: left;" |- | style="width:10px; background:#cfc;"| ||Direktan plasman na [[Letnje olimpijske igre 2016.|Ljetnje olimpijske igre 2016.]] |- | style="width:10px; background:#ccf;"| ||Učestvovaće na kvalifikacijama za Ljetnje olimpijske igre 2016. |} ==Reference== {{reflist}} {{Commonscat|Eurobasket 2015}} {{Evropsko prvenstvo u košarci}} [[Kategorija:2015]] [[Kategorija:FIBA EuroBasket|2015.]] [[Kategorija:Šport u Zagrebu]] [[Kategorija:Sport u Berlinu]] [[Kategorija:Riga]] [[Kategorija:Košarka u Hrvatskoj]] [[Kategorija:Košarka u Njemačkoj]] [[Kategorija:Košarka u Francuskoj]] 8t862j7bu1xainz0tz6pv6vyerwu70j 41866004 41866003 2024-04-25T20:28:20Z FriedrickMILBarbarossa 11942 dodana kategorija [[:Kategorija:Sport u Letoniji|Sport u Letoniji]] pomoću gadgeta [[Wikipedia:HotCat|HotCat]] wikitext text/x-wiki {{Kutijica za EP u košarci | | godina = 2015. | država = {{flag|Francuska}}<br />{{flag|Hrvatska}}<br />{{flag|Nemačka}}<br />{{flag|Letonija}} | ime = EuroBasket 2015 | slika = | caption = | vreme = [[5. septembar]] – [[20. septembar]] [[2015]]. | ekipe = 24 | šampioni = {{flagicon|ŠPA}} [[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]] | titule = 3 | dvorana = 5 | gradova = 5 gradova iz 4 zemlje | MVP = {{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] }} '''Evropsko prvenstvo u košarci 2015.''' ('''Eurobasket 2015''') je 39. po redu [[Evropsko prvenstvo u košarci|evropsko košarkaško prvenstvo za muškarce]] koje je održano u [[Francuska|Francuskoj]], [[Hrvatska|Hrvatskoj]], [[Nemačka|Nemačkoj]] i [[Letonija|Letoniji]]. Prvobitno takmičenje je trebalo da se održi u [[Ukrajina|Ukrajini]], ali je zbog nestabilne političke situacije i [[Rat na istoku Ukrajine|rata]] u toj zemlji [[FIBA Evropa]] odlučila da domaćinstvo dodjeli drugoj zemlji (zemljama).<ref name="urlUkraine Will Host EuroBasket 2015 | FIBA Europe">{{cite web |url=http://www.fibaeurope.com/coid_Y36sMuwSIDM-uunDIT-,h2.articleMode_on.html |title=Ukraine Will Host EuroBasket 2015 &#124; FIBA Europe |author= |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher= |language= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120818172536/http://www.fibaeurope.com/coid_Y36sMuwSIDM-uunDIT-,h2.articleMode_on.html |archivedate=2012-08-18 |quote= |accessdate=19. 12. 2011. |deadurl=yes }}</ref> Na osnovu rezultata sa Evropskog prvenstva 2015 poznati su prvi učesnici košarkaškog turnira na [[Letnje olimpijske igre 2016.|Ljetnjim olimpijskim igrama 2016.]] u [[Rio de Žaneiro|Rio de Žaneiru]]. Branilac titule je [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]]. Novi evropski prvak je Španija poslje pobjede 80:63 protiv Francuske. == Gradovi domaćini == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- !colspan=4|Prvi krug !Drugi krug i završnica |- |width=20%|{{flagicon|Francuska}} '''[[Monpelje]]''' |width=20%|{{flagicon|Nemačka}} '''[[Berlin]]''' |width=20%|{{flagicon|Hrvatska}} '''[[Zagreb]]''' |width=20%|{{flagicon|Letonija}} '''[[Riga]]''' |width=20%|{{flagicon|Francuska}} '''[[Lil]]''' |- | [[Park arena]]<br />Kapacitet: 10.700 | [[Mercedes Benz Arena]]<br />Kapacitet: 14.500 | [[Arena Zagreb]]<br />Kapacitet: 16.500 | [[Arena Riga]]<br />Kapacitet: 12.500 | [[Pjer Morua]]<br />Kapacitet: 27.500 |- |[[Datoteka:Arena montpellier.jpg|150px|center]] | [[Datoteka:Mercedes-Benz Arena Berlin August 2015.JPG|120px]] | [[Datoteka:Arena Zagreb 2009.jpg|120px]] | [[Datoteka:Arena Riga Eurobasket Women 2009.jpg|120px]] |[[Datoteka:Grand Stade Lille Métropole LOSC first match.JPG|150px|center]] |} == Učesnici == {{main|Kvalifikacije za Evropsko prvenstvo u košarci 2015.}} {| class="wikitable" style="width:750px;" |- ! Takmičenje !! Datum !! Broj timova !! Kvalifikovani |- | Zemlja domaćin || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|4 || {{flagcountry|Letonija}} <br /> {{flagcountry|Nemačka}} <br /> {{flagcountry|Francuska}} <br /> {{flagcountry|Hrvatska}} |- | Reprezentacije kvalifikovane učešćem na [[Svetsko prvenstvo u košarci 2014.|Svjetskom prvenstvu 2014.]] (prvih 7 plasiranih na [[Evropsko prvenstvo u košarci 2013.|Evropskom prvenstvu 2013.]]) || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|7 || {{flagcountry|Litvanija}} <br /> {{flagcountry|Slovenija}} <br /> {{flagcountry|Srbija}} <br /> {{flagcountry|Francuska}} <br /> {{flagcountry|Hrvatska}} <br /> {{flagcountry|Ukrajina}} <br /> {{flagcountry|Španija}} |- | Pozivnica || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|3 || {{flagcountry|Grčka}} <br /> {{flagcountry|Turska}} <br /> {{flagcountry|Finska}} |- | Pobjednik prvog kruga u kvalifikaciji || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|1 || {{flagcountry|Estonija}} |- | Reprezentacije kvalifikovane preko kvalifikacija || style="text-align:center;"| || style="text-align:center;"|13 || {{flagcountry|Bosna i Hercegovina}} <br /> {{flagcountry|Belgija}} <br /> {{flagcountry|Gruzija}} <br /> {{flagcountry|Izrael}} <br /> {{flagcountry|Island}} <br /> {{flagcountry|Italija}} <br /> {{flagcountry|Letonija}} <br /> {{flagcountry|Makedonija}} <br /> {{flagcountry|Nemačka}} <br /> {{flagcountry|Poljska}} <br /> {{flagcountry|Rusija}} <br /> {{flagcountry|Holandija}} <br /> {{flagcountry|Češka}} <br /> |} == Sastavi reprezentacija == {{main|Sastavi reprezentacija na Evropskom prvenstvu u košarci 2015.}} == Žrjeb == Žrjeb je održan 8. decembra 2014. u [[Diznilend]]u, [[Francuska]].<ref name="url Draw | FIBA Europe">{{cite web |url=http://www.fibaeurope.com/coid_BwtutDNiHHcHToZt,UXZ60.articleMode_on.html |title=Draw completed &#124; FIBA Europe |author= |authorlink= |coauthors= |date= |format= |work= |publisher= |language= |archiveurl= |archivedate= |quote= |accessdate = 8. 12. 2014.}}</ref> {| class="wikitable" style="width:80%;" |- !width=15%| '''Šešir 1''' !width=15%| '''Šešir 2''' !width=15%| '''Šešir 3''' !width=15%| '''Šešir 4''' !width=15%| '''Šešir 5''' !width=15%| '''Šešir 6''' |- | {{flagcountry|FRA}}<br /> {{flagcountry|LIT}}<br /> {{flagcountry|ŠPA}}<br /> {{flagcountry|HRV}} | {{flagcountry|SLO}}<br /> {{flagcountry|UKR}}<br /> {{flagcountry|SRB}}<br /> {{flagcountry|FIN}} | {{flagcountry|GRČ}}<br /> {{flagcountry|TUR}}<br /> {{flagcountry|LET}}<br /> {{flagcountry|BIH}} | {{flagcountry|POLJ}}<br /> {{flagcountry|BEL}}<br /> {{flagcountry|MKD}}<br /> {{flagcountry|ITA}} | {{flagcountry|NEM}}<br /> {{flagcountry|IZR}}<br /> {{flagcountry|ČEŠ}}<br /> {{flagcountry|GRU}} | {{flagcountry|HOL}}<br /> {{flagcountry|RUS}}<br /> {{flagcountry|ISL}}<br /> {{flagcountry|EST}} |} == Prvi krug == * Sva vremena su po srednjeevropskom vremenu. {{legenda|#ccffcc|Ekipe koje su prošle prvi krug}} {{legenda|#ffcccc|Ispali}} {| class="wikitable" style="margin:auto; width:83%;" |- !width=15%| '''Grupa A''' !width=15%| '''Grupa B''' !width=15%| '''Grupa C''' !width=15%| '''Grupa D''' |- | {{flagcountry|Rusija}}<br /> {{flagcountry|Bosna i Hercegovina}}<br /> {{flagcountry|Francuska}}<br /> {{flagcountry|Finska}}<br /> {{flagcountry|Poljska}}<br /> {{flagcountry|Izrael}} | {{flagcountry|Island}}<br /> {{flagcountry|Turska}}<br /> {{flagcountry|Španija}}<br /> {{flagcountry|Srbija}}<br /> {{flagcountry|Italija}}<br /> {{flagcountry|Nemačka}} | {{flagcountry|Holandija}}<br /> {{flagcountry|Grčka}}<br /> {{flagcountry|Hrvatska}}<br /> {{flagcountry|Slovenija}}<br /> {{flagcountry|Makedonija}}<br /> {{flagcountry|Gruzija}} | {{flagcountry|Estonija}}<br /> {{flagcountry|Letonija}}<br /> {{flagcountry|Litvanija}}<br /> {{flagcountry|Ukrajina}}<br /> {{flagcountry|Belgija}}<br /> {{flagcountry|Češka}} |} === Grupa A ([[Monpelje]], [[Francuska]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa A}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|BIH}} |scoreB=64 |Q1=16:'''18'''|Q2='''24''':12|Q3=18:'''23'''|Q4=10:'''11''' |points1= [[Adam Vačinski|Vačinski]] 15 |rebounds1= [[Damjan Kulig|Kulig]] 8 |assist1= [[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |points2= [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 20 |rebounds2= [[Milan Milošević (košarkaš)|Milošević]] 7 |assist2= [[Aleks Renfro|Renfro]] 5 |attendance= |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Renaud Geler {{zas|BEL}}, Jurgis Laurinavicius {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee |date=5. septembar |time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |teamA='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreA='''76''' |teamB={{flagcountry|RUS}} |scoreB=73 |Q1=18:'''21'''|Q2=11:'''18'''|Q3='''21''':10|Q4='''26''':24 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |points1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 21 |rebounds1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 9 |assist1= [[Jogev Ohajon|Ohajon]] 5 |points2= [[Dmitrij Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 15 |rebounds2= [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 13 |assist2= [[Dmitrij Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 5 |attendance= |referee= Matej Baltauzer {{zas|SLO}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Apostolos Kalpakes {{zas|ŠVE}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''97''' |teamB={{flagcountry|FIN}} |scoreB=87 |Q1='''24''':22|Q2='''21''':15|Q3=23:23|Q4=13:'''21''' |points1=[[Toni Parker|Parker]] 23 |rebounds1=[[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |assist1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 6 |points2=[[Džamar Vilson|Vilson]] 21 |rebounds2=[[Erik Marfi|Marfi]] 11 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]] 7 |attendance= 10.407 |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|RUS}} |scoreA=79 |teamB='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreB='''82''' |Q1='''22''':19|Q2=18:'''23'''|Q3=16:'''18'''|Q4='''23''':22 |points1=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 21 |rebounds1=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 7 |assist1=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 5 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 23 |rebounds2=[[Marćin Gortat|Gortat]] 6 |assist2=[[Ej Džej Sloter|Sloter]] 5 |attendance= |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|FIN}} |scoreA=66 |teamB='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreB='''79''' |Q1=13:'''25'''|Q2=18:'''21'''|Q3='''23''':16|Q4=12:'''17''' |points1=[[Erik Marfi|Marfi]] 24 |rebounds1=[[Erik Marfi|Marfi]] 9 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 5 |points2=[[Lior Elijahu|Elijahu]] 22 |rebounds2=[[Dior Fišer|Fišer]] 11 |assist2=[[Lior Elijahu|Elijahu]] 6 |attendance= |referee=Fernando Roka {{zas|POR}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Renod Geler {{zas|BEL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=54 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''81''' |Q1=15:'''17'''|Q2=11:'''20'''|Q3=10:'''30'''|Q4='''18''':14 |points1= [[Andrija Stipanović|Stipanović]], [[Elmedin Kikanović|Kikanović]] 10 |rebounds1= [[Draško Albijanić|Albijanić]] 6 |assist1= [[Marko Šutalo|Šutalo]] 4 |points2= [[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 12 |rebounds2= [[Žofre Lovernj|Lovernj]], [[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |assist2= [[Boris Dijao|Dijao]] 6 |attendance=10.212 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FIN}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|RUS}} |scoreB=79 |Q1=16:'''20'''|Q2='''20''':18|Q3='''27''':26|Q4='''18''':15 |points1=[[Erik Marfi|Marfi]] 19 |rebounds1=[[Tuka Koti|Koti]], [[Erik Marfi|Marfi]] 7 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 6 |points2=[[Vitalij Fridzon|Fridzon]] 22 |rebounds2=[[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 11 |assist2=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]], [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 5 |attendance= |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Igor Dragojević {{zas|CG}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=84 |teamB='''{{flagcountry|BIH}}''' |scoreB='''86''' |Q1='''29''':16|Q2=16:'''19'''|Q3=15:'''25'''|Q4='''15''':15 |points1= [[Omri Kaspi|Kaspi]] 29 |rebounds1= [[Dior Fišer|Fišer]] 8 |assist1= [[Gal Mekel|Mekel]] 7 |points2= [[Nemanja Gordić|Gordić]] 22 |rebounds2= [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 18 |assist2= [[Aleks Renfro|Renfro]] 8 |attendance= 6.288 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''69''' |teamB={{flagcountry|POLJ}} |scoreB=66 |Q1=14:14|Q2='''16''':12|Q3='''22''':21|Q4=17:'''19''' |points1=[[Toni Parker|Parker]] 16 |rebounds1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 8 |assist1=[[Boris Dijao|Dijao]] 5 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 18 |rebounds2=[[Marćin Gortat|Gortat]] 11 |assist2=[[Lukaš Kožarek|Kožarek]], [[Ej Džej Sloter|Sloter]] 3 |attendance= 10.016 |referee= Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Renaud Geler {{zas|BEL}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=59 |teamB='''{{flagcountry|FIN}}''' |scoreB='''88''' |Q1=12:'''19'''|Q2=15:'''22'''|Q3=15:'''31'''|Q4='''17''':16 |points1=[[Draško Albijanić|Albijanić]] 14 |rebounds1=[[Elmedin Kikanović|Kikanović]], [[Andrija Stipanović|Stipanović]] 5 |assist1=[[Aleks Renfro|Renfro]] 6 |points2=[[Jamar Vilson|Vilson]] 16 |rebounds2=[[Mati Nutinen|Nutinen]] 8 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]] 6 |attendance= |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Antoni Sinterniklas {{zas|HOL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|POLJ}} |scoreA=73 |teamB='''{{flagcountry|IZR}}''' |scoreB='''75''' |Q1='''24''':22|Q2=8:'''13'''|Q3='''18''':16|Q4=23:'''24''' |points1= [[Damjan Kulig|Kulig]], [[Adam Vačinski|Vačinski]] 13 |rebounds1= [[Marćin Gortat|Gortat]] 8 |assist1= [[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |points2=[[Omri Kaspi|Kaspi]] 35 |rebounds2=[[Dior Fišer|Fišer]] 8 |assist2=[[Raviv Limonad|Limonad]], [[Gal Mekel|Mekel]] 5 |attendance= |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Spiridon Gortas {{zas|GRČ}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|RUS}} |scoreA=67 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''74''' |Q1='''24''':16|Q2=12:'''18'''|Q3=16:'''19'''|Q4=15:'''21''' |points1= [[Vitalij Fridzon|Fridzon]] 20 |rebounds1= [[Andrej Voroncevič|Voroncevič]] 9 |assist1= [[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 10 |points2= [[Nando de Kolo|de Kolo]] 13 |rebounds2= [[Rudi Gober|Gober]] 10 |assist2= [[Toni Parker|Parker]] 4 |attendance=10.564 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=15:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|FIN}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|POLJ}}''' |scoreB='''78''' |Q1=20:'''23'''|Q2='''21''':19|Q3=11:'''16'''|Q4=13:'''20''' |points1=[[Šon Haf|Haf]] 17 |rebounds1=[[Mati Nutinen|Nutinen]] 8 |assist1=[[Peteri Koponen|Koponen]] 8 |points2=[[Adam Vačinjski|Vačinjski]] 17 |rebounds2=[[Mateuš Ponitka|Ponitka]] 6 |assist2=[[Ej Džej Sloter|Sloter]] 8 |attendance= |referee=Fernando Roha {{zas|POR}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}}, Renaud Geler {{zas|BEL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:30 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BIH}} |scoreA=61 |teamB='''{{flagcountry|RUS}}''' |scoreB='''81''' |Q1='''22''':12|Q2=9:'''19'''|Q3=19:'''24'''|Q4=11:'''26''' |points1=[[Andrija Stipanović|Stipanović]] 22 |rebounds1=''tri igrača'' 6 |assist1=[[Nedim Buza|Buza]], [[Nemanja Gordić|Gordić]] 5 |points2=[[Andrej Zubkov|Zubkov]] 17 |rebounds2=[[Andrej Voroncevič|Voroncevič]], [[Andrej Zubkov|Zubkov]] 7 |assist2=[[Dimitri Hvostov|Hvostov]] 5 |attendance=6.519 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Spiridon Gontas {{zas|GRČ}}, Apostolos Kalpakas {{zas|ŠVE}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Park arena]], [[Monpelje]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-A-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=61 |teamB='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreB='''86''' |Q1=10:'''22'''|Q2='''17''':16|Q3=21:'''24'''|Q4=13:'''24''' |points1=[[Raviv Limonad|Limonad]] 13 |rebounds1=[[Elišaj Kadir|Kadir]] 9 |assist1=''tri igrača'' 4 |points2=[[Rudi Gober|Gobert]] 15 |rebounds2=[[Rudi Gober|Gobert]] 10 |assist2=[[Nando de Kolo|De Kolo]], [[Toni Parker|Parker]] 4 |attendance=9.755 |referee=Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Igor Dragojević {{zas|CG}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe A !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |-style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|FRA}} | 5 || 5 || 0 || 407 || 335 || +72 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|IZR}} | 5 || 3 || 2 || 375 || 384 || -9 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|POLJ}} | 5 || 3 || 2 || 367 || 352 || +15 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|FIN}} | 5 || 2 || 3 || 387 || 392 || -5 || '''7''' |- |align=left|{{flagcountry|RUS}} | 5 || 1 || 4 || 379 || 374 || +5 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|BIH}} | 5 || 1 || 4 || 324 || 402 || -78 || '''6''' |} === Grupa B ([[Berlin]], [[Nemačka]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa B}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|NEM}}''' |scoreA='''71''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=65 |Q1='''20''':14|Q2='''21''':12|Q3='''18''':17|Q4=12:'''22''' |points1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Denis Šreder|Šreder]] 15 |rebounds1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Paul Cipser|Cipser]] 7 |assist1= [[Denis Šreder|Šreder]] 4 |points2= [[Džon Stefanson|Stefanson]] 23 |rebounds2= [[Hnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist2= [[Džon Stefanson|Stefanson]] 5 |attendance= 12.500 |referee= Sreten Radović {{zas|HRV}}, Are Haliko {{zas|EST}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=18:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ŠPA}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreB='''80''' |Q1='''21''':11|Q2=15:'''23'''|Q3=16:'''28'''|Q4=18:18 |points1= [[Pau Gasol|P. Gasol]] 16 |rebounds1= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 10 |assist1= [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 6 |points2= [[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 23 |rebounds2= [[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 10 |assist2= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 5 |attendance= 9.750 |referee= Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Sergij Začuk {{zas|UKR}}, Robert Viklički {{zas|ČEŠ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ITA}} |scoreA=87 |teamB='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreB='''89''' |Q1=13:'''26'''|Q2='''29''':25|Q3='''19''':15|Q4='''26''':23 |points1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 33 |rebounds1=''tri igrača'' 5 |assist1=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 5 |points2=[[Semih Erden|Erden]] 22 |rebounds2=[[Semih Erden|Erden]] 8 |assist2=[[Sinan Guler|Guler]], [[Bobi Dikson|Muhamed]] 9 |attendance= 10.760 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|NEM}} |scoreB=66 |Q1='''19''':18|Q2=20:20|Q3='''11''':10|Q4=18:18 |points1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 12 |rebounds1=[[Ognjen Kuzmić|Kuzmić]], [[Nemanja Nedović|Nedović]] 7 |assist1=[[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]], [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 4 |points2=[[Dirk Novicki|Novicki]], [[Tibor Plajs|Plajs]] 15 |rebounds2=[[Dirk Novicki|Novicki]] 10 |assist2=[[Denis Šreder|Šreder]] 6 |attendance=13.050 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Are Haliko {{zas|EST}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=18:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ISL}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''71''' |Q1=21:'''22'''|Q2=16:'''19'''|Q3=11:11|Q4=16:'''19''' |points1=[[Haukur Palson|Palson]] 17 |rebounds1=[[Hlnjur Beringson|Beringson]] 7 |assist1=[[Jon Arnor Stefanson|Stefanson]] 6 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 21 |rebounds2=[[Danilo Galinari|Galinari]] 10 |assist2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 4 |attendance=4.100 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Igor Mitrovski {{zas|MKD}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|TUR}} |scoreA=77 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''104''' |Q1=18:'''24'''|Q2=20:'''30'''|Q3=18:'''27'''|Q4=21:'''23''' |points1= [[Ersan Iljasova|Iljasova]] 15 |rebounds1= [[Čedi Osman|Osman]], [[Oguz Savaš|Savaš]] 4 |assist1= ''tri igrača'' 2 |points2= [[Pau Gasol|Gasol]] 21 |rebounds2= [[Pau Gasol|Gasol]] 7 |assist2= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]], [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 5 |attendance=6.750 |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvjetšaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''93''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=64 |Q1='''24''':16|Q2='''18''':16|Q3='''25''':16|Q4='''26''':16 |points1= [[Nemanja Nedović|Nedović]] 15 |rebounds1= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 7 |assist1= [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]], [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 6 |points2= [[Luidži Gunarson|Gunarson]] 18 |rebounds2= [[Jakob Sigurdarson|Sigurdarson]] 6 |assist2= [[Džon Stefanson|Stefanson]], [[Haukur Palson|Palson]] 4 |attendance= 2.800 |referee= Sreten Radović {{zas|HRV}}, Robert Viklički {{zas|ČEŠ}}, Igor Mitrovski {{zas|MAK}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|NEM}} |scoreA=75 |teamB='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreB='''80''' |Q1=11:'''31'''|Q2='''13''':10|Q3=19:19|Q4='''32''':20 |points1= [[Denis Šreder|Šreder]] 24 |rebounds1= [[Dirk Novicki|Novicki]], [[Denis Šreder|Šreder]] 5 |assist1= [[Denis Šreder|Šreder]] 6 |points2= [[Čedi Osman|Osman]] 17 |rebounds2= [[Semih Erden|Erden]] 9 |assist2= [[Bobi Dikson|Muhamed]] 5 |attendance= 13.050 |referee= Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ŠPA}} |scoreA=98 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''105''' |Q1='''20''':19|Q2='''25''':23|Q3=18:'''31'''|Q4='''35''':32 |points1= [[Pau Gasol|Gasol]] 34 |rebounds1= [[Pau Gasol|Gasol]] 10 |assist1= [[Serhio Ljulj|Ljulj]] 9 |points2= [[Danilo Galinari|Galinari]] 27 |rebounds2= [[Danilo Galinari|Galinari]] 8 |assist2= [[Marko Belineli|Belineli]] 7 |attendance=4.400 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}}, Are Haliko {{zas|EST}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|TUR}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreB='''91''' |Q1=14:'''30'''|Q2=21:'''23'''|Q3='''24''':18|Q4=13:'''20''' |points1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 16 |rebounds1=[[Čedi Osman|Osman]] 9 |assist1=[[Sinan Guler|Guler]] 6 |points2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 20 |rebounds2=[[Ognjen Kuzmić|Kuzmić]], [[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 6 |assist2=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 13 |attendance=4.400 |referee=Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreA='''89''' |teamB={{flagcountry|NEM}} |scoreB=82 |Q1=17:'''22'''|Q2='''25''':20|Q3=12:'''18'''|Q4='''22''':17 |OT='''13''':6 |points1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 25 |rebounds1=[[Danilo Galinari|Galinari]], [[Pjetro Aradori|Aradori]] 9 |assist1=[[Alesandro Đentile|Đentile]], [[Danijel Haket|Haket]] 4 |points2=[[Denis Šreder|Šreder]] 29 |rebounds2=[[Dirk Novicki|Novicki]] 10 |assist2=[[Denis Šreder|Šreder]] 7 |attendance=13.050 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ISL}} |scoreA=73 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''99''' |Q1=16:'''20'''|Q2=20:'''21'''|Q3=19:'''33'''|Q4=18:'''25''' |points1= [[Jon Stefanson|Stefanson]] 17 |rebounds1= [[Hlnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist1= [[Jon Stefanson|Stefanson]] 6 |points2= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 22 |rebounds2= [[Pau Gasol|Gasol]] 7 |assist2= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]], [[Fernando San Emeterio|San Emeterio]] 6 |attendance=4.000 |referee= Sašo Petek {{zas|SLO}},Robert Vuklicki {{zas|ČEŠ}}, Igor Mitrovski {{zas|MAK}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=14:30 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''101''' |teamB={{flagcountry|ITA}} |scoreB=82 |Q1='''25''':19|Q2='''23''':21|Q3='''26''':19|Q4='''27''':23 |points1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 26 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 8 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 8 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 19 |rebounds2=[[Pjetro Aradori|Aradori]] 6 |assist2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 6 |attendance=4.185 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}}, Sašo Petek {{zas|SLO}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:45 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izveštaj] |teamA={{flagcountry|NEM}} |scoreA=76 |teamB='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreB='''77''' |Q1='''20''':18|Q2=18:'''23'''|Q3=10:'''19'''|Q4='''28''':17 |points1=[[Denis Šreder|Šreder]] 26 |rebounds1=[[Tibor Plajs|Plajs]] 10 |assist1=[[Denis Šreder|Šreder]] 7 |points2=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 19 |rebounds2=[[Pau Gasol|Gasol]] 11 |assist2=[[Pau Gasol|Gasol]] 6 |attendance=13.050 |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Mercedes Benz Arena]], [[Berlin]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-B-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|TUR}}''' |scoreA='''111''' |teamB={{flagcountry|ISL}} |scoreB=102 |Q1='''29''':22|Q2=18:'''25'''|Q3='''27''':20|Q4=17:'''24'''|OT='''20''':11 |points1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 28 |rebounds1=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 12 |assist1=[[Ersan Iljasova|Iljasova]], [[Čedi Osman|Osman]] 6 |points2=[[Jakob Sigurdarson|Sigurdarson]] 22 |rebounds2=[[Hlnjur Beringson|Beringson]] 8 |assist2=[[Jon Arnor Stefanson|Stefanson]] 8 |attendance=3.850 |referee=Robert Vuklicki {{zas|ČEŠ}}, Tomaš Jaševičijus {{zas|LIT}}, Are Haliko {{zas|EST}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe B !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|SRB}} | 5 || 5 || 0 || 433 || 354 || +79 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ŠPA}} | 5 || 3 || 2 || 448 || 411 || +37 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ITA}} | 5 || 3 || 2 || 434 || 434 || 0 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|TUR}} | 5 || 3 || 2 || 429 || 459 || -30 || '''8''' |- |align=left|{{flagcountry|NEM}} | 5 || 1 || 4 || 370 || 379 || -9 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|ISL}} | 5 || 0 || 5 || 368 || 445 || -77 || '''5''' |} === Grupa C ([[Zagreb]], [[Hrvatska]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa C}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|GRU}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|HOL}}''' |scoreB='''73''' |Q1=17:17|Q2=9:'''19'''|Q3=22:22|Q4='''24''':15 |points1= [[Zaza Pačulija|Pačulija]], [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 16 |rebounds1= [[Viktor Sanikidže|Sanikidže]] 9 |assist1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 5 |points2= [[Karlon Klof|Klof]] 22 |rebounds2= [[Vorti de Jong|de Jong]] 6 |assist2= [[Roeland Šaftenar|Šaftenar]] 4 |attendance= 2.391 |referee= Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|MKD}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreB='''85''' |Q1=16:'''23'''|Q2=15:15|Q3=19:'''21'''|Q4=15:'''26''' |points1= [[Aleksandar Kostoski|Kostoski]] 20 |rebounds1= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]] 6 |assist1= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]], [[Marko Simonovski|Simonovski]] 3 |points2= [[Jorgos Printezis|Printezis]] 18 |rebounds2= [[Kostas Kufos|Kufos]] 11 |assist2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 8 |attendance= 2.500 |referee= Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Sergio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=73 |Q1=17:'''23'''|Q2='''27''':15|Q3='''21''':16|Q4=15:'''19''' |points1=[[Krunoslav Simon|Simon]] 20 |rebounds1=[[Dario Šarić|Šarić]] 7 |assist1=[[Roko Ukić|Ukić]] 4 |points2=[[Zoran Dragić|Dragić]] 14 |rebounds2=[[Jaka Blažič|Blašič]] 6 |assist2=[[Klemen Prepelič|Šrepelič]], [[Jaka Klobučar|Klobučar]] 4 |attendance= 11.730 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|HOL}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|MKD}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''20''':19|Q2=11:'''24'''|Q3='''18''':13|Q4=22:22 |points1=[[Nikolas de Jong|N. de Jong]] 19 |rebounds1=[[Henk Norel|Norel]] 9 |assist1=[[Šarlon Klof|Klof]], [[Leon Vilijams|Vilijams]] 3 |points2=[[Vlado Ilijevski|Ilijevski]] 14 |rebounds2=[[Ričard Hendriks|Hendriks]] 7 |assist2=[[Vlado Ilijevski|Ilijevski]] 7 |attendance=1.170 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''79''' |teamB={{flagcountry|GRU}} |scoreB=68 |Q1='''17''':13|Q2='''24''':13|Q3='''24''':22|Q4=14:'''20''' |points1=[[Klemen Prepelič|Prepelič]] 21 |rebounds1=[[Klemen Prepelič|Prepelič]], [[Uroš Slokar|Slokar]] 5 |assist1=[[Alen Omić|Omić]], [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 4 |points2=[[Tornike Šengelija|Šengelija]] 21 |rebounds2=[[Giorgi Šermadini|Šermadini]] 4 |assist2=[[Giorgi Cincadže|Cincadže]] 7 |attendance=3.892 |referee=Serhio Silva {{zas|POR}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Petri Mantila {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''72''' |teamB={{flagcountry|HRV}} |scoreB=70 |Q1=13:'''18'''|Q2=15:15|Q3=23:'''24'''|Q4='''21''':13 |points1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 16 |rebounds1=[[Kostas Kufos|Kufos]] 9 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Krunoslav Simon|Simon]] 18 |rebounds2=[[Dario Šarić|Šarić]] 6 |assist2=[[Roko Ukić|Ukić]] 4 |attendance=12.000 |referee=Robert Lotermoser {{zas|NEM}}, Benhamin Himenez Trujiljo {{zas|ŠPA}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|HOL}} |scoreB=74 |Q1='''23''':15|Q2='''18''':14|Q3=16:'''23'''|Q4='''24''':22 |points1= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 16 |rebounds1= [[Alen Omić|Omić]] 7 |assist1= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 6 |points2= [[Šarlon Klof|Klof]] 25 |rebounds2= [[Šarlon Klof|Klof]], [[Vorti de Jong|de Jong]] 6 |assist2= [[Šarlon Klof|Klof]] 4 |attendance= 1.841 |referee= Robert Lotermoser {{zas|NEM}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|GRU}} |scoreA=68 |teamB='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreB='''79''' |Q1=15:'''25'''|Q2=7:'''25'''|Q3='''26''':11|Q4='''20''':18 |points1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 20 |rebounds1= [[Tornike Šengelija|Šengelija]] 8 |assist1= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 5 |points2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 19 |rebounds2= [[Janis Burusis|Burusis]] 5 |assist2= [[Nikos Kalates|Kalates]] 8 |attendance=588 |referee=Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Serhio Silva {{zas|POR}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=8. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|MKD}} |scoreB=55 |Q1=15:'''18'''|Q2='''15''':14|Q3='''22''':10|Q4='''21''':13 |points1= [[Dario Šarić|Šarić]] 15 |rebounds1= [[Ante Tomić (košarkaš)|Tomić]] 9 |assist1= [[Krunoslav Simon|Simon]] 5 |points2= [[Predrag Samardžiski|Samardžiski]] 10 |rebounds2= [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 6 |assist2= ''tri igrača'' 3 |attendance=9.828 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''83''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=72 |Q1='''23''':17|Q2='''23''':14|Q3=16:'''22'''|Q4='''21''':19 |points1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 19 |rebounds1=[[Joanis Burusis|Burusis]] 8 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Jaka Blažič|Blažič]] 27 |rebounds2=[[Jaka Blažič|Blažič]] 5 |assist2=[[Klemen Prepelič|Prepelič]] 4 |attendance=5.578 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Gentian Cici {{zas|ALB}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|MKD}} |scoreA=75 |teamB='''{{flagcountry|GRU}}''' |scoreB='''90''' |Q1=18:'''21'''|Q2=19:'''27'''|Q3=18:'''23'''|Q4='''20''':19 |points1= [[Damjan Stojanovski|D. Stojanovski]], [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 14 |rebounds1= [[Ričard Hendriks|Hendriks]] 7 |assist1= [[Vojdan Stojanovski|V. Stojanovski]] 3 |points2= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 23 |rebounds2= [[Zaza Pačulija|Pačulija]] 14 |assist2= [[Giorgi Cincadže|Cincadže]] 6 |attendance=680 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|HOL}} |scoreA=72 |teamB='''{{flagcountry|HRV}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''18''':14|Q2=17:'''25'''|Q3=18:'''23'''|Q4='''19''':16 |points1= [[Roland Šaftenar|Šaftenar]] 19 |rebounds1= [[Nikolas De Jong|De Jong]] [[Robin Smolders|Smolders]] 6 |assist1= [[Leon Vilijams|Vilijams]] 5 |points2= [[Krunoslav Simon|Simon]] 18 |rebounds2= [[Ante Tomić (košarkaš)|Tomić]] 8 |assist2= [[Krunoslav Simon|Simon]] 8 |attendance=6.200 |referee=Serhio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}}, Žan-Čarl Kolin {{zas|FRA}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=15:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|SLO}}''' |scoreA='''62''' |teamB={{flagcountry|MKD}} |scoreB=51 |Q1='''24''':10|Q2=7:'''14'''|Q3='''21''':17|Q4=10:10 |points1=[[Zoran Dragić|Dragić]] 20 |rebounds1=[[Alen Omić|Omić]] 11 |assist1=[[Jaka Klobučar|Klobučar]] 6 |points2=[[Vlado Ilievski|Ilievski]] 15 |rebounds2=[[Bojan Trajkovski|Trajkovski]] 9 |assist2=[[Marko Simonovski|Simonovski]] 3 |attendance=4.438 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Serhio Silva {{zas|POR}}, Ilja Putenko {{zas|RUS}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=18:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRU}}''' |scoreA='''71''' |teamB={{flagcountry|HRV}} |scoreB=58 |Q1='''14'''–13|Q2=11:'''15'''|Q3='''22''':16|Q4='''24''':14 |points1=''tri igrača'' 12 |rebounds1=[[Zaza Pačulija|Pačulija]] 7 |assist1=[[Tornike Šengelija|Šengelija]] 5 |points2=[[Luka Žorić|Žorić]] 16 |rebounds2=''Tri igrača'' 5 |assist2=[[Rok Stipčević|Stipčević]] 5 |attendance=6.600 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Benhamin Himenez {{zas|ŠPA}}, Žan-Čarls Kolin {{zas|FRA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=21:00 |place=[[Arena Zagreb]], [[Zagreb]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-C-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''68''' |teamB={{flagcountry|HOL}} |scoreB=65 |Q1=17:'''19'''|Q2='''17''':12|Q3='''18''':15|Q4=16:'''19''' |points1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 11 |rebounds1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 11 |assist1=[[Nik Kalates|Kalates]] 5 |points2=[[Šarlon Klof|Klof]] 15 |rebounds2=[[Robin Smeulders|Smeulders]] 8 |assist2=[[Šarlon Klof|Klof]], [[Arvin Slagter|Slagter]] 4 |attendance=368 |referee=Jakub Zamojski {{zas|POLJ}}, Zafer Jilmaz {{zas|TUR}}, Petri Mantila {{zas|FIN}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe C !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|GRČ}} | 5 || 5 || 0 || 387 || 340 || +47 || '''10''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|HRV}} | 5 || 3 || 2 || 359 || 343 || +16 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|SLO}} | 5 || 3 || 2 || 367 || 356 || +11 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|GRU}} | 5 || 2 || 3 || 369 || 364 || +5 || '''7''' |- |align=left|{{flagcountry|MAK}} | 5 || 1 || 4 || 324 || 381 || -57 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|HOL}} | 5 || 1 || 4 || 355 || 377 || -22 || '''6''' |} === Grupa D ([[Riga]], [[Letonija]]) === {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Grupa D}} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-1-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|EST}} |scoreB=57 |Q1='''18''':9|Q2='''25''':15|Q3='''21''':11|Q4=16:'''22''' |points1= [[Jan Veseli|Veseli]] 16 |rebounds1= [[Jan Veseli|Veseli]] 8 |assist1= ''četiri igrača'' 3 |points2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 18 |rebounds2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 13 |assist2= ''tri igrača'' 2 |attendance= 5.142 |referee= Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Amit Balak {{zas|IZR}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-2-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BEL}} |scoreA=67 |teamB='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreB='''78''' |Q1=19:'''25'''|Q2='''19''':15|Q3='''14''':11|Q4=15:'''27''' |points1= [[Aksel Hervele|Hervele]] 13 |rebounds1= [[Aksel Hervele|Hervele]], [[Maksim de Zeuv|de Zeuv]] 6 |assist1= [[Aksel Hervele|Hervele]] 7 |points2= [[Martinjš Meiers|Meiers]] 15 |rebounds2= [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]], [[Janis Tima|Tima]] 5 |assist2= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance= 8.217 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Marcin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=5. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-3-1.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreA='''69''' |teamB={{flagcountry|UKR}} |scoreB=68 |Q1='''19''':12|Q2=14:14|Q3=17:'''19'''|Q4=19:'''23''' |points1= [[Paulijus Jankunas|Jankunas]] 22 |rebounds1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 11 |assist1= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |points2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 19 |rebounds2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 11 |assist2=[[Džerom Rendl|Rendl]] 6 |attendance= 8.846 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Sigmundur Herbetson {{zas|ISL}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-4-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|EST}} |scoreA=55 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''84''' |Q1=9:'''27'''|Q2=9:'''19'''|Q3='''26''':23|Q4= |points1=[[Sim-Sander Vene|Vene]] 12 |rebounds1=[[Rain Veideman|Veideman]] 8 |assist1=[[Sten Sok|Sok]] 4 |points2=[[Met Lodžeski|Lodžeski]] 16 |rebounds2=[[Aksel Hervel|Hervel]], [[Met Ložeski|Ložeski]] 6 |assist2=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 4 |attendance=5.142 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-6-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=49 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''68''' |Q1='''19''':13|Q2=9:'''16'''|Q3=11:'''20'''|Q4=10:'''19''' |points1=[[Kaspars Berzinš|Berzinš]], [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 8 |rebounds1=[[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 9 |assist1=[[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 4 |points2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |rebounds2=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 10 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 6 |attendance=10.492 |referee= Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Petar Obradović {{zas|BIH}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=6. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-5-2.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''78''' |Q1=14:'''20'''|Q2=16:'''26'''|Q3=15:'''19'''|Q4='''19''':13 |points1= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 14 |rebounds1= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 8 |assist1= [[Denis Lukašov|Lukašov]] 4 |points2= [[Jan Veseli|Veseli]] 19 |rebounds2= [[Jan Veseli|Veseli]] 9 |assist2= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 6 |attendance=614 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-8-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LIT}} |scoreA=74 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''76''' |Q1='''20''':12|Q2=15:'''23'''|Q3=19:'''22'''|Q4='''20''':19 |points1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 25 |rebounds1= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 12 |assist1= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 13 |points2= [[Met Lodžeski|Lodžeski]] 20 |rebounds2= [[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 4 |assist2= [[Met Lodžeski|Lodžeski]], [[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 5 |attendance= 3.570 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Petar Obradović {{zas|BIH}}, Sigmundur Herbetson {{zas|ISL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-9-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=65 |teamB='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreB='''72''' |Q1='''22''':17|Q2=11:'''23'''|Q3=9:'''11'''|Q4='''23''':21 |points1= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 22 |rebounds1= [[Jan Veseli|Veseli]] 11 |assist1= [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |points2= [[Janis Blums|Blums]] 14 |rebounds2= [[Rolands Frejmanis|Frejmanis]], [[Janis Tima|Tima]] 8 |assist2= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance=5.710 |referee= Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=7. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-7-3.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|EST}}''' |scoreB='''78''' |Q1='''15''':14|Q2='''23''':14|Q3=6:'''22'''|Q4=27:'''28''' |points1= [[Džerom Rendl|Rendl]] 22 |rebounds1= [[Maksim Pustozvonov|Pustozvonov]] 7 |assist1= [[Džerom Rendl|Rendl]] 4 |points2= [[Gregor Arbet|Arbet]] 26 |rebounds2= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 8 |assist2= [[Sten Sok|Sok]], [[Rain Veideman|Veideman]] 6 |attendance= 2.795 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Edi Vjator {{zas|FRA}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-12-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|BEL}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''66''' |Q1=17:'''21'''|Q2=11:'''12'''|Q3=16:'''18'''|Q4='''20''':15 |points1=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 12 |rebounds1=[[Aksel Hervel|Hervel]] 9 |assist1=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 7 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 21 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 12 |assist2=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |attendance=477 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}}, Petar Obradović {{zas|BIH}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-11-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=74 |teamB='''{{flagcountry|UKR}}''' |scoreB='''75''' |Q1='''21''':14|Q2=18:'''24'''|Q3='''23''':22|Q4=12:'''15''' |points1= [[Dairis Bertans|Bertans]] 17 |rebounds1= [[Kaspars Berzins|Berzins]] 6 |assist1= [[Dairis Bertans|Bertans]], [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 5 |points2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 21 |rebounds2= [[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 10 |assist2= [[Džerom Rendl|Rendl]] 5 |attendance=5.998 |referee= Emilio Perez {{zas|ŠPA}},Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Sigmundru Herbetson {{zas|ISL}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=9. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-10-4.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|EST}} |scoreA=62 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''64''' |Q1=15:'''20'''|Q2=16:'''18'''|Q3='''20''':11|Q4=11:'''15''' |points1= [[Janar Talts|Talts]] 20 |rebounds1= [[Sim-Sander Vene|Vene]] 7 |assist1= [[Sten Sok|Sok]] 5 |points2= [[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 15 |rebounds2= [[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 10 |assist2= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |attendance=6.985 |referee=Emin Mogulkoč {{zas|TUR}},Marćin Kovalski {{zas|POLJ}}, Amit Balak {{zas|IZR}} }} ---- {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=14:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-15-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|UKR}} |scoreA=71 |teamB='''{{flagcountry|BEL}}''' |scoreB='''79''' |Q1='''19''':14|Q2=20:'''21'''|Q3=15:'''24'''|Q4=17:'''20''' |points1=[[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 20 |rebounds1=[[Kirilo Fesenko|Fesenko]] 11 |assist1=[[Džerom Rendl|Rendl]] 4 |points2=[[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 15 |rebounds2=[[Džonatan Tabu|Tabu]] 8 |assist2=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 6 |attendance=387 |referee=Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Marćin Kovalski {{zas|POLJ}}, Sigmundur Herbetson {{zas|TUR}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=17:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-13-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreA='''75''' |teamB={{flagcountry|EST}} |scoreB=64 |Q1=15:'''29'''|Q2='''18''':15|Q3='''22''':5|Q4='''20''':15 |points1=[[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 21 |rebounds1=[[Janis Tima|Tima]] 6 |assist1=[[Dairis Bertans|Bertans]], [[Janis Strelnieks|Strelnieks]] 3 |points2=[[Gregor Arbet|Arbet]] 16 |rebounds2=[[Kristijan Kangur|Kangur]] 8 |assist2=[[Rain Veideman|Veideman]] 8 |attendance=9.073 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Edi Vijator{{zas|FRA}}, Saverio Lancarini {{zas|ITA}} }} {{Basketballbox-ćir|bg=#eee|date=10. septembar|time=20:30 |place=[[Arena Riga]], [[Riga]] |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/cid_FaTi64YyIbQDnvc3JDbil1.gameID_9323-D-14-5.compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.teamID_.html Izvještaj] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=81 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''85''' |Q1='''18''':12|Q2='''19''':15|Q3=14:'''28'''|Q4='''18''':14 |OT=12:'''16''' |points1=[[Blejk Šilb|Šilb]] 18 |rebounds1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 9 |assist1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 15 |points2=[[Mindaugas Kuzminskas|Kuzminskas]] 18 |rebounds2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 10 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 4 |attendance=4.669 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}},Emin Mogulkoč {{zas|TUR}}, Petar Obradović {{zas|BIH}} }} {| class=wikitable style="text-align:center" |- !width=180|Tabela grupe D !width=20|{{Tooltip| OU | Odigranih utakmica}} !width=20|{{Tooltip| P | Pobeda}} !width=20|{{Tooltip| PO | Poraz}} !width=30|{{Tooltip| KD | Koševa dali}} !width=30|{{Tooltip| KP | Koševa primili }} !width=30|{{Tooltip| KR | Koš razlika }} !width=20|{{Tooltip| Bod | Bodovi}} |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|LIT}} | 5 || 4 || 1 || 360 || 336 || +24 || '''9''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|LET}} | 5 || 3 || 2 || 348 || 339 || +9 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|ČEŠ}} | 5 || 3 || 2 || 370 || 342 || +28 || '''8''' |- style="background:#afa;" |align=left|{{flagcountry|BEL}} | 5 || 3 || 2 || 370 || 344 || +26 || '''8''' |- |align=left|{{flagcountry|EST}} | 5 || 1 || 4 || 316 || 374 || -58 || '''6''' |- |align=left|{{flagcountry|UKR}} | 5 || 1 || 4 || 349 || 378 || -29 || '''6''' |} == Eliminaciona faza == {{Glavni članak|Evropsko prvenstvo u košarci 2015 — Završnica}} :Sve utakmice će se igrati u [[Pjer Morua|Areni Pjer Morua]] u [[Lil]]u, [[Francuska]]. * Sva vremena su po srednjeevropskom vremenu. {{Round16 <!--Date-Time|Team 1|Score 1|Team 2|Score 2 --> <!--Round of 16 --> | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''76''' |{{flagcountry|TUR}}|53 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|LET}}'''|'''73''' |{{flagcountry|SLO}}|66 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' |{{flagcountry|POLJ}}|66 | 12. septembar 2015.|'''{{flagcountry|GRČ}}'''|'''75''' |{{flagcountry|BEL}}|54 | 13. septembar 2015.|'''{{flagcountry|SRB}}'''|'''94''' |{{flagcountry|FIN}}|81 | 13. septembar 2015.|{{flagcountry|HRV}}|59|'''{{flagcountry|ČEŠ}}'''|'''80''' | 13. septembar 2015.|{{flagcountry|IZR}}|52|'''{{flagcountry|ITA}}'''|'''82''' | 13. septembar 2015.|'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''85''' |{{flagcountry|GRU}}|81 <!--quarter finals --> | 15. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''84''' |{{flagcountry|LET}}|70 | 15. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''73''' |{{flagcountry|GRČ}}|71 | 16. septembar 2015.|'''{{flagcountry|SRB}}'''|'''89''' |{{flagcountry|ČEŠ}}|75 | 16. septembar 2015.|{{flagcountry|ITA}}|85 |'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''95''' <!--semi finals --> | 17. septembar 2015.|{{flagcountry|FRA}}|75 |'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' | 18. septembar 2015.|{{flagcountry|SRB}}|64 |'''{{flagcountry|LIT}}'''|'''67''' <!--final --> | 20. septembar 2015.|'''{{flagcountry|ŠPA}}'''|'''80''' |{{flagcountry|LIT}}|63 <!--third place --> | 20. septembar 2015.|'''{{flagcountry|FRA}}'''|'''81''' |{{flagcountry|SRB}}|68 }} === Osmina finala === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=12:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|LET}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|SLO}} |scoreB=66 |Q1=20:20|Q2='''22''':20|Q3='''13''':12|Q4='''18''':14 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-64-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 17 |rebounds1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]], [[Kaspars Berzinš|Berzinš]] 6 |assist1= [[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 8 |points2= [[Zoran Dragić|Dragić]] 17 |rebounds2= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 7 |assist2= [[Klemen Prepelič|Prepelič]] 5 |attendance= 10.023 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=14:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''75''' |teamB={{flagcountry|BEL}} |scoreB=54 |Q1='''16''':15|Q2='''18''':16|Q3='''23''':11|Q4='''18''':12 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-62-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Joanis Burusis|Burusis]] 14 |rebounds1=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 10 |assist1=[[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 6 |points2=[[Pjer-Antoan Žile|Žile]] 14 |rebounds2=[[Aksel Hervel|Hervel]] 6 |assist2=[[Sem Van Rosom|Van Rosom]] 3 |attendance= 13.672 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}}, Sergi Zašuk {{zas|UKR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|POLJ}} |scoreB=66 |Q1='''25''':20|Q2=16:'''19'''|Q3=14:'''16'''|Q4='''25''':11 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-61-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Pau Gasol|Gasol]] 30 |rebounds1= [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 8 |assist1= [[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 5 |points2= [[Damjan Kulig|Kulig]] 10 |rebounds2= [[Damjan Kulig|Kulig]] 6 |assist2= [[Ej Džej Sloter|Sloter]] 6 |attendance= 21.302 |referee= Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=12. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''76''' |teamB={{flagcountry|TUR}} |scoreB=53 |Q1=17:'''18'''|Q2='''19''':8|Q3='''23''':14|Q4='''17''':13 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-63-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 15 |rebounds1=[[Žofre Lovernj|Lovernj]] 9 |assist1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 7 |points2=[[Ersan Iljasova|Iljasova]] 14 |rebounds2=[[Ersan Iljasova|Iljasova]] 10 |assist2=[[Bobi Dikson|Muhamed]] 5 |attendance= 26.135 |referee= Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=12:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|HRV}} |scoreA=59 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''80''' |Q1=13:'''20'''|Q2=18:'''28'''|Q3=12:'''17'''|Q4='''16''':15 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-66-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Bojan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 12 |rebounds1=[[Mario Hezonja|Hezonja]] 9 |assist1=[[Roko Ukić|Ukić]] 5 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 20 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 13 |assist2=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 11 |attendance=12.070 |referee= Fernando Roha {{zas|POR}}, Edi Vijator {{zas|FRA}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=14:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''94''' |teamB={{flagcountry|FIN}} |scoreB=81 |Q1=23:'''24'''|Q2='''25''':19|Q3='''23''':21|Q4='''23''':17 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-65-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 27 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 14 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 9 |points2=[[Sasu Salin|Salin]] 26 |rebounds2=[[Erik Marfi|Marfi]] 8 |assist2=[[Peteri Koponen|Koponen]], [[Džamar Vilson|Vilson]] 4 |attendance=12.128 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Serhio Silva {{zas|POR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|IZR}} |scoreA=52 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''82''' |Q1=13:'''22'''|Q2=17:'''18'''|Q3=9:'''28'''|Q4=13:'''14''' |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-67-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Gal Mekel|Mekel]] 20 |rebounds1=[[Omri Kaspi|Kaspi]] 6 |assist1=[[Gal Mekel|Mekel]] 3 |points2=[[Alesandro Đentile|Đentile]] 27 |rebounds2=[[Nikolo Meli|Meli]] 7 |assist2=[[Andrea Činčiarini|Činčiarini]] 5 |attendance=14.742 |referee=Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Jurgis Laurinavičijus {{zas|LIT}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=13. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreA='''85''' |teamB={{flagcountry|GRU}} |scoreB=81 |Q1=17:'''20'''|Q2='''22''':20|Q3=22:22|Q4='''23'''':19 |report= [http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11661-68-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 34 |rebounds1=[[Jonas Mačijulis|Mačijulis]] 6 |assist1=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 7 |points2=[[Zaza Pačulija|Pačulija]] 23 |rebounds2=[[Zaza Pačulija|Pačulija]], [[Viktor Sanikidze|Sanikidze]] 7 |assist2=[[Giorgi Cincadze|Cincadze]] 5 |attendance= 16.953 |referee= Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Jakub Zamojski {{zas|POLJ}} }} === Četvrtfinale === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=15. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''73''' |teamB={{flagcountry|GRČ}} |scoreB=71 |Q1=14:14|Q2='''25''':18|Q3=16:'''25'''|Q4='''18''':14 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-69-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|Gasol]] 27 |rebounds1=[[Pau Gasol|Gasol]] 9 |assist1=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 5 |points2=[[Nik Kalates|Kalates]] 14 |rebounds2=[[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 17 |assist2=[[Nik Kalates|Kalates]] 7 |attendance=17.864 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=15. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''84''' |teamB={{flagcountry|LET}} |scoreB=70 |Q1=21:'''25'''|Q2='''19''':13|Q3='''16''':7|Q4='''28''':25 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-70-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Toni Parker|Parker]] 18 |rebounds1=[[Čarls Lombah-Kahudi|Lombah-Kahudi]] 8 |assist1=[[Toni Parker|Parker]] 6 |points2=[[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 16 |rebounds2=[[Rolands Frejmanis|Frejmanis]] 8 |assist2=[[Janis Strelnijeks|Strelnijeks]] 7 |attendance=22.076 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Siniša Herceg {{zas|HRV}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=16. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|SRB}}''' |scoreA='''89''' |teamB={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreB=75 |Q1=21:21|Q2='''24''':21|Q3='''22''':21|Q4='''22''':12 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-71-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Zoran Erceg|Erceg]] 20 |rebounds1=[[Nemanja Bjelica|Bjelica]] 10 |assist1=[[Miloš Teodosić|Teodosić]] 14 |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 23 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 10 |assist2=[[Pavel Pumprla|Pumprla]], [[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 4 |attendance=8.726 |referee=Kristos Kristodulu {{zas|GRČ}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=16. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|ITA}} |scoreA=85 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''95''' |Q1=20:'''21'''|Q2=16:16|Q3=23:23|Q4='''20''':19|OT=6:'''16''' |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11662-72-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Andrea Barnjani|Barnjani]] 21 |rebounds1=[[Danilo Galinari|Galinari]] 6 |assist1=[[Andrea Činčiarini|Činčiarini]] 5 |points2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 26 |rebounds2=[[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 11 |attendance=13.173 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Sreten Radović {{zas|HRV}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} === Baraž kvalifikacije za olimpijske igre === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=16:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|GRČ}}''' |scoreA='''97''' |teamB={{flagcountry|LET}} |scoreB=90 |Q1=17:'''24'''|Q2=20:20|Q3='''23''':17|Q4='''37''':29 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11663-73-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Joanis Burusis|Burusis]] 20 |rebounds1= [[Kostas Kufos|Kufos]], [[Đanis Antetokumbo|Antetokumbo]] 7 |assist1= [[Vasilis Spanulis|Spanulis]] 4 |points2= [[Kristaps Janičenoks|Janičenoks]] 22 |rebounds2= [[Mareks Mejeris|Mejeris]] 6 |assist2= [[Janis Strelnieks|Strelnieks]] 7 |attendance= |referee=Sreten Radović {{zas|HRV}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Benhamin Himenez Truhiljo {{zas|ŠPA}} }} {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|ČEŠ}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|ITA}}''' |scoreB='''85''' |Q1=21:21|Q2=16:'''21'''|Q3=17:'''32'''|Q4='''16''':11 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11663-74-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Jan Veseli|Veseli]] 26 |rebounds1=[[Jan Veseli|Veseli]] 12 |assist1=[[Tomaš Satoranski|Satoranski]] 6 |points2=[[Andrea Barnjani|Barnjani]] 21 |rebounds2=[[Danilo Galinari|Galinari]] 8 |assist2=[[Marko Belineli|Belineli]] 4 |attendance= 15.004 |referee=Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Milivoje Jovičić {{zas|SRB}}, Edi Vijator {{zas|FRA}} }} === Utakmica za sedmo mjesto === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=18. septembar 2015.|time=18:30|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|LET}} |scoreA=70 |teamB='''{{flagcountry|ČEŠ}}''' |scoreB='''97''' |Q1=23:'''28'''|Q2=13:'''29'''|Q3=9:'''23'''|Q4='''25''':17 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11926-79-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Janis Tima|Tima]] 11 |rebounds1=[[Kaspars Berzinš|Berzinš]] 8 |assist1=[[Žanis Peiners|Peiners]] |points2=[[Jan Veseli|Veseli]] 24 |rebounds2=[[Jan Veseli|Veseli]] 6 |assist2=[[Blejk Šilb|Šilb]] 7 |attendance=11.362 |referee=Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Matej Boltauzer {{zas|SLO}}, Miloš Koljensić {{zas|CG}} }} === Polufinale === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=17. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|FRA}} |scoreB=75 |Q1=17:'''20'''|Q2='''15''':13|Q3=16:'''23'''|Q4='''18''':10|OT='''14''':9 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11664-75-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 40 |rebounds1=[[Pau Gasol|P. Gasol]], [[Viktor Klaver|Klaver]] 6 |assist1=[[Pau Ribas|Ribas]], [[Serhio Ljulj|Ljulj]], [[Nikola Mirotić|Mirotić]] 3 |points2=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 14 |rebounds2=[[Rudi Gober|Gober]] 13 |assist2=[[Toni Parker|Parker]] 5 |attendance=26.922 |referee=Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} ---- {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=18. septembar 2015.|time=21:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA={{flagcountry|SRB}} |scoreA=64 |teamB='''{{flagcountry|LIT}}''' |scoreB='''67''' |Q1=17–'''22'''|Q2='''17''':13|Q3=9:'''13'''|Q4='''21''':19 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11664-76-A-1.html Izvještaj] |points1= [[Miloš Teodosić|Teodosić]] 16 |rebounds1= ''tri igrača'' 4 |assist1= [[Miloš Teodosić|Teodosić]], [[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 3 |points2= [[Jonas Valančijunas|Valančijunas]] 15 |rebounds2= [[Mindaugas Kuzminskas|Kuzminskas]] 9 |assist2= [[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 9 |attendance=20.042 |referee=Emilio Perez {{zas|ŠPA}}, Olegs Latisevs {{zas|LET}}, Emin Mogulkoč {{zas|TUR}} }} === Utakmica za treće mjesto === {{basketballbox-ćir|bg=#eee|date=20. septembar 2015.|time=14:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|FRA}}''' |scoreA='''81''' |teamB={{flagcountry|SRB}} |scoreB=68 |Q1=16:16|Q2='''21''':16|Q3='''21''':12|Q4=23:'''24''' |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11665-77-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Nando de Kolo|de Kolo]] 20 |rebounds1=[[Rudi Gober|Gober]] 14 |assist1=[[Boris Dijao|Dijao]] 6 |points2=[[Bogdan Bogdanović (košarkaš)|Bogdanović]] 14 |rebounds2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 8 |assist2=[[Miroslav Raduljica|Raduljica]] 4 |attendance=24.092 |referee=Kristof Kristodolou {{zas|GRČ}}, Robert Lotermozer {{zas|NEM}}, Fernando Roha {{zas|POR}} }} === Finale === {{basketballbox-ćir|bg=#ffffd0|date=20. septembar 2015.|time=19:00|place=[[Pjer Morua]], [[Lil]] |teamA='''{{flagcountry|ŠPA}}''' |scoreA='''80''' |teamB={{flagcountry|LIT}} |scoreB=63 |Q1='''19''':8|Q2=22:'''25'''|Q3='''19''':10|Q4=20:20 |report=[http://www.eurobasket2015.org/en/compID_qMRZdYCZI6EoANOrUf9le2.season_2015.roundID_9322.gameID_11666-78-A-1.html Izvještaj] |points1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 25 |rebounds1=[[Pau Gasol|P. Gasol]] 12 |assist1=[[Serhio Rodrigez|Rodrigez]] 6 |points2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]], [[Renaldas Sejbutis|Sejbutis]] 13 |rebounds2=[[Jonas Valančjunas|Valančjunas]] 9 |assist2=[[Mantas Kalnijetis|Kalnijetis]] 5 |attendance=27.372 |referee=Luiđi Lamonika {{zas|ITA}}, Ilija Belošević {{zas|SRB}}, Boris Rižnjik {{zas|UKR}} }} == Nagrade == {| style="width:95%;" |- align=center | [[Datoteka:silver medal icon.svg|35px]]<br /> '''2° mesto'''<br /><br />{{flagicon|Litva}} <br /> [[Košarkaška reprezentacija Litvanije|Litvanija]] | [[Datoteka:gold medal icon.svg|35px]]<br />'''Pobjednik 39. Evropskog prvenstva u košarci 2015.'''<br /> <br />[[Datoteka:Flag of Spain.svg|150px]]<br />'''[[Košarkaška reprezentacija Španije|Španija]]'''<br />'''3° titula''' | [[Datoteka:bronze medal icon.svg|35px]]<br />'''3° mesto'''<br /><br />{{zas|Francuska}} <br /> [[Košarkaška reprezentacija Francuske|Francuska]] |} <br /> {| class=wikitable style="margin:auto; text-align:center" |- !Najkorisniji igrač (MVP) |- |{{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] |} == Najbolja petorka prvenstva == * {{flagicon|ŠPA}} [[Serhio Rodrigez]] * {{flagicon|SLO}} [[Goran Dragić]] * {{flagicon|LIT}} [[Jonas Mačijulis]] * {{flagicon|LIT}} [[Jonas Valančjunas]] * {{flagicon|ŠPA}} [[Pau Gasol]] == Konačan plasman == {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- !Pozicija !width=200|Reprezentacija |- style="background:#cfc;" |[[Datoteka:Gold medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|ŠPA}} |- style="width:10px; background:#cfc;" |[[Datoteka:Silver medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|LIT}} |- style="width:10px; background:#ccf;" |[[Datoteka:Bronze medal icon.svg|20px]]||align=left| {{flagcountry|FRA}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 4.||align=left| {{flagcountry|SRB}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 5.||align=left| {{flagcountry|GRČ}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 6.||align=left| {{flagcountry|ITA}} |- style="width:10px; background:#ccf;" | 7.||align=left| {{flagcountry|ČEŠ}} |- | 8.||align=left| {{flagcountry|LET}} |- | 9.||align=left| {{flagcountry|HRV}} |- | 10.||align=left| {{flagcountry|IZR}} |- | 11.||align=left| {{flagcountry|POLJ}} |- | 12.||align=left| {{flagcountry|SLO}} |- | 13.||align=left| {{flagcountry|BEL}} |- | 14.||align=left| {{flagcountry|TUR}} |- | 15.||align=left| {{flagcountry|GRU}} |- | 16.||align=left| {{flagcountry|FIN}} |- | 17.||align=left|{{flagcountry|RUS}} |- | 18.||align=left|{{flagcountry|NEM}} |- | 19.||align=left|{{flagcountry|MKD}} |- | 20.||align=left|{{flagcountry|EST}} |- | 21.||align=left|{{flagcountry|HOL}} |- | 22.||align=left|{{flagcountry|UKR}} |- | 23.||align=left|{{flagcountry|BIH}} |- | 24.||align=left|{{flagcountry|ISL}} |} {| class="wikitable" style="text-align: left;" |- | style="width:10px; background:#cfc;"| ||Direktan plasman na [[Letnje olimpijske igre 2016.|Ljetnje olimpijske igre 2016.]] |- | style="width:10px; background:#ccf;"| ||Učestvovaće na kvalifikacijama za Ljetnje olimpijske igre 2016. |} ==Reference== {{reflist}} {{Commonscat|Eurobasket 2015}} {{Evropsko prvenstvo u košarci}} [[Kategorija:2015]] [[Kategorija:FIBA EuroBasket|2015.]] [[Kategorija:Šport u Zagrebu]] [[Kategorija:Sport u Berlinu]] [[Kategorija:Riga]] [[Kategorija:Košarka u Hrvatskoj]] [[Kategorija:Košarka u Njemačkoj]] [[Kategorija:Košarka u Francuskoj]] [[Kategorija:Sport u Letoniji]] 7zrxq2vnir0swcw3k1oopd73ikxl1hz 0 4578583 41865969 41229114 2024-04-25T14:24:54Z 87.116.160.129 Dodatak wikitext text/x-wiki {{Vslika | ime =Amortizer | izvorno_ime =<small>Amortisseur</small> | slika_panorama =KYB shock low.jpg | veličina_slike =220px | opis_slike =<center>[[Automobil]]ski amortizer }} '''Amortizer''' je [[uređaj]] koji se najčešće ugrađuje; [[Motorno vozilo|motornim vozilima]], [[avion]]ima i [[mašina]]ma. On služi da se ublaže [[vibracije|vibracije]] i udaraci kod vožnje preko neravnina ili kod slijetanja [[avion]]a. <ref name=lex/>. Kod [[Motorna vozila|motornih vozila]] - amortizer je dio [[sistem]]a vesanja tockova, koji sprečava nekontrolisane [[Vibracije|vibracije]] [[Opruga|opruge]] i odvajanje tocka od podloge [[Put|puta]], pa tako utieče na sigurnost vožnje.<ref name=lex>{{cite web |url=http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=2342 |title= ''Amortizer'' |publisher = Leksikografski zavod Miroslav Krleža |language = hrvatski |accessdate = 15.02.2017}}</ref>Mogu se čuti različiti zvukovi kompresije i dekompresije amortizera. ==Karakteristike i tipovi== Općenito rečeno amortizeri su [[uređaj]]i za kontrolu i ublažavanje neželjenih [[Vibracije|vibracija]],<ref name=brit/> a postoji više tipova; === [[opruga|Opružni]] amortizer=== Radi na principu sabijanja [[opruga|opruge]], ali ima kratak vijek trajanja i vrlo je tvrd. === [[guma|Gumeni]] amortizer=== Funkcionira na principu deformacije [[guma|gumenih]] blokova ili traka, najviše se koriste se ublažavanje [[vibracije|vibracija]] [[mašina]], kod montaže na podlogu. === [[Mehanika|Mehanički]] (frikcioni) amortizer=== Radi na principu [[trenje|trenja]] [[metal]]nih [[ploča]] priljubljenih pomoću posebne [[opruga|opruge]] s [[vijak|vijkom]] za podešavanje. Sve do sredine [[1920-e|1920-ih]] to je bio najčešći amortizer kod [[Motorno vozilo|motornih vozila]], ali je kratko trajao. === [[Hidraulički pogon|Hidraulični]] amortizer=== Princip njegova rada bazira se na [[Tlak|pritiskivanju]] [[Lipidi|ulja]] (ili druge slične [[Tekućina|tekućine]]) iz prostora niskog u prostor visokog [[Tlak|pritiska]] u [[cilindar|cilindru]].<ref name=brit>{{cite web |url=https://www.britannica.com/technology/shock-absorber |title= ''Shock absorber'' |publisher = Encyclopædia Britannica |language = engleski |accessdate = 15.02.2017}}</ref> To kretanje uzrokuje unutrašnje [[trenje]] [[Tekućina|tekućine]] koje se zbog [[Viskoznost|viskoznosti]] ulja ne može izvesti trenutno, pa se tako postiže ublažavanje udara. Najčešći tipovi takvih amortizera su krilni, polužni i teleskopski. === [[pneumatika|Pneumatski]] amortizer=== Djeluje na istom principu kao i [[Hidraulički pogon|hidraulični]] jedina mu je razlika što koristi [[Vazduh|plin]] umjesto [[Lipidi|ulja]]. Često se ugrađuju na [[motocikl]]e i stajne trapove malih [[avion]]e. === Hidropneumatski amortizer=== On pretvara [[Kinetička energija|kinetičku]] u [[Toplina|toplinsku energiju]], koristi se kod ovjesa težih [[automobil]]a, [[avion]]a, [[kamion]]a, [[Vagon|željezničkih vagona]] i sličnih [[Vozilo|vozila]]. === [[opruga|Opružno]]-[[Hidraulički pogon|hidraulični]] amortizer=== Je kombinacija [[opruga|opružnog]] i [[Hidraulički pogon|hidrauličnog]] amortizera. U novije vrijeme istražuje se mogućnost da [[elektromagnet]]ski uređaji spriječe neželjene [[Vibracije|vibracije]]. <ref name=lex/> == Izvori == {{reflist}} == Vidi još == * August F. Meyer * Monroe amortizeri == Vanjske veze == {{Commonscat|Shock absorbers}} * [https://www.britannica.com/technology/shock-absorber ''Shock absorber''] {{en icon}} [[Kategorija:Mehanika]] [[Kategorija:Mašinstvo]] tgcohd9gnueir8i72b5ds2kwjfh0a5g 41866011 41865969 2024-04-25T21:42:08Z Vitek 4676 Poništena izmjena [[Special:Diff/41865969|41865969]] korisnika [[Special:Contributions/87.116.160.129|87.116.160.129]] ([[User talk:87.116.160.129|razgovor]]) wikitext text/x-wiki {{Vslika | ime =Amortizer | izvorno_ime =<small>Amortisseur</small> | slika_panorama =KYB shock low.jpg | veličina_slike =220px | opis_slike =<center>[[Automobil]]ski amortizer }} '''Amortizer''' je [[uređaj]] koji se najčešće ugrađuje; [[Motorno vozilo|motornim vozilima]], [[avion]]ima i [[mašina]]ma. On služi da se ublaže [[vibracije|vibracije]] i udaraci kod vožnje preko neravnina ili kod slijetanja [[avion]]a. <ref name=lex/>. Kod [[Motorna vozila|motornih vozila]] - amortizer je dio [[sistem]]a vesanja tockova, koji sprečava nekontrolisane [[Vibracije|vibracije]] [[Opruga|opruge]] i odvajanje tocka od podloge [[Put|puta]], pa tako utieče na sigurnost vožnje.<ref name=lex>{{cite web |url=http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=2342 |title= ''Amortizer'' |publisher = Leksikografski zavod Miroslav Krleža |language = hrvatski |accessdate = 15.02.2017}}</ref> ==Karakteristike i tipovi== Općenito rečeno amortizeri su [[uređaj]]i za kontrolu i ublažavanje neželjenih [[Vibracije|vibracija]],<ref name=brit/> a postoji više tipova; === [[opruga|Opružni]] amortizer=== Radi na principu sabijanja [[opruga|opruge]], ali ima kratak vijek trajanja i vrlo je tvrd. === [[guma|Gumeni]] amortizer=== Funkcionira na principu deformacije [[guma|gumenih]] blokova ili traka, najviše se koriste se ublažavanje [[vibracije|vibracija]] [[mašina]], kod montaže na podlogu. === [[Mehanika|Mehanički]] (frikcioni) amortizer=== Radi na principu [[trenje|trenja]] [[metal]]nih [[ploča]] priljubljenih pomoću posebne [[opruga|opruge]] s [[vijak|vijkom]] za podešavanje. Sve do sredine [[1920-e|1920-ih]] to je bio najčešći amortizer kod [[Motorno vozilo|motornih vozila]], ali je kratko trajao. === [[Hidraulički pogon|Hidraulični]] amortizer=== Princip njegova rada bazira se na [[Tlak|pritiskivanju]] [[Lipidi|ulja]] (ili druge slične [[Tekućina|tekućine]]) iz prostora niskog u prostor visokog [[Tlak|pritiska]] u [[cilindar|cilindru]].<ref name=brit>{{cite web |url=https://www.britannica.com/technology/shock-absorber |title= ''Shock absorber'' |publisher = Encyclopædia Britannica |language = engleski |accessdate = 15.02.2017}}</ref> To kretanje uzrokuje unutrašnje [[trenje]] [[Tekućina|tekućine]] koje se zbog [[Viskoznost|viskoznosti]] ulja ne može izvesti trenutno, pa se tako postiže ublažavanje udara. Najčešći tipovi takvih amortizera su krilni, polužni i teleskopski. === [[pneumatika|Pneumatski]] amortizer=== Djeluje na istom principu kao i [[Hidraulički pogon|hidraulični]] jedina mu je razlika što koristi [[Vazduh|plin]] umjesto [[Lipidi|ulja]]. Često se ugrađuju na [[motocikl]]e i stajne trapove malih [[avion]]e. === Hidropneumatski amortizer=== On pretvara [[Kinetička energija|kinetičku]] u [[Toplina|toplinsku energiju]], koristi se kod ovjesa težih [[automobil]]a, [[avion]]a, [[kamion]]a, [[Vagon|željezničkih vagona]] i sličnih [[Vozilo|vozila]]. === [[opruga|Opružno]]-[[Hidraulički pogon|hidraulični]] amortizer=== Je kombinacija [[opruga|opružnog]] i [[Hidraulički pogon|hidrauličnog]] amortizera. U novije vrijeme istražuje se mogućnost da [[elektromagnet]]ski uređaji spriječe neželjene [[Vibracije|vibracije]]. <ref name=lex/> == Izvori == {{reflist}} == Vidi još == * August F. Meyer * Monroe amortizeri == Vanjske veze == {{Commonscat|Shock absorbers}} * [https://www.britannica.com/technology/shock-absorber ''Shock absorber''] {{en icon}} [[Kategorija:Mehanika]] [[Kategorija:Mašinstvo]] jskoiafe820hk3n14slgz7dvas983lw 0 4616226 41865982 41281378 2024-04-25T17:47:37Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki '''LaTeXML''' конвертује [[LaTeX]] документа у [[XML]], [[HTML]] и [[Elektronska publikacija|EPUB]].<ref><cite class="citation web">[http://www.maths-informatique-jeux.com/blog/frederic/?post/2013/11/07/Gecko-based-EPUB-Readers-and-LaTeXML "Gecko-based EPUB Readers and LaTeXML"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140822051347/http://www.maths-informatique-jeux.com/blog/frederic/?post%2F2013%2F11%2F07%2FGecko-based-EPUB-Readers-and-LaTeXML |date=2014-08-22 }}.</cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://jblevins.org/log/xml-tools "Tools for Converting LaTeX to XML"].</cite></ref><ref><cite class="citation web">[http://ftb.rgaiacs.com/2014/01/24/latexml.html "Free Techno Blog: LaTeXML"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150511183542/http://ftb.rgaiacs.com/2014/01/24/latexml.html |date=2015-05-11 }}.</cite></ref> == Процес рада == LaTeXML примарни изворни формат је XML репрезентација (La)[[TeX]]'s документ модела. Постпроцесор може претварати ове XML документе у формате попут [[HTML]] са математичким формулама као сликама или [[XHTML]], [[HTML5]], и [[Elektronska publikacija|EPUB]] са формулама као [[MathML]]. У поређењу са другим LaTeX-to-XML процесорима, LaTeXML има за циљ да сачува семантичке структуре [[LaTeX]] ознака. То га чини добром основом за семантичке услуге као што су [http://search.mathweb.org Math search]. Конверзија у распону 30 милисекунде у једноставним формулама (у LaTeXML daemon-у) до минута за документ величине књиге. == Историја == LaTeXML је почео у контексту [[дигитална библиотека математичке функције|дигиталне библиотеке математичке функције]] у NIST, где је [[LaTeX]] документима потребно да се припреме за објављивање на вебу. Систем је био под активним развојем за више од једне деценије, и привукао мали, али посвећени број програмера и корисника усмерени на Bruce Miller, LaTeXML. Садашња верзија је објављена као LaTeXML 0.8.1. То је објављено у фебруару 2015. године, али развој је био активан на јавном складишту од тада. LaTeXML је коришћен за конвертовање 90% (60% без грешака) од 530.000 докумената из [[arXiv]] у XML.<ref><cite class="citation conference">Stamerjohanns, Heinrich; Kohlhase, Michael; Ginev, Deyan; David, Catalin; Miller, Bruce (2010). </cite></ref> Као резултат ових напора, LaTeXML одржава велики распон LaTeX пакета. ACL 2014 је користио LaTeXML за конвертовање пристиглих радова у XML.<ref><cite class="citation web">[https://sites.google.com/site/acl2014publication/#TOC-Papers-in-XML-format "ACL 2014 Publication - Papers in XML format"].</cite></ref> Овај постојећи посао је покушавао да конвертује ACL Anthology папире у високо-квалитетну семантичку ознаку за даље анализе.<ref><cite class="citation conference">Schäfer, Ulrich; Read, Jonathon; Oepen, Stephan (2012). </cite></ref> Од фебруара 2013. године, LaTeXML је коришћен да донесе веб странице на математичке производе на сајту. == Имплементација == Језгро LaTeXML је [[Перл (програмски језик)|Perl]] реимплементација [[TeX]] рашчлањивања и дигестије алгоритма са прилагодљивим XML емитером. Ковертовање семантичке структуре у [[LaTeX]] ознаку, LaTeXML има XML повезивање за [[LaTeX]] пакете. LaTeXML дистрибуција тренутно пружа XML повезивања за преко 200 обично коришћењем LaTeX пакета као што су [[AMS-LaTeX|AMSTeX]], Бабел или PGF/TikZ (који има само експерименталну подршку).<ref><cite class="citation web">[http://dlmf.nist.gov/LaTeXML/manual/localization/localization.babel.html "LaTeXML: Localization with Babel"].</cite></ref> Додатни (непотпуни али корисни) повези су добијени од стране заједнице. LaTeXML конверзија се састоји из две фазе: * прво рашчлањавање [[LaTeX]] и конвертује [[LaTeX]] близу XML тип документа, и * друга (пост-процесирање) ствара из тог једног излазног формата [[XHTML]], [[HTML5]], [[HTML]] са сликама, [[Elektronska publikacija|EPUB]]. LaTeXML 0.8 је додао daemon функционалност која је омогућила више конвертобање и једноставно уклапање веб сервиса. == Референце == {{reflist}} == Спољашње везе == * http://dlmf.nist.gov/LaTeXML/ * [https://github.com/brucemiller/LaTeXML LaTeXML source code] * [http://latexml.mathweb.org LaTeXML web server, services, and demos] {{LaTeX}} [[Kategorija:TeX]] [[Kategorija:Matematički softver]] 16pgzwqgzk3jpyk3zvzxc1mly7zx463 0 4624670 41866005 41816996 2024-04-25T20:36:10Z 77.77.217.74 wikitext text/x-wiki {{Infokutija glumac | ime = Željko Ninčić | datum_rođenja = {{birthdate|1959|5|3|df=y}} | mesto_rođenja = [[Poklečani]], [[NR BiH]], [[FNRJ]] | zanimanje = glumac, scenarist | znamenite_uloge = Davor Stevanović i Marinko Ćutuk u ''[[Audicija (TV drama)|Audicija]]'' }} '''Željko Ninčić''' ([[Poklečani]], [[3. maj]] [[1959]]) je bosanskohercegovački, jugoslovenski i srpski [[film]]ski i [[pozorište|pozorišni]] [[glumac]]. == Biografija == Najznačajniji period detinjstva i odrastanja, proveo u Širokom brijegu, gdje je završio gimnaziju, u kojoj se i počeo baviti glumom, (srednjoškolsko takmičenje »Najveseliji razred«, gde je sam pisao i glumio). U to doba 2 najznačajnije ličnosti, koje su uticale na njega su [[Čarli Čaplin]] i [[Miodrag Petrović Čkalja]]. U [[Sarajevo|Sarajevu]] je konkurisao 1982/83 školske godine, na Akademiju scenskih umetnosti, gde je i primljen u klasi prof. [[Emir Kusturica|Emira Kusturice]], te istu završio [[1987]]. god. Najznačajnije njegove vežbe na Akademiji su bile: »Zapisi iz podzemlja« - [[Fjodor Dostojevski]] u sopstvenoj adaptaciji, »Davor Stevanović« -prijemni Audicija i po sopstvenoj ideji i tekstu, uloga »Kamija« u diplomskoj predstavi »Buba u uhu« Fejdo ..., »Pastor Manders« iz »Sablasti« -Ibzen itd. u vreme studiranja glumio je u dva igrana filma-uloga »Meksikanac« u »[[Strategija švrake|Strategiji švrake]]«, Z. Lavanića i u filmu »[[Život radnika]]« uloga »Cigre« kod M. Mandića. Takođe 2 TV serije »[[Notna svaštara]]« ([[Timoti Džon Bajford|Timoti Bajford]]), i »[[Mak i Zak]]« - D. Marjanović. Jedan je od autora i tvoraca predstave »Audicija« sa likom Davor Stevanović, kao i idejni tvorac i autor »Nove audicije«, sa svojim kolegama, autor »Najnovija audicija - Željko Ninčić« ( »Primi me«) i »Super Nova Audicija 007 «. == Uloge == {{Filmografija-domaći|glumca=}} |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |1980.-te_ |- | 1983. || [[Vatrogasac (TV film)|Vatrogasac]] (TV film) || Radenko |- | 1985. || [[Audicija (film)|Audicija]] (TV film) || Davor Stevanović |- | 1986. || [[Mak i Zak]] || Zak |- | 1987. || [[Život radnika]] || / |- | 1987. || [[Strategija švrake]] || / |- | 1989. || [[Hajde da se volimo 2]] || Vatrogasac 2 |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |1990.-te |- | 1990. || [[Strategija švrake (TV serija)|Strategija švrake]] (TV serija) || / |- | 1991. || [[Nova audicija]] (TV film)| || Marinko Ćutuk |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |2000.-te |- | 2007. || [[Naša mala klinika]] || Nadin muž |- | 2007. || [[Doevropljani]] || / |} == Režiser == {{Filmografija-domaći|glumca=}} |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |2000.-te_ |- | 2000. || [[Audicija 2000 (TV film)|Audicija 2000]] || / |} == Scenarist == {{Filmografija-domaći|glumca=}} |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |2000.-te_ |- | 2007. || [[Doevropljani (TV mini serija)|Doevropljani]] || / |} == Spoljašnje veze == * {{IMDb ime|id=1688385|name=Željko Ninčić}} {{Lifetime|1959||Ninčić, Željko}} [[Kategorija:Jugoslavenski glumci]] [[Kategorija:Jugoslavenski scenaristi]] [[Kategorija:Jugoslavenski televizijski režiseri]] kq17pyxe5xobmhp15wqi241o8vnf05h 41866015 41866005 2024-04-25T22:52:16Z Inokosni organ 160059 tako da nema dvojbe wikitext text/x-wiki {{Infokutija glumac | ime = Željko Ninčić | datum_rođenja = {{birthdate|1959|5|3|df=y}} | mesto_rođenja = [[Poklečani]], [[NR BiH]], [[FNRJ]] | zanimanje = glumac, scenarist | znamenite_uloge = Davor Stevanović i Marinko Ćutuk u ''[[Audicija (TV drama)|Audicija]]'' }} '''Željko Ninčić''' ([[Poklečani]], [[3. maj]] [[1959]]) je [[film]]ski i [[pozorište|pozorišni]] [[glumac]]. == Biografija == Najznačajniji period detinjstva i odrastanja, proveo u Širokom brijegu, gdje je završio gimnaziju, u kojoj se i počeo baviti glumom, (srednjoškolsko takmičenje »Najveseliji razred«, gde je sam pisao i glumio). U to doba 2 najznačajnije ličnosti, koje su uticale na njega su [[Čarli Čaplin]] i [[Miodrag Petrović Čkalja]]. U [[Sarajevo|Sarajevu]] je konkurisao 1982/83 školske godine, na Akademiju scenskih umetnosti, gde je i primljen u klasi prof. [[Emir Kusturica|Emira Kusturice]], te istu završio [[1987]]. god. Najznačajnije njegove vežbe na Akademiji su bile: »Zapisi iz podzemlja« - [[Fjodor Dostojevski]] u sopstvenoj adaptaciji, »Davor Stevanović« -prijemni Audicija i po sopstvenoj ideji i tekstu, uloga »Kamija« u diplomskoj predstavi »Buba u uhu« Fejdo ..., »Pastor Manders« iz »Sablasti« -Ibzen itd. u vreme studiranja glumio je u dva igrana filma-uloga »Meksikanac« u »[[Strategija švrake|Strategiji švrake]]«, Z. Lavanića i u filmu »[[Život radnika]]« uloga »Cigre« kod M. Mandića. Takođe 2 TV serije »[[Notna svaštara]]« ([[Timoti Džon Bajford|Timoti Bajford]]), i »[[Mak i Zak]]« - D. Marjanović. Jedan je od autora i tvoraca predstave »Audicija« sa likom Davor Stevanović, kao i idejni tvorac i autor »Nove audicije«, sa svojim kolegama, autor »Najnovija audicija - Željko Ninčić« ( »Primi me«) i »Super Nova Audicija 007 «. == Uloge == {{Filmografija-domaći|glumca=}} |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |1980.-te_ |- | 1983. || [[Vatrogasac (TV film)|Vatrogasac]] (TV film) || Radenko |- | 1985. || [[Audicija (film)|Audicija]] (TV film) || Davor Stevanović |- | 1986. || [[Mak i Zak]] || Zak |- | 1987. || [[Život radnika]] || / |- | 1987. || [[Strategija švrake]] || / |- | 1989. || [[Hajde da se volimo 2]] || Vatrogasac 2 |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |1990.-te |- | 1990. || [[Strategija švrake (TV serija)|Strategija švrake]] (TV serija) || / |- | 1991. || [[Nova audicija]] (TV film)| || Marinko Ćutuk |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |2000.-te |- | 2007. || [[Naša mala klinika]] || Nadin muž |- | 2007. || [[Doevropljani]] || / |} == Režiser == {{Filmografija-domaći|glumca=}} |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |2000.-te_ |- | 2000. || [[Audicija 2000 (TV film)|Audicija 2000]] || / |} == Scenarist == {{Filmografija-domaći|glumca=}} |- style="background: Lavender; text-align:center; " | colspan="4" |2000.-te_ |- | 2007. || [[Doevropljani (TV mini serija)|Doevropljani]] || / |} == Spoljašnje veze == * {{IMDb ime|id=1688385|name=Željko Ninčić}} {{Lifetime|1959||Ninčić, Željko}} [[Kategorija:Jugoslavenski glumci]] [[Kategorija:Jugoslavenski scenaristi]] [[Kategorija:Jugoslavenski televizijski režiseri]] 9qge3md8w33r7fir8y00t65vy5kha0l 0 4628264 41865977 41855726 2024-04-25T15:57:31Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki [[File:Gradacac 15 - Rodna kuca Husejn kapetana.JPG|mini|desno|250p|Rodna kuća Gradaščevića]] '''Kuća porodice Gradaščević''' nalazi se u [[Gradačac|Gradačcu]], Bosna i Hercegovina i sagrađena je u [[Osmansko carstvo|osmanskom]] periodu. Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika na sjednici održanoj od 6. do 10. jula 2004. godine je donijela odluku da se kuća proglasi za [[nacionalni spomenik BiH]].<ref>{{Cite web |url= http://aplikacija.kons.gov.ba/kons/public/nacionalnispomenici?sort=idgrad&page=8 |title= Nacionalni spomenici u Gradačcu - Kuća porodice Gradaščević |work= Komisija za nacionalne spomenike |accessdate= 13. 11. 2023 }}{{Dead link|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Zeynep Ahunbay, [[Amra Hadžimuhamedović]] (predsjedavajuća), [[Dubravko Lovrenović]] (predsjedavajući), [[Ljiljana Ševo]] i Tina Wik. == Historija == Kada je granica [[Osmansko carstvo|Osmanskog carstva]] utvrđena na [[Sava|Savi]] (definitivno odredbama Beogradskog mira 1739. godine), u Gradačcu je izgrađena tvrđava i formirana kapetanija<ref name="Kapetanija">{{Cite web |url= https://de.scribd.com/doc/91434157/Hamdija-Kresevljakovic-Izabrana-Djela-1|title= Hamdija Kreševljaković, KAPETANIJE U BOSNI I HERCEGOVINI |work= Hamdija Kreševljaković, Izabrana djela I, Veselin Masleša, 1991 |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> [[Ferman]]om [[sultan]]a, [[kapetan]]i su birani iz ugledne porodice Gradaščevića. Posljednji kapetan Gradačca bio je [[Husein-kapetan Gradaščević]], u narodu poznat pod nazivom “Zmaj od Bosne”. <ref name="Pašaluk">{{Cite web |url= https://de.scribd.com/document/219933435/Hazim-Šabanović-Bosanski-Pašaluk-Svjetlost-Sarajevo-1982|title= Hazim Šabanović: BOSANSKI PAŠALUK |work= |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref><ref name="Stari gradovi">{{Cite web |url= http://www.fmks.gov.ba/download/zzs/1953/1-1953.pdf |title= Hamdija Kreševljaković, STARI BOSANSKI GRADOVI |work= Naše starine I, Sarajevo, 1953, 7-45 – |accessdate= 9. 2. 2016}}</ref> == Opis == Kuća Gradaščevića podignuta je 1786. godine i u arhitektonskom smislu pripada tipu [[Bosanska kuća|bosanskih kuća]]. Nalazi se nedaleko od poznate [[Gradačačka tvrđava|gradačačke kule]]. U toj kući još uvijek stanuju potomci iz porodice Gradaščevića. Komfor života u ovakvoj kući bio je na visokom stepenu u odnosu na kuće siromašnijih porodica iz perioda u kojem je izgrađena. Pojedine prostorije su izgubile autentičnost pregrađivanjem i ubacivanjem sanitarne opreme koje nije bilo do 50-ih godina prošlog stoljeća, kada su uvedene vodovodne i kanalizacione cijevi. Zahvaljujući [[Hamdija Kreševljaković|Hamdiji Kreševlakoviću]] kuća je 1949. stavljena pod zaštitu države. Bila je oštećena u [[Rat u Bosni i Hercegovini|ratu 1992-1995]], ali je obnovljena. Kuća predstavlja primjer jedne od najbolje očuvanih [[Bosanska kuća|bosanskih kuća]] iz osmanskog perioda. Spoljašnost kuće je u tlocrtu 15x13 metara. Ima prizemlje i sprat. Do 1944. bila je opasana zidom unutar kojeg se nalazila ženska avlija. Izvan zida se nalazio konak za muškarce, konjušnica i štala. Prizemlje je građeno od kamena, a sprat od cigle. Ima 5 soba, predsoblje i dvanhanu (dnevni boravak), sve ukrašeno rezbarijom. U sobama se nalaze dulafi, rafe, rafice i musandre. Kuća posjeduje biblioteku knjiga sa pečatima, uz obavezu da se nesmiju otuđiti. Među raritetima izdvaja se mapa sa fotografijama koju je car [[Franjo Josip]] poklonio Mustaj-begu. == Vanjski linkovi == * [http://www.gradacac.net/Istorija.htm Historija Gradačca] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120717045443/http://gradacac.net/Istorija.htm |date=2012-07-17 }} * [https://www.slobodnaevropa.org/a/nacionalni-spomenik-bih-kuca-gradascevica/27422706.html Kuća Gradaščevića] * [http://historijagradacac.blogger.ba/arhiva/2012/02/11/3123841 Kuća porodice Gradašćević] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170923041019/http://historijagradacac.blogger.ba/arhiva/2012/02/11/3123841 |date=2017-09-23 }} * [https://www.bastina.ba/index.php/2016-04-12-11-50-38/nacionalni-spomenici-na-prostoru-gradacca/401-kuca-porodice-gradascevic-sa-pokretnim-naslijedem Kuća porodice Gradaščević] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161119150310/http://bastina.ba/index.php/2016-04-12-11-50-38/nacionalni-spomenici-na-prostoru-gradacca/401-kuca-porodice-gradascevic-sa-pokretnim-naslijedem |date=2016-11-19 }} == Reference == {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Nacionalni spomenici u Gradačcu]] [[Kategorija:Osmanske kuće u Bosni i Hercegovini‎]] 499924af1719nebnc4zqi1ia2x63mf1 0 4636127 41865975 40964612 2024-04-25T15:31:29Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Infokutija film | naslov = Курьер | slika = 1987 kurier.jpg | director = [[Karen Šahnazarov]] | producer = | Script = | starring = [[Fjodor Dunajevski]] <br> [[Anastasija Nemoljajeva]] <br> [[Oleg Basilašvili]]<br>[[Ina Čurikova]] | cinematography = [[Mosfiljm]] | music = [[Eduard Artemjev]] | country = {{flag|Sovjetski Savez}} | language = ruski | runtime = 88 min. | released = {{film date|1986|12|26|df=yes}} }} '''''Kurir''''' ({{jez-ru|Курьер}}) je [[SSSR|sovjetski]] igrani film snimljen [[1986. na filmu|1986.]] godine u režiji [[Karen Šahnazarov|Karena Šahnazrova]]. Po žanru je mješavina [[dramski film|drame]] i [[filmska komedija|komedije]], a protagonist, čiji lik tumači [[Fjodor Dunajevski]] je 17-godišnjak koji nakon neuspjelog pokušaja da se upiše na fakultet mora prihvatiti posao [[kurir]]a za jedan časopis. Radnja prikazuje kako prilikom posla dolazi u kuću bogatog i [[Nomenklatura (komunizam)|privilegiranog]] profesora, te upozna njegovu kćer (čiji lik tumači [[Anastasija Nemoljajeva]]) i sa njom započinje ljubavnu vezu. Snimljen nakon što je nova politika [[Glasnost]]i pružila veću kreativnu slobodu sovjetskim filmašima, ''Kurir'' se isticao prikazom mračnih strana života u tadašnjem Sovjetskom Savezu, a mračan ton i besperspektivnost glavnog lika se često tumačila kao alegorija na besperspektivnost režima koji je tada bio u terminalnoj krizi. ==Uloge== * [[Fjodor Dunajevski]] – Ivan, kurir * [[Anastasija Nemoljajeva]] – Katja * [[Oleg Basilašvili]] – Semjon Petrovič, Katjin otac * [[Ina Čurikova]] – Lidija Aleksejevna, Ivanova majka * [[Aleksandar Pankratov-Čjorni]] – Stepan Afanasjevič, glavni urednik * [[Svetlana Nikolajevna Krjučkova|Svetlana Krjučkova]] – Zinaida Pavlovna, sekretarica * [[Vladimir Menšov]] – Oleg Nikolajevič, gost na Katjinoj rođendanskoj zabavi ==Izvori== {{reflist}} ==Vanjske veze== *{{IMDb title|91364|Courier}} * Watch [http://cinema.mosfilm.ru/films/film/1980-1989/kurier/ ''Courier''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131217221631/http://cinema.mosfilm.ru/films/film/1980-1989/kurier/ |date=2013-12-17 }} online at official [[Mosfilm]] site (with English subtitles) {{Sovjetski ekran - film godine}} [[Kategorija:Sovjetski filmovi]] [[Kategorija:Dramski filmovi]] [[Kategorija:Filmske komedije]] [[Kategorija:Filmovi o odrastanju]] 4zvct3vyf7vrg5v0lh25fz12du97bf6 0 4645011 41865978 40927352 2024-04-25T16:36:58Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Naselje | ime =Vilajet Kébili | ime_genitiv =Vilajeta Kébila | izvorno_ime =<small>ولاية ڨبلي</small> | slika_panorama =Kebili_in_Tunisia.svg | veličina_slike =280px | opis_slike =Pozicija Kébilije na [[karta|karti]] Tunisa | slika_karta = | veličina_karte = | opis_karte = | slika_karta1 = | veličina_karte1 = | opis_karte1 = | nadimak = | lokacija_ime =[[Popis država|Država]] | lokacija_info ={{flag|Tunis}} | površina_bilješke = | površina_ukupna =22454 [[km²]]<ref name=city/> | stanovništvo_godina =[[2018]]. | stanovništvo_bilješke = | stanovništvo_šire =166260<ref name=city/> | stanovništvo_šire_gustoća =7.404 stan / [[km²]]<ref name=city/> | vremenska_zona =[[UTC+1]] | utc_pomak = | vremenska_zona_DST = | utc_pomak_DST = | poštanski_broj = | pozivni_broj =75 | gradovi_prijatelji = | web_stranica = }} '''Vilajet Kébili''' ([[Arapski jezik|arapski]]: ولاية ڨبلي‎) je jedan od 24 [[Tuniski vilajeti|Tuniskih vilajeta]] na koji je [[Tunis]] [[državna uprava|administrativno]] podjeljen.<ref name=brit/> == Geografske karakteristike == Vilajet Kébili prostire se na [[jugozapad]]u [[Tunis]]a na površini od 22,454 [[km²]] na kojoj živi 166,260 [[stanovništvo|stanovnika]].<ref name=city>{{cite web | url =http://www.citypopulation.de/en/tunisia/cities/ | title =''Tunisia, Cities'' | accessdate =10. 11. 2019 | language=engleski | publisher=City population}}</ref> Kébili se nalazi pored [[alžir]]ske [[granica|granice]] u [[pustinja|pustinjskom]] kraju, znanom po [[slano jezero|slanim jezerima]] ([[Šot al-Džaríd]]) i [[Slanište|slaništama]]. == Historija == Vilajet je osnovan u [[septembar|septembru]] [[1981]]., sa [[glavni grad|administrativnim centrom]] u istoimenom [[grad]]u [[Kébili]].<ref name=brit/> [[državna uprava|Administrativno]] je podjeljen na 7 distrikta (tamadijada) i 5 [[općina]].<ref name=brit>{{cite web |url = http://www.tunisieindustrie.nat.tn/fr/doc.asp?docid=595&mcat=13&mrub=105 |title = ''Gouvernorat de Kébili'' |publisher = API Tunisia |language = francuski |accessdate = 10. 11. 2019 |archive-date = 2020-06-13 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200613182432/http://www.tunisieindustrie.nat.tn/fr/doc.asp?docid=595&mcat=13&mrub=105 }}</ref> [[Privreda]] vilajeta bazira se na [[stočarstvo|stočarstvu]] i [[poljoprivreda|poljoprivredi]]; [[povrtlarstvo]] i [[voćarstvo]], točnije [[Datulja|datule]], kojih se [[godina|godišnje]] proizvede 79 900 [[tona]].<ref name=his/> U novije vrijeme razvija se [[turizam]], posjet [[pustinja|pustinji]] i [[oaza]]ma.<ref name=his>{{cite web |url=http://www.investintunisia.tn/Fr/pourquoi-kebili-e_117_523 |title= ''Pourquoi Kébili ?'' |publisher =FIPA-Tunisia |language = francuski |accessdate =10. 11. 2019}}</ref> == Izvori == {{reflist}} == Vanjske veze == * [http://www.tunisieindustrie.nat.tn/fr/doc.asp?docid=595&mcat=13&mrub=105 ''Gouvernorat de Kébili''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200613182432/http://www.tunisieindustrie.nat.tn/fr/doc.asp?docid=595&mcat=13&mrub=105 |date=2020-06-13 }} {{fr icon}} {{Tuniski vilajeti}} {{Normativna kontrola}} [[Kategorija:Vilajeti Tunisa‎]] 48grn9tpt050j776g7mmyik9n0u98aw 0 4656459 41865968 41252043 2024-04-25T14:02:29Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki '''Kršič''' je naseljeno mjesto u sastavu općine [[Kamnik]], regija [[Srednja Slovenija (regija)|Srednja Slovenija]], [[Slovenija]]. ==Historija== Do teritorijalne reorganizacije u Sloveniji nalazio se u sastavu stare općine [[Kamnik]]. ==Stanovništvo== Na popisu stanovništva [[2011]]. godine, Kršič je imao 28 stanovnika. {| class="wikitable" style="margin: 0.5em auto; text-align: center;" |- ! colspan="3" | Broj stanovnika po popisima<ref>{{Cite web |title=Statistični urad Republike Slovenije |url=http://www.stat.si/ |access-date=2022-05-13 |archive-date=2015-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224052913/http://www.stat.si/ }}</ref> |- | [[1991]] || [[2002]] || [[2011]] |- | 17 || 21 || 28 |- |} ==Reference== {{reference}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat}} {{stub-geog}} [[Kategorija:Naselja u Sloveniji]] 6fswbg7kgnmuespv5yb4fcvn9lm53ag 0 4657775 41865970 41247966 2024-04-25T14:27:27Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki [[Datoteka:Kubed Slovenia - church.jpg|mini|280px|Kubed, rimokatolička crkva ""Sv. Florjan"]] '''Kubed''' ({{jez-it|Covedo}}) je naseljeno mjesto u sastavu gradske općine [[Koper]], regija [[Obalno-kraška (regija)|Obalno-kraška]], [[Slovenija]]. ==Historija== Do teritorijalne reorganizacije u Sloveniji nalazio se u sastavu stare općine [[Koper]]. ==Stanovništvo== Na popisu stanovništva [[2011]]. godine, Kubed je imao 179 stanovnika. {| class="wikitable" style="margin: 0.5em auto; text-align: center;" |- ! colspan="3" | Broj stanovnika po popisima<ref>{{Cite web |title=Statistični urad Republike Slovenije |url=http://www.stat.si/ |access-date=2022-04-04 |archive-date=2015-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224052913/http://www.stat.si/ }}</ref> |- | [[1991]] || [[2002]] || [[2011]] |- | 165 || 165 || 179 |- |} == Galerija == <gallery> Datoteka:Kubed_Slovenia_1.jpg|pogled na Kubed Datoteka:Kubed Slovenia 2.jpg|seoske kuće, zvonik i crkva Datoteka:Kubed s Slavnikom - panoramio.jpg|panorama Datoteka:Kubed Slovenia - chapel.jpg|kapela "Sv. Mihael" Datoteka:Kubed belltower.jpg|zvonik Datoteka:Giorgio Ventura - Madona z otrokom in svetniki.jpg|ulje na platnu, Giorgio Ventura - "Devica Marija z otrokom in svetniki" u kubedskoj crkvi </gallery> ==Reference== {{reference}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat}} {{stub-geog}} [[Kategorija:Naselja u Sloveniji]] khncxgj4h7fkrey7mpm063hnhybizbp 0 4660282 41865967 41616774 2024-04-25T13:51:57Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Slovensko naselje|ime=Krvavi Potok|image=Krvavi_Potok_Slovenia.jpg|zemljevid=si.|geopedia=si.|prebivalstvo=81|nadmorska=456 m|povrsina=O,63 km kv|posta=Kozina|postna=6240|obcina=Hrpelje-Kozina|pokrajina=Primorska|regija=}} [[Datoteka:Italy-Slovenia karst border (15290376536).jpg|mini|280px|Krvavi Potok, [[Slovenija|slovensko]]-[[italija]]nska granica]] '''Krvavi Potok''' ({{jez-it|Chervari}}) je naseljeno mjesto u sastavu općine [[Hrpelje–Kozina]], regija [[Obalno-kraška (regija)|Obalno-kraška]], [[Slovenija]]. ==Historija== Do teritorijalne reorganizacije u Sloveniji nalazio se u sastavu stare općine [[Sežana]]. ==Stanovništvo== Na popisu stanovništva [[2011]]. godine, Krvavi Potok je imao 86 stanovnika. {| class="wikitable" style="margin: 0.5em auto; text-align: center;" |- ! colspan="3" | Broj stanovnika po popisima<ref>{{Cite web |title=Statistični urad Republike Slovenije |url=http://www.stat.si/ |access-date=2023-12-12 |archive-date=2015-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224052913/http://www.stat.si/ }}</ref> |- | [[1991]] || [[2002]] || [[2011]] |- | 51 || 73 || 86 |- |} <small>'''Napomena''': ''U 2010. smanjeno za dio naselja koji je priključen naselju [[Nasirec]].''</small> ==Reference== {{reference}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat}} [[Kategorija:Naselja u Sloveniji]] 54x5mzx4qs8mf01mut2l3og5dqupf5a 0 4660371 41865962 41815790 2024-04-25T12:59:41Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Slovensko naselje|ime=Krkavče|image=KrkavčeIstra.jpg|zemljevid=si.|nadmorska=185,3 m|geopedia=si.|prebivalstvo=331|povrsina=6,45 km kv|posta=Šmarje|postna=6274|obcina=Kopar|pokrajina=|regija=}} [[Datoteka:Krkavce_Slovenia_-_church.jpg|mini|280px|Krkavče, rimokatolička crkva "Sv. Mihael"]] '''Krkavče''' ({{jez-it|Carcase}}) su naseljeno mjesto u sastavu gradske općine [[Koper]], regija [[Obalno-kraška (regija)|Obalno-kraška]], [[Slovenija]]. ==Historija== Do teritorijalne reorganizacije u Sloveniji nalazile su se u sastavu stare općine [[Koper]]. ==Stanovništvo== Na popisu stanovništva [[2011]]. godine, Krkavče su imale 290 stanovnika. {| class="wikitable" style="margin: 0.5em auto; text-align: center;" |- ! colspan="3" | Broj stanovnika po popisima<ref>{{Cite web |title=Statistični urad Republike Slovenije |url=http://www.stat.si/ |access-date=2024-02-12 |archive-date=2015-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224052913/http://www.stat.si/ }}</ref> |- | [[1991]] || [[2002]] || [[2011]] |- | 263 || 254 || 290 |- |} == Galerija == <gallery> Datoteka:Krkavčanski kamen - panoramio.jpg|Krkavčanski kamen Datoteka:Krkavče.JPG|seoske kuće Datoteka:Krkavče - obiranje oljk.jpg|branje maslina Datoteka:Bartolomeo Bossi - Tridentinski koncil.jpg|ulje na platnu, Bartolomeo Bossi - "Tridentinski koncil" u župnoj crkvi Sv. Mihaela </gallery> ==Reference== {{reference}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat}} [[Kategorija:Naselja u Sloveniji]] 77wwivf05wwz12vcbvhm96m6jtro0rt 0 4660950 41866042 41815792 2024-04-26T09:05:40Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Slovensko naselje|ime=Labor|image=House_in_Labor,_Istria.jpg|zemljevid=si.|geopedia=si.|nadmorska=328 m|prebivalstvo=62|povrsina=4,48 km kv|posta=Marezige|postna=6273|obcina=Kopar-Capodistria|pokrajina=Primorska|regija=}} '''Labor''' ({{jez-it|Laura}}) je naseljeno mjesto u sastavu gradske općine [[Koper]], regija [[Obalno-kraška (regija)|Obalno-kraška]], [[Slovenija]]. ==Historija== Do teritorijalne reorganizacije u Sloveniji nalazio se u sastavu stare općine [[Koper]]. ==Stanovništvo== Na popisu stanovništva [[2011]]. godine, Labor je imao 46 stanovnika. {| class="wikitable" style="margin: 0.5em auto; text-align: center;" |- ! colspan="3" | Broj stanovnika po popisima<ref>{{Cite web |title=Statistični urad Republike Slovenije |url=http://www.stat.si/ |access-date=2024-02-12 |archive-date=2015-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150224052913/http://www.stat.si/ }}</ref> |- | [[1991]] || [[2002]] || [[2011]] |- | 32 || 36 || 46 |- |} ==Reference== {{reference}} ==Vanjski linkovi== {{Commonscat|Labor, Koper}} {{Authority control}} [[Kategorija:Naselja u Sloveniji]] fg2sq24psnf3vzhb843jfuwtxamqx3r 0 4669862 41866041 41230659 2024-04-26T09:01:24Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki {{Naselje | ime =Laagri | ime_genitiv =Laagrija | izvorno_ime = | slika_panorama =Laagri kool.JPG | veličina_slike =280px | opis_slike=[[Škola]] | slika_lokacijska_karta_država =Estonia | slika_lokacijska_karta_opis=Pozicija Laagrija u Estoniji | nadimak = | širina-stupnjevi =59 | širina-minute =21 | širina-oznaka =N | dužina-stupnjevi =24 | dužina-minute =37 | dužina-oznaka =E | lokacija_ime =[[Popis država|Država]] | lokacija_info ={{flag|Estonija}} | lokacija1_ime =[[Okruzi Estonije|Okrug]] | lokacija1_info =[[Harju]] | lokacija2_ime = | lokacija2_info = | lokacija3_ime = | lokacija3_info = | utemeljenje_ime= | utemeljenje_datum = | dijelovi = | vrsta_dijelova = | d1-d50 | vrsta_vlasti = | vlast_bilješke = | titula_vođe= | ime_vođe= | stranka_vođe = | površina_bilješke = | površina_ukupna=3.150 [[km²]]<ref name=city/> | visina = | visina_izvor= | visina_max = | visina_min= | stanovništvo_godina =[[2021]]. | stanovništvo_bilješke = | stanovništvo=5,165<ref name=city/> | stanovništvo_gustoća =1,640 stan. / [[km²]]<ref name=city/> | stanovništvo_uže= | stanovništvo_uže_gustoća = | stanovništvo_šire = | stanovništvo_šire_gustoća = | stanovništvo_prazno1_ime = | stanovništvo_prazno1 = | stanovništvo_gustoća_prazno1 = | stanovništvo_prazno2_ime = | stanovništvo_prazno2 = | stanovništvo_gustoća_prazno2 = | vremenska_zona =[[UTC+2]] | utc_pomak =+3 | vremenska_zona_DST = | utc_pomak_DST = | poštanski_broj =72213<ref name=city/> | pozivni_broj = | gradovi_prijatelji = | web_stranica = }} '''Laagri''' je [[selo|ruralni]] [[grad]] (alevik) od 5,165 [[Stanovništvo|stanovnika]]<ref name=city>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/estonia/harju/saue/4014__laagri/ | title =''Laagri in Saue (Harju)'' | accessdate =25.11. 2021. | language=engleski | publisher=City population}}</ref> na [[sjever]]u [[Estonija|Estonije]] u [[Harju|Okrugu Harju]].<ref name=brit> {{cite web |url=http://entsyklopeedia.ee/artikkel/laagri_(alevik)2 |title =Laagri (alevik) | accessdate =25.11. 2021. | language=estonski | publisher=Eesti Entsüklopeedia}}</ref> == Geografske karakteristike == Laagri se nalazi udaljen 13 [[km]] [[jugozapad]]no od centra [[Tallinn]]a, tako da je zapravo samo [[predgrađe]] [[glavni grad|glavnog grada]]. Kroz grad protiče [[rijeka|riječica]] [[Pääsküla]], koja formira [[granica|granicu]] sa [[Tallinn]]om, odnosno sa njegovim istoimenim [[kvart]]om Laagri.<ref name=his/> == Historija == [[Historija]] Laagrija usko je povezana je sa [[selo]]m ''Pääsküla'', koje je prvi put [[dokument]]irano u [[Danska|danskom]] popisu mjesta [[1241]].<ref name=his/> Za [[Prvi svjetski rat|Prvog svjetskog rata]] u Pääsküli se nalazio [[zarobljenički logor]] [[Rusko Carstvo|Ruskog Carstva]], čiji su [[Ratni zarobljenici|zarobljenici]] bili uključeni u izgradnju [[Pomorska baza|pomorske baze]] ''Peeter''. U to vrijeme pored [[zarobljenički logor|logora]] nastala je neslužbena [[željeznički kolodvor|stanica]] na [[željeznička pruga|pruzi]] [[Tallinn]]-[[Paldiski]].<ref name=his/> Službena [[željeznički kolodvor|željeznička stanica]] pod [[ime]]nom ''Laagri'' osnovana je nakon [[Prvi svjetski rat|rata]] [[1928]]. U to vrijeme sve više se počelo koristiti ime Laagri, umjesto Pääsküla.<ref name=his/> Nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog rata]], za [[Estonska Sovjetska Socijalistička Republika|Estonske Sovjetske Socijalističke Republike]], dio naselja [[sjever]]no od [[rijeka|riječice]] [[Pääsküla]] [[1968]]. pripojen je Tallinnu, to je današnji [[kvart]] Laagri.<ref name=his/> Ostatak Laagrija izrastao na nekadašnjoj [[država|državnoj]] [[farma|farmi]] Lenjin i kod sela Pääsküla<ref name=his>{{cite web |url = https://sauevald.ee/laagri-alevik |title = Laagri alevik |accessdate = 25.11. 2021. |language = estonski |publisher = Saue vald |archive-date = 2020-05-13 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200513145841/https://sauevald.ee/laagri-alevik }}</ref>, dobio je [[1977]]. [[gradska prava|status grada]].<ref name=brit/> == Privreda == Najveće [[poduzeće]] je ''AS Grader Service'' koje proizvodi [[građevinski materijal]], uz to postoji čitav niz manjih [[firma|firmi]], koje se bave [[drvna industrija|preradom drva]], [[metal]]a, [[transport]]om i servisiranjem [[automobil]]a.<ref name=brit/> == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == * [https://sauevald.ee/laagri-alevik ''Laagri alevik'' (na portalu Saue vald)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200513145841/https://sauevald.ee/laagri-alevik |date=2020-05-13 }} {{et icon}} [[Kategorija:Gradovi u Estoniji]] rv8hl205w2oulfc7f710q00fuvn58vs 0 4686429 41865984 41860382 2024-04-25T19:15:45Z Akatone 191511 wikitext text/x-wiki {{Infokutija muzičar|ime=Branko Mataja|datum_rođenja=1923.|datum_smrti=2000. (77 god.)|mesto_smrti={{flagicon|SAD}} [[Los Angeles]], [[SAD]]|uzrok_smrti=[[srčani udar]]|državljanstvo=[[SAD|američko]]|zanimanje={{hlist|[[muzičar]]|[[gitarist|gitarista]]}}|supružnica=Roksanda Radonjić|deca=Bata Mataja|mesto_rođenja={{flagicon|Kraljevina Jugoslavija}} [[Bakar (grad)|Bakar]], [[Kraljevina Jugoslavija]]|porodica=Tonka <small>(sestra)</small><ref name=":1">{{Cite web|title=Virtuosity from Yugoslavia: The Story of Branko Mataja|url=https://numerogroup.com/blogs/stories/virtuosity-from-yugoslavia-the-story-of-branko-mataja|website=Numero Group|access-date=2024-02-03|language=en}}</ref> |žanr={{hlist|[[Folk muzika|folk]]|[[Blues|bluz]]|[[tradicijska muzika|tradicionalna muzika]]}}|instrument=[[gitara]]|Slika=Numero Branko Mataja.jpg|album1=}} '''Branko Mataja''' ([[Bakar (grad)|Bakar]], 1923 – [[Los Angeles]], 2000) bio je [[Srbi u Americi|srpsko-američki]] [[muzičar]]. == Biografija == Mataja je rođen 1923. godine u gradu [[Bakar (grad)|Bakar]]{{Ref label|reference_name_A|a|a}}, tada deo [[Kraljevina Jugoslavija|Kraljevine Jugoslavije]]. Njegova majka, iz [[Marceline, Missouri|Marcelina]] u [[Missouri|Missouriju]], se u [[Sjedinjene Američke Države|Americi]] udala za Antona Mataju, stolara poreklom iz Bakra, gde su ubrzo nakon venčanja emigrirali. Nedugo nakon što se Mataja rodio, njegova porodica se preselila u [[Beograd]]. Mataja je rano počeo da pokazuje interesovanje za muziku, i sa deset godina je sklopio svoju prvu gitaru. [[Datoteka:Branko Mataja Novine 480x480.jpg|lijevo|mini|286x286piskel|Isečak iz američkih novina sa reklamom za ''Traditional Folk Songs Of Yugoslavia'']] Tokom [[Aprilski rat|Nemačke okupacije Jugoslavije 1941. godine]], Mataja, još tinejdžer, je uhapšen od strane nemačkih trupa nakon što nije bio u mogućnosti da priloži lična dokumenta i poslat u [[Treći Reich|Nemačku]] na prinudni rad u [[Logor smrti|logoru]]. U logoru je pokušavao da se spasi prinudnog rada tako što se samopovređivao, ali ga je Rus, po zanimanju lekar, upozorio da Nemci brzo mogu da primete da laže i da bi ga u tom slučaju odmah ubili.<ref name=":0">{{Cite news|title=Od nacističkog logora do Holivuda: Tamo daleko preko polja i planina svirao je Branko Mataja|url=https://www.bbc.com/serbian/lat/srbija-62495555|work=BBC News na srpskom|access-date=2024-02-03}}</ref> Nakon što su američke trupe oslobodile logor, Mataja je proveo godinu dana u američkoj bazi, gde je radio kao kuvar, berberin i prodavac raznih dobara – najlona, cigareta, čokolade itd. Zahvaljujući svom prijateljstvu sa američkim vojnicima, Mataja je počeo da svira gitaru po manjim klubovima koje su oni redovno posećivali.<ref name=":2">{{Cite news|title=From labour camp to guitar hero: the abstract beauty of Branko Mataja|url=https://www.theguardian.com/music/2022/mar/30/from-labour-camp-to-guitar-hero-the-abstract-beauty-of-branko-mataja|work=The Guardian|date=2022-03-30|access-date=2024-02-03|issn=0261-3077|language=en|first=Garth|last=Cartwright}}</ref> Po završetku rata, videvši da je američka kvota za jugoslovenske izbeglice puna i nevoljan da se vrati u novonastalu [[Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija|Jugoslaviju]], Mataju je prihvatila [[Ujedinjeno Kraljevstvo|Velika Britanija]] – u početku je živeo u kampu za izbeglice u [[Yorkshire|Jorkširu]]. Ovde je upoznao i oženio se [[Crnogorci|crnogorkom]] Roksandom Radonjić. Njihov sin, Bata, rođen je 1949. godine. Mataja i njegova žena su početkom 50-ih dobili britanska državljanstva i preselili se u London, gde su živeli u malim i skučenim stanovima.<ref name=":0" /> Godine 1954. su se preselili u [[Kanada|Kanadu]], 1963. u [[Detroit, Michigan|Detroit]] i konačno 1964. godine u [[Los Angeles]]. Mataja je bio odlučan da se fokusira na svoju prvu ljubav – izradu gitara. Bavio se popravljanjem gitara i druge muzičke opreme u lokalnim radnjama ''Dick Charles Music'' i ''Grayson's Tune Town'' u [[Glendale, California|Glendejlu]].<ref name=":1">{{Cite web|title=Virtuosity from Yugoslavia: The Story of Branko Mataja|url=https://numerogroup.com/blogs/stories/virtuosity-from-yugoslavia-the-story-of-branko-mataja|website=Numero Group|access-date=2024-02-03|language=en}}</ref> Izrađivao je gitare za mnoge muzičare, među kojima su bili [[Johnny Cash]] i [[Geddy Lee]].<ref name=":3">{{Cite web|title=Kako je Jugosloven Branko Mataja postao najluđe muzičko otkriće 2022. godine|url=https://nova.rs/kultura/kako-je-jugosloven-branko-mataja-postao-najludje-muzicko-otkrice-2022-godine/|website=NOVA portal|date=2022-03-31|access-date=2024-02-03|language=|first=Mona|last=Cukić}}</ref> Kao samouk [[Elektrotehnika|elektrotehničar]], odlučio je da otvori sopstvenu radnju u svojoj garaži na adresi 5811 Satsuma, gde se smatra da je snimio svoj album ''Traditional And Folk Songs Of Yugoslavia'' (''Tradicionalne i narodne pesme Jugoslavije'', 1974) i deceniju kasnije druge pesme koje su 2022. godine sakupljene u kompilaciju ''Over Fields And Mountains'' (''Preko polja i planina''). Napravio je nekoliko gitara tokom godina, ali čini se da su dve bile izvor većine muzike koju je snimio.<ref name=":1" /><ref name=":3" /> Pogoršano zdravlje je nateralo Mataju da prestane da svira gitaru 1990-ih i, u stanju depresije, umro je od [[Srčani udar|srčanog udara]] 2000. godine. == Otkriće i posthumna slava == Godine 2005. američki muzičar [[David Jerković]] je u holivudskoj prodavnici polovnih ploča naišao na primerak albuma ''Traditional And Folk Songs Of Yugoslavia,'' koji je originalno objavila izdavačka kuća ''Essar Records.<ref name=":1" />'' Jerković i Doug McGowan, koji radi za ''Numero Group'', američku izdavačku kuću specijalizovanu za reizdavanje, su ušli u trag Bati Mataji i izrazili svoje oduševljenje muzikom njegovog pokojnog oca.<ref name=":3" /> Bata je, međutim, tada odbio McGowanove molbe da licencira Brankove snimke. Popustio je 13 godina kasnije, kada se penzionisao i Jerković, koji vodi studio za snimanje u Los Angelesu, spasao je sada oštećene trake. Jerković je u svom studiju 2021. godine remasterovao ''Traditional And Folk Songs Of Yugoslavia, a'' Numero Group je 2022. godine objavio isti'','' kao i kompilaciju ''Over Fields And Mountains.<ref name=":1" />'' Skoro pola veka kasnije, Matajina muzika je privukla pažnju i divljenje novina, izdavača i muzičkih kritičara, među kojima je [[The Guardian]], kao i šire publike.<ref name=":0" /><ref name=":2" /> == Stil == U Matajinoj muzici se može čuti spoj različitih žanrova, najviše [[Blues|bluza]] i [[Arapska muzika|arapske muzike]]. Melodije su opisane kao apstraktne i psihadelične, sa prizvukom koji više podseća na [[Mandolina|mandolinu]] nego na gitaru. Dodatak [[Reverberacija|reverba]] i suptilnog [[Tremolo|tremola]]<ref name=":1" /> doprinose melanholičnoj, skoro „ukletoj” atmosferi muzike.<ref name=":3" /> Same pesme su instrumentalne obrade tradicionalnih srpskih i drugih jugoslovenskih pesama koje odišu čežnjom i nostalgijom za zavičajem.<ref name=":0" /> Među muzičarima s kojima je Mataja često upoređivan nalaze se [[Ennio Morricone]], [[Dick Dale]] i [[Omar Khorshid]].<ref>{{Cite web|date=2022-03-26|title=Branko Mataja ‘Over the Fields and Far Away’ – jugoslavenski folk iz holivudske garaže - ravnododna|url=https://ravnododna.com/branko-mataja-over-the-fields-and-far-away-jugoslavenski-folk-iz-holivudske-garaze/|access-date=2024-03-01|language=hr}}</ref><ref>{{Cite web|title=Branko Mataja - Over Fields And Mountains|url=https://numerogroup.com/products/over-fields-and-mountains|access-date=2024-03-01|website=Numero Group|language=en}}</ref> == Izvori == {{reflist}} == Napomene == {{note label|reference_name_A|a|a|U izvorima pogrešno naveden kao Bekar}} == Spoljašnje veze == * {{External link|url=https://numerogroup.com/products/over-fields-and-mountains|name=Branko Mataja – Over Fields and Mountains|site=Numero Group|language=}} * {{External link|url=https://glazba.hr/citaj/recenzija/branko-mataja-over-fields-and-mountains/|name=Recenzija – Over Fields and Mountains|site=glazba.hr}} {{Authority control}} {{Životni vijek|1923|2000|Mataja, Branko}} [[Kategorija:Rođeni 1923.]] [[Kategorija:Umrli 2000.]] [[Kategorija:Jugoslavenski muzičari]] [[Kategorija:Jugoslavenski gitaristi]] [[Kategorija:Američki blues-muzičari]] [[Kategorija:Američki gitaristi]] [[Kategorija:Ritam i blues muzičari]] [[Kategorija:Srbi u Americi]] 3153hiwe5c4ba0q8cxb7lblchdmx6x2 0 4688212 41865976 41855545 2024-04-25T15:55:04Z InternetArchiveBot 155863 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 wikitext text/x-wiki '''Kuća Lazić''' (nekadašnja zgrada Komiteta) nalazi se u [[Brčko]]m, sjeveroistočna [[Bosna i Hercegovina]]. Zgrada nekadašnjeg Komiteta u ulici Bulevar mira br. 18 se nalazi u centralnom dijelu Brčkog, u urbanom bloku definiranom ulicama Ive Andrića, Branislava Nušića, Štrosmajerova i Bulevar mira. Godine 1926. godine, izgrađen je stambeni objekat [[kuća Damić]], poznatih projektanata [[Helen Baldasar|Helena Baldasara]] i [[Dušan Smiljanić|Dušana Smiljanića]], koji djeluju u Sarajevu tokom prve polovine XX vijeka. Ova građevina je jedna od prvih izgrađenih u Sarajevu u periodu između dva svjetska rata, pod uticajem [[Moderna arhitektura|modernističkih]] ideja. Mlađa generacija arhitekata školovanih na naprednim srednjoevropskim arhitektonskim školama donijela je nove stvaralačke ideje vezane za modernu arhitekturu<ref>{{Cite web |url= http://old.kons.gov.ba/main.php?id_struct=6&lang=1&action=view&id=3225 |title= Kuća Damić u Sarajevu |work= Komisija za nacionalne spomenike |accessdate= 13. 3. 2024 }}</ref> Među izgrađenim objektima je zgrada nekadašnjeg Komiteta u Brčkom, izvedena takođe u periodu između dva svjetska rata.<ref name="disertacija">{{Cite web |url= https://www.tdx.cat/handle/10803/460910#page=53 |title= Nina Stevanović: Arhitektonska baština jugoslavenskog socijalizma |work= Politehnički univerzitet Katalunja, Barcelona, 2017.|accessdate= 16. 3. 2024.}}{{en}}</ref> U izvornom obliku radilo se o stambenom objektu poznatog brčanskog trgovca i veleposjednika Danka Lazića, školovanog u Berlinu. Nakon [[Drugi svjetski rat|Drugog svjetskog]] rata sva imovina mu je oduzeta i nacionalizirana. Nije poznato da li je objekat oštećen tokom rata. Kuća Lazić predstavlja slobodnostojeći poslovni objekat spratnosti Sut+P+2, nepravilnog oblika s tim da je tlocrtna osnova centralnog dijela pravougaona, dimenzija 18,00 m x 15,00 m, dok su sa bočnih strana izvedeni dijelovi niže spratnosti. Na sjevernoj strani se nalaze 3 ulaza koji su međusobno povezani u unutrašnjosti. == Nacionalni spomenik == Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na sjednici održanoj 5. oktobra 2022. godine, donijela je odluku da se kuća Lazić u Brčkom proglasi za [[nacionalni spomenik BiH]].<ref name="lazić">{{Cite web |url= http://aplikacija.kons.gov.ba/kons/public/uploads/odluke_bos/Brcko%20kuca%20Lazic%20BOS.pdf |title= Kuća Lazić |work= Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika |accessdate= 16. 3. 2024.}}</ref>Ovu odluku Komisija je donijela u sljedećem sastavu: Anđelina Ošap Gaćanović (predsjedavajuća), Faruk Kapidžić i Zoran Mikulić.<ref>{{Cite web |url= http://aplikacija.kons.gov.ba/kons/public/nacionalnispomenici?sort=idgrad&page=5 |title= Nacionalni spomenici u Brčkom |work= Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika |accessdate= 16. 3. 2024. }}{{Dead link|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Literatura == * Nedžad Kurto - Sarajevo 1492-1992, Oko, Sarajevo. * Predrag Milošević - Arhitektura u kraljevini Jugoslaviji (Sarajevo 1918-1941), „Prosvjeta“, Foča. == Izvori == {{Izvori}} {{Portal|Bosna i Hercegovina}} [[Kategorija:Nacionalni spomenici u Brčkom]] [[Kategorija:Moderna arhitektura u Bosni i Hercegovini]] 6iq2g8mqbzwlrjbv3v4qupddbq82q4p 0 4689081 41866007 2024-04-25T21:27:15Z Vitek 4676 n/č wikitext text/x-wiki {{Regija (HR) | ime =Provincija Loja | ime_genitiv=Provincije Loja | slika =Loja_in_Ecuador_(+Galapagos).svg | slika_opis= Pozicija provincija na [[Karta|karti]] [[Ekvador]]a | nalazi_se_u_sastavu=[[Ekvador]]a | upravni_oblik=[[provincija]] | službeni_jezik=[[španjolski]] | glavni_grad=[[Loja (Ekvador)|Loja]] | vladar =Mario Mancino | titula_vladara=[[Prefekt]] | površina=11.066 | stanovnika=485421 | pozivni_broj = | web= | komentar = |}} '''Provincija Loja''' ([[španjolski]]: ''Provincia de Loja'') je jedna od 24 [[Provincije Ekvadora|Provincija Ekvadora]], koji se prostire na krajnjem [[jug]]u [[Ekvador|zemlje]] po [[planina]]ma [[Ande|Anda]]. == Karakteristike== Provincija ima [[površina|površinu]] od 11,066 [[km²]], u kojoj živi 485,421 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=city>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/11__loja/ | title =Loja (Ecuador) | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Provincija na [[sjeverozapad]]u [[granica|graniči]] sa [[El Oro (provincija)|Provincijom El Oro]], na [[istok]]u sa [[Zamora-Chinchipe|Provincijom Zamora-Chinchipe]], na [[sjever]]u sa [[Azuay (provincija)|Provincijom Azuay]] i sa [[jug]]a i [[zapad]]a sa [[Departmani Perua|peruanskim departmanima]] [[Piura (departman)|Piura]] i [[Tumbes (departman)|Tumbes]]. [[Administrativni centar]] provincije je [[grad]] [[Loja (Ekvador)|Loja]] koji ima 203,496 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=cita>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/11__loja/ | title =Loja | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Provincija Loja je osnovana [[1824]]. <ref name=city/>, [[državna uprava|administrativno]] je podjeljena na 16 [[kanton]]a; {| |- |valign="top"| * Calvas * Catamayo * Celica * Chaguarpamba * Espíndola * Gonzanamá |valign="top"| * Loja * Macará * Olmedo * Paltas * Pindal * Puyango |valign="top"| * Quilanga * Saraguro * Sozoranga * Zapotillo |} == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Loja Province}} * [https://prefecturaloja.gob.ec/ ''Prefectura Loja'' (Službene stranice)] {{es icon}} {{Provincije Ekvadora}} {{Geog-stub}} [[Kategorija:Provincije Ekvadora]] 6zonytipixh0747ajmnc6klyn75a4gl 0 4689082 41866008 2024-04-25T21:29:13Z Vitek 4676 n/č wikitext text/x-wiki {{Regija (HR) | ime =Provincija Zamora-Chinchipe | ime_genitiv=Provincije Zamora-Chinchipe | slika =Zamora-Chinchipe_in_Ecuador_(+Galapagos).svg | slika_opis= Pozicija provincija na [[Karta|karti]] [[Ekvador]]a | nalazi_se_u_sastavu=[[Ekvador]]a | upravni_oblik=[[provincija]] | službeni_jezik=[[španjolski]] | glavni_grad=[[Zamora (Ekvador)|Zamora]] | vladar =Karla Reátegui | titula_vladara=[[Prefekt]]a | površina=10.559 | stanovnika=110973 | pozivni_broj = | web= | komentar = |}} '''Provincija Zamora-Chinchipe''' ([[španjolski]]: ''Provincia de Zamora Chinchipe'') je jedna od 24 [[Provincije Ekvadora|Provincija Ekvadora]], koji se prostire na krajnjem [[jug]]u [[Ekvador|zemlje]]. Od [[planina]] [[Ande|Anda]] na zapadu do [[ravnica]] [[sliv]]a [[Amazona|Amazone]] na istoku, na prosječnoj [[nadmorska visina|nadmorskoj visini]] od 1,734 [[metar]]a.<ref name=city/> == Karakteristike== Provincija ima [[površina|površinu]] od 10,559 [[km²]], u kojoj živi 110,973 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=city>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/19__zamora_chinchipe/ | title =Zamora-Chinchipe (Zamora Chinchipi) | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Provincija na [[sjever]]u [[granica|graniči]] sa [[Morona-Santiago|Provincijom Morona-Santiago]], na [[zapad]]u sa [[Loja (provincija)|Provincijom Loja]] i sa [[istok]]u i [[jug]]a sa [[Departmani Perua|peruanskim departmanima]] [[Amazonas (departman, Peru)|Amazonas]], [[Piura (departman)|Piura]] i [[Cajamarca (departman)|Cajamarca]]. [[Administrativni centar]] provincije je [[grad]] [[Zamora (Ekvador)|Zamora]] koji ima 17,584 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=cita>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/19__zamora_chinchipe/ | title =Zamora | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Zamora-Chinchipe je relativno nova provincija osnovana [[1953]]. <ref name=city/>[[državna uprava|administrativno]] je podjeljena na 9 [[kanton]]a; {| |- |valign="top"| * Centinela del Cóndor * Chinchipe * El Pangui |valign="top"| * Nangaritza * Palanda * Paquisha |valign="top"| * Yacuambi * Yantzaza * Zamora |} == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Zamora-Chinchipe Province}} * [https://zamora-chinchipe.gob.ec/website/ ''Prefectura de Zamora Chinchipe'' (Službene stranice)] {{es icon}} {{Provincije Ekvadora}} {{Geog-stub}} [[Kategorija:Provincije Ekvadora]] lg7az33n0xjyfrva8zuo009ssjvosbc 0 4689083 41866010 2024-04-25T21:38:20Z Vitek 4676 n/č wikitext text/x-wiki {{Infokutija naselje | ime=Tulcán | drugo_ime = | službeno_ime= | izvorno_ime =<small>San Miguel de Tulcán</small> | tip_naselja = [[grad]] | transkripcija_jezik1 = | transkripcija_jezik1_vrsta = | transkripcija_jezik1_info = | slika_horizont =Volcanes_Chiles_y_Cumbal_desde_el_sur_de_Tulcán.jpg | slika_veličina = 280px | slika_alt = | opis_slike=[[Panorama]] [[grad]]a | marker_mapa =Ekvador | marker_mapa_alt= | marker_mapa_opis =Tulcán na karti Ekvadora | marker_mapa_veličina= | marker_oznaka_pozicija= | marker_reljef = | koordinate= {{Coord|0|48|42|N|77|43|07|W|type:adm1st_region:XK|display=inline,title}} | podjela_vrsta= <!-- U skoro svakom slučaju, ovde stoji „Država” (bez navodnika) --> | podjela_ime= <!-- Vrednost koja se prikazuje pod onim što je navedeno pod podjela_vrsta --> | podjela_vrsta = Država | podjela_ime = {{flag|Ekvador}} | podjela_vrsta1= [[Provincije Ekvadora|Provincija]] | podjela_ime1= [[Carchi (provincija)|Carchi]] | podjela_vrsta2= [[Kanton]] | podjela_ime2 =Tulcán | osnivanje_naslov =Osnovan | osnivanje_datum=[[1535]].<ref name=city/> | osnivač = | vlada_vrsta = | vladajuće_tijelo = | vođa_stranka = | vođa_titula = [[Gradonačelnik|Alcalde]] | vođa_ime =Andreas Ruano Parades | nadmorska_visina =2,956<ref name=his/> | površina_ukupno =11,09 | stanovništvo_datum = [[2022]]. | stanovništvo_ukupno =56719 | stanovništvo_urban = | stanovništvo_rural = | stanovništvo_metro = | stanovništvo_blank1 = | stanovništvo_blank2 = | vremenska_zona = [[UTC-5]] | vremenska_zona_DST= | utc_pomak = | utc_pomak_DST= | poštanski_broj =EC040150<ref name=city/> | registarska_oznaka = | pozivni_broj =593 6 <ref name=city/> | veb-sajt = }} '''Tulcán''' je [[grad]] od 56,719 [[Stanovništvo|stanovnika]]<ref name=city>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/carchi/040150__tulc%C3%A1n/ | title =Tulcán (Musuq Loja, Lago Agrio) | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref>, na [[sjeveroistok]]u [[Ekvador]]a u [[Carchi (provincija)|Provinciji Carchi]], u kojoj je [[administrativni centar]]. On je i administrativni centar istoimenog [[kanton]]a koji ima 10 [[parohija (administrativna jedinica)|parohija]], 9 [[selo|ruralnih]]; El Carmelo (El Pun), El Chical, Julio Andrade (Orejuela), Maldonado, Pioter, Santa Martha de Cuba, Tobar Donoso (La Bocana de Camumbí) , Tufiño i Urbina (Taya).i jednu [[grad|urbanu]] Tulcán.<ref name=his/> == Geografske karakteristike == Grad se prostire u [[planina]]ma [[Ande|Anda]] [[jug|južno]] od rijeke [[Carchi-Guaitara|Carchi]], na [[nadmorska visina|nadmorskoj visini]] od 2,956[[metar]]a. (po tome je najviši grad u Ekvadoru)<ref name=his/>, udaljen oko 240 [[km]] [[sjeveroistok|sjeveroistočno]] od [[glavni grad|glavnog grada]] [[Quito|Quita]]. == Historija == [[Historija]] toga grada povezana je sa [[autohtoni narodi|domorodačkim]] [[Quillacinga]]ma koji su imali svoje [[naselje]] još od vremena [[Carstvo Inka|Inka]]-'''Hul-Can'''. Ono je na [[Majanski jezici|majanskom]] značilo ''[[ratnik]]''.<ref name=his/> Kad su [[Španjolci]] započeli [[invazija|invaziju]] na teritorij Inka [[Sebastián de Belalcázar]] poslao je [[kapetan (vojska)|kapetana]] Pedra de Añasca da pokuša izgraditi naselje pored Quillacinga, jer je saznao da njihovo ime znači ''[[Zlato]] u [[nos]]u'', pa se nadao da će doći do zlata.<ref name=his/> Iako ne postoje [[dokument]]i o tom kad je osnovan, pretpostavlja se da se to dogodilo u [[jun]]u [[1535]]. Nkon tog je za [[Špansko Carstvo|pšpanjolskih kolonijalnih vremena]] izrastao je u jedan od najvažnijih gradova u regiji.<ref name=his/> Kad je Ekvador postao [[nezavisnost|nezavisan]] [[1830]]. rijeka [[Carchi-Guaitara|Carchi]] udaljena samo 7 km od centra grada, postala je [[granica]] sa [[Kolumbija|Kolumbijom]] a [[most]] Rumichaca [[granični prelaz]]. To je gradu donjelo novu važnost, pa je podignuto nekoliko hotela, restorana i trgovina za putnike u tranzitu.<ref name=his/> Od [[1851]]. je administrativni centar vlastitog kantona, isprva u [[Imbabura (provincija)|Provinciji Imbabura]], a od [[1880]]. Provincije Veintemilla, kojoj je [[1884]]. ime promjenjeno u Provincija Carchi.<ref name=his>{{cite web | url =https://www.enciclopediadelecuador.com/tulcan/ | title =''Tulcán'' | accessdate =24.04.2024. | language=španjolski | publisher=Enciclopedia del Ecuador}}</ref> Svoj današnji moderni izgled grad je dobio nakon posljednjeg u nizu [[potres]]a.[[1923]].<ref name=his/> == Privreda i transport == Tulcán je centar bogate [[poljoprivreda|poljoprivredne]] regije, u kojoj se uzgajaju [[žitarice]], [[šećerna trska]] i [[kava]], a znana je i po [[mlijeko|mliječnim]] proizvodima.<ref name=brit/> On je grad brojnih [[štavljenje|štavionica]] i pogona [[Tekstilna industrija|tekstilne]] i [[Prehrambena industrija|prehrambene industrije]], poznat po [[rukotvorine|rukotvorinama]]. Kako se nalazi na trasi [[Panamerički autoput|Panameričkog autoputa]], a ima i ''[[Aerodrom]] Potpukovnik Luis A. Mantilla'' ([[IATA]]: '''TUA''' [[ICAO]]: '''SETU'''), odlično je povezan.<ref name=brit>{{cite web | url =https://www.britannica.com/place/Tulcan | title =''Tulcán'' | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=Encyclopædia Britannica}}</ref> == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Tulcán}} * [https://www.lagoagrio.gob.ec/ ''Alcaldía de Tulcán'' (službene starnice)] {{es icon}} [[Kategorija:Gradovi u Ekvadoru]] kp5p4b4u1si42t86at4cju43byalxrr 0 4689084 41866031 2024-04-26T04:34:01Z Akul59 131397 Akul59 premješta stranicu [[Zakopčje]] na [[Zákopčie]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Zákopčie]] sx6gzuzla7ts27zzffil6pwolsk26pn 1 4689085 41866033 2024-04-26T04:34:02Z Akul59 131397 Akul59 premješta stranicu [[Razgovor:Zakopčje]] na [[Razgovor:Zákopčie]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Razgovor:Zákopčie]] mjwtj2i0v9pabt5x0f23v2hqoxjfary 0 4689086 41866036 2024-04-26T07:12:58Z Vipz 151311 Preusmjereno na [[Hrvatska izvještajna novinska agencija]] wikitext text/x-wiki #PREUSMJERI [[Hrvatska izvještajna novinska agencija]] tj4apv7fikmfd1z9ox567hm93uq3rav 0 4689088 41866045 2024-04-26T11:06:22Z Vitek 4676 n/č wikitext text/x-wiki {{Regija (HR) | ime =Provincija Cotopaxi | ime_genitiv=Provincije Cotopaxi | slika =Cotopaxi_in_Ecuador_(+Galapagos).svg | slika_opis= Pozicija provincija na [[Karta|karti]] [[Ekvador]]a | nalazi_se_u_sastavu=[[Ekvador]]a | upravni_oblik=[[provincija]] | službeni_jezik=[[španjolski]] | glavni_grad=[[Latacunga]] | vladar =Lourdes Licenia Tibán Guala | titula_vladara=[[Prefekt]]a | površina=6.185 | stanovnika=470210 | pozivni_broj = | web= | komentar = |}} '''Provincija Cotopaxi''' ([[španjolski]]: ''Provincia de Cotopaxi'') je jedna od 24 [[Provincije Ekvadora|Provincija Ekvadora]], koji se prostire u sredini [[Ekvador|zemlje]] po [[planina]]ma [[Ande|Anda]] na prosječnoj [[nadmorska visina|nadmorskoj visini]] od 3,984 [[metar]]a.<ref name=city/> == Karakteristike== Provincija ima [[površina|površinu]] od 6,185 [[km²]], u kojoj živi 470,210 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=city>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/05__cotopaxi/ | title =Cotopaxi (Kutupaksi) | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Provincija na [[sjever]]u [[granica|graniči]] sa provincijama [[Pichincha (provincija)|Pichincha]] i [[Santo Domingo de los Tsáchilas]], na [[jug]]u sa provincijama [[Tungurahua (provincija)|Tungurahua]] i [[Bolívar (provincija)|Bolívar]], na [[zapad]]u sa [[Los Ríos (provincija)|Provincijom Los Ríos]] i sa [[istok]]a sa [[Napo (provincija)|Provincijom Napo]]. [[Administrativni centar]] provincije je [[grad]] [[Latacunga]] koji ima 77,267 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=cita>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/05__cotopaxi/ | title =Latacunga (Latakunka) | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Provincija Cotopaxi je osnovana [[1851]]. <ref name=city/>, [[državna uprava|administrativno]] je podjeljena na 7 [[kanton]]a; {| |- |valign="top"| * La Maná * Latacunga * Pangua * Pujilí |valign="top"| * Salcedo * Saquisilí * Sigchos |} == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == {{Commonscat|Cotopaxi Province}} * [https://www.cotopaxi.gob.ec/ ''Prefectura Cotopaxi'' (Službene stranice)] {{es icon}} {{Provincije Ekvadora}} {{Geog-stub}} [[Kategorija:Provincije Ekvadora]] pgfv7var4s6lxcmbyhwnfgol0zzhja8 0 4689089 41866046 2024-04-26T11:08:51Z Vitek 4676 n/č wikitext text/x-wiki {{Regija (HR) | ime =Provincija El Oro | ime_genitiv=Provincije El Oro | slika =El_Oro_in_Ecuador_(+Galapagos).svg | slika_opis= Pozicija provincije na [[Karta|karti]] [[Ekvador]]a | nalazi_se_u_sastavu=[[Ekvador]]a | upravni_oblik=[[provincija]] | službeni_jezik=[[španjolski]] | glavni_grad=[[Machala]] | vladar =Clemente Bravo | titula_vladara=[[Prefekt]] | površina=5.873 | stanovnika=714592 | pozivni_broj = | web= | komentar = |}} '''Provincija El Oro''' ([[španjolski]]: ''Provincia de El Oro'') je jedna od 24 [[Provincije Ekvadora|Provincija Ekvadora]], koji se prostire na [[jugozapad]]u [[Ekvador|zemlje]] po [[Pacifik|pacifičkoj]] [[obala|obalnoj]] [[ravnica|ravnici]], na prosječnoj [[nadmorska visina|nadmorskoj visini]] od 272 [[metar]]a.<ref name=city/> == Karakteristike== Provincija ima [[površina|površinu]] od 5,873 [[km²]], u kojoj živi 714,592 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=city>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/07__el_oro/ | title =El Oro (Kuri) | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Provincija na [[sjever]]u [[granica|graniči]] sa [[Guayas (provincija)|Provincijom Guayas]], na [[jug]]u i [[istok]]u sa [[Loja (provincija)|Provincijom Loja]], na [[sjeveroistok]]u sa [[Azuay (provincija)|Provincijom Azuay]] i sa [[zapad]]a sa [[Departmani Perua|peruanskim departmanom]] [[Tumbes (departman)|Tumbes]]. [[Administrativni centar]] provincije je [[grad]] [[Machala]] koji ima 288,072 [[Stanovništvo|stanovnika]].<ref name=cita>{{cite web | url =https://www.citypopulation.de/en/ecuador/towns/07__el_oro/ | title =Machala | accessdate =24.04.2024. | language=engleski | publisher=City Population}}</ref> Provincija El Oro je osnovana [[1884]]. <ref name=city/>[[državna uprava|administrativno]] je podjeljena na 14 [[kanton]]a; {| |- |valign="top"| * Arenillas * Atahualpa * Balsas * Chilla * El Guabo |valign="top"| * Huaquillas * Las Lajas * Machala * Marcabelí * Pasaje |valign="top"| * Piñas * Portovelo * Santa Rosa * Zaruma |} == Izvori == {{izvori}} == Vanjske veze == {{Commonscat|El Oro Province}} * [https://www.eloro.gob.ec/ ''Prefectura de El Oro'' (Službene stranice)] {{es icon}} {{Provincije Ekvadora}} {{Geog-stub}} [[Kategorija:Provincije Ekvadora]] b0c4zt6lfc4s6xvhfogadeotz77zxyr