خرىستىئان دىنى

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.10.xsd" version="0.10" xml:lang="ug">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedia</sitename>
    <dbname>ugwiki</dbname>
    <base>https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B4_%D8%A8%DB%95%D8%AA</base>
    <generator>MediaWiki 1.43.0-wmf.2</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ۋاسىتە</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">ئالاھىدە</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">مۇنازىرە</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">ئىشلەتكۈچى</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedia</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Wikipediaمۇنازىرىسى</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">ھۆججەت</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">ھۆججەت مۇنازىرىسى</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki مۇنازىرىسى</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">قېلىپ</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">قېلىپ مۇنازىرىسى</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">ياردەم</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">ياردەم مۇنازىرىسى</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">تۈر</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">تۈر مۇنازىرىسى</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>خرىستىئان دىنى</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5919</id>
    <revision>
      <id>159657</id>
      <parentid>159002</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T03:52:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>17756</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21659" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;direction:rtl; font-family:tahoma&quot;&gt; 
{{خرىستىئان دىنى}}
خىرىستىئان دىنى [[ناسىرەلىك ئەيسا]] نىڭ ھاياتى ۋە تەلىماتلىرىنى ئاساس قىلغان ئىبراھىم دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان دىن. ئۇنىڭ ئەگەشكۈچىلىرى خىرىستىيان دەپ ئاتالغان ، ئەيسا مەسىھ [[مەسىھ]] دەپ قارايدۇ ، ئۇنىڭ مەسىھ سۈپىتىدە كېلىشى ئىبرانىي تىلىدىكى ئىنجىلدا ئالدىن ئېيتىلغان ، خىرىستىئان دىنىدا [[كونا ئەھدە]] دەپ ئاتالغان ۋە [[يېڭى ئەھدە]] دا خاتىرىلەنگەن. &lt;ref&gt;{{cite book |title= Christianity: A Very Short Introduction|last= Woodhead|first= Linda |year= 2004|publisher=Oxford University Press |location= Oxford|pages= n.p}}&lt;/ref&gt;
خىرىستىئان دىنى 1-ئەسىردە رىمنىڭ يەھۇدىيە ئۆلكىسىدە ئىككىنچى ئىبادەتخانا يەھۇدى مەزھىپى سۈپىتىدە باشلانغان. ئەيسانىڭ ئەلچىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئەگەشكۈچىلىرى دەسلەپكى زىيانكەشلىككە ئۇچرىغان بولسىمۇ ، سۈرىيە ، لېۋانت ، ياۋروپا ، ئانادولۇ ، مېسوپوتامىييە ، ترانكاۋكازىيە ، مىسىر ۋە ئېفىيوپىيە قاتارلىق جايلارغا تارقالغان. ئۇ ئۇزۇن ئۆتمەيلا يەھۇدىيلارنىڭ ئۆرپ-ئادىتىدىن ئايرىلىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان نازۇك خۇدادىن قورققۇچىلارنى جەلپ قىلدى ، مىلادىيە 70-يىلى ئېرۇسالىم يىقىلغاندىن كېيىن ، بۇتخانىنى ئاساس قىلغان يەھۇدىي دىنىنى ئاخىرلاشتۇردى ، خىرىستىئان دىنى ئاستا-ئاستا يەھۇدىي دىنىدىن ئايرىلدى. ئىمپېراتور كونستانتىن مىلان پەرمانى (313) بىلەن رىم ئىمپېرىيىسىدىكى خىرىستىيان دىنىنى قانۇنسىزلاشتۇردى ، كېيىن نىكايا كېڭىشىنى (325) چاقىردى ، دەسلەپكى خىرىستىيان دىنى رىم ئىمپېرىيىسىنىڭ دۆلەت چېركاۋىغا ئايلىنىدۇ (380). كونستانتىن ۋاپات بولۇشتىن ئىلگىرى خىرىستىيان دىنىنى قوبۇل قىلغان (337).

دەسلەپكى چېركاۋ چوڭ زىددىيەتلەر يۈز بېرىشتىن ئىلگىرى بىرلىككە كەلگەن چېركاۋ ئىدى. ئەفەس كېڭىشى (431) ۋە شەرق پراۋۇسلاۋىيە خىرىستىيان دىنىدىكى ئوخشىماسلىق سەۋەبىدىن چالكېدون كېڭىشى (451) دىن كېيىن بۆلۈنۈپ كەتكەندىن كېيىن ، شەرق چېركاۋى پارچىلىنىپ كەتتى ، شەرقىي پراۋۇسلاۋىيە چېركاۋى بىلەن كاتولىك چېركاۋى شەرق-غەرب شىزىمدا ئايرىلدى (1054) بولۇپمۇ رىم ئېپىسكوپىنىڭ ھوقۇقى ئۈستىدىن.
ئوخشاشلا ، پروتېستانت دىنى ئىسلاھات دەۋرىدىكى (16-ئەسىر) لاتىن كاتولىك چېركاۋىنىڭ ئىلاھىيەت ۋە چېركاۋ ماجىرالىرى سەۋەبىدىن نۇرغۇن مەزھەپلەرگە بۆلۈنگەن بولۇپ ، كۆپىنچىسى ئاقلاش ۋە رىم ئېپىسكوپىنىڭ ئەۋزەللىكى مەسىلىسىدە. بايقاش دەۋرىدىن كېيىن (15-ئەسىردىن 17-ئەسىرگىچە) خىرىستىيان دىنى مىسسىيونېرلىق خىزمىتى ئارقىلىق ئامېرىكا قىتئەسى ، ئوكيانىيە ، سەھرايى كەبىرنىڭ جەنۇبىدىكى ئافرىقا ۋە دۇنيانىڭ باشقا جايلىرىغا تارقالغان. &lt;ref name=&quot;Spread&quot;&gt;{{cite book|url = https://books.google.com/books?id=g2AtOlJMPTUC&amp;pg=PA52|title =Muslim-Christian Relations|publisher = Amsterdam University Press|quote=The enthusiasm for evangelization among the Christians was also accompanied by the awareness that the most immediate problem to solve was how to serve the huge number of new [[Conversion to Christianity|converts]]. Simatupang said, if the number of the Christians were double or triple, then the number of the ministers should also be doubled or tripled and the tole of the laity should be maximized and Christian service to society through schools, universities, hospitals and orphanages, should be increased. In addition, for him the Christian mission should be involved in the struggle for justice amid the process of modernization.|accessdate = 18 October 2007|isbn = 978-90-5356-938-2|year = 2006}}&lt;/ref&gt;

خىرىستىئان دىنى غەرب ۋە شەرق تارماقلىرىدا ، شۇنداقلا ھەققانىيلىق ۋە نىجاتلىقنىڭ ماھىيىتى ، چېركاۋ ، بۇيرۇق ۋە خىرىستىيان دىنىغا ئائىت تەلىماتلىرىدا مەدەنىيەت جەھەتتە كۆپ خىللاشقان. خىرىستىيان دىنىنىڭ تۆت چوڭ تارمىقى كاتولىك چېركاۋى (1 مىليارد 300 مىليون / 50.1%) ، پروتېستانت دىنى (920 مىليون /% 36.7) ، شەرقىي پراۋۇسلاۋىيە چېركاۋى (260 مىليون) ۋە شەرق پراۋۇسلاۋىيە (86 مىليون / ھەر ئىككىسى% 11.9). ئىتتىپاقلىق ئۈچۈن تىرىشىش. &lt;ref name=&quot;BBC&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.com/news/world-europe-45877584|title=Orthodox Church split: Five reasons why it matters|last=Peter|first=Laurence|date=17 October 2018|accessdate=17 October 2018|publisher=BBC}}&lt;/ref&gt;. ئۇلارنىڭ ئەقىدىسى ئادەتتە ئەيسا مەسىھنى خۇدانىڭ ئوغلى دەپ ئاتىغان بولۇپ ، ئۇ كرېستكە مىخلانغان ، ئازابلانغان ۋە كرېستكە مىخلانغان ، ئەمما ئىنسانىيەتنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن تىرىلگەن. ئىنجىلدا (مۇقەددەس كىتاب) «خۇش خەۋەر» مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان ئىنجىل دەپ ئاتىلىدۇ. ئەيسانىڭ ھاياتى ۋە تەلىماتلىرىنى تەسۋىرلەش مەتبۇئات ، مارك ، لۇك ۋە يۇھاننانىڭ يەھۇدىيلارنىڭ كونا ئەھدىسى بىلەن يېزىلغان تۆت خىل ئىنجىلنى ئىنجىلنىڭ ھۆرمەتكە سازاۋەر ئارقا كۆرۈنۈشى دەپ تەسۋىرلىگەن.

خىرىستىئان دىنى ۋە خىرىستىيان ئەخلاقى غەرب مەدەنىيىتىنىڭ تەرەققىياتىدا گەۋدىلىك رول ئوينىدى. &lt;ref&gt;''Religions in Global Society''. p. 146, Peter Beyer, 2006&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Cambridge University Historical Series&quot;&gt;Cambridge University Historical Series, ''An Essay on Western Civilization in Its Economic Aspects'', p. 40: &lt;/ref&gt; غەربتە چىڭ تۇرۇش نىسبىتى تۆۋەنلىگەن بولسىمۇ ، خىرىستىئان دىنى بۇ رايوندىكى ئاساسلىق دىن بولۇپ ، تەخمىنەن% 70 ئاھالە خىرىستىيان دىنىغا ئېتىقاد قىلىدۇ. &lt;ref name=&quot;Global Christianity&quot;&gt;{{cite web |author=Analysis |url=http://www.pewforum.org/Christian/Global-Christianity-exec.aspx |title=Global Christianity |publisher=Pew Research Center |date=19 December 2011 |accessdate=17 August 2012 |archive-date=26 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226061838/http://www.pewforum.org/christian/global-christianity-exec.aspx |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;  دۇنيادىكى نوپۇسى ئەڭ كۆپ قىتئە بولغان ئافرىقا ۋە ئاسىيادا خىرىستىيان دىنى كۈنسېرى كۈچىيىۋاتىدۇ. &lt;ref&gt;[https://www.pewforum.org/2011/12/19/global-christianity-exec/ Pew Research Center]&lt;/ref&gt;. خىرىستىيانلار دۇنيادىكى ئەڭ زىيانكەشلىككە ئۇچرىغان دىنىي گۇرۇپپا ، بولۇپمۇ ئوتتۇرا شەرق ، شىمالىي ئافرىقا ۋە جەنۇبىي ئاسىيادا. &lt;ref name=&quot;BBC genocide 2019 BBC&quot;&gt;[https://www.bbc.com/news/uk-48146305 &quot;Christian persecution 'at near genocide levels'&quot;.] ''[[BBC News]]''. 3 May 2019. Retrieved 7 October 2019.&lt;/ref&gt;

==ئېتىمولوگىيە==
دەسلەپكى يەھۇدىي خىرىستىيانلىرى ئۆزىنى «يول» (της οδου) دەپ ئاتىغان ، بەلكىم يەشايا 40: 3 دىن كەلگەن ، «رەببىمىزنىڭ يولىنى تەييارلاڭ». &lt;ref name=&quot;Hurtado.the_way&quot;&gt;Larry Hurtado (17 August 2017 ), [https://larryhurtado.wordpress.com/2017/08/17/paul-the-pagans-apostle/ ''&quot;Paul, the Pagans’ Apostle&quot;'']&lt;/ref&gt; ئەلچىلەر 11: 26 گە ئاساسلانغاندا ، «خىرىستىيان» (گرېكچە: Χριστιανός) دېگەن سۆز تۇنجى قېتىم ئانتاكيادىكى يەھۇدىي ئەمەس يەھۇدىيلار تەرىپىدىن «مەسىھنىڭ ئەگەشكۈچىلىرى» مەنىسىدىكى ئانتاكيا شەھىرىدىكى ئەيسا شاگىرتلىرىنى تىلغا ئالغان. &lt;ref&gt;E. Peterson (1959), &quot;Christianus.&quot; In: ''Frühkirche, Judentum und Gnosis'', publisher: Herder, Freiburg, pp. 353–72&lt;/ref&gt; «خىرىستىئان دىنى» (گرېكچە: Χριστιανισμός) ئاتالغۇسىنىڭ ئەڭ بۇرۇنقى خاتىرىلىنىشى مىلادىيە 100-يىللىرى ئەتراپىدا ئانتاكيالىق Ignatius تەرىپىدىن يېزىلغان. {{Sfn|Elwell|Comfort|2001|pp=266, 828}}

==ئېتىقاد==
دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى خىرىستىيانلار ئاساسىي ئەقىدىلەرنى ئورتاقلاشسىمۇ ، ئىنجىل ۋە خىرىستىئان دىنىنى ئاساس قىلغان مۇقەددەس ئەنئەنىلەرگە بولغان چۈشەنچە ۋە كۆز قاراشلارمۇ ئوخشىمايدۇ.&lt;ref name=&quot;Olsen&quot;&gt;Olson, ''The Mosaic of Christian Belief''.&lt;/ref&gt;

=== ئەقىدە ===
ئىخچام تەلىمات بايانلىرى ياكى دىنىي ئېتىقادنىڭ ئىقرارلىرى ئەقىدە دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇلار سۇغا چۆمۈلدۈرۈش فورمۇلاسى سۈپىتىدە باشلانغان ۋە كېيىن 4- ۋە 5-ئەسىردىكى خىرىستىيان دىنى تالاش-تارتىشلىرى جەريانىدا كېڭىيىپ ، ئېتىقادنىڭ بايانلىرىغا ئايلانغان.

ئەلچىلەر ئەقىدىسى خىرىستىيان ئېتىقادى ماقالىلىرىنىڭ ئەڭ كۆپ قوبۇل قىلىنغان باياناتى. ئۇ بىر قاتار خىرىستىيان دىنىنىڭ مەزھەپلىرى ۋە كاتولىك دىنى مەقسەتلىرى ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ ، ئەڭ كۆرۈنەرلىك بولغىنى غەرب خىرىستىيان ئەنئەنىسىنىڭ كاتولىك چېركاۋى لاتىن چېركاۋى ، لۇتېر دىنى ، ئانگېلانىزىم ۋە غەربنىڭ ئۆرپ-ئادەت پراۋۇسلاۋىيەسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇنى پرېسبېرىئانلار ، ئۇسۇلچىلار ۋە جامائەتچىلەرمۇ ئىشلىتىدۇ. بۇ ئالاھىدە ئەقىدە 2-ئەسىردىن 9-ئەسىرگىچە بولغان ئارىلىقتا بارلىققا كەلگەن. ئۇنىڭ مەركىزىي تەلىماتلىرى ئۈچ ئىلاھ ۋە ياراتقۇچى خۇدادۇر. بۇ ئەقىدەدە بايقالغان ھەر بىر تەلىماتنى ئەلچىلىك دەۋرىدىكى بايانلاردىن سۈرۈشتۈرۈشكە بولىدۇ.

ئۇنىڭ نۇقتىلىرى:

* ئاتىسى خۇداغا ، ئەيسا مەسىھنى خۇدانىڭ ئوغلى ۋە مۇقەددەس روھقا ئىشىنىش
* دوزاخقا كىرىش ، مەسىھنىڭ تىرىلىشى ۋە كۆتۈرۈلۈشى
* چېركاۋنىڭ مۇقەددەسلىكى ۋە ئەۋلىيالارنىڭ ئورتاقلىشىشى
* مەسىھنىڭ ئىككىنچى قېتىم كېلىشى ، قىيامەت كۈنى ۋە ساداقەتمەنلەرنىڭ قۇتۇلۇشى

نىكېن ئەقىدىسى ئاساسلىقى ئارىيان دىنىغا جاۋابەن ، 325 ۋە 381-يىللىرى نىكايا ۋە كونستانتىنوپول كېڭىشىدە تۈزۈلگەن ۋە 431-يىلى ئەفەس بىرىنچى كېڭىشى تەرىپىدىن خىرىستىيان دىنىنىڭ دۇنياۋى ئەقىدىسى دەپ تەستىقلانغان. &lt;ref name=&quot;ephesus&quot;&gt;''[[Catholic Encyclopedia]]'', [http://www.newadvent.org/cathen/05491a.htm &quot;Council of Ephesus&quot;].&lt;/ref&gt; 451-يىلى چالكېدون كېڭىشىدە تەرەققىي قىلغان چالكېدونىيە ئېنىقلىمىسى ياكى ئەقىدىسى ، گەرچە شەرق پراۋۇسلاۋىيە تەرىپىدىن رەت قىلىنغان بولسىمۇ ، مەسىھكە «ئىككى تەبىئەتتە ئېتىراپ قىلىنىشنى ، ئاساسسىز ، ئۆزگەرمەس ، ئايرىلماس ، ئايرىلماس» دەپ ئۆگەتكەن: بىرى ئىلاھىي ۋە بىر ئىنسان ، ھەمدە ھەر ئىككى تەبىئەت گەرچە ئۆزىدە مۇكەممەل بولسىمۇ ، ئەمما ئوخشاشلا مۇكەممەل بىر ئادەمگە مۇجەسسەملەنگەن. &lt;ref&gt;Pope Leo I, [https://web.archive.org/web/20230405050406/https://www.dailycatholic.org/history/4ecumen2.htm ''Letter to Flavian'']&lt;/ref&gt;

كۆپىنچە خىرىستىيانلار (كاتولىك ، شەرق پراۋۇسلاۋىيە ، شەرق پراۋۇسلاۋىيە ۋە پروتېستانتلار ئوخشاشلا) ئەقىدە ئىشلىتىشنى قوبۇل قىلىدۇ ۋە كەم دېگەندە يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان ئەقىدىلەرگە مۇشتەرى بولىدۇ. &lt;ref name=&quot;UMC—Our Common Heritage as Christians&quot;&gt;{{cite web|url=http://archives.umc.org/interior.asp?mid=1806 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060114032325/http://archives.umc.org/interior.asp?mid=1806 |url-status=dead |archive-date=14 January 2006 |title=Our Common Heritage as Christians |publisher=The United Methodist Church |accessdate=31 December 2007 }}&lt;/ref&gt; 
نۇرغۇنلىغان خۇش خەۋەرچى پروتېستانتلار ئەقىدىنىڭ بەزى ماددىلىرى ياكى ھەممىسىگە قوشۇلغان تەقدىردىمۇ ، ئەقىدىلەرنى ئىماننىڭ ئېنىق بايانلىرى سۈپىتىدە رەت قىلىدۇ. كۆپىنچە چۆمۈلدۈرگۈچىلەر «ئۆز-ئارا چەكلەش كۈچىگە ئىگە ئېتىقادنى ئېتىراپ قىلىشنى مەقسەت قىلمىغانلىقى ئۈچۈن» ئەقىدىلەرنى ئىشلەتمەيدۇ. &lt;ref name=Avis&gt;Avis, Paul (2002) ''The Christian Church: An Introduction to the Major Traditions'', SPCK, London, {{ISBN|0-281-05246-8}} paperback&lt;/ref&gt;

===ئەيسا===
خىرىستىئان دىنىنىڭ مەركىزى پرىنسىپى ئەيساغا خۇدانىڭ ئوغلى ۋە مەسىھ (مەسىھ) دەپ ئىشىنىش. خىرىستىيانلار ئەيسا مەسىھنىڭ مەسىھ بولۇش سۈپىتى بىلەن خۇدا تەرىپىدىن ئىنسانىيەتنىڭ نىجاتكارى سۈپىتىدە مەسىھ قىلىنغانلىقىغا ئىشىنىدۇ ۋە ئەيسانىڭ كېلىشىنىڭ كونا ئەھدىدىكى مەسىھنىڭ بېشارەتلىرىنىڭ ئەمەلگە ئاشقانلىقىغا ئىشىنىدۇ. خىرىستىيانلارنىڭ مەسىھ ئۇقۇمى ھازىرقى يەھۇدىي ئۇقۇمىدىن كۆرۈنەرلىك پەرقلىنىدۇ. خىرىستىيان دىنىنىڭ يادرولۇق ئېتىقادى شۇكى ، ئەيسانىڭ ئۆلۈمى ۋە تىرىلىشىگە ئىشىنىش ۋە قوبۇل قىلىش ئارقىلىق ، گۇناھكار ئىنسانلار خۇدا بىلەن يارىشىپ ، شۇ ئارقىلىق نىجاتلىق ۋە مەڭگۈلۈك ھاياتنىڭ ۋەدىسىنى بېرىدۇ. &lt;ref&gt;Metzger/Coogan, ''Oxford Companion to the Bible'', pp. 513, 649.&lt;/ref&gt;

خىرىستىيان تارىخىنىڭ دەسلەپكى ئەسىرلىرىدە ئەيسانىڭ ماھىيىتى ھەققىدە نۇرغۇن ئىلاھىي تالاش-تارتىشلار بولغان بولسىمۇ ، ئادەتتە ، خىرىستىيانلار ئەيسانى تەڭرىنىڭ ئوبرازى ۋە «ھەقىقىي خۇدا ۋە ھەقىقىي ئادەم» (ياكى پۈتۈنلەي ئىلاھىي ۋە تولۇق ئىنسان) دەپ قارايدۇ. ئەيسا تولۇق ئىنسان بولۇپ ، ئىنساننىڭ ئازابى ۋە ئېزىقتۇرۇشىغا دۇچار بولدى ، ئەمما گۇناھ قىلمىدى. تولۇق خۇدا بولۇش سۈپىتى بىلەن ، ئۇ قايتا تىرىلدى. يېڭى ئەھدىگە ئاساسلانغاندا ، ئۇ ئۆلۈكلەردىن تىرىلىپ ، جەننەتكە كۆتۈرۈلگەن ، ئاتىسىنىڭ ئوڭ تەرىپىدە ئولتۇرغان ، ئاخىرىدا قايتىپ كېلىپ ، مەسىھنىڭ ئۆلۈكلەرنىڭ تىرىلىشى ، ئاخىرقى قىيامەت قاتارلىق باشقا بېشارەتلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. ھەمدە خۇدا پادىشاھلىقىنىڭ ئاخىرقى ئورنىتىلىشى. &lt;ref&gt;{{Bibleref2|Acts|2:24}}, {{Bibleref2-nb|Acts|2:31–32}}, {{Bibleref2-nb|Acts|3:15}}, {{Bibleref2-nb|Acts|3:26}}, {{Bibleref2-nb|Acts|4:10}}, {{Bibleref2-nb|Acts|5:30}}, {{Bibleref2-nb|Acts|10:40–41}}, {{Bibleref2-nb|Acts|13:30}}, {{Bibleref2-nb|Acts|13:34}}, {{Bibleref2-nb|Acts|13:37}}, {{Bibleref2-nb|Acts|17:30–31}}, {{Bibleref2|Romans|10:9}}, {{bibleref2|1Cor|15:15 || 1 Cor. 15:15}}, {{bibleref2-nb|1Cor|6:14}}, {{bibleref2|2Cor|4:14 || 2 Cor. 4:14}}, {{Bibleref2|Gal|1:1}}, {{Bibleref2|Eph|1:20}}, {{Bibleref2|Col|2:12}}, {{bibleref2|1Thess|1:10 || 1 Thess. 11:10}}, {{Bibleref2|Heb.|13:20}}, {{bibleref2|1Pet|1:3 || 1 Pet. 1:3}}, {{bibleref2-nb|1Pet|1:21}}&lt;/ref&gt;

مەتتا ۋە لۇقانىڭ ئىنجىلدىكى ئىنجىللىرىغا ئاساسلانغاندا ، ئەيسا مۇقەددەس روھ تەرىپىدىن ھامىلىدار بولۇپ ، مەريەم مەريەمدىن تۇغۇلغان. ئەيسا مەسىھنىڭ بالىلىق دەۋرى ئاز بولمىغان ئىنجىللاردا خاتىرىلەنگەن ، گەرچە بوۋاقلار ئىنجىللىرى قەدىمكى دەۋرلەردە ئومۇملاشقان. سېلىشتۇرۇشقا سېلىشتۇرغاندا ، ئۇنىڭ قۇرامىغا يەتكەنلىكى ، بولۇپمۇ ۋاپات بولۇشتىن بىر ھەپتە بۇرۇن ، يېڭى ئەھدە ئىچىدىكى ئىنجىللاردا ياخشى خاتىرىلەنگەن ، چۈنكى ئۇنىڭ ھاياتىنىڭ بىر قىسمى ئەڭ مۇھىم دەپ قارىلىدۇ. ئەيسانىڭ خىزمىتى توغرىسىدىكى ئىنجىلدىكى خاتىرىلەر: ئۇنىڭ چۆمۈلدۈرۈلۈشى ، مۆجىزىلىرى ، ۋەز-نەسىھەتلىرى ، تەلىماتلىرى ۋە ئەمەللىرى.

==مۇقەددەس كىتاب==
[[File:Gutenberg_Bible,_Lenox_Copy,_New_York_Public_Library,_2009._Pic_01.jpg|thumb|300px|]]
خىرىستىئان دىنى باشقا دىنلارغا ئوخشاش ئەقىدىلىرى بار ، ئۇلارنىڭ ئېتىقادى ۋە ئىنجىلنىڭ چۈشەندۈرۈشى ئوخشىمايدۇ. خىرىستىئان دىنى ئىنجىلدىكى قانۇن ، كونا ئەھدە ۋە يېڭى ئەھدىلەرنى ئاللاھنىڭ ئىلھاملانغان سۆزى دەپ قارايدۇ. ئەنئەنىۋى ئىلھام كۆز قارىشى شۇكى ، خۇدا ئىنسان ئاپتورلىرى ئارقىلىق ئىشلىگەن ، شۇڭا ئۇلارنىڭ ئىشلەپچىقارغانلىرى تەڭرىنىڭ ئالاقىلىشىشنى ئارزۇ قىلغان. 2 تىموتىي 3: 16 دىكى ئىلھامنى كۆرسىتىدىغان گرېتسىيە سۆزى theopneustos بولۇپ ، مەنىسى «خۇدادىن نەپەس ئالغان» مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ. &lt;ref&gt;{{cite book |title=Hermeneutics: Principles and Processes of Biblical Interpretation |edition=2nd |last=Virkler |first=Henry A. |editor-last=Ayayo |editor-first=Karelynne Gerber |year=2007 |publisher=Baker Academic |location=Grand Rapids |isbn=978-0-8010-3138-0 |page=21 }}&lt;/ref&gt;.

بەزىلەر ئىلاھىي ئىلھام بىزنىڭ ھازىرقى ئىنجىللىرىمىزنى توغرا ئەمەس دەپ قارايدۇ. يەنە بەزىلەر ئىنجىلنىڭ ئەسلى قوليازمىلىرىدا ماس كەلمەيدىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويدى. يەنە بەزىلەر پەقەت مەلۇم بىر تەرجىمىنىڭ توغرا ئەمەسلىكىنى ساقلاپ قالىدۇ. زىچ مۇناسىۋەتلىك يەنە بىر قاراش ئىنجىلنىڭ خاتالىقى ياكى چەكلىمىسىزلىكى بولۇپ ، ئۇ ئىنجىلنىڭ نىجات تېپىشنىڭ يېتەكچىسى سۈپىتىدە خاتالىق يوقلىقىنى ئىسپاتلايدۇ ، ئەمما تارىخ ، جۇغراپىيە ياكى ئىلىم-پەن قاتارلىق مەسىلىلەردە خاتالىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

==پايدىلانما==</text>
      <sha1>mghega0vvik3djfininh143ixdux3sv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بۈلەكچە زەنجىرى</title>
    <ns>0</ns>
    <id>18397</id>
    <revision>
      <id>159658</id>
      <parentid>146661</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T09:46:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10396" xml:space="preserve">[[ھۆججەت:Blockchain-Process.png|thumb|بۈلەكچە زەنجىرى ئىش مەشخۇلاتى گىراپى]]
بۈلەكچە زەنجىرى (ئىنگىلىزچە: Blockchain)2008-يىلى بارلىققا كەلگەن، ئاددىي قىلىپ ئېيتقاندا، ئىشەنچلىك تەقسىملەنمە سانلىق مەلۇمات ئامبىرى بولۇپ، تەقسىملىمە ۋە ئۆزگەرتكىلى بولمايدىغان ئىككى چوڭ ئالاھىدىلىككە ئىگە. 

كونكرېت قىلىپ ئېيتقاندا، بۆلەكلەر زەنجىرىنىڭ تۆۋەن قاتلىمى ئاساسلىقى ئالتە چوڭ يادرولۇق تېخنىكا : ئورتاق تونۇش مېخانىزمى، سانلىق مەلۇماتلارنى ساقلاش، شىفىرلاشتۇرۇشنى ھېسابلاش ئۇسۇلى، P2P تور كېلىشىمى، يان زەنجىر تېخنىكىسى ۋە ئەقلىي ئىقتىدار توختامىدىن ئىبارەت. 

بىر تەرەپتىن،  بۆلەكچە زەنجىرى بىر خىل نۇقتىدىن نۇقتىغا تەقسىملەنمە سانلىق مەلۇمات ئامبىرى ھېسابات دەپتىرى بولۇپ، بۇ ھېسابات دەپتىرى نۇرغۇن « بۈلەكچىلەردىن» بەلگىلىك تەرتىپ بويىچە تەركىب تاپىدۇ، بارلىق  بۆلەكلىرىدە ھېچقانداق ئۇچۇرنى ئۆچۈرۈۋېتىشكە بولمايدۇ، پەقەت سانلىق مەلۇمات قوشۇش، پۈتۈنلەي يېڭى  بۆلەكلىرىدە ساقلاشقا بولىدۇ. بۇ يېڭى  بۈلەكچەنىڭ لاياقەتلىك ياكى ئەمەسلىكىنى مۇئەييەنلەشتۈرۈش ئۈچۈن، بارلىق نۇقتىدا بىردەكلىك ھاسىل قىلىپ، باھالاش ئېلىپ بېرىشقا توغرا كېلىدۇ. 

يۇقىرىدىكى تېخنىكا ئالاھىدىلىكى تۈپەيلىدىن،  بۈلەكچە زەنجىرى ئۆزگەرتىۋېتىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش، ئاشكارا بولۇش، بىخەتەرلىك قاتارلىق ئەۋزەللىكلەرگە ئىگە بولۇپ، ھەر ساھە، ھەر كەسىپنىڭ ياخشى كۆرۈشىگە ئېرىشتى. 

=== قوللۇنۇشى ===
[[ھۆججەت:Blockchain landscape.svg|thumb|بۈلەكچە زەنجىرى يەر شەكلى ]]
نۆۋەتتە،  بۈلەكچە زەنجىرى كەسپى ئۇل ئەسلىھە، كەسىپتە قوللىنىش ۋە ئۇنىۋېرسال مۇلازىمەتتىن ئىبارەت ئۈچ چوڭ بۆلەكنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كەسىپ ئېكولوگىيەسىنىڭ دەسلەپكى شەكلىنى شەكىللەندۈردى، بۇ ئاساسلىقى پۇل مۇئامىلە  بۈلەكچە زەنجىرى ۋە كەسىپ  بۈلەكچە زەنجىرىدىن ئىبارەت ئىككى قىسىمغا بۆلۈنىدۇ.

پۇل مۇئامىلە ساھەسىدە قوللىنىش ئاكسىيە سودىسى، تەمىنلەش زەنجىرى پۇل مۇئامىلىسى، چىقىم، پۇل مۇئامىلە تۇغۇندى بۇيۇمى، كېپىللىك ئىناۋەت گۇۋاھلىقى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، كەسىپ  بۈلەكچە زەنجىرى ھۆكۈمەت ئىشلىرى مۇلازىمىتى، ئەشيا ئوبوروتى مەنبەسى، ئىجتىمائىي پاراۋانلىق، ئورتاق بەھرىمەن بولىدىغان ئىقتىساد، ئەدلىيە، داۋالاش، مائارىپ ۋە ئېنېرگىيە قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. 

دۇنيا سودا ئەشيا ئوبوروتىنى مىسالغا ئالساق، ئېكسپورتچى، ئىمپورت سودىگىرى، مال تاپشۇرۇۋالغۇچى، ھۆددىگە ئالغۇچى سودىگەر، ترانسپورت سودىگىرى، نازارەت قىلىپ باشقۇرغۇچى ئورگان قاتارلىق كۆپ خىل سۇبيېكتلاردىن تەركىب تاپقان، سۇبيېكتلار يۈكسەك دەرىجىدە ئايرىلىپ كەتكەن بولۇپ، ئالاقىلىشىش تەننەرخى يۇقىرى، ئۈنۈمى تۆۋەن. 

مارسىكېنىڭ بىر تۈرلۈك تىرانسپورت مىسالىنى مىسالغا ئالساق، 2014 - يىلى، مارسىكى ئافرىقىنىڭ كېنىيەدىن ماي ۋە ئەتىرگۈلنى ياۋروپا، گوللاندىيەگە توشۇغان، بىر ئاي ۋاقىت سەرپ قىلغان دۆلەت ھالقىغان تىرانسپورت 30 ئاساسىي گەۋدە 200 قېتىمدىن ئارتۇق ئالاقە ئورناتقان. ھەر بىر ئاساسىي گەۋدىنىڭ ھەر قېتىم ئۆزئارا ھۆججەت ئالماشتۇرۇش تەرتىپى بولىدۇ، ئومۇمىي جەرياننى ئاخىرلاشتۇرۇپ ئىمزا قويغان ھۆججەتنىڭ قېلىنلىقى 25 سانتىمېتىرغا يېتىدۇ. 
[[ھۆججەت:Blockchain Illustration 3.jpg|thumb|بۈلەكچە زەنجىر چۈشەندۈرلۈشى]]
IBM نىڭ بۆلەكلەر بويىچە زەنجىرسىمان ئېچىۋېتىلگەن ئەشيا ئوبوروت سۇپىسى يۇقىرىقى مەسىلىلەرنى ناھايىتى ياخشى ھەل قىلدى : IBM سۇپىسى ھەرقايسى ئىشتىراك قىلغۇچى سۇبيېكتلارغا ئېچىۋېتىلگەن بولۇپ، ئەشيا ئوبوروتىغا ئالاقىدار ھەر قانداق تەپسىلىي ئۇچۇرلارنى ئىككى تەرەپ ۋە كۆپ تەرەپ رەقەملىك ئىمزا قويۇش ۋە ئىسپات ( Token ) ئارقىلىق پۈتۈن تور بويىچە دەلىللەپ، بارلىق ئۇچۇرلارنى ئېلېكترونلاشتۇرۇپ ھەر ۋاقىت ئورتاق بەھرىمەن بولۇشقا كاپالەتلىك قىلىپ، ئادەم كۈچى، ماددىي كۈچ چىقىمىنى ئۈنۈملۈك ئازايتتى. 

IBM بىلەن ماسكى ھەمكارلىشىپ روتتېردام پورتىدىن يېڭى جېرسېي نېۋارك پورتىغىچە بولغان توشۇش ۋەزىپىسىنى ئورۇنداشقا جەمئىي ئىككى ھەپتە ۋاقىت كېتىدۇ. بۇ قېتىمقى ھەمكارلىقتا، مارسىكى %40 تىن ئارتۇق ۋاقىتنى تېجەپ، تەننەرخنى %20 تۆۋەنلەتتى. 

پۇل مۇئامىلە ساھەسىدە، بۆلەكلەر زەنجىرىنىڭ ئەڭ چوڭ ئىشلىتىلىشى رەقەملىك پۇل. بىت تەڭگىنى مىسالغا ئالساق، ئۇ مەركەزلىشىش، ئومۇمىي مىقدارى چەكلىك بولۇش، سودا بىخەتەرلىكى، ئۇچۇر ئاشكارىلاش قاتارلىق ئالاھىدىلىكلەرگە ئىگە. لېكىن ئۇ نۆۋەتتىكى دۆلەت كىرېدىتىنى ئاساس قىلغان دۇنيا پۇل تارقىتىش مېخانىزمىغا جەڭ ئېلان قىلغاچقا، ھەرقايسى دۆلەت ھۆكۈمەتلىرى ئۇنى نازارەت قىلىپ باشقۇرۇشنى تەدرىجىي چىڭىتتى. 

بۇنىڭدىن ئىلگىرى، يەر شارىدا 2 مىليارد 400 مىليون ئىجتىمائىي ئالاقە تورى ئاساسىغا ئىگە Facebook مەۋھۇم شىفىرلاشتۇرۇلغان پۇل Libra نى ئوتتۇرىغا چىقاردى، Visa، Mastercard، Uber قاتارلىق چوڭ ئاپپاراتلار بۇنىڭغا قاتناشتى. Libra بىر قاتار پۇلنىڭ ئامانەت پۇلى ياكى ھۆكۈمەت زايومى بىلەن باغلىنىدۇ. Libra يەر شارى خاراكتېرلىك رەقەملىك ئىپتىدائىي پۇل بولۇپ، مۇقىم، تۆۋەن پۇل پاخاللىقى، يەر شارى بويىچە ئومۇميۈزلۈك قوبۇل قىلىنىدىغان ۋە ئۆزئارا ئالماشتۇرغىلى بولىدىغان بىر گەۋدە بولۇپ، پۇل مۇئامىلە ئومۇمىي مەنپەئەتدارلىق، ئاساسلىق چىقىم قىلىش ۋە چېگرا ھالقىغان پۇل پېرېۋوت قىلىشنى يولغا قويۇشنى ئۈمىد قىلىدۇ. 

نۆۋەتتە، دۇنيادىكى ھەر قايسى چوڭ بانكىلار، مەبلەغ باشقۇرۇش شىركەتلىرى، مەسلىھەت بېرىش شىركەتلىرى، IT شىركەتلىرى، مەبلەغ سېلىش شىركەتلىرى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى بۆلەكلەر بويىچە زەنجىر تېخنىكىسىنى پائال ئورۇنلاشتۇرماقتا. 

==== [[شىفىرلىق پۇل]] ياكى رەقەملىك پۇل ====
2018-يىلى 3-ئاينىڭ 9-كۈنى، «پۇل مۇئامىلە ئىسلاھاتى ۋە تەرەققىياتى» ئاساسىي تېما قىلىنغان مۇخبىرلارنى كۈتۈۋېلىش يىغىنىدا تۇنجى قېتىم : «DC/EP» ( DC، digital currency، رەقەملىك پۇل؛ EP، electronic payment، ئېلېكترونلۇق چىقىم ) دەپ بەلگىلەنگەن. 2019-يىلى 9-ئاينىڭ 24-كۈنى، جۇڭگو خەلق بانكىسىنىڭ باشلىقى يى گاڭ مۇنۇلارنى بىلدۈردى : مەركىزىي بانكىنىڭ رەقەملىك پۇل تەتقىقاتىدا پائال ئىلگىرىلەش بولدى، ئېلېكترونلۇق چىقىم بىلەن بىرلەشتۈرۈلىدۇ. ئالاقىدار تارماقلارنىڭ ھۆكۈمەت تورىدا كۆرسىتىلىشىچە، مەركىزىي بانكا رەقەملىك پۇل تەتقىقات ئورنى رەقەملىك پۇلغا چېتىلىدىغان 74 تۈرلۈك پاتېنتنى ئىلتىماس قىلغان. 
[[ھۆججەت:Cryptocurrency logos.jpg|thumb|كۆپ ئۇچىرايدىغان شۇنداقلا ئەڭ چوڭ بىر قانچە شىفىرلىق پۇل لوگوللىرى]]
ھازىر خۇسۇسىيلار تاقاتقان بۈلكەچە زەنجىرى تېخنىكىسنى قوللانغان شىفىىرلق پۇللاردىن [[بىت تەڭگىسى]]، [[ئەسەرۇم (مەۋھۇم تەڭگە)|ئەسەرۇم]]، [[لىت تەڭگىسى (شىفىرلىق پۇل)|لىت تەڭگىسى]] قاتارلىق 4000 خىلدىن ئارتۇق مەۋھەم پۇل مەۋجۇت. 

=== مەنبە ===

# تور دۇنياسى
# [[ئۇزدىل تورى]]</text>
      <sha1>f3z4hiep7esz2qkhjnkdm59lg64jf0g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wikipedia:تور جەمئىيىتى</title>
    <ns>4</ns>
    <id>21114</id>
    <revision>
      <id>159656</id>
      <parentid>159540</parentid>
      <timestamp>2024-04-25T20:20:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>8405</id>
      </contributor>
      <comment>* Vote now to select members of the first U4C * يېڭى ئابزاس</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="274453" xml:space="preserve">&lt;div style=&quot;direction:rtl; font-family: 'ALKATIP', 'UKIJ Tuz', 'ALKATIP Tor', 'UKIJ Tor', 'UKIJ inchike', 'Alpida_Unicode System', 'UKIJ Tuz Tom', 'Microsoft Uighur', 'uyghur ekran', 'Arial Unicode MS', 'Alpida_Unicode System'; font-size:14px&quot;&gt;
__NEWSECTIONLINK__
&lt;div style=&quot;background-color:#99FFCC; color:black; border:1px red double&quot;&gt;
ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم، ئۇيغۇرچە ۋىكىپېدىيە تور جەمئىيىتىگە خۇش كېلىپسىز. بۇ يەردە ۋىكىپېدىيەگە نىسپەتەن ھەر قانداق تەكلىپ، پىكىر، سۇئاللىرىڭىز بولسا ئوتتۇرىغا قويسىڭىز بولىدۇ. نۆۋەتتە بار بولغان ئەزالارمۇ ئورتاق مۇنازىرىلەرنى بۇ يەردە ئېلىپ بارساق بولىدۇ. مەلۇم تېمىغا خاس مۇنازىرىنى شۇ تېمىنىڭ مۇنازىرە بېتىدە ياكى بۇ يەردە ئېلىپ بارساقمۇ بولىدۇ.


دىققەت قىلىدىغان ئۈچ نۇقتا بار:
# كۆپچىلىكنىڭ كۆرۈپ پايدىلىنىشى ئۈچۈن، سۇئال ياكى جاۋابىڭىزنىڭ ئاخىرىغا  توت دانە دولقۇنسىمان بەلگە (&lt;nowiki&gt;~~~~&lt;/nowiki&gt;)  قويۇشنى ئۇنتىماڭ. بەت ساقلانغاندىن كېيىن بۇ بەلگە ئاپتوماتىك ھالدا سىزنىڭ ئىمزايىڭىز ۋە چىسلاغا ئۆزگىرىدۇ.
# ئەگەر سىز مەلۇم بىر سۇئالغا جاۋاپ بەرمەكچى بولسىڭىز شۇ سۇئال بار بولغان ئابزاسنىڭ ئاخىرىدىكى «تەھرىر» ئۇلىنىشىنى بېسىپ ئابزاس تەھرىرىگە كىرىڭ. تەھرىرلەش رامكىسىدا پەقەت شۇ سۇئالغا مۇناسىۋەتلىك مەزمۇنلا كۆرۈنىدۇ، تەھرىرلىشىڭىز ئاسان بولىدۇ. ئەگەر بەت ئۈستىدىكى «تەھرىر» ئۇلىنىشىدىن كىرسىڭىز، تەھرىرلەش رامكىسىدا بارلىق مەزمۇن كۆرۈنۈپ، تەھرىرلەش ئاۋارىچىلىق بولىدۇ.
# ئەگەر سىز باشقىلارنىڭ سۇئالىغا جاۋاپ بەرمەكچى بولسىڭىز قۇرنىڭ بېشىغا قوش چېكىت بەلگىسى (:) دىن بىرنى ئارتۇق قوشۇڭ، ئالدىدىكى سۇئال ياكى جاۋاپنىڭ قۇر بېشىدا (:) بەلگىسى بولمىسا بىرنى قويۇڭ؛ ئەسلىدە بىرسى بولسا ئىككىنى قويۇڭ؛ ئەسلىدە ئىككىسى بولسا ئۈچنى قويۇڭ. شۇ بويىچە كۆپەيتىپ ماڭسىڭىز بولىدۇ. 


&lt;center&gt;
&lt;big&gt;
'''سۇئال ياكى تەكلىپ - پىكىرلىرىڭىز بولسا قېنى بۇ يەردىن [//ug.wikipedia.org/w/wiki.phtml?title=Wikipedia:تور_جەمئىيىتى&amp;action=edit&amp;section=new باشلاڭ/ Add Topic]'''
&lt;/big&gt;
&lt;/center&gt;
&lt;/div&gt;
:&lt;small&gt;كونا ئارخىپلار: &amp;lt; [[Wikipedia:Tor Jamiyeti/2013|2013- يىلىدىن بۇرۇنقى مەزمۇنلار]] &amp;gt;  &amp;lt; [[Wikipedia:Tor Jamiyeti/2015|2014- يىلىدىن 2015- يىلغىچە بولغان مەزمۇنلار]]  &amp;gt;  &amp;lt;
[[Wikipedia:Tor Jamiyeti|2016- يىلىدىن 2022 ماي- يىلغىچە بولغان مەزمۇنلار]] &amp;gt; &lt;/small&gt;
&lt;!-- دىققەت: بۇ سىزىقنىڭ ئۈستىدىكى مەزمۇننى ئۆچۈرىۋەتمەڭ --&gt;
----

== Wordmark ==
Hello, we will change the wordmark with [[:File:Wikipedia-wordmark-ug.svg]]. Please share your opinion with us. Thank you --[[ئىشلەتكۈچى:TayfunEt.|TayfunEt.]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:TayfunEt.|سۆزلىشىش]]) 16:26, 28 ماي 2022 (UTC)

=== Support ===

=== Against ===
=== Conclusion === 
✓ '''Done'''; Mobile Wikipedia Wordmark

[[ئىشلەتكۈچى:TayfunEt.|TayfunEt.]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:TayfunEt.|سۆزلىشىش]]) 20:42, 13 ئىيۇن 2022 (UTC)

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
==Request for Temporary (3 month) Adminship==
&lt;div style=&quot;background-color:#99FFCC; color:black; border:1px red double&quot;&gt;
Hello. I apologize for writing in English; I am not fluent in Uyghur. I am a [[c:COM:VRT|VRT Permissions Agent]] and I would like to perform copyright cleanup on the images hosted on Uyghur Wikipedia. To do this, I require the administrator rights to delete files that violate copyright law. Since there are about 240 images that need to be reviewed, I believe that temporary adminship will be sufficient to complete this task

[[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 03:55, 25 سىنتەبىر 2022 (UTC)

===Local Request for Administratorship extension/Red-tailed hawk===
Hello. I apologize for writing in English; I am not fluent in Uyghur. I am a [[c:COM:VRT|VRT Permissions Agent]] and I would like to continue to perform copyright cleanup on the images hosted on Uyghur Wikipedia. To do this, I require the administrator rights to delete files that violate copyright law. Since there are now still about 140 images that need to be reviewed, I believe that a temporary extension of adminship will be helpful in continuing to make progress on this task as well as to help the project smoothly function. [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 05:46, 8 دېكابىر 2022 (UTC)

===Support===
# [[Image:Symbol support vote.svg|20px]] '''قوللايمەن Support ''' as requester. [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 05:46, 8 دېكابىر 2022 (UTC)
===Against===
&lt;small&gt;none&lt;/small&gt;
===Conclusion===
This request for adminiship was '''successful'''.
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;

== How can I read in Latin Uyghur?拉丁维文怎么调出来 ==

Hello, do you have a latin version in uyghur wikipeida? How can I change the settings into latin？你们好，请问你们维文维基百科能调成拉丁维文吗 [[ئىشلەتكۈچى:不慎言行非法师魔女|不慎言行非法师魔女]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:不慎言行非法师魔女|سۆزلىشىش]]) 07:02, 28 ئۆكتەبىر 2022 (UTC)

:[[User:不慎言行非法师魔女]]: Hello. There is currently no feature installed on the Uyghur Wikipedia that allows for latin Uyghur to be read on all pages; pages are written in one script and there is no on-the-fly transliteration. However, there is a [https://phabricator.wikimedia.org/T319153 open request] for the Wikimedia software developers to add this capability into the Uyghur Wikipedia. [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 20:32, 30 ئۆكتەبىر 2022 (UTC)
::Got it,thank you [[ئىشلەتكۈچى:不慎言行非法师魔女|不慎言行非法师魔女]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:不慎言行非法师魔女|سۆزلىشىش]]) 12:39, 2 نويابىر 2022 (UTC)
::you lied you do have one [[ئىشلەتكۈچى:不慎言行非法师魔女|不慎言行非法师魔女]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:不慎言行非法师魔女|سۆزلىشىش]]) 15:22, 14 نويابىر 2022 (UTC)
:::I know there are some pages where this is possible (we have a separately written latin version of an article), but I'm not aware of a way to do this for ''all'' pages. How did you get it to work for all pages? [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 16:35, 14 نويابىر 2022 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Join the Movement Charter conversation hour for ESEAP region&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Regional conversations - ESEAP|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Regional conversations - ESEAP|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Charter/Community Consultation/Announcement/Regional conversations - ESEAP}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Dear all,

The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter Drafting Committee|Movement Charter Drafting Committee]] (MCDC) is currently collecting community feedback about three draft sections of the Movement Charter: '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content/Preamble|Preamble]]''', '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content/Values &amp; Principles|Values &amp; Principles]]''', and '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content/Roles &amp; Responsibilities|Roles &amp; Responsibilities]]''' (statement of intent). 

'''How can you participate and share your feedback?'''

The MCDC is looking forward to receiving all types of feedback in different languages from the community members across the Movement and Affiliates. You can participate in the following ways:

* Attend one of the scheduled '''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation|community conversation hours with MCDC members]]'''; detail for the ESEAP session below;
* Fill out a '''[https://wikimediafoundation.limesurvey.net/743832 survey]''' (optional and anonymous);
* Share your thoughts and feedback on the '''[[m:Movement Charter/Content|Meta talk page]]''';
* Share your thoughts and feedback on the '''Movement Strategy Forum''':
**'''[https://forum.movement-strategy.org/t/movement-charter-preamble/2284 Preamble]'''
**'''[https://forum.movement-strategy.org/t/movement-charter-values-principles/2285 Values &amp; Principles]'''
**'''[https://forum.movement-strategy.org/t/movement-charter-roles-responsibilities-statement-of-intent/2286 Roles &amp; Responsibilities]''' (statement of intent); or
* Send an email to '''{{nospam|movementcharter|wikimedia.org}}''' if you have other feedback to the MCDC.

The [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Community_Consultation#Regional_conversation:_East_Asia,_South_East_Asia,_and_the_Pacific|community consultation session for the ESEAP region]] will take place on '''Friday, 9 December 2022''' at [https://zonestamp.toolforge.org/1670576448 '''09:00-10:30 UTC''']. The session will be held on Zoom; the link will be shared at the page 48 hours before the session. Live interpretation in '''Chinese''', '''Japanese''', and '''Indonesian''' will be available. The conversations will not be recorded, except for the section where participants are invited to share what they discussed in the breakout rooms. The facilitation team will take notes and produce a summary report afterwards. 

If you want to learn more about the Movement Charter, its goals, why it matters and how it impacts your community, please watch the [[commons:File:Ask_Me_Anything_on_Movement_Charter,_Introduction_by_%C3%89rica_Azzellini,_English,_Nov_12,_2022.webm|recording (in English)]] of the “Ask Me Anything about Movement Charter” sessions which took place earlier in November 2022. You can also watch the recording [[commons:File:MCDC_Onboarding_%22Ask_me_Anything%22_session_-_Mandarin.webm|in Chinese]] and [[commons:File:MCDC_Onboarding_%22Ask_me_Anything%22_session_-_Japanese_language.webm|in Japanese]]. 

Thank you for your participation.

On behalf of the Movement Charter Drafting Committee,
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] and [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 01:01, 2 دېكابىر 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Reminder to provide feedback on the Movement Charter content&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Reminder - ESEAP| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Reminder - ESEAP|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement_Charter/Community_Consultation/Reminder_-_ESEAP}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hi all, 

We are in the middle of the community consultation period on the three draft sections of the Movement Charter: [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content/Preamble|Preamble]], [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content/Values &amp; Principles|Values &amp; Principles]], and [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content/Roles &amp; Responsibilities|Roles &amp; Responsibilities]] (statement of intent).

You are invited to attend the [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Community_Consultation#Regional_conversation:_East_Asia,_South_East_Asia,_and_the_Pacific|community consultation session for East Asia, South East Asia, and the Pacific region (ESEAP)]] which will take place on '''Friday, 9 December 2022''' at [https://zonestamp.toolforge.org/1670576448 '''09:00-10:30 UTC''']. The session will be held on Zoom; please join the meeting via [https://wikimedia.zoom.us/j/88407930105?pwd=VVpBaFpKRThtd29mVzk5RCtOa1FaUT09 this link]. Live interpretation will be available in '''Indonesian''', '''Japanese''', and '''Mandarin Chinese'''. 

'''This community consultation period will end on 18 December 2022'''. The [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Movement Charter Drafting Committee]] (MCDC) encourages everyone who is interested in the governance of the Wikimedia movement to share their thoughts and opinions on the draft content of the Charter. Apart from joining the live conversation, you can also share your feedback via different channels provided below:
* Fill out an anonymous [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/743832 '''survey'''] 
* Share your thoughts and feedback on the '''[https://forum.movement-strategy.org/t/december-9th-09-00-utc-mcdc-community-consultation-east-southeast-asia-and-the-pacific/2384 Movement Strategy Forum]''' 
* Share your thoughts and feedback on the Meta Talk pages
* Send an email to: movementcharter@wikimedia.org if you have other feedback to the MCDC  

You can also find the [[m:Special:MyLanguage/Movement_Strategy_and_Governance/Team|ESEAP facilitators from the Movement Strategy and Governance team]] at the [[m:Special:MyLanguage/ESEAP_Hub/Meetings|ESEAP 28th Community Meeting]] on Sunday, 11 December 2022 to share your thoughts. Let us know if you have any questions. Thank you for your participation in this community consultation! 

Best regards,

Movement Strategy and Governance Team, Wikimedia Foundation 
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 06:37, 9 دېكابىر 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== Community Wishlist Survey 2023 opens in January! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''{{int:Please-translate}}''

{{int:Hello}}

The [[m:Community Wishlist Survey 2023|'''Community Wishlist Survey (CWS) 2023''']], which lets contributors propose and vote for tools and improvements, starts next month on Monday, [https://zonestamp.toolforge.org/1674496831 23 January 2023, at 18:00 UTC] and will continue annually.

We are inviting you to share your ideas for technical improvements to our tools and platforms. Long experience in editing or technical skills is not required. If you have ever used our software and thought of an idea to improve it, this is the place to come share those ideas!

The dates for the phases of the Survey will be as follows:
* Phase 1: Submit, discuss, and revise proposals – Monday, Jan 23, 2023 to Sunday, Feb 6, 2023
* Phase 2: WMF/Community Tech reviews and organizes proposals – Monday, Jan 30, 2023 to Friday, Feb 10, 2023
* Phase 3: Vote on proposals – Friday, Feb 10, 2023 to Friday, Feb 24, 2023
* Phase 4: Results posted – Tuesday, Feb 28, 2023

If you want to start writing out your ideas ahead of the Survey, you can start thinking about your proposals and draft them in [[m:Community Wishlist Survey/Sandbox|the CWS sandbox]].

We are grateful to all who participated last year. See you in January 2023!
&lt;/div&gt;

{{int:Feedback-thanks-title}} &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Community Tech, [[m:User:STei (WMF)|STei (WMF)]]&lt;/bdi&gt; 12:59, 13 دېكابىر 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:STei_(WMF)/CWS_2023_List&amp;oldid=24226232 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;  Movement Charter: End of the community consultation round 1&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation/Announcement/End of Community Consultation|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Movement Charter/Community Consultation/Announcement/End of Community Consultation}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

Hi everyone, 

On behalf of the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Movement Charter Drafting Committee]] (MCDC), we would like to thank everyone who has participated in our first [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation|community wide consultation period]] on the Movement Charter. 

People from across the Movement shared their feedback and thoughts on the content of the [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]]. If you have not had the chance to share your opinion yet, you are welcome to do so still by [[m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Content/Preamble|giving the drafts a read]] and filling out the '''[https://wikimediafoundation.limesurvey.net/743832 anonymous survey]''', which is accessible in 12+ languages. The survey will close on '''January 2, 2023'''. You are invited to continue to share your thoughts with the MCDC via email too: movementcharter@wikimedia.org. 

'''What’s next?'''

The [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Team|Movement Strategy and Governance team]] will publish the final report with the summary of the feedback received in January 2023. It will be shared with the MCDC and the communities via different distribution channels. 

After receiving the final report, the MCDC will review the suggestions and communicate the changes by providing an explanation on how and why suggestions were or were not adopted in the next versions of the drafts. There will be additional ways to engage with the Movement Charter content in 2023, including early feedback on a proposed ratification process and new drafts of different chapters in the second quarter of 2023.

We invite you to sign-up to the [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Newsletter|MCDC monthly newsletter]], it will be delivered to the Talk page of your choice. [[m:Special:MyLanguage/Movement_Charter/Drafting_Committee/Updates|Monthly updates]] are available on Meta to remain updated on the progress of the MCDC. 

Interested people can still sign-up to become a [[m:Special:MyLanguage/Movement Strategy and Governance/Movement Charter Ambassadors Program/About|Movement Charter Ambassador]] (MC Ambassador) to support their community. The MC Ambassadors Program grant program will restart accepting applications from both individuals and groups ahead of the next round of consultations in the second quarter of 2023.

We thank you for your participation, time and effort in helping to build the Charter for our Movement! 

''On behalf of the Movement Charter Drafting Committee,''&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 12:25, 16 دېكابىر 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;


== Vote for your favourite Wikimedia sound logo ==
''{{int:Please-translate}}''

''We are really sorry for posting in English''
[[ھۆججەت:Sound_Logo_Cover_Image_-_Linkedin.png|center|800x800px]]
Voting in the Wikimedia sound logo contest [[c:Commons:Sound_Logo_Vote|'''has started''']]. From December 6 to 19, 2022, please play a part and help chose the sound that will identify Wikimedia content on audio devices. [[wmfblog:2022/12/06/vote-for-the-sound-of-all-human-knowledge/|Learn more on Diff]].

The sound logo team is grateful to everyone who participated in this global contest. We received 3,235 submissions from 2,094 participants in 135 countries. We are incredibly grateful to the team of [[wmfblog:2022/10/31/screening-3235-sound-submissions/|volunteer screeners]] and the [https://meta.wikimedia.org/wiki/Communications/Sound_Logo/Contest_proposal#How_will_the_final_selection_happen? selection committee] who, among others, helped bring us to where we are today. It is now up to Wikimedia to choose the Sound Of All Human Knowledge.

Best wishes, [[ئىشلەتكۈچى:Arupako-WMF|Arupako-WMF]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Arupako-WMF|سۆزلىشىش]]) 16:32, 17 دېكابىر 2022 (UTC)

== Feminism and Folklore 2023 ==

&lt;div style=&quot;border:8px maroon ridge;padding:6px;&gt;

[[File:Feminism and Folklore 2023 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;center&gt;''{{int:please-translate}}''&lt;/center&gt;

Dear Wiki Community,

Christmas Greetings and a Happy New Year 2023,
 
You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2023|Feminism and Folklore 2023]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2023|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
 
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a [[:m:Feminism and Folklore 2023/List of Articles|list]] of suggested articles.
 
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a fountain tool or dashboard.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the fountain/dashboard link on the [[:m:Feminism and Folklore 2023/Project Page|meta project page]].
 
This year we would be supporting the community's financial aid for Internet and childcare support. This would be provided for the local team including their jury and coordinator team. This support is opt-in and non mandatory. Kindly fill in [https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSea81OO0lVgUBd551iIiENXht7BRCISYZlKyBQlemZu_j2OHQ/viewform this Google form] and mark a mail to [mailto:support@wikilovesfolklore.org support@wikilovesfolklore.org] with the subject line starting as [Stipend] Name or Username/Language. The last date to sign up for internet and childcare aid from our team is 20th of January 2023, We encourage the language coordinators to sign up their community on this link by the 25th of January 2023.
 
Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2023|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2023/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
 
We look forward to your immense coordination.
 
Thank you and Best wishes,

[[:m:Feminism and Folklore 2023|Feminism and Folklore 2023 International Team]]

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
--[[ئىشلەتكۈچى:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:MediaWiki message delivery|سۆزلىشىش]]) 10:24, 24 دېكابىر 2022 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=23942484 --&gt;

== Upcoming vote on the revised Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement/Voting 1|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement/Voting 1|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement/Voting 1}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

In mid-January 2023, the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines|Enforcement Guidelines]] for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] will undergo a second community-wide ratification vote. This follows [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|the March 2022 vote]], which resulted in a majority of voters supporting the Enforcement Guidelines. During the vote, participants helped highlight important community concerns. The Board’s [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Community Affairs Committee|Community Affairs Committee]] requested that these areas of concern be reviewed.

The volunteer-led [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Drafting_committee#Revisions_Committee_members|Revisions Committee]] worked hard reviewing community input and making changes. They updated areas of concern, such as training and affirmation requirements, privacy and transparency in the process, and readability and translatability of the document itself.

The revised Enforcement Guidelines can be viewed '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines|here]]''', and a comparison of changes can be found '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Comparison|here]]'''.

'''How to vote?'''

Beginning '''January 17, 2023''', voting will be open. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Voter information|This page on Meta-wiki]]''' outlines information on how to vote using SecurePoll.

'''Who can vote?'''

The '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised enforcement_guidelines/Voter_information#Voting_eligibility|eligibility requirements]]''' for this vote are the same as for the Wikimedia Board of Trustees elections.  See the voter information page for more details about voter eligibility.  If you are an eligible voter, you can use your Wikimedia account to access the voting server.

'''What happens after the vote?''' 

Votes will be scrutinized by an independent group of volunteers, and the results will be published on Wikimedia-l, the Movement Strategy Forum, Diff and on Meta-wiki. Voters will again be able to vote and share concerns they have about the guidelines. The Board of Trustees will look at the levels of support and concerns raised as they look at how the Enforcement Guidelines should be ratified or developed further.

On behalf of the UCoC Project Team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[m:User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 12:28, 11 يانۋار 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== Voting now open on the revised Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct ==

&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement/Voting 2|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''{{subst:more languages}}''

Hello all, 

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised_enforcement_guidelines/Voting|voting period]] for the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised_enforcement_guidelines|revised Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] is now open! Voting will be open for two weeks and will close at '''23:59 UTC''' on '''January 31, 2023'''. Please visit the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised_enforcement_guidelines/Voter_information|voter information page on Meta-wiki]] for voter eligibility information and details on how to vote.

For more details on the Enforcement Guidelines and the voting process, see our [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised_enforcement_guidelines/Announcement/Voting_1|previous message]].

On behalf of the UCoC Project Team,&lt;br&gt;
[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 12:50, 18 يانۋار 2023 (UTC)
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

&lt;div dir=&quot;ltr&quot;&gt;
== Enabling Content and Section translation tool in Uyghur Wikipedia ==
{{Int:Hello}} Friends!

Apologies as this message is not in your native language, {{Int:Please-translate}}.

The WMF Language team is pleased to let you know that we will like to enable the Section and Content translation tool in Uyghur Wikipedia. For this, our team will love you to read about the tool and test the new [https://design.wikimedia.org/strategy/section-translation.html Section Translation tool] so you can:

* Give us your feedback

* Ask us questions

* Tell us how to improve it

Below is background information about the tools and how you can test the Section translation tool.

'''Background information'''

[[mw:Content_translation|Content Translation]] has been a successful tool for editors to create content in their language. More than one million articles have been created across all languages since the tool was released in 2015. However, the tool is not out of beta in Uyghur Wikipedia, limiting the discoverability of the tool and its use and blocking the enablement of the Section translation in your Wikipedia

[[mw:Content_translation/Section_translation|Section Translation]] extends the capabilities of Content Translation to support mobile devices. On mobile, the tool will:

* Guide you to translate one section at a time in order to expand existing articles or create new ones

* Make it easy to transfer knowledge across languages anytime from your mobile device

We plan to enable the tools on Uyghur Wikipedia in the coming week if there are no objections from your community. After it is enabled, we’ll monitor the content created with the tools and process all the feedback. In any case, feel free to raise any concerns or questions you may already have as a reply to this message or on [[mw:Talk:Content_translation/Section_translation|the project talk page]]

'''Try the Section translation tool'''

Before the enablement, you can try the current implementation of the tool in [https://test.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;from=en&amp;to=ug&amp;sx=true#/ our testing instance]. Once it is enabled on Uyghur Wikipedia, you’ll have access to https://ug.wikipedia.org/wiki/Special:ContentTranslation with your mobile device. You can select an article to translate, and machine translation will be provided as a starting point for editors to improve.

'''Provide feedback'''

Please provide feedback about Section translation on [[mw:Talk:Content_translation/Section_translation|the project talk page]]. We want to  hear about your impressions on

* The section translation tool

* What do you think about our plans to enable it

* Your ideas for improving the tool

Thanks and we look forward to your feedback and questions.

&lt;nowiki&gt;~~~~ On behalf of the WMF Language team&lt;/nowiki&gt; [[ئىشلەتكۈچى:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:UOzurumba (WMF)|سۆزلىشىش]]) 23:50, 31 يانۋار 2023 (UTC)

:To what extent have native speakers been able to test the automatic translations made by the tool? Machine translation of Uyghur is generally not all that great, and I'm a bit skeptical regarding how this will affect UgWiki [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 03:16, 4 فېۋرال 2023 (UTC)
::Pinging [[User:UOzurumba (WMF)]] [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 07:38, 5 فېۋرال 2023 (UTC)
:::Thank you, [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]], for your question; the Machine translation support in the Content and Section translation tools is meant to be a starting point to aid them in translating articles efficiently; this is to say that a translator can not publish an initial machine translation without reviewing and editing it. 
:::So, there is a mechanism in content translation that measures the level of modification a user makes to the machine translation provided before it is published. In other words, the system notes how many words were added, removed and modified in percentage, which can be adjusted in your Wikipedia to improve the quality of translation if there is a need for that. 
:::With the mechanism in place, your community can monitor the quality of content created with the Machine translation and adjust [[mw:Help:Content_translation/Translating/Translation_quality|the machine translation limit]] (make the machine translation limit more strict if necessary). The above measure ensures that translated articles meet the required quality and takes care of your worries. Also, translators can choose the &quot;Start with an empty paragraph option&quot; when translating.
:::So far, UgWiki has translated 87 articles using Content translation. Bringing it out of beta and enabling the Section translation will make the tool more discoverable and increase content in Uyghur Wikipedia.
:::I hope this helped answer your question 
:::[[ئىشلەتكۈچى:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:UOzurumba (WMF)|سۆزلىشىش]]) 18:08, 6 فېۋرال 2023 (UTC)
::::Hello, [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]]; the WMF Language team would like to enable the Content and Section translation tool this week for your Wikipedia since there are no objections.
::::Thank you!
::::[[ئىشلەتكۈچى:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:UOzurumba (WMF)|سۆزلىشىش]]) 16:48, 14 فېۋرال 2023 (UTC)
:::::I am generally very skeptical of the utility of these tools if the machine translations are not all that good and would likely serve (on this wiki) to create more damage to the project through improper machine translation than benefit by ease-of-use by native speakers. For that reason, I lean in opposition to the broader implementation of the tool. If you would like the broader community to weigh in, discussion in the Uyghur language is going to be necessary; much of the Uyghur world has limited or no understanding of English, and low-quality machine translations will lose the nuance of things like this. [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 01:11, 15 فېۋرال 2023 (UTC)
::::::@[[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] About your scepticism of the misuse of machine translation, we can only know if we enable it in your Wiki and also have data showing that most of the translations done with the tool are substandard, which would out way the benefits of having the tools and improving the translation experience towards bridging the content gap, translating with ease and other advantages having the tool offers. 
::::::If it helps, we can evaluate the tools' usefulness after it is enabled for some time. If there are challenges with it, your community can provide us with feedback, and we will work with your feedback to improve it or remove it, as the case may be. Please, let us know what you think.
 
::::::Also, I would appreciate it if you could help with the translation (if you can), with 
the hope that other people from your community will read this announcement, test the tool and give us feedback on enabling it. 
::::::Best regards,
::::::[[ئىشلەتكۈچى:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:UOzurumba (WMF)|سۆزلىشىش]]) 20:14, 10 مارت 2023 (UTC)
:::::::Alas, I cannot help well with the translation. However, if you would like to reach the community more broadly, cross-posting in Russian and Mandarin Chinese would probably help. [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 07:32, 12 مارت 2023 (UTC)
::::::::Thank you@[[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]], for your reply and suggestion to cross-post in Russian and Mandarin. Do you mean that translating this message into Russian or Mandarin Chinese and then posting the translation here will help, or do you mean cross-posting this message in English in the Russian and Mandarin Chinese village pump? Sorry for the disturbance, I want to be sure I understand this. 
::::::::[[ئىشلەتكۈچى:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:UOzurumba (WMF)|سۆزلىشىش]]) 18:00, 13 مارت 2023 (UTC)
:::::::::I mean translating this into Russian and Mandarin, and then posting it here. [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 18:09, 13 مارت 2023 (UTC)

&lt;/div&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Voting on the revised Enforcement Guidelines for the Universal Code of Conduct is closed&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement/Voting 4|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement/Voting 4|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement/Voting 4}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Voting|vote]] on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] is now closed.  The results will now be counted and scrutinized to ensure that only eligible votes are included. Results will be published [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines/Voting/Results|on Meta]] and other movement forums as soon as they become available, as well as information on future steps. Thank you to all who participated in the voting process, and who have contributed to the drafting of Guidelines.  

On behalf of the UCoC Project Team,
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 11:34, 3 فېۋرال 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== Global ban for PlanespotterA320/RespectCE ==

Per the [[m:Global bans|Global bans]] policy, I'm informing the project of this request for comment: [[m:Requests for comment/Global ban for PlanespotterA320 (2) ]] about banning a member from your community. Thank you.--[[User:Lemonaka|Lemonaka]] ([[User talk:Lemonaka|talk]]) 21:40, 6 February 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Zabe@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Lemonaka/Massmessagelist&amp;oldid=24501599 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Universal Code of Conduct revised enforcement guidelines vote results&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The recent community-wide vote on the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised_enforcement_guidelines |Universal Code of Conduct revised Enforcement Guidelines]] has been tallied and scrutinized. Thank you to everyone who participated.

After 3097 voters from 146 Wikimedia communities voted, the results are 76% in support of the Enforcement Guidelines, and 24% in opposition. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised_enforcement_guidelines/Voting_statistics|Statistics]] for the vote are available. A more detailed summary of comments submitted during the vote will be published soon.

From here, the results and comments collected during this vote will be submitted to the Board of Trustees for their review. The current expectation is that the Board of Trustees review process will complete in March 2023.  We will update you when their review process is completed.

On behalf of the UCoC Project Team,
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 16:06, 14 فېۋرال 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Community feedback-cycle about updating the Wikimedia Terms of Use starts&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/2023 ToU updates/Office hours/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/2023 ToU updates/Office hours/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Legal department/2023 ToU updates/Office hours/Announcement|}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello everyone,

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Legal_department|Wikimedia Foundation Legal Department]] is organizing a feedback-cycle with community members to discuss updating the Wikimedia Terms of Use.

[[:foundation:Special:MyLanguage/Terms of Use|The Terms of Use (ToU)]] are the legal terms that govern the use of websites hosted by the Wikimedia Foundation. We will be gathering your feedback on a draft proposal from February through April. The draft will be translated into several languages, with written feedback accepted in any language.

This update comes in response to several things:
* Implementing the Universal Code of Conduct
* Updating project text to the Creative Commons BY-SA 4.0 license
* Proposal for better addressing undisclosed paid editing
* Bringing our terms in line with current and recently passed laws affecting the Foundation, including the European Digital Services Act

As part of the feedback cycle two office hours will be held, the first on March 2, the second on April 4. 

For further information, please consult:
* The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/2023 ToU updates/Proposed update|proposed update of the ToU by comparison]]  
* The page for your [[m:Talk:Terms of use|feedback]]
* Information about [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/2023 ToU updates/Office hours|the office hours]]

On behalf of the Wikimedia Foundation Legal Team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 22:50, 21 فېۋرال 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2023-03-01|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2023-03-01T14:00|en}} {{#time:H:i e|2023-03-01T14:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2023-03-01|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;span dir=ltr&gt;[[m:User:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|{{int:talk}}]])&lt;/span&gt; 21:21, 27 فېۋرال 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=24390465 --&gt;

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023: We are back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2023 promo.png|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|Ministry of Foreign Affairs of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the third edition of writing challenge &quot;'''[[m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from 1st until 31st March 2023. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive [[m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2023/Prizes|prizes]].&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[m:CentralNotice/Request/UCDM 2023|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge!
&lt;/div&gt;
[[m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]]) 07:58, 1 March 2023 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=23942484 --&gt;

&lt;div dir=ltr&gt;

==Copyright issues on the Uyghur Wikipedia==
The vast majority of images on the Uyghur Wikipedia are not provided with computer-readable license tags, which are required by [[WMF:Resolution:Licensing policy]] because we do not have an exemption doctrine policy. As an administrator, I have been working over the past several months to move public domain files from this Wiki to Commons, as well as to delete clear violations of copyrights. I will be attempting to complete this work this month; if any files are not tagged with a valid template or otherwise moved to Commons by the end of the month (UTC), then those files will be deleted as presumptive violations of copyright. I will do my utmost over the next month to try to figure out which files are in the public domain or can otherwise be kept under the WMF resolution, but, in the event that there is no evidence by the end of the month that a file is uploaded under a valid free license, then that file will be deleted. [[ئىشلەتكۈچى:Red-tailed hawk|Red-tailed hawk]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Red-tailed hawk|سۆزلىشىش]]) 03:31, 2 مارت 2023 (UTC)
&lt;/div&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Wikimania 2023 Welcoming Program Submissions&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;wikimania-program-submissions&quot;/&gt;[[File:Wikimania Singapore Logo.svg|right|frameless]]Do you want to host an in-person or virtual session at Wikimania 2023? Maybe a hands-on workshop, a lively discussion, a fun performance, a catchy poster, or a memorable lightning talk? [[wmania:Special:MyLanguage/2023:Program/Submissions|'''Submissions are open until March 28''']]. The event will have dedicated hybrid blocks, so virtual submissions and pre-recorded content are also welcome. If you have any questions, please join us at an upcoming conversation on March 12 or 19, or reach out by email at wikimania@wikimedia.org or on Telegram. More information on-wiki.&lt;section end=&quot;wikimania-program-submissions&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:CKoerner (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=24390465 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Board of Trustees have ratified the UCoC Enforcement Guidelines&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement - Board ratification|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement - Board ratification|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Announcement - Board ratification}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello all, an important update on the UCoC Enforcement Guidelines:

The vote on the Enforcement Guidelines in January 2023 showed a majority approval of the Enforcement Guidelines. There were 369 comments received and a detailed summary of the comments will be published shortly. Just over three-thousand (3097) voters voted and 76% approved of the Enforcement Guidelines. You can view the '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Revised_enforcement_guidelines/Voting_statistics|vote statistics on Meta-wiki]]'''.

As the support increased, this signifies to the Board that the current version has addressed some of the issues indicated during the last review in 2022. The Board of Trustees voted to ratify the Enforcement Guidelines. The [https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Approval_of_Universal_Code_of_Conduct_Enforcement_Guidelines resolution can be found on Foundation wiki] and you can read more about the [https://diff.wikimedia.org/2023/03/21/the-enforcement-guidelines-received-strong-support-from-the-community-what-happens-next/ process behind the 2023 Enforcement Guidelines review on Diff.]

There are some next steps to take with the important recommendations provided by the Enforcement Guidelines. More details will come soon about timelines. Thank you for your interest and participation. 

On behalf of the UCoC Project Team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 15:55, 23 مارت 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Report on voter comments from the revised UCoC Enforcement Guidelines ratification vote&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Voting/Report/Email|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Voting/Report/Email|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Voting/Report/Email}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello all,

The Universal Code of Conduct project team has completed the analysis of the comments accompanying the ratification vote on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines|revised Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]]. 

All respondents to the vote had the opportunity to provide comments regarding the contents of the revised Enforcement Guidelines draft document. A total of 369 participants left comments in 18 languages; compared to 657 commenters in 27 languages in 2022. The Trust and Safety Policy team completed an analysis of these results, categorizing comments to identify major themes and areas of focus within the comments. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Revised enforcement guidelines/Voter comments report|The report is available in translated versions on Meta-wiki here]]'''. Please help translate into your language. 

Again, we are thankful to all who participated in the vote and discussions. More information about the Universal Code of Conduct and its Enforcement Guidelines can be found on Meta-wiki.

On behalf of the Universal Code of Conduct project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 14:40, 31 مارت 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Upcoming community review of the Movement Charter ratification methodology&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Movement Charter/Ratification/Pre-announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''

Hello everyone, 

The [[Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee|Movement Charter Drafting Committee]] (MCDC) will propose a ratification methodology for the future [[Special:MyLanguage/Movement Charter|Movement Charter]] on April 10, 2023. The proposed ratification methodology is a result of learnings from previous ratification processes. 

The MCDC will organize a consultation period with the Wikimedia Movement to hear feedback on the proposed ratification methodology from '''April 10 to 28, 2023'''. People will be invited to share their feedback on the questions mainly via the Meta Talk page discussion, on the Movement Strategy Forum, and during the community conversation hours. The MCDC welcomes your input on some open questions.

'''Join the community conversation hours'''

The MCDC invites everyone interested in sharing their feedback on the proposed methodology to join the community conversation hours:  
* [[Special:MyLanguage/Movement_Charter/Community_Consultation#Community_conversation_#1:_18_April,_2023_at_10.00_UTC|Community conversation hour #1]]: '''18 April at 10:00 UTC''' ([https://zonestamp.toolforge.org/1681812036 your local time])  
* [[Special:MyLanguage/Movement_Charter/Community_Consultation#Community_conversation_#1:_18_April,_2023_at_10.00_UTC|Community conversation hour #2]]: '''24 April at 17:00 UTC''' ([https://zonestamp.toolforge.org/1682355603 your local time]) 

When signing up, please leave a comment if you need language support. Please note that language interpretation will be provided if at least 3 people expressed interest to participate in the following languages: Arabic, Mandarin Chinese, French, German, Indonesian, Japanese, Polish, Portuguese (Brazilian), Russian and Spanish.

Thank you,

On behalf of the Movement Charter Drafting Committee,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[m:User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 15:38, 6 ئاپرېل 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Elections Committee: Call for New Members&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominations/2023/Announcement|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominations/2023/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections committee/Nominations/2023/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello everyone, 

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee|Wikimedia Foundation elections committee]] (Elections Committee) is, from today until April 24, seeking an additional 2–4 members to help facilitate the Wikimedia Foundation Board of Trustee (Board) selection process.

The 2024 Wikimedia Foundation Board of Trustees election is being planned. New members are invited to join the Elections Committee. The Elections Committee oversees the Board of Trustees community seat selection process. Join the committee and contribute your valuable skills and ideas to the Trustee selection process.

There are eight community- and affiliate-selected seats on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_of_Trustees|the Wikimedia Foundation Board]]. The wider Wikimedia community votes for community members to occupy these seats. In 2024, the Elections Committee will oversee this selection process for the community- and affiliate-selected seats with expiring terms. This process will be supported by the Wikimedia Foundation.

Elections Committee members sign up for three-year terms and will be asked to [[phab:L37|sign a confidentiality agreement]]. Members can expect to contribute 2–5 hours per week before the selection process and 5–8 hours per week during the selection process.

As an Elections Committee member, you will be responsible for:

* Attending online meetings between now and the next election (mid-2024)
* Attending onboarding and online training in May–June 2023
* Working with the Committee to fulfill its [[foundation:Special:MyLanguage/Elections_Committee_Charter|other responsibilities]]

New members should have the following qualities:

* Fluency in English
* Responsiveness to email collaboration
* Knowledge of the movement and movement governance

If you would like to volunteer for this role, please '''submit your candidacy by April 24, 2023 23:59 [[en:Anywhere on Earth|AoE (Anywhere on Earth)]] on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Nominations/2023|this Meta-Wiki page]]'''.

You can [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Board_noticeboard/Wikimedia_Foundation_Elections_Committee_-_2023_Call_for_New_Members|'''read the full announcement here''']]. Thank you in advance for your interest! If you are not interested but know someone who might be, share this message with them. Please let me know if you have questions.

On behalf of the Elections Committee,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[m:User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 15:41, 12 ئاپرېل 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24066307 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Call for early input on the proposed Movement Charter ratification methodology&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
Hello all,

The [[&lt;tvar name=&quot;mcdc&quot;&gt;m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Drafting Committee&lt;/tvar&gt;|Movement Charter Drafting Committee]] (MCDC) has started to collect input from the Wikimedia movement on the [[&lt;tvar name=&quot;mcm&quot;&gt;m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Ratification&lt;/tvar&gt;|proposed methodology for the ratification of the Movement Charter]] from '''April 10 to 28, 2023'''. Ratification of the [[&lt;tvar name=&quot;mc&quot;&gt;m:Special:MyLanguage/Movement Charter&lt;/tvar&gt;|Movement Charter]] is planned to take place in early 2024 according to the timeline. 

'''There are [[&lt;tvar name=&quot;mcm2&quot;&gt;m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Ratification&lt;/tvar&gt;|six questions]] that the MCDC requests your input on.''' Please share your feedback by:
* Commenting on the [[&lt;tvar name=&quot;tmc&quot;&gt;m:Special:MyLanguage/Talk:Movement Charter&lt;/tvar&gt;|Meta talk page]]
* Commenting on the [&lt;tvar name=&quot;forum&quot;&gt;https://forum.movement-strategy.org/t/movement-charter-ratification-methodology-community-review-from-10-28-april-2023/2930&lt;/tvar&gt; Movement Strategy forum]
* Joining the community conversation hours; the first conversation hour will take place on '''18 April at 10:00 UTC''' ([&lt;tvar name=&quot;1&quot;&gt;https://zonestamp.toolforge.org/1681812036&lt;/tvar&gt; your local time]). [[&lt;tvar name=&quot;mccc&quot;&gt;m:Special:MyLanguage/Movement Charter/Community Consultation&lt;/tvar&gt;|When signing up]], please leave a comment if you need language support by April 16, 2023. We will try our best to provide language interpretation if at least three people expressed interest.

If you have any questions, kindly let us know.

On behalf of the Movement Charter Drafting Committee,
&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] &amp; [[m:User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 13:33, 14 ئاپرېل 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24869567 --&gt;

== Rename ==
Hi, in sitename is written Wikipedia, but it needs to be ۋىكىپېدىيە (in Uyghur language). Please share your opinion with us.
[[ئىشلەتكۈچى:Zolgoyo|Zolgoyo]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Zolgoyo|سۆزلىشىش]]) 09:36, 17 ئاپرېل 2023 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read-only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] tests the switch between its first and secondary data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2023-04-26|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2023-04-26T14:00|en}} {{#time:H:i e|2023-04-26T14:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2023-04-26|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary.  You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 00:42, 21 ئاپرېل 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=24748237 --&gt;

== Wikimedia Foundation’s 2023-2024 Annual Plan and Upcoming Community Conversations ==

The main purpose of this message is to share with you the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024|draft annual plan]] of the Wikimedia Foundation for the coming fiscal year from July 2023 to June 2024. The summary of the annual plan is available in multiple languages. 

'''Some Excerpts from the Annual Plan Draft'''

The Wikimedia Foundation has remained in a period of transition. It welcomed new leadership last year, including a new Chief Executive Officer and Chief Product and Technology Officer. Additionally, the Foundation has navigated conversations with global communities on a range of important issues, from a future charter defining roles and responsibilities, to how we raise shared resources through banner fundraising. This year's Annual Plan attempts to provide more clarity on multi-year strategic issues that do not have quick fixes, and more detailed information on how the Foundation operates.

For the second consecutive year, the Wikimedia Foundation is anchoring its annual plan in the movement's strategy to [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Goals/Equity|advance equity]]. The intention is to connect the Foundation's work even more deeply with the [[m:Special:MyLanguage/Movement_Strategy/Recommendations/Summary|Movement Strategy Recommendations]] to make even deeper progress towards the [[m:Special:MyLanguage/Strategy/Wikimedia_movement/2017|2030 Strategic Direction]]. This year, the Foundation is recentering its plan around [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Goals/Infrastructure|Product and Technology]], emphasizing our unique role as a platform for people and communities collaborating on a massive scale. If you are interested to learn more, you can find detailed information on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024|this meta page]]. 

'''Requesting Your Feedback'''

Your feedback is highly appreciated, whether being on [[m:Talk:Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024|Meta discussion page]] or sharing at your local discussion space. Your comments and reflections will help improve the proposal before the Foundation’s Board of Trustees considers the plan and budget in their June meeting. 

'''Community Conversations'''

Everyone is also invited to participate in the '''virtual conversation on 30th April 2023 at 6am UTC''' (check your [https://zonestamp.toolforge.org/1682834411 local time here]), which is planned for participants from the Asia Pacific timezone. Kindly see the [[wmfblog:event/30th-april-annual-planning-call/|Diff calendar here]]. [[m:User:Lgruwell-WMF|Lisa Seitz Gruwell]], Chief Advancement Officer and Deputy to the Chief Executive Officer will be joining the call to share more and learn about your thoughts. You can find the information relating to virtual conversations on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_Annual_Plan/2023-2024/Collaboration|collaboration page]]. We look forward to seeing you in the upcoming conversation!

[[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]] 13:31, 25 ئاپرېل 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:VChang (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24869572 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Seeking volunteers for the next step in the Universal Code of Conduct process&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Nominations/Announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Nominations/Announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''

Hello,

As follow-up to [https://lists.wikimedia.org/hyperkitty/list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/IOMVS7W75ZYMABQGOQ2QH2JAURC3CHGH/ the message about the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines] by Wikimedia Foundation Board of Trustees Vice Chair, Shani Evenstein Sigalov, I am reaching out about the next steps. I want to bring your attention to the next stage of the Universal Code of Conduct process, which is forming a building committee for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C). I invite community members with experience and deep interest in community health and governance to nominate themselves to be part of the U4C building committee, which needs people who are:

* Community members in good standing
* Knowledgeable about movement community processes, such as, but not limited to, policy drafting, participatory decision making, and application of existing rules and policies on Wikimedia projects
* Aware and appreciative of the diversity of the movement, such as, but not limited to, languages spoken, identity, geography, and project type
* Committed to participate for the entire U4C Building Committee period from mid-May - December 2023
* Comfortable with engaging in difficult, but productive conversations
* Confidently able to communicate in English

The Building Committee shall consist of volunteer community members, affiliate board or staff, and Wikimedia Foundation staff.

The Universal Code of Conduct has been a process strengthened by the skills and knowledge of the community and I look forward to what the U4C Building Committee creates. If you are interested in joining the Building Committee, please either [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee/Nominations|sign up on the Meta-Wiki page]], or contact ucocproject[[File:At sign.svg|16x16px|link=|(_AT_)]]wikimedia.org by May 12, 2023. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee|Read more on Meta-Wiki]]'''.

Best regards,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Xeno (WMF)|Xeno (WMF)]] 19:01, 26 ئاپرېل 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Xeno (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=24941045 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Selection of the U4C Building Committee&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The next stage in the Universal Code of Conduct process is establishing a Building Committee to create the charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C). The Building Committee has been selected. [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/U4C_Building_Committee|Read about the members and the work ahead on Meta-wiki]].&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

-- [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Project|UCoC Project Team]], 04:20, 27 ماي 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25018085 --&gt;

== MinT Machine Translation added to Uyghur Wikipedia ==

{{Int:Hello}} Uyghur Wikipedians!


Apologies as this message is not in your language, {{Int:Please help translate}} to your language.

The WMF Language team has added another machine translation (MT) system for [[ئالاھىدە:ContentTranslation|Content Translation]] in your Wikipedia called MinT; you can use [[mw:Content_translation/Machine_Translation/MinT|MinT machine translation]] when translating Wikipedia articles using the Content Translation tool.


The WMF Language team provides the MinT service. It is hosted in the Wikimedia Foundation Infrastructure with [[:en:Neural_machine_translation|neural machine translation]] models that other organizations have released with an open-source license. MinT integrates translation based on [https://ai.facebook.com/research/no-language-left-behind/ NLLB-200] and [https://opus.nlpl.eu/ OpusMT] and will replace those as separate options.  This MT is set as optional in your Wikipedia. Still, you can choose not to use it by selecting &quot;Start with empty paragraph&quot; from the &quot;Initial Translation&quot; dropdown menu.


Since MinT is hosted in the WMF Infrastructure and the models are open source, it adheres to Wikipedia's policies about attribution of rights, your privacy as a user and brand representation. You can find more information about the MinT Machine translation and the models on [[mw:Content_translation/Machine_Translation/MinT|this page]].


Please note that the use of the MinT MT is not compulsory. However, we would want your community to:

* use it to improve the quality of the Machine Translation service
* [[mw:Talk:Content_translation|provide feedback]] about the service and its quality, and ask questions about this addition.


We trust that introducing this MT is a good support to the Content Translation tool.


Thank you!

[[ئىشلەتكۈچى:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:UOzurumba (WMF)|سۆزلىشىش]]) 20:59, 13 ئىيۇن 2023 (UTC) On behalf of the WMF Language team.

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Announcing the new Elections Committee members&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections committee/Nominatons/2023/Announcement - new members}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello there, 

We are glad to announce [[listarchive:list/wikimedia-l@lists.wikimedia.org/message/4TALOUFPAP2VDBR27GKRVOP7IGQYU3DB/|the new members and advisors of the Elections Committee]]. The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections_committee|Elections Committee]] assists with the design and implementation of the process to select Community- and Affiliate-Selected trustees for the Wikimedia Foundation Board of Trustees. After an open nomination process, the strongest candidates spoke with the Board and four candidates were asked to join the Elections Committee. Four other candidates were asked to participate as advisors. 

Thank you to all the community members who submitted their names for consideration. We look forward to working with the Elections Committee in the near future.

On behalf of the Wikimedia Foundation Board of Trustees,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 18:00, 28 ئىيۇن 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25018085 --&gt;

== Deploying the Phonos in-line audio player to your Wiki ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
{{int:Hello}}!

Apologies if this message is not in your language, {{int:Please help translate}} to your language.

This wiki will soon be able to use the [[mw:Help:Extension:Phonos#Inline_audio_player_mode|inline audio player]] implemented by the [[mw:Extension:Phonos|Phonos]] extension. This is part of fulfilling a wishlist proposal of providing [[m:Community_Wishlist_Survey_2022/Multimedia_and_Commons/Audio_links_that_play_on_click|audio links that play on click]].

With the inline audio player, you can add text-to-speech audio snippets to wiki pages by simply using a tag:
&lt;syntaxhighlight lang=&quot;wikitext&quot;&gt;
&lt;phonos file=&quot;audio file&quot; label=&quot;Listen&quot;/&gt;
&lt;/syntaxhighlight&gt;
The above tag will show the text next to a speaker icon, and clicking on it will play the audio instantly without taking you to another page. A common example where you can use this feature is in adding pronunciation to words as illustrated on the [[wiktionary:en:English#Pronunciation|English Wiktionary]] below.

&lt;syntaxhighlight lang=&quot;wikitext&quot;&gt;
{{audio|en|En-uk-English.oga|Audio (UK)}}
&lt;/syntaxhighlight&gt;

Could become:

&lt;syntaxhighlight lang=&quot;wikitext&quot;&gt;
&lt;phonos file=&quot;En-uk-English.oga&quot; label=&quot;Audio (UK)&quot;/&gt;
&lt;/syntaxhighlight&gt;

The inline audio player will be available in your wiki in 2 weeks time; in the meantime, we would like you to [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Phonos|read about the features]] and give us feedback or ask questions about it in this [[mw:Help_talk:Extension:Phonos|talk page]].

Thank you!&lt;/div&gt;
&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]], on behalf of the Foundation's Language team&lt;/bdi&gt;
&lt;/div&gt;

02:26, 27 ئىيۇل 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_announcement_list_(In-line_audio_player)&amp;oldid=25350821 --&gt;

== Preparatory Council Nomination and Voting Information ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;languages/&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/ESEAP Hub/Preparatory Council Nomination and Voting Information|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''

Dear Communities and individual contributors in the ESEAP Regional Cooperation: 

The ESEAP Interim Hub Committee's mandate shall conclude with Wikimania 2023; culminating with their handover to a new [[m:Special:MyLanguage/ESEAP Preparatory Council/Process|ESEAP Preparatory Council.]]

This Preparatory Council will continue to define, until its completion, ESEAP's Roles and Responsibilities document. 

The Council shall also finalize ESEAP's pilot grant plan for the first year; concluding with the ESEAP Conference in 2024. 

The Preparatory Council will consist of 9 seats;

* 4 of the 9 seats will be allocated for Affiliates and voted exclusively by Affiliates. Each affiliate will have a maximum of 4 votes.
* 3 seats will be allocated for Communities from ESEAP, duly verified, and voted exclusively by the Communities. Each community will have a maximum of 3 votes.
* 2 seats will be allocated for Individual contributors and will be voted by Popular Vote ‐ voted exclusively by individual contributors. Each individual voter has a maximum of 2 votes.

Should your community wish to nominate a candidate, please [[m:Special:MyLanguage/ESEAP Preparatory Council/Nomination|nominate your community with the name of the candidate]] by August 19th. The [[m:Special:MyLanguage/ESEAP Preparatory Council/Voting|voting]] will be happening betwen August 20nd and September 2nd.

Should you (individual contributor) want to nominate an individual, please [[m:Special:MyLanguage/ESEAP Preparatory Council/Nomination|nominate the person]] by August 19th. The [[m:Special:MyLanguage/ESEAP Preparatory Council/Voting|voting]] will be happening between August 20nd and September 2nd.

With the time being so short, we need your cooperation and participation as soon as possible.

The election for the seats will be held on the this Meta page.

Let's move forward together!

Sincerely,

[[m:Special:MyLanguage/ESEAP_Hub/Community_Yellow_Pages#ESEAP_Hub_Interim_Committee|ESEAP Interim Hub Committee]]
&lt;/div&gt;

[[User:VChang (WMF)|VChang (WMF)]]  09:21, 17 ئاۋغۇست 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:VChang (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Movement_Strategy_and_Governance/Delivery/ESEAP_communities&amp;oldid=24939050 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Review the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt; 
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Announcement - Review|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/U4C Building Committee/Announcement - Review}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Hello all,

I am pleased to share the next step in the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal Code of Conduct|Universal Code of Conduct]] work. The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) draft charter]] is now ready for your review. 

The [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal Code of Conduct/Enforcement guidelines|Enforcement Guidelines]] require a [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines#4.5_U4C_Building_Committee|Building Committee]] form to draft a charter that outlines procedures and details for a global committee to be called the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines#4._UCoC_Coordinating_Committee_(U4C)|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]]. Over the past few months, the U4C Building Committee worked together as a group to discuss and draft the U4C charter. The U4C Building Committee welcomes feedback about the draft charter now through 22 September 2023. After that date, the U4C Building Committee will revise the charter as needed and a community vote will open shortly afterward.

Join the conversation during the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/U4C Building Committee#Conversation hours|conversation hours]] or on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Meta-wiki]].

Best,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]], on behalf of the U4C Building Committee, 15:35, 28 ئاۋغۇست 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25392152 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read-only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster. To make sure everything is working, the Wikimedia Technology department needs to do a planned test. This test will show if they can reliably switch from one data centre to the other. It requires many teams to prepare for the test and to be available to fix any unexpected problems. 

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2023-09-20|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2023-09-20T14:00|en}} {{#time:H:i e|2023-09-20T14:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2023-09-20|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:Trizek (WMF)|Trizek_(WMF)]] ([[m:User talk:Trizek (WMF)|talk]]) 09:24, 15 سىنتەبىر 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=25018086 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;== Opportunities open for the Affiliations Committee, Ombuds commission, and the Case Review Committee  ==&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;div style=&quot;margin:.2em 0 .5em;margin-{{#switch:{{PAGELANGUAGE}}|ar|arc|ary|arz|azb|bcc|bgn|ckb|bqi|dv|fa|fa-af|glk|ha-arab|he|kk-arab|kk-cn|ks|ku-arab|ms-arab|mzn|pnb|prd|ps|sd|ug|ur|ydd|yi=right|left}}:3ex;&quot;&gt;
[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short|''You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.'']]

''&lt;span class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments/Announcement/Short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/span&gt;''&lt;/div&gt;

Hi everyone! The [[m:Special:MyLanguage/Affiliations Committee|Affiliations Committee]] (AffCom), [[m:Special:MyLanguage/Ombuds_commission|Ombuds commission]] (OC), and the [[m:Special:MyLanguage/Trust_and_Safety/Case_Review_Committee|Case Review Committee]] (CRC) are looking for new members. These volunteer groups provide important structural and oversight support for the community and movement. People are encouraged to nominate themselves or encourage others they feel would contribute to these groups to apply. There is more information about the roles of the groups, the skills needed, and the opportunity to apply on the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Legal department/Committee appointments|'''Meta-wiki page''']]. 

On behalf of the Committee Support team,&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
~ [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 16:41, 9 ئۆكتەبىر 2023 (UTC) &lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25570445 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Review and comment on the 2024 Wikimedia Foundation Board of Trustees selection rules package&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:wiki/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Rules package review - short}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Dear all, 

Please review and comment on the Wikimedia Foundation Board of Trustees selection rules package from now until 29 October 2023. The selection rules package was based on older versions by the Elections Committee and will be used in the 2024 Board of Trustees selection. Providing your comments now will help them provide a smoother, better Board selection process. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|More on the Meta-wiki page]].

Best,

Katie Chan &lt;br&gt;
Chair of the Elections Committee&lt;br /&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

01:13, 17 ئۆكتەبىر 2023 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25570445 --&gt;

== Do you use Wikidata in Wikimedia sibling projects? Tell us about your experiences ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''Note: Apologies for cross-posting and sending in English.''

Hello, the '''[[m:WD4WMP|Wikidata for Wikimedia Projects]]''' team at Wikimedia Deutschland would like to hear about your experiences using Wikidata in the sibling projects. If you are interested in sharing your opinion and insights, please consider signing up for an interview with us in this '''[https://wikimedia.sslsurvey.de/Wikidata-for-Wikimedia-Interviews Registration form]'''.&lt;br&gt; 
''Currently, we are only able to conduct interviews in English.''

The front page of the form has more details about what the conversation will be like, including how we would '''compensate''' you for your time.

For more information, visit our ''[[m:WD4WMP/AddIssue|project issue page]]'' where you can also share your experiences in written form, without an interview.&lt;br&gt;We look forward to speaking with you, [[m:User:Danny Benjafield (WMDE)|Danny Benjafield (WMDE)]] ([[m:User talk:Danny Benjafield (WMDE)|talk]]) 08:53, 5 January 2024 (UTC)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Danny Benjafield (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/WD4WMP/ScreenerInvite&amp;oldid=26027495 --&gt;

== Feminism and Folklore 2024 ==

&lt;div style=&quot;border:8px maroon ridge;padding:6px;&gt;

[[File:Feminism and Folklore 2024 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;center&gt;''{{int:please-translate}}''&lt;/center&gt;

Dear Wiki Community,

You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024]]''' writing competition from February 1, 2023, to March 31, 2023 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
 
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles.
 
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a campaign on '''CampWiz''' tool.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta project page]].

This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools''']

Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2024|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2024/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
 
We look forward to your immense coordination.
 
Thank you and Best wishes,

'''[[:m:Feminism and Folklore 2024|Feminism and Folklore 2024 International Team]]'''

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
--[[ئىشلەتكۈچى:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:MediaWiki message delivery|سۆزلىشىش]]) 07:26, 18 يانۋار 2024 (UTC)

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Dear Wiki Community,
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024|Wiki Loves Folklore 2024]]''' an international photography contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2024 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2024/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2024|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''

-- [[ئىشلەتكۈچى:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:MediaWiki message delivery|سۆزلىشىش]]) 07:26, 18 يانۋار 2024 (UTC)
&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=23942484 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting opens}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,

I am reaching out to you today to announce that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) Charter is now open. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]] now through '''2 February 2024'''. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C Charter]] is on Meta-wiki with translations available. 

Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation.

On behalf of the UCoC Project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 18:08, 19 يانۋار 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25853527 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Last days to vote on the Charter for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - voting reminder}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''
Hello all,

I am reaching out to you today to remind you that the voting period for the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) charter will close on '''2 February 2024'''. Community members may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|cast their vote and provide comments about the charter via SecurePoll]]. Those of you who voiced your opinions during the development of the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|UCoC Enforcement Guidelines]] will find this process familiar.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|current version of the U4C charter]] is on Meta-wiki with translations available. 

Read the charter, go vote and share this note with others in your community. I can confidently say the U4C Building Committee looks forward to your participation.

On behalf of the UCoC Project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 17:00, 31 يانۋار 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=25853527 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Announcing the results of the UCoC Coordinating Committee Charter ratification vote&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:wiki/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Announcement - results}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

Thank you everyone for following the progress of the Universal Code of Conduct. I am writing to you today to announce the outcome of the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter/Voter_information|ratification vote]] on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee Charter]]. 1746 contributors voted in this ratification vote with 1249 voters supporting the Charter and 420 voters not. The ratification vote process allowed for voters to provide comments about the Charter. 

A report of voting statistics and a summary of voter comments will be published on Meta-wiki in the coming weeks.

Please look forward to hearing about the next steps soon.

On behalf of the UCoC Project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 18:24, 12 فېۋرال 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26160150 --&gt;

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024: We are back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2024 general.jpg|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the forth edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2024|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from 1st until 31st March 2024. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contribution in every language! The most active contesters will receive prizes.&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/UCDM 2024|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:ValentynNefedov (WMUA)|ValentynNefedov (WMUA)]] ([[:m:User talk:ValentynNefedov (WMUA)|talk]])
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:ValentynNefedov (WMUA)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=26166467 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Report of the U4C Charter ratification and U4C Call for Candidates now available&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – call for candidates}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Hello all,

I am writing to you today with two important pieces of information. First, the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter/Vote results|report of the comments from the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter ratification]] is now available. Secondly, the call for candidates for the U4C is open now through April 1, 2024.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members are invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Per the charter, there are 16 seats on the U4C: eight community-at-large seats and eight regional seats to ensure the U4C represents the diversity of the movement.

Read more and submit your application on [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|Meta-wiki]].

On behalf of the UCoC project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 16:25, 5 مارت 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26276337 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt; Wikimedia Foundation Board of Trustees 2024 Selection&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
: ''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement| You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]]''
: ''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2024/Announcement/Selection announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;''
Dear all,

This year, the term of 4 (four) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats.

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections committee|Elections Committee]] will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Board Governance Committee created a Board Selection Working Group from Trustees who cannot be candidates in the 2024 community- and affiliate-selected trustee selection process composed of Dariusz Jemielniak, Nataliia Tymkiv, Esra'a Al Shafei, Kathy Collins, and Shani Evenstein Sigalov [3]. The group is tasked with providing Board oversight for the 2024 trustee selection process, and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4]. 

Here are the key planned dates:

*  May 2024: Call for candidates and call for questions
*  June 2024: Affiliates vote to shortlist 12 candidates (no shortlisting if 15 or less candidates apply) [5]
*  June-August 2024: Campaign period
*  End of August / beginning of September 2024: Two-week community voting period
*  October–November 2024: Background check of selected candidates
*  Board's Meeting in December 2024: New trustees seated

Learn more about the 2024 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024|this Meta-wiki page]], and make your plan.

'''Election Volunteers'''

Another way to be involved with the 2024 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2024/Election Volunteers|Meta-wiki page]].

Best regards,

[[m:Special:MyLanguage/User:Pundit|Dariusz Jemielniak]] (Governance Committee Chair, Board Selection Working Group)

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2021/Results#Elected

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter

[3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Minutes:2023-08-15#Governance_Committee

[4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles

[5] Even though the ideal number is 12 candidates for 4 open seats, the shortlisting process will be triggered if there are more than 15 candidates because the 1-3 candidates that are removed might feel ostracized and it would be a lot of work for affiliates to carry out the shortlisting process to only eliminate 1-3 candidates from the candidate list.&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[User:MPossoupe_(WMF)|MPossoupe_(WMF)]]19:57, 12 مارت 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:MPossoupe (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26349432 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read-only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2024-03-20|en}}'''. The test will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2024-03-20T14:00|en}} {{#time:H:i e|2024-03-20T14:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2024-03-20|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. There will be more notifications about this. A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. '''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

[[user:Trizek (WMF)|Trizek (WMF)]], 00:01, 15 مارت 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:Trizek (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=25636619 --&gt;


== Global ban proposal for Slowking4 ==
Hello. This is to notify the community that there is an ongoing global ban proposal for [[User:Slowking4]] who has been active on this wiki. You are invited to participate at [[metawiki:Requests for comment/Global ban for Slowking4 (2)|m:Requests for comment/Global ban for Slowking4 (2)]]&lt;nowiki&gt;. Thank you.[[ئىشلەتكۈچى:Seawolf35|Seawolf35]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:Seawolf35|سۆزلىشىش]]) 04:44, 15 مارت 2024 (UTC)

== مۇھەررىرلەرگە مەدھىيە (نەسر) ==

ئى ئوقۇرمەنلەر قەلبىگە ھۇزۇر ۋە مەرىپەت ئۇرۇقىنى چاچقۇچى جاپاكەش ۋە مىننەتسىز باغۋەنلەر! سىلەر ئىلىم دېڭىزىدىكى گۆھەرلەرنى لاي-لاتقىلاردىن تازىلاپ، ئۇنىڭ ھەقىقىي سۈزۈك جۇلاسىنى نامايان قىلغۇچى ئەزىز مېھنەتكەشسىلەر. سىلەرنىڭ ھەربىر ھەرپ ۋە سۆزلەر ئۈچۈن قىلغان ئىخلاسىڭلار ئۆزىنىڭ جەزبىدار ۋە جەلپكار نۇرىنى گىجىرماچ قۇرلارغا چېچىپ، ئوقۇرمەننىڭ قەلب ئوردىسىنى يورۇتىدۇ. چۈشىنىكسىز ئىبارىلەر سىلەرنىڭ قەلىمىڭلار ئاستىدا ئۆز مەنىسىنى تاپىدۇ. زېرىكىشلىك بەتلەر سىلەرنىڭ تۆككەن مېھنىتىڭلار سەۋەبلىك يۈرەك تارىنى تىترىتىدىغان قۇۋۋەتكە ئىگە بولۇپ، كىتابخان كۆڭلىگە گاھىدا ھۇزۇر ئاتا قىلسا، گاھىدا ئۇلارنىڭ ھېسسىياتىنى دولقۇنلىتىدۇ، يەنە گاھىدا خىيال كېمىسىنى قاياقلارغىدۇر ئېلىپ كېتىپ، ھاياتلىق دېڭىزىنى ساياھەت قىلدۇرىدۇ.  

سانسىزلىغان گىياھسىز، تاز-تاقىر قۇرلار سىلەرنىڭ تۆككەن تەرىڭلار ئارقىلىق پورەكلەپ ئېچىلىپ، ئۆزىنىڭ خۇشھىدلىرىنى چاچماقتا ۋە خۇددى جەننەت ھۆرلىرىنىڭ گۈزەل ناخشىلىرىدەك ھەربىر ئوقۇرمەن قەلبىگە چەكسىز راھەت ۋە ھۇزۇر-شادلىق ئاتا قىلماقتا. مىڭلىغان ئۆلۈك يازمىلار سىلەرنىڭ ئىخلاسىڭلار سەۋەبلىك قايتا ھاياتلىققا ئېرىشىپ، ئۆزىنىڭ يوشۇرۇن كۈچىنى تولىمۇ گۈزەل ۋە جانلىق شەكىلدە گەۋدىلەندۈرمەكتە. مۇرەككەپ خاتالىقلاردىكى ئىنچىكە نۇقتىلار كۈچلۈك زېھنىيىتىڭلار ۋە ئۆتكۈر كۆزىتىش ئىقتىدارىڭلارغا بوي ئېگىپ سۈزۈلۈپ چىقىپ، تەپەككۇر ۋە ئىلىم-تەجرىبە خەزىنەڭلاردىكى ئىنكاس ۋە تىل بايلىقىڭلار ئارقىلىق يېڭىچە سۈپەت، بىباھا قىممەت ۋە جانلىق ئىپادىسىنى تاپماقتا.

سىلەر خۇددى ھۈنەردە كامالەتكە يەتكەن كاشىغەر نەققاشلىرىغا ئوخشاش، جۈملىلەرنىڭ قوپال قىرلىرىنى ئۇستىلىق ۋە ئىنچىكىلىك بىلەن يونۇپ، شىلىپ ياكى سىلىقلاپ، ئاقلاپ يازغۇچى تەپەككۇرىنىڭ چىن مەنىسىنى ئوقۇرمەننىڭ قەلبىگە تولىمۇ نەپىس ۋە سىپتا شەكىلدە ئۇيۇپ بېرىسىلەر. سىلەر خۇددى ئۇستا بىناكار كەبى ھەۋەسكار يازغۇچىلارنىڭ قالايمىقان ئوي-پىكىرلىرىنى تەرتىپكە سېلىپ، ماھىرلىق بىلەن لايىھەلەپ، چېچىلاڭغۇ ئىدىيە-مەقسەتلەرنى توغرا نىشانغا باشلاپ، ئەڭ ئاخىرىدا تاكامۇللاشقان ئىدىيەۋى قۇرۇلمىنى بارلىققا كەلتۈرىسىلەر. سىلەر گاھىدا خۇددى ئەدەبىياتنىڭ كىمىياگەرلىرى بولۇپ، كىتابخان روھىنى جانلاندۇرۇسىلەر، ئېستېتىك زوق بېغىشلايسلەر، ھەتتا مەستخۇش قىلىسىلەر. 

زېرىكىشلىك قەلب ۋە غەملىك دىللارغا شادلىق بېغىشلىغۇچى ئى قەدىرلىك مۇھەررىرلەر! سىلەر ھەردائىم ئالقىشلار ياڭرىغان، گۈللەر سۇنۇلغان سەھنىلەرنىڭ پەردە ئارقىسىدا تۇرۇپ، نام-شۆھرەتكە بىپەرۋا قەلبىڭلار، كىشىلەرنىڭ روھىيەت ئالىمىگە قۇۋۋەت ئاتا قىلىش ئۈچۈن ھارماي-تالماي تىرىشىدىغان مەردلەرچە پەزىلىتىڭلار بىلەن سانسىزلىغان خۇنۈك تېكىستلەرگە جۇلا، چۈشىنىكسىز قۇرلارغا مەنا، تەنتەكلەرچە يېزىلغان جۈملىلەرگە يۈكسەك قەدىر ۋە قىممەت ئاتا قىلىسىلەر. لېكىن، سىلەرنىڭ بۇ ئىخلاسمەن خىزمىتىڭلار ھەمىشە تىلسىز قۇرلار ئىچىدە يوشۇرۇن قالغانلىقى ئۈچۈن، سىلەرنىڭ سەرپ قىلغان زور ئەجىرلىرىڭلار ھەر زامان مەدھىيەسىز ۋە ئالقىشسىز. 

ئى پىداكار مۇھەررىرلەر! سىلەرنىڭ تۆھپەڭلار، پىداكارانە ئاتايى-ئىنئامىڭلارنى مەدھىيەلەشكە تىلىم ئاجىز، سۆزلۈكۈم قىسىق، زېھنىم تولىمۇ چەكلىك بولغانلىقى ئۈچۈن، سىلەرنىڭ داستانلارچە مەدھىيەگە لايىق قەدرىڭلارنى مۇشۇ ئاجىز قۇرلار بىلەنلا تاماملاشقا قەلىمىم ئاران يار بەرمەكتە. ئاللاھ تائالا ئىخلاس بىلەن قىلىۋاتقان ھەر دەقىقىلىك مېھنەت-ئەمگىكىڭلارغا كاتتا ئەجىر، مەنپەئەت ۋە ياخشىلىق ئاتا قىلسۇن!


   ـــ ئابدۇسەمەد


2023- يىلى 8- ئاينىڭ 20- كۈنى [[ئىشلەتكۈچى:مەردانە|مەردانە]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:مەردانە|سۆزلىشىش]]) 08:28, 22 مارت 2024 (UTC)

== كىتابخانىلىرىمىزنىڭ غېرىب تەقدىرىدىن تۇغۇلغان ئويلار ==


مىللەتنىڭ خار ۋە زەبۇن بولۇشىنىڭ سەۋەبى ئىككى نەرسىدۇر: بىرى، بىلىمسىزلىك ۋە نادانلىق؛ يەنە بىرى، بۆلۈنۈش ۋە ئىختىلاپتۇر.

ـــ ئابدۇقادىر داموللام


جىمى ھەمدۇ-سانا بىزنى مەخلۇقاتلارنىڭ ئەڭ ئەۋزىلى قىلغان ۋە پەيغەمبەر ﷺ گە ئۈممەت بولۇش شەرىپىگە ئېرىشتۈرگەن رەببىمىز ئاللاھ تائالاغا بولسۇن. دۇرۇت ۋە سالاملار بىزنىڭ دۇنيا-ئاخىرەتلىك سائادىتىمىزنىڭ رەھنەماسى ۋە ھەققانىيەت ئىمامى بولغان پەيغەمبىرىمىز مۇھەممەد ﷺ گە بولسۇن. ئاللاھنىڭ چەكسىز رەھمىتى ۋە مەغپىرىتى پەيغەمبەر ﷺ نىڭ ئائىلە-تاۋابىئاتلىرىغا ھەمدە پەيغەمبىرىمىز ياققان زەپەر مەشئىلىنى بىزگە قەدەر يەتكۈزۈپ بەرگەن پىداكار ساھابىلەر ۋە زەبەردەس ئالىملارغا بولسۇن.

ئىنساننىڭ قەلبىنى شادلاندۇرۇپ، ھىدايەتكە يېتەكلەيدىغان؛ مەنىۋى كۈچ-قۇۋۋەت ئاتا قىلىپ، پىكىر تەپەككۇرىنى توغرا يول، گۈزەل ئەخلاق ۋە پەيغەمبەر ﷺ نىڭ ئىزىغا باشلايدىغان؛ دۇنيادا ئىززەت ۋە سائادەت، ئاخىرەتتە بولسا ئاللاھنىڭ جامالىغا ئېرىشىشكە سەۋەب بولىدىغان ياخشى بىر كىتاب ـــ ئوقۇرمەنگە يېڭىچە روھ، پىكىر خەزىنىسى ۋە كۆزىتىش ئىقتىدارى ئاتا قىلىدۇ. ئۇ ئۆزىگە ئەھمىيەت بەرگەن ئوقۇرمەننى مەنىۋى ئوزۇق كېمىسىگە ئولتۇرغۇزۇپ، زەپەر مەشئىلىنى يورۇتقان ھالدا، تارىختا غەلىبە شەمشىرىنى كۆتۈرۈپ، جاھىلىيەت زۇلمىتىنى يورۇتقان چەۋەندازلارنىڭ بېسىپ ئۆتكەن جاپالىق مۇساپىلىرىنى ئۆزىنىڭ قىسقىغىنا قۇرلىرىغا ناھايىتى ئۇستىلىق ۋە مەزمۇنلۇق ھالدا سىغدۇرۇپ، دۇنيادىكى غەلىبە ۋە نىجاتلىق نىشانىغا، ئاخىرەتتىكى مەڭگۈلۈك شادلىققا يەتكۈزىدىغان قىممەتلىك ماياكتۇر. ياخشى بىر كىتابنىڭ ھەربىر بېتى چەكسىز بايلىقلار يوشۇرۇنغان خەزىنىدۇر، قەلبنى ئىسلام نۇرىغا يېتەكلەپ، گاڭگىرىغان قەدەملەرنى توغرا نىشانغا يۈزلەندۈرىدىغان قىبلىنامىدۇر. مانا شۇنداق بىباھا ھىدايەت ۋە سائادەت نۇرىنى ئۆز قۇرلىرىغا يوشۇرغان كىتابلار ئىچىدىكى ئىلىمنىڭ نەقەدەر بۈيۈك ئىكەنلىكىنى پەيغەمبەر ﷺ ئۆزىنىڭ ئەزىز ئۈممىتىگە ئىنتايىن قىسقا، لېكىن بۈيۈك ھېكمەتنى يۇغۇرغان ھالدا بايان قىلىپ مۇنداق دەيدۇ: «ئالىمنىڭ ئابىدتىن ئارتۇقچىلىقى مېنىڭ سىلەرنىڭ ئەڭ تۆۋىنىڭلاردىن ئارتۇق بولغىنىمغا ئوخشاشتۇر، ئىنسانلارغا ئىلىم ئۆگەتكۈچىگە ئاللاھ رەھمەت يوللايدۇ، ئاللاھنىڭ پەرىشتىلىرى ، ئاسمان-زېمىندىكى مەخلۇقاتلار، ئۇۋىدىكى چۈمۈلىلەر ۋە دېڭىزدىكى بېلىقلارغىچە ھەممىسى مەغپىرەت تەلەپ قىلىدۇ».&lt;sup&gt;[1]&lt;/sup&gt; 

ئاللاھ تائالا ئاتا قىلغان ھىدايەت، مىللىي روھ ۋە ئىلىم-ئىدراكنى ئۆزىدىكى مەسئۇلىيەت بۇرچى بىلەن يۇغۇرۇپ، بىز شەرقىي تۈركىستان خەلقىنىڭ سائادەتلىك ھاياتى ئۈچۈن، كۈرەش تۇلپىرىنىڭ يۈگىنىنى قانچە توسالغۇ، تاپا-تەنە، بۆھتانلاردا قويۇۋەتمەستىن كۈرەش قىلغان پەخىرلىك ئۇستازىمىز ۋە يولباشچىمىز ئابدۇقادىر داموللام ئىلىم-مەرىپەت ۋە ئەقىل-پاراسەت نېئمىتىنىڭ نەقەدەر بىباھا ۋە قەدىرلىك ئىكەنلىكىنى تۆۋەندىكى مىسرالىرى ئارقىلىق تولىمۇ جانلىق شەكىلدە ئىپادىلەپ بەرگەن ئىدى:

ئىلىم–دىن نىجاتلىق بېرەر مەڭگۈلۈك،

بىلىملىك ھاياتتۇر، نادانلار ئۆلۈك.

ئى ياش بىل، جاھىللىق نومۇستۇر بىشەك،

نادانلىق زۇلۇمىغا رازىدۇر ئېشەك.

پەيغەمبەر ﷺنىڭ: «تۈركلەر سىلەرگە چېقىلمىغۇچە، سىلەر تۈركلەرگە چېقىلماڭلار»&lt;sup&gt;[2]&lt;/sup&gt; ھەدىسى ئارقىلىق شەرەپلەنگەن تۈركىستان ئەرلىرى ئىسلام بىلەن ھىدايەتلىنىشتىن بۇرۇن ۋۇجۇدىدا گەرچە قارا جاسارەت بولسىمۇ، لېكىن شېرىك زۇلمىتى ۋە زۇلۇم شىۋىرغانلىرىدا تەمتىرەپ يۈرەتتى. پۈتكۈل تۈركلەرنىڭ پەخىرلىك ئاتىسى، ئىسلام ئۆزىنىڭ ھەققانىيەت تاجىنى ئۇنىڭغا كىيدۈرگەن نۇر يۈزلۈك خاقان، نامى قۇتلۇق سۇلتان ساتۇق بۇغراخان ئاللاھنىڭ مەدەت قوشۇنى ۋە ئادالەت قىلىچىنى چاقنىتىپ، ۋەتىنىمىز شەرقىي تۈركىستانغا شەرىئەت تۇغىنى تىكلىگەن كۈندىن باشلاپ تۈركىستان دىيارىدا پاكلىق، ئىشەنچ، ئادىللىق ۋە ۋاپادارلىق ھاكىم بولۇپ؛ پەسكەشلىك، ھاياسىزلىق، شەخسىيەتچىلىك خار بولدى. تۈركىستان خەلقى ھۆرلۈك، ئىززەت سايىسىدا شادلىنىپ، خۇشھىدلىق بۇ بەرىكەتلىك زېمىننىڭ تۇپرىقىدا ئاللاھتىن باشقا ھېچكىمگە باش ئەگمىگەن ھالدا، كېيىنكى ئەۋلادلارغا ئۆزىنىڭ شەرەپ تاجىنى مىراس قالدۇردى. شۇنىڭدىن باشلاپ، جەننەتكە بولغان ئاشىقلىق ۋە ئۆزى ئېرىشكەن بەختنى باشقىلارغىمۇ ئېھسان قىلىش ئىستىكىنى ئاتىلىرىدىن مىراس ئالغان باتۇر تۈركىستان ئوغلانلىرى سۇلتان ساتۇق بۇغراخان كۆتۈرگەن ئىسلام تۇغىنى قولىدىن چۈشۈرمەي؛ زەپەر دۇلدۇلىنى يۈگەنلەپ، تەۋپىق-ھىدايەت، ئىلىم-ئېرپان، مەدەنىيەت نۇرىنى ئاللاھنىڭ ياردىمى ئاستىدا پۈتۈن تۈرك ئەللىرىگە چاچتى. 

شۇنىڭ بىلەن، ھەربىر زەر تۇپرىقىدىن ئىسلامىي سائادەت، ئىززەت ۋە ھەققانىيەت ھىدلىرى پۇراپ تۇرىدىغان بۇ مۇبارەك زېمىنغا دۇنيانىڭ تەرەپ-تەرەپلىرىدىن ھەقسۆيەر ئالىملار، زەبەردەس مۇجاھىدلار ئېقىپ كېلىپ، بۇ مېھرى ئىللىق دىيارنى ناھايىتى تېزلا ئالىملار بوستانى، سادىقلار ماكانى ۋە ئابىدلار گۈلزارىغا ئايلاندۇرۇپ، بۇ زېمىننىڭ بەرىكىتى ۋە نۇرىنى تېخىمۇ زىيادە قىلدى. 

ھەممە تەرەپ مېھىر-شەپقەت، كۆيۈمچانلىق، ئىسلامىي قېرىنداشلىق چېچەكلىرى بىلەن پۈركەنگەن بۇ گۈزەل زېمىنغا قاراپ، لەنىتى شەيتاننى ھەسەت ۋە دۈشمەنلىك ئوتى كۆيدۈرۈشكە باشلىدى. ئۇ پەسكەش مەلئۇن بۇ دىياردىكى پاك قەلبىلىك ئابىدلارنىڭ دۇنياغا ئىسلامنىڭ گۈزەل خۇشبۇي ھىدلىرىنىڭ يېيىۋاتقانلىقىنى، ئەزىزلىك تۇتقۇسى بولغان ئىلىم-مەرىپەت نۇرى بىلەن توپ-توپ كىشىلەرنىڭ قەلبىنى يورۇتۇۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ ئازاب تىكەنلىرى ئىچىدە ئاھ ئۇرۇشقا باشلىدى. ئاللاھ تائالا ئۆز قولى بىلەن يارىتىپ، ئۆز روھىدىن جان بەرگەن ئادەم ئەلەيھىسسالامغا ھىيلە ئىشلىتىپ، ئاللاھ تائالاغا ئاسىي بولۇشىغا ۋە جەننەتتىن قوغلىنىشىغا سەۋەب بولۇپ چوڭ غەلىبە قازانغان شەيتان ئەمدى بۇ پاك روھلارنىمۇ ئازدۇرۇپ، خار-زەبۇنلۇق ۋە قۇللۇق زىندانىغا مەھكۇم قىلىش ئۈچۈن بەل باغلىدى. شۇنىڭ بىلەن، بارا-بارا ئىلگىرىكى جاھىلىيەتنىڭ مۇدھىش زۇلمەتلىرى ئىچىدە خارلىق ۋە زۇلۇم ئاستىدا ئىڭرىغانلىقىنى؛ ئىسلام بىلەن شەرەپلەنگەندىن كېيىن، ئىلىم-مەرىپەت ئارقىلىق شانۇشەۋكىتى كۆتۈرۈلۈپ، ئىززەت-سائادەتكە ئېرىشكەنلىكىنى ئۇنتۇپ قېلىشقا باشلىغان شەرقىي تۈركىستان خەلقى شەيتانغا ئۆزىنىڭ غاپىللىق ئىشىكىدىن يوچۇق ئېچىپ بەردى. ئىبلىس ۋە ئۇنىڭ قوشۇنلىرى بۇ يوچۇقتىن ئەكىرگەن شېرىك، جاھىلىيەت، تەپرىقىچىلىك، خۇراپاتلىق ۋە ئىلىمسىزلىكنىڭ سېسىق تۈتۈنلىرى خۇددى باغلاقتىن بوشانغان غالجىر ئىتتەك ھەر تەرەپكە چېپىپ، ئىمان نېئمىتى ۋە ھۆرلۈك ئىززىتىنى مۇداپىئە قىلىشتىن بوشاپ قالغان بۇ مىللەت شەيتانغا ئاسانلا ئەل بولدى. شۇنىڭ بىلەن، ئاللاھ تائالانىڭ ئۆز ئىجرائىيىتىدە ھېچكىمنى ئايىمايدىغان ئەزەلىي ھۆكۈمى بولغان: «ھەر قانداق بىر قەۋم ئۆزىنىڭ ئەھۋالىنى ئۆزگەرتمىگۈچە (يەنى ئاللاھنىڭ بەرگەن نېمەتلىرىگە تۇزكورلۇق قىلىپ گۇناھلارغا چۆممىگۈچە) ئاللاھ ئۇلارنىڭ ئەھۋالىنى ئۆزگەرتمەيدۇ (يەنى ئاللاھ ئۇلارغا بەرگەن نېئمەت، خاتىرجەملىك ۋە ئىززەت-ھۆرمەتنى ئېلىپ تاشلىمايدۇ)»&lt;sup&gt;[3]&lt;/sup&gt; ئايىتى ـــ نېئمەت شۈكرانىسىدىن غاپىل قالغان شەرقىي تۈركىستان خەلقى ئۈستىدىنمۇ ئوخشاشلا غالىب كەلدى. 

غەلىبە-نۇسرەت ۋە سائادەتكە يېتەكلەيدىغان ئىلىم ـــ مۇئمىننىڭ زەپەر ۋە ئىززەت سەپىرىنى يورۇتقۇچى زىيا ئىكەنلىكىنى ياخشى بىلگەن ئىبلىس شەرقىي تۈركىستاننىڭ بۇلۇڭ-بۇلۇڭلىرىغا جاھىلىيەت ۋە تەپرىقىچىلىك ئۇرۇقىنى چېچىشتىن بوشاپ قالمىدى. شەرقىي تۈركىستان تارىخىنىڭ بۇ دەۋردىكى نومۇسلۇق قۇرلىرىغا توغرا يولنى كۆرسەتكۈچى يولباشچى ئالىملارنىڭ ئۆلتۈرۈلۈشى، تاغدەك دۆۋىلەنگەن نەچچە يۈزمىڭلىغان كىتاب ۋە شاھانە ئەسەرلەرنىڭ ئۆز ئارىمىزدىن چىققان خائىن ۋە مۇناپىقلار تەرىپىدىن كۆيدۈرۈلۈشىدەك ئېچىنىشلىق رېئاللىقى پۈتۈلدى... مانا بۈگۈنكى كۈندە تەلىيىمىزگە يات مىللەتلەر يېزىپ قويغان ياكى ۋەتىنىمىزدىن ئېلىپ كەتكەن ئازغىنە تارىخىي ئەسەرلەرنىڭ ئىچىدىن ئۆزىمىزنىڭ ئۆتمۈشتە باتۇرلۇق ۋە جاسارەتنىڭ ئۈلگىسى ئىكەنلىكىمىزنى؛ زەپەر دۇلدۇلىغا مىنىپ، دۇنيانىڭ تەرەپ-تەرەپلىرىگە ئىلىم-مەرىپەت، ھىدايەت نۇرى ۋە مەدەنىيەت-ئەخلاق تارقاتقان شەرەپلىك مىللەت ئىكەنلىكىمىزنى بىلگەن بولساقمۇ، لېكىن ئۆزىمىزنىڭ پاك نەسىللىك بۈيۈك ئەجدادلىرىمىز قالدۇرۇپ كەتكەن ئەسەرلەردىن ئامان قالغانلىرىنىڭ ئىچىدىكى ۋاراقلاردىن بۇ شەرەپلىك تارىخىمىزنى تېپىشتا قىينىلىشىمىز، ھەتتا تاپالماسلىقىمىز بىزنى نومۇس دېڭىزغا تاشلىماقتا.

ئەنە شۇ زەپەر قۇچقان جەسۇر ئەجدادلىرىمىز قالدۇرۇپ قويغان قىممەتلىك تارىخىي ئەسەرلىرىمىز ۋە ھەققانىي ئالىملىرىمىزدىن مەھرۇم قالغانلىقىمىز سەۋەبلىك، جاھىلىيەت، ئىلىمسىزلىك پاتقىقىدا ئىڭراۋاتقان ئاجىز بىر پەيتتە، تارىختىن بۇيان ئۆزىنىڭ پەسكەشلىكى بىلەن ئىسلام ۋە ئىنسانىيەتنى مەينەتچىلىك ۋە پاسكىنىلىق بىلەن بۇلغاپ كېلىۋاتقان نىجىس خىتايلارنىڭ تاجاۋۇز ئىسكەنجىسىگە باغلاندۇق. شىر باغلاقتا بولسىمۇ ھەيۋىتى كېمىيىپ كەتمەيدىغانلىقىنى ياخشى بىلىدىغان بۇ ئىبلىسنىڭ لەشكەرلىرى بىز مىللەتنىڭ كۈرەش روھىنى سۇندۇرۇپ تاشلاش ئۈچۈن، ئۆزىنىڭ قولىدىن كەلگەن بارلىق ھىيلە-مىكىرلىرىنى ئىشقا سېلىپ، بىزنىڭ قەلبىمىز ۋە ۋۇجۇدىمىزغا قۇۋۋەت، كۈرەش روھى، شەھىدلىك ئارزۇسى ئاتا قىلىدىغان ئىمان-ئېتىقاد، ئىسلامىي سۆيگۈ، ئىلىم-ئىدراك، ئەقىل-تەپەككۇردىن ئىبارەت نۇسرەت قىلىچىمىزنى بىلىندۈرمەي سۇغۇرۇپ ئالدى. شۇنداق، دەسلەپتە خۇددى ئىگىسىنىڭ قولىدىكى لەززەتلىك گۆشكە قۇيرۇقىنى شىپاڭشىتىپ ئەركىلىگەن ئىتتەك كۈچۈكلەنگەن بولسا، كېيىن بارا-بارا ئۆزىنىڭ غالىبلىق ئورۇنغا ئۆتكەنلىكىنى كۆرۈپ، ئۆزىنىڭ ئەسلىي غالجىرلىق تەبىئىتىنى ئاشكارا قىلىپ رەھىمسىزلەرچە تالاشقا باشلىدى. بىزنى غەلىبە مەنزىلىگە ئۇلاشتۇرىدىغان ئىمان تۇلپىرىغا ماغدۇر ۋە قۇۋۋەت بېغىشلايدىغان ئىلمىي ئەسەرلىرىمىز، قەدىرلىك تارىخىي مىراسلىرىمىز، پەن-مەدەنىيەت كىتابلىرىمىز... قاتارلىقلارنى رەھىمسىزلەرچە يوقاتتى ۋە ھېچھەم بوشىشىپ قالمىدى.

يەر يۈزىنىڭ شۇملۇق ھۇۋقۇشى بولغان بۇ پەسەندىلەرنىڭ كەڭ كۆلەملىك قىرغىنچىلىق ئىچىدىن مېھرىبان ئاللاھنىڭ: «كىمكى ئاللاھ يولىدا ھىجرەت قىلىدىكەن، ئۇ زېمىندا چىقىش يولى ۋە كەڭچىلىك تاپىدۇ»&lt;sup&gt;[4]&lt;/sup&gt; ۋەدىسىنىڭ بەرىكىتىگە ئېرىشكەن بىر تۈركۈم تەلەيلىك خەلقىمىز ئاللاھنىڭ كەڭرى زېمىنىدا خاتىرجەملىك ھاۋاسىدىن ئەركىن نەپەس ئالماقتا. توغرىسى، ئۆزىنىڭ ئانا ۋەتىنىنى ئەنە شۇ غالجىر ئىتلارنىڭ نىجاسىتىدىن تازىلاش ئۈچۈن، كەلگۈسىدىكى قاتتىق بىر كۈرەشكە ئۆزىنى قۇۋۋەت جەھەتتىن تەييارلاش سەپىرىدە ماڭماقتا. 

ئاللاھ تائالا مانا بۇ جىددىي سەپەردىكى ئەڭ زەربىلىك قۇۋۋەتنى بايان قىلىپ بىزگە مۇنداق دەيدۇ: «دۈشمەنلىرىڭلار (بىلەن ئۇرۇش قىلىش) ئۈچۈن، قولۇڭلاردىن كېلىشىچە قورال كۈچى، جەڭ ئېتى تەييارلاڭلار. بۇنىڭ بىلەن، ئاللاھنىڭ دۈشمىنىنى، ئۆزۈڭلارنىڭ دۈشمىنىڭلارنى ۋە ئۇلاردىن باشقا سىلەر بىلمەيدىغان، ئاللاھ بىلىدىغان دۈشمەنلەرنى قورقۇتىسىلەر»&lt;sup&gt;[5]&lt;/sup&gt;. 

يولباشچى يېتەكچىمىز، يېتۈك ئۇستازىمىز ئابدۇقادىر داموللام بۇ قۇۋۋەتنىڭ ئوزۇقىنى بىزگە تولىمۇ مېغىزلىق شەكىلدە بايان قىلىپ مۇنداق دەيدۇ:

سوئال: ئىززەت-ئابرۇي ۋە كۈچ-قۇۋۋەت نېمە بىلەن بولىدۇ؟

جاۋاب: ئىلىم-مەرىپەت ئۆگىنىش ۋە ئۆزئارا ئىتتىپاقلىق بىلەن بولىدۇ. 

مانا شۇ قۇۋۋەت ئوزۇقىنى ئۆز قۇرلىرىدا جەۋلان قىلىپ تۇرىدىغان كىتاب ـــ بىزنىڭ نادانلىق ۋە زۇلۇمغا قارشى كۈرەش سەپىرىمىزدىكى قۇدرەتلىك قورالدۇر. دۈشمىنىگە قايسى نۇقتىدىن زەربە بېرىشتە گاڭگىراپ تۇرغان ۋە يۈكى ئېغىر بىزگە ئوخشاش بىر مىللەتكە ئەركىنلىك يولىنى يورۇتۇپ بەرگۈچى نۇر، ئەقىل-پاراسەت سەيناسى، يېڭى ئىدىيە ۋە يېڭى پىكىرلەرنى ئاتا قىلىدىغان خەزىنىدۇر. بىز مانا شۇ تەپەككۇر گۈلشەنىنىڭ خۇشھىدلىرى ئارقىلىق قۇۋۋەتكە تولغان قەلبىمىز، تەپەككۇرىمىز ۋە جىسمانىيىتىمىز ئارقىلىقلا ئاندىن ئالدىمىزدىكى كۈچلۈك دۈشمەننىڭ بېشىدا ئۆزىمىزنىڭ ئىمان شەمشىرىنى ئوينىتالايمىز، زۇلۇم ۋە ئادالەتسىزلىك ئاسارىتىنى كېسىپ تاشلىيالايمىز.

تولىمۇ ئەپسۇسكى، بۈگۈن ئەنە شۇ يورۇق مەشئەللەرنى ئۆز قوينىدا جەملەپ، بىزنىڭ تەمتىرىگەن قەدەملىرىمىز، خىرەلەشكەن تەسەۋۋۇرىمىز ۋە توغرا يولغا تەشنا بولغان كۆزلىرىمىزگە قول پۇلاڭلىتىۋاتقان نۇرانە ماياك، روھلارنىڭ پاناھگاھى، بىلىم ۋە ئىلھام گۈلشەنى، ئەقىل-پاراسەت گۈلزارى بولغان كىتابخانىلىرىمىز «ئۇيغۇرلار كىتاب ئوقۇمايدۇ»، «كىتاب سېتىۋالىدىغان ئادەم يوق دۇكاننىڭ ئىجارىسىمۇ چىقمايۋاتىدۇ»، «نەشرىياتچىلىققا كۆڭۈل بۆلىدىغان ۋە ياردەم قىلىدىغان ئادەم يوق» قاتارلىق ئاچچىق رېئاللىقنىڭ رەھىمسىز كىشەنلىرى ئاستىدا ئەلەملىك ئاھ ئۇرماقتا. تېخىمۇ ئېنىق قىلىپ ئېيتقاندا، تېخى مۇشەققەت كېچىسى راھەت تېڭىغا ئالماشمىغان، خىياللىرىدىن مۇراد مېۋىسىنىڭ چېچىكى ئېچىلمىغان بۇ غاپىل مىللەتكە جاھىلىيەت قاراڭغۇسى يەنە ئۆز چاڭگىلىنى ئاچماقتا. 

بۇ بىتەلەي مىللەتنىڭ مۇھاجىرەت ھاياتىدا مۇنتىزىم بىر تەلىم-تەربىيە مەكتىپى بولماسلىقتەك نومۇسلۇق تېما ئۇياقتا تۇرسۇن، ئەمدى قىسقىغىنا بىر نەچچە ئاي ئىچىدە ئۆزىنىڭ ئىككى دانە ھىدايەت ۋە ئەقىل-تەپەككۇر بۇلىقى (ئىستانبۇلدىكى ھىرا كىتابخانىسى ۋە سۇتۇق بۇغراخان كىتابخانىسى) دىن ئايرىلىپ قالغانلىقىنى؛ ئۆزىنىڭ زەپەر نىشانىنى يورۇتقۇچى ئىككى مەشئەلنىڭ ئۆچۈپ، نىجاتلىق سەپىرىنىڭ خىرەلىشىپ قالغانلىقىنى ھېس قىلىشتىن يەنىلا غاپىل قالماقتا. ھالبۇكى، بۇ مۇسىبەت بىزنىڭ قىممەتلىك ئىمانىي قۇۋۋىتىمىز ۋە ئەقلىي كۈچىمىزگە ئۇرۇلغان زەربىلىك بىر ئوق ئىدى.

بۇ قايغۇلۇق خەۋەر قەلبىمنى پۇچىلاپ، مېنى بۇ ھەقتە قەلەم تەۋرىتىشكە مەجبۇر قىلدى. ئۇچىنى بىزنىڭ بىلىم گۈلشەنىمىزگە قاراپ توغرىلاپ، «ئۇيغۇرلار كىتاب ئوقۇمايدۇ»، «نەشرىياتچىلىققا كۆڭۈل بۆلىدىغان ۋە ياردەم قىلىدىغان ئادەم يوق» تەپكىسىنى بېسىش ئالدىدا تۇرغان رەھىمسىز نادانلىق تاپانچىسىغا قاراپ ھەسرەت بىلەن شۇنداق خىتاب قىلغۇم كەلدى: «ئەمدى كېيىنكى نىشانىڭنى قەيەرگە توغرىلىدىڭ؟ &lt;ئوقۇغىن؟&gt;، &lt;تەكلىماكان؟&gt;، &lt;قۇتادغۇبىلىك؟&gt;&lt;sup&gt;[6]&lt;/sup&gt;».


2023- يىلى 3- ئاينىڭ 8- كۈنى


----[1] تىرمىزى توپلىغان، ئەلبانى «سەھىھ» دېگەن.

[2] ئەبۇ داۋۇد، نەسائى ۋە بەيھەقى توپلىغان، ئەلبانى «سەھىھ» دېگەن.

[3] سۈرە رەئىد 11- ئايەتنىڭ بىر قىسىمى.

[4] سۈرە نىسا 100- ئايەتنىڭ بىر قىسىمى.

[5] سۈرە ئەنفال 60- ئايەتنىڭ بىر قىسىمى.

[6] ئىستانبۇلدىكى غېرىبانە ئۇيغۇر كىتابخانىلىرى. [[ئىشلەتكۈچى:مەردانە|مەردانە]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:مەردانە|سۆزلىشىش]]) 08:29, 22 مارت 2024 (UTC)

== قۇربانلىق ئىسمايىللار ==

ناھايىتى شەپقەتلىك ۋە مېھرىبان ئاللاھنىڭ ئىسمى بىلەن باشلايمەن

قۇربانلىق ئىسمايىللار

ئاللاھ ئۈچۈن قۇربانلىققا تاللانغان ئىسمايىللارنىڭ، رەببىگە بولغان ساداقىتى ۋە مۇھەببىتى يۈزىسىدىن ئۆزىنىڭ ئەڭ ياخشى كۆرىدىغان ئىنسانلىرىنى قۇربانلىق ئۈچۈن ھازىرلىغان ئىبراھىملارنىڭ پىداكارلىقلىرى بۇ ئۇلۇغ كۈنلەردە قوبۇل بولسۇن.

شۇنداق، ئىسمايىل بولدۇق. بەزىلىرىمىز دىنىمىزنى ئۆگىنىش، يەنە بەزىلىرىمىز ئىسلامنى ئۈستۈن قىلىش، يەنە كىملىرىمىز ئاللاھقا يېقىنلىشىش مەقسىتىدە دىنىمىزنى ئېلىپ قېچىپ مۇساپىر بولدۇق. دېمەككى، ئاللاھنىڭ يولىغا ئەڭ چوڭ دەسمايىمىز بولغان ھاياتىمىزنى قۇربان قىلىشماقچى بولدۇق. بۇ ئەسىرىمىزنىڭ ئىسمايىللىرى بولۇشنى ئىرادە قىلدۇق. ئاخىرىدا ھەقىقەتەن ئىسمايىل بولدۇق. ئىسمايىل بولۇپ تاللانماق نېمىدېگەن گۈزەل بىر تەقدىر، قۇربان ھېيتتىكى قۇربانلىقلارنىڭ بىرىنىڭ ئۆزىنىڭ ئىكەنلىكىنى ھېس قىلىپ يەتمەك نېمىدېگەن تاتلىق بىر تۇيغۇ! 

ئەمما ئىسمايىل بولماق ئاسانغا توختىمىدى ھەم توختىمايتتى، چۈنكى بىزنىڭ ئىسمايىللىقىمىز «ئاللاھۇ ئەكبەر!» دەپلا پىچاقنى گاللىرىمىزغا سۈركەش بىلەن بولمىدى، بەلكى تۇغۇلۇپ چوڭ بولغان ئەزىز يۇرتىمىزدىن يىراق قىرلاردا يىلتىزسىز ھاللاردا، دەرت ئۈستىگە دەرت، مۇسىبەت ئۈستىگە مۇسىبەت، ساناپ تۈگەتكۈسىز سىناقلارغا قارشى تىك تۇرۇپ ياشاش بىلەن؛ ھاراملار تەڭلەنگەندە رەت قىلىش، مۇھتاجلىق كوچىلىرىدا چاندۇرماي يۈرۈش، شەيتاننىڭ بوزەك قىلىشلىرىغا روبىرو تۇرۇش بىلەن؛ مۇھىمى ھېچقاچان تاللىغان يولىمىزدىن قايتماي ئىبراھىملىرىمىزغا بەرگەن ۋەدىلىرىمىزنى ئۇنتۇماي ياشاش بىلەن بولدى. كىملىرىمىز قېرىنداش دەپ بىلگەنلەر تەرىپىدىن يۈسۈپ كەبى سېتىلدۇق، زىندانلارغا قامالدۇق، ئەمما ھېچبىر زامان ئۈمىدىمىزدىن ۋاز كەچمىدۇق، چۈنكى قۇل قىلىپ سېتىلغان، تۈرمىلەرگە سولانغان يۈسۈپ بولالىغان بولساق، كېيىن سۇلتانمۇ بولالايدىغان، يەئقۇب بىلەنمۇ قۇچاقلىشىپ كۆرۈشەلەيدىغان بىر يۈسۈپمۇ بولالايدىغانلىقىمىزغا شەكسىز ئىشەندۇق. 

شۇنداق، بەزىدە ناتۇنۇش ئەللەردە جېنىنى ئېلىپ قاچقان مۇسا بولدۇق. بۇ يات تۇپراقلاردا تۇرمۇشنى قامداش ۋە ياشاشنى داۋام قىلىش ئۈچۈن ھەتتا چۈشىمىزگىمۇ كىرمەيدىغان ئىشلارنى قىلدۇق. كېچىلىرى 11، 12 لەردە ئىشتىن چارچاپ يانغانلىرىمىزدا، ئەتىگەندە تاڭ سۈزۈلمەستە ئىشقا ماڭغانلىرىمىزدا مۇسا ئەلەيھىسسالامنىڭ: «رەببىم، ماڭا رىزىقتىن نېمىلا بەرسەڭ مەن ھەقىقەتەن ئۇنىڭغا مۇھتاجمەن» دېگەن دۇئاسىنى ئوقۇپ كۆزلىرىمىز ئىختىيارسىز نەملەندى. ئەمما دەرتلىرى ئەرزىمەس ئىنسانلار توپىغا كىرگىنىمىزدە ئېغىر يۈكلەرنى يۈدۈپ يۈرگىنىمىزنى چاندۇرماي كۈلۈپ ياشاپ كەلدۇق. ھەر دەقىقىدە فىرئەۋنگە قارشى بىر مۇسا بولالايدىغانلىقىمىزدىن ۋە بۇ قىيىنچىلىقلىرىمىزنىڭ غايىمىزگە يىتىش يولىدىكى بىر پەلەمپەي ئىكەنلىكىدىن ھېچبىر شۈبھىرىمىز بولمىدى. ئەس-يادىمىز ھامان ئىبراھىملىرىمىزدا ئىدى. ئۇلار سىم تورلاردا باغلانغان قەپەستە يۈرەك پارىلىرىنى سېغىنىش، روھىي خورلۇق ۋە جىسمانىي ئىشكەنجە ئىچىدە ئىدى. قايغۇردۇق، ئۆزىمىزنى ئەيىبلىدۇق، ئاخىرىدا پەيغەمبىرىمىز ھەدىستە خەۋەر بەرگەن «يىراق زاماندا كېلىدىغان ئەھبابلىرى بىز ئوخشايمىز» دەپ كۆڭلىمىزنى بىرئاز تىنجىتىپ ئولتۇردۇق. 

شۇنداق، ئىسمايىل بولماق ئاسان بولمىدى، گاھىدا يۈسۈپ بولدۇق، گاھىدا مۇسا. بەزىدە «ئەجىبا ئاللاھنىڭ غەزىپىگە ئۇچرىغان بەندىلىرى بولغۇيمىتۇق؟» دەپ ئويلاشقىمۇ ئۈلگۈردۇق. بىراق يۇرتىدىن قوغلىنىش ساھابىلەرنىڭ، ھەتتا ھەبىبىمىزنىڭ بېشىغىمۇ كەلگەن تۇرسا!؟ شۇغىنىسى، پەيغەمبەرلەر كەبى تەقدىرىمىزگە تەسلىم بولالمىدۇق. ئۇلارغا ئوخشاش دۈشمىنىمىزگە تەدبىر تۈزەلمىدۇق. ئەمما ھېچ بولمىسا رەببىمىزنىڭ قىسمەتلىرىگە سەۋر قىلدۇق، ھەتتاكى رازى بولدۇق، ھاياتىمىزدىن ھېچقاچان زارلانمىدۇق، ئەمما ئاجىزلىقىمىزدىن شىكايەت قىلدۇق. گۈلنى تىكەنلەر بىلەن ياراتقانلىقىدىن ئاغرىنمىدۇق، بەلكى شۇنچە تىكەنلەر ئارىسىدا گۈللەرنىڭ پورەكلەپ ئېچىلغانلىقىغا شۈكۈر ئېيتتۇق. بىر دەرت ساھىبى بولغىنىمىزغا، ئەڭ توغرىسى دەردىمىزنىڭ ۋەتەن، ئۈممەت بولغانلىقىدىن مەمنۇن بولدۇق. قەلبلىرىمىز سېغىنىشتىن پۇچلانغاندا، كۆڭۈللىرىمىز ئەتراپىمىزدىن سۇ ئىچەلمىگەندە، ئادەم دېڭىزىدا ئىچىدە تۇرۇپمۇ يالغۇزلۇق ھېس قىلغىنىمىزدا قەلبىمىزنى ئارام تاپقۇزۇش ئۈچۈن مۇبارەك كىتابنى ئوقۇدۇق. ھەرقېتىم كۆزلىرىمىز «مەن سىلەردىن ئەر بولسۇن، ئايال بولسۇن، ھەر قانداق بىر ياخشى ئىش قىلغۇچىنىڭ قىلغان ئەمىلىنى بىكار قىلىۋەتمەيمەن. سىلەر بىر ـ بىرىڭلاردىن تۆرەلگەن. ھىجرەت قىلغانلار، يۇرتلىرىدىن ھەيدەپ چىقىرىلغانلار، مېنىڭ يولۇمدا (يەنى ئاللاھنىڭ دىنى ئۈچۈن) ئەزىيەت تارتقانلار، ئۇرۇشقا قاتناشقانلار (يەنى مېنىڭ يولۇمدا ئۇرۇشقانلار) ۋە مېنىڭ يولۇمدا ئۆلتۈرۈلگەنلەرنىڭ گۇناھلىرىنى (مەغپىرىتىم ۋە رەھمىتىم بىلەن) ئەلۋەتتە يوققا چىقىرىمەن. ئەلۋەتتە ئۇلارنى ئاستىدىن ئۆستەڭلار ئېقىپ تۇرىدىغان جەننەتلەرگە كىرگۈزىمەن» دېگەن ئايەتلىرى بىلەن ئۇچراشقاندا بارچە غەم-قايغۇلىرىمىز ئېرىپ يوق بولۇپ كەتتى. چۈنكى جەننەتنىڭ قارشىسىدا قايسى بىر نېئمەت تۇرالايدۇ!؟ 

بۈگۈن ھېيت، دوستۇم! سىزدەك، بىزدەك ئىسمايىللارنىڭ ھېيتى. بۈگۈن بىر ئىسمايىل بولالىغانلىقىڭىزدىن، ئاللاھقا يارىغان قۇربانلىقلار قاتارىدىن ئورۇن ئالالىغانلىقىڭىزدىن سۆيۈنۈڭ. ئىچىڭىزدىن چىقىرىپ بىر تەبەسسۇم قىلىڭ. قويىڭىزنى بۇغۇزلاشتىن بۇرۇن غەم-ئەندىشە ۋە قايغۇلىرىڭىزنى بۇغۇزلىۋېتىڭ. پاكىز بىر قەلبتىن باشقا، مال-دۇنيا ۋە بالا-چاقىلارمۇ ئەسقاتمايدىغان بىر كۈنگە تەييارلىق قىلىۋاتقانلاردىن بىرى بولۇش سۈپىتىڭىز بىلەن، سىزگە ئوخشاش ئىسمايىللارنى قۇچاقلاڭ؛ ئەتراپىڭىزدىكىلەرگە ئىللىق بىر كۈلۈمسىرەڭ، مۇھەببىتىڭىزگە ئېھتىياجلىقلارنى سۆيۈپ قويۇڭ. «ئاتا-ئانام، قېرىنداشلىرىم يېنىمدا يوق، ئائىلەم يوق» دەپ يوقلىرىڭىزنى ساناپ، بۇ قىسقىغىنە رەھمەت كۈنلىرىنى ئۆتكۈزۈۋەتكۈچە، كىچىككىنە تەبەسسۇم چاغلىق بىر ياخشىلىقىڭىزنى ئۇلارغا ئاتاش بىلەن كۆڭۈل ئالىمىڭىزنى يورۇتۇڭ. سىز زۇلۇم چەككىلى، ئاھ ئۇرغىلىلا ئەمەس، بەلكى بۈگۈنكىدەك قۇتلۇق كۈنلەرنىڭ خۇشاللىقىنى سۈرۈش ئۈچۈنمۇ كەلگەن. ئىشىنىڭكى، نىلغا تاشلانغان مۇسانى ئانىسىغا، قۇدۇققا تاشلانغان يۈسۈپنى ئاتىسىغا ساق-سالامەت يەتكۈزگەن؛ لەھەڭ قورسىقىدىن يۇنۇسنى، ئوت دېڭىزىدىن ئىبراھىمنى قۇتقۇزغان رەببىمىز بىزنى ھەرگىز يالغۇز تاشلاپ قويمايدۇ. بۈيۈك ئىنسانلارغا ئوخشاش سىنالغانلىقىڭىز بولسا سىزنىڭ ئۇ كاتتا ئىنسانلار بىلەن بىر سەپتە ئىكەنلىكىڭىزدىن ئىشارەتتۇر. ئۈمىدسىزلەنمەڭ! پەقەت ۋە پەقەت دۈشمىنىمىزلا بىزنىڭ ئۈمىدسىزلىنىشىمىزنى، جەڭگە كىرمەي مەغلۇپ بولۇشىمىزنى، بۈگۈنكىدەك تەنتەنىلىك كۈنلەردە چېچىلىپ يالغۇز يۈرۈشىمىزنى خالايدۇ. ھالبۇكى، بىزنىڭ مۇجادىلىمىز جەڭگىۋار، جاسارەتلىك، ئۈمىدۋار جەڭچىلەرگە ھەمدە مۈرىنى مۈرىگە تىرەپ قول تۇتۇشۇپ ئالغا ئىلگىرىلەيدىغان كىشىلەرگە ئېھتىياجلىق. ئۇنداقتا ئۈمىدتىن ئىبارەت بۇ ئۆچمەيدىغان ئوت بۈگۈن ئۇلغايسۇن. جەڭگىۋارلىقىمىز چىرايلىرىمىزدىن يۈرەكلىرىمىزگە تۇتاشسۇن، بىر-بىرىمىزگە بولغان مۇھەببىتىمىز رەببىمىزنىڭ رەھمەتكە تولغان بۇ قىممەتلىك كۈنلىرىدە تېخىمۇ كۈچەيسۇن. 

قېرىندىشىم، ئىسمايىل بولالىغانلىقىڭىزدىن سۆيۈندىڭىزمۇ؟ ئۇنداقتا بەرگەن ۋە بىرىدىغان قۇربانلىقلىرىڭىزنى ئاللاھ قوبۇل قىلسۇن، ئامىن! [[ئىشلەتكۈچى:مەردانە|مەردانە]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:مەردانە|سۆزلىشىش]]) 08:30, 22 مارت 2024 (UTC)

== كىتاب ئوقۇش ۋە تەپەككۇر ==

كىتاب ئوقۇش ۋە تەپەككۇر

  
ئابدۇرېھىم دۆلەت

  
كونىلىقىدىن بىر قاراشقىلا ھېچكىمنى قىزىقتۇرالماس بولۇپ كەتكەن بۇ تېما، بىز ئۈچۈن مەڭگۈ ۋاقتى ئۆتمەس قىممىتى ۋە مۇھىملىقى بىلەن داۋاملىق دىققىتىمنى چېكىپ تۇرىدۇ، پەرىشانلىق ئىزتىراپلارغا باشلاپ تۇرىدۇ. كىتاب ئوقۇشتىن ئىبارەت ئەڭ ئاسان، ئەڭ مۇھىم ئىشنى تاشلاپ قويۇپ، مەرىپەتپەرۋەرلىكىمىزنى مىللەتنىڭ نادانلىقتىن قاقشاش بىلەن نامايەن قىلىپ يۈرۈشتەك مەنتىقىسىز ھالىتىمىز كىشىنى تېخىمۇ ئازابلايدۇ.

  
بىزدە كىتاب ئوقۇشنىڭ گېپى چىقسىلا، دەرھال «ئۇيغۇرلار كىتاب ئوقۇمدۇ – ئوقۇمامدۇ؟» دېگەن سوئالنى تالىشىشقا چۈشۈپ كېتىمىز، بەزىمىز بىر قانچە پارچە كىتابنىڭ كۆپرەك سېتىلغىنىغا قاراپلا، ياكى يەكشەنبە كۈنى كىتابخانىدا كۆرگەن بىر قانچە دېھقان ياكى كىچىك بالىدىن ھاياجانلىنىپلا، ئۇيغۇرلار ئەزەلدىن كىتابنى سۆيىدۇ، كىتابخۇمار مىللەت دەپ دەۋا قىلىشساق، يەنە بەزىمىز ئىلمىي، پەننىي كىتابلارنىڭ بازارلىق بولمىغىنىدىن ئۇيغۇرلار كىتاب ئوقۇمايدۇ دېگەن خۇلاسىگە ئالدىرايمىز. بۇ كىچىككىنە يازما پۈتۈن بىر مىللەت ئۇنداق، بۇنداق،  بۇنى قىلىدۇ، بۇنى قىلمايدۇ دېگەندەك گىگانت ھۆكۈملەرنى چىقىرىشتىن ئاجىز كېلىدۇ. بۇنداق تېمىلار تەسرات يېزىش بىلەن ئەمەس، تەتقىقات قىلىش بىلەن پۈتىدۇ. خۇددى شۇنىڭدەك، كىتاب ئوقۇشنىڭ ئۇسۇللىرى ئەستە ساقلاش، كىتاب ئوقۇش خاتىرىسى يېزىش دېگەندەك كونكرېت مەسىلىلەرمۇ مەزكۇر مۇلاھىزىمىزنىڭ تېمىسى ئەمەس. مەزكۇر ھېسبايان پەقەت مېنىڭ كىتاب ئوقۇش بىلەن تەپەككۇرنىڭ مۇناسىۋىتى ھەققىدىكى شەخسىي تاسراتلىرىمدىن ئىبارەت. ھەرگىزمۇ ئىلمىي ماقالە دېگىلى بولمايدۇ. گەرچە كىتاب ئوقۇش، تەپەككۇر دېگەن ئۇقۇملارنى ئىلمىي نۇقتىدىن سىستېمىلىق يورۇتۇپ چىقىش زۆرۈر بولسىمۇ، بۇ يازمىنىڭ مەقسىتى ھازىرچە كىتاب ئوقۇشنىڭ تەپەككۇرغا كۆرسىتىدىغان مۇھىم تەسىرىنى ئوقۇرمەنلەرگە ئەسكەرتىپ ئۆتۈشتىن ئىبارەت. شۇڭلاشقا، مۇھاكىمىمىز ئومۇمەن مۇشۇ مەركىزىي ئىدىيەنى چۆرىدەيدۇ.

  
ئەقىل ئاتا قىلىنغان ھەر بىر مەخلۇق بولۇش سۈپىتىمىز بىلەن، بىز كىچىكى تاماق ئېتىش، كىر يۇيۇش دېگەندەك، ئۇششاق ئىشلاردىن تارتىپ، شىركەت، ئارمىيە، دۆلەت باشقۇرۇش ۋە مۇرەككەپ ئىلمىي تەتقىقات، تەجرىبىلەرگە قەدەر ھەر قانداق ئىش ئۈستىدە ئويلىنىمىز، پىكىر يۈرگۈزىمىز. تەپەككۇر ئىنساننى ھايۋاندىن پەرقلەندۈرۈپ تۇرىدىغان ئەمەس، ئىنسان بىلەن ئىنساننىڭ رېئال دۇنيادىكى ئورنى قىممىتىنىمۇ پەرقلەندۈرۈپ تۇرىدىغان شۇنداق بىر مۇھىم ئەڭگۈشتەر. دەرۋەقە، دۇنيا رېئاللىقىدىنمۇ، بوينىنىڭ ئۈستىنى ئىشلىتىۋاتقانلار بىلەن ئاستىنى ئىشلىتىۋاتقانلارنىڭ ئارىسىدىكى غايەت زور پەرقنىمۇ كۆرۈپ تۇرۇپتىمىز. ئەلۋەتتە، ئىنساننى ئىنسانلىق شەرىپىگە ئىگە قىلغان ئەقىل – تەپەككۇرنىڭ قىممىتى، رولى ھەققىدە يەنە ئەزمىمىزنى ئېزىشنىڭ ھاجىتى يوق، ھېلىمۇ بۇ ھەقتە جىق ئاڭلاپ كەتتۇق ھەم ئاڭلاۋاتىمىز. ۋەھالەنكى، شۇنداق تۇرۇقلۇق كۆپىنچىمىزنىڭ ئۇنىۋېرسال تەپەككۇرى يەنىلا مەزمۇنى پۈچەك، ئۇسۇلى مەنتىقىسىز، دائىرىسى تار، تېيىز ھالەتتە تۇرماقتا، ئوخشاش بېرىلگەن ئەقىل سەل قارىلىش، قېزىلماسلىق، جايىغا ئىشلىتىلمەسلىك دېگەندەك سەۋەبلەر بىلەن ئىسراپ قىلىنماقتا، زېرەك مېڭىلەر ئوزۇقلۇق تولۇقلاپ تۇرمىغانلىقتىن، ئەخلەت، كۆپۈك ئۇچۇرلار بىلەن داتلىشىپ كەتمەكتە. ئەقىلنى داۋاملىق مەدھىيەلەۋاتىمىز؛ ئاشقازىنىمىزنى كەپلەپ توشقۇزۇۋاتىمىزيۇ، مېڭىمىزنى ئاچ قويۇۋاتىمىز.

  
تېمىمىزغا قايتىپ كەلسەك، ئاۋۋال تەپەككۇرنىڭ نېمىلىكىنى چۈشىنىۋېلىش، ئۇنىڭ كىتاب ئوقۇش بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى تېخىمۇ سۈزۈك ئاڭقىرىۋېلىشىمىزنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ. روشەنكى، تەپەككۇر ئەقىلنىڭ پائالىيىتى، بىز بۇنى يەنە ئويلىنىش دەپمۇ ئىپادىلەيمىز. ئويلىنىش بىلەن تەپەككۇر مەنىداش ئىبارىلەر، ئەمما مەنىسى بىر – بىرىدىن مەلۇم دەرىجىدە پەرقلىنىدۇ. بىز كەچتە نېمە يېيىشنى، ئەتە نېمە كىيىشنى ئويلىنىمىز، بۇ يەردە بىز كەچتە نېمە يېيىشنى تەپەككۇر قىلىۋاتىمىز دېيەلمەيمىز. كىتابتىن ئوقۇغانلىرىم توغرۇلۇق تەپەككۇر قىلىۋاتىمەن دېگەن جۈملىنى ئوقۇغانلىرىم توغرۇلۇق ئويلىنىۋاتىمەن دەپمۇ ئىپادىلەش مۇمكىن. بىراق تىل سەزگۈرلۈكى يۇقىرى كىشىلەر بۇ ئىككى ئىبارىدىكى ئىنچىكە دەرىجە پەرقىنى بايقىيالايدۇ. بۇ مىسالدىن شۇنداق يەكۈن چىقىرىش مۇمكىنكى، ئويلىنىش تەپەككۇرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىغان كەڭ دائىرىلىك ئۇقۇم، يەنى ھەر قانداق تەپەككۇرنى چوقۇم ئويلىنىش دېگىلى بولىدۇ، ئەمما ھەرقانداق ئويلىنىشنى تەپەككۇر دېگىلى بولۇشى ناتايىن، بۇنىڭدىن قارىغاندا، تەپەككۇر ئويلىنىشنىڭ ئالىي شەكلى. بۇ يەردە ئويلىنىش كەلىمىسى بىلەن تەپەككۇر كەلىمىسىنى پەرقلەندۈرۈشتىن مەقسەت تەپەككۇرنىڭ مەنىسىنى تېخىمۇ روشەن گەۋدىلەندۈرۈش ئۈچۈندۇر.

  
تەپەككۇر ئۇقۇمىغا بېرىلگەن تەبىرلەر تولىمۇ كۆپ بولۇپ، مەن بۇ يەردە تۆۋەندىكى تەبىرنى كەلتۈرۈشنى مۇۋاپىق كۆردۈم. «تەپەككۇر دېگىنىمىز، مېڭىنىڭ مەلۇم بىر ياكى بىر قانچە ئوبيېكت ھەققىدىكى ئۇچۇرلارنى بىر تەرەپ قىلىش ۋە پىششىقلاپ ئىشلەش جەريانىدۇر»، بۇ جەريان گەرچە «تەپەككۇر»دىن ئىبارەت بىرلا ئىبارە بىلەن ئاتالسىمۇ، بىراق بۇ كۆزىتىش، ئەستە ساقلاش، تۈرگە ئايرىش، تاللاش، سېلىشتۇرۇش، ئانالىز قىلىش، بىرلەشتۈرۈش، ھۆكۈم چىقىرىش، قارار چىقىرىش … دېگەندەك ئوخشىمىغان باسقۇچلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بىز تەپەككۇر يۈرگۈزگەندە، بۇ باسقۇچلار بىزنىڭ ئومۇمىي تەپەككۇر جاريانىمىزغا بىز ھېس قىلمايدىغان دەرىجىدە سىڭىپ كەتكەن بولىدۇ.

  
ئەگەر بىز تەپەككۇرنى ئوبرازلىقراق ئىپادىلىسەك، بۇنى زاۋۇتتا مەلۇم مەھسۇلات ئىشلەپچىقىرىشقا ئوخشىتىش مۇمكىن. زاۋۇتلاردىمۇ ئاۋۋال كېتەرلىك خام – ئەشيالار تەييارلىنىدۇ، ئاندىن ئۇنى مۇئەييەن تېخنىكىلىق ئۇسۇل ئارقىلىق پىششىقلاپ ئىشلەپ، ،،،،،ئاخىرىدا خېرىدارلار ئىستېمال قىلىدىغان بىر مەھسۇلاتقا ئايلاندۇرىدۇ. ئالايلۇق، ئەگەر ئۇن تارتماقچى بولساق، بىز ئاۋۋال ئۈگۈتنى ئەكىلىمىز، ئۇنى يۇيۇپ، چايقاپ دېگەندەك زۆرۈر باسقۇچلاردىن ئۆتكۈزۈپ تەييارلايمىز، ئاخىرىدا زاۋۇتقا سېلىپ ئۇنغا ئايلاندۇرىمىز. تەپەككۇرمۇ دەل مۇشۇنداق بىر جەريان بولۇپ، ئۈستىدىكى تەبىردە ئىپادىلەنگىنىدەك، ئاۋۋال مەلۇم بىر ئوبيېكىت – مەيلى ئۇ ئادەم، نەرسە دېگەندەك كونكرېت شەيئى بولسۇن، ياكى دۆلەت، شىركەت، پارتىيە دېگەندەك بىر ئورگان بولسۇن، ۋەياكى ئەركىنلىك، قۇللۇق، مۇھەببەت – نەپرەت دېگەندەك ئابستىراكت ئۇقۇم بولسۇن − ھەققىدىكى مەلۇم ئۇچۇر – مەلۇماتلارغا ئېرىشىمىز. ئاندىن مەزكۇر مەلۇماتلارغا تايىنىپ تۇرۇپ، ئۇشبۇ ئوبيېكتلار ئۈستىدە ئويلىنىش ئېلىپ بارىمىز، ئاخىرىدا مەزكۇر ئوبيېكت ھەققىدە مەيلى توغرا بولسۇن ياكى خاتا بولسۇن، مۇئەييەن بىر بىلىش – يەكۈننى كەلتۈرۈپ چىقىترىمىز. مانا بۇ يەكۈن ياكى ئاخىرقى خۇلاسە بىزنىڭ تەپەككۇر جەريانىمىز ئىشلەپچىقارغان مەھسۇلات ھېسابلىنىدۇ.

  
بىز يۇقاردىكى مىسالدىن تەپەككۇر جەريانىدا كەم بولسا بولمايدىغان بىر قانچە ئامىلنى كۆرەلەيمىز.

  
① − تەپەككۇر ئوبيېكتى.

  
② – ئوبيېكت ھەققىدىكى ئۇچۇر - مەلۇمات

  
③ − تەپەككۇر جەريانى.

  
④ – تەپەككۇر نەتىجىسى

  
شۇنداق دېيىش مۇمكىنكى، بۇ تۆت ئامىلدىن قايسىبىرى كەم بوپقالسا، ئۇ ھالدا تەپەككۇر جەريانى كەمتۈك پائالىيەتكە ئايلىنىپ قالىدۇ. تەپەككۇر نەتىجىسىمۇ خاتا ياكى مەنپەئەتسىز بولۇپ چىقىدۇ. ئەمدىكى بايانىمىز ئىككىنچى ئامىل، يەنى، تەپەككۇرنىڭ خام – ئەشياسى ھەققىدە بولىدۇ، چۈنكى بۇ باشقا ئۈچ ئامىلغا قارىغاندا، ماقالىمىزدىكى يەنە بىر تېما بولغان كىتاب ئوقۇش بىلەن تېخىمۇ زىچ، بىۋاسىتە مۇناسىۋەتكە ئىگە.

  
بىز شۇنى بىلدۇقكى، ئۇندىن ئىبارەت مەھسۇلاتقا .ئېرىشىش ئۈچۈن، بىز ئۈگۈتكە مۇھتاج بولغاندەك، بىز مەلۇم ئوبيېكت ھەققىدە تەپەككۇر  يۈرگۈزۈش ئۈچۈنمۇ زۆرۈر ئۇچۇر، مەلۇماتلارغا ئېھتىياجلىق بولىمىز. مەلۇم ئوبيېكت ھەققىدە كېرەكلىك ئۇچۇر – مەلۇماتتىن مەھرۇم ھالەتتە تەپەككۇر يۈرگۈزۈپ، توغرا بىلىشكە ئېرىشمەكچى بولۇش، تۈگمەنگە ئۈگۈت سالماي تۇرۇپ ئۇننى تاما قىلغاندەك ئەخمىقانىلىقتۇر. بىز تەپەككۇر ئۈچۈن كېرەكلىك بولغان ئۇچۇرلارنى ھەر خىل مەنبەلەردىن قوبۇل قىلىمىز. رادىيو – تېلېۋىزور، گىزىت – ژۇرنال، ئىنتىرنېت، كىتاب – دەرسلەر، ماقال – تەمسىل، ھېكايە – چۆچەك، ھەتتا كوچا – كويلاردىكى ئۆسەك سۆزلەر قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى بىزنى ھەر خىل مەسىلىلەر ھەققىدىكى تەپەككۇر خۇرۇچلىرى بىلەن تەمىنلەيدىغان مەنبە ھېسابلىنىدۇ. مانا بۇ تىلغا ئېلىنغان مەنبەلەرنىڭ ئىچىدە كىتاب تارىخى ئەڭ ئۇزۇن، ئېرىشىش قولاي، تارقىلىشى ئەڭ كەڭ مەنبەلەرنىڭ بىرى بولۇپ، پەيدا بولغاندىن تارتىپ، ئىنسانلار تەپەكۇرنىڭ خاتىرىسى، خۇرۇچى سۈپىتىدە مەۋجۇت بولۇپ كەلمەكتە.

 
ئۇنداقتا تەپەككۇرىمىزنىڭ مۇھىم مەنبەسى، شۇنداقلا ئۆز نۆۋىتىدە خاتىرىسى بولغان كىتاب تەپەككۇرىمىزغا قانداق ئىجابىي تەسىرلەرنى كۆرسىتىدۇ؟ تۆۋەندە مەن مەزكۇر سوئالنى مەركەز قىلىپ، ئۆز كۆز قاراشلىرىمنى ئوقۇرمەنلەر بىلەن ئورتاقلىشىمەن.

  
① – كىتاب ئوقۇش تەپەككۇرنى خۇرۇچ بىلەن تەمىنلەيدۇ.

  
بىز يۇقىرىدا تەپەككۇرنىڭ تەبىرىنى سۆزلىگەندە، ئۇچۇر مەلۇمات دېگەن بىر سۆزنى تىلغا ئالغانىدۇق. كىتاب بولسا ئەنە شۇ ئۇچۇر – مەلۇماتلارنى تەمىنلەيدىغان مەنبەلەرنىڭ مۇھىمىدۇر. تۈگمەن – ئۈگۈت مىسالىنى ئەسلىسەك، بۇنى تېخىمۇ روشەن چۈشىنەلەيمىز. كىتابنىڭ باشقا ئۇچۇر مەنبەلىرىدىن پەرقلىنىدىغان مۇھىم بىر نەرسە شۇكى، كىتاب باشقا مەنبەلەر تەمىنلەيدىغان سانلىق مەلۇمات، پاكىت، تەسۋىر دېگەندەك خام ماتېرىياللارنىلا تەمىنلەپ قالماستىن، بەلكى كىتابتا ئاپتورلار تەرىپىدىن مەلۇم دەرىجىدە پىششىقلاپ ئىشلىنىپ بولغان تەپەككۇر مېۋىلىرىنىمۇ تەمىنلەيدۇ. مۇقەررەركى، ئۇشبۇ تەييار تەپەككۇر نەتىجىلىرى بىزنىڭ تەپەككۇر  ئۇسۇلىمىزغا تەسىر كۆرسىتىدۇ. بىزنىڭ ئاپتورلار مۇھاكىمە يۈرگۈزگەن تېما ھەققىدە ئويلىنىشىمىزنى قوزغايدۇ، غىدىقلايدۇ. كىتابتا ئۇلارنىڭ تەپەككۇر نەتىجىلىرىنىلا ئەمەس، يەنە شۇ نەتىجىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقارغان تەپەككۇر ئۇسۇللىرى بىلەنمۇ ئۇچرىشىمىز.

  
قىسقىسى، بىز كىتابتا ئۇچراتقان نۇقۇل خام ماتېرىيال بولسۇن، ياكى شۇ خام ماتېرىياللارنىڭ بىر تەرەپ قىلىنىش جەريان – ئۇسۇللىرى بولسۇن، ۋەياكى شۇ جەريان – ئۇسۇللاردىن كېلىپ چىققان تەپەككۇر نەتىجىلىرى بولسۇن، مانا بۇلارنىڭ ھەممىسى بىزنىڭ تەپەككۇرىمىزنى قىممەتلىك خۇرۇچ بىلەن تەمىن ئېتىدۇ. مەيلى كىتابتىكى مەزمۇنلارغا قوشۇلايلى، ياكى ئېترازىي پىكىردە بولايلى، بۇ ئىنكاسلىرىمىزنىڭ ھەممىسى مېڭىمىزدىن بىر قاتار ئۆتىدۇ. كىتاب ئوقۇپ تۇرىدىغان ئادەمنىڭ مېڭىسى بىكار قالمايدۇ، داۋاملىق تەپەككۇر ھالىتىدە تۇرىدۇ.

  
ھەممىمىز ئۆزىمىزنىڭ كىتاب ئوقۇش كەچۈرمىشلىرىمىزنى قايتا بىر ئەسلەپ كۆرگىنىمىزدە، ئوي – پىكىرلىرىمىزنىڭ دائىم كىتابتىكى مەلۇم دىتاللاردىن زەرەتلىنىدىغانلىقىنى، تەسەۋۋۇرلىرىمىزنىڭ قاناتلىنىدىغانلىقىنى، ياكى تېگى يوق ئويلارغا غەرق بولىدىغانلىقىمىزنى ئېتراپ قىلىمىز. بۇ نۇقتىدىن قارىغاندا، شۇنداق دېيىش مۇمكىنكى، بىر ئادەمنىڭ تەپەككۇرنىڭ چوڭقۇرلۇقى، كەڭلىكى ئۇنىڭ كىتاب ئوقۇش مىقدارى بىلەن ئوڭ تاناسىپتۇر. دەل ئەكسىچە، كىتابتىن ئايرىلغان كىشىلەرنىڭ تەپككۇرىنىڭ بولسا تېيىز، تار، يەكۈنلىرىمۇ ئاۋاق، جانسىز بولىدىغانلىقى بىر پاكىتتۇر.

  
تەپەككۇر خۇرۇچى شۇنىڭ ئۈچۈن مۇھىمكى، بىز پەقەت ئېرىشەلىگەن ئاشۇ ئۇچۇرلار ئاساسىدا، ئاندىن تەپەككۇرىمىزنى قانات يايدۇرالايمىز. ناۋادا ئۈگۈتىمىزنىڭ تايىنى بولمىسا، مەيلى سۇ تۈگمىنىدە ياكى زامانىۋى زاۋۇتتا بولسۇن، كۆپلىگەن ئۇننى تارتىپ ئالالمايمىز. خۇددى شۇنىڭدەك، ئۇن بولمىسا، نان ياقالمايمىز، ياغاچ، تاش، كېسەكلەر بولماي تۇرۇپ بىنا سالالمايمىز. مەلۇم پىشقان نەتىجىگە ئىگە بولۇش ئۈچۈن، زۆرۈر خام ئەشيالارغا بولغان ئېھتىياج، ماددىي دۇنيانىڭلا ئەمەس، تەپەككۇر ئالىمىنىڭمۇ قانۇنىيىتىدۇر. دېمەك، تەسەۋۋۇرغا پىلتە، تەپككۇرغا خۇرۇچ بولمىسا، شەيئى – ھادىسىلەر ھەققىدە توغرا پىكىر يۈرگۈزگىلى، توغرا بىلىشكە ئېرىشكىلى بولمايدۇ. ھالبۇكى، بىز مۇشۇ نۇقتىدىن ئۆزىمىزنىڭ تەپەككۇر ئەمەلىيىتىگە نەزەر سالغىنىمىزدا، ئۇچۇر – مەلۇماتلارغا يېتەرلىك ئەھمىيەت بەرمەيدىغانلىقىمىزنى تەن ئېلىشقا مەجبۇرمىز. سورۇنلاردا بىز داۋاملىق چوڭ دۆلەتلەرنىڭ سىياسەت – ئىستراتېگىيەسى، خەلقئارا ۋەزىيەت ھەققىدە مۇنازىرە قىلىشقا خۇشتار. خۇددى ب د ت نىڭ باش كاتىپى، ئامېرىكا زۇڭتۇڭىنىڭ مەسلىھەتچىسىدەك تولۇپ – تاشقان ئىشەنچ – جەزم بىلەن سۆزلەپ كېتىمىز، ئەپسۇسكى، ئاڭلاۋاتقانلارنىڭ ھېچقايسىسى سۆزلىگۈچىدە مۇشۇ سۆزلەۋاتقان تېمىغا ئالاقىدار ئىشەنچلىك مەلۇمات بارمۇ – يوق دېگەننى ئويلاپ ئولتۇرمايدۇ. بۇنداق چوڭ سىياسىي ئويۇن، خەقئارالىق مەسىلىەرنى گېزىت – خەۋەردىن كۆرگەن يۈزەكى ئۇچۇرلار بىلەنلا تەھلىل قىلغىلى بولمايدۇ. پەلەستىن – ئىسرائىلىيە مەسىلىسى ھەققىدە زوق – شوق بىلەن سۆزلەۋاتقان كىشى، ھېچبولمىغاندا يېقىنقى يۈز يىللىق ئەرەب – يەھۇدىي مۇناسىۋەت تارىخىنى؛ ئىككىلا مىللەتنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى ئوخشىمىغان ئېقىملارنىڭ بەزى يادرولۇق قاراشلىرىنى؛ ئوتتۇرا شەرق، بولۇپمۇ پەلەستىن – ئىسرائىلىيەنىڭ تەبىئىي جۇغراپىيەسىنى؛ نوپۇس قۇرۇلمىسى؛ مەدەنىيەت سەۋىيەسى؛ چەت ئەللەردىكى يەھۇدىلار ۋە ئەرەبلەرنىڭ ئۆزى ياشاۋاتقان دۆلەتتىكى ئىقتىسادىي – ئىجتىمائىي، سىياسىي ئورنى؛ باشقا ئەرەب دۆلەتلىرىنىڭ ئومۇمىي ئەھۋالى؛ پاتاخ، خاماس ۋە باشقا پەلەستىن كۈچلىرىنىڭ ئىدىئولوگىيەسى، ئەمەلىي كۈچى؛ … دېگەنلەرگە ئالاقىدار مەلۇم سانلىق كۆرسەتكۈچلەرگە ئىگە بولماي تۇرۇپ، ھەر قانچە تەسىرلىك، قايىل قىلارلىق سۆزلەپ كەتسىمۇ، خۇلاسىسى ھەرگىز ئىشەنچلىك بولمايدۇ. بۇ خىلدىكى تېمىلاردا سىزنىڭ لوگىكا يولىڭىز ھەر قانچە توغرا بولسىمۇ، مەلۇماتىڭىز خاتا، ياكى يېتەرسىز بولسا، يەنىلا مەزمۇت يەكۈنگە ئېرىشەلمەيسىز. بۇنداق مىساللارنى قويۇپ تۇرۇپ، كارخانا – شىركەتلەرنىڭ يېڭى مەھسۇلات ئىشلەپچىقىرىش، يېڭى تىجارەت ئۇسۇلىنى يولغا قويۇش… دېگەندەك تەدبىر كېتىۋاتىدۇ، بازار تەكشۈرۈش، خېرىدارلار قاتلىمىنى تەھلىل قىلىش … دېگەندەك زۆرۈر تەكشۈرۈشلەردىن قولغا كەلگەن سانلىق مەلۇماتلار ئاساسىدا ئىستراتېگىيە – تەدبىر بەلگىلەش تېخى ئومۇملىشىپ بولالمىدى.

  
بۇ يەردە شۇنى ئەسكەرتىمەنكى، يۇقىرىقىلار پەقەت بىزنىڭ تەپەككۇر قىلغاندا، ئۇچۇرغا ئەھمىيەت بەرمەيدىغانلىقىمىزنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان مىسال، خالاس. ئەلۋەتتە، بۇ خىل كەمچىلىك بىزنىڭ باشقا مەسىلىلەردىكى تەپەككۇرىمىزدىمۇ كۆپ كۆرۈلىدۇ.

  
دېمەك، كىتاب بىزنىڭ تەپەككۇرىمىزنى خام ئەشيا بىلەن تەمىن ئېتىدىغان مۇھىم مەنبەلەرنىڭ بىرى، گەرچە بىز كىتابتىكى بارلىق ئۇچۇر – مەلۇماتلارنى توغرا، ئىشەنچىلىك دەپ كەسكىن ئېيتالمىساقمۇ، كوچا – كويلاردىكى مەنبەسى نائېنىق ئەپقاچتى گەپلەردىن ئىشەنچىلىك دېيەلەيمىز. يەنە بىر تەرەپنىڭ كىتابتا ئۇچرىغان مەلۇماتلارنىڭ خاتالىقىنى بايقاشمۇ بىر ئىلگىرلەش ھېسابلىنىدۇ، چۈنكى خاتانى بىلگەندىلا توغرىنى تېخىمۇ ئوبدان بىلەلەيمىز، بولۇپمۇ ھەقىقەتنى لىباس قىلىۋالغان تۈرلۈك – تۈمەن سەپسەتىلەر ئارىسىدا ياشاۋاتقان بۈگۈنكىدەك كۈندە، خاتانى بىلەميدىغان ھەقىقەتچىلەرنىڭ ئىممۇنىتېت كۈچى تولىمۇ زەئىپ بولىدۇ، بۇنداق كىشىلەرنىڭ ھەقىقىتى، سەپسەتە بىلەن بولغان كۈرەشتە دائىم ئاجىز كېلىدۇ.

 
كىتاب ئوقۇش ۋە تەپەككۇر(2)

 
② – كىتاب ئوقۇش تىلنى تاۋلايدۇ، تەپەككۇرنى قانداق ئىپادىلەشنى ئۆگىتىدۇ.

  
تىلشۇناسلىقتا تىل بىلەن تەپەككۇرنىڭ مۇناسىۋىتى ئالاھىدە مۇھىم تېما بولۇپ، تىلشۇناسلار بۇ ھەقتە بىر – بىرىگە ئوخشىمايدىغان ھەر خىل قاراشلارنى ئوتتۇرىغا قويۇشقان، بىز بۇ يازمىمىزدا بۇ خىل قاراشلار ھەققىدە بىر – بىرلەپ توختىلىپ ئولتۇرمايمىز. پەقەت ئوخشىمىغان قاراشتىكى ئالىملارنىڭ ھەممىسى ئورتاق ئېتراپ قىلىدىغان بىر مۇھىم ھەقىقەتنى تەكىتلەپ ئۆتىمىز: «تىل ئالاقە قورالى بولۇپلا قالماستىن، مۇھىمى يەنە تەپەككۇرنىڭمۇ قورالىدۇر». گەرچە بىز بىۋاسىتە تەجرىبىمىزگە ئاساسلىنىپ، تەپەككۇر جەريانىدا مېڭىمىزنى ئىشلىتىمىز دەپ قارىساقمۇ، يەنە بىر قەدەم ئىنچىكىلەپ ئويلىنىپ باقساق، بىز ئۆزىمىزنىڭ تەپەككۇر جەريانىنىڭ سانسىزلىغان سۆز – جۈملىلەردىن تەشكىل تاپىدىغانلىقىنى ئېنىق ھېس قىلالايمىز. يەنە شۇنىڭ بىلەن بىرگە تەپەككۇرىمىزنى تىل ۋاستىسىدە ئىپادىلەيمىز. دېمەك، مەيلى تەپەككۇر جەريانىدا، ياكى تەپەككۇرنى ئىپادىلەشتە بولسۇن، تىل ئومۇمىي تەپەككۇر پائالىيىتىنىڭ ئايرىلماس بىر گەۋدىسىگە ئايلىنىپ كەتكەن بولىدۇ.

  
بۇ باياندىن شۇنداق دېيىش مۇمكىنكى، ئادەملەرنىڭ تىل جۇغلانمىسى بىلەن تەپەككۇر سەۋىيەسى زىچ سەۋەب – نەتىجە مۇناسىۋىتىگە ئىگە بولۇپ، كىشىلەرنىڭ تىل زاپىسى قانچە مول بولغانسېرى، تەپەككۇرى شۇنچە چوڭقۇر، كەڭرى، قايىل قىلارلىق بولىدۇ. مانا بۇ مول تىل جۇغلانمىسى بولسا، دەل زور مىقداردا كىتاب ئوقۇشتىن كېلىدۇ. بىز كىتاب ئوقۇش داۋامىدا، نۇرغۇنلىغان سۆزلۈك، تۈرلۈك جۈملە شەكىللىرى، رەڭگارەڭ ئۇسلۇپتىكى بايان، تەسۋىر، ئىستىلىستىكىلىق ۋاسىتىلەر بىلەن ئۇچرىشىمىز، بۇلار بىلەن قانچە كۆپ ئۇچراشقانسېرى، بۇ ئۇچۇرلار بىزنىڭ مېڭىمىزدە، بىز ئاتايىن يادلىۋالمىساقمۇ، ئىستېخىيەلىك تەرزدە ساقلىنىپ قالىدۇ. مېڭىمىزدە ساقلانغان بۇ تىل زاپىسى بىزنىڭ تەپەككۇرىمىزنى مول بايلىق مەنبەسىگە ئىگە قىلىدۇ. بۇ خۇددى ھۈنەرۋەننىڭ ساندۇقىدىكى قورال – سايمانغا ئوخشاش، بىز تەپەككۇر يۈرگۈزگەندە ۋە ياكى ئۇنى نوتۇق – يېزىقتا ئىپادىلىگەندە دەرھال ئېلىپ پايدىلىنىدىغان تەييار قورالغا ئايلىنىدۇ. بالىلار ھەققىدە ئېلىپ بېرىلغان بەزى تەتقىقاتلاردا كۆرسىتىلىشىچە، بالىلار ئىگەللىگەن سۆزلۈك مىقدارى، ئۇلارنىڭ تەپەككۇر سەۋىيەسى بىلەن ئوڭ تاناسىپ بولۇپ، سۆزلۈك مىقدارى كۆپ بالىلارنىڭ تەپەككۇر سەۋىيەسى، سۆزلۈك مىقدارى ئاز بالىلارنىڭكىدىن يۇقىرى بولغان. بىر قەدەر مۇرەككەپ سۆزلەرنى بىلىدىغان بالىلارنىڭ چۈشىنىش ئىقتىدارىمۇ كۆرۈنەرلىك يۇقىرى بولغان.

  
بىز داۋاملىق كىشىلەرنىڭ مەنمۇ شۇنداق ئوليىغانتىم، قەلىمىم كۈچلۈك بولمىغاچقا يازالمىدىم، ئىچىمدىكىنى چىقىرالمىدىم دەيدىغانلىقىنى ئاڭلايمىز. ماھىيەتتە، بۇ دەل شۇ كىشىلەردىكى تىل نامراتلىقىدىن كەلگەن تەپەككۇر كېكەچلىكىدۇر. ئادەمنىڭ تىل بايلىقى قانچە مول بولغانسېرى، ئۇلارنىڭ نۇتقى ۋە قەلىمى شۇنچە راۋان، قايىل قىلارلىق، پاساھەتلىك كېلىدۇ. ئەكسىچە، كىتاب ئوقۇمايدىغان ياكى ئاز ئوقۇيدىغان كىشىلەرنىڭ بولسا، گەپكە ناقىس، قەلىمى گال ئىكەنلىكىنى ھېس قىلىمىز. سۇ زاپىسى مول تاغلاردىن باشلانغان دەريالارنىڭ ئېقىنلىرى ئەگرى – بۈگرى، سۇلىرى دولقۇنلۇق، جەلپكار بولغىنىدەك، تىلغا باي كىشىلەرنىڭ جۈملىلىرىمۇ، ئەنە شۇنداق سۈيى مول دەريادەك ئويناق، جەلپكار، گۈزەل چىقسا، تىلغا گاداي كىشىلەرنىڭ جۈملىلىرىمۇ، سۇ زاپىسى كەمچىل دەريانىڭ ئېقىنلىرىدەك، كۈچسىز، بىچارە، ئاددىي چىقىدۇ. بىزگە تونۇش زىيالىيلىرىمىزنى مىسالغا ئالساقمۇ، ئابدۇشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن، ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر، ھازىرقىلاردىن ئابدۇقادىر جالالىدىنلارنىڭ ئەسەرلىرىدىكى تىل بالاغىتى، ئۇلارنىڭ مول كىتاب ئوقۇش بىلەن شەكىللەنگەن تىل جۇغلانمىسىدىن كەلگەن دېيىشكە بولىدۇ.

  
تەكىتلەش زۆرۈر بولغان ئالاھىدە بىر مۇھىم نۇقتا شۇكى، بۇنداق مول تىل جۇغلانمىسىنىڭ شەكىللىنىشىدە، بالىلىقتىكى كىتاب ئوقۇش مىقدارى ئەڭ ھەل قىلغۇچ ئورۇن تۇتىدۇ. مۇتەخەسىسلەرنىڭ قارىشىچە، بالىلىق مەزگىل بولۇپمۇ، يەتتە ياشقىچە بولغان ۋاقىت، تىل ئۆگىنىشنىڭ ئەڭ ھالقىلىق مەزگىلىدۇر. ئەلۋەتتە، بۇ مەزگىلدىن كېيىنمۇ باشقا تىللارنى ئۆگىنىش مۇمكىن بولسىمۇ، بۇ تىللار ئانا تىلىنىڭ ئورنىنى ھەرگىز ئالالمايدۇ، بەلىك ئانا تىلدا شەكىللەنگەن تىل تۇيغۇنلۇقى ئۈستىگە قۇرۇلىدۇ. دېمەك، تىل جۇغلانمىسىنىڭ شەكىللىنىشىدە، بالىلىقتىكى كىتاب ئوقۇشنىڭ، كېيىنكى مەزگىللەردىكى ئوقۇشقا قارىغاندا، تەسىرى ئۈزۈل – كېسىل ۋە چوڭقۇر بولىدۇ. ئادەمنىڭ قۇرامىغا يەتكەندىن كېيىنكى ئوقۇپ چۈشىنىش ئىقتىدارى – مەيلى قايسى تىلدا ئوقۇسۇن – دەل بالىلىقتا قانچىلىك كىتاب ئوقۇغىنى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. بىز كىشىلەرنىڭ كىتاب ئوقۇساملا ئۇيقۇم كېلىپ قالىدۇ؛ قايتا – قايتا ئوقۇپمۇ چۈشىنەلمىدىم؛ ئوقۇپ بولۇپ كاللامدا ھېچنېمە قالمايدۇ؛ دېگەندەك سۆزلىرىنى تولا ئاڭلايمىز. ئۆزىمىزمۇ كىتاب ئوقۇغاندا – بولۇپمۇ ئىلمىي، نەزەرىيەۋىي، پەلسەپەۋىي ئەسەرلەرنى – راۋان ئوقۇيالماي، تولا مۈدۈرۈپ، پۇتلىشىپ ماڭىدىغانلىقىمىزنى ھېس قىلىمىز. گەرچە كۆزىمىز كىتاب ئوقۇۋاتسىمۇ، مېڭىمىز شۇ ۋاقىتنىڭ ئۆزىدە ھەزىم قىلىپ، كۆزىمىزنىڭ سۈرئىتى بىلەن مېڭىمىزنىڭ سۈرئىتى ماسلاشماي قالىدۇ – دە، شۇنىڭ بىلەن كىتاب ئوقۇش بىزگە نىسبەتەن بىر ئازابلىق پائالىيەتكە ئايلىنىپ قالىدۇ. بىزنىڭ كىتاب ئوقۇپ بولۇپ ھېچنېمە ئوقۇمىغاندەك بوپقېلىشىمىز، داۋاملىق ھازىرلا ئوقۇپ بولغان ئالدىنقى بەتنى ۋاراقلىشىمىز، ماھىيەتتە ئاشۇ ماسلاشماسلىقنىڭ ئالامىتى ھېسابلىنىدۇ. بۇنى ئوقۇش كېكەچلىكى دەپ ئاتاش مۇمكىن. كېكەچلىك نۇتۇقتىلا ئەمەس، ئوقۇشتىمۇ بولىدۇ، ساۋاتلىقلارنىڭ ھەممىسى كىتاب ئوقۇيالمايدۇ. دەل بالىلىقتىكى كىتاب ئوقۇش، كۆپ ئوقۇش بىزنىڭ كەلگۈسىدە ساۋاتلىق كېكەچلەردىن بولۇپ قېلىشىمىزنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

  
مانا بۇ بايانلار بىزگە پەرزەنتلىرىمىزنى كىتاب ئوقۇشقا ئادەتلەندۈرۈشنىڭ نەقەدەر تەخىرسىز، مۇھىملىقىنى سەمىمىزگە سالىدۇ. ئاتا – ئانىلارنىڭ دەرسلىك نەتىجىسىگىلا ئېسىلىپ، بالىلارنى دەرستىن سىرتقى كىتابلارغا قىزىقتۇرماسلىق، بالىلارنىڭ كىتاب ئوقۇشىنى تازا مۇھىم بىلمەسلىك، بالىلارغا قىلىنغان ئېغىر زىيانكەشلىكتۇر. چۈنكى بالىلىقتا چالا قالغان ئوقۇشنى ئادەم كېيىنكى ھاياتىدا مەڭگۈ تولۇقلىيالمايدۇ. مىقداردا تولۇقلىيالىشى مۇمكىن، ئەمما سۈپەتتە تولۇقلىيالمايدۇ. چۆچەك – رىۋايەتلەردىكى ئاجايىپ – غارايىپ ۋەقەلەرنىڭ بالىلىق قەلبىمىزدە پەيدا قىلغان ھاياجانلىق تۇيغۇ – سېزىملىرىنى، چوڭ بولغاندا ئوقۇپ ھېس قىلىش مۇمكىنمۇ؟ چىن تۆمۈر باتۇرنى بالىمىز ئوقۇپ ئالغان تەم بىلەن بىز ئوقۇپ ئالغان تەم ئوخشاش بولامدۇ؟ بالىلارغا كىتاب ئوقۇتماسلىق ئۇلارنىڭ تەسەۋۋۇر قۇشلىرىنى بۇغۇزلىغان بىلەن باراۋەر. ئىنساننىڭ پەرزەنت پەرۋىشى ئۇلارنىڭ مەنىۋى دۇنياسىنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويالىغاندا، ئاندىن، ھايۋانلارنىڭ پەرۋىشىدىن پەرقلىنەلەيدۇ. پەرزەنتلىرىمىزنى كىتابقا يېتەكلەش، دەل ئۇلارنىڭ مەنىۋىي دۇنياسىنى بىرىنچى ئورۇنغا قويغانلىقتۇر.

  
بولۇپمۇ بالىلارغا كىتاب ئوقۇش پۇرسىتى بەرمەيدىغان ھازىرقى مائارىپتا، بالىلىرىمىزنى كىتابقا قىزىقتۇرۇش، كىتاب ئوقۇتۇش ئاتا – ئانىلارنىڭ مۇقەددەس ۋەزىپىسىگە ئايلىنىپ قالدى. ئەگەر بىز بۇ ۋەزىپىمىزنى ياخشى ئادا قىلالمىساق، ھاۋالىگە تاپشۇرۇلغان پەرزەنتلىرىمىزنىڭ بىر ئەۋلات روھى مۇبەددەل ئاينۇقلاردىن بولۇپ چىقىشىدىن گۇمان قىلمىساقمۇ بولىدۇ.

  
خۇلاسە قىلغاندا، تىلنىڭ تەپەككۇرنىڭ قورالى ئىكەنلىكىدىن ئىبارەت بۇ مۇھىم پاكىت، بىزنىڭ كىتاب ئوقۇش تىلنى تاۋلايدۇ دېگەن ھۆكۈمىمىزنى قۇۋۋەتلەيدۇ، بۇنىڭغا ئەگىشىپ كېلىدىغان يەكۈن شۇكى، پەقەت ۋە پەقەت كىتابنى كۆپ ئوقۇغاندىلا، تىلىمىز مول بولىدۇ، تىلىمىز مول بولغاندىلا تەپەككۇرىمىز كۈچلۈك بولىدۇ.

 
③ – كىتاب ئوقۇش لوگىكىلىق تەپەككۇرنى كۈچەيتىدۇ.

  
روشەنكى، لوگىكىلىق تەپەككۇر بىزنىڭ شەيئىي – ھادىسىلەر ئۈستىدە توغرا بىلىشكە ئېرىشىشىمىزدىكى ئەڭ مۇھىم قورال. مەيلى بىز ئېرىشكەن ئۇچۇرلار قانچىلىك كۆپ، ئىشەنچىلىك بولسۇن، ناۋادا توغرا ئۇسۇلدا پىششىقلىنىپ ئىشلەنمىسە، يەنلا بىزنى توغرا بىلىشكە باشلىيالمايدۇ. لوگىكا بىر يۈرۈش قائىدىلىرى ئارقىلىق، تەپەككۇرىمىزنىڭ ئۆز لىنيەسىدىن چەتنەپ كەتمەي، زىددىيەتتىن خالىي ئىزچىللىق بىلەن ئېلىپ بېرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. ئېيتىپ ئۆتكىنىمىزدەك، تەپەككۇر بىر جەريان، بۇ جەريان كۆزىتىش، تۈرگە ئايرىش، تەھقىقلەش، ھۆكۈم قىلىش … قاتارلىق ئوخشىمىغان ئەقلىي پائالىيەتلەردىن تەركىپ تاپىدۇ. مانا مۇشۇ ئەقلىي پائالىيەتلەر پەقەت لوگىكىلىق قائىدىلەرگە رىئايە قىلىش ئارقىسىدا، ئاندىن خاتالىقتىن خالىي بولالايدۇ. بۇنىڭدىن مەلۇم بولىدۇكى، ئاددىي ئېيتقاندا، لوگىكا دېگىنىمىز، بىز ئاشۇ تاشقى ئۇچۇر – مەلۇماتلارنى پىششىقلاپ ئىشلەش داۋامىدا، رىئايە قىلىشىمىز زۆرۈر بولغان بىر قاتار قائىدىلەردۇر.

  
بىز كىتاب ئوقۇش داۋامىدا، بىز داۋاملىق ئاپتورنىڭ تەپەككۇر جەريانى بىلەن ئۇچرىشىمىز. ئۇلارنىڭ شەيئىلەر ھەققىدىكى ئوي – پىكىرلىرى، چىقارغان خۇلاسە – يەكۈنلىرىنى ئۇچرىتىمىز. مۇشۇ داۋامدا، گەرچە بىز لوگىكىنى مەخسۇس ئوقۇمىساقمۇ، بىلىپ – بىلمەي لوگىكا سەزگۈرلۈكىمىز يېتىلىدۇ. ئوقۇۋاتقان مەزمۇنلار ئەقىلگە ئۇيغۇنمۇ ئەمەسمۇ؟ ھۆكۈملەر پۇت تىرەپ تۇرالامدۇ – يوق؟ يەكۈنلەرنىڭ دەلىل ئىسپاتلىرى يېتەرلىكمۇ ئەمەسمۇ؟ … دېگەندەك سوئاللارنى ئۆزىمىزدىن سوراشقا ئادەتلىنىمىز. بۇ خىل سوئاللار كىتاب ئوقۇش داۋامىدا ئۆزلىكىدىن تاماملىنىدىغان تەپەككۇر مەشىقىدۇر. بولۇپمۇ، ئەدەبىي ئەسەرلەرگە قارىغاندا، پەلسەپەۋىي، ئىلمىي ئەسەرلەرنى كۆپ ئوقۇشنىڭ لوگىكىلىق تەپەككۇرىمىزنىڭ  يېتىلىشىدە، ئالاھىدە مۇھىم رولى بار. چۈنكى لوگىكا بۇ خىل ئەسەرلەرنىڭ جېنى ھېسابلىنىدۇ. بۇلاردىن شۇنداق خۇلاسە چىقىرىش مۇمكىنكى، كۆپ كىتاب ئوقۇيدىغانلارنىڭ لوگىكىلىق تەپەككۇرى، ئاز ئوقۇيدىغان ئادەملەرنىڭكىدىن كۈچلۈك بولىدۇ. چۈنكى كۆپ كىتاب ئوقۇيدىغانلار ئاز ئوقۇيدىغان ياكى ئوقۇمايدىغانلارغا قارىغاندا، لوگىكا مەشىقىنى كۆپ قىلىدۇ. بەدەنلا ئەمەس، مېڭىمۇ مەشىققە مۇھتاج.

  
مېنىڭ بۇ يەردە لوگىكىلىق تەپەككۇرنى ئالاھىدە تەكىتلىشىمدىكى مۇھىم سەۋەب، لوگىكىنىڭ ئەسلى مۇھىملىقىلا ئەمەس، بەلكى لوگىكىلىق تەپەكۇرنىڭ نۆۋەتتە بىز ئۈچۈن پەۋقۇلئاددە مۇھىم بولۇۋاتقانلىقىدا. مەن شۇنداق قارايمەنكى، ئۇيغۇرلار ھازىر ئېغىز لوگىكىسىزلىك ئاپىتىگە مۇپتىلا. گەرچە بۇ بىر تومتاقلا ھۆكۈم بولسىمۇ، مەن بۇنى بىزنىڭ ئومۇمىي تەپەككۇر رېئاللىقىمىزنى ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرەلەيدۇ دەپ قارايمەن.

  
بىز ھەركۈنى سانسىزلىغان لوگىكىسىز پىكىرلەرنىڭ قورشاۋىدا ياشاۋاتقان بولغاچقا، شۇنداقلا بۇ خىل ھالەت داۋاملاشقىلى بەك ئۇزۇن بولغاچقا، بىز بۇ كېسەلنى ھېس قىلالمايدىغان دەرىجىگە يەتكەن، كاللىمىز پۇت دەسسەپ تۇرالمايدىغان، بىر – بىرىگە زىت ھۆكۈم – خۇلاسىلەرگە توشۇپ كەتكەن. ئاخشىمى بىر سورۇندا بىرى ئۇيغۇرلار ھۇرۇن دەپ سۆزلىسىمۇ باش لىڭشىتساق، ئەتىسى بىراۋدىن ئۇيغۇرلارنىڭ ئەمگەكچان، تىرىشچان مىللەت ئىكەنلىكى ھەققىدىكى ۋەزلەرنى ئاڭلىغاندا ئۇنىڭغىمۇ قايىل بولىمىز. بىر مەھەللە ياكى بىر شەھەردە ئەمەس، بىر دۆلەتتە ھەپتە ساياھەت قىلىپ كىرىپلا، شۇ دۆلەت خەلقىنىڭ ئىللەت – خىسلەتلىرى ھەققىدە كەسكىن ھۆكۈملەر بىلەن سۆزلەيمىز، ئۇ دۆلەتلەرنىڭ ئىختىسادىي – مەدەنىيىتى، سىياسىي ۋەزىيىتى ھەققىدە مۇتەخەسىسلەر كەبى سۆلەيمىز. ۋەھالەنكى، ئاشۇ ھۆكۈملەرنى شۇ دۆلەتتىكى كەسپىي مۇتەخەسىسلەرمۇ ئالدىراپ چىقىرالماسلىقى مۇمكىن. ھۆكۈم – خۇلاسىدە دەلىل – پاكىتقا ئېتىبار بەرمەسلىك؛ دەلىللەرنىڭ مەنبەسىنى سۈرۈشتە قىلماسلىق؛ ئاڭلىغانلا گەپكە ئىشىنىپ سۆزلەپ يۈرۈش؛ قارىقويۇق ئىشىنىش ۋە قارىقويۇق رەت قىلىش؛ نوپۇزغا بىر بولسا مۇتلەق چوقۇنۇش، بىر بولسا مۇتلەق رەت قىلىش؛ ھەممىدىن گۇمان قىلىش ياكى ھېچنېمىدىن گۇمان قىلماسلىق؛ … ساناپ كەلسەك بەك كۆپ. مانا بۇلارغا بىز كۈندە دېگۈدەك ئۇچراپ تۇرىمىز ۋە ئۆزىمىزمۇ سادىر قىلىپ تۇرىمىز. مۇشۇلارنىڭ ھەممىسى لوگىكىغا نامراتلىقنىڭ ئاسەرەت – ئالامىتىدۇر. لوگكىسىزلىق، ئاددىي تىل بىلەن ئېيتقاندا، دۆتلۈك، ھاماقەتلىك دېگەنلىكتۇر. بۇ كېسەلنىڭ ئالامىتى ئاۋامدىلا ئەمەس، ئەجەللىك يېرى، بىزنىڭ ئىلىمدارلىرىمىزنىڭ ئەسەرلىرىدىمۇ كۆپ ئۇچرايدۇ. لوگىكىسىز كىشىلەر ھەق – ناھەقنى؛ توغرا – خاتانى ئايرىيالمايدۇ؛ پاكىت بىلەن قاراشنى؛ تەسرات بىلەن تەتقىقاتنى؛ ئاسان بىلەن قىيىننى؛ مۇھىم بىلەن جىددىينى پەرقلەندۈرەلمەيدۇ. ئۆزىنى دائىم گاھى پىل، گاھى قىل ئويلاپ قالىدۇ.…

  
قىسقىسى، لوگىكىسىزلىق كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاقىۋەت ئىنتايىن خەتەرلىك ۋە ئەجەللىك. لوگىكىسىزلىق دېگىنىمىز، توغرا تەپەككۇر قىلالماسلىق دېگەنلىك بولۇپ، توغرا تەپەككۇر قىلالمايدىغان ئادەم توغرا بىلىشكە ئېرىشەلمەيدۇ. چۈنكى توغرا بىلىش توغرا تەپەككۇرنىڭ نەتىجىسى. بۇنداق بولغانىكەن، توغرا بىلىشكە ئېرىشەلمىگەن ئادەملەر توغرا ھەرىكەت قىلالمايدۇ، توغرا ھەرىكەت قىلالمىغانلار غەلىبىگە ئېرىشەلمەيدۇ. دېمەك، ھەرقانداق بىر بىلىش، مۇئەييەن بىر ھەرىكەتكە يېتەكچىلىك قىلىدۇ. ئىنساننىڭ بىلىمگە ئېرىشىشىدىن مەقسەت، شۇ بىلىم يېتەكچىلىكىدە ئۆزىگە پايدىلىق بىر نەتىجىگە ئېرىشىشتۇر. بۇنىڭدىن، بىز غەلىبىنىڭ شەرتى توغرا بىلىش ئاساسىدا توغرا قىلىش دېگەن خۇلاسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرالايمىز، يەنە بىر قەدەم ئىلگىرىلەپ پىكىر يۈرگۈزسەك توغرا بىلىشنىڭ لوگىكىلىق تەپەككۇرنى شەرت قىلىدىغىنىنىمۇ بىلەلەيمىز. بەلكىم تۆۋەندىكى سېخىما بۇنى چۈشىنىشلىكرەك ئىپادىلىيەلىشى مۇمكىن:

  
لوگىكىلىق تەپەككۇر ← كىتاب ئوقۇش ← غەلىبە ← توغرا ھەرىكەت ← توغرا بىلىش← لوگىكىلىق تەپەككۇر.

  
④ – كىتاب ئوقۇش تەپەككۇرنى ئىزچىل ئادەتكە ئايلاندۇرىدۇ.

  
باشتا قەيت قىلغىنىمىزدەك، تەپەككۇرنىڭ ئۆزى بىز ئاڭلىق، مەقسەتلىك ئېلىپ بارىدىغان بىر جەريان، بۇنداق بولغىنىدەك ئۇ بىزدىن ئادەتلىنىشى، داۋاملىق تۈردە تەكرارلاشنى تەلەپ قىلىدۇ. شۇندىلا، تەپەككۇر بىزنىڭ دائىملىق ئادىتىمىزگە ئايلىنىدۇ. كىتاب ئۆزىدىكى مول مەلۇمات، قىزىقارلىق ۋەقە، جانلىق پېرسوناژ، چوڭقۇر ھېكمەتلەر بىلەن بىزنى داۋاملىق ئويلىنىشقا، تەپەككۇر قىلىشقا غىدىقلاپ تۇرىدۇ. ئۆزىمىزمۇ شۇنى ھېس قىلالايمىزكى، كىتاب ئوقۇشنىڭ ئۆزى، ماھىيەتتە ئۆز –ئۆزىمىز بىلەن دىيالوگ ئېلىپ بېرىش جەريانىدۇر. مانا بۇ دىيالاۇگ دەل تەپەككۇرنىڭ ئۆزىدۇر. كىتاب ئوقۇپ باققان ھەر قانداق بىر ئادەم بۇنداق كەچۈرمىشنى ئېنىق ھېس قىلالايدۇ. بەلكىم بەزى كىشىلەر بىز كىتاب ئوقۇپ تەپەككۇرغا ئادەتلىنىمىز دەپ يۈرمىسەكمۇ، تۇرمۇش، خىزمەت، سودا – سېتىقلىرىمىزدا بىز ئويلىنىدىغان سان – ساناقسىز مەسىلىلەر يېتىپ ئاشىدۇ دەپ ئويلىشى مۇمكىن. ئەپسۇسكى، ئۆزىمىزگە بۇنداق تەسەللىي بېرىپ ئالداش، بىر ھاماقەتلىكتىن باشقا بىر نەرسە ئەمەس. كىتاب قوزغاتقان تەپەككۇر بىلەن، كۈندىلىك ئۇششاق ئىشلار قوزغاتقان ئوينىڭ ئارىسىدا، سۈپەت – دەرىجە جەھەتتىن زور پەرق بار. بىز تۇرمۇشتىكى بۇ خىل ئۇششاق ئىشلار ھەققىدە باش قاتۇرۇشنى تەپەككۇر قىلىش دەپ ئاتىمايمىز، بەلكى ئويلىنىش دەپ ئىپادىلەيمىز. تەپەككۇر ئادەم ئاڭلىق ھالەتتە تاماملايدىغان مەقسەتلىك ئەقلىي پائالىيەت، كېيىنكىسى بولسا، بىزدە مەلۇم دەرىجىدە رېفلىكىسقا ئوخشاپ كەتكەن، ئىختىيارسىز تاماملىنىدىغان ئەقلىي پائالىيەت. بۇ نۇقتىدىن ئېيتقاندا، مەن بۇ يەردە تەشەببۇس قىلىۋاتقان تەپەككۇر ئادىتى، ھەرگىزمۇ بىزنىڭ كۈندىلىك ئوي – خىياللىرىمىز ئەمەس، بەلكى مۇئەييەن ئوبيېكت ھەققىدە مەقسەتلىك، ئاڭلىق ئېلىپ بېرىلىدىغان ئويلىنىشتىن ئىبارەتتۇر. كىتاب ئوقۇش بولسا بىزنى ئاڭلىق تەپەككۇرغا يېتەكلەيدۇ، بىز يولۇققان شەيئىي، ھادىسىلەردىن ئاتلاپلا ئۆتۈپ كەتمەستىن، ئۇلار ھەققىدە ئەستايىدىل پىكىر يۈرگۈزىدىغان، مەسىلىلەرنى ھەقىقىي تېگى – تەكتىدىن چۈشىنىشنى ئىستەيدىغان، داۋاملىق ئۆز – ئۆزىمىزدىن سوئال سوراپ تۇرىدىغان بىر تەپككۇر ئادىتىنى يېتىلدۈرەلەيدۇ. شۇڭلاشقا، ئوخشاش ئۇچۇرنىڭ تەپەككۇر ئادىتىگە ئىگە ۋە ئىگە ئەمەسلەر ئۈچۈن قىممىتى ئوخشاش ئەمەس. نيۇتۇن دەۋرىگە قەدەر سانسىزلىغان كىشىلەرنىڭ بېشىغا ئالما – نەشپۈتلەر چۈشكەن بولغىيدى، ئەمما بۇ نيۇتۇنغا نىسبەتەن بىر دەۋر بۆلگۈچ ئىلمىي بايقاشنىڭ يىپ ئۇچى بولدى. بىز بۇنى ھەرگىزمۇ نيۇتۇننىڭ ئەسلىدىكى بىلىم ئاساسى ۋە پىكىر قىلىش ئادىتىدىن ئايرىپ قارىيالمايمىز.

  
ئادەمنىڭ جىسمانىيىتى چېنىقىشقا مۇھتاج بولغىنىدەك، مېڭىمۇ چېنىقىشقا مۇھتاج. مېڭىگە نىسبەتەن كىتاب ئوقۇش ئەڭ ياخشى چېنىقىش ھېسابلىنىدۇ. بىز باشتا تىلغا ئېلىپ ئۆتكەن ساۋاتلىق كىتاب كېكەچلىرىنىڭ مېڭىسى دەل موشۇنداق ھېنىقىشنى بېشىدىن ئۆتكۈزمىگەن، ياكى يېتەرلىك بولمىغان. بىزگە بېرىلگەن ھەر قانداق نەرسىنىڭ گەدىنىمىزدە ھەققى بار. ھەقىقەتنى كۆرمىگەن كۆزلەر، ئاڭلىمىغان قۇلاقلار، تەپەككۇر قىلمىغان مېڭىلەر ئۆز ھەققىنى ئۆزى دەپسەندە قىلغان خىيانەتچىدۇر. ھەر ئادەمنىڭ ماقامى تەپەككۇرى بىلەن يارىتىلىدۇ. تەپەككۇرگە ئادەتلەنگەن ئادەم بىلەن ئادەتلەنمىگەن ئادەم تامامەن ئىككى ماقام، ئىككى دۇنيادا ياشايدۇ. قۇرئاندىكى: «بىلگەنلەر بىلەن بىلمىگەنلەر باراۋەر بولامدۇ« (زۇمەر سۈرىسى 9 – ئايەت) دېگەن ئايەتنى تەپەككۇر قىلىدىغانلار بىلەن تەپەككۇر قىلمايدىغانلار باراۋەر بولامدۇ؟ دەپمۇ شەرھىيلەش مۇمكىن. ئەگەر تەپەككۇرنى كىتابقا باغلىغىنىمىزدا، بۇ ئايەتنى يەنە كىتاب ئوقۇيدىغانلارب بىلەن ئوقۇمايدىغانلار باراۋەر بولامدۇ؟ دەپ شەرھلەش ھەم مۇمكىن. كۆز ئالدىمىزدىكى دۇنيا رېئاللىقمۇ بىلىدىغانلار بىلەن بىلمەيدىغانلارنىڭ ھەقىقەتەن باراۋەر ئورۇندا ئەمەسلىكىنى، بىلىدىغانلارنىڭ ھاكىم، بىلمەيدىغانلارنىڭ مەھكۇم ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ تۇرۇپتۇ. ئىنسان بىلىش بىلەن ھاكىم، بىلمەسلىك بىلەن مەھكۇم بولىدۇ.

  
تېمىغا قايتىپ كەلسەك، مېنىڭ تەپەككۇر ئادىتىنى شۇنچە كۈچەپ تەكىتلىشىمنىڭ سەۋەبى شۇكى، بىز ھازىر ئومۇميۈزلۈك تەپەككۇر ئېرىنچەكلىكىگە مۇپتىلا. بىزنىڭ بارلىق پائالىيىتىمىزدىن بۇنىڭ ئىپادىسىنى كۆرگىلى بولىدۇ. بىز مەسىلىەرنى تېخىمۇ ئىنچىكە بۆلەكلەرگە پارچىلاپ ئانالىز قىلىشتىن ئېرىنىمىز، مەسىلە – ھادىسىلەر ھەققىدە تۈزۈك ئويلانمايلا پومىداقلاپ خۇلاسە چىقىرىمىز. چىگىش مەسىلىەردىن ئۆزىمىزنى قاچۇرىمىز. تەپەككۇر ئادىتىگە ئىگە ئەمەس كىشىلەر ئۈچۈن، قىلنى قىرىققا يېرىپ پىكىر يۈرگۈزۈش، ئەتراپلىق ئىنچىكىلەش ناھايىتى زېرىكىشلىك، مۈشكۈل بىر ئىش بولۇپ تويۇلىدۇ. ۋەھالەنكى، ئەقلىمىزنى لال قىلىۋاتقان يۇقىرى تېخنىكىلىق مەھسۇلاتلار، ئىلىم – پەن نەتىجىلىرى، كەشپىياتلار، دۆلەتلەرنىڭ سىياسەت – ئىستاتېگىيەلىرى بىزنىڭ تەسەۋۋۇرىمىزغا سىغمايدىغان ئەنە شۇنداق ئىنچىكىلىك، ئەستايدىللىقنىڭ نەتىجىسىدۇر.ھازىر دائىم ئابستراكت، شۇئارسىمان ئۇلۇغ ھەقىقەتلەرنى توۋلاۋاتىمىز، ئەمما ئەنە شۇ ھەقىقەتلەرنى ئەمەلىيلەشتۈرىدىغان كنكرېت قەدەم – ئۇسۇللارغا كەلگەندە دەرھال بېشىمىز ئاغرىيدۇ، ئەپلەپ – سەپلەپ ئۆتۈپ كېتىمىز. ماھىيەتتە، مەسىلىنىڭ جېنى دەل مۇشۇ يەردە. بىز تۈزۈك پىكىر يۈرگۈزمەستىنلا، دەرھال بىر توغرا خۇلاسىگە ئېرىشىشىنى خام – خىيال قىلىمىز. ئەپسۇسكى، جاھاننىڭ قانۇنىيىتى بۇنداق ئەمەس. كونكرېت ئۇسۇل، قەدەم – باسقۇچلارغا كەلگەندە، شۇئارۋاز ھەقىقەتچىلەرنىڭ دەسمايىسى دەرھال غالتەككە چىقىدۇ. ھەرقانداق ئىشتىكى كونكرېتلىق، ماھىيەتتە زېرىكمەي، ئېرىنمەي پىكىر يۈرگۈزۈش، توختاۋسىز جاھىللىق بىلەن تەپەككۇر قىلىشتىن كېلىدۇ. كونكرېتلاشتۇرۇلمىغان نەرسىنى ئىجرا قىلغىلى بولمايدۇ. ئىجرا قىلىنمايدىغان ھەقىقەتنى توۋلاپ يۈرۈشنىڭ بىزنىڭ بەزى پىسخىك ئېھتىياجلىرىمىزنى قاندۇرۇشتىن بۆلەك ھېچنېمىگە پايدىسى بولمايدۇ. مۆلچەر، تەخمىنگىلا تايىنىپ ئىش قىلىش، ھەممە نەرسە مىقدارلىشىۋاتقان بۈگۈنكى دۇنياغا ماس كېلىدىغان ئۇسۇل ئەمەس. تەپەككۇر ئادىتى بولغاندىلا، بىز مەسىلىەرنىڭ مۇرەككەپلىكىدىن قورقۇپ كەتمەستىن، ئۇنىڭغا سوغۇققانلىق بىلەن يۈزلىنەلەيمىز، ئۆزىمىزنىڭ خۇلاسە – يەكۈنلىرىنى ئىنچىكە، مىقدارلىق ئانالىز ئۈستىگە قۇرالايمىز.ھالبۇكى، بۇ ئادەت ئىزچىل كىتاب ئوقۇش بىلەن شەكىللىنىدۇ ۋە كۈچىيىدۇ. كىتاب ئوقۇشنىڭ مېنىڭچە ئەڭ ماھىيەتلىك رولى، مەلۇماتىمىزنى موللاشتۇرۇشلا بولماستىن، بەلكى بىزنى ئاكتىپ، ئىزچىل تەپەككۇر ئادىتىگە ئىگە قىلىشتا. كىتاب ئوقۇيدىغان كىشىلەرنىڭ بىلمەيدىغىنى ئەلۋەتتە بولىدۇ، ئەمما بىلمەيدىغىنى ئاز بولىدۇ. چۈنكى ئۇلار تەپەككۇردىن ئېرىنمەيدۇ، جاۋابنى نەدىن، قانداق تېپىشنى بىلىدۇ.

  
ئەلۋەتتە، كىتاب ئوقۇشنىڭ تەپەككۇرغا كۆرسىتىدىغان تەسىرى ھەرگىزمۇ يۇقاردا بايان قىلىنغان تۆت نۇقتىدىلا چەكلەنمەيدۇ. بۇ پەقەتلا مېنىڭ ئويلىغانلىرىم، ئوقۇرمەنلەر چوقۇم باشقا تەرەپلىرىنىمۇ ھېس قىلالايدۇ

  
خاتىمىگە ئۆتۈشتىن بۇرۇن، بەزى كىشىلىرىمىزدىكى كىتابتىن ئۆزىنى بىھاجەت ساناشتەك بىچارە ھاكاۋۇرلۇق ھەققىدە سەل تەگەشكە توغرا كېلىدۇ. كىتاب ئوقۇش ئوقۇغۇچى، يازغۇچى ياكى كادىر – زىيالى ۋە ياكى ئالەم تەتقىقاتچىنىڭ ئىشى دەپ قاراش، ئادەمنىڭ ئىچىنى ئاغرىتىدىغان ئىپتىدائىي دۆتلۈك ھېسابلىنىدۇ. ئەمما بۇ دۆتلۈك ئارىمىزدىكى خېلى كىشىلەردە تېپىلىدۇ، مۇۋەپپەقىيەت قازىنىشتا ئارقا كۆرۈنۈش، مۇناسىۋەت بىلىم – ئىقتىداردىن ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدىغان غەيرىي نورمال ئىجتىمائىي قورۇلمىغا ئىگە جەمئىيەتتە بىلىمنىڭ سەل قارىلىشى، تەبىئىي تۈردە كىتابنىڭ سەل قارىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان. بىزدە ھۈنەرۋەنلەر كىتاب بىلەن نېمە ئىشىم دەپ ئويلايدۇ، دۇكانچى دۇكىنىنى ئېچىشتا كىتابقا مۇراجىئەت قىلمايدۇ، ئاتا – ئانىلار بالىلىرىنى كىتاب ئوقۇپ تەربىيەلىمەيدۇ، كارخانىچىلار بولسا ئالدىراشلىقىنى كىتاب ئوقۇماسلىقىنىڭ باھانىسى قىلىشتىن ئۇيالمايدۇ. ھەتتا كىتاب ئوقۇشقا داۋاملىق ئېھتىياجى چۈشۈپ تۇرىدىغان ئوقۇتقۇچىلارمۇ كەسىپنىڭ سىرتىدا كىتاب كۆرۈپ كەتمەيدۇ.… ئۇنداقتا مۇنۇ سوئاللارغا قانداق جاۋاب بېرىش مۇمكىن؟

  
ھۈنەرۋەن ھۈنىرىنى تېخىمۇ ۋايىغا يەتكۈزۈپ قىلىشتا، بىلىمگە مۇھتاج بولمامدۇ؟

  
دۇكان ئېچىش بىلىم تەلەپ قىلمامدۇ؟ كارخانا باشقۇرۇشچۇ؟ بالا تەربىيەلەشچۇ؟…

  
ئەلۋەتتە، ھېچكىم بۇ سوئالغا مۇھتاج ئەمەس دەپ جاۋاب بەرمەيدۇ، دېمەك، بىلىمنى ئېتراپ قىلغانكەنمىز، كىتاپ ئوقۇشنىڭ زۆرۈرلۈكىدىنمۇ ئېتراپ قىلغان بولىمىز. ئەمما بىلىمنى ئېغىزىمىزدا مۇھىم دەپ قويۇپ، ئەمەلىيەتتە كىتاب ئوقۇمايدىغان رېئاللىقىمىز بىر مەسخىرىلىك زىددىيەتنى ھاسىل قىلىدۇ. سۇغا تەشنا ئادەمنىڭ بۇلاقنى ياقتۇرماسلىقى پەقەت شۇ كىشىدىكى نادانلىقنى ئېچىپ بېرىدۇ، خالاس.

  
بۈگۈنكى كۈندە، ئىلىم چۈشەندۈرمەيدىغان، جاۋاب بەرمەيدىغان تېما، مەسىلىلەر يوق دېيەرلىك ( بۇ ھەرگىزمۇ ئىلىم – پەن ساھەسىدە ھەممە سىرلارغا جاۋاب تېپىپ بولدى دېگەنلىك ئەمەس). يۇقارقىدەك دۇكان ئېچىش، ھۈنەر – كەسىپ، كارخانا باشقۇرۇش، پەرزەنت تەربىيەسى دېگەندەك ئاللىبۇرۇن مۇكەممەل كەسپىي پەنلىرى شەكىللىنىپ بولغان ئىشلارنى قويۇپ تۇرايلى، چامادانغا نەرسە – كېرەكلەرنى قانداق قاچىلاش، گالىستۇكنى قانداق تاقاش، … دېگەنگە ئوخشاش مۇشۇنداق ئۇششاق – چۈششەك ئىشلار توغرىلىقمۇ مەخسۇس تەتقىقات ئەسەرلىرىنى ئۇچرىتالايمىز. بىز ئۇچراۋاتقان ھەرقانداق چوڭ – كىچىك ئىش ئىلىم يۈكسەكلىكىدە مۇئامىلە قىلىنىۋاتىدۇ، ھەر بىر مەسىلىگە مۇناسىۋەتلىك پەنلەردىن جاۋاب ئىزدىلىۋاتىدۇ، ھالبۇكى، بىز پەقەت مىراس تەجرىبە، تەبىئىي ئەقىل – زېرەكلىكىمىزگە تايىنىپلا ئىش كۆرۈپ كېلىۋاتىمىز. مەسىلىلەرگە دۈچ كەلسەك، ئاۋال كەسپىي پەنلەرگە مۇراجىئەت قىلىدىغان ئەقەللىي ساپامۇ بىزدە تېخى يېتىلگىنى يوق. گەرچە ئەقىل، زېرەكلىك ئىنتايىن مۇھىم ئامىل بولسىمۇ، ئۇنىڭغا بىلىمنىڭ قوشۇلماسلىقى ئەقىلنىڭ رول ئوينىيالايدىغان دائىرىسىنى تارايتىپ، چېكىنى تۆۋەنلىتىپ قويىدۇ. ئەقىللىق بىر ئادەم يۈزبېشى بولالىشى مۇمكىن. ئەمما مۇناسىۋەتلىك كەسپىي بىلىملەرنى ئىگەللىگەندىلا، ئاندىن گېنرال بولالىشى مۇمكىن. ئەقىللىق بىر سودىگەر بىر دوكاننى گۈلدەك ئاچالىشى مۇمكىن، ئەمما دۇكان ئۈچ بولسىچۇ؟ ئوتتۇر بولسىچۇ؟ ئۈچ ئادەمنى باشقۇرالىشى مۇمكىن، ئوتتۇز ئادەمنىچۇ؟ بىر دۇكاننىڭ ھېسابىنى تۇتالىشى مۇمكىن، ئون دۇكان، ئوتتۇز دۇكاننىڭچۇ؟ بۇلارنى نوقۇل زېرەكلىك بىلەنلا ھەل قىلغىلى بولمايدۇ. كەسپىي بىلىملەرگە مۇراجىئەت قىلماي ئامال يوق. ئادەم دائىم كىچىك، ئاددىي ئىشلارنى قىلالىغاندىكى ئەقىل – پاراسىتىدىن مەست بولۇپ، ئۆزىگە ئالدىنىپ قالىدۇ، ئىستىداتىنى ئاتۇق مۆلچەرلەپ قويىدۇ. ھەرقانداق ئەقىللىق كىشىنىڭ كۆتۈرەلەيدىغان چېكى بار، شۇ چەكتىن ئاشقاندا، بىلىم قوشۇلمىغاندا، ئۇ ئەقىللىق كىشىلەرگىمۇ ئوكسىگېن يېتىشمەسلىككە باشلايدۇ. ئۆز – ئۆزىگە داۋاملىق بىلىم بىلەن ئېنىرگىيە تولۇقلاپ تۇرالايدىغان كىشىلەرلا ھەرقانداق ۋاقىتتا مەسىلىنى توغرا چۈشىنەلەيدۇ ۋە لايىق بىر چارە تاپالايدۇ. مانا بۇ دەل توختاۋسىز كىتاب ئوقۇشتىن كېلىدۇ. كېسىپ ئېيتىمەنكى، بۈگۈنكىدەك، ئوقۇش مىسلىسىز قولايلاشقان بىر دەۋردە، سىز مەيلى ئوقۇغۇچى بولۇڭ ياكى ھۈنەرۋەن – كاسىپ، سودىگەر – كارخانىچى بولۇڭ، ياكى ئائىلە ئايالى بولۇڭ كىتاب ئوقۇماسلىققا ھېچقانداق ئۆزرىڭىز يوق.

  
خاتىمە:

  
بىر مىللەت مەيلى كىرىزىس ئىچىدىكى ۋاقتىدا ياكى كىرىزىستىن قۇتۇلغاندىن كېيىن بولسۇن، ئىسلاھات روھى مەزكۇر مىللەت ھاياتىي كۈچىنىڭ جېنى ھېسابلىنىدۇ. ئىسلاھات روھىدىن ئايرىلغان مىللەت ھالاكەت يولىغا ماڭغان بولىدۇ. ئىنسانلارنىڭ تۇرمۇش قاتلىمى كۆپ خىل بولغاچقا ئىسلاھ قىلىشقا تېگىشلىك ساھەلەر بىرلا بولمايدۇ، بىز مائارىپنى ئىسلاھ قىلىش لازىم، ئىقتىسادىي ئىسلاھات، قانۇن ئۆزگەرتىش، تۈزۈلمە ئىسلاھاتى… دېگەندەك سۆزلەرنى تولا ئاڭلاپ كەتكەن. بۇ يەرلەردە تىلغا ئېلىنغان ئىسلاھات مەزكۇر ساھەلەردىكى نورمال تەرەققىياتقا توسالغۇلۇق قىلىۋاتقان ئامىللارنى ئۆزگەرتىپ، يېڭى چارىلەرنى ئوتتۇرىغا قويۇشنى كۆرسىتىدۇ. ساھەنىڭ مۇھىملىقىنىڭ ئوخشىماسلىقى بىلەن ئىسلاھاتنىڭ تەرتىپىدىمۇ پەرق بولىدۇ. بەزى دۆلەتلەر ئاۋال ئىقتىسادىي تۈزۈلمىسىنى ئىسلاھ قىلىشى مۇمكىن. بەزى دۆلەتلەر بولسا مائارىپ ئىسلاھاتىنى باش ئورۇنغا قويۇشى مۇمكىن، ئەمما ھەممىسىگە ئورتاق بولغان بىر مۇھىم ساھە بار، بۇ ساھە ئىسلاھ قىلىنماي تۇرۇپ، باشقا ساھەلەرنى ئىسلاھ قىلىشى مۇمكىن بولمايدۇ. بۇ بولسىمۇ ئاڭ ئىسلاھاتىدۇر. چۈنكى ئاڭ ئۆزگەرگەندىلا، ئىنساننىڭ ھەرىكىتى، دۇنيا قەارىشى ئۆزگىرىدۇ، ئۆزىگە، دنياغا يېڭى بىر نەزەر بىلەن قارايدۇ. ئاڭدىكى ئىسلاھات بولىسا مېڭىمىزنىڭ يېڭى ئۇچۇرلار بىلەن كۆپلەپ ئۇچرىشىشى ئارقىلىق ئىشقا ئاشىدۇ. مانا بۇ تەبىئىي تۈردە كۆپلەپ ئوقۇشنى تەقەززا قىلىدۇ.

  
ھەر قايسى مىللەتلەرنىڭ گۈللىنىش تارىخىغا نەزەر سالغىنىمىزدا، ئاقارتىشنىڭ ھەر قايسى گۈللىنىش ھەرىكەتلىرىدىكى ئورتاق ھادىسە ئىكەنلىكى كۆزىمىزگە چېلىقىدۇ. ئىسلاھاتنىڭ مۇھىم بىر شەكلى بولغان ئاقارتىش ھەرىكىتى ئىچىدە ئوقۇش ئەڭ ماھىيەتلىك ئورۇن تۇتىدۇ. بىز ئىتالىيەدىكى ئەدەبىيات – سەنئەتنىڭ قايتا گۈللىنىشى، سانائەت ئىنقىلابى، ياپونىيىدىكى يېڭىلىققا كۆچۈش، جۇڭگودىكى يېڭى مەدەنىيەت ھەرىكىتى دېگەنلەتنى مىسالغا ئالمىغاندىمۇ، ئۆز تارىخىمىزدىكى ئابدۇقادىر داموللامنىڭ، مەمتىلى ئەپەندىلەرنىڭ ئىسلاھات ھەرىكىتىگە نەزەر سالغىنىمىزدا، ئۇلارنىڭمۇ ئىشنى ئوقۇشتىن باشلىغانلىقىنى كۆرىمىز. ھەتتا، ھەممىمىز بىلگىنىمىزدەك، مۇھەممەد پەيغەمبەرگە تۇنجى چۈشكەن ئىسلاھات چاقىرىقىمۇ «ئوقۇ!» (سۈرە ئەلەق 1 – ئايەت)دىن باشلانغان، ئوقۇشنى پەرز قىلغان. بۇ دىننىڭ ئەگەشكۈچىلىرىنىڭ ئوقۇشتا باشقىلارنىڭ كەينىدە قېلىشى، ئۇلارنىڭ مەھكۇملۇقىنىڭ سەۋەبىنى مەلۇم نۇقتىدىن ئىما قىلسا، يەنە ئۆز نۆۋىتىدە ئۇلارنىڭ ئۆز دىنىغا قىلىۋاتقان ئاسىيلىقىنىڭ بىر پاكىتى سۈپىتىدە كۆزگە تاشلىنىدۇ.

  
قىسقىسى، بۈگۈنىمىزدە كىتاب ئوقۇش ھەر بىر ئۇيغۇرغا نىسبەتەن تۇز كەبى مۇھىمدۇر. كىتابنى تەرك ئېتىش، نادانلىقنى دوست تۇتقانلىقتۇر. بىزنىڭ ئەقلىمىز ئويغانماي تۇرۇپ، تەپەككۇرىمىز قۇۋۋەت تاپماي تۇرۇپ، ھېچبىر ئىشىمىزدا نەتىجە قازىنالمايمىز. شۇنداق دەيمەنكى، كىتابسۆيەرلىك ئەڭ ياخشى مىللەتسۆيەرلىكتۇر.

  
          شىنجاڭ ياشلىرى 2016-يىللىق 4-سان [[ئىشلەتكۈچى:مەردانە|مەردانە]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:مەردانە|سۆزلىشىش]]) 08:32, 22 مارت 2024 (UTC)

== كىتاب ۋە كىشەن  (ھېكايە) ==


كىتاب ۋە كىشەن

'''(ھېكايە)'''

ئابدۇسەمەد


ھەممە ياقتا ھۇۋشىۋاتقان رەھىمسىز شىۋىرغان خۇشاللىقنىڭ ھۇزۇرىنى ئاللىبۇرۇن ئۇنتۇپ كەتكەن بۇ مەھەللە خەلقىنىڭ ياداڭغۇ ۋە روھسىز تەنلىرىگە ئاچچىق سانجىلماقتا؛ مۇدھىش قارا بۇلۇتلار ئاي يورۇقىنى توسۇپ، مەھەللە ئاسمىنىنى زۇلمەت پۈركەنجىسى بىلەن قاپلاپ، تولىمۇ ۋەھىمىلىك بىر تۈسكە مەھكۇم قىلماقتا؛ قاياقلاردىدۇر «ماڭە! ماڭ دەيمەن!» دەپ قوپال ۋارقىراۋاتقان ئاۋازلار، «مېنى قويۇۋېتىڭلار! مېنى قويۇۋېتىڭلار!» دەپ توۋلاۋاتقان بىر ئايالنىڭ ئېچىنىشلىق نالىسى، «مېنى نېمە قىلساڭلار مەيلى، ئايالىمنى قويۇپ بېرىڭلار! مانا مېنى تۇتۇڭلار!» دەپ تىركىشىشلەر، «ئانا! ئانا!» دەپ توۋلاۋاتقان يۈرەكنى ئەزگۈدەك دەردلىك پەريادلار بۇنى ئاڭلاپ تۇرۇۋاتقان ھەربىر كىشىنىڭ قەلبىگە قورقۇنچ ۋە تىترەك ئولاشتۇرماقتا ئىدى. لېكىن ئەپسۇس! ھەردائىمقىدەك، بۇنىڭغا جۈرئەتلىك ھالدا قارشى تۇرالايدىغان ھېچكىم چىقمايتتى. پەقەت قايسىبىر ئۆينىڭ بۇلۇڭىدا بىر شائىر قەغەز يۈزىگە مۇنۇ مىسرالارنى يېزىپ ئولتۇرۇۋاتاتتى:

جۇت زىمىستان ۋەھمە ئەيلەپ چاچتى شالىن ھەر تامان،

شۇل زىمىستان ۋەھمىسىدە قالدى ئەنە يۇرت-ماكان.

ۋاقىتسىزلا چۈشتى يەرگە يوپۇرماقلار سارغىيىپ،

ھەم دەسسىلىپ پۇت ئاستىدا بولدى يەنە خەس سامان.


سورىدىم مەن يوپۇرماقتىن: «گۈزەل ئىدىڭ ياپيېشىل،

قېنى ئەمدى شۇ چاغلىرىڭ، نېچۈك ھالىڭ بەك يامان؟»

«ھەي بىلمىدىڭمۇ، ـــ دېدى ئۇ، ـــ زىمىستاننىڭ قەھرىنى،

ھەر تەرەپتە گۈركىرىشىپ ھۇۋلايدۇ ھەم شىۋىرغان.»

ئۆمەر ئاكا ئىشىك تۈۋىگە بېرىپ ئەتراپقا ئېھتىياتچانلىق بىلەن نەزەر تاشلىۋەتكەندىن كېيىن، ئىشىكنى ئاستاغىنا يېپىپ، ئۆينىڭ چىرىغىنى ئۆچۈرۈپ، ئىچكىرىكى ئۆيگە كىرىپ ، قاراڭغۇ بۇلۇڭدا شام ياندۇردى ۋە بىر بۇلۇڭغا تىقىپ قويغان كونا قۇرئاننى ئالدى-دە، ئەلەملىك بىر تۆۋەن ئاۋازدا ئوقۇشقا باشلىدى.... «سىلەر تېخى ئىلگىرىكىلەر ئۇچرىغان كۈلپەتلەرگە ئۇچرىماي تۇرۇپ جەننەتكە كىرىشنى ئويلامسىلەر؟! سىلەردىن ئىلگىرى ئۆتكەن (مۇئمىن) لەر ئېغىرچىلىقلارغا، كۈلپەتلەرگە ئۇچرىغان ۋە چۆچۈتۈۋېتىلگەن ئىدى، ھەتتا پەيغەمبەر ۋە مۇئمىنلەر: &lt;ئاللاھنىڭ (بىزگە ۋەدە قىلغان) ياردىمى قاچان كېلىدۇ؟&gt; دېگەن ئىدى. بىلىڭلاركى، ئاللاھنىڭ ياردىمى ھەقىقەتەن يېقىندۇر»&lt;sup&gt;[1]&lt;/sup&gt; دېگەن ئايەتكە كەلگەندە، ئۆمەر ئاكا ئۆزىنى تۇتۇۋالالماي قاتتىق بۇقۇلداپ يىغلاپ كەتتى. كۆز ياشلىرى قۇرئان سەھىپىلىرىگە سىرغىپ چۈشەتتى. ئۆمەر ئاكا ئىچ-ئىچىدىن كېلىۋاتقان بۇ ئەلەملىك يىغىدا قۇرئاننى داۋاملىق ئوقۇشقا تاقىتى يەتمەي سەجدىگە يىقىلدى. ئىككى يىلدىن بېرى تىمتاسلىق، غېرىبلىق ۋە يالغۇزلۇق ھۆكۈم سۈرۈۋاتقان بۇ سوغۇق كەپىدە ئۇ دەردىنى تۆكىدىغان ۋە ئۇنىڭ دەردىنى ئاڭلايدىغان، ئۇنىڭ قەلبىگە تەسەللى ئاتا قىلىدىغان يېگانە ئاللاھتىن باشقا ھېچكىم قالمىغانىدى. ئۇ بىرھازا قانغۇدەك يىغلاپ، ئىچىدىكى ئېچىنىشلىق ئەلەمنى ئازغىنە بولسىمۇ يېنىكلىتىۋالغاندىن كېيىن، بەش يىل بۇرۇن ۋاپات تاپقان ئايالى بىلەن جەننەتتە بىرگە بولۇشقا نېسىپ قىلىشىنى، ئىككى يىل بۇرۇن ئۆزىنىڭ جانجىگەر دوستى ئابدۇلئەزىزنىڭ ھىجرەت سەپىرىگە قوشۇپ قويغان ئوغلى مۇھەممەدكە ئىككى دۇنيالىق بەخت-سائادەت، تەقۋالىق، ھىدايەت ۋە بەرىكەت ئاتا قىلىشىنى تىلەپ ئاللاھقا دۇئا قىلىپ، ئاندىن ياستۇققا بېشىنى قويدى.

ـــ جېنىم دادا، قارا! مەن بۇ باتۇر مۇجاھىد ئاكىلىرىم بىلەن بىللە، شىجائەت بىلەن جەڭ قىلىپ، ۋەتىنىمىزنى ئازاد قىلدىم. جېنىم دادا، مەن سېنىڭ ماڭا قىلغان نەسىھىتىڭنى ھېچبىر ۋاقىت ئېسىمدىن چىقارماي، ئىزچىل ھالدا سېنى ۋە مەزلۇم خەلقىمىزنى بۇ زۇلۇمدىن قۇتۇلدۇرۇش ئۈچۈن تىنىمسىز تىرىشتىم. 

ئۆمەر ئاكا نەچچە مىڭلىغان نۇر يۈزلۈك مۇجاھىدلار سېپىدا ئاي يۇلتۇزلۇق كۆك بايراقنى ئىشىك ئالدىدا تۇتۇپ تۇرغان ئوغلىنى كۆرۈپ، خۇشاللىقىدىن يۈگۈرۈپ بېرىپ ئوغلىنى چىڭ قۇچاقلاپ يىغلاپ كەتتى ۋە:

ـــ بارىكاللاھ، يارايسەن ئوغلۇم! سەن ھەقىقەتەن مېنىڭ ئۈمىدىمنى ئاقلاپسەن. مەن مۇشۇ كۈننى كۆرۈش ئۈچۈن يىللاردىن بۇيان قانچە جاپالارغا باش ئەگمەي، سېنىڭ نۇسرەت بايرىقىڭنى تۆت كۆزۈم بىلەن كۈتۈپ ياشاپ كەلگەن ئىدىم. مەن سەندىن پەخىرلىنىمەن ئوغلۇم!

ئۆمەر ئاكا بۇ خاسىيەتلىك چۈشنىڭ لەززىتىگە قانماي تۇرۇپلا ئىشىك قاتتىق تاقىلدىدى. «ئاچە! ئىشىكنى ئاچ دەيمەن. بولمىسا چېقىپ كىرىمىز!» دېگەن قوپال ۋارقىراشلار بىلەن ئۆمەر ئاكا چۆچۈپ ئويغىنىپ كەتتى. بۇ قارا كۈننىڭ ئاخىرى ئۆزىنىڭ بېشىغىمۇ كېلىدىغانلىقىنى بىلىپ تۇرىدىغان ئۆمەر ئاكا ئاللاھنىڭ سىنىقىغا تەن بېرىپ، ئىشىكنى ئاچتى. ئىشىكتىن ئۇنىڭغا قورال تەڭلىگەن ھالدا رەھىمسىزلەرچە باستۇرۇپ كىرگەن بىرنەچچە ياۋۇز ھايۋانلار ئۇنى تېزلىك بىلەن باغلاپ، ماشىنىغا بېسىپ ئېلىپ ماڭدى.

ھەممە ياقنى سۈر باسقۇزۇپ،  قورقۇنچلۇق ئاۋازىنى بولۇشىغا قويۇپ بېرىپ ماڭغان بۇ تۆت چاقلىق ياۋۇز چىلبۆرە ھەش-پەش دېگۈچە ساقچى ئىدارىسىنىڭ سوراق بۆلۈمىگە كېلىپ توختىدى. ھەرقايسى ئۆيلەردىن ئاڭلىنىپ تۇرىدىغان ئەلەملىك ۋارقىراش-چىرقىراشلار، ۋايجانلاشلاردىن ئۆتۈپ بىر سوراق ئۆيىگە ئېلىپ كىرىلگەن ئۆمەر ئاكا ھېچنېمىدىن ھېچنېمە يوق كالتەك-توقماقلارنى راسا يېدى. تاياق زەربىسىدە پۇتىنى سۆرەشكىمۇ ماجالى قالمىغان ۋاقىتتا، يوغان قورساق، كۆزلىرىدىن قان تەپچىپ تۇرىدىغان بىر توڭگۇز تەلەت خىتاي كىرىپ، ئۇيغۇرچىنى بۇزۇپ سۆزلىگەن ھالدا:

ـــ راس گېپىڭنى قىل! ئوغلۇڭ نەدە؟ ـــ دەپ سورىدى. ئۆمەر ئاكا:

ـــ بىلمەيمەن. ئوينايمەن دەپ چىقىپ كەتكەنچە قايتىپ كەلمىگەن، ـــ دېيىشىگە، ئۇ توڭگۇز تەلەت:

ـــ نېمە؟ سەن مېنى دۆت، ئەخمەق كۆرۈۋاتامسەن؟! ـــ دەپ، كۆز ئىشارەت قىلىشى بىلەنلا، ئۆمەر ئاكىغا كالتەك-توقماقلار يەنە يېغىشقا باشلىدى. 

ـــ قانداق، دەمسەن دېمەمسەن؟ بولمىسا بۇ يەردىن ئۆلۈكۈڭ چىقىدۇ! 

ئۆمەر ئاكا بۇ قېتىم جاۋاب بەرمەسلىكنى مۇۋاپىق كۆردى بولغاي، كۆزىنى يۇمغىنىچە يەردە تولغىنىپ ياتاتتى. 

ـــ دېمەمسەن؟ يەنە خۇپسەنلىك قىلە! ـــ دېيىش بىلەن تەڭ بەدىنىگە يېقىلغان توك كالتىكى بىلەن ئۆمەر ئاكا ھوشىدىن كەتتى.

بىر ۋاقىتتا پۇتىدىكى كىشەننىڭ يېنىك شاراقشىپ، يىغلاۋاتقاندەك ئاۋاز چىقىرىۋاتقىنىنى سەزگەندەك بولدى. ئۆمەر ئاكا بۇ ئوڭىمۇ، چۈشىمۇ ياكى خىيالىمۇ پەرق ئەتكۈدەك ھالى قالمىغان، توغرىسى بېشى ۋە پۈتۈن بەدىنىنىڭ قاتتىق ئاغرىقىدا بۇنى بىلىپ بېقىشقىمۇ رايى بارمايتتى.

ـــ نېمە بولدۇڭ؟ نېمىگە يىغلايسەن؟ ـــ باشقىلار تەرىپىدىن دەسسىلىپ، خارلىنىپ، ۋاراقلىرى تىتما-تىتما بولۇپ كەتكەن، كونا، لېكىن قارىماققا ئىگىسى تولىمۇ قەدىرلەپ ساقلىغاندەك كۆرۈنىدىغان بىر كىتاب ئۆينىڭ بۇلۇڭىغا تۆكۈۋېتىلگەن كىتاب دۆۋىسىدىن ئاستاغىنا كىشەننىڭ قېشىغا كەلدى.

ـــ ئون يىل بۇرۇن مۇشۇ ئۆمەر ئاكىنىڭ ئايالىنى رەھىمسىزلەرچە ئازابلاشقا مەجبۇرلانغان ئىدىم. بىچارە ئايال پەقەت «ئۇزۇن ياغلىق ۋە ئۇزۇن يوپكا كىيىپسەن. سەندە دىنىي ئاشقۇنلۇق باكەن!» دەپ، بازاردىلا خىتاي ساقچىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ يالاقچىلىرى تەرىپىدىن سۆرەشتۈرۈلگەندە قارشىلىق كۆرسەتكەنلىكى ئۈچۈن، مۇشۇ يەرگە ئېلىپ كېلىنىپ، قاتتىق تاياق-توقماق، زەربىلەرگە دۇچار بولغان ۋە بەدەنلىرى يالىڭاچلانغان ھالدا تۈرمىگە تاشلانغان ئىدى. ئۆزىنىڭ قاچان قويۇپ بېرىلىشىنى بىلمەي تۇرغاندا، «ئىشارەت بىلەن ناماز ئوقۇدۇڭ!» دەپ بەش يىل كېسىۋېتىلگەن ۋە مېنى بىچارە ئايالنىڭ ياداڭغۇ پۇتىغا بەند قىلىپ قويغان ئىدى. مەن ئۇ بەش يىل جەريانىدا تالاي قېتىملاپ ئۇنىڭ تارتقان ئازاب-ئوقۇبەتلىرىگە، يىرتقۇچ ھايۋانلارنىڭ خالىغانچە قول ئۇزىتىشلىرىغا، ھەتتا جىنسىي تاجاۋۇزغا زورلانغاندا كۈچىنىڭ بارىچە قارشىلىق كۆرسەتكەنلىكى سەۋەبلىك ئۇرۇلغان تاياق-توقماق، نازۇك يەرلىرىگە سانجىلغان توك كالتىكى سەۋەبلىك ھوشىدىن كەتكەنلىكىگە شاھىد بولغان ئىدىم. بەش يىللىق قىيىن-قىستاقلار سەۋەبلىك قۇرۇپ قاقشال بولۇپ كەتكەن دەرەخ شېخىدەك بىر تېرە، بىر ئۇستىخان بولۇپ قالغان ئۇ بىچارە ئايال تۈرمىدىن چىقىشتىن بۇرۇن مەجبۇرىي يېگۈزۈلگەن دورا سەۋەبلىك بىر نەچچە ئايدىلا ئەھۋالى تېخىمۇ ئېغىرلىشىپ، ئۆمەر ئاكا داۋالىتىش ئۈچۈن بارچە تىرىشچانلىقلارنى كۆرسەتكەن بولسىمۇ ئۈنۈم بەرمەي، ئاخىرى جان ئۈزگەن ئىدى. مانا ئەمدى، يولدىشى ئۆمەر ئاكىنى ئازابلاشقا مەجبۇر بولۇپ تۇرۇۋاتىمەن. 

ـــ شۇنداق، پىچاق سۆڭەككە، ھەتتا سۆڭەكتىن ئۆتۈپ يىلىككە يەتتى. بۈگۈن دۇنيادا ئەڭ خار، ئەڭ مەزلۇم، ئەڭ بىچارە ھالەتكە چۈشۈپ قالغان بۇ خەلقنىڭ بېشىدا تارىختا مىسلى كۆرۈلمىگەن دەرىجىدە زۇلۇم-ئىستەم، قىرغىنچىلىق، ئازاب-ئوقۇبەت ئۆزىنىڭ رەھىمسىز قامچىسىنى ئويناتماقتا. سانسىزلىغان مەسجىدلەر خانىۋەيران قىلىندى، نەچچە مىڭلىغان قۇرئان ۋە مېنىڭ قېرىنداشلىرىم (دىنىي كىتابلار) خىتايلارنىڭ نىجىس ئاياغلىرى ئاستىدا بۇلغاندۇق؛ پاك-ئەفىفە ئاچا-سىڭىللار مەلئۇن خىتايلار تەرىپىدىن ئىچكىرى ئۆلكىلەردە پاھىشىخانىغا مەجبۇرىي سېتىلدى، يەنە نۇرغۇنلىرى خىتايلارنىڭ تۈرمىلىرىدە يالىڭاچلىنىپ، ئاۋۋال ئىپپىتىگە تاجاۋۇز قىلىنىپ، ئاندىن ھاياسىزلارچە ۋەھشىي ئۇسۇللار بىلەن ئۆلتۈرۈلۈپ، بەخت چېچەكلىرى توزىدى؛ مىليونلىغان كىشىلەرنىڭ بىھۇدە قانلىرى ئاقتى؛ ئۆيلەر خانىۋەيران بولدى، بالىلار يېتىم بولۇپ، خىتايلارنىڭ تەربىيەلەش لاگېرلىرىدا ئىمان-ئېتىقادسىز، غۇرۇر-ۋىجدانسىز قىلىپ تەربىيەلىنىشكە مەجبۇرلاندى، لېكىن دۇنيا بۇنىڭغا يەنىلا سۈكۈتتە! مىليونلىغان مەسۇم كىشىلەر تۈرمىلەردە دەھشەتلىك قىيىن-قىستاق بىلەن ئازابلانماقتا، بەدەنلىرى كاۋاپ قىلىنماقتا، سانسىزلىغان بوۋاقلار تېخى دۇنياغا كۆز ئاچماستىنلا ئۆلتۈرۈلۈپ، ھاجەتخانا ۋە ئەخلەتخانىلارغا تاشلانماقتا، لېكىن ئىنسانىيەت بۇنىڭدىن بىخەۋەر. بۇ زېمىندىكى ھەربىر كىشىنىڭ بېشىدا تۇتۇپ سولىنىش، خالىغانچە سۆرەپ ئېلىپ كېتىش، قاتتىق قىيىن-قىستاقلار بىلەن ئازابلاش؛ تۈرمىلەردە جان بەرگەنلەرنىڭ ئورنىنى تولدۇرۇش ئۈچۈن تۆھمەت-بۆھتانلار بىلەن ئاپىرىپ سولاپ، سېسىتىپ يوقىتىش ھەر ۋاقىت كۈتۈپ تۇرماقتا. قۇرئاندىكى «مۇئمىنلەر ھەقىقەتەن قېرىنداشلاردۇر»&lt;sup&gt;[2]&lt;/sup&gt; دېگەن ئايەتنى ھەممە تىلاۋەت قىلىشىدۇ؛ «مۇئمىنلەر بىر-بىرىنى ياخشى كۆرۈشتە، بىر-بىرىگە رەھىمدىل بولۇشتا، بىر-بىرىگە مېھىر-شەپقەت قىلىشتا ئىنساننىڭ بىر پۈتۈن بەدىنىگە ئوخشايدۇ. ئىنساننىڭ بىرەر ئەزاسى ئاغرىسا، پۈتۈن بەدەن ئۇنىڭ ئۈچۈن ئۇيقۇسىزلىق ۋە قىزىش بىلەن تەڭ دەرد تارتىدۇ»&lt;sup&gt;[3]&lt;/sup&gt; دېگەن ھەدىسنى ھەممە بايان قىلىشىدۇ، لېكىن ھەر ۋاقىت تۈرمە قورقۇنچىسى، ئېغىر ئازاب-ئوقۇبەت ۋە ئۆلۈم تەھدىتى ئىچىدە بىر مىنۇتمۇ خاتىرجەم ياشاشقا ئىمكان تاپالماي قان-قان يىغلاۋاتقان بۇ خەلقنىڭ زۇلۇمىنى يوقىتىش ئۈچۈن تىرىشىش ئۇياقتا تۇرسۇن، ھەتتا دۇئا قىلىپ قويۇشتىنمۇ ئاجىز كېلىۋاتقان دۇنيا مۇسۇلمانلىرى يەنىلا ئۆزىنىڭ شەخسىي تەلىپى، راھەت-پاراغەت، ئارزۇ-ئىستەكلىرىنىڭ پېشىدە ئالدىراش.

ـــ شۇنداق، مەن يۈز يىل مابەينىدە سانسىز قېتىملاپ ئاياللار، بالىلار، قېرىلار دەپ ئايرىماستىن بوغۇزلاش ۋە ئىچكى ئەزالىرىنى سۇغۇرۇپ ئېلىپ سىناق ئەۋرىشكىسى قىلىش ياكى سېتىشلارغا؛ ھايۋانلار كەبى ئاياقلىرىدىن ئېسىپ قويۇپ، ۋەھشىي ھايۋانلارنىمۇ دەھشەتكە سالىدىغان قورقۇنچلۇق، رەزىل ئۇسۇللار بىلەن بىرسى ھېرىپ قالسا، بىرسى نۆۋەتلىشىپ قىيناشلارغا؛ قولىدىكى كويزىغا دەسسەپ ۋارقىرىتىش، كويزىنىڭ ئۈستىگە كالتەك بىلەن ئۇرۇش؛ تۇرۇبا شىلانكىسى ۋە سىم قامچىلارغا ئوخشاش نەرسىلەر بىلەن ئىتتىك جېنىنى ئالمايدىغان، ئەمما قاتتىق ئاغرىيدىغان جايلارغا ھارغۇچە ئۇرۇش، چاچ-ساقال، تىرناقلىرىنى يۇلۇش، ئىتقا تالىتىش، پۇت-قوللىرىغا كويزا-كىشەن سېلىپ سۇ تۈرمىلىرىگە چىلاپ قويۇش، مۇزغا دەسسىتىش، ئايال مەھبۇسلارغا باسقۇنچىلىق قىلىش... قاتارلىق قەبىھ ۋە رەزىل ئۇسۇللار بىلەن ئازابلاشلارغا؛ ئەگەر ھايات قېلىپ كېسىلگەنلىرى بولسا يۇقىرىقى زۇلۇملاردىن باشقا يەنە ئەمگەك بىلەن «تەربىيەلەپ» ئۆزگەرتىش مەيدانلىرىغا ئاپىرىلىپ تاغلاردا تاش چوقۇش، گەج-كېسەك، تاش زاۋۇتلىرىدا ئېغىر ئەمگەكلىرىگە سېلىشلارغا شاھىد بولدۇم. مېھىر-شەپقەت ھۈجەيرىسى پۈتۈنلەي ئۆلگەن تۈرمە ئەمەلدارلىرىنىڭ مەھبۇسلارنى تىللىغاندىكى ئېغىزىدىن چىقىۋاتقان، كىشىنىڭ ئىززەت-غۇرۇرىغا تېگىدىغان تىل-ئاھانەتلىرىنى ھەتتا مەنمۇ تىلىمغا ئېلىشتىن نومۇس قىلىمەن. مەن ئۆزۈم شاھىد بولۇۋاتقان بۇ زۇلۇملارنى دۇنياغا ئاڭلىتىش ئۈچۈن بارچە تىرىشچانلىقىمنى كۆرسەتكۈم كېلىدۇ-يۇ، لېكىن رەھىمسىز خىتاي قانخورلىرىنىڭ بۇ تۆت تەرىپى پۇختا قورشالغان، مەخپىيەتلىكى ئىنتايىن كۈچلۈك بولغان تۈرمە تاملىرىدىن سىرتقا ھالقىتىشىم مۇمكىن بولمايۋاتىدۇ. ئەجىبا، بۇ مىللەت مانا مۇشۇنداق قىرىلىپ تۈگەرمۇ؟ بۇلارنىڭ يورۇق تاڭنى كۆرىدىغان كۈنى يوقمىدۇ؟

ئۆمەر ئاكا بۇ سۆھبەتلەرگە ئىنتايىن ھەيران قالدى. كۆزىنى ئېچىپ بۇنىڭ راست ياكى ئۆزىنىڭ خىيالى ئىكەنلىكىنى بىلگۈسى كەلدىيۇ، لېكىن ئەگەر خىيالى بولۇپ قالسا بۇزۇلۇپ كېتىشىدىن، ئەمەلىيەت بولۇپ قالسا، ئۇ ئىككىسىنىڭ سۆھبىتىنى ئۈزۈپ قويۇشىدىن قورقۇپ، يەنىلا كۆزىنى ئېچىشقا جۈرئەت قىلالماي، ئۇلارنىڭ سۆزىگە قۇلاق سېلىپ مىدىرلىماي ياتتى.

كىتاب كىشەننىڭ سۆزىگە جاۋاب بېرىپ:

ـــ ياق، نۇرلۇق تاڭ ساباسىنىڭ ئىللىق نۇرى پات يېقىندا بۇ زېمىن ئەھلىنىڭ قەلبىگە ئۆزىنىڭ سائادەت ھۇزۇرىنى ئاتا قىلىدۇ. بۇ زېمىن ئەھلىنىڭ ۋۇجۇدى پىداكارلىق، زۇلۇمغا باش ئەگمەسلىك؛ ئۆزىنىڭ ئېتىقادى، ۋەتىنى ۋە ئىززەت-نومۇسى ئۈچۈن بارلىقىنى قۇربان قىلىشتىن ۋاز كەچمەيدىغان كۈچلۈك روھ بىلەن يۇغۇرۇلغان. ھەتتا پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بۇ خەلقنىڭ ئەزىمەتلىك روھىنى سۈپەتلەپ: «تۈركلەر سىلەرگە چېقىلمىغۇچە، سىلەر تۈركلەرگە چېقىلماڭلار»&lt;sup&gt;[4]&lt;/sup&gt; دېگەن. شەرقىي تۈركىستان خەلقى ئاللاھنىڭ دۈشمىنى ۋە ئۆزىنىڭ ئەشەددىي رەقىبى، يەر يۈزىدىكى ئەڭ پەس ۋە نىجىس بولغان خىتايلارنىڭ بېشىدا نەچچە مىڭ يىللاردىن بۇيان ئىزچىل ھالدا ئۆزىنىڭ غەلىبە شەمشىرىنى ئوينىتىپ كەلگەن، ـــ دېدى.

بۇ كىشەننىڭ تۇغۇلغىنىغا تەخمىنەن 140 يىل بولغاچقا، يەنە كېلىپ، تۇغۇلغاندىن بۇيان ئىزچىل ھالدا شەرقىي تۈركىستان خەلقىنىڭ مەغلۇبىيەت، قىرغىنچىلىق، زۇلۇم-ئىستەملىرىنى كۆرۈپ كېلىۋاتقان بولغاچقا، بۇ سۆزلەرگە ھېچ ئىشەنگۈسى كەلمىدى.

ـــ ھەقىقەتەن راستمۇ؟ لېكىن مەن تۇغۇلغاندىن بۇيان ئىزچىل ھالدا بۇلارنىڭ سولغۇن چىرايى، ئۈمىدسىز كۆزلىرى، پۈكۈلگەن قەددى، ئاجىز ۋۇجۇدىنىلا كۆرۈۋاتىمەن، ـــ كىتاب مىيىقىدا كۈلۈپ قويدى ۋە:

ـــ سەن پەقەت جىگەر پارىلىرىدىن ئايرىلغان ئانىلارنى، ئاتا-ئانىسىنىڭ مېھرىگە قانمىغان سەبىي بالىلارنى، پاك ۋۇجۇدى تاجاۋۇزغا ئۇچرىغان ئەفىفە ئاياللارنى، ئايالى ۋە پەرزەنتلىرىنىڭ بېشىغا نېمە كۈن كېلىۋاتقانلىقىدىن ئەنسىرەۋاتقان چارىسىز ئاتىلارنى كۆردۈڭ خالاس. لېكىن سەن كۈرەش روھى لاۋۇلداپ يالقۇنلاۋاتقان تۈرمە سىرتىدىكى پىداكار ئەركەكلەرنى، بولۇپمۇ باشقا ئەركىن دىيارلاردا ئۆزىنى تاۋلاپ، تەربىيەلەپ ۋە كۈچلەندۈرۈپ، زەپەر دۇلدۇلىنى يۈگەنلەۋاتقان باھادىر ئەزىمەتلەرنى كۆرۈپ باقمىدىڭ. خۇددى مۇشۇ ئۆمەر ئاكىنىڭ ئوغلىغا ئوخشاش، قەلبى قىساسقا تولغان نەچچە مىڭلىغان ئىزباسار ئوغلانلار ئۆزىنى پات يېقىندىكى قاتتىق كۈرەش ئۈچۈن ھازىرلىماقتا، ـــ دېدى.

كىشەن خۇشاللىقىدىن شاراقشىپ كەتتى. ئۆمەر ئاكىنىڭ يېغىر بولۇپ كەتكەن پۇتلىرى كىشەننىڭ شاراقشىشلىرى بىلەن ئېچىشىپ قاتتىق ئاغرىغان بولسىمۇ، يەنىلا چىداپ ئۈندىمەي ياتتى.

ـــ ئۇنداقتا ئۇزۇن قالماي ئۇ باھادىر ئەركەكلەر كېلىپ ئۆمەر ئاكىنىڭ پۇت-قوللىرىدىكى مېنى چېقىپ، مېنى بۇ زالىم-قانخورلارغا ھەمشېرىك بولۇشتىن قۇتۇلدۇرغۇدەك؟

ـــ بەلكىم بۇنىڭغا بىر مەزگىل ۋاقىت كېتىشى مۇمكىن.

ـــ نېمىشقا؟ ـــ كىشەننىڭ خۇشاللىقى نەلەرگىدۇر ئۇچۇپ، ھەيران بولۇپ سورىدى، ـــ باياتىن سەن «زەپەر دۇلدۇلىنى يۈگەنلەۋاتقان باھادىر ئەزىمەتلەرنى كۆرۈپ باقمىدىڭ» دەۋاتاتتىڭغۇ؟

ـــ شۇنداق، بۇ بىتەلەي مىللەت ئىچىدىكى بىر تۈركۈم كىشىلەر گەرچە زەپەر دۇلدۇلىنى يۈگەنلەۋاتقان بولسىمۇ، لېكىن ئۆزىنىڭ تارىخىي كۈچلۈك دۈشمىنىگە قارشى غەلىبە ئامىللىرىنى تېخى تولۇق ھازىرلاپ بولالمىدى، ـــ دېدى كىتاب ئۇلۇغ بىر كىچىك تىنىپ. 

ـــ ئۇنداقتا ئۇ غەلىبە ئامىللىرى قايسىلار؟ ـــ دەپ سورىدى كىشەن ئالدىراپ.

ـــ بىرىنچىدىن، قەلبى ساپ ئىمان، تەۋرەنمەس ئېتىقاد، ئاللاھقا بولغان كۈچلۈك تەۋەككۈل روھى بىلەن سۇغۇرۇلغان؛ ئۆزىنىڭ ئەزىز مىللىتى ۋە ئانا ۋەتىنى ئۈچۈن راھەت-پاراغەتلىك تۇرمۇشى، ئۆتكۈنچى ھۇزۇر-ھالاۋىتىدىن كېچەلەيدىغان؛ ئۇزۇن مۇددەتلىك كۈرەشنىڭ جاپا-مۇشەققەت، تىكەن-چاتقاللىرىغا بوي ئەگمەستىن، يېرىم يولدا توختاپ قېلىپ كەينىگە چېكىنمەستىن، دادىل قەدەم بىلەن ئالغا ئىلگىرىلىيەلەيدىغان؛ قورقماس يۈرەك، يۈكسەك ساداقەتكە ئىگە بىر تۈركۈم پىدائىي ئەزىمەتلەر كېرەك. ئاللاھ تائالا بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن: «نۇرغۇن پەيغەمبەرلەر بىلەن كۆپلىگەن خۇداگۇي ئۆلىمالار بىرلىكتە جەڭ قىلدى. ئۇلار ئاللاھ يولىدا يەتكەن كۈلپەتلەردىن روھسىزلانمىدى، بوشاشمىدى، باش ئەگمىدى؛ ئاللاھ (ئۆزىنىڭ يولىدا دۇچ كەلگەن قىيىنچىلىقلارغا) چىداشلىق بەرگۈچىلەرنى دوست تۇتىدۇ»&lt;sup&gt;[5]&lt;/sup&gt;. يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دېگەن: «ئاللاھنىڭ ئىرادىسى بىلەن ئاز جامائە كۆپ جامائە ئۈستىدىن غەلىبە قىلىدۇ. ئاللاھ چىداملىق كۆرسەتكۈچىلەر بىلەن بىللىدۇر».&lt;sup&gt;[6]&lt;/sup&gt;

ئىككىنچىدىن، شەرقىي تۈركىستان مۇسۇلمانلىرى ئۆزىنى ئەسكىرىي، سىياسىي، پەن-تېخنىكا ۋە مائارىپ جەھەتتىن كۈچلەندۈرۈشى، ھەتتا بۇنىڭ ئۈچۈن سىياسىي قۇرۇلما ۋە تەشكىلىي گۇرۇپپىلارنى تەشكىللەشكە ئەھمىيەت بېرىشى كېرەك. ئاللاھ تائالا مۇنداق دېگەن: «دۈشمەنلىرىڭلار (بىلەن ئۇرۇش قىلىش) ئۈچۈن قولۇڭلاردىن كېلىشىچە كۈچ تەييارلاڭلار»&lt;sup&gt;[7]&lt;/sup&gt;. «سۈرە ئەلەق»تىكى ئايەتلەردە بولسا مۇسۇلمانلارنى ئىلىم-پەن ۋە مائارىپ ئارقىلىق كۈچلىنىشكە رىغبەتلەندۈرۈپ: «ياراتقان پەرۋەردىگارىڭنىڭ ئىسمى بىلەن ئوقۇغىن»&lt;sup&gt;[8]&lt;/sup&gt;، «ئوقۇغىن، پەرۋەردىگارىڭ ئەڭ كەرەملىكتۇر»&lt;sup&gt;[9]&lt;/sup&gt; دېيىلگەن.

ئۈچىنچىدىن، شەرقىي تۈركىستان مۇسۇلمانلىرى چوقۇم ئىمانىي بىرلىك ھاسىل قىلىشى، ئۆزئارا مېھرىبان، دوستانە بولۇشى ۋە ساپ قېرىنداشلىق مۇھەببىتىنى كەڭ يېيىشى كېرەك. ئاللاھ تائالا مۇنداق دەيدۇ: «ھەممىڭلار ئاللاھنىڭ ئارغامچىسىغا (يەنى ئاللاھنىڭ دىنىغا) مەھكەم يېپىشىڭلار، ئايرىلماڭلار».&lt;sup&gt;[10]&lt;/sup&gt; ئاللاھ تائالا يەنە مۇنداق دەيدۇ: «...ئىختىلاپ قىلىشماڭلار، بولمىسا (دۈشمەن بىلەن ئۇچرىشىشتىن) قورقۇپ قالىسىلەر، كۈچ-قۇۋۋىتىڭلار كېتىپ قالىدۇ».&lt;sup&gt;[11]&lt;/sup&gt; 

چەتكە قېقىش، ئۆزىنى چوڭ ساناش، ئايرىمىچىلىق قىلىشتىن ساقلىنىپ، ئۆز دۈشمىنىگە قارشى بارلىق قەۋمى-قېرىنداشلىرى، ھەتتا پۈتۈن دۇنيا مۇسۇلمانلىرى بىلەن بىرلىشىشكە تىرىشىشى، يۈكسەك غايە ئۈچۈن ئۆزئارا قۇسۇر-نۇقسانلىرىغا سەۋر قىلىشى ھەمدە شەرقىي تۈركىستان مەزلۇملىرىنىڭ ھۆرلۈكى ئۈچۈن ياردەم قىلىشنى خالايدىغان ھەرقانداق سەمىمىي ۋە راستچىل شەخس ۋە كىشىلەر توپىغا ئالدى بىلەن دوستلۇق قولىنى سۇنۇشقا ۋە ئۆزىنى كەمتەر تۇتۇشقا تىرىشىشى كېرەك. 

ئەڭ مۇھىم نۇقتا شۇكى، بۇ بىرلىشىش سەمىمىيەت ۋە راستچىللىق ئاساسىدا بولۇشى كېرەك. دۇنيالىق غەرەز، سىياسىي مەنپەئەت ۋە ياكى بىردەملىك ھېسسىيات، ئۆزىنى نامايان قىلىش، كۈچ توپلاپ كۆز-كۆز قىلىش ئاساسىدا بىرلىشىشلەر ئازغىنە قىيىنچىلىق، كۆزلىگەن مەنپەئەتنىڭ ھاسىل بولماسلىقى ۋە سالاھىيەتنىڭ قولدىن كېتىشى بىلەن سۇ ئۈستىدىكى كۆپۈكچىدەك غايىب بولىدۇ. ھەتتا ۋاقتى كەلگەندە بۆرىدىن قۇتۇلۇپ، يولۋاسقا تۇتۇلىدىغان؛ ئالدىدا قول تەڭلەپ، كەينىدىن تىغ ئۇرىدىغان؛ ئۆزى كۈتكەن پايدا-مەنپەئەتلەر قولغا كەلمىسە، ئەكسىچە خائىنلىق قىلىدىغان ئېچىنىشلىق نەتىجىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئاللاھ تائالا مۇنداق دەيدۇ: «ئېھتىياتچان ۋە ھوشيار بولۇڭلار»&lt;sup&gt;[12]&lt;/sup&gt;.

تۆتىنچىدىن، شەرقىي تۈركىستان مۇسۇلمانلىرى ئۆز ۋەتىنىنىڭ بۈگۈنكى دەھشەتلىك ئەھۋالىنى دۇنياغا ئاڭلىتىشقا؛ دۈشمەننى ئازايتىپ، دوستنى كۆپەيتىشكە؛ خىتايلار بىلەن بىرلىشىۋاتقانلارغا خىتاينىڭ ھەقىقىي ئەپتى-بەشىرىسىنى تونۇتۇپ، ئۇنىڭدىن ھەمكارلىق قولىنى تارتىشقا ئۈندەشكە؛ ئۇ مەنپەئەتداش ۋە ئىتتىپاقداشلارنىڭ ھېچ بولمىغاندا شەرقىي تۈركىستان مۇسۇلمانلىرىغا ياردەم قىلالمىسىمۇ، خىتاينىڭ زۇلۇمىغا شېرىكلەشمەسلىكى، پايدا يەتكۈزەلمىسىمۇ، زىيان سالماسلىقى ئۈچۈن تىرىشىشى كېرەك.

بۇ گەپلەرنى ئاڭلىغان كىشەن بۇ جەرياننىڭ تولىمۇ مۈشكۈل ئىكەنلىكى، تەرتىپلىك ۋە ئاقىلانىلىك بىلەن تۈزۈلگەن بىر سىياسىي پىروگراممىغا موھتاج ئىكەنلىكىنى ھېس قىلىپ:

ـــ يۈز يىل مابەينىدە ئىمانىي، سىياسىي ۋە دۆلەتچىلىك تەربىيەسىدىن مەھرۇم قالغان ھەمدە چەتئەلدىكى مۇساپىرچىلىق ھاياتىدا بۇنى شەكىللەندۈرۈشى تولىمۇ قىيىن بولۇۋاتقان بىچارە خەلقنىڭ بۇ غەلىبە ئامىللىرىنى تېز پۇرسەتتە ئەمەلگە ئاشۇرالىشى مۇمكىنمۇ؟ ـــ دەپ سورىدى.

ـــ  شۇنداق، بۇ ھەقىقەتەن ئەمەلگە ئاشۇرۇش تولىمۇ مۈشكۈل بولغان، لېكىن بۇ دىيارنىڭ ھازىرقى ئېچىنىشلىق ھالىتىگە نىسبەتەن ئىنتايىن زۆرۈر ۋە جىددىي بولغان بىر ۋەزىپىدۇر. بۇنىڭ ئۈچۈن، شەرقىي تۈركىستان مۇسۇلمانلىرى يۇقىرىقى غەلىبە ئامىللىرىنى تېز پۇرسەتتە ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن چىن ساداقەت بىلەن تىرىشىدىغان ۋە شۇنىڭ قابىلىيىتىنى ئۆزىدە ھازىرلىغان پىشقان بىر يېتەكچى رەھبەرگە موھتاج، ـــ دېدى كىتاب. كىشەن بۇ رەھبەرگە تەشنا بولغان ھالدا:

ـــ ئۇنداقتا ئۇ رەھبەردە قانداق قابىلىيەت ۋە سالاھىيەت ھازىر بولۇشى كېرەك؟ ـــ دەپ سورىدى. كىتاب:

ـــ بىرىنچىدىن، قول ئاستىدىكىلەرگە ئادىللىق بىلەن مۇئامىلە قىلىدىغان، مېھىر-شەپقەتلىك، ئەپۇچان، ئۇلارنى ھەر ۋاقىت دۈشمەنلەرنىڭ زىيانكەشلىكىدىن قوغداپ ھىمايە قىلالايدىغان؛ لېكىن دۈشمەنگە شىددەتلىك ۋە باتۇر، قەلبىگە قورقۇنچ سالالايدىغان بولۇشى كېرەك. ئاللاھ تائالا بۇ ھەقتە مۇنداق دەيدۇ: «ئاللاھ ھەقىقەتەن (كىشىلەر ئارىسىدا) ئادىل بولۇشقا، (جىمى خەلققە) ياخشىلىق قىلىشقا بۇيرۇيدۇ».&lt;sup&gt;[13]&lt;/sup&gt; ئاللاھ تائالا يەنە مۇنداق دەيدۇ: «ئاللاھنىڭ رەھمىتى بىلەن سەن ئۇلارغا مۇلايىم بولدۇڭ؛ ئەگەر قوپال، باغرى قاتتىق بولغان بولساڭ، ئۇلار ئەتراپىڭدىن تارقاپ كېتەتتى. ئۇلارنى ئەپۇ قىل، ئۇلار ئۈچۈن مەغپىرەت تىلىگىن».&lt;sup&gt;[14]&lt;/sup&gt;

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام بۇ ھەقتە مۇنداق دېگەن: «ئەمىر بىر قالقاندۇر، ئۇنىڭ كەينىدە تۇرۇپ ئۇرۇش قىلىنىدۇ ۋە ئۇنىڭ بىلەن قوغدىنىلىدۇ. ئەگەر ئۇ ئاللاھ ئەززە ۋە جەللىگە تەقۋادارلىق قىلىشقا بۇيرۇسا ۋە ئادالەت بىلەن ئىش قىلسا، ئۇ بۇنىڭ ئۈچۈن ئەجىرگە ئېرىشىدۇ؛ ئەگەر ئۇنىڭدىن باشقا ئىشقا بۇيرۇسا، گۇناھى ئۆزىگە بولىدۇ».&lt;sup&gt;[15]&lt;/sup&gt;

ئاللاھ تائالا پادىشاھ تالۇتنىڭ قوماندانلىق سۈپىتىنى بايان قىلىپ: «ئاللاھ ئۇنىڭ ئىلمىنى زىيادە، بەدىنىنى بەستلىك قىلدى» دېگەن. &lt;sup&gt;[16]&lt;/sup&gt;

ئىككىنچىدىن، دۇچ كەلگەن مەسىلىلەرنى قانداق ھەل قىلىشنى بىلەلمىگەن ۋاقىتتا سەمىمىي ئىلىم ئەھلى ۋە تەجرىبىلىك كىشىلەرگە كەمتەرلىك بىلەن مەسلىھەت سالىدىغان بولۇشى كېرەك. ئاللاھ تائالا ھەتتا پەيغەمبەر ئەلەيھىىسسالامغا مۇنداق دېگەن: «ئىشتا ئۇلار بىلەن كېڭەشكىن».&lt;sup&gt;[17]&lt;/sup&gt;

ئۈچىنچىدىن، ئۆزىنىڭ ئىتتىپاقداشلىرى ۋە قوللىغۇچىلىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋەتكە ماھىر ۋە تەمكىن، دىپلوماتىك مۇئامىلىنى توغرا ھەل قىلالايدىغان، ئۆزىنى خار تۇتمايدىغان، ئەگەشكۈچىلىرى ئۇنىڭغا ئىشەنچ قىلالايدىغان، ھەرخىل سىياسىي ۋە ئەمەلىي كۈرەشلەرنىڭ مەنپەئەت ۋە زىيانلىرىنى توغرا ئايرىپ چىقىپ، ئەڭ پايدىلىق ھۆكۈم چىقىرالايدىغان، كۆپ ئىسسىق-سوغۇقلاردا تاۋلانغان، تەجرىبىلىك، سەگەك، زېرەك، كۈچلۈك سىياسىي ئاڭغا ۋە پەم-پاراسەتكە ئىگە بولۇشى كېرەك. قۇرئان كەرىمدىكى بىر ئايەتتە مۇسا ئەلەيھىسسالامنىڭ سۈپىتى بايان قىلىنىپ مۇنداق دېيىلگەن: «ئۇلارنىڭ بىرى ئېيتتى: &lt;ئى ئاتا، ئۇنى سەن ئىشلەتكىن، بۇ سەن ئىشلەتكەنلەرنىڭ ئەڭ ياخشىسىدۇر، كۈچلۈك، ئىشەنچلىكتۇر&gt;»&lt;sup&gt;[18]&lt;/sup&gt;. يەنە بىر ئايەتتە مۇنداق دېيىلگەن: «ئاللاھ ھېكمەتنى (ياخشى ئەمەلگە يېتەكلەيدىغان پايدىلىق ئىلىمنى) خالىغان بەندىسىگە ئاتا قىلىدۇ، ھېكمەت ئاتا قىلىنغان ئادەمگە كۆپ ياخشىلىق ئاتا قىلىنغان بولىدۇ»&lt;sup&gt;[19]&lt;/sup&gt;.

تۆتىنچىدىن، دۈشمەنگە قارشى تەييارلىق ۋە كۈچ-قۇۋۋەت توپلاش ئۈچۈن لازىم بولغان بارلىق تەلىم-تەربىيە ئىشلىرىغا ئەھمىيەت بېرىدىغان ۋە كۆڭۈل بۆلىدىغان؛ ھەربىر ساھەدىكى ئىلىملىك، قابىلىيەتلىك ۋە ئىقتىدارلىق كىشىلەرنى چەتكە قاقمايدىغان ۋە يەكلىمەيدىغان، ئۇلارنىڭ خىزمىتى ۋە تۆھپىلىرىدىن پايدىلىنىشقا ماھىر بولۇشى كېرەك. ئاللاھ تائالا مۇنداق دەيدۇ: «رەببىڭنىڭ يولىغا ھېكمەتلىك ئۇسلۇبتا ياخشى ۋەز-نەسىھەت بىلەن دەۋەت قىلغىن»&lt;sup&gt;[20]&lt;/sup&gt;. ئاللاھ تائالا يەنە مۇنداق دەيدۇ: «سىلەرنىڭ ئاراڭلاردا خەيرلىك ئىشلارغا دەۋەت قىلىدىغان، ياخشى ئىشلارغا بۇيرۇپ، يامان ئىشلارنى مەنئى قىلىدىغان بىر جامائە بولسۇن؛ ئەنە شۇلار مەقسىتىگە ئېرىشكۈچىلەردۇر»&lt;sup&gt;[21]&lt;/sup&gt;.

بۇنى ئاڭلىغان كىشەن بىردەم سۈكۈتتە تۇرۇپ كىتابنىڭ سۆزلىرىنى ئويلىنىپ كەتتى ۋە بۇ سۈپەتلەرگە لايىق رەھبەرنىڭ چىقىشىنىڭ ھەقىقەتەن ئاسان ئەمەسلىكىنى؛ ئەگەر ئاللاھ تائالا شەرقىي تۈركىستان مۇسۇلمانلىرىغا رەھمەت قىلىپ، مۇشۇ سۈپەتلەرگە ئىگە بولغان بىر يېتەكچى رەھبەرنى ئوتتۇرىغا چىقىرىپ بەرسە، خەلقنىڭ ئۇنى قەدىرلەپ، قولىدىن كېلىشىچە ئۇنى قوللاپ-قۇۋۋەتلەپ بېرىشى كېرەكلىكىنى؛ توغرا يولغا يېتەكلىسە ئۇنىڭ بىلەن بىر سەپ قۇرۇپ، كۈچلۈك قۇۋۋەت شەكىللەندۈرۈشى، ئەگەر خاتالىشىپ قالسا نەسىھەت قىلىپ، ھېكمەتلىك ئۇسلۇب بىلەن سۆھبەتلىشىپ، كۈرەش تەرەققىياتىنىڭ تېخىمۇ تېز، ساغلام ۋە ئۈنۈملۈك بولۇشىنى ئىلگىرى سۈرۈشى كېرەكلىكىنى چۈشىنىپ يەتتى. كىشەن كىتابنىڭ يۇقىرىقى سۆزلىرى ھەققىدە بىردەم پىكىر قىلغاندىن كېيىن:

ـــ ئەجىبا بۇ خەلقنىڭ يۇقىرىقى سۈپەتلەرگە ئىگە يېتەكچى رەھبىرى يوقمۇ؟

ئۇلارنىڭ سۆھبىتى دەل مۇشۇ يەرگە كەلگەندە سوراقخانىنىڭ ئىككى چاكىرى كىرىپ، يەردە دۆۋىلىنىپ ياتقان قۇرئانلار، دىنىي ۋە ئۇيغۇرچە تارىخىي، سىياسىي كىتابلارنى گۈرجەك بىلەن تاغارغا ئۇسۇشقا باشلىدى. شۇ قاتاردا ئۇ كىتابنىمۇ بىر كونا تاغارغا قاچىلاپ ئەپچىقىپ كەتتى. كىشەن ئەلەملىك بىر ئۇھسىنغان ھالدا ئۇ تاغاردىكى قۇرئان ۋە كىتابلارنىڭ كەينىدىن قاراپ قالدى.

يۇقىرىقى سۆھبەتلەرنىڭ ھەممىسىنى ئېنىق ئاڭلاپ تۇرغان ئۆمەر ئاكا باياتىنقى ئۇ دانا كىتاب ئېيتقان «زەپەر دۇلدۇلىنى يۈگەنلەپ، پات يېقىندا ئۆزىنىڭ پۇت-قوللىرىدىكى كىشەننى چېقىش ئۈچۈن كېلىدىغان ئوغلى ۋە مىڭلىغان پىداكار ئوغلانلار»نىڭ تېزراق يېتىپ كېلىشىنى ئارزۇ قىلىپ، ئۈمىدلىك كۆزلىرىنى تۇرۇسقا تىككىنىچە خىيالغا چۆمدى.

.....

ئارىدىن ئون نەچچە يىللار ئۆتتى. تۈرمىنىڭ رەھىمسىز قىيىن-قىستاق،  ئازاب-ئوقۇبەتلىرى ئۆمەر ئاكىنىڭ بەقۇۋۋەت قەددى-قامىتىنى ئېگىپ، يىگىتلىك پەسلىنى خازان قىلىپ، پەقەت شۇ ئۈمىدلىك قەلبى ۋە روھىنى كۆتۈرۈپ تۇرغان بىر تېرە، بىر ئۇستىخىنىنىلا قالدۇرۇپ قويدى. 

بىر كۈنى ئەتىگەن ئىللىق بىر قۇياشنىڭ تەپتى تۈرمە تېمىنىڭ كىچىككىنە بىر تۆشۈكىدىن ئۆتۈپ ئۆمەر ئاكىنىڭ مەڭزىگە ئۆز نۇرىنى خۇش تەبەسسۇم بىلەن چاچتى. ئۆمەر ئاكا ئىنتايىن ھەيران قالدى، چۈنكى 10 نەچچە يىلدىن بۇيان تۈرمىنىڭ بۇ رەھىمسىز تېمى قۇياش نۇرىنىڭ كىرىشىگە ھېچ يول قويمىغان ئىدى. كۈچ-ماغدۇردىن پۈتۈنلەي كەتكەن ئۆمەر ئاكا سېخىي قۇياشنىڭ ئۆزىگە بېرىۋاتقان مېھىرلىك نۇرىدىن ھۇزۇرلىنىپ سوزۇلۇپ ياتقاندا، قاتتىق بىر زەربىنىڭ ئاۋازى بىلەن تەڭ چۇقان-سۈرەن، خۇشاللىق سادالىرى ياڭراشقا باشلىدى. ئۆمەر ئاكىنىڭ يۈرىكى خۇشاللىقتىن قاتتىق سوقۇشقا باشلىدى: «ئەجىبا، راستتىنلا ئاللاھنىڭ نۇسرىتى...».

ئۆمەر ئاكا پۈتۈن كۈچىنى يىغىپ ئورنىدىن تۇرۇپ ئىشىك ئالدىغا بارغۇسى كەلدىيۇ، لېكىن شۇنچە تىرىشسىمۇ ياتقان يېرىدىن ئولتۇرۇشقا ئاران مادارى يەتتى. بىردىنلا ئۆزى ياتقان كامېرنىڭ ئىشىكىمۇ قاتتىق زەربە بىلەن ئۇرۇلدى. ئىشىك ئېچىلىشى بىلەن، ئۆمەر ئاكا ئالدىدا تۇرغان قەددى-قامەتلىك، نۇر يۈزلۈك يىگىتنى كۆرۈپ يۈرىكى توك سوققاندەك جىغغىدە قىلىپ، داڭقېتىپلا قالدى. غۇۋا ئىشىك ئالدىدا ئۆزىنىڭ 20 نەچچە ياشلار ۋاقتىدىكى چىرايى ۋە تەقى-تۇرقىغا چاپلاپ قويغاندەك ئوخشايدىغان، قاملاشقان، زەبەردەس ۋە بەردەم بىر يىگىت ئۆزىگە قاراپ قېتىپ قالغاندەك تۇرۇۋاتاتتى. ئۇ يىگىتمۇ كۆز ئالدىدىكى گەرچە ئورۇقلاپ ھەم ئاجىزلاپ، ئورنىدىنمۇ تۇرالمىغۇدەك كۈچ-ماغدۇرسىز ھالغا كېلىپ قالغان بولسىمۇ، لېكىن چىرايى ئۆزىگە قۇيۇپ قويغاندەك ئوخشايدىغان بىر كىشىنى كۆرۈپلا، يۈرىكى ئەلەملىك بىر ئاغرىق ئازابىدا مۇجۇلۇپ كەتتى.

ـــ ئوغلۇم، مۇھەممەدمۇ سەن؟

ـــ دادا! ـــ دېگەن چەكسىز خۇشاللىق بىلەن تەڭ ئېتىلىپ چىققان بۇ ئۇلۇغ نامنى توۋلىغانچە، مۇھەممەد ئۆزىنى دادىسىنىڭ قۇچىقىغا ئاتتى. 


2023- يىلى 7- ئاينىڭ 16- كۈنى


'''مەنبەلەر'''

[1] سۈرە بەقەرە 214- ئايەت

[2] سۈرە ھۇجۇرات 10- ئايەت

[3] بۇخارى ۋە مۇسلىم توپلىغان

[4] ئەبۇ داۋۇد، نەسائى ۋە بەيھەقى توپلىغان، ئەلبانى «سەھىھ» دېگەن.

[5] سۈرە ئال ئىمران 146- ئايەت.

[6] سۈرە بەقەرە 249- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[7] سۈرە ئەنفال 60- ئايەتنىڭ بىر قىسىمى.

[8] سۈرە ئەلەق 1- ئايەت.

[9] سۈرە ئەلەق 3- ئايەت.

[10] سۈرە ئال ئىمران 103- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[11] سۈرە ئەنفال 46- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[12] سۈرە نىسا 102- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[13] سۈرە نەھل 90- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[14] سۈرە ئال ئىمران 159- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[15] بۇخارى ۋە مۇسلىم توپلىغان.

[16] سۈرە بەقەرە 247- ئايەت.

[17] سۈرە ئال ئىمران 159- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[18] سۈرە قەسەس 26- ئايەت

[19] سۈرە بەقەرە 269- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[20] سۈرە نەھل 125- ئايەتنىڭ بىر قىسمى.

[21] سۈرە ئال ئىمران 104- ئايەت. 

[[ئىشلەتكۈچى:مەردانە|مەردانە]] ([[ئىشلەتكۈچى مۇنازىرىسى:مەردانە|سۆزلىشىش]]) 08:33, 22 مارت 2024 (UTC)

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;Vote now to select members of the first U4C&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens|You can find this message translated into additional languages on Meta-wiki.]] [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024/Announcement – vote opens}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

I am writing to you to let you know the voting period for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is open now through May 9, 2024. Read the information on the [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2024|voting page on Meta-wiki]] to learn more about voting and voter eligibility.

The Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. Community members were invited to submit their applications for the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, please [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

On behalf of the UCoC project team,&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[m:User:RamzyM (WMF)|RamzyM (WMF)]] 20:20, 25 ئاپرېل 2024 (UTC)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=26390244 --&gt;</text>
      <sha1>1v4a5f2swvwrat62jgubjhe0v3e96uw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ئەشيالار ئىنتېرنېتى</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22452</id>
    <revision>
      <id>159659</id>
      <timestamp>2024-04-26T10:24:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <comment>قۇرۇلغان بەت 'ئەشيالار ئىنتېرنېتى (ئىنگىلىزچە: [[Internet of Things]] )'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" xml:space="preserve">ئەشيالار ئىنتېرنېتى (ئىنگىلىزچە: [[Internet of Things]] )</text>
      <sha1>3arxmtpdrukxbrput60rj4b0xfmo64h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>159660</id>
      <parentid>159659</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T10:26:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="136" xml:space="preserve">ئەشيالار ئىنتېرنېتى (ئىنگىلىزچە: [https://en.wikipedia.org/wiki/Internet%20of%20things Internet of things] )</text>
      <sha1>k498xkxnp72wdllz6wgvb6dpl7uy4b7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>159661</id>
      <parentid>159660</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T10:27:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="485" xml:space="preserve">ئەشيالار ئىنتېرنېتى (ئىنگىلىزچە: [https://en.wikipedia.org/wiki/Internet%20of%20things Internet of things] ) بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدارى ، يۇمشاق دېتال ۋە باشقا تېخنىكىلار بىلەن تور ياكى باشقا ئالاقە تورى ئارقىلىق باشقا ئۈسكۈنىلەر ۋە سىستېمىلار بىلەن ئۇچۇر ئالماشتۇرىدىغان ئۈسكۈنىلەرنى تەسۋىرلەيدۇ.</text>
      <sha1>jj8gfn56n3l3c8sa1pp8e0nmvlx24cf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>159662</id>
      <parentid>159661</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T10:32:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="516" xml:space="preserve">ئەشيالار ئىنتېرنېتى (ئىنگىلىزچە: [https://en.wikipedia.org/wiki/Internet%20of%20things Internet of things] قىسقارتىلمىسى: IoT) بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدارى ، يۇمشاق دېتال ۋە باشقا تېخنىكىلار بىلەن تور ياكى باشقا ئالاقە تورى ئارقىلىق باشقا ئۈسكۈنىلەر ۋە سىستېمىلار بىلەن ئۇچۇر ئالماشتۇرىدىغان ئۈسكۈنىلەرنى تەسۋىرلەيدۇ.</text>
      <sha1>l2yqvlmxarmadpmp7a4fv9y9mvlm93e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>159663</id>
      <parentid>159662</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T10:33:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="518" xml:space="preserve">ئەشيالار ئىنتېرنېتى (ئىنگىلىزچە: [https://en.wikipedia.org/wiki/Internet%20of%20things Internet of things]، قىسقارتىلمىسى: IoT) بىر تەرەپ قىلىش ئىقتىدارى ، يۇمشاق دېتال ۋە باشقا تېخنىكىلار بىلەن تور ياكى باشقا ئالاقە تورى ئارقىلىق باشقا ئۈسكۈنىلەر ۋە سىستېمىلار بىلەن ئۇچۇر ئالماشتۇرىدىغان ئۈسكۈنىلەرنى تەسۋىرلەيدۇ.</text>
      <sha1>sj3qdup1wgo56xd8c9lpw9qahzb3eo0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>رەقەملىك تېخنىكا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>22453</id>
    <revision>
      <id>159664</id>
      <timestamp>2024-04-26T10:45:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <comment>قۇرۇلغان بەت '      رەقەملىك تېخنىكا تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: 1. سۈنئىي ئىدراك (AI) ؛   2. ئەشيالار ئىنتېرنېتى (IoT) ؛ 3. چوڭ ساندان (Big data) ؛ 4. بۇلۇت ھېسابلاش (Cloud computing) ؛5. مەۋھۇم رېئاللىق ۋە كۈچەيتىلگەن رېئاللىق (VR and AR) ؛ 6. بۈلەكچە زەنجىرى (Blockchain) ۋە 7. رەقەملىك ياساش(Digital manufact...'</comment>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="476" xml:space="preserve">      رەقەملىك تېخنىكا تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: 1. سۈنئىي ئىدراك (AI) ؛   2. ئەشيالار ئىنتېرنېتى (IoT) ؛ 3. چوڭ ساندان (Big data) ؛ 4. بۇلۇت ھېسابلاش (Cloud computing) ؛5. مەۋھۇم رېئاللىق ۋە كۈچەيتىلگەن رېئاللىق (VR and AR) ؛ 6. بۈلەكچە زەنجىرى (Blockchain) ۋە 7. رەقەملىك ياساش(Digital manufacturing).</text>
      <sha1>3uqnexbvw5l82m79igun78rsk4b7jcz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>159665</id>
      <parentid>159664</parentid>
      <timestamp>2024-04-26T10:52:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>E.berdas</username>
        <id>22448</id>
      </contributor>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="877" xml:space="preserve">      رەقەملىك تېخنىكا(ئىنگىلىزچە: [https://en.wikipedia.org/wiki/Digital%20technology Digital technology] ) تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: 1. سۈنئىي ئىدراك ([https://en.wikipedia.org/wiki/Artificial%20intelligence AI]) ؛   2. ئەشيالار ئىنتېرنېتى ([https://en.wikipedia.org/wiki/Internet%20of%20things IoT]) ؛ 3. چوڭ ساندان ([https://en.wikipedia.org/wiki/Big%20data Big data]) ؛ 4. بۇلۇت ھېسابلاش ([https://en.wikipedia.org/wiki/Cloud%20computing Cloud computing]) ؛5. مەۋھۇم رېئاللىق ۋە كۈچەيتىلگەن رېئاللىق (VR and AR) ؛ 6. بۈلەكچە زەنجىرى ([https://en.wikipedia.org/wiki/Blockchain Blockchain]) ۋە 7. رەقەملىك ياساش([https://en.wikipedia.org/wiki/Digital%20manufacturing Digital manufacturing]).</text>
      <sha1>2h4hxohx50ewqqiafuyya82nm1jz6ld</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>