Mesopotamien

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Johreszahle us dr früeie Antike si notorisch ungenau. Johreszahle in däm Artikel si Richtlinie und sötte nid z ernscht gnoh wärde: Für s dritte und zweite Johrduusig vor dr Ziitwändi gits verschideni Standard-Chronologie, wo um Johrzähnt vo enander abwiiche.
Mesopotamie: Die früehschte Kulture
Mesopotamie: Die früehschte Kulture

Mesopotamie bezeichnet s Gebiet um und zwüsche de Flüss Euphrat und Tigirs wo vo Anatolie zum Persische Golf fliesse. Hützudag umfassts die südöschdligi Türkei, Syrie und Irak. Hischdorisch isch es eins vo de Zentre vo dr menschlige Kultur gsi, wo d Kulture vo Sumer, Akkad, Babylon, Assyrie, Mitanni entschdande und sich entfaltet hai.

Inhaltsverzeichnis

[ändere] Dr Name

Mesopotamie chunnt vom Griechische für "zwüsche (μέσος) zwei Flüss (ποταμός)", womit dr Euphrat und dr Tigris gmeint si. Au in andere Schbrooche wird dr Name für d Region oder Deil drvo vo dr Exischdänz vo de beide Flüss abgleitet: die alte Ägypter hai em Riich vo de Mitanni, wo im weschtlige Mesopatamie glägen isch, Naharina (nhrn) gsait, nach em Semitische "Zweiflussland": Aramäisch ܒܝܬܢܗܪܝܢ, Hebräisch ארם נהריים, Arabisch بلاد مابين النهرين‎ Bilad ma bayn Al-Nahrayn oder بلاد الرافدين‎ Bilad Al-Rafidayn. D Iiwohner vo Mesopotamie sälber hai vom kalam gschwätzt, em "Land", wenn si s ganze Land, wo vo de beide Flüss bewässeret worden isch,[1] gmeint hai.

[ändere] D Topografii

Mesopotamie isch d Schwemmlandebeni vom Euphrat und em Tigris. Siini natürlige Gränze sii s Zagrosgebirg im Norde und im Süde die syrischi und arabischi Wüeschti. S Klima isch rägenarm, im Norde isch s zimli chalt im Winter, im Süde isch dr Winter wermer und dr Summer heiss.

[ändere] Chronologie vom alte Mesopotamie bis zur arabische Eroberig

D Gschicht vom alte Mesopotamie bis ins vierte Johrhundert vor dr Ziitwändi cha me in Periode iideile nach de Schdedt, wo d Hegemonie über s Land gha hai.

In dr schboote neuschdeiziitlige Periode redet mä vo Kulture, wo denn exischdiert hai, die vo Hassuna, vo Samarra und vo Halaf. In dr Chupferziit het d Ubaid Periode vo öbbe 5900 bis 4000 BCE duurt, und denn währed dr Uruk Periode (öbbe 4000 bis 3100) si die erschte Schdedt baut worde.

Die Früechi Bronzeziit foht mit dr Dschemdet Nasr Periode (3100-2900) a, nochhär chunnt d Ziit vo de Früeche Dynaschdische Schdadtschdaate (2900-2350), wo s no keini Königriich vo Bedütig ge het.

Das het sich gänderet in dr Middi vom 24. Johrhundert, wo dr Sargon vo Akkad d Schdest in dr Umgäbig eroberet und so s Akkadische Riich gründet het (öbbe 2350 bis öbbe 2200 ). Denn si d Gutäer us em persische Hochland iigwanderet, und hai s Akkadische Riich eroberet und Akkad für immer zerschdört. Under ihrer Herrschaft isch s Land verarmt, und a baar Schdedt wie Uruk, Ur und Lagasch si sälbschdändig gsi und hai sogar e Blüeteziit erläbt. Die dritti Dynaschdii vo Ur het die Neusumerischi Periode iigleitet (21. Johrhundert).

In dr Middlere Bronzeziit hai d Assyrer s altassyrische Riich gründet (20. bis 18. Johrhundert), wo vom Amoriterkönig Shamshi-Adad I zerschdört worden isch. Es si aber d Babylonier gsi, wo underem Amoriter Hammurapi d Hegemonie über Mesopotamie asichgrisse hai währed em 18. und 17. Johrhundert.

In dr Schboote Bronzeziit het dr Assur-uballit Assyrie uf Choschte vo Babylon zur Groossmacht gmacht, aber dr babylonisch König isch wiiterhii vo de andere Groosskönig as ein vo ihne anerkennt worde (16. bis 12. Johrhundert).

D Iiseziit het agfange, wo Mesopotamie in vili Chliischdaate zerschblitteret gsi isch. Im Weschde si das die neuhethitische Schdaate gsi, im Oschde het vom 10. bis zum 7. Johrhundert s neuassyrische Riich vorgherrscht, wo sich bis nach Ägypte uusbreitet het. Es isch abglöst worde vom neubabylonische Riich (7. und 6. Johrhundert) wo vom Perserkönig Kyros em Groosse zerschdört worden isch. D Perser hai Mesopotamie in drei Satrapie iideilt: Babylonie, Arabie und Assyrie. Im Johr 330 vor dr Ziitwändi het dr Alexander dr Grooss Persie zerschdört und Mesopatamie in siis Riich ufgnoh gha. Nach siim Dod het s Land zum Riich vo de Seleukide ghört. D Parther hai underem Mithridates I. (171-138) under anderem über ganz Mesopotamie gherrscht.[2] D Römer underem Kaiser Trajan (98-117) hai in de Chrieg gege d Parther zwei Brovinze in Mesopotamie gschaffe: Assyrie und Mesopotamie, wo schböter vo de persische Sassanide eroberet worde si.

[ändere] D Schbrooch und Schrift

Än akkadische Teggscht in Keilschrift.
Än akkadische Teggscht in Keilschrift.

Scho in früeher Ziit het s in Mesopotamie ä Kultur ge, wo alli Schdedt gmeinsam gha hai, au wenn si enand währed Johrduusige bekämpft, underjocht und zerschdört hai. D Schbrooch und d Schrift si zwei wichdigi Beschdanddeil vo dere Kultur gsi. Die meischde Mesopotamier hai semitische Schbrooche gschwätzt, aber es isch s Sumerische, an isolierti Schbrooch[3] wo as erschti ä regionali Bedütig übercho het. Au nochdäm s Sumerische as Umgangsschbrooch usgschdorben isch, isch s bis in die hellenischdischi Ziit vo de Seleukide brucht worde as Schbroch vo dr Bildig, dr Wüsseschaft, dr Verwaltig und vom Kult.[4] D Sumerer hai öbbe um 2900 vor dr Ziitwändi d Schrift erfunde, wo nochhär vo alle mesopotamische Völker bruucht worden isch, d Keilschrift. Aber d Schbrooch, wo bis zur neubabylonische Periode (7. Johrhundert vor dr Ziitwändi) vo de Mesopotamier gschwätzt worden isch, isch ä semitischi Schbrooch, s Akkadische gsi. In dr zweite Helfti vom 2. Johrduusig isch ä babylonische Dialäkt vom Akkadische d Lingua franca vom ganze Middleren Oschde worde. Im erschte Johrduusig vor dr Ziitwändi isch s Akkadische vom Aramäische as Amtsschbrooch und au as Umgangsschbrooch verdrängt worde, wo bis ins 7. Johrhundert noch dr Ziiträchnig bruucht und denn vom Arabische ersetzt worden isch.[5]

[ändere] D Uusnützig vom Bode

Mesopotamie formt dr nordöschdlig Deil vom enä antike Kulturgebiet, wo dr Archäolog James Henry Breasted dr "fruchtbar Halbmond" gnennt het, und wo au dr hütig Libanon, die südöschtligi Türkei, Israel und Ägypte iischliesst. Aber jedi vo dene Regione het s Broblem vo dr Fruchtbarmachig andersch glöst.

Ohni d Mensche wär Mesopotamie ä zimlig düri Savannahlandschaft bliibe. Dr durchschnittlig Räge wo im Johr am mittlere Euphrat hützudag fallt, isch öbbe 115 bis 135 mm, mit groosse Fluktuatione vo Johr zu Johr. Das isch nid gnueg für ä Landwirtschaft ohni Bewässerig, wo mindeschtens 240 mm Räge im Johr bruucht.[6] Scho d Sumerer hai es Bewässerigssyschdem agleit mit Dämm, Kanäl und Wasserreservoir und Wasser vo de Flüss umgleitet. Vor allem dr Euphrat, wo zwar weniger as d Hälfti vom Wasser mit sich drait as dr Tigris, aber siis Flussbett isch höcher as s Land, wo mä muess bewässere. [7] Über d Johrduusig aber isch dr Bode im ä grosse Deil vo dr alluviale Ebeni vom Salz, wo zruggbliiben isch vom Flusswasser wo verdunschdet isch uf de Fälder, unfruchtbar worde und isch verwüeschdet.[8]

Näbe dr Landwirtschaft het s au immer scho nomadischi Pastoraliste gä, wo die dröchnigere Gebiet vo dr Umgäbig mit ihrne Dierhärde usgnützt hai.[9]

[ändere] Quelle

[ändere] Fuessnote

  1. J. N. Postgate, Early Mesopotamia: Society and Economy at the Dawn of History, Routledge 1994, ISBN 0415110327, S.34
  2. dtv-Atlas zur Weltgeschichte, Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1970, s.69
  3. Allison Karmel Thomason, Luxury and Legitimation: Royal Collecting in Ancient Mesopotamia , Ashgate Publishing, Ltd.2005, ISBN 0754602389,S.39
  4. dtv-Lexikon, Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1970, Band 18, S.67
  5. dtv-Lexikon, Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1970, Band 1, S.185
  6. Daniel T. Potts, Mesopotamian Civilization: The Material Foundations, Continuum International Publishing Group 1997, ISBN 0485930013, S.1
  7. R.J. Forbes, Studies in Ancient Technology, Brill Archive 1966, ISBN 9004006257, S.18-19
  8. Monique Mainguet, Aridity: Droughts and Human Development, Springer 1999, ISBN 3540633421, S.239
  9. Harriet Crawford, Sumer and the Sumerians, Cambridge University Press 1991, ISBN 0521388503, S.10