Патриарх Никăн
Википедири материал
Патриарх Никăн (мир ячĕ — Никита Минин (Минов), çу, 7 1605 — 17/çурла, 27 1681) — улттăмĕш Патриарх Московский и всея Руси, çаплах Аслă Патша. Никăн хăй йышăннă пĕтĕмлĕ титулĕ:
Божиею милостию великий господин и государь, архиепископ царствующаго града Москвы и всеа великия и малыя и белыя Росии и всеа северныя страны и помориа и многих государств патриарх.
Тупмалли |
[тӳрлет] Патриарх пуличчен
Мордва çĕрĕнче Чулхула (халĕ — Чулхула облаçĕн Перевозски районĕ) çумĕнчи Вельдеманово ялĕнче çĕр ĕçтĕш çемйинче çуралнă. [Послушник]]ра тăрăшнă, тĕн çынни пулса юнашар ялта (1626), каярах Мускавра ĕçленĕ. 30 çулхи Никита, хăйĕн ачисем вилсен, арăмĕ тĕне çӳç кассан, 1635 çулта, хăй те постриг тăвать, Соловец мăнастырĕ Анçĕр скитĕнче «Никăн» ятне илет. Скит пуçлăхĕпе — Анçĕр Йĕлисарĕ Анçĕр Йĕлисарĕпе — тавлашса каять те Кожеозер мăнастырне куçать, унта вăл парне вырăнне хăйĕн турă кĕнекисене парать. 1643 çулта ăна мăнастырь игуменне суйлаççĕ. 1646 çулта Мускава тухса каять, унта вăл, çĕнĕ игуменсен йăла йĕркипе, салампа çамрăк Алексею Михайловичу патне кĕрет; патшана вăл килĕшет. Патша Никăна Мускавра юлма ыйтать, Патриарх Иосифа çамрăк турă çыннине Çĕнĕ Спас мăнастырĕн архимандрит сан ятне пама хушать. Çĕнĕ Спас обителĕн тăванлăхĕ ретне кĕрсе, Никăн формаллă мар ăс-тăн тата тĕнче çыннисен ушкăнĕн юлташĕ пуласа тăрать. Çак ушкăна профессор Н.Ф. Каптерев «ырлă пархатарлăхĕн сыхлавçисен» ушкăнĕ тет. Çак ушкăнăн сумлă ăсчахĕсем —Алексей Михайловичăн ăс-тăнçи Мускав Кремĕлĕн Благовещени соборĕн протопопĕ Стефан Вонифатьевич, боярин Ф.М. Ртищев тата Хусан соборĕн протопопĕ Иоанн Неронов — юлташ-паттăрĕсемпе пĕрле Мускав патшалăхĕнчи тĕнĕн тата чиркĕвĕн ĕçĕ-хĕлне чĕрĕлентерес, халăхăн тата чун-чĕм ĕçтĕшĕсен ăс-хакăлне, кăмăл-туйăм тивĕçĕвне çӳле хăпартас, çутĕç йăлисене анлă сарас ĕмĕчĕсене пурнăçа кĕртесшĕн тăрăшнă.
[тӳрлет] Патриарх
1652 çулхи ака, 15 Аслă кĕçнерникун, Мускав Патриархĕ Иосиф вилсе каять.
[тӳрлет] Реформатор ĕçлĕхĕ
[тӳрлет] Патша унран сивĕнни
Никăн патшалăха тытса пырас ĕçлĕхре чылай сĕмлĕ пулнă; Польшăпа (1654—1667) вăрçнă чух патша ăна хăй вырăнне Ертӳлĕх пуçлăхне хăварнă. Çакă вара боярсене, чун-чĕм ĕçтĕшĕсене питĕ тарăхтарнă.
Никăн хăй те 1649 çулхи Собор уложенийĕпе, уйрăмах Мăнастырь приказĕпе килĕшменнине уçăмлах кăтартнă, çак приказ чиркӳ ĕçченĕсен шайне (статусне) чакарнă тата мăнастырь çĕрĕсен тупăшĕсене тĕрĕслесе тăнă.
Патшапа патриарх хутшăнăвĕсем сивĕнсе пынипе Никăн хăй тĕллĕн кафедрине 1658 утă, 10 хăварать: вăл ултă çуллăх Воскресенский Çĕнĕ Иерусалим мăнастырне тухса каять, ăна вăл 1656 хăй никĕсе лартнă пулнă (çаплах Хĕрес тата Ивер мăнастырĕсене те), вĕсем унăн харпăрлăхĕ шутланнă.
[тӳрлет] Вилĕмĕ, чун кăнарĕн шăпи
1681 çулта сусăр ватă Никăна Воскресенский мăнастыре таврăнма ирĕк уçнă, анчах та çул çинче, çурла, 17 Ярославль хулинче чунĕ çӳле вĕçнĕ.
Фёдор Алексеевич Иоаким патриарх хирĕç пулсан та Никăна патриарх шай йĕркипе отпевании ирттернĕ.
[тӳрлет] Вуламалли
- Иван Шушерин. Известие о рождении и воспитании и житии святейшего Никона, патриарха Московского и всея России // Патриарх Никăн — протопоп Аввакум. М., 1997.
- Зызыкин М.В. Патриарх Никăн. Унăн патшалăх тата канон шухăшĕсем. Варшава, 1931—1938. Т. I—III
[тӳрлет] Каçăсем
- Никон (Минин-Ларионов) Русское Православие сайчĕ çинче
- Патриарх Никон; «дело Никона» Православи энциклопедийĕ
- Антон Карташев. ВЫРĂС ЧИРКĔВĔН ИСТОРИЙĔ. Иккĕмĕш томĕ
- html Чи таса Патриарх Никонăн 400-çулхи юбилейĕ: МП официаллă сайчĕ, çу, 27 - 2005 г.
- Богослужение Русской Церкви X — XX вв.: Православная энциклопедия — Реформа богослужения во 2-й пол. XVII в.
- С.В. Гнутова, К.А. Щедрина. Кийский крест, Крестный монастырь и преображение сакрального пространства в эпоху патриарха Никона
- Никăн патриарха тӳрре кăларакан тĕпчев ĕçĕсем, РАГС-ра сӳтсе явнă NEWSru.com авăн, 20 – 2007 ç.