Нейтрон
Википедири материал
Нейтрон — авăрсăр элементарлă пĕрчĕк. Нейтронсем протонсемпе пĕрле атăм тĕшшинче чăмăртанаççĕ (водородăн çăмăл изотопĕн тĕшшисĕр пуçне1H), нуклон пĕрлĕхлĕ терминпа палăртаççĕ. Нейтрон барионсен класне кĕрет.
Тупмалли |
[тӳрлет] Тĕпчесе уçни
Нейтрона Джейм Чедвик физик тĕпчесе уçнă (1932), çавăншăн ăна Нобель премипе физикăпа 1935 çулта тивĕçтернĕ.
1930 çулта Германире ĕçлекен Вальтер Ботепе Г. Бекер çакна асăрханă: хăватлă энергиллĕ полони-210 пĕрхĕнтерекен альфа-пĕрчĕкĕсем, хăшпĕр çăмăл хими элеменчĕсем, уйрăмах берилли е лити çине, ӳкеççĕ те çав тери хăватлă, витĕр тухакан хевтеллĕ пайăркасене пуçараççĕ. Малтан вĕсене гамма-пайăркасем тесе шутланă, анчах каярах вĕсен витĕр тухакан хевтелĕхĕ кунчен паллă гамма-пайăркасенчен те питĕ çивчĕ пулнипе экспериментăн пулăмĕсене ăнлантарма пултарайман. Кирлĕ çитĕнӳ 1932 çулта Иренпе Фредерик Жолио-Кюри тунă. Вĕсем кăтартнипе, çак унчен паллă пулман пайăркалăх парафин е водородпа пуян урăх сыпăну çине лексен, хăватлă энергиллĕ протонсем çуралаççĕ. Хăй енчен çакă нимĕне те хирĕçлемен пулнă, анчах хисеп шучĕсен вĕçĕсем теори килĕшĕвне çураçтарайман. Тĕпĕртакран, çав 1932çултах, акăлчан физикĕ Джеймс Чедвик хăйĕн эксперименчĕсенче гамма-пайăрка гипотези мулсăррине кăтартать. Вăл тăнласа пăхнипе, çак пайăркасене авăрламан протон йывăрăшлĕ пĕрчĕксем тăваççĕ; хыççăнах чылай эксперимент тĕпчесе ирттерет — гипотези тĕрĕс пулнине çирĕплетет. Çак авăрсăр пĕрчĕксене «нейтронсем» (латин тымарĕ neutral) ят хураççĕ.
[тӳрлет] Тĕп хаклавĕсем
- Масса: 939,565360(81) МэВ (1,6749485×10−24 г, 1,00866491560(55) а.е.м.), ку 0,14 % протонĕнчен нумайрах.
- Пăри: 1/2 (фермион)
- Пурăну тапхăрĕ ирĕклĕ тăрăмĕнче: 885,7 ± 0,8 çекунтă (çурма аркану тапхăрĕ — 614 çекунтă)
- Магнит моменчĕ: −1,91304273(45) тĕшĕллĕ магнетонăн
Нульпе танлă электро-авăрлă нейтрон чăн нейтраллă пĕрчĕк пулмасть. Нейтронăн антипĕрчĕкĕ —антинейтрон.
[тӳрлет] Тытăну тăрăнĕпе арканăвĕ
Тĕпчесе çирĕплетнĕ тăрăх нейтрон виçĕ кваркран çыхăнса тăрать: пĕрри —«çӳлти» (u) тата икĕшĕ — «аялти» (d) кваркĕсем (кварк тытăмĕ: udd).
[тӳрлет] Çавăн пекех пăхăр
- Ирĕклĕ нейтрон
- Нейтроний
- Нейтрон физики