Telyn
Oddi ar Wicipedia
Offeryn cerdd gyda tannau yw'r Delyn.
Cyfeirir at y delyn yn y Beibl, ac mewn hen lawysgrifau Cymraeg.
Yn ôl Cyfraith Hywel Dda byddai'r brenin yn rhoi offeryn cerdd i'r pencerdd, - telyn, crwth neu bibcorn. Roedd tri math o delyn yn ôl cyfraith Hywel. Roedd telyn y brenin a telyn y pencerdd werth cant ac ugain o geiniogau, tra roedd telyn uchelwr werth trigain ceiniog.
Mae Gerallt Gymro yn sôn am delyn Wyddelig a oedd yn fach a boliog gyda thannau pres, tra roedd yr un Gymreig yn ysgafnach â thannau rhawn iddi.
Mae nifer o'r beirdd yn disgrifio'r delyn yn eu barddoniaeth. Mae'n ymddangos fod y delyn Gymreig yn y bymthegfed a'r unfed ganrif ar bymtheg â cholofn syth iddi gyda'r seinfwlch wedi ei naddu o un darn o gelynen neu ywen.
Roedd Llanrwst yn enwog am ei gwneuthurwyr telyn. Gwnaeth John Richards, Llanrwst 1711 - 1789, er engraifft delyn deires yn 1755 i John Parry (Parry Ddall Rhiwabon) o Wynnstay, Rhiwabon.
[golygu] Hen benillion
Ceir sawl hen bennill sy'n cysylltu'r delyn â chariad neu yn ei chymharu â merch. Er enghraifft:
- 'Llun y delyn, llun y tannau,
- Llun cyweirgorn aur yn droeau:
- Dan ei fysedd, O na fuasai
- Llun fy nghalon union innau!'
- 'Tebyg ydyw'r delyn dyner
- I ferch wen a'i chnawd melysber;
- Wrth ei theimlo mewn cyfrinach,
- Fe ddaw honno'n fwynach, fwynach.'
(Hen Benillion, gol. T. H. Parry-Williams, rhifau 244, 247)