Pedwar Mesur ar Hugain

Oddi ar Wicipedia

Erthyglau ynglŷn â
Llenyddiaeth Gymraeg
Geraint ac Enid

Llenorion
550-1600 · 1600-heddiw

Cyfnodau

Canu cynnar · Oesoedd Canol
16eg ganrif · 17eg ganrif · 18fed ganrif
19eg ganrif · 20fed ganrif

Barddoniaeth a drama

Yr Hengerdd · Canu'r Bwlch
Beirdd y Tywysogion · Beirdd yr Uchelwyr
Blodeugerddi · Mesurau
Hen Benillion · Canu Rhydd
Drama · Anterliwtiau

Rhyddiaith

Rhyddiaith Cymraeg Canol
Mabinogi · Y Tair Rhamant
Trioedd Ynys Prydain
Nofelau · Straeon byrion

Erthyglau eraill

Llawysgrifau · Llên gwerin
Llenyddiaeth plant

Mynegai i erthyglau cysylltiedig
y blwch hwn: gweld  sgwrs  golygu

Y Pedwar Mesur ar Hugain yw'r gyfundrefn o fesurau caeth a ddaeth yn ganon awdurdodol ym marddoniaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol Diweddar, sef cyfnod Beirdd yr Uchelwyr. Fe'i cysylltir yn bennaf ag enwau Einion Offeiriad a Dafydd Ddu Hiraddug, dau fardd a geisiodd gosod trefn ar y mesurau caeth yn y 14eg ganrif. Yn ddiweddarach cafodd y Pedwar Mesur ar Hugain ei newid rywfaint gan Dafydd ab Edmwnd a'u defnyddio felly yn Eisteddfod gyntaf Caerwys (1523).

Camgymeriad fyddai tybied fod y mesurau hyn yn cael eu defnyddio'n rheolaidd gan y beirdd. Gan amlaf anwybyddwyd y rhan fwyaf ononynt ac eithrio mewn ambell cerdd enghreifftiol fel gorchest lenyddol. Maent yn cynnwys wyth math o englyn, pedwar math o gywydd a deuddeg o fesurau eraill. Dyfeisiwyd tri o'r mesurau gan Einion Offeiriad yn y llyfr a adnabyddir fel Gramadeg Einion Offeiriad. Ar ganol y 15fed ganrif, tynnodd Dafydd ab Edmwnd ddau fesur allan a rhoi ddau fesur eithriadol astrus o'i ben a'i bastwn ei hun i mewn. Digwyddodd hynny yn Eisteddfod Caerfyrddin, tua 1450. Ni wyddys os cawasant eu defnyddio yn yr eisteddfod honno, ond yn Eisteddfod Caerwys yn 1523 gosodwyd y rheol fod rhaid i fardd fedru canu ar y Pedwar Mesur ar Hugain. Er mor ymarferol oedd rhai o'r mesurau, bwriad y gyfundrefn oedd ceisio cadw bwlch rhwng y beirdd llys a'r beirdd llai a elwir yn Glêr (beirdd crwydrol tebyg i finstreliaid).

[golygu] Y dosbarthiad terfynnol

Yn ôl dosbarthiad Dafydd ab Edmwnd, y Pedwar Mesur ar Hugain yw :

  • Englyn Unodl Union
  • Englyn Unodl Crwca
  • Englyn Cyrch
  • Englyn Proest Cyfnewidiog
  • Englyn Proest Cadwynog
  • Awdl-Gywydd
  • Cywydd Deuair Hirion
  • Cywydd Deuair Fyrion
  • Cywydd Llosgyrnog
  • Rhupunt Byr
  • Rhupunt Hir
  • Cyhydedd Fer
  • Byr-a-thoddaidd
  • Clogyrnach
  • Cyhydedd Naw Ban
  • Cyhydedd Hir
  • Toddaid
  • Gwawdodyn Byr
  • Gwawdodyn Hir
  • Hir-a-thoddaid
  • Cyrch-a-chwta
  • Tawddgyrch Cadwynog
  • Gorchest Beirdd
  • Cadwynfyr

[golygu] Llyfryddiaeth

[golygu] Gweler hefyd

Ieithoedd eraill