Llanwnda (Gwynedd)
Oddi ar Wicipedia
- Am y pentref yn Sir Benfro, gweler Llanwnda (Sir Benfro).
Pentref, cymuned, a phlwyf yn Arfon, Gwynedd, yw Llanwnda. Gorwedd ar yr A499 tua 3 milltir i'r de o dref Caernarfon.
Mae'r eglwys, a gysegrir i Sant Gwyndaf (Gwnda), yn sefydliad hynafol, ond mae'r rhan fwyaf o'r adeilad presennol yn dyddio i 1847 pan gafodd yr eglwys ei hailadeiladu yn gyfangwbl. Yn ôl y disgrifiadau o'r hen eglwys, roedd hi'n dyddio i'r 13eg ganrif ac ar ffurf croes. Dim ond darnau o waelod muriau'r hen eglwys sy'n aros.
Mae henebion y plwyf yn cynnwys caer hynafol Dinas y Pryf, bryngaer Hen Gastell a chaer dybiedig Dinas Dinoethwy.
Hefyd yn y plwyf ceir Rhedynog Felin, safle gwreiddiol Abaty Aberconwy. Daeth mynachod yno o Abaty Ystrad Fflur ar 24 Gorffennaf, 1186, ond symudasant i Aberconwy yn fuan wedyn. Arosodd y tir yn nwylo'r abaty Sistersiaidd hyd at gyfnod diddymu'r mynachlogydd.
Magwyd y llenores Angharad Tomos yn Llanwnda. Roedd y llenor Glasynys yn frodor o Rostryfan, sy'n rhan o blwyf Llanwnda.
[golygu] Ffynonellau
- Harold Hughes a H. L. North, The Old Chuches of Snowdonia (Bangor, 1924; arg. newydd, 1984)