Iaith ddodiadol
Oddi ar Wicipedia
Iaith sy'n llunio geiriau drwy ychwanegu elfennau morffolegol (morffemau) at ei gilydd yw iaith ddodiadol. Mae pob un o'r morffemau yn mynegi un ystyr neu nodwedd ramedegol. Mae enghreifftiau o ieithoedd dodiadol yn cynnwys y Dyrceg a'r Hwngareg. Mae'r cysyniad wedi'i seilio ar ddosbarthiad o ieithoedd yn ôl eu teipoleg morffolegol a ddatblygwyd gan August von Schlegel yn gynnar yn y 19eg ganrif. Yn ôl y dosbarthiad hwn, mae ieithoedd yn rhannu'n dri math, analytig, synthetig a dodiadol. Ychwanegwyd pedwerydd math, iaith polysynthetig, yn ddiweddarach.
Gwelir system ddodiadol mewn ffurfdroadau enwol yn y Dyrceg. Dyma ffurfiau'r enw adam 'dyn':
unigol | lluosog | |
goddrychol | adam | adam-lar |
genidol | adam-ın | adam-lar-ın |
derbyniol | adam-a | adam-lar-a |
gwrthrychol | adam-ı | adamları |
Mae'n hawdd gweld bod pob morff yn cyfleu un ystyr neu nodwedd ramadegol. Mae adam yn golygu 'dyn'; mae -lar- yn cyfleu'r lluosog; -ın yn cyfleu'r cyflwr genidol; -a y cyflwr derbyniol; a -ı y cyflwr gwrthrychol. Does dim morff felly sy'n cyfuno dwy neu fwy o'r ystyron hyn. Mae'r system hon yn cyferbynnu'n gryf â'r hyn a geir mewn ieithoedd synthetig megis y Lladin neu'r Rwsieg.
Nid yw'r Gymraeg yn arddangos llawer o nodweddion dodiadol, ond gwelir agweddau o system dodiadol mewn ffurfiau megion dynionach neu petheuach, sy'n cynnwys tair morffem sy'n hawdd i'w rhannu oddiwrth ei gilydd, y bôn dyn, y ffurfdroad lluosog -ion neu -au a'r olddodiad dirmygus -ach.