Gwerful Fychan
Oddi ar Wicipedia
Prydyddes o Benllyn, Meirionnydd (Gwynedd), oedd Gwerful Fychan (fl. c. 1430 - 1490). Roedd hi'n aeres plasdy Caer Gai, ger Llanuwchllyn. Ei henw llawn yn yr achau yw Gwerful ferch Ieuan Fychan ab Ieuan ap Hywel y Gadair ap Gruffudd ap Madog ap Rhirid Flaidd.
Priododd Gwerful y bardd Tudur Penllyn (c. 1420 - 1485) a chawsant fab, Ieuan (fl. c. 1480), yntau'n fardd dawnus.
Dim ond darnau o waith Gwerful Fychan sydd wedi goroesi (ni ddylid ei chymysgu â Gwerful Mechain, prydyddes arall o'r un cyfnod). Ond arosodd y cof amdani'n fyw yn ardal Penllyn hyd yr 20fed ganrif. Priodolir iddi 'Cywydd y March Glas' a sawl englyn a gylchredai ar lafar gwlad am ganrifoedd ar ôl ei marwolaeth.
Dyma ei englyn i Hen Geffyl blinedig, a gofnodir gan Robert Thomas (Ap Vychan):
- 'Hen geffyl, gogul, digigog — sypyn,
- Swper brain a phiog;
- Ceisio'r wyf, mae'n casáu'r og,
- Wair i'r Iddew gorweiddiog.'
[golygu] Llyfryddiaeth
Cyhoeddwyd darnau o waith Gwerful yn:
- M. D. Jones a D. V. Thomas, Cofiant... y Parch. R. Thomas (Ap Vychan)
- Gwaith ap Vychan yng Nghyfres y Fil; ceir golygiad mwy diweddar yn Hunangofiant ac Ysgrifau Ap Fychan, gol. W. Lliedi Williams (Gwasg Prifysgol Cymru, 1948)
- Robert Griffith, Y Delyn Gymreig
[golygu] Ffynhonell
- Thomas Roberts (gol.), Gwaith Tudur Penllyn ac Ieuan ap Tudur Penllyn (Caerdydd, 1958). Tud. xi-xii.