Llandanwg
Oddi ar Wicipedia

Pentref bychan a phlwyf ar arfordir Ardudwy, de Gwynedd, yw Llandanwg. Lleolir y pentref 2 filltir i'r de o Harlech. Mae'n adnabyddus am ei eglwys ganoloesol.
Mae Llandanwg yn gorwedd ger aber Afon Artro ym Mae Ceredigion, hanner milltir i'r gorllewin o bentref Llanfair. Mae ganddo orsaf ar Reilffordd y Cambrian. Mae'r traeth braf yn denu nifer o ymwelwyr yn yr haf.
Mae'r eglwys, a sefydlwyd fel clas gan Sant Tanwg yn ôl traddodiad, yn dyddio i ddiwedd yr Oesoedd Canol, ond mae'n debyg fod sefyliad yma cyn hynny. Eglwys Llandanwg yw mam-eglwys Harlech a Llanbedr; arwydd o'i statws uchel yn yr oesoedd a fu. Mae'n gorwedd ger y traeth ac mewn perygl parhaol o gael ei boddi gan y tywod. Codwyd yr eglwys bresennol yn y 15fed ganrif ond erbyn y 19eg ganrif roedd ei hadeiladwaith wedi dirywio a chafodd ei hatgyweirio.
Ceir dau faen hynafol gydag arysgrifau arnynt yn yr eglwys. Mae un yn dyddio i'r 5ed ganrif ac yn gwasanaethu fel lintel yn ffenestr ddwyreiniol yr eglwys. Mae'r llall yn y ffenestr ddeheuol ac yn dwyn priflythrennau Rhufeinig arno.
Yn yr Oesoedd Canol bu Llandanwg yn gwasanaethu fel capel gorffwys i gyrff y meirw ar eu ffordd o Ardudwy i gael eu claddu yn Ynys Enlli. Ceir cyfeiriadau at hyn mor ddiweddar â'r flwyddyn 1710.
Yn y fynwent ceir bedd tybiedig y bardd Siôn Phylip (tua 1543 - 1620, un o Philypiaid Ardudwy. Boddodd ar ddiwedd taith clera trwy Llŷn a Môn yn croesi o Bwllheli yn ôl i'w gartref ym Mochres (ychydig dros filltir i'r de o Landanwg, ar lan y môr). Ceir englyn coffa iddo gan ei gyd-fardd Huw Llwyd, Cynfal, ar ei garreg fedd.
Bu Ellis Wynne, awdur Gweledigaethau y Bardd Cwsc yn rheithor Llandanwg o 1705 hyd 1710.
[golygu] Cyfeiriadau
- T. D. Breverton, The Book of Welsh Saints (Cyhoeddiadau Glyndŵr, 2000)
- T. I. Ellis, Crwydro Meirionnydd (Llyfrau'r Dryw, 1954)