Dyslecsia
Oddi ar Wicipedia
Anabledd dysgu sy'n achosi anawsterau gyda iaith ysgrifenedig yw Dyslecsia. Er bod sillafu a darllen yn anodd i bobl ddyslecsig, mae'n gyflwr gwbl wahanol i anawsterau a achosir gan ddiffyg deallusrwydd, nam ar y clyw neu'r golwg, neu ddiffygion addysg llythrenedd. Daw'r gair dyslecsia o'r Roeg "δυσ-" ("diffygiol") a λέξις ("gair").
Mae'n debyg mai sut y mae'r ymenydd yn prosesu iaith ysgrifenedig a llafar sy'n achosi dyslecsia. Mae dyslecsia'n effeithio pobl ddeallus, anneallus a chanolig eu gallu fel ei gilydd. [1].
Taflen Cynnwys |
[golygu] Hanes
Bathwyd y term 'dyslecsia' ym 1887 gan Rudolf Berlin, yn Stuttgart, yr Almaen. [2]. Gwnaed rhywfaint o ymchwil iddo yn Lloegr o 1896[3] ymlaen gan W. Pringle Morgan a James Hinshelwood[4] (word blindness oedd y term a ddefnyddiwyd ganddynt).
[golygu] Ymchwil wyddonol
[golygu] Y ddamcaniaeth esblygol
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, gweithred annaturiol yw darllen, un a wnaed gan ddyn am gyfnod byr iawn o'n hanes esblygol. Yn wir, mae sawl rhan o'r byd lle nad oes gan fwyafrif y boblogaeth gyfle i ddarllen o hyd. Does dim tystiolaeth fod "patholeg" tu ol i ddyslecsia, ond llawer o dystiolaeth o amrywiaeth neu wahaniaethau ymenyddol. [5]
[golygu] Y ddamcaniaeth ffonolegol
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig amhariad penodol wrth gynrychioli, storio ac adalw synau llafar. Gall hyn egluro'r anawsterau darllen a geir, gan fod angen dysgu'r gyfatebiaeth rhwng ffonemau a graffemau er mwyn dysgu darllen iaith ysgrifenedig sy'n defnyddio gwyddor. [6].
[golygu] Y ddamcaniaeth brosesu clywedol chwim
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, deall synnau byr sy'n newid yn sydyn yw'r prif anhawster. [7]
[golygu] Y ddamcaniaeth weledol
Tardda'r ddamcaniaeth hon o'r arfer o ystyried dyslecsia fel nam ar y golwg, sy'n achosi anawsterau wrth brosesu llythrennau a geiriau. [8]
[golygu] Y ddamcaniaeth serebelaidd
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae nam ar serebelwm pobl ddyslecsig. Mae gan y serebelwm ran mewn rheolaeth symud, ac felly mewn cynhyrchu sain: honir fod nam ar y lleferydd yn gallu achosi nam ar y sillafu. Yn ogystal, mae'r serebelwm yn ein galluogi i weithredu'n awtomatig wrth yrru, teipio, darllen ac yn y blaen: fe all hyn egluro'r anawsterau wrth ddysgu'r gyfatebiaith graffem/ffonem. [9]
[golygu] Y ddamcaniaeth osgoi sŵn gweledol
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig nam ar eu gallu i osgoi sŵn gweledol (hynny yw, anwybyddu gwrthdyniadau synhwyrol). [10].
[golygu] Ffactorau genynnol
Mae ymchwil wedi cysylltu sawl ffurf o ddyslecsia â nodwyr genynnol [11].
Er 2007, adnabu ymchwil enynnol naw ardal cromosom a all fod â chysylltiad â dyslecsia.[12]
[golygu] Ffisioleg
Cynhyrchwyd tystiolaeth fod gwahaniaethau strwythurol yn ymenyddiau plant sydd ag anawsterau darllen, gan ddefnyddio technegau megis fMRI a PET [13][14]
[golygu] Effaith orgraff yr ieithoedd a ddysgir
Daeth sawl darn o ymchwil i'r casgliad fod y sawl sy'n siarad ieithoedd sydd â pherthynas cyson iawn rhwng graffem (llythyren) a ffonem (sain) - megis Eidaleg a'r Gymraeg - yn dioddef llai o effeithiau dyslecsia na'r sawl sy'n siarad ieithoedd llai cyson eu horgraff megis Saesneg a Ffrangeg[15]
Ond nid mympwy'r orgraff sy'n achosi dyslecsia: honir [16] fod dyslecsia siaradwyr Almaeneg ac Eidaleg yr un fath â dyslecsia siaradwyr Saesneg, gan gyd-fynd ag eglurád biolegol i ddyspracsia. Effeithiau'r cyflwr sy'n dibynnu'n rhannol ar amgylchedd ieithyddol.
[golygu] Nodweddion
Gwnaed diagnosis ffurfiol gan berson cymwysiedig, megis nwrolegydd neu seicolegydd addysg. Profir gallu darllen, ynghyd â medrau enwi chwim, darllen an-eiriol, a weithiau prawf IQ cyffredinol. Ond awgryma ymchwil na ddylid defnyddio'r cyfeiliornad rhwng IQ a lefel darllen wrth benderfynnu ar ddiagnosis [17]. Yn aml, ceir profion rhyngddisgybliaethol er mwyn sicrháu nad oes achos arall i'r anawsterau darllen.
[golygu] Pwyntiau cyffredinol
Gall bobl â dyslecsia:
- Fod yn glyfar, deallus a chroyw eu hiaith lafar (ond mae eu lefel darllen, ysgrifennu a sillafu yn is na'r disgwyl).
- Fod â chyflawniad addysgol gwael achos o'u hanawsterau.
- Deimlo'n anneallus a dihyder, a theimlo rhwystredigaeth tuag at waith ysgol.
- Guddio eu gwanderau darllen drwy fabwysiadu strategaethau adfer.
- Ddysgu'n well drwy brofiad ymarferol, arddangos, arbrofi ac arsylwi.
- Ddangos llwyddiant mewn meysydd eraill.
- Gael problemau perthynol gyda thalu sylw mewn cyd-destun ysgol.
[golygu] Lleferydd, clywed a gwrando
Gall ohirio ar siarad fod yn arwydd cynar o ddyspracsia. Mae gan lawer o bobl ddyslecsig broblemau prosesu synau cyn ceisio cynhyrchu'u synau'u hunain. Gall atal dweud a chlystyru fod yn arwydd cynar yn ogystal. Gall siarad yn glir fod yn broblem i rywun dyslecsig: gallent ddrysu synau mewn geiriau aml-sill (e.e.: afinail yn lle anifail, basgeti yn lle sbageti ac yn y blaen).[18] [19]
[golygu] Darllen a sillafu
Gwelir:
- Gwallau sillafu.
- Drysu trefn llythrennau.
- Sillafu gor-ffonetig (e.e. sillafu Saesneg yn Gymraeg: try "I should eat" yn "Ai shwd it").
- Cof tymor hir da - gallu cofio cynnwys llyfrau-dysgu-darllen heb allu darllen geiriau unigol.
- Geirfa ysgrifenedig fach o gymharu â'r eirfa lafar.
[golygu] Medrau symud ac ysgrifennu
[golygu] Gallu Mathemategol
Ni ddylid drysu dyslecsia â dyscalcwla. Gall bobl ddyslecsig fod yn alluog yn fathemategol. Ond fe allent gael trafferth â phroblemau geiriol, cofio ffeithiau mathemategol (megis tablau lluosi), neu gofio trefn rhifau.
[golygu] Cyfeiriadau
- ↑ http://www.schwablearning.org/articles.aspx?r=718 gwelwyd Ionawr 8, 2007.
- ↑ "Uber Dyslexie", Archiv fur Psychiatrie cyfrol 15 tud. 276-278
- ↑ Snowling, Margaret J. 1996-11-02 "Dyslexia: a hundred years on" BMJ cyfrol 313 rhifyn 7065 tud. 1096, http://www.bmj.com/cgi/content/full/313/7065/1096 | accessdate = 2007-06-08}}
- ↑ Hinshelwood, J 1917 "Congenital Word-blindness", HK Lewis \& Co., ltd.
- ↑ Dalby, J.T. (1986) "An ultimate view of reading ability" International Journal of Neuroscience, cyfrol 30, rhifyn 3, tud. 227-230, cyh. Gordon and Breach, Science Publishers, Inc. PMID 3759349
- ↑ Ramus, Franck et al "Theories of developmental dyslexia: insights from a multiple case study of dyslexic adults" Brain, cyfrol 126 rhifyn 4, tud. 841-865, cyh. Oxford University Press Ebrill 2003 http://brain.oxfordjournals.org/cgi/content/full/126/4/841
- ↑ Wright, Beverly et al. "Deficits in auditory temporal and spectral resolution in language-impaired children" Nature, cyfrol 387 tud. 176-8, 1997. http://www.nature.com/nature/journal/v387/n6629/abs/387176a0.html
- ↑ ibid
- ↑ ibid
- ↑ Sperling, Anne J. et al "Motion-Perception Deficits and Reading Impairment: It's the Noise, Not the Motion" http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9280.2006.01825.x Psychological Science cyfrol 17 rhifyn 12 tud. 1047-1053 cyh. Association for Psychological Science, 2006
- ↑ EL Grigorenko (Ionawr 2001) "Developmental dyslexia: an update on genes, brains, and environments" Journal of child psychology and psychiatry, and allied disciplines, cyfrol 42 rhifyn 1 tud. 91-125
- ↑ Schumacher, Johannes et al "Genetics of dyslexia: the evolving landscape" Journal of Medical Genetics, cyfrol 44 tud. 289-297 cyh. BMJ Publishing Group, 16 Chwefror 2007 url = http://jmg.bmj.com/cgi/content/full/44/5/289
- ↑ Fan Cao et al "Deficient orthographic and phonological representations in children with dyslexia revealed by brain activation patterns" Journal of Child Psychology and Psychiatry (November 2006), cyfrol 47 tud 1041-1050 http://www.communication.northwestern.edu/publication/CaoBitan.JCPP.2006.pdf
- ↑ Shaywitz BA et al, "The role of functional magnetic resonance imaging in understanding reading and dyslexia", PubMed (2006) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=ShowDetailView&TermToSearch=16925477
- ↑ http://www-tech.mit.edu/V121/N12/shorts2_12.12w.html gwelwyd 07.01.08
- ↑ Johannes C. Ziegler et al Developmental dyslexia in different languages: Language-specific or universal? Journal of Experimental Child Psychology) 169 – 193
- ↑ Fletcher,Jack M et al "The validity of discrepancy-based definitions of reading disabilities." J Learn Disabil 25(9) tud. 555-61, 573 cyh. Tachwedd 1992 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=1431539&dopt=Citation
- ↑ http://www.wilcox-dyslexia.co.uk/questionnaire.asp
- ↑ http://www.dyslexiaassociation.ca/english/files/universityanddyslexia.pdf