Castell Ewlo

Oddi ar Wicipedia

Castell canoloesol a godwyd gan frenhinoedd Gwynedd yn Sir Fflint, gogledd-ddwyrain Cymru, yw Castell Ewlo. Saif ar fryncyn isel mewn coedwig ger pentref presennol Ewlo. Dyma safle mwyaf beiddgar unrhyw un o gestyll tywysogion Gwynedd, bron ar y ffin â Lloegr a dan drwyn garsiwn Caer.

Castell Ewlo: y llenfur a'r gorthwr
Castell Ewlo: y llenfur a'r gorthwr

Mae hanes cynnar y castell yn ansicr. Ymddengys fod Owain Gwynedd wedi codi castell mwnt a beili ar y safle tua'r flwyddyn 1146, er mwyn amddiffyn y mynediad ar hyd yr arfordir o Gaer i'r Berfeddwlad ac afon Conwy; llwybr arferol pawb a geisiai oresgyn Gwynedd o'r cyfeiriad yma.

Codwyd castell o gerrig i gymryd lle'r hen gastell pren tua 1220 gan Llywelyn Fawr. Mae'r gorthwr o siâp apsidaidd yn debyg iawn i'r un a godwyd tua'r un amser yng Nghastell y Bere ym Meirionnydd.

Collwyd y castell, ynghyd â rhan helaeth y Berfeddwlad, i Goron Lloegr yn nheyrnasiad Dafydd ap Llywelyn a chafodd maenor Ewloe ei feddianu gan Roger de Montalt, Ustus Caer. Ond yn 1257 cipiwyd y castell oddi wrth y Saeson gan Llywelyn ap Gruffudd. Ychwanegwyd llenfur i amgau ward o flaen y gorthwr gyda thŵr crwn yn y gornel orllewinol. Roedd y llenfur yn amgae ffynnon hefyd. Roedd dau borth i'r castell ar ei newydd wedd, un i'r ward trwy'r llenfur a'r llall dros bont ar y ffos i ward mewnol y gorthwr.

Ar ôl Rhyfel 1af Annibyniaeth Cymru 1276-77 cododd y Saeson gastell newydd yn y Fflint a chollodd Castell Ewlo ei werth milwrol fel amddiffynfa mwyaf allanol Gwynedd, bron ar y ffin â Lloegr. Ymddengys fod rhan o'r castell wedi cael ei ddifetha'n fwriadol gan y Cymry cyn ei adael. Ni chafodd ei adfer ar ôl hynny ond erys adfeilion sylweddol ar y safle heddiw.

Mae'r castell yng ngofal Cadw. Gellir ei gyrraedd o lwybr o'r B5125, ger Ewlo.

[golygu] Llyfryddiaeth

  • Richard Avent, Cestyll Tywysogion Cymru (Caerdydd, 1983)
  • Paul R. Davies, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988)


Cestyll Tywysogion Gwynedd
Abergwyngregin | Castell Caergwrle | Castell Carndochan | Castell Carn Fadryn | Castell Prysor | Castell y Bere | Castell Cricieth | Castell Cynfael | Castell Degannwy | Castell Dinas Brân | Castell Dinbych | Castell Deudraeth | Dinas Emrys | Castell Dolbadarn | Castell Dolforwyn | Castell Dolwyddelan | Castell Ewlo | Tomen y Rhodwydd
Ieithoedd eraill