Historia Brittonum
Oddi ar Wicipedia
Testun hanes Lladin o'r Oesoedd Canol cynnar yw'r Historia Brittonum (Cymraeg: 'Hanes y Brythoniaid'). Yn ôl traddodiad fe'i priodolir i Nennius, ond mae amheuaeth ynglŷn â'i wir awduraeth erbyn heddiw. Prif bwnc y testun yw hanes traddodiadol Cymru a'r Cymry (neu'r Brythoniaid). Er gwaethaf ei ddiffygion mae'n ffynhonnell bwysig am hanes cynnar Cymru ac yn cynnwys yn ogystal nifer o draddodiadau llên gwerin diddorol. Tynnodd yr awdur ar ffynonellau ysgrifenedig ynghyd â thraddodiadau llafar cynhenid. Mae'r testun, neu fersiynau ohono, wedi goroesi mewn sawl llawysgrif, yn rhannol neu'n gyfan; y testun cynharaf gorau yw Llawysgrif Harleian 3859 (tua 1100), sy'n cynnwys yr Annales Cambriae yn ogystal. Mae'n debyg iddo gael ei gyfansoddi tua chanol y 9fed ganrif.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Cynnwys
Mae'r testun wedi'i drefnu a'i ddethol yn ofalus, gyda'r awdur ei hun yn rhoi crynodeb hwylus, arloesol, ar ei ddechrau.
- Oesoedd y Byd (hyd 831)
- Chwech Oes y Byd
- Hanes cynnar Prydain ac Iwerddon
- Cyfnod y Rhufeiniaid
- Cronicl Caint
- Hanes bywyd y sant Garmon (Germanus)
- Chwedl Myrddin Emrys a Gwrtheyrn
- Hanes bywyd Sant Padrig
- Hanes Arthur
- Hanes Yr Hen Ogledd
- Rhyfeddodau Ynys Prydain
- Rhyfeddodau Ynys Môn
- Rhyfeddodau Iwerddon
[golygu] Llyfryddiaeth
[golygu] Y testun
- J.O. Jones (cyf.), O Lygad y Ffynnon (Y Bala, 1899)
- John Morris (gol. a chyf.), Nennius British History and The Welsh Annals (Llundain, 1980)
- Lewis Thorpe (cyf.), History of the Britons (Penguin Classics)
- A.W. Wade-Evans (gol. a chyf.), Nennius's History of the Britons (1938)
- Y testun Lladin gwreiddiol arlein
[golygu] Ymdriniaeth
- Dafydd Glyn Jones, Agoriad yr Oes (Y Lolfa, 2001). Gweler yn arbennig yr ysgrifau 'Gwlad y Brutiau' a 'Saith Math o Hanes'.
- J.S.P. Tatlock, The Legendary History of Britain (1950)