Owain Cyfeiliog

Oddi ar Wicipedia

Roedd Owain ap Gruffudd ap Maredudd (c. 1130 - 1197) yn dywysog ar y rhan ddeheuol o Bowys ac yn fardd. Adnabyddir ef fel Owain Cyfeiliog i'w wahaniaethu oddi wrth frenin Gwynedd ar yr un adeg, oedd hefyd yn dwyn yr enw Owain ap Gruffudd ac a adwaenir fel Owain Gwynedd.

Taflen Cynnwys

[golygu] Ei oes

Roedd Owain yn fab i Gruffudd ap Maredudd a'i wraig Gwerful ferch Gwrgenau, o linach Elystan Glodrydd, ac yn nai i Madog ap Maredudd, y brenin olaf i deyrnasu dros y cyfan o Bowys. Rhoddodd Madog gwmwd Cyfeiliog iddo yn 1147. Ar farwolaeth Madog yn 1160 daeth Owain yn dywysog y rhan fwyaf o dde Powys. Cwmwd Cyfeiliog, ar ororai'r deyrnas, oedd ei etifeddiaeth, ond roedd yn dir a hawliwyd gan dywysogion Gwynedd a Deheubarth yn ogystal, ac ansicr oedd ei afael arno; fe'i hawliwyd gan yr Arglwydd Rhys yn 1167, er enghraifft.

Mae cofnod amdano'n cydweithredu a thywysogion eraill Cymru i wrthsefyll ymosodiad y brenin Harri II o Loegr yn 1165. Wedi hynny ei bosisi oedd cefnogi'r goron Seisnig. Yn 1170 rhoddodd dir i'r Sistersiaid yn Hendy-gwyn i sefydlu Abaty Ystrad Marchell. Yn 1188, fodd bynnag, gwrthododd gyfarfod na chefnogi Baldwin, Archesgob Caergaint a Gerallt Gymro ar eu taith o amgylch Cymru i gasglu milwyr ar gyfer y Groesgad, ac esgymunwyd ef oherwydd hyn.

Yn 1195 trosglwyddodd Owain reolaeth dros ei deyrnas i'w fab Gwenwynwyn ab Owain ac enciliodd i abaty Ystrad Marchell, lle bu farw a'i gladdu ddwy flynedd yn ddiweddarach.

[golygu] Y bardd

Yr oedd Owain hefyd yn fardd nodedig ac yn enghraifft adnabyddus o fardd-dywysog. Dim ond dwy o'i gerddi sydd wedi goroesi, ond mae un ohonynt, Hirlas Owain, yn cael ei hystyried fel un o gerddi Cymraeg gorau y cyfnod. Yn y gerdd, mae gosgordd Owain wedi ymgynnull yn ei lys yn dilyn ymgyrch yn 1155 i ryddhau ei frawd Meurig o garchar ym Maelor. I ddathlu llwyddiant yr ymgyrch, mae Owain yn galw am i'r corn yfed gael ei basio o un i'r llall o'i osgordd, gyda geiriau o glod i bob un. Mae nodyn trist hefyd wrth gofio am ddau o'i wŷr a syrthiodd yn y brwydro. Mae'r ail gerdd yn enghraifft o genre y Gorhoffedd.

[golygu] Traddodiad

Mae Owain yn ymddangos yn y rhamant Fulk FitzWarin fel marchog sy'n trywanu Fulk a'i waywffon.

[golygu] Llyfryddiaeth

[golygu] Hanes

  • John Edward Lloyd, A history of Wales from the earliest times to the Edwardian conquest (Longmans, Green & Co., Llundain, 1911)
  • Meic Stephens (gol.), Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd, 1986)

[golygu] Barddoniaeth

Ceir golygiad safonol o ddwy gerdd Owain Cyfeiliog a llawer o wybodaeth am gefndir hanesyddol Owain gan Gruffydd Aled Williams yn,

  • Gwaith Llywelyn Fardd I ac eraill o feirdd y Ddeuddegfed Ganrif (Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd, 1994)


Beirdd y Tywysogion Y Ddraig Goch
Bleddyn Fardd | Cynddelw Brydydd Mawr | Dafydd Benfras | Daniel ap Llosgwrn Mew | Einion ap Gwalchmai | Einion ap Gwgon | Einion ap Madog ap Rhahawd | Einion Wan | Elidir Sais | Goronwy Foel | Gruffudd ab yr Ynad Coch | Gruffudd ap Gwrgenau | Gwalchmai ap Meilyr | Gwernen ap Clyddno | Gwgon Brydydd | Gwilym Rhyfel | Gwynfardd Brycheiniog | Hywel ab Owain Gwynedd | Hywel Foel ap Griffri ap Pwyll Wyddel | Iorwerth Fychan | Llygad Gŵr | Llywarch ap Llywelyn | Llywarch Llaety | Llywarch y Nam | Llywelyn Fardd I | Llywelyn Fardd II | Madog ap Gwallter | Meilyr ap Gwalchmai | Meilyr Brydydd | Owain Cyfeiliog | Peryf ap Cedifor | Y Prydydd Bychan | Philyp Brydydd | Seisyll Bryffwrch
Ieithoedd eraill