Ynyshir Hall
Oddi ar Wicipedia
Mae hen blasdy Ynyshir Hall wedi ei leoli oddiar y ffordd rhwng Machynlleth ac Aberystwyth yn Eglwys Fach, Ceredigion. Mae rhannau o'r tŷ yn dyddio o'r 15fed ganrif, ond ei perchennog cyntaf mewn record oedd David Lloyd, a fu'n byw yno yn ystod y 17eg ganrif. Adeiladodd ei fab, John Lloyd, yr eglwys yn y pentref ag elwir heddiw yn Eglwys Fach, ac mae arfbais y teulu i'w weld yno hyd hewddiw. Daeth y tŷ i berchnogaeth y teulu Knowles, a daeth Thomas Knowles yn Faer Ceredigion yn 1693 a Sirydd Uwch Ceredigion yn 1698. Etifeddodd ei ferch Ynyshir, a gwerthodd hi'r tŷ i'w denant ar y pryd, John Hughes. Gwethodd ef y tŷ yn y 1700au i Matthew Davies o ystâd Cwm Cynfelyn, a daeth Matthew yn Sirydd Uwch Ceredigion yn 1790.
Arhosodd y tŷ yn y teulu am gryn amser cyn i'r Frenhines Victoria gael gafael arno. Adnewyddodd y tŷ a rhoddodd llawer o ymdrech i sefydlu'r gerddi yno; mae nifer o'r coed a blannwyd ganddi yn dal iw gweld hyd heddiw. Yn ddiweddarach bu A. G. W. Cosins yn byw yno hyd 1874, ac mae'n debyg y bu George Paddock, JP, DI, farw yno yn 1895. Tuag at ddiwedd y 19eg ganrif, prynodd Uwchgapten Taunton y tŷ, a daeth yn Sirydd Uwch Ceredigion yn 1903. Gwerthodd ef y tŷ ymlaen yn 1921 i Oliver Cross, mab teulu a oedd yn berchen ar felinoedd yn Swydd Gaerhirfryn, ac yn 1928 gwerthwyd y tŷ i William Hubert Mappin a aeth i waith ar y gerddi, gwerthwyd 1000 acer o'r stâd i'r RSPB ar ei farwolaeth yn 1966, a trowyd yn warchodle natur RSPB Ynys-hir. Yn fuan wedi hyn, prynnwyd y tŷ ynghyd â'r 14 acer o dîr a oedd yn weddill i Sam Roberts, pencampwr golff amatur Cymru, a throwyd y tŷ yn westy. Wedi newid dwylo nifer o weithiau, mae'r gwesty heddiw yn eiddo i Rob a Joan Reen, a drodd hi'n Westy Gwledig o safon uchel yn 1989.