Franz Ferdinand
Oddi ar Wicipedia
Franz Ferdinand (18 Rhagfyr 1863 – 28 Mehefin 1914) oedd Archddug Awstria, Tywysog Yerodrol Awstria, Tywysog Brenhinol Hwngari a Bohemia, o 1896 hyd ei farwolaeth, golynydd etifedd Gorsedd Awstro-Hwngariaidd. Hyrddiodd ei fradlofruddiaeth yn Sarajevo datganiad rhyfel Awstria. Achosodd hyn i'r gwledydd a oedd mewn undeb â Awstria a Serbia, ddatgan rhyfel yn erbyn eu gilydd, gan ddechrau'r Rhyfel Byd Cyntaf.[1][2]
Taflen Cynnwys |
[golygu] Dyddiau Cynnar
GanedFranz Ferdinand (Enw llawn: Franz Ferdinand Karl Ludwig Josef von Habsburg-Lothringen), yn Graz, Awstria, mab hynaf Archddug Karl Ludwig Awstria (brawd ifengaf yr Ymerodrwr Franz Joseph a Maximilian I Mexico) a'i ail wraig, y Tywysoges Maria Annunciata o'r ddau Sicilia. Pan oedd ond deuddeg oed, bu farw ei gefnder y Dug Francis V Modena, gan enwi Franz Ferdinand yn olynydd ar yr amod ei fod yn ategu'r enw Este at enw'i hun. Felly daeth Franz Ferdinand yn Archddug ac un o'r dynion cyfoethocaf yn Awstria.
Pan y ganed, doedd dim rheswm i gredu buasai Franz Ferdinand erioed yn dod yn olynydd i'r orsedd Awstro-Hwngariaidd. Cafod yr addysg arferol llym a roddwyd i pob Archddug, gyda phwyslais ar hanes a chymeriad moesol. Rhwng 1876 a 1885, ei athro oedd y hanesydd Onno Klopp. Yn 1883, aeth Franz Ferdinand i'r Fyddin yn y rheng trydydd is-gapten.
Datblygodd Franz Ferdinand ddau ddiddordeb fel dyn ifanc, sef teithio a hela. Mae amcan iddo saethu tua 5,000 o geirw drost ei oes. Yn 1883, ymwelodd â'r Eidal am y tro cyntaf i weld yr eiddo a adawyd iddo gan y Dug Francis V Modena. Yn 1885, ymwelodd â'r Aifft, Palesteina, Syria, a Thwrci. Yn 1889, ymwelodd â'r Almaen.
Newidiodd ei fywyd yn ddramatig yn 1889. Lladdodd Rudolf, Tywysog y Goron ei hun yn ei borthdy hela yn Mayerling, gan achosi i tad Franz Ferdinand, Archddug Karl Ludwig, ddod yn olynydd cyntaf i'r orsedd. O hyn ymlaen, paratowyd Franz Ferdinand iw olynnu.
[golygu] Hynafiaid
Archddug Franz Ferdinand Awstria | Tad: Archddug Carl Ludwig, Awstria |
Taid Tadol: Archddug Franz Karl, Awstria |
Hen-daid Tadol: Ymerodwr Rhufeinig Sanctaidd, Francis II |
Hen-nain Tadol: Maria Teresa o'r Ddau Sicilia |
|||
Nain Tadol: Tywysoges Sophie, Bayern |
Hen-daid Tadol: Maximilian I Joseph, Bayern |
||
Hen-nain Tadol: Caroline o Baden |
|||
Mam: Maria Annunciata o'r Ddau Sicilia |
Taid Mamol: Ferdinand II o'r Ddau Sicilia |
Hen-daid Mamol: Ferdinand I o'r Ddau Sicilia |
|
Hen-Nain Mamol: Marie Caroline, Awstria |
|||
Nain Mamol: Maria Theresa, Awstria |
Hen-daid Mamol: Archddug Charles, Dug Teschen |
||
Hen-Nain Mamol: Tywysoges Henrietta, Nassau-Weilburg |
[golygu] Priodi a theulu
Yn 1895 cyfarfodd Franz Ferdinand â Iarlles Sophie Chotek mewn dawns yn Prague. I fod yn bartner priodi cymwys ar gyfer aelod o'r teulu Habsburg, roedd rhaid bod yn aelod o un o'r breninlliniau a oedd yn teyrnasu neu a oedd yn teyrnasu gynt yn Ewrop. Nid oedd y teulu Choteks yn un o'r teuluoedd rhain, er fod Tywysoges Baden, Hohenzollern-Hechingen, a Liechtenstein yn un o'u hynafiaid mamol. Roedd Sophie yn lady-in-waiting i'r Archdduges Isabella, gwraig Archddug Friedrich, Dug Teschen. Dechreuodd Franz Ferdinand ymweld â Tŷ'r Archddug Friedrich yn Pressburg (rwan Bratislava). Ysgrifennodd Sophie at Franz Ferdinand during yn ystod ei adferiad o tuberculosis pan aeth i ynys Lošinj yn y Môr Adriatic. Cadawsont eu perthynas yn gyfrinnach am drost dwy flynedd.
Cymreodd Archdduges Isabella yn ganiataol fod Franz Ferdinand wedi ymserchu â un o'i merched. Ond yn 1898, gadawodd ei oriawr ar lys tennis yn ei chartref. Agorodd yr oriawr, gan ddisgwyl gweld llun o un o'i merched yno; yn hytrach, darganfyddodd lun o Sophie. expecting to find there a photograph of one of her daughters; instead, she found a photograph of Sophie. Diswyddwyd Sophie yn syth bin.
Gwrthododd Franz Ferdinand gysidro priodi unrhywun arall. Ceisiodd Pope Leo XIII, Tsar Nicholas II, Rwsia, a Wilhelm II, Ymerodrwr yr Almaen wneud cynyrchiolaethau ar ran Franz Ferdinand i'r Ymerodwr Franz Joseph, Awstria, gan ddadlau fod y ddadl rhwng Franz Joseph a Franz Ferdinand yn tanseilio sefydlogrwydd y frenhiniaeth.
O'r diwedd, yn 1899, cytunodd yr Ymerodrwr Franz Joseph i roi caniatad i Franz Ferdinand i briodi Sophie, ar yr amod y buasai'r briodas yn un morganatic ac na fyddai gan eu unrhyw hiliogaethau hawliau olynyddol i'r orsedd. Ni fuasai Sophie yn rhannu rheng ei gŵr, ei deitl, flaenoriaethau na'i freintiau; ac felly, ni fuasai'n cael ymddangos yn gyhoeddus wrth ei ochr. Ni fuasai'n cael teithio yn y cerbyd brenhinol, nac eitedd yn y blwch brenhinol.
Priodasant ar 1 Mehefin 1900, yn Reichstadt (rwan Zákupy) yn Bohemia; did fynychodd Franz Joseph â'r digwyddiad, nac unrhyw Archddug arall, gan gynnwys brodyr Franz Ferdinand. Yr unig aelodau o'r teulu ymerodrol o oedd yn bresennol oedd llysfam Franz Ferdinand, Maria Theresia, a'i dwy ferch. Wedi priodi, cafodd Sophie'r teitl Tywysoges Hohenberg (Fürstin von Hohenberg) gyda'r steil Eich Mawrhydi Tangnefeddus (Saesneg: Her Serene Highness, Ihre Durchlaucht). yn 1909, cafodd y teitl uwch Duges Hohenberg (Herzogin von Hohenberg) gyda'r steil Eich Mawrhydi (Saesneg:Her Highness, Ihre Hoheit). Cododd hyn ei statws cryn dipyn, ond roedd hi'n dal i gymryd blaenoriaeth yn y llys o flaen yr archddugiesau eraill. Pryd bynnag y goynnwyd gan achlysur i'r cwpl fynychu gyda aelodau eraill o'r teulu brenhinol, gorfodwyd i Sophie sefyll yn bell i lawr y linell o ran pwysigrwydd, arwahan i'w gŵr.
Plant Franz Ferdinand:
- Tywysoges Sophie von Hohenberg (1901-1990), priododd Count Friedrich von Nostitz-Rieneck (1891-1973)
- Maximilian, Dug of Hohenberg (1902-1962), priododd Countess Elisabeth von Waldburg zu Wolfegg und Waldsee (1904-1993)
- Tywysog Ernst von Hohenberg (1904-1954), priododd Marie-Therese Wood (1910-1985)
- Mab marw-anedig (1908)
[golygu] Bradlofruddiaeth
Ar 28 Mehefin, 1914, tua 11:00 y bore, lladdwyd Franz Ferdinand a'i wraig yn Sarajevo, prifddinas talaith Awstro-Hwngariaidd Bosnia a Herzegovina, gan Gavrilo Princip, aelod o'r symudiad Bosnia Ifanc ac un o saith o fradlofruthiaethau a drefnwyd gan y Black Hand (Crna Ruka). Adnabyddir y digwyddiad fel Y Bradlofruddiaeth yn Sarajevo (Saesneg: Assassination in Sarajevo), a hyn achosodd y Rhyfel Byd Cyntaf. Ymosodwyd ar Franz a Sophie gynt pan daflwyd fomb iw car. Method hwnno, ond anafwyd nifer o ddinasyddion. Mynnodd Franz Ferdinand a Sophie ymweld â'r rhai a oedd wedi eu anafu yn yr ysbytu. Mewn canlyniad, gwelodd Princip hwy a saethodd Sophie, a fu farw'n syth. Saethwyd Franz Ferdinand yn ei wythren jugular a chymerodd sawl munud i farw. Cyfrannodd y bradlofruddiaethau, ynghyd â'r ras arfau, cenedlaetholdeb a'r system undebau i ddechrau'r Rhyfel Byd Cyntaf a ddechreuodd ond deu fis wedi marwolaeth Franz Ferdinand, gyda datganiad rhyfel Awstria-Hwngariyn erbyn Serbia.
Claddwyd Franz Ferdinand a'i wraig Sophie yng Nghastell Artstetten, Awstria.
Gall disgrifiad manwl o'r saethu ei ganfod yn y llyfr 'Sarajevo' gan Joachim Remak [3]
...one bullet pierced Franz Ferdinand's neck while the other pierced Sophie's abdomen.....As the car was reversing (to go back to the Governor's residence because the entourage thought the Imperial couple were unhurt) a thin streak of blood shot from the Archddug's mouth onto Count Harrach's right cheek (he was standing on the car's running board). Harrach drew out a handkerchief to still the gushing blood. The Duchess, seeing this, called: "For Heaven's sake! What happened to you?" and sank from her seat, her face falling between her husband's knees. Harrach and Potoriek...thought she had fainted...only her husband seemed to have an instinct for what was happening. Turning to his wife despite the bullet in his neck, Franz Ferdinand pleaded: " Sopherl! Sopherl! Sterbe nicht! Bleibe am Leben fur unsere Kinder! - Sophie dear! Don't die! Stay alive for our children!" Having said this,he seemed to sag down himself. His plumed hat...fell off; many of its green feathers were found all over the car floor. Count Harrach seized the Archddug by the uniform collar to hold him up. He asked "Leiden Eure Kaiserliche Hoheit sehr? - Is Your Imperial Highness suffering very badly?" "Es ist nichts - It is nothing" said the Archddug in a weak but audible voice. He seemed to be losing consciousness, but, his voice growing steadily weaker, he repeated the phrase perhaps six or seven times more. A rattle began to issue from his throat, which subsided as the car drew in front of the Konak (Town Hall). (Despite several doctors' efforts, the Archddug died shortly after being carried into the building while his beloved wife was almost certainly dead from internal bleeding before the motorcade reached the Konak.) - Les Gillard
[golygu] Dolenni Allanol
[golygu] Cyfeirnodau
- ↑ Teitl: World War I Cyhoeddwyr: Mariner Books Awdur: S.L.A. Marshall Tudalen: 1 ISBN: 0618056866 Blwyddyn: 2001}}
- ↑ Teitl: First World War Cyhoeddwyr: Vintage Tudalen: 48 ISBN: 0375700455 Blwyddyn: 2000 Awdur: John Keegan}}
- ↑ Remak, Joachim. "Sarajevo" (Wiedenfeld & Nicolson, 1959) (tudalennau 137 - 142)