Dyslecsia

Oddi ar Wicipedia

Anabledd dysgu sy'n achosi anawsterau gyda iaith ysgrifenedig yw Dyslecsia. Er bod sillafu a darllen yn anodd i bobl ddyslecsig, mae'n gyflwr gwbl wahanol i anawsterau a achosir gan ddiffyg deallusrwydd, nam ar y clyw neu'r golwg, neu ddiffygion addysg llythrenedd. Daw'r gair dyslecsia o'r Roeg "δυσ-" ("diffygiol") a λέξις ("gair").

Mae'n debyg mai sut y mae'r ymenydd yn prosesu iaith ysgrifenedig a llafar sy'n achosi dyslecsia. Mae dyslecsia'n effeithio pobl ddeallus, anneallus a chanolig eu gallu fel ei gilydd. [1].

Taflen Cynnwys

[golygu] Hanes

Bathwyd y term 'dyslecsia' ym 1887 gan Rudolf Berlin, yn Stuttgart, yr Almaen. [2]. Gwnaed rhywfaint o ymchwil iddo yn Lloegr o 1896[3] ymlaen gan W. Pringle Morgan a James Hinshelwood[4] (word blindness oedd y term a ddefnyddiwyd ganddynt).

[golygu] Ymchwil wyddonol

[golygu] Y ddamcaniaeth esblygol

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, gweithred annaturiol yw darllen, un a wnaed gan ddyn am gyfnod byr iawn o'n hanes esblygol. Yn wir, mae sawl rhan o'r byd lle nad oes gan fwyafrif y boblogaeth gyfle i ddarllen o hyd. Does dim tystiolaeth fod "patholeg" tu ol i ddyslecsia, ond llawer o dystiolaeth o amrywiaeth neu wahaniaethau ymenyddol. [5]

[golygu] Y ddamcaniaeth ffonolegol

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig amhariad penodol wrth gynrychioli, storio ac adalw synau llafar. Gall hyn egluro'r anawsterau darllen a geir, gan fod angen dysgu'r gyfatebiaeth rhwng ffonemau a graffemau er mwyn dysgu darllen iaith ysgrifenedig sy'n defnyddio gwyddor. [6].

[golygu] Y ddamcaniaeth brosesu clywedol chwim

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, deall synnau byr sy'n newid yn sydyn yw'r prif anhawster. [7]

[golygu] Y ddamcaniaeth weledol

Tardda'r ddamcaniaeth hon o'r arfer o ystyried dyslecsia fel nam ar y golwg, sy'n achosi anawsterau wrth brosesu llythrennau a geiriau. [8]

[golygu] Y ddamcaniaeth serebelaidd

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae nam ar serebelwm pobl ddyslecsig. Mae gan y serebelwm ran mewn rheolaeth symud, ac felly mewn cynhyrchu sain: honir fod nam ar y lleferydd yn gallu achosi nam ar y sillafu. Yn ogystal, mae'r serebelwm yn ein galluogi i weithredu'n awtomatig wrth yrru, teipio, darllen ac yn y blaen: fe all hyn egluro'r anawsterau wrth ddysgu'r gyfatebiaith graffem/ffonem. [9]

[golygu] Y ddamcaniaeth osgoi sŵn gweledol

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig nam ar eu gallu i osgoi sŵn gweledol (hynny yw, anwybyddu gwrthdyniadau synhwyrol). [10].

[golygu] Ffactorau genynnol

Mae ymchwil wedi cysylltu sawl ffurf o ddyslecsia â nodwyr genynnol [11].

Er 2007, adnabu ymchwil enynnol naw ardal cromosom a all fod â chysylltiad â dyslecsia.[12]

[golygu] Ffisioleg

Cynhyrchwyd tystiolaeth fod gwahaniaethau strwythurol yn ymenyddiau plant sydd ag anawsterau darllen, gan ddefnyddio technegau megis fMRI a PET [13][14]

[golygu] Effaith orgraff yr ieithoedd a ddysgir

Daeth sawl darn o ymchwil i'r casgliad fod y sawl sy'n siarad ieithoedd sydd â pherthynas cyson iawn rhwng graffem (llythyren) a ffonem (sain) - megis Eidaleg a'r Gymraeg - yn dioddef llai o effeithiau dyslecsia na'r sawl sy'n siarad ieithoedd llai cyson eu horgraff megis Saesneg a Ffrangeg[15]

Ond nid mympwy'r orgraff sy'n achosi dyslecsia: honir [16] fod dyslecsia siaradwyr Almaeneg ac Eidaleg yr un fath â dyslecsia siaradwyr Saesneg, gan gyd-fynd ag eglurád biolegol i ddyspracsia. Effeithiau'r cyflwr sy'n dibynnu'n rhannol ar amgylchedd ieithyddol.

[golygu] Nodweddion

Gwnaed diagnosis ffurfiol gan berson cymwysiedig, megis nwrolegydd neu seicolegydd addysg. Profir gallu darllen, ynghyd â medrau enwi chwim, darllen an-eiriol, a weithiau prawf IQ cyffredinol. Ond awgryma ymchwil na ddylid defnyddio'r cyfeiliornad rhwng IQ a lefel darllen wrth benderfynnu ar ddiagnosis [17]. Yn aml, ceir profion rhyngddisgybliaethol er mwyn sicrháu nad oes achos arall i'r anawsterau darllen.

[golygu] Pwyntiau cyffredinol

Gall bobl â dyslecsia:

  • Fod yn glyfar, deallus a chroyw eu hiaith lafar (ond mae eu lefel darllen, ysgrifennu a sillafu yn is na'r disgwyl).
  • Fod â chyflawniad addysgol gwael achos o'u hanawsterau.
  • Deimlo'n anneallus a dihyder, a theimlo rhwystredigaeth tuag at waith ysgol.
  • Guddio eu gwanderau darllen drwy fabwysiadu strategaethau adfer.
  • Ddysgu'n well drwy brofiad ymarferol, arddangos, arbrofi ac arsylwi.
  • Ddangos llwyddiant mewn meysydd eraill.
  • Gael problemau perthynol gyda thalu sylw mewn cyd-destun ysgol.

[golygu] Lleferydd, clywed a gwrando

Gall ohirio ar siarad fod yn arwydd cynar o ddyspracsia. Mae gan lawer o bobl ddyslecsig broblemau prosesu synau cyn ceisio cynhyrchu'u synau'u hunain. Gall atal dweud a chlystyru fod yn arwydd cynar yn ogystal. Gall siarad yn glir fod yn broblem i rywun dyslecsig: gallent ddrysu synau mewn geiriau aml-sill (e.e.: afinail yn lle anifail, basgeti yn lle sbageti ac yn y blaen).[18] [19]

[golygu] Darllen a sillafu

Gwelir:

  • Gwallau sillafu.
  • Drysu trefn llythrennau.
  • Sillafu gor-ffonetig (e.e. sillafu Saesneg yn Gymraeg: try "I should eat" yn "Ai shwd it").
  • Cof tymor hir da - gallu cofio cynnwys llyfrau-dysgu-darllen heb allu darllen geiriau unigol.
  • Geirfa ysgrifenedig fach o gymharu â'r eirfa lafar.

[golygu] Medrau symud ac ysgrifennu

[golygu] Gallu Mathemategol

Ni ddylid drysu dyslecsia â dyscalcwla. Gall bobl ddyslecsig fod yn alluog yn fathemategol. Ond fe allent gael trafferth â phroblemau geiriol, cofio ffeithiau mathemategol (megis tablau lluosi), neu gofio trefn rhifau.

[golygu] Cyfeiriadau

  1. http://www.schwablearning.org/articles.aspx?r=718 gwelwyd Ionawr 8, 2007.
  2. "Uber Dyslexie", Archiv fur Psychiatrie cyfrol 15 tud. 276-278
  3. Snowling, Margaret J. 1996-11-02 "Dyslexia: a hundred years on" BMJ cyfrol 313 rhifyn 7065 tud. 1096, http://www.bmj.com/cgi/content/full/313/7065/1096 | accessdate = 2007-06-08}}
  4. Hinshelwood, J 1917 "Congenital Word-blindness", HK Lewis \& Co., ltd.
  5. Dalby, J.T. (1986) "An ultimate view of reading ability" International Journal of Neuroscience, cyfrol 30, rhifyn 3, tud. 227-230, cyh. Gordon and Breach, Science Publishers, Inc. PMID 3759349
  6. Ramus, Franck et al "Theories of developmental dyslexia: insights from a multiple case study of dyslexic adults" Brain, cyfrol 126 rhifyn 4, tud. 841-865, cyh. Oxford University Press Ebrill 2003 http://brain.oxfordjournals.org/cgi/content/full/126/4/841
  7. Wright, Beverly et al. "Deficits in auditory temporal and spectral resolution in language-impaired children" Nature, cyfrol 387 tud. 176-8, 1997. http://www.nature.com/nature/journal/v387/n6629/abs/387176a0.html
  8. ibid
  9. ibid
  10. Sperling, Anne J. et al "Motion-Perception Deficits and Reading Impairment: It's the Noise, Not the Motion" http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9280.2006.01825.x Psychological Science cyfrol 17 rhifyn 12 tud. 1047-1053 cyh. Association for Psychological Science, 2006
  11. EL Grigorenko (Ionawr 2001) "Developmental dyslexia: an update on genes, brains, and environments" Journal of child psychology and psychiatry, and allied disciplines, cyfrol 42 rhifyn 1 tud. 91-125
  12. Schumacher, Johannes et al "Genetics of dyslexia: the evolving landscape" Journal of Medical Genetics, cyfrol 44 tud. 289-297 cyh. BMJ Publishing Group, 16 Chwefror 2007 url = http://jmg.bmj.com/cgi/content/full/44/5/289
  13. Fan Cao et al "Deficient orthographic and phonological representations in children with dyslexia revealed by brain activation patterns" Journal of Child Psychology and Psychiatry (November 2006), cyfrol 47 tud 1041-1050 http://www.communication.northwestern.edu/publication/CaoBitan.JCPP.2006.pdf
  14. Shaywitz BA et al, "The role of functional magnetic resonance imaging in understanding reading and dyslexia", PubMed (2006) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=ShowDetailView&TermToSearch=16925477
  15. http://www-tech.mit.edu/V121/N12/shorts2_12.12w.html gwelwyd 07.01.08
  16. Johannes C. Ziegler et al Developmental dyslexia in different languages: Language-specific or universal? Journal of Experimental Child Psychology) 169 – 193
  17. Fletcher,Jack M et al "The validity of discrepancy-based definitions of reading disabilities." J Learn Disabil 25(9) tud. 555-61, 573 cyh. Tachwedd 1992 http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=1431539&dopt=Citation
  18. http://www.wilcox-dyslexia.co.uk/questionnaire.asp
  19. http://www.dyslexiaassociation.ca/english/files/universityanddyslexia.pdf
Ieithoedd eraill