Trecastell
Oddi ar Wicipedia
Pentref yn ne-orllewin Powys yw Trecastell (llurguniad Seisnig: Trecastle), ar bwys Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog.
Gorwedd Trecastell ar y draffordd A40 rhwng Aberhonddu a Llanymddyfri, tua 3 milltir i'r gorllewin o Bontsenni. I'r gogledd ceir Mynydd Epynt ac i'r de ceir y Mynydd Du a'r Fforest Fawr. Ger y pentref ceir safle caer Rufeinig dros nos Y Pigwn.
Enwir y pentref ar ôl y castell mwnt a beili a godwyd yno yn y 12fed ganrif gan yr arglwydd Normanaidd lleol Bernard de Neufmarche i amddiffyn Aberhonddu rhag ymosodiadau o gyfeiriad Deheubarth i'r gorllewin. Treuliodd Edward I o Loegr dri diwrnod yn Nhrecastell yn 1295 yn ystod y gwrthryfel Cymreig yn ymladd ag arglwyddi Cymreig yr ardal. Erys olion y castell ar y safle heddiw.
Yn y cyfnod modern, daeth Trecastell yn arosfa ar lwybr y goets fawr rhwng Caerloyw a Llanymddyfri. Roedd ar lwybr pwysig i'r porthmyn hefyd.
Erbyn y 19eg ganrif bu gan y pentref wyth ffair flynyddol, gwaith nwy, dwy ysgol, melin grawnfwyd, dau gofail, 16 siop a sawl tafarn. Roedd yno felin wlân hefyd, un o'r fwyaf yn yr ardal.