Tomen y Rhodwydd
Oddi ar Wicipedia
Castell mwnt a beili a godwyd gan Owain Gwynedd i amddiffyn gororau Gwynedd Is Conwy yw Tomen y Rhodwydd. Saif mewn ardal o gaeau a bryniau isel i'r de o Landegla yn Iâl (de-ddwyrain Sir Ddinbych heddiw).
Hwn, mae'n ymddangos, oedd y 'Castell yn Iâl' a godwyd gan Owain Gwynedd yn 1149, yn ôl Brut y Tywysogion, pan gipiodd gantref Iâl oddi ar frenhinoedd Powys. Safodd y castell cyntaf hwnnw hyd 1157 pan gafodd ei losgi'n ulw gan Iorwerth ap Maredudd (Iorwerth Goch) o Bowys yn sgîl cyrch gan Harri II o Loegr ar Wynedd. Ceir cofnod arall mewn dogfen Seisnig o 1212 sy'n cyfeirio at drwsio 'castell Iâl', ond mae'n debyg mai castell mwnt a beili arall yn yr un ardal a olygir.
Mae'r castell yn sefyll ar dir preifat ond gellir ei weld o'r ffordd A525 rhwng Wrecsam a Rhiwabon, tua milltir a hanner i'r de-orlelwin o Landegla.
[golygu] Llyfryddiaeth
- Richard Avent, Cestyll Tywysogion Cymru (Caerdydd, 1983)
- Paul R. Davies, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988)