Rhys ap Gruffudd (Llansadwrn)

Oddi ar Wicipedia

Mae hon yn erthygl am yr uchelwr o Lansadwrn. Am yr Arglwydd Rhys, gweler Rhys ap Gruffudd. Gweler hefyd Rhys ap Gruffudd (gwahaniaethu).

Syr Rhys ap Gruffudd o Lansadwrn (c. 1283-1356) oedd un o uchelwyr blaenaf de-orllewin Cymru ar ddiwedd y 13eg a dechrau'r 14eg ganrif.

Mab i Ruffudd ap Hywel, cefnder y swyddog grymus Gruffudd Llwyd, oedd Syr Rhys, ac felly'n ddisgynydd uniongyrchol yn y bedwaredd genhedlaeth i Ednyfed Fychan, distain Llywelyn Fawr. Yn y cyfnod 1310-1340 bu'n dal amryw o swyddi a theitlau yng ngwasanaeth brenin Lloegr yn y dde-orllewin, a chwaraeodd ran bwysig yn y gwaith o recriwtio Cymry lleol ar gyfer rhyfeloedd brenhinoedd Lloegr yn Ffrainc a llefydd eraill. Arweiniodd Syr Rhys filwyr o'r de-orllewin i ryfela yn yr Alban a Ffrainc. Rhoddwyd march du iddo gan y Tywysog Du yn Normandi yn 1349. I bob pwrpas, Syr Rhys oedd llywodraethwr de-orllewin Cymru yn hanner cyntaf y 14eg ganrif. Cafodd ei apwyntio'n Ddirpwy Ustus Tywysogaeth De Cymru deirgwaith.

Roedd ganddo diroedd bras yn ardal Dyffryn Teifi ac Ystrad Tywi ac ystad yn Llanrhystud.

Roedd yn noddwr i'r bardd a gramadegydd o glerigwr Einion Offeiriad (c.1300-1349); mae lle i gredu mai er anrhydedd i Rys y lluniodd Einion ei ramadeg barddol enwog. Canodd awdl iddo yn ogystal.

[golygu] Ffynonellau

  • John Davies, Hanes Cymru (Penguin, Llundain, 1990), tud. 172.
  • R. R. Davies, The Age of Conquest: Wales 1063-1415 (Gwasg Prifysgol Rhydychen, 1991)
  • R. Geraint Gruffudd a Rhiannon Ifans (gol.), Gwaith Einion Offeiriad a Dafydd Ddu o Hiraddug (Aberystwyth, 1997)