Y Bedwaredd Ganrif ar Bymtheg yng Nghymru

Oddi ar Wicipedia

Erthyglau ynglŷn â
Hanes Cymru
Baner Cymru
Cyfnodau

Cyfnod y Rhufeiniaid · Oes y Seintiau
Oesoedd Canol Cynnar · Oes y Tywysogion
Oesoedd Canol Diweddar · Cyfnod y Tuduriaid
17eg ganrif · 18fed ganrif
19eg ganrif · 20fed ganrif
21ain ganrif

Prif deyrnasoedd

Deheubarth · Gwynedd
Morgannwg · Powys

Pobl allweddol

O. M. Edwards · Gwynfor Evans
Hywel Dda · Llywelyn Fawr
Llywelyn Ein Llyw Olaf · Owain Glyndŵr
William Morgan · Harri Tudur

Pynciau eraill

Cantrefi a chymydau · Cynulliad · Datgysylltu'r Eglwys
Llenyddiaeth

Mynegai i erthyglau cysylltiedig
y blwch hwn: gweld  sgwrs  golygu


Roedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg yng Nghymru yn gyfnod o newid mawr ym mywyd y wlad. Dyma ganrif y Siartwyr a Dic Penderyn, Brad y Llyfrau Gleision a Helyntion Beca.

Taflen Cynnwys

[golygu] Amaethyddiaeth

Roedd newidiadau ym myd amaethyddiaeth yn ystod ail hanner y ddeunawfed ganrif, yn arbennig gyda dechrau cau'r tiroedd comin. Erbyn y bedwaredd ganrif ar bymtheg roedd y tirfeddianwyr yn codi rhenti mwy ar eu tenantiaid, ac yr oedd gwasgfa ar y ffermwyr oedd yn berchen eu tir i werthu i'r tirfeddianwyr mawr. Roedd cau'r tir comin yn amddifadu'r ffermwyr o dir pori hanfodol. Mewn gair yr oedd tlodi dybryd yng nghefn gwlad, a hynny pan oedd yna gynnydd yn y boblogaeth.

[golygu] Diwydiant

Agorwyd Pont y Borth ar Afon Menai yn 1826 (plât tsieini o'r 1840au)
Agorwyd Pont y Borth ar Afon Menai yn 1826 (plât tsieini o'r 1840au)

Yn y 19eg ganrif roedd y Chwyldro Diwydiannol ar gynnyd a thirwedd Cymru'n newid. Roedd gwaith ar gael mewn trefi fel Bersham a Brymbo yn y Gogledd-ddwyrain ac yng nghymoedd a threfi De Cymru. Roedd angen cynhyrchu haearn i adeiladu'r peiriannau newydd oedd yn cael eu hadeiladu. Roedd gan Gymru ddigon o haearn a glo hefyd i'r ffwrneisi i weithio'r haearn hwnnw. Felly roedd poblogaeth Cymru ar gerdded o'r ardaloedd gwledig i'r trefi diwydiannol fel Merthyr Tudful a'r Rhondda a oedd yn tyfu yn gyflym. Yn y gogledd agorwyd nifer o chwareli llechi ac ithfaen, mawr a bychain, a thyfodd canolfannau fel Bethesda, Llanberis a Blaenau Ffestiniog yn drefi prysur a ddeuai i chwarae rhan bwysig yn hanes economaidd a diwylliannol y genedl.

Fel bod y bobl yn gallu tramwyo ac i gludo'r glo a'r haearn roedd angen adeiladu ffyrdd, camlesi a rheilffyrdd.

[golygu] Iaith a diwylliant

Y bedwaredd ganrif ar bymtheg oedd canrif fawr y wasg yng Nghymru. Cyhoeddwyd nifer fawr o gylchgronau a phapurau newydd a daeth mwy o lyfrau Cymraeg allan nag erioed.

[golygu] Rhai uchafbwyntiau

Eginyn erthygl sydd uchod am Gymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato