Oes y Seintiau yng Nghymru

Oddi ar Wicipedia

Erthyglau ynglŷn â
Hanes Cymru
Baner Cymru
Cyfnodau

Cyfnod y Rhufeiniaid · Oes y Seintiau
Oesoedd Canol Cynnar · Oes y Tywysogion
Oesoedd Canol Diweddar · Cyfnod y Tuduriaid
17eg ganrif · 18fed ganrif
19eg ganrif · 20fed ganrif
21ain ganrif

Prif deyrnasoedd

Deheubarth · Gwynedd
Morgannwg · Powys

Pobl allweddol

O. M. Edwards · Gwynfor Evans
Hywel Dda · Llywelyn Fawr
Llywelyn Ein Llyw Olaf · Owain Glyndŵr
William Morgan · Harri Tudur

Pynciau eraill

Cantrefi a chymydau · Cynulliad · Datgysylltu'r Eglwys
Llenyddiaeth

Mynegai i erthyglau cysylltiedig
y blwch hwn: gweld  sgwrs  golygu

Mae Oes y Seintiau yng Nghymru yn ymestyn o tua 390, pan geir y dystiolaeth olaf o bresenoldeb y fyddin Rhufeinig, hyd tua 600. Nodweddir y cyfnod gan dŵf Cristnogaeth.

Parhaodd dylanwad y Rhufeiniaid hyd yn oed ar ôl i'r milwyr adael. Mae carreg fedd o ddiwedd y bumed ganrif yn eglwys Penmachno sy'n taflu goleuni diddorol ar hyn. Mae'n coffhau gwr o'r enw Cantiorix, a ddisgrifir yn yr arysgrif Ladin fel Cantiorix hic iacit/Venedotis cives fuit/consobrinos Magli magistrati, neu mewn Cymraeg "Yma y gorwedd Cantiorix. Roedd yn ddinesydd o Wynedd ac yn gefnder i Maglos yr ynad". Mae'r cyfeiriadau at "ddinesydd" ac ynad (magistratus) yn awgrymu parhad y drefn Rufeinig, yng Ngwynedd o leiaf, am gyfnod ar ôl i'r llengoedd adael.

Mae cloddio archaeolegol wedi datgelu rhywfaint am y cyfnod yn dilyn ymadawiad y Rhufeiniaid. Y safle sydd wedi rhoi mwyaf o wybodaeth yw bryngaer Dinas Powys ym Morgannwg, lle roedd y trigolion yn amlwg yn perthyn i haen uchaf cymdeithas. Ymhlith y darganfyddiadau roedd darnau crochenwaith o ardal Môr y Canoldir, gwydr o ffynhonnell Diwtonaidd a gwaith metel Celtaidd. Credir fod Dinas Powys yn llys pennaeth neu frenin yn y cyfnod yma. Ceir hefyd dystiolaeth meini ag arysgrifen arnynt. Yng ngogledd Cymru roedd y rhain mewn Lladin, ond yn y de-orllewin a Brycheiniog mae'r arysgrifau mewn Ogam neu'n ddwyieithog. Ymddengys fod Gwyddelod wedi ymsefydlu yma yn y cyfnod wedi i'r Rhufeiniaid adael os nad ynghynt, ac roedd teulu brenhinol Teyrnas Dyfed o dras Wyddelig.

Daeth Cristnogaeth Cymraeg i'r amlwg gyntaf yn ne-ddwyrain Cymru, gyda thystiolaeth o Gristionogion mewn sefydliadau megis Caerwent a Caerleon yn y cyfnod Rhufeinig. Roedd Sant Dyfrig yn un o'r arweinwyr cyntaf. Cawn wybodaeth am y seintiau yn eu bucheddau, ond yn anffodus mae y rhan fwyaf o'r rhai sydd wedi goroesi wedi eu hysgrifennu ar ôl y goncwest Normanaidd. Ymhlith y seintiau enwocaf mae Dewi Sant, Teilo, Illtud, Cadog a Deiniol. Roedd cysylltiadau agos rhwng Cymru ag Iwerddon a Llydaw.

Ceir rhywfaint o wybodaeth am hanner cyntaf y 6ed ganrif yng ngwaith Gildas, y De Excidio Britanniae, sy’n bregeth mewn tair rhan yn condemnio pechodau’r Brythoniaid yn ei oes ef ac yn awgrymu mai oherwydd y pechodau hyn yr oedd y Sacsoniaid wedi goresgyn rhan helaeth o’r ynys. Mae’n condemnio pum teyrn yn arbennig, yn cynnwys Maelgwn Gwynedd, brenin Gwynedd, y mwaf grymus o'r pump.

[golygu] Llyfryddiaeth

  • Alcock, Leslie (1963) Dinas Powys: an Iron Age, Dark Age and Early Medieval settlement in Glamorgan (Gwasg Prifysgol Cymru)
  • Arnold, Christopher J. a Jeffrey L. Davies (2000) Roman & early Medieval Wales (Sutton Publishing) isbn 0 7509 2174 9
Eginyn erthygl sydd uchod am Gymru. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato