Llythrennedd
Oddi ar Wicipedia
Llythrenedd yw'r gallu i ddarllen ac ysgrifennu. Mae canrannau llythrenedd yn amrywio'n fawr o wlad i wlad ac yn cael ei gyfrif fel un o'r mynegeion datblygu gan gyrff fel UNESCO, er enghraifft yr Indecs Datblygiad Dynol; mewn gwledydd cyfoethog mae bron pawb yn meddu ar lythrenedd tra bod lefelau llythrenedd mor isel â 10-15% mewn rhai gwledydd tlawd, yn bennaf yn yr Affrica is-Saharaidd. Yn y gorffennol ychydig iawn o bobl oedd yn medru darllen a sgwennu, a'r rhan fwyaf yn perthyn i'r dosbarthiadau breintiedig neu'n offeiriaid. Erbyn heddiw mae bod yn anlythrennog yn anfantais fawr yn y byd ac yn debyg o gadw pobl mewn tlodi.
[golygu] Arolwg o lythrenedd yn y gorffennol
Yn y gorffennol roedd India a Tsieina yn mwynhau lefelau cymharol uchel o lythrenedd. Roedd prifysgolion fel yr un Fwdhaidd enwog yn Nalanda, gogledd India, yn addysgu disgyblion o bob rhan o Asia gyda phobl yn barod i deithio ymhell er mwyn cael addysg.
Mae lefel uchel y graffiti a geir mewn safleodd Rhufeinig hynafol fel Pompeii, yn awgrymu fod nifer sylweddol yn meddu ar ryw lefel o lythrenedd.
Oherwydd ei phwyslais ar ddarllen y Coran gan ungolion yn yr Arabeg wreiddiol, mae nifer o wledydd Islamaidd wedi mwynhau lefelau uchel o lythrenedd ers deuddeg ganrif neu ragor. Yn ôl y gyfraith Islamaidd (Fatwa), mae gallu darllen y Coran yn cael ei ystyried yn ddyletswydd crefyddol.
Yn yr Oesoedd Canol roedd lefelau llythrenedd ymysg Iddewon Ewrop yn uwch nag yn y cymunedau Cristnogol. Roedd y rhan fwyaf o Iddewon grwywaidd yn medru darllen ac ysgrifennu Hebraeg. Mae Iddewiaeth yn rhoi pwyslais mawr ar astudio'r testunau sanctaidd, fel y Tanakh a'r Talmud.
Yn Lloegr Newydd, roedd canran llythrenedd ymysg yr ymsefydlwyr Ewropeaidd dros 50% yn hanner cyntaf yr 17eg ganrif, gan godi i dros 70% erbyn 1710. Erbyn amser y Chwyldro Americanaidd, roed wedi cyrraedd tua 90%. Mae'n debyg fod hyn yn ganlyniad i bwyslais y Piwritaniaid ar ddarllen y Beibl yn Saesneg.
Yng Nghymru, saethodd y lefel llythrenedd i fyny yn y 18fed ganrif, pan ddechreuodd Griffith Jones redeg ei Ysgolion cylchynnol, gyda'r bwriad o gael pawb o'r werin i fedru darllen y Beibl yn Gymraeg. Mae'n bur debyg fod gan Gymru'r lefel uchaf o lythrenedd yn y byd yn 1750, a hynny er gwaethaf y ffaith fod yr ysgolion swyddogol yn uniaith Saesneg.
[golygu] Anlythrenedd heddiw
Mae nifer o gyrff ac unigolion wedi lleisio eu consyrn am lefelau anlythrenedd ym mhoblogaeth y byd, er gwaethaf y ffaith fod canrannau llythrenedd wedi codi'n gyson dros y degawdau diwethaf, yn abennig yn y trydydd fyd. Eithriad i'r drefn arferol oedd y gwledydd hynny yn y trydydd fyd a ddilynai ideoleg Marcsaidd (Gweriniaeth Pobl China, Cuba, a Fiet Nam, er enghraifft), a brofasant dyfiant ymhlith y mwyaf syfrdanol yn hanes y byd, gan agosáu at y lefelau a geir yng Nghanada ac Ewrop (ers degawdau mae lefel llythrenedd Cuba yn uwch na'r lefel yn yr Unol Daleithiau). Yn ôl diffiniad y Cenhedloedd Unedig o anlythrenedd fel "bod heb fedru darllen neu sgwennu brawddeg elfennol mewn unrhyw iaith," roedd 20% o boblogaeth y byd yn anlythrennaidd yn 1998, gyda'r mwyafrif ohonynt yn byw yn Affrica islaw y Sahara a rhannau o Asia.