Y Brenin Arthur
Oddi ar Wicipedia
Erthyglau ynglŷn â Mytholeg Geltaidd ![]() |
Amldduwiaeth Geltaidd |
Crefydd hynafol y Celtiaid |
Derwyddon · Bardi · Vates |
Mytholeg y Brythoniaid |
Mytholeg Gymreig |
Mytholeg Oidelig |
Mytholeg Wyddelig |
Gweler hefyd |
Celtiaid · Gâl |
Arweinydd mytholegol y Brythoniaid yn ymladd yn erbyn y goroesgynwyr Sacsonaidd oedd Arthur neu y Brenin Arthur, ond mae'n bosibl hefyd bod yna Arthur go iawn wedi byw yn y cyfnod rhwng diwedd y bumed ganrif a dechrau'r chweched.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Ffynonellau
Mae Sieffre o Fynwy yn sôn am Arthur a'r dewin Myrddin yn ei Historia Regum Britanniae (Hanes Brenhinoedd Prydain) ym 1136. Ychwanegai awduron Ffrengig a Normanaidd lawer o fanylion o sawl ffynhonnell, er enghraifft am y gleddyf Caledfwlch, Y Greal Santaidd a chastell Camelot. Un o'r llyfrau mwyaf enwog a dylanwadol am y Brenin Arthur yw'r Morte D'Arthur a ysgrifenwyd gan Thomas Malory yn y bymthegfed ganrif.
Y Cymro Nennius oedd y cyntaf i gysylltu Arthur â'r frwydr fawr ym Mynydd Baddon (tua 496) yn ei lyfr Historia Brittonum ac mae'n cyfeirio at nifer o frwydrau eraill yn ogystal, gan gynnwys Brwydr Camlan pryd yr honnir i Arthur gael ei ladd trwy dwyll.
Ceir cofnod yn yr Annales Cambriae am y flwyddyn 537 am farwolaeth Arthur:
Gueith camlann in qua Arthur eroxt Medraut corruerunt. ("Brwydr Camlan, yn yr hon y bu farw Arthur a Medrawd")
Mae chwedlau llên gwerin am Arthur i'w cael ledled Cymru, Cernyw a Llydaw.
[golygu] Y dystiolaeth hanesyddol
Nid yw Gildas yn crybwyll Arthur yn y De Excidio Britanniae, a ysgrifennwyd efallai tua 540 neu 550, genhedlaeth ar ôl amser tybiedig Arthur. Fodd bynnag mae yn crybwyll Brwydr Mynydd Baddon, fel brwydr bwysig iawn a enillodd heddwch am gyfnod hir i'r Brythoniaid. Nid yw Gildas yn dweud pwy oedd arweinydd y Brythoniaid yn y fwydr yma. Yn nes ymlaen mae Nennius yn enwi'r frwydr hon fel un o frwydrau Arthur.
[golygu] Arthur y Cymry
[golygu] Llên gwerin
[golygu] Arthur y Rhamantau
Rhoddwyd gwedd newydd ar Arthur gan Sieffre o Fynwy yn ei gyfrol Historia Regum Britanniae (Hanes Brenhinoedd Prydain) a ymddangosodd yn nechrau 1136. Sieffre yn anad neb fu'n gyfrifol am greu y ddelwedd o'r Brenin Arthur fel brenin ar batrwm y Canol Oesoedd gyda phrifddinas yng Nghaerllion-ar-Wysg ac wedi ei amgylchu gan farchogion oedd yn batrwm o sifalri.
Yn fersiwn Sieffre, syrth Uthr Bendragon, brenin Ynys Brydain, mewn cariad ag Eigr (Igraine), gwraig Gorlois, Dug Cernyw. Caiff Uthr gymorth y dewin Myrddin, sy'n newid ei ffurf fel bod Eigr yn meddwl mai ei gŵr ydyw. Mae Uthr yn cysgu gydag Eigre yng ngastell Tintagel, a chenhedlir Arthur. Lleddir Gorlois yr un noson, ac mae Uthr yn priodi Eigr. Yn nes ymlaen, gwenwynir Uthr, ac mae Arthur yn ei ddilyn ar yr orsedd.
Geilw'r ymerawdwr Lucius Tiberius ar Brydain i dalu teyrnged i Rufain unwaith eto. Mae Arthur yn gorchfygu Lucius yng Ngâl, ond yn y cyfamser mae nai Arthur, Medrawd, yn cipio gorsedd Prydain. Dychwela Arthur a lladd Medrawd ym mrwydr Camlan, ond fe'i clwyfir yn angeuol ei hun ac mae'n cael ei gludo i Ynys Afallach ac yn trosgwlyddo'r deyrnas i'w nai Cystennin.
[golygu] Arthur yn y cyfnod modern
[golygu] Llyfryddiaeth ddethol
Ceir rhai degau o filoedd o gyfrolau ac erthyglau am Arthur. Detholiad yn unig a geir yma, gyda'r pwyslais ar Gymru.
- Rachel Bromwich et al. (gol.), The Arthur of the Welsh (Caerdydd, 1991)
- Bedwyr Lewis Jones, Arthur y Cymry / The Welsh Arthur (Caerdydd, 1975). Cyfres ddwyieithog Gŵyl Dewi.
- R.S. Loomis, Wales and the Arthurian Legend (Caerdydd, 1956)