Brut y Brenhinedd

Oddi ar Wicipedia

Brut y Brenhinedd ('Cronicl' neu 'Hanes y Brenhinoedd') yw'r teitl mwyaf cyffredin ar yr amrywiol fersiynau Cymraeg Canol o'r Historia Regum Britanniae, llyfr enwocaf yr awdur Cambro-Normanaidd Sieffre o Fynwy (c.1100 - c.1155) a gyhoeddwyd ganddo tua'r flwyddyn 1136. 'Brut Sieffre' a fu'n bennaf gyfrifol am ymledu chwedl y Brenin Arthur ledled Ewrop yn yr Oesoedd Canol. Ffug hanes a geir yn y llyfr, a ysgrifenwyd yn Lladin, ond roedd ei ddylanwad yn aruthrol. Cafwyd sawl trosiad Cymraeg Canol diweddarach dan yr enw Brut y Brenhinedd neu Brut y Brytaniaid. Er eu bod yn seiliedig ar waith Sieffre o Fynwy ceir gwahaniaethau pwysig yn eu cynnwys a'u pwyslais ac mae hynny, ynghyd â'r ffaith eu bod ymhith y testunau Cymraeg Canol mwyaf diddorol a difyr, yn eu gosod ar wahân.

Mae Brut y Brenhinedd, fel yr Historia Regum Britanniae, yn adrodd hanes honedig Ynys Prydain o ddyfodiad Brutus o Gaerdroia (tua 1000 o flynyddoedd CC, os credir yr hanes), disgynnydd Aeneas Ysgwydwyn, hyd farwolaeth y brenin Cymreig Cadwaladr yn y 7fed ganrif (am grynodeb o'r cynnwys gweler Historia Regum Britanniae). Yn ôl Sieffre ei hun yr oedd wedi cyfieithu'r hanes o hen lyfr Cymraeg, ond ni chredir fod sail i hyn. Serch hynny mae'n amlwg fod rhai o'r bobl a digwyddiadau yn y llyfr (ac eithrio hanes Brutus a'i ddisgynyddion, a.y.y.b) yn seiliedig ar draddodiadau Cymreig dilys.

Ceir dros 60 o drosiadau neu gyfaddasiadau Cymraeg Canol gyda'r cynharaf i'w dyddio i tua dechrau'r 13eg ganrif. Yn ôl ysgolheigion fel Brynley F. Roberts, ymrannant yn chwech prif fersiwn a ddosberthir yn ôl enw'r llawysgrif gynharaf y ceir y testun ynddi.

Ystyrir tri ohonynt yn gyfieithiadau rhydd, sef:

Ystyrir y tri arall yn addasiadau mwy gwreiddiol, sef:

  • Fersiwn Peniarth 21
  • Fersiwn Cotton Cleopatra Bv
  • Fersiwn Brut Tysilio

Ceir un o'r testunau cynnar yn Llyfr Coch Hergest, ond gwyddys mai testun cyfansawdd yw, yn deillio o fersiynau Dingestow a Llanstephan 1.

Un o'r anhawsterau pennaf sy'n wynebu ymchwilwyr i hanes dyrus i fersiynau hyn a'r perthynas rhyngddynt ydy'r ffaith nad oes trefn foddhaol ar ddosbarthiad a hanes y llawysgrifau Lladin o ffug hanes Sieffre. Yn ogystal mae'r mwyafrif helaeth o'r testunau Cymraeg yn aros yn y llawysgrifau heb eu hastudio'n iawn na'u cyhoeddi.

Yn ogystal â gwahaniaethu testunol, mae'r testunau Cymraeg Canol yn bwysig am eu bod yn rhoi enwau Cymraeg ar rai o'r cymeriadau amlycaf, yn arbennig yn yr ail ran o'r llyfr, sy'n ein cynorthwyo i wahaniaethu rhwng creadigaethau dychymyg Sieffre a chymeriadau sy'n perthyn i'r traddodiad Cymreig. Elfen amlwg hefyd yw'r ffordd yr ymhelaetha'r cyfarwyddiaid anhysbys a luniodd y testunau Cymraeg ar rai ddigwyddiadau: ceir ychwanegiadau pwysig sydd ddim i'w cael yn y fersiynau Lladin.

[golygu] Llyfryddiaeth

  • Brinley F. Roberts,(gol.), Brut y Brenhinedd[:] Llanstephan MS. 1 Version (Dulyn, 1984). Detholiad yn unig, gyda nodiadau.
  • Henry Lewis (gol.), Brut Dingestow (Caerdydd, 1942). Testun llawn ond mae'r nodiadau yn anfoddhaol.
  • John Jay Parry (gol.), Brut y Brenhinedd: Cotton Cleopatra Version (Cambridge, Massachussetts, 1937)