Llangeitho

Oddi ar Wicipedia

Pentref yng nghanolbarth Ceredigion yw Llangeitho. Saif ym mhen uchaf Dyffryn Aeron ar lan ddwyreiniol Afon Aeron. Mae'r pentref ar groesfordd ar y B4342 7 milltir i'r gogledd o Lanbedr Pont Steffan.

Am ganrifoedd bu Llangeitho'n gadarnle i'r iaith Gymraeg, ond cafwyd mewnlifiad mawr yn y 1970au a arweiniodd at gwymp yn y canran o'r boblogaeth sy'n medru'r iaith o 83% yn 1971 i 55% yn 1981. Yn ôl cyfrifiad 2001 y ffigwr rwan yw 57%.

Mae Llangeitho yn enwog yn hanes Cymru fel man geni y diwygiwr Methodistaidd Daniel Rowland, a aned yno yn 1713. Gwasanethodd fel curad yn Nantcwnlle a Llangeitho. Cododd gapel yn Llangeitho yn 1760 a ddaeth yn adnabyddus ledled Cymru fel canolfan Fethodistaidd. Tyrai bobl yn eu miloedd o bob rhan o'r wlad i wrando ar ei bregethau yn y capel hwnnw. Cafodd ei gladdu yn y pentref a cheir cofgolofn iddo yno. Cafwyd dau gapel arall i gymryd lle'r hen un, y cyntaf yn 1764 a'r ail yn 1814.

Mae eglwys Llangeitho, sy'n sefyll ar ochr ogleddol y pentref, yn hynafol ond cafodd ei hatgyweirio'n sylweddol ar ddiwedd y 19eg ganrif a difethwyd yr ysgrîn ddwbl ganoloesol hardd a'r hen risiau pren yn arwain i'r groglofft. Enwir yr eglwys a'r plwyf ar ôl Sant Ceitho. Ceir Ffynnon Geitho gerllaw; dywedir fod ei dŵr yn oer yn yr haf ond yn gynnes yn y gaeaf.

[golygu] Ffynhonnell

  • T. I. Ellis, Crwydro Ceredigion (Llyfrau'r Dryw, 1952)


Trefi a phentrefi Ceredigion

Aberaeron | Aberarth | Aberffrwd | Aberporth | Aberteifi | Aberystwyth | Alltyblaca | Betws Bledrws | Betws Leucu | Beulah | Blaenplwyf | Y Borth | Bow Street | Bwlch-llan | Capel Bangor | Capel Dewi | Ceinewydd | Ciliau Aeron | Comins Coch | Dihewyd | Dôl-y-bont | Eglwys Fach | Y Faenor | Felinfach | Y Ferwig | Ffos-y-ffin | Goginan | Gwbert | Henfynyw | Llanafan | Llanarth | Llanbadarn Fawr | Llanbedr Pont Steffan | Llandre | Llandyfriog | Llandysul | Llanddewi Brefi | Llanfair Clydogau | Llanfarian | Llanfihangel y Creuddyn | Llangeitho | Llangoedmor | Llangrannog | Llangwyryfon | Llangybi | Llangynfelyn | Llangynllo | Llanilar | Llan-non | Llanrhystud | Llansantffraid | Llanwenog | Llanwnnen | Llechryd | Lledrod | Mwnt | Penbryn | Penrhyn-coch | Pen-y-Garn | Pontarfynach | Ponterwyd | Pontrhydfendigaid | Pontrhydygroes | Rhydypennau | Swyddffynnon | Tal-y-bont | Tregaron | Trefilan | Tre Taliesin | Troedyraur | Ysbyty Ystwyth | Ystrad Aeron | Ystrad Meurig

Ieithoedd eraill