Abaty Hendy-gwyn ar Daf
Oddi ar Wicipedia
Abaty Sistersiaidd gerllaw Hendy-gwyn ar Daf yn Sir Gaerfyrddin oedd Abaty Hendy-gwyn ar Daf. Saif ar lan Afon Gronw, yng nghymuned Llanboidy.
Sefydlwyd yr abaty ar 16 Medi, 1140 gan fynachod o Abaty Clairvaux. Yn 1144 oedd ger Trefgarn Fechan ger Hwlffordd. Symudodd i Hendy-gwyn tua 1155, wedi i John o Torrington roi safle iddi. Sefydlwyd nifer o abatai eraill yng Nghymru gan fynachod o Hendy-gwyn. Methiant oedd yr ymgais gyntaf yn Abaty Cwm-hir yn 1143. Yn 1164 sefydlwyd Abaty Ystrad Fflur gan fyneich o Hendy-gwyn, yna sefydlwyd Abaty Ystrad Marchell yn 1170, ac Abaty Cwm-hir eto yn 1176, yn llwyddiannus y tro hwn.
Er mai sefydliad Normanaidd oedd Hendy-gwyn yn wreiddiol, cymerodd Rhys ap Gruffudd, tywysog Deheubarth, yr abaty dan ei adain, a rhoddodd lawer o diroedd iddo. Yn Hendy-gwyn y treuliodd mab Rhys, Maredudd, ei oes fel mynach wedi iddo gael ei ddallu ar orchymyn Harri II, brenin Lloegr tra'n wystlon yn Lloegr. Roedd Cadwgan o Landyfai yn abad yn nechrau'r 13eg ganrif.
Diddymwyd y fynachlog yn 1539. Ychydig iawn o weddillion sydd i'w gweld ar y safle bellach.
[golygu] Llyfryddiaeth
- Cowley, F.G. (1977) The monastic order in South Wales, 1066-1349 Gwasg Prifysgol Cymru. ISBN 0-7083-0942-9