Yr Ariannin

Oddi ar Wicipedia

República Argentina
Gweriniaeth yr Ariannin
Baner yr Ariannin Arfbais yr Ariannin
Baner Arfbais
Arwyddair: En Unión y Libertad
(Sbaeneg 'Mewn Undeb a Rhyddid')
Anthem: Himno Nacional Argentino
Lleoliad yr Ariannin
Prifddinas Buenos Aires
Dinas fwyaf Buenos Aires
Iaith / Ieithoedd swyddogol Sbaeneg
Llywodraeth Gweriniaeth ffederal
 • Arlywydd Cristina Fernández de Kirchner
Annibyniaeth
 • Datganwyd
 • Cydnabuwyd
oddiwrth Sbaen
9 Gorffennaf 1816
1821
Arwynebedd
 - Cyfanswm
 - Dŵr (%)
 
2,791,810 1 km² (8fed)
1.1
Poblogaeth
 - Amcangyfrif 2006
 - Cyfrifiad 2001
 - Dwysedd
 
36,260,130 (30ain)
39,921,833
13/km² (165)
CMC (PGP)
 - Cyfanswm
 - Y pen
Amcangyfrif 2005
$537.2 biliwn (22ain)
$14,087 (50)
Indecs Datblygiad Dynol (2003) 0.863 (34ain) – uchel
Arian cyfred Peso (ARS)
Cylchfa amser
 - Haf
ART (UTC-3)
ARST (UTC-3)
Côd ISO y wlad .ar
Côd ffôn +54
1 Mae'r Ariannin hefyd yn honni 1,000,000 km² o Antarctica, a hefyd Ynysoedd y Falklands a De Georgia a'r Ynysoedd Sandwich Deheuol

Mae Gweriniaeth yr Ariannin (Sbaeneg: República Argentina  ynganiad ?/i ) neu'r Ariannin yn wlad yn ne-ddwyrain De America. Mae'n gorwedd rhwng mynyddoedd yr Andes a rhan ddeheuol y Môr Iwerydd. Mae'n ffinio â Uruguay, Brasil, Paraguay, Bolifia a Chile. Sbaeneg yw'r iaith swyddogol. Mae'r enwau Sbaeneg a Chymraeg yn dod o'r Lladin argentum ('arian'), metel gwerthfawr a anogodd yr ymgartrefu cynnar Ewropeaidd.

Taflen Cynnwys

[golygu] Hanes

Prif Erthygl: Hanes yr Ariannin

Cyrhaeddodd yr Ewropeaid y rhanbarth yn gynnar yn yr 16eg ganrif. Arweiniodd gwladychiad y tiroedd gan y Sbaenwyr at sefydlu trefedigaeth sefydlog ar safle Buenos Aires yn 1580. Cafwyd datganiad o annibyniaeth oddi wrth Sbaen yn 1816, ond roedd yna wrthdaro rhwng y canolwyr a'r ffederalwyr tan datganiad cyfansoddiad newydd yn 1853.

Roedd adegau o groestyniad gwleidyddol rhwng y ceidwadwyr a'r rhyddfrydwyr, ac rhwng ymbleidiau sifil a milwrol. Ar ol yr Ail Rhyfel y Byd gwelwyd dyrchafiad y mudiad poblogol Peronistaidd. Roedd juntas gwaedlyd bob yn ail efo llywodraethau democratig tan 1983, yn dilyn problemau economaidd mawr, a'r trechiad yn Rhyfel y Falklands.

Ers dymchwel y junta milwrol ym 1983, mae pedwar etholiad rhydd wedi cadarhau lle'r Ariannin fel gweriniaeth ddemocrataidd, er gwaethaf gwaethygiad economaidd digrifol yn 2001 a dechrau 2002.

[golygu] Gwleidyddiaeth

Prif Erthygl: Gwleidyddiaeth yr Ariannin

Mae cyfansoddiad yr Ariannin, sydd yn dyddio o 1853 (wedi'i ddiwygio yn 1994), yn gwahanu nerthoedd y canghennau gweithredol, deddfwriaethol a barnwrol ar y lefelau cenedlaethol a thaleithiol. Ni all yr arlywydd na'r is-arlywydd gael eu hethol am fwy na dau dymor o bedair blynedd yn olynol. Gellir sefyll am drydydd tymor neu fwy ar ôl egwyl o un tymor neu fwy. Mae'r arlywydd yn penodi gwenidogion y llywodraeth ac mae'r cyfansoddiad yn rhoi llawer o rym iddo fe fel pennaeth y wladwriaeth a phennaeth y llywodraeth, yn cynnwys yr awdurdod i wneud cyfreithiau trwy ddyfarniad arlywyddol pan fo amodau "pwysig ac anghenrheidiol".

Senedd yr Ariannin yw'r Gyngres Genedlaethol dwy siambr, neu'r Congreso Naciónal, sy'n cynnwys y senedd (y Senado) o 72 o seddi a Siambr Dirpwyon (y Cámara de Diputados) o 257 o aelodau. Ers 2001 mae pob talaith, gan gynnwys y Brifddinas Ffederal, yn ethol 3 seneddwr. Mae'r Seneddwyr yn cael eu ethol am dymor o 6 blynedd, gydag etholiadau am draean o'r Senedd pob dwy flynedd. Mae aelodau Siambr y Dirpwyon yn cael eu hethol am 4 blynedd, a hanner y Siambr yn cael ei ethol bob dwy flynedd.

[golygu] Taleithiau

Prif Erthygl: Taleithiau'r Ariannin

Mae gan yr Ariannin 23 talaith (provincias, unigol provincia), ac un rhanbarth ffederal (distrito federal) (a nodir gyda *)

[golygu] Daearyddiaeth

Prif Erthygl: Daearyddiaeth yr Ariannin

Map yr Ariannin
Map yr Ariannin

Gellir rhannu'r Ariannin yn dri darn: gwastadedd ffrwythlon y Pampas dros hanner gogleddol y wlad, calon cyfoeth amaethyddol yr Ariannin; y llwyfandir Patagonia yn hanner de'r wlad ac yn ymestyn i lawr i ynys Tierra de Fuego; a mynyddoedd yr Andes yn y gorllewin. Pwynt uchaf yr Ariannin yw Cerro Aconcagua (6,960m).

Mae'r prif afonydd yn cynnwys y Paraguay, Bermejo, Colorado, Uruguay a'r hwyaf, y Parana. Mae'r ddwy olaf yn ymuno â'i gilydd cyn cyrraedd y Môr Iwerydd, i ffurfio aber y Rio de la Plata (Afon Plât). Mae hinsawdd yr Ariannin yn dymherus gan fwyaf, ond gyda hinsawdd isdrofannol yn y gogledd a sych/is-Antarctig yn y de pell.

[golygu] Economi

Prif Erthygl: Economi'r Ariannin

Mae gan yr Ariannin adnoddau naturiol gwerthfawr, poblogaeth wybodus iawn, amaeth da, a sylfaen ddiwydiannol amrywiol. Fodd bynnag, yn y 1980au hwyr bu dyledion rhyngwladol yr Ariannin yn codi'n enfawr, a graddfa chwyddiant wedi cyrraedd 200% y mis, a cynnyrch economaidd yn syrthio. I wella'r argyfwng economaidd, dechreuodd y llywodraeth ar ffordd i rhyddfrydoli masnach, di-rheoli, a preifateiddio. Yn 1991 daeth y peso eu sefydlu i'r Doler Americanaidd.

Roedd y diwygiadau yn llwyddiannus yn y dechrau, ond roedd argyfyngau economaidd hwyrach yn Mecsico, Asia, Rwsia a Brasil yn gwaethygu pethau o 1999 i flaen. Yn 2001 dymchwelodd y system bancio, ac roedd y peso yn nofio yn erbyn y doler ers Chwefror 2002.

[golygu] Demograffaeth

Prif Erthygl: Demograffaeth yr Ariannin

Mae pobl yr Ariannin yn dod o lawer o grwpiau cenedlaethol ac ethnig, gyda disgynyddion pobl o'r Eidal a Sbaen yn y mwyafrif. Mae tua 500,000 o bobl o'r Canol Ddwyrain (Syria, Libanus, a gwledydd eraill) yn byw yn y dinasoedd. Y Sbaeneg yw'r unig iaith swyddogol.

[golygu] Cysylltiadau allanol


Taleithiau'r Ariannin Baner yr Ariannin
Dinas Ffederal | Buenos Aires | Catamarca | Chaco | Chubut | Córdoba | Corrientes | Entre Ríos | Formosa | Jujuy | La Pampa | La Rioja | Mendoza | Misiones | Neuquén | Río Negro | Salta | San Juan | San Luis | Santa Cruz | Santa Fe | Santiago del Estero | Tierra del Fuego, Antarctica ac Ynysoedd y De Iwerydd | Tucumán
Ieithoedd eraill