Iran

Oddi ar Wicipedia

جمهوری اسلامی ايران
Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān

Gweriniaeth Islamaidd Irán
Baner Iran Arfbais Iran
Baner Arfbais
Arwyddair: Esteqlāl, āzādī, jomhūrī-ye eslāmī (Persieg: ("Annibyniaeth a Rhyddfraint Gweriniaeth Islamaidd Iran")
Anthem: Sorud-e Melli-e Iran
Lleoliad Iran
Prifddinas Tehran
Dinas fwyaf Tehran
Iaith / Ieithoedd swyddogol Persieg
Llywodraeth Gweriniaeth Islamaidd
 • Arweinydd Goruchel
 • Arlywydd
Ali Khamenei
Mahmoud Ahmadinejad
Chwyldro
- Dyddiad

11 Chwefror 1979
Arwynebedd
 - Cyfanswm
 - Dŵr (%)
 
1,648,195 km² (18fed)
0.7
Poblogaeth
 - Amcangyfrif 2005
 - Cyfrifiad 1996
 - Dwysedd
 
60,055,488 (18fed)
68,467,413
42/km² (158fed)
CMC (PGP)
 - Cyfanswm
 - Y pen
Amcangyfrif 2005
$561.1 biliwn (20fed)
$8,300 (71fed)
Indecs Datblygiad Dynol (2006) 0.736 (99fed) – canolig
Arian cyfred Rial (ريال) (IRR)
Cylchfa amser
 - Haf
(UTC+3.30)
dim yn gymwys (UTC+3.30)
Côd ISO y wlad .ir
Côd ffôn +98

Gwlad yng ngorllewin Asia sy'n cael ei chyfrif yn rhan o'r Dwyrain Canol yw Gweriniaeth Islamaidd Iran neu Iran. Hyd at 1935 fe'i galwyd yn Persia. Y gwledydd cyfagos yw Pacistan ac Affganistan i'r dwyrain, Turkmenistan i'r gogledd-ddwyrain, Azerbaijan ac Armenia i'r gogledd-orllewin, a Thwrci ac Irac i'r gorllewin. Mae gan y wlad arfordir ar Fôr Caspia yn y gogledd ac ar y Gwlff a Gwlff Oman yn y de. Tehran yw prifddinas y wlad. Ers y Chwyldro Islamaidd yn 1979 mae Iran yn Weriniaeth Islamaidd.

Taflen Cynnwys

[golygu] Hanes

Prif erthygl: Hanes Iran

[golygu] Daearyddiaeth

Prif erthygl: Daearyddiaeth Iran

Mae llwyfandir uchel yng nghanol Iran sy'n cynnwys sawl anialwch a chorsdir. Amgylchynnir hyn gan gyfres o gadwyni mynyddig; y pwysicaf yw mynyddoedd Zagros i'r gorllewin, mynyddoedd Elburz a Kopet i'r gogledd, a rhanbarth anial o fryniau uchel i'r dwyrain.

Mae'r rhan fwyaf o'r boblogaeth yn byw yn y gogledd-orllewin ac ar lan Môr Caspia, sy'n cael y rhan fwyaf o'r glaw; mewn rhannau o'r de a'r dwyrain mae glaw yn brin iawn.

[golygu] Pobl

Er bod y mwyafrif o bobl Iran yn Bersiaid (Iraniaid), ceir yn ogystal sawl grwp ethnig llai, yn arbennig ar ymylon y wlad, e.e. Tyrciaid, Cyrdiaid, Armeniaid ac Arabiaid, a llwythau brodorol lleiafrifol fel y Bakhtyari.

[golygu] Iaith a diwylliant

Farsi (Perseg diweddar) yw iaith y mwyafrif, ond siaredir ieithoedd llai hefyd, e.e. Cyrdeg yn y gogledd-orllewin. Mae'r Berseg yn iaith hynafol sydd wedi cynhyrchu un o lenyddiaethau mawr y byd, sef llenyddiaeth Berseg. Ymhlith meistri mawr y llenyddiaeth honno, gellid enwi Omar Khayyam a Hafiz (gweler hefyd Rhestr llenorion Perseg hyd 1900).

Yn yr hen Bersia Zoroastriaeth, crefydd y proffwyd Zarathustra, oedd y brif grefydd. Datblygodd y grefydd allan o'r grefydd amldduwaidd frodorol gyda Ahura Mazda yn brif dduw ac Anahita yn dduwies boblogaidd. Cymerodd Islam lle'r hen grefydd gyda dyfodiad yr Arabiaid ond parhaodd Zoroastriaeth serch hynny ac mae'r grefydd yn dal i oroesi mewn mannau. Heddiw mae mwyafrif helaeth y boblogaeth yn Fwslemiaid Shia. Ymhlith canolfannau crefyddol Iran y mae dinas sanctaidd Qom sy'n atynnu nifer o bererinion.

[golygu] Economi

Enwog yn y gorffennol am ei grefftwaith cain a'i charpedi moethus, heddiw mae Iran yn wlad sy'n perchen ar rhai o'r cronfeydd olew pwysicaf yn y byd ac wedi moderneiddio'n gyflym.

[golygu] Taleithiau a siroedd

Rhennir Iran yn 30 talaith (ostān), a reolir gan lywodraethwyr apwyntiedig (استاندار, ostāndār). Rhennir y taleithiau hyn yn siroedd (shahrestān), a rhennir yn ardaloedd (bakhsh) ac is-ardaloedd (dehestān) yn eu tro.

Taleithiau Iran.

Nid yw'r map yn dangos ynysoedd deheuol talaith Hormozgan (#20 isod):

1. Tehran
2. Qom
3. Markazi
4. Qazvin
5. Gīlān
6. Ardabil
7. Zanjan
8. Dwyrain Azarbaijan
9. Gorllewin Azarbaijan
10. Kurdistan
11. Hamadān
12. Kermanshah
13. Īlām
14. Lorestān
15. Khūzestān
16. Chaharmahal a Bakhtiari
17. Kohgiluyeh a Boyer-Ahmad
18. Bushehr
19. Fārs
20. Hormozgān
21. Sistān a Baluchestān
22. Kermān
23. Yazd
24. Isfahan
25. Semnān
26. Māzandarān
27. Golestān
28. Gogledd Khorasan
29. Razavi Khorasan
30. De Khorasan

[golygu] Gweler hefyd


Ieithoedd eraill