Tywysog Cymru
Oddi ar Wicipedia
Bu tueddiad i ddefnyddio'r gair Tywysog am reolwyr Cymru o tua 1200 ymlaen. Cyn hynny defnyddiwyd y gair brenin hyd yn oed gan groniclwyr Lloegr. Daeth Owain Gwynedd i ddefnyddio'r teitl princeps Wallensium (tywysog y Cymry) erbyn diwedd ei oes. Disgrifir ei fab Dafydd ab Owain Gwynedd fel princeps Norwalliae (tywysog gogledd Cymru) a Rhys ap Gruffudd o Ddeheubarth fel proprietarius princeps Sudwalie, (priod dywysog de Cymru). Mae John Davies yn ei gyfrol Hanes Cymru yn pwysleisio nad yw newid teitl o frenin i dywysog yn golygu lleihad yn eu statws o angenrheidrwydd. Ystyr y gair Cymraeg 'tywysog' yw "un sy'n tywys, arweinydd, rheolwr" neu'n llythrennol "un sydd ar y blaen, un sy'n arwain."
Tywysog Cymru ydy teitl mab hynaf teyrn Lloegr, ers 1301, er i nifer yng Nghymru ymwrthod rhag ei alw'n hynny, gan deimlo i linach gwir dywysogion Cymru gael ei ddifa gan goron Lloegr. Tywysogion olaf Cymru oedd Llywelyn Ein Llyw Olaf, a lofruddiwyd gan luoedd Lloegr yn 1282, a'i frawd Dafydd, er i Owain Glyndŵr - a hawliodd y teitl yn 1404 - darddu o linach brenhinol Cymreig.
Tywysoges Cymru ydy teitl ei wraig. Diana Tywysoges Cymru oedd y dywysoges ddiwethaf.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Rhestr Tywysogion Cymru
[golygu] Tywysogion Cymru Cymreig
Llun | Enw | Etifedd | Geni | Daeth yn Dywysog Cymru | Peidiodd a bod yn Dywysog Cymru | Marw | Teitlau eraill tra'n Dywysog Cymru | Enw teyrnasol | Tywysoges Cymru |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() |
Llywelyn ab Iorwerth | N/A yn fab i Iorwerth ab Owain Gwynedd |
c.1173 | 1218 | 11 Ebrill 1240 | Tywysog Gwynedd, Tywysog Powys Wenwynwyn |
N/A | Siwan | |
![]() |
Dafydd ap Llywelyn | N/A yn fab i Llywelyn ab Iorwerth |
c. 1208 | 11 Ebrill 1240 | 25 Chwefror 1246 | Tywysog Gwynedd, Tywysog Powys Wenwynwyn |
N/A | Isabella de Braose | |
![]() |
Llywelyn ap Gruffudd | N/A yn fab i Gruffudd ap Llywelyn |
c.1223 | 25 Chwefror 1246 | 11 Rhagfyr 1282 lladdwyd ar faes y gad |
Tywysog Gwynedd | N/A | Eleanor de Montfort | |
![]() |
Dafydd ap Gruffudd | N/A yn fab i Gruffudd ap Llywelyn |
c.1235 | Rhagfyr 1282 | 3 Hydref 1283 dienyddwyd gan y Saeson |
Tywysog Gwynedd | N/A | ||
Llun | Enw | Etifedd | Geni | Daeth yn Dywysog Cymru | Peidiodd a bod yn Dywysog Cymru | Marw | Teitlau eraill tra'n Dywysog Cymru | Enw teyrnasol | Tywysoges Cymru |
[golygu] Tywysogion Cymru Seisnig (1)
- Edward II, brenin Lloegr 1301-7 Gorffennaf, 1307
- Edward, y Tywysog Ddu 1330-1376 (Tywysoges, Joan o Gaint)
- Rhisiart II, brenin Lloegr 1376-1377
- Harri V, brenin Lloegr 1399-1413
[golygu] Owain Glyndŵr
Llun | Enw | Etifedd | Geni | Daeth yn Dywysog Cymru | Peidiodd a bod yn Dywysog Cymru | Marw | Teitlau eraill tra'n Dywysog Cymru | Enw teyrnasol | Tywysoges Cymru |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Owain Glyndŵr | N/A | 1359 | 16 Medi 1400 | c.1415 diflanodd |
c.1416 | – | N/A | Margaret Hanmer | |
Llun | Enw | Etifedd | Geni | Daeth yn Dywysog Cymru | Peidiodd a bod yn Dywysog Cymru | Marw | Teitlau eraill tra'n Dywysog Cymru | Enw teyrnasol | Tywysoges Cymru |
[golygu] Tywysogion Cymru Seisnig (2)
- Edward o Westminster (mab Harri VI o Loegr) 1453-1471 (Tywysoges, Anne Neville)
- Edward V, brenin Lloegr 1470-1483
- Edward o Fiddleham (mab Rhisiart III, brenin Lloegr) 1483-1484
- Arthur Tudur 1486-1502 (Tywysoges, Catrin o Aragon)
- Harri VIII o Loegr 1502-1509
- Harri Stuart (neu Stewart) (mab y Brenin Iago I o Loegr) 1603-1612
- Siarl I, brenin Lloegr a'r Alban 1612-1625
- Siarl II, brenin Lloegr a'r Alban 1630-1649
- Iago Ffransis Edward Stuart (neu Stewart) ("yr hen proffeswr") 1688
- Siôr II, brenin Prydain Fawr 1714-1727 (Tywysoges, Caroline o Ansbach)
- Frederic, Tywysog Cymru 1727-31 Mawrth, 1751 (Tywysoges, Augusta o Saxe-Gotha)
- Siôr III, brenin y Deyrnas Unedig 1751-1760
- Siôr IV, brenin y Deyrnas Unedig 1762-1820 (Tywysoges, Caroline o Brunswick)
- Edward VII, brenin y Deyrnas Unedig 1841-1901 (Tywysoges, Alexandra o Denmark)
- Siôr V, brenin y Deyrnas Unedig 1901-1910 (Tywysoges, Mair o Teck)
- Edward VIII, brenin y Deyrnas Unedig 1910-1936
- Y Tywysog Siarl, Tywysog Cymru (ers 1969) (Tywysoges, Diana Spencer; Camilla, Duges Cernyw)