Ymerodraeth Persia
Oddi ar Wicipedia
Ymerodraeth Persia oedd yr enw ar nifer o ymerodraethau yn y diriogaeth oedd yn dwyn yr enw Persia ac a elwir yn awr yn Iran. Y mwyaf adnabyddus o'r rhain oedd yr Ymerodraeth Achaemenid (648 - 330 CC.). Cnewyllyn yr ymerodraeth oedd yr ardal sy'n awr yn dalaith Fars yn Iran. Sylfaenydd Ymerodraeth Persia oedd Cyrus Fawr, a orchfygodd ymerodraeth y Mediaid ac a ymestynnodd yr ymerodraeth dros y rhan fwyaf o'r Dwyrain Canol, yn cynnwys tiriogaethau Babylon, y Ffeniciaid, a'r Lydiaid. Ychwanegodd mab Cyrus, Cambyses II, yr Aifft at yr ymerodraeth.
Ymestynnwyd ffiniau'r ymerodraeth ymhellach gan Darius I. Arweniodd ei fyddinoedd cyn belled a dyffryn Afon Indus a meddiannodd Thrace yn Ewrop. Methodd ymgyrch yn erbyn Groeg pan orchfygwyd byddin Bersaidd ym Mrwydr Marathon yn 490 CC.. Ymosododd ei fab Xerxes I ar y Groegiaid gyda byddin enfawr ddeng mlynedd yn ddiweddarach, ond gorchfygwyd ei lynges ym Mrwydr Salamis yn 480 CC. a gorchfygwyd ei fyddin ym Mrwydr Plataea yn 479 CC..
Rhannodd Darius yr ymerodraeth i tua ugain talaith (satrapi), a symudodd y brifddinas i Susa, gerllaw Babylon. Yn ddiweddarach gwanychodd yr ymerodraeth, yn enwedig ar ôl marwolaeth Artaxerxes III Ochus yn 338 CC. Yn 334 CC. glaniodd Alecsander Fawr, brenin Macedonia, yn Asia Leiaf a meddiannodd Lydia, Ffenicia a'r Aifft cyn gorchfygu byddin Darius III ym Mrwydr Gaugamela yn 331 CC. a chipio Susa. Sefydlodd Alecsander ei ymerodraeth ei hun, ond ymrannodd wedi ei farwolaeth.
Yn ddiweddarach datblygodd Ymerodraeth y Parthiaid (250 Cc. - 226 OC.) yn yr un ardal. Yn 226 CC. cipiodd Ardashir y brifddinas Ctesiphon, gan sefydlu Ymerodraeth Bersaidd dan linach y Sassanid, a barhaodd hyd y flwyddyn 651.