Pumlumon

Oddi ar Wicipedia

Pumlumon
Elerydd
Llethrau uchaf Pumlumon Fawr
Llun Llethrau uchaf Pumlumon Fawr
Uchder 752m / 2,468 troedfedd
Gwlad Cymru

Pumlumon yw'r mynydd uchaf yng nghanolbarth Cymru, yn yr Elerydd. Ceir pum copa ar y mynydd: yr uchaf yw Pen Pumlumon Fawr (752m). Mae ochrau gogleddol y mynydd-dir yn greigiog a'r ochrau deheuol yn llwm a mawnog.

Ystyr llumon yw "simnai" neu "corn y mwg." Felly "Y Pum Simnai" yw ystyr lythrennol yr enw Pumlumon (llurguniad Seisnigaidd yw'r ffurf Plynlimon). Y pum llumon yw:

  • Pen Pumlumon Fawr (752m)
  • Pen Pumlumon Arwystli (741m)
  • Y Garn (684m)
  • Pumlumon Fach (668m)
  • Pumlumon Cwmbiga (620m)

Mae'r mynydd yn gorwedd yng ngogledd-ddwyrain Ceredigion gan ffurfio pwynt(au) uchaf yr ucheldir mawnog agored sy'n gorwedd rhwng Aberystwyth i'r gorllewin, Machynlleth i'r gogledd, Llanidloes i'r dwyrain a Ponterwyd i'r de. Ar lethrau gorllewinol Pumlumon, o fewn tair milltir i'w gilydd, ceir tarddleoedd afonydd Hafren (yr afon hwyaf ym Mhrydain) a Gwy. Yng nghesail y mynydd, islaw ymyl ysgathrog gogledd Pumlumon, mae Llyn Llygad Rheidol, tarddle afon Rheidol. I'r gorllewin o'r mynydd ceir cronfa ddŵr Nant-y-moch.

Ymladdwyd Brwydr Hyddgen ger Pumlumon yn haf 1401, pan drechodd lluoedd Owain Glyndŵr lu o Saeson a Ffleminiaid. Bu ardal Pumlumon yn gadarnle i wŷr Glyndŵr ar gyfer ymosodiadau ar ardaloedd yn y Gororau.

[golygu] Cerdded

Y llwybr hawsaf i gopa Pen Pumlumon Fawr yw'r hwnnw sy'n cychwyn o Eisteddfa Gurig, 1,400' i fyny ger y bwlch a ddringir gan yr A44 rhwng Aberystwyth a Llangurig. Ceir llwybr arall sy'n cychwyn o Nant-y-moch. Mae ardal Pumlumon yn adnabyddus am ei thirwedd mawnog a nodweddir gan nifer o gorsydd, ffrydiau a llynnoedd bychain. Mewn niwl mae'n gallu bod yn dir twyllodrus i gerddwyr ac mae map a chwmpawd yn hanfodol.

[golygu] Ffynonellau

  • Terry Marsh, The Mountains of Wales (1981)
  • Ioan Bowen Rees, Dringo Mynyddoedd Cymru (Dinbych, 1965)
Ieithoedd eraill