Castell Abertawe
Oddi ar Wicipedia
Sefydlwyd Castell Abertawe gan Henry de Beaumont yn 1106 fel caput Arglwyddiaeth Gŵyr.
Mae'n debygol i'r castell gwreiddiol fod yn loc siap is-betryal/hir-grwn ar lan ddwyreiniol yr Afon Tawe, wedi'i amgylchynu i'r gogledd, y gorllewin a'r de gan beili allanol mwy is-betryal. Mae'n debygol iddo gynnwys beili mewnol fwnt, ond cred rhai mai gwaith modrwyol oedd yno. Ymosodwyd ar y castell newydd gan y Cymry yn 1116 ond deliodd y castell mewnol. Ar ôl sawl ymosodiad dilwyddiant arall, disgynodd y castell yn 1217, ond dychwelodd hi i berchnogaeth y Saeson yn 1220 fel rhan o gytundeb rhwng Llywelyn ap Iorwerth a Harri III. Yn fuan wedi hyn, mae'n debyg i wal garreg fewnol ag un tŵr o leiaf gael ei hadeiladu. Yn ddiweddarach yn y 13eg ganrif adeiladwyd mur yn lle'r beili allanol. Yr unig weddillion gweladwy yw dwy ochr y "castell newydd" petryal a adeiladwyd yng nghornel dde-ddwyreiniol y beili allanol tuag at ddiwedd y 13eg ganrif neu ddechrau'r 14eg ganrif. Mae'r ochr ddeheuol, sy'n dod i ben ar dŵr tal siap garderobe, wedi ei orffen gan gyfres o arcedau cain ar ben y wal, sy'n debyg i strwythurau llysoedd Esgob Tŷ Ddewi yn Llandyfái ac yn Nhyddewi. Erbyn hyn, roedd y castell wedi colli ei bwysigrwydd milwrol. Mae'n bosib i'r castell ddisgyn i ddwylo cefnogwyr Owain Glyndŵr yn nechrau'r 15fed ganrif. Yn y 18fed a'r 19eg ganrif, defnyddwyd amryw rannau o'r castell fel marchnad, neuadd dref, neuadd ymarfer a charchar. Tynnwyd tu mewn y castell newydd i lawr yn y 20fed ganrif yn ystod adeiladu swyddfa papur newydd. Mae'r gweddillion erbyn heddiw wedi eu cadarnhau ac wedi eu agor allan, fel bod modd eu gweld o'r stryd.
[golygu] Ffynhonellau
- B Morris, Swansea Castle; RCAHMW, Glamorgan, Vol III, part (1b), The Later Castles (2000).