Owain Glyndŵr
Oddi ar Wicipedia
Yn ddisgynydd i dywysogion Powys, Owain Glyndŵr neu Owain ap Gruffudd (1354-c.1416) oedd y Cymro olaf i gael ei alw yn Dywysog Cymru.
Sycharth, ger Llansilin, Powys oedd ei etifeddiaeth; trwy ei fam roedd yn hawlio tiroedd Rhys ap Gruffydd, (yr Arglwydd Rhys). Astudiodd y gyfraith yn Llundain, a gwasanaethodd gyda lluoedd Henry Bolingbroke, gwrthwynebwr Rhisiart II, brenin Lloegr, a fyddai'n ddiweddarach Harri IV, brenin Lloegr.
Fe sylweddolodd fod gormes Lloegr yn difa'r economi Gymreig ac yn sbarduno atgasedd at y Saeson.
Ym mis Medi 1400, flwyddyn ar ol i Harri feddianu gorsedd Lloegr, dechreuodd ffrae rhwng Glyndŵr a'i gymydog Reynold, yr Arglwydd Grey o Ruthun, a ddatblygodd yn gyflym i fod yn wrthryfel dros annibyniaeth i Gymru. Ar Ddydd Gŵyl Mathew (23 Medi 1400) llosgodd Glyndŵr dref Rhuthun i gyd i lawr, heblaw'r castell. Priododd Margaret Hanmer, a oedd yn ferch i Syr David Hanmer, ac yn aelod o deulu a oedd yn garedig i'r boblogaeth leol, ac am gyfnod fe fu Owain yn dilyn bywyd tawel heddychlon.
Ffurfiodd gynghrair strategol gyda gwrthwynebwyr mwyaf nerthol Harri. Carcharodd Edmund Mortimer, ewythr 5ed Iarll y Mers (Sir Gaergrawnt), a oedd yn hawlio gorsedd Lloegr, ym 1402.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Bywgraffiad
[golygu] Ei Fywyd Cynnar
Fe'i ganwyd i deulu cefnog yng ngogledd-ddwyrain Cymru. Roedd ei dad Gruffydd Fychan yn etifedd i dywysogion Powys Fadog. Bu farw ei dad rywbryd cyn 1370 gan adael ei fam Elen ferch Tomos ap Llywelyn o Ddeheubarth yn weddw. Mae'n debyg bod Owain wedi treulio rhywfaint o'i blentyndod yng nghartref Syr David Hanmer. Bu yn Llundain yn astudio'r gyfraith am rai blynyddoedd. Mae'n bur debyg ei fod yn Llundain adeg Gwrthryfel y Werin yn 1381.
[golygu] Cwymp Richard II a'r Gwrthryfel Cymreig
[golygu] Yr Anghydfod Gyda De Grey
[golygu] Y Gwrthryfel, 1400 - 1415
[golygu] 1400
Ar 16 Medi, 1400, gweithredodd Owain, a chafodd ei gyhoeddi'n Dywysog Cymru gan ei gefnogwyr. Roedd hyn yn ddatganiad chwyldroadol ynddo ei hun. Ymledodd yr ymyrch drwy'r gogledd-ddwyrain. Erbyn 19 Medi, ymosodwyd ar Ruthun, cadarnle de Grey, a bu bron iawn iddo gael ei dinistrio. Ymosodwyd ar Ddinbydh, Rhuddlan, castell y Fflint, Penarlag, a Holt yn fuan ar ôl hynny. Ar 22 Medi cafodd dref Croesoswallt ei difrodi mor ddrwg gan gyrch Owain fel y bu rhaid ei ail-siarteru yn ddiweddarach. Erbyn y 24ain, roedd Owain yn symud i'r de trwy Bowys a dinistriodd y Trallwng. Ar yr un pryd lawnsiodd y brodyr Tudur, o Benmynydd ar ynys Môn, gyfres o ymosodiadau "guerilla" yn erbyn y Saeson. Roedd y Tuduriaid yn deulu blaenllaw o Fôn ac wedi mwynhau perthynas agos â Rhisiart II (bu Gwilym a Rhys ap Tudur yn gapteiniaid saethwyr bwa yn ystod ymgyrchoedd Rhisiart yn Iwerddon). Newidiasant eu teyrngarwch i Owain Glyndŵr wrth i'r rhyfel ymledu.
Troes Harri IV - oedd ar ei ffordd i geisio goresgyn yr Alban - ei fyddin o gwmpas ac erbyn 26 Medi roedd wedi cyrraedd Amwythig ac yn barod i ymosod ar Gymru. Mewn cyrch cyflym ond difudd arweiniodd Harri ei fyddin o amgylch gogledd Cymru. Cafodd ei boeni'n gyson gan dywydd drwg ac ymosodiadau guerilla gwŷr Glyndŵr. Erbyn 15 Hydref, roedd yn ôl yn Amwythig, heb fawr i'w ddangos am ei ymdrechion.
[golygu] 1401
[golygu] 1402
[golygu] 1403
[golygu] 1404
Cynhaliwyd cynnulliad ym Mhennal, ger Machynlleth ym mis Mawrth, 1406, ac yno lluniwyd dogfen yn gosod allan bwriadau'r tywysog ynghyd â llythyr i'r Brenin Siarl VI o Ffrainc; adnebyddir y dogfennau pwysig hyn fel Polisi Pennal.
[golygu] 1405
28 Chwefror - y Cytundeb Tridarn rhwng Owain Glyndŵr a'i gynghreiriad Henry Percy ac Edmund Mortimer.
[golygu] Diflannu Owain
[golygu] Yr Adladd
[golygu] Glyndŵr a'r beirdd
Roedd croeso i'r beirdd ar aelwyd llys Glyndŵr yn Sychnant. Canodd Iolo Goch gerddi moliant i Glyndŵr a llys Sychnant. Mae ei ddisgrifiad o lys Sychnant ymhlith y cerddi mwyaf adnabyddus o'r cyfnod.
Gwyddys fod gan Glyndŵr fardd teulu o'r enw Crach Ffinnant gydag enw iddo'i hun fel brudiwr ; bu gyda Glyndŵr yng ngarsiwn Berwick yn 1384 ac yng Nglyndyfrdwy pan gyhoeddwyd Owain yn Dywysog Cymru ym Medi 1400.
[golygu] Plant a pherthnasau
Credir i Owain Glyndŵr gael y plant canlynol:
- Gruffudd ab Owain Glyndŵr
- Madog ab Owain Glyndŵr
- Maredudd ab Owain Glyndŵr
- Tomas ab Owain Glyndŵr
- Siôn ab Owain Glyndŵr
- Dafydd ab Owain Glyndŵr
- Ieuan ab Owain Glyndwr
- Alys ferch Owain Glyndŵr
- Margaret ferch Owain Glyndŵr
- Isabel ferch Owain Glyndŵr
- Jonet ferch Owain Glyndŵr
- Catrin ferch Owain Glyndŵr
- Elizabeth ferch Owain Glyndŵr
- Gwenllian ferch Owain Glyndŵr
- Jane ferch Owain Glyndŵr
Roedd gan Glyndŵr ddau frawd ac un chwaer:
- Gruffudd ap Gruffudd Fychan
- Tudur ap Gruffudd Fychan
- Lowri ferch Gruffudd Fychan
[golygu] Yr Etifeddiaeth
[golygu] Ffuglen
- John Cowper Powys - Owen Glendower (1940)
- Martha Rofheart: Cry God for Glendower (1973)
- Edith Pargeter: A Bloody Field by Shrewsbury (1972)
- Malcolm Pryce: A Dragon to Agincourt - Y Lolfa ISBN 0-86243-684-2
[golygu] Llyfryddiaeth
- D. Helen Allday, Insurrection in Wales (Lavenham, 1981)
- A.G. Bradley, Owen Glyndwr and the Last Struggle for Welsh Independence (Efrog Newydd, 1902)
- R.R. Davies, The Revolt of Owain Glyndŵr (Rhydychen, 1995). ISBN 0198205082
- Elissa R. Henken, National Redeemer: Owain Glyndŵr in Welsh Tradition (Caerdydd, 1996). ISBN 070831290
- J.E. Lloyd, Owen Glendower
- T.Mathews, Welsh Records in Paris (Caerfyrddin, 1910)
Am drafodaeth ar y ffyrdd y mae Glyndŵr yn cael ei bortreadu mewn llenyddiaeth Gymraeg fodern, gweler E. Wyn James, Glyndŵr a Gobaith y Genedl: Agweddau ar y Portread o Owain Glyndŵr yn Llenyddiaeth y Cyfnod Modern (Aberystwyth: Cymdeithas Lyfrau Ceredigion, 2007).
[golygu] Dolennau Allanol
- (Saesneg) Cymdeithas Owain Glyndŵr
- (Saesneg) "Glyndwr flag flies at city castle" – BBC News 12 Medi 2005
- (Saesneg) "Glyndwr's burial mystery 'solved'" – BBC News