Sioux

Oddi ar Wicipedia

Tatanka Lyotake ("Sitting Bull"), Hunkpapa, pennaeth Lakota, circa 1885
Tatanka Lyotake ("Sitting Bull"), Hunkpapa, pennaeth Lakota, circa 1885

Defnyddir yr enw Sioux am nifer o grwpiau ethnig brodorol yn yr Unol Daleithiau. Rhennir hwy i dair prif adran:

  • Isanti ("Cyllell", yn wreiddiol o enw llyn yn Minnesota): yn byw yn nwyrain taleithiau Gogledd a De Dakota, yn Minnesota a gogledd Iowa. Gelwir hwy yn aml y Santee neu'r Dakota.
  • Ihanktowan-Ihanktowana ("Pentref-yn-y-pen-draw" a "Pentref-bychan-yn-y-pen-draw", yn byw yn ardal Afon Minnesota. Ystyrie hwy fel y Sioux canol, ac yn aml gelwir hwy yr Yankton neu'r Nakota.
  • Teton ("Preswylwyr y Paith"): y Sioux mwyaf gorllewinol, yn enwog fel helwyr a rhyfelwyr; gelwir hwy y Lakota.

Heddiw mae tua 150,000 o Sioux, gyda gwarchodfeydd iddynt yng Ngogledd a De Dakota, Minnesota, Nebraska, a Manitoba a de Saskatchewan yng Nghanada.

[golygu] Sioux enwog

[golygu] Hanesyddol

  • Taoyateduta (Little Crow) — Pennaeth yn ystod Rhyfel Dakota 1862
  • Tatanka Lyotake (Sitting Bull) — Pennaeth yn ystod Brwydr Little Bighorn
  • Gall (Pizi) — Pennaeth yn ystod Brwydr Little Bighorn
  • Thasuka Witco (Crazy Horse) — Enwog am ei ddewrder a'i arweiniad mewn rhyfel
  • Makhpiya-luta (Red Cloud) — Pennaeth yn ystod Rhyfel Red Cloud
  • Tasunkakokipapi (Young Man Afraid Of His Horses) — Pennaeth Oglala yn ystod Rhyfel Red Cloud
  • Ishtakhaba (Sleepy Eye) — Pennaeth y Sisseton yng nghanol y 19eg ganrif
  • Hehaka Sapa (Black Elk) — Dyn sanctaidd Lakota, ffynhonnell Black Elk Speaks a llyfrau eraill
  • Tahca Ushte (Lame Deer) — Dyn sanctaidd Lakota

[golygu] Diweddar

  • Robert "Tree" Cody, Canwr ffliwt (Dakota)
  • Elizabeth Cook-Lynn, academig, awdur ac ymgyrchwr
  • Mary Crow Dog, awdur ac ymgyrchwr
  • Vine Deloria, Jr., awdur ac ymgyrchwr
  • Illinois Jacquet, sacsoffonydd jazz
  • Russell Means, ymgyrchwr (Oglala)
  • Ed McGaa, awdur a pheilot US Marine Corp, (Oglala)
  • Eddie Spears, actor (Lakota Sioux Lower Brule)
  • Michael Spears, actor (Lakota Sioux Lower Brule)
  • John Trudell, actor
  • Floyd Red Crow Westerman, canwr ac actor (Dakota)
  • Leonard Peltier, carcharwyd am ladd dau swyddog FBI yn 1975
Comin Wicifryngau
Mae gan Gomin Wicifryngau gyfryngau sy'n berthnasol i: