Eglwys Gadeiriol Llandaf
Oddi ar Wicipedia
Lleolir Eglwys Gadeiriol Llandaf yn Llandaf, maesdref o Gaerdydd. Hi yw'r brif gadeirlan a'r unig gadeirlan Anglicanaidd yn y brifddinas. Sefydlwyd cysegr yno yn y flwyddyn 560 OC ac mae'r gadeirlan bresennol wedi'i chysegru at y Saint Pedr, Paul, Dyfrig, Teilo ac Euddogwy.
Apwyntiwyd Esgob cyntaf Llandaf ym 1108, yn fuan wedi i'r Normaniaid ymsefydlu ym Morgannwg. Dechreuwyd adeiladu'r gadeirlan o 1190 ymlaen, ac fe'i cwblhawyd ym 1290. Bu William de Braose yn Esgob Llandaf o 1266 hyd 1287, ac efe a adeiladodd Capel y Forwyn Fair. Dinistriwyd plasdy'r esgob a gwnaed llawer o niwed i'r gadeirlan yng ngwrthryfel Owain Glyndŵr yn y 1400au. Adnewyddwyd y gadeirlan wedyn gan Siasbar Tudur, a ychwanegodd y tŵr gogledd-ddwyreiniol, sydd yn drawiadol o debyg i Eglwys Sant Ioan yng Nghaerdydd. Gwnaed mwy o niwed i'r adeilad yn ystod y Rhyfel Cartref ac erbyn 1720 roedd y tŵr de-orllewinol yn adfail. Ym 1734 adeiladwyd cadeirlan newydd lai mewn arddull hollol wahanol: "y Deml Eidalaidd". Cynhaliwyd gwasanaethau yno am dros gan mlynedd cyn i'r adeilad hynny hefyd droi'n adfail.
Yn y 19eg ganrif dechreuodd Esgob Llandaf breswylio yn ei esgobaeth am y tro cyntaf a gwnaed adnewyddiadau amrywiol i'r adeilad. Y newidiad mwyaf sylweddol oedd y tŵr de-orllewinol newydd gyda'i bigwrn yn yr arddull Gothig. Yn ogystal, comisiynwyd triptych gan yr arlunydd Fictorianaidd o fry Dante Gabriel Rossetti a ffenestri lliw gan Syr Edward Burne-Jones a Ford Madox Brown. Dinistriwyd llawer o'r cyfoeth gweledol yma ar noson yr ail o Ionawr, 1941, pan gafodd y gadeirlan ei bomio gan awerynnau Almaenig. O'r holl eglwysi gadeiriol ym Mhrydain a niweidiwyd yn yr Ail Ryfel Byd, dim ond yr un yn Coventry a ddioddefodd yn waeth. Yn y cyfnod nesaf o adnewyddu codwyd cerflun anferth o Iesu Grist yn Ei Fawrhydi gan Jacob Epstein, efallai'r ychwanegiad mwyaf dadleuol i'r gadeirlan yn ei hanes.