Mawddwy

Oddi ar Wicipedia

Aran Fawddwy: enwir y mynydd ar ôl yr hen gwmwd
Aran Fawddwy: enwir y mynydd ar ôl yr hen gwmwd

Roedd Mawddwy yn gwmwd oedd yn wreiddiol yn deyrnas annibynnol ac yna'n rhan o Bowys. Yn ddiweddarach, pan basiwyd Y Deddfau Uno 1536 a 1543, daeth yr ardal yn ran o Sir Feirionnydd ac mae'n awr yng Ngwynedd. Mae'r enw yn parhau i gael ei ddefnyddio am yr ardal, sef y tiriogaethau o gwmpas rhan uchaf Afon Dyfi, sy'n tarddu ar lethrau Aran Fawddwy ac yn llifo tua'r de-orllewin. Heblaw Aran Fawddwy, ceir yn enw ym mhentrefi Dinas Mawddwy a Llanymawddwy.

Daeth yr ardal yn enwog oherwydd campau Gwylliaid Cochion Mawddwy. Mae hefyd hen rigwm braidd yn enllibus am yr ardal:

O Fawddwy tri peth a ddaw:
Dyn cas, nôd glas a glaw.

Rhennir yr hen gwmwd yn ddau blwyf, sef plwyf Mallwyd i'r de a phlwyf Llanymawddwy i'r gogledd. Fel Penllyn ac Edeirnion mae'n rhan o esgobaeth Llanelwy tra bod gweddill yr hen sir yn rhan o esgobaeth Bangor. Mallwyd oedd prif ganolfan eglwysig y blwyf.

Mae'n bosibl fod Yr Ustus Llwyd, bardd dychanol a fu byw yn y 14eg ganrif, yn frodor o Fawddwy.