Rhys Goch Eryri

Oddi ar Wicipedia

Bardd o gyfnod Owain Glyndŵr a Rhyfeloedd y Rhosynnau oedd Rhys Goch Eryri (fl. 1385 - 1448). Roedd yn gywyddwr medrus a phriodolir nifer o gerddi brud iddo yn ogystal. Roedd yn frodor o ardal Beddgelert yn yr hen Sir Gaernarfon (Gwynedd). Ei athro barddol oedd Gruffudd Llwyd ap Dafydd ap Einion Llygliw. Roedd yn gyfaill i'r bardd Llywelyn ap Moel y Pantri a chanodd farwnad iddo. Ceir cyfres o gerddi ymryson rhwng Rhys, Llywelyn a Siôn Cent ynghlych swyddogaeth y beirdd a natur yr Awen. Ymhlith y beirdd eraill yr oedd yn adnabod yr oedd Dafydd Nanmor, a drigai yn yr un ardal; mae'n bosibl fod Rhys Goch yn athro barddol iddo. Yn ôl traddodiad treuliodd Rhys Goch ei oes gyfan yn ardal Eryri. Roedd ganddo blasdy bychan yn Hafod Garegog ger Beddgelert a chafodd ei gladdu yn y pentref, yn eglwys Priordy Beddgelert, yn ôl y traddodiad.

Taflen Cynnwys

[golygu] Ei gerddi

Ceir sawl testun cerdd brud a briodolir i Rys ond mae'r awduraeth yn ansicr ac yn cael ei gwrthod gan ysgolheigion diweddar. Cywyddau traddodiadol yw'r mwyafrif o'i gerddi. Ei brif noddwr oedd Gwilym ap Gruffudd o'r Penrhyn (ardal Llandygái, ger Bangor).

[golygu] Cywyddau mawl

Canodd i Robert ap Meredudd, un o hynafwyr Syr John Wynne o Wydir, pan fu'r uchelwr hwnnw allan gyda Glyndŵr. Ceir cywydd yn olrhain achau Wiliam Fychan Siambrlen Hen a chywydd i Syr Gruffudd Fychan. Canodd foliant i lys Gwilym ap Gruffudd. Yn y cerddi hyn amlygir cefnogaeth y bardd i achos Owain Glyndŵr.

[golygu] Cywyddau marwnad

Canodd farwnadau i Feredudd ap Cynfrig o Fôn, Gwilym ap Gruffudd. Canodd farwnad i'w gyfaill a chyd-fardd Llywelyn ap Moel y Pantri.

[golygu] Cerddi eraill

Priodolir y gerdd ymddiddan rhwng bardd a Charnedd Llywelyn i Rys Goch, ond bernir heddiw mai Ieuan ap Gruffudd Leiaf oedd yr awdur. Diddorol hefyd a phwysig er mwyn deall syniadaeth y beirdd am eu crefft yn y cyfnod hwnnw yw'r cywyddau ymryson rhwng Rhys Goch a Siôn Cent.

Ceir cywyddau ganddo i ddiolch am gyllell hir, a dau gywydd dychanol i'r farf. Ei gerdd fwyaf anghyffredin efallai yw cywydd i'r llwynog yn erchi iddo ladd paun y bardd Dafydd Nanmor, cymydog iddo.

Canodd gywydd i Feuno Sant yn ogystal.

[golygu] Llyfryddiaeth

Y golygiad diweddaraf a mwyaf safonol yw,

  • Dylan Foster Evans (gol.), Gwaith Rhys Goch Eryri (Aberystwyth, 2007). Cyfres Beirdd yr Uchelwyr. ISBN 978-0-947531-97-3

Gweler hefyd,

  • Henry Lewis ac eraill (gol.), Cywyddau Iolo Goch ac Eraill (Caerdydd, 1937). Mae'r 'eraill' yn cynnwys adran o destunau Rhys Goch Eryri, golygwyd gan Ifor Williams.



Beirdd yr Uchelwyr Iolo
Casnodyn | Wiliam Cynwal | Dafydd ap Gwilym | Dafydd ap Siencyn | Dafydd Gorlech | Deio ab Ieuan Du | Einion Offeiriad | Gronw Gyriog | Gruffudd ab Ieuan ap Llywelyn Fychan | Gruffudd ap Dafydd ap Tudur | Gruffudd ap Tudur Goch | Gruffudd Fychan ap Gruffudd ab Ednyfed | Gruffudd Hiraethog | Guto'r Glyn | Gwerful Fychan | Gwilym Ddu o Arfon | Gwilym Tew | Huw Ceiriog | Hywel Cilan | Hywel Ystorm | Ieuan Brydydd Hir | Iolo Goch | Iorwerth ab y Cyriog | Ithel Ddu | Lewys Glyn Cothi | Lewys Morgannwg | Llywarch Bentwrch | Llywelyn Goch ap Meurig Hen | Llywelyn Siôn | Mab Clochyddyn | Prydydd Breuan | Tomos Prys | Siôn Phylip | Siôn Tudur | Robert ab Ifan | Robin Ddu ap Siencyn | Rhisierdyn | Rhisiart ap Rhys | Rhys ap Dafydd ab Einion | Rhys Brydydd | Rhys Goch Eryri | Sefnyn | Simwnt Fychan | Siôn Cent | Tudur Aled | Tudur ap Gwyn Hagr | Yr Ustus Llwyd