Yr Ustus Llwyd
Oddi ar Wicipedia
Un o Feirdd yr Uchelwyr oedd Yr Ustus Llwyd, a flodeuai yn y 14eg ganrif. Roedd yn bengampwr ar y canu dychanol. Ni wyddys dim amdano ar wahân i'r hyn y gellir casglu o dystiolaeth ei gerddi. Mae'n bosibl ei fod yn frodor o ardal Mawddwy.
[golygu] Y bardd
Nid oes modd i ni wybod erbyn heddiw a oedd yr Ustus yn ustus (barnwr) go iawn. Mae'n ddigon posibl mai llysenw cellweirus neu enw barddol ydyw, am ei fod mor hoff o ddarlunio a dychanu beiau pobl. Mae un o'i gerddi yn dangos ei fod yn gyfarwydd iawn â daearyddiaeth cwmwd Mawddwy (de-ddwyrain Gwynedd heddiw) ac felly nid yw'n amhosibl ei fod yn frodor o'r ardal honno ac efallai'n ustus ar y cwmwd a ddaeth yn ddrwgenwog yn ddiweddarach fel cartref Gwylliaid Cochion Mawddwy. Ymddengys fod yr Ustus wedi derbyn ei addysg barddol ym Morgannwg, ond ceir enghreifftiau eraill o feirdd o'r Canolbarth yn cael eu hyfforddi yno a does dim arlliw o iaith y De yn ei waith. Brodor o Feirionnydd oedd y bardd felly, yn ôl pob tebyg.
Ceisiodd rhai hynafiaethwyr ddyddio'r bardd i gyfnod y Gogynfeirdd, ond medrem dderbyn ei fod yn ei flodau yn y cyfnod tua 1345-1370, fwy neu lai.
[golygu] Cerddi
Dim ond tair cerdd o'i waith sydd ar glawr heddiw. Ceir marwnad safonol i Roser ap Llywelyn, dychan i Ruffudd de la Pole, Iarll Mawddwy, a dychan arall, deifiol, digrif, anllad ac amharchus iawn, i un Madog Offeiriad.
Nid yw'n amhosibl mai mab Llywelyn Bren yw'r Roser ap Llywelyn y canodd yr Ustus farwnad iddo, ond dyfalu yw hynny. Roedd Gruffudd de la Pole yn un o ddisgynyddion Gwenwynwyn, tywysog Powys Wenwynwyn; gwyddom ei fod yn fyw yn 1343. Ni wyddys dim o gwbl am Fadog Offeiriad.
Cedwir y testunau cynharaf yn Llawysgrif Hendregadredd.
[golygu] Llyfryddiaeth
Golygir gwaith y bardd gan Twm Morys yn y gyfrol,
Barry J. Lewis (gol.), Gwaith Madog Benfras ac eraill o feirdd y bedwaredd ganrif ar ddeg (Aberystwyth, 2007). Cyfres Beirdd yr Uchelwyr.