Politieke ekonomie van Suid-Afrika

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.


Die Politieke ekonomie van Suid-Afrika-reeks


Politieke ekonomie van Suid-Afrika
Krygkor
Mosambiek-ooreenkoms

Die Republiek van Suid-Afrika is die belangrikste mynbouland en die enigste land met 'n gevorderde nywerheidsektor op die vasteland van Afrika.

Voor die aankoms van die eerste Europese setlaars in die jaar 1652 het net 'n klein aantal Bantoestamme koper, tin en ystererts met primitiewe metodes ontgin. Die intensiewe ontginning van die land se minerale het eers in die 19de eeu danksy die gebruik van moderne tegnologie begin, en goud en diamante het 'n belangrike bydrae tot die ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika gelewer.

Tot by die vroeë sewentigerjare van die 20ste eeu het die land se ekonomie in die rigting van 'n nywerheidsland beweeg. Politieke onluste, sanksies en 'n onverantwoordelike makro-ekonomiese beleid het sedertdien 'n negatiewe uitwerking op die ekonomiese ontwikkeling gehad, en Suid-Afrika word nou weer by die ontwikkelende lande gereken.

Terwyl die demokratisering, wat teen die middel van die tagtigerjare as 'n voorvereiste vir ekonomiese groei beskou is, in 1994 plaasgevind het, het die land oor tien jaar sowat 'n vyfde van sy goed opgeleide Blanke bevolking verloor. Die land is nog steeds 'n invoerder van kapitaalgoedere, wat hy met uitvoere van grondstowwe en landbouprodukte betaal. Besparing en belegging is nog steeds te laag, en die groei van die nywerheidsektor sal afhanklik wees van die beskikbaarheid van geskoolde werkers. Tans is daar 'n knellende tekort aan ingenieurs en bestuurders.

Korrupsie, wanbestuur en misdaad is ernstige vraagstukke. Tegelykertyd is die land se ekonomiese toekoms weens die VIGS-epidemie tans nie voorspelbaar nie. 'n Groot gedeelte van die ekonomies aktiewe Swart bevolking sal in die volgende dekades aan VIGS beswyk, sodat beleggings in die opleiding van Swart werkers deur buitelandse ondernemings moontlik nie eers oorweeg sal word nie.

Inhoud

[wysig] Suid-Afrika as 'n ekonomiese uitsondering in Afrika

Suid-Afrika speel danksy sy relatief sterk ontwikkelde ekonomiese infrastruktuur 'n besonderse rol in Suidelike Afrika, wat onder meer te danke is aan 'n aantal historiese faktore.

  • Die vervoer- en kommunikasiestelsels van die Suidelike Afrika is vanuit Suid-Afrika ontwikkel en as aanvanklik hoofsaaklik gemik op die ekonomiese belange van die koloniale moondhede Groot-Brittanje en Portugal.
  • Danksy sy geografiese ligging en besonderhede soos die beskikbaarheid van natuurlike hawens, 'n gematigde klimaat, die voorkoms van natuurlike hulpbronne en die vroeë nedersetting van Europeërs (Nederlanders, Hugenote, Afrikaners, Britte, Portugese en Duitsers) het die Kaap en Suid-Afrika tot 'n belangrike handelsvennoot en beleggingsgebied vir die Europese metropole ontwikkel. Dit het ook gou 'n geostrategiese rol begin speel, veral vir die Britse Ryk. Vanuit Suid-Afrika is ook die "hinterland" - onder meer Angola en Mosambiek - ontwikkel.
  • Met die ontdekking, ontginning en uitvoer van die goud van die Witwatersrand is Suid-Afrika van 'n belangrike rol in die wêreldhandel verseker en kon danksy die inkomste, wat met die uitvoer van goud verdien is, ook sy beleid van agrariese en nywerheidsontwikkeling, apartheid en nasionale verdediging bekostig.
  • Met die magsoorname van die Nasionale Party in 1948 het Suid-Afrika se blanke bevolking, wat die land op feitlik alle gebiede oorheers het, sy heerskappy tot in die tagtigerjare van die 20ste eeu gevestig. Die ekonomiese, strategiese en militêre aspekte van hierdie oorheersing, wat internasionaal skerp veroordeel is, het 'n beleid van politieke en ekonomiese outonomie - ook met die oog op die moontlike toepassing van sanksies, maar ook 'n politieke en militêre konfontasiebeleid teenoor die sogenaamde frontliniestate van die Suidelike Afrika noodsaaklik gemaak. Die selfversorging met wapens, brandstof en ander strategiese goedere is danksy die opbou van 'n Suid-Afrikaanse wapenbedryf (Krygkor) en 'n nywerheid vir die sintetiese vervaardiging van brandstowwe (Sasol) bereik.

[wysig] Die sosio-ekonomiese ontwikkeling van Suid-Afrika

[wysig] Die agrariese tydperk

Die tydperk tussen Jan van Riebeeck se volksplanting aan die Kaap die Goeie Hoop in die jaar 1652 en die ontdekking van diamante in Kimberley in 1867 en van goud aan die Witwatersrand (1886) word as die agrariese tydperk van Suid-Afrika se ekonomiese geskiedenis beskou.

Ná die vestiging van 'n verversingsstasie vir skepe van die Nederlandse Verenigde Oos-Indiese Kompanjie het Nederlandse, Duitse en Franse setlaars Europese land- en wynboumetodes aan die Kaap ingevoer. Geskille met die Britse owerhede, wat die Kaapkolonie sedert 1806 geadministreer het, oor slawerny en ander vraagstukke het tot die Groot Trek van die dertigerjare van die 19de eeu gelei, waarby sowat 14 000 Afrikaanstalige Voortrekkers na die Suid-Afrikaanse binneland voorgedring het.

[wysig] Die agrariese mynboutydperk: Suid-Afrika as 'n uitvoergerigte goudprodusent

Vanaf die middel van die 19de eeu tot by die stigting van die Unie van Suid-Afrika is die ekonomiese gebeure in die land deur die Britse imperialisme oorheers, wat met die Britse oorwinning oor die onafhanklike Afrikanerrepublieke in die Tweede Vryheidsoorlog (Anglo-Boereoorlog, 1899-1902) die voorwaarde vir die ekonomiese integrasie van Suid-Afrika en die aangrensende gebiede geskep het.

Met die ontdekking van mineraliese grondstowwe is die oorgang na 'n agrariese mynbouekonomie ingelui, sodat daar in Suid-Afrika een moderne mynbousektor en twee landbousektore naas mekaar bestaan het:

  • Die Afrikaners het die destydse kapitalistiese landbousektor oorheers, wat deur die geleidelike gebruik van moderne tegnologieë en loonarbeid gekenmerk is.
  • Die Swart gemeenskappe se landbousektor was gedeeltelik deur bestaansboedery, gedeeltelik deur markgerigte boerdery gekenmerk. Ondanks 'n aantal beperkende maatreëls, wat deur die Britse owerhede ingestel is, om hulle landbouaktiwiteite te beperk (soos die invoering van 'n hoof- en 'n hutbelasting, wat baie Swart boere net kon betaal deur in die Britse myne en nywerhede te begin werk), was die Swart landbou soos in die geval van die Basoeto-stamme hoogs mededingend en het dié van die Afrikaners in sekere opsigte selfs oortref.
  • Die mynboubedryf, wat deur Britse monopolies soos die British South African Company (BSAC), Cecil Rhodes se De Beers Consolidated (diamante) en die konsortium Wernher-Beit en Eckstein (goud) oorheers is, het die modernste sektor verteenwoordig. Veral die BSAC het naas die mynbou onder meer ook die bou van spoorwegverbindings in die Suidelike Afrika bevorder en met sy aktiwiteite moderne Britse tegnologie met goedkope plaaslike mannekrag tot 'n winsgewende bedryf gekombineer. Die mynbousektor was heeltemal op die destydse ekonomiese sentrums Europa en Amerika gerig, van waar hy kapitaal, tegnologie en opgeleide mannekrag ingevoer het en wat ook die hoofbestemmings vir sy mineraliese uitvoere, veral goud en diamante, was. Die vroeë nywerheidsektor, wat in Suid-Afrika ontwikkel het, was ten nouste aan die mynbou verbonde. Die bestaan van albei sektore was nie denkbaar sonder die beskikbaarheid van Swart mannekrag nie.

[wysig] Die Britse stelsel van trekarbeid, tuislande, paswette en apartheid

Die Britse mynbousektor was veral aangewese op Swart werkers. Anders as byvoorbeeld in die Marxistiese vakliteratuur beweer word, was lone hoog genoeg om van die mynbou, vervoer, nywerhede, boubedryf en ander sektore aantreklike werkgewers vir die oortollige werkers van Swart koninkryke soos dié van die Basoeto-stam te maak. Naas hulle winsgewende, markgerigte boerderye het die Basoeto sodoende ook oor 'n inkomstebron uit die moderne sektore beskik, wat hulle gebruik het om ploeë en gewere aan te koop. Maar dit het ook ekonomiese mag aan hulle verleen: Gedurende die sogenaamde "Gewere-oorlog" van die jaar 1880 het die Basoeto-koning Mosjoesjoe sowat 4 000 mynwerkers teruggeroep, sodat die diamantmynbou in Kimberley tot stilstand gekom het.

Die winsgewendheid van die Witwatersrandse goudmynbou was egter gekoppel aan lae loonkoste en 'n apartheidselsel ten opsigte van sy loonstrukture. Goud is destyds teen 'n vaste prys gehandel, en sou die produktiwiteit as gevolg van loonverhogings gedaal het, sou die mynbou nie meer winsgewend gewees het nie.

Sedert die laaste kwart van die 19de eeu het die Britse owerhede die trekarbeid begin institusionaliseer en sodoende die bestaans- en voor-kapitalistiese markgerigte boerdery van plattelandse Swart gemeenskappe aan die moderne mynbousektor gekoppel.

Die voorloper van die huidige Kamer van Mynwese, die Britse Transvaal Chamber of Mines, is in die tagtigerjare gestig, en in 1902 het die Transvaal Chamber of Mines die Witwatersrand Native Labour Association (later hernoem tot The Employment Bureau of Africa) in die lewe geroep. Die laasgenoemde instelling was verantwoordelik vir die rekrutering van Swart trekarbeiders. Teen die eeuwisseling was sowat 100 000 trekarbeiders in diens geneem, waarvan 60 persent uit Mosambiek afkomstig was. Met die Mosambiek-ooreenkoms het ook die Portugese koloniale owerhede trekarbeid as 'n winsgewende instelling geïnstitusionaliseer.

Die reële lone was in die mynbou destyds in reële terme laer as in die tagtigerjare - en die Britse apartheidbeleid ten opsigte van lone is ook in die Unie van Suid-Afrika en die Republiek van Suid-Afrika tot by die sewentigerjare bybehou: Lone in die mynbou het - in reële terme - dekades lank dieselfde gebly.

Natuurlik het ook strukturele swakpunte van die Suid-Afrikaanse mynboubedryf en die agrariese kapitalisme - en die feit dat die Swart stamme hulle tradisionele sosiale strukture en ekonomiese basis ondanks die Britse koloniale oorheersing steeds bewaar het - tot die ontwikkeling van die trekarbeidstelsel bygedra.

Die Natives' Land Act van die jaar 1913 maak 'n einde aan die ekonomiese en politieke outonomie van die Swart gemeenskappe en word as die beginpunt van die tuislandkonsep beskou, wat in die sewentiger- en tagtigerjare met die onafhanklikwording van die eerste nasionale Swart state gerealiseer is. Die wet was eerder daarop gemik om Swart reservate te skep en die mobiliteit van Swartes in te perk as om nasionale selfbeskikking te bevorder.

Die Swart gebiede was nou niks meer as bronne van trekarbeiders nie, en ook die ander wette (soos die berugte paswette - die Britse koloniale owerhede het reeds in die 19de eeu passe vir Swartes in die Kaapkolonie ingevoer), wat daarmee gepaard gegaan het, het net ten doel gehad om die mobiliteit van Swart werkers te beperk en aan te pas by die navraag van mynbouondernemings en geleidelik ook die markgerigte landbou in die blanke gebiede.

Die tydperk tussen die begin van die Eerste en die begin van die Tweede Wêreldoorlog word as die "klassieke fase" van die agrariese mynboutydperk van Suid-Afrika se ekonomiese geskiedenis beskou - dit was die tydperk van "mielies en goud", dit wil sê 'n fase, waartydens die Engelstalige mynboubedryf ("goud") en die Afrikaanse landbou ("mielies") 'n soort politieke en ekonomiese alliansie bymekaar gebring het.

Die Afrikaners het in dié tyd voordeel uit die apartheidbeleid van die Engelstalige Suid-Afrikaanse bourgeoisie getrek, deurdat hulle voormalige "imperialistiese vyande" uit die Tweede Vryheidsoorlog die Swart landbousektor uitgeskakel het. Afrikanerboere het sodoende die landbousektor begin oorheers, en ook die sosiale vraagstuk van plattelandse armblankes was skynbaar opgelos.

Die ekonomiese ontwikkeling van hierdie "mielies en goud"-tydperk is gekenmerk deur 'n beleid van invervoervervanging (onder meer ten opsigte van yster en staal, verbruikersgoedere en mynboutoerusting), proteksionisme (ten opsigte van goedkope voedselinvoere), bevordering van agrariese uitvoere (deur middel van lae vragtariewe) en bevordering van vryhandel (ten opsigte van die uitvoer van minerale). Die staat het in hierdie tydperk 'n sentrale rol in die Suid-Afrikaanse ekonomie gespeel, onder meer as koördineerder (in die landbousektor), as belegger (in die dienstesektor, veral die vervoerstelsel, waaronder veral spoorweë en hawens) en as ondernemer (yster- en staalbedryf, YSKOR). Daarnaas het hy sy aandag aan die modernisering van die Afrikaner-landbousektor geskenk.

Die grootskaalse staatsintervensie in die ekonomie is veral uit die belastinginkomste van die winsgewende mynbousektor gefinansieer. Hierby was gouduitvoere die vernaamste bron van staatsinkomste.

[wysig] Bronne

  • C.W. (Cornelius William) De Kiewiet: A History of South Africa, Social and Economic. Londen 1941: Oxford University Press
  • Merle Lipton: Capitalism and Apartheid. Aldershot 1985: Rowman & Allanheld
  • Mike Morris: The Development of Capitalism in South African Agriculture: Class-Struggle in the Countryside, in: Economy and Society (Londen), Vol. 5, No. 3 (1976)
  • Heinz Günter Steinberg: Die sozio-ökonomische Entwicklung der Republik Südafrika, Teil I: Die Entwicklung bis 1914. Düsseldorf 1982: Düsseldorfer Geographische Schriften, Heft 21
  • Volker Welter: Wanderarbeit in Basutoland zwischen 1870 und 1910. München 1988: Aspekte der Politischen Ökonomie (Dissertasie)