Jaguar

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor


Jaguar

Panthera Onca
Rummatadur klasel
Ren : Loened
Skourrad : Chordata
Kevrennad : Vertebrata
Urzhiad : Carnivora
Kerentiad : Felidae
Genad : Panthera
Anv skiantel
Panthera Onca
Linnaeus, 1758
Statud CITES  : Stagadenn I ,
Adwel 01-07-1975
spesadoù all :

Panthera leo : leo
Panthera gombaszoegensis :jaguar europat
Panthera pardus : panterenn
Panthera palaeosinensis
Panthera tigris : tigr
Panthera toscana : panterenn toskana
Panthera youngi

Ar pennad-mañ a denn d'ar
vevoniezh

Ur c'higdebrer eus familh ar Felidae eo ar jaguar hag unan eus ar pevar "kazh meur" gant ar banterenn, an tigr, hag al leon. An trede kazh brasañ eo goude an tigr hag al leon hag an hini pouezusañ eus Amerika.

Heñvel-tre eo ar jaguar ouzh ar banterenn zoken ma'z eo e zoare buhez tostoc'h ouzh hini an tigr. En e-unan e vez o hemolc'hiñ ha plijout a ra gwelloc'h ar janglenn kentoc'h tachadoù digoroc'h. Evel an tigred n'o deus ket aon da vont e-barzh an dour. Ur penn-preizher eo ar jaguar hag ur perzh pouezus en deus e kempouez an ekosistemoù.


Taolenn

[kemmañ] Rummouriezh

Ar c'hazh meur nemetañ en Amerika eo ar jaguar hag an analizoù genel a ziskouez en em ziforc'has diouzh ar Felidae arall c'hwec'h milion a vloavezhioù zo. Ar fosilenoù a laka ar skiantourien da grediñ e veve o hendad boutin diwezhañ tri milion a vloavezhioù ’zo. War a seblant e teuas hendad ar jaguar eus Europa.

[kemmañ] Isspesadoù

Bez' ez eus eizh ispesad Jaguar.

   * Panthera onca onca: e Venezuela, hag e Brazil
   * P. onca palustris: a Paraguay ha Ac'hantina
   * P. onca peruviana: war aodoù Perou
   * P. onca centralis: En Kreizamerika
   * P. onca hernandesii: E Mec'hiko ar c'hornôg
   * P. onca arizonensis: Eus Arizona da Vec'hiko
   * P. onca veraecrucis: Eus gevred Mec'hico da Dexas
   * P. onca goldmani: E Yukatan

[kemmañ] Annez

Anez ar jaguar
Anez ar jaguar

Gallout a reer kavout jaguared e koadegoù glaviek Amerika ar Su hag Amerika Greiz koulz hag e geunioù ha derzerzhioù Mec'hiko. Ral eo gwelet anezho er menezioù, avat. Ar spesad a zo boutin a-walc'h evit ma c'hellimp bezañ sur ne'z aio ket da get en dazont tost, met an niver jaguared a zo war zigresk abalamour d'an hemolc'h ha da zistruj e annez.

Gwelout a reer jaguared er Stadoù-Unvanet en Arizona, New Mexico ha Teksas. E deroù an XXvet kantved e c'helled e gavout c'hoazh e kreisteiz Kalifornia. N'omp ket sur, avat, hag-eñ emañ ar jaguared gwelet er rannvroioù-se o chom eno. Posupl eo e tremenont a-dreuz dezho hepken. Fosilennou jaguar a zo bet kavet e Missouri met ar jaguared ragstorel-se a veze brasoc'h eget ar jaguared a-vremañ.

Er Stadoù-Unanet eo gwarezet ar jaguar ha difennet eo e lazhañ evit e greoñ.




[kemmañ] Perzhioù

Ur jaguar du.
Ur jaguar du.

Un aneval krenndev ha kigennek eo ar jaguar. Etre 56 ha 96 kg e vez o pouezañ met a re vrasañ a c'hell tizhout etre 131 ha 151 kg, tra ma pouez ar barezed bihanañ 36 kg. Ar barezed a vez 20% bihanoc'h eget ar piri. Muzuliañ a ra ar jaguared etre 1.62 m ha 1.83 m. Jaguared Mec'hiko a vez bihanoc'h eget ar re Amerika ar Su a c'hell tizhout 100 kg.

Neuñvierien ha kraperien vat eo ar jaguared hag o javed a zo galloudus kenañ. Hervez reoù'z eo o c'hrogadenn an hini greñvañ e-touez ar c'hizhi meur. Galloud a rafen toullañ ur glorenn-vaot gant o dent, un dra kazh meur ebet, estreget loupard an erc'h, a zo barrek anezhañ. Gallout a ra ur jaguar sachañ un tarv a 400 kg war 8 m gant e javed nemetañ.

Hemolc'h a reont loened war 300 kg o pouez ha diouzh doare-buhez-se eo aet o c'horf .

Kreoñ gell-lout a vez gant darn vrasañ ar jaguared met reou'zo a zo gell-du pe peurzu. Int o-deus saotroù a vezont oc'h ober ganto da guzhat er janglenn.

Kavout a reer alies jaguared du rak trec'h eo ar c'hemmadur genel a zo abeg ar velaniezh. Panterennoù du a vezer oc'h anvin jaguared du met ne furmont ket ur spesad. Kavout a reer jaguared gwenn ivez, met kalz distankoc'h ez int.


[kemmañ] Gouennadur

Skeudenn:Jaguarcub.jpg
Ur jaguarig hag e vamm.

En em c'houennañ a c'hell ar barezedwar-dro daou vloaz. Ar piri a zle gortoz betek tri pe pevar bloaz. Abeg an diforc'h etre an div reizh a zo ar c'hevaezerezh etre ar piri. War a greder e c'hell en em c'houennañ e-pad tout ar bloavezh, zoken ma vezon oc'h hen ober aliesoc'h pa n'eus kalz prezhioù. Ar piri hag ar barezd a ve o kavout an eil eben dre ruoc'hal pe a-drugarez d'o c'hwesañ

Ar barezed eo a zesav ar re yaouank. Padout a ra an dougen etre 93 ha 105 devezh. Genel a ra ar barez nebeutoc'h eget pevar jaguarig, hanter anezho a varvas buan a-walc'h.

Dall e vez ganet ar re yaouank ha ne grogas da welout nemet goude div sizhunvez. Gant o mam e chomont div vloavezh kent mont kuit da sevel un dachennad evito-o-unan. En natur e vev ar jaguared war-dro 12 bloavezh, ha 23 en-erreoù

[kemmañ] Emzalc'h

Evel darn vrasañ ar c'hizhi eo e vev ar jaguar gantañ e-unan. En em gejañ a ra ar re vras nemet evit en em c'houennañ. O zachennadoù a muzul etre 25 ha 50 km², hervez puilhentez ar preizhioù. reoù'zo a c'helll bezañ brasoc'h eget 500 km² pa vezont distankat.Beajiñ a ra ar piri muioc'h eget ar barezed hag tachennadoù brasañ a zo ganto. Tachennadoù ar barezed a c'hell damc'oloiñ an eil egile met ar piri a dec'h an eil egile. An troazh hag ar mon a vez implijet da verkañ an tachennadoù. Evel ar c'hizhi arall e ruoc'h ar jaguared da lakaat an nostaanted da dec'hout.

Un aneval serrnozel kentoc'h eget un aneval-noz eo ar jaguar met gallout a ra hemolc'h e-pad an deiz ma'z eo ezhomm gantañ. Oberiant a-walc'h eo evit ur c'hazh rak ne ziskuizh nemet e pad 40 da 50% an devezh.

Diaes e vez da gavout ar jaguared en e annez naturel ha kalz eus ar pezh a anavezer diwar-benn e emzalc'h a voe bet desket dre sellout pizh ouzh anevaled en erreoù.

[kemmañ] Hemolc'h

Hemolc'herien zidu a zo jaguared. Ne genlabouront nemet e-pad an amzer-c'houennadur. War-dro 85 spesad a hemolc'h, kirvi, tapiroù, pekarioù pe zoken kaimaned. Koulzelour ez int avat ha logodennoù, pesked ha zoken raned ne nac'hint ket da zebriñ. Ar chatal e argasont ivez, wechoù'zo hag o dent a c'hell toullañ ur glorenn-vaot. Ur reder vatn'eo ket. Plijout a ra gwelloc'h tostaat ouzh e breizh dre guzh ha lammant warnañ dre sourpren.

Ne lazh ket e breizhoù dre dantaññ o gouzoug evel ar c'hizhier arall. Plijout a ra dezhañ muioc'h toullañ o c'hlopenn. En abeg d'an doare-lazhañ e vez alies ar jaguared o terriñ o dent pa vezont o vont da gozh. Debriñ a ra ar jaguared etre 5 ha 32 kg kig bemdez.


[kemmañ] Liammoù diavaez

Ar jaguar


Commons
Dafar ouzhpenn a-fed an tem-mañ a vez kavet e-barzh Wiki.Commons