Biolin

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Image:32px-Labour_zo.png Ar pennad-mañ n'eo ket peurechu c'hoazh ; ma fell deoc'h labourat warnañ deuit da welout ha lakait hoc'h ali e pajenn ar gaozeadenn.


Orin ar ger : italian violino, stumm bihanaat viola, diwar al latin krenn vitula, a dalveze kement ha benveg dre gerdin. Saozneg violin, alamaneg violine. Er ger brezhonek poblek violoñs e weler un amprest diwar ar galleg violon. Da heul studiadennoù Pêrig Herbert ha Jil Ewan (Hor Yezh, 11 niverenn etre 1980 ha 1982) ez eo biolin ar stumm erbedet.

Ar violin eo ar bihanañ benveg seniñ eus kerentiad ar c'herdin hag an hini a ginnig ar skeuliad skiltrañ. C'hoarvezout a ra peurvuiañ ur violin eus 71 elfenn e koad (pin-kroaz, skav-gwrac'h, beuz, ebena...) peget pe gronnet an eil ouzh egile. Seniñ a reer anezhi gant ur wareg (nemet evit ar pizzicato).

Taolenn

[kemmañ] Ar benveg

[kemmañ] Ment

Kemmus eo hirder ar violin. Graet vez anterin eus ur violin en he ment brasañ, ha gouestlet eo d'ar violinourien tapet ganto o ment a oadour. Un anterin a zo peurvuiañ 36 cm a hed, penn-da-benn ar c'hef-dasson (an troad lakaet er-maez neuze). Bez' ez eus un skeul nann kenfeurel a hedoù evit ar biolinoù : an tri-c'hard a zo 33 cm ; an hanter, 30 cm ; da heul e kaver ar c'hard (.. cm), an eizhvedenn (.. cm), hag ar c'hwezekvedenn (.. cm), homañ diwezhañ gouestlet d'ar violinourien yaouank-kenañ (peurvuiañ 3 bloaz).

[kemmañ] Ar c'hef dasson

Biolin, penn a-blaen, a-gostez, taol-zasson, kein, biolin a-gostez.
Biolin, penn a-blaen, a-gostez, taol-zasson, kein, biolin a-gostez.

Ober a reer taol-zasson eus tu gorre ur violin. Oberiet eo gant daou damm pin-kroaz peget en o hed, baotet eo ha toullet a zaou vrenk dezho stumm un f, a zo o fal reiñ digor d'ar fraoñvoù a zeu eus ar c'hef-dasson. An tu traoñ, a reer peurliesañ ar c'hein pe ar strad anezhañ, a zo ouzh e ober ur pezh skav-gwrac'h, pe daou bezh peget kenetrezo en o hed. Baotet eo ivez met alies nebeutoc'h. War erien an daou du, e spurmanter ul linenn zu doubl : an neudigenn. Dezhi ez euz daou bal : kenedel ha pleustrek (evit disteraat pe zilemel gweredoù stokoù-kostez a c'hellfe c'hoarvezout).

Ar c'hostezioù e skav-gwrac'h, a reer sklisennoù anezho, a c'hronn an taol-zasson hag ar strad a-benn stummañ ur voest a dalvez da gef-dasson. A-rez gant ar pontig, kostezioù ar violin o deus stumm ur C (kleuziet war-zu an diabarzh) : krouizadurioù int, dezho da bal aesaat tremen ar wareg.

E diabarzh ar violin e kaver an ene hag ar varrenn-zasson, o deus ur roll pouezus-kenañ a-fet klevedoniezh. An ene a zo ur granenn vihan a-serzh e pin-kroaz a liamm an daol-zasson ouzh ar c'hein. Lec'hiet dindan tu dehoù ar pontig, n'eo dalc'het en he flas ken nemet dre benn d'ar gwask graet war he daou benn. Ar varrenn-zasson a zo ur varrenn sapr peget ouzh an daol-zasson dindan tu kleiz ar pontig.

Er c'hef dasson an hini e kaver an dikedenn a veneg anv al luder en deus he oberiet hag ar bloavezh oberiañ.

[kemmañ] An troad

C'hoarvezout a ra eus ur pezh skav-gwrac'h a echu gant ar penn, kinklet gant ur c'haeradur dezhañ stumm un droellenn, ar rodell. En doare-oberiañ barok ha klasel, betek e-tro da 1800, troad ar violin a oa keidet ouzh al lazhenn ha tachet outi, tra ken. Bremañ emañ enklozet ha peget el lazhenn uhelañ.[1] War ar penn, stegnelloù a zo siket a-gostez a-benn kontrollañ tennder ar c'herdin. Aes da adanavezout dre he liv du, ur blakenn hir en ebena a reer an douchenn anezhi a zo peget war an troad. E dibenn an douchenn, a-rez gant penn ar violin e kaver ar gennig, pezhig ebena a dalvez da sturiañ ar c'herdin.

[kemmañ] Ar c'herdin

[kemmañ] Materi implijet

Elfennoù a bouez eus ar benveg eo ar c'herdin. E-doug ouzhpenn daou gantved e voent fardet gant bouzelloù pur ha kordenn sol hepken a veze kelc'hiet gant un neudenn arc'hant pe gouevr.

Ar bouzelloù implijet n'int ket re kizhier, evel a glever gouez d'un hengoun ledet-kenañ. Adkavout a reer ar fazi-mañ da skouer e termenadur fentus ar violin roet gant Ambrose Bierce e-barzh e Geriadur an Diaoul e 1911 :

« Biolin : benveg tonket da hiligañ divskouarn an den dre rimiañ lost ur marc'h war bouzelloù ur c'hazh »

E gwirionez, evit oberiañ kerdin bouzelloù e implijer toneg kreiz bouzellenn voan un dañvad, a zo gouzañvus ar gwiennoù anezhi. Meur a neudenn savet dre he didroc'hañ en he hed a vez gweet a-gevret (etre 3 ha 5 neudenn evit ur gordenn mi).

Dav eo d'ur gordenn vouzellenn bezañ kranennek war he hed, ingal he dreuzkiz hag he gwevnded, stirennek ha treuzwelus he liv. Ma yafe framm an danvez war devaat pe ma vije direoliek e zouester, kement-se a virfe a gendoniañ peurreizh. Sebastian Virdung e 1511 ha Mikael Agricola e 1528 o deus roet kemennoù a dalvez c'hoazh hiziv an deiz evit ensellet purded ur gordenn vouzellenn.

Abaoe derou an XXvet kantved, e reer hiviziken gant un neudenn zir evit kordenn mi. Diwezhatoc'h, ez eus bet lakaet ivez un rolladur aluminiom da gerdin la ha re, a zo graet ar graoñell anezho gant bouzelloù pe gwiennoù kevanaozet. An danvez diwezhañ-mañ a zo bremañ ar muiañ implijet (nemet evit an hensonerezh), dre ma n'eo ket ken kizidik ouzh an digeidañ, ha n'eo ket ken skoemp da oberiañ, e-se e c'hall bezañ produet hervez hentennoù greantel. Implijout a reer ivez aliesig kerdin-strad nezet dezho ur graoñell zir, a daol ur son sklaer hogen sec'h. Evit kendoniañ aesoc'h ar c'herdin dir, kalz kizidikoc'h ouzh an tennder, ez eus bet lakaet en o reizh gwikefreoù dre viñs dibar, siket ouzh al lostenn, ar stigneroù, anezho rodigoù munut.

[kemmañ] Kudenn an tennder

Ma vije an hevelep treuzkiz gant holl gerdin ur benveg, e vefe disteroc'h an tennder evit ar c'herdin-strad. Neuze ne vije ket ingal dasparzh ar gwask war an daol na zegemeradus sonusted ar c'herdin-strad dre benn d'ar gwan ma vije an dasson. Setu perak o deus ar c'herdin treuzkizoù disheñvel, hogen un tennder tost heñvel, a zo diouzh uhelvennad ar sonusted. Stignet e vez kreñvoc'h kordenn mi, a zo skoret war droad dehoù ar pontig, a-benn reiñ dezhi un nerzh hag ur sked brasoc'h. Ar benveg na fraoñv reizh en holl e barzhioù ken nemet pa vez tennder ar c'herdin en ur c'heñver rik.

[kemmañ] Ar marc'hañ

Ar pontig a zo un plankennig kizellet e skav-gwrac'h gwenn lec'hiet a-skouer gant an taol-zasson etre ar brenkoù hag a zo dezhi div gefridi. Delc'her a ra ar c'herdin en ur c'hefluniadur kromm (n'emañ ket ar c'herdin war an hevelep talenn), evit ma c'hallo pep hini bezañ rimiet distag. Ul levezon he deus ivez war sonusted ar violin, dre ma treuzkas fraoñv ar c'herdin d'an daol-zasson.

O vezañ m'emañ tener a-walc'h ar c'hoad implijet evit ar pontig, ha gant kordenn mi o waskañ kreñv war un takad bihan-tout (ur skouergorneg he gorread par da dreuzkiz ar gordenn liesaet gant treuz ar pontig), techet e vije ar gordenn-se da sankañ er c'hoad evel un neudenn en amann. Setu perak ez eus un tammig kroc'hen taboulin etre ar pontig ha kordenn mi, pe neuze un granennig plasteg tro-dro d'ar gordenn, a vez staliet er memes lec'h pa cheñcher kordenn.

Stignet eo ar peder c'hordenn war-bouez ar stegnelloù. Tremen a reont dre ar gennig hag a-us d'ar pontig. Dalc'het int e sol ar violin dre ar lostenn, anezhi ur pezh du en ebena siket ouzh ar c'hef gant un nozelenn.

Ar c'herdin, eus an hini boudañ d'an hini skiltrañ a zo kendoniet dre bempedelladoù en doare a heul : sol, re, la ha mi.

Gwechall e raed kordenn-skiltr ha kourdenn-voud eus kerdin mi ha sol. Kavout a reer roud eus kement-mañ e troidigezh hentenn Leopold Mozart da skouer. Hiviziken, e notenner ar c'herdin eus I da IV, en ur gregiñ gant hini ar mi.

[kemmañ] An embreg

Niverus-tre eo an teknikoù embreget war ar violin evit produiñ ur skalfad ledan a sonioù ha tennañ splet eus holl barregezhioù ar benveg.

[kemmañ] Dorn dehoù

Da vezañ kendalc'het

[kemmañ] Dorn kleiz

[kemmañ] Istor

Biolon eus ar rummad Silent gant Yamaha.
Biolon eus ar rummad Silent gant Yamaha.

[kemmañ] Da selaou

[kemmañ] Un dibab oberennoù brudet bennak

  • Johann Sebastian Bach, sonadennoù ha partitaoù evit biolin a-unan (BWV 1001 da 1006), 6 sonadenn evit biolin ha klavisim (BWV 1014 da 1019), 2 kengerzad evit biolin (la leiañ, BWV 1041, ha mi muiañ, BWV 1042), kengerzad evit div violin (BWV 1043) ;
  • Béla Bartók, sonadenn evit biolin a-unan, 2 sonadenn evit biolin ha piano, 2 kengerzad evit biolin ;
  • Alban Berg, Kengerzad e koun un ael, kegerzad evit biolin ha klaviaz (1935) ;
  • Luciano Berio, Sequenza evit biolin a-unan, Corale evit biolin ha laz ;
  • Ludwig van Beethoven, kengerzad evit biolin e re muiañ, sonadenn evit biolin n° 9, sonadenn evit biolin n° 5 ;
  • Johannes Brahms, Kengerzad evit biolin e re muiañ, sonadennoù evit biolin ha piano (op. 78, op. 100, op. 108) ;
  • Max Bruch, kengerzad evit biolin n° 1 e sol leiañ ;
  • Claude Debussy, sonadenn evit biolin ha piano ;
  • Antonín Dvořák, kengerzad evit biolin e la leiañ (op. 53 B108) ;
  • César Franck, sonadenn evit biolin ha piano ;
  • Fritz Kreisler, Liebesleid ha Liebesfreud ;
  • Felix Mendelssohn-Bartholdy, ar c'hengerzad evit biolin e mi leiañ (op. 64 n° 2) ;
  • Wolfgang Amadeus Mozart, 5 kengerzad evit biolin (KV 207, 211, 216, 218, 219), sinfonienn gengerzeg (KV 364) ;
  • Niccolò Paganini, 4 kengerzad kentañ, 24 froudenn, Movimento Perpetuo (op. 11) ;
  • Sergeï Prokofiev, kengerzad evit biolin n°1 e re muiañ ha n°2 e sol leiañ ;
  • Maurice Ravel, sonadenn evit biolin ha piano, Tzigane ;
  • Pablo de Sarasate, Faltazienn a gengerz eus Carmen, Zigeunerweisen, Habanera ;
  • Jean Sibelius, kengerzad evit biolin e re leiañ ;
  • Igor Stravinski, kengerzad evit biolin ;
  • Piotr Ilitch Tchaïkovski, kengerzad evit biolin e re muiañ ;
  • Henri Vieuxtemps, 6 kengerzad evit biolin  ;
  • Antonio Vivaldi, Ar pevar amzer , kengerzad e la leiañ, kengerzad e sol leiañ ;
  • Eugène Ysaÿe, sonadennoù evit biolin a-unan, op. 27

[kemmañ] Sonerezh hengounel

E Breizh ez eus chomet un hengoun bev d'ober gant ar violin e Bro-Roazhon, Bro ar Vez, Bro-Pentevr ha Bro-Vigoudenn pergen. En Iwerzhon, e reer fidil eus ar benveg ha fidléir eus ar soner anezhi.

[kemmañ] jazz ha rock

Biolinourien evel Stéphane Grappelli (a-wezhioù ambrouget gant Yehudi Menuhin), Elek Bacsik, Jean-Luc Ponty, Arnaud Samuel, Didier Lockwood, sonaozourien evel John McLaughlin, Frank Zappa, a zo bet lodek evit ledanaat implij ar benveg-mañ.

[kemmañ] Ratreañ

A-raok seniñ, e lakaer rousin war ar wareg.

[kemmañ] Fiziologiezh

[kemmañ] Plastegezh an empenn

Gant plastegezh an empenn e reer anv eus barregezh an empenn da gemmañ e framm pe e mont en-dro goude e staliadur e-kerzh ma vez ganet en egin.

[kemmañ] Strafuilhoù

[kemmañ] Gwelet ivez

[kemmañ] Daveennoù

  1. Le violon, une introduction à son histoire, à sa facture et à son jeu, Eduard Melkus, Van de Velde, ISBN 2-85868-097-3

[kemmañ] Liammoù diabarzh

  • Binvioù dre gerdin
  • Klaviaz
  • Pevard dre gerdin
  • Kentañ biolin hag eil violin

[kemmañ] Liammoù diavaez

Commons
Dafar ouzhpenn a-fed an tem-mañ a vez kavet e-barzh Wiki.Commons