Elena

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Er vitologiezh gresian, Elena (Ἑλένη, Helénē), anvet ivez Elena Troia, a oa merc'h Zeus ha Leda ha gwreg Menelaos, Roue Sparta. C'hoar kastor ha Polideukes, ha Klitaimnestra e oa. He skrapadenn gant Paris a zegasas brezel Troia.

Teseus o skrapañ Elena, oberenn eus Polignotos war-dro 430–420 kent J.-K., Mirdi broadel arkeologiezh Aten
Teseus o skrapañ Elena, oberenn eus Polignotos war-dro 430–420 kent J.-K., Mirdi broadel arkeologiezh Aten

Taolenn

[kemmañ] Etimologiezh

Meur a vartezeadenn zo bet. Ma'z eo a orin Indezeuropek, e c'hallfe dont diouzh ar wrizienn *wel- "treiñ, rollañ"[1] pe "goleiñ, gronnañ" (keñveriañ gant Varouna, Veles), peotramant eus *sel- "berañ, diverañ, redek". Gallout a rafed tostaat hec'h anv ivez eus anv Sanskritek Saraniou zo skrapet er Rigveda (10.17.2), ar pezh a ziskouezfe marteze o defe an div vojenn ur memes mojenn indezeuropeg da orin.

Anv Elena n'eo ket kar tamm ebet d'an anv Hellened a dalvez da envel ar C'hresianed ivez, evel ma vez lavaret a-wezhioù. Dont a ra an anv-se eus ar wrizienn *sed- "azezañ, annezañ").


Elena Troia gant Evelyn de Morgan, 1898
Elena Troia gant Evelyn de Morgan, 1898

[kemmañ] Mojenn

[kemmañ] Orin ha yaouankis

Leda, gwreg Tindareos, roue Sparta, he doa bet pevar bugel, ar c'hevelled Kastor et Polideukes, Klitaimnestra hag Elena. Met Elena ha Polideukes a oa bugale Zeus e gwirionez. Hervez unan eus stumoù ar vojenn-se e tiskennas an doue betek Leda dindan stumm un alarc'h hag e tozvas ur vi a ziflukas dioutañ e zaou vugel hag un all a ziflukas dioutañ Klitaimnestra ha Kastor, bugale Tindareos.

Dispar e oa kened Elena ha skrapet e voe gant Teseus a gasas anezhi betek Atika pa oa yaouankik c'hoazh, Met e-keit ma oa aet Theseus d'an Ifernioù e teuas he breudeur war he sikour hag e kasjont anezhi da Sparta war un dro gant Aitra, mamm Teseus.

[kemmañ] Ar bleustrerien ha le Tindareos

Pa oa degouezhet en oad da zimeziñ e oa goulennet gant holl dierned Bro-C'hres (gwelet a-is) a zeuas gant profoù kaer da Sparta. Ne c'halle Tindareos kemer hini eus o frofoù na kas hini eus ar bleustrerien diwar-dro gant aon rak feukañ anezhe ha reiñ un abeg dezhe da zisklêriañ ar brezel. Kinnig a reas Odiseus un diskoulm dezhañ gant ma skoazellfe anezhañ d'ober al lez da Benelope, merc'h Ikarios. Asantiñ a reas Tindareos hag Odiseus a lavaras dezhañ aberzhiñ ur marc'h ha lakaat ar bleustrerien da vont pep hini d'e dro, war kroc'hen al loen-kezeg evit touiñ ul le bras kent na vefe disklêriet an disentez : forzh pehini a vefe choazet evit eureudiñ Elena e rofe an holl o ger da zont war e sikour betek-gouzout e klaskfe unan bennak kemer e wreg digantañ.


Roll ar bleustrerien hervez ar skrivagnerien
Apollodoros
(Bib., III, 10, 8)
Hesiodos
(Kat., frg. 68)
Hyginus
(Moj., LXXXI, XCVII)
Agapenor Agapenor
Ajas mab Oileos Ajas mab Oileos
Ajas mab Telamonios Ajas mab Telamonios Ajas mab Telamonios
Alkmaion
Añfilokos Añfilokos
Añfimakos Añfimakos
Ankaios
Antilokos Antilokos
Askalafos Askalafos
Blaniros
Clitios mab Euritos
Diomedes Diomedes
Elefenor Elefenor Elefenor
Epistrofos
Eumelos Eumelos
Euripiles Euripiles
Ialmenos
Idomeneus Idomeneus
Leitos
Leonteus Leonteus
Likomedes
Makaon Makaon
Meges Meges
Menelaos Menelaos Menelaos
Menesteus Menesteus Menesteus
Meriones
Nireus
Patrokles Patrokles
Peneleos Peneleos
Femios
Fidipos
Filoktetes Filoktetes Filoktetes
Podaleirios Podaleirios
Odiseus Odiseus Odiseus

[kemmañ] Orin Brezel Troia

Skrapadenn Elena, gant Guido Reni (1631, ul lodenn eus al livadur)
Skrapadenn Elena, gant Guido Reni (1631, ul lodenn eus al livadur)

Hervez ar mojennoù e vije bet choazet ar bravañ eus ar briñsed gant Elena hec'h-unan daoust ma ne oa ket an hini bourraplañ. Hervez danevelloù all e vije bet kemeret an diviz gant Tindareos a choazas an hini a oa ar pinvidikañ ha n'eo ket an hini a blije ar muiañ d'e verc'h. Dimeziñ a reas Elena gant Menelaos hag ur verc'h a c'hanas : Hermione. E-keit ha ma oa aet da Enez Kreta e tegouezhas ar priñs Paris e Sparta. Hervez lod eus an danevelloù en dije desevet anezhi hag hervez lod all en dije he skrapet dre nerzh ha kaset anezhi da Droia. Goude e zistro e savas Menelaos hag e vreur Agamemnon un arme evit mont da gerc'hat Elena da Droia gant sikour ar bleustrerien all.


Hervez ar barzh Stesikoros (VIet kantved kent J.-K.)) e vije bet kaset Elena da roue Egipt, Proteus, evit bezañ dalc'het e surentez e-doug beaj he fried ha ne vije bet lezet ken ur spes heñvel outi e Sparta gant Zeus hag Hera. Hennezh en dije kaset Paris d'ar gêr o reiñ e-giz-se un abeg evit brezel Troia a oa bet divizet gant Zeus evit bihanaat drougiezh ha niver an dud. Goude ar brezel en dije adkavet Menelaos e wreg en Egipt ha kaset anezhi d'ar gêr.


En Ilias, emañ Elena en un degouezh reuzus. Rediet eo gant Afrodite da vezañ maouez Paris hag e oar e laka an holl da c'houzañv abalamour d'he emzalc'h. Tamall a ra an dra-se dezhi hec'h-unan met, peurliesañ, an Droianed ne daolont ket ar garez warni ha morse, emezi, ne vez graet rebechoù outi gant Priam pe Hektor. En un arroud brudet, war mogerioù Troia, e lavar ar re gozh ouzh he gwelet emañ en tu all d'ar rebechoù abalamour d'he c'hened dispar.


En Odiseia e vev e Sparta, graet ar peoc'h ganti hag he fried. Un den divinadellus eo-hi. Danevell a ra penaos hi hec'h-unan he deus anavezet Odiseus e Troia, pa oa deuet dic'hizet e kêr, ha kontañ he flijadur pa lazhas ur bern Troianed. Diouzh an tu all e lavar Menelaos penaos e temptas an Akeaned kuzhet e marc'h Troia o trevezañ mouezh o gwragez, evit lakaat anezhe da zont er-maez a-raok ar c'houlz. Daoust ha ret eo gwelet amañ muioc'h evit strivoù ur vaouez a rank ober gant an hini kreñvañ?

[kemmañ] Alioù diwar-benn Elena Troia

Menelaos oc'h adkavout Elena, lestr atikat gant tresadennoù ruz, 450-440 kent J.-K., Mirdi al Louvre
Menelaos oc'h adkavout Elena, lestr atikat gant tresadennoù ruz, 450-440 kent J.-K., Mirdi al Louvre


Peurliesañ ez eo garv ar skrivagnerien c'hresian pe roman en he c'heñver. Met savet e voe meuleudioù dezhi ivez alies, gant Gorgias hag Isokrates peurgetket, rak gallout a rae ar brezegerien diskouez pegen dornet e oant o tivizout diwar-benn un danvez diaes evel hemañ.

[kemmañ] Elena Troia en Arzoù

[kemmañ] Levrioù

  • Faust II gant Johann Wolfgang von Goethe, 1832. En oberenn-se e taol Elena, degaset gant Mefistofeles, kehel war Faust.
  • La Belle Hélène, C'hoariganig gant Offenbach
  • La guerre de Troie n'aura pas lieu, pezh-c'hoari gant Jean Giraudoux.

[kemmañ] Mediaioù

  • The Private Life of Helen of Troy, eo anv ur film mut.
  • Helen of Troy zo ur film skinwel a ziskouez he buhez betek drouziwezh Troia.
  • Elena a oa unan eus tud pennañ an heuliad Kolchak: The Night Stalker el lodenn anvet "The Youth Killer". Er film-se, Elena he deus bevet a-hed ar c'hantvedoù oc'h aberzhiñ tud yaouank disi d'an doueeez Hekate evit chom brav.
  • E 2004, Elena Troia a oa unan eus pennañ tud ar film Troia, hag e oa c'hoariet gant an aktourez Diane Kruger.


[kemmañ] Mammennoù

[kemmañ] Notennoù

  1. American Heritage® Dictionary: Indo-European roots: wel.