Тюмень
Wikipediaри материал
Тюмень — Тюмень облаçĕн тĕп хули.
Тупмалли |
[тӳрлет] Географи
Хула Анăç Çĕпĕрте, Typа шывĕ çинче вырнаçнă. Мускава çитме Москвы 2144 çухрăм. Çĕр лаптăкĕ 235 çм². Трансçĕпĕр магистралĕн чукун çул çыххи. Юханшыв порчĕ. Тĕнче аэропорчĕ «Рощино», местный — «Плеханово».
[тӳрлет] Климат
Климачĕ континенталлă. Часах хăвăрт улшăнуллă çанталăк. Вăтам температура, кăрлач −17 °С (чи сивви −49 °С). Вăтам температура утă +18 °С, чи шăрăххи +38 °С.
[тӳрлет] Истори
1586 çулхи утă, 29 Чимги-Тура (Чинги-Тура) карманĕ патĕнче, Фёдор Иванович патша хушнипе Тюмень острогне никĕсленĕ. Ун çинчен çапла çырнă: «Лета 7093 (1586) посланы воеводы с Москвы Василие Борисов Сукин, да Иван Мясной, да письменный голова Данило Чулков с тремя сты человек, поставиша град Тюмень июля в 29 день, еже Чимги слых…» Карман валли анлă сăмсаха суйласа илнĕ, анăç енчен — çырмасем, Тюменка шыв, тухăç енче —Тура шывĕ.
Тюмень Вăтам Азирен Атăлçине пыракан авалхи караван çулĕ çинче ларать. Вăл çулăн пайне тюмень туртăмĕ» тенĕ, уншăн Кăнтăр Çĕпĕрти кочевникĕсем пĕр-пĕринпе ĕмĕр-ĕмĕрĕпе кĕрешнĕ. Шыв çулĕсемпе Тюмень Крайний Çурçĕр тата Аякри Тухăç çĕрĕсемпе çыхăнать. Малтан хулара хĕсмет çыннисем пурăнннă: боярсем, стрелецсем, казаксем. Кунтах 1605 çулта Çĕпĕрти пĕрремĕш Ям слободине никĕсленĕ.
XVIII ĕмĕр пуçламăшĕнче Тюмень Раççей Çĕпĕрĕн Китайпа сутă-илӳ тумалли çыхăнăвĕн çыххи пулса тăнă. Хула хăйĕн лаптăкне анлăлатнă. Тимĕрçĕ ĕçĕ, чансем шăратас, сăран промыçлĕ ĕçĕ хăвăрт аталана тытăннă. XIX ĕмĕрте хулан аталану ярăмĕ пуçланать. Çак вырăнтан материк варрине пĕрремĕш çĕруçакансем тухса кайнă, Çĕпĕрти пĕрремĕш пăрахутсем кунтан шыва тухнă, Тюменьре пĕрремĕш православи хăрамĕсем уçăлнă, чукун çул, шыв пăрăхĕсем хунă, телеграфа ĕçе кĕртнĕ. Паянкунхи Тюмень — пысăк промыçлă тĕпĕ, тĕпчев, культура тата спорт хули. Юлашки çулсенче хула питĕ хытă улшăнса кайнă. Çĕнĕ микрорайонсем, автомобиль çулĕсем, кĕперсем тунă, урамсене сарлăлатнă.