Пеленçер (Пăлхар)
Wikipediaри материал
Авалхи çыравçă Табари хăйĕн питĕ паллă "Анналсем" кĕнекинче хасарсемпе сăварсем çине Эрменстанри рапсен тăрăнĕ Джаррах ибн-Абдуллах ал Хакими тапăнса кĕнине çырса кăтартать. Арапсем Дербента тытса илеççĕ. Хасарсемпе сăварсем вĕсене хирĕç вăрçăпа тухаççĕ, анчах çĕнтереймеççĕ. Арапсем Пеленçер (Беленджер) хулине туртса илеççĕ. Ибн-ал-Асири ăна хасарсен чи паллă карманĕ тесе калать. Табари çав кармана Пăлхар (Булкар) тесе çырнă. М.И.Артамонов "Хасарсен историĕ" кĕнекинче кун пирки çапла çырать: "У Табари она названа Булкар. Так, судя по его словам, назвалась страна по имени населявших ее болгар, составляющих, по свидетельству "Армянской географии", один народ с хазарами". Çакна А.Я.Гаркави те 1887 çулта "Существовала ли у хазар столица под названием Баланджар?" статьинче çирĕплетсех калать. Апла пулсан, пăлхарсем те, сăварсем те, хасарсем те чăннипех те чылай вăхăт пĕр халăхлă пурăннă, кӳршисем вĕсене пĕтĕмлетсе пĕр сăмахпа, тепĕр кӳршисем - тепĕр сăмахпа чĕнме пултарнă. Ун чухне Пеленçер хулинче Улăп-Илитверĕн ачи е мăнукĕ патшара ларнă пулас. "Этот правитель, именуемый у ибн-ал-Асира сахиб, а у Билами - Михтар, был наследственным князем болгар, одним из потомков Алп-Илитвера, - çырать М.И.Артамонов, - оказавшимся в более тесной зависимости от хазар, чем его предок". Пеленçер (Пăлхар) тăшмана тӳрех парăнман. Çакă арапсене питĕ тарăхтарнă. Кайран, хулана туртса илне хыççăн, Джаррах ибн-Абдуллах ал Хакими тыткăна илнĕ хула çыннисене юханшывра путарса вĕлерме хушать. Ку халĕ Сулак юханшывĕ пулĕ теççĕ. Пеленçер (Пăлхар) çыннисем вара çурçĕрелле тараççĕ. Кун пирки М.И.Артамонов "Хасарсен историĕ" кĕнекере çырать: "Многие из них бежали на север. Два столетия спустя ибн-Фадлан нашел несколько тысяч беленджерцев среди волжских булгар". М.И.Артамонов тата хунсен патшалăхĕн çурçĕр пайне Пулхер-Пăлхар (Булкер-Болгар) тет. Кунта пĕрсула (барсил-берсула) йăхĕсем пурăннă. Вĕсем те каярахпа Вăтам Атăл çине куçса кайнă. Эппин, чăнах та, Атăлçи Пăлхар патшалăхне никĕслекенсем Купрат патша тăхăмĕсем çеç мар, хальхи чăваш ашшĕсем - хасарсем те, сăварсем те, ытти хунсем те пулнă. Пăлхарсем VII- VIII ĕмĕрсенче Хура тинĕс хĕрринче çеç мар, Каспи тинĕс хĕрринче те пурăнни палăрать. Ахальтен мар ĕнтĕ, Азербайджан çĕрĕ çинче (топонимика) пăлхар (болгар), пăлкар (болкар), пулхар (булхар) ятсем час-часах тĕл пулаççĕ.