Rhys Goch Eryri

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Bardd o gyfnod Owain Glyndŵr a Rhyfeloedd y Rhosynnau oedd Rhys Goch Eryri (fl. 1385 - 1448). Roedd yn gywyddwr medrus a phriodolir nifer o gerddi brud iddo yn ogystal. Roedd yn frodor o ardal Beddgelert yn yr hen Sir Gaernarfon (Gwynedd). Ei athro barddol oedd Gruffudd Llwyd ap Dafydd ap Einion Llygliw. Roedd yn gyfaill i'r bardd Llywelyn ap Moel y Pantri a chanodd farwnad iddo. Ceir cyfres o gerddi ymryson rhwng Rhys, Llywelyn a Siôn Cent ynghlych swyddogaeth y beirdd a natur yr Awen. Ymhlith y beirdd eraill yr oedd yn adnabod yr oedd Dafydd Nanmor, a drigai yn yr un ardal; mae'n bosibl fod Rhys Goch yn athro barddol iddo. Yn ôl traddodiad treuliodd Rhys Goch ei oes gyfan yn ardal Eryri. Roedd ganddo blasdy bychan yn Hafod Garegog ger Beddgelert a chafodd ei gladdu yn y pentref, yn eglwys Priordy Beddgelert, yn ôl y traddodiad.

Taflen Cynnwys

[golygu] Ei gerddi

Ceir sawl testun cerdd brud a briodolir i Rys ond mae'r awduraeth yn ansicr ac yn cael ei gwrthod gan ysgolheigion diweddar. Cywyddau traddodiadol yw'r mwyafrif o'i gerddi. Ei brif noddwr oedd Gwilym ap Gruffudd o'r Penrhyn (ardal Llandygái, ger Bangor).

[golygu] Cywyddau mawl

Canodd i Robert ap Meredudd, un o hynafwyr Syr John Wynne o Wydir, pan fu'r uchelwr hwnnw allan gyda Glyndŵr. Ceir cywydd yn olrhain achau Wiliam Fychan Siambrlen Hen a chywydd i Syr Gruffudd Fychan. Canodd foliant i lys Gwilym ap Gruffudd. Yn y cerddi hyn amlygir cefnogaeth y bardd i achos Owain Glyndŵr.

[golygu] Cywyddau marwnad

Canodd farwnadau i Feredudd ap Cynfrig o Fôn, Gwilym ap Gruffudd. Canodd farwnad i'w gyfaill a chyd-fardd Llywelyn ap Moel y Pantri.

[golygu] Cerddi eraill

Priodolir y gerdd ymddiddan rhwng bardd a Charnedd Llywelyn i Rys Goch, ond bernir heddiw mai Ieuan ap Gruffudd Leiaf oedd yr awdur. Diddorol hefyd a phwysig er mwyn deall syniadaeth y beirdd am eu crefft yn y cyfnod hwnnw yw'r cywyddau ymryson rhwng Rhys Goch a Siôn Cent.

Ceir cywyddau ganddo i ddiolch am gyllell hir, a dau gywydd dychanol i'r farf. Ei gerdd fwyaf anghyffredin efallai yw cywydd i'r llwynog yn erchi iddo ladd paun y bardd Dafydd Nanmor, cymydog iddo.

Canodd gywydd i Feuno Sant yn ogystal.

[golygu] Llyfryddiaeth

  • Henry Lewis ac eraill (gol.), Cywyddau Iolo Goch ac Eraill (Caerdydd, 1937). Mae'r 'eraill' yn cynnwys adran o destunau Rhys Goch Eryri, golygwyd gan Ifor Williams.


Beirdd yr Uchelwyr Iolo
Dafydd ap Gwilym | Dafydd Gorlech | Gruffudd ap Dafydd ap Tudur | Gruffudd Hiraethog | Guto'r Glyn | Gwilym Ddu o Arfon | Gwilym Tew | Hywel Cilan | Iolo Goch | Rhisiart ap Rhys | Rhys Goch Eryri | Simwnt Fychan | Tudur ap Gwyn Hagr