Llyfrgell Deiniol Sant

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Mae Llyfrgell Deiniol Sant yn sefydliad nodedig ac unigryw a hi yw’r llyfrgell breswyl fwyaf yng ngwledydd Prydain. Fe'i lleolir ym Mhenarlâg, Sir y Fflint. Fe’i sefydlwyd gan y gwladweinydd Fictoriaidd enwog, William Ewart Gladstone. Yn dilyn ei farwolaeth ym 1898 datblygodd Llyfrgell Deiniol Sant yn deyrnged i’w fywyd a’i waith. Fe'i henwir ar ôl Sant Deiniol, nawddsant eglwys y plwyf ac esgob cyntaf Bangor.

[golygu] Hanes sefydlu'r llyfrgell

Bu Gladstone yn fyfyriwr ac yn ysgolhaig, yn ddarllenydd brwd ac yn gasglwr llyfrau, drwy gydol ei oes ac mae ei lyfrgell ryfeddol yn adlewyrchu ystod eang diddordebau gwir bolymath Fictoriaidd.

Creadigaeth Gladstone ei hun oedd y llyfrgell a gyflwynodd i’r genedl. Mab ydoedd i fasnachwr a chymwynaswr cefnog yn Lerpwl, a phan oedd yn fachgen ifanc cyflwynodd yr awdures Hannah More gopi o’i Sacred Dramas iddo; a dyna ddechrau ar ei gasgliad. Casglodd lyfrau tra yn Eton a thyfodd ei gasgliad yn sylweddol yn ystod ei gyfnod yng Ngholeg Eglwys Crist, Rhydychen. Tra oedd yn Rhydychen enillodd radd dosbarth cyntaf dwbl yn y Clasuron a Mathemateg a gradd dosbarth cyntaf arall yn un o’r pynciau a oedd wrth fodd ei galon, sef Hanes.

Cafodd yrfa wleidyddol faith o 63 blynedd gyda'r Rhyddfrydwyr, gan gynnwys pedwar cyfnod yn brif weinidog. Yn ystod y blynyddoedd hynny cadwodd gofnod manwl o’i lyfrau ac mae mynych gyfeiriadau yn ei ddyddiaduron at y siopau a’r catalogau y bu’n chwilota ynddynt yn ogystal â’r llyfrau a ddarllenai yn ei stydi yng Nghastell Penarlâg ger Caer, yr ystafell a alwai ef yn “Deml Heddwch”. Wrth fynd yn hŷn dechreuodd ystyried y posibiliadau o sicrhau fod ei lyfrgell bersonol ar gael i eraill.

"Byddai’n aml yn ystyried," ysgrifennodd ei ferch, Mary Drew, "sut oedd dod â darllenwyr oedd heb lyfrau a llyfrau oedd heb ddarllenwyr at ei gilydd. Yn raddol datblygodd y syniad yn gynllun ar gyfer cyflwyno ei lyfrgell fel Canolfan Bywyd Cristnogol mewn cartref gwledig. Hyn oll er hyrwyddo ymchwil a dysg ddwyfol."

Sylweddolodd Gladstone y byddai’r llyfrau ar Ddiwinyddiaeth a’r Dyniaethau o werth mawr i holl aelodau’r Eglwys Gristnogol o ba enwad bynnag ar gyfer yr hyn a alwai’n "ddysg ddwyfol". Ond dymunai roi cyfle i fyfyrwyr yn y Dyniaethau o grefyddau eraill y byd, yn ogystal â’r rhai heb grefydd, gael defnyddio’r llyfrgell hefyd. Roedd angen llety ar y darllenwyr potensial hyn i ddarllen a chael amser i fyfyrio ac astudio o fewn cymuned ysgolheigaidd. Hynny yw, roedd angen eu "Teml Heddwch" eu hunain arnynt.

Dechreuwyd gwireddu’r weledigaeth hon ym 1889 pan godwyd dwy ystafell fawr haearn, wedi’u leinio â ffelt a phîn gyda 6 neu 7 alcof y gellid eu defnyddio’n ystafelloedd astudio. Cafwyd gafael ar dŷ cydffiniol er mwyn darparu "llety rhad ynghyd â chymdeithas gydnaws i eneidiau hoff cytûn."

Ac yntau dros ei bedwar ugain, ymgymerodd Gladstone ei hun â’r dasg anhygoel o gludo 32,000 o’i lyfrau i’w cartref newydd. Gyda chymorth gwas ac un o’i ferched, symudwyd y rhan fwyaf o’r llyfrau mewn berfa – roedd dros chwarter milltir rhwng stydi Gladstone a’r llyfrgell! "Pa ddyn, sydd wir yn caru ei lyfrau, a fyddai’n dirprwyo’r gwaith o’u cyflwyno i’w cartref newydd, i berson arall cyhyd ag y bo anadl yn ei gorff," meddai.

Cam cyntaf yn unig yn y broses o wireddu ei uchelgais i greu llyfrgell breswyl oedd yr adeilad dros dro. Trafododd ei obeithion gyda’i deulu a’r Ymddiriedolwyr a apwyntiwyd i ofalu am y casgliad. Rhoddodd £40,000 i’r llyfrgell, sy’n dangos nad hobi ymylol oedd hyn – dyma oedd ei brif gymynrodd.

Wedi ei farwolaeth yn 1898, lansiwyd apêl gyhoeddus i ariannu codi adeilad a fyddai’n gartref teilwng i’r casgliad ac i gymryd lle’r adeilad dros dro. Gyda’r £9,000 a gasglwyd codwyd adeilad trawiadol wedi’i gynllunio gan John Douglas. Agorwyd y llyfrgell newydd ym 1902, yn Gofeb Genedlaethol i W.E. Gladstone. Gwireddwyd gweledigaeth y Sylfaenydd yn ei chyfanrwydd pan agorwyd yr asgell breswyl yn 1907. Teulu Gladstone ei hun fu’n gyfrifol am ariannu’r estyniad a thrwy hyn greu’r sefydliad hynod nodedig ac unigryw hwn.

Ar hyd y blynyddoedd bu’r llyfrgell yn ddiwyd yn casglu llyfrau a adlewyrchai brif ddiddordebau Gladstone. Bellach mae’n gartref i 200,000 o gyfrolau ar Ddiwinyddiaeth a Hanes, ynghyd â deunyddiau sylfaenol gwych ar Athroniaeth, y Clasuron a Llenyddiaeth. Ceir hefyd gasgliadau llawysgrif pwysig o tua 250,000 eitem sy’n cynnwys llawer o ohebiaeth Gladstone.

Hyd heddiw mae Llyfrgell Deiniol Sant yn hafan i’r myfyriwr a’r ymchwilydd, i’r llyfrbryf a’r clerigwr, i wŷr a gwragedd lleyg o bob enwad ac i’r sawl sy’n dymuno encilio. Hafan i astudio neu orffwys am y tâl lleiaf posibl yn unol â gweledigaeth y sylfaenydd.

[golygu] Dyddiadau Arwyddocaol

  • 1809 - Blwyddyn geni William Gladstone
  • 1889 - Y Llyfrgell Haearn
  • 1894 - Yr Hostel cyntaf i’r myfyrwyr yn y tŷ cydffiniol
  • 1898 - Marwolaeth Gladstone. Claddwyd yn Abaty Westminster
  • 1899 - Torrwyd y dywarchen gyntaf gan Catherine, gweddw Gladstone, a gosodwyd y maen cyntaf gan Dug Westminster ar ran y pwyllgor coffa cenedlaethol
  • 1902 14 Hydref - Agoriad swyddogol Llyfrgell Deiniol Sant. Lleiafswm o £300 y flwyddyn (£15,000) i’w wario ar lyfrau
  • 1903 - Dechrau ar yr asgell breswyl. Y teulu oedd yn gyfrifol am yr holl gostau
  • 1908 3 Ionawr - Agoriad swyddogol yr asgell breswyl

[golygu] Cyfeiriadau

  • Mae'r erthygl hon yn cynnwys testun o "Llyfrgell Gladstone: Braslun o'r Hanes" [Heb Hawlfraint arno].
Ieithoedd eraill