Gŵyl Mabsant
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Gŵyl Mabsant (neu Gwylmabsant) yw'r ŵyl a gysylltid â sant eglwys plwyf yng Nghymru, yn arbennig yn y cyfnod cyn y Diwygiad Protestannaidd.
Yr oedd yr Ŵyl Mabsant yn un o achlysuron cymdeithasol pwysicaf y flwyddyn i'r plwyfolion. Roedd yn cael ei dathlu â chanu a dawnsio a dirywiai weithiau'n rhialtwch cyffredinol. Cynhelid ffeiriau mewn rhai plwyfi a byddai'r dathlu'n parhau am wythnos weithiau, er mai un diwrnod arbennig oedd yr ŵyl ei hun. Canolbwynt yr ŵyl oedd llan yr eglwys leol fel arfer.
Gyda threigliad amser collwyd ysytyr crefyddol yr ŵyl ac fe aeth yn achlysur seciwlar yn bennaf gyda'r pwyslais ar wledda, yfed ac ymladd hefyd mewn canlyniad i hynny. Ar Ynys Môn, er enghraifft, byddai pobl yn trefnu rasus i ddynion a cheffylau gyda phobl yn betio ar y canlyniad.
Roedd yr Ymneilltuwyr - yn arbennig y Methodistiaid - yn feirniadol iawn o'r gwyliau mabsant am eu bod yn cynrychioli "tywyllwch" yr oes Gatholig a theyrnasiad "ofergoelion Pabyddol".
Cysylltir yr Ŵyl Mabsant â'r baledi poblogaidd hefyd. Roedd yn amser da i faledwyr crwydrol Cymru werthu eu cerddi. Mae nifer o gerddi rhydd y cyfnod o'r unfed ganrif ar bymtheg hyd ddiwedd y ddeunawfed yn gerddi i'w canu yn y gwyliau mabsant. Yn ôl William Morris chwareuwyd anterliwt yng Ngŵylmabsant Tudno, plwyf Llanwoddan, 'a charreg fawr ysgwâr a thywarch rhyd-ddi ydoedd y stage...'. Mae digon o dystiolaeth ar gael fod chwarae anterliwt yn rhan o'r ŵyl mewn rhannau eraill o Gymru yn ogystal.
[golygu] Llyfryddiaeth
- J.E. Caerwyn-Williams (gol.), Llên a Llafar Môn (Llangefni, 1963)
- G.J. Williams, 'Glamorgan Customs in the Eighteenth Century', yn Gwerin (cyf. 1, 1957)