Plwton (planed gorrach)
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Planed gorrach, yn ôl penderfyniad yr Undeb Seryddol Rhyngwladol (IAU) ar 24 Awst 2006. Cyn hynny roedd Plwton yn cael ei chyfrif fel y lleiaf o'r planedau. Fe'i enwir ar ôl y duw clasurol. Mae'n rhyw dri chwarter maint y lleuad. Darganfuwyd Plwton gan y seryddwr Americanaidd Clyde Tombaugh yn 1930. Mae gan Plwton dair lloeren: Charon (darganfuwyd yn 1978), Nix, a Hydra (darganfuwyd yn 2005). Mae Plwton yn llai na saeth o loerau Cysawd yr Haul: Y Lleuad, Io, Ewropa, Ganymede, Calisto, Titan a Thriton. Cylchdro: 5,913,520,000 km (39.5 Unedau Seryddol) o'r Haul (fel rheol)
Tryfesur: 2274 km
Cynhwysedd: 1.27e22 kg
Duw yr is-fyd ydy Plwton ym mytholeg y Rhufeiniaid.
Cafodd y blaned ei darganfod ym 1930 gan Clyde W.Tombaugh yn yr Arsyllfa Lowell yn Arizona.
Mae cylchdro Plwton yn dra-echreiddig. Weithiau mae'n nes i'r Haul na Neifion (fel oedd e o Ionawr 1979 hyd Chwefror 1999). Mae Plwton yn chwyldroi yn y cyfeiriad cyferbyniol i'r rhan fwyaf o'r planedau eraill. Mae tymheredd arwyneb Plwton yn amrywio rhwng -235 a -210 C. Mae ei chyfansoddiad yn ddirgel, ond mae ei chynhwysedd (rhyw 2gm/cm3) yn awgrymu ei bod yn gymysgedd o 70% craig a 30% iâ dŵr, yn debyg i Driton. Gan fod cylchdro Plwton mor ryfedd, y mae Plwton weithiau yn ddigon agos at yr Haul i droi rhewogydd ei harwyneb yn nwy a chreu awyrgylch sylweddol wedi ei gyfansoddi bron yn gyfangwbl gan nitrogen a chanddo wyntoedd a chymylau. Serch hynny, gan ei bod yn gorblaned nid oes ganddi ddigon o ddwyster i rwymo awyrgylch am gyfnod hir. Felly mae awyrgylch Plwton yn cael ei greu a'i ddileu yn fuan ar yr un pryd.