Saunders Lewis

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Dramodydd, bardd, nofelydd, hanesydd a gwleidydd oedd John Saunders Lewis (15 Hydref, 1893 - 1 Medi, 1985). Cafodd ei eni yn Wallasey, ger Lerpwl, yn fab i weinidog. Mynychodd brifysgol Lerpwl. Roedd yn un o sylfaenwyr Plaid Cymru. Bu ei ddarlith radio enwog Tynged yr Iaith, a draddodwyd yn 1962, yn sbardun i sefydlu Cymdeithas yr Iaith Gymraeg, ond fel dramodydd y cydnabyddir ef fwyaf.

Taflen Cynnwys

[golygu] Ei yrfa

Saunders Lewis yn 1936
Saunders Lewis yn 1936

Yn 1936 llosgodd Saunders, ynghyd â D. J. Williams a Lewis Valentine, adeiladau yr ysgol fomio ym Mhenyberth ac o ganlyniad collodd ei swydd fel darlithydd yng Ngholeg Prifysgol Abertawe.

Yn fab i Fethodist fe ymunodd â 'r Eglwys Babyddol yn 1932.

Roedd yn gredwr cryf yn y traddodiad Ewropeaidd, ac yn gweld dylanwad Lloegr yn rhwystr i Gymru ddeall y traddodiad hwnnw. Dau ddylanwad mawr arno oedd Emrys ap Iwan a W.B. Yeats.

Yn 1957 ymddeolodd i'w gartref ym Mhenarth, ger Caerdydd ac ymroddai i ysgrifennu ar gyflwr politicaidd ac ieithyddol Cymru. Yn 1962 cyhoeddodd Tynged yr Iaith, Darlith Radio BBC Cymru ar gyfer y flwyddyn honno: y canlyniad fu ymsefydlu Cymdeithas yr Iaith Gymraeg. Fe enwebwyd Saunders Lewis am wobr lenyddol Nobel yn 1971.

[golygu] Ei waith llenyddol

Mae'n debyg mai ei ddramau mwyaf yw Blodeuwedd, sy'n ymwneud â'r gwrthdaro rhwng cariad a chwant, a Siwan. Yn ei nofelau Monica a Merch Gwern Hywel, yn ogystal ag yn Siwan, mae cytundeb priodasol yn holl bwysig ac yn hanfodol er lles cymdeithas.

[golygu] Llyfryddiaeth

[golygu] Barddoniaeth

Casglwyd ei gerddi ynghyd yn y gyfrol Cerddi Saunders Lewis (gol. R. Geraint Gruffydd).

[golygu] Nofelau

[golygu] Dramâu

Casglwyd eu holl ddramâu ynghyd yn ddwy gyfrol, Dramâu Saunders Lewis, dan olygyddiaeth Ioan Williams.

[golygu] Beirniadaeth Lenyddol

  • A School of Welsh Augustans (1924)
  • Ysgrifau Dydd Mercher
  • Meistri'r Canrifoedd (gol. R. Geraint Gruffydd; casgliad)
  • Meistri a'u Crefft (gol. Gwynn ap Gwilym; casgliad)

[golygu] Ysgrifau Gwleidyddol

[golygu] Gweler hefyd

  • Dafydd Jenkins, Tân yn Llŷn (hanes Penyberth)
  • Presenting Saunders Lewis (gol. Alun R. Jones & Gwyn Thomas)
  • Annwyl Kate, Annwyl Saunders (gol. Dafydd Ifans; llythyraeth Saunders â Kate Roberts)
Ieithoedd eraill