Plwton (planed gorrach)

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Plwton yn ei lliwiau cywir
Plwton yn ei lliwiau cywir

Planed gorrach, yn ôl penderfyniad yr Undeb Seryddol Rhyngwladol (IAU) ar 24 Awst 2006. Cyn hynny roedd Plwton yn cael ei chyfrif fel y lleiaf o'r planedau. Fe'i enwir ar ôl y duw clasurol. Mae'n rhyw dri chwarter maint y lleuad. Darganfuwyd Plwton gan y seryddwr Americanaidd Clyde Tombaugh yn 1930. Mae gan Plwton dair lloeren: Charon (darganfuwyd yn 1978), Nix, a Hydra (darganfuwyd yn 2005). Mae Plwton yn llai na saeth o loerau Cysawd yr Haul: Y Lleuad, Io, Ewropa, Ganymede, Calisto, Titan a Thriton. Cylchdro: 5,913,520,000 km (39.5 Unedau Seryddol) o'r Haul (fel rheol)


Tryfesur: 2274 km

Cynhwysedd: 1.27e22 kg

Duw yr is-fyd ydy Plwton ym mytholeg y Rhufeiniaid.

Cafodd y blaned ei darganfod ym 1930 gan Clyde W.Tombaugh yn yr Arsyllfa Lowell yn Arizona.

Mae cylchdro Plwton yn dra-echreiddig. Weithiau mae'n nes i'r Haul na Neifion (fel oedd e o Ionawr 1979 hyd Chwefror 1999). Mae Plwton yn chwyldroi yn y cyfeiriad cyferbyniol i'r rhan fwyaf o'r planedau eraill. Mae tymheredd arwyneb Plwton yn amrywio rhwng -235 a -210 C. Mae ei chyfansoddiad yn ddirgel, ond mae ei chynhwysedd (rhyw 2gm/cm3) yn awgrymu ei bod yn gymysgedd o 70% craig a 30% iâ dŵr, yn debyg i Driton. Gan fod cylchdro Plwton mor ryfedd, y mae Plwton weithiau yn ddigon agos at yr Haul i droi rhewogydd ei harwyneb yn nwy a chreu awyrgylch sylweddol wedi ei gyfansoddi bron yn gyfangwbl gan nitrogen a chanddo wyntoedd a chymylau. Serch hynny, gan ei bod yn gorblaned nid oes ganddi ddigon o ddwyster i rwymo awyrgylch am gyfnod hir. Felly mae awyrgylch Plwton yn cael ei greu a'i ddileu yn fuan ar yr un pryd.