Llydaweg
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Mae'r Llydaweg (Brezhoneg yn y Llydaweg), yn tarddu o'r Frythoneg, fel y gwnaeth y Gymraeg a'r Gernyweg hefyd. Tarddodd y Frythoneg ei hun o'r Gelteg. Siaredir Llydaweg yn Llydaw, yng ngogledd-orllewinol gwladwriaeth Ffrainc, sef Llydaw Isel, sy'n cynnwys Finistère, gorllewin Côtes d'Armor a Morbihan. Mae cysylltiad agos rhwng yr iaith â'r hunaniaeth Lydawaidd.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Hanes
Cafodd y Llydaweg ei chyflwyno i Lydaw gan ymfudwyr o dde-ddwyrain Prydain o'r 4edd hyd at y 6ed ganrif. Ychydig sy'n hysbys am gyflwr ieithyddol y rhan honno o wlad Gâl yr adeg honno ond mae'n bur sicr fod tafodiaith Aleg yn cael ei siarad yno. Nid yw'r Llydaweg ei hun yn perthyn i gangen Celteg y Cyfandir ond yn hytrach i'r Frythoneg sydd, gyda'r Oideleg, yn ffurfio'r gangen Geltaidd a elwir yn Gelteg Ynysig. Glosau ar eiriau Lladin mewn llawysgrifau yw'r cofnodau hynaf o'r iaith Lydaweg sydd ar gael heddiw, ynghyd ag enwau personol a lleol yn yr un ffynhonnellau. Maent yn dyddio o'r 9fed hyd at y 12fed ganrif. Mae'r testunau cyfan cynharaf yn dyddio o ddiwedd yr Oesoedd Canol. Gelwir iaith y cyfnod hwnnw'n Llydaweg Canol. Testunau crefyddol fel bucheddau seintiau yw'r testunau Llydaweg Canol bron i gyd.
[golygu] Llydaweg heddiw
Yn 1999, roedd tua 257 000 o bobl yn medru Llydaweg yn ôl yr INSEE (Sefydliad gwybodaeth ystadegol ac economaidd Ffrainc), sef un rhan o bump o boblogaeth Llydaw Isel. Roedd cefn gwlad Breizh Izel yn uniaith Lydaweg tan yr Ail Ryfel Byd. Oddi ar y rhyfel ychydig o bobl ifanc a fagwyd yn Llydaweg. Ar waetha'r ffaith nad oedd mewnlifiad yn digwydd yr adeg honno ymddengys i'r rhan fwyaf o deuluoedd Llywdaweg benderfynu fagu eu plant yn uniaith Ffrangeg o tua 1946-1950 ymlaen. Mae nifer y siaradwyr iaith gyntaf ar fin cwympo i lefel isel gyda cholli'r genhedlaeth 70 - 80 oed dros y degawdau nesaf yma, sef cnewyllyn y siaradwyr iaith gyntaf. Ar hyn o bryd prin bod 2% o blant Llydaw Isel yn medru'r Llydaweg a'r rhan fwyaf ohonynt oherwydd ymdrech ysgolion Llydaweg Diwan. Rhyw deg mil o blant sydd yn cael eu dysgu yr ysgolion hyn, ac mae'r ffigwr yn codi gan bymtheg y cant pob blwyddyn. Mae yna gyfundrefn Divyezh (dwyeithog cyhoeddus)/Dihun (dwyieithog preifat).
Nid oes gan y Llydaweg unrhyw statws swyddogol fel y Gymraeg, ond mae radio a theledu cyhoeddus yn darlledu rhai rhaglenni Llydaweg bob dydd. Y Llydaweg yw'r iaith Geltaidd gyntaf ar y Wicipedia, gyda mwy na 10,000 o erthyglau wedi eu hysgrifennu ynddi.
[golygu] Beth yw'r gair am...?
- Sut mae - Salud
- Hwyl fawr - Kenavo, kenô
- Diolch - Trugarez, mersi
- Os gwelwch yn dda - Mar plij
- Iechyd da! - Yec'hed mat!
- Nos da! - Noz vat!
[golygu] Llyfryddiaeth
- F. Gourvil, Langue et littérature bretonnes (Paris, 1952)
- Kenneth H. Jackson, A Historical Phonology of Breton (Dulyn, 1967)
- Henry Lewis, Llawlyfr Llydaweg Canol (Caerdydd)
Ieithoedd Celtaidd | ||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Gwelwch hefyd: Ieithyddiaeth · Y Celtiaid · Gwledydd Celtaidd |