Cymdeithas yr Iaith

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Mudiad sy'n ymgyrchu dros y Gymraeg yw Cymdeithas yr Iaith.

Sefydlwyd y gymdeithas ar y pedwerydd o Awst 1962 ym Mhontardawe ym Morgannwg.

Taflen Cynnwys

[golygu] Hanes y Gymdeithas

Sefydlwyd y Gymdeithas ar 4 Awst, 1962 yn ystod Ysgol Haf Plaid Cymru ym Mhontarddulais (neu ym Pontardawe). Roedd darlith Saunders Lewis, Tynged yr Iaith, yn ysbrydolaeth i sefydlu'r Gymdeithas.

Yn Chwefror 1963 gwelwyd y protestiadau torfol cyntaf pan ataliwyd y traffig ar Bont Trefechan Aberystwyth gan fyfyrwyr o Aberystwyth a Bangor. Yn ystod y 1960au a'r 1970au bu nifer o brotestiadau didrais tebyg a charcharwyd neu ddirwywyd ymgyrchwyr. Ymhlith y rhain oedd y canwr poblogaidd Dafydd Iwan.

Enillwyd rhai consesiynau gan y Llywodraeth gan gynnwys Deddf Iaith 1967 a chynhyrchwyd ffurflenni dwyieithog gan rai cyrff cyhoeddus.

Am gyfnod peintiwyd neu ddifrodwyd arwyddion ffyrdd uniaith Saesneg ar hyd a lled Cymru gan gefnogwyr y Gymdeithas ac arweiniodd yr ymgyrch hon at sefydlu'r egwyddor o arwyddion dwyieithog yng Nghymru.

[golygu] Darlledu

Ar ddechrau'r 1970au dechreuodd Cymdeithas yr Iaith ymgyrchu dros wasanaeth darlledu radio a theledu Cymraeg.

Gwrthododd rhai protestwyr â phrynu trwyddedau teledu a bu eraill yn dringo mastiau darlledu ac yn ymyrryd â stiwdios teledu.

Cynyddodd y pwysau ar yr awdurdodau darlledu i gynnig gwasanaeth Cymraeg ac yn 1977 sefydlwyd Radio Cymru gan y BBC.

Roedd cynlluniau hefyd i sefydlu sianel deledu ar wahân ar gyfer rhaglenni Cymraeg ond yn 1979 cyhoeddodd y Llywodraeth Geidwadol na fyddai'n cadw'r addewid i sefydlu'r fath sianel.

Gan hynny, cyhoeddodd Gwynfor Evans y byddai'n dechrau ymprydio oni fyddai'r Llywodraeth yn anrhydeddu ei haddewid. Achosodd y penderfyniad hwn gryn gynnwrf ac ofnid y gallai arwain at ymgyrchu treisgar.

Yn y pen draw ildiodd y Llywodraeth i'r pwysau a chyhoeddwyd ym mis Medi 1980 y darlledid rhaglenni teledu Cymraeg ar y bedwaredd sianel newydd. Lansiwyd Sianel Pedwar Cymru (S4C) yn 1982.

Erbyn heddiw, mae Cymdeithas yr Iaith yn galw am drafodaeth agored ar ddyfodol darlledu a'r cyfryngau newydd yn Gymraeg, a sut gellir sicrhau lle blaenllaw i'r Gymraeg yn y datblygiadau hyn.

Ymysg y pynciau maent yn ymgyrchu amdanynt mae:

  • Y trafodaethau ynglyn â dyfodol S4C
  • Papur gwyrdd y llywodraeth ar siarter newydd y BBC
  • Effaith diffodd signalau teledu analog o fewn tair blynedd
  • Cyfleoedd newydd radio a theledu lleol
  • Y we a phlatfformiau newydd o gyfathrebu
  • Ariannu'r chwyldro digidol yn Gymraeg
  • Hybu'r rhithfro

[golygu] Deddf Eiddo

Cred Cymdeithas yr Iaith fod dyfodol yr iaith Gymraeg yn dibynnu ar sefydlu dyfodol i gymunedau lleol ym mhob rhan o Gymru. Credant fod polisiau teg ym maes tai a chynllunio yn gwbwl hanfodol.

Maent yn galw am i'r awdurdodau sicrhau bod gan bobl y gallu i brynu neu rentu tai yn eu cymunedau, ac i beidio â rhoi caniatâd i ddatblygiadau tai a all niweidio'r gymuned leol, yr iaith Gymraeg neu'r amgylchedd naturiol.

Ar ddechrau 2004, cychwynodd Cymdeithas yr Iaith ar flwyddyn o ymgyrchu, er mwyn tynnu sylw at yr angen am Ddeddf Eiddo i Gymru.

[golygu] Deddf Iaith

Mae Cymdeithas yr Iaith Gymraeg yn galw am Ddeddf Iaith Newydd i Gymru, a fydd yn ateb anghenion y Gymraeg yn yr oes fodern ac yn sicrhau bod gan bawb yr hawl i ddefnyddio'r iaith ym mhob agwedd o fywyd.

Credant y dylai pethau, megis biliau ffôn neu ffurflen er enghraifft, fod ar gael yn ddwyieithog i bawb yng Nghymru. Credant na ddylai siaradwyr Cymraeg orfod mynd allan o'u ffordd i ofyn am wasaneth yn eu hiaith eu hunain, neu fodloni ar ddefnyddio'r Saesneg, gan nad oes gwasaneth Cymraeg ar gael. Dyma paham eu bod yn galw am Deddf Iaith Newydd i sicrhau fod pob math o wasanaethau ar gael yn ddwyieithog.

Yn ystod yr 1980au, dechreuodd Cymdeithas yr Iaith ymgyrchu dros Ddeddf Iaith i sicrhau fod pob cyhoeddiad a hysbysiad swyddogol yn dod yn naturiol ddwyieithog heb orfod gofyn. Ar ol ymgyrchu caled, gorfodwyd y Llywodraeth Geidwadol i ymateb. Serch hynny, cred lawer fod Deddf Iaith 1993 yn rhy wan.

Yn ôl y Ddeddf byddai bwrdd statudol yn cael ei sefydlu i hyrwyddo'r Gymraeg a byddai cyrff cyhoeddus yn gorfod paratoi cynlluniau iaith i ddangos sut yr oeddynt am roi triniaeth deg i'r Gymraeg. Cred y Gymdeithas fod y mesurau hyn yn 'ddi-ddannedd, ddiddim.'

Nid yw Deddf Iaith 1993 yn:

  • rhoi statws swyddogol i'r Gymraeg
  • sicrhau gwasaneth Cymraeg gan y sector breifat
  • sicrhau lle i'r Gymraeg yn y chwyldro technolegol

[golygu] 'Gwnewch bopeth yn Gymraeg'

Cyn y 1960au tueddai'r Gymraeg fod yn iaith yr aelwyd a'r capel a phrin oedd y defnydd o'r iaith mewn cylchoedd eraill. Ond gyda'r adfywiad yn y diddordeb yn y Gymraeg a'r ymgyrchu ar ei rhan, gwelwyd cynnydd yn y mudiadau a chymdeithasau a hyd yn oed busnesau a weithredai drwy gyfrwng y Gymraeg. Cyhoeddwyd llawer mwy o lyfrau Cymraeg a sefydlwyd dwsinau o bapurau bro Cymraeg ledled Cymru.

Defnyddiwyd y Gymraeg fwyfwy mewn bywyd cyhoeddus ac yr oedd y Cynulliad Cenedlaethol a sefydlwyd yn 1999 wedi'i gyfundrefnu i weithredu'n ddwyieithog.

[golygu] Aelodau Nodedig


   Eginyn erthygl sydd uchod. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.


[golygu] Cysylltiadau allanol

Ieithoedd eraill