Arllechwedd
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Cantref ac uned eglwysig yng ngogledd Cymru yw Arllechwedd. Roedd yn rhan o deyrnas Gwynedd yn yr Oesoedd Canol ac yn cynnwys tri chwmwd yn ei ffiniau, sef Arllechwedd Uchaf, Arllechwedd Isaf ac, yn ddiweddarach, Nant Conwy. Yn unol â Statud Rhuddlan (1284), fe'i unwyd ag Arfon a Llŷn i ffurfio'r sir newydd Sir Gaernarfon.
Roedd y cantref yn gorwedd i'r dwyrain o gantref Arfon rhwng Dyffryn Ogwen ac Afon Conwy. Mae hon yn ardal fynyddig a garw a ddominyddir gan gadwyn hir Y Carneddau, ond mae'n cynnwys dwy lain o dir isel ffrwythlon, y gyntaf yn wynebu Bae Conwy rhwng Bangor ac aber Afon Conwy yng nghwmwd Arllechwedd Uchaf, a'r ail ar lan Afon Conwy yng nghwmwd Arllechwedd Isaf. I'r de-orllewin ceid cwmwd Nant Conwy gyda llys yn Nhrefriw. Lleolid prif lys y cantref yn Abergwyngregin, efallai ar safle Garth Celyn yn y pentref hwnnw. Yn ddiweddarach tyfodd yn brif lys i Wynedd gyfan yn oes Llywelyn Fawr a Llywelyn ap Gruffudd.
Mae'r cantref yn cynnwys sawl eglwys hynafol ac yn dal i fod yn uned eglwysig heddiw. Yr unig sefydliad mynachaidd o bwys oedd Abaty Aberconwy, ar safle tref Conwy heddiw, lle claddwyd Llywelyn Fawr yn 1240.
Roedd y cantref yn rhan o diriogaeth yr Ordoficiaid yn Oes yr Haearn a'r cyfnod Rhufeinig. Ychydig sy'n hysbys am ei hanes cynharaf, ond gan fod Cunedda wedi meddianu Arfon a glannau Afon Menai pan ddaeth i Wynedd o'r Hen Ogledd mae'n amlwg fod Arllechwedd - Arllechwedd Uchaf o leiaf - yn rhan o'i dir ac felly'n gorwedd yng nghalon hanesyddol teyrnas Gwynedd.
Cysylltir yr arwr traddodiadol Menwaedd o Arllechwedd â'r cantref yn un o Drioedd Ynys Prydain.