Blŵs

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

(Gweler hefyd Rhythm a blŵs)

B. B. King,"Brenin y blŵs".
B. B. King,"Brenin y blŵs".

Taflen Cynnwys

[golygu] Delta blues

Robert Johnson
Robert Johnson

Mae gwreiddiau'r blŵs yn y Mississippi Delta ar ddechrau'r 20fed ganrif. Roedd e'n gymysgedd o ddylanwadau cerddoriaeth Affrica a cherddoriaeth orllewinol. Ystyr y gair blues yw "y felan" neu "pruddglwyf". Roedd y clerwr yn canu weithiau mewn llais main gyda ambell i sgrech. Roedd e'n cyfeilio gyda gitâr acwstig neu gitâr sleid ac organ geg, ond gyda banjô yn wreiddiol. Roedd y gerddoriaeth yn swnio'n ddieithr iawn i glustiau Ewropead y cyfnod.

Un o ganwyr blŵs adnabyddus gyntaf oedd Robert Johnson. Efe a wnaeth y blŵs ar ddeuddeg bar yn safonol.

Yn 1920 fe symudodd y blŵs tuag at y gogledd gyda'r mudiad o weithwyr du i ffatrioedd Detroit a Chicago.

[golygu] Blŵs clasur

Mamie Smith
Mamie Smith

Mae classic blues yn cyfeirio at gantoresau'r blŵs rhwng 1920 a 1929. Y gantores ddu gyntaf i recordio'r blŵs oedd Mamie Smith yn 1920. Rhai adnabyddus eraill oedd Bessie Smith, Ma Rainey, Ethel Waters a Clara Smith.

[golygu] Blŵs drydanol

Electric blues yn Saesneg.

[golygu] Chicago blues

Yn Chicago fe gafodd y blŵs ei drydanu. Roedd rhai a ddaeth o'r Mississippi yn wreiddiol, fel Muddy Waters a Howlin' Wolf yn defnyddio gitâr drydan, gitâr fas, drymau a phiano, ac efallai sacsoffon.

[golygu] Detroit blues

Un o ganwyr blŵs Detroit mwyaf adnabyddus oedd John Lee Hooker. Daeth o'r Mississippi yn wreiddiol ond yn 1948 fe symudodd i Detroit .

[golygu] Y gerddoriaeth

Mae alaw'r blws ar nodau cerdd y cywair lleddf pentatonic, hynny yw ar y nodau do me fa so te. Yn nghywair C felly, fe fydd yr alaw ar C Eb F G Bb. Gelwir y nodau fflat Eb a Bb yn nodau blŵ (blue notes). Fe fydd yn arferol hefyd i ganu'r blŵs yn nghywair A neu E. Mae cywair Bb a Eb hefyd yn boblogaidd. Yng nghywair A, D ac E felly, fe fydd yr alaw yn cwympo fel arfer ar allweddau gwyn y piano, ac yn nghywair Eb fe fydd hi ar yr allweddau du.

[golygu] Blŵs ar ddeuddeg bar

St. Louis Blues (1914)
St. Louis Blues (1914)

Dydy'r blŵs ddim yn angenrheidiol ar 12 Bar (twelve-bar blues). Gellir fod ar 8 neu 16 bar, ond y dull mwaf sylfaenol yw canu pennillion o 3 llinell ar 12 bar. Yn wreiddiol, roedd ceithwas yn canu'r llinell gyntaf wrth weithio yn y cae, ac eraill yn ei ateb wrth ganu'r ail linell gyda'r un geiriau yn aml iawn, ond ar nodau gwahanol. Wedyn roedd e'n canu'r trydydd llinell.

Mae'r siart ganlynol yn dangos yr enghraifft mwyaf syml a chyffredin. Mae'r siart yn dangos y cordiau yn nghywair C mewn 12 bar o 4 curiad. Gellir chwarae'r blws yn araf neu yn gyflym.

C///|////|////|////|
F///|////|C///|////|
G7///|F///|C///|////|

Mae'r dilyniant uchod (neu trosiad i gywair arall) yn cael ei ddefnyddio mewn miloedd o ganeuon blŵs, R&B a roc.

Dyma amrywiad;-

C///|////|////|C7///|
F///|////|C///|////|
G7///|F///|C///|G7///|

Gelwir y ddau bar olaf (barau 11 a 12) yn blues turnaround ; dau far offerynnol a fydd yn troi ni'n ôl at ddechrau'r bennill nesaf. Weithiau fe fydd y turnaround yn cael ei ddefnyddio fel cyflwyniad i'r gân, hynny yw; gellir dechrau'r gân wrth chwarae barrau 11 a 12 yn offerynnol cyn y benill gyntaf.

Mae llawer o ganeuon blws yn defnyddio cordiau seithfed o ben bwy gilydd (er bod hwn yn groes i ddamcaniaeth confensiynol cerddoriaeth sy'n gorchymyn bod e ddim yn arferol i ddechrau ar gord seithfed a bod darn o gerddoriaeth byth yn terfyn ar gord seithfed). Gellir goleddfu'r enghreifftiau uchod wrth chwarae cordiau seithfed yn lle'r prif gordiau, hynny yw, chwarae C7 yn lle C a F7 yn lle F. Dyma enghraifft syml o'r blws yn A sy'n defnyddio cordiau seithfed yn unig;-

A7///|D7///|A7///|////|
D7///|////|A7///|////|
E7///|D7///|A7///|E7///|

[golygu] Enwogion y blŵs

[golygu] O'r Mississippi

[golygu] O leoedd eraill yn yr U. D.

Jimi Hendrix
Jimi Hendrix

[golygu] O weddill y byd