Abaty Ystrad Fflur
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Hen abaty Sistersiaidd yw Abaty Ystrad Fflur. Fe'i leolir ym Mhontrhydfendigaid yng Ngheredigion.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Hanes
Roedd y Sisteriaid, neu'r mynaich gwynion, yn gymuned bugeiliol, yn gwarchod defaid a gwartheg ar eu hystadau er mwyn cynnal eu cymuned crefyddol a diwylliannol.
Nid oes sicrwydd ynglyn ag union ddyddiad sefydlu'r abaty, ond dywedir iddo gael ei sefydlu o gwmpas y flwyddyn 1164, dan nawdd yr Arglwydd Rhys, tywysog Deheubarth. Ffynnai'r sefydlaid yn y 12fed ganrif fel canolfan diwylliant a pheth gyfoeth; yma hefyd cyfansoddwyd un fersiwn o lawysgrif Brut y Tywysogion. Galwodd Gerallt Gymro a Baldwin, Archesgob Caergaint yn Ystrad Fflur yng ngwanwyn y flwyddyn 1188 ar eu taith trwy Gymru. Teithiasant yno o Bont Steffan. Dywed Gerallt eu bod wedi treulio'r nos yn yr abaty ond yn anffodus nid yw'n manylu ar y croeso a gafwyd. Roedd yr abad Seisyllt yn ddigon da i dywys y ddau ar weddill eu ffordd i ogledd Cymru (Hanes y Daith Trwy Gymru, pennod IV).
Dioddefodd yr abaty peth ddifrod yn ystod rhyfeloedd y 13eg ganrif; yn arbennig gan ymgyrchoedd Edward I, brenin Lloegr. Yn fuan wedyn, difrodywd rhan o'r abaty gan dân a achoswyd gan fellten. Roedd y trychinebau hyn, ac yn diweddarach y Pla Du, wedi gwanio'r sefydliad ac mae'n ymddangos nad adferwyd y niferoedd.
Dywedir i'r bardd Dafydd ap Gwilym gael ei gladdu yma yn 1380 dan ywen hynafol sydd yn parhau i dyfu yno heddiw.

Erbyn y 15fed ganrif fe ddioddefodd ffawd yr abaty dan ddylanwadau milwrol Lloegr, a lleihawyd y gymuned i saith mynach. Diddymwyd yr abaty yn 1539 fel rhan o ymgyrch Diddymu'r Mynachlogydd gan Harri VIII. Gwerthwyd rhai o'r tiroedd amaethyddol, a throsglwyddwyd tir yr abaty i deulu Stedman. Yn y cyfnod hwn, dymchwelwyd rhannau sylweddol o'r adeiladau a defnyddio'r cerrig at ddibenion adeiladu eraill.
Yn y 19eg ganrif, tyfodd diddoreb yn yr adfeiliau fel atyniad i deithwyr, yn arbennig dan ddylanwad Stephen Williams, y periannydd rheilffyrdd.
[golygu] Heddiw
Mae'r abaty dan oruchwyliaeth Cadw ac yn agored i'r cyhoedd am dâl yn yr haf ac am ddim yn y gaeaf. Mae'r mynediad oddi ar ffordd B4343.
Y rhan mwyaf trawiadol o'r abaty, y rhan sydd wedi goroesi orau, a'r ddelwedd a ddefnyddir yn fwyaf cyffredin ohono, yw'r porth gorllewinol. Mae'n nodweddiadol am ei saernïaeth cain. Mae hefyd yn bosibl gweld olion seiliau'r abaty gyfan a chael syniad o ddyluniad y cyfan. Mae rhywfaint o'r addurniadaeth a rhai teiliau llawr addurniedig wedi goroesi.
[golygu] Ffynonellau
David M. Robinson & Colin Platt, Strata Florida Abbey, Talley Abbey CADW, 1992 ISBN 1 85760 106 8
[golygu] Darllen Pellach
J. Beverley Smith a W.G Thomas Abaty Ystrad Fflur HMSO, 1977