Fryske Ryk

From Wikipedy

It Fryske ryk (650-734) wie in ryk dat bestie yn de iere Midsieuwen. It untstie likernôch healwei de 7e ieu en einige mei de slach oan de Boarn yn 734 doe't de Friezen ferslein waarden trocht de Franken. It ryk waard bestjoerd troch keningen en strekte har út fan it Swin (by Brugge yn Belgje) oan't de Weser (yn Dutslân) en Utert) wie it sintrum fan macht.

It Fryske ryk tiidens har grutste útwreiding
It Fryske ryk tiidens har grutste útwreiding

Ynhâld

[bewurkje seksje] Grutte Folksferfarring

Yn de 4e ieu rûn de macht fan it Romeinske Ryk tebek en krige it noarden fan harren ryk te stellen mei ynfallen fan Germaanske folken. De Franken foelen benammen Galje yn en de Friezen en Saksen stieken mei skippen oer nei Brittanje dêr’t sy plondertochten hâlden. Yn dy tiid leine de Friezen har ta op piraterij en wennen se noardlik fan de Alde Ryn oan’t de Weser. Doe't de macht fan it Westlik-Romeinske Ryk ynien stoarte en it Grutte Folkeferfarren opgong kaam, ferliet in grut part fan de Fryske befolking har wenplakken, en fêstigen se harren oan de oare kant fan de Noardsee.

[bewurkje seksje] Noardseekultuer

Dy ekspedysjes en de dêrút fuortkommende festigingen hienen grutte gefolgen, sy skiepen famylje- en hannelsbannen tusken de emigranten en de oerbliuwende befolking oan beide siden fan de Noardsee, de Fryske see sa as dy ek wol neamd waard. It gebiet tusken Fly en Wezer wie healwei de 6e ieu doe't de Trek einige it mulpunt fan in typysk heidenske beskaving, de Noardseekultuer, wêrta ek it Angelsaksyske Ingelân, Noard Dutslân, de Deenske Noardseekust en it Nederlânsk riviergebiet ta hearden. Oan it ûnstean fan dizze kulteur hat ek de festiging fan oare Germaankse folken as de Saksen, Angelen en Juten meiholpen dy't de lege plakken opfolden yn it Fryske terpegebiet fan de tsjinwurdige provinsjes Fryslan en Grinslân.

[bewurkje seksje] Ûntstean fan it Fryske Keningskip

Sûnt de Romeinske tiid hienen de Friezen lieders, dat wienen de stam haadlingen en yn tiden fan oarloch beneamden sy hartoggen as oanfierders (sjoch: de Slach oan de Ryn). It wichtigste kenmerk foar in keningskip by de Germaanske folken wie lykwols de oanwêzigens fan in sintraal gesach en in klasse fan elite of eallju. Letter as by harren bruorrefolken dy't yn it Romeinske Ryk fêstige wienen, barde dit by de Friezen op it ein fan de 6e ieu. Yn it Frysk-Grinzer terpengebiet, yn Noard-Westergoa wie doe sprake fan sa'n gesach, polityk lieder of kening. De macht fan dy persoan waard bepaald troch it oantal minsken dy't hy troch it jaan fan presintjes oan him bine koe. De grinzen fan syn keninkryk waard dêrtroch fleksibel en joegen de rikwiidte oan fan it netwurk fan persoanlike relaasjes dy't de kening opboud hie. Fierder hie de kening neffens politike, ek sakrale macht, en spile hy in wichtige rol yn de religy. Krekt as yn de Angelsaksyske wrâld bestie it Fryske gebiet út meardere lytse politike ienheden mei elts in eigen politike lieder as kening. Warskynlik regearde om't 600 hinne Audulfus oer sa'n Frysk gebiet as kening.

[bewurkje seksje] Ûtwreiding fan it Fryske Ryk

Yn'e 6e ieu hearde de delta fan de Ryn en Maas net ta it Frankyske Ryk fan de Merovingen. De Friezen krigen belangstelling foar dit gebiet en ûnder de foargoangers fan kening Aldgillis fûn der in Fryske machtsútwreiding plak nei it hart fan Nederlân. Mar net allinich de Friezen hienen belangstelling, ek by de Franken ûntstie intresse en likernoch 630 waard it gebiet súdlik fan de Alde Ryn troch de Frankyske kening Dagobert ferovert op de Friezen. De Franken brochten harren lieuwens mei nei dizze kriten, , it kristendom en bouden yn Utert in tsjerke. Nei it regear fan Dagobert koenen de Franken harren der net hanthave en kaam it riviergebiet wer yn hannen fan de Friezen. Ûnder de Fryske keningen Aldgillis en Redbad soe it Fryske Ryk harren grutste útwreiding hawwe.

[bewurkje seksje] De Fryske keningen

[bewurkje seksje] Aldgillis

Kening Aldgillis hie syn machtsbasis yn it sintraal riviergebiet yn de tsjinwurdige provinsjes Hollân en Utert. Hy resideare wierskynlik yn Dorestêd of Utert en neffens guon wittenskippers strekke syn ryk sich út fan it Swin (by Brugge) oan't de Weser. Under syn regear krige de Friezen it oan'e stok mei de Frankyske hofmeier Ebroin. Derby wie de behearsing fan de âlde Romeinske grinsfersterkingen de ynset fan de fijanichheden. Aldgilles koe mei syn legermacht de Franken op in ofstân hâlde. Yn de winter fan 678 ûntfing Aldgillis de Ingeske bisskop fan York Wilfried yn Utert en joech dizze in ûnderkommen. Likernôch 680 stoar de Fryske kening en waard opfolge troch syn soan Redbad.

[bewurkje seksje] Redbad

Redbad hie te krijen mei de hofmeier Pippyn II de nije sterke man yn it Merovingyske ryk. Yn 690 ferlear Redbad de slach by Dorestêd en gie it gebiet súdlik fan de Alde Ryn ferlern. De Franken slette in ferdrach mei de Friezen dy't besegele waard mei in houlik tusken Theudesinde, de dochter fan Redbad en in soan fan Pippyn, Grimoald. Mei de dea fan Pippyn feroare de situaasje. Redbad gong op oarlochspad en slagge deryn de ferlerne gebieten tebek te feroveren. Yn 716 fersloech hy mei syn leger hofmeijer Karel Martel yn de slach by Keulen.

[bewurkje seksje] Poppo

Hielendal seker witte wy it net, mar Poppo waard wierskynlik yn 719 de opfolger fan Redbad doe't hy ferstoar. Poppo krieg yn 733 te meitsjen mei de Frankyske hofmeier Karel Martel dy't de ferlerne gebieten werom winne woe. It leger fan de Friezen waard tebek slein nei Eastergoa, dêr't de Friezen yn 734 de slach oan de Boarn ferlern. Kening Poppo skeat it libben derby in.

[bewurkje seksje] Oermastering troch de Franken

It ferliezen fan dizze slach soe grutte gefolchens hawwe foar de Friezen. Der kaam in ein oan'e selstannichens fan it Fryske Ryk. It Fryske gebiet westlik fan de Lauwers waard troch de Franken beset en tafoege oan it Frankyske ryk. Allinich it gebiet eastlik fan de Lauwers koe harren selstannigens noch in skoftke behâlde oan't 772, doe't de Frankyske kening Karel de Grutte dêr lang om let in ein oan makke.

[bewurkje seksje] Literateur

  • G. Verwey, Geschiedenis van Nederland, Amsterdam, 1995, pag. 68-69
  • P. Pentz e.o., Koningen van de Noordzee, 2003, pag.55-74.
Oare talen