Gnostysisme
From Wikipedy
Gnostysisme is in wide godstsjinstige streaming dy't ôfkomstich is út de aldens en noch altiten foarkomt. Ek yn it kristendom komt it gnostysisme foar. De term gnostysisme komt etymologysk fan it Grykske wurd foar kunde of ynsjocht, gnosis (γνωσις).
It gnostysisme (witten) is folslein it tsjinoerstelde fan it agnostysisme (net witten). Yn it gnostysisme oerhearst it sterke gefoel fan (ik fiel it sa lykas ik wit it gewoan en ik leau sa), wylst yn it agnostysisme it ferstân (rede) sterk oerhearst.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] It leauwen
It skaaimerk foar gnostisy is wol dat sy net leauwe (yn godstsjinstige sin), mar harren ynderlik morele gesach boppe elts úterlik gesach stelle. Dit ynderlike gesach komt foart út gnosis: de kennis fan jin sels.
It giet by in gnostikus net om wa't it seit, mar om wat it us seit. As wy soenen iten fan de beam dy't yn it paradys stjit, soenen wy ynsjocht krije yn goed en kwea en krije wy dertroch ek sels ynsjocht yn goed en kwea. In soad kristlike gnostysi ferwerpe derom it alde testamint mei syn proatte wredens, en guon parten fan it nije testamint. Guon gnostysi tinke dat de bibel korrumpeerd is, oare binne noch ekstremer: neffens harren is de god ut it alde testamint in oare God as de himelse Heit sa as ferkundige waard troch Jesus Kristus, mar in tsjin-god, in kweade god, Satan, sy neamde dizze mindere god: de demiurg. Dizze demiurg is de skepper fan al it kwea, werby de definysje fan kwea farieert: neffens guon gnostisy is de hiele skepping ferkeard (ascetisme), neffens oaren allinne de mear dúdlike slechte kanten fan it libben, lykas byfoarbydl sykte.
Guon gnostysi wize it fersoenoffer fan Jesus Kristus ôf, de rêden troch it stjerre fan him oan it krus. Sy leauwe dat rêden allinne mooglik is troch gnosis, troch ûndekking fan jin eigene sels. Yn dat barren nimt God gjin apart diel fan yn, mar is sels diel der oan.
Omdat gnostysi harren meastal fersette tsjin godstsjinnich gesach, wienen sy ek tsjin de lieding fan de Tjerke. Gnostysisme wie net geskikt om minsken te kontrolearre of oerhearse, eat dat wol mooglik wie by de organisearre tjerke, lyk as by de Roomske Tjerke. Derom koe allinne de Roomske Tsjerke yn it Romeinske Ryk as factor brûkt wurden om't de ynheid yn it ryk te bewurkje, wertroch keizer Konstantyn de Grutte allinne syn goedkeuren joech oan de katolieken en net oan de gnostisy.
It breken fan de ban tusken gnostysi en de Kristlike Tjerk, dy't fanut Rome laat waard, kaam ta stân yn 325 op it Konsylje fan Nicea, dy't hâlden waard op oantwinge fan keizer Konstantyn de Grutte. Der waard bepale hokker opfettings oer God, Jezus en it kristlik leauwen krekt wie. De op it Konsylje oannommen stellingen, de dogma's, soenen de offisieele lear fan it katolysisme wurden. Al it oare, en derby hearde ek de gnostysisme waard as [[ketterij}ketters]] beskogge.
[bewurkje seksje] Gnostyske religys
In soad gnostyske streamingen gean werom op it Kristendom, mar dit is gjin rigel. Sao dateren de Perzyske gnostyske religys fan foar Kristus:
- Mandaeanisme
- Manicheïsme
Oare wiene ôfkomstich út Egypte of Syrje:
- Cerinthus
- Simon Magus
- Valentinus
- Basilidiërs
- Ophiten
- Carpocratiërs
- Borboriten
- Bogomielen
- Katharen
[bewurkje seksje] Gnostysisme in use tiid
Troch de fûnst fan de Deade Seerollen fan Nag Hammadi yn 1945 is der in skat oan ynformaasje fûn oer de gnostysi. Dit late ta de oprjochting fan ferskate nije sekten, mar noch besteande gnostyske godstjinsten lykas it Mandaeanisme fûne de hjirmei geande hocus pocus fan de nije sekten mar neat.