Iere Midsieuwen
From Wikipedy
Under de iere Midsieuwen wurdt oer it algemien ferstien: de perioade fan likernôch 500 oant 1000; de skiednis fan Jeropa nei it yninoar stoarten fan it West-Romeinske Ryk. Soms wurdt ek de term tsjustere midsieuwen brûkt omdat, troch de gaos dy’t feroarsake waard troch in soad ynvaazjeweagen fan de lossleine folken, der net folle op skrift steld waard en ek in soad ynformaasje ferlern gie. Hjirtroch is noch in soad ‘tsjuster’ wat de krekte gong fan saken oanbelanget. Ek de algemiene efterútgong fan de befolking en libbensstandert, fergelike mei it Romeinske ferline, dy’t stadich oan einige by de konsolidaasje fan de tastân troch Karel de Grutte.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Polityk
[bewurkje seksje] Ein fan it (West)-Romeinske Ryk
De midsieuwen kamen op gong doe ik gesach fan it Romeinske Ryk fanwege boargeroarloggen en in soad fijannigens oan de grinzen hieltyd minder waard en de feskate "barbaarske" folken yn it ryk harren hieltyd ûnôfhinkliker opstelle. Dizze periode wurdt de Grutte Folkeferfarren neamd.
Om-ende-by 455 wie der yn situaasje ûntstean der't net langer belestingjild mear oan it sintraal gesach ôfdroegen waard. De lokale Romeinske autoriteiten waarden oan de kant skowd troch de yn it ryk opnommen folken as de Fisigoaten en de Bourgonden. Dizze Germaanske folken namen sels it heft yn hânnen en stifte yn it ryk ûnôfhinklike keninkryken.
Yn it leger fûn in selde ûntwikkeling plak. Yn de rin fan de 5e ieu waard de militêre sterkte fan it Romeinske leger sawat hielendal basearre op foederati-ienhedens. Yn 451 koe Attila de Hun mei mouite ferslein wurde mei help fan foederati (dy de Fisigoaten, Bourgonden,Franken en Alanen omkringe). Lang om let wie ien fan de foederati, de Germaanske stam de Herulen, ferantwurdlik foar it ein fan it West-Romeinske Ryk. De lêste Romeinkse keizer Romulus Augustulus waard ôfsetten troch de magister militum (opperbefelhawwer) fan de foederati, de Germaan Odoaker.
In soad fan de Germaanske folkstammen wienen foardat sy harren yn it Romeinske ryk festige oerstapt op it Kristlik leauwen, alhoewel't meastal ta in ôfwikende foarm derfan, itt arianisme
[bewurkje seksje] Merovingyske Ryk
Op it ein fan de 5e ieu ûnstie yn Jeropa in periode fan ferieniging en fersnippering fan lânnen en gebieten. Klovis I hie alle Frankyske stammen ûnder syn gesach byienoar ferienige. Nei syn dea waard syn ryk lykwols neffens it Salyske erfrjocht ferdiele ûnder syn fjour soans. Dizze fierden kriich tjsin ienoar, mar wurke ek tegearre tsjin de rest fan Jeropa, wertroch sy deryn slagge de measte Germaanske folken te oermastere. It gefolch fan dizze hieltyd werhelle ferdielings, wie wol dat it Merovingyske ryk sa om-ende-by it midden fan de 7e ieu hinne ûtien fallen wie yn ferskate lytse tsjin inoer striidende rykjes. It ryk waard foar de lêste kear werienige troch kening Klotarius II en syn soan Dagobert I.
De lêste keningen fan de Merovingyske dinasty hienen noch mar in bytsje macht oer, it ryk waard doe regeare troch de hofmeiers (de 'húsmaasters' dy't oarspronklik de help fan de kening wie). Yn Austraasje waard dizze taak útoefene troch Pepiniden, dizze famylje wurde hieltyd wichtiger troch it erflik makke fan it ambt. De Merovingers bleau lykwols noch in skoflang as skine keningen (ek wol de sleau keningen neamd) op de troan.
[bewurkje seksje] Karolingyske Ryk
Pepyn de Koarte, de hofmeier fan kening Gilderik III naam yn de 8e ieu de macht oer fan de lêste Merovingyske kening en stifte syn eigen dinasty fan de Karolingers. Pepyn de Koarte krieg derby help fan de paus om't syn machtsgreep te rjochtfeardigen. De Karolingers dienen in soad saken mei de paus en lang om let resulteare dit yn de keizerskroan foar Karel de Grutte. De ynfloed dy't de Byzantynske keizer hie op Rome waard dermei teniet dien. De Karolingers slagge der fierder ek yn om it oploeken fan de moslims û.o. yn Itaalje ta stean te bringen.
Karel de Grutte waard opfolge troch syn iennichste soan Lodewyk de Fromme, wertroch it ryk byienoar bleaun koe. Lodewyk slagge der lykwols net yn om syn opfolging goed te regele mei syn fjouwer soans. Sy krige ûnder ienoar spul, wertroch dizze periode fan broedertwisten late ta de splitsing fan it Hillige Roomske Ryk yn in Frankyske ryk (Karel de Kale), it ryk fan Lotharius en een Germaansk Ryk (Lodewyk de Dútser). It ryk fan Lotharius waard nei de dea fan Lodewyk de Fromme it striidperk fan it Frankyske en Germaanske ryk.
[bewurkje seksje] Sosjaal
Yn earste ynstânsje naam yn de iere midsieuwen de leardheid ôf, Karel de Grutte lykwols stifte opnij skoalen wertroch de literaire ûntwikkele yn syn ryk wer tanaam. It brûken fan jild foel ek grutendiels foart ten faveure fan de hânnel yn natura.
It rjochtsysteem yn dy tiid ferwettere, elke stam hie syn eigen gewoanterjocht dat safolle mooglik folgd waard. De Frankyske foarsten ische vorsten reizen met heel hun gevolg van palts tot palts om de uitvoering van hun wetten te controleren en recht te spreken. Nei de dea fan Karel de Grutte feroare it systeem fan Frankyske greven yn in feodaal systeem.