Stalin
From Wikipedy
Jozef Stalin (Russysk: Иосиф Виссарионович Сталин, Iosif Vissarionovitsj Stalin), oarpronklike namme Iosif Dzjoegasjvili (Gori (gouvernement Tiflis, Russyske Rijk), 18 decimber [O.S. 6 december] 1878 [1] – Koentsevo (Moskou, Russische SFSR, Sowjetuny), 5 maart 1953) wie de twadde lieder fan de Sowjetuny, fan 1928 oant syn dea. Syn diktatoriale en bysûnder wrede regear brocht de sofjet uny ta in grutte ekonomyske groei. Mar dizze ekonomyske groei hat miljoenen minsken libbens kosse.
Yn 1878 wurdt Jozef Stalin berne. Syn heit wie skoechmakker dy’t mei moaite genôch jild fertsjinne om syn gesin te ûnderhalden. Syn heit sloech syn frou en bern. Stalin wie it ienichste bern fan de fjouwer dy’t syn jeugd oerlibbe hat. Hy stjerde hast doe’t er fiif jier âld wie oan de pokken. Syn gesicht is altyd bedutsen west mei putsjes. Ek run er in ferwûning op, wêrtroch syn linker hân altyd minder goed brûkber wie dan syn rjochter. Ek wie dizze hân koarter. Jekaterina syn mem fiede him op neidat stalins heit yn 1890 stoarn wie. Jekaterina beslute dat Jozef Stalin pryster moast wurde. Hy helle goede syfers, mar hy ferliet dochs yn 1899 de seminaria sûnder de oplieding ôf te meitsjen. Yn dy tiid wie stalin op syk om syn libben betsjutting te jaan. It tsjerke koe him dit net jaan. Doe kaam it Marksisme yn byld.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] It begjin
Doet Stalin foar it earst hearde fan it Marksisme wie in Ruslân in grut lân. De befolking telde likernôch 130 miljoen minsken. Dêrfan wienen er 90 miljoen boeren. Er wienen yn hiel Ruslân mar 104.000 minken dy’t in universitaire oplieding hienen folge. Grutte earmoede joech de Marksisten in goeie hoop op in grutte oanhang.
Yn 1901 wie Stalin lid wurden fan in Georgyske sosjalistyske party. Dizze party wie drok besich om de revolutionaire ideeën oer te bringen by de Georgyske arbeiders. Stalin naam al snel in belangrike rol yn. Yn 1902 wurdt Stalin troch de plysje oppakt en nei siberie stjoert. Mar it slagge him om te ûntsnappen en werom te gean nei de Kaukasus. Stalin begun yn dizze tiid Lenin te stipjen. Stalin koe sich net bemoeie mei de organisaasje hy moast steats fluchte foar de plysje. Tusken 1908 oant 1917 wie hy mar oadel jier frij. Wylst syn ferbliuw yn e gefang hie hy de tiid om sich goed yn te lêzen yn de marksistische literatuer. Hy slagge deryn om namme te meitsjen as party lid en as organisator. Hy gie faak mei op reis mei Lenin. Yn 1904 is Stalin trout. Dit hat mar in koart houwelik west. Syn frou stoar al yn 1907. Se hienen ien soan my de namme yakovStalin.
Tidens de Rusyske revolúsje fan maart 1917 wurdt Stalin net echt ferneamt. De mannen lykas Lenin en Trotsky stongen yn de belangstelling. Mar Stalin klom wol steats fjirder omheech. Yn april wurde hy lid fan sintrale komitee fan de Bolsjewistyske party. Stalin wurke troch, mar die dit foaral achter de skermen. Yn it nije kabinet krieg Stalin in ûnbekende post. Hy wurde minister fan Nasjonaliteiten. Hy soarge erfoar dat er altyd yn de buert fan Lenin bleaun. Yn 1919 wurd Stalin lid fan it Politburo. Dit wie in sear belangrike organisaasje. Stalin gie sich steats mear besich halden mie de organisaasje fan de party. Fanôf 1922 wie Stalin sekretaris generaal fan de party. Hy soarge op die manier foar de yn syn eagen de goeie beneamingen yn de bolsjewistyske party. De konkurrinten fan Stalin seagen wat er barte. Stalin wurde steats machtiger en se koenen er neat tsjin dwaan.
Oant 1922 wie Stalin ôfhanklik fan de beskerming fan Lenin. Mar Lenin koe dizze beskerming net mear jaan. Syn gesondhyd gie hurd achter út. Foar Stalin net hiel erg. Lenin fertroude Stalin net mear. It kaam sels ta reboelje yn 1923. Dit hat Stalin noait ta wollen jaan. Nei de dea fan Lenin lyke it derop of soe Trotsky de machtigste man fan de Sowjetuny wurde. Hy wie de man mei it talint en it garisma en net Stalin. Dochs soe Stalin winne. Hy boude snel in groep machtige minsken om him hinne. Derneist die Stalin krekt as wie hy de meast logyske opfolger fan Lenin. Stalin beskuldigde Trotsky erfan dat hy net mear it goeie Marksisme oanhong. Yn 1925 wy Trotsky gjin bedriging mear. Yn 1927 moast Trotsky nei Siberie. Neidat hy twa oare machtige mannen útskeakele, Kamenev en Zinovjev, wie Stalin yn 1928 de hearsker fan de Sowjetuny.
[bewurkje seksje] Syn regear.
Yn 1928 begun Stalin mei ien fan syn grutste projekten. De Kollektivisaasje fan de boeren en de striid tsjin de Koelakken. Dizze Koelakken wienen rike boeren dy’t grutte stikken grûnen besieten. Mar ek tsjin boeren wurde maatregels ûndernommen, op dizze manyr woe de party de macht krije oer alle boeren. De maartegelen ropte in soart ferset op by de boeren. Mar Stalin wie wreed en betocht de hurdste maatregels om alles troch te litte gean. De lânbou produksje gie snel nei beneden er briek hongerneed út. Miljoenen boeren gienen yn dizze perioade dea.
Mar Stalin woe mear. Hy begun in grut projekt om de yndustrialisaasje op gang te helpen. Dit wie in grut sukses. Yn 1937 wie de produksje fjouwer kear sa heech as tidens it begjin fan de yndustrialisaasje.
[bewurkje seksje] De oarloch.
Stalin die alles om de macht te behâlden. Hy seach oeral komplotten. Hy hat meardere kearen it leger en de party suffere. Dit suverje hâld yn dat sommige in sjow proses kriegen. Allegear bekenden se neidat se earst foar lange tiid martele wienen. De suveringen soarge erfoar dat alle minsken djip respekt foar Stalen hienen. Mar yn 1941 liet de suveringen ek in negative kant sjen. De Dútsers foelen de sofjet- uny oan op 22 juny 1941. Partyleden doarden gjin beslissingen te nimmen út angst om dea te wurde makke. Mar ek it leger hie in probleem. Tûzenden offisieren wienen arresteart en troch minsken ferfong dy’t nog neat presteart hienen. Stalin bemoeide him mei de troepen pleatsing. Dit wienen net altyd goeie beslissingen. Dit blykt wol út de earste moannen fan de oanfal. Grutte dielen fan de Sofjet- uny wurde ferovere troch de Dútsers. Stalin beneamde sichself as haad befelhawwer, hy liet alles en iderien opdrave om mei te fechtsjen. Dit soarge erfoar dat net it hiele lân soe ynstoarte. Hy wie hurd foar it lân mar ek hurd foar sichself. Hy wegere syn soan (yakof Stalin) út te wikseljen, dizze soan siet gefangen. Dertroch liet er him deasjitte, hy fûn dat in echte sofjet sich net liet gefangen nimme.
Nei de Twadde Wrâldkriich wie de kaart fan Jeropa feroare. En de Sowjetuny wie it lân wat it mearst profiteare. It lan wie ien fan de wrâldmachten wurden. It hat in soart kosse. It oantal Russyske slachtoffers wurdt rûst op likernôch 22 miljoen deaden. It foar de sofjet- uny belangrykste westlike diel is totaal ferwoest. Mar dochs lei Stalin de swipe oer it folk. It lân moast sa snel mooglik wer op bout wurde. Stalin hearde by de winnende party tidens de oarloch. Hy hie wûn fan Dútslân en Japan. Stalin wurde yn Ruslân nog mear fereart as foar de oarloch.
[bewurkje seksje] Syn Dea
Begjin jierren 50 wurde Stalin wer wantrouwich. Hy bereide nije suveringen foar. Mar hy gie dea foardat hy de suvering koe útfiere yn 1953. Hy wurde bijset nêst Lenin yn it mausoleum. Lang hat hy der net lein. Ûnder syn opfolger Chroesjstov kaam er in ein oan de persoansferheerliking fan Stalin. Yn 1956 tidens it tweintichste partykongres die Chroesjtov in boekje iepen oer Stalin. Hy beskuldigde him fan machtsmisbrûk, skiednis ferfalsking en polityke flaters. Dit sloech yn as in bom, tritich leden fan de 1600 minken fan it kongres kriegen of in hertoanfal of foelen flau. Tidens de rede janke Chresjtov er oer. Dochs binne er nog steats in soad minsken dy’t Stalin sjogge as de sterke man, en de grutte lieder.