Maurits fan Oranje
From Wikipedy
Maurits van Oranje (14 novimber 1567 – 23 april 1625), Prins fan Oranje, Greve fan Nassau, steedhâlder en fan 1585 oant syn dea Kapitein- generaal fan it leger fan de Republyk der sân ferienige Nederlânen.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Syn jonge jierren
Maurits wurdt berne op slot Dillenburg yn it graafskip Nassau. Hy is soan út it twadde houlik fan Willem fan Oranje mei Anna fan Saksen. Syn mem ferlit it kastiel yn de simmer fan 1568. Maurits soe har nea wer sjen. Syn heit ferbliuwt foaral yn de Nederlannen om der lieding te jaan oan de opstân tsjin Spanje. Syn opfieding krijt Maurits dan ek fan syn omke Jan fan Nassau, tegearre mei syn bern, bygelyks Willem Loadewyk, de lettere Steedhâlder fan Fryslân. De bern studeare yn Heidelberg fan 1575 oant 1577. Dernei giet Maurits nei Hollân. Yn 1582 wurdt hy studint yn Leien.
[bewurkje seksje] Folwoeksen
As Maurits yn 1585 achttjin jier âld is, wurdt hy troch oranje oanhinger en Riedspensjonaris fan Hollân, Johan van Oldenbarnevelt ta steedhâlder fan Hollân en Seelân beneamt. Ek mocht er him admiraal fan de float neame. Formeel wie hy ûnder it befel fan de greve fan Leicester, dy’t ta gûverneur generaal fan de Nederlannen beneamd wie. Dit wie bart troch de ingelske Keningin Elizabeth I. De soevereiniteit oer de opstannige gewesten wie har yn 1585 jûn. Yn 1590 en 1591 wurdt Maurits ek noch steedhâlder fan Gelderlân en Utert. Pas yn 1618 krijt hy de titel Prins fan Oranje as syn âldere broer Filip Willem stjert. It libben fan Maurits stiet yn it teken fan de striid tsjin de Spanjoalen wêrby hy grutte suksessen hat, sawol op it lân as op see. Maurits wurke goed gea mei Johan van Oldenbarnevelt. Van Oldenbarnevelt bespile de Hollânske Steaten en de Steaten-Generaal, en Maurits wie fjildhear. Syn easte grutte sukses wie de oermastering fan Breda mei it turfskip yn 1590. Dernei nimt er mear steden yn lykas Nijmegen (1591), Zutfen (1591), Stienwyk(1592) en Koevorden (1592), Grins (1594), Oldenzaal, Enskede en Grol (1597). Troch it ynnimmen fan dizze steden ferdûbelet it Nederlânske grûngebiet har. Foar de belegeringstechniken fertrout hy op de finingen fan Simon Stevin, syn taktyk ûntlient hy oan de âldheid. Maurits wurdt yn hiel Jeropa ferneamt.
Yn 1600 wurdt Prins Maurits troch de republyk er op út stjoerd om Dúnkerken te feroverjen. De Dúnkerkse kapers bringe de republyk grutte skea ta op see. By Nijpoart komt it ta in slach. Prins Maurits komt it Spaanske leger ûnder lieding fan hartoch Albrecht tsjin. De striid begjint om 2 july en wurdt wûn troch it leger fan Prins Maurits, mar hy kin de stêd Nijpoart net yn nimme. Prins Maurits komt poer werom nei Nederlân. Hy wie altyd al tsjin de fjildtocht west, mar neffens Van Oldenbarnevelt moast it wol barre. Reboelje siet yn de loft. Dan stiet ynienen Spinola mei in Leger yn de súdlike Nederlannen. Dit soarget foar grutte ûnrêst. Steats mear minsken prate oer frede mei de Spanjoalen. Mar der binne ek foarstanders foar de oarloch lykas Prins Maurits en de Kalvinisten. Dizze Kalvinisten binne bang foar in te grutte ynfloed fan de Roomsk Katoliken. Van Oldenbarnevelt giet er tuskenyn sitten, hy wol graach bûtenlânske steun. Mar dat sit er net yn. Derom giet Prins Maurits tsjin syn sin nei Ryswyk ta. Tegearre mei syn healbroer Frederik Henderik en syn neef Willem Loadewyk. Der moetsje se Spinola Marques de sol Balbases. Frede wurdt er net sletten mar wol in wapenstilstân fan tolve jier. De sân gewesten meie alles hâlde wat se besitte en wurde frij ferkleare. De feart mei Yndie sil mei rust litten wurde krekt lykas de kaapfeart en oare winst meitsjende hannel. De Spanjoalen wienen sear ynskiklik. Dit hie te meitsjen mei de oerwinning fan Admiraal Jacob van Heemskerck yn 1607 by Gibraltar.
[bewurkje seksje] Reboelje
Van Oldenbarnevelt hie er foar soarge dat it tolvejierrige bestân mei Spanje er kaam. De rapen weien gear. Maurits liet it op reboelje oan komme. Dit krigen sy troch in ferskil fan miening yn de striid tusken de remonstranten en de kontraremonstranten. Maurits wie op de hân fan de kontraremonstranten, mar Oldebarnevelt twong de tsjerke om de remonstranten te tolerearen. Mei de skerpe resolúsje (1617) waarden de Hollânske steden troch de steaten machtige om hiertroepen oan te nimmen om ûnrêst foar te kommen. Dit wie in grutte provokaasje tsjin Maurits, hy wie de baas fan it leger en dit gie direkt tsjin syn gesach yn. Maurits soarge derfoar dat de wet feroare waard en hy liet yn 1618 Oldebarnevelt, Hugo de Groot arresteare. In bysûndere rjochtbank feroardielde him ta de dea fanwege heechferried. Op 13 maaie 1619 waard Van Oldebarnevelt ûnthalze. Yn 1620, as Willem Loadewyk stjert, wurdt Maurits Steedhâlder fan Grinslân en Drinte.
[bewurkje seksje] Syn dea
Yn 1621 gean de stridende partijen fierder mei fjochtsjen. Prins Maurits hat net in protte suksessen. Yn it suden gean sels inkele steden ferlern. Ek begjint er de polityke kunde fan Van Oldenbarnevelt te missen. Siik en min stjert er op 23 april 1625 yn De Haach. Prins Maurits is noait trout west, mar hat wol in grut tal ferhâldingen hawn. Hy hie mei Margaretha fan Mechelen trije soannen. Oare bern hie hy mei minstens fiif oare froulju. Prins Maurits wurdt opfolge troch Frederik Henderik.