Ծերենց

From Wikipedia

ԾԵՐԵՆՑ (Իսկական ազգանուն–անունը՝ Շիշմանյան Հովսեփ, 16.9.1822, Կ.Պոլիս–17.2.1888, Թիֆլիս), հայ գրող, հրապարակախոս։ Միջնակարգ կրթությունն ստացել է Վենետիկի Մխիթարյան վարժարանում։ 1837–ին վերադարձել է Կ.Պոլիս, ծավալել ազգային–լուսավորչական գործնեություն։ 1848–ին մեկնել է Փարիզ, ընդունվել Սորբոնի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը, միաժամանակ դասավանդել Մուրատ–Ռափաելյան վարժարանում։ Նույն թվի Ֆրանսիական բուրժուական հեղափոխությունը, իտալական ազգային–ազատագրական շարժումները մեծ ազդեծություն են ունեցել Ծերենցի լուսավորական աշխարհայացքի վրա։ 1849-ին Ն.Ռուսինյանի, Ծերենցի և այլոց ջանքերով Փարիզում կազմակերպվել է «Արարատյան ընկերություն»–ը։ 1852–ին ավարտել էՊիզայի համալսարանը, 1853–ին վերադարձել Կ.Պոլիս, հանդես եկել կրթա–դաստիարակչական բնույթի հրապարակախոսական հոդվածներով, մասնակցել ազգային սահմանադրության մշակմանը, պայքարել դավանաբանական վեճերի դեմ, դարձել հակահասունյան շարժման պարագլուխ։ 1860–ական թթ. սկզբերին, լինելով Պոլսում կազմակերպված «Բարեգործության ընկերության» հիմնադիրներից մեկը, զբաղվել է հայ ժողովրդի ազատագրական շարժման հարցերով, հարել Սվաճյան–Նալբանդյան խմբին։ Զեյթունի ապստամբության նախօրեին մեկնել է Կիլիկիա, հալածվել քաղաքական գործնուեության համար։ 1872–ից ազգային կյանքին նվիրված հոդվածներով աշխատակցել է Մ.Մամուրյանի «Արևելյան մամուլ» հանդեսին։ Ենթարկվելով նոր հալածանքների՝ 1876–ին բժշկի պաշտոնով մեկնել է Կիպրոս։ Կյանքի վերջին տարիներին Ծերենցը ապրել է Թիֆլիսում։ Այդ շրջանում նա եղել է Վանում, Ալաշկերտում, Բասենում և այլուր, բժշկական օգնություն ցույց տվել բնակչությանը։ Նրա առաջին վեպը՝ «Թորոս Լևոնի»–ն(1877), պատկերում է Կիլիկիայի պատմական իրադարձությունները։ Քննադատելով հայ ֆեոդալների կենտրոնախույս ձգտումները՝ Թորոսը երկրի անկախության վերականգնման երաշխիքը տեսնում էր ժողովրդի միասնության և կենտրոնաձիգ իշխանության հաստատման մեջ։ 1879–ին Ծերենցը հրատարակել է «Երկունք Թ դարու» պատմական վեպը։ Հայրենիքի ազատագրման համար արաբական խալիֆայության դեմ հանդես է գալիս «ժողովրդի մարդը»՝ Խութեցի Հովնանը։ Նա ոտքի է հանում ժողովրդին՝ վերականգնելու Բագրատունյաց պետականությունը։ Ազնվականությանն անվանելով «բազմագլխյան վիշապ»՝ Հովնանը գտնում է, որ երկրի անկախության գլխավոր հենարանը «ժողովրդոց բանակն» է։ Հովնակի կերպարում հեղինակն ընդգծել է անձնազոհության, անշահասիրության, մարդկային առաքինության բարջր հատկանիշները։ Վեպն ավարտվում է «երկունքից» ծնվող լավատեսությամբ. հաղթում է ժողովուրդը՝ վերականգնելով երկրի անկախությունը։ 1881–ին լույս է տեսնում «Թեոդորոս Ռշտունի» վեպը, որտեղ արտահայնված են Ծերենցի ըմբռնումները՝ կապված հայ ֆեոդալական իշխանության ներքին հակասությունների և պետականության անկման հետ։ Թեման վերցված է VIIդ. Հայաստանում տեղի ունեցած պատմական իրադարձություններից։ Ներկայացնելով Բյուզանդիայի և Պարսից պատերազմների թատերաբեմ դարձած Հայաստանի ծանր վիճակը՝ Ծերենցը ժողովրդին կոչ է անումդուրս գայ ընդդեմ բռնակալների։ Ծերենցի քաղաքական երազանքը, հասարակական իդեալները խարսխվում են XVIIIդ. եվրոպական լուսավորիչների գաղափարների վրա։ Նա երազում էր պետական այնպիսի համակարգ, որտեղ գործեր հասարակության բոլոր դասերի «բարոյական միասնության» դաշինքը։ Նշանակալից է Ծերենցի դերը պատմա–ռոմանտիկական դասական վեպի ստեղծման ու զարգացման գործում։