Կիլիկիա թաղամաս
From Wikipedia
Երևանի Կիլիկիա անունը կրող թաղը գտնվում է Հաղթանակի կամուրջի ձախ կողմում, որտեղից ձգվում է Էջմիածնի խճուղին։
Հետաքրքիր է իմանալ, թե որտեղից է գալիս այս անունը, ինչ է պատմում նա հայ ժողովրդի անցյալից և որտեղ է գտնվում բուն Կիլիկիան ։
Ինչպես հայտնի է, տասնմեկերորդ դարի առաջին կեսին (1045 թ.), Գագիկ երկրորդի թագավորության անկումից հետո դադարեց գոյություն ունենալ Բագրատունյաց թագավորությունը ։ Այդ պատճառով հայերը մեծ խմբերով գաղթում են դեպի Միջերկրական ծովի արևելյան հատվածին հարող այն մասը, որը կոչվում է Կիլիկիա։ Ինչպես հայտնի է, հայկական Կիլիկյան պետության հանդես գալը համաշխարհային պատմության եզակի փաստերից է, երբ ժողովուրդը իր պետությունը փոխադրում է մի ուրիշ տեղ։ Հայերի մոտ նա հայտնի է «Տուն Կիլիկիոյ», «Աշխարհն Կիլիկիոյ» և «Սիսվան» անուններով։
Կիլիկիայի սահմաններն են, արևելյան կողմից՝ Ամանոսյան լեռները, հյուսիսային և արևմտյան կողմից՝ Տավրոսյան լեռնաշղթան, իսկ հարավից՝ Միջերկրական ծովը։
Կիլիկիայի տարածությունը կազմում է մոտ 40 հազար քառակուսի կիլոմետր։ Նրա երկարությունը (արևելքից արևմուտք) հասնում է 400 կիլոմետրի, իսկ լայնությունը (հյուսիսից հարավ) մոտ 100 կիլոմետրի։
Կիլիկիայում, արևելյան կողմում, Տավրոսյան լեռները ճյուղավորվում են, հարավային ուղղությամբ, դեպի Սիրիա ՝ Ամանոսյան լեռներ անվան տակ, որը իր հերթին բաժանվում է երեք խմբի. դրանք են՝ Սև լեռներ (Գյավուր դաղ), Կըզըլ դաղ (Ջեբել Ահմար) և Ջեբել Մուսա ( Մուսա լեռ )։ Վերջինս պատմական այն լեռն է, որտեղ հավաքվեցին Սուետիայի հայկական վեց գյուղերը, թուրքական յաթաղանից փրկվելու համար։
Երկիրը աշխարհագրական տեսակետից բաժանվում է երկու մասի՝ Լեռնային կամ Քարային Կիլիկիա և Դաշտային Կիլիկիա։ Առաջինը գտնվում է հյուսիս-արևմտյան մասում, իսկ երկրորդը՝ հարավ-արևելքում, Միջերկրականի ափին։
Կիլիկիան վարչական բաժանման տեսակետից, մինչև առաջին համաշխարհային պատերազմը մտնում էր Ադանայի վիլայեթի (նահանգի) մեջ։
Լեռնային Կիլիկիան եղել է ավելի անառիկ և հայերը այս մասում շատ ավելի հայտնի դարձան։ Այստեղ էին գտնվում Սիս, Հաճըն, Մարաշ և Զեյթուն հայաշատ բնակավայրերը, որոնց անունները մեր սրտին ու մտքին շատ բան են պատմում։
Ռուբեն Ա իշխանը 1081 թվականին հիմք դրեց Կիլիկիայի հայկական Ոուբինյան պետությանը։ Այդ պետությունը գոյություն ունեցավ մինչև 14-րդ դարի վերջը, երբ Եգիպտոսի մամլյուկները ներխուժեցին Կիլիկիա և կործանեցին Կիլիկիայի հայկական թագավորությունը։ Նոր ժամանակներում Կիլիկիան ընկավ թուրքական տիրապետաւթյան տակ և հայ ժողովրդի վրա կախվեց թուրքական յաթաղանը։
Կիլիկիան առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջ, Թուրքիայի կողմից բաժանված էր Ադանա և Հալեպ վիլայեթների միջև։ Ադանայի վիլայեթի մեջ էր մտնում Կիլիկիայի արևմտյան՝ մեծ մասը մինչև Ալեքսանդրետի ծոցը, իսկ Կիլիկիայի արևելյան մասը՝ Մարաշի և Ալեքսանդրետի գավառները մտնում էին Հալեպի վիլայեթի կազմում։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Կիլիկիան գրավեցին Ֆրանսիական զորքերը և մնացին մինչև 1922 թվականը, որից հետո թողեցին Կիլիկիան, պահելով միայն Ալեքսանդրետի սանջակը, որը վերադարձրին թուրքերին 1939 թվականին։ Երկու դեպքերում էլ՝ թե 1922 թվականին և թե 1939 թվականին հայերը գաղթեցին դեպի Սիրիա և Լիբանան ։
Կիլիկիայի առավել նշանավոր և հայաբնակ քաղաքներից էին Միսը, Մարաշը, Զեյթունը։ Ադանան Կիլիկիայի ամենամեծ քաղաքն էր, որը գտնվում էր Դաշտային Կիլիկիայում՝ Սեյխան կամ Սիհուն գետի աջ ափին։ Շրջապատված էր պարտեզներով։ Ներկայումս Ադանա քաղաքի անունը թուրքերը փոխել են և անվանում են Սեյխան։
Լեռնային Կիլիկիայի ամենամեծ քաղաքն էր Միսը, որը ժամանակին եղել է Ռուբինյան թագավորության մայրաքաղաքը։ Նա գտնվում է ընդարձակ դաշտի մեջ, փռված լեռան լանջի վրա և շրջապատված նշի, նարինջի և ուրիշ պտղատեսակների այգիներով։ Սիսում կար հայկական շատ հարուստ վանք՝ իր թանգարանով։ Այժմ լեռան վրա դեռ նշմարվում են հին բերդի երեք դռները և պարիսպները հետքերը։