Դվին
From Wikipedia
Դվին - Հայաստանի պատմական մայրաքաղաքներից մեկը։ Հիմնադրվել է 4-րդ դարի առաջին կեսին։
Մայրաքաղաք Արտաշատի անբարենպաստ կլիմայի պատճառով հայոց Խոսրով Կոտակ թագավորը նրանից ոչ հեռու գտնվող Դվին բլրի վրա կառուցում է ապարանքներ, ուր և տեղափոխում է իր արքունիքը։ Արարատյան դաշտի շոգը և կլիման առողջացնելու համար քաղաքի մոտակայքում կատարում է անտառատնկումներ, որոնք պահպանվել են մինչև այժմ «Խոսրովի անտառ» անունով։
Հետևելով թագավորին, հետզհետե Դվին են սկսում տեղափոխվել Արտաշատի բնակիչները։ Թագավորական ապարանքների շրջակայքում հայտնվում են բնակելի թաղամասեր, քաղաքն սկսում է ընդարձակվել։
Դվինի վարչաքաղաքական ու տնտեսական նշանակությունը ավելի մեծացավ արաբական տիրապետության սկզբնական շրջանում՝ 7-8–րդ դարերում, երբ նա դարձավ մի շատ ավելի ընդարձակ, քան Մարզպանական Հայաստանն էր, վարչական միավորի՝ Արմինիա կուսակալության կենտրոնը։ Արմինիան, ինչպես գիտեք, իր մեջ էր միավորում նաև Արևելյան Վրաստանն ու Աղվանքը։ Դվինը կործանվում է Ջալալ Էդ Դինի արշավանքներից, իսկ մոնղոլական տիրապետության ժամանակ վերածվում Է մի սովորական բնակավայրի։
Դվինը եղել է Արևելքի իր ժամանակի նշանավոր քաղաքներից։ Այն արհեստագործական ու տարանցիկ առևտրի խոշոր կենտրոն էր։ Այստեղ են հատվել միջազգային 6 մայրուղիներ, որոնց միջոցով Հայաստանը առևտուր է արել Փոքր Ասիայի ու Հարավային Եվրոպայի, Հյուսիսային Կովկասի ու Միջին Ասիայի, Միջագետքի ու Հյուսիսային Աֆրիկայի երկրների հետ։
Ինչպես արաբ մատենագիրներն են վկայում, Դվինում արտադրվել և օտար երկրներ են արտահանվել բրդյա ու մետաքսյա գործվածքներ, ծածկոցներ ու գորգեր, ապակյա, հախճապակյա ու բրուտագործական առարկաներ, որդան կարմիր ներկ, մետաղագործական (երկաթե ու պղնձե) արտադրանք, արծաթե զարդեր։
Իր ծաղկման շրջանում Դվինի բնակչության թիվը գերազանցել Է 100 հազարից։ Բնակչությունը եղել է բազմազգ։ Հայերից բացի առանձին թաղամասերով բնակվել են պարսիկներ, արաբներ, հույներ, ասորիներ։
Դվինն ունեցել է միջնադարյան քաղաքին հատուկ միկրոաշխարհագրություն՝ ներքին կառուցվածք։ նրա կենտրոնում, 30—35 մ հարաբերական բարձրության բլրի վրա, հառնում էր միջնաբերդը աշտարակաշատ իր պարիսպներով։ Պարիսպներն ունեին մինչև 16 մ հաստություն և 6—7 հարկանի շենքի բարձրություն։ Պարսպի արտաքին կողմով ձգվում էր 30—70 մ լայնության և 5—6 մ խորության պաշտպանական խրամը, որը վտանգի շամանակ լցվում էր Ազատ գետի ջրերը։ Պարսպապատի մեջ կառուցված էին դարպասներ, խրամի վրա՝ կամուրջներ։
Միջնաբերդի գագաթի հարթակին գտնվել է Արշակունիների թագավորական պալատը, ստորին հարթակին՝ պալատական բարձր պաշտոնյաների բնակարանները։ Այստեղ է եղել նաև ընդարձակ հրապարակ, որտեղ անցկացվել են զինավարժություններ ու զանազան մրցումներ։
Միջնաբերդի շուրջը տարածվում էր բուն քաղաքը՝ շահաստանը, որը նույնպես արտաքին կողմից պատած էր պարսպով։ Քաղաքի կենտրոնական թաղում է գտնվել սյունազարդ Հայոց կաթողիկոսարանը իր զույգ եկեղեցիներով ու վեհարանով։
Հայտնի է եղել կենտրոնական շուկան՝ ներքին փողոցներով և վեց շարք իջևանատուն–խանութներով, որտեղ վաճառվել են տեղական և արտեկրից ներմուծված բազմապիսի ապրանքներ։
Ինչպես ժամանակին Արտաշատ քաղաքը իր տեղը զիջեց Դվինին, այնպես էլ Դվինը պատմական զարգացման հետևանքով իր տեղը պետք է զիջեր մի նոր մայրաքաղաքի։ Այդ նոր մայրաքաղաքը «տիեզերական» ու « քաղաքամայր» հորջոջված Անին էր։