Դոլար
From Wikipedia

- «Դոլար» բառը «տալեր» բառի աղավաղված տարբերակն է: Իսկ տալերը միջնադարյան դրամի անվանում է, որն 1-ին անգամ հայտնվել է Գերմանիայում՝ 1519 թվականին:
- 19-րդ դարի վերջում Գերմանիայում տալերը հանվեց շրջանառությունից, սակայն չմոռացվեց՝ իր անունը տալով ամերիկյան արժույթին:
- ԱՍՆ-ում 1-ին անգամ թղթադրամներ են թողարկվել 1690-ին՝ Մասաչուսեթսի գաղութում՝ ռազմական արշավանքները ֆինանսավորելու նպատակով:
- Դոլարը կեղծումներից պաշտպանելու 1-ին փորձը կատարել է Բենջամին Ֆրանկլինը: 1739-ին Ֆիլադելֆիայի իր տպարանում նա թողարկեց դրամ, որի վրա կրկնօրինակվում Էին իսկական տերևների նախշերը: Դրամը կեղծումից պաշտպանելու նմանատիպ միջոցները գնահատվեցին միայն մեկ դար անց:
- Դոլարը սահմանափակել փորձող 1-ին ազգը բրիտանացիներն էին: 1764 թ. Մեծ Բրիտանիան արգելեց թղթադրամների թողարկումն իր գաղութում՝ ԱՄՆ-ում:
- 1785-ին ԱՄՆ-ի Կոնգրեսն ընդունեց որոշում, համաձայն որի Միացյալ Նահանգների դրամական միավոր էր ճանաչվում դոլարը:
- Իր հիմնական գույնը՝ կանաչը, դոլարը ձեռք է բերել արդեն 1861-ին՝ հայազգի Խաչատուր Սերոբյանի գյուտի արդյունքում: նրա սերունդները գյուտի փաթեթն ամերիկյան կառավարությանը վաճառեցին 34 տարի անց՝ 1895-ին՝ 5 մլն դոլարով:
- Իսկ դիզայնն իր հիմնական ձևերով հաստատվել է 1862-ին՝ բարդ Երկրաչափական պատկերներով, ԱՄՆ Գանձատան կընիքով, փորագրված ստորագրություններով, դրա առանձնահատկությունները բխում Էին դոլարը կեղծումից պաշտպանելու նպատակներից:
- Դոլարի դիզայնը և դրա վրա պատկերվող դիմանկարներն ընտըրվում են ԱՄՆ Պետական գանձատան քարտուղարի կողմից՝ սկսած 1862թ.:
- Ընդհանրապես թղթադրամների վրա պատկերված ամենահայտնի տասն անձանցից չորսը հայտնվել են դոլարի վրա՝ ի դեմս ԱՄՆ-ի ֆինանսների նախարար Ա. Համիլթոնի, ԱՄՆ-ի նախագահներ Է.Ջոնսոնի, Ջ.Վաշինգտոնի և Բ.Ֆրանկլինի: Վերջինս հայտնվել է 170 մլն հատ թղթադրամի վրա:
- Ամերիկյան թղթադրամների վրա հայտնված միակ կինը եղել դիմանկարը հայտնվել Է 1886-ի, 1891-ի և 1896-ի 1 դոլար արժողությամբ սերտիֆիկատներին:
- Ակսած 1866 թվականից՝ ԱՄՆ օրենսդրությամբ արգելվում է դրամի վրա տեղադրել կենդանի մարդկանց նկարներ:
- 1929-ից ի վեր՝ դոլարի վրա պատկերվող հայտնի մարդկանց շարքը չի թարմացվել և ոչ մի նոր դիմանկարով:
- 1865-ին ստեղծվեց «ԱՄՆ-ի գաղտնի ծառայություն» անունով կազմակերպությունը՝ ազգային դրամը կեղծումներից պաշտպանելու նպատակով, քանի որ դոլարի կեղծումն ամերիկացիների մոտ անվստահություն էր առաջացրել սեփական դրամի նկատմամբ:
- 1905-ին թողարկված 20 դոլլարանոցը վերջին դոլարն էր՝ գունավոր ֆոնով, ոսկեգույն նրբերանգով, կարմիր կնիքով և սերիական համարով:
- 1929-ին տեղի ունեցան դոլարի հետ կապված 1-ին արմատական փոփոխությունները ՝ դրամի տպման համար ծախսվող գումարները խնայելու նպատակով: Թղթադրամի չափը մասնավորապես փոքրացավ 30%-ով:Image:
- Հայտնի և, ըստ էության, դրամի վրա արված ամենաինքնատիպ գրությունը դոլարյան In God We Trust-ն («Մենք հավատում ենք Աստծունե) է. այն 1-ին անգամ թղթադրամների վրա հայտնվել է 1957-ին, իսկ մետաղադրամների վրա՝ դեռևս 1864թ.:
- Ազգային կարգախոս դարձած In God We Trust-ի օգտագործումը բազմաթիվ անգամներ վիճարկվել է ամերիկյան տարբեր դատական ատյաններում, սակայն դատարանի որոշումները միշտ հօգուտ ազգային կարգախոսի են եղել, այդ թվում նաև՝ 1977-ի ԱՄՆ-ի Գերագույն դատարանինը։
- Դոլարը կեղծումից պաշտպանելու վերջին փորձերն արվել են անցյալ դարի 90-ականներին. տպագրական ժամանակակից միջոցներն ստիպեցին 1990թ. Պաշտպանիչ շերտ և միկրոկնիք տեղագրել՝ նախ 100 դոլարանոցի, իսկ 1993-ից՝ բոլոր թղթադրամների վրա՝ բացառությամբ 1 և 2 դոլարանոցների:
- Սակայն այս միջոցները բավարար չէին, և 1996-ին փոփոխվեց դոլարի դիզայնը, նույն տարում հայտնվեցին նոր 100, 1997-ին՝Նոր 50, 1998-ին՝նոր 20 դոլարանոցները:
- 2000թ. հայտնաբերվեցին կեղծված 5 և 10 դոլարանոցներ: ԱՄՆ-ի Դրամատպության բյուրոն հայտարարեց, որ ամեն 7-ից 10 տարին մեկ դոլարի դիզայնը կենթարկվի փոփոխությունների:
- 2003թ. ԱՄՆ գաղտնի ծառայությունը մտավ ԱՄՆ-ի նորաստեղծ Ներքին անվտանգության նախարարության կազմի մեջ. դոլարը կեղծումներից պահպանելը դարձավ ազգային անվտանգության խնդիր:
- 2004 և 2005թթ.. գունային փոփոխություններ կրեցին 50 և 100 դոլարանոցները: Ըստ պետական ռազմավարության՝ դոլարը պետք Է միշտ մի քայլ առաջ լինի կեղծման տեխնոլոգիաներից:
- Եվ արդեն մեկդարյա պայքարի արդյունքում դոլարի կեղծումները գրեթե ամբողջությամբ վերահսկելի են դարձել: Այսօր յուրաքանչյուր 25 հազար հատ 50 դոլարանոցներից կեղծ է միայն մեկը։
- Փոփոխելով դոլարը՝ ԱՄՆ-ի կառավարությունը երբևէ չի արժեզրկել այն. 1861-ից ի վեր թողարկված բոլոր թղթադրամներն այսօր էլ կարելի է օգտագործել ըստ իրենց անվանական արժեքի և առանց սահմանափակման:
- 1861-ին, երբ մասսայական թողարկման դրվեցին թղթադրամևերը, որոշում ընդունվեց, ըստ որի յուրաքանչյուր թղթադրամի վրա պետք Է ստորագրի անձամբ Գանձատան գանձապետը: Աակայն դրա հետ կապված բարդությունները հաշվի առնելով՝ հաջորդ տարի թույլատրվեց տպել նրա ստորագրությունները:
- Մեր օրերում ամենից շատ տպագրվում են 1 դոլարանոցներ. դրանք կազմում են ամերիկյան թղթադրամների ծավալի 45%-ը:
- Տարեկան թողարկվում է 8 մլն հատ դոլարի թղթադրամ, դրամի այսպիսի քանակությամբ հնարավոր կլիներ օղակել երկրագունդը 30 անգամ:
- ԱՄՆ-ում ամենից շատ օգտագործվում են 1 և 20 դոլարանոցները, այլ Երկոներում՝ 100 դոլարանոցը:
- Ըստ պաշտոնական վարկածի՝ ցանկացած արժողության դոլարի մոտավոր քաշը 1գ է:
- 100 000 դոլարը 100 դոլարանոց թղթադրամներով կշռում Է 2 կգ 30գ։Անհնար է 1մլն դոլարը տեղափոխել քեյսով, ինչպես ֆիլմերում է արվում:
- Ամերիկյան բոլոր դոլարներն ունեն միևնույն չափսը՝ 157*66մմ:
- Այն թուղթը, որի վրա տպագրվում է ամերիկյան դոլարը, 25 %-ով բաղկացած է վուշից և 75%-ով՝ բամբակից: Այդ թուղթն ինքնին չեզոք գույնի է:
- Դոլարը վերջնականապես մաշվում է 4 հազար անգամ ծալելուց հետո։
- 2003-ին ԱՄՆ գաղտնի ծառայությունը, այլ երկրների համապատասխան ծառայությունների հետ համագործակցության արդյունքում, առգրավել է մոտ 63 մլն դոլար կեղծ թղթադրամ, նախքան դրանք շրջանառության մեջ կդրվեին, և ևս 38 մլն՝ արդեն շրջանառության մեջ գտնվող:
- 2003-ին միայն ԱՄՆ-ում դոլարի կեղծման կասկածանքով իրականացվել Է 3640 ձերբակալություն: Ձերբակալվածների 99 %-ը մեղավոր Է ճանաչվել:
- Ընդհանրապես դոլարի կեղծումների մոտ կեսը կատարվում Է ԱՄՆ-ի սահմաններից դուրս:
- Վերջին տարիներին դոլարի կեղծումների 40%-ը կատարվում է թվային տեխնոլոգիաների միջոցով:
- Դոլար անվանումով ազգային արժույթ ունի աշխարհի 27 երկիր՝ Կանադայից մինչև Ավստրալիա, Յամայկայից մինչև Սինգապուր: Նրանց մեծ մասը, ինչպես և Ամերիկան, եղել են բրիտանական գաղութներ: Այդ պատճառով է նաև, որ, օրինակ՝ կանադական դոլարի վրա պատկերված է Եղիսաբեթ 2-րդի դիմանկարը:
- Գոյություն ունի «Դոլարի դիվանագիտություն» հասկացությունը. 2-րդ համաշխարհայինից հետո ԱՄՆ-ն ներկայացավ որպես գերտերություն՝նաև դոլարի շնորհիվ, նախ, ըստ Մարշալի ծրագրի, այն ներխուժեց Եվրոպա, ապա՝ դարձավ արևմտյան աշխարհի գլխավոր ռեզերվային արժույթը:
- Աշխարհի շատ երկրներում, մասնավորապես Լատինական Ամերիկայի երկրներում, դոլարը 2-րդ արժույթն է:
- Ամերիկյան դոլարը դոլարի գոտու առաջատար Է արդեն կես դար:
- Ամերիկյան դոլարը դոլարի գոտում համարվում է «ամենամռայլն» իր տեսքով՝մոխրագույն և կանաչ կողմերով: Իսկ ամենավառը սինգապուրյանն Է՝ նաև շնորհիվ դրա վրա պատկերված ծաղիկների և թռչունների:
- Դոլարի հանրահայտ Նշանը՝ $, ունի հետևյալ պատմությունը: Անգլերեն երկար piese of eight-ը (մեկ ութերորդ ֆունտը/ պեսոն) գրավոր տեքստում նախ վերածվեց վրան խաչ քաշված 8 թվանշանի, որից Էլ ծնունդ առավ $-ը:
- 1945-ից սկսած՝ 100 դոլարից բարձր թղթադրամների շրջանառությունը գործնականում դադարեցվել է:
- 1969-ից ի վեր՝ անհնար է դարձել 5 000 և 10000 դոլարանոց թղթադրամների օգտագործումը: Այսօր գոյություն ունի դրանց մոտ 200-ական օրինակ: Այսինքն՝ տարբեր ժամանակներում թողարկված այդ թղթադրամների ամեն 300-ից 350 օրինակից մինչև մեր օրերն է հասել ընդամենը 1-ը:
- Ամեն անգամ, երբ աճուրդներում հայտնվում են 5 000 կամ 10 000 դոլարանոց թղթադրամներ, դրանք վաճառվում են իրենց անվանական արժեքից 4 անգամ թանկ. 1928-ի 10 000 դոլարանոցն, օրինակ, ԱՄՆ-ի թղթադրամների աճուրդում վաճառվել է 46 հազար 750 դոլարով:
- 1934-ի 10 000 և 100 000 դոլարանոցների առկայությունը մասնավոր անձանց ձեռքում մինչ օրս էլ արգելված է օրենքով:
- ԱՄՆ-ի դրամատպության բյուրոյի կողմից մինչ օրս թողարկված ամենամեծ թղթադըրամները եղել են 100000-անոցները: Դրանք թողարկվել են 1943թ., սակայն շրջանառության մեջ չեն դրվել, այլ օգտագործվել են միայն բանկերի միջև իրականացվող գործարքներում:
- 1 մլն ԱՄՆ դոլարն «ամերիկյան երազանքի» ամենակարևոր մասերից Է: 1 մլն դոլար կարելի է անձամբ հավաքել, եթե որևէ մեկը որոշի ամսական խնայել 100 դոլար, ապա կյանքի մոտ 840-րդ տարում Նա իր տրամադրության տակ կունենա այդ գումարը: Իհարկե, գոյություն ունեն նման գումարների տիրանալու ավելի կարճ ժամկետներ և ձևեր, բայց՝ ոչ պակաս բարդ: Հենց 1 մլն դոլար գումար են խոստանում այն տղամարդուն, ում կհաջողվի... հղիանալ: Այսպիսի գումար, առանց «սեռային խտրականության», կարելի է վաստակել՝ ապացուցելով, օրինակ՝ Յանգ-Միլսի հավասարումը (մոտ 60 տարի առաջ ֆիզիկոսները հղացան մի հավասարում, որը կարծես բացատրում է տիեզերքի երկրաչափական և ֆիզիկական կառուցվածքը): 25 անգամ ավելի շատ գումար կարելի Է վաստակել՝ ամերիկյան իշխանություններին հանձնելով Ուսամա բեն Լադենին: Իսկ ավելի մեծ գումարներ հնարավոր է ձեռք բերել՝ թերևս միայն հոլիվուդյան ֆիլմերում որևէ բանկ թալանելով: