Сүйінішұлы, Қазтуған

Уикипедиядан

Сүйінішұлы Қазтуған - өз заманының әрі батыры, әрі ақыны, әрі күйші, әрі шешені болған. Сегіз қырлы бір сырлы. Мұның бәрі өзі туралы бір толғам жырдан айқын көрініп тұр:

« Бұдырайған екі шекелі, Мұздай үлкен көбелі, Қары ұнымы сұлтандайын жүрісті, Адырнасы шайы оққа кірісті, Айдаса қойдың көсемі, Сөйлесе қызыл тілдің шешені, Ұстаса қашағанның ұзын құйрығы, Қалайылаған қасты орданың сырығы, Билер отты би соңы, Би ұлының кенжесі, Буыршының бұта шайнар азуы, Бидайдықтың көл жайқаған жалғызы, Бұлт болған айды ашқан, Мұнар болған күнді ашқан, Мұсылман мен кәуірдің Арасын бұзып өтіп дінді ашқан- Сүйінішұлы Қазтуған!!!»

Алтын Орданың шаңырағы құлап, Еуразияның Ұлы Даласын көктей көшкен көшпелілер басынан құсы ұшқан кезде сұңқылдап тұрып жоқтау айтқан әйгілі тұлғалардың бірі Сүйінішұлы Қазтуған жырау өткенін қимай, бүгініне риза болмай,болашағына секеммен қарап өткен жырау. Өткенің қимайтыны, Шыңғыс ханның шаңды жорығынан кейін бірер ғасырдың аяасында түркі тайпалары қайтадан есжиып, еңсе көтеріп, қайтадан тұтастанудың нышанын танытып, алтын үзікті Орданың айбары алыс жақынға мойын бұрғыза бастап еді. Қазтуғанның өкінетіні сол айбар, сол береке көз алдында күйреп, кеше ғана сүттей ұйып, отырған елден береке қашып, быж-тыж болғаны. Осынау алмағайып кезеңде Алтын Орданың қос бағасындай болған, кіндігі бір ноғай мен қазақтың қақ бөлінуі Қазтуған сияқты эпикалық қарымдағы тұлғаның жүрегін қақыратып өткендей. Бүтін кезіндегі бақытын баянды ете алмаған соң қай бір үшбаққа жетер деп, болашаққа секем ала қарайтыны сондықтан.

«Ноғайлы - қазақ жұртының, Кейінгі туған балалары – ай... Жолдасын жолай тіздеген, Өзіне тиген дұшпанын, Қарт бурадай іздеген, Мен қарға бойлы Қазтуған, Қайғыланып асып барамын, Ноғайлы – қазақ елінен!»

Қазақ пен ноғайдың айрылысқанын, ата қоныстың артта қалғанын Қазтуғанның көзі көріп отырса да, көңілі сенбейді, жан жүрегі бұл сұмдықты мойындамайды. Осынау тарихи оқиға Қазтуғанның бүкіл өмірінің мазмұнына айналған сияқты. Сүйінішұлы Қазтуған ХҮ ғасыр аясында сексен жасқа жақындап ғұмыр кешкен адам. Туып өскен жері Еділдің Ақтұма, Бозаң деген сағалары. Бұл бұрынғы Қызылжар өңірі, қазіргі Краснояр ауданы. Қазтуғанға «Сағыныш» күйін тартқызған қайран жер кезінде шет пұшпақтап Бөкей хандығына қараған болып еді, кейін біржолата сырттың иелігіне ауысты.

Қазтуғанның ат жалын тартып мініп, ата жолын қуып, ел ісіне араласқан ортасы Дешті Қыпшақтың кіндік мекені - Еділ мен Жайық арасы, Каспий алыбы, Нарын, Қабыршақты, Қарсау деген жерлер. Қазтуған қиын кездегі көп қиқушының бірі емес. Сол даланың бағы мен сорын пешенесіне балаған елбасыларының үмбетінен шыққан. Оның тепсініп сөйлеп, таусылып айтып, тебірене күй төгуінде осындай гәп бар.

Ел үшін еңіреп өткен Қазтуғанның сүйегі, көне көз қарттардың айтуында Қияш өзенінің жағасындағы Бабата қорымында өзінің өсиеті бойынша жерленсе керек. Сөз орайында әйгілі Бөкейханның да сүйегі осы қорымда екені айта кетудің артықтығы жоқ.