Seleukidan

Ji Wîkîpediya

Împaratoriya Seleukidan di 301 b.z. de
Împaratoriya Seleukidan di 301 b.z. de

Împaratoriya Seleukidan an Selûkeyan ji pê mirina Îskenderê Mezin ji alîya yek ji generalên wî Seleukos I de di 312 b.z. li Babîl hat sazandin. Di 64 b.z. bi tunî hat hundura Împaratoriya Roma kirin û hilweşî bû. Di demên xweya herî rind de împaratorî di Trakya de heta hundurên Hîndistan çemê indus belav bû bû.

Tabloya Naverokê

[biguherîne] Sînor

Împaratoriya Seleukidan di paytexteke de na ji çend deran de dihat karger kirin. Li wan navçeyên ya herî giring Sûrî bû. Li sûrî derve Mezopotamya, Babîl, rojhavaya Îranê û Anatoliya hin navçeyên dinên girîng bûn.

Di demên aşitîye de împarator bi gelemperî li Sûrî diman. Navenda împaratorîye wek Tetrapolis(Çar bajar) dihat navand û ji va çar bajaran Antiochia li rojhelat (îroj Antakya) , Seleukia Pieria, Latakia(îroj, Lazkîya) û Apameia(îroj Efemîya) de pêk dihat.

Paytextên ji bo Satrapên jor, rojhelata împaratorî, Tisfûn bû. Ji Tisfûn Satrapên Împaratoriya Persayên berê wek Mezopotamya, Babîl, Şûşa, Persis, Medya û Kermanî dihat karger kirin. Li bakura wê derê Ermenîstan, Azerbaycan, Eşkanîya û Balaxîstan he bû.

Navenda dineke girîng Sardes(îroj nêzî Manisa) bû. Lê li wir Selûkeyan pir serwerî nejotin.

[biguherîne] Dîrok

[biguherîne] Seleukos I Nikator (321/312-281)

Li pê Îskender mir re Împaratoriya mezina li pê xwe hiştî hat par kirin û di 321 b.z. de Seleukos I Satrapîya Babîl saz kir. Lê wî serwerîya xwe li ser wan xakan bi tunî ancax di 312 b.z. de rûniştand û împaratoriya bi navê xwe sazand. Di 305 b.z. Wî împaratorî heta Hindistanê fireh kir.

Di 301 b.z. de Seleukos bi piştgirîya Lysimachos yek ji dijberên xwe Antigonos I bin xist û Sûrî ji dest xwe xist.

Di 281 b.z. de di Cenga Kurupedion de hevalbendê xweyê berê Lysimachos, kargerê Trakya û Anatoliya bin xist û împaratoriya Îskenderê Mezin şunda di destekî(derve Misir) de yek kir. Ji bo Makedonya jî dagir bike kênge Tengava Çanakkale derbaz kir şunda ji alîya Ptolemaios Keraunos, lawê împarator Ptolemaios I, hat kuştin.


Ji pê mirina Seleukos I re împaratorîye xwe di cengên ji bo texta împaratoriye de dît. Li gelek navçeyan, çend kesan xwe wek împarator dan zanîn. Lê bi dawî du xanêdanan serwerîya xwe hat pejirandi; Yek Eşkanîyan li başûr rojhelata Derya Mazenderan dewlet saz kirî bûn, ya din jî Keyîtîya Greko-Baktrianan di serdarîya Diodotos I heta Hindistan hatî sazandî bû. Împaratorî ji pê wan cengan re gelek lawaz bû bû.

[biguherîne] Antiochos III Megas (223-187)

Di destpêka dema Antiochos III(223 b.z.-187) de împaratorî ji Sûrî û Babîl pêk dihat. Di 212 an de Antiochos ji bo xakên împaratorî şunda hûndûra dewletê bike der kete sefereke û di dawîya seferê Ermenîstan, Azerbaycan û Eşkanî şunda hûndûra împaratorîye kir.

Di 196 Antiochos der keta sefereke ser Trakya. Lê li Yewnanîstan ji alîya împaratoriya Roma ew hat bin xistin. Ji pê re li Trakya û Anatoliya jî ji alîya Romayan hat bin xistin û derve Kîlîkya xakên li Anatoliya û Trakya derbaza Roma bûn.


Ji pê mirina Antiochos III re Eşkanî, Baktrîya û Ermenîstan şunda ji împaratorîye veqetî ye û împaratorî ji xakên Sûrî, Kîlîkya, Babîl, Medya û îran de pêk dihat.

[biguherîne] Ruxîn

Împaratoriya Tigranes
Împaratoriya Tigranes

Kênge împarator Antiochos VII mirî bû împaratorî ji Sûrî û Kîlîkya de tenê pêk dihat. Lê li hundura împaratorî de gelek têkoşîn ji bo textê hebûn û wan cengan împaratorî sal bi sal lawaz dikir.

Di 83 b.z. de keyê Ermenîstan Tigranes II va lawazîya wek fersand dît û Sûrî dagir kir û çend salan şunda jî ji alîya Romayan dawîya împaratorîya Selûkeyan hat dan.