Ursa Major (Stärebild)

Vu Wikipedia, der fräier Enzyklopedie.

Date vum Stärebild Ursa Major
Lëtzebuerger Numm Grousse Bier,
Grousse Won
Laténgesche Numm Ursa Major
Latäin. Genitiv Ursae Majoris
Latäin. Ofkierzung UMa
Rektaszensioun 8 h 08m bis 14h 29m
Deklinatioun +73° 10´ bis +28° 15´
Fläch 1280 Quadratgrad
Siichtbar op dem Breedegrad 90° Nord bis 17° Süd
Observatiounszäitraum
fir Mëtteleuropa
ganzt Joer
Unzuel u Stäre mat
Gréisst < 3m
6
Hellste Stär,
Gréisst
Alioth (ε Ursae Majoris)
1,76m
Meteorstréim
Ursiden
Nopeschstärebiller
(vun Norden am
Auerzeigesënn)
Draco
Camelopardalis
Lynx
Leo Minor
Leo
Coma Berenices
Canes Venatici
Bootes
Kaart vum Stärebild Ursa Major
Kaart vum Stärebild Ursa Major
Esou fënnt een de Polarstär
Esou fënnt een de Polarstär
Stëch vum grousse Bier aus dem Stärenatlas vum Johann Elert Bode
Stëch vum grousse Bier aus dem Stärenatlas vum Johann Elert Bode

De Grousse Bier, laténgesch Ursa Major, ass e Stärebild vum Nordhimmel. Déi hellste Stären ginn an enger eegener Konstellatioun och als Grousse Won bezeechent.

Inhaltsverzeechnis

[Änneren] Beschreiwung

De Grousse Bier ass dat bekannteste Stärebild um Nuetshimmel. Säi gréissten Deel ass vu Lëtzebuerg am ganze Joer ze gesinn (zirkumpolar).

Déi siwen hellste Stäre maachen deen Deel vum Stärebild aus, deen als Grousse Won bekannt ass. Dobäi symboliséieren d’Stären Alioth, Mizar a Benetnasch den Täissel, d’Stäre Megrez, Phekda, Merak an Dubhe d’Këscht vum Won. Dëst Deelstärebild ass e sougenannten Asterismus – e charakteristescht Muster um Himmel, dat awer net als Stärebild gëllt.

De Grousse Won ass eigentlech nëmmen den hënneschten Deel vum Grousse Bier, woubäi déi dräi „Täisselstäre“ de Schwanz duerstellen.

Bekannt ass och de Mizar (ζ Ursae Maioris, um Knéck vum Täissel vum Won), dee mat sengem onschäinbaren Begleeder Alkor en optescht Duebelstäresystem mécht, dat ee „klenge Reider“ oder Aepréifer nennt.

Mat Hëllef vum grousse Won kann een de Nordpolarstär liicht fannen. Wann ee sech duerch déi hënnescht „Wonstäre“ Merak (ß UMa) an Dubhe (α UMa) eng Linn no uewen denkt an d’Distanz vun de Stäre fënnefmol laanscht d’Linn verlängert, kënnt ee bei de Polarstär, deen bal exakt d’Nordrichtung uweist.

[Änneren] Himmelsobjeten

[Änneren] Stäre

B F Numm oder aner Bezeechnungen m Lj Spektralklass
ε 77 Alioth 1,69 bis 1,83 81 A0p
α 50 Dubhe, Thahr al Dub al Akbar 1,81 124 F7 V
η 85 Benetnasch, Alkaid 1,86 101 B3 V SB
ζ 79 Mizar 2,23 78 A2 V
β 48 Merak 2,34 79 A1 V
γ 64 Phekda, Phegda, Phekha, Phacd 2,41 84 A0 V SB
ψ 3,00 147 K1 III
μ 34 Tania Australis, Alkafzah Australis 3,06 249 M0III SB
ι 9 Talitha Borealis, Dnoces, Alphikra Borealis 3,12 48 A7 IV
θ Al Haud, Sarir 3,17 44 F6 IV
δ 69 Megrez, Kaffa 3,32 81 A3 Vvar
ο 1 Muscida 3,35 184 G4 II-III
λ 33 Tania Borealis, Alkafzah Borealis 3,45 134 A2 IV
ν 54 Alula Borealis 3,49 421 K3 III SB
κ 12 Talitha Australis, Al Kaprah, Alphikra Australis 3,57 423 A1 Vn
h 23 3,65 76 F0 IV
χ 63 Alkafzah, Alkaphrah, El Koprah 3,69 196 K0 III
υ 29 3,78 115 F0 IV
ξ 53 Alula Australis 3,79 29
g 80 Alkor, Saidak 3,99 81 A5 V SB
f 15 4,46 96 Am
26 4,47 267 A2V
d 24 4,54 G4 III-IV
φ 4,55 437 A3 IV
π2 4 Muscida 4,59 252 K2 III
83 4,63 549 M2 IIIvar
ω 45 4,66 267 A1 V
τ 14 4,67 122 Am
HR 4132 4,72 112 A7 IV
ρ 8 4,74 287 M3 III
55 4,76 183 A2 V
σ2 4,80 67 F7 IV-V
e 18 4,80 118 A5 V
36 4,82 42 F8 V
78 4,93 81 F2 V
HR 4072 4,94 301 A0sp
56 4,99 492 G8 II
HD116798, Sidus Ludoviciana 7,6

Den Dubhe (α  Ursae Majoris), den zweethellste Stär am Grousse Won, ass e Méifachstäresystem a läit op enger Distanz vun 124 Liichtjoer. Den Haapstär ass en orangen Risestär mat dem 30fachen Duerchmiesser vun eiser Sonn. Hien huet e Begleeder am Ofstand vun 23 AU, deen hen a 44 Joer ëmkreest. Am wäiten Ofstand vun 9.000 AU ass e weidert Stärepuer.

De Numm Dubhe ass arabeschen Urspronk a leet sech of vun ahr ad-dubb al-akbar „Réck vum grousse Bier“.

Den η Ursae Majoris steet op enger Distanz vun 101 Liichtjoer. Et ass e bloelzechtem Stär vun der Spektralklass B3. Déi arabesch Nimm Alkaid bzw. Benetnasch leeden sech of vun al-qāid an al-banāt an-na a bedeiten „de Chef vun den Duechter, déi hannert dem Sarkophag ginn“. Mat den Duechteren (Kloeweiber) sinn d’„Täissselstäre“ gemengt. De Sarkophag oder Sarg ass d’Këscht vum Won.

Déi arabesch Nimmn Merak an Phekda fir d’Stären β an γ Ursae Majoris bedeiten „Lend „ bzw. „Been“ vum Bier. De Stär δ Ursa Majoris dréit de Numm Megrez, arabesch fir „Wuerzel“, woumat de „Schwanzusaz“ gemengt ass.

D’Stären Mizar, Alioth, Megrez, Phekda, a Merak gehéieren zum Bierestroum, engem Assoziatioun vu ronn 100 Stären déi zesummen entstane sinn a sech mat der gläicher Vitesse a Richtung bannescht der Mëllechstrooss bewegen. Zum Bierestroum gehéieren ausserdeem de Sirius am Canis Major, Menkalinan am Auriga, Cursa am Eridanus a Gemma an der Corona Borealis. Eis Sonn gehéiert net dozou.

[Änneren] Nopesch Méifachstäre

System m Ofstand
Mizar 2,3/4,0 14,4“
ζ 4,3/4,8 1,7“
78 5,1/7,4 1,5“
M 40 9,0/9,3 49“


De Mizar an den Alkor gesi mam bloussen A aus, ewéi en Duebelstär. Richteg sinn si ronn dräi Liichtjoer vuneneen ewech a net duerch d’Schwéierkraaft uneneen gebonnen.
Bei spektroskopeschen Ënnersich huet sech gewisen, datt béid Stären Méifachstäre sinn. Beim Mizar gesäit een mat engem Teleskop schonns en Duebelstär. D’Komponenten A a B sinn och Duebelstären, déi allerdéngs nëmmen spektroskopesch nogewisen kënne ginn. Et handelt sech soumat ëm e Véierfachstäresystem. Den arabesche Numm Mizar bedeit „Ceinture“.

Den Alkor ass en Dräifachstäresystem, deem seng Komponenten allerdéngs ze no beieneen stinn, fir se mat engem Teleskop trennen ze kënnen. De Numm leed sech vum arabeschen al-jawn, „ de Rappen“ (Päerd), of, woumat am Ufank de Mizar gemengt war.

25 Liichtjoer wäut ewech läit den Duebelstär ζ Ursae Majoris. Hie ka schonns mat ngem klengen Teleskop gekuckt ginn. Déi zwee, bal gläich hell Stären ëmkreesen sech a 60 Joer.

[Änneren] Verännerlech Stären

Stär m Period Typ
Alioth 1,69 bis 1,83 5,088 Tage Alpha2-Canes Venaticorum-Stern
VY 5,9 bis 6,5 Onregelméisseg Verännerlechen

Den hellste Stär am Grousse Bier ass den Alioth (ε Ursae Majoris), de rietsen „Täisselstär“. Hie läit op enger Distanz vun 81 Liichtjoer, an ass e wäiss liichtenden Stär mat dem dräifachen Duerchmiesser an der véierfacher Mass vun eiser Sonn. Seng Ëmhüllung ass mat Elementen Sauerstoff, Europium a Chrom ugeräichert. De Stär verännert seng Hellegkeet iwwer en Zäitraum vun 5,088 Deeg. Den arabesche Numm Alioth bedeit „Fettschwanz“, woumat eng bestëmmten Schofsrass gemengt ass.

Den VY Ursae Majoris ass ee vun deenen roudelzegten Stären um Himmel a läit 2500 Liichtjoer vun eis ewech. Seng Hellegkeet schwankt ouni siichtlech Regelméissegkeet.

[Änneren] Messier- an NGC-Objete

Messier (M) NGC Numm m Typ
40 9,0/9,3 Duebelstär
81 3031 6,9 Spiralgalaxis
82 3034 8,4 irregulär Galaxis
97 3584 Eilenniwwel 11,0 Planetaresche Niwwel
101 5457 Feierrad-Galaxis 7,9 Spiralgalaxis
108 3556 10,0 Spiralgalaxis
109 3003 9,8 Spiralgalaxis
2841 7,9 Spiralgalaxis
3077 9,8 Spiralgalaxis

De grousse Won huet eng Rei vu niwwelegen Objeten, déi de franséischen Astronom Charles Messier a säi Messier-Katalog opgeholl huet.

Bei M 40 handelt et sech ëm en Duebelstär op enger Distanz vu 500 Liichtjoer.

D’Galaxien M 81, M 82 an NGC 3077 si Memberen vun engem Galaxiekoup deen 13 Millioune Liichtjoer wäit ewech ass.

Déi masseräichst Galaxis vum Koup ass den M 81. D’Galaxis M 82 steet nëmmen 1° nërdlech dovun. Duerch d’Schwéierkraaft vun der M 81 gouf d’M 82 däitlech verformt.

De M 97 ass e Planetaresche Niwwel op enger Distanz vun 2500 Liichtjoer. Et handelt sech ëm d’ofgestoussen Gasëmmantelung vun engem Stär. Seng Bezeechnung ass „Eileniwwel“, well en un en Eilekapp mat zwee donkelen Aen erënnert.

De M 108 ass 45 Millioune Liichtjoer wäi ewech. Et ass eng Galaxis, déi mär op hir Kant gesinn.

D’Galaxis M 101 ass ronn 10 Millioune Liichtjoer ewech. Sie ass eng ausgedeente Galaxis mat ganz grousse Spiraläerm.