Wilhelm Herschel
Vu Wikipedia, der fräier Enzyklopedie.
De Sir Friedrich Wilhelm (William) Herschel ass gebuer den 15. November 1738 zu Hannover a gestuerwen den 25. August 1822 zu Slough an England. Hie war en däitsch-briteschen Astronom a Museker.
Inhaltsverzeechnis |
Dem Herschel säi Papp war Militärmuseker. De Jong ass mat 14 Joer als Oboist der hannoverescher Foussgard bäigetratt. No der Besetzung vun Hannover 1757 duerch franséisch Truppen ass hien no England geflücht. Do huet hien als Museksprof, Komponist an Organist geschafft. Am Joer 1766 gouf hien Dirigent zu Bath. Duerch d’Studium vu mathemateschen Muséktheorie ugeregt, huet hie sech mat der Mathematik an der Konstruktioun vun Optiken befaasst. D’Lektür iwwer astronomesch Wierker hu schliesslech säin Intressi un der Astronomie wakereg gemaach. Anescht wéi déi aner vu sengen Zäitgenossen wollt hie sech awer nët mat der Observatioun vu Mound, Planéiten a Koméiten zefridde ginn. Villméi wollt hien d’Objete vum Fixstärenhimmel studéieren, jo souguer eng vollstännege Oplëschtung vun alle siichtbaren Stäre an Niwwele maachen. Heizou konnten awer déi ëm 1770 normal Lënsen- a Spigelteleskopen nët déi néideg Leeschtung liwweren. Sou huet hien da selwer ugefaangen, Spigelteleskope ze bauen, wat him – obwuehl hie Laie war – no ufänglechen Mësserfollegen och gelongen ass. Vu 1766 un huet hie vill Teleskopen mat ëmmer méi groussem Duerchmiesser gebaut. Bei sengen Observatioune gouf den Herschel vu sengem Brudder Alexander a senger Schwëster Caroline ënnerstetzt.
Op ee Schlag berühmt gouf den Herschel, wéi hie 1781 en neit Objet am Sonnesystem entdeckt huet: de Planéit Uranus. Hie gouf zum Member vun der Royal Society of London gewielt, de Kinnik George III. huet him eng järlech Vergënschtegung zougesprach. Sou konnt hie sech voll sengem Hobby, der Astronomie, zouwenden. D’Famill Herschel ass vu Bath op Slough geplënnert. Hien huet dann och nach Teleskope gebaut fir aner Leit, a konnt domat säin eegent Akommes verbesseren. Am Joer 1788 huet hien d'Mary Pitt, eng Nopeschwittfra, bestuet. Am Joer 1816 gouf hie vum Prënz-Régent, dem spéideren Kinnik George IV., zum Ritter geschloen. Zu Slough huet hie geliewt a geschafft bis u säi Liewensenn am Joer 1822.
Den Herschel gouf an der St.-Laurence-Kapell zu Upton begruewen. Op sengem Grafstee steet de laténgesche Saz Coelorum perrupit claustra ("Hien huet d’Grenzen vum Himmel duerchbrach").
[Änneren] Entdeckungen
Zënter prähistoreschen Zäiten hunn d’Mënschen nëmmen fënnef Planéite Merkur, Venus, Mars, Jupiter an de Saturn kannt. Dat neit Objet huet den Herschel am Ufank Georgium sidus ("Georges-Stär") genannt; wou awer definitiv feststong, datt et sech ëm e neie Planéit géing handelen ass d’Objet Uranus genannt ginn. Mat dëser – zoufälleger – Entdeckung war den Ëmfang vum bekannte Sonnesystem op dat Duebelt gewuess.
Dem Herschel säin Intressi louch awer bei niwwelegen Himmelsobjeten. De Charles Messier huet 1780/81 e Katalog mat 103 nët-punktfërmegen („niwwelegen“) Objeten verëffentlecht; d’Fachleit ware sech nët eeneg, ob et sech dobäi ëm e ganze Koup Stären oder awer ëm Wolleken, déi liichte géifen, oder Flëssegkeete gehandelt huet. Vum Hierscht 1782 u bis 1802 huet den Herschel geziilt no weideren Objeten vun dëser Aart gesicht. Mat sengem staarken Instrument huet hie schnell festgestallt, datt hie verschidden „Niwwelen“ an eenzel Stären opléise konnt.
Den Herschel huet als éischten Astronom eng Klassifizéierung vun dësen Objete gefouert. Hien huet se ënnerscheet no der schäinbarer Hellegkeet, der Gréisst, der Regelméissegkeet vun der Form an der Konzentratioun zur Mëtt hin. Am Verlaf vu sengen Ënnersichungen entwéckelt hien eng Theorie vum Entstoe vun de Stärekéip: d’Schwéierkraaft misst mat der Zäit aus louse Kéip dicht gepaakte Systemer entstoe loossen. Sou féiert hien d’Konzept vun der Entwécklung (oder Evolutioun) an der Astronomie an: de Stärenhimmel war elo nët méi éiweg an onverännerlech. Den Herschel gouf domat Begrënner vum Erkenntnesobjet Kosmologie.
Wou hien am Joer 1790 e Fixstär mat Wollek observéiert huet, huet hie seng fréier Meenung g'ännert. Hien huet et elo fir Méiglech gehalen, datt sämtlech Stären sech ënner dem Afloss vun der Schwéierkraaft aus enger Zort Wollek aus Gas oder enger Flëssegkeet zesummegezunn hätten.
Am Laf vun der Zäit huet hien e Katalog mat niwwelegen Objete mat méi wéi 2.500 Androungen („Herschel-Katalog“ genannt) zesummegestallt, an och e Katalog mat 848 Duebelstären. Ouni déi fräiwelleg Mataarbecht vu senger Schwëster Caroline wären dës Katalogen nët zustane komm.
Trotz sengem Hobby, de Fixstärenhimmel, huet hien d’Objete vum Sonnesystem nët vergiess: beim Mars huet hie joereszäitlech Verännerungen nogewisen. Zwee Mounden huet hie fonnt beim Saturn an e puer Mounden beim Uranus. Weider huet hien d'Rotatiounsperiod vum Saturn berechent. Hie huet och festgestallt, datt d’Venus eng Athmosphär misst hun. (De Lomonossow huet schonns 1761 eng Atmosphär op der Venus ugeholl, awer nët publizéiert).
Den Herschel huet am Joer 1800 d’Infraroutstrahlung entdeckt, andeems hien d’Sonneliicht duerch e Prisma goe gelooss an hannert dem rouden Enn vum siichtbarem Spektrum en Thermometer geluecht huet. D’Temperatur ass an dësem Beräich an d’Luucht gaangen, an den Herschel huet doraus ugeholl, datt do eng onsiichtbar Form vun Energie wiirksam misst sinn.
Dem Herschel seng Observatioune waren nëmme méiglech ginn, well hien zu senger Zäit dee leeschtungsstäerksten Teleskop hat. Doniewent war den Herschel een aussergewéinlech talentéierten an onermiddlechen Observer.
[Änneren] Seng Teleskopen
Besonnesch Teleskopen vum Herschel:
- De Planéit Uranus huet den Herschel mat engem Spigelteleskop vun 6 Zoll (ronn 15 cm) Duerchmiesser an 7 Fouss (ronn 210 cm) Brennwäit entdeckt.
- Fir säin Niwwel-Katalog huet hien haaptsächlech een Instrument mat engem 18,7-Zoll (47,5 cm) Spigel an 20 Fouss (6,1 m) Brennwäit (vun 1783 un) benotzt.
- Säi gréissten Teleskop gouf am Joer 1789 ënner senger Uleedung gebaut an hat en Spigelduerchmiesser vun 48 Zoll (122 cm) an enger Längt vun 40 Fouss (12 m). Dësen Teleskop gouf eréischt zwou Generatiounen méi spéit vum Lord Rosse sengem „Leviathan“ iwwertraff.
Den Herschel huet nëmmen Newton-Teleskope gebaut. Hir Spigele waren aus enger Metall-Legéierung gegoss an hunn dacks missen nopoléiert ginn, well si liicht ugelaf sinn.
Och seng Schwëster Caroline Herschel a säi Jong John Herschel waren bedeitend Astronomen.
[Änneren] Literatur
Gärtner, Heinz: Das Leben des Friedrich Wilhelm Herschel. Edition Leipzig 1996. ISBN 3361004616
[Änneren] Um Spaweck
Commons: William Herschel – Biller, Videoen oder Audiodateien |