Mesopotamien
Vu Wikipedia, der fräier Enzyklopedie.
![]() |
Dësen Artikel beschäftegt sech mam Zweestroumland tëscht Euphrat an Tigris. Fir aner Bedeitunge, kuckt w.e.g. Mesopotamia |
Mesopotamien (gr. fir „tëschent de Flëss“, Aramäesch Beth Nahrin = „Zweeflossland“, arab. بلاد مابين النهرين, Bilad ma bayn Al-Nahrayn oder بلاد الرافدين, Bilad ِAl-Rafidayn ), och Zweestroumland, bezeechent geographesch d'Gebitt ronderëm d'Flëss Euphrat an Tigris a Südost-Anatolien (Tierkei), Syrien an am Irak. D'fruuchtbart Land tëscht dësen zwéi Flëss gëtt och oft Wéi vun der Zivilisatioun genannt. E politesche Staat Mesopotamien huet et awer ni ginn, an och d'Grenze woren ni kloer definéiert. Den Numm gouf aus Kamoutheed vu griichesche Geographen erfonnt, fir dës Regioun ze benennen.
[Änneren] Geographie
Am Norde fänkt d'Landschaft mat den Taurusbierger un a si geet bis zum Persesche Golf. Am Oste grenzen d'Bierger vum Iran an am Westen d'arabesch Wüst an d'Héichebene vu Syrien u Mesopotamien.
D'Klima am Norden ass rau mat kale Wanter. Am Süden dogéint ass de Wanter méi mëll an de Summer immens waarm.
D'Baueren hu gréisstendeels Geescht a Weess ugeplanzt. De Reefeldbau am Norden an d'ëmfaassend kënschtlech Bewässerung am Süden hunn zu gudde Recolte gefouert. D'Felder goufen nëmmen all zwee Joer beplanzt, fir de Buedem ze schounen. D'Recolte ware bemierkenswäert. Schonn am 3. Joerdausend viru Christus konnt dat drëssegfacht vun deem wat ausgeséit gi war, recoltéiert ginn. Am Laf vun de Joerdausenden sinn d'Recolten zeréckgaangen, well de Buedem duerch d'Bewässerung ëmmer méi salzeg ginn ass. Trotzdem konnt nach bis zum 10fache vun deem wat ausgeséit gi war, recoltéiert ginn. D'Bauere vum antike Griicheland an aus Roum hate bei wäitem méi schlecht Resultater op hire Felder zu deeër Zäit.
Et goufen och Dattelpalmen, Figen a Granatäppel kultivéiert.
Onschonns et a Mesopotamien Laf- an Dännebëscher gouf, goufen an der Eisenzäit fir Gebaier Zederen aus dem Libanon importéiert.
Ausserdem goufe Scheef, Geessen a Randvéi gehalen, a sumerescher Zäit och Schwäin.
[Änneren] Geschicht
De Groussdeel vun der bekannter Geschicht vu Mesopotamien ass geprägt duerch d'Awanderunge vu verschiddene Vëlker. Meeschtens ass d'Regioun a vill Stadtstaaten zerfall, ähnlech wéi am ale Griicheland. Dës Stadtstaaten hate meeschtens e Kinnek un hirer Spëtzt an zäitweileg koum et och zu bewaffneten Ausernanersetzungen. Weiderhi gouf et Phasen, déi vu Groussräicher dominéiert goufen, an an deenen d'Nopeschregiounen Eruewerungsfeldzich gefouert hunn.
Dat fruuchtbart Mesopotamien huet am Laf vun der Geschicht vill Vëlker ugelackelt. Am Géigesaz zu Egypten konnten sech d'Awunner vu Mesopotamien wéinst de laangen oppene Grenzen eigentlich ni géint nei Awanderer wéi d'Araber, Perser, Tierken, Parther, Achämeniden a Meder ofschotten.
[Änneren] Virgeschicht
Kuckt och den Artikel Virgeschicht vu Mesopotamiend'Artikelen [[{{{2}}}]] an [[{{{3}}}]]d'Artikelen [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] an [[{{{6}}}]]d'Artikelen [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] an [[{{{10}}}]].
Éischt mënschlech Spueren a Virasien stamen aus dem 70. Joerdausend viru Christus, Neanderthaler hunn hei als Nomade gelieft. Éischt fest Sidlunge wéi Göbekli Tepe an Nevali Cori sinn géint Enn vum 9. Joerdausend an Nordmesopotamien am sougenannten PPN A entstanen. Zu dëser Zäit waren domestizéiert Déieren a Planzen nach onbekannt. D'Besidlung vum südleche Mesopotamie fänkt mat der Obed-Zäit unn. Baueren hunn sech am Land tëschent Babylon an dem Persesche Golf néiergelooss, an eng éischt Landwirtschaft bedriwwen. Tëscht 5000 a 4000 v. Chr. huet sech d'Ubaid-Kultur erausgebild. Arbechtsdeelung ass entstanen, an d'Tëpferscheif gouf erfonnt. Tempel aus Lehmzille goufe gebaut. Zënter der Uruk-Zäit (4000 v. Chr. - 3100 v. Chr.) ginn éischt Stied gebaut, an et kënnt zu den Ufäng vun der Schrëft, déi sech aus engem System vu Piktogrammen zu der sumerescher Käilschrëft entwéckele sollt.
[Änneren] Sumerer
Kuckt och den Artikel Sumerd'Artikelen [[{{{2}}}]] an [[{{{3}}}]]d'Artikelen [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] an [[{{{6}}}]]d'Artikelen [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] an [[{{{10}}}]].
Déi éischt Schrëftzeien a Südmesopotamie sinn a sumerescher Sprooch geschriwwen. Verschidde Sproochfuerscher vermudden, datt d'sumeresch Sprooch mam Mongoleschen, dem Finneschen oder dem Ungareschen verwandt kéint sinn, a leeden dorausser eng Awanderung vun de Sumerer an d'Zweestroumland vum Osten hir of, wou si d'Wuerzele vun dëse Sprooche vermudden. Archeologesch gëtt et fir soueng Zouwanderung keng Beleeër. D'Theorie, datt dat südlecht Mesopotamien am Neolithikum nach ënnert dem Mieresspigel lung, léisst sech an der Tëschenzäit ich net méi halen, och wann et duerch d'Erosioun an der Folleg vum Akerbau am Taurus an am Zargros zu engem staarken Ofdroë vum Buedem komm ass.
Um Enn vum 4. Joerdausend v. Chr. goufen Technologië fir eng méi effektiv Bewässerung vun de Felder entwéckelt an etabléiert, sou datt sech fir d'éischt och gréisser Stied bilde konnten. De Kanalsystem gouf vum sougegannte "Paschtouerfürst" organiséiert an zesumme gebaut ("Tempelwirtschaft").
Handwierk an Handel kruten eng ëmmer méi grouss Bedeitung an d'Stied goufen ëmmer méi räich. All Stad war politesch egestänneg.
D'Ufuerderungen un d'Organisatioun an och un d'Tempelwirtschaft sinn an d'Luut gaangen, an hunn d'Entwécklung vun enger Schrëft begënschtegt. Am Ufank wor si just fir d'Comptabilitéit geduecht.
Déi wichtegst Stad vun de Sumerer war Uruk, an hiren Herrscher war de Gilgamesch. Den Epos vun dësem Held gëlt als dat eelst literarescht Dokument vun der Mënschheet, wat nach erhalen ass. 2700 v. Chr. gouf d'Käilschrëft an hire Méiglechkeeten zur Vollendung gefouert.
Zënter 3000 v. Chr. waren Nomaden aus dem Norden an dat südlecht Mesopotamien agewandert. D'sumeresch Kinnekslëscht, déi och vun enger Sintflut erzielt, dokumentéiert dës Wanderungen duerch d'Opdauche vu semiteschen Nimm. D'Historiker bezeechnen dës Epoch als Fréidynastesch Period, déi am 23. Joerhonnert v. Chr. op en Enn gaangen ass.
An dëser Epoche ass d'Eenheet vu geeschtlecher a weltlecher Muecht zerbrach. Palaisë goufe fir d'Kinneke gebaut, déi net nëmme representativ Zwecker haten. D'Kinneke vun dëser Zäit goufe lugal genannt (= „grousse Mënsch“). Hire Muechtusproch hunn des Herrscher och duerch hir Griewer gewisen, andeems si sech mat hire Follegleit hu begruewe loossen. Esou Kinneksgriewer goufen an der Géigend vun Ur.
Weider Erfindungen, déi fir d'Wirtschaft eng entscheedend Bedeitung haten, waren d'Rad an d'Töpferscheif (Spéit Uruk-Zäit).
[Änneren] Eenegung a Bléi ënnert Akkad
Mam Sargon vun Akkad, engem Stadstaatekinnek vun de Sumerer, ass eng nei Epoch ugaangen (ëm 2235-2094 v. Chr.) Hien huet dat éischt grousst virasiatescht Räich geschaf, andeems hien déi vill Stadstaaten vereenegt huet, sou datt hien haut och als Sargon I. ernimmt gëtt. Zu sengem Muechtberäich huet ganz Mesopotamien gehéiert, souwéi och Deeler vu Syrien, dem Iran a Klengasien. D'Stad Akkad, vun der nach ëmmer keng Iwwerreschter fonnt goufen, gouf zu sengem Regierungssëtz. D'akkadesch Sprooch huet dat Sumerescht op d'Säit gedréckt.
D'Eruewerunge vum Sargon hunn zu wirtschaftlechen a kulturelle Verknäppunge mat den ënnerworfene Vëlker an den neien Nopere gefouert. Den Zougang zum Persesche Golf huet e Séihandel erméiglecht, dee floréiert huet.
Kulturell gouf d'Liewen am Räich vum Sargon I. besonnesch vun der egyptescher Kultur beaflosst. Dat weist sech souwuel an de bildlechen Duerstellungen wéi och an der Veréierung vum Herrscher als Gott bzw. als Stellvertrieder vun engem Gott.
D'Räich vun Akkad hat awer et laang Bestand. Vill Opstänn a besonnesch d'Biergvollek vun de Gutäer wat agewandert ass, woren d'Enn vun dëser Epoch.
Dëst éischt grousst Räich ass an de Mythe vun der Regioun lieweg bliwwen. Sou schwetze suguer d'Assyrer, déi eréischt vill méi spéit do waren, an hirer Historie vum Sargon.
[Änneren] Neisumerescht Räich vun der Ur III Dynastie
No knapp 100 Joer goufen d'Gutäer verdriwwen, an d'sumeresch Stadstaaten hunn hir al Muecht a Gréisst nees erëmfonnt. D'Stad Ur gouf op en Neits zum Zentrum. Sumeresch gouf zu der Verwaltungssprooch an déi éischt Zikkurater sinn entstanen.
Dës Zäit zeechent sech duerch eng straff Administratioun aus an duerch d'Festleeung vu Rechtsveruerdnungen (Codex Urnammu). Et ass déi lescht Epoch, déi vun de Sumerer geprägt ass. Hiren Néiergang ass duerch e Verschwanne vun der Muecht vun de Stied bemierkbar, wouduercher e weidert Nomadevollek seng Chance zum Opstig bekomme sollt. Déi sougenannten Ur III-Dynastie huet vun 2047 - 1939 v. Chr. gedauert.
[Änneren] Babylonescht Zäitalter
Et ass net bekannt, wéini d'Stad Babylon gegrënnt ginn ass. Eréischt ënnert dem Kinnek Hammurapi an der albabylonescher Period (2000 - 1595 v. Chr.), koum d'Stad an de Mëttelpunkt a gouf esou bedeitend fir d'Regioun, datt d'Griichen déi ganz Regioun Mesopotamien Babylonien genannt hunn.
Den Hammurapi ass besonnesch bekannt, well hien eng vun den éischten iwwerliwwerte Gesetzessammlunge verfaasst huet, de sougenannte Kodex Hammurapi. An 280 Paragrafen huet dëst Wierk d'Aspekter vum biergleche Recht, d'Strof- an d'Verwaltungsrecht geregelt. Et huet eng grouss Partie Eenzelfällentscheedungen definéiert, déi sech oft duerch eng grouss Häert ausgezeechent hunn. D'Historiker sinn sech net sécher, wéi dauerhaft dës Gesetzessammlung och beuecht gouf.
D'Räich vum Hammurapi ass an den nächste Joerhonnerten zerfall. D'Hethiter sinn am Westen ëmmer méi staark ginn, a hu 1595 v. Chr. iwwerfall. D'Kassiten, en Nomadevollek wou net sécher ass wou si hirkomme, sinn agewandert. Si hunn d'akkadesch an d'sumeresch Käilschrëft vereenegt. Eréischt zënter dem 15. Joerhonnert v. Chr. huet Babylon nees eng grouss Bedeitung erreecht. Besonnesch mat Egypten gouf et enk Bezéiungen, well vill babylonesch Prinzessinne mat Egypter bestued goufen.
[Änneren] Welträich vun den Assyrer
Kuckt och den Artikel Assyrerd'Artikelen [[{{{2}}}]] an [[{{{3}}}]]d'Artikelen [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] an [[{{{6}}}]]d'Artikelen [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] an [[{{{10}}}]].
Am 18. Joerhonnert v. Chr. huet de Schamschi-Adad I. zumindest am Norde vu Mesopotamien ganz Assyrien vereenegt, mee schonns an der éischter Halschent vum 17. Joerhonnert v. Chr. ass d'Räich nees zerfall, woumadder d'Alassyrescht Räich beschloss gouf.
Am 14. Jahrhundert v. Chr. koum Assyrien zu neier Muecht. D'Hirkonfts- an Haaptstad Assur loung um ieweschten Tigris. Historiker vermudden, datt d'Stad am Ufank ënnert der Herrschaft vun Akkad stoung, wärend déi éischt Assyrer nëmmen Nomade waren.
Un der Spëtzt vun den Assyrer stoung de Kinnek, dee sech och als Stellvertrieder vum Gott Assur ugesinn huet. Donieft hu Kafleit e bedeitende Muechtusproch am Land ausgeübt. Assur, wat geographesch gënschteg u wichtegen Handelsweeër loung, huet mam Iran, Babylon an dem heitegen Anatolien Handel bedriwwen.
Ënnert dem Assur-uballit I. (1353-1318 v. Chr.) huet Assyrien säin Afloss zeréckkritt. Vill Eruewerungen hunn zu engem wirtschaftlechen Opschwong gefouert. De Kinnek Tukulti-Ninurta huet sech nees als Stellvertrieder vum Gott Assur ugesinn. Hie selwer huet sech Herrscher vun de véier Äerddeeler genannt, an huet domadder säi Muechtusproch däitlech gemaach. Mat sengem Doud ass d'Epoch vum Mëttelassyresche Räich op en Enn gaangen.
E leschten Opschwong krut d'Räich mat sengem Kinnek Assur-dan III. (935-912 v. Chr.), deen eng gutt Partie vun aramäesche Stied eruewere konnt. D'Assyrer hu vun den Aramäer awer lues a lues Schrëft a Sprooch iwwerholl.
D'Kinneken Assurnasirpal II. (883-859 v. Chr.) a Salmanassar III. (858-824 v. Chr.) hunn den assyresche Muechtberäich bis a Syrien erweidert. No Réckschléi a Streidereien ass et dem Tiglat-pileser III. (745-727 v. Chr.) gelongen, Phönizien, Palästina an Israel z'erueweren. Babylon ass 689 v. Chr. ass assyresch Hänn gefall. Den Eruewerungsdrang huet säin Héichpunkt mat Egypten duerch den Asarhaddon (681-669 v. Chr.) erreecht. Den Assurbanipal (669-627 v. Chr.) war war de leschte bedeitenden Herrscher. D'griichesch Historiker hunn aus him e Schwächling gema. Dat kann aus haiteger Siicht awer net bestätegt ginn. Seng Bibliothéik ass eng wichteg Quell fir d'Geschicht vum Zweestroumland.
[Änneren] Neibabylonescht Räich
Nom Néiergang vun Assyrien konnt sech Babylon nees behaapten. De Kinnek Nabopolassar konnt d'Assyrer schlussendlech klappen. 18 Joer nom Doud vum Assurbanipals hunn d'vereenegt Meder a Babylonier d'Arméie vun Assyrien geschlo (609 v. Chr.). Babylon gouf an der Folleg op en Neits de kulturellem Zentrum vu Mesopotamien. Assur an Ninive goufe komplett zerstéiert an d'Assyrer si schlisslech aus dem Gediechtnis vun de Generatiounen duerno verschwonnen, bis den Numm aus politesch-soziale Grënn am aramäesche Vollek am Osten am 19. Joerhonnert nees op en Neits benotzt gouf.
[Änneren] Achämeniden (539 - 330 v. Chr.)
D'Achämeniden, déi aus dem Zentrum vum Iran komm sinn, hunn den Noen Osten a Klengasien eruewert a Mesopotamien gouf en Deel vum Perserräich.
[Änneren] Den Alexander an d'Seleukiden
331 v. Chr. huet den Alexander Persien eruewert. No sengem Doud huet de Seleukos d'Muecht iwwerholl, an domadder d'Dynastie vun de Seleukiden begrënnt.
[Änneren] Parther
Mesopotamien wor d'Bühn fir d'Kricher tëschent Roum an de Parther. D'Parther hu 139 v. Chr. d'Seleukideräich eruewert. Südmesopotamien huet vun engem Fernhandel mat China profitéiert.
[Änneren] Sassaniden (224 - 636 n. Chr.)
Ënnert de Sassanide gouf Mesopotamien e Bestanddeel vum Sassanideräich, woubäi et weiderhi vu grousser Bedeitung war. Tëschent Roum bzw. Ostroum a Persie koum et ëmmer nees zu Kämpf an dëser Regioun (beispillsweis an der Zäit vun de Sassanidekinneken Schapur I., Narseh, Schapur II., Chosrau I. a Chosrau II.), wärend d'Chrëschtentum ëmmer méi un Afloss gewonnen huet. De Crassus, e wichtegen Denker fir de Gallesche Krich, gouf hei am Joer 53 v. Chr. vun de Parther ëmbruecht.
[Änneren] Mëttelalter an Neizäit
Um Enn vun der Spéitantikitéit koum Mesopotamien als Folleg vun der islamescher Expansioun ënner arabesch Herrschaft. Am fréie Mëttelalter waren d'Stied Bagdad a Samarra Sëtz vum abbasidesche Kalifat. Spéider gouf d'Regioun an d'Osmanescht Räich opgeholl, bis si nom Éischte Weltkrich am Staat Irak opgaangen ass.
[Änneren] Kultur a Gesellschaft
[Änneren] Economie a Vollekswirtschaft
Am 3. Joerdausend (Sumerer) hunn d'Paschtouerfürste geherrscht, déi d'politesch a reliéis Muecht an hiren Hänn gehalen hunn. Si hunn och d'Kanaliséierung vum Land an den Akerbau organiséiert. Den Haushalt vum Staat war gläichbedeitend mat deem vum Herrscher, dëse Wirtschaftssystem gëtt Oikos-Wirtschaft genannt. D'Organisatioun huet dofir e grousse Verwaltungsapparat gebraucht. D'Mënschen, déi fir d'Paschtouerfürste geschafft hunn, goufen an Naturalië bezuelt.
Privateegentum gouf eréischt an der Zäit vu Babylon etabléiert. D'Aufgabe vum Staat goufen am Laf vun der Zäit deelweis "privatiséiert", d.h. e Pächter huet d'Arbechten iwwerholl an huet dofir eng Leeschtung (z.B. Sëlwer) missen erbréngen.
D'Baueren am 2. bis 1. Joerdausend dogéint hunn hir Produitë géint Liewensmëttel an Textilië getosch.
D'Tempelen an hir Paschtéier haten an Assyrien bei wäitem manner Afloss op d'Economie. Den assyresche Staat huet Privateegentum akzeptéiert an huet sech duerch Tributer a Steiere finanzéiert. D'Lännereie waren am Besëtz vun Adelsfamilljen, déi déi kleng Baueren ëmmer méi ofhängeg gemaach hunn. Ee grousse Virdeel hat de Besëtz vu Land - e war steierfräi. Nieft Landbesëtz haten dës Adelsfamilljen och meeschtens nach grouss Handelsentreprisen.
Och zu Babylon gouf et aflossräich Handelshären, déi mat hire Famille regelrecht Dynastie gebild hunn. Si hunn hirt Verméigen net nëmmen duerch Handel mee och duerch Geldgeschäfter vergréissert.
Erstaunlecherweis schéngt et zu dëser Zäit kee Maart (Basar) ginn ze hunn, wéi een et vun engem orientalesche Land eigentlech erwaarde géif. Mee d'Dokumenter, déi fonnt goufen, schwetze guer net vun dëser Handelsform.
Mesopotamien huet mat de Länner ronderëm gehandelt, mee ass awer och méi wäit gaangen. D'Fernhandelsbezéiunge gounge suguer vun der Ostséi bis zum Indusdelta. D'Wuere goufe per Schëff oder mat Karawanen an d'Land bruecht. D'Karawanen hunn hir Handelswueren am Ufank mat Ieselen transportéiert, zënter dem 1. Joerdausend v. Chr. awer och mat Kaméiler. An engem méi klengen Ëmfang goufen och Päerd a Ween agesat. Richteg Stroosse gouf et eréischt am Neiassyresche Räich.
Am Ufank gouf et haaptsächlech Tauschhandel, spéider hunn eng bestëmmten Unzuel vu Geescht als Tauscheenheet gezielt. Zënter dem 3. Joerdausend goufe Metaller, besonnesch Sëlwer, zur Universalwährung. Babylonien hat de Schekel, Minen an d'Talenter als Währungseenheeten. 30 kg Sëlwer woren een Talent, e Schekel huet 8,4 g gewien.
Zënter dëser Zäit fanne sech och Hiweiser op Handwierker, Käch, Schousteren an aner Beruffer. Am Ufank haaptsächlech am Kader vun der Tempelwirtschaft etabléiert hunn si sech zënter dem 2. Joerdausend onoofhängeg gemaach a verstäerkt a privatem Interessi geschafft.
[Änneren] D'Plaz vun der Fra
D'Plaz vun der Fra a Mesopotamien ass fir d'Historiker trotz alle Sourcen net eendeiteg festzeleeën.
De Mann dee sollt bestuet ginn, huet mam Papp vu senger zoukënfteger Fra e Kontrakt ënnerschriwwen, an d'Fra huet eng Dot mat an d'Bestidnis bruecht. De Mann war den eendeitege Familljevirstand. D'Stellung vun der Fra huet dovunner ofgehaangen, op si Kanner op d'Welt bruecht huet. Wann d'Fra keng Kanner krut, hat de Mann d'Recht sech scheeden ze loossen, oder sech eng Niewefra ze huelen. Wann d'Fra awer Kanner hat, war eng Scheedung bal net méiglech, obschonns si awer och e Recht dodrobber hat.
De Fraë war och de Besëtz erlaabt, si konnten handelen an ierwen. Historiker vermudden, datt Fraë vu Babylon no un d'Gläichberechtegung erukomm sinn. Dat zielt natierlech nëmme fir déi Fraleit aus der Uewerschicht.
D'Kannerstierflechkeet war héich, et koume vu véier Kanner am Duerchschnëtt nëmmen zwee an den Erwuessenenalter.
[Änneren] Sprooch, Schrëft an Zuelen
Virun dem 4. Joerdausend hunn d'Awunner vum Zweestroumland sougenannten Zielstäng fir d'Rechenaufgabe vum Alldag benotzt.
Nodeems den Handel sech ëmmer méi ausgebreet huet, koum et am 3. Joerdausend zu der Entwécklung vun der Käilschrëft. Am Ufank huet d'Schrëft haaptsächlech aus Billersymbole bestanen, a gouf spéider méi abstrakt. Well vill Leit net schreiwe konnten, hunn si d'Déngschter vu Schreiwer an Usproch geholl. De Schreiwer gouf esou zu enger héiger Perséinlechkeet an der Gesellschaft.
D'Zeeche goufen dobäi mat Griffelen op Tountafele geritzt. Fir d'éischt huet een op der Tountafel senkrecht an horizontal Linne gezunn. Da goufen d'Symboler an dës Këschtercher mat engem dënnen Holz agedroen. Geschriwwen a gelies gouf vu lénks no riets. Déi sougannte Käilschrëft huet ëm 2700 v. Chr. hir Vollendung fonnt. Si gouf iwwer 2500 Joer laang a Mesopotamien benotzt an et fënnt een se och a Syrien, bei den Hethiter an an den diplomateschen Archiver vun Egypten.
Bei de Sumerer stoungen déi eenzel Zeeche fir ganz Wierder, déi och méi wéi eng Bedeitung konnten hunn. Deelweis goufen Zeechen och kombinéiert, z.B. fir Handlungen duerzestellen. Dës Billerschrëft huet et de Mënschen erlaabt, den Alldag besser z'organiséieren.
D'Schrëft gouf am Laf vun der Zäit méi komplex, an eenzel Symboler konnten elo och Lauter duerstellen, a méi Symboler e ganze Saz. Dëst huet d'Gebuert vun der Literatur erméiglecht, déi virun allem duerch d'Gilgamesch-Epos an der ganzer Regioun vertruede war.
Virun dem 2. Joerdausend gouf et am Zweestroumland keng Sprooch déi d'Iwwerhand iwwert eng aner hat. Et gouf gläichberechtegt Sumeresch an Akkadesch geschwat. D'Verbreedung vun den aramäesche Stämm iwwert de fruuchtbaren Hallefmound hunn Aramäesch zu der Sprooch am Noen Oste gemaach, déi déi aner ugefouert huet.
D'sumeresch Sprooch ass bis zu der Zäitewenn d'Sprooch vun de Gebildete Leit bliwwen, ähnlech wéi d'Griichescht am Réimesche Räich oder Latäin am Mëttelalter. Duerno gouf d'Aramäescht onëmgänglech, et wor d'Sprooch vu quasi allen Ënnertane vun de Räicher vum Vireschten Orient, déi am Laf vun de Joerhonnerten entstane sinn. Am persesche Räich gouf dat Aramäescht zu der Kanzleisprooch, d.h. der Amtssprooch vum Räich.
Den Alexander de Groussen huet schlisslech wäit Deeler vu Mesopotamien eruewert. Hien a seng Nofolger hunn dat Akkadescht verbannt, an Aramäesch gouf zur Staatssprooch deklaréiert. Duerch d'Aramäer gouf och d'Silbeschrëft, déi si vun de Phönizier iwwerholl haten, agefouert. Dobäi goufen nëmmen d'Konsonante geschriwwen, Vokaler gouf et an der Schrëft net (dat selwecht gëllt fir d'Urschrëfte vun der Bibel souwéi d'Hieroglypheschrëft vun den Egypter). An dëser Epoch gouf op Papyrus a Pergament geschriwwen.
[Änneren] D'Entschlësselung vun der sumerescher Schrëft
Den Dän Carsten Niebuhr koum 1756 op Persepolis. Hien huet eng jett Inskriptioune vun de Ruine vum Palais kopéiert. Si waren an dräi Sproochen an an zwou verschiddene Käilschrëfte geschriwwen. Déi éischt vun dëse Schrëfte gouf als Alpersesch erkannt, wat ëm ca. 600 v. Chr. geleefeg war. Den däitsche Professer Georg Friedrich Grotefend an anerer hunn ugefaangen, déi alpersesch Texter z'iwwersetzen.
1835 huet den Englänner Henry Creswicke Rawlinson Fielsebiller entdeckt, op denen och d'Texter an dräi Sprooche stoungen. Hien huet ugefaangen dës Texter z'entschlësselen. Déi zweet Sprooch huet sech als Babylonesch erausgestallt, en Dialekt vum Akkadeschen, dee bis ca. zu der Zäitewenn am Gebrauch war. Elo konnten d'Fuerscher schonn zwou Sprooche liesen. Bei der Analys vun den akkadeschen Texter sinn d'Fuerscher awer op Onkloerheete gestouss. Et gouf vermutt, datt déi benotzte Schrëft aus der Sprooch vun engem anere Vollek iwwerholl an ugepasst gi war. 1869 huet de Julius Oppert erausfonnt, datt d'Auteure vun de Schrëftzeechen, déi bis dohinner nach net entziffert konnte ginn, d'Sumerer waren. Eng grouss Partie spéider Entdeckunge sollten him Recht ginn.
[Änneren] Literatur zum Thema
- Pierre Amiet, L'Antiquité Orientale, PUF, Que-sais-je, 2003.
- Pierre Amiet, Introduction à l'Antiquité Orientale, Desclée de Brouwer an Ecole du Louvre, 2000.
- Agnès Benoit, Art et archéologie : les civilisations du Proche-Orient ancien, Manuels de l'Ecole du Louvre, 2003.
- Jean Bottéro, Mésopotamie. L'écriture, la raison et les dieux, Gallimard, Koll. « Folio Histoire », 1997. (ISBN 2070403084)
- Collectif, De la Mésopotamie à la Perse, Encycloædia universalis, Koll. « La grande histoire des civilisations », 1999. (ISBN 2-7028-3080-3)
- Collectif, Die blühenden Städte der Sumerer. Time-Life-Bicher, Amsterdam, 1993. (ISBN 90-5390-519-7) Iwwersetzung vun Sumer, Cities of Eden.)
- Collectif, Atlas de la Mésopotamie et du Proche-Orient ancien, Brepols, 1996. (ISBN 2503500463)
- Dietz Otto Edzard, Geschichte Mesopotamiens. Von den Sumerern bis zu Alexander dem Großen, München, 2004 (ISBN 3-406-51664-5)
- Jean-Jacques Glassner, La Mésopotamie, Belles Lettres, coll. « Guide des civilisations », 2002. (ISBN 2-251-41017-1)
- Barthel Hrouda (Ersg.), Der Alte Orient. Geschichte und Kultur des alten Vorderasien, Gütersloh, 1991 (ISBN 3-570-08578-3)
- Barthel Hrouda, Rene Pfeilschifter, Mesopotamien. Die antiken Kulturen zwischen Euphrat und Tigris. München, 2005 (4. Opl.) (ISBN 3-406-46530-7)
- Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001.
- Wolfgang Korn, Mesopotamien - Wiege der Zivilisation. 6000 Jahre Hochkulturen an Euphrat und Tigris, Stuttgart, 2004 (ISBN 3-8062-1851-X)
- Jean-Claude Margueron, Les Mésopotamiens, A. et J. Picard, Paräis, 2003. (ISBN 2-7084-0693-0)
- Roger Matthews, The archaeology of Mesopotamia. Theories and approaches, London 2003. (ISBN 0-415-25317-9)
- Roger Matthews, The early prehistory of Mesopotamia - 500,000 to 4,500 BC, Turnhout, 2005. (ISBN 2-503-50729-8)
- Hans J. Nissen, Geschichte Alt-Vorderasiens, Oldenburg Grundriss der Geschichte 25, München, 1999. (ISBN 3-486-56374-2)
- Michael Roaf, Mesopotamien, Bildatlas der Weltkulturen, München, 1991. (ISBN 3-86047-796-X)
- Georges Roux, La Mésopotamie, Seuil, Koll. « Points histoire », 1995. (ISBN|2-02-023636-2)
- Henry William Frederick Saggs, Mesopotamien. Assyrer, Babylonier, Sumerer. Kindler, Zürich, 1966, Magnus, Essen 1977.
- Georges Roux, Johannes Renger, Irak in der Antike, Zaberns Bildbände zur Archäologie, Mainz, 2005. (ISBN 3-8053-3377-3) (Iwwersetzung vun The Greatness that was Babylon, 1962)
- Gebhard J. Selz, Sumerer und Akkader. Geschichte, Gesellschaft, Kultur, München, 2005. (ISBN 3-406-50874-X)
[Änneren] Linken
[Änneren] Kuckt och
- Fréi Héichkulturen
- Wéi vun der Zivilisatioun
- Lëscht vun de Kinneke vu Sumer
- Lëscht vun de Stied vu Mesopotamien
[Änneren] Um Spaweck
Commons: Mesopotamien – Biller, Videoen oder Audiodateien |