New York
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
- Dit artikel geit euver de stad New York. Veur de staot New York zuug New York (staot)
New York (bijgeneump The Big Apple) is 'n stad in de Vereinegde Staote, in 't uterste zuide vaan de glieknaomeg staot. 't Is de groetste stad vaan 't land en ein vaan de groetste stei t'r wereld, mèt 8,2 miljoen lui in de stad zelf en 21,8 miljoen inwoeners veur de conurbatie. Ouch is de stad e veuraonstoond cultureel, ikkenomisch en polletiek cintrum.
De stad New York is verdeild in vief city boroughs: Brooklyn, The Bronx, Manhattan, Queens en Staten Island. Börgemeister is (2005), de rippeblikein Michael Bloomberg.
Inhawd |
[bewirk] Stadsfuncties
New York is nörges hoofstad vaan, meh veurt op eder ander es 't besteurlik gebeed de bovetoen. De groetste effectebeurs vaan de wereld (New York Stock Exchanges) is aon de Wall Street gevesteg, wie talrieke veurnaom bedrieve, en tot 2001 ouch 't World Trade Center. De cultuur in väöl facette is dao vertegewoordeg: aon Broadway stoon talrieke theaters en concèrzale, wie Carnegie Hall. 't Guggenheimmuseum vaan arsjitek Frank Lloyd Wright herbèrg 'n sjat aon modèrn kuns en is ouch zelf e verantwoord kunswèrk, es ein vaan de weineg gebouwe in New York. De Vereinegde Naties höbbe hei hun hoofketoer, boemèt de stad ouch diplomatiek 'n cintraal rol heet. Bij al dees functies zit de beteikenis vaan New York in 't stadsdeil Manhattan.
[bewirk] Stadsbild
New York steit alum bekind um zien skyline, die door wolkekretsers in Manhattan vaan gewoenlik tösse hoonderd en twiehoonderd meter hoeg weurt gevörmp. 't Hoegste gebouw is allewijl de Empire State Building (381 meter, zendmas tot 443,5 meter); ietot 't World Trade Center verweus woort waore dat de hoegste gebouwe. In de twintegste ieuw is väöl kritiek gewees op de weineg kunszinnegen aard vaan de gebouwe, die wel groet meh neet bezoonder zouwe zien, mèt es oetzoonderinge beveurbild 't Guggenheimmuseum. 't Oontwèrp veur 't nui World Trade Center weurt in kunszinneg kring beter gewaordierd, al verdeilt 't modèrn dessin de bevolking wel.
De stad weurt doorstreump door de reveer de Hudson, en Brooklyn en Manhattan weure door e paar mechteg brögke mètein verboonde. Behave de wolkekretsers deit ouch de Vrijheidsstatu, e bild door Frankriek aon de VS gesjonke um 't hoonderjaoreg bestoon vaan de VS in 1874 te vere, deens es symbool vaan de stad.
Veural Manhattan, meh ouch Queens en The Bronx, zien ingedeild in e rizjide straoteplaan mèt rechloupende lane en straote, die de stad in eve eilen vaan bebouwing verdeile en stèrk doen dinke aon de aw Roemeinse stei.
[bewirk] Historie
Veur de koms vaan de Europeane leefde in 't gebeed um de Hudsonreveer 't vols vaan de Lenape. In 1609 woort 't gebeed door d'n Ingelsman George Hudson oonderzoch, en in 1626 vestegde de Nederlanders oonder Peter Minuit hei 'n kolonie: Nieuw-Nederland. De hoofplaots góng Nieuw-Amsterdam hete en daorum heer woorte inkel dörper gevesteg: Vlissingen, Haarlem en Breukelen. De weeg boelaanks 't vee nao de stad gebrach woort hètde de Breeweg en de straot bij de walmör, opgeworpe tege de Indiane, hètde de Walstraat. In 't modèrn New York zien al die naome nog trök te veende, al is niks mier bewoerd vaan de gebouwe oet deen tied: Vlissingen, Haarlem en Breukelen hete noe Flushing, Harlem en Brooklyn, de Breeweg is noe Broadway en de Walstraat hèt noe Wall Street.
In 1664 woort de stad zoonder geweld door de Ingelse ingenómme, en in 1667 woort de stad bij 't Tractaat vaan Breda formeel euvergedraoge. In 1685 woort 't 'n kroenkolonie. Wie in 1774 de VS ziech oonaofhenkelik verklaorde woort de stad, inmiddels tot tiendoezende oetgegreujd, al mètein door de Britse leger bezat en pas op 30 april 1789 verlaote.
Nao 1800 greujde de stad oetzoonderlik snel oet tot 'n metropool vaan wereldformaat. Umtot de meiste immigrante oet Europa in New York aonkaome blaove väöl dao woene. Zoe oonstoonte ganse cumulaties vaan volker die bijein gónge woene in ein straot; allewijl nog is dao get vaan euver. De stadsbouw woort stèlselmaoteg t'r haand genomme, en roond 1860 had New York de miljoen bewoeners gehaold. Ander barrières woorte sumpel geslech.
Vaanaof de twintegste ieuw woort Manhattan extreem deur, wat de financieel noedzaak vaan hoeg gebouwe sjöpde. Tegeliek verpauperde veural The Bronx, wat e getto veur de negerbevolking woort en wat me doorloupend mèt misdaod in verbaand bringk. Ouch kaom New York, mèt San Francisco, nao d'n Twiede Wereldoorlog bekind te stoon es ein vaan de meis progressief stei vaan 't land. Evels heet de stad de lètse jaore Rippebliekeinse börgemeisters gehad. De Attentate vaan 11 september 2001 brachde de stad in opperste bereuring.