Kesjtièl Valkeberg

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Valkebergs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.


De rewien van kesjtièl Valkeberg in 1986
De rewien van kesjtièl Valkeberg in 1986

Kesjtièl Valkeberg (oet 1115) ies 'n rewien van wat oats 't kesjtièl van Valkeberg ies gewaes. 't Ies de enigste hoagtebörch van Nederland. De börch ies geboewd op 'ne oetluiper van de Heunsberg en kiek nao 't weste, noorde en oaste oet euver 't dal van de Geul. Vanaaf de 14e ièw vörme kesjtièl, sjtadsmoer mèt verdedigingstores en 3 ingankspoorte de vesting Valkeberg. 't Drieheukig sjtedsje ies dan umgeve door grachte en de Geul.

[bewirk] Beweunersj en de gesjiedenis van de boew

vesting Valkeberg in 1550 op de kaart van Jacob van Deventer
vesting Valkeberg in 1550 op de kaart van Jacob van Deventer

In 1041 sjteit in 'n sjinkingsacte van keizer Hendrik III de naam Falchenberg veur 't ièrsj geneump. Gosewijn I ies in 1100 de 1e hièr van Valkeberg. 't kesjtièl, dat hièl markant op 'ne centraal gelege heuveltuup, de Heunsberg, liek, zal in de loup van ièwe 't doelwit blieke van aanvalle door Hollandse, Sjpaanse en Franse troepe. In 1119 keus Gozewien de kant van de biesjop van Luuk in 'n sjtried mèt de Duutsje keizer. Zoa óntsteit ruzie mèt zien liènhièr (de keizer). Al gauw weurt 't kesjtièl (zónder succes) belegerd.. Nao drie jaor volg 'n herholing. Nao 6 weke aanvalle begeuf de 't kesjtièl 't. De börch weurt wir opgetrokke en daonao wir verinneweerd. (1141). Gozewijn IV sjtörf zónder kinger en naef Diederik van Kleef erf in 1207 't kesjtièl. Dees familie neump ziech van Valkeberg. Valkeberg greuit dan oet tot 'n klein zelfsjtendig sjtäötsje mèt de börch en Valkeberg-sjtedsje es centrum. Formeel vèlt Valkeberg ónder 't hertogdóm Limburg. Es de hertog sjtörf zónder kinger, beginne de hière van Gelder, Braobant, Luuk en Limburg 'ne sjtried um de opvolging. In de sjlaag bie Woeringe wint Braobant en Jan I weurt hièr van Valkebrg. Walram de Rosse, hièr van Valkeberg, dae aan de kant van Gelder gevohte haet, weigert Jan I te erkènne en dao volg 'n nuuj belegering in 1288. Rónd 1327 beginne weer gevechte, noe tösje Jan III van Braobant en Reginald van Valkeberg. 'n Groat gedeilte van de Valkebergersj weurt oetgemaord. Reginald sjneuvelt naodat ziene zoon Walram ouch in de gevechte ies gesjtorve. In 1334 weurt 't kesjtièl euvergedrage aan't gesjlach Van Valkeberg. 'n Jaor later weurt de vesting Valkeberg opgeboewd door Dirk IV.


In 1762 weurt 't definief opgebloze en zal noats miè opgeboewd weure. Wat blief ies 'n rewien. Van 't ièrtieds mieddelièws vestingssjtedsje sjtoont allewiel allein nog gedeiltes van de mergele sjtadsmoere, eine rónne tore, 'ne verdedigingstore (den Halder) en 2 (van de 6) ingansgspoorte: de Berkelpoort en de Grendelpoort.

[bewirk] Ingankspoorte in 't vestingsjtedsje

Sjtadsmoer mèt reste van 'ne rónne tore in 't weste
Sjtadsmoer mèt reste van 'ne rónne tore in 't weste

Nao de verinnewering van 't kesjtièl in 1329 weurt 't wir opgeboewd in de dan modern Gotische sjtiel. Aan ziene voot greujt 't aantal hoezer. Dan weurt de vesting Valkeberg gebore, gans in mergel opgetrokke. Dao weure walmoere geboewd en grachte aangelag. Daobie weurt gebruuk gemaak van de rivier de Geul.

In de moere kómme drie groate ingankspoorte. Aan de noorkant de hoofpoort of Geulpoort, die mèt 'n ophoolbrök euver de Geul gecombineerd weurt. Van hie oet löp de groate weeg nao Houtem, Heerle en Sjin. Dees poort ies al ièwe geleje aafgebroke.

In 't weste versjient de Mestreechterpoort of Grendelpoort. Vanoet dees poort goon waeg nao Mestreech, Geulem en Sub. Tegewoordig höbbe allein luuj te voot hie doorgank, auto's moete umvare.

Oastelik van 't kesjtièl, tösje grach en Dwingel ('n oetgedeepde druèggröb) kump de Berkelpoort, die de weeg nao Oud-Valkeberg eupent of aafsjluut. Dae weeg löp saer de jaor zestig van de 20e ièw, neve de poort. Op die plaats ies toen ouch 'n sjtökske sjtadsmoer aafgebroke. In 2007 weurt de poort gerestaureerd en in ouwe glorie hersjtèld, dat wil zègke, dat de tore 'n extra laog van anderhauve maeter debove krieg gedèk mèt 'n veerkentige kapcontsjtructie. ('t Sjökske sjtadsmoer zal ouch nog wir opgetrokke were.) De naam Berkel kump van de familie Birckel, die hie, op de Neerhem, land in lièn houw van de hière van Valkeberg.

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "http://li.wikipedia.org../../../k/e/s/Kesjti%C3%A8l_Valkeberg_b26d.html"