Limburgse literatuur

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Valkebergs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.



Aan dit artikel weurt de kómmenden tied nog gewirk.
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke.


Nederlands en limburgs höbbe ziech óntwiekeld vanoet 't Nederfrankisch, miè specifiek 't Nederlands vanoet 't Wesnederfrankisch en 't Limburgs (de Limburgse dialekte) vanoet 't Oasnederfrankisch. Van 't Limburgs zint tekste euvergeleverd, die 2 ièwe ouwer zin es de vreugste Nederlandse gesjriefte.

De Limburgse literatuur ies de literatuur, die gesjproke of gesjreve ies in ein van de Limburgse dialekte. Zoawaal de de Nederlandse, Duutsje es de Limburgse literatuur begint mèt Hendrik van Veldeke. Hae ies gebore in Spalbeek bie Hasselt (Belsj) in 1128 en gesjtorve nao 1190.

De Maaslandse of Rienlandse traditie geit truuk nao de 12 ièw.

Inhawd

[bewirk] 12e ièw

  • Aiol-fragmente. Fragmente van 'n vertaling van 'ne Franse ridderroman in de taal van rónd Venlo.
  • De Wachtendockse psalme. 'n Psalmvertaling in 't Oudoasnederlands. (óntsjtange rónd Aoke of Munsterbilze).
  • Hendrik van Veldeke
    • Zien belangriekste werk ies de Eneïde, euver de Trojaanse held Aeneas. 't Verhaol, gesjreve rónd 1175, sjpeelt in Kleef. Dit verhaol ies miè in 't Duutsj gesjreve.
    • 'n Ander hièl bekènd gediech in verhaolvörm ies de Servaoslegende. (In 't Maaslands). Op basis van 'ne Latiense vita diech 'r de legende van Servaos. 't Verhaol sjpeelt in Tóngere en Triecht (Mestreech). De vörm van 't gediech ies twièreigele ritmiek mèt eindriem. Dao-in waor van Veldeke de ièrsjte dae dat toepasde. Hae woort waarsjienlik geïnspireerd door Franse troubadours, die de klemtoan op de lètste woordgroep lagte.

[bewirk] 17e ièw

Allein 'n paar ouw documente in 't dialek (meh geine literatuur) zint in archieve gevónge. Zoa-es 'n interpretatie van 'ne klerk in de 17e ièw van 'ne teks van anderhauf ièw daoveur.
Ouch gerechsprotocolle van de Bokkeriejersj sjtinge dèkker in 't dialek.

[bewirk] 18e ièw

  • In 't lètste kwart van de 18e ièw versjient in Mestreech, es lofzank op de Mastreegter taol, 't Sermoen ([1] (origineel Mestreechter teks). 't Sjtök ies bewös in 't dialek gesjreve, terwiel de sjtandaartaal al besjteit. 't Ies 'n vertaling/bewèrking van 'n ièrder Aokese versie. De vörm ies 'n klassieke toesjpraok, Mestreechter praek. (rhaetorica). Woa noe Mastreeg sjteit sjting ièrsj Aoke. 't Document dreug de datum 1729. Dit ies onwaarsjienlik umdat de teks anti-Frans ies (dat begint pas op 't ing van de 18e ièw) en 't woord cologne wat allein op eau-de-cologne kèn sjloon, dat pas in 1770 in productie kaom. Gegok weurt op 1777 of 1792. 't Sermoen ies de oudste Mestreechter teks en 'n taalhistorisch document, meh geine literatuur.
  • Pesjtoar Ludovicus Pascal Delruelle (1735 - 1807), (Mestreechs), ies eine van de ièrsjte dae oarsjprónkelike en neet religieus getinte gediechte sjrief in 't dialek. (op riem)

[bewirk] 19e ièw

In deze tied besjteit de dialekliteratuur allein oet verhaole, toneelsjtökker en gediechte. Van beuk ies nog gein sjpraoke.

  • 1839: Sociëteit “Momus” – de miedeklasse moet ’t Mestreechs en de chariteit behoute. In 1844 versjiene in de Opregte Maastrichter Almanak dialeksjtökskes. Kluchte were oet ’t Luuks vertaald, toneelsjtökker in 't Mestreechs. In 1889 weurt 'n beukske oetgegeve mèt gediechte in 't Frans, Hollands en Mestreechs.

'n Paar sjrieversj en diechtersj:

    • Guillaume Franquinet, (Mestreechs), Laurent Polis, (Mestreechs). In de bloomlezing Mestreechter Spraok doe zeute Taol (1933) van H.Endepols were zie de ierste zwalbere geneump.
    • Johan Dautzenberg, (Heëles), Emile Seipgens, (Remunjs)
    • Théodore Weustenraad sjrief in 1848 't gediech in verhaolvörm de Percessie van Sjerpenheuvel in 't Mestreechs.
    • Jules Frère sjrief 't Druvig beukske in 't Tóngersj plat mèt 48 gediechte. Versjient in 1917. Achterdoor sjtoon 10 gediechte in ein soort Miedelnederlands.

Dao weurt 'n begin gemaak mèt 't doon van dialeksjtudies en publikaties daovan.

  • In 1884 publiceert Jakob Jongeneel oet Heerle Een Zuid-Limburgsch taaleigen (Proeve van vormenleer en woordenboek der dorpsspraak Heerle.)

[bewirk] 20e ièw

  • In 1905 versjient Het dialect der stad Maastricht van J. Houben en in
  • 1917 publiceert Theodoor Dorren oet Valkeberg de Woordenlijst uit het Valkenburgsch plat met etymologische en andere aanteekeningen.

Wat literatuur betref versjiene in 't begin eigelik allein verhaole en gediechte in de diverse tiedsjriefte. Beuk allein bie oetzóndering. Thema's zint de Limburgse identiteit, chauvinisme en religie. De tekste zint braaf en moralistisch. Väöl sjrieversj zint geistelike.
De dialekvereiniging Veldeke-Limburg weurt opgeriech in 1926. Zie lièt 'n 2 maondeliks tiedsjrief versjiene woa-in dialekauteursj hun gediechte, verhaole en artikele kènne publicere.

  • 1950

Nao de Twiède waereldoorlog weure de ónderwerpe hièl divers. De thema's were minder zeut. Noe versjiene ouch miè beuk. De taal zelf krieg aandach. Versjil tösje good en sjlech ies 'n thema. In 1976, bie 't 50 jaorig jubileum, geuf Veldeke 'n bloomlezing oet, Mosalect, woa-in väöl dialekte vertegenwoordigd zint.
In de Carnavalswaereld ies 't gans gebrukelik um 't dialek te gebruke in prinse-proclamaties, oetnuèdiginge, buuts en leedsjes. Dialektoneel trèk väöl publiek.

  • 1975

't Limburgs kriet aandach vanoet diverse invalsheuk. Ummer miè sjtudies, initiatieve, activiteite, programma's, projecte en publiaties mèt betrèkking tot 't dialek.

  • Popmuziek en dialekleedsjes live op de bühne, in 't theater op lp, audiocassette, cd, radio, tv.
  • LVK, 't Provinciaal Vastelaovesleedsjesconcour saer 1977. Van 'n groat aantal inzendinge weurt de bèste gekoze tot de sjlager van 't carnavalssezoen.
  • Oetreiking van 'ne jaorlikse Limburgse Literaire pries door Veldeke.
  • Bekans eder sjtad en/of dörp sjtèlt zien eige woordebook same.
  • In de jaore 90 weure 10 deile van de reeks Veldeke-Literair gepubliceerd, mèt 'n selectie aan Limburgse sjrieversj en diechtersj, dialekproza en gediechte.
  • Neve de 11 Veldeke-kring in Nederlands Limburg weurt 'r noe ouch in Belsj Limburg 'ne krink opgeriech, dae 't dialek zal promote, sjtimulere en oetgeve.
  • 1997: De LiLiLi, Limburgse Literair Lies, geit literair beuk oetgeve in alle Limburgse dialekte.
  • 1997: 't Limburgs weurt 'n offcieel sjtreektaal, 'n Europese minderheidstaal. Dao kump 'ne raod veur 't Limburgs en 'ne sjtreektaalfunctionaris.
  • Dao óntsjtoon diverse websites mèt es ónderwerp plaatselike taal, dialek en poëzie.

[bewirk] 21e ièw

  • 2001: Bie gelegenheid van 't 75 jaorig besjtoon van Veldeke versjient de bloomlezing Mosaiek, dat 'n veurtzètting ies van de ièrder bloomlezing Mosalect. Veural de jaore 1967 - 2001 kómme hie aan de orde.
  • 'ne Limburgse soap, versjillende dialekte, op de Limburgse televisie L1 en TVL
  • Noe zin d'r 2 sjtreektaalfunctionarisse
  • T.g.v. 80 jaor Veldeke-Limburg: in 2006 Publikatie van 't book mèt cd van SGV-enquête: 100 jaor Limburgs, door (Schrijnen, Van Ginneken]] en Verbeeten, dat 'n 'n representatief beeld geuf van 't dialekgebruuk in die periode.


Aan dit artikel weurt de kómmenden tied nog gewirk.
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke.


Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "http://li.wikipedia.org../../../l/i/m/Limburgse_literatuur.html"