Прва балканска војна

Од Википедија, слободна енциклопедија

Статија за уредување
Внимание!
На оваа статија ѝ е потребно правилно форматирање, категоризирање, граматика, интервики и слично. Може да помогнете со тоа што ќе ја уредите и трансформирате во стандардна вики-статија.
Прва балканска војна
Дел од Балкански војни
Датум: Октомври 8 1912 - Мај 30 1913
Локација: Балкански полуостров
Исход: Балкански сојуз на победници, Лондонски договор
Завојувани страни
Отоманска Империја Балкански сојуз:
Царство Бугарија
Кралство Грција
Кралство Црна Гора
Кралство Србија
Војсководци
Низам Паша, Зеки Паша, Есат Паша, Абдула Паша, Али Риза Паша Царство Бугарија: Владимир Вазов, Васил Кутинчев, Никола Иванов, Радко Димитриев
Кралство Србија: Радомир Путник, Петар Бојовиќ, Степа Степановиќ
Кралство Грција: Принцот Константин, Панагиотис Данглис, Павлос Кунтуриотис
Сила
350,000 војници Царство Бугарија 300,000 војници, Кралство Србија 220,000 војници, Кралство Грција 115,000 војници, Кралство Црна Гора 35,000 војници
Битки во текот на
Првата балканска војна
Сарантапоро - Јаница - Куманово - Кирк Килисе - Пенте Пигадиа - Прилеп - Луле-Бургас - Веви - Битола - Ели - Адрианополе - Лемнос - Бицани
Подрачје каде се одвивале воените дејствија
Подрачје каде се одвивале воените дејствија


Војната ја започна Црна Гора на 9 октомври 1912 година, а потоа на 18 октомври се приклучија и преостанатите сојузници, што всушност се смета и за почеток на Првата балканска војна. Сојузничките војски за релативно кратко време ја скршија воената моќ на Отоманската империја која беше победена на сите фронтови и беше принудена набргу да побара мир.

Види уште Балкански сојуз

Воените операции главно се водеа во Тракија и Македонија, со забележително учество на македонски доброволци. Балканските сојузници успеаја да го исползуваат ентузијазмот и воодушевувањето на Македонците да се борат за слободата на својата земја.

Главнината на српска војска под команда на принц Александар Караѓорѓевиќ ја нападнала најголемата концентрација на единиците на Отоманската империја во Куманово, во северна Македонија; втората војска минала во Бугарија, а оттаму во Источна Македонија за да ја ослабнат главната турска армија одзади; Косово била целта на третата војска, додека четвртата го зазела Нови Пазар, што преку Санџак ги поврзувал Црна Гора и Србија.

Во Тракија, двете главни бугарски војски удриле со сета сила на Лозенград (сегашен Киркларели во северозападна Турција) и Одрин (Едрине во Турција) што била влезната врата кон Истанбул. Тие биле охрабрени од патриотската хистерија што со месеци постепено растела во сите земји. Во предвечерјето на војната насловите во белградските весници ги повикувале Србите: "Подгответе се за војна! Здружената српско-бугарска офанзива само што не почнала!" Со ентузијазам се пишувало за брзиот напредок на Црногорците на патот за Скутари (денешен Шкодер во Албанија), додека на останатите страници во весниците имало убави слики од "Стара Србија", средновековното кралство кое новата земја била решена да го поврати. Весниците исто така ги повикувале поетите да придонесуваат со патриотски стихови.

Целосниот економски живот во Кралството Србија и Царство Бугариjа бил ставен во функција на војната.

На бојните полиња било уште понепријатно за војската на Отоманската империја. Девет дена по почнувањето на насилствата, Србите ја разбиле главната сила на Отоманската империја во Куманово. Оваа победа го отворила патот кон Скопје, што набрзо паднало под српска контрола (види Кумановска битка).

Македонскиот поход се одвивал во свирепи услови. Дождот и снегот го направиле теренот и патеките калливи. Целиот регион бил покриен со мртви тела на војници, цивили и коњи. Додека се приближувала кон Скопје српската војска го уништувала и убивала локално албанско население. Загреани од приказните за злосторствата што Албанците ги вршеле врз христијанското население за време немирите во албанските територии, Србите ја ослободиле сета националистичка омраза против незаштитените села.

Главниот иследник на масакрите во Скопје била "Црната рака", со седиште во близина на Рускиот конзулат, во објект што набрзо потоа го нарекле Црната куќа. "Црната рака", со својата мрежа на агенти, ја избегнала контролата на воените власти и сe повеќе ја земала улогата на неформална влада на ослободена стара Србија. Неколку недели потоа, власта во Белград почнала да назначува цивилни администратори на овие територии, но оние што одбивале да се потчинат на барањата на "Црната рака" и на четниците биле исплашени. Бранислав Нушиќ, писателот кој ја поздрави војната со голем ентузијазам, се повлекол од функцијата гувернер на Битола со страв и згрозеност од активностите на овие единици.

Иако се соочиле со слаб отпор при нивната офанзива северно од Епир и источно од Солун, Грците биле неспособни да ја заземат Јанина, којашто жестоко ја бранел еден турски гарнизон. Додека се пробивале северно кон Македонија во правец на Битола, што според српско-грчките сознанија Грците требало да ја окупираат, тие станале единствената војска во Балканскиот сојуз на која Турците им нанеле сериозна воена штета. Од оваа причина, и на големо незадоволство на српската команда, Србите биле тие што требале да се соочат со турската војска кај нејзиното последно упориште во близината на Битола.

Содржина

[уреди] Битолска битка

Види Битка кај Битола

Околу 110.000 Срби биле поттиснати на север и на запад од Битола наспроти 80 или 90.000 турски војници. По три дена борби, во кои загинале 12.000 Срби и 17.000 Турци, турските сили капитулирале на 18 ноември. Речиси 45.000 мажи биле заробени од страна на Србите; други 30.000 избегале во планините на македонско-албанската граница. Со ова му било ставено крај на турското владеење во Европа.

[уреди] Ослободување на Солун

Грците не биле многу потресени околу нивната неможност да се борат во Битола. Пет дена пред почнувањето на борбите, принцот Константин церемонијално влегол во Солун, покиснат на студениот, зимски дожд. Непосредно по почнувањето на српската офанзива на Куманово, престанале да работат телеграфските врски од и кон Солун. Дури откако почнале во градот да пристигнуваат огромен број албански и турски бегалци, народот почнал да го сфаќа обемот на воената катастрофа со која се соочила Османлиската Империја. Речиси 20.000 бегалци биле сместени по локалните џамии во страшно нехигиенски услови. По нив дошле и војниците кои се повлекувале - некои од нив бегале од Србите, дел бегале од Грците кои се движеле источно од планината Олимп, а дел биле поттиснати од бугарската дивизија Рила што брзала надолу по реката Струма.

Грчките и бугарските сили биле очајни први да стигнат до Солун, кој што бил најголемата награда од османлиското наследство и немало никакви претходни договори за неговиот статус. Во тој случај, поседувањето ќе биде закон. Константин и единиците под негова команда ја претркрале дивизијата Рила за неколку часа. Кога влегол во Солун, грчкото население го преплавило градот со сино-бели бои. Заедно со него бил Теоктистос, патријархот од Атина, коишто му се придружил на метрополитот од Солун Генадиос во прославата на специјалната миса во црквата Свети Минас.

[уреди] Учество на Македонци во Првата балканска војна

Види уште ВМРО во Првата балканска војна

Најмногу македонски доброволци беа регрутирани во армијата на Царство Бугарија. На тракискиот фронт учествуваа 14.000 Македонци организирани во Македонско-одринско ополчение (доброволци). Македонски доброволци беа регрутирани и во војската на Кралството Србија и Краслтвото Грција.

Одредот на Јане Сандански со 500 четници, составен од реонските чети на Александар Бујнов, Тодор Паница, Таската Серски, Чудомир Кантарџиев и други дејствувајќи самостојно прво го освоија градот Мелник со околните места. Во реонот на Мелник и Свети Врач покрај споменативе самостојни чети, под нивна команда се наоѓаа околу 400 мелничани, триста лица од Свети Врач и околу седумдесет востаници од околните села.

Откако ја пробија Рупелиската Теснина, Седмата рилска бугарска девизија и четите под команда на Сандански со 300 востаници, во придружба на четите на Стојо Хаџиев, Димитар Арнаудов, Александар Бујнов и други, како претходница на бугарската коњаница, влегоа во Солун пред настапувањето на бугарските единици.

Иако Македонија беше ослободена од Турците со големо учество на свои доброволци кои се бореа за автономна држава, нејзината судбина беше решена на Лондонската конференција, односно таа остана окупирана од Кралството Србија, Царство Бугарија и Кралството Грција.

[уреди] Лондонски мировен договор

Види Лондонски договор, 1913

На 30 мај 1913 година, Отоманската империја го потпишала мировниот договор во Лондон, според кој се откажала од териториите западно од линијата Енез-Мидија во корист на балканските сојузници, со тоа што било одлучено да се создаде албанска држава, чии граници требало да се утврдат дополнително. Загубите во загинати, ранети и заробени изнесувале: Отоманска Империја 153.000, Царство Бугариjа 73.000, Кралство Србија 30.000, Кралство Грција 28.671 и Кралство Црна Гора 10.000 луѓе.

Материјалните загуби на Царство Бугариjа изнесувале една милијарда и 300 милиони франци, на Кралството Србија 590 милиони, на Кралството Грција 467 милиони и на Кралството Црна Гора околу 100.000 франци. Загубите на Македонија, човечки и материјални, не се наведуваат, ниту во еден извор, иако војната се водела во Македонија, а од глад и болест умирале најмногу деца и стари. Македонија загубила сé што имала: територијата распарчена, народ и имотот национализирани, историјата погребана, и затоа Сандански рекол дека за Македонија ќе било подобро да остане под турско ропство, оти тие што ќе ја ослободат, ќе ја распарчат и повторно ќе ја поробат.

[уреди] Види уште