Илинденско востание

Од Википедија, слободна енциклопедија

Посвета на Илинденското востание, споменик Македониум во Крушево
Посвета на Илинденското востание, споменик Македониум во Крушево
Востаничкото знаме на Илинденското востание и Крушевската република (1903)
Востаничкото знаме на Илинденското востание и Крушевската република (1903)
Востаничкиот штаб во Крушево (1903)
Востаничкиот штаб во Крушево (1903)
Балканот за време на Илинденското востание и Крушевската република (1903)
Балканот за време на Илинденското востание и Крушевската република (1903)
Сојузниците во Првата балканска војна против Османлиското царство. Претставени се тогашните држави, фотографиите од нивните кралеви т.е. цареви и патриотските слогани (1912 - бугарска разгледница)
Сојузниците во Првата балканска војна против Османлиското царство. Претставени се тогашните држави, фотографиите од нивните кралеви т.е. цареви и патриотските слогани (1912 - бугарска разгледница)

Илинденското востание е востание против Отоманската империја организирано од страна на TМOРО и претставува еден од најголемите и најзначајните настани од македонската историја.

По подготовките за востание против Отоманската империја, на 2 август 1903 год. на православниот верски празник Св. Илија - Илинден започна Востанието. Ова востание е познато како Илинденско, според денот на започнување.

Најсилен замав востанието имало во Битолскиот револуционерен округ. Востаниците ги пресекле телеграфско/телефонските врски и напаѓале беговски кули и поседи, месни гарнизон и рушеле мостови. Во Преспанско бил нападнат нахискиот центар Наколец; во Демирхисарско бил нападат гарнизонот во с. Прибилци; во Костурско востаниците го нападнале аскерот во с. Вишени, градот Клисура и градот Невеска. Во Леринско биле нападнати Старо Нередски и Ниџенски. Во Охридско биле нападнати Малсија, Горна Дебарца, Долна Дебарца и Ортакол. Било нападнато и Кичево и месноста Извор. Во Прилепско најголема акција била нападот на с. Чаниште.

Крушево било ослободено со координаран напад врз касарната, поштата, општината и други објекти и во него влегол Штабот кој воспоставил воена власт и бил свикан Совет на Републиката од 60 членови. После ослободувањето на Крушево e прогласена Републиката, а Никола Карев (1877-1905) e избран за Претседател. Се формира Совет кој што ќе ја избере Владата. Таа издала документ - Крушевскиот манифест кој повикува на соживот и ги постави главните цели кон кои ќе се стреми Македонската држава по Востанието. Членови на Владата се: Дину Вангели, Георги Чаче, Теохар Нешков, Христо Ќуркчиев, Димитар Секулов и Никола Баљу.

Турските власти, изненадени од опсегот на востанието, превзеле контраофанзива со напад на Смилево, а потоа и на Демир Хисар. На 10 август 20.000 војска, проследена со артилерија и башибозук, под команда на Бахтијар-паша го опколила Крушево. Крушевските револуционери, 1200 на број, завземале одбранбени позиции. Бахтијар-паша на 12 август побарал востаниците да се предадат, но Горското начелство го одбило барањето. По интензивното бомбардирање на градот, турскиот аскер од сите страни навлегол во Крушево наидувајќи на силен отпор. Четата на војводата Питу Гули во епска борба на Слива и Мечкин Камен изгинала до последен. Штабот на чело со Никола Карев се пробил низ турскиот кордон. Турскиот башибозук извршил колеж врз жителите на Крушево, а акцијата на чистење на востаниците низ Македонија траеле три месеци. Последиците биле катастрофални: настрадале повеќе од 16 кази со 201 населени места, изгореле 12.400 куќи, 70.836 луѓе останале без домови, избегале 30.000 луѓе од Македонија, биле убиени 8.816 мажи, жени и деца. Така за жал, оваа Република траела само десетина дена.

По неуспехот на Илинденското востание драстично се променил односот на силите на штета на македонското движење: Турските војски станале се поефикасни, а македонските загуби сè поголеми -- додека "врховистите" се усредоточиле на разбивање на ВМРО од внатре. Почнале дури да влегуваат грчко-андартски и српски чети во Македонија (што не било случај до 1903). Во ваква ситуација, тежиштето на борбите се префрла кон одбрана на единството на Македонците и ВМРО како и отпор против врховистите, особено од страна на Јане Сандански, а на втор план останува борбата против отоманското ропство.

Но и покрај трагичниот завршеток на ова Востание и катастрофалните последици:

  • Oслабнување на Внатрешната Македонска Револуционерна Организација и нејзиниот потенцијал во иднината да се претвори во автономна македонска војска, која би агирала како независна страна на Балканот за основање на независна македонска држава во моментот на ослободување на земјите т.е. териториите кои сè уште се под Османлиска власт,
  • ослабување на целокупното македонско револуционерно движење и зајакнување на влијанието на врховните комитети т.е. на т.н. врховисти и преку нив на бугарското влијание во Македонија,
  • олеснување на поделбата на Македонија во 1912 помеѓу Србија, Бугарија и Грција

Сепак, од денешен аспект Илинденското востание е значаен настан за македонскиот народ, бидејќи тогаш беше прогласена првата Македонска Република, првата република на Балканот во тоа време.

[уреди] Надворешни врски


Државни празници во Република Македонија

Нова Година • Прв ден Божиќ • Прв ден ВелигденВтор ден Велигден • Ден на трудот • Илинден • Ден на независноста • Ден на востанието