Soomaaliya
From Wikipedia

Somaliya waa dal ku yaalla geeska Bari ee Afrika. Waa dal raadkiisu taariikhda dunida laga heli karo, isagoo hadba magac lagu tilmaamayo, gaar ahaan xilligii Fircoonta iyo Romaankuba. Somaliya waxay u qaybsantahay 18 gobol,oo kala ah:
- 01. Awdal (Baki)
- 02. Bakool (Oddur)
- 03. Banaadir (Muqdisho)
- 04. Bari (Bender Cassim)
- 05. Bay (Baydhabo)
- 06. Galguduud (Dhuuso Mareeb)
- 07. Gedo (Garbahaarreey)
- 08. Hiiraan (Beledweyne)
- 09. Jubbada Dhexe (Bu'aale)
- 10. Jubbada Hoose (Kismaayo)
- 11. Mudug (Galkacayo)
- 12. Nugaal (Garoowe)
- 13. Sanaag (Erigabo)
- 14. Shabeellaha Dhexe (Jawhar)
- 15. Shabeellaha Hoose (Marka)
- 16. Sool (Laascaanood)
- 17. Togdheer (Burco)
- 18. Woqooyi Galbeed (Hargeysa)
source wikipedia abadikarin salman oo ku nool denmark(aarhus
. xornimadeeda la soo noqotay 1960, kadib markii ay halgan hal qarni qaatay ay dadka Soomaaliyeed la galeen dawladihii gumaysanayey oo kala ahaa Talyaaniga iyo Ingiriiska, kuwaas oo u kala qaybiyey geyiga Soomaaliya shan qaybood. Waxay dadka Soomaaliyeed u ahayd guul aad u wayn markii ay xoroobeen labadii qaybood ee Ingiriiska iyo Talyaanigu ay kala gumaysan jireen, iyadoo ay weli ku soo jireeney gacanta gumaysiga qaybihii lakala siiyey Faransiiska, Ethiopia iyo Kenya. Marka laga soo gudbo kacaa kufkii dawladihii curdinka ahaa ee gumaysiga ka danbeeyey, waxaa dalka Soomaray dawlad milateri ah oo dhinacna gan adag ku maamulaysay dalka dhinaca kalena ay tartan kula jireen siyaasado badan oo kala ujeedo ah, taas oo dadka Soomaaliyeed ugu danb ayntii geyey siisay inay gaadhaan xaalad laga naxo oo loo malayn karo in dalkuba dib uga soo kaban waayo. Kooxaha maangaabka ah iyo kuwa loo adeegsaday dhagarta dalkooda ayaa ilaa maanta la soo indhacad in burburkii dalku uu ahaa guulo la gaadhay... Taas oo aan ka dheehan karno halhaysyada meelaha qaarkood laga adeegsado sida mujaahid iwm. Waxaa warbaahinta qaarkeed ayba halhaysyada furitaanka ka dhigteen heeso iyo erayo lagu dhafoor taabanayo Ummadaa hagaastay...
Contents |
[edit] Batroolka Soomaaliya
CEELKA CONOCO: Dalka Soomaaliya marka la eego juqraafi ahaan, waxaa loo malaynayaa in uu ku kaydsan yahay shidaal farabadan. Shirkadaha muddad dheer ku hamiyayey in ay shidaal ka soo saaraan Soomaaliya waxaa ka mid ah shirkadda Conoco, taas oo xarun ama kaam ballaaran ku lahayd meel (Kaam) 35 km dhanka Bari ka xigta magaalada Garoowe ee Gobolka Nugaal... Akhri CEELKA CONOCO
[edit] Maxaa ka taqaan Soomaliaya
Dalka Soomaaliya waxa uu ku yaalaa geeska Africa wuxuuna ku fadhiyaa dhul baaxadiisu dhantahay 635.541km2, waxana uu xuduud la wadaagaa Bari waxaa ka xiga Badweynta hindiya, waqooyina waxaa ka xiga Jabuuti, Galbeedna dalka Itoobiya, halka koonfur galbeedna uu ka xigo dalka Kenya. Dalka Soomaaliya waxa uu yahay dalka labaad ee ugu xeebta dheer qaaradda Africa wuxayna leedahay xeeb dhirirkeedu tahay 3333km. Tirada dadka Soomaaliyeed waxaa lagu qiyaasaa 8,000,000 oo qof. 60% Soomaalidu waa dad reer baadiya ah , 20% waa dad reer magaal ah, 15% waa dad beeralay ah iyo 5% oo ah dad Kaluumayato ah.
khubarada ka faaloota taariikhda dalka Soomaaliya waxa ay sheegeen in erega Soomaaliya uu ka taaganyahay labo eray oo la'isku geeyay, kuwaasi oo kala ah (Soo-Maal), iyadoo eraga Soo macnihiisa loola jeedo Soco, halka ereyga Maal uu macnihiisu ka soo jeedo Lis.
Marka labadaasi eray la'isku daro waxaa uu noqonayaa (Maal Saca).
Khubarada qaarkood waxa ay sheegaan in magaca Soomaali uu asal ahaan ka soo jeedo ereyga carabiga ee ah (Duu-maa) oo fasir ahaan la macna ah Shacab xoolo badan leh.
Sooyaalka taariikhda qadiimiga ah waxaa iyadana laga helayaa macno kale iyadoo khubaraduna ku doodayaan in ereygaasi uu ka yimid Samaala oo micnihiisu yahay ninkii waranka Dheeraa.
Samaala ayaa la sheegaa in uu ahaa ab iyo waziirkii ay ka soo farcanmeen dadka Soomaaliyeed (Aw-Samaale). Taariikh ahaan dalkayagu waxa uu lahaan jiray xadaarad facween waxaana dalkeena loo aqoon jiray magacyo badan sida Dhulkii udgoonaa , Dhulkii eebe iyo Geeska Africa.
Caasimadda dalkeena waa Muqdisho, tan labaadna waa Hargeysa, tan sadaxaadna waa Kismaayo, tan afaraadna waa Burco, halka tan shanaadna waa Baydhabo, goboladii ugu horeeyay ee xornimadiisa qaata dalkeena waxa uu ahaa gobolka Waqooyi waxaana xornimadooda ay qaateen 26kii bishii June sanadii 1960kii halka gobolada kale ee koonfurtana ay xornimadooda qaateen 1-dii bishii Luulyo sanadii 1960kii.
Shirkii gumeestayaasha Africa ee lagu qeybsaday Africa ee ka dhacay Baar-liin 1884-tii ayaa dalka Soomaaliya loogu qeybiyey 5qeybood waxana shantaasi qeybood ay kala ahaayee: Gobolada Waqooyi oo la siiyay gumeestihii Ingiriiska. Gobolada koonfureed oo la siiyay gumeystihii Talyaaniga. Xeebta Soomaaliyeed ee Jabuuti ee loo dhiibay gumeystihii Faransiiska. N.F.D oo iyadana la siiyay dalka Kiiniya. Iyo gobolada Soomaali galbeed oo gacanta loo geliyay Dawladda Itoobiya. shantaan gobol waxaa la isku yiraahdaa shanta Soomaaliya taariikhdu markii ay eheyd 27kii bishii June sanadii 1977 ayay Jabuutina xornimadeeda qaadatay, waxaasa wali gacanta gumeestaha ku jira Soomaali galbeed iyo N.F.D. Hadaba markii ay xurnimada qaateen gobolada Koonfureed sanadii 1960kii waxay ahaayeen lix gobol oo kala ahaa gobolka Banaadir, gobolka Hiiraan, Gobolka Mudug iyo Gobolka Bari sidoo kale waxaa iyana ku soo idarsamay goboladii waqooyi ee iyaguna isla sanadkaas xornimada qaatay waxayna ku soo darsadeen koonfurta lbadii gobol ee xiligaasi gobolada waqooyi la'isku oran jiray, ee gobolka Waqooyi, Galbeed io gobolka Togdheer waxana ay isku noqdeen goboladii jamhuuriyadda sideeda gobol, markii uu kacaankii milatariga ahaa dalka Qabsaday ee la qaaday ololihii horumarinta reer miyiga ee sanadii 1973dii ilaa 1974tii xiligaasoo ay timid baahi ween oo ahayd in la magacaabo gobolo kale markaas waxaa sideedii gobol lagu kordhiyay todobo kale waxayna tirada gobolada dalka noqdeen shan iyo toban gobol Bilowgii sanadii 1980kii waxaa lagu kordhiyay gobolka Jubada dhexe, dabayaaqadii sideetameeyadii ayaa iyana la magacaabay gobolada Sool iyo Awdal xiligaasoo tirada gobolada dalku noqdeen sideed iyo toban gobol. Shaxda Gobolada iyo Degmooyinka Dalkeena.
1. Gobolka Banaadir
Shingaani Hodan Howlwdaag Shibis Boondheere Yaaqshiid Kaaraan XamarJabjab Xamarweyne Cabdicasiis Wadajir Waaberi Wardhiigley Heli waa Dharkiinley Dayniile Dhaqaalaha gobolka Banaadir waxa uu ku tiirsanyahay Ganacsiga.
2. Gobolka Shabelada Dhexe.
Jowhar Balcad Cadale Aadanyabaal Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay jowhar, dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay Beeraha
3. Gobolka Hiiraan.
Beledweyne Buuloburte Jalalaqsi Matabaan Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Beledweyne, dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay xoolaha nool iyo beeraha.
4. Galguduud
Dh/mareeb Caabudwaaq Ceelbuur Ceeldheer Cadaado Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Dhuuso mareb dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay xoolaha nool.
5. Gobolka Mudug
Gaalkacyo Hobyo Jariiban Xarar dheere. Galdogob Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Mudug dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay xoolaha nool.
6. Nugaal
Garoowe Eyl Sinujiif Boocane Rabaable Burtinle Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Garoowe dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay xoolaha nool.
7. Gobolka Bari
Boosaaso Qandala Iskushuban Bandarbayla Caluula Qardho Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Boosaaso dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay Ganacsiga iyo Kaluunka.
8. Gobolka Sool
Laascaanood Xudun Caynabo Taleex Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Laascaanood dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay xoolaha nool.
9. Sanaag
Ceerigaabo Laasqoray Ceel afweyn Baran Buraan Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Ceeri gaabo, dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay xoolaha nool gaar ahaan ariga.
10. Togdheer
Burco Owd weyne Sheekh Buuhoodle Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Burco, dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay xoolaha nool gaar ahaan geela iyo ariga.
11. Gobolka waqooyi galbeed
Hargeyso Berbera Gabiley Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Hargeyso dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay ganacsiga iyo xoolaha nool.
12. Gobolka Awdal
Baki Boorame Saylac Lug haya. Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Baki dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay ganacsiga iyo xoolaha nool.
13. Gobolka Sh/hoose
Marka Baraawe Qoryooley Afgooye Wanlaweyn Kurtunwaarey Sablaale. Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Marko dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay beeraha iyo xoolaha nool.
14. Gobolka Bay
Baydhabo Buurhakaba Diinsoor Ufurow Qansax dheere Bardaale. Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Baydhabo dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay beeraha iyo xoolaha nool.
15. Gobolka Gedo
Garbahaarreey Luuq Doolow Beled Xaawo Ceelwaaq Baardheere Buurdhuubo. Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Garbahaarreey dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay Beeraha, dhisamaha, iyo xoolaha nool.
16. Gobolka Bakool
Xudur Waajid Yeed Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Hargeyso dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay ganacsiga iyo xoolaha nool.
17. Gobolka Jubada Dhexe
Bu'aale Dajuumo Baardheere Saakow Jilib Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Bu'aale dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay Beeraha.
18. Gobolka Jubada Hoose
Kismaayo Afmadow Badhaadhe Gobolkan waxaa magaala madaxdiisu tahay Kismaayo dhaqaalihiisuna waxa uu ku tiirsanyahay ganacsiga iyo xoolaha nool gaar ahaan Lo'da.
Dhererka u dhexeya Gobolada dalka. Shaxda soo socota ayaa waxa ay muujinaysaa fogaanta u dhexeysa Gobolada dalkeena iyo magaala madaxda.
[edit] Muqdisho inta eey ujirto magaalooyinka kale
Xamar 247km Baydhabo
Xamar 111km Marka
Xamar 90km Jowhar
Xamar 335km Beledweyne
Xamar 485km Bu'aale
Xamar 500km Kismaayo
Xamar 385km Baardheere Xamar 430km Xudur
Xamar 505km Garbahaarey
Xamar 750km Gaalkacyo
Xamar 550km Dhuusomareeb
Xamar 1600km Hargeysa
Xamar 1220km Laascaanood
Xamar 1220km Laascaanood
Xamar 925km Garoowe
Xamar 1505km Boosaaso
Xamar 1800km Baki
Xamar 1340km Burco
Xamar 1450km Ciiregaabo
[edit] fogaanta ay isu jiraan magaalooyinka
Hadaba shaxdan kalena waxa ay qayexeysaa fogaanta ay isu jiraan qaybo ka mid ah magaalooyinka dalkeena Soomaaliiya.
Muqdisho 30km Afgooye Afgooye 164km Buurhakaba Buurhakaba 66km Baydhabo Baydhaba 150km Luuq Baydhaba 155km Xudur Luuq 80km Doolow Luuq 69km Garbahaarey Garbahaarey 129km Baardheere Baardheere 195km Baydhaba Baardheere 260km Jilib Jilib 114km Kismaayo Kismaayo 139km Afmadow Kismaayo 195km Dhoobley Muqdisho 113km Marka Marka 193km Baraawe Baraawe 168km Jilib Muqdisho 95km Jowhar Jowhar 121km Buuloburte Buuloburte 116km Beledweyne Beledweyne 45km Feerfeer Jowhar 140km Cadale Cadale 185km Ceeldheer Ceel dheer 162km Ceel buur Ceel buur 110km Sindago Sindago 164 Beledweyne Sindago 220km Gaalkacyo Gaalkacyo 256km Hobyo Gaalkacyo 260km Garoowe Garoowe 219 Eyl Garoowe 222km Qardho Qardho 258km Boosaaso Qardho 221km Bandarbayla Iskushuban 280km Caluula Caluula 40km Bareeda Caluula 105km Baargaal Garoowe 132km Laascaanood Laascaanood 141 Ceeldhaab Ceeldhaab 255km Ceerigaabo Ceeldhaab 120 Burco Burco 148km Berbera Hargeysa 177km Burco Hargeysa 70km Gebiley Gebiley 52km Boorama Boorama 269km Saylac Saylac 21km Lowyacado Xudur 115km Yeed Xudur 242km BuuleBurte
Kheyraadka Dabiiciga ee Soomaaliya.
Dalkeena waxa uu leeyahay kheyraad fara badan oo aanan halkaan ku soo koobi karin waxaasa ka mid ah kheyraadka dalkeena laga helo:
Dalagyada Soomaalidu Beerato ayaa waxa ay yihiin dalagyo aad u wanaagsan isla markaana aan ka bixin wadamada africa qaarkood waxana shaxda hoos ku qoran ay muujinaysaa magaca dalaga iyo inta uu ku bislaado:
Magaca inta ay ku bislaato:
Galayda 90 beri Masagada 90 beri Sisinta 90 beri Muuska 180 beri Digirta 80 beri Yaanyada 80 beri Babayga 90 beri Bataatiga 180 beri Lowska 120 beri Canbaha 6 sano
Wax soo saarka Badda dalkeena Soomaaliya waxa uu leeyahay labo badood oo kala ah Badda Cas iyo Badweynta Hindiya waana dal ay dhamaantiis ku dharersantahay Bad laga soo biloobo Cirifka Koonfureed ee Raaskambooni ilaa Cirifka Waqooyi ee Raascaseyr, magaalooyinka dhaca xeebaha waxaa ugu caansan saylac, berbera, caluula, boosaaso, Qandala, iskushuban bandarbayla, hobyo ,muqdisho, marka, baraawe, kismaayo
[edit] Wabiyada dalkeena
Dalkan Soomaaliya waxaa mara labo wabi oo kala ah Jubba iyo Shabele waxayna ka yimaadaan dalka Itoobiya waxaana ugu dheer Webiga Shabele oo dhererkiisu uu gaarayo 1500km, waxaase ugu weyn uguna biyo badan webiga Jubba oo dhererkiisu uu gaarayo 800km. magaalooyinka ay dalka ka maraan hadaan soo qaadano webiga Shabele wuxuu dalka ka soo galaa xadka uu gobolka Hiiraan la leeyahay dalka Itoobiya meel u dhow magaalada Feer-feer wuxuuna soo maraa magaalyooyinka Beledweyne, Buuloburte, Jowhar, Balcad, Agooye, Jannaale wuxuuna ku dhamaadaa meesha la yiraahdo Dhaytubaako oo u dhexeysa Jilib iyo Shalaanbood, Wabiga Jubba isagu waxa uu dalka ka so galaa Xuduuda uu gobolka Gedo la leeyahay dalka Itoobiya wuxuuna soo maraa magaalooyinka Doolow Luuq Baardheere Bu'aale Jilib, Mareerey Kabsuuma iyo Jamaame wuxuuna ku dhamaadaa oo uu badda kaga darsoomaa meesha la yiraahdo Goobweyn oo Kismaayo u jirta 25km.
[edit] Maalmaha dalkeena lagu qadariyo oo la xasuusto ayaa waxaa ka mid ah
- 1. 26kii Juun 1960kii xornimadii gobolada Waqooyi.
- 2. 1dii Luulyo 1960kii midoobidii Gobolada waqooyi iyo Koonfur.
- 3. 1dii luulyo 1960kii xornimadii Gobolada koonfureed.
- 4. 12ka Abril Aas aaskii calanka iyo maalinta xooga dalka Soomaaliyeed.
- 5. 8da Maarso maalinta haweenka Soomaaliyeed
- 6. 5tii Octobar 1949kii dagaalkii d
hagax tur iyo hanoolaato.
- 7. 27kii Juun 1977kii xornimadii dalka Jabuuti.
- 8. 15kii Maajo 1943kii aasaaskii ururka S.Y.L
- 9 . bishii Ocotobar 18-20 1971kii shirkii ururka midowga Africa ayaa lagu qabtay Xamar.
- 10. 20kii bishii 12aad sanadii 1950kii aasaaskii booliska soomaaliyeed
- 11. 21 octobar sanadii 1972dii qoraalkii farta Soomaaliga
- 12. 16kii Febrayo 1974tii Soomaaliya waxay ku biirtay Jaamacadda carabta.
- 13. 1528-1542kii halgankii Axmed Gurey ee Itoobiya iyo Bortaqiiska.
- 14. 1900-1921juu Gakgabkii Sayid Max'ed Cabdulle Xasan ee Ingiriiska.
- 15. 1da April 1950kii heshiiskii Q.M iyo talyaaniga ee xornimo gaarsiinta Soomaaliya.
- 16. Bishii Luulyo 1960kii waxaa dalka madaxweyne u noqday Aadan Cabdulle Cismaan.
- 17. Bishii Juun 1967dii waxaa dalka madaxweyne u noqday Cabdi Rashiid Cali Sharma'arke.
- 18. bishii Octobar 1969kii waxaa dalka madaxweyne u noqday Max'ed Siyaad Barre
- 19. Warshadii kaluunka Laasqoray waxaa la aasaasay 1970kii
- 20. Warshadda dharka Balcad waxaa la aasaasay sanadii 1968dii
- 21. Warshadda sonkorta Jowhar waxaa la aasaasay 1962dii
- 22. Warshadda Caanaha Xanar waxaa la dhisay 1966kii
- 23. Warshadda Hilibka ee Kismaayo waxaa la dhisay 1973kii.