Tatarstanda dini tormış
Wikipedia'dan
Tatar xalqınıñ borınğı babaları, uydırma-xorafatlarğa ışanıp, äylänä-tirä dönyanı canlı itep kürgännär. Alarnıñ küzallawlarınça, törle küreneşlär b-n ilahi köçlär idarä itkän, kük allası Täñre - baş alla sanalğan (k. Mäcüsilek).
8-9 yözlärdä bolğarlar cirenä Íslam dine ütep kerä başlí.
922. yılda İdel buyı Bolğarında Íslam däwlät dine dip iğlan itelä. Şunnan soñğı Tatar däwlätlärendä íslam dine ruxi-mädäni wazífanı başqarıp kilä.
16. yözdä Tatar xanlıqların Rus däwläte üzenä buysındırğannan soñ, Tatar xalqı mäktäp-mädräsälären, mäxällälären, ruxaníların yuğalta, ruxi tormışı fäqirlänä bara. Patşa xökümäte häm prawoslawie çirkäwläre tarafınnan dini häm milli ezärlekläwlär näticäsendä möselman xalıqları küp tapqırlar baş kütärergä mäcbür bula.
1773. yılda Sinod färmanı basılıp çığa, 1788 yılda Ufa şähärendä möselmannarnıñ Diniä näzaräte oyıştırıla (k. Räsäy häm BDBnıñ Europa illäre möselmannarı Üzäk diniä näzaräte), bu inde íslam dineneñ räsmi tanıluın añlata.
1992. yılğa qädär bu näzarät Eçke Räsäy häm Seber möselman cämğiätlärenä citäkçelek itä.
20. yöz başında Qazan ğubernasında ğına da 1152 mäçet eşli.
16. yözneñ 2. yartısında töbäktä xristian dine tarala başlí.
1555. yılda Qazan yıparxiäse oyıştırıla (k. Xristianlaştıru säyäsäte).
20. yöz başında Tatarstan terr-yäsendä Qazan, Vyatqa, Samara, Sember häm Ufa yıparxiälärenä qarağan 600 prawoslawie mäxälläse häm 30 monastır' eşläp kilä. Sowet däwläteneñ din ölkäsenä qağılışlı säyäsäte RSFSR XKSnıñ "Çirkäwne däwlättän häm mäktäpne çirkäwdän ayıru turında"ğı ("Ob otdelenii serkwi ot ğosudarstwa i şqolı ot serkwi", 1918) dekretı h.b. doqumentlar b-n bilgelänä. Dinneñ cämğiät tormışına yoğıntısı şaqtí çiklänä.
1980. yıllar axırına Tatarstanda terkälgän 38 dini cämğiät kenä qala (18 möselman, 15 prawoslawie, 1 protestant h.b.).
1990. yıllar başınnan dini konfessílarnıñ eşçänleklären cäyelderü öçen yaña mömkinleklär tua.
1992. yılda Tatarstan möselmannarınıñ Diniä näzaräte tözelä häm ul 2001. yılda räsmiläşterelgän 804 möselman cämğiäten berläşterä. Qazan yıparxiäsenä 175 dini cämğiät kerä. TRda prawoslawieneñ iske tärtip tarafdarları (staroobryadçılar), katolíklar, lyüterännar, baptistlar, adwentistlar, yähüdilär, buddistlar h.b. dini cämğiätläre dä bar.
1990. yıllarda Bahawiä, Äxmädiä, Soñğı Ğähed h.b. dini xäräkät häm ağımnar tarala başlí.
[üzgärtü] Mäğärif
Soñğı yıllarda Tatarstan Cömhüriätendä Íslam dine belän qızıqsınu, mäxällälärdä ímam-xatíb bulıp häm möselman uqu yortlarında möğällimnär bulıp eşläwçe hönärilärgä íxtíac artu säbäple hönäri möselman uqu yortları buldırıldı.
Bügenge köndä mondí uqu yortları eşli:
- Qazan şähärendä:
- Qazan Íslam Üniversitäte;
- Yuğarı möselman mädräsäse «Möxämmädiä»;
- Íslam dinen qabul itügä 1000 yıl isemendäge yuğarı möselman mädräsäse.
- Yar Çallı şähärendä:
- "Yoldız" urta möselman mädräsäse;
- "Aq mäçet" urta möselman mädräsäse.
- Tübän Kama şähärendä:
- «Risalä» urta möselman mädräsäse.
- Älmät şähärendä:
- R. Fäxretdin isemendäge urta möselman mädräsäse.
- Bua şähärendä:
- Urta möselman mädräsäse.
- Norlat şähärendä:
- Urta möselman mädräsäse.
Sanap ütelgän uqu yortlarında 1000nän artıq şäkert uqıtıla, wä här mäçettä diärlek başlanğıç mädräsälär dä eşli.
TC MDN tarafınnan barlıq uqu yortları öçen uqu plannarı tözelgän.
- 1 däräcä - başlanğıç mädräsä, uqu däwamlığı 1 yıl.
- 2 däräcä - urta maxsus mädräsä, uqu däwamlığı 2 yıl.
- 3 däräcä - yuğarı mädräsä, uqu däwamlığı 5 yıl.
- 4 däräcä - İÜ, uqu däwamlığı:
- 1 basqıç- bakalavr, 4 yıl;
- 2 basqıç- magistr, 6 yıl;
- 3 basqıç- aspírantur, 8 yıl.