Finlândiä
Wikipedia'dan
Finlândiä (Finlândiä Respublikası) (Suomi: Suomi, Şved: Finland, Rus: Финляндия) Scandinaviada, Baltík Diñgezendä urnaşqan. Kürşeläre: tönyaqta Norwägiä, könçığışta Räsäy (Kareliä), könbatışta Şvedsiä.
|
|||
Milli devize: - | |||
![]() |
|||
Räsmi telläre | Suomi, Şved, Urıs telen räsmiläşterü turında proyékt bar | ||
Başqalası | Helsinki | ||
Präzidente | Tarja Halonen | ||
Premier-Ministere | Matti Vahanen | ||
Mäydanı - Barısı - % su |
63. urın 337,030 km² 9.4% |
||
Xalqı - Barısı (2003) - Tığızlığı |
106. urın 5,211,311 17.1 keşe/km² |
||
Bäysezlege  (Räsäydän) |
1917 22 Dekäber |
||
Valútı | Euro, 1999.ğa qädär Markka | ||
Säğät zonı | UTC +2 | ||
Milli hímnı | Maamme/Vårt land | ||
İnternet TLD'ı | .FI | ||
Téléfon kodı | 358 |
Eçtälek tezmäse |
[üzgärtü] Taríxı
[üzgärtü] Borınğı Taríxı
Finlândiä cirendä, arxäologík mäğlümätlär buyınça, Taş Ğasırınnan keşelär (Fin-Uğır xalıqları) yäşilär.
Borınğı Skandinav sagaları häm taríxçılar (Dänmark Saxo Grammaticus, Ğäräp âl-İdrisi) buyınça berençe Finlândiä patşaları Suomilär bulalar.
Könçığış Finlândiä Böyek Novgorodqa yasaq birä.
1154. yılda Şvedsiä patşası Erik Finlândiäne üz kontrolenä ala, häm Suomilär Xristianlıqnı qabul itälär. Şved tele 700 yıl räsmi tele bula.
[üzgärtü] Yaña Ğasırları
1808.dä Finlândiäne Rüssiä İmperise İmperatorı Aleksander I ala. Finlândiägä Böyek Kenäzlek autonomí statusı berelä.
19. yözdä Finlândiädä Urıslaşu prosessı eşli.
[üzgärtü] 20. Ğasır
Öktäber Révolúsínnañ soñ Finlândiä üz bäysezlegen déklarirli. İldä Grajdannar Suğışı başlana. Aqsöyäklär, Almanstan bulıştıruı belän, kerästiännär häm eşçelär armísını tar-mar itälär. Finlândiädä burjua xäkimne üz qullarına alalar.
1939. yılda SSSR Finlândiägä qarşı suğış başlana (Qış Suğışı). Suğış waqıtında 500,000 Sovet keşe häm 50,000 Finlândiälelär hälâq bula. Suomi tarafında ğomumí tügel taktik häm yaña texnologílär eşli (Mannerheim linisendä beton bunkerları, "Suomi" automatları, kükälär h.b.). Üz oçratına, Sovet Armísnıñı başlığı 1937. yılda üterälgän bula. Şul säbäple Sovetlarnıñ qorbannarı zur.
1940. yılda suğış üz finalına kerä, Mäskäw Tınıçlıq Şartnamäse buyınça Finlândiäneñ öleşe SSSRğa kertä.
1941-1944. yılda Suomilär, almannar bulıştıruı belän, Karel-Fin SSRnı okkupasílanalar. Sovetlar Finlândiä armísın tar-mar itüdän 1944.nıñ Sentäberdä Finlândiä suğışın beterä.
Ämma Suomi cirendä (Tönyaq Polár Bocrası artında) küp Alman soldatlar qalalar. Alar qarşında Finlândiä armísı Lapland Suğışında qatnaşa. Bu suğış waqıtında 1,000 Suomi häm 2,000 Alman hälâq bulalar. Soñğı Alman otrádı 1945.nıñ Äprilennän qädär suğıştı.
Böyek Watan Suğışınnan soñ Sovet xäkimiäte 1947. häm 1948. yıllardan şartnamälär buyınça Finlândiäneñ Barents Diñgeze buyı rayonnarın Murmansk ölkäsenä birelä.
"YYA şartnamäse" buyınça Finlândiä SSSR-Könbatış arasında buffer bulıp eşli. SSSRnıñ Finlândiädäge eçke säyäsättä qatnaşırğa xoquq bula.
[üzgärtü] Xäzergä Finlândiä
1991.dä SSSR betkännän soñ Finlândiä üz säyäsättä azat bula häm 1995.tä ul Awrup Berläşlegenä kerä. Ämma Rüssiä yoğıntısı xäzer dä zur.
[üzgärtü] Geografiäse
Finlândiädä 187,888 kül häm 179,584 utıraw. İn zur utırawları - Åland Utırawları. İñ zur tawı - Laplanddağı Haltitunturi tawı (1,328 m). Urmannar 68% cirendä üsälär. Finlândiäneñ mäydanı här yıl zurlata (7 qkm/yıl).
[üzgärtü] Demografiäse
[üzgärtü] Millätläre
Finlândiä Suomilär häm Finlândiä Şvedlar ber millätneñ (Fin milläte) 2 iñ zur xalıq.
[üzgärtü] Telläre
[üzgärtü] Räsmi telläre
Finländiädä 2 räsmi tel: Suomi tele häm Şved tele. Rayonda teldä söyläşäwçe keşe rayon xalqınnan 10% sanılsa, bu tel räsmi tele bula. Şul säbäple ayırım rayonnarda Rus tele räsmiläşeregä bula.
Suomi telendä 93% xalqı söyläşä, Şved telendä - 6%.
[üzgärtü] Başqa telläre
Başqa telläre: Rus tele, Karel tele, Esti tele, Tatar tele (Tatarlar (Mişärlär) Finlândiädä 800 keşe çaması -- 2004). Tundrada yäşäwçe 7,000 Saami Saami telendä söyläşälär.
[üzgärtü] Dinnäre
Räsmi dine yuq.
Finnar: Finlândiä Lutheran Xristianlıq Çirkäwe (89%), Fin Pravoslavie Xristianlıq Çirkäwe (1%).
Başqalar (9%): Protestant, Katolik Xristianlığı, Íslam, Yähüd dine
[üzgärtü] Emigrasísı
Qış Suğışınnan soñ Finlândiäneñ 12% xalqı yortsız qalalar. Krizis waqıtında Finnar Şvedsiägä kilälär (0.5 million keşe), ämma annan soñ alarnıñ zur öleşe qayta.
[üzgärtü] Säyäsäte
Finlândiä - parlament réspublika. Präzidenttä xäkim yuq inde. İldä 200 urınlı berpulatlı parlament (Suomi: Eduskunta; Şved: Riksdag) xäkim itä. Premier-ministerne tağın parlament sayla. Finlândiä partíları - Agrarílar, Soçial Demokratlar, Konservativlar.
Finlândiä konstitusísı patşa waqıtında (Böyek Kenäzlek bulğanda) qabul itkän.
[üzgärtü] Administrativ Bülüe
Finlândiägä 6 guberna (lääni yä län) kerä. (1634. yıldan)
|
Åland Utırawlarında autonomí statusı.
[üzgärtü] Íqtísadı
Finlândiädä - irekle bazar iqtisad ile. Finlarda yäşäw standartı biek. Finlândiä sänäğäte aşaç, qalay, telekommunikasí, elektronik h.b. high-tech sänäğäte.
1999. 1. Ğínwarda Finlândiä Euro-zonğa kerä.
[üzgärtü] Mädäniäte
19. yözdä Finlândiädä xalıqnı milli mädäniät qızıqsına başladı (fenomania). Suomi tele räsmi bula häm çit il süzlärennän çístarta.
- Kalevala
- Pohjola
- Sauna
- Santa Claus
- Ékoturízm
[üzgärtü] Läñkerläre
- Virtual Finland - Finlândiä töp portalı
- Government.fi - Räsmi xäkimiät säxifäse
- Eduskunta.fi - Räsmi Parlament säxifäse
- Presidentti - Räsmi präzident säxifäse
- Diplomatarium Fennicum - Milli Arxiv
- Finlandlive.info - Finland Travel Forum
[üzgärtü] Monı da qara
Baltık buyı illäre
Éstonia | Finlândiä | Kareliä | Latvia | Litva