Zürich

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Der Artikel beschäftigt sich mit de Stadt Züri. Anderi Artikel verzeled über de Bezirk und de Kanton.
Sälle Artikel oder Abschnitt brucht e Yberarbeitig un sott dorum durgluegt werre. Nächers isch uf dr Diskussionssite agäbe. Hilf bitte mit, ihn z'verbessere un entfern aschliessend die Markierig.
Wappe
Wappe vu Züri
Basisdate
Kanton: Züri
Bezirk: Züri
BFS-Nr.: 0261 (bis 31.12.1989: 0253)
PLZ: 8000-8099
Koordinate: 47° 23' n. Br.
8° 32' ö. L.
Höchi: 408 m ü. M.
Flächi: 91.88 km²
Iwohner: 366'809 (31. Dezämber 2005)
Websyte: www.stadt-zuerich.ch
Charte
Charte vu Züri
Dialäkt: Züritüütsch
vo lings: De Predigerchor (Zäntralbiblothek), s Groosmoischter, de Predigerturm; echli wiiter äne s Fraumoischter und rächts de Turm vo St. Peter mit em grööschte Zifereblatt vo Europa.
vo lings: De Predigerchor (Zäntralbiblothek), s Groosmoischter, de Predigerturm; echli wiiter äne s Fraumoischter und rächts de Turm vo St. Peter mit em grööschte Zifereblatt vo Europa.

Züri (röm. Turicum; ahd. Ziurichi) isch die grööschti Stadt vo de Schwiiz und hät öppe 360'000 Iiwoner. Mit irer Agglo zäme hät si öppe anderthalb Millione Iiwoner. Züri liit a de Limet am Usfluss vom Zürisee und isch d'Hauptschtadt vom Kanton Züri.

Inhaltsverzeichnis

[ändere] Geographi

Züri lit uf 408 m ü. M. am untere (nördliche) Änd vom Zürisee, ibettet zwüschem Üetliberg im Weschtä und em Züriberg im Oschte. Dur Züri flüüst d Limet, won usem Zürisee chunt.

D'Altstadt isch bäidsitig vo de Limet. No hüt isch di weschtlichi Abgränzing vo dr frünrig Stadt ahand vom Schanzengrabä no guet z'erkenne. Dä künstlich Kanal isch im Rahme vom Bau vo de dritte Stadtbefestigung im 17. und 18. Jahrhundert a gleit worde. Scho denn isch e Teil vom Wasser us em See abgleitet und in en Grabe usserhalb vo de Basisstionä und de Bollwerk wider zrugg id Limmat gfüert worde. Der gröschti Teil vom Schanzengrabe isch hüt no erhalte, doch wird das Wasser jez nüm direkt i d'Limmat, sondern bim Hauptbahnhof i d'Sihl gleitet. Beim Platzspitz chli unterhalb vo de Altstadt mündet d'Sihl i d'Limat.

De Huusbèèrg vo Züri isch dä Üetlibèèrg mit sim Fèrnseeturm.

[ändere] Stadttäil

Bis is Jaar 1893 hät Züri nu us dr hütige Altstadt bistande. Doozmaal hät di eersti Iigmäindig stattgfunde. Di zwäiti isch im Jaar 1934 über d Büüni ggange. Hüt hät Züri zwölf Stadtchräis, wo vo 1 bis 12 durenumeriert sind. Jede Chräis hät öppe zwäi bis drüü Quartier.

  • Chräis 1: Altstadt
  • Chräis 2: Ängi, Wolishofe, Läibach (1893 iigmäindet): am westliche Züriseeuufer
  • Chräis 3: Wiedike (1893 iigmäindet): im Limettal
  • Chräis 4: Ussersiil (1893 iigmäindet): im Limettal
  • Chräis 5: Industriiquartier (1893 iigmäindet): im Limettal, westlich dr Limet naa
  • Chräis 6: Oberstraass und Understraass (1893 iigmäindet): am Hang vom Züribëërg
  • Chräis 7: Fluentere, Hottinge, Hirschlande (1893 iigmäindet) und Witike (1934 iigmäindet): a de Häng vom Züribëërg und em Adlischbëërg
  • Chräis 8: Rieschpach (1893 iigmäindet): am östliche Züriseeuufer
  • Chräis 9: Altstette und Albisriede (1934 iigmäindet): zwüschet dr Limet und em Üetlibëërg
  • Chräis 10: Wickinge (1893 iigmäindet) und Höngg (1934 iigmäindet): rächts dr Limet naa
  • Chräis 11: Afoltere, Öörlike und Seebach (1934 iigmäindet): nördlich vom Chäferbëërg
  • Chräis 12: Schwamedinge (1934 iigmäindet): im Glattal, nördlich vom Züribëërg

[ändere] Wichtigi Hüüser

s Grossmöischter
s Grossmöischter

S Waarzäiche vo Züri isch s'Groossmöischter. Z Züri chamer au schtudiere, entweder am "Poly", das isch di Äidgenössischi Technischi Hochschuel (ETH), oder a de "Uni", das isch d'Universitäät vom Kantoon Züri.

[ändere] Wirtschaft

De Motor vo de Zürcher Wirtschaft: de Zürcher Hauptbahnhof
De Motor vo de Zürcher Wirtschaft: de Zürcher Hauptbahnhof

Züri isch au d'Wirtschaftsmetropole vo de Schwiiz. Grossbanke wie d'UBS oder d'Credit Suisse händ da ihre Hauptsitz. Usserdem isch au d'Zürcher Kantonalbank a z'träffe. Ihri Gebäude stönd am Paradeplatz oder a de Bahnhofstrass.

[ändere] Ufstiig

D'Stadt Züri isch zur Wirtschaftsmetropole worde, wil si's gschafft hät i de 1850er-Jahre als erschti Stadt vo de Schwiiz di beschte Isebahnverbindige z'boue. Das isch under anderem au de Verdienscht vom Alfred Escher. Er isch nöd nume i de Regierig gsässe, sondern au Presidänt vo de Schwiizerische (de facto: zürcherische) Nordoschtbahn (NOB) gsi und Presidänt vo de Kreditaschtalt, won de NOB s'Gäld gee häd, zum d Isebaane z boue. Dänn häd all das müesse versicheret wärde - en neue Wirtschaftszwiig isch gebore gsi. Zum schaffe hät mer Arbeiter pruucht und die händ mit irem Konsum wider d Wirtschaft akurblet.

[ändere] Hüt

Hüt sind fascht ali Fabrike verschwunde. I de ehemalige Maschinefabrik Escher Wyss AG wärded hüt no vo de VA Tech Hydro AG (oder isch si scho wider verchauft worde? – heute Siemens-Wabag, vorher VA Wabag, ex Voest-Alpine, ex Sulzer, ex Sulzer Escher Wyss, ex Escher Wyss) Turbine und vo de Maschinefabrik Augsburg-Nürnbärg under em Name MAN Turbo (ex Sulzer, ex Sulzer Escher Wyss, ex Escher Wyss) Turbolader produziert. Andersch isch d Entwicklig bi de Banke und Versicherige gange. Hüt sind ali grosse Versicherige ussert de Waadt-Versicherig i Zürcher Psitz. Au die grosse Banke händ sich zämegschlosse und sind hüt ali z Züri dihäi.

[ändere] Bekannti Wirtschaftsfüerer us Züri

  • Hans Caspar Escher von der Linth, Industrielle, Geolog, Inschiniör
  • Alfred Escher, Regierigsrat, Presidänt vo de Noroschtbaan und deKreditastalt
  • Gottlieb Duttweiler, Gründer vo de Migros-Gnosseschafte

[ändere] Politik

S Rathuus vo Züri. Es ghört em Kanton und isch de Tagigsort vom Kantonsrat
S Rathuus vo Züri. Es ghört em Kanton und isch de Tagigsort vom Kantonsrat

D'Stadt wird vom Stadtrat regiert, er hät sin Sitz im Schtathuus näbet em Fraumöischter. Im Raathuus am Limetquai isch de Kantonsraat dihäi. Züri isch e ganz e multikulturelli Stadt, vor allem z Ussersihl ("Chreis Cheib") oder im Langstraassequartier sind Lüüt vo mee als 140 Nazioone dihei.

[ändere] Bekannti Politiker us Züri

  • Rudolf Brun, Bürgermeischter, Zouftverfassig
  • Rudolf Stüssi, Bürgermeischter
  • Hans Waldmann, Bürgermeischter

[ändere] Sport

Sportlich büütet d'Stadt Züri vill, es git meh als 20 verschideni Fuessballclüpp, di bekanntischte sind de FC Züri und d'Grasshoppers, im Ishockey sinds d'ZSC Lions und d'Chloote Flyers.

[ändere] Kultur

S Schwiizerische Landesmuseum isch im Endi vom 19. Jahrhundert bout worde.
S Schwiizerische Landesmuseum isch im Endi vom 19. Jahrhundert bout worde.

Au kulturell isch Züri sehr attraktiv: Es hät es Kunschthuus, es Operehuus, e Tonhalle, s'Schauspiilhuus mit de neue Bühne i de alte Schiffbouhalle vo de ehemalige Maschinefabrik Escher Wyss AG im Induschtriequartier, d'MaagEventhall i de ehemalige Zaaredlifabrik Maag im Induschtriequartier bim Baanhof Hardbrugg, s'Landesmuseum grad näbed em Baanhof uf de Platzpromenade, s Rietbergmuseum, wo uf asiatischi Kunst spezialisiert isch, und suscht no vili Musee und natüürli de Zürizoo mit de Masoalahale. Aber nöd numè Kunscht und Tièr git's azluegè, sondern au Pflanzè: So isch d'Sukulèntesammlig oder d'Suki wiè d'Zürcher säged i de Ängi – unter Kakteelièbhaber weltbekannt – und au dè botanischi Garte z Riesbach muess mèr gseh ha. Musikalisch hett Züri e starchi Technoszene (u.a. Streetparade), aber es gitt au Hip-Hopper.

[ändere] Aktionä

Skifahrer-Bär
Skifahrer-Bär

D City Vereinigung füert immer wieder Aktione dure um d Inestadt mit originelle Sujets z verschönere. Mit künstlerisch gschtaltete Figure sölled Turischte aglockt und de Umsatz vo dä Gschäft verbesseret wärde. Aagfange hät das mit Löie (1986) dänn sid Chüe (1998), Bänk (2001) und schliessli im Summer 2005 sind mee als 500 Teddybääre i dä Strasse verteilt worde.

[ändere] Bekannti Persoone us Züri

  • Ueli Zwingli, Reformator
  • Heinrich Bullinger, Reformator
  • Gottfried Keller, Staatsschriiber und Schriftsteller
  • Heinrich Federer, Schriftsteller
  • Gottfried Semper, Architekt
  • Max Bill, Bildhauer
  • Fiona Hefti,Miss Schweiz 2004
  • Roger Schawinski, Medienpionier
  • Samir, Reschissör und Filmmacher
  • Ricco Bilger, Buchhändler und Verleger

[ändere] Spraach

Züritüütsch isch en hochalemannische Dialäkt. Mängi Lüüt i de Schwiiz ghööred s Züritüütsch nöd gèèrn, sie säged es seigi hèrt. Aber wä me genau hère loset, dän häts so vil Eleganz und fini Wändige wie ali andere Schwiizer Dialäkt au. Zudem verstaht mer s'Züridütsch rälativ guet.


[ändere] Lueg au

VBZ

[ändere] Externi Syte

Commons: Category:Zurich-Bears – Witeri Mulitimediadateie zum Artikel