Kanton Freiburg

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Kanton Frybùrg
Wappe Kanton Frybùrg

Lag vum Chanton in dr Schwyz

Basisdate
Hauptort: Frybùrg (frz. Fribourg)
Flächi: 1'671 km²
(Rang 8)
Iwohner: 249'700 (2004)
(Rang 11)
Bevölkerigsdichti: 149 Iw./km²
(Rang 17)
Bitritt zue dr Eidgnosseschaft: 1481
Abchürzig: FR
Sproche: Tütsch, Französisch
Websyte: Kanton Frybùrg
Karte
Charte Kanton Frybùrg
Dialäkt: Seislertütsch

De Kanton Frybùrg isch a Kanton im Weschte vo de Schwyz.

Bärn-/Seislertütsch: Frybùrg; Tütsch: Freiburg; Französisch/Englisch: Fribourg; Ytalyenisch: Friburgo; Reetoromaanisch: Friburg.


Inhaltsverzeichnis

[ändere] Geografyy

  • Hööyschti Erhäbig: de Vanil Noir mit 2.389 Meeter
  • Tǜǜfschta Pùnkt: 430 Meeter am Nüebùrgersee (frz. Lac de Neuchâtel)

[ändere] Bevöukerig

[ändere] Spraach

  • Mueterspraach: (Stann 1990)
Französisch: 60,9 Prozent
Tütsch: 29,7 Prozent
anderi Spraache: 9,4 Prozent

[ändere] Städt ù Ort

Frybùrg im Üechtlann, Taafersch (frz. Tavel), Bulle, Mùùrte (frz. Morat), Romont, Estavayer-le-Lac (tütsch Stäffis am See), Châtel-St-Denis

De Kanton Frybùrg isch starch ländlech prägt. Nùme Frybùrg ù Bulle sy statistisch gsee Städt:

  • Frybùrg/Fribourg, 32'549 Yywooner (2002)
  • Bulle, 11'685 Yywooner (2002)
  • Villars-sur-Glâne, 9'154 Yywooner (2002)
  • Marly, 6'870 Yywooner (2002)
  • Dǜdinge, 7'000 Yywooner (2004)
  • Mùùrte, 5'584 Yywooner (2002)
  • Wünewüu-Flamatt, 5'087 Yywooner (2002)

[ändere] Bezirk ù Gmiin

De Kanton isch i sǜbe Bezirk glideret:

  • Broye
  • Glâne
  • Gruyère (tütsch Greyerz)
  • See (frz. Lac)
  • Saana (frz. Sarine)
  • Seisa (frz. Singine)
  • Veveyse (tütsch Vivisbach)

Gùgg o bi: Bezirk vom Kanton Frybùrg

Ynsgesamt ùmfasst de Kanton rùnd 250 Gmiine.
Gùgg: Gmiine vom Kanton Frybùrg

[ändere] D Sprachfrag im Kanton Fryburg

Di dütsch-französischi Sprachgränza geit dür e Kanton Fryburg. Wo Fryburg im Üechtland anno 1157 vo de Zähringer (Stammsitz: Friiburg im Braisgau) a de Sprachgränza gründet cho isch, hets no as usglichnigs Verhäutnis zwische d französische (wäusche) un dr dütsche (alemannische) Sprachgruppe gä. Fryburg het sich us "tütschi" Stadt verstanne, allerdings isch di adligi Oberschicht u d Schribergiude bsunders am Hof vom Bischof vo Lausanne latiinisch un franzeöisch unterrichtet cho u het dezue gniigt, französisch zu de Amtssprach z mache.
Wo Fryburg mit sire Landschaft 1481 de Eidgnosseschaft biträtte isch, het sich das umdreit. Fryburg het versuecht, sich gegenüber de alemannische Eidgnosseschaft äbefaus us alemannischi Einheit darzstelle. Mu het dür z ganza 16. Jahrhundert versuecht, di Wäusche z germanisiere - ohni große Erfolg, usser ass es böses Bluet zwische de Sprachgmeinschafte gä het. Di dütschi Assimilationspolitik isch allerdings nit vom chline alemannische Bürger usgange, sondern vo de franzöischsprachige Regäne vo Fryburg, wo gmiit hei, ihnes Ziu i de Eidgnosseschaft besser z erreiche.
A Änderig het sich abahnt, wo zwische 1536 un 1555 d Waadt vo de Eidgnosseschaft eroberet cho isch u da demit a grossi französischi Bevöukerig im Weschte u Süde vom Kanton Fryburg dezue cho isch. Im 17. Jahrhundert, wo Frankrich a großa kulturella u politischa Ufschwung ghäbe het, het sich d Füehrigsschicht omi stärker im Französische zuegwändet, Französisch isch zwöiti Amtssprach cho. Unter em Iifluss vu dr französische Revolution isch Französisch einzigi Amtssprach cho, ab 1815 omi dütsch. Ab 1830 hei di Liberale im Französische zu de Vorherrschaft verhoufe. Zuedäm si d Regione im Fryburger Land aso iteilt cho, dass di Alemannischsprachige vüu vo ihrum Gwicht verlore hei. Numme eina vo däne sibe Bezirk - dr Sensebezirk - güutet hüt no us dütschsprachig - di andere franzsösisch oder gmischt. Dür anderi adminischtrativi Maßnahme u dür d Schupolitik (bsunders a de höiere Schuele) isch d Romanisierig vüri tribe cho.
Gäge Ändi vom 19. Jahrhundert isch igrisse, dass d Ortsnäme vo alemannische Sidlige sogar in dütsche Texte uf Französisch bracht cho sin u numme in Chlammere uf dütsch. D Näme vo dütschsprachige Bürger u Beamte si französisch gschriibe cho (z.B. François Brulhart anschtatt Franz Brülhart).
I späterer Zit ischs uf em Papier zu ra Glichstellig vo de Sprachgruppe cho. 1991 het kenne erreicht wäre, dass 22 Straße u Plätz im Stadtkärn vo Fryburg o mit ditsche Schilder kännzeichnet cho sin. Sithär erkennt d Fryburger Verfassig Standartdütsch us glichberächtigti Sprach mit Französisch an. Kritiker vu dr alemannische Sitte sähne d alemannischsprochig Bevelkerig, wu no 30% üsmacht, alliwiil no as benochteiligt a.

Im dütschsprachige Teil vo Fryburg gits drü Dialäkt: Murtnerdütsch im Seebezirk -- cha unter Bärndütsch subsumiert wärde -- Seislerdütsch u Jaundütsch; die beide si ähnlech wie z'Berner Oberländische, vor auem z'letschtere. Ds'Murtenbiet issch übrigens reformiert, im Gägesatz zum übrige (katholische) Kanton.

[ändere] Literatür

Rogé Eichenberger: Freiburg = Fribourg? In: Der Alemannenspiegel, Heft97/2, Giswil 1997
Peter Boschung: Die freiburgische Sprachenfrage. Freiburg i.Ü., 1989


[ändere] Weblinks