Basler Fasnacht

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Baseldytsch

D' Basler Fasnacht isch die greeschti Fasnacht in dr ganze Schwiiz. Si isch letschti uffgnoo worde-n-in d'Top 50 Ranglischte vo de beste lokale Feschtivitäte in Europa [1]. D' Basler Fasnacht findet eimool im Joor zwische Hornig und Märze statt.


Inhaltsverzeichnis

[ändere] Fasnacht

D' Basler Fasnacht duet am Mäntig no-n-em Äschermittwuch genau am Vieri am Morge mit em sogenannte Morgestraich ahfoh. D' Fasnacht duurt den gnau 72 Stunde und heert drum am Dunschtig morge am Vieri mittem Ändstraich widder uff. Während dere Zit isch d' Altstadt vo Basel in feschte Händ vo de Fasnächtler wo musizierend und intrigierend durch d' Strosse ziehn. Fyr vili Basler isches dr wichtigschti Ahloss im Joor, drum saage si dere Ziit au oft "die drey scheenschte Dääg".

[ändere] Goschdyym

E jede vo de ebbe 18'000 aktive Fasnächtler trait e Goschdyym und e Larve (Dasch e Masgge, aber kumm jo nie uff d' Idee das in Basel eso z' nenne!). E Goschdyym ah z' ha bedyyted unerkannt z' sii und es isch au gattig as me sich nit z' erkenne git. In de Clique und Fasnachtsgsellschafte trait me vorallem während em Cortège einhaitliggi Goschtyym wo jedes Joor zumene bestimmte Sujet passe dien. Ussnamme sin dr Morgestraich und dr Fasnachtszyschtig wo me-n-im sognannte Charivari laufe duet (Gmischti, individuelli und traditionelli Goschdyym). Am Cortège gseht me e huffe verschiedeni Goschdyym hyffig beriemti Persone daarstelle, mängmool au Tierli oder Zaichedriggfigure. Glägendligg gseht me-n-au die klassische Figure (oder Variante drfoo) wie zem Byschpiel dr Harlekin wo de Offizier vo dr franzeesische Armee nochenempfunde-n-isch oder nadyyrligg dr Waggis.

E sone Waggis, ains vo de traditionelle Fasnachtsgoschdyym in Basel
E sone Waggis, ains vo de traditionelle Fasnachtsgoschdyym in Basel

Do e woorschynlig unvollständigi Uffzellig vo tradizionelle Goschdyym:

  • Altfrangg
  • Alti Tante
  • Blätzlibajass
  • Domino [2]
  • Dummpeter (Trumpeter)
  • Gloon
  • Harlekin
  • Hemmliglunggi
  • Junteressli
  • Pierrot
  • Stänzler
  • Ueli
  • Waggis

[ändere] Waggis

lueg au im Hauptartikel Waggis.

Dr Waggis isch e liicht überspitzti Karikatuur vommene Elsässer Buur. Die sinn friener als uff d' Basler Märt koh und hänn Ihri Waare abotte. S Goschdyym vom Waggis isch dämentsprächend aifach (Kutteli, halblangi Hoose, Kniisogge und Zoggeli) und in de franzeesische Nationalfarbe Blau, Wiss und Rot ghalte.

[ändere] Sujet

Die maischte Grubbe an dr Fasnacht hän jeedes Joohr e Sujet (Franzeesisch fyr: Thema). Normalerwiis grifft me eso ebbis uff wo im vergangene Joor passiert isch und me mecht's uff die typisch baslerisch sarkastischi Art kritisiere. S' Usspiele vo deene Sujets kamme immer während em Cortège (so sait me zum Umzug am Mändig und am Zyschdig) beobachte. Die untrennbar derzuegheerende Ladärne gseht me bereits am Morgestraich. Nadyrligg hän bragdisch alli Clique e Zeedel wo si dien unter em Volk verdaile. Dert kasch denn au Genauers iber s' Sujet noocheläse.

[ändere] Räppli

E baar lokali Hischtoriker behaupte as s'Wärfe vo Räppli (so sait me z' Basel de Konfetti) e typischi Tradition vo dr Basler Fasnacht syg und erscht speeter sich in die ganzi Wält verdailt heegi. Laider git's fyr die Theorie kainerlai Bewiis. Ainewäg isch d' Mängi vo Räppli wo während dr Basler Fasnacht "verdailt" wird, gewaltig im Vergliich ze andere Fasnachte und Carnevals. In syne Urspring sin d' confetti Siessigkaite (vo comfit, confect) gsi wo me-n-in Form vo glaine Zuggerkiigeli verdailt hett oder ebbe in d'Lyt gworfe hett. Das isch denn aber im 19te Joohrhundert verbotte worde. Als Ersatz hän d' Fasnächtler drum uff glaini Papierschnääfeli zruggriffe (Usserdäm isch es bis zem Verbott mitti zwanzigschts Johrhundert au normal gsi, Spreyer (das isch Abfall, wo's bym Waize dresche git, anstatt Räppli z' verwände. Das Zyg hett saumässig bisse uff dr Hut, wenn's under d'Kleider grooten isch). Als Zueschauer sottisch immer uff dr Huet si, damit de nit pletzlig Opfer vommene räpplibewaffnete Waggis wirsch. Das bsunders, falls de kai Blaggedde a hesch. Anderersyts isch es e ungschriibe Gsetz, as me kaini Persone wo Goschdyym oder gar Larve ahän duet mit Räppli bewärfe!

Allewyl am Oobe sin denn d'Route knecheldief mit Räppli bedeggt. Es isch jewyls beiidruggend wie s' Baudepartement s' schafft in dr Nacht die riisige Mängene vo Räppli und anderem Drägg in weniger als zwai Stund uss de Stroosse z butze. Nochhär ka me-n-amme kuum no erkenne was am Vordaag in dr Stadt abgange isch. Interessanterwys kamme z' Basel nur eifarbigi Räppli kaufe (also pro Sagg nur ei Farb, Segg git's aber in verschiidene Farbe). Die regionale Räppli Härsteller hänn das abgmacht, will si so die bis denn ybligi Praxis hänn welle unterbinde, as "bruuchti" Räppli vom Bode ygsammlet und wiederverkauft wärde. Uss däm Grund isch s Wärfe vo gmischlete Räppli in Basel unerwyntscht will me si woorschynlig vo dr Strooss uffgläse het und das isch aifach gruusig und au unhygienisch.

[ändere] Grubbierige

An dr Basler Fasnacht kamme vorallem die folgende fimpf Arte vo Grubbierige beobachte:

[ändere] Clique

Zue de ältischte Formatione keere d' Fasnachtsclique (mänggmool au Fasnachtsgsellschafte gnennt). Si marschiere dur d' Altstadt und spiele uff Piccolo und Basler Drummle Fasnachtsmärsch. E sone Formation bestoot in dr Regel usseme Vordrab wo fyr dr neetigi Blatz sorgt, Zeedel verdailt und oft au näb dr Ladärne no e Requisit mitzieht. Denne Pfyffer mit ihre Piccolo, dr Dambourmajor wo dr Taggt ahgitt und d Damboure wo drummle (ruesse). Usser am Cortège laufe d' Clique nid uff feschtgleggte Route. Drum ische nid ussergwehnlig as sich d' Clique kryze mien. In somene Fall stoppt die ainti Clique und loot die anderi verby. (Es git kai Rächtsvordritt oder bestimmti Regle). Zueschauer anderersyts wärde heeflig vom Vordraab ab dr Route beglaitet.

[ändere] Gugge

An dr Basler Fasnacht laufe-n-au Gugge (oder Guggemuusige). Die setze sich ähnlig zämme wie-n-e Marschmuusig oder e Blächorcheschter. Ainersyts het's e Spiel mit Trompete, Posuune, Herner usw. und anderersyts dr Schlag mit Pauke, Drummle, Snaredrums, fahrbare Schlagzyyg und Xylofoon (uvm). Die Formatione mache nit am Morgestraich mit. Si laufe am Mändig und Mittwuch am Cortège, z' Oobe in de Gasse und speziell am Zyschtig z'Nacht hänn Si ihri beriehmte Gugge Konzärt.

[ändere] Schnitzelbangg

E Schnitzelbangg isch e Sänger (oder e Grubbe) wo in Värsform ironisch oder sarkastisch yber aggtuelli Eraignis rund um Basel duet brichte. Drzue wärde Helge zaigt wo zem jewielige Värs basse. Me ka dr Schnitzelbangg nur im wiitischte Sinn als d' Basler Entsprächig zer Büttenred bezaichne; de Büttenrede entspräche-n-eher d' "Zeedel" wo am Cortège vertailt wärde.

D' Schnitzelbängg drätte regulär am Mändig und Mittwuch z'Oobe in de Kaffi's und Baize-n-uff. Als wie meh sin Bängg au am Zyschtig unterwäggs. Denn aber vor allem in de Clique-Käller, de paragaschdronomische Baize vo de Fasnachtsgesellschafte.

[ändere] Waage

Während em Cortège und nur deerte kamme d'Wääge beziehigswys Waggiswääge gseh. Das sin Traggtore mit dekorierte Aahänger wo 'Waggis' druffsitze und Sache verdaile. Vorwiegend wärde Orange, Mimösli und Dääfeli uusegeh, aber au Schnäpsli, Spielzyyg und vyyli Glainigkaite meh. Usserdämm sin d' Waggis uff de Wääge au d' Hauptquelle fyr die bekannte Räppli.
Vyyli vo däne Wääge sin vom Mäntig z'Oobe bis am Mittwuch morge uff em Kasärnenareal ussgstellt.

[ändere] Ainzelmasgge

Laider gseht me-n-als wie weniger Ainzelmasggene (das deerfe ibrigens au glaini Grybbli si) wo aigeni Sujet usspielend am Cortège dien laufe. An dr Fasnacht 2007 sin grad emol 4 Ainzelmasgge bim Comité agmolde gsi. Verainzelti, streunendi, "wildi" Waggis wärde-n-amme-n-au Ainzelmasgge gnennt.

[ändere] Chaise/Schäse

Ähnlig wiene Wage sin d' Chaise, nur halt gmäächliger und nadyrlig vyyl fyrnähmer. Schliesslig kemme si mittere Pfärdekutsche und verdaile-n-in Gschtalt vo zwai bis vier Alte Tante ihri Mimösli und Siessigkaite.

[ändere] Morgestraich

Morgestraich - Basler Fasnacht 2003
Morgestraich - Basler Fasnacht 2003
lueg au im Hauptartikel Morgestraich

Dr Morgestraich am Mändigmorge am Vieri ereffnet d' Basler Fasnacht. Genau am 4:00 geehn in dr ganze-n-Innerstadt d' Liechter uss, d' Basler Stadtwärgg stelle sogar d' Stroossebeliechtig ab. S' ainzig Liecht wo jetzt no schiint isch säll vo de unzählige Ladärne. S' git zwai Arte vo Ladärne, zerscht die grosse wo au "Zugsladärne" gnennt wärde und mit em Vordrab vor de Clique härlaufe. Die grosse Ladärne sin äntwäder uff Reeder montiert oder wärde vo 2 bis 4 Latärneträger ummegschlaift. Nochhär git's no d' Kopfladärnli wo e jede Fasnächtler uf sinere Larve montiert het und wo drum zwangsläufig e bitz glainer sin. E baar vo de Clique hän ainhaitligi Kopfladärnli will me jo bekanntlig am Morgestraich im Charivari lauft und kai ainhaitligg Goschdyym soll draage.

Uff s' Kommando "Morgestraich, vorwärts marsch!" vo de Dambourmajore feehn alli Cliquen ah dr glychi Marsch z' spiile wo bezaichnender Wiis au "Morgestraich" haisst. Er wird während dr ganze Fasnacht nur ai ainzig Mool gspiilt. Zem Morgestraich hän fasch alli Baize und Spunte in dr Innestadt g'effnet. Do drzue kemme die zahlryche Cliquekäller, wo hyffig nur an dr Fasnacht effentlig zuegänglig sin. All die Ikeehrmeegligkaite bliibe in dr Regel, bis es am Dunnschtig am Vieri s'Ändi vo dr Fasnacht schloot, ohni Unterbruch offe. Egal was sunscht s'Joor duure im Lokal serviert wird, an dr Fasnacht kasch druff goh, as dr die traditionelle Fasnachtsgricht - e Määlsubbe und e Ziibele- oder Kääswähjie glängt wärde.

[ändere] Cortège

Dr Cortège isch en Art e Parade wo allewyl am Mändig- und am Mittwuchnomidaag stattfindet. Er folgt zwai vordefinierte Ringroute. Dr inneri Ring verlauft im Uhrzaigersinn und dr isseri Ring lauft entgegegsetzt. (Me kheert oft au d Bezaichnig Blaui- oder Rooti Route benannt nach ihrer Farb uff em offizielle Routeplänli.[3])

[ändere] Gugge Konzärt

E Gugge
E Gugge

Am Zyschdig Oobe gheert s'Gebiet umme Märtplatz, em Barfi und em Claraplatz de Gugge und ihrne riisige Platzkonzärt. D'Clique und Damboure & Pfyffergruppe ziehn sich denn in d' Sitegasse zem "gässle" zrugg.

Typisch fyr d' Gugge isch au, as si in dr Innestadt marschiere, kurz fyr e glai Ständeli halt mache fimpf Lieder Spiele und wyter ziehn. Oder si gän inere Baiz e Konzärt fyr die aawäsende Gescht.

[ändere] Kinder- (und Familie-) Fasnacht

D' Kinder- und Familiefasnacht isch am Zischtig. Au denn ziehn vieli Gruppe in riesige Parade dur d' Stadt. Nur dismool sins nid d' Clique sälber sondern Familie mit ihrne Kinder wo mit Laiterwägeli dur d' Stroose ziehn. Als wie meh wärde die Gruppene vo Clique oder Gugge beglaitet wo d' Kinder sogar sälber dörfe mitrassle und lärme.

Vo de Glaine Glainschte kamme-nadyyrligg noonig erwarte as sy die ganz Zyt e Larve ahhän. Drum gseht me deert no vieli gschminggti Gsichter und näbe traditionelle Goschdyym au mol e Kauboi oder es Prinzässli.

[ändere] Laterne Usstellig

im 2003 isch dr George W. Bush e beliebts sujet gsi uff de Laterne
im 2003 isch dr George W. Bush e beliebts sujet gsi uff de Laterne

Praggtisch alli Latärne steen vom Mäntig z'Oobe bis am Mittwuch morge-n-uffem Minschterplatz und sin deert gratis z bschaue. Me sait es sigi die wältwitt greeschti Freyliechtkunschtusstellig und grad z'Nacht wenn d' Latärne belyychtet sin isch es definitiv e Bsuech wärt.

[ändere] Ereignis rund um d' Fasnacht

Es git e groossi Zahl vo Verahstaltige wo vor und nooch dr Fasnacht stattfinde. Do e Uflischtig vo de Wichtiggschte:

[ändere] Vorfasnachtsverastaltige

Wie dr Namme scho sait kamme vor dr Fasnacht scho divärsi Verahstaltige bsueche. Es baar glänze dur groosartigi Experimänt mit em Thema Fasnacht wie zem Biischbiil es Fasnachts-Musical oder Musigstygger wo Fasnachtsinstrumänt und Märsch mit "klassische" oder fremde Instrumänt und Kläng dien fusioniere. Bi de Maischte vo dene Ahläss kemme au Schitzelbängg oder anderi satirischi Element zem Traage. Do isch e Ufflischtig vo Ainige vo dene Vorfasnachtsverahstaltige:

  • Mimösli im Häbsetheater
  • Offiziells Priisdrummle und -pfyffe (dr offizielli Wettbewärb fyr Tamboure und Pfyffer)
  • Pfyfferli im Theater Fauteuil
  • Charivari im Volkshuus
  • Räppli-Serenade im Rhypark (s' letscht mol isch 2005 gsi)
  • Stubete im 'tis (Restaurant 'Atlantis')
  • Kinder-Charivari im Theater Basel
  • Monstre-Drummelkonzert (au bekannt als "Drummeli") in dr Mäss Basel
  • Fasnachtsbändeli (fyr Kinder und Familie), Theater Arlecchino
  • S Ridicule in dr Helmut Förnbacher Theater Company im Badische Bahnhof

[ändere] Laterne iipfyffe

S' Latärne iipfyffe findet immer am Sunntig vor dr Fasnacht statt. D' Zugslatärne (die meischte no mit Lynediecher verhyllt, will erscht am Morgestraich die ganzi Pracht sell enthyllt wärde) sinn uffere kurze Route vom Ort wo si gmoolt, oder montiert worde sin, zem Ablaufplatz vo dr Clique am Morgestraich unterwäggs. Biglaitet wärde si nur vo de Pfyffer. D' Tamboure sinn fyr eimool nur Zueschauer und hänn d' Drummle diheime glooh.

[ändere] Kehrussball

Am Samschtig nooch dr Fasnacht gits an vielerort Masggebäll wo alli zämme unter em Namme Kehruss oder Kehrussball bekannt sinn. Vieli Clique und Gugge verahstalte aigini Bäll in ihrne Clique Käller.

[ändere] Bummel Sunntig

Nooch dr Fasnacht halte d' Clique und d' Guggene e Bummel ab und zwoor immer an aim vo de drey folgende Sunntige noch dr Fasnacht. Dä Ahloos bekundet denn s Änd fo dr Fasnacht und beinhaltet maischtens e glaine Ussflug und e z'Nachtässe. Sowohl underwäggs als au bi dr Ryggkehr noch Basel wird nonemol gässlet und musiziert. Dismool aber ohni Goschdyym und Larve.

[ändere] Organisation

Sitt 1911 wird d' Basler Fasnacht vom Fasnachts-Comité organisiert, wo als offizielle Ahsprächpartner duet fungiere. S' Comité isch au verantwortligg fyr d' Blaggedde wo jedes Johr uusegeh wird. Es git vier verschiideni Variante: Die Kupfrigi fyr 8 Stutz, die Silbrigi fyr 15 Stutz, die Goldigi fyr 45 Stutz und s' Bijou fyr läppischi 100 Stutz. D' Iihname gehn iber Subventione zem greeschte Dail in d' Kasse vo de Fasnachtsgruppene. Drumm wird erwartet, s' isch aber nid obligatorisch, as sich jede Zueschauer e Blaggedde zueduet. Me sait au: "Wär kai Blaggedde drait, schadet dr Fasnacht."

[ändere] Fasnacht in Zahle

Im 2004 sinn iber 480 Ainhaite bim Fasnachts-Comité registriert gsi: 141 Clique und Gruppierige, 141 Wäge und Chaise, 61 Gugge, 86 Pfyffer und Drummlergruppe und 55 Ainzelmasgge und klaini Gryppli. Im total sin das iiber 12,000 Fasnächtler wo do in organisierte Guppe dailgnoh hän. Zuesätzligg sin ebbe 6,000 "wildi" Fasnächtler, wo nid ahgmolde gsi sinn (sogenannti Schyssdräggzygli) unterwäggs gsi. Alles in allem sin 185 Zuglatärne an dr Basler Fasnacht gloffe.

[ändere] Gschicht

Werum as d' Basler Fasnacht e Wuche speeter duet aafoo as in de umliegende Städt isch nid klar. Die yybligi Erklärig isch as nooch dr Reformation anno 1520, Basel sinni Fasnacht witter gfiirt, während alli andere Regione offiziell drmit uffgheert hänn. Me sait as, zem sich vo de Katholische Bryych z' unterschaide d' Fasnacht im Joohr 1529 e Wuche speeter aagsetzt worde-n-isch. Es git aber kaini Schrifte wo die Theorie wurde bistätige. Erscht 200 Joor speeter wärde die Resolutione vo 1529 erwähnt. Hitzedaags gilt d Basler Fasnacht als die ainzigi proteschtantischi Fasnacht uff dr ganze Wält.

Hischdooryker wiise zuedäm druff hi, as dr katholisch Fasnachtstermin scho 1091 uff em Konzil z'Benevent säggs Daag noch vorne gschobe worde-n-isch, will me d Sunntige vo dr vierzigdäägige Faschtezyyt usgno hett. Dodrmit isch dr Afang vor Faschtezyt um säggs Daag uff dr hytigi Äschermittwuch fiiregruggt. Bis wyt ins 16. Joorhundert hän beidi Fasnachtstermin näbenenader exischtiert: Zem aine d' "Herre-" oder "Pfaffefasnacht", wo am Äschermittwuch z'Änd gange-n-isch und - wie's dr Name scho adyttet - vor allem vo de meehbessere Krais gfiirt worde-n-isch. Zem Andere isch am alte Termin d'Buurefasnacht vom gmaine Volk gfiirt worde. D Basler Fasnacht findet dodrmit wie die z'Lieschtel am alte Termin statt. Die Theorie isch aber nid ooni Widerspruch, miessti doch noch iire dr Morgestraich scho am Samschtig stattfinde und nid erscht am Mäntig.

[ändere] Wissenswärts

  • Im 2002 hän d' Basler Stadtwärgg s' Strooseliecht e Minute z' frieh am 03:59 ussgschalte. Trozdämm isch d' Fasnacht wie immer bis am Dunnschtig am 4:00 gange. Drumm het d Fasnacht 2002 ei Minute länger duurt als normal.
  • In dr Nacht vorem Morgestraich 2006 hets innerhalb vo wenige Stund ebbe 50cm Neyschnee geh wo d' Innestadt vo Basel blockiert hänn. S' het e Grossiisatz bruucht zem d' Stadt rächtzittig fyr d'Fasnacht vom Schnee z' befreye. No nie bishär isch e Fasnacht mit meh Schnee duuregfiert worde (Scho gar nid mit frisch gfallenem Schnee). 50cm sinn die drittheggschti Schneemängi und die allerheggschti Neuschneemängi wo je in Basel gmässe worde sinn.

[ändere] Fuessnoote

  1. http://www.localfestivities.com/
  2. http://www.altbasel.ch/fussnoten/fas_cliquen1.html
  3. http://www.fasnachts-comite.ch/publikum/cortege.html

[ändere] Weblinks

Der Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Basler Fasnacht“ us dr dytsche Wikipedia.


Der Artikel basiert uf ´ra freie Ibersetzung vum Artikel „Carnival_of_Basel“ us m englischsprochige Wikipedia vum 8. März 2007. Ä Lischt vun dä Houptautore (Hischtory) noch dä GNU FDL isch do zfinde.
Anderi Sprooche