Basel
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Wappe | |
---|---|
![]() |
|
Basisdate | |
Kanton: | Basel-Stadt |
Bezirk: | keini Bezirk |
BFS-Nr.: | 2701 |
PLZ: | 4000 |
Koordinate: | 47° 33' n. Br. 7° 35' ö. L. |
Höchi: | 260 m ü. M. |
Flächi: | 22,75 km² |
Iwohner: | 166'593 (30. Oktober 2005) |
Websyte: | www.basel.ch |
Charte | |
![]() |
![]() |
Dialäkt: Baseldytsch |
Basel isch e Schwizer Stadt am Rhy im Halbkanton Basel-Stadt und glychzytyg d'Kantonshauptstadt. Basel (uf Franzeesch Bâle [ba:l], Italiänisch Basilea [bazi'lE:a]) isch die drittgreeschti Stadt vo dr Schwyz. 188'000 Persone läbe 2004 im Kanton Basel-Stadt; und 690'000 in dr Trinationale Agglomeration Basel (TAB), was Basel zum zweitgreeschte Balligsruum vor Schwiz macht.
Basel liggt im Nordweschte vo dr Schwyz am Rhy und isch e groosses induschtriells Zentrum für die chemischi und pharmazeutischi Industrie. Basel isch e Gränzstadt und liggt näbe Dytschland und Frankrych. D Region Basel zämme mit em sydwestlige Sydbade un em Süd-Elsass haisst Regio TriRhena. Basel wird im Volksmund au als dytschsprochige Tail vo dr Romandie (franzeeschsprochig Westschwyz) gnennt; das liggt vor allem an de ähnlige Resultat bi nationale politische Abstimmige (d Dytschschwyz stimmt eher konservativ, d Westschwiz und Basel eher e weeneli liberal) und au durs Motto vo dr Stadt, "Basel tiggt anders". Usserdäm hett me in Basel friener allewyl Franzeesch greedet, wenn me sich hett welle vornähm usdrugge.
Basel isch e römischi Gründig. Um 44 v. Chr. errichte d'Römer uf em Münsterhügel e Kastell, 374 wird dr Ortsnamme Basilia s'erstmol urkundlig erwähnt.
Anno 1501 isch Basel in d Eidgnosseschaft ydrätte und isch syt 1648 unabhängig vom Dytsche Rych, ob wohl Basel nie grooss mit de Dytsche verkehrt hett: Basel isch immer eher e Aigebreetler, und bis 1501 geege extärni Verhandlige gsi. Dorum nennt sich e ufs Basel ussgrichtete Fanatiker nie kai Schwyzer, sondern e "yygflaischte Baasler".
Inhaltsverzeichnis |
[ändere] Universität
Basel het die eltscht Universität vo der hittige Schwyz. Si isch anno 1460 grindet worde. Dr Erasmus, dr Paracelsus, dr Daniel Bernoulli, dr Leonhard Euler und dr Friedrich Nietzsche hänn alli zämme dert gschafft.
[ändere] Sport
Basel gilt als erfolgrychi Sport-Stadt. Dr FCB (FC Basel) isch scho syt ainiger Zyt dr erfolgrychschti Fuessball-Club vo dr Schwiiz. 2008 wird z Basel und in andere Stedt die europäischi Maischterschaft im Schutte ussdrait. S "Davidoff Swiss Indoors" isch s greeschti Indoor-Tennis-Event in Europa. Im Joor 2002 sinn World Judo Championships in Basel ussdrait worde. Basel het s greeschte Schutt-Stadion vo der Schwiiz, dr St. Jakob Park mit 41 539 Sitzplätz. D St. Jakobs-Arena isch e modärni Yshockey-Halle. Nit z vrgässe sin die zahlryche Sportler us dr Agglomeration vo dr Region Basel. Zem Byspiil dr Roger Federer, wo bekanntlig dr beschti Tennisspieler vo dr Wält isch, dr Alex Frei, wo "Topscorer" in dr franzeesische Liga gsi isch, und d Pätty Schnyder, wo au e erfolgriichi Tennisspiilerin isch.
[ändere] Dialäggt
S'Baseldytsch hett innerhalb vo de dytschschwyzer Dialäggt e Sonderschtellig - ainersyts us linguistische Grind: Är ghert als ainzige Schwiizer Dialäggt zue dr niederalemannische Sprochgruppe. Anderersyts gniesst är e bsunders Prestige, wo mit der Basler Fasnacht z tue het.
[ändere] Verkehr
D lokale öffentliche Verkehrsmittel wärde vo dr Basler Verkehrsbetrieb betriibe. D'Drämmli sin sit am 06.05.1895 uff de Schiine und schrybe mit ihrer griene Farb in dr Basler Gschicht e wichtig Kapitel. Allerdings hetts d'BVB scho fast 14 joor friener gää: Us em Projäkt vo 1874 isch am 11.07.1881 d'BVB e annerkannte e.V. worde und isch offiziell fir alli Lyt zuegänglig gsi.
[ändere] Wichtigi Persone us Basel
- Johann Peter Hebel, Alemannische Dichter, Schöpfer vo dr (inoffizielle) Basler Hymne "Z'Basel an mym Rhy"
- Ernst Born, Sänger, Konzäpter (nid in Basel gebore)
- Jacob Burckhardt, Historiker
- Arthur Cohn, Film-Produzänt
- Dani Levy, Film- und Theater-Regisseur, Schauspiiler
- Luana, Rapperin
- Black Tiger, Rapper
- Albert Hofmann , Chemiker (nid in Basel gebore)
- Theodor Zwinger, Mediziner
- Jakob Bernoulli, Mathematiker und Physiker
- Karl Barth, Theoloog
- Leonhard Euler, Mathematiker
- Christoph Merian, Gründer vo dr Christoph Merian Stiftig
- Arnold Böcklin, Kinschtler
- Cesar Keiser, Kabarettischt
- Heidi Abel, Färnseh- und Radiomoderatorin
- Ruedi Walter, Schauspiiler
- Alfred Rasser, Schauspiiler
- Paracelsus, Glehrte/Arzt
- Erasmus, Glehrte
- Tinguely, Kinschtler
- Mäni Wäber, Fährnsehmaa
- -minu, Schurnalischt und Färnsehkoch