Anarquismo

De Biquipedia

A bandera negra ye tradizionalmén uno d'os simbolos anarquistas
A bandera negra ye tradizionalmén uno d'os simbolos anarquistas

L'Anarquismo ye ro termín chenerico dau t'as tiorías y mobimientos estremieros que claman ta l'oposizión e abolizión de toda autoridá, cherarquía y forma de control sozial per considerarlas indeseyables, innezesarias e nozibles. A parabra "anarquía" deriba d'o prefixo griego a αν (an) "no", e ra radiz d'o berbo a αρχω (arkho), "gubernar".

L'autoridá refusata per os anarquistas encluye ra de mena pulitico (o Estau), economico (o capitalismo), relixioso (a Ilesia), cultural (o patriarcato) u cualsiquier forma d'empremida y espleitazión. D'a mesma forma, os anarquistas pretenden abolir toda mena de lai u tratau imposatibo asinas como os suyos prenzipals trastes a cuaizión e ra biolenzia, ta consiguir rematar con as dibersas menas de dominazión d'o estar umán per os suyos conchenites.

A intinzión ye desembolicar e consiguir l'anarquía, que reconoxe ra plena libertá y autonomía d'os indibiduos, farchanto soziedás alazetatas en l'achustes libres, o ligallo boluntario, l'orizontalidá, a iniziatiba y o emparo mutuo. Esisten barios metodos proposatos per as dibersas escuelas e tendenzias surtitas n'o mobimiento anarquista t'a consecuzión d'istos fins, perén a trabiés de meyios consonáns con ers como son os conzeutos d'a autochestazión, l'aizión dreita y d'alazet.

Con mobimientos precursors dende l'antigüidá, l'anarquismo se desembolica finalmén n'o sieglo XIX, a trabiés de distintas escuelas, dando-se bellas d'as esperienzias libertarias más senificautibas ta lo largo d'o sieglo XX, combertiéndose dende allora en un mobimiento de contino engalzato en moltetú de temas contemporanios. D'ista forma y déban d'a exemonía d'a globalizazión nioliberal e ra caíta d'os estaus sozialistas, l'anarquismo se presenta n'o sieglo XXI como una alternatiba sozialista libertaria t'a esistenzia y a repunte pulitica y cultural e t'a reboluzión sozial.

Contenius

[Editar] Radizs filosoficas de l'anarquismo

Os libertarios han esplanicato que reyalmén as ideyas anarquistas han estau dende perén presens en a umanidá, encluso han bisto n'a coperazión e l'aduya mutua entre ros indibiduos cualidás conaturals t'a naturaleza umana, d'astí que a begadas se menzione ra esprisión anarquismo muderno ta nombrar a ras tiorías que se desembolican n'o sieglo XIX .

As radizs filosoficas d'o anarquismo muderno se afunden n'o Renaxedura y a Ilustrazión. En o Renaxedura, con ocasión de l'Alinie se desembolican os alazez de libre desamen e ro pensamiento cretico, antimás de surtir l'umanismo con carauteristicas como ro antropozentrismo fren t'o teozentrismo d'a epoca anterior, o pazifismo y l'optimismo. Con l'Ilustrazión, arribarán os conzeutos d'o razionalismo, o ideyalismo y o indibidualismo, asinas como ra busca d'un sistema sozial e pulitico alazetato n'as ideyas d'a libertá, a igualdá y a fraternidá.

Antizipanto ro desembolico d'o anarquismo en atros campos que superan lo idioloxico, e como respuesta t'o eszesibo recionalismo y t'a mesma Ilustrazión, surte ro Romantizismo á remates d'o sieglo XVIII enfocándose ra subersión cultural y a tornada t'a creyatibidá como facultá primordial d'o estar umán que lo leba a destruyir todas as demás cadenas. O desembolico d'o sozialismo utopico y a redolada filosofica d'os primers tioricos anarquistas mesmamén mudenos ye influyenziato per os romanticos.

[Editar] Istoria de l'anarquismo

William Godwin
William Godwin

O primer emplego conoxiu d'a parabra "anarquía" aparixe en l'obra Os siet contra Tebas (467 ADC ) d'Esquilo. Os anabaptistas d'o sieglo XVI en Europa son a begadas consideratos como ros enzetators relixiosos d'o anarquismo muderno. Atro enzetator d'o anarquismo muderno ye Gerrard Winstanley , qui publicó un panfleto clamanto per a propiedá bezinal e sozial e una organizazión economica forxata á troxar de chicotas comunidás agricolas en o sieglo XVII. Os sozialistas utopicos asinas como formas radicalizatas d'o liberalismo tamién han estau consideratos enzetators d'o anarquismo muderno.

En 1793, William Godwin publicó "Una pregunta respeutibe d'a chustizia pulitica", n'a cuala presentaba ro suyo bisión d'una soziedá libre antimás d'una cretica d'o gubierno. Bels consideran iste testo como ro primer tratau anarquista, clamando ta Godwin o establidor de l'anarquismo filosofico. Pierre-Joseph Proudhon estió ro primer indibiduo en clamar-se a sí mesmo un "anarquista". Proudhon esfendía per una economía de mercau no empremitibo an os indibiduos entrecambearan os produtos d' os suyos mesmos treballos. O balgua d'entrecambeo d'os cabals dentro de tal economía serba determinata por a cantidá de treballo chirau en o suyo produzión.

Enta meyiatos d'o sieglo XIX os comenzipios anarquistas se esbandieron per Europa d'una forma senificautiba, prebocando ras primeras grans dsicusións n'a Primera Internazional entre Karl Marx e Mijaíl Bakunin, prezipiando ro distanziamiento entre anarquistas e marsistas . Con as zereñas emigrazións europeyas ent'os países americáns, l'anarquismo s'esbandió tamién per ixe continén. En Europa ro mutualismo dió trango t'o anarquismo coleutibista y iste más tardi t'o anarcosendicalismo. Allora s'empezipioron ta dar discusións entre anarquistas coleutibistas e comunistas libertarios. O anarcosendicalismo estió dimpués influyito per o sendicalismo reboluzionario.

En Estaus Unitos agafó l'anarquismo indibidualista con Josiah Warren, Caganiedos Tucker u Henry Davíd Thoreau, anque enta remates de sieglo con a inmigrazión uropeya ro anarcosendicalismo tamién cobró impotanzia , abendo puesto ra famosa bada per a chornada laboral de güeito oras d'o 1 de mayo de 1886 que lebó tres diyas más tardi t'a Regüelta de Haymarket, escalera de zelebrazions que dió orixen ta l'autual zelebrazión d'o 1 de mayo como Diya Internazional d'os Fainers .

O sieglo XX conoxió bellas reboluzións anarquistas como ra mexicana, a ucraniana u ra española . En ista zaguer, se dió en Aragón una d'as más impotáns esperenzias libertarias de toz os tiempos cuan se fazieron moltetú de coleutibidás que estieron suprimitas dimpués per l'aizión d'as autoridás republicanas españolas.

N'as zagueras añadas d'o sieglo XX e primers d'o sieglo XXI, o debantamiento zapatista (1994), a baralla de Seattle (1999), a esbandidura d'o mobimiento de okupazions e d'o mobimiento de ecolugaróns prenzipalmén per Europa y Norteamerica, o emplego d'o software libre y a espardidura d'o conoximiento libre, o arxentinazo (2001-2002) con os suyos asambleyas barrials , piqueters e fabricas remontatas, o conflito maxisterial d'Oaxaca con as asambleyas populars e o mobimiento estudiantil autonomo chileno (os dos en l'añada 2006), son consideratos fenoméns n'os que ras influyenzias libertarias han estau y son presens.

[Editar] Escuelas d'o pensamiento anarquista

Entre l' anarquismo utilitarista de William Godwin , o mutualismo de Pierre-Joseph Proudhon, o egoísmo etico de Max Stirner, o coleutibismo de Mijaíl Bakunin, o indibidualismo radical de Caganiedos Tucker, o comunismo libertario de Piotr Kropotkin u l'anarquismo boluntarista de Errico Malatesta, as escuelas d'o pensamiento anarquista n'a filosofía pulitica y economica son bariatas; consonan en lo alazetal pero con barios puntos de bista diferéns de lo que una soziedá sin gubierno debería estar.

[Editar] Conzeuzions d'una soziedá anarquista

Tamién, os anarquistas han caducato cómo se poderba lebar l'alministrazión d'o diya a diya en un reximen d'autogubierno. S'han esbrusato barias menas d'organizazión dende ra bisión sendicalista, a d'os grupos de semellanza u d'os ligallos bezinals. Istos modelos alministratibos, bels más alazetatos en una organizazión formal e instituzionalizazión e atros faziendo un mayor enfasis n'o espontanionismo e n'os tarabidaus barfulaires, gosan truxar conzeutos como ra autorganización, l'autonomía, l'asambleya, a democrazía dreita y a dezisión per consenso.

D'a mesma forma, se han proposato barios modelos economicos, usualmén alazetatos n'a chicota propiedá e/u n'a propiedá coperatiba, abendo ra autochestación como comenzipio. Son pensatos t'agrandir a soberanía d'os indibiduos e achiquir a dependenzia d'unos denzima atros u en tot caso desembolicar una entredependenzia satisfautoria entre ers; ta que cada un pueda lebar una bida plena.

[Editar] Fenomén cultural

O lingüista Noam Chomsky
O lingüista Noam Chomsky

L'anarquismo se troba n'a cultura popular en muitas esprisións, entre eras ye con fazilidá reconoxible ra que ye representata per presonas famosas u tamién por grupos mosicals que publicamén se han identificato como anarquistas. Anque bels anarquistas refusan o parar cuenta en tals indibiduos famosos per estar cualcosa elitista, as siguiens feguras son exemplos prominéns de autoconsideratos anarquistas:

  • O mayestro de lingüistica d'o MIT Noam Chomsky.
  • A escritora de zenzia fizión Ursula K. Li Guin.
  • O istoriador sozial Howard Zinn.
  • O istoriador sozial Osvaldo Bayer.
  • O soziologo y filosofo Manuel Castells.
  • L'autor y escritor Hans Alfredsson.
  • L'artista banguardista Nicolás Rosselló.