Babilik
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Babilik (Babizm),İranda XIX əsrin, 40-50 ci illərində feodal təzyiqi, şah istibdadı və xarici kapital əleyhinə kütləvi demokratik üsyanları vaxtında əmələ gəlmiş təriqət nəzəriyyəsi. Babizmin banisi Şiraz taciri Əli Məhəmməd olub. O, 1844-cü ildə Bab (Ərəbcədən tərcümədə “qapı”) ləqəbini götürmüşdir. O, əsasən İran ticarət burjaziyası üçün ictimai dəyişikliklər etməyə çağırırdı. Öz moizələrində o, şahın ölkədə qanun-qaydanı və ədaləti bərpa edəcəyinə ümid bəsləyirdi. O, elə bir monarxiya arzulayırdı ki, orada nə əxlaqsız din xadimləri, nə feodallar, nə də xaricdən gəlmiş insanlar olacaq və cəmiyyətin ən yuxarı təbəqəsi tacirlər və sənətkarlar hesab olunacaqlar. Bu cür görünüşlərinə görə şah hökuməti onu həbs etdi və Maku zindanına saldı. Burada özünün təkid etdiyi kimi “öz əhəmiyyətini itirmiş Quran”ı əvəz edən “Bəyan” adlı kitabını yazdı. Daha sonra 1837 ci ildə Bab özünü Mehdi elan edib “Bəyan”ını camaata ən kamil vəhy kimi təqdim etmişdir. Bab nəzəriyyəsinin anti-feodal istiqamətini İranın bəzi xalqları fəal hərəkətə keçmək kimi qəbul etdilər və Babın dini bayrağı altında üsyan qaldırdılar. Buna görədə şah hökumətinin əmri ilə Bab 1850-ci ildə Təbrizdə güllələndi.
Babın nəzəriyyəsi iri antifeodal, babilər adlanan üsyanlar idealogiyasının mühüm tərkib hissəsi idi. Bu üsyanlara təkan verici qüvvəsini isə İranın kəndliləri, sənətkarları və xırda ticarət burjaziyası təşkil edirdi.
Bab nəzəriyyəsini demokratik əsaslarını mənşəcə kəndli olan Məhəmməd Əli Barforuşi inkişaf etdirib və o, görkəmli babi Tahirə Qurrət ol-Eyni ilə birlikdə 1848-ci ildə Şahrud şəhəri yaxınlığındakı Bedəşt kəndində bir neçə yüz babilərin yığıncağına başçılıq etdi. Burada babilər xüsusi mülkiyyətin, feodal biyar və vergilərinin əleyhinə və hakim sinifin imtiyazlarının ləğv edilməsi tələbləri ilə çıxış etdilər. Üsyan edən babilər Mazandaranda, Barforuş şəhərinin yaxınlığında tikdikləri qalada mülkiyyətin ümumiləşdirilməsinə təşəbbüs göstərdilər. 1849-ci ildə Şah ordusunun rəhbərliyi qalanı bir neçə ay nəticəsiz mühasirədə saxladı. Sonra üsyançıları aldadıb əfv etmək adı ilə onların qaladan çıxmalarına nail oldular və hamısını qırdılar.İlk üsyan bu cür məğlub edildi. 1850-ci ildə Zəncanda və Neyrizdə baş verən Babilər üsyanının aqibəti həmçinin bu cür qurtardı.3 uğursuz üsyanın nəticəsizliyini görən babilərin rəhbərləri 1852-ci ildə Şaha sui-qəsd təşkil etdilər. Sui-qəsd uğursuz nəticələndi. Bundan sonra onsuzda zəifləməyə gedən üsyan tamamilə yox edildi. Beləliklə 1848-1852 ci illərdə Babi üsyanları Şah qoşunları tərəfindən yatırıldı. Onun əsasında Bəhailik inkişaf etdi.
Kortəbiilik, çıxışların qeyri-mütəşəkkilliyi və vahid rəhbərliyin olmaması üsyanaların uğursuz olmasının əsas səbəbi idi.