Qaçqın

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Qaçqın -irqi mənsubiyyətinə, dini etiqadına, vətəndaşlığına, müəyyən sosial qrupa mənsub olmasına və ya siyasi əqidəsinə görə təqiblərin qurbanı olmaqdan əsaslı qorxduğu üçün vətəndaşı olduğu ölkədən kənarda qalan və həmin qorxu üzündən bu ölkənin himayəsindən istifadə edə bilməyən və ya istifadə etmək istəməyən və yaxud müəyyən vətəndaşlığı olmadığı halda öz daimi yaşadığı ölkəsindən kənarda qalan, həmin qorxu üzündən oraya qayıda bilməyən və ya qayıtmaq istəməyən şəxsdir. Misal olaraq I Qarabağ müharibəsində azərbaycanlılar yaranan siyasi vəsiyyətdən sonra təqiblərin qurbanı olmaqdan qorxduğu üçün Ermənistandan Azərbaycana gəldilər və qaçqın statusu aldılar.

Yeni tarixdə azərbaycanlılar bir neçə dəfə öz ata baba yurdundan qaçqın düşmüşdür.

Mündəricat

[redaktə / تحریر] 1905-1918

1918-ci il mart ayına kimi Irəvan quberniyasının dağıdılmış və əhalisi qaçqın düşmüş azərbaycanlı və müsəlman kəndlərinin və əhalinin sayı

1. Dəməçirməz---- 387 2. Zər ---- 706 3. Kamal ----- 625 4. Küdzəcik ----- 119 5. Mapos ------426 6. Oxcaverd ------ 493 7. Puta ----- 208 8. Kəriçpu ----- 188 9. Koxt-Tətirli ----- 79 10. Əli-Kirix ----- 202 11. Ağamzalı ------ 843 12. Cəbəçili ----- 355 13. Xarratlı ----- 496 14. Uluzanlı ----- 3173 15. Qaradağlı ------ 496 16. Karacar ------ 638 17. Raqanlı ------ 432 18. Əbil-kənd ----- 256 19. Sabunçi ------ 202 20. Kəmərli ----- 861 21. Torpaqqala -----415 22. Qaraqoyunlu ----- 432 23. Düyin ----- 332 24. Bzovənd ----- 96 25. Qaraqəmzəli ------ 815 26. Alpava ----- 206 27. Doqquz ----- 210 28. İnəkli ----- 185 29. Ağbaş ----- 132 30. Novruzlu ------ 231 31. Yamancanı ----- 763 32. Sədərək ----- 4117 cəmi qəza üzrə ----- 19 005

  • Sürməli qəzası

33. Əliqoçağ ----- 467 34. Yuxarı Vəndümərək ----- 107 35. Aşağa Vəndümərək ----- 232 36. Kündə ----- 249 37. Daşlıca ----- 171 38. Əsmə ----- 247 39. Qaragüney ----- 637 40. Küdcə ----- 336 41. Qaraqasar ----- 266 42. Gizim qala ----- 320 43. Siçanlı ----- 109 44. Orhacı ----- 2021 45. İzdir-Məvə ----- 1672 46. Mələkli ------ 2100 47. Susatanabad ----- 190 48. Ağamamef ----- 620 49. Ağaver ----- 206 50. Ərəbkirli ----- 344 51. Qasımcan ----- 368 52. Quzuyüdən ----- 236 53. Qazançı ----- 463 54. Kiti ----- 751 55. Qulluq ---- 760 56. Oba ----- 720 57. Sarıçoban ----- 328 58. Yuxarı Çarıxçı ----- 222 59. Aşağı Çarıxçı ----- 144 60. Yaydlsi ----- 1500 61. Əmərət ----- 254 62. Xaraba-Axıncan ------ 832 63. Hesün-Kəndi ----- 550 64. Zülfüqar ----- 515 65. Qızıl-Zakir ----- 299 66. Qazı-Kinləq ----- 406 67. Mirşidli ----- 41 68. Nəcəfli ----- 127 69. Həsən-xan----- 618 70. Keçcəli ---- 600 71. Cənnətabad ------ 2090 72. Dizə ------ 1823 73. Qaraqoyunlu ----- 139 74. Krabçaq ----- 250 75. Öküzlü ---- 123 76. Səfərqulu ---- 197 77. Toxaqşanı bayat ----- 708 78. Toxaqşanı qacar ----- 1076 79. Xaraba-Axıcan ----- 239 80. Şpraçi ----- 575 81. İncə ----- 884 82. Supmalı ----- 790 83. Pirli ------ 870 84. Osman-key ----- 115 85. Söyüdlü ------ 319 86. Yuxarı Qatırlı ----- 528 87. Cüvənli ----- 226 88. Turabı ----- 337 89. Mirzəxan ---- 208 90. Süki ---- 356 91. Pirsax ----- 523 92. Əkərək ----- 658 93. Qamışlı ----- 630 94. Aşağı Qatırlı ----- 267 95. Çinçavad ------ 202 96. Qaçın ----- 529 97. Ağdaş ----- 410 98. Ağabəy ----- 251 99. Dəmirsıxan ----- 843 100. Qaracoran ----- 779 101. Yanlı ----- 589 102. Aokosa ----- 750 103. Siçanlı ----- 673 104. Daşlıca ----- 420 105. Kiriağac ----- 426 106. Müçə ------ 879 107. Erqov ----- 843 cəmi qəza üzrə 41 347

  • Eçmiədzin qəzası

108. Molla Dursun ---- 320 109. Hacılar ----- 248 110. Girəmnə ----- 130 111. Əyarlı ----- 353 112. Ağca-Qala ----- 420 113. Aramlı ----- 162 114. Zeyvə ----- 622 115. Kəlanlı ----- 768 116. Qarğabazar ----- 688 117. Kəzli-Kəmərli ------ 411 118. Səfiabad ----- 243 119. Qaraqoyunlu ----- 472 120. Aramlı ------ 370 121. Pətrınc ----- 526 122. Ayranlı ------ 215 123. Tos----- 420 124. Yanbanqara ----- 2417 125. Kiçik kənd ----- 370 126. Pərsi ----- 323 127. Təkiyə ------ 725 128. Pərni ----- 1006 129. Axıs ----- 365 130. Zeynəl-buxaq ------ 295 131. Kətəkli ------ 242 132. Uşi ----- 1380 133. Nəzrəvan ------ 553 134. Əngersək ------ 209 135. Qana-buxaq ------ 211 136. Qatır ----- 208 137. Qaracoran ----- 395 138. Kürd-əli ------ 135 139. Amamlı ------ 208 140. Tuxunəbi ------ 379 141. Əkərək ----- 629 142. Erqov ----- 280 143. Yuxarı Kərxun ------ 1153 144. Aşağı Kərxun ------ 625 145. Şorkənd ------ 408 146. Türkmənli ------ 510 147. Molla-Bədəl ------ 335 148. Əqdis-Arx ------ 720 149. Kərim-Arx ------ 1700 150. Armudlu ------- 309 151. İqdalı ------ 880 152. Canfəda ------ 1318 153. Yuxarı Qulubəyli ----- 286 154. Aşağı Qulubəyli ------ 518 155. Saatlı ----- 247 156. Qamışlı ----- 247 157. Meto-Qalo ------ 364 158. Qatırabad ------ 595 159. Rəçdər ------ 226 160. Pəznki ----- 264 161. Xocayar ----- 236 162. Pərtikan ----- 496 163. Primələk ----- 261 164. Şeyx-Qərni ------ 410 165. Karvansaray ------ 210 166. Aralıq ----- 358 167. Quludərviş ------ 357 168. Əşnək ----- 677 169. Talın ----- 430 170. Mehriban ----- 533 171. İrind ---- 239 172. Yuxarı Qaranovmaz ------ 394 173. Aşağı Qaranovmaz ------ 253 174. Aşağı Ağcaqala ------- 315 175. Sabunçu ----- 165 176. Yuxarı Qala-Küt ----- 50 177. Aşağı Qala-Küt ----- 95 178. Axankçı ----- 327 179. Qəzbin ----- 100 180. Qaraqulu ----- 108 181. Susuz ------ 90 182. Knik ------ 91 183. Mustafato ----- 289 184. Bozbur (kürd) ------ 165 185. Aylanlı ------ 300 186. Seyran-qışlaq ----- 83 187. İlan-qışlaq ----- 58 188. Udfan ------ 300 189. Bayramlı ----- 82 190. Qədim-bəşir (kürd) ----- 165 191. Yuxarı Ağcaqala ----- 308 cəmi qəza üzrə 35 625

  • Yenibəyazət qəzası

192. Ərzəkənd ----- 593 193. Ağzibər ----- 755 194. Bığlı ------ 658 195. Ağqala ------ 424 196. Əyrivəng ------ 706 197. Hacı-Muğan -----1034 198. Rəxşənkənd ------ 779 cəmi qəza üzrə 4 649 cəmi quberniyada dağıdılmış və əhalisi tərk etmiş 198 kənd 100626 əhali

Əhalinin sayı ilə bağlı verilən məlumatlar 1908-ci il. Nəzərə alsaq ki, 10 il ərzində əhali artıb,deməli bu rəqəm daha böyükdür

[redaktə / تحریر] 1947-1953 azərbaycanlıların Ermənistandan depotrasiyası

1947 və 1948-ci illərdə SSRİ Nazirlər Soveti "Ermənistan SSR-dən azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" qərar çıxarır.

  • SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 4083 23 dekabr 1947-ci il. Moskva, Kreml
  • SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 754 10 mart 1948-ci il Moskva, Kreml

1947-1953-cü illər ərzində 100 minlərlə azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalır . Stalin tərəfindən 1947-1953-cü illərdə həyata keçirilən azərbaycanlıların növbəti deportasiyası zamanı ilk mərhələdə İrəvan şəhəri (indiki Yerevan şəhəri) yaxınlığınldakı yaşayış məntəqələri azərbaycanlılardan təmizlənmiş, sonra isə rayon mərkəzləri, ətraf kənd və qəsəbələrin əhalisi köçürülmüşdür.Deportasiyaya məruz qalan əhalinin bir hissəsi Ermənistanın dağ rayonlarında yaşadığı üçün Kür-Araz ovalığındakı iqlim şəraitinə çətin alışmışdır. Bu səbəbdən də Kür-Araz ovalığına köçürülmüş on minlərlə azərbaycanlı arasında kütləvi ölüm halları qeydə alınmışdır. Digər tərəfdən, Ermənistandan köçürülən bir nəfər də azərbaycanlı Dağlıq Qarabağ ərazisinə buraxılmamışdır. Əksinə "Böyük Ermənistan" ideyasının həyata keçirilməsi istiqamətində bu ərazinin azərbaycanlılardan boşaldılması işi planlı surətdə davam etdirilmiş və daxili köçürmə adı ilə 1949-cu ildə Azərbaycanın ərazisi olan Dağlıq Qarabağdandan 132 ailə (549 nəfər) Azərbaycanın Xanlar rayonuna köçürülmüşdür. Eyni zamanda Azərbaycan yaşayış məntəqələrinin adlarının dəyişdirilmiş, təhsil və mədəniyyət ocaqlarının bağlanması, rayonların birləşdirilməsi əməliyyatı həyata keçirilmişdir. 1947-1953-cü illərdə azərbaycanlılar yaşayan 60 məntəqənin adı dəyişdirmişdir. Ümumiyyətlə isə, 1921-1988-ci illərdə Ermənistanda yüzlərlə türk mənşəli yaşayış məskəninin adı dəyişdirilmişdir.

[redaktə / تحریر] 1988-1990 azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası

1988-ci ilin ilin yanvarnda Qafan və Mehridən yenə azərbaycanlı qaçqınlar Azərbaycana pənah gətirdilər.Leninakanın uşaq evinden Azerbaycana gönderilen 70 nəfer azərbaycanlı uşaq Spitakda qətlə yetirildi.Ermənistanın zəlzələ zonasına kömeyə gedən 78 nəfər azərbaycanlının olduğu İl-76 təyyyarəsi "Stinger" qurgusu ilə vuruldu.1991-ci il 8 avqustda Ermənistanda sonuncu kənd olan Nüvedi (Mehri rayonu) rus esgərlerinin komeyi ile boşaldıldı.Beləliklə Ermənistandakı 185 azərbaycanlılar yasayan kənddən 230 min azərbaycanlı qovuldu. 255 nəfər öldürüldü.

[redaktə / تحریر] Xarici keçid

  • [1] Azərbaycanlıların deportasiyası haqqında ətraflı məlumat