Ağ Hun İmperiyası

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Ümumi Türk Tarixi
Tarixi və Müasir Türk Dövlətləri
İmperiyalar



Dövlətlər






Günümüz




Bu kutu: gör   değiştir

Ağ Hun İmperiyası, Büyük Hun İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra Batı Türkistan yörəsinə gelen Türklər tarafından kurulan dövlətdir.

Qaynaqlarda "Vu sun", "Eftalitler" olaraq geçen bu xalq, Türk tarixinde "Akhunlar, Ağ Hun " olaraq adlandırılır.

Ağ Hun İmperiyasının en böyük iki tayfası Uar və Hun tayfaları idi. Yönetime daha çok bu kabileler hakim oluyordu. Ak Hun Devleti İran üzerine baskılarını arttırmış ve 358 yılında Sasaniler ile bir anlaşma yapmışlardı. Sasanilerin başına Bahram Gor gelince Ak Hunlar tekrar saldırıya geçmiş ve onları çok ağır bir şekilde yenmişlerdi.

430'da Ak Hunların başına Aksuvar geçince de, İran'ın iç işlerine karışıldı. Aksuvar himayesine aldığı Firuz'u İran tahtına çıkardı. Firuz, bunun karşılığında Tirmiz ve Vasgirt bölgelerini Ak Hunlar'a verdi. Ancak bir olay sonunda Firuz, Ak Hunlar'a savaş ilanı verdi. Aksuvar ile Firuz'un orduları karşı karşıya geldi. Yapılan savaşta Aksuvar, Turan taktiğini uygulayarak Firuz'u pusuya düşürdü. Firuz, Aksuvar'ın önünde diz çöktü ve özür diledi. Firuz böylece ordusunu kurtarmıştı. Ama çok geçmeden yeniden Ak Hunlar'a savaş ilan etti. Bu savaşta Sasaniler, Aksuvar'ın kazdırdığı çukurlara saplandılar. Bu savaşta Firuz da ölmüştür. Böylece iki devlet arasında yeni bir anlaşma oldu.

Bundan sonra Hunlar Hindistan'a seferler düzenledi. Ama yeni kurulan Göktürk Devleti, Ak Hunları sıkıştırıyordu. Bir savaş sonunda Ak Hun Devleti parçalanmıştır.

Akhunlar, Hunların bir koludur. Eftalitler ya da Heftaliteler olarak da bilinen Akhunlar, 5-6. yüzyıllar arasında, Afganistan, Kuzey Hindistan, Harezm, Doğu İran ve Doğu Türkistan'da hüküm sürdüler. Hükümdarlarından Aksuvar'ın adı Bizans kaynaklarında Ephthalontos olarak geçer ve Eftalitler adı da buradan gelir. Orta Asya'daki Hun kavimlerinin en büyüğü olan Akhunlar, 5. yüzyılın başlarında Ceyhun Irmağı'nı geçerek komşuları Sasanilerin sınırlarına dayandılar. Savaşçı hükümdarları Hakan'ın yönetiminde Rey önlerine kadar ilerlediler, ama Sasani Hükümdarı V. Behram bu akınları durdurdu. Akhunların güçlü hükümdarı Aksuvar, 457'de Firuz'un Sasani tahtına geçmesini destekledi ve karşılığında Tirmiz ile Vasgirt'i aldı. Ama sonradan Firuz’la arası açıldı ve 485'teki savaşta Firuz’u öldürerek Merv ve Herat’ı da Akhun topraklarına kattı. Akhunlar bu tarihten sonra Sasanilerin içişlerinde de etkili oldular. 499'da I. Kubad’ı Sasani tahtına yeniden çıkardılar ve onu vergiye bağladılar. Akhunlar, 6. yüzyıla gelindiğinde topraklarını İran'dan Orta Asya'ya kadar genişletmişlerdi. Hindistan'ın da yarısını ellerinde tutuyorlardı. Ne var ki, doğudaki komşuları Cücenleri 546'da ortadan kaldıran Göktürkler Akhunların da durumunu sarstı. Göktürk Hakanı İstemi Kağan, Sasani Hükümdarı I. Hüsrev’le ittifak kurarak Akhun topraklarına girdi. Göktürkler ve Sasaniler, ele geçirdikleri Akhun topraklarını aralarında paylaştılar ve 562’de Akhun Devleti’ne son verdiler. Toharistan'da hüküm süren Akhun lideri Nizek Taran, 667'de Emevilere karşı ayaklandıysa da yeniden bir birlik kuramadı. Akhunlar, genel olarak göçebe bir yaşam sürüyorlardı. Buna karşın Gor, Huo ve Sakkala'yı başkent olarak da kullandılar. Akhunlar, Asya'nın ipek ticaretini ellerinde tuttukları sürece güçlerini korudular. Göktürklerin İpek Yolu'nun denetimini ellerine geçirmesiyle bu üstünlüklerini yitirdiler. Akhunların Toharca denen bir dil konuştukları sanılır.

Akhun devletinin günümüze yansıyan en önemli özelliği toplumsal yapısında uyguladıkları ve günümüz sosyalizmine benzeyen yapısıdır. Kadından gayri her şey ortak sözü onlardan günümüze kadar gelmiştir. Bazı teorisyenler tarihteki ilk sosyalist devlet olarak Akhunları (Eftalitleri) gösterir.


[redaktə / تحریر] Egemenlik Alanı

Kuzey Hindistan'ın yarısı, Afganistan, Türkistan'ın bir bölümü (3.500.000 km2).

[redaktə / تحریر] Akhunların Türk ve Dünya tarihine katkıları

Ağ Hun İmperiyasının en geniş sınırları, Sarı renk: Günümüzde Türklerin yaşadığı yerler.
Ağ Hun İmperiyasının en geniş sınırları, Sarı renk: Günümüzde Türklerin yaşadığı yerler.
  • Türk boylarının başka kavimler üzerinde ( Afgan ve Hindular) devlet kurabilme yeteneğini ilk göstermiş olan devlettir.
  • Türk devletleri arasında ilk mücadelelerin resmi olarak görüldüğü savaşları barındırır. (Göktürk - Akhun)
  • Bir Türk devletinin başka bir Türk devletini yıkma amacıyla, başka devletlerle anlaşma yapma özelliğini gösteren tarihi içerir. ( Sasani- Göktürk işbirliği sonucu A