Borçalı
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Borçalı - Gürcüstanın cənub-şərqində yerləşən və hazırda Kvemo Kartli kimi adlandırılan bölgənin tarixi adı. Etimoloji araşdırmaların bir versiyasına görə Borçalı toponimi "börü" və "çala" sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır.Anlamı "qurd çalası","qurd oylağı","qurd yurdu" deməkdir. İnzibati nöqteyi-nəzərindən hazırda Rustavi (Bostandərə) şəhəri də daxil olmaqla, 6 rayonu - Qardabani (Qaratəpə), Marneuli (Sarvan), Bolnisi (Çörük Qəmərli), Dmanisi (Başkeçid), Tetriskaro (Ağbulaq) və Zalqa (Barmaqsız), rayonlarını ehtiva edir.
[redaktə / تحریر] Fiziki-coğrafi oçerk
Qədim Borçalı diyarı Aran Borçalı və Dağ Borçalı olmaqla 2 hissədən ibarət olmuşdur. Aran Borçalı Gürcüstanın Azərbaycan və Ermənistanla sərhədyanı bölgəsini əhatə edir. Şimaldan Cocer dağları (Trialeti silsiləsi), cənubdan Ermənistan, qərbdən Qaraxaç yaylası (Cavaxet silsiləsi), şərqdən Azərbaycan Respublikası və İori yaylası ilə hüdudlanır. Ermənistan SSR yaradılanadək Borçalı cənubdan Ermənistanın hazırda Lori və Tavuş adladırılan vilayətlərinin şimal hissəsini də ehtiva etmişdir (Dağ Borçalı). Sovetlər Birliyi dövründə aparılmış mərhələli etnik təmizləmədən sonra azərbaycanlı faktorunun tam aradan qalxması ilə əlaqədar olaraq Dağ Borçalı bir toponim olaraq yaddaşlardan silinmişdir. Hazırda Borçalı dedikdə, hafizələrdə daha çox Aran Borçalı canlanır.
Borçalının ərazisi Xram çayının aşağı axarlarında dəniz səviyyəsindən təqribən 350 metrdən başlayaraq Qaraxaç yaylaqlarında hündürlüyü 3196 metrə çatan Axçalı dağınadək olduqca müxtəlif relyefə malikdir. İqlimi mülayim kontinentaldır.
[redaktə / تحریر] Əhalisi
Gürcüstan Statistika Departamentinin məlumatlarına görə 2006-cı ildə Borçalı bölgəsinin əhalisi 507,6 min nəfər və ya Gürcüstanın cəmi əhalisinin 11,5%-ni təşkil etmişdir. İntensiv təbii artımla və Gürcüstanın müxtəlif bölgələrindən əhalinin buraya yerləşdirilməsi ilə əlaqədar olaraq 2005-ci il ərzində əhalinin sayı 2,6% artmışdır. 2002-ci ildə aparılmış sonuncu siyahıyaalmanın nəticələrinə görə əhalinin etnik tərkibində azərbaycanlılar üstünlük (45,1%) təşkil edir. İkinci ən çoxsaylı milli toplum gürcülər (44%), üçüncü isə ermənilərdir.
[redaktə / تحریر] İqtisadiyyatı
Sovetlər Birliyi dağıldıqdan sonra Borçalının iqtisadiyyatı dərin tənəzzül keçirmiş, sənaye müəssisələrin əksəriyyəti fəaliyyətini məhdudlaşdırmışdır. Bununla belə Gürcüstanın digər bölgələri ilə müqayisədə Rustavi sənaye şəhəri hesabına burada vəziyyət bir qədər qənaətbəxş olaraq qalmaqdadır. Gürcüstanda istehsal edilmiş sənaye məhsulunun 2005-ci ildə 18,5%-i, 2001-2005-ci illərdə isə orta hesabla 20,1%-i bu bölgənin payına düşmüşdür. Borçalıda orta aylıq əmək haqqı 183 lari (105 dollar) təşkil etməklə, orta Gürcüstan səviyyəsindən 14% çox olmuşdur.
Borçalı hazırda mühüm kənd təsərrüfatı bölgəsi kimi seçilir. 2006-cı ildə Gürcüstanda taxıl sahələrinin 18%-i, tütünün 78%-i, paxlalı bitkilərinin 17%-i, kartofun 25%-i, tərəvəzin 32%-i, bostan bitkilərinin 17%-i Borçalı bölgəsinin payına düşmüşdür.