Fəqir Ordubadi

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Hacı ağa Fəqir Ordubadi,

9 yanvar 1836-cı ildə Ordubadda kiçik tacir ailəsində anadan olmuşdur. Atası Məhəmməd ticarət işləri ilə əlaqədar olaraq tez-tez İrana, Təbriz, Marağa, Şiraz və başqa şəhərlərə gedər, bə'zən oğlu Hacağanı da özü ilə birlikdə aparardı. Odur ki, gəzidiyi yerlər və şahidi olduğu hadisələr hələ kiçik yaşlarından Fəqirin dünyagörüşünə tə'sir etmiş, onun gələcək inkişafında müsbət rol oynamışdır.

Firidun bəy Köçərlinin tədqiqatlarından mə'lum olur ki, Fəqir Ordubadi Şirazda təhsil almış, ərəbfars dillərini orada mükəmməl öyrənmişdir.

M. S. Ordubadi atası haqqında yazır ki, «atam Hacıağa Fəqir, Şah Abbasın yanında böyük mərtəbə qazanmış məşhur şair Mirzə Hatəm Ordubadinin nəvəsidir» ( Yazıdan bir parça və Fəqirin məhşur şerindən bir parça dinləmək istəyirsinizsə mp3 faylı buradan yükləyə bilərsiniz. ) M. S. Ordubadi qeyd edirdi ki, atam İran Azərbaycanının Dizmar mahalından, Üştibin kəndindən olan Pənah adlı bir bağbanın qızı ilə evlənib ailə qurmuşdur. Nəsillikcə məşhur şair Nəbatiyə qohum sayılan bu ailə «yerli Həsənabad xanlarının qarət və qırğınından» yaxa qurtarmaq üçün baş götürüb qaçmış və Ordubadda məskən salmışdı. haçağa bu ailədən evləndiyi zaman həddindən artıq yoxsulluq içərisində yaşayırdı. Məhz buna görə də şe'rlərində «Fəqir» təxəllüsünü işlədirdi.

Bu illərdə Fəqir ərəbfars dillərinin köməyilə klassik Şərq şairlərinin əsərlərini mütaliə edir, Sə'di, Hafiz, Xəyyam, NizamiFüzuli kimi sənətkarların şe'rlərinə nəzirə və bənzətmələr yazır, şe'rlərinin müəyyən bir qismini isə dini mövzulara həsr edirdi. Gözəl təb'ə və şairlik iste'dadına malik olan Fəqir yalnız «Əncüməni-şüəra» ədəbi məclisinə cəlb edildikdən sonra tədricən püxtələşməyə başlayır və ictimai-realist şe'rlər qələmə alır. Get-gedə yaradıçılığındakı tənqidi meyllərin qüvvətlənməsi ilə əlaqədar olaraq, axund və mollaların, din və şəriət adamlarının güclü tə'qibi Fəqiri çıxılmaz vəziyyətdə qoyur. Bu zaman din xadimləri və varlı şəxslər dini ehkamlara xidmət edən mövhumatçı şairnümalara xoşagəlməz həcvlər yazdırıb Fəqiri nüfuzdan salmağa çalışırlar. Tə'qiblərə və yoxsulluğa mə'ruz qalan şair vətəni Ordubadı tərk edərək bir müddət Türküstan və İranda yaşamağa məcbur olur. Bu illərdə «Əncüməni-şüəra»nın üzvlərindən olan görkəmli maarifpərvər şair M. T. Sidqi də Ordubadı tərk etmişdi. Hər iki maarifpərvər şairin Ordubaddan uzaqlaşması «Ənçüməni-şuəra» ədəbi məclisinin zəifləməsinə və pərakəndə hala düşməsinə səbəb olmuşdu. Odur ki, vətəndən xaricdə M. T. Sidqi ilə görüşən Fəqir onun tə'kidi ilə yenidən Ordubada qayıdır və məclisə başçılıq etməklə bərabər, maarifçilik fəaliyyətini də davam etdirir. Bu vaxtlar şair Ordubadda yeni üsullu xüsusi məktəb açır. Bu məktəbdə dini elmlərlə yanaşı, dünyəvi elmlər də tədris olunurdu. Şair açdığı məktəbin cüzi gəliri hesabına dolanırdı. Lakin bu vəziyyət uzun sürmür. Həmin vaxt şairin əleyhdarlarının hiyləsi ilə Naxçıvan Culfasının Yaycı kəndindən Molla Kazım adlı birisi Ordubada gələrək xüsusi məktəb açır və dini elmləri tədris etməyə başlayır. Odur ki, şagirdlər öz valideynlərinin tə'kidi ilə Fəqirin məktəbini tərk edib Molla Kazımın dini məktəbinə axışırlar. Beləliklə, «din və şəriət əhli» içərisində «nüfuzunu itirən» Fəqir özunün yeni üsulda açdığı məktəbi bağlamalı olur. Lakin güzəranının xeyli ağırlaşmasına bais olan Molla Kazım şairin satirik qələmindən yayına bilmir. Qəzəb və nifrətini gizlədə bilməyən Fəqir aşağıdakı həcv vasitəsi ilə Molla Kazımı satira atəşinə tutur:

Yaycıdan mədrəsəyə bir taza zurnaçı gəlib,
Yelləyibdir tuluğun, zurna çalan xaçı gəlib.

Molla Kazım kimi qaragüruh adamların təzyiqi nəticəsində ağır güzəran keçirən Fəqirin ömrünün sonlarına yaxın gözləri tutulur. Lakin həyat işığına həsrət qalan şair yenə də məclisdə iştirak edir, şe'rlərini isə yaxın qələm dostları olan M. T. Sidqi, Nədim və Bikəs təxəllüslü şairlərə yazdırırdı

Oğlu Məmməd Səid Ordubadi yazırdı:

"Son vaxtlar Fəqirin gözləri də kor oldu. Daha məktəbdə dərs verə bilmirdi, halı daha da ağırlaşdı. Məni, bir də böyük bacımı əmim öz yanına aparmışdı. Çünki atamın heç bir şeyi qalmamışdı. Hətta ölməmişdən əvvəl şairin üst paltarını da satmışdılar. Mən doqquz yaşında idim. Onun görüşünə getdim. Atam papiros qutusunu mənə verdi və tapşırdı: «Oğlum, bunu on beş qəpiyə də olsa, satarsan. Pulunu isə qəndə və çaya verib gətirərsən.

Mən qışın günü saat birdən axşama qədər dolaşdım, qutunu istəyən olmadı. Çünki qardondan qayrılmış qutunun rəngi artıq saralmağa başlamışdı. Qapağı da bağlanmırdı. Axşam evə qayıdanda əmim rast gəldi. Ona söylədim, o ağladı, əlimdən tutub Çolaq Nəsrullanın əttar dükanına gətirdi. Çay və qənd alıb verdi..."

Həyatının bu cür ağır və sarsıntılı vaxtlarında da qaragüruh din xadimlərn və bir qrup varlı şəxslər Fəqiri tə'qib edir, onu nüfuzdan salmağa çalışırdılar. Çox çəkmir ki, onların hiyləsi nəticəsində komissarın və knyazın əmri ilə şairin atasını və əmisini həbs edirlər. Bu hadisə Fəqirə çox ağır tə'sir edir. O, hökumət idarələrinə şikayət etsə də, heç bir səmərə vermir. Nəticədə şair Naxçıvan xanlarından olan Kalbalı xana bu xüsusda mənzum məktubla müraciət edib ondan kömək istəyir.

Bu məktubdan sonra Kalbalı xanın işə qarışması nəticəsində şairin atası və əmisi həbsdən azad olunurlar. Lakin bir azdan sonra Fəqirin qardaşını da knyazın əmri ilə həbs edirlər. Bu hadisə ilə əlaqədar olaraq Fəqir bir daha Kalbalı xana və İsmayıl xan Naxçıvanskiyə mənzum xahişnamə və mədhiyyələrlə müraciət edir.

Məktublar bir daha sübut edir ki, yaradıcılığındakı tənqidi cəhətlərə görə şairin özü və ailəsi yerli hakim dairələrin, din və şəriət xadimlərinin güclü tə'qibinə mə'ruz qalmışdır. Hətta şair ömrünün sonlarına yaxın həddindən artıq müflis bir vəziyyətə düşmüş və ehtiyac ucbatından Ordubadın və Naxçıvanın varlı şəxslərinə mədhiyyələr yazıb onlardan azuqə və geyim şeyləri istəmişdir, M. S. Ordubadi öz xatirələrində bu barədə yazırdı:

“Din və təriqətə arxa vermiş şəhər ə'yanları aşağı təbəqəni istədiyi kimi istismar etməyə başlamışdı... Günün birisində atam məni yanına çağırdı. Bir yazılmış kağız verdi və tapşırdı: «Bu kağızı aparıb Mənsur ağa adlı bir cavan vardır, onu tapıb verərsən, cavabını alıb gələrsən». Mən bazarı çox dolandım. Nəhayət, Mənsur ağa qapan dibindən gəldiyi vaxt əllaf hacı Mirzə Ağababanın dükanı qabağında məktubu ona verdim. Alıb oxudu. Diqqətlə baxırdım, axıra qədər oxudu. Oxuyub qurtardıqdan sonra mənə bir söz demədi kağızı palçığın üstünə atıb basladı və keçib getdi. Mən kağızı palçığa batmış bir halda yerdən qaldırdım. Onu arxalığımın qolu ilə təmizləyirdim. Bu halda atamın səmimi rəfiqi və əncümən üzvlərindən Məşədi Həsən Dəbbağ gəldi. Kağızı məndən aldı. Ağa Rəsul Əttarın dükanında ucadan oxudu. Onların hər ikisi ağladılar. Mən sonra bildim ki, atam Mənsur ağaya tə'rif yazıb və aclığını bildirirmiş. Dəbbağ Həsən bir dəsmalın ucuna kağız pul düyünlədi və məni evimizə qədər yola saldı... Atam işdən düşdüyü və ehtiyac içində yaşadığı illərdə (1882-ci ildə) Ordubad şəhərinin vəziyyəti qismən dəyişmişdi. Ə'yanlardan Hacı Əbutalib, Hacı Rəsul, Hacı Molla Hüseyn və daha bir çoxları ticarət işinə başlamışdı. Bunlar çox az vaxtda varlanmışdılar. Çünki Ordubad xalqı kimi dinçi xalqı istismar etmək o qədər çətinlik tələb etmirdi. Atam bunların hamısına yazır və ehtiyacını bildirirdisə də heç birisindən yardım almadı. Nəhayət, ehtiyac içərisində öldü”

M. S. Ordubadinin atası haqqında söylədiklərini Fəqirin əlyazma divanındakı müxtəlif şəxslərə yazılmış mənzum mədhiyyələr də təsdiq etməkdədir. Həmin mədhiyyələrində Fəqir OrdubadNaxçıvanın varlı şəxslərindən sayılan tacir Hacı Məhəmməd Hüseynə, Mirzə Cəfər Ordubadiyə, Hacı Molla Hüseynə, Ordubadın hakimi Şeyxəli xanın oğlu Məhəmmədsadıq xana və başqalarına iltimas edərək dəfələrlə onlardan yardım istəmişdir. Tacir Məhəmməd Hüseynə yazdığı mədhiyyələrinin birində Fəqir öz yoxsulluğunu belə ifadə edirdi:


Gəlibdi eyd təmamə, libaslar dağılıb,
Nə kürk, nə geymə, nə don vardı, qalmışam üryan.
Dedim bular hamısı səhldür və leyk əba
Gərək birisin alam, ya ucuz və ya ki, giran.
Cibimə əl uzadıb, gəldi köhnə pambuqlar,
Məni bu nəfsi-dəni qoydu matü sərkərdan.
Dedim ki, nisyə çətindür, vəli əba də zərur,
Bu bayram axşamı bu dərdə bəs nədir dərman?
Bu fikrdə mənə verdi nəvid hatifi-qeyb
Ki, çox bu barədə məbhut olma, çəkmə fəğan!
Dedi ki, Hacı Məhəmməd Hüseynə qıl izhar,
Süruşi-ğeyb səni bəndəyə veribdi nişan.
Mənim ticarəti-kəsbim, Hacı, bu şe'rimdir,
Yoxumdu malü cəlalü məxariçə imkan


Lakin bütün bu mədh və tə'riflərə baxmayaraq, şair Varlı şəxslərin heç birindən yardım ala bilmir. Odur ki, bir tərəfdən, yoxsulluq dərdi, digər tərəfdən də yazdığı əsərlərə qədir-qiymət verilməməsi Fəqiri ruhdan salıb ümidsizliyə və bədbinliyə yuvarladır. Məhz bunun nəticəsidir ki, ömrünün sonlarına yaxın şair əvvəlki aşiqanə-lirik məzmunlu qəzəllərindən uzaqlaşıb, zəmanədən şikayət ruhlu bədbin şe'rlər qələmə alır. Qəm-qüssədən təngə gələn Fəqir 1886-cı ildə vəfat edir. Şair dostları onu Ordubad qəbiristanlığında dəfn edirlər.


[redaktə / تحریر] Xarici Keçidlər

feqir-ordubadi.sayt.ws