Ali Kuşçu
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Ali Kuşçu (1403 - ö. İstanbul, 16 Dekabr 1474), ünlü Türk astronomiyaçı, riyaziyyatçı və Dilbilimci.
(Osmanlı Türkçesi: Ebu’l-Kasım Alaaddin Ali b. Muhammed el-Kuşçu)
Qadim mavəraünnəhr hövzəsindən çıxan sonuncu elm adamıdır.
Mündəricat |
[redaktə / تحریر] Həyatı
Əsil adı, Ali Bin Muhammetdir. Türk - İslam dünyasının böyük riyaziyyat, astronomiya, mexanika, dil, bəlağət və kəlam alimi olan Ali Kuşçu, XV. əsrin əvvəllərində Səmərqənddə 1403-cü ildə anadan oldu. Atası Muhammed (Mahmud, Məhəmməd), ünlü Türk Sultanı və astronomu Uluq Bəy’in kuşçusu olduğu üçün, ailəsi ‘Kuşçu’ məxləsi ilə məşhur oldu.
1436-cı ildə Uluq Bəy Rəsədxanasına müdir olmuştur.
1449-cu ildə hacca getmək istədi. Təbriz'də Ağqoyunlu Hökmdarı Uzun Həsən ona böyük sayğı göstərdi və Fatih ilə sülhyaratma görüşmələrində yardımını istədi. Ali Kuşçu, Uzun Həsənin elçiliyini etdikdən sonra Fatih'in dəvətiylə İstanbul'a gəldi. Osmanlı - Ağqoyunlu sərhədboyunda II Mehmed'in əmriyle böyük bir törenle karşılanan Ali Kuşçu, Ayasofya Mədrəsəsinə müdərris oldu.
1473-cü il Mart ayında Sahn-ı Seman Mədrəsəsindən (Fatih Mədrəsəsi) təqaüd olub.
16 Dekabr 1474-cü ildə İstanbulda vefad etti. Mezarı Eyyüp Sultandadır.
[redaktə / تحریر] Təhsili
Kiçik yaşdan etibarən riyaziyyat və astronomiyaya maraq salan Ali Kuşçu, dövürün ən böyük elm adamları olan Bursalı Kadızade Rumi, Gıyâseddin Cemşîd (Qiyas al Kaşi) və Muînuddîn Kâşî’den riyaziyyat və astronomiya dərsi aldı.
Daha sonra məlumatını artırmak üçün Uluq Bəydən icazəsiz Kirman’a getdi. Burada Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ay Safhalarının Açıklanması) adlı risalə ilə Şerh-i Tecrîd adlı əsərini yazdı. Kirmanda təhsilini tamam edib Səmərqəndə döndü və Uluq Bəyə Kirmanda dərc etdiyi risalələri taqdim edərək ona yardımçı olub.
[redaktə / تحریر] Elm tarixi üçün əhəmiyyəti
Riyaziyyat üçün; Hermetik-Pitagorasçı mistisizmi
Astronomiya və optik üçün; Aristotelesçi fizika və metafizik ilkeleri temizlemeye çalıştı. el-Fethiyye
Kopernik (1473 - 1543)
Hoca Sinan Paşa, Molla Lütfi və Ali Kuşçu'nun oğlu Mirim Çelebi (Mahmud B. Muhammed B. Muhammed B. Musa Kadızade), Takiyüddin gibi alimler onun derslerinde yetiştiler
[redaktə / تحریر] Osmanlı mədəniyyəti üçün əhəmiyyəti
Osmanlı İmperiyası padişahı Fatih Sultan Məhəmməd (II Mehmed) adına qurulan muəssir ilk Osmanlı universiteti olan Fatih Mədrəsəsinin müfredatını qələmə aldı.
Ali Kuşçu nəsəbindən olanlar 18. əsrin sonlarına qadar Osmanlı İmperiyasında mühüm vəzifələr gördü. Ebussuud Əfəndi və uşaqları şeyxülislam, kazasker, müdərris kimi vəzifələr.
Ali Kuşçudan sonra Osmanlı dili tüm islam alemi üçün elm dili olub. Farsca və Ərəbca əhəmiyyətini itirdi.
Risale Fi'Hey'e: (1457-ci ildə Semerkandda, Farsça olaraq yazmıştır) Osmanlı İstanbul Mühəndisxanasında (İstanbul Texniki Universiteti) XIX. əsr başlarında dərs kitabı olaraq oxduldu.
Mədsrəsələrdə riyaziyyat və s. elm dərslərinin oxudulmasında önemli rolu olmuşdur.
[redaktə / تحریر] Əsərləri
[redaktə / تحریر] Astronomiya Əsərləri
- Şerh-i Zîc-i Uluğ Bey
- Risalə fî Halli Eşkâli Muaddili'l-Kamer li'l-Mesîr
- Risalə fî Asli'l-Hâric Yumkin fî's-Sufliyyeyn
- Şerh ale't-Tuhfeti'ş-Şâhiyye fî'l-Hey'e
- Risalə der İlm-i Hey'e
- Risalə fî Halli Eşkâli'l-Kamer.
- Riselet-ül fi'l hey'et (Farsça)
- Risalə el-Fethiyye fî ilmi’l-hey (el-Fethiyye)
[redaktə / تحریر] Riyaziyyat Əsərləri
- Risâletu'l-Muhammediyye fî'l-Hisâb
- Risalə der İlm-i Hisâb: Süleymaniye
[redaktə / تحریر] Kəlam ve Usûl-i Fıkıh Əsərləri
- Eş-Şerhu'l-Cedîd ale't-Tecrîd
- Hâşiye ale't-Telvîh
[redaktə / تحریر] Kimya və Fizika Əsərləri
- Unkud-üz-Zevahir fi Man-ül-Cevahir (Mücevherlerin Dizilmesinde Görülen Salkım)
[redaktə / تحریر] Mexanik Alətləri Haqqında Əsəri
- Tezkire fî Âlâti'r-Ruhâniyye (Kültür Bakanlığı, Ankara 2001)
[redaktə / تحریر] Dil və Bəlağət Əsərləri
- Şerhu'r-Risâleti'l-Vadiyye
- El-İfsâh
- El-Unkûdu'z-Zevâhir fî Nazmi'l-Cevâhir
- Şerhu'ş-Şâfiye
- Risalə fî Beyâni Vadi'l-Mufredât
- Fâ'ide li-Tahkîki Lâmi't-Ta'rîf
- Risâle mâ Ene Kultu
- Risalə fî'l-Hamd
- Risalə fî İlmi'l-Me'ânî
- Risalə fî Bahsi'l-Mufred
- Risalə fî'l-Fenni's-Sânî min İlmihal-Beyân
- Tefsîru'l-Bakara ve Âli İmrân
- Risalə fî'l-İstişâre
- Mahbub-ül-Hamail fi keşif-il-mesail
- Tecrid-ül-Kelam (Tecrid’ül Kelam - Sözün Tecridi)
[redaktə / تحریر] Həmçinin bax
- Muhyiddin Mehmed-i İskilibi - yeğeni, şagirdi və damadı
- Mevlana Ebussuud İmadi - torunu və Osmanlı şeyxülislamı
- Uluq Bəy -
- Uluq Bəy Rəsədxanası
- Sahn-ı Seman Mədrəsəsi
- Mirim Çelebi -
[redaktə / تحریر] Mənbə
- İ. Hakkı Uzunçarşılı - Büyük Osmanlı Tarihi Cilt 2 Sh. 653