Boarische Grammatik (Adverb)

Aus Wikipedia

Der Artikl is im Dialekt „Owaöstareichisch“ gschriem worn.

auf Boarisch: õa Adweab (Sg.), zwoa Adweam (Pl.)

D Adweam san a Grupn fü Wöata dé Zaidwöata, oiso Weam, neha definian, åwa genau kinan si si a auf Partizipe, ãndare Adweam oda gãnze Sez beziang.

Der Artikl do gheart zua Artiklsammlung iba'd Grammatik vo da Boarischn Sproch. A Ibasicht iba olle Artikl zum Thema findt ma in Boarische Grammatik.

Inhaltsverzeichnis

[dro werkln] Unfaendalichkaid

Adweam san ned dekliniaboa und ned konjugiaboa, dés hoast se faendan si ned nåch Geschlecht, Zåi, Fåi oda Zaid, sondan san oiwai glaich.

Baischbü - Unfaendalichkaid
m Ea ged lãngsãm
f Si ged lãngsãm
Pl. Mia gengan lãngsãm
Fåi (Akk.) Siagst du dé lãngsãm foaradn Autos?


[dro werkln] Adjektif und Adweam

Im Gégnsåz zu ãndane Schbråchn kã auf Boarisch jéds Adweab a Adjektiv wean, wãn si si auf a Substantif, oiso Hauptwoat, beziagt. Es gibt kõane Adweam dé si fum faglaichboan Adjektif in da Foam untaschaidn, aussa ém dass unfaendalich san. In ãndane Schbråchn gibz dés schã.

Schbråch Adweab Adjektif Adweab Adjektif
Englisch well good badly bad
Franzesisch bien bon/bonne mal mauvais(e)
Schbanisch bién bueno/buena mal malo/mala
Boarisch guad guad schlecht schlecht


Baischbü: Ea kãn guad kocha. Saine Rezepte san guad. Ea is guad

Adjektife wean åwa im Gégnsåz zu Adweab schã an s Geschlecht, de Zåi und in Fåi fu eanam Bezugswoat ãbasst.

Baischbü: Ea is a guada Koch. Si is a guade Kéchin. Mia san guade Kéch. Dé guadn Kéch san oiwai gfrågt.

[dro werkln] Oatn fu Adweam

Es gibt faschidane Oatn fu Adweam, jé nåchdém wöche Funkzion dass in am Såz iwaneman. Ma untaschait:

  • Tempoaral Adweam (Wãn?)
  • Lokal Adweam (Wo?)
  • Kausal Adweam (Wiaso?)
  • Modal Adweam (Wia?)
  • Intarogatif Adweam (Fråg)
  • de Boarischn Richtungsadweam (Wohî?)

[dro werkln] Tempoaral Adweam

Tempoaral Adweam beschdiman de Zaid neha in dea a Hãndlung bassiad. Sé san im Boarischn bsondas wichdig, wai damid oft dé Benuzung fu da Fagãngenhaid oda fåst oiwai fu da Zukunft fum Weab, oiso fum Zaidwoat, famidn wean kãn. S Boarische måg nemlich kõane kompliziadn gramatikalischn Åbwãndlungen, sondan nimd dafia liawa Adweam hea. S Frågewoat fia de Tempoaraladweam is 'Wãn?'

Baischbü fia Tempoaraladwean (OMB) san:

Dåg Joa Moment Zukunft Fagãngenhaid
haid haia jéz glai gråd
moang negsts Joa sofoat dãn foahea
iwamoang iwanegsts Joa gråd båid zeascht
gésdan foarigs Joa nia schbéda dåmåis
foagésdan foafoarigs Joa oiwai nåcha fria


Es gibt natiali nu fü ãndare Tempoaral-Adweam, wia: oft, södn, ima, etc.

[dro werkln] Lokal Adweam

Lokal Adweam prezisian in öatlichen Rãmen fu ana Hãndlung. Wo bassiad dés iwa dés gråd grét wiad? Lokale Adweam beziang si auf an beschdimtn geografischn Punkt und Richtungsadweam (schau untn!) beziang si auf de Richtung in dé a Hãndlung oda a Bewegung ged. S Frågewoat fia de Modaladweam is 'Wo?'

Baischbü fia Lokaladweam san:

Englisch WMB OMB NB SB
here dòu
there dort doat durt dort
over here hearént hearént heream  ?
over there drént / drim drént /drüm dream  ?
down there untn untn untn unt(n)


Nu mea Baischbü waradn: links, rechts, draust, drin, hearin,hidãnt, hibai, om, unt, hint, foan, ...

[dro werkln] Kausal Adweam

Kausal Adweam kém an Grund oda Zusãmenhãng ã, in dém oda zwéng dém a Hãndlung bassiad. S Frågewoat fia de Kausaladweam is 'Wiaso, auf wøche Oat?'

Baischbü san: déswéng, drozdém, nemli, sunst, aso ...

[dro werkln] Modal Adweam

Modal Adweam gém ã auf wöcha Oat und Wais a Hãndlung bassiad. S Frågewoat fia de Modaladweam is 'Wia?'

Baischbü san: filaicht, gean, laida, rechd, néd, håibwegs / haifde, hibsch, ...

[dro werkln] Intarogatif Adweam

Intarogarif Adweam braucht ma, damid ma a Fråg iwa a Hãndlung ailaitn kã.

Baischbü san: Wo?, Wãn?, Wås?, Wea? Wia?, Warum?, Wiaso?, Wohî?, ...


[dro werkln] d Boarischen Richtungsadweam

Im Boarischn gibt s a recht ausdifarenziads Sisdem fu Richtungsadweam, dé ned neta ãzoang wohin a Bewegung géd (zB gê, kema, foan, fliang, graxln, schwima, rena, etc.), sondan a wo de Peason si befint, dé wo de Aussåg måcht. Es måcht an Untaschiad ob ma sågt: Ge ins Haus aina, oda ge ins Haus aini. Dés õane Måi is dé Peason, wo dés sågt, im Haus drin, dés ãndane Måi iss draust. S Frågewoat fia de Richtunngsadweam is 'Wohî?'

Dés Sisdém fu de Richdungsadweam kimt uaschbringlich ausn mitlhochdaidschn Boarisch und in Rudiment gibt s dés auf Hochdaidsch a nu, wiad åwa doat néd so konsequent fawent. (Geh ins Haus herein! / Geh ins Haus hinein!).

Oladings muas ma sång, das de Richdungsadweam ned im gãnzn boarisch Schbråchraum ainhaitlich san, sondan es gibt jewails mearane faschidane Foamen im Ostmitlboarisch, im Westmitlboarisch und wida ãndare im Noadboarisch und im Sidboarischn. Déswéng is dés fia ned-Boarisch-Schbrecha håibwegs schwa zum faschdê. Boarisch-Schbrech søwa faschdengan åwa maistns a de Foamen fu ãndane boarischn Dialekte wia eanam aigenen.

A Baischbü fia s Ostmitlboarisch (OMB) is dé Tabøn:

Englisch hea doat
inside aina aini hearin drin
outside aussa aussi hearaust draussn
up aufa aufi hearom drom
down åwa åwi hearunt druntn
forth fiara fiari heafoan foan
behind hintre hintre hintn dahinta
over there dãna dãni headãnt hidãnt
over here uma umi hearüm, hearént drüm, drént
closer zuwa zuwi heabai hibai
through duacha duachi duach duach


Dés søwe Baischbü fia s Westmitlboarisch (WMB) wa dãn aso:

Englisch hea doat
inside nai nai hearin drin
outside naus naus hearaust, hearaussn draussn
up nauf nauf hearom drom
down nunta / oba nunta / obi, obe hearunt drunt(n), unt(n)
forth fiara fiari heafoan foan
behind hintre hintre hintn dahinta
over there dauna dauni headaunt hidaunt
over here numa, umma nüwa, niwwa, umme hearim, hearént, hearentabei drim, drént, entabei
closer zuawa / hea zuawi, zuawe / hî heabai hibai
through duacha duachi duach duach


Dialekt: Westlichs Nordboarisch

Richtungsadverbien im Nordboarischn:

Stàndarddaitsch her hi dòu durt
rein + drin aina, aicha aine, aiche herin, herinna(t) drin, drinna(t)
raus + draußen àssa àsse heràs(n), heràst dràss(n), dràst
rauf + droben àffa àffe heroom(at), heruam droom(at), druam
runter + drunten ora, owa oi(che), owe herunt(n) drunt(n)
vor + vorn fira fire hervorn vorn
hinter + hinten hint(r)a hint(r)e herhint(n) hint(n)
nach nòucha nòuche
rüber + drüben iwa, iwara,
umma
iwe, iware,
umme
heream, heriim(a),
herent
dream, driim(a),
drent
auf ... zu + her, hin zoua zoue her(a) hi
ran + dran åne drå
weg weg(ga) weg weg weg
durch durcha durche durch durch
weg ... zu, weg ... von dåna dåne


  • dåne, dåna: "dan-hin", "dan-her"; Owerdaitsche Hòuchspròuch frejers: hindan, herdan (schau àr àf Daitschs Werterbouch). In Naihòuchdaitschn hòut se ner nu von dannen dahòltn.

[dro werkln] Åbkiazungen