Эстонія
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Эсто́нія, Эсто́нская Рэспу́бліка (па-эстонску: Eesti Vabariik) — краіна ў паўночнай Эўропе на ўзьбярэжжы Балтыйскага мора і Фінскае затокі. На поўдні Эстонія мяжуе з Латвіяю, з Расеяю на ўсходзе, а таксама мае марскую мяжу з Фінляндыяй на поўначы.
|
|||||
Нацыянальны дэвіз: няма | |||||
![]() |
|||||
Афіцыйная мова | Эстонская | ||||
Сталіца | Талін | ||||
Найбуйнейшы горад | Талін | ||||
Урад | Парлямэнцкая дэмакратыя Томас Хэндрык Ільвэс Андрус Ансып |
||||
Плошча - Агульная - % вады |
129-е месца ў сьвеце 45 226 км2 4,56% |
||||
Насельніцтва - Агульнае (2005) - Шчыльнасьць |
148-е месца ў сьвеце 1 332 893 29,8/км² |
||||
СУП - Агульны (2005) - на душу насельніцтва |
101-е месца ў сьвеце $18,563 млрд $15 217 |
||||
Валюта | Эстонская крона (EEK ) |
||||
Часавы пас - улетку |
EET (UTC+2) EEST (UTC+3) |
||||
Незалежнасьць - ад СССР |
20 жніўня 1991 | ||||
Дзяржаўны гімн | Mu isamaa, mu õnn ja rõõm | ||||
Аўтамабільны знак | ? | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .ee | ||||
Тэлефонны код | +372 |
||||
Зьмест |
[рэдагаваць] Гісторыя
Асноўны артыкул: Гісторыя Эстоніі
У старажытныя часы Эстонія была заселеная плямёнамі фіна-вугорцаў. Хрысьціянства прыйшло на эстонскую зямлю, калі нямецкія крыжакі і датчане заваявалі краіну ў 1227 годзе. За сваю гісторыю Эстонія знаходзілася пад уладай розных замежных захопнікаў: крыжакоў, Даніі, Швэцыі, Рэчы Паспалітае, і ўрэшце рэшт Расейскай Імпэрыі. Ажно да 1918 году пануючаю клясай заставаліся астзэйскія немцы, рэшткі якіх зьехалі ў Нямеччыну пасьля Другое Сусьветнае Вайны.
Пасьля Кастрычніцкае Рэвалюцыі і распаду Расейскае Імпэрыі, Эстонія 24 лютага 1918 году абвесьціла незалежнасьць. У чэрвені 1940 году краіна была гвалтоўна інкарпараваная ў Савецкі Саюз згода з савецка-нацысцкаю змовай. З 1941 па 1944 год Эстонія была пад нямецкаю акупацыяй, потым — зноў у складзе СССР. Незалежнасьць Эстоніі адноўленая 20 жніўня 1991 году пасьля балтыйскае Пяючае Рэвалюцыі і распаду СССР.
Пасьля канчатковага вываду расейскіх войскаў 31 жніўня 1994 году Эстонія змагла разьвіваць актыўныя сувязі з Заходняю Эўропай. 29 сакавіка 2004 году Эстонія далучылася да NATO, а 1 траўня 2004 году — да Эўрапейскага Зьвязу.
[рэдагаваць] Палітычны лад
Асноўны артыкул: Палітычны лад Эстоніі
Эстонія ёсьць унітарнай дэмакратычнаю рэспублікай. Прэзыдэнт абіраецца аднапалатным парлямэнтам на пяць год. Выкнаўчая ўлада ажыцьцяўляецца ўрадам, які фармуецца прызначаным прэзыдэнтам прэм’ер-міністрам і складаецца з 14 міністраў. Урад прызначаецца прэзыдэнтам з згоды парлямэнту.
Заканадаўчая ўлада належыць аднапалатнаму парлямэнту (Riigikogu — “Дзяржаўная Асамблея”), што складаецца з 101 дэпутата і абіраецца на 4 гады.
Судовая ўлада прадстаўленая Нацыянальным Судом (па-эстонску: Riigikohus), які складаецца зь 17 судзей. Намесьнік Нацыянальнага Суду пажыцьцёва прызначаецца парлямэнтам з намінацыі прэзыдэнта.
[рэдагаваць] Адміністрацыйны падзел
Асноўны артыкул: Адміністрацыйны падзел Эстоніі
Эстонія мае ў сваім складзе 15 адміністрацыйных адзінак — акругаў:
- Акруга Гар’ю (Harjumaa)
- Акруга Гіію (Hiiumaa)
- Акруга Іда-Віру (Ida-Virumaa)
- Акруга Ярва (Järvamaa)
- Акруга Йыґева (Jõgevamaa)
- Акруга Ляанэ (Läänemaa)
- Акруга Ляанэ-Віру (Lääne-Virumaa)
- Акруга Пярну (Pärnumaa)
- Акруга Пылва (Põlvamaa)
- Акруга Рапля (Raplamaa)
- Акруга Саарэ (Saaremaa)
- Акруга Тарту (Tartumaa)
- Акруга Вальґа (Valgamaa)
- Акруга Вільянды (Viljandimaa)
- Акруга Выру (Võrumaa)
[рэдагаваць] Ґеаґрафія
Асноўны артыкул: Геаграфія Эстоніі
Эстонія ляжыць на ўсходнім узьбярэжжы Балтыйскага мора на паўночна-ўсходняй частцы ўсходне-эўрапейскае плятформы, між 57,3 і 59,5 ґрадусамі паўночнае шырыні; і 21,5 і 28,1 ґрадусамі заходняе даўжыні. Сярэдняя вышыня над узроўнем мора — усяго 50 мэтраў.
Прыродныя рэсурсы Эстоніі складаюць гаручыя сланцы (або кукэрсыт) і ізьвясьняк, а таксама лясы, што займаюць 47% тэрыторыі краіны. Эстонія мае больш за 1 400 азёраў (большая частка зь якіх вельмі маля, самае вялікае - возера Пэйпсі мае 3.555 км²), шматлікія балоты, і ўзьбярэжжа даўжынёю 3 794 км з шматлікімі затокамі, пралівамі, бухтамі. Колькасьць выспаў раўняецца прыкладна 1 500, самыя вялікія (якія таксама зьяўляюцца асобнымі акругамі) — Саарэмаа і Гіюмаа.
Найвышэйшая кропка Эстоніі — Суур Мунамяґі на паўднёвым усходзе краіны (318 м).
[рэдагаваць] Клімат
Глядзі надвор’е ў Эстоніі на Weather (па-ангельску), Ilm (па-эстонску) і Pogoda (па-расейску).
[рэдагаваць] Эканоміка
Асноўны артыкул: Эканоміка Эстоніі
Эстонія — сябра Эўрапейскага Зьвязу, буйнейшае ў сьвеце эканамічнае зоны. Пасьля аднаўленьня незалежнасьці краіны ў 1991 годзе адбылася прыватызацыя большасьці энэрґетыкі, тэлекамунікацый, чыгункі і іншых прадпрыемстваў.
Эстонія сталася адной з найбольш дынамічна разьвіваючаюся эканомік усходняе Эўропы і нават сьвету. Яна першаю з былых рэсублік СССР выйшла на ўзровень вытворчасьці 1990 году і перавысіла яго. Самым цяжкім з эканамічнага пункту гледжаньня годам для краіны быў 1999, пад уплывам фінансавае крызы ў Расеі 17 жніўня 1998 году Эстонія была другой балтыйскаю краінай, якая далучылася да Сусьветнай гандлёвай арганізацыі (у лістападзе 1999 году). Ужо да канца 2002 году Эстонія выканала большасьць патрабаваньняў для сяброўства ў Эўрапейскім Зьвязе, і 1 траўня 2004 году сталася сябрам ЭЗ.
Важным чыньнікам буйнага росту эканомікі Эстоніі суць інвэстыцыі фінляндзкіх прадпрыемстваў, што пераносяць шмат вытворчасьці на тэрыторыю краіны.
Моцна разьвіты сэктар інфармацыйных тэхналёґій. Эстонія займае першыя мейсцы ў сьвеце па карыстаньні Інтэрнэтам і выкарыстаньні найноўшых сродкаў сувязі.
Сукупны ўнутраны прадукт per capita складае $12 300 і ёсьць найвышэйшым сярод краінаў Балтыі.
У 1994 годзе Эстонія сталася першаю ў сьвеце краінаю, перайшоўшаю на плоскую шкалу падаткаў, пры якой прыбытак любога памеру абкладаецца па адзіным тарыфе (26%). У студзені 2005 году падатак на даходы фізычных асобаў быў зьменшаны да 24%.
[рэдагаваць] Насельніцтва
Асноўны артыкул: Насельніцтва Эстоніі
Амаль семдзесят адсоткаў насельніцтва складаюць этнічныя эстонцы, астатнія — пераважна расейцы, якія жывуць галоўным чынам у прамысловым паўночным рэґіёне краіны ці ў сталіцы Таліне. Таксама маецца невялікая ґрупа этнічных фінаў.
Паводле перапісу ад 2002 году, этнічны склад Эстоніі наступны:
[рэдагаваць] Рэліґія
Як і ў Латвіі, вернікамі сябе вызначае даволі малая частка насльніцтва Эстоніі (каля аднае траціны). Большасьць вернікаў Эстоніі належаць да лютэранскае канфэсіі. Расейская мяншыня спаведуе праваслаўе. Пры гэтым традыцыйна высокая пашана аддаецца традыцыйным паганскім вераваньням.
Прыкладна 32% насельніцтва залічвае сябе да пэўнае рэліґіі:
- 14,8% Эстонская Эванґелічная Лютэранская Царква
- 13,9% праваслаўныя
- прыкладна 6 000 баптысты
- прыкладна 6 000 каталікі
Таксама маюцца больш дробныя ґрупы пратэстанцкіх і юдэйскіх вернікаў.
[рэдагаваць] Мова
Дзяржаўная мова Эстоніі — эстонская. Шырока распаўсюджаныя расейская і ангельская.
[рэдагаваць] Культура
Асноўны артыкул: Культура Эстоніі
Эстонія вядомая, як краіна з найвышэйшым у сьвеце ўзроўнем пісьменнасьці.
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
- Афіцыйная старонка эстонскае дзяржавы (eRiik)
- Вірдуальны Ґід па Эстоніі
- Estonica – Эстонія ад A да Z
- Краявіды Эстоніі
- Мапа Эстоніі
Краіны Эўропы |
---|
Азэрбайджан | Альбанія | Андора | Армэнія | Аўстрыя | Баўгарыя | Беларусь | Босьнія і Герцагавіна | Бэльгія | Ватыкан | Вугоршчына | Вялікабрытанія | Гішпанія | Грузія | Грэцыя | Данія | Ірляндыя | Ісьляндыя | Італія | Казахстан¹ | Кіпр | Латвія | Летува | Ліхтэнштайн | Люксэмбург | Малдова | Мальта | Манака | Нарвэгія | Нідэрлянды | Нямеччына | Партугалія | Польшча | Расея¹ | Рэспубліка Македонія | Румынія | Сан-Марына | Славаччына | Славенія | Сэрбія | Турцыя¹ | Украіна | Фінляндыя | Францыя | Харватыя | Чарнагорыя | Чэхія | Швайцарыя | Швэцыя | Эстонія |
Залежныя тэрыторыі: Акратыры | Выспа Мэн | Гернсі | Гібралтар | Ян Маен | Джэрсі | Дэкелія | Свальбард | Фарэрскія выспы |
¹ Часткова знаходзіцца ў Азіі |