Чырвонае возера

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.


Чырво́нае во́зера, (па-расейску: Червоное озеро) - возера ў Жыткавіцкім раёне Гомельскай вобласьці, зьяўляецца найбуйнейшым на Палесьсі (3-е паводле плошчы возера на Беларусі). Яно мае некалькі назваў: Чырвонае, Князь-возера, Княж-возера, Палескае мора, Чырвонае Палесьсе.

Зьмест

[рэдагаваць] Возера ў лічбах

Плошча возера – каля 40 км². Найбольшая глыбіня – 2,9 м. Даўжыня – 11,6 км. Найбольшая шырыня – 5 км. Даўжыня берагавой лініі – 30 км. Аб'ём вады – 27,3 млн. м³. Плошча вадазбору – 280 км². Возера знаходзіцца ў басэйне ракі Прыпяць, за 19 км ад Жыткавічы, каля вёскі Ляхавічы. Ляжыць на ўзроўні 136,4 м. Заходнія схілы катлавіны зліваюцца з прылеглымі асушанымі балотамі, паўднёвыя вышынёй 20—25 м. Берагі нізкія, тарфяністыя. Дно сапрапелістае (сапрапель здабываецца на ўгнаеньне), уздоўж паўночна-ўсходніх і паўднёва-заходніх берагоў пясчанае й пясчана-ілістае. 5 астравоў агульнай плошчай 0,06 км². Упадаюць некалькі каналаў, у тым ліку Восаўскі, Дубрава й Чырвонаазёрскі, рэчка Дзямянка; выцякаюць каналы Азёрны, Жыткавіцкі й Марахораўскі. Выкарыстоўваецца ў рыбагаспадарчых і рэкрэацыйных мэтах, як крыніца вады на арашэньне.

Невялікая глыбіня, адкрытая катлавіна, зручная для ветравога мяшаньня, спрыяюць раўнамернаму размеркаваньню тэмпературы ў тоўшчы воды. Таму ўлетку ўвесь час назіраецца гоматэрмія. Вада ў возеры малапразрыстая (0,6 м), бурага колеру. Ледастаў з канца лістапада да канца сакавіка — пачатку красавіка. Адзначаецца пастаянны дэфіцыт кіслароду, высокая колернасьць вады, зімой здараюцца заморы рыбы. Зарастае вельмі слаба. Пры моцным ветравым мяшаньні павярхоўныя пласты дновых адкладаньняў, мелых вадкую кансістэнцыю, взмучываецца, вада становіцца бруднай. Узімку пры таўшчыні лёду 50—60 см пласт вады амаль цалкам знікае й лёд кладзецца на дно возера.

Падчас меліярацыйных прац да 1970 г. вадазбор возера паменшыўся на 200 км². Амаль адзінай крыніцай сілкаваньня засталіся атмасферныя ападкі. Для ўзнаўленьня возера былі складзены тэхніка-эканамічныя разлікі, паводле якіх прадугледжваецца ўзнаўленьне й павелічэньне вадазборнага пляца амаль на 130 км². Да цяперашняга часу ў возера вернутая рака Дзямянка, скарочаны сьцёк у канал Азёрны. Скончаная распрацоўка «ТЭА комплексу мерапрыемстваў па паляпшэньні воднага рэжыму возера Чырвонае», рэкамендаванага да рэалізацыі.

З торфапрадпрыемства, пабудаванага на заходнім беразе, у возера помпамі запампоўваецца вада. Прыход у зімовы час складае 1,5 тыс. м³/г, улетку — 2 тыс. м³/г. Паступленне грунтавых, больш мінералізаваных вод спрыяе паляпшэньню гідралагічнага й гідрахімічнага рэжыму возера. Абследаваньні, выкананыя ўлетку 1985 г., паказалі, што агульная мінералізацыя вады склала 180—185 мг/л, актыўная рэакцыя нейтральная (рН 6,90), празрыстасць 0,6 м. Варта адзначыць падвышанае ўтрыманьне біягеньных элементаў й арганічнага рэчыва.

[рэдагаваць] Выкарыстаньне возера

Выкарыстаньне возера ў цяперашні час шматбаковае. Вядзецца здабыча бузы з гадавым аб'ёмам да 100 тыс. т, ажыццяўляецца плот вады для абрашэньня й сажалак рыбгас. З захаду да возера прымыкаюць тарфяныя палі, на якіх вядзецца здабыча торфу. На частцы торфараспрацовак агульнай плошчай каля 2,5 тыс. га праводзіцца аднаўленьне балот. Зараз гэтыя ўчасткі ўяўляюць сабой сажалкі, падзеленыя дамбамі. Глыбіня вады ў іх вагаецца ад 0,5 да 1,5 м, у каналах – ад 1,5 да 3 м. Усё гэта стварае спрыяльныя ўмовы для гнездаваньня многіх відаў водна-балотных птушак.

Асноўныя тыпы выкарыстоўваньня тэрыторыі – лесагаспадарчае й паляўнічае. Найбольш інтэнсіўна выкарыстоўваюцца лясы на землях ЛПГ «Ляскавічы», паколькі яны самыя даступныя й маюць найбольш прадуктыўны дрэвастой. Паляваньне вядзецца на ўсёй тэрыторыі патэнцыяльнай ТВП. Вельмі папулярныя для паляваньня на вадаплаўных забалочаныя торфапляцоўкі, дзе зараз пабудавана паляўнічая база й вядуцца работы па стварэньню неабходнай інфраструктуры. Актыўна развіваецца й міжнародны паляўнічы турызм.

Возера мае таксама рыбагаспадарчае значэньне. Асноўным кірункам з'яўляецца гадоўля карпа й карася. Возера Чырвонае й затопленыя тарфянікі арандуюцца пад аматарскае рыбалоўства. Арандатары праводзяць зарыбленьне вадаёмаў, ажыццяўляюць кантроль за іх выкарыстоўваньнем. Ва ўгодзьдзі мясцовае насельніцтва збірае ягады й грыбы, нарыхтоўвае дровы й сена. Акрамя таго, тут разводзіцца каштоўны пушны звярок — андатра.

[рэдагаваць] Фаўна

Вялікі арлец
Вялікі арлец

Буйны масіў забалочаных цяжкадаступных лясоў у басейне возера Чырвонае й пойме ракі Случ з’яўляецца адным з самых важных у краіне месцам гнездаваньня 6-8 пар глабальна пагражаемага віду – вялікага арляца Aquila clanga. Тут таксама адзначана гнездаваньне занесеных у Чырвоную кнігу Рэспублікі Беларусь шэрага жураўля Grus grus, чорнага бусла Ciconia nigra, арлана-белахвоста Haliaeetus albicilla, малога арляца Aquila pomarina, арла-вужаеда Circaetus gallicus, пугача Bubo bubo і беласпіньнага дзятла Dendrocopos leucotos. Мяркуецца гнездаваньне такога рэдкага віду, як барадатая кугакаўка Strix nebulosa. У зімовы час гэта тэрыторыя з’яўляецца паляўнічым участкам арла-маркута Aquila chrysaetos.

Ядро фаўністычнага комплексу утвараюць віды, экалагічна звязаныя з ляснымі й балотнымі экасістэмамі. У выніку малой асвоенасьці й цяжкадаступнасьці тэрыторыі тут жывуць найбольш рэдкія й экалагічна адчувальныя прадстаўнікі фаўны рэгіёна, у тым ліку й пагражаемыя ў Эўропе віды: выдра Lutra lutra, рачны бабёр Castor fiber, рысь Lynx lynx, воўк Canis lupus, балотная чарапаха Emys orbicularis, квакша Hyla arborea.

Ва ўгодзьдзі жывуць практычна ўсе паляўнічыя віды млекакормячых: дзік Sus scrofa, казуля Capreolus capreolus, лось Alces alces, заяц-бяляк Lepus timidus, заяц-русак Lepus europaeus, андатра Ondatra zibethica, вавёрка звычайная Sciurus vulgaris, лісіца звычайная Vulpes vulpes, куніца лясная Martes martes, тхор лясны Mustela putorius, ласка Mustela nivalis, гарнастай Mustela erminea, норка амерыканская Mustela vison, янотападобны сабака Nyctereutes procyonoides.

[рэдагаваць] Флора

Флора ТВП зараз моцна зьбедненая ў выніку дзейнасьці чалавека.

З флярыстычнага пункту гледжаньня найбольш каштоўнымі зьяўляюцца старыя шырокалісцёвыя й хвойныя лясы, якія растуць па сухіх градах сярод балот і насычаны рэдкімі відамі раслін. Прыродаахоўны інтарэс уяўляюць таксама нізіньныя балоты й лугі, якія прымыкаюць да возера Чырвонае. Менавіта тут адзначана трысьцяніца мурожнікавая Scolochloa festucacea – вельмі рэдкі від злакаў, які быў знойдзены ў Гомельскай вобласьці ўпершыню. Цікава, што на ўчастках, забалочаных каля 15 гадоў назад, пачынаюць з’яўляцца рэдкія віды раслін, і можна меркаваць, што пры аднаўленьні натуральнага гідралагічнага рэжыму адбудзецца паступовае з’яўленьне расліньных супольніцтваў, якія раслі тут да асушэньня.

[рэдагаваць] Неспрыяльныя фактары

Асноўнымі відамі пагроз для прыродных супольніцтваў ТВП з’яўляюцца торфараспрацоўкі й звязанае з імі асушэньне, пажары й лесанарыхтоўкі.

У выніку асушэньня й торфараспрацоўкі балотнага масіву “Булеў Мох” быў парушаны гідралагічны рэжым возера, адбылася трансфармацыя прылягаючых лясных супольніцтваў у збедненыя меліярацыйна-ўтвораныя фітацэнозы. Нягледзячы на тое, што старая торфараспрацоўка затоплена, гідралагічны рэжым тэрыторыі да гэтага часу цалкам не аднавіўся. Зараз торфаздабыча вядзецца на поўначы ад ТВП. Сучасныя пляцоўкі здабычы торфу прылягаюць непасрэдна да самых каштоўных участкаў лесу й парушаюць яго гідралагічны рэжым.

Негатыўны ўплыў на гідралагічны рэжым тэрыторыі аказваюць і меліярацыйныя каналы, якія праходзяць праз леса-балотны масіў.

Пажары з’яўляюцца вынікам парушэння гідралагічнага рэжыму, узнікшага з-за асушэньня тэрыторыі. Найбольшую страту яны прыносяць у засушлівыя гады – толькі ў 2002 годзе тут выгарэла некалькі сотняў гектараў лесу. Так як дарожная сетка развіта слаба, тушыць гэтыя пажары вельмі цяжка.

Высечкі лесу з-за высокай забалочанасьці тэрыторыі носяць абмежаваны характар і праводзяцца ў асноўным на ўзвышшах. Тым не менш, захоўваецца пагроза высечкі старых лясоў па ўскраінах балот і градах, якія з’яўляюцца месцамі пражывання й росту рэдкіх жывёл і раслін. Такія месцы неабходна ўзяць пад ахову.

[рэдагаваць] Неабходныя меры аховы

Для захаваньня аднаго з важнейшых у Беларусі месцаў гнездаваньня вялікага арляца неабходна прыдаць угодзьдзю статус рэспубліканскага ландшафтнага заказніка й распрацаваць шматгадовы план кіраваньня. Асабліва важна звесьці да мінімуму, а пасля й ўвогуле выключыць негатыўны ўплыў торфаздабычы на гідралагічны рэжым ляснога масіву.

У перспектыве, па меры іх вываду з эксплуатацыі, трэба праводзіць затапленьне тарфяных палёў на тэрыторыях, што прылягаюць да ўгодзьдзя.

Для амаладжэньня возера Чырвонае й ператварэньні яго ў высокапрадуктыўны вадаём неабходны ўздым узроўня не менш чым на 70—80 см.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі