Ёган Вольфґанґ фон Ґётэ

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Ёган Вольфґанґ фон Ґётэ
Ёган Вольфґанґ фон Ґётэ

Ґётэ, Ёган Во́льфґанґ фон (Гётэ, Ёган Во́льфганг фон) (па-нямецку: Johann Wolfgang von Goethe) (28 жніўня 174922 сакавіка 1832) — вялікі нямецкі паэт, пісьменьнік і навуковец.

Зьмест

[рэдагаваць] Пачатак жыцьця

Ґётэ нарадзіўся ў Франкфурце-на-Майне ў сям'і заможнага адваката. Яго першыя літаратурныя спробы адносяцца да васьмігадовага ўзросту. Ня надта суровае хатняе выхаваньне і адукацыя, а потым вольныя студэнцкія гады пакідалі маладому паэту багата часу для чытаньня і літаратурных спробаў ува ўсіх жанрах і стылях эпохі Рэнэсансу, так што да ўзросту ў 19 гадоў, калі цяжкая хвароба прымусіла яго прыпыніць навучаньне, Ґётэ ўжо валодаў прыёмамі вэрсыфікацыі і драматургіі і быў аўтарам немалой колькасьці твораў, большасьць зь якіх потым зьнішчыў. Адмыслова была захаваныя толькі «Кніга Анэта» (1767) — зборнік вершаў, прысьвечаных Анэце Катарыне Шонкопф, дачцэ гаспадара карчмы, дзе Ґётэ часта абедаў, і пастаральная камэдыя «Настрой закаханага» (1767). У жыцьці Ґётэ было шмат жанчынаў, у каханьні да іх ён чэрпаў натхненьне да новых і новых вершаў, аднак ён так ня быў здольны да працяглых адносін.

[рэдагаваць] «Штурм і ціск»

Вывучаў права ў Ляйпцыґу і Страсбурґу па волі бацькі, хаця сам не хацеў зьвязваць лёс з гэтай прафэсіяй. На страсбурскі пэрыяд прыпадае каханьне Ґётэ да маладой Фрыдэрыкі Брыён. Свае пачуцьці малады паэт пачаў выражаць вершамі.

Помнік Ґётэ ў Франкфурце
Помнік Ґётэ ў Франкфурце

Ёган Ґётэ ўзначаліў літаратурны бунт супраць прынцыпаў, усталяваных тэарэтыкамі Асьветы. У Страсбурґу Ґётэ пазнаёміўся з Ёганам Готфрыдам Гердэрам, вядучым крытыкам і ідэолягам руху «Штурм і ціск», які будаваў пляны стварэньня ў Нямеччыне новай вялікай літаратуры. Захапленьне Гердэра Шэксьпірам, Осіянам, ангельскай паэзіяй і фальклёрам адчыніла новыя гарызонт перад маладым паэтам, чый талент тады толькі пачынаў раскрывацца. У гэты час паэт напісаў сваю першую п'есу, «Ґётц фон Бэрліхінґен», а празь некалькі год і трагедыю «Эґмонт».

Ґётэ дапамагаў Гердэру зьбіраць народныя песьні і склаў шмат вершаў на манеру народнай песьні. Палкае шчасьце побач з Фрыдэрыкай Брыён знайшло выраз у яскравай вобразнасьці і пяшчотнасьці вершаў, як «Сустрэча і разьвітаньне», «Травеньская песьня», «З размаляванай стужкай»; дакоры сумленьня ад раставаньня зь ёй адлюстраваліся ў сцэнах пакінутасьці і адзіноты ў яго вялікіх паэмах. Пад уплывам нешчасьлівага каханьня да дзяўчыны сябра зьявіліся «Пакуты маладога Вэртэра», якія праславілі Ґётэ на ўвесь сьвет. Пачалася праца над славутым «Фаустам».

Пасьля заканчэньня навучэньня Ґётэ працаваў адвакатам у Франкфурце. Яму не падабаўся гэты занятак, але іншым чынам ён ня мог зарабіць сабе на жыцьцё.

[рэдагаваць] Пры Ваймарскім двары

У 1775 малады герцаг Ваймарскі Карль-Аўґуст запрасіў Ґётэ на пасаду міністра. Для паэта пачаўся пэрыяд чынавецкай кар'еры ўва ўрадзе невялічкага герцаґства. Не прыпыняе Ґётэ і пісьменьніцкую дзейнасьць, зьяўляюцца баляды як «Эльфійскі князь» і «Рыбак».

Адзінаццаць гадоў пры ваймарскім двары карэнным чынам зьмянілі жыцьцё паэта. Ґётэ заўсёды знаходзіўся ў цэнтра сьвецкага жыцьця, быў сябрам герцаґскай Тайнай рады, а потым — дзяржаўным міністрам. Ён займаўся разьвіцьцём інфраструктуры, фінансамі, рэкрутаваньнем войска, здабычай выкапняў і іншым. Многія гады ён правёў вывучаючы геалёгію, мінэралёгію, батаніку, анатомію. Эмацыйнасьць і бунтарства яго маладосьці адыходзяць на, саступаючы мейсца новым ідэалам: стрыманасьці, самакантролю, ураўнаважанасьці, гармоніі.

Вялікая занятасьць у дзяржаўных справах перашкаджае Ґётэ завяршаць пачатыя творы — «Вільгельм Майстар», «Эґмонт», «Іфіґенія», «Тарката Таса». Паэт бярэ адпачынак на паўтары гады і ад'яжджае ў Італію, дзе займаецца выяўленчым мастацтвам і чытаньнем.

[рэдагаваць] Клясычны пэрыяд

Ґётэ ў Італіі
Ґётэ ў Італіі

З ад'ездам Ґётэ ў Італію (17861788) «пачаўся клясычны» пэрыяд у яго творчасьці.

Вярнуўшыся ў Ваймар у 1789 годзе, Ґётэ наступныя шэсьць год шмат вандраваў, наведаў Вэнэцыю, суправаджаў герцага ў яго паездцы ўва Ўроцлаў, удзельнічаў у вайсковай кампаніі супраць Напалеона. У чэрвені 1794 году ён пазнаёміўся з Фрыдрыхам Шылерам, які прасіў дапамогі ў выданьні часопісу, а пасьля жыў галоўным чынам у Ваймары. Сяброўства з Шылерам, сумесная праца над сатырычнымі Ксэніямі (1796), балядамі (1797) сталіся для Ґётэ выдатным творчым стымулам. Былі скончаныя і апублікаваныя многія яго творы, у тым ліку «Рымскія элегіі». Былі завершаныя «Гады вучэньня Вільгельма Майстра», працягнулася праца над «Фаустам», зьявіліся некалькі новых твораў («Алексыс і Дора», «Амінтас», «Герман і Даратэя» і іншыя). Ёган Ґётэ напісаў у прозе «Гутаркі нямецкіх эмігрантаў».

У 1806 годзе Ґётэ ажаніўся з Хрыстыянай Вульпіюс, маладой жанчынай, ад якой меў шмат дзяцей, зь якіх, аднак, выжыў толькі сын Аўґуст.

Слава Ёгана Ґётэ распаўсюджвалася шырэй і шырэй. Паклоньнікі з розных краінаў зьяжджаліся ў Ваймар, каб выказаць яму сваю пашану. Сам паэт, аднак, усё больш хаваўся ад людзей і іх меркаваньняў, будуючы ў сваёй творчасьці ўласны сьвет прыгажосьці і ідэальных формаў. Ґётэ пачаў займацца прыродазнаўствам.

Калі ў Нямеччыне і Эўропе народы падняліся супраць панаваньня Напалеона, Ґётэ забараніў свайму сыну далучыцца да вызвольнай барацьбы, бо ўзьвялічваў асобу Напалеона і быў супраць вайны і кровапраліцьця. Паэт стаў у апазыцыю падымаючымся нацыянальным і дэмакратычным рухам.

[рэдагаваць] Канец жыцьця

Да самой сьмерці Ґётэ працягваў быць актыўным пісьменьнікам і палымяным каханкам. Свае пачуцьці да чарговай пасіі Марыяны фон Вілемар ён выразіў у «Заходне-ўсходнім дыване».

Свае ўспаміны Ґётэ ўвасобіў у творы «Сачыненьне і праўда». Незадоўга перад сваёй сьмерцю ён скончыў другую частку драмы «Фауст», яшчэ аднаго знакавага твору, над якім Ґётэ працаваў доўгія дзесяцігодзьдзі. У гісторыі доктара Фауста Ёган Ґётэ паказвае шлях шукаючага чалавека ад заблытанага жыцьця да паразуменьня яго сапаўднага закліканьня — службы грамадзтву.

Вялікі паэт памёр у Ваймары ўва ўзросьце 83 год.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі