Ягайла
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Ягайла (у хросьце - Якуб, у каранацыі на польскі трон - Уладзіслаў II, 1348(?) - 1 чэрвеня 1434) - вялікі князь Вялікага княства Літоўскага ў 1377-92, кароль Польшчы ў 1386-1434. Сын Альгерда (малодшы з 11 яго сыноў) і цвярской князёўны Ульяны, унук Гедзіміна. Заснавальнік дынастыі Ягелонаў. На велікакняжацкі прастол прызначаны воляю бацькі. Быў хаўрусьнікам Залатой Арды, аднак у час Кулікоўскай бітвы 1380 г. не аказаў дапамогі Мамаю. У 1380 г. заключыў сэпаратныя пагадненьні з Тэўтонскім і Лівонскім ордэнамі, апошняму перадаў землі Жмудзі. Аднак сталыя пагрозы з боку крыжакоў і Маскоўскага княства вымусілі Ягайлу пайсці на хаўрус з Польшчай.
У 1386 г. Ягайла ажаніўся з польскай каралевай Ядзьвігай (каранаваная ў 1384) і выбраны каралём Польшчы. Напярэдадні каранацыі ён вымушаны быў паўторна прыняць хрост (у праваслаўі быў хрышчаны пад імем Якуба) паводле каталіцкага абраду пад імем Уладзіслава. Пры каранацыі абяцаў аб’яднаць сваю дзяржаву з Польшчай, далучыць да рымска-каталіцкай царквы не толькі паганскую Жмудзь, якая складала каля 8% насельніцтва княства, але і праваслаўных ліцьвінаў. У 1385 г. заключыў з Польшчай г. зв. Крэўскую унію (у замку Крэва, цяпер Ашмянскі р-н). У хаўрусе зь Беларуска-Літоўскай дзяржавай палякі бачылі залог утварэньня вялікай і магутнай Польшчы, сродак уратаваньня сваёй краіны ад анархіі, што ўзнікла ў пэрыяд міжкаралеўя.
У хуткім часе пасьля каранацыі і падпісаньня Крэўскай уніі Ягайла зь Ядзьвігай прыехалі ў Вільню, дзе зьнішчылі паганскія сымбалі (непагасны агонь у гонар Перуна, абагаўляных зьмей, высеклі сьвятарныя гаі), раздавалі навахрышчаным белыя суконныя сьвіткі, скураныя боты і грошы (таму асобныя паганцы хрысьціліся па 2 разы і больш). У Вільні Ягайла заснаваў каталіцкія біскупства і 7 плебаній (прыходаў). У час паездак па Беларусі ён закладваў касьцёлы і кляштары, напр., у мяст. Абольцы (Талачынскі раён), в. Быстрыца (Астравецкі раён), якія пашыралі тут каталіцкую веру.
Вяртаючыся ў Польшчу, Ягайла пакінуў намесьнікам у Літоўскай Русі свайго брата Скіргайлу. З мэтай умацаваньня сваёй апоры і пашырэньня каталіцтва сярод фэўдалаў Беларуска-Літоўскай дзяржавы Ягайла выдаў у 1387 г. прывілей, паводле якога фэўдалам, што прынялі каталіцтва, даваліся дадатковыя правы і вольнасьці. Гэта выклікала незадавальненьне праваслаўных, што выкарысталі князі Кейстут і яго сын Вітаўт. Ягайла зьняволіў іх у Крэўскім замку, дзе Кейстут памёр, а Вітаўт уцёк адтуль і з дапамогай крыжацкага войска захапіў уладу ў Вялікім княстве Літоўскім, а Скіргайлу саслаў намесьнікам у Кіеў. Зімой 1390 г. войскі Ягайлы пасьля 10-дзённай аблогі авалодалі Берасьцейскім замкам, які абаранялі войскі Вітаўта. У выніку кампраміснага Остраўскага пагадненьня 1392 г. Ягайла адмовіўся ад велікакняжацкай пасады і прызнаў пажыцьцёвым гаспадаром (вялікім князем) Беларуска-Літоўскай дзяржавы Вітаўта (у хросьце Аляксандар), а сам застаўся ў Каралеўстве Польскім. У 1387 г. яго намаганьнямі да Польшчы далучана частка Галіцкай Русі, што да таго належала Вугоршчыне.
У 1400 ён рэарганізаваў Кракаўскі ўнівэрсытэт (заснаваны ў 1364 г. Казімерам III) на ўзор Парыскага ўнівэрсытэту, і з таго часу ён завецца Ягелонскім.
На працягу 1409-1411 Ягайла вёў "вялікую вайну" супраць нямецкіх рыцараў, якія захапілі паўночна-ўсходнія землі Польшчы. У час Грунвальдзкай бітвы (22 ліпеня 1410) ён узначальваў усе саюзныя войскі (91 харугва, каля 32 тыс. чалавек). У выніку гэтай бітвы армія крыжакоў была разгромленая і фактычна перастала існаваць, загінула 50 тыс. нямецкіх рыцараў, у т.л. гросмайстар Ульрых фон Юнґінґен. Вынікі перамогі замацаваны Тарунскім мірам 1411 г. Гэта спыніла аґрэсію Тэўтонскага ордэна і абумовіла яго хуткі заняпад як дзяржавы, судзейнічала эканамічнаму разьвіцьцю Польшчы і Беларуска-Літоўскай дзяржавы, якія атрымалі магчымасьць шырэй удзельнічаць у міжнародным гандлі на Балтыцкім моры.
На Гарадзельскім сойме 1413 г., які юрыдычна замацоўваў канфэдэрацыю Вялікага княства Літоўскага і Польскага каралеўства, было вырашана, што Вялікае княства Літоўскае без волі караля і сэнату не абірае сабе князя, у сваю чаргу Польшча бязь ведама Вялікага княства Літоўскага не абірае сабе караля. Адна з грамат гэтай уніі прадугледжвала прыём у польскія гербавыя брацтвы 47 сем’яў фэўдалаў Беларуска-Літоўскай дзяржавы. Адначасова Ягайла і Вітаўт абяцалі прызначаць на дзяржаўныя пасады пераважна фэўдалаў-католікаў, якія прынялі польскія гербы, і даваць ільготы каталіцкім установам. Але унія гарантавала захаваньне адасобленасьці ўлады вялікага князя. Гэтым пакладзены пачатак палітычнага хаўрусу Польшчы з Беларуска-Літоўскай дзяржавай.
Пасьля сьмерці Вітаўта вялікім князем у Беларуска-Літоўскай дзяржаве стаў брат Ягайлы Сьвідрыгайла, які быў заступнікам праваслаўнай царквы і распачаў вайну з Польшчай. Супраць яго выступіў падтрыманы палякамі брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч, які абвясьціў сябе вялікім князем, а Сьвідрыгайлу выгнаў у Малдавію. Ягайла абяцаў, што ня будзе ператвараць праваслаўныя цэрквы ў касьцёлы, дасьць усім свабоду веравызнаньня і пакіне ўсе саслоўі ў іх правах.
Ягайла памёр на 86-м годзе жыцьця ў час міжусобіц паміж Сьвідрыгайлам і Жыгімонтам І. Ад першых дзьвюх жонак (Ядзьвігі і Ганны) Ягайла не меў дзяцей, ад жонкі Сафіі Друцкай меў 2 сыноў - Уладзіслава і Казімера. Першы сын у 10-гадовым узросьце быў выбраны каралём Польшчы (пад апекаю маці) пад імем Уладыслава III, у 15-гадовым узросьце стаў каралём і Вугоршчыны, а ў 21 год загінуў у баі супраць туркаў пад Варнай. Другі сын у 1440 г. выбраны вялікім князем Вялікага княства Літоўскага, а у 1444 пад імем Казіміра ІV выбраны каралём Польшчы.
48-гадовае караляваньне Ягайлы было пэрыядам значных палітычных, эканамічных і культурных посьпехаў у гісторыі Польшчы і Беларусі. Гісторыкі славяць Ягайлу за шчодрасьць, цьвярозасьць (піў толькі ваду), аднак папракаюць за тое, што занадта прыслухоўваўся да парад вяльможаў і шляхты.
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
- Игорь Литвин: "Затерянный мир, или малоизвестные страницы белорусской истории", §16 Наследники Ягайлы и его наследие (мастацкі твор)
- Гэты тэкст напісаны пры дапамозе матэрыялаў старонкі Гісторыя Беларусі. Асобы.
Папярэднік: Кейстут |
Вялікі князь літоўскі 1382-1392 |
Наступнік: Вітаўт |
Папярэднік: Ядзьвіга |
Кароль польскі 1386–1434 |
Наступнік: Уладыслаў III |