Латвія

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Рэспу́бліка Ла́твія (па-латыску: Latvijas Republika) знаходзіцца ў Паўночнай Эўропе, у цэнтры Прыбалтыкі. Латвія складзеная з чатырох гістарычных рэґіёнаў: Курляндыя (Kurzeme) на паўднёвым захадзе, Лівонія (Vidzeme) на паўночным захадзе, Зэмґалія (Zemgale) на паўночным усходзе і Латґалія (Latgale) на паўднёвым усходзе. На поўдні Латвія мяжуе зь Беларусьсю і Летуваю на ўсходзе — з Расеяю, на поўначы — з Эстоніяй. З захаду краіна амываецца Балтыйскім морам. Латвія — сябра NATO і Эўрапейскага Зьвязу.

Latvijas Republika
Сьцяг Латвіі Герб Латвіі
(Сьцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: Tēvzemei un Brīvībai
Месцазнаходжаньне Латвіі
Афіцыйная мова Латыская
Сталіца Рыґа
Найбуйнейшы горад Рыґа
Урад Рэспубліка
Валдзіс Затлерс
Айґарс Калвітыс
Плошча
 - Агульная
 - % вады
123-е месца ў сьвеце
64 589 км2
1,5%
Насельніцтва
 - Агульнае (2005)
 - Шчыльнасьць
138-е месца ў сьвеце
2 290 237
35/км²
СУП
 - Агульны (2005)
 - на душу насельніцтва
93-е месца ў сьвеце
$29,42 млрд
$12 800
Валюта Латвійскі лат (LVL)
Часавы пас
 - улетку
EET (UTC+2)
EEST (UTC+3)
Незалежнасьць
 -Абвешчаная
 -Прызнаная
 -Згубленая

 -Абвешчаная
 -Прызнаная
Ад Расейскай Імпэрыі
18 лістапада 1918
11 жніўня 1920
17 чэрвеня 1940
Ад СССР
4 траўня 1990
21 жніўня 1991
Дзяржаўны гімн Dievs, sveti Latviju
Аўтамабільны знак LV
Дамэн верхняга ўзроўню .lv
Тэлефонны код +371
Мапа Латвіі

Зьмест

[рэдагаваць] Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Латвіі

У Сярэднявеччы вядомыя як Лівонія, землі сучаснае Латвіі з 13 стагодзьдзя належалі да крыжацкага Лівонскага Ордэну. Пасьля заняпаду Ордэну Латвія трапіла ў склад Рэчы Паспалітае. У 18 і 19 стагодзьдзях Латвія паступова была захопленая Расейскаю Імпэрыяй.

18 лістапада 1918 году Латвія абвясьціла незалежнасьць ад ахопленай Рэвалюцыяй Расеі. З 1934 году Латвія была аўтарытарнай дзяржаваю.

17 ліпеня 1940 году Латвія была акупаваная савецкімі войскамі згодна з савецка-фашысцкім Пактам Молатава-Рыбэнтропа і ўключаная ў склад Савецкага Саюзу на правах рэспублікі. Да пачатку 1990-х гадоў Латвія была савецкаю рэспублікай, пакуль "Перестройка" зноў не абудзіла незалежніцкі рух у краіне.

21 жніўня 1991 году Латвія аднавіла свой сувэрэнітэт. Маладая дзяржава адразу ўзяла курс на эўраінтэґрацыю, не стала далучацца да пост-савецкага аб'яднаньня СНД. Напачатку 21 стагодзьдзя Латвія сталася чальцом NATO і Эўрапейскага Зьвязу.

[рэдагаваць] Ґеаґрафія

Латвія у асноўным пакрытая лясамі, што займаюць 40% яе тэрыторыі. Ляндшафт багаты халмамі і азёрамі. Узьбярэжжа Балтыйскага мора гамаґеннае. З фаўны распаўсюджаныя алені, лісы, ласі, ваўкі, бабры.

[рэдагаваць] Адміністрацыйны падзел

Латвія дзеліцца на 26 раёнаў і 7 гарадоў асаблівага статусу.

[рэдагаваць] Буйнейшыя гарады

Асноўны артыкул: Гарады Латвіі

[рэдагаваць] Эканоміка

Найважнейшая галіна прамысловасьці Латвіі - машынабудаўніцтва. Акрамя таго, важную ролю грае марское рыбалоўства, вытворчасьць мэблі і тэкстыльная прамысловасьць. Найважнейшыя эканамічныя партнэры Латвіі - краіны Паўночнае Эўропы, таксама важная роля належыць транзыту нафты і нафтавых прадуктаў зь Беларусі і Расеі. Традыцыйна вялікае значэньне мае турызм, што зноў перажывае рост пасьля атрыманьня незалежнасьці.

[рэдагаваць] Транспарт

Транспартная інфраструктура Латвіі добра разьвітая. Цэнтар транспартнай сеткі — сталіца Рыґа.

[рэдагаваць] Чыгунка

За апошнія 10 гадоў чыгунка перажыла масыўнае зьніжэньне пасажырапатоку. Найбуйнейшае прадпрыемства чыгункі — LDZ (Latvijas Dzelzceli). Важнымі застаюцца таварныя перавозкі да балтыйскіх портаў, прадмесныя электрычкі у рыскай аґлямэрацыі, пасажырскія перавозкі з Рыґі ў Даўґаўпілс, а таксама з Рыґі ў Вільню, Каўнас, Менск, Маскву і Санкт-Пэтэрбурґ.

[рэдагаваць] Авіяцыйны транспарт

Буйнейшы аэрапорт краіны знаходзіцца ў Рызе. Таксама там мяшкае найбуйнейшая авіякампанія Латвіі — Baltic International, што ажыцьцяўляе рэйсы ў Скандынавію, краіны Цэнтральнае Эўропы і іншыя краіны Прыбалтыкі.

[рэдагаваць] Аўтамабільны транспарт

Латвія мае прамяную сыстэму шаш з цэнтрам у Рызе. Важнае значэньне мае аўтастрада Via Baltica, што йдзе праз усю краіну з поўначы на поўдзень праз Рыґу.

[рэдагаваць] Карабельны транспарт

Марскі транспарт на Балтыцы — важны складнік транспартнае сыстэмы рэґіёну зь Сярэднявечча. Марскія порты Латвіі — Рыґа, Вэнтспілс і Ліепая. Паромныя маршруты злучаюць Латвію з краінамі Скандынавіі, Польшчаю, Нямеччынай. Акрамя таго, багата марскіх камунікацый ідуць уздоўж латыскга ўзьбяэжжа.

[рэдагаваць] Насельіцтва

У 2001 годзе насельніцтва Латвіі склала 2 385 231 чалавек. Зь іх: 59% — латышы, 29% — расейцы, 4% — беларусы, 3% — украінцы, 2,5% — палякі, 1% — летувісы, 1,5% — іншыя этнічныя ґрупы (сярод іх эстонцы, немцы, лівы). У Латвіі дагэтуль здараюцца канфлікты вакол расейскае меншасьці, бо ейныя прадстаўнікі часта адмаўляюцца атрымліваць латыскае грамадзянства па ўстаноўленай працэдуры, якая прадугледжвае іспыт па латыскай мове, а латыскія ўлады парушаюць права расейцаў на навучаньне на роднай мове. Прыкладна палова расейскамоўных мае статус неграмадзянаў і пазбаўленыя права голасу на выбарах і іншых прэфэрэнцыяў.

Насельніцтва Латвіі паводле этнічнага паходжаньня, з 1935 па 1989 гг., у тысячах
  1935 1959 1970 1979 1989
Этнічнае паходжаньне Колькасьць % Колькасьць % Колькасьць % Колькасьць % Колькасьць %
Латышы 1 467,0 77,0 1 297,9 62,0 1 341,8 56,8 1 344,1 54,0 1 387,8 52,0
Расейцы 168,3 8,8 556,4 26,6 704,6 29,8 821,5 32,8 905,5 34,0
Жыды 93,4 4,9 36,6 1,7 36,7 1,6 28,3 1,1 22,9 0,9
Немцы 62,1 3,3 1,6 0,1 5,4 0,2 3,3 0,1 3,8 0,1
Палякі 48,6 2,6 59,8 2,9 63,0 2,7 62,7 2,5 60,4 2,3
Беларусы 26,8 1,4 61,6 2,9 94,7 4,0 111,5 4,5 119,7 4,5
Летувісы 22,8 1,2 32,4 1,5 40,6 1,7 37,8 1,5 34,6 1,3
Эстонцы 6,9 0,4 4,6 0,2 4,3 0,2 3,7 0,1 3,3 0,1
Цыганы 3,8 0,2 4,3 0,2 5,4 0,2 6,1 0,2 7,0 0,3
Украінцы 1,8 -- 29,4 1,4 53,5 2,3 66,7 2,7 92,1 3,4
Татары -- 0,0 1,8 0,1 2,7 0,1 3,8 0,2 4,8 0,2
Усяго 1.901,5 100,0 2.086,4 100,0 2.352,7 100,0 2.489,5 100,0 2.641,9 100,0

[рэдагаваць] Культура і грамадзтва

За сваю гісторыю Латвія трапляла пад культурныя ўплывы розных краін. Найбольш яскравы ўплыў краін Паўночнае Эўропы. Архітэктура старых месцаў тыповая для гарадоў Ганзы. Гэтаксама і сучасная латыская культура мае шчыльныя сувязі з швэдзкай, фінскай і, асабліва, нямецкай культурамі.

Важную ролю ў фармаваньні культурнага ляндшафту Латвіі адыграла расейскае панаваньне, што доўжылася амаль два стагодзьдзі. Расейская мова дагэтуль вельмі пашыраная ў краіне, асабліва ў гарадах і на ўсходзе, сярод расейцаў і іншых нацыянальных ґрупаў, што складаюць да 40% насельніцтва.

Частка сучаснай Латвіі вакол Даўґаўпілса (Латґалія) гістарычна была населеная беларусамі, уваходзіла ў Полацкае княства і нават была ўключана ў склад Беларускае Народнае Рэспублікі ў 1918 годзе. Сам Даўґаўпілс мае адпаведную беларускую назву (Дзьвінск).

Акрамя таго, у Латвіі пражывае народнасьць ліваў 1500, перш за ўсё ў Рызе і некаторых прыморскіх вёсках.

Пануючаю ў Латвіі рэліґіяй у Латвіі пасьля Рэфармацыі сталася Лютэранства, за выняткам пераважна каталіцкай Латґаліі. Сярод расейскамоўных латвійцаў пашыранае расейскае праваслаўе. Колькасьць рэґулярна наведваючых царкву ў Латвіі сёньня вельмі малая, ці не самая нізкая ў Эўропе. Латыская лютэранская царква вельмі кансэрватыўная і адмаўляе кабетам у праве прапаведаваць, у чым яна супярэчыць з латыскай лютэранскаю царквой у эміґрацыі ў Швэцыі і іншых краінах. Вялікую ролю граюць абрады і элемэнты традыцыйных балцкіх вераваньняў.

Самае яскравае народнае сьвята ў латышоў - Купальле (Ligo), зь якім таксама зьвязана шмат традыцый і звычаяў.

Латвія знакамітая сваёй культурай народных сьпеваў. Тыповая латыская форма сьпеваў - Дайны, чатырохрадковыя, невершаваныя сьпевы на розныя тэмы, ад міталяґічных да побытавых сюжэтаў. Этноґрафмі было сабрана больш за мільён народных дайнаў, што ёсьць рэкордам, зважаючы на колькасьць насельніцтва невялікай Латвіі. Запіс дагэтуль перадаваных у вуснай форме дайнаў пачаў напрыканцы 19 стагодзьдзя Крыш'яніс Баронс; сабраная ім для гэтага Шафа Дайнаў дагэтуль зьяўляецца свайго кшталту нацыянальнай сьвятыняй.

Кожныя 5 год у Рызе (за савецкім часам - за мяжой) праходзіць вялікі Сьпеўніцкі фэст, у якім бяруць удзел тысячы латыскіх і замежных хораў, хораў латыскае дыяспары. Сусьветна вядомы сымфанічны дырыжoр Марыс Янсанс нарадзіўся ў 1943 годзе ў Рызе.

Як і ў Эстоніі, меская культура і буйныя паны ў Латвіі былі да Рэвалюцыі 1917 году нямецкамоўнымі. Таксама нямецкамоўнаю была інтэліґенцыя. Падчас Другой Сусьветнай Вайны па пагадненьні між нацысцкай Нямеччынай і ўжо часткова акупаванай Савецкім Саюзам Латвіяй, нямецкая меншасьць была вывезеная ў Нямеччыну. Таксама амаль не засталося ў Латвіі пасьля Другой Сусьветнай Вайны калісьці буйнае жыдоўскае грамады.

[рэдагаваць] Цікавае

Паводле некаторых навукоўцаў, у Латвіі ў 1510 годзе была ўстаноўленая першая калядная елка ў сьвеце. Іншая тэорыя адносіць гэтае вынаходніцтва да Страсбурґу ў францускім Эльзасе.

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі


Краіны Эўропы
Азэрбайджан | Альбанія | Андора | Армэнія | Аўстрыя | Баўгарыя | Беларусь | Босьнія і Герцагавіна | Бэльгія | Ватыкан | Вугоршчына | Вялікабрытанія | Гішпанія | Грузія | Грэцыя | Данія | Ірляндыя | Ісьляндыя | Італія | Казахстан¹ | Кіпр | Латвія | Летува | Ліхтэнштайн | Люксэмбург | Малдова | Мальта | Манака | Нарвэгія | Нідэрлянды | Нямеччына | Партугалія | Польшча | Расея¹ | Рэспубліка Македонія | Румынія | Сан-Марына | Славаччына | Славенія | Сэрбія | Турцыя¹ | Украіна | Фінляндыя | Францыя | Харватыя | Чарнагорыя | Чэхія | Швайцарыя | Швэцыя | Эстонія
Залежныя тэрыторыі: Акратыры | Выспа Мэн | Гернсі | Гібралтар | Ян Маен | Джэрсі | Дэкелія | Свальбард | Фарэрскія выспы
¹ Часткова знаходзіцца ў Азіі