Крыш'яніс Валдэмарс

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Крыш’я́ніс Ва́лдэмарс (па-латыску: Krišjānis Valdemārs, нар. 2 сьнежня 1825 у Вэц’юнкуры Арлаўскай воласьці, Талсінскі раён – памёр 7 сьнежня 1891 у Маскве) – выбітны латыскі публіцыст, выдавец, грамадзка-палітычны дзеяч.

Да 14 гадоў навучаўся ў павятовых школах, затым сам працаваў дарэктарам, памочнікам пісара й пісарам у розных мястэчках Латвіі. У 1849 годзе паступіў у гімназію ў Ліепае, з 1854 па 1858 вывучаў народную гаспадарку, дзяржаўнае права й філялёгію ў Тартускім ўнівэрсытэце. Па сканчэньні ўнівэрсытэта перабраўся на жыхарства ў Пецярбург. З 1865 г. працаваў у Міністэрстве дзяржаўнай маёмасьці. З 1867 г. жыў у Маскве.

У сваіх поглядах Валдэмарс заўсёды вылучаўся дэмакратычнай пазыцыяй, ці то ў справах адукацыі, ці то эканомікі, ці палітыкі. Выступаў супраць нацыянальнага прыгнёту, за роўныя правы латышоў перад немцамі, на той час гаспадарамі Ліфляндзкага краю. Яшчэ ў 1848 г. Валдэмарс заснаваў першую латыскую публічную бібліятэку ў мястэчку Эдолэ. Да гэтага ж часу адносіцца і стварэньне ім Атмоды – першага агульнаграмадзкага руху латышоў за свае нацыянальныя правы. Доўгія гады затым ён быў ягоным нефармальным кіраўніком. Падчас вучобы ў Тарту Валдэмарс разам з сябрамі ладзіў вольныя латыскія вечарыны, на якіх студэнты знаёміліся з гісторыяй і культурай латыскага народу. У Пецярбургу Валдэмарс працаваў чыноўнікам Міністэрства фінансаў і заступнікам рэдакара газэты Расейскай акадэміі навук “St. Petersburger Zeitung”. Затым на працягу трох год (1862-1865) быў выдаўцом і галоўным рэдактарам газэты “Pēterburgas Avīzes” – першага латыскага выданьня дэмакратычнага накірунку. Пад ягоным кіраўніцтвам упершыню ў гісторыі былі складзеныя й выдадзеныя расейска-латыска-нямецкі (1872) і латыска-расейска-нямцкі (1879) слоўнікі.

Вялікую пашану Валдэмарс здабыў таксама як “бацька” латыскага флёту. У 1864 г. ён заснаваў першую мараплаўную школу для латышоў у Айнажы. На ўзор гэтай школы ягонымі намаганьнямі па ўсёй Расеі ствараліся мараплаўныя клясы, а сам Валдэмарс у 1873 г. нават стаў сакратаром Расейскага мараплаўнага таварыства.

Крыш’яніс Валдэмарс справядліва лічыцца адным зы стваральнікаў латыскай нацыі. Ягоная руплівая праца на ніве змаганьня латышоў за права быць гаспадарамі на сваёй зямлі заслужыла найвялікшага прызнаньня ў памяці нашчадкаў. У гонар гэтага дзеяча былі названыя дзясяткі вуліц і праспэктаў у гарадох Латвіі й нават адзін ледакол. А ў 1926 г. горад Сасмака, у якім шмат гадоў вучыўся й працаваў Валдэмарс, быў перайменаваны ў Валдэмарпілс.

На іншых мовах