Чылі

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

La República de Chile
Сьцяг Чылі Герб Чылі
(Сьцяг) (Герб)
Нацыянальны дэвіз: Por la Razón o la Fuerza
Месцазнаходжаньне Чылі
Афіцыйная мова Іспанская
Сталіца Сант'яга
Найбуйнейшы горад Сант'яга
Урад Прэзідэнцкая рэспубліка
Мішэль Бачэлет
Плошча
 - Агульная
 - % вады
38-e месца ў сьвеце
756.950 км2
1,07%
Насельніцтва
 - Агульнае (2005)
 - Шчыльнасьць
60-e месца ў сьвеце
16.136.137
21/км²
СУП
 - Агульны (2004)
 - на душу насельніцтва
44-е месца ў сьвеце
$173.812 мільёнаў
$10.869
Валюта Чылійскі песа (CLP)
Часавы пас
 - улетку
(UTC-4)
(UTC-3)
Незалежнасьць
 - ад Іспаніі

18 верасня 1810
Дзяржаўны гімн Himno Nacional
Аўтамабільны знак RCH
Дамэн верхняга ўзроўню .cl
Тэлефонны код +56
Мапа Чылі

Чылі (па-іспанску: афіцыйная назва República de Chile Аўдыё праслухаць?) — краіна ў паўднёва-заходняй частцы Паўднёвай Амерыкі, тэрыторыя якой цягнецца ланцужком з поўдня на поўнач паміж 17° 3' і 56° 30' градусамі паўднёвай шыраты. На захадзе і поўдні краіна мяжуе з Ціхім акіянам, на поўначы з Перу, у паўночна-ўсходняй частцы з Балівіяй і на ўсходзе з Аргенцінай. Акрамя гэтага Чылі належыць Востраў Пасхі (Рапа Нуі) ў Ціхім акіяне, востраў Салас і Гомес, астравы Хуана Фернандэса (з востравам Рабінзона Круза), астравы Дэзвентурадас, а таксама паўднёвыя астравы Ільдэфонса і астравы Дыега Рамірэса. Апрэч гэтага Чылі мае тэрытарыяльныя прэтэнзіі на частку Антарктыды.

Зьмест

[рэдагаваць] Этымалогія

Адзінай дасканалай тлумачальнай версіі паходжання слова Чылі не існуе. Згодна распаўсюджанаму тлумачэнню, назва паходзіць ад мовы аймара, на якой слова chilli азначае "краіна, дзе канчаецца свет". Гэтая версія добра стасуецца з тым фактам, што першыя іспанцы, якія з'явіліся ў Чылі, пачалі засяленне краіны з тэрыторый плямён аймара. З самага пачатку каланізацыі Паўднёвай Амерыкі для зямель на поўдні пустыні Атакама іспанцы выкарыстоўвалі назву Чылі. У чылійскіх школах вывучаецца таксама версія, згодна якой Чылі — гэта ўпрыгожаная назва птушкі Trile.

Згодна іншай, менш распаўсюджанай тэорыі, вытокі слова Чылі патрэбна шукаць у мове інкаў кечуа. Тэрыторыі імперыі інкаў прасціраліся не далей сённяшняга Сант'яга, таму землі паўднёвей Рыя Аканкагуа з адносна халодным кліматам і пакрытымі снежнымі шапкамі вяршынямі Андаў інкі называлі tchili, што значыць "снег".

[рэдагаваць] Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Чылі

Выява:Mapuches.jpeg
Мапучы — аўтахтоннае насельніцтва цэнтральнага і паўднёвага Чылі

Гісторыя Чылі пачалася з часоў засялення рэгіёну каля 13.000 гадоў таму назад. У 16 стагоддзі пачалося заваяванне і падпарадкаванне тэрыторый сучаснага Чылі іспанскімі канкістадорамі, у 19 стагоддзі чылійскі народ атрымаў незалежнасць ад каланіяльнай улады. Вельмі значны ўплыў на далейшае развіццё Чылі да пачатку Другой Сусветнай вайны аказала здабыча селітры, а некалькі пазней - медзі. Багацце прыроднымі рэсурсамі ў значнай ступені паспрыяла эканамічнаму пад'ёму ў Чылі, але выклікала таксама і залежнасць ад суседніх краін і прывяло нават да войнаў з імі. Пасля амаль што дзесяцігадовага кіраўніцтва на змену хрысціянска-дэмакратычнаму ураду ў 1970 годзе да ўлады прыйшоў сацыялістычны прэзідэнт Сальвадор Альендэ. Путч Аўгуста Піначэта 11 верасня 1973 года ўсталяваў 17-гадовую дыктатуру ў краіне і выклікаў шэраг радыкальных эканамічных рэформ. З 1988 года ў Чылі вызначылася перакананая тэндэнцыя да дэмакратычнага развіцця краіны.

[рэдагаваць] Палітыка

На прэзідэнцкіх выбарах у снежні 2005 года ні адзін з кандыдатаў не змог дасягнуць неабходнай абсалютнай большасці галасоў.

Пры паўторных выбарах 15 студзеня 2006 года Мішэль Бачэлет, кандыдатка ад кааліцыі дэмакратычных партый (Concertación de Partidos por la Democracia), атрымала перамогу над кандыдатам Себасцянам Піньера, атрымаўшы 53,5 % галасоў выбаршчыкаў. Такім чынам, яна стане першай жанчынай-прэзідэнтам у гісторыі Чылі.

[рэдагаваць] Геаграфія

Вулкан Асорна
Вулкан Асорна

Чылійскія Анды з'яўляюцца адным з самых высокіх горных масіваў Зямлі і маюць значную колькасць гор, вышыня якіх дасягае звыш 6.000 метраў над узроўнем мора. Сярод іх — самая высокая гара Чылі, Охас дэль Салада (Ojos del Salado, 6.880 м), якая адначасова з'яўляецца самым высокім патухшым вулканам планеты.

[рэдагаваць] Эканоміка

З прыходам да ўлады Аўгуста Піначэта сацыялістычны канцэпт чылійскай народнай эканомікі Сальвадора Альендэ быў паслядоўна перапрацаваны і дэрэгуляваны на аснове неаліберальных аспектаў рыначнай эканомікі. Большая частка дзяржаўных прадпрыемстваў была прыватызавана ў час кіравання Піначэта і пазней, аднак медныя руднікі, якія перайшлі ў дзяржаўную маёмасць пры Альендэ і заставаліся пад непасрэдным кантролем ваеннай хунты Піначэта, так і па сённяшні дзень з'яўляюцца дзяржаўнай уласнасцю.

[рэдагаваць] Дэмаграфія

[рэдагаваць] Рэлігія

[рэдагаваць] Культура

[рэдагаваць] Спорт

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі


Краіны Паўднёвай Амерыкі
Аргенціна · Балівія · Бразілія · Чылі · Калумбія · Эквадор · Гаяна · Панама · Парагвай · Перу · Сурынам · Уругвай · Венесуэла
Залежныя тэрыторыі: Акратыры | Выспа Мэн | Залежныя тэрыторыі: Аруба (Нідэрланды) · Фальклендскія астравы (Вялікабрытанія) · Французская Гвіяна · Нідэрландскія Антылы · Паўднёвая Георгія і Паўднёвыя Сэндвічавыя астравы (Вялікабрытанія)