Татарстан

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Tatarstan Respublikası
Республика Татарстан
Сьцяг Татарстану Герб Татарстану
(падрабязьней) (падрабязьней)
Нацыянальны дэвіз: няма
image:RussiaTatarstan.png
Выява:Tatarstanmap.png
Татарстан
Афіцыйныя мовы татарская, расейская
Палітычны статус Аўтаномная рэспубліка
Сталіца Казань (Qazan)
Прэзыдэнт Мінтымэр Шэйміеў (Mintimer Şäymiev)
Прэм'ер-міністар Растэм Міньнэханаў (Röstäm Miñnexanov)
Старшыня парлямэнту Фарыт Махэмэтшын (Färit Möxämmätşin)
Плошча
 - Усяго
 - % Вада
Ranked 47th
68,000 km²
6.4%
Насельніцтва
 - Усяго (2002)
 - Шчыльнасьць
8 мейсца
3,768,200
55.4/км²
Валюта Расейскі рубель (RUR)
Часавы пояс UTC +3
Нацыянальны гімн Гімн Рэспублікі Татарстану

Татарстан (па расейску: Республика Татарстан, па татарску: Tatarstan Respublikası, Татарстан Республикасы) - суб'ект Расейскае Фэдэрацыі (рэспубліка), знаходзіцца ў Прыволскай Фэдэральнай Акрузе.


Зьмест

[рэдагаваць] Ґеаґрафія

Татарстан знаходзіцца ў цэнтры Ўсходне-Эўрапейскае Раўніны, прыкладна ў 797 км на ўсход ад Масквы, на зьліцьці дзьвюх буйных рэкаў - Волгі ды Камы.

Плошча Татарстану - 68,000 км², працягласьць тэрыторыі - 290 км з поўначы на поўдзень і 460 км з захаду на ўсход.

Татарстан мяжуе толькі зь іншымі суб'ектамі фэдэрацыі Расеі: Башкартастанам на ўсходзе, Арэнбурскаю, Самарскаю, Ульянаўскаю абласьцямі на поўдні, Чувашыяй на захадзе, Марый Эл на паўночным захадзе , Кіраўскаю вобласьцю і Удмурціяй на поўначы.

Тэрыторыя Татарстану яўляе сабою раўніну ў лясной і лесастэпавай зоне зь невялікімі ўзвышшамі на правым беразе Волґі і паўднёвым усходзе рэспублікі. 90% тэрыторыі ляжыць на вышыні больш за 200 м. над узроўнем мора.

Больш як 16% этрыторыі Татарстану пакрытая лясамі, што складаюцца пераважна з дрэваў пераважна лісьцьвенных пародаў (дуб, ліпа, бяроза, асіна), хвойныя пароды прадстаўленыя сасною і ялінай. Мясцовая фаўна прадстаўленая 430 відамі пазванковых жывёлаў і сотнямі відаў беспазванковых.

Клімат - умеранна-кантынэнтальны. Часам здараюцца засухі. Сярэдняя тэмпэратура студзеня(самага халоднага месяцу) −14°С, ліпеня (самага гарачага месяцу) +19°С. Сярэдня колькасьць ападкаў ад 460 да 520 мм. Вэґэтацыйны пэрыяд складае каля 170 дзён.

Глебы вылучаюцца вялікаю разнастайнасьцю - ад шэрых лясных і падзолістых на поўначы і захадзе да розных відаў чарназёмаў на поўдні Татарстану (32% агульнае плошчы).


[рэдагаваць] Насельніцтва

Насельніцтва Татарстану складае 3,779,300 чалавек (перапіс 2002 г.), зь якіх прыкладна палова - татары. Іншыя буйныя этнічныя ґрупы - расейцы і іншыя. Для адзначэньня жыхара Татарстану ў незалежнасьці ад этнічнага паходжаньня ўжываецца тэрмін "татарстанец".


[рэдагаваць] Гісторыя

[рэдагаваць] Сярэднявечча

Татарская дзяржава існавала зь 9 стагодзьдзя як Волская Булгарыя. Прыкладна ў 922 г. волскія булґары прынялі ісьлям ад місыянэраў з Багдаду. Каля 1230 г. тэрыторыя Татарстану была захопленая манґоламі на чале з Ханам Батыям, якія і далі булґарам назву "татары". У першай палове 15 стагодзьдзя татарскія землі сталіся асновай для Казанскага ханства.

У сярэдзіне 16 стагодзьдзя ханства далучанае да Масковіі царом Іванам IV Жахлівым, у 1552 маскавіты захопліваюць Казань. Частку татараў ґвалтоўна хрэсьцяць у праваслаўе, у Казані будуюцца праваслаўныя храмы. Да 1593 г. усе мячэты на далучаных да Масковіі тэрыторыях былі зьнішчаныя. Забарона на пабудову новых мячэтаў датрымалася да 18 стагодзьдзя, першыя новыя мячэты былі пабудаваныя ў 1766-1770.

[рэдагаваць] Новы час

У 19 стагодзьдзі Татарстан стаўся мейсцам зьяўленьня і шырокага распаўсюду Джаддызму (таксама вядомага як Эўраісьлям). Адметнасьць Джаддызму - талерантнасьць да іншых, не-ісьлямскіх рэліґіяў.

Пасьля Кастрычніцкае Рэвалюцыі, грамадзянскае вайны 1918-1920-х гг. і падаўленьня нацыянальна-вызваленчага руху, камуністамі была абвешчаная Татарская Аўтаномная Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка. Межы рэспублікі былі вызначаныя ў 1920 г. такім чынам, што ў яе склад не трапіла большая частка этнічных татарскіх тэрыторый, але наадварот трапіла шмат зямель, населеных расейцамі.

[рэдагаваць] Сучаснасьць

20 жніўня 1990 г. Татарстан абвесьціў незалежнасьць ад Расеі. 15 лютага 1994 г. паміж Татарстанам і ўрадам Расейскае Фэдэрацыі было падпісанае пагадненьне "Аб абмежаваньні сувэрэнітэту ў сфэры зьнешнеэканамічных сувязяў", якое часам кваліфікуецца як прызнаньне Расеяю незалежнасьці Татарстану, бол спасылаецца на Дэклярацыю аб Дзяржаўным Сувэрэнітэце Рэспублікі Татарстану. З 1994 г. па 2000 г. Татарстан дэ-юрэ быў сувэрэннай дзяржаваю ў складзе Расеі, аднак паыодле канстытуцыйнай рэформы 2000 году Татарстан ужо яскрава заявіў аб сабе як частцы Расейскае Фэдэрацыі.


[рэдагаваць] Палітычны лад

Рэспубліка Татарстан - суб'ект Расейскае Фэдэрацыі. Большасьць суб'ектаў РФ павязаныя з фэдэральным урадам Фэдэральнаю Дамовай, але адносіны татарскага ўраду з фэдэральным цэнтрам больш складаныя і вызначаныя канстытуцыяю ад 2000 году, якая не ва ўсім адпавядае Канстытуцыі Расеі. Паводле яе Рэспубліка Татарстан ёсьць дэмакратычная прававая дзяржава, асацыяваная з Расейскаю Фэдэрацыяй паводле Канстытуцыі Расейскае Фэдэрацыі, Канстытуцыі Рэспублікі Татарстану і Дзяржаўнаю дамовай паміж Расеяй і Татарстанам, і суб'ект Расейскае Фэдэрацыі.

Аднапалатны татарстанскі парлямэнт (Дзяржаўны Савет, Däwlät Sovetı) складаецца з 100 дэпутатаў: 50 абіраюцца па партыйных сьпісах, 50 - па аднамандатных акругах.

[рэдагаваць] Адміністрацыйны падзел

У складзе рэспублікі Татарстан ёсьць 43 раёны, 20 местаў (зь іх 14 - рэспубліканскага падчыненьня), 21 пасёлак мескага тыпу, 897 сельскіх саветаў. Сталіца — места Казань.