Фёдар Дастаеўскі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Дастае́ўскі, Фёдар Міха́йлавіч (30 кастрычніка (11 лістапада) 1821, Масква — 28 студзеня (9 лютага) 1881, Пецярбург) - рускі пісьменнік беларускага паходжання.
Зьмест |
[рэдагаваць] Паходжанне
Паходзіць з украінскага роду, прадстаўнікі якога былі грэка-каталіцкімі (вуніяцкімі) святарамі, потым праваслаўнымі. Прэтэнзіі на паходжанне з беларускага шляхецкага роду Дастаеўскіх дакументальна не абгрунтаваныя.
[рэдагаваць] Жыццё і творчасць
Фёдар Міхайлавіч Дастаеўскі нарадзіўся 30 кастрычніка 1821 году ў Маскве. Быў другім з 7 дзяцей. Бацька, Міхась Андрэевіч, працаваў у шпіталі для бедных. Маці — Марыя Фёдараўна — адбывалася з купецкага роду.
Калі Дастаеўскаму было 15, яго маці памерла ад сухотаў і бацька адправіў старэйшых сыноў, Фядора і Міхася (які пасля таксама стаў пісьменнікам) у Пецярбург, у пансіён К. Ф. Кастамарава.
Пісьменнік хварэў эпілепсіяй і першы прыступ здарыўся ва ўзросце сямі гадоў.
1837 г. — год смерці яго маці, год смерці Пушкіна, творчасцю якога ён (разам з братам) зачытваецца з дзяцінства, год пераезду ў Пецярбург і паступленні ў ваенна-інжынерную вучэльню. У 1839 годзе ён атрымоўвае вестку аб расправе над бацькам. За год да пакідання ваеннай кар'еры Дастаеўскі ўпершыню перакладае і выдае «Яўгенію Грандэ» Бальзака (1843). Выходзіць у свет ягоны першы твор, «Бедныя людзі», і ён адразу становіцца знакамітым. Але наступная кніга, «Двайнік», натыкаецца на неразуменне. Пасля публікацыі «Белых начэй» ён быў арыштаваны (1849) у сувязі са «справай Петрашэўскага». Суд і суровы прысуд да смяротнай кары (16 лістапада 1849) на Сямёнаўскім пляцы быў абстаўлены як трагіфарс (інсцэніроўка кары). У апошні момант асуджаным абвясцілі аб памілаванні, прызначыўшы пакаранне ў выглядзе катаржнай працы. Адзін з прысуджаных да кары, Грыгор'еў, здурэў.
Наступныя 4 гады Дастаеўскі правёў на катарзе ў Омске. У 1854 году за добрыя паводзіны ён быў вызвалены з катаргі і адпраўлены шарагоўцам у сёмы лінейны сібірскі батальён. Служыў у крэпасці ў Сяміпалацінске і даслужыўся да лейтэнанта. Тут у яго пачаўся раман з Марыяй Дзмітрыеўнай Ісаевай, жонкай былога службоўца па адмысловых даручэннях, да моманту знаёмства — беспрацоўнага п'яніцы. У 1857 году, неўзабаве пасля смерці яе мужа, ён ажаніўся на 33-летняй удаве. Менавіта перыяд зняволення і ваеннай службы быў паваротным у жыцці Дастаеўскага: з вальнадумца ён ператварыўся ў глыбока кансерватыўнага і вельмі рэлігійнага чалавека.
У 1859 году Дастаеўскія пакідаюць Сяміпалацінск, а ў 1860 году Дастаеўскі з жонкай і прыёмным сынам Паўлам вяртаецца ў Пецярбург, але тайнае назіранне за ім не спыняецца да канца яго дзён. У перыяд з 1860 па 1866 гг.: ён працуе з братам ва ўласным часопісе, піша раманы «Занатоўкі з мёртвай хаты», «Зняважаныя і абражаныя», «Зімовыя нататкі аб летніх уражаннях» і «Занатоўкі з падполля».
Паездка за мяжу з маладой эмансіпаванай асобай Апалінарыяй Суславай, спусташальная гульня ў рулетку, пастаянныя спробы здабыць грошы і ў той жа час — смерць жонкі і брата ў 1864 годзе. Гэты час адкрыцця ім для сябе Захаду і ўзнікнення нянавісці да яго.
У бязвыхадным матэрыяльным становішчы Дастаеўскі піша раздзелы «Злачынства і пакарання», дасылаючы іх прама ў часопісны набор, і яны друкуюцца з нумара ў нумар. У гэты жа час ён абавязаны напісаць «Гульца», на што ў яго бракуе фізічных сілаў. Параіўшыся з сябрамі, Дастаеўскі бярэ маладую стэнаграфістку, якая дапамагае справіцца з задачай. Раман «Злачынства і пакаранне» скончаны і аплачаны вельмі добра, але каб гэтых грошай у яго не адабралі крэдыторы, пісьменнік з'яжджае за мяжу са сваёй памагатай Ганнай Рыгораўнай, ягонай новай жонкай. Сніткіна ўладкавала жыццё пісьменніка, узяла на сябе ўсе эканамічныя пытанні яго дзейнасці, а з 1871 году Дастаеўскі назаўжды кідае рулетку.
У 1868 г. напісаны раман «Ідыёт».
Апошнія гады жыцця неверагодна плённыя: 1872 — «Нячысцікі», 1873 — пачатак «Дзённіка пісьменніка» (серыя фельетонаў, нарысаў, палемічных нататак і гарачых публіцыстычных нататак), 1875 «Падлетак», 1876 — «Рахманая», 1879-1880 — «Браты Карамазавы».
Нягледзячы на тую вядомасць, якую Дастаеўскі атрымаў у канцы свайго жыцця, сапраўды непераходзячая, сусветная слава прыйшла да яго пасля смерці. Напрыклад, Фрыдрых Ніцшэ прызнаваў, што Дастаеўскі адзіны, хто здолеў яму растлумачыць, што такое чалавечая псіхалогія.
[рэдагаваць] Літаратура
- Волоцкой М. В. Хроника рода Достоевского. Москва, 1933.
- Ф. М. Достоевский. Новые материалы и исследования. Литературное наследство. Т. 86. Москва, 1973.
- Волгин И. Л. Родиться в России. Достоевский и современники: жизнь в документах. Москва, 1991.
- Колокольцов В. Б. Достоевские // Дворянский календарь: Справочная родословная книга российского дворянства. Тетрадь 3. Санкт-Петербург: Вирд, 1997. С. 62—67. ISBN 89559-007-1.
[рэдагаваць] Творы
- Бедныя людзі (1846)
- Дзядзюшкін сон (1859)
- Занатоўкі з мёртвай хаты (1860)
- Зняважаныя і абражаныя (1861)
- Занатоўкі з падполля (1864)
- Злачынства і пакаранне (1866)
- Гулец (1866)
- Ідыёт (1868)
- Нячысцікі (1872)
- Падлетак (1875)
- Браты Карамазавы (1880)