Аўганістан
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
|
|||||
Нацыянальны дэвіз: няма | |||||
![]() |
|||||
Афіцыйная мова | Пушту, Дары | ||||
Сталіца | Кабул | ||||
Найбуйнейшы горад | Кабул | ||||
Урад | Іслямская рэспубліка Хамід Карзай |
||||
Плошча - Агульная - % вады |
40-я месца ў сьвеце 647.500 км2 - |
||||
Насельніцтва - Агульнае (2005) - Шчыльнасьць |
38-е месца ў сьвеце 29.928.987 43/км² |
||||
СУП - Агульны (2004) - на душу насельніцтва |
105-е месца ў сьвеце $21.500 млн. $718 |
||||
Валюта | Аўгані (AFN ) |
||||
Часавы пас - улетку |
(UTC+4:30) +5:30 (UTC{{{ЧасРозьніцаUTCУлетку}}}) |
||||
Незалежнасьць -Абвешчана |
Ад Вялікабрытаніі 15 жніўня 1919 |
||||
Дзяржаўны гімн | [[Sououd-e-Melli]] | ||||
Аўтамабільны знак | AFG | ||||
Дамэн верхняга ўзроўню | .af | ||||
Тэлефонны код | +93 |
||||
Аўганіста́н, Афганіста́н - краіна ў Цэнтральнай Азіі, якая мяжуе з шасьцю краінамі - Пакістанам, Іранам, Тукмэністанам, Таджыкістанам, Узбэкістанам і Кітаем. Адна зь найбяднейшых краін сьвету.
Зьмест |
[рэдагаваць] Гісторыя
[рэдагаваць] Палітыка
Аўганістанам кіруе прэзыдэнт, які зьяўляецца таксама і прэм’ер-міністрам.
Аўганістан падзелены на 34 правінцыі.
[рэдагаваць] Геаграфія
Аўганістан – гэта горная краіна без выхаду да мора. Каля 4/5 плошчы займаюць горы. З паўночнага ўсходу на паўднёвы захад цягнуцца горы Гіндукуш, з самай высокай кропкай краіны, гарой Нусзаак (7 455 м), якія паступова пераходзяць у Іранскае ўзвышша, і далей у паўпустэльні Рэгістану, паміж якімі знаходзіцца гара Арарат. Клімат складаны, у гарах тэмпэратура студзеня складае -15°C, а ў ліпені рэдка ўзьнімаецца вышэй за 0°C. Лета цяплейшае ў пустэльных абшарах на поўдні (вышэй +22°C). Ападкі ў гарах большыя за 1 500 мм, у астатняй частцы краіны 400 – 600 мм, у пустэльнях 200 мм. Сельскагаспадарчыя землі займаюць каля 12% плошчы, лясы (у асноўным на паўночным усходзе) толькі каля 3%.
Мяжа 5 529 км:
- Кітай – 76км
- Іран – 936 км
- Пакістан – 2 430 км
- Таджыкістан – 1 206 км
- Туркмэністан – 744 км
- Узбэкістан – 137 км.
[рэдагаваць] Эканоміка
Аўганістан належыць да найбяднейшых краін сьвету. З-за шматгадовай вайны аўганская гаспадарка ляжыць у руінах.
52% унутранага прадукту дае сельская гаспадарка, 24% прамысловасьць, астатняе сфэра паслугаў. Карысныя выкапні: прыродны газ (экспарт каля 3 км³), нафта, вугаль, медзь, хром, барыт, волава, цынк, жалезная руда, соль, каштоўныя камяні (экспартуюцца ў абмежаванай колькасьці). Некалькі водных электрастанцый выпрацоўваюць 540 млн кВТ/г электрычнай энэргіі. Разьвіцьцё атрымаў гандаль харчаваньнем. Але асновай эканомікі зьяўляецца экстэнсіўная сельская гаспадарка. Вырошчваецца галоўным чынам: збожжа (пшаніца 2,7 млн тон, кукуруза, жыта), бавоўна, цукровыя буракі; у далінах рэк разьвіта садавоцтва і вінаградарства (365 тыс.тон). Добра разьвітая жывёлагадоўля: авечкі – 11 млн., козы – 2,2 млн, таксама гадуюцца вярблюды і коні. Транспарт разьвіты вельмі слаба. Дарогі налічваюць толькі 23 тыс км, чыгункі няма. Галоўны аэрапорт у Кабуле мае сувязі зь некалькімі замежнымі гарадамі. Галоўныя гандлёвыя партнэры: Расея, Японія, Індыя, Іран. Асноўным экспартным прадуктам зьяўляецца опіюм (гадавая вытворчасьць 4 000 тон – 400 тон чыстага морфіюма).
[рэдагаваць] Дэмаграфія
Колькасьць жыхароў набліжаецца да 30 млн, што складае 45 чалавек на км², але насельніцтва разьмешчана вельмі нераўнамерна. Асноўныя месцы жыхарства — гэта горныя даліны і аазісы ў паўночна-усходняй частцы краіны; высокагорныя тэрыторыі на поўначы і паўпустэльні на паўднёвым захадзе амаль бязьлюдныя. Каля 2 млн. чалавек – качэўнікі. Каля 3 млн. у эміграцыі, у асноўным у Пакістане і Іране. Толькі каля 23% насельніцтва жыве ў гарадах.
- дзеці і моладзь, якія вучацца (1990 г) – 7-14 гадоў = 25%; 15-18 гадоў = 8%; 20-24 гады = 1,3%.
Хуткасьць росту насельніцтва адна з самых высокіх у сьвеце: 2,97% у 2002 годзе.
- асноўныя гарады: Кабул, Герат, Кандагар, Мазары-Шарыф
- сьмяротнасьць немаўлятаў: 165,96 на 1 000 народжаных
- сярэдняя працягласьць жыцьця: 42,46 гады
- 6 690 чалавек на аднаго ўрача
- 2 945 чалавек на адно ложка-месца ў шпіталі
- 23% насельніцтва жыве ніжэй узроўня беднаты
Нацыянальны склад насельніцтва (1996):
- аўганцы (пуштуны) — каля 55%
- таджыкі — каля 20%
- узбэкі — каля 9%
- хазарэйцы — каля 9% і інш.
[рэдагаваць] Рэлігія
99% насельніцтва мусульмане: дакладней 74-89% суніты і 9-25% шыіты. Прыкладна ад 30 000 да 150 000 гіндусаў і сыкхаў жывуць у розных гарадах, але большая частка ў Джалалабадзе, Кабуле і Кандагары. Існуе некаторая колькасьць юдэяў, большасьць зь якіх пакінула краіну ў 1979 пасьля Савецкай агрэсіі.
[рэдагаваць] Культура
Культура Аўганістана ўтрымлівае пяць асноўных пэрыядаў: паганскі, зораастрыйскі, эліністычны, будыйскі і ісьлямскі. Кожны з гэтых пэрыядаў прадстаўлены славутымі помнікамі архітэктуры.
[рэдагаваць] Паганскі пэрыяд
- Сьвяцілішча з тэракотавымі фігурамі “багіні-маці” у Дэх Марашы Гандэй (Кандагар) у земляробчым паселішчы 3 000 – 1 500 г. да н.э.;
- славуты круглы храм Дашлы ў Дашлы Тапа (Балх),
- крэпасьць у земляробчым паселішчы 1 500 – 800 г да н.э.;
- Алтын Тапа (Балх), паселішча ахеменідскага часа IV—VI ст. да н.э.
[рэдагаваць] Эліністычны пэрыяд
- Ай-Ханум – грэка-баўтрыйскі горад;
[рэдагаваць] Будыйскі пэрыяд
- Будыйскі храм у Газьні,
- Беграм (Капіса) – кушанскі горад І-ІІІ ст.да н.э. з вялікай колькасьцю будыйскіх помнікаў,
- Хазар Сум – пячорны будыйскі комплекс ІІ – VIII ст
- Кундуз – будыйскі манастыр II—IV ст н.э.
- Шаторак (Капіса) – будыйскі культавы цэнтар II—VII ст.
- Баміян – будыйскі пячорны манастыр II—VIII сю
[рэдагаваць] Ісьлямскі пэрыяд
Сярод гістарычных помнікаў Аўганістана, якія прадстаўляюць ісьлямскі пэрыяд можна ўзгадаць:
- Лашкары-Базар (Гільменд) – палацавы комплекс XI—XIII ст.;
- Данестана (Баглан) – мэдрэсэ XII ст.;
- Джам (Гор) мінарэт XIII ст.
[рэдагаваць] Спорт
У асноўным, афіцыйны аўганскі спорт кіруецца Аўганскай спартовай фэдэрацыяй, якая падтрымлівае футбол, баскетбол, валейбол, боўлінг, шахматы. 7 аўганскіх ігракоў - шахматыстаў уваходзяць у ФІДЭ, дзе самы высокі рэйтынг мае Сайфуддын Аёўбі (2 178 ачкоў). Адным з самых папулярных відаў спорту ў Аўганістане зьяўляецца старажытная гульня бузкашы.
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
Краіны Азіі |
---|
Азэрбайджан | Аман | Армэнія | Аўганістан | Бангладэш | Бахрэйн | Брунэй | Бутан | Віетнам | Грузія | Емэн | Злучаныя Арабскія Эміраты | Ізраіль | Інданэзія | Індыя | Ірак | Іран | Казахстан | Камбоджа | Катар | Кіпр | Кітай | Кувэйт | Кыргызстан | Лаос | Ліван | Малайзія | Мальдыўскія выспы | Манголія | М'янма | Нэпал | Пакістан | Паўднёвая Карэя | Паўночная Карэя | Расея | Рэспубліка Кітай (Тайвань) | Саудаўская Арабія | Сынгапур | Сырыя | Таджыкістан | Тайлянд | Туркмэністан | Турцыя | Тымор-Лешці | Узбэкістан | Філіпіны | Шры Лянка | Эгіпет | Японія | Ярданія |
Спэцыяльныя тэрыторыі: Абхазія | Ганконг | Курдыстан | Макао | Нагорны Карабах | Палестына |