Гісторыя Беларусі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
![]() |
Гэта — накід артыкула. Вы можаце дапамагчы Вікіпэдыі, напісаўшы яго. |
Зьмест |
[рэдагаваць] Першыя людзі
Пранікненьне першых людзей на тэрыторыю сучаснай Беларусі пачалося каля 100-35 тысячаў гадоў таму назад. Лічыцца, што першымі людзьмі на тэрыторыі Беларусі былі нэандртальцы, якія апынуліся тут у час картокіх пацяпленьняў у пэрыяд так званага рыскага абледзяненьня, ці яшчэ перад ім. На жаль, на тэрыторыі Беларусі пакуль што не было знойдзена аніводнага шкілету гэтага пэрыяду. Рэшткі чалавечай дзейнасьці былі знойдзеныя на стаянках Юравічы і Бердыж, якія датуюцца прыкладна 26-23 тысячаў гадоў таму. Нарэшце, гэтыя даты дазваляюць у любым выпадку аднесьці зьяўленне першага чалавека на тэрыторыі Беларусі да верхняга палеаліта. Першыя людзі маглі жыць тут толькі пасьля адступленьня ці зыходу ледавіку. Эдуард Загарульскі ў сваёй кнізе «Начало формирования населения Белоруссии» сьцвярджае, што колькасьць насельніцтва ў верхнім палеаліце не перавышала некалькіх соцень чалавек. Каля 16 тысяч гадоў таму адбылося новае моцнае пахаладаньне і чалавек пакінуў гэтыя мясьціны.
[рэдагаваць] Мэзаліт
Апошні ледавік зышоў прыблізна 13-8 тысяч гадоў таму, пасля чаго на Беларусі пачаўся мэзаліт. Па меры таяньня і адступленьня ледавіка клімат рабіўся ўсё больш цёплым. Тэрыторыя Беларусі паступова пакрывалася лесам. Пераходзячы зь месца на месца, чалавек паступова рухаўся на поўнач. Быў вынайдзены лук, які зьмяніў характар паляваньня. Пачалося інтэнсіўнае асваеньне новых тэрыторый. На Беларусі вядома 120 мэзалітычных стаянак трох асноўных археалягічных культур (грэнскай, сьвідэрскай і сожскай), а агульная колькасьць насельніцтва складала каля 4,5 - 6 тысяч чалавек.
[рэдагаваць] Нэаліт
У эпоху нэаліту (4-3 тысячагодзьдзі да новай эры) клімат стаў яшчэ цяплейшым. Прысвойваючая гаспадарка дасягнула свайго росквіту. На Беларусі да нэаліту адносяцца плямёны нёманскай, днепра-данецкай, нарвенскай і верхнедняпроўскай культур. Вывучэньні могілак днепра-данецкай культуры на Ўкраіне даказалі, што прадстаўнікі гэтай культуры належалі да паўночных эўрапеоідаў ці позьніх краманьёнцаў. Асноўным заняткам нэалітчных плямёнаў было рыбалоўства, усе астатнія заняткі не былі так распаўсюджаны.
[рэдагаваць] Бронзавы век
Каля 2000 гадоў да н.э. пачаўся бронзавы век, спачатку ў паўднёвай Беларусі. Бронза выкарыстоўвалася ня так часта як камень, таму што матэрыялаў для стварэньня бронзавых прыладаў працы — медзі і волава — на Беларусі не было ніколі. Але ж медныя і бронзавыя рэчы знаходзяць на тэрыторыі Беларусі, што сьведчыць аб гандлёвых сувязях тагачаснага насельніцтва. Асноўныя культуры гэтага часу — сярэднедняпроўская, вісла-нёманская, тшцінецкая. Паступова Беларусь засялялі індаэўрапейцы, з прыходам якіх пачаўся паступовы пераход да вытворчай гаспадаркі (асноўным заняткам індаэўрапейцаў была жывёлагадоўля).
[рэдагаваць] Жалезны век
Жалезны век на Беларусі пачаўся ў VIII-VII стагодзьдзі. У адрозненьне ад медзі, на тэрыторыі Беларусі сустракаецца жалеза (у выглядзе так званых «балотных руд»). Мясцовыя майстры пачалі вырабляць жалезныя прылады працы. З дапамогай жалезных тапароў чалавек паступова засвоіў новы мэтад земляробства — падсечна-агнявы (лядны). Дрэвы зрубалі, спальвалі і попелам угнойвалі глебу. У яе высявалі зерне і баранавалі «сукаваткай», якую рабілі зь верхавіны дрэва. Некалькі гадоў атрымлівалі добрае збожжа. Калі ураджай рэзка зьніжаўся, пераходзілі на новую дзялянку. Вырошчвалі проса, пшаніцу, бабы.
[рэдагаваць] Раньняе сярэднявечча
Пасьля расьсяленьня ўсходніх славян і стварэньня Кіеўскай Русі на беларускіх землях узьніклі два княства — Тураўскае і Полацкае. Можна казаць аб тым, што Полацкае княства — гэта арэал расьсяленьня крывічоў-палачан, а Тураўскае - дрыгавічоў.
Пад 980 годам упершыню ўзгадваюцца першыя князі на беларускіх землях — Рагвалод у Полацку і Тур у Тураве. Кіеўскі князь Уладзімір захапіў Полацак і забраў яго дачку Рагнеду. Потым Уладзімір быў вымушаны аддаць Рагнедзе Полацкае княства як яе вотчыну. Яе сын Ізяслаў Уладзіміравіч быў пасаджаны спачатку ў Заслаўе (Ізяслаўль), а затым, верагодна, быў запрошаны палачанамі княжыць у Полацак. У 1001 (па іншых зьвестках, 1003) годзе полацкім князем стаў Брачыслаў Ізяславіч. У 1044 годзе полацкім князям стаў Усяслаў Брачыславіч (1044-1101), якога сучаснікі празвалі Чарадзеем. Пры ім Полацкае княства дасягнула сваёго росвкіту. Полацак у гэты час стаў асноўным супернікам Кіева. У 1066 Усяслаў нават захапіў Ноўгарад. У 1067 годзе адбылася Нямігская бітва. Гэта была першая летапісная звестка пра Менск. З-за таго, што супраць Усяслава выступілі амаль усе князі Кіеўскай Русі, ён ня здолеў перамагчы ў гэтай бітве. Каля Воршы ён падманам быў узяты ў палон і адвезены ў Кіеў. 15 верасня 1068 году ў Кіеве гараджане паднялі мяцеж супраць свайго князя Ізяслава. Гараджане вызвалілі Ўсяслава з турмы (поруба) і запрасілі яго на кіеўскае княжаньне. Усяслаў стаў вялікім князем кіеўскім — фактычна гаспадаром усёй Кіеўскай Русі. Але ж у 1069 годзе Ізяслаў з дружынай польскага караля Баляслава рушыў на Кіеў. Кіеўляне сабралі войска, але ж яно было зусім невялікім, пасьля чаго Ўсяслаў зьбег у Полацак, не чакаючы паражэньня гэтага войска. Але ж у Полацку ўжо быў пастаўлены сын Ізяслава Мсьціслаў, які хутка памёр (магчыма, ён быў атручаны Ўсяславам). Ізяслаў здолеў паставіць у Полацак свайго іншага сына — Сьвятаполка.
Тым часам Усяслаў набраў войска зь фінскага племені водзь і пайшоў на Ноўгарад. Хутка сабранае войска было разгромленае ў бітве на рацэ Гзені наўгародцамі на чале з Глебам Сьвятаславічам. Пасля гэтага Ўсяслаў на два гады зьнік з гістарычнай арэны. Але ж у 1071 годзе ён зьявіўся зь вялікай дружынай, выгнаў Сьвятаполка з Полацка і зноў пачаў княжыць у Полацкім княстве. Ізяслаў спрабаваў адбіць Полацкае княства, паслаўшы свайго сына Яраполка. Той каля Галацічаска разьбіў полацкае войска, але Кіеў адазваў Яраполка каб змагацца з качэўнікамі. Усяслаў застаўся полацкім князем.
У 1078 годзе Ўсяслаў напаў на Смаленск і спаліў яго. Уладзімір Манамах, каб адпомсціць Усяславу, разарыў Лукомль, Лагойск і Друцк. У 1084-1085 Уладзімір Манамах разам з качэўнікамі-полаўцамі захапіў Менск і забраў усё насельніцтва горада ў палон.
Усяслаў Чарадзей памёр у 1101 годзе. У летапісах гэтай зьяве прысьвечаны асобныя радкі: «...преставился Всеслав, полоцкий князь, месяца априля въ 14 день, в 9 часъ дне, в среду». Гэта сьведчыць аб тым, якое значэньне надавалі Ўсяславу ў Кіеве, якой неардынарнай асобай ён быў.
[рэдагаваць] Згадкі пра гарады
Першыя Згадкі пра беларускія гарады: Полацак — 862; Віцебск — 974, 1021; Тураў — 980; Заслаўе — каля 985 Друцк — 1001, 1078; Бярэсьце — 1017, 1019; Копысь — 1059, 1060; Браслаў — каля 1065; Менск — 1067; Ворша — 1067; Лагойск — 1078, 1127; Лукомль — 1078; Пінск — 1097; Барысаў — 1102, 1127; Слуцак — 1116; Наваградак — па ўскосных зьвестках 1117, 1119; 1228, 1235; Горадня — 1127; Клецк — 1127; Мсьціслаў — 1135; Слаўгарад (Прупой) — 1136; Крычаў (Крэчут) — 1136; Гомель — 1142; Рагачоў — 1142; Брагін — 1147; Мазыр — 1155; Чачэрск — 1159; Рэчыца — 1213/14; Слонім — 1252; Ваўкавыск — 1252; Зьдзітаў — 1252 (магчыма, 1005); Турыйск — 1253; Капыль — 1274; Камянец — 1276; Кобрын — 1287.
[рэдагаваць] Вялікае Княства Літоўскае
Пасьля набегу манголаў на ўсходнюю Эўропу і заняпаду Кіеўскай Русі ў 13-ым стагодзьдзі беларускія князі добраахвотна далучыліся да Вялікага Княства Літоўскага. Сумесны лёс Беларусі, Украіны і Літвы ў складзе новай адзінай дзяржавы працягваўся 600 год. Большую частку новага дзяржаўнага ўтварэньня складалі ў той час беларускія землі.
[рэдагаваць] Рэч Паспалітая
У 1569 годзе Вялікае княства Літоўскае і Каралеўства Польскае аб'ядналіся на фэдэратыўнай аснове ў новую дзяржаву — Рэч Паспалітую.
Пасля апусташальнай Паўночнай вайны 1700—1721 гадоў (а таксама мноства войн з Масквой у XVII стагодзьдзі) насельніцтва Беларусі паменшылася на траціну [1]. Буйнейшыя беларускія гарады ляжалі ў развалінах, гарадзкое насельніцтва было амаль што цалкам зьнішчанае.
[рэдагаваць] Барацьба за незалежнасць
25 сакавіка 1918 года была абвешчанае незалежная Беларуская Народная Рэспубліка.
18 сакавіка 1921 Рыжскі мірны дагавор падзяліў Беларусь паміж Савецкай Расеяй і Польшчай.
[рэдагаваць] Другая сусьветная вайна
Другая сусьветная вайна (1939—1945) пачалася для Беларусі 1 верасьня 1939 году, калі нямецкія войскі атакавалі Польшчу, у склад якой уваходзілі і акупаваныя тэрыторыі Заходняй Беларусі.
Частка беларусаў зь першага дня вайны прыняла удзел у змаганьні — у шэрагах польскай арміі. 17 верасьня 1939 году Польшча была атакаваная войскамі СССР з тылу, што цалкам перакрэсліла надзеі палякаў на працяг адкрытага вайсковага змаганьня.
Згодна з Пактам Молатава-Рыбэнтропа Заходняя Беларусь была ўключаная ў склад СССР і далучаная да марыянэткавай БССР. Савецкія ворганы улады адразу пачалі масавыя рэпрэсіі, якія у 1920-1930-х гадах ужо перажыла насельніцства Ўсходняй Беларусі.
22 чэрвеня 1941 году пачалася вайна паміж Нямеччынай і СССР. Нямецкія войскі менш чым праз тыдзень баёў дайшлі да Менску і хутка ўзялі яго.
Шмат у якіх мясьцінах нямецкія войскі прыймаліся як вызвольнікі ад савецкай акупацыі. Але непасьлядоўная і ў шмат якіх аспэктах злачынная нямецкая акупацыйная палітыка прывяла да пачатку ў акупаванай Беларусі вострага грамадзянскага ўзброенага канфлікту паміж групамі насельніцтва, якія выступалі за незалежнасьць Беларусі ці часовае супрацоўніцтва зь нямецкімі акупацыйнымі уладамі, і групамі, меўшымі прасавецкія настроі.
[рэдагаваць] Незалежнасьць
27 ліпеня 1991 года Беларусь аб'явіла сваю незалежнасьць: Вярхоўным Саветам БССР быў прыняты пакет рашэньняў аб незалежнасьці і эканамічнай самастойнасьці Беларусі. На пасаду старшыні Вярхоўнага савету Рэспублікі Беларусь узышоў Станіслаў Шушкевіч. 25 жніўня 1991 года краіна атрымала новую назву — Рэспубліка Беларусь. У снежнi 1991 г. Вярхоўны Савет РБ ратыфiкаваў агадненне аб стварэннi Садружнасцi Незалежных Дзяржаў. У СНД увайшлi ўсе былыя рэспублiкi СССР, акрамя краiн Прыбалтыкi. Пасля лiквiдацыi СССР пачалося прызнанне РБ як суверэннай дзяржавы. У сталiцы Беларусi аткрыла свае пасольствы i прадстаўнiцтвы 21 дзяржава. РБ ажыццяўлаля працэс дагаворнага зацвярджэння гранiц з сумежнымi дзяржавамi: Польшчай, Латвiяй, Лiтвой, Расiяй i ўкраiнай. У лютым 1992 г. РБ падпiсала Хельсiнскi Заключны акт. З гэтага моманту яна стала раўнапраўным удзельнiкам хельсiнскага працэсу. Ад былога СССР на тэрыторыi РБ засталася вялiкая колькасць войск i ўзбраенняў. Далучыўшыся да Дагавору аб скарачэннi войск у Еўропе, Беларусь у 1992 г. вывела са сваей тэрыторыi тактычную ядзерную зброю. Важную ролю ў павышэннi аўтарытэту рэспублiкi на мiжнароднай арэне адыграла ратыфiкацыя ею ў 1993 г. пратакола да Мiжнароднага пакта аб грамадзянскiх i палiтычных правах. 10 ліпеня 1994 года першым прэзыдэнтам краіны быў абраны Аляксандар Лукашэнка.
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
- Пракаповіч Н.С., З цемры тысячагоддзяў: старажытнасці Пружаншчыны
- Гісторыя Беларусі. Клюб "Стары Гетман"
- Перасяленне асобных групаў венедзка-славянскага насельніцтва з палабска-паморскіх земляў у рэгіён ВКЛ