Гомасэксуальнасьць
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Гомасэксуальнасьць азначае сэксуальную арыентацыю, якая выяўляецца ў эмацыйнай і сэксуальнай схільнасьці да асобаў таго самага полу.
Каханьне і ейнае сэксуальнае выяўленьне паміж асобамі таго самага полу вядомае ў большасьці культураў ад самых раньніх часоў. Аднак, да 19 стаг. такія дзеяньні й адносіны не разглядаліся як вызначальныя для пэўнага тыпу людзей з выразнай і параўнальна стабільнай сэксуальнай арыентацыяй. Першы вядомы выпадак ужываньня слова гомасэксуал (1869) належыць аўстрыйскаму публіцысту Карлу М. Кертбэні. У 1886г. Рычард Ф. фон Крафт-Эбінг выдаў кнігу "Psychopathia Sexualis", у якой папулярызаваў гомасэксуальнасьць як панятак.
З тых часоў гомасэксуальнась стала прадметам шматлікіх дасьледваньняў і дыскусіяў. Прыманая першапачаткова за паталёгію, цяпер гомасэксуальнасьць найчасьцей разглядаецца ў кантэксьце біялягічных, псыхалягічных, палітычных, гістарычных і культурных варыяцыяў сэксуальнай практыкі й ідэнтычнасьці. Па меркаваньні многіх, гомасэксуальнасьць зьяўляецца псыхалягічным захворваньнем. Праўнае і сацыяльнае становішча людзей, якія практыкуюць аднаполыя сэксуальныя стасункі і (або) ідэнтыфікуюць сябе як гомасэксуалы (або геі ці лезьбіянкі), істотна розьніцца ў розных частках сьвету і застаецца прадметам гарачых дэбатаў.
Зьмест |
[рэдагаваць] Этымалёгія й ужываньне панятку
Панятак гомасэксуальнасьць паходзіць ад двух словаў: грэцкага ὁμός (го́мос) - той самы, аднолькавы, - і лацінскага sexus - пол. Ён азначае сэксуальную арыентацыю якая выяўляецца ў дамінантнай або выключнай эмацыйнай і сэксуальнай схільнасьці да асобаў таго самага полу, у адрозьненьне ад гетэрасэксуальнасьці і бісэксуальнасьці.
Гомасэксуал(-ка) - чалавек з гомасэксуальнай арыентацыяй.
Ад часоў Савецкага Саюзу і дагэтуль шырока ўжываюцца таксама формы гомасэксуалізм і гомасэксуаліст. Іх ужываньне часта нясе нэгатыўнае адценьне, падкрэсьлівае прыналежнасьць да ідэалягічнае групы (пар. сацыялізм, камуніст) і паталягічны характар. Гомасэксуалізм таксама ўжываецца ў значэньні гомасэксуальных практыкаў і субкультуры ("пэналізацыя / дэкрыміналізацыя гомасэксуалізму" - К. Лінхат. Легалізацыя аднаполых шлюбаў: Амэрыканская й нямецкая мадэлі / Праўнік, 1(2) - 2006, с. 81) і таксама можа мець падкрэсьлена нэгатыўнае адценьне.
У сувязі з шматзначнасьцю панятка гомасэксуальнасьць у навуковай літаратуры апошнім часам прынята карыстацца больш вузкімі тэрмінамі, напр. гомасэксуальная арыентацыя, гомасэксуальныя паводзіны або адпаведнікам аднаполы, напр. аднаполае партнёства.
[рэдагаваць] Іншыя тэрміны
Паколькі панятак гомасэксуал і вытворныя ад яго формы першапачаткова ўжываліся ў кантэксьце мэдыцынскай паталёгіі, многія асобы гомасэксуальнай арыентацыі схільныя ўжываць слова гей (радзей гейка - для азначэньня жанчыны, прым. гейскі) і лезьбіянка (жанчына гомасэксуальнай арыентацыі, прым. лезьбійскі).
Тэрміны пэдэрастыя (пэдэраст і ягоная форма підар), блакітны і мужалоства запазычаныя з расейскай і маюць абразьлівы характар. Радзей ужываецца садамія (або садомія, таксама садаміт і садомскі) у значэньні аднаполых сэксуальных стасункаў і таксама мае абразьлівы характар.
Словам "підар" часам перакладаюць ангельскае queer, якое таксама ўжываюць у запазычанай форме - квір.
У тым самым значэньні, што і гомасэксуальнасьць, зрэдку ўжываецца слова гамафілія.
МСМ - адпаведнік ангельскага MSM (men who have sex with men - мужчыны, якія займаюцца сэксам з мужчынамі). Па-ангельску ўжываецца ў мэдыцынскай літаратуры для апісаньня сэксуальных паводзінаў. Сустракаецца ў беларускім расейскамоўным інтэрнэце.
Прыметнік гомаэратычны звычайна ўжываецца ў мастацкім кантэксьце для апісаньня ўсяго, што мае дачыненьне да гомасэксуальных пачуцьцяў і эстэтыкі.
[рэдагаваць] Статыстыка
Паводле сусьветнага дасьледваньня сэксуальных паводзінаў, праведзеных кампаніяй Durex у 2005, прыблізна 12% людзей мелі досьвед аднаполых сэксуальных стасункаў.
Паводзіны, аднак, не заўсёды зьяўляюцца паказчыкам унутранае скіраванасьці ў чалавеку. Так, напрыклад, колькасьць тых, хто ідэнтыфікуе сябе як асобу з гомасэксуальнай арыентацыяй нашмат меншая за тых, хто меў нават неаднаразовы досьвед аднаполага сэксу. У монасэксуальных асяродках (вязьніцы, армія, сэмінарыі) аднаполыя сэксуальныя практыкі распаўсюджаныя шырэй і часта носяць адметны характар, чым па-за імі. Таксама сацыяльны ціск уплывае як на паводзіны, так і самавызначэньне чалавека. Паводзіны і самавызначэньне кепска карэлююць з двума іншымі крытэрыямі, якія выкарыстоўваюцца ў клясыфікацыі паводле сэксуальнай арыентацыі: на падставе рэгістрацыі пачуцьцяў (фантазіяў і жаданьняў), і генітальных і мозгавых рэакцый (фізыялягічна вымяральнай узбуджанасьці ў адказ на мужчынскія і жаночыя вобразы). Паасобку, ніводны з гэтых крытэраў не дае абсалютна верагодных лічбаў. Дасьледваньні, якія грунтуюцца на рэгістрацыі пачуцьцяў, выкарыстоўваецца найбольш часта.
Кансэнсусу пра колькасьць людзей з гомасэксуальнай арыентацыяй няма. Абагульненая статыстыка дасьледваньняў, якія кіраваліся крытэрам рэгістрацыі пачуцьцяў, кажа, што 2-3,5% мужчынаў і 0,5-1,5% жанчынаў маюць гомасэксуальную арыентацыю. Гэты працэнт звычайна нашмат вышэйшы ў вялікіх гарадох, прычыны чаму хутчэй сацыяльныя.
[рэдагаваць] Дасьледваньні гомасэксуальнасьці
[рэдагаваць] Біялёгія
Існуе шэраг дасьледваньняў, якія паказваюць на магчымыя фактары, што ўплываюць на фармаваньне сэксуальнае арыентацыі. Перадусім гэта асаблівасьці генэтычнага складу дзіцяці й гарманальных працэсаў ў целе маці падчас цяжарнасьці. Няма падставаў сьцьвярджаць, што гомасэксуальная арыентацыя - вынік паталягічных зьяваў. Гены, якія маюць ролю ў фармаваньні сэксуальнае арыентацыі, не ідэнтыфікаваныя. Найбольш верагодна, што гэта тыя гены, якія вызначаюць мозгавыя рэакцыі на гармоны або энзымы (фэрмэнты). Існаваньне такіх генаў на працягу тысячагодзьдзяў сьведчыць пра тое, што іх прысутнасьць можа мець пазытыўную ролю, напр. у зьніжэньні схільнасьці да агрэсіі і заахвочваньні да аднаполых альянсаў. Найбольш верагодна, што іх захаваньне зьяўляецца вынікам дзеяньня мэханізму збалянсаванага полімарфізму. Іншыя дасьледваньні паказваюць на значны ўплыў на фармаваньне сэксуальнай арыентацыі прынатальных (антынатальных, дародавых) гармонаў. (Wilson G. & Rahman Q. Born Gay: The Psychobiology of Sex Orientation. London, 2005, p. 145).
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
Гомасэксуальнасьць — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў