Рэч Паспалітая

Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.

Герб Рэчы Паспалітай
Герб Рэчы Паспалітай

Рэч Паспалітая (па-польску: Rzeczpospolita Obojga Narodów, па-літоўску: Žečpospolita ці Abiejų tautų respublika) — фэдэратыўная манархічная рэспубліка, у склад якой у 1569 годзе ўвайшлі Вялікае Княства Літоўскае і Польскае Каралеўства. Рэч Паспалітая праіснавала да 1795 года.

Зьмест

[рэдагаваць] Гісторыя

1 ліпеня 1569 году ў выніку Люблінскай уніі адбылося аб'яднаньне Польскага каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага ў фэдэратыўную дзяржаву — Рэч Паспалітую.

[рэдагаваць] Палітычны крызіс

Першы выток палітычнага крызісу Рэчы Паспалітай — гэта Люблінская унія — гэта пачатак канца, згубы ня толькі Вялікага княства Літоўскага, але і Польшчы як самастойных, незалежных дзяржаваў. Другім вытокам стаў палітычны лад Рэчы Паспалітай, які падрываў асновы дзяржаўнасьці. Трэцім вытокам палітычнага крызісу зьявілася бязглуздая рэлігійная палітыка. Берасьцейская царкоўная унія не дала жаданых вынікаў. Чацьвёрты выток палітычнага крызісу — спалучэньне нацыянальнага і рэлігійнага прыгнёту з фэадальным. Пяты выток паглыбленьня палітычнага крызісу — барацьба паміж магнатамі за ўладу. У другой палове XVII стагодзьдзя ў Вялікім Княстве Літоўскім асноўнымі супернікамі былі Радзівілы, Пацы і Сапегі. У 1768 годзе сейм (пад націскам рускіх войскаў) прыняў пастанову аб ураўнаваньні ў правах праваслаўных і пратэстантаў з католікамі.

[рэдагаваць] Першы падзел Рэчы Паспалітай

Першы падзел Рэчы Паспалітай
Першы падзел Рэчы Паспалітай

Паводле першага падзелу Рэчы Паспалітай усходняя частка Беларусі ў 1772 годзе была ўключаная ў склад Расейскай імпэрыі. 5 жніўня 1772 года Расеяй і Прусіяй у Санкт-Пецярбургу была падпісаная канвэнцыя, паводле якой да Расеі пераходзілі цалкам Амсьціслаўскае і Інфлянцкае ваяводзтвы, усходнія землі Менскага ваяводзтва і большая частка Віцебскага і Полацкага ваяводзтваў. Прусія атрымала паўночна-заходнюю частку Польшчы і частку Заходняй Украіны са Львовам.

[рэдагаваць] Другі падзел Рэчы Паспалітай

Другі падзел Рэчы Паспалітай
Другі падзел Рэчы Паспалітай

У 1793 годзе адбыўся другі падзел Рэчы Паспалітай паміж Расеяй і Прусіяй. Да Прусіі адышлі Данцыг і Вялікая Польшча, а да Расіі — частка Полацкага ваяводзтва, рэшткі Віцебскага і Амсьціслаўскага, Менскае і ўсходнія часткі Навагрудзкага і Берасьцейскага ваяводзтваў.

[рэдагаваць] Трэці падзел Рэчы Паспалітай

Трэці падзел Рэчы Паспалітай
Трэці падзел Рэчы Паспалітай

У 1795 годзе адбыўся апошні падзел Рэчы Паспалітай. Расея атрымала Заходнюю Беларусь і Ўсходнюю Летуву, а таксама Ўкраіну да Заходняга Буга. Аўстрыя і Прусія захапілі карэнныя землі, частку ўкраінскіх і літоўскіх зямель.

[рэдагаваць] Эканоміка

Напярэдадні Люблінскай уніі на Беларусі пражывала 1 800 тысячаў жыхароў, якія па сваім сацыяльна-эканамічным становішчы адносіліся да трох саслоўяў: шляхты, сялян, мяшчан. Шляхецкае саслоўе дзялілася на групоўкі. Найбольш буйнымі былі магнаты. Яны складалі сэнатарскае саслоўе і валодалі большасьцю сялянскіх гаспадарак. Самай шматлікай была група дробнай шляхты, але ў яе руках былі толькі 28% сялянскіх гаспадарак. У сярэдзіне XVI стагодзьдзя шляхта, як ваенна-служылае саслоўе, пачынае разлагацца знутры: шукала багацьця праз рамяство і гандаль. У 1633 годзе сейм абвясьціў, што ня толькі шляхціч, але і яго нашчадкі назаўсёды будуць пазбаўлены шляхецкіх правоў за гандаль ці шынкарства. Самым шматлікім саслоўем фэадальнага грамадзтва былі сяляне. Аграрная перабудова гаспадаркі была вызначана каралём у 1557 годзе. Незалежна ад мясцовых асаблівасцей рэформы, яе вынікі ўсюды былі аднолькавыя: заснаваньне фальварачнай гаспадаркі, канчатковае запрыгоньваньне сялян, павелічэньне сялянскіх павіннасцей, рост даходаў дзяржаўнага скарбу і шляхты. У выніку рэформы адбыліся зьмены ў прававым становішчы сялян. Пасьля рэформы сяляне дзеляцца на наступныя катэгорыі: цяглыя, асадныя, сяляне-слугі. У выніку аграрнай рэформы адбыліся амаль што рэвалюцыйныя змены: 1) была разбураная сялянская абшчына ў Цэнтральнай і Заходняй Беларусі, дзе пачало ўкараняцца падворнае землекарыстаньне; 2) зьмяніліся катэгорыі сялян, іх прававое і эканамічнае становішча; 3) сялянская гаспадарка пачала ўцягвацца ў рыначныя адносіны; З другой паловы XVII стагодзьдзя пачынаецца эканамічны заняпад Беларусі. Ён быў выкліканы ўзмацненьнем фэадальнага прыгнёту, разбурэньнем гаспадаркі, як у выніку антыфэадальнай, нацыянальна-вызваленчай барацьбы, так і зьнешніх войнаў. Аднаўляць разбураную гаспадарку пачалі з раздачы зямлі сялянам і перавод іх на грашовы і натуральны аброк. З аднаўленьнем гаспадаркі вяртаецца паншчына і павялічваюцца павіннасьці. Яшчэ адным саслоўем былі мяшчане — жыхары гарадоў. Саслоўе мяшчан павялічвалася за кошт вольных сялян, уцекачоў і прыгонных. Да першай паловы XVIII стагодзьдзя магдэбурскае права мелі ўсе буйныя гарады. Саслоўе мяшчан складалася з заможных вярхоў, сярэдняга пласта і беднаты. Асновай эканамічнага жыцьця гарадоў былі рамёствы і гандаль. У той час пачынаюць стварацца ўласныя карпарацыі рамесьнікаў — цэхі. Пашыраўся гандаль як унутраны, так і зьнешні. Найбольш трывалыя сувязі былі з Расеяй, Польшчай, Левабярэжнай Украінай, Рыгай, з краінамі Заходняй Еўропы. У 1784 годзе было завершана будаўніцтва канала Агінскага, які злучаў Нёман з Прыпяцьцю. У 1781 годзе пачалося будаўніцтва Днепра-Бугскага канала. Такім чынам, сельская і гарадзкая гаспадаркі Беларусі да сярэдзіны XVIII стагодзьдзя былі ў асноўным адноўленыя.

[рэдагаваць] Культура

[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі