Нойбургскія маёнткі
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
Нойбургі (па-нямецку: Neuburger) — дынастыя князёў нямецкага княства Нойбург, прадстаўнікі якой на працягу 1695 – 1744 гадоў валодалі так званымі Нойбургскімі маёнткамі ў ВКЛ — Слуцкім княствам, Себежскім і Невельскім графствамі, Копыссю, Раманавам, Беліцай, Кейданамі, Біржамі, Заблудавам.
Пачатак утварэнню гэтага своеасаблівага анклава на тэрыторыі ВКЛ паклаў другі шлюб (10 жніўня 1688) адзінай дачкі Багуслава Радзівіла (1620 – 1669) Людвікі Караліны (па-нямецку: Луізы Шарлоты; 27 лютага ці 9 сакавіка 1667 – 25 сакавіка 1695) з князем нойбургскім Карлам Філіпам (4 лістапада 1661 – 31 снежня 1742), у 1697 годзе безпаспяховым прэтэндэнтам на польскую карону, з 1716 году курфюрстам-пфальцграфам Рэйнскім. Пасля смерці Людвікі Караліны яе ўладанні ў ВКЛ, спадчына Багуслава Радзівіла, перайшлі да двухгадовай дачкі Лізаветы Аўгусты Сафіі (17 сакавіка 1693 – 30 студзеня 1728), якой апекаваўся бацька, князь Карл Філіп Нойбург. З 1717 Лізавета Аўгуста Сафія была замужам за пфальцграфам Зульцбахскім Ёзэфам Карлам Эмануэлем (1693 – 1729); пасля яе смерці “Нойбургскія маёнткі” перайшлі да трох дачок ад гэтага шлюбу: Лізаветы Аўгусты (17 студзеня 1721 – 17 жніўня 1794), Марыі Анны Шарлоты (22 чэрвеня 1722 – 25 красавіка 1790) і Марыі Францыскі Даратэі (16 чэрвеня 1724 – 15 лістапада 1794), якімі ізноў апекаваўся Карл Філіп. Яго смерць у 1742 прыспешыла аднаўленне спадчынных праў Радзівілаў на “Нойбургскія маёнткі”, якія на працягу паўстагоддзя былі сталым аб'ектам судовых разбіранняў і ўзброеных наездаў прэтэндэнтаў з буйных магнацкіх родаў ВКЛ. Пасля працяглых перамоў з Нойбургамі і іншымі зацікаўленымі бакамі іх уладальнікам 22 мая 1744 стаў князь Геранім Фларыян Радзівіл, якому давялося заплаціць 230 тысяч дукатаў кампенсацыі новаму курфюрсту-пфальцграфу Рэйнскаму Карлу Тэадору (1724 – 1799), мужу Лізаветы Аўгусты, а таксама 2 млн. злотых Сапегам, 1 млн. злотых прускаму каралю Фрыдрыху II і іншым у якасці кампенсацыі.
Цэнтрам вялізарнай латыфундыі Нойбургаў у ВКЛ, у якой пасля Людвікі Караліны ніхто з іх не бываў, быў Слуцк. Усё кіраванне адбывалася праз эканомаў (з 1682 па 1714 гэтую пасаду займаў Станіслаў Незабытоўскі), злоўжыванні якіх выклікалі рэзкія пратэсты мясцовага насельніцтва, якія часта перарасталі ў паўстанні (1684, 1685, 1695, 1699 і г.д.). Нягледзячы на высокія падаткі і злоўжыванні, Слуцк пры Нойбургах быў буйнейшым эканамічным цэнтрам Беларусі, які па колькасці мануфактур і цэхаў і аб'ёме іх вытворчасці далёка пераўзыходзіў іншыя гарады. Экстэрытарыяльнасць “Нойбургскіх маёнткаў” спрыяла і большай, чым у іншых частках ВКЛ, рэлігійнай талерантнасці: праваслаўным Слуцкага княства было дазволена заставацца па-за уніяй (толькі ў Слуцку налічвалася 14 праваслаўных цэркваў); Людвіка Караліна, гарачая прыхільніца кальвінізму, ўсяляк падтрымлівала гэтую канфесію, якой у 1693 годзе падаравала слуцкую друкарню, выдаткавала значныя сродкі на выданне тут Новага Тэстаменту на літоўскай мове. Працяглая эканамічная і культурная адасобленасць “Нойбургскіх маёнткаў” ад ВКЛ праяўлялася і пазней: тут быў галоўны асяродак рэлігійнага “дысідэнцтва” ў ВКЛ, што выявілася, напрыклад, у Слуцкай канфедэрацыі 1767 году.
- Крыніца: Алесь Белы, «Энцыклапедыя гісторыі Беларусі»
[рэдагаваць] Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць] Літаратура
- Jelski A. Neuburskie dobra na Litwie // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów slowiałskich. T. VII. Warszawa, 1886.
- Грицкевич А. Частновладельческие города Белоруссии в XVI—XVIII вв. Мн., 1975.
- Idem. Древний город на Случи. Мн., 1985.
- Грыцкевіч А. Маргінальныя тэрыторыі Беларусі. Невель і Себеж у XVII—XVIII стст. // Спадчына, № 1. 1995.
- Mörz S. Die letzte Kurfürsterin. Elisabeth Augusta von der Pfalz, die Gemahlin Karl Theodors. Stuttgart etc., 1997.