Alamsula sa Pilipinas

Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensayklopedya

Ang alamsula sa Pilipinas nagsugod sa mga sugid ug saysay sa prekolonyal nga Pilipinas ngadto na sa Meksikano (Bag-ong Espanya) ug mga Kinatsilang impluwensiya, apan aduna nay paagi sa pagsulat sa wala pa ang mga Katsila.

Mga sulod

[usba] Prekolonyal

[usba] Baybayin

Ikompara sa ubang mga nasod sa Habagatan Kasadpang Asya, ang Pilipinas pipila lamang ka mga artipaka ang nagpakita og ebidensiya sa pagsulat. Kini gitawag nga baybayin, nga usahay hisaypan isip alibata.

[usba] Panahon sa mga Kastila

[usba] Tomas Pinpin

Sa sayong bahin sa ika-17 nga siglo, usa ka magpapatik nga Tagalog, si Tomas Pinpin, misulat og usa ka libro nga naggamit sa giromanong baybayin aron tudloan ang mga Tagalog unsaon pagkat-on og Kinatsila. Ang iyang libro, nga gipatik sa pamantalaan sa mga Dominikano diin siya nagtrabaho, migula sa 1610, samang tuig sa arte la lengua tagala ni Blanca. Lahi sa batadila ni Blanca, ang kang Pinpin libro nagtuki sa pinulongan sa usa ka dominanteng katawhan, busa kini makapakita kanato sa mga rason ug katuyoan nganong buot makat-on sa mga Tagalog sa pinulongang Kinatsila. Si Pinpin nagtan-aw sa paghubad sa mga paaging milikay (imbes mobatok) sa mga impluwensiyang Kinatsila.

[usba] Mga sinulat sa pinulongang Katsila

Nasulat ang mga klasikong alamsula sa pinulongang Espanyol. Pipila sa mga tawo nga nahilambigit sila si Jose Rizal, Pedro Paterno, Jesus Balmori, Huerta, Farolan, Licsi, Lumba, Castillo, ubp. Ang pagkamakinasodnon unang mipakita sa mga sinulat nga Kinatsila, labi na sa mga sinulat ni Marcelo H. del Pilar kun Plaridel sa La Solidaridad. Sa Sugbo, 1886, ang unang Espanyol nga mantalaan, El Boletin de Cebu, gipatik. Sa 1915, ang mga lokal nga mantalaan nagsugod sa pagpatik og mga seksiyon sa pinulongang Ingles. Ang Sugbo may iyang gidaghanon sa mga magsusulat sa pinulongang Espanyol, ang kadaghanan kanila nagsulat sa sayong dekada sa siglo. Bisan kon ang ilang mga sinulat magkagamay sa mosunod nga mga katuigan, si Jose del Mar nakadaog sa Zobel tungod sa iyang sinulat nga Perfiles (1965).

Sa kadakong kabaligho, ang mas dakong bahin sa literaturang Espanyol nasulat sa mga Pilipino sa panahon sa mga Amerikano. Kini tungod kay ang pinulongang Espanyol predominante pa sa mga Pilipinong intelektuwal. Usa sa mga respetadong magsusulat nga Pilipinhon (Claro Mayo Recto) nagpadayon sa pagsulat sa Kinatsila hangtod sa 1946. Ang uban pang nailhan nga magsusulat sa Kinatsila mao sila si Isidro Marfori, Cecilio Apostol (Pentelicas, 1941), Fernando Ma. Guerrero (Crisalidas, 1914), Gaspar Aquino de Belen, ug Flavio Zaragoza Cano (Cantos a Espana ug De Mactan a Tirad).

Pipila sa mga mantalaan nga napatik sa pinulongang Kastila mao kining mosunod: El Renacimiento, La Democracia, La Vanguardia, El Pueblo de Iloilo, ug El Tiempo. Ang mga magasing The Independent, Philippine Free Press ug Philippine Review gipatik sa Iningles ug Kinatsila.

[usba] Panahon sa mga Amerikano

[usba] Mga sinulat sa pinulongang Ingles

Sa alamsulang Asyano, ang mga Pilipino milabaw, labi na sa mubong sugilanon. Si Leon Comber, kanhi Britanong magpapatik sa Heinemann Writing in Asia Series ug pamunong maghuhukom sa Asiaweek Short Story Competition miila sa katakos sa mga magsusulat nga Pilipino sa pinulongang Ingles sa pag-ingon: "Many of the best short stories came from the Philippines... because Filipino writers felt at ease using English as a medium of expression. In fact, their country is the third largest English-speaking nation in the world and they take to writing in the language as a form of 'artistic expression' and show just as much zest and natural talent for it as they do for painting, music and the other arts." (introduksiyon sa librong 'Prize Winning Asian Fiction', gipatik sa Times Book International, 1991).

[usba] Mga nag-unang sinulat

  • Biag ni Lam-ang - epikong Ilocano.
  • Code of Kalantiaw (Kodigo ni Kalantiaw)
  • Florante at Laura (Florante ug Laura) - sinulat ni Francisco Baltazar, amahan sa pamalak nga Tagalog. Kining maong sinulat required reading sa tanang tinun-an sa Pilipinas, pribado kun publiko, gawas lamang sa pipila ka mga tulunghaan.
  • Doctrina Christiana
  • Noli Me Tangere ug El Filibusterismo - pulos sinulat ni Jose Rizal.
  • Manuvu's Tuwaang
  • Sulod's Hinilawod
  • Maranaw's Bantugan
  • Sucesos de las Islas Filipinas ni Antonio de Morga
  • Maragtas
  • The Good Fight - Manuel L. Quezon