Shaka

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Die enigste tekening van Shaka, met 'n lang assegaai en 'n swaar skild in 1824 - vier jaar voor sy dood.
Vergroot
Die enigste tekening van Shaka, met 'n lang assegaai en 'n swaar skild in 1824 - vier jaar voor sy dood.

Shaka (somtyds Tshaka, Tchaka of Chaka; ca. 1787 – ca. 22 September 1828) word algemeen gesien as die Zoeloe-leier wat die Zoeloes van 'n klein stam tot op die randjie van nasieskap gelei het met 'n koninkryk tussen die Phongolo- en Mzimkhulu-riviere in Suidelike-Afrika. Daar bestaan baie legendes oor Shaka. Hy is wyd bekend vir sy militêre mag en vernietiging, en ook vir sy militêre hervorming en nuwe idees.

Shaka was die seun van stamhoof Senzangakhona maar was 'n buite-egtelike kind wat nie deur sy vader grootgemaak is nie, maar deur Dingiswayo, 'n Mthethwa stamhoof. Na Shaka se vader se dood, help Dingiswayo vir Shaka om sy broer te verslaan. Shaka word so stamhoof in ongeveer 1812. In 1816 begin hy sy veroweringstogte. Binnekort regeer hy oor die grootste deel van Natal en die suid-ooste van Suid-Afrika.

Dingiswayo word later vermoor deur Zwide, 'n magtige stamhoof van die Ndwandwe (Nxumalo) stam. Shaka het dit op homself geneem om Dingiswayo se dood te wreek. In een geval het Zwide ontsnap, maar het Shaka vir Zwide se moeder, 'n sangoma, vermoor. Volgens oorlewering het Shaka haar in 'n hut toegemaak met hiënas of jakkalse binne wat haar verskeur het. Die volgende dag het Shaka die hut tot die grond afgebrand. Shaka was egter steeds gretig om Zwide te vermoor. In ongeveer 1825 het die twee leiers mekaar ontmoet naby Phongola. Die oorwinning het aan Shaka gegaan, maar hy het swaar verliese gely, onder andere sy militêre hoof - Umgobhozi Ovela Entabeni.

In 1824 sluit Shaka 'n verbond met die Europeërs om sy koninkryk uit te brei. Hy gee onder andere toestemming vir die Europese om Port Natal (nou Durban) te bewoon. Shaka se toegewings aan die Europeërs was een van die oorsake van groeiende onmin onder sy eie mense. Die ander was sy vreemde optrede na die dood van sy moeder, Nandi. Hy het beveel dat geen mielies geplant mag word in daardie jaar nie, en geen melk gebruik mag word nie. Hy het ook beveel dat enige vrou wat swanger word vermoor sou word saam met haar man. Groot getalle mense is volgens oorlewering doodgemaak omdat hulle nie genoegsaam gerou het nie, en koeie is geslag om hulle kalwers te laat voel hoe dit is om 'n moeder te verloor.

Dingaan en Mhlangane, twee van Shaka se halfbroers, probeer twee keer om Shaka te vermoor, en dit gebeur waarskynlik in September 1928. Alle beskikbare Zoeloemagte was in die noorde, en die koninklike kraal was kritiek kort aan sekuriteit. 'n Induna genaamd Mpoba het 'n afleiding geskep, en Dingaan en Mhlangane het Shaka vermoor. Alhoewel sekere films en boeke 'n dramatiese toespraak noem deur Shaka voor sy dood oor toekomstige Europese imperialisme, is daar nie definitiewe bewyse hiervan nie. Dit is ook onwaarskynlik dat Shaka in 'n groot seremonie begrawe is. Sy liggaam is klaarblyklik in 'n leë graanpit gegooi en met klippe toegepak. Die presiese ligging is nie bekend nie, maar daar word gereken dit is erens naby die hedendaagse Stanger in Kwazulu-Natal.

Shaka se halfbroer Dingaan het die bewind oorgeneem, met so 'n kragtige aanval teen pro-Shaka elemente en stamhoofde dat dit in 'n burgeroorlog ontaard het. Dingaan het vir ongeveer 12 jaar regeer waartydens hy rampspoediglik teen die Voortrekkers en sy ander halfbroer Mpande geveg het. In 1840 het Mpande met ondersteuning van die Boere en die Britte die Zoeloeleierskap oorgeneem, en vir 30 jaar regeer. Later in die 19de eeu word die Zoeloes een van die enigste Afrikastamme wat dit regkry om die Britse weermag te verslaan, in die Slag van Isandlwana.


Koning van die Zoeloenasie
Voorafgegaan deur:
Senzangakhona
Bewind
ca. 1772-1828
Opgevolg deur:
Dingaan


[wysig] Eksterne skakels