Benrather Lyn

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Hoog-Duits word in Opperduits (bruin) en Middelduits (blou) verdeel en word van Neder-Saksies (geel) onderskei. Die hoof issoglosee, die Benrather- en Speyerlyne word in swart angedui.
Vergroot
Hoog-Duits word in Opperduits (bruin) en Middelduits (blou) verdeel en word van Neder-Saksies (geel) onderskei. Die hoof issoglosee, die Benrather- en Speyerlyne word in swart angedui.

Die Benrather Lyn is 'n dialekskeidingslyn (isoglos) wat die variëteite wat die verandering van k na ch na oorspronklik lang klinkers ondergaan het, skei van die variëteite waarvoor dit nie geld nie. As gevolg hiervan word dit ook die maken/machen-lyn genoem.

Die lyn het onstaan tydens die Tweede Germaanse klankverskuiwing (in ongeveer 500 nC.) waarin die Nederduitse dialekte nie deelgeneem het nie. Die Wes Germaanse tale is langs die lyn verdeel. Die groep tale suid van die lyn het in Hoogduits ontwikkel terwyl die ander Wes Germaanse tale (Engels, Nederlands (en dus Afrikaans), Fries, en Nedersaksies) apart ontwikkel het.

Ten noorde van die lyn lê dus die sogenaamde Nederduitse variëteite, ten suide die Middelduitse en Hoogduitse variëteite. Die lyn begin by die Germaans-Romaanse taalgrens ten suide van Eupen in België, loop ten ooste van Eupen noord, kruis die Nederland - België grens en loop verder noord tot by die Nederland - Duitsland grens. Die gevolg is dat die dialek van Eupen (waar Duits die amptelike taal is) tot Nederduits gereken word, en dat die dialekte van die Nederlandse dorpe Vaals, Bocholtz en Kerkrade, wat ten ooste van die lyn lê, by Middelduits hoort. In Duitsland loop die lyn in 'n noordoostlike rigting na die Duits-Poolse grens aan die Oder; vroëer het dit verder oos geloop tot in Ermland (ten suide van Koningsberge). Die Nederduitse gebied omvat die hele Nederland en Vlaandere en die Duitse deelstate Schleswig-Holstein, Hamburg, Bremen, Nedersakse, Noordryn-Westfalen, Mecklenburg-Voorpommeren, Sakse-Anhalt, Brandenburg en Berlyn. 'n Deel van die voormalig Duitse grondgebied wat nou in Pole lê hoord ook daarby.

Variëteite wat die Hoogduitse klankverskuiwing slegs ten dele ondergaan het word in 'n groot gebied wat loop van Limburg tot ver oos van die Ryn en van Venlo tot aan ide Moezel gevind. Vanwee die uitwaaiering van die isoglosbundels noem mens die gebied die Rynlandse waaier. Ten dele lê dié ten noorde van die Benrather Lyn: in die meeste Limburgse dialekte sê mens byvoorbeeld ich en ouch, maar het alle ander woorde die k behou. Die lyn wat die grens van die woord voor "ik" aandui heet die Uerdinger Linie. Dit is 'n sylyn van die Benrather Lyn. Dit is natuurlik willekeurig welke isoglosse mens neem en nie alleen die k maar ook die p en die t het verander; in Nederland is dit daarom nie ongebruiklik om alle dialekte wat enige kenmerk van die klankverskuiwing het Middelduits te noem nie

Die dialekte van Suid-Brandenburg (in die voormalige DDR) het in die twintigste eeu meer na Hoogduits verander, sodat die Benrather Lyn daar omgekeer is. Die ou woord ick bly daar egter wel bewaar, met die gevolg dat die situasie in Berlyn nou ongeveer die teenoorgestelde is van die in (byvoorbeeld) Maastricht.

Die grens loop dwars deur die Limburgse taalgebied soos mens dit in die breë sin defineer, dit is met groot stukke van Duitsland ingesluit. In Nederlands Limburg loop die grens meer deur die suidoooste. Heerlen lig aan die noordelike kant, Kerkrade aan die suidelike kant. Die gemeente Landgraaf word daardeur in twee stukke verdeel.