İosif Vissarionoviç Cuqaşvili

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

İosif Vissarionoviç Stalin
İosif Vissarionoviç Stalin

İosif Vissarionoviç Cuqaşvili

İosif Vissarionoviç Stalin

Sovet dövlət və siyasi xadimi, 1922-ci ildən ÜKP(b) MK-nın baş katibi, 1941-ci ildən Sovet hökumətinin başçısı (Xalq Komisarları Sovetinin və SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri). 1920-ci ildən etibarən SSRİ-də qeyri-məhdud hakimiyyəti olmuşdur.

SSRİ Stalinin rəhbərliyi illərində aqrar ölkədən böyük sənaye və hərbi potensialı olan dünya miqyaslı ölkəyə (dünyada supergüc) çevrilmişdir. Ölkəni bu cür yüksək səviyəyə qaldırmaq üçün Stalin çox sərt metodlardan, həmçinin dövlət terrorundan da istifadə etmişdir.

Mündəricat

[redaktə / تحریر] Adı və təxəllüsləri

Stalinin həqiqi adı - İosif Vissarionovoç Cuqaşvili (onun və onun atasının adı gürcü dilində İosebBesarion kimi tələffü olunur), qısaldılmış formada isə - Soso. Çox tezliklə belə bir versiya yaranmışdır ki, onun soyadı Cuqaşvili - gürcü yox gürcüləşmiş osetin (Cuqaşev) soyadıdır: əksər tədqiqatçılar bunu qəbul etmirlər. İnqilaba qədər Cuqaşvili çoxlu təxəllüs və partiya ləqəblərindən istifadə etmişdir. Əsasən Besoşvili (Beso- Vissarion ləqəbinin qısaldılmış forması), Nijeradze, Çijikov, İvanoviç. Bu ləqəblər arasında (Stalini çıxmaq şərtilə) ən məşhuru gürcü folklorundan çxan "Koba" olmuşdur, hətta Stalini sonralar da qoca bolşeviklər Koba ləqəbi ilə çağırarmışlar, müharibəyə qədər hətta Voroşilovda onu bu cür çağırarmış. "Stalin" təxəllüsünün kökü mübahisəlidir: bəziləri onun "stal" (сталь-polad), digərləri isə nart eposu ilə və ya onun tərcüməçisi E. Stalinskinin soyadı ilə əlaqələndirirlər.

Böyük vətən müharibəsi illərində Stalin "Vasiliy" (oğlunun adı ilə əlaqədar) təxəllüsündən istifadə etmişdir. Adətən ona adı və atasının adı və ya hərbi rütbəsi ("yoldaş Sovet İttifaqı Marşalı (Generalissimus)")ilə yox sadəcə "yoldaş Stalin" kimi müraciət etmişlər.


[redaktə / تحریر] Uşaqlığı və gəncliyi

Stalinin gəncliyi, 1912-ci il
Enlarge
Stalinin gəncliyi, 1912-ci il

Rəsmi versiyaya görə 21 Dekabr 1879-cu ildə və ya metrit kitabındakı qeydə əsasən 6 Dekabr 1878-ci ildə Gürcüstanda Qori şəhərində anadan olmuşdur. Ailədə üçüncü uşaq olmuşdur, iki ilkinlər uşaqlıqda ölmüşdür. Onun doğma dili gürcü dili olmuşdur, rus dilini sonra öyrənmişdir, lakin həmişə hiss olunacaq gürcü ləhcəsi ilə danışmışdır.

Kasıb ailədə, çəkməçinin və qala kəndli qızının ailəsində böyümüşdür. İosifin 11 yaşı olanda atası vəfat etmişdir. Atası İosifin 11 yaşı olarkən vəfat etmişdir. 1888-ci ildə İosif Qoridə möhkəm nizam-intizam höküm sürən kilsəyə, 1894-cü ildə isə Tiflisdə seminariyaya daxil olur. Lakin buranı qurtara bilməyib oradan qovulur (rəsmi versiyaya görə Marksizmin təşviqatına görə). Daima lider olmağa çalışmış və yaxşı oxumuşdur, anasının istəyi əsasında öz kariyerasını kilsədə qurmaq istəyir. Təhsil illərində seminariyada gürcü dilində şer yazmışdır. Onun şerlərindən bir neçəsi inqilabdan əvvəl nəşr olunmuş şerlər toplusunun içində olmuşdur: 1949-cu ildə Stalinin 70 illiyinə onun rus dilində şerlərindən ibarət kitabı hazırlanırdı (gürcü dilindən tərcüməyə böyük mütəxəsislər, əsasən Arseniy Tarkovskiy cəlb olunmuşdur), lakin bu kitab nədənsə nəşr olunmadı.

[redaktə / تحریر] İnqilabdan öncə

1901-1902-ci illərdə RSDFP-nin Tiflis və Batumi komitələrinin üzvü. RSDFP-nin II qurultayından (1903) sonra-bolşevik. Dəfələrlə həbs olunmuş, sürgün olunmuş və sürgündən qaçmışdır. 1905-1907-ci illərdə Birinci Rus inqilabının iştirakçısı. 1907-1908-ci illərdə RSDFP-nin Bakı komitəsinin üzvü. RSDFP-nin 6-cı Ümumrusiya konferensiyasında (1912) sonra MK-nın pleniumunda MK-nın və RSDFP MK-nın rus bürosuna seçkisiz qəbul olunmuşdur.

1906-1907-ci illərdə Qafqazda eksproprkasiya adlanan əməliyyata rəhbərlik etmişdir. 1907-ci il 25 iyunda bolşeviklərin pula ehtiyacını ödəmək üçün inkassator faytonuna hücum təşkil etmişdir.

1909-1917-ci illərdə sürgündə olduğu müddətdə esperantonu (süni beynəlxalq dil) öyrənmişdir.

1917-ci il fevral inqilabından sonra Petroqrada qayıdır. Lenin mühacirətdən qayıdanadək MK-ya və bolşevik partiyasının Peterburq komitəsinə rəhbərlik etmişdir. 1917-ci ildən "Pravda" (Həqiqət) qəzetinin redaksiya heyyətinin, Bolşevik partiyası MK politbüronun, hərbi-inqilabı mərkəzin üzvü olmuşdur. Leninin məcburi gedişi səbəbi ilə əlaqədar olaraq gizli şəraitdə keçirilmiş RSDFP(b)nin VI qurultayında Stalin MK-da hesabat məruzəsi ilə çıxış etmişdir. Oktyabr silahlı üsyanında iştirak etmişdir. 1917-ci il Oktyabr inqilabından sonra Xalq Komissarları Sovetinə Milliyyətçilik üzrə xalq komissarı kimi daxil olmuşdur.

Müvəqqəti hökümətə və onun siyasətinə mövqedən belə çıxır ki, demokratik inqilab hələ ki, qurtarmayıb və hökümətin devrilməsi praktiki məqsəd deyil.

[redaktə / تحریر] Vətəndaş müharibəsi

Rusiya vətəndaş müharibəsi başlayandan sonra Stalin Rusiyanın cənubuna Şimali Qafqazdan çörəyin hazırlanıb sənaye mərkəzlərinə çatdımaq üçün ÜMİK-nin (ВЦИК) fövqəladə səlahiyyətli nümayəndəsi kimi göndərlimişdi. 1918-ci ilin 6 iyununda Tsarıtsına çatan Stalin şəhərdə nizam yaratdı, Moskvaya ərzağın çatdırılmasını təmin etdi, daha sonra isə Tsarıtsını Krasnovun dəstələrindən müdafiyəyə hazırladı. K.E.Voroşilovla birlikdə onlar Tsarıtsının müdafiəsini təmin edib Krasnovun və Dutovun ordu hissələrinin birləşməsinin qarşısını aldılar.

1918-ci ilin dekabrında admiral Kolçakın Sibirə hücumu başladı. O, şimaldan hücuma keçmiş ingilislər və ağqvardiyaçılarla birləşməyi planlaşdırırdı. Yaranmış fövqəladə-ciddi vəziyyəti aradan qaldırmağı Lenin Stalinə tapşırdı. Stalin Dzerjinski ilə birlikdə Perm altında kı, vəziyyəti tez və qətiyyətlə bərpa etdilər.

[redaktə / تحریر] 1920-ci illər

1922-ci ilin aprelində RKP (b) MK-nın pelniumunda Stalin MK-nın birinci katibi seçildi. Əvvəllər bu vəzifə yalnız partiya aparatına rəhbərlik demək idi, partiyanın lideri və dövlətə rəhbərliyi isə formal da olsa Xalq Komissarları Sovetinin sədri V.İ.Lenin-də qalmaqda idi.

Lenin Stalinin təşkilatçılıq qabiliyyətini, onun biliyini, təcrübəsini, milli və digər kəskin siyasi problemləri həll edə bilməsi bacarığını yüksək qiymətləndirirdi. Onlar arasında şəxsi və prinsipial mübahisələr də olmuşdur. Lakin bu hallar heç bir şəkildə siyasi zidiyyət halları almamışdır. Buna baxmayaraq Lenin Stalini kobudluqda çox kəskin sürətdə ittiham edirdi. Onun fikrincə Stalinin bu keyfiyyəti birinci katib vəzifəsində olan şəxs üçün deyil, bu hal partiya rəhbərliyinin parçalanmasına gətirib çıxara bilər.

Lenin "Qurultaya məktub"unda qeyd edirdi ki, Stalin çox kobuddur və onu birinci katib vəzifəsindən çıxartmaq lazımdır. Stalinin işçi kimi keyfiyyətlərini nəzərə alan partiya rəhbərləri bunu etmədilər.

Lenini vəfatında sonra Stalin politburonun iki ən nüfuzlu üzvləri L.B.Kamenyov və Q.E.Zinovyevlə birləşib "üçlüyü" formalaşdıra bildi. Birlikdə onlar L.D.Trotskiy və onun tərəfdarlarını məğlub edə bildilər.


[redaktə / تحریر] 1930-cu illər

[redaktə / تحریر] Kollektivləşmə

1930-cu illərin əvvəlindən etibarən kənd təsərrüfütlarının mərkəzləşmiş kolxozlarda (kolxoz - rus dilindən tərcümədə Kollektiv Təsərrüfat deməkdir) birləşdirlməsi - təsərrüfatın məcburi kollektivləşdirilməsi aparılırdı. Torpağa olan hüququn ləğv edilməsi "siniflər məsələsi"nin həllinin nəticəsi idi. Həmçinin o zaman ki, iqtisadi düşüncələrə əsasən iri kolxozlar texnikanın birləşdirilməsi və əməyin bölüşdürülməsi hesabına daha effektiv işləyə bilərdilər. Qulaq adlanan o zamanki, kəndlilər kollektivləşməyə qarşı çıxıb çıxmadıqlarından asılı olmayaraq, məhkəməsiz istintaqsız əmək düşərgələrində işlədilir və ya Sibirin və şərqin ucqar hissələrinə göndərilirdilər.

Stalinin yeritdiyi sənayeləşdirmə buğda və digər məhsulların xaricə eksportundan əldə edilən böyük vəsaitlər və avadınlıqlar tələb edirdi. Kolxozlar üçün dövlətə veriləcək böyük miqdarda kənd təsərrüfatı məhsulları planı qoyulmuşdu. Bəzi tarixçilərin fikrincə məhz bu planlar 1932-33-cü illərdə baş vermiş kütləvi aclıqlara gətirib çıxartmışdır.

[redaktə / تحریر] İqtisadiyyatın inkişafı

Ardı var....