Gwinizh-du
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
Skrivet eo ar pennad-mañ e Peurunvan
Ar pennad-mañ n'eo ket peurechu c'hoazh ; ma fell deoc'h labourat warnañ deuit da welout ha lakait hoc'h ali e pajenn ar gaozeadenn.
Ar gwinizh-du (distaget gwi/ni/z/tu), Fagopyrum esculentum, a zo ur blantenn gounezet a renker e familh ar poligonakadezed. Gwelet eo evel unan eus an ed (el liester e vez lavaret an ed-du), met n'eo ket ur geoteg evel an ed all.
Anvet eo ar sarrazin e galleg hag an trigo sarraceno e spagnoleg ha portugaleg, rak anavezetoc'h eo bet e Kornôg Europa e mare an aloubadegoù arab (VIIIvet kantved goude Jezuz-Krist) pa oa ar boued pennañ al luoù muzulman (sarrazined e veze graet eus outo ivez).
Taolenn |
[kemmañ] Astenn gounid an ed-du
Da vare Oadvezh an Houarn eo deuet da Europa o tont eus Azia. Gounezet e vez e Sina e-leizh. Mat eo dezhañ an douaroù trenk evel ma vez kavet en tiriadoù vulkanek hag herkinek. N'en-deus ket ezhomm eus un douar strujus ha posupl eo silañ anezhañ en ur sistem treiñ-eostoù pa chom an douar-tomm "naetaet" goude an eost. Ur gounid ha n'en deus ket ezhomm ober kalz war-dro p'emañ en e gresk ha setu perak eo bet gounezet e-leizh e broioù paour evel m'eo bet lodennoù bras Breizh eus ar XVIvet kantved betek kreiz an XXvet kantved.
[kemmañ] Implijoù
Implijet e vez bleud graet gant greun ar gwinizh-du evit fardañ krampouezh ha yod ivez (fardet e vez gantañ ur polenta du e Bro-Italia.
Evit kaout bleud eo ret malañ ar greun, met pa n'eo ket ar bleud da vezañ miret e-pad pell e veze kustum ar gouerien da fardañ kementadoù bihan gant milinoù da vezañ lakaet da vont en-dro gant an dorn. Implijet e vez ivez evit fardañ boued ar moc'h hag ar yer.
[kemmañ] Gounererezh
Kreskiñ a ra buan ar gwinizh-du a plijout a ra dezhañ douaroù paour ha trenk. Ret eo dezho bezañ dizouret mat, avat. Un dreistmuzul a demz a vez o vihanaat an ampledoù. Santidik eo ar blantenn d'ar wrez ha ret eo, e hinadoù tomm, hec'h hadañ diwezhatoc'h er mare-bloaz.
A-wechoù e veztalvoudekaet evel un temz glas pe evit grwareziñ an douaroù a-enep ar grignerezh.
[kemmañ] Spletoù e-keñver ar magadurezh
Degas a ra pa vez debret magneziom, fosfor, houarn, fluor ha kalsiom. Aes eo da enteuziñ pa endalc'h proteinoù (10%) enno trenkennoù aminek a-bouez : lizin, arginin, kustin.. ha dreist-holl an truptofan. Pa n'endalc'h gluten ebet eo mat evit ar re o-deus allergiezhioù.