Тутар чĕлхи

Материал из Wikipedia.

Тутар чěлхи, — тěрěк чěлхисен кыпчак йышне кěрекен чěлхе. Ытларах енěпе пушкăрт чěлхи çывăх, унăн хыççăн каракалпак, казах, нугай, балкар, ӳзбек тата кăмык чěлхисем. Тутарстанра вырăс чěлхипе пěрле патшалăх чěлхи шучěне шутланать.

Сарăлма Тутарстансăр пуçне тата Пушкăрт Республикинче, Мари Элте, Удмуртире, Мордовире нумайăн калаçаççě. Раççейре ку чěлхепе калаçаканчен йышě 2002 çулхи перепись тăрăх 5,3 млн патнелле пулнă (1989 çулхи перепись тăрăх — 5,1 млн).

[тӳрлет] Чěлхе диалекчěсем

Виçě тěп диалект уйăраççě:

  • хěвеланăç енчи. (кыпчак чěлхипе нумай пěрлěхсем пур).
  • вăтам. (ку диалект çине булгар чěлхи ыттисенчен ытларах витěм кӳнě. Ун çинче Тутарстанра ытларахăшě калаçать)
  • хěвелтухăç енчи (çěпěр-тутар). Ку диалекта уйрăм чěлхене куçнă, анчах та Хусан тутарěсен çěпěре куçнă пирки вăл ытларах енěпе вăтам диалект патнелле.

XIX эмěр варричен тутарсен авалхи литература чěлхи пулнă.

[тӳрлет] Тутарсен çырăвě

Пин çул патнелле тутар чěлхи арап графиккипе усă курнă. 1927 çулта СССРа кěрекен тěрěк халăхсем пурте тенě пекех латин алфавичě çине куçнă. Яналиф ятлă графика. 1939 çулта тутар алфавитне ултă çěнě саспалли хушнă кириллица çине куçарнă. Анчах та ку алфавит та тутар фонетикине анлă сарса пама пулăшман. 80-мěш çулсем варринеле лингвистсем тата виçě-тăватă саспалли хушмалли çинчен шутлама пуçланă.

1999 çулхи авăн уйăхěн 15 Тутарстан парламенчě «О восстановлении татарского алфавита на основе латинской графики» саккуна йышăннă. 2001 çулхи авăнăн 1 ку саккун вăя кěнě. Анчах та кăна Раççей Патшалăхěн Конституци сучě вăл саккуна тěрěс мар тенě, латин алфавичě çине куçарма ирěк паман.

[тӳрлет] Çавăн пекех пăхăр