Тимухха Хĕветĕрĕ

Материал из Wikipedia.

Тимухха Хĕветĕрĕ

Тимухха Хĕветĕрĕ, — чăваш чĕлхине тĕпчекенĕ, вĕрентекен. Чăн ячĕ Тимофеев Фёдор Тимофеевич. 1887 çулхи раштавăн 1 Етĕрне уесĕнчи (халĕ Чăваш Енĕн Муркаш районĕ) Якаткасси ялĕнче çуралнă. 1941 çулхи кăрлачăн 25 ГУЛАГ лагерĕнче вилнĕ.

Орфографипе пунктуаци йĕркисене пĕрремĕш йĕркелекенĕ. Вăлах пĕрремĕш тăван чĕлхе вĕренӳ кĕнекисене тата программисене хатĕрлекен. Пособисем çавăн пекех хатĕрленĕ. Вĕсене вăл чăваш тата вырăс чĕлхисем çинче хатĕрленĕ.

[тӳрлет] Пурнăçĕ

1909 çулта Çĕмпĕрти чăваш вĕрентекенсен шкулне, 1930 çулта СССР АН çумĕнчи Яфет институтне вĕренсе пĕтернĕ. 1918 çултанпа Етĕрне шкулĕнче вĕрентекен, 1921 çулта Вăрнарти педагогика курсĕсен заведующиĕ пулса ĕçленĕ. 1918 çулта «Наглядно-переводный метод ведения разговорных уроков в инородческих училищах» брошюрине пичĕтлесе кăларнă. Ун хыççăн «Книга для обучения чувашскому правописанию» кĕнеки тухнă. Вăл кĕнекен иккĕмĕш кăларăмĕ 1922 çулта кайран тухнă.

Фёдор Тимофеев 1922-1925 çулсенче чăваш чĕлхине Çĕмпĕрти педагогика тата ял хуçалăх техникумĕсенче вĕрентнĕ. Вăл вăхăтрах Чăваш музейĕн заведующиĕ пулнă. Ку тапхăрта унăн «Грамматика чувашского языка: фонетика и морфология» (1924), «Основы чувашского синтаксиса» (1924), «Пунктуация письма» (1925), «Чувашское письмо» (1926) кĕнекисем тухнă.

Аспирантура хыççăн Фёдор Тимовеевич ЧНИИ-ĕн чĕлхен уйрăмĕн заведующиĕ, кайран директор çумĕ вырăнĕсенче ĕçленĕ. 1930-1934 çулсенче педагогикăпа ял-хуçалăх институтĕсенче доцент шайĕнче чăваш чĕлхин лекциĕсене вуланă. Ку çулсенчех Т.М. Матвеевпа пĕрле 5-7 классем валли тăван чĕлхе вĕренӳ кĕнекине çырнă. Ку вĕренӳ кĕнекине кайран пиллĕк хут çĕнĕрен пичĕтлесе кăларнă.

1937 çулта ăна айăпсăр репрессиленĕ.

[тӳрлет] Ĕçĕсем

  • Чăваш чĕлхийĕн крамматикĕ. Синтаксис тĕпĕсем. Ш., 1924;
  • Чăвашла çырасси. Ш., 1926;
  • Чăваш чĕлхине вĕрентмелли меттотĕк кĕнеки. Ш., 1930;
  • Чăваш чĕлхин грамматики. Морфологи. 5-мĕш вĕренӳ çулĕ. Ш., 1933 (Т.М.Матвеевпа пĕрле).