Атăлçи Пăлхар
Материал из Wikipedia.
Атăлçи Палхар, — вăтам ĕмĕрсенчи (VII-XIII) патшалăх. Хальхи Чăваш Ен, Тутарстан республикисем вырăнĕнче вырнаçнă пулнă. Патшалăха 660 çулсем патнелле туса хунă. Тĕп хули Пăлхар пулнă.
Атăлçи Пăлхар патшалахĕ Араб халифачĕпе, Византипе тата Русьпе тачă çыхăну тытса тăнă, вĕсемпе суту-илӳ тунă. Атăлçи Пăлхарĕ Хĕвелтухăçпа Хĕвеланăçа çыхăнтаракан çул çинче тăна май ку ăна питĕ аталанма пулăшнă. 1006 çулта Русьпа суту-илӳ килĕшĕвне алă пусса çирĕплетнĕ.
Вырăссем Пăлхар çине тапăннине 977, 985, 994, 997, 1120, 1164, 1172, 1183, 1220 çирĕплетме пулать. Пăлхарсем хăйсем те татăшах вырăссен хулисем сине тапăннă. Çапла тĕп хулана тăшмансенчен сыхлас тесе тĕп хулана Пăлхартан Пӳлĕре куçарнă.
XIII ĕмĕрти 20-мĕш çулсенче Атăлçи Палхар патшалăхĕ Европăри патшалахсенчен чи малтан монголсен çарĕсемпе тĕл пулнă. Монголсем 1223 çулта тапăнса килнине вĕсем сирсе янă. 1229 тата 1232 çулсенче монголсем тепĕр хут тапăнса килнĕ. Кунхинче те пăлхарсем вĕсене çапса аркатнă. Монголсенчен хурушлăх тухнă пирки 1229 çулта Атăлçи Пăлхарĕ Русьпе мирлешнĕ. Çапах та 1236 çулта монголсем Пăлхара çапса аркатнă. Пăлхар, Пӳлĕр, Жукотин хулисене аркатнă, Сувар тата Керменчук хулисене вăйлă ватнă. Атăлçи Пăлхарне çенсе илнĕ хыççăн монголсем Русь çине тапăнса кайнă.
Пăлхарсем вара монголсем вĕсене çĕнсе илнипе килĕшсех кайман, вĕсем пăлханма пуçланă. Çавăнпа та 1241 çулта монголсен ку çĕрсене çĕнĕрен çĕнтерсе илме тӳр килнĕ.