Espainiako Gerra Zibila
Wikipedia(e)tik
Espainiako Gerra Zibila 1936 eta 1939 urteen artean Espainian (Hego Euskal Herria barne) jazotako gerra da. Militar batzuen aldetik (sektore eskuindarrekin batera) Errepublikaren aurkako estatu-kolpe batez eman zitzaion hasiera.
Parte hartu zuten aldeen arabera Altxamendu Nazionala, Errebelio faxista, Gerra Nazional-Iraultzailea, etab. ere deitua izan zen.
Eduki-taula |
[aldatu] Historia laburra
Sakontzeko, irakurri: Gerra Zibila Euskal Herrian
Gerra honen gakoa espainiko eskuindarrek 1936 urtean ezker alderdiek osatuako Frente Popular delakoararen ez onartzea izan zen. Uztailaren 17 eta 18an, Espainiako armadaren zati handi bat estatu kolpea eman zuen Errepublikaren gobernuaren aurka, eta Espainia bitan zatitu zan berehala. Hurrengo hiru urtetan, milioi bat inguru pertsona hil ziren gerraren eta errepresioaren ondorioz. Gerra ondoren Francisco Franco generalak hartu zuen estatuko ahalmen guziak, Caudillo titulua hartuz.
Gerra honek Hego Euskal Herria ere zatitu zuen. Alde batetik, euskal abertzaleak eta ezkerreko alderdiak errepublikaren alde agertu ziren. Baina Euskal Herriko zenbait lekutan oso indartsu zen alderdi karlistak eskuindarren aldea hartu zuen, eta berehala Nafarroa eta Araba eskuindarren ondoan lerrokatu ziren. Bizkaia eta Gipuzkoan Eusko Jaurlaritza eratu zen, baina urte bat geroago Mola generalaren indarrak militarki okupatu zuen Hegoalde osoa. Euskal Herrian gerra honen gertaera lazgarri eta ezagunena Gernikaren bonbaketa izan zen.
Gerraren ondoren Bizkaia eta Gipuzkoa "probintzia traidoreak" (provincias traidoras) izendatu zituen Francok, eta horrarte zeukaten Kontzertu ekonomikoa ezeztu (Arabak eta Nafarroak mantendu zuten).
[aldatu] Kronologia
[aldatu] 1936
- Uztailaren 18. Francoren ejerzitoa altxatu zen Marokon, Kanariar Uharteetan eta Andaluzian. Euskal Herrian, kolpistek hasiera honetatik bertatik bereganatu zituzten Iruñea eta Gasteiz.
- Uztailaren 20. Altsasu okupatu zuten frankistek.
- Uztailaren 21. Aiako Harrian gotortu ziren miliziano errepublikanoak.
- Uztailaren 25. Hitlerek Franco laguntzea erabaki zuen.
- Abuztuaren 8. Frantziak Espainiarekiko muga itxi zuen.
- Abuztuaren11. Tolosa harrapatu zuten frankistek.
- Irailaren 5. Matxino frankistek Irun bereganatu zuten.
- Irailaren 13. Donostia Francoren esku ipini zuten.
- Urriaren 1. Franco izendatu zuten Estatuburu eta ejerzitoen "Generalísimo". Bien bitartean, Espainiako Errepublikak Euskadiri autonomia onartu zion, Jose Antonio Agirre lehendakari bilakatuz.
- Azaroaren 20. José Antonio Primo de Rivera falangista fusilatu zuten errepublikarrek Alacanten. Madrilen, Buenaventura Durruti buruzagi anarkista hil zen, borrokan zauritu izan eta gero.
[aldatu] 1937
- Martxoaren 31n. Francoren agindupean Durango bonbardatu zuten, 500 hildako inguru eraginez.
- Apirilaren 26. Alemaniako "Legión Cóndor" deitutakoak Gernika bonbardatu zuen, sarraskia eraginez (1.000 hildako inguru).
- Maiatzaren 17. Largo Caballeroren gobernu errepublikarra erori zen.
- Ekainaren 19. Ejerzito frankistak Bilbo bereganatu zuen, "Burdinezko Gerrikoa" deituriko defentsa-sistema suntsitu ondoren.
- Urriaren 20. Gijon harrapatu zuten matxinoek, "Iparraldeko Frontea" kanpainari amaiera ematen.
- Abenduaren 15. Teruelgo bataila hasi zen.
[aldatu] 1938
- Otsailaren 20. Teruelgo bataila maitu zen, errepublikarrak garaituta izan ondoren.
- Uztailaren 24. Ebroko bataila hasi zen, errepublikarrek Katalunia babesteko asmoarekin.
- Azaroaren 15. Gudaroste errepublikarra Ebroko Frontetik erretiratu zen.
[aldatu] 1939
- Urtarrilaren 26. Bartzelona matxino nazionalisten eskuetara pasatu zen.
- Otsailaren 28. Manuel Azaña Errepublikako presidenteak dimititu egin zuen.
- Martxoaren 28. Nazionalistek Madril harrapatu zuten.
- Martxoaren 30. Alacant, azkeneko hiri errepublikarra, frankistek bereganatu zuten.
- Apirilaren 1. Francok guda amaitutzat jotzen du. Francoren diktadura hasi zen, 1975 arte luzatuko zena.