Arrasate
Wikipedia(e)tik
Arrasate |
|||
---|---|---|---|
Gipuzkoa | |||
|
|||
Izen ofiziala | Arrasate/Mondragón | ||
Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa Foru Probintzia Eskualdea |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Gipuzkoa Debagoiena |
||
Posta kodea | 20500 | ||
Koordenatuak Garaiera Azalera Biztanleria Dentsitatea |
43° 2' I - 2° 30' M 223 m 34,20 km² 22.967 (2005) 671,5 bizt/km² |
||
Sorrera | 1260 | ||
Herritarra | arrasatearra mondragoetarra |
||
Alkatea | Ignacio Lakunza Anton (EAJ-EA) | ||
www.arrasate-mondragon.org | |||
Arrasate edo Mondragoe Gipuzkoako Debagoiena eskualdeko udalerria da. Bertakoak arrasatearrak edo mondragoetarrak dira. Bergarako barruti judizialaren menpe dago.
Kooperatiben hiriburua da, bertan sortu zirelako euskal enpresa kooperatibo garrantzitsuenak: Euskadiko Kutxa, Eroski, Fagor, Mondragon Unibertsitatea (MU)... guztiak ere Mondragon Corporacion Cooperativa (MCC) taldearen partaide izanik. Herriko eta inguruko jende gehienak enpresa hauetan egiten du lan. Honetaz gain, garrantzi handikoa izan da herrian Zerrajera XX. mendean zehar, herritar askoren lantoki zen eta sarrailak egiten zituen enpresa ezaguna.
Eduki-taula |
[aldatu] Datuak
- Udal barrutiaren mugak: Bergara iparraldean, Oñati ekialdean, Aretxabaleta hegoaldean eta Aramaio mendebaldean
- Distantziak:
- Donostiara - 78 km.
- Gasteiza - 39 km.
- Bilbora - 48 km.
- Iruñera - 109 km.
- Mendiak: Udalatx (1117 m), Murugain (778 m) eta Kurtzetxiki (532 m)
- Ibaiak: Deba eta Aramaio
[aldatu] Historia laburra
- 1260 : Maiatzaren 15ean Alfontso X Jakitunak hiri gutuna eman zion bertan zegoen Arrasate edo Arresate herrixkari, baita Mondragoe (Mondragon) izen berria ipini ere.
- 1353 : Garagartza, Gesalibarko Santa Ageda, Udala eta Uribarri elizateak hiribilduan sartu ziren.
- 1448 : Ekainaren 23an hiribilduari sua eman zioten, Guraiatarren (oinaztarrak) eta Baineztarren (ganboatarrak) arteko liskarrak zirela-eta.
- 1897 : Antonio Canovas del Castillo Espainiako lehen ministroa Santa Agedako bainuetxean hil zuen Michele Angiolillo anarkista italiarrak.
[aldatu] Izenaren inguruan
Udalerriaren izen ofiziala Arrasate edo Mondragon da gaur egun. Urteetan zehar atzera eginez gero, udalerriaren izenak biak direla erakusten du historiak, bai euskaraz eta bai gaztelaniaz. Hala eta guztiz ere, Arrasate hartzen da euskarazko izentzat eta Mondragon gaztelerazkotzat; izan ere, hizkuntza bakoitzean erabilpen horixe egiten da orokorrean. Euskaraz, gainera, Mondragoe ere erabili ohi da.
Arresate edo Arrasate herrixka kokatuta zegoen lekuan 1260an sortu zuen herria Alfontso X Jakitunak. Honenbestez, sorrerako hiri-gutunean irakur daiteke hurrengo esaldia: "Por favor que hemos de hacer bien y merced a todos los pobladores de la puebla que es en Leniz que antes tenia por nombre ARRESATE a que ponemos nombre Montdragon."
Kondaira batek dioenez, Mondragon izena aspaldian herritarrak beldurtzen zituen Santa Barbara mendiko herensuge baten oinarritzen da. Eskualdeko olagizonek garaitu zuten dragoi hau, eta honenbestek jaso zuen izen hau herriak. Historiagileek diotenez, ordea, izena ez dago kondairan oinarrituta; beraien ustez, kondaira ondoren asmatutakoa da, izena arrazoitzeko, eta berau erregearen burutaldia baino ez zen izan.
Arrasate hitzaren etimologia ez dago argi, baina ate eta arras (arratsaldea, iluntzea) terminoak barne ditu; honenbestez, iluntzeko atea bezalako zerbait izan liteke bere esanahia.
Lehen mendeetan hiriaren izen ofizial bakarra Mondragon izan da, euskal hiztunek Mondrague edo Mondrau deitu izan dioten arren. Ezaguna zen hiri sortu aurretik herrixkaren izena Arrasate zenarena, baina izen hau erabiltzeko ohiturarik ez zegoen.
XX. mendearen bigarren erdian, eta Francisco Francoren heriotza eta demokraziaren itzulerarekin batez ere, euskararen sustapena indartzearekin batera, herrien euskarazko izenen erabilpena handituz joan zen poliki-poliki. Horien artean, Arrasate euskarazko izen ofizial bezala erabiltzea proposatu zuten, Mondragoe ordeztuz. Proposamen honek onarpen maila altua izan zuen, bai herritarren artean eta bai Euskal Herri osoan. Honenbestez, Euskaltzaindiak euskarazko izen ofizialtzat onartu zuen Arrasate. Gaur egun, Arrasate da euskaraz gehien erabiltzen dena, Mondrague edo Mondrau ere erabiltzen den arren.
Euskaltzaindiak bere 140. arauan azaldu bezalaxe, Arrasate da udalerriaren euskarazko izena.
[aldatu] Ekonomia
Arrasate Gipuzkoako gune industrial nagusia da, eta baita Euskal Herriko nagusienetako bat ere. Euskal kooperatibismoaren erdigunea da, XX. mendearen bigarren erdialdean kooperatiba ugariren sorreraren mugimenduari esker. Kooperatiba hauetako gehienak Mondragon Corporacion Cooperativa taldean barne daude, askok eta askok egoitza nagusia Arrasaten dutelarik.
Arrasaten 12.000 lanpostu inguru daude; honi esker, herriko biztanleei lana eskaintzeaz gain, inguruko herri eta eskualdeko pertsona askok bertan lan egiten dute.
[aldatu] Administrazioa
2003 | Ignazio Lakuntza Anton (EAJ-EA) |
1999 | Xabier Zubizarreta Lasagabaster (EH) |
1997 | Jose Maria Loiti Agirre (EAJ)* |
1995 | Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB) |
1991 | Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB) |
1987 | Xabier Zubizarreta Lasagabaster (HB) |
1983 | Alvaro Arregi Otadui (EAJ) |
1979 | Jose Antonio Ardanza Garro (EAJ) |
(*) Xabier Zubizarretaren aurkako zentsura-mozioa zela-eta.
[aldatu] Auzoak
- Bedoña
- Erdialdea
- Erguin
- Garagartza
- Gesalibar
- Meatzerreka
- Musakola
- San Andres
- San Josepe
- Santa Marina
- Udala
- Uribarri
[aldatu] Festa eta ospakizunak
- Ekainaren 24a, Sanjuanak: Herriko jai nagusiak dira Sanjuanak eta ekainaren 23tik ekainaren 26ra bitartean ospatzen dira.
- Urriko lehen ostirala, Maritxu Kajoi: 1977. urteaz geroztik ospatzen den jaia da, txikiteroen jaia, alegia. Egun honetan dotore jantzita irtetzeko ohitura dago.
- Abenduaren 6an San Nikolas eguna ospatzen da. Goizean zehar haurrek kalez kale ibiltzen dira herrian zehar San Nikolas kantua abesten. Etxeetatik Bolo-Boloa botatzen zaie: gaztainak, intxaurrak, gozokiak, litxarreria, txanponak... Eguerdian udaletxeko balkoian boloa egiten dute.
- Abenduaren 22a, Santamasak: Santo Tomas feria ospatzen da egun honetan, baserriko produktuen salmenta eta erakusketa, artisautza lehiaketak eta erakusketak, herri kirolak eta beste zenbait ekintza nagusi direlarik.
- Auzoetako jaiak:
- Urtarrilaren 29a, Meatzerrekako San Balerio.
- Otsailaren 5a, Gesalibarren Santa Ageda.
- Maiatzaren 1a, San Andres.
- Maiatzaren 15a, Musakolan San Isidro.
- Uztailaren 18a, Santa Marina auzoan Santa Marina.
- Uztailaren 22a, Maalako Errebalan Maria Magdalena.
- Uztailaren 26a, Ferrerias kalean Santa Ana.
- Abuztuaren 3a, Udalan San Esteban.
- Abuztuaren 24a, Uribarrin San Bartolome.
- Irailaren 29a, Garagartzan San Migel.
- Abenduaren 10a, Bedoñan Santa Eulalia.
[aldatu] Eraikin nagusiak
Arrasate osatzen duten eraikinen artean, hurrengo hauek nabarmendu genitzake, duten garrantzia eta historiagatik:
- Joan Bataiatzailea deunaren parrokia
- Udaletxea
- Andikano-Loiola jauregia
- San Frantzisko komentua
- Monterron jauregia
- Bañez de Artazubiaga jauregia
- Okendo jauregia
[aldatu] Parkeak
[aldatu] Arrasatear ezagunak
- Esteban Garibai (1533-1599): Historiagile eta idazlea.
- Ignacio Kortabarria, Errealeko jokalaria 1970ko eta 1980ko hamarkadetan.
- Luis Maria Lopez Rekarte, Errealeko jokalaria 1980ko eta 1990ko hamarkadetan.
- Aitor Lopez Rekarte (1975-), Errealeko jokalaria 1990ko eta 2000ko hamarkadetan.
- Jorge Fernandez, saskibaloi jokalaria eta modeloa.
- Jose Maria Arizmendiarrieta (1915-1976), apaiza eta Mondragon Corporacion Cooperativa kooperatibaren sortzailea (Markinan jaioa).
[aldatu] Biztanleriaren bilakaera
[aldatu] Zerbitzuak
[aldatu] Kanpo loturak
Arrasateko Udalaren webgunea
Arrasateko Euskalgintza
Goiena.net atarian Arrasateko albisteak
Mondraberri, Arrasateko Ataria
![]() |
Gipuzkoako udalerriak | ![]() |
---|---|---|
Abaltzisketa • Aduna • Aia • Aizarnazabal • Albiztur • Alegia • Alkiza • Altzaga • Altzo • Amezketa • Andoain • Anoeta • Antzuola • Arama • Aretxabaleta • Arrasate • Asteasu • Astigarraga • Ataun • Azkoitia • Azpeitia • Baliarrain • Beasain • Beizama • Belauntza • Berastegi • Bergara • Berrobi • Bidegoian • Deba • Donostia • Eibar • Elduain • Elgeta • Elgoibar • Errenteria • Errezil • Eskoriatza • Ezkio-Itsaso • Gabiria • Gaintza • Gaztelu • Getaria • Hernani • Hernialde • Hondarribia • Ibarra • Idiazabal • Ikaztegieta • Irun • Irura • Itsasondo • Larraul • Lasarte-Oria • Lazkao • Leaburu • Legazpi • Legorreta • Leintz-Gatzaga • Lezo • Lizartza • Mendaro • Mutiloa • Mutriku • Oiartzun • Olaberria • Oñati • Ordizia • Orendain • Orexa • Orio • Ormaiztegi • Pasaia • Segura • Soraluze • Tolosa • Urnieta • Urretxu • Usurbil • Villabona-Amasa • Zaldibia • Zarautz • Zegama • Zerain • Zestoa • Zizurkil • Zumaia • Zumarraga |