Somaliako historia
Wikipedia(e)tik
Somalia 1960an sortu zen herrialdea da. Ikuspuntu historikotik hainbat gertakari egon dira Somalia orain dagoen eskualdean.
Eduki-taula |
[aldatu] Aintzinaroa
Aintzinako Egipton Somalia Punt moduan ezagutzen zen eta bere biztanleak berebere beltzak zirela esaten da. Bost mendetan zehar (II.etik V. mendera) eskualde gehienak Etiopian zegoen Aksumeko Erreinuaren pean egon ziren.
VII. mendean arabiar tribuek bizilekuak jarri zituzten, batez ere Adengo Golkoaren ertzean komertzioa bultzatzeko bertako herri kuxitekin. Hortik aurrera mende batzuetan Somalia herri Islamiar bilakatu zen.
XIV. mendean arabiar itsasgizonek Moqdisho aukeratu zuten jai leku garrantzitsu moduan. Komertzio handia zegoen Oromo, Afar eta gaur egungo Eritrean bizi ziren herriekin.
Hala ere nahiz eta herri musulmana izan Etiopia kristauarekin harreman oso onak izan zituen, nahiz eta Yihadak garai hartan indar handia eduki.
[aldatu] Erdi Arotik XIX. mendera
Etorkizunean Somalia izango zenean Portugalek izan zuen presentzia txikia eta komertziala izan zen. 1516an portugaldarrak Zeilaa iritsi ziren, baina otomanoek garaitu zituzten eta bertatik kanporatu. 1698an Omaneko sultanak Portugali irabazi eta Afrikar kosta osoa euren esku geratu zen. 1729 Obbia Omanen menekoa bilakatu zen guztiz. Al-Busaid dinastiak kolonizazio prozesu honekin jarraitu zuen 1741tik aurrera. Garai horretan Muqdishoko errepublika (non sultan baten antza zuen gobernadorea zegoen), Obbiako sultana eta Majertingo sultanak Omaneko sultanaren boterea onartu zuten. 1803an azken hau Ingalaterrarekin aliatu zen wahabbiten aurka. 1840an Sayyid Said sultanak hiruburua Zanzibarrera mugitu zuen eta horrela Somaliako lurraldeen gaineko kontrola handiagoa izan zen.
[aldatu] Esplorazioen garaia
1833an europar esplorazioak hasi ziren. Hainbat esplorazioren garrantzitsu egon ziren eta beste hainbat zientifiko. 1887an Erresuma Batua Somaliaren iparraldean jarri zen eta Leonce Lagarde Obockeko gobernadore izendatu zuten. Abisiniarrek Harrar hiria hartu zuten urte berean.
[aldatu] Historia garaikidea
[aldatu] Benadir
Sakontzeko, irakurri: Benadir
Sakontzeko, irakurri: Benadirreko Eskualdea
Benadir (arabieraz بنادر , somalieraz Banaadir) konpainia pribatu batek kudeatutako gaur egungo Somaliako lurren hartu zuten izena izan zen. Italiak lur hauek erosi eta Italiar Somaliaren parte bilakatu zuten. Somaliako hegoaldea hartzen zuen, Juba ibaiaraino. Gaur egun Somaliaren barnean eskualde berraldarrikatu dute euren burua.
1905eko martxoaren 16an bilakatu zen Italiar Somaliaren parte.
[aldatu] Italiar Somalia
Sakontzeko, irakurri: Italiar Somalia
Italiar Somalia Italiak gaur egun Somalia dagoen lekuan eta Benadirren ordez 1905eko martxoaren 16an sortu zuen kolonia izan zen. Herrialdea sortzerakoan bertako sultanatoak (Gueladi, Obbia eta Majertin) kenduak izan ziren.
1908an Abisiniako tratatuarekin mugak ezarri ziren, 1915ean Britaniar Somaliarekin mugak zehaztu ziren eta 1925an Erresuma Batuak Trans Juba eskualdea eman zien. 1936an Italiar kolonietako probintzia batean eraldatu zuten. 1936n Ogaden eta Britaniar Somalia gehitu ziren, baina 1941eko martxoaren 16an Bigarren Mundu Gerraren ondorioz Ogaden bereiztu eta Etiopiara gehitu zuten aliatuek.
1960ko Uztailaren 1ean Somalia independizatu zen eta lau egun lehenago independiente egin zen Britaniar Somaliarekin batu.
[aldatu] Britaniar Somaliland
Sakontzeko, irakurri: Britaniar Somaliland
Britaniar Somalilanden sorrera 1884an Britaniarrek eskualde hau Egiptotik banatzean sortu zen protektoradoa izan zen. Indiatik kuadeatzen zen 1898ra arte, Londonetik egin zela eta ondoren 1905ra arte, bertan ezarri zela Ofizina Koloniala. 1940an Italiak okupatu zuen, baina 1941ean Britania Handiak berriro konkistatu zuen. 1960ko Ekainaren 26an Somaliland moduan independizatu zen eta lau egun geroago Italiar Somaliarekin batu zen, Somalia sortuz.