Ipar Euskal Herriko literatura XIX. mendean

Wikipedia(e)tik

Napoleon I.aren eta Frantziako Iraultzaren azken hatsekin ekin zion gizaldiak. Waterloo-ko porrotaren ondoren, antzinako erregimena berrezarri arren, lurralde antolamenduari dagokionez, ez ziren gauzak lehenera itzuli, euskal probintziek ez baitzituzten aurretik zeuzkaten eskubideak berreskuratu.

Antolamendu politiko anitz izan ziren mendean zehar, hala nola, monarkia aldiak, inperioak eta errepublikak, hauen ondorioz etorritako gerra, matxinada eta gatazka ugari ere gertatu zelarik. urrats handiak eman zituen Frantziak garraiobide eta industriari dagokionez. Bestalde, bai eskola eta baita soldaduskaren bitartez ere lurralde guztietara zabaltzen hasi zen estatu zentralistaren eraketa bateratua.

Dena den, Iparraldean ez ziren gauzak hain azkar eta nabarmen gertatu, industriak garrantzia gutxi izan baitzuen nekazal giroko gizarte tradizionala izaten jarraitzen zuen Euskal Herrian. Estatuko eztabaida erlijioso eta borroka ideologikoen oihartzuna iristen zen noizean behin euskaldunen artera, baina elizak indartsu zirauen oraindik eta gehienetan bere eraginari eutsi zion.

Ondorioz, euskarazko ekoizpenaren zati inportante bat elizgizonengandik etorriko zaigu oraindik: Adibidez, Duhalde, Lapeide eta Arbelbideren prosa erlijiosoa, edota Laphitz eta Joategiren santuen bizitzak.

Antoine Abbadieren Lore Jokoak eta Luis Luzien Bonaparteren dialektologiazko lanek bultzada azpimarragarria emango diete euskarazko bertsogintzari zein euskal ikerketei. Sortzaile Laikoen artean gogora ditzagun Etxahun koblariaz gainera, Jean Baptiste Elizanburu bertsogile iaioa eta Jean Duivoisin prosagile bikaina.