Suedia
Wikipedia(e)tik
|
|||||
Lema nazionala: Ez du1 | |||||
Ereserkia: Du gamla, du fria | |||||
![]() |
|||||
Hiriburua | Stockholm 59°21′ N 18°4′ E |
||||
Hiri handiena | Stockholm | ||||
Hizkuntza ofiziala(k) | Suediera2 de facto | ||||
Gobernua
Erregea
Lehen Ministroa |
Monarkia konstituzionala Carl XVI Gustaf Fredrik Reinfeldt |
||||
' |
|||||
Azalera - Guztira - ur % |
449,964 km² (55) 8,67 % |
||||
Biztanleria - Estimaketa 2005 - Errolda - Dentsitatea |
9.047.752 (84.) 20 biztanle/km² () |
||||
Dirua | Suediar Koroa(Kr) (SEK ) |
||||
Ordu eremua - Udan (DST) |
UTC (UTC +1) Bai (UTC +2) |
||||
Interneteko domeinua | .se | ||||
Telefono aurrizkia | +46 |
||||
Gentilizioa | suediar | ||||
1 För Sverige i tiden (English: For Sweden; with the times) is adopted by Carl XVI Gustaf erregeak För Sverige i tiden (Suediarentzat, denborarekin) lema erabiltzen du Suediako errege lanetan 1Suediak ez du hizkuntza ofizialik, baina Suediera erabiltzen da de facto hizkuntza nazional gisa. Beste bost hizkuntza gutxitu ere onesten dira: Romani, Yiddish, Finlandiera, Samiera eta Meänkieli |
Suedia edo Suediako Erresuma Europa iparraldeko estatua da, Europar Batasuneko kidea.
Eskandinabiar penintsulako ekialdean dago kokatua. Iparraldean Norvegia eta Finlandiarekin egiten du muga, ekialdean Finlandia eta Botnia golkoarekin, hegoaldean Itsaso Baltikoarekin eta mendebaldean Ipar Itsasoarekin.
Eduki-taula |
[aldatu] Historia
Gaur egun Suedia bezala ezagutzen den lurraldea, Harri aroan izan zen jendeztatua, azkenengo glaziazioaren izotza gutxitzen hasi zen heinean. Lehenengo biztanleak, ehiztariak eta biltzaileak zirela uste da.
Teoria batek dio, Suetziako populazioa oso dentsoa izan zela Brontzezko aroan ere, periodio hartako herri komertzialetako hainbat aurkipen egin bait dira.
IX. mende eta X. mendeen bitartean, kultura vikingoa izan zen nagusi, komertzioa, inbasioak eta kolonizazioak ekialderantz aurreratuz, herrialde baltiko, Errusia eta Itsaso Beltzerantz.
1389an, Norvegia, Danimarka eta Suedia errege bakar batez izan ziren lotuak. Kalmarreko lotura lotura pertsonal bat bezala hartua izan zen, eta XV. mendean Suedia ukatu egin zen botereak Norvegiako erregetzan zentralizatzen, eta honek altxamendu armatuak ere eragin zituen. 1521. urtean Suediak lotura hori alde batera utzi zuen, Gustav Eriksson Vasak, Suediar koroaren banaketa ezarri zuenean.
XVII. mendean, Suedia Europako indar nagusienetako batean bihurtu zen, Hogeitahamar Urteko Gerran parte hartzearen ondorioz. Egoera honek gainbehera egin zuen, Errusia, Iparraldeko Gerra Handian buru izatera igaro zenean, Suedia bi zatitan banatuz 1809an, honela Finlandia sortuz.
Azken urteetako historia baketsua izan da Suedian, bere azkenengo gerratea 1814. urtean Norvegiaren aurka izan zelarik. Gerrate honen ondorioz bi herrialdeek lotura bat sortu zuten, 1905eko urriaren 26an desegina izan zena era baketsuan, nahiz eta arazo batzuk izan ziren. Suedia neutralitatean mantendu zen bi mundu gerrateetan eta politika honekin jarraitu zuen gerra hotzaren bitartean. Gaur egun ez da ezta elkarte militar baten kide, baina NATOko entrenamendu militaretan parte har izan du.
[aldatu] Politika
Suedia 21 probintzia edo län-etan dago banatuta. Probintzia bakoitzean batzorde administratibo bat dago, gobernuak izendatua izaten dena. Probintzia bakoitzean ere kontzeju bat badago, zein udalerriaren ordezkari da. Kontzeju hau probintziako hautesleriak aukeratzen du. Aldi berean, probintzia bakoitza udalerrietan dago banatuta, guztira 289 batuz.
|
|
|
|
|
[aldatu] Geografia
Suediak gehienbat klima epel batez gozatzen du, nahiz eta bere latitude septentrionala oso altua izan, batez ere golkoko korronteei esker. Suediako hegoaldean zuhaitz hostotxuak dira oparoen, eta iparraldean koniferoak, garoak eta urkiak dira oparoago. Suediako iparraldeko mendietan klima subartikoa da nagusi. Zirkulu artikoaren gainetik dagoen herrialdearen zatian, udan ez da inoiz eguzkia ezkutatzen eta neguan gauak amaigabeak dira.
Herrialdearen ekialdean, Baltiar itsasoa eta Botniako golkoa aurkitzen dira, Suediari kosta lerro zabal bat eskaintzen, zeinek klima hare gehiago epeltzen duen. Mendebaldean Eskandinabiar Alpeak aurkitzen dira, Suedia eta Norvegia mugatuz.
Suedia erdialdea nekazaria da gehienbat, basoek lur sail handi bat okupatzen dutelarik. Bertan populazioa dentsoagoa da ere.
Suediako irlarik handienak Gotland eta Oland dira, Vanern eta Vattern dira lakurik handienak.
[aldatu] Demografia
Suediak bizitza itxaropen altuenetako bat dauka, baita munduko jaiotza tasa bajuenetako bat ere. Herrialdeak gutxienez 17.000 indigena laponiar ditu eta 50.000 finlandiar ere, bi talde hauek bi gutxiengo etniko garrantzitsuenak dira.
Suedia emigrazio nazio bat Lehen Mundu Gerraren ostean, inmigrazio nazio bat bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren ostean. Biztanleriaren %12 ia herrialdetik kanpo jaiotakoak dira eta %25 hauen semeak edo inmigratzaileak dira. Inmigratzaile talde handienak Finlandiatik datoz, baita Jugoslavia, Iran, Norvegia, Danimarka eta Poloniatik.
[aldatu] Kultura
[aldatu] Kanpo loturak
![]() |
Europar Batasuneko kideak | ![]() |
---|---|---|
Alemania • Austria • Belgika • Danimarka • Erresuma Batua • Eslovakia • Eslovenia • Espainia • Estonia • Finlandia • Frantzia • Grezia • Herbehereak • Hungaria • Irlanda • Italia • Letonia • Lituania • Luxenburgo • Malta • Polonia • Portugal • Txekiar Errepublika • Suedia • Zipre 2007ko urtarrilaren 1ean gehituko direnak: Bulgaria • Errumania |