Ijito
Wikipedia(e)tik
Ijitoak (egiptanotik eratorria) Rom herria bezala ere ezagunak, ziurrenik Punjab lurraldean (India eta Pakistan artean) jatorria duen eta Europara emigratu zuen etnia bat da.
Eduki-taula |
[aldatu] Historia
Gaur egun ijitoak India eta Pakistan artean dagoen Panyab lurraldetik mundu osora zabaldu zirela uste da. Teoria hau beraien hizkuntza (romani) eta sanskritoaren arteko antzekotasunean oinarritzen da, baina ez dago ijitoen jatorria zehazten duen datu objetiborik, eta posible den arren Indian egonak direla, ezin da jakin bertakoak ziren edota beste nonbaitetik ailegatu ziren.
Ijitoak Persiara III. mendean heldu omen ziren (non sindi edo hindi deitzen zitzaien, Indiari izena eman zion ibaiagatik). Herrialde honetan egonaldia egin ondoren, munduan zehar zabaldu ziren.
Espainian Andaluzian ezarri ziren gehienbat, eta 1510etik aurrera hasten dira nabarmentzen.
[aldatu] Kronologia
1415, ijitoak Espainiara heltzen dira.
1418, Alemaniara heltzen dira.
1419, Frantziako muga zeharkatze dute.
1422, Erroman ijitoen presentzia erregistratzen da.
1427, Parisen ezarrita zeuden.
1539, Parisetik botatzen dituzte.
1563, ijitoak Ingalaterra uztera behartuak izaten dira, heriotz meatxupean.
1931, “Romen” antzerkia, munduko antzerki ijito profesional bakarra, ezartzen da Moskun.
1939-1945, O Porraimos: Bigarren Mundu Gerran, Rom herria naziek jazarria eta sarraskitua izan zen, milio erdi Rom hil zirelarik.
1971, Lehen Kongresu Ijitoa Londonen, himno eta bandera hartzen dituzte, Rom terminoa onartzen da eta historia iraintzeko erabilitako izenak (tzigano, gitano) baztertzen dira.
1977, Indiaren proposamen bat jarraituz, Nazio Batuen Erakundeko Diskriminaizoaren Prebentziorako eta Gutxiengoen Defentsarako batzordeek ijitoen eskubideak errespetatzeko dei bat egiten dute.
[aldatu] Errepresioa eta diskriminazioa
Ezarrita dauden nazio gehienetan baztertuak izan dira mendeetan zehar. 1749 ijito guztientzako kartzela ezarri zen Espainian 1749an.
1940ean naziek 250 haur ijito erail zituzten Buchenwald kontzentrazio eremuan. 1944ko abuztuaren 1ko gauean, 4.000 ijito erre zituzten Auschwitz-Birkenauen. Txekian 6.000 erail zituzten, bertako biztanlego ijitoaren %90. Bigarren Mundu Gerran 300.000 eta 600.000 artean ijito hil ziren.
[aldatu] Kultura
Ijitoak nomadak izan dira beti, baina gogor eusten diete beraien ohiturei ezartzen diren herrialdeetan, batzuetan bertakoak xurgatzen dituztelarik. Adibiderik garbiena dago Andaluzian, non ijitoek abesti eta dantza flamenkoa bere egin duten.
Ijitoek romani chib delakoa hitzegiten dute (espainiarrek caló delakoa, romanian oinarritutako hizkuntza, baina gaztelaniako gramatikarekin). Hizkuntza Asia erdialdeko indoeuropearra da eta aintzinako sanskritoarekin lotuta dago. Gaur egun grekoko eta errumaniarreko ekarpen gramatiko asko ditu.