Michelangelo
Wikipedia(e)tik


Michelangelo Buonarroti, batez ere Michelangelo izen soilaz ezaguna, (Caprese, Toskana, 1475eko martxoaren 6a - Erroma, 1564ko otsailaren 18a) pizkundeko eskultore, margolari, arkitekto eta olerkari italiarra zen.
[aldatu] Biografia
Eskulturarako zeuzkan "dohainak" oso gaztetik erakutsi zituen, 1488an Ghirlandaioren tailerrean sartu zen haren aurkakotasuna euki arren, han zortzi urte igaro zituen ikasle bezala, honen ostean Bertoldo di Giovanniren babesean Medicien San Franciscoren lorategira joaten zen han zeuden aintzinako eskulturak ikertzeko. Bere lehenengo obrak Lorenzo Mediciren mirespena lortu zuten, eta honek bere jauregian hartu zuen, han Polizitittiano eta Medicien inguruko beste artista errealistekin aurkitu zen eta, geroago bere obra hainbeste eragina izan zuten Platonen teoria absolutistekin.
1490 eta 1502ren artean bere lehenengo marrazkiak egiten ditu, Massacio eta Giorgioren fresko gotikoei buruzko ikerketak, eta bere lehenengo erliebeak, Florentzian, Buonarroti etxean dauden Ama Birjin apezpikutzatuta( «Eskaileretako Ama Birjina») eta Zentauroen gudua. Hauetan bere estiloa nabarmentzen hasten da eta arte klasikoarekin lotura zehatzago bat ere somatzen da.
Lorenzo Bikainaren ondoren 1494n, Michelangelo Florentziatik aldentzen da, Bolognan denboraldi bat igarotzen eta han zenbait obra zizelkatzen ditu Jacobo della Querciaren lana eragipen bezala hartuz. 1496an Romara joatea erabakitzen du, artiskikoki oso bizia izan zen hamarkada bat hasten, eta hogeita amar urteekin jadanik donetsitako artista zen.
1501 baino lehen Vatikanoko Errukia eta Bargelloren Bakoa zizelkatutak zeukan dagoeneko, eta hurrengo urtean Tondo Pittia burutu zuen. Garai hartakoak ere badira Cascinako Gudua eta [[David]], zizelkaduraren maisu-lana, Florentziako Udaletxearen aurrean kokatuta, Pizkundearen ideien adierazpenean bihurtzen.
1505ko martxoan, Julio II.ak bere hil-monumentuaren ardura ematen dio eta honek egundoko arkitektura eta zizelkadura esparru baten asmoa izan zuen. Miguel Angel lan honegatik gogo bizitan jarrita, Carraran zortzi hilabete ematen ditu, haitzurdinaren aukeraketa eta erauzketa pertsonalki egiteko, baina Erromara bueltatzean Aita Santuak, Bramanteren San Petri basilikarako zeukan planoengatik erakarrita, mausoleoaren planoak artxibaturik utzita zeuzkan. 1506an Michelangelo, haserre Erroma uzten du eta Florentziara doa, baina azkenean eta eskumikatzearekin mehatxuaz Aita Santuarekin Bolognan batzartu egiten da. 1508an Sistotar kaperaren gangaren apainketa hartzen du, lan honen freskoak lau urte eramaten diote. Margoztutako estruktura erraldoi bat egiten du, pertsonai gihartsuekin. Gangaren gai biblikoan, Michelangelok, Pizkundearen artearen ikurra bilakatuko zen Genesiaren ulerkuntza tartean jartzen du.
Julio IIaren heriotzaren ondoren 1513ko maiatzan, Aita Santuaren mausoleoa aurrera eramateko bigarren saiakera egiten du. Horretarako, terrebilità michelangelescaerakusten duten bi esklabuen eta Moises eskulturak zizelkatzen ditu, baina bigarren saiakera hau ere ez zuen aurrera egin.
1520tik aurrera eta 1530era arte, Michelangelo, Florentzian, San Lorenzoren Sakristia berria eta Laurenziar Liburutegiaren eraikuntzari eman zion.
1534an Florentzia utsi egiten du eta Erroman finkatzen da, han Sistotar Kaperaren aldarerako Klemente VIIIren enkargua hartzen du eta hartan Azken judizioa egiten du 1536 eta 1541aren bitartean.
Bere bizitzaren azken 20 urteotan Michelangelo arkitektura lanetara lotzen da gehien bat, Laurenziar Liburutegiaren, Kapitoliaren enparantzaren berregituratzearen, Sforza kaperaren eta Farnese Jauregiaren lanak bideratzen; eta beste gauza guztien gain, San Petri Vatikanokoaren amaiera. Haren azken eskulturak ere Palestrinako Errukia edota Rondanini Errukia garai honetakoak dira.
Olerkari bezala, Michelangelo, hirureun inguruko konpozizioak utzi egin zituen, XVI. mendeko lirikan oso garrantzitsuak.
Michelangeloen lana berpizkundearen artearen puntu goienekotzat hartua, haren amaiera ere izan zen. Haren eskulturak, margoak eta bere arkitektura ezer baino gehiago mirestutak izan ziren, aintzinakoen sortzeak eta natura bera ere baino handiagoak direla pentsatzen da.
Ia hogei urtetan lan egin zuen Vatikanoko basilikaren proiektuak, harentzat Bramantek egindako proiektu bera aisatzen zuen eta gurutze greziarra eta ganga handia mantendu arren ezin izan zuen amaiturik ikusi. Horretarako beste arkitektu bat, Maderno, ordezkatu zuen azken auzialdian.