التفهیم

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

یکی از کتاب‌های باارزش که در آغاز سده پنجم در دانش‌های هندسه و حساب و اخترشناسی نوشته شده، التفهیم لاوایل صناعه التنجیم تألیف دانشمند بزرگ ایرانی ابوریحان بیرونی است. وی این کتاب را به نام ریحانه دختر حسین خوارزمی نوشته است (حدود ۴۲۰ هجری قمری). این کتاب، نخستین و مهم‌ترین کتابی است که ویژه دانشهای اخترشناسی و هندسه و حساب نوشته شده و از باب آن که نویسندهٔ آن یکی از دانشوران سرشناس گیتی است، اهمیت بسیار دارد.

ابوریحان که کوشیده است در این کتاب تا آنجا که ممکن است از واژگان موجود فارسی برای علم ریاضی استفاده کند. غالب این واژگان عینأ اصطلاحاتی است که از اواخر روزگار ساسانی در اخترشناسی و ریاضیات وجود داشته است، مانند: پری یا پرماهی برای حالت امتلاء نور قمر، بهر و بهره به معنی قسمت و بخش. هرچند کتاب التفهیم در دوره‌ای نوشته شده است که آغاز دگردیسی ادبی و طلیعة سبک دوره غزنوی و سلجوقی است، لکن بخوبی پیدا است که استاد ابوریحان زیر بارِ نوگرایی عصر نرفته و کتاب خود را به سبک و طرز قدیم یعنی به همان سادگی و استحکام و پربودن از واژگان فارسی و کاربرد افعال کامل و تمام قدیم بنا کرده و نگاشته است.

شیوایی تعبیر, استواری اسلوب , زیبایی و رسایی الفاظ و عبارات , پختگی و سختگیِ معانی، سند اعتبار و استواریِ مطالب کتاب در تاریخ و آداب و رسوم و روزهای معروف و طرزِ گاهشماریِ ایرانیان می‌باشد.

[ویرایش] برگرفته از

  • تحلیل نثر فارسیِ ابوریحان بیرونی و برخی از فواید لغوی التّفهیم، ‌اسماعیل حاکمی