اصناف ایران و نهضت ملی شدن صنعت نفت
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
پس از سقوط رضاشاه و انتخابات دوره چهاردهم مجلس، دکتر محمد مصدق با حمایت اصنفا و بازاریان وارد مجلس شد. اصناف و بازاریان با اینکه بیش از پیش از اوضاع اقتصادی و سیاسی ناراضی بودند اما چون مصدق را حامی و مدافع حقوق ملت میدانستند از او حمایت میکردند. در تیرماه ۱۳۳۱ ش. اصناف و بازاریان برای عتراض به تعلل مجلس سنا، در دادن رأی اعتماد به نخست وزیری مصدق بازارها را تعطیل کردند و از آیت الله کاشانی خواستند که اعلامیهای مبنی بر اعتصاب عمومی بازار صادر کند. دو روز بعد نمایندگان مجلس سنا، با اکثریت ضعیفی به نخست وزیری مصدق رأی دادند. مصدق که دوره زمامداری خود را کوتاه میدید در ۲۵ تیرماه بر سر معرفی اعضای دولت خود، بخصوص وزارت جنگ، از نخست وزیری استعفا کرد. انعکاس کناره گیری او باعث شد که بعد از ظهر روز ۲۶ تیرماه بیشتر واحدهای صنفی مستقر در خیابانها و بازار تهران تعطیل شود. روز ۲۸ تیرماه به اشاره شاه، ۴۲ نفر از وکلا (کمتر از حد مجاز، زیرا حداقل میبایست سه چهارم از کل نمایندگان حضور میداشتند) با چهل رأی به زمامداری احمد قوام (قوام السلطنه) رأی تمایل دادند. بر اساس همین رأی. شاه فرمان نخست وزیری را با لقب «جناب اشرف» به نام او صادر کرد. قوام السلطنه که با زمینه سازی قبلی و توافق مشترک انگلستان و آمریکا و حمایت اشرف پهلوی (خواهر شاه) روی کار امده بود، قصد داشت به کمک ارتش شاه جنبش مردم ایران را سرکوب کند.او حتی برای تسلط بیشتر بر اوضاع نا آرام کشور، از شاه خواسته بود که فرمان انحلال مجلس را صادر کند.
توطئه بر کناری مصدق و روی کار آمدن قوام، با انتشار اعلامیههای جبهه ملی و اعلام آمادگی نمایندگان آن برای مقاومت و سوگند حمایت ازمصدق و همچنین سخنان و اعلامیههای تاکید آمیز ایت الله کاشانی مبنی بر اینکه قوام خائن است و باید کنار برود و مصدق برای ادامه نهضت ملت باید باز گردد همراه بود. سپیده دم روز دوشنبه سی تیرماه، پیش از طلوع آفتاب، تانکها، زره پوشها و کامیونهای ارتش که حامل سربازان و پاسبانان بود، در نقاط مختلف شهر مستقر شدند و کلیه نقاط حساس و مهم پایتخت، از جمله بازار را اشغال کردند، اولین بر خورد در ساعت هفت صبح در بازار تهران با تیر اندازی به سوی جمعیت آغاز شد. حوالی ظهر، زد و خورد در میدان بهارستان، اکباتان، ناصر خسرو، و بازار به اوج و شدت خود رسید. در ضمن بازارهای آبادان، کرمان، شیراز، تبریز ،اصفهان، رشت، قم، کرمانشاه، قزوین، نیز به پشتیبانی از مصدق تعطیل شد. در اصفهان رئیس شهربانی گزارش داد که هزار تن از پیشه وران و اعضای صنفهای مختلف، دکانهای خود را بسته و به حمایت از مصدق در تلگرافخانه گرد آمدند. با اوج گیری قیام در پایتخت، بتدریج آثار نافرمانی در صفوف نظامیان ظاهر شد. خطر پیوستن افسران و سربازان به مردم، شاه را نگران ساخته بود، لذا ساعت چهار بعد از ظهر به دستور شاه نیروهیا ارتش عقب نشینی کردند و در پی بازگشت نظامیان، قوام مجبور به استعفا شد. دکتر مصدق بار دیگر به زمامداری رسید و برای نخستین بار وزارت جنگ در اختیار دولت قرار گرفت. اشرف پهلوی و مادر شاه به جرم توطئه علیه نهضت ملی مردم، به خارج از کشور تبعید شدند، و آیت الله کاشانی به ریاست مجلس انتخاب شد.
حکومت مصدق اولین حکومتی بود که پس از سالها مبارزه با عنوان حمایت از ملت روی کار آمده بود. از این رو همه مردم سعی میکردند صمیمانه از او حمایت کنند. اصنفا و بازرایان با تعطیل کردن بازار، شرکت در تظاهرات، خرید اوراق قرضه ملی، از حکومت مصدق پشتیبانی میکردند. به هنگام تحریم جهانی خرید نفت ایران، اصناف و بازاریان با کوشش خود در افزایش صادرات محصولات غیر نفتی از ۳۹۰/۴ میلیارد ریال در سال ۱۳۳۰ ش. به ۴۲۵/۸ میلیارد ریال در سال ۱۳۳۲ ش. حمایت قاطعانه خود را از حکومت مصدق به اثبات رساندند. از میان احزاب و دستههای سیاسی که به جبهه ملی پیوستند و رهبری مصدق را در پیکار با استعمار شرکت نفت و دولتهای دست نشانده پذیرفتند «مجمع مسلمانان مجاهد وابسته» وابسته به آیت الله کاشانی، با رهبری شمس قنات آبادی، متشکل از افرادی از اصناف و کسبه بود که تا تیرماه ۱۳۳۱ ،در کنار نهضت ملی باقی ماند.
اصناف و بازاریان، یعنی قشرهای متوسط و پائین تجار و کسبه از نیروهای مؤمن به هدفهای جبه ملی ایران بودند و در دوران حساس مبارزه، با تعطیل بازار و شرکت در تظاهرات، از نهضت ملی پاسداری میکردند. پس از کودتای ۲۸ مرداد نیز بازار به مبارزه و مقاومت علیه استبداد ادامه داد و گروهی از اصناف و بازاریان، زندان و تبعیددستگاه را با سرافرازی تحمل کردند. فکر «مقاومت» که از فردای کودتای ۲۸ مرداد نشأت گرفته بود، انگیزهای شد تا چند تن از مردان شریف ایران که از مقاصد «نهضت مقاومت ملی ایران» را تشکیل دهند. عملیات «نهضت مقاومت ملی ایران ظ در مقابله با حکومت کودتا که با بیرحمی و سبعیت به میدان آمده بود و قصد داشت با مسخ تودهها، خریدن افراد ضعیف و مرغوب ساختن مبارزان سختکوش، هر نوع حرکت مخالفی را در نطف خفه کند، از همان فردای کودتا یعنی ۲۹ مرداد ۱۳۳۲ ش آغاز به کار کرد. حکومت نظامی دولت زاهدی که در اولین اعلامیه خود، لزوم تعطیل عمومی را تا دستور ثانوی اعلام کرده بود، عصر روز جمعه ۳۰ مرداد، دستور باز کردن بازار و ادارات را از رادیو صادر کرد؛ ولی با پیام نهضت مقاومت که سینه به سینه انتشار یافت، اصناف و بازاریان دکانهای خود را باز نکردند. عمال کودتا که با تهدید اصناف و بازرایان، نتوانستند موفق به باز کردن بازار شوند، به حیله متوسل شدند و این خبر را منتشر ساختند که کسبه و مردم بازار تا مراجعت شاه به ایران، حاضر به باز کردن دکانهای خود و شروع به کسب و کار نیستند. در این موقع سران نهضت مقاومت، پس از مشورت با عدهای از اصناف و بازاریان و با توجه به عدم امکان ادامه تعطیل بازار به مدت طولانی و نیز به منظور خنثی کردن تبلیغات دولت، دستور بازگشائی بازار و دیگر دکانها را در سطح شهر، قبل از ورود شاه صادر کردند. این دستور طی اعلامیهای به امضای آیت الله حاج سید رضا زنجانی (از مؤسسین اصلی و فعال نهضت مقاومت) آیت الله رسولی و آیت الله رضوی قمی صادر شده بود. به دنبال این دستور، بازاریان و اصناف دکانهای خود را باز کردند. در نیمه دوم شهریور، ینی دو هفته پس از کودتا ،سازمان مخفی و نوبنیاد نهضت مقاومت ملی که نمایندگان بازار از اعضای رسمی آن بودند، اعضای کمیته مرکزی را انتخاب کرد. از میان کمیتههای فرعی، کمیتههای دانشگاه تهران وبازار، مرکز ثقل نیروی مقاومت در برابر حکومت کودتا بودند و فعالترین نهاد سیاسی نهضت مقاومت به شمارمی رفتند.
اصناف و بازاریان در این کمیته به رغم خشونتهای فرمانداری نظامی، تیمور بختیارو خراب کردن سقف بازار و زندان و تبعید از پای ننشستند و به مبارزه ادامه دادند.
[ویرایش] منابع
- مرکز اصناف و بازرگانان ایران.
- در آن وبگاه آمده: «هر گونه نسخه برداری ؛ کپی برداری و بهره برداری از موضوعات، مطالب، اخبار، تصاویر، لیستها و مندرجات این سایت با ذکر نام منبع بلامانع است».