شپش
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
شپش انگل خارجی، دایمی و اجباری است . اجباری به این معناست که به غیر از بدن پستانداران و پرندگان در جاهای دیگر نمیتواند زندگی کند. شپشها در راسته فتیراپترا (انگلیسی:Phthiraptera)قرار دارند. این راسته دارای بیش از 3000 گونه شپش میباشد که انگل خارجی پستانداران و پرندگان میباشند. البته استثنا نیز وجود دارد. پلاتیپوس و خفاش به شپش مبتلا نمی شوند.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] طبقه بندی
در راسته فتیراپترا 4 زیر راسته وجود دارد:
1-آنوپلورا (Anoplura)یا شپشهای گزنده- مکنده که شامل شپشهای سر و ناحیه زهار و عانه میباشند.
2-رینکوفتیرینا (Rhyncophthirina)که انگل فیل میباشد.
3-ایسکنوسرا (Ischnocera)که شپش پرندگان است.
4--آمبلیسرا (Amblycera)که شپش جونده در این زیر راسته است و ضمائم دهانی این شپش برای تغذیه از پوست و پر اختصاصی شده است
از لحاظ پزشکی زیر راسته آنوپلورا اهمیت دارد که این زیر راسته به نوبه خود شامل 2 خانواده میشود:
1-خانواده پدیکولیده (Pediculidae) که دارای 2 گونه مهم است:
1-1پدیکولوس هومانوس هومانوس (Pediculus humanus humanus) که شپش تن و بدن است و به نامهای مختلفی چون پدیکولوس کورپوریس (Corporis) و پدیکولوس هومانوس کورپوریس نامیده میشود.
1-2پدیکولوس هومانوس کپیتیس (Capitis) که به نام پدیکولوس کپیتیس نیز نامیده می شود و شپش سر می باشد.
2-خانواده فتیریده (Phthiridae) که شامل یک گونه به نام فتیروس پوبیس (Phthirus pubis)میباشد. این گونه شپش ناحیه عانه، ناحیه دستگاه تناسلی و ناحیه زهار میباشد.
شپش تن و سر اختلافات جزیی دارند و به طور کلی شپش سر از نظر اندازه کوچکتر و از نظر رنگ تیرهتر و از نظر پوشش مقاومتراست و شکافهای انتهای بدن آن عمیقتر است.
- در آلودگیهای شدید شپش سر یرروی بدن دیده می شوند ولی هیچگاه شپش تن برروی سر دیده نمیشود.
[ویرایش] ریختشناسی
بدن شپشها از 3 قسمت سر، سینه وشکم تشکیل شده است. سر شامل یک جفت چشم ساده تقریباً بیضی شکل، یک زوج آنتن 5 بندی و ضمائم دهانی از نوع گزنده- مکنده می باشد. سینه از 3 قسمت مفصل یا بند تشکیل شده است (پروتوراکس- مزوتوراکس- متاتوراکس)که این 3 بند در شپشها یکی شده و قطعه واحدی را به وجود آوردهاند. به هر بند سینه یک جفت پا متصل است که هرکدام دارای 5 بند است و بالاخره در سینه یک جفت منفذ تنفسی دیده می شود. شکم از 7 بند تشکیل شده که منفذ تنفسی (اسپیراکل)روی بندهای اول تا ششم وجود دارد. برای تشخیص نر و ماده از اختصاصات آخر بدن آنها استفاده میکنیم. هردو جنس نر و ماده از نظر بیماریزایی یکسان هستند به دلیل اینکه هردو از انسان خونخواری میکنند.
[ویرایش] زیستشناسی
شپش سر در سر و به ویژه در نواحی بالای گوش و همچنین در جاهایی که مو پرپشت باشد زندگی میکند.
- شپش تن در لباسهای انسان به ویژه لباسهای زیر همچنین در درز و شکاف لباسها و جاهایی که بتواند خود را به راحتی مخفی نماید و بیشتر در قسمتهایی که لباس با بدن تماس دارد، زیرو کنار ناحیه کمربند، مچ دست وپا زندگی میکند.
- شپشها دارای دگردیسی ناقص میباشند وبنابراین در زندگی آنها 3 مرحله تخم ،نمف و بالغ دیده می شود.
- تخم شپش به رنگ سفید و کوچک میباشد و نیت (Nit) یا (رشک) نامیده می شود. در یک طرف تخم درپوش یا اپرکولوم (Operculum) وجود دارد که دارای منافذ ریزی است که از این منافذ هوا به نمف میرسد وهمچنین نمف از طریق این درپوش خارج میشود.
- نمف دارای 3 مرحله است که در هر مرحله باید خونخواری کند تا تبدیل به بالغ شود. به محض اینکه نمف خارج شد باید خونخواری کند واگر در مدت 24 ساعت غذا به شپش بالغ نرسد از بین می رود. همچنین اگر به هر دلیلی تخم شپش تا 1 ماه باز نشود هرگز باز نمیشود که این امر در مبارزه اهمیت دارد.
- عکسالعمل شپشها نسبت به درجه حرارت بدن بسیار متفاوت است و همین عامل از نظر اپیدمیولوژی و انشار بیماری اهمیت پیدا میکند. به عنوان مثال اگر فردی تب داشته باشد و درجه حرارت بدن حدود 40 درجه و بالاتر باشد شپش بدن را ترک میکند و به سراغ بدن فرد دیگری می رود. همچنین اگر فردی در اثر بیماری فوت کند به محض اینکه درجه حرارت بدن پایین بیاید شپش بدن را ترک کرده و به بدن دیگری میرود که این امر اهمیت زیادی در انتقال بیناری دارد. بهترین درجه حرارت برای شپش حدود 29 تا 30 درجه سانتیگراد است.
[ویرایش] انتشار
هر 3 نوع شپش انتشار جهانی دارند و از زمانهای بسیار قدیم وجود داشتهاند و آنها را روی بدن اجساد مومیایی شده پیدا کردهاند. ولی غالباً در مناطق معتدله یافت میشوند.
[ویرایش] اهمیت پزشکی
گاهی آلودگی شدید به شپش بدن یا شپش سر یا شپش عانه را اصطلاحاً پدیکولوزیس میگویند. در بعضی اشخاص که آلودگی شدید دارند پوست بدن اینها حالت خال خال دارد. اصطلاحاً به ابتلا به شپش بیماری ولگردان (Vagabond)میگویند.
مهمترین بیماریهایی که به وسیله شپش انتقال مییابد عبارتند از:
1-تیفوس اپیدمیک (تیفوس شپشی یا اگزانتماتیک)
2-تب راجعه شپشی (تب راجعه اپیدمیک)
3-تب خندق
[ویرایش] مبارزه
با توجه به زیستشناسی شپش بهترین راه رعایت موازین بهداشت فردی به ویژه استحمام و استفاده از آب گرم و صابون میباشد. تعویض لباسهای زیر، کوتاه کردن موها ، رعایت اصول بهسازی محیط و در موقع اضطرار جوشاندن لباسها در حرارت بالای 60 درجه و ترجیحاً اتو کردن آنها مفید می باشد.
[ویرایش] منابع
- مهندس متولیان، سید علی. حشرهشناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران-1380