آمیزش فارسی با زبان های دیگر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

 در مورد دُرستیِ حقایق ذکرشده در این مقاله اختلاف‌نظر وجود دارد.
لطفاً به گفتگوهای صفحهٔ بحث مراجعه کنید.



زبان فارسی مانند بیشتر زبانهای زنده، آمیزش و دادوستدهایی با دیگر زبانها داشته است. در طول تاریخ به علت قرار داشتن ایران در منطقه‌ای که کانون دادوستد فرهنگی و بازرگانی و حتی هدف جنگ های دائمی بوده است، زبان فارسی همیشه در حال تعامل با زبان های دیگر بوده است. در بین زبانهای بیگانه، به خاطر رواج زبان عربی در دنیای اسلام، بیشترین آمیزش با زبان عربی بوده است که باعث گسترش واژگان آن شده است. برخی این آمیختگی با زبان ناهمخانواده عربی را مایه پیچیدگی ناموزون دستور زبان فارسی می‌دانند (همچون 16 جمع شکسته اضافه و 14 باب فعلی) و برخی هم با این نظر موافق نیستند.

زبان فارسی از زبان های بسیاری تأثیر پذیرفته است که از جمله می‌توان به زبان های زیر اشاره کرد:

فهرست مندرجات

[ویرایش] عربی

بیشترین اثرگذاری را بر زبان پارسی داشته است به گونه‌ای که درصدی از واژه‌های پارسی نوین در برگیرنده واژه‌های وام گرفته شده از عربی می‌باشند. برخی منابع درصد 40 تا 50 درصد را برای این وامگیری یاد کرده‌اند (مرجع 1) که می‌تواند تنها درباره برخی نوشته‌های دوره‌های قاجاری یا صفوی یا دسته‌ای از نوشته‌های سیاسی ،حقوقی و دینی امروزی درست باشد. بسته به اینکه کدام زمینه از کاربرد زبان پارسی را در نگر داشته باشیم، درصد وام‌‎واژه‌ها در آن ناهمسان است. برای نمونه شمار واژه‌های عربی در زبان گفتگوی روزانه با درصد آن واژه ها در یک خطبه روحانی ناهمسان است.

پس از ورود اسلام به ایران زبان عربی نفوذی گسترده در ایران پیدا کرد به گونه‌ای که بیشتر دانشمندان ایرانی چیرگی کافی به عربی داشتند. از این رهگذر واژه‌های عربی بسیاری به زبان پارسی وارد شد. بسیاری از واژه‌های عربی هنوز در زبان پارسی رایجند ولی درصد آنها با روندی کند رو به کاهش است.

عربی افزون بر سخت نمودن دستور پارسی[نیاز به ذکر منبع] و پرواژه‌تر کردن زبان پارسی، ایرانیان را با وزن های عروضی سروده‌های عربی آشنا نمود (البته بی گمان ایرانیان در کشف، گسترش و مدون کردن این اوزان پس از آشنایی ابتدایی با آنها، مستقل از ادبای عرب فعالیت نمودند و حتی نقشی بسیار بارزتر از اعراب در این زمینه داشتند). این وزن ها ابزاری بسیار نیرومند را در دست شعرای پارسی زبان قرار داد که به همراه بهره گیری از واژه‌های تازه‌وارد شده عربی سروده‌های خود را با آسانی بسرایند و به کمک این ابزارها شعر پارسی رادر زمانی کوتاه به اوج برسانند. با فروپاشی امپراتوری های عرب در سده‌های گذشته رفته‌رفته از نفوذ عربی در پارسی کاسته شد و واژه‌های کم کاربرد عربی کم کم به فراموشی سپرده شد. ولی انبوهی از واژه‌های عربی که آوایش پارسی یافته بودند هنوز هم در زبان پارسی وجود دارند.

ولی مهم‌تریـن تأثیـر زبان عربی در زبان پارسی نازا شدن دستگاه کارواژه‌های (فعل ها) ساده زبان پارسی بوده است. برای نمونه به جای آموزاندن، تعلیـم دادن؛ به جای خوراندن، تغذیـه کردن؛ به جای کوشیـدن، سعی به عمل آوردن؛ به جای گردیـدن، تغیـیـر کردن؛ به جای برآمدن، طلوع کردن، روایی یافت. ایـن به دلیل ورود اسم مصدرهای عربی بود که به ناچار با کارواژه‌های کردن، شدن، گردیـدن، و نمودن همراه می‌شدند. بنابر این عادت بر آن شد که نخست از مصدرهای فارسی اسم مصدر بسازند و آن گاه آن اسم مصدر را به صورت ترکیـبی درآورند، مانند کوشش کردن به جای کوشیـدن؛ آموزش دادن، به جای آموزاندن؛ پرورش دادن، به جای پروریـدن؛ مالش دادن، به جای مالیـدن؛ کاوش کردن، به جای کاویـدن. کارواژه‌های مرکب، نازاست و واژه دیگری از آن نمیتوان گرفت؛ حمام گرفتن، تجربه کردن، وابستگی داشتن، دل بریدن، طلاق دادن و تهمت زدن. ولی کارواژه‌های ساده هرزبان، چشمه‌های زاینده واژگان آن زبان است، زیرا از هر کارواژه ساده چندین واژه می‌توان برگرفت. ببینید از کارواژه‌های "ساختن"، چند واژه می‌توان ساخت؛ ساز، ساززن، سازنده، سازندگی، سازش، سازشکار، سازکار، سازگار، سازمند، سازمان، سازمانده،سازور، سازوار، سازوبرگ، سازه، سازیدن، ساخت، ساختار، ساختگی، ساختمان و آهنگساز. این یکی از بزرگ‌ترین زیان های عربی بر پارسی بود که بسیاری از کارواژه‌های زاینده را به فراموشی سپرد (سپوختن، آجیدن، فساییدن و لوغیدن، ویزیدن، آهنجیدن، آزرمیدن، آهیختن، انباردن و...)

[ویرایش] ترکی

تأثیرپذیری زبان فارسی از زبان ترکی و در مقابل تأثیرگذاری زبان فارسی به ترکی در طی سده‌های متمادی در اثر همجواری این دو زبان در فلات ایران صورت گرفته. زبان ترکی که در مراحلی زبان شاهان و درباریان و لشکریان بوده در حوزه‌های خاصی تأثیرات لغوی و دستوری خاصی را به فارسی بخشیده و متقابلا از آن متأثر گشته است. واژه‌های چندی در حوزه آشپزی همچون بشقاب،قاشق، قابلمه، قیمه، قورمه، بر گرفته از زبان ترکی هستند. در حوزه نظامی نیز لغات و ترکیباتی از قبیل یورتمه، گلنگدن، قنداق، قشون، چاتمه و یاغی نشانگر نقش این زبان در لشکر بوده. یکی از ترکیبات دستوری ترکی در زبان فارسی پسوند چی است که به معنی فاعل یک کار و یا دارنده شغل در اسامی همچون پستچی، تلفنچی و غیره می‌آید. یکی از نکات قابل توجه در تعامل زبان ترکی با فارسی، تلفظ حروف می‌باشد. از جمله حروفی که در تلفظ ترکها و فارسها مغایرت دارد، حرف ق می‌باشد. بنابرنظر دهخدا، کلماتی که دارای حرف ق هستند عمدتاً یا ترکی هستند یا عربی. لذا تلفظ صحیح این حرف نیز نزد ترکها و عربهاست. در ضمن یک فارس نمی‌تواند در تلفظ، بین حرف ق و حرف غ، تمایزی قائل شود و هر دو حرف را شبیه هم تلفظ می‌نماید که می‌تواند شنونده را دچار اشتباه کند. مثل: قریب به معنی نزدیک و غریب به معنی دور.

[ویرایش] مغولی

واژه هایی نظیر آقا خانم چریک کنکاش چپاول ایل یاغی از زبان مغولی وام گرفته شده اند.

[ویرایش] روسی

در دوران معاصر و به خصوص پس از جنگ های ایران و روسیه در زمان قاجار به همراه سیاست روسیه زبان این کشور نیز بر زبان فارسی تأثیر گذاشت. از نمونه وازه‌های روسی در زبان فارسی می‌توان به کلمه استکان و سماور اشاره نمود.

[ویرایش] فرانسوی

با این که نفوذ سیاست فرانسه در تاریخ ایران معاصر هرگز اهمیت و نقش سیاست انگلیس را نداشته است اما تأثیر ادبیات و زبان در گذشته کمتر از تأثیر زبان انگلیسی نبوده است. اما به مرور زمان با پیشی گرفتن زبان انگلیسی در دنیای امروز، در ایران نیز همانند اکثر نقاط دیگر جهان از تأثیر زبان فرانسه به شدت کاسته شد.

واژه مغازه یک واژه فرانسوی است که پس از ورو به فارسی چنان با لغات فارسی هم آوایی پیدا کرده است که شاید اغلب ایرانیان در فارسی یا حداقل عربی بودن آن شک نکنند.[نیاز به ذکر منبع] قاعده بسیار مهمی که از زبان فرانسه وارد فارسی شده است تلفظ tion در انتهای لغات فرنگی است که به شیوه فرانسوی در فارسی استفاده می‌شود. علیرغم نفوذ بسیار شدید انگلیسی در فارسی هنوز اغلب مترجمان فارسی لغات انگلیسی دارای tion را به همین شیوه فرانسوی در کتاب ها می‌نویسند. برای مثال می‌توان به واژه informationاشاره کرد که در اکثر قریب به اتفاق موارد در فارسی ( اگر به کلمه اطلاعات ترجمه نشود) به صورت انفورماسیون نوشته می‌شود. البته به نظر می‌آید در آینده‌ای نه چندان دوراین شیوه منسوخ گردد. امروزه اکثر جوانان ایرانی واژه‌های connection یا option را با همان تلفظ انگلیسی می‌شناسند و تلفظ شیوه فرانسوی آنها برای آنان ناآشناست.

[ویرایش] انگلیسی

[ویرایش] منابع

  1. Encyclopædia Britannica 2006 Ultimate Reference Suite DVD

Version: 2006.01.00.000000000, Persian Language