جام چهل کلید

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

جام چهل کلید یا چهل بسم الله ظرفی برنجی است که همه جایش چهل آیه که با «قل» شروع می‌شود، حک کرده‌اند و چهل کلید کوچک با زنجیر به آن زده اند. جام چهل کلید را جام تفأل و غیب گویی نیز نامیده اند. این گونه جام برنجی که در سده 15_16 میلادی با نقوش و زمینه مشکی با دست کنده کاری می‌‌شد، در دوران پیش از دودمان صفوی وجود نداشت و ظاهراً پس از روی کار آمدن خاندان صفوی برای فالگیری و طالع بینی از سوی غیب گویان و فالگیران بکار می‌رفت. بر لبه باریک جام، سوراخ ریزی وجود داشت که چهل قطعه کوچک و باریک مستطیل شکل برنجی، منقش به واژه‌های (بسم الله الرحمن الرحیم) در بندی به صورت کلاف در این سوراخ قرار می‌‌گرفت. لبه سطح بیرونی جام با نام چهارده معصوم به خط ثلث به صورت هشت کتیبه جدا از یکدیگر که به وسیله سه خط موازی از سطح زیرین مجزا شده نقش بسته بود، بعلاوه هشت دایره کوچک مزین به خطوط اسلیمی، این کتیبه‌ها را از هم جدا ساخته. زمینه بیرونی ظرف با اعداد و حروف سحر آمیز و طلسماتی که بر اسرار آن تنها افسونگران و فالگیران آشنایی داشتند پوشیده شده و در میان هشت کتیبه مستطیلی شکل که در بین هشت دایره ترسیم شده (دعای نادعلی) به شرح زیر به خط نستعلیق نقش شده بود:

"نادعلیاً مظهر العجایب تجده عونالک فی النوائب کل هم و غم سینجلی بولایتک یا علی یاعلی یاعلی نصرمن الله و فتح قریب و بشر المومنین یا محمد یاعلی خیرالبشر یاالله یا رحمن"

برسطح 8 دایره بزرگ‌تر که برجدار خارجی خام نقش شده، سوره‌های فلق، اخلاص، الکافرون و بقره با خط نسخ کنده کاری و با شعارهای تشیع در مدح حضرت محمد وعلی به صورتی زیبا کنده کاری شده است. جام بر پایه‌ای مدور و باریکی قرار گرفته که روی آن با نقوشی هندسی پوشانیده اند. از این جام غیب گویان و فالگیران در دوران صفویه در تفال و پیش گویی و اختیار وقت خوب و استخراج طالع و گشودن بخت و امثال آن استفاده کرده اند. نمونه این نوع جام که در پنج سده پیش در غرب ایران می‌‌ساختند و تصویر آن در جای خود آورده شده در موزه ویکتوریا آلبرت در لندن نگاهداری می‌شود.

در گرمابه‌ها نیز گاه از این جام بهره می‌‌گرفتند. برای نمونه در روز ششم زائو نوزاد را به حمام می‌‌برند و پس از شستشو، ماما نوزاد را بالای سر مادر می‌گیرد و با جام چهل کلید روی او آب می‌‌ریزد تا بر سر مادر نیز ریخته شود. باور عامه این بود که از آن هنگام دیگر آل توانایی ربودن جگر مادر و عوض کردن نوزاد را ندارد پسربچه‌ای که ختنه شده نیز مانند زائو در معرض خطر آل است. به همین ترتیب باید مواظب او بود تا به گرمابه برود و با جام چهل کلید آب روی سرش ریخته شود تا آل بگریزد.

[ویرایش] جستارهای وابسته