کمیته زرگنده

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

با ابطال قرارداد ۱۹۱۹ وزارت جنگ و وزارت هندوستان بريتانيا به طرح کودتای ۱۲۹۹ روي آوردند و به تهيه مقدمات آن پرداختند. کميته اي تحت عنوان کمیته آهن يا کميته زرگنده در تهران نيز به منظور تأمين اين هدف شکل گرفت. رياست اين کميته بر عهده سید ضیاءالدین طباطبایی و محل تشکيل جلسات نيز در زرگنده منزل وي بود.

اعضاي اصلي کميته آهن عبارت بودند از:«سید ضیاءالدین طباطبایی، ميرزا محمودخان مديرالملک محمود جم، دکتر منوچهرخان طبيب ژاندارمري (شوهرخواهر کلنل کاظم سیاح)، ميرزا موسي خان رئيس خالصجات ، سرهنگ مسعود کیهان. جمعي هم از تهران مي آيند و مي روند مانند ملک الشعراء بهار خراسانی ، میرزا كریم خان رشتی، دکتر مؤدب الدوله ، سيد محمد تدين ، ايپکيان ارمني ... وستهال [ وستداهل] سوئدي ». روايتي موجود است حاکي از اينکه اين کميته داراي سه عضو خارجي يعني ژنرال سر ادموند آیرونساید ، کلنل هنری اسما یس و سر والتر اسمارت نيز بوده است

یحیی دولت‌آبادی، کميته زرگنده - را قوه ایرانی سیاسی برای اجرای كودتای می‌داند و محمودخان مدیرالملك، سرهنگ مسعود کیهان ، منوچهرخان طبیب و میرزا كریم خان رشتی را از اعضای آن معرفی می‌كند و معتقد است: «... كمیته زرگنده مركز سیاست انگلیس است در تهران در قسمتی كه باید به دست ایرانیان انجام بگیرد.»

شبكه اردشیر جی از سال ۱۹۱۳ به وسیله میرزا كریم خان رشتی با رضاخان مرتبط شده بود و به نوعی تعلیمات سیاسی وی را برعهده داشت. با قرار گرفتن رضاخان در رأس نیروی نظامی، اهرم اجرایی کودتای ۱۲۹۹ شكل می‌گیرد. اما این جریان بدون حمایت عناصر داخلی و نیروهای سیاسی میسر نمی‌شد.

کودتای ۱۲۹۹ را می‌توان نقطه عطفی در روابط سیاسی ایران و انگلیس دانست چرا كه با انقلاب اكتبر ۱۹۱۷، سلسله قاجار از حمایت روسیه محروم شد و هنگام آن رسیده بود كه رقیب دیرینه او، انگلیس بدون نیاز به تقسیم منابع با رقیب به تدریج حضور گسترده خود را در ایران بیش از پیش تثبیت نماید.