غدیر خم

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

بنا به نظر عموم مسلمانان، محمد، پیامبر اسلام در بازگشت از آخرین حج خود تمام مسلمانان را جمع کرده علی را به عنوان ولی معرفی کرد. عبارت معروف «هر آنکس که من ولی او هستم، پس علی ولی اوست» از معروفترین حدیث‌های پیامبر اسلام است که مورد تایید اهل سنت و شیعه است.[1] گرچه در تفسیر «ولی» بین شیعه و سنی اختلاف وجود دارد. شیعیان ولی را به معنای جانشین و امام پس از پیامبر می دانند.

فهرست مندرجات

[ویرایش] جغرافیای غدیر خم

«غدیر خم» نام ناحیه‌ای است در میان مکه و مدینه که بر سر راه حجاج قرار دارد. غدیر خم نام محلی است که به خاطر وجود برکه‌ای در این محل، که در آن آب باران جمع می‎‌شده است، به این نام (غدیر خم) شهرت یافته است. غدیر در 3 - 4 کیلومتری جحفه واقع شده و جحفه در 64 کیلومتری مکه قرار دارد که یکی از میقاتهای پنجگانه می‌باشد. در جحفه راه اهالی مصر، مدینه، عراق و شام از یکدیگر جدا می‌شود. غدیر خم به علت وجود مقداری آب و چندین درخت کهنسال، محل توقف و استراحت کاروانیان واقع می‌شد اما دارای گرمایی طاقت ‌فرسا و شدید بود.[2]

[ویرایش] جایگاه حدیث غدیر در میان مسلمانان

ماجرای غدیر خم با تفاوت هایی در کتب حدیث و تاریخ مسلمانان روایت شده است. به طوری که برخی از بخش های آن متواتر و قطعی است و برخی از بخش های آن چندان معتبر و مورد اتفاق نیست. در میان بزرگان و محدثین اهل سنت و به دنبال دقت آنان بر روی راویان و طرق متفاوت نقل حدیث غدیر، اندیشمندان بسیاری، حدیث غدیر را حدیثی حسن و عده کثیری روایت غدیر را روایتی صحیح دانسته‌اند و حتی در نزد عده‌ای از بزرگترین صاحبنظران اهل تسنن، با توجه به شمار فراوان راویان و طرق متعدد نقل حدیث، که روایت غدیر دارد، آنرا حدیثی متواتر ذکر نموده‌اند، که شکی در صحت آن نیست. [3] به عنوان نمونه محمد بن جریر طبری مفسر و مورخ معروف اهل سنت در کتاب «الولایة فی طرق الحدیث الغدیر» که اسقلالا در حدیث غدیر نوشته و آنرا از 75 طرق روایت نموده است.[4] همچنین حافظ ابوالعباس احمد بن محمد بن سعید بن عبدالحمن الکوفی معروف به ابن عقده در کتاب «جمع طرق حديث الغدير» این حدیث را با بیش از ۱۰۰ طریق از صحابه پیامبر نقل کرده است.[5] همچینین شمس الدین محمد ذهبی، عالم اهل سنت، رساله جداگانه ای درخصوص طرق متعدد حدیث «رسالة طرق حديث من كنت مولاه فهذا علي مولاه» نگاشته است. [6] همچنین عموم دانشمندان شیعه روایت ماجرای غدیر را متواتر می‌دانند.[7]

[ویرایش] رخداد غدیر خم

از آغاز ذی القعده سال دهم هجری که مقارن با آخرین سال زندگانی پیامبر بود، به تمام مناطق مسلمان نشین و طوائف و قبائل مسلمان عربستان خبر داد كه وی در این ماه به مكه معظمه خواهد رفت و مراسم عمره و حج را به جای خواهد آورد و بدین ترتیب بزرگترین اجتماع مسلمانان شکل گرفت، که معروف به حجة‌الوداع است. [8]

با پايان حج محمد به سرعت دستور حركت جهت اجتماع در غدير خم را دادند. حتی دوازده هزار از اهل يمن - كه برای رفتن به وطن خود بايد مسير ديگری را می‏رفتند - به دستور او با كاروان مسلمانان همراه شدند.[9]

در ميان راه مكه و مدينه در غدير خم، آیه قرآن نازل گرديد:

«ای پيامبر! آن چه را از سوی پروردگارت بر تو نازل شده (به مردم) برسان. اگر اين كار را نكنی، رسالت الهی را به انجام نرسانده‏ای و خداوند از مردم نگاه‏ات خواهد داشت [10] [11]

در پی نزول اين آيه، رسول خداصلی الله وعليه وآله دستور دادند تا همه‏ی كاروانيان در آن محل اجتماع كنند، و در همان جا خطابه‏ی طولانی غدير توسط پيامبر اكرم صلی الله وعليه وآله ايراد گرديد.

برخی بخش‏های اين سخنرانی - كه در معرفی مقام اميرالمؤمنين ‏عليه‏السلام می‏باشد - چنين است:

ای مردم! بدانيد كه خداوند علی را ولی و امام شما قرار داده و اطاعت او را بر مهاجران و انصار و كسانی كه به نيكی از آنها پيروی كنند، و بر شهری و روستايی و عجم و عرب و آزاد و مملوك و بزرگ و كوچك و سفيد و سياه واجب ساخته است. آگاه باشيد كه «اميرالمؤمنين» غير از اين برادرم كسی نيست و پيشوايی مؤمنان پس از من بر كسی جز او روا نخواهد بود. او جانشين من در امتم و پيشوای كسانی است كه به من ايمان آورده‏اند و نيز جانشين من در تفسير كتاب خداست. خداوند دين شما را به واسطه امامت او كامل گردانيد. به دستورات او گوش فرا دهيد تا در سلامت بمانيد و از او پيروی كنيد تا هدايت شويد. ای مردم! من «صراط مستقيم»ام كه خداوند شما را به پيروی آن امر فرموده است. آن گاه پس از من، علی و پس از او، فرزندانم از نسل او. من (از جانب خداوند) دستور يافته‏ام كه از شما در مورد آن چه كه از سوی خداوند راجع به علی اميرالمؤمنين و اوصيای پس از او آوردم، بيعت بگيرم و دست شما را بفشارم. خداوند به من امر كرده كه از زبان‏های شما در مورد آنچه بيان نمودم - راجع به علی امير المؤمنين و امامانی كه پس از او می‏آيند و از من و از اويند، اقرار زبانی بگيرم و چنان كه خبرتان دادم، نسل من از صلب علی است. همگی بگوييد: «شنيديم و اطاعت می‏كنيم و خرسندانه - در مقابل آن چه از سوی پروردگار ما و خويش درباره‏ی امامت اماممان علی اميرالمؤمنين و امامانی كه از صلب او به دنيا می‏آيند، به ما رساندی - سر تسليم فرود می‏آوريم. بر اين عقيده زنده‏ايم و با آن می‏ميريم و با آن (در قيامت) محشور می‏شويم. تغيير نمی‏دهيم و تبديل و انكار نمی‏كنيم، ترديد به دل راه نمی‏دهيم و از اين عقيده بر نمی‏گرديم و پيمان نمی‏شكنيم.»

بعد از پايان خطابه، اين آيه برپیامبر فروفرستاده شد:

امروز كافران از دين شما مأيوس شدند. پس از آنان نهراسيد و از من (پروردگار) بترسيد. امروز دين شما را برايتان كامل كردم و نعمتم را بر شما تمام داشتم و اسلام را به عنوان دينتان پسنديدم[12] [13]


مراسم بيعت مسلمانان با پيامبر صلی الله وعليه وآله و امير المؤمنين ‏عليه‏السلام سه روز به طول انجاميد و حتی بانوان با قرار دادن دست خود در ظرف بزرگ آبی كه در سوی ديگر آن در درون خيمه، دست پر صلابت امام علی عليه‏السلام قرار داشت، بيعت خود را اعلام می‏كردند.

منافقين كه گروه قابل توجهی را تشكيل می‏دادند، در ماجرای غدير و به اراده الهی، نتوانستند نيات پليد خود را آشكار و عملی سازند. اما در ميان جمعيت شبهه افكنيهايی نسبت به اقدام پيامبر صلی الله وعليه وآله انجام می‏دادند و شخصی به نام «حارث فهری» را تحريك نمودند تا نزد رسول خدا صلی الله وعليه وآله بيايد و علی رغم همه تصريحات حضرت در ضمن خطبه، سؤال كند كه آيا آن چه در مورد علی بن ابی طالب گفتی از جانب پروردگار بود يا از جانب خود؟ نبی اكرم‏ صلی الله و عليه و آله در پاسخ فرمودند:

«خداوند به من وحی كرده است و واسطه‏ی بين من و خدا جبرئيل است و من اعلام كننده‏ی پيام خدا هستم و بدون اجازه‏ی پروردگارم، خبری را اعلام نمی‏كنم.»

حارث كه شدت غضب و غيظ نسبت به اميرالمؤمنين‏ عليه‏السلام همه‏ی وجودش را گرفته بود گفت: «خدايا اگر آنچه (حضرت) محمد می‏گويد حق و از جانب تو است، سنگی از آسمان بر ما ببار و يا عذاب دردناكی بر ما بفرست.»

در پی اين سخن گستاخانه، در مقابل ديدگان بهت زده‏ی حاضران سنگی از آسمان بر سر او فرود آمد و هلاكش گرداند.

مرحوم علامه‏ امينی(۵) فهرست ده‏ها منبع از اهل تسنن، كه ماجرای ياد شده را به عنوان شأن نزول آيه‏ی اول سوره‏ی معارج ياد كرده‏اند، ذكر نموده است. ترجمه‏ی آيات اول اين سوره چنين است: «درخواست كننده‏ای، عذابی را طلب كرد كه (آن عذاب) اتفاق افتاد عذابی كه هيچ چيز نمی‏تواند آن را از حق پوشان دور نمايد عذابی از سوی خداوند صاحب»


[ویرایش] دیدگاه شیعه درباره حدیث غدیر

شیعیان کلمه «ولی» را به معنای پیشوا و رهبر می‌دانند.

[ویرایش] معرفی خطبه غدیر(1)

بار دیگر امین وحی اینبار نه در مکه و مدینه،

بلکه آخرین وقوف در آخرین سفر؛ ریگزار تفدیده غدیر بود و یکصد و بیست هزار حاجی.

امروز تا همیشه تاریخ، امامت اینگونه ظهور می کند:

«ای پیامبر، برسان آنچه را بر تو نازل گشته، که رسالتت به کمال نرسد، جز با تبلیغ امامت علی».

در این هیاهو و اشتیاق، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با خدا راز گونه می گوید:

خداوندا! یاران اندکند و دشمنان افزون، پس تو خود بر ابلاغ رسالتت یاری ام فرما.

آنک که سخنان پیامبر با ضمانت الهی از گذر تاریخ عبور کرد و راه خود را در ژرفای آن پیمود و به همگان رسید، فرمانی است جاودانه در خطبه ای بی نظیر و آن بیان نمی کند جز توحید و اتمام رسالت که همان سرپرستی و ولایت الهی علوی و فرزندان او تا روز رستاخیز است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، فرمان خدا را اینگونه بیان کردند: هان مردمان! چه کسی سزاوار تر از شمایان به شماست؟ همگان گفتند: خدا و رسولش.

سپس پیامبر فرمودند: هر آنکس که من سرپرست اویم، علی مولا و سرپرست اوست.

«مَن کُنتُ مولاهُ فَهذا عَلیٌ مولاه ...»

خداوندا دوستدارانش را دوست دار و دشمنانش را دشمن دار.

«اللهم والِ مَن والاه و عادِ مَن عاداه»

مهربان مهربانان عالم با نگرانی در بخش دیگری از خطبه فرمودند:

«آگاه باشد به زودی پس از من امامت را با پادشاهی جابه جا نموده و آن را غصب می کنند، نفرین و خشم خداوند بر غاصبان».

آری... اندک بودند حق باوران و یا یاوران حق و چه بسیار نامرد، مردمان گمراه که تمام سعی خود را در غصب حق آل رسول بکار گرفتند، اما غافل از اینکه ولایت، عهدی است الهی که از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب آغاز و با ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه عالم گیر می شود. همان سان که پیامبر درباره او در این خطبه فرمودند:

«الا اِنَّ خاتَمَ الائمَةِ مِنّا القائِمَ المَهدی، اَلا اِنَّهُ الظّاهِرُ عَلی الدّين، اَلا اِنَّهُ الَمُنتَقِمُ مِن الظّالِمين...»

پس این فرمان نه برای آن روز بوده که ابلاغ آن در تمامی اعصار فرض است و این طعم شیرین ولایت را پیامبر با جمله:

«فَليُبَلِّغِ الحاضِرُ الغائِبَ وَ الوالِدُ الوَلَد اِلی يومِ القِيامَة»

به کام ایمانیان می چشاند، آیا اگر حاضران به غائبان، پدران به فرزندان فرمان رسول خدا را می رساندند، پیام غدیر اینگونه مغفول و یاد امیرمؤمنان این چنین مظلوم می ماند؟ اینک از دهها وظیفه ما در قبال این سخنان بلند اعتقادی نکاتی را یادآور می شویم به گونه ای که آنرا به نسل های آینده انتقال دهیم:

• خواندن این خطبه در مجالس گوناگون هرچند اندک باشد.

• نذر جلسات ختم خطبه غدیر جهت برآمرده شدن حاجات.

• درسی کردن و تحقیق روی آن در مدارس و دانشگاه ها.

• نوشتن فرازهای آن بر روی زیباترین تابلوها و نفیس ترین اشیا.

• نوشتن جملات آن بر روی ستونها و ... در مدارس و مساجد بصورت کتیبه.

• برگزاری مراسم با محوریت این خطبه نورانی و قرار دادن فرازهای آن به عنوان شعار.

• گفتگو در بین نمازهای جماعت به عنوان آشنا ساختن مردم و جوانان با آن.

• تشویق جوانان به حفظ این خطبه شریف و اهدای جوایز به آنان.

• قراردادن بخش هایی از این خطبه برای موضوع سخنرانی ها.

• قرائت آن بین نمازهای جماعت در مساجد.

• نذر مالی، جهت نشر آن.

• تأکید بر شناختن امام عصر با الهام از فرازهای مربوط به ایشان در خطبه.

• خواندن فراز آخر خطابه (بیعت) به عنوان بیعت با امام پرده نشین ارواحنا فداه در روزهای جمعه و اعیاد.

[ویرایش] متن خطبه غدیر

برای دیدن متن کامل خطابه، به متن خطابه غدیر مراجعه فرمایید.

[ویرایش] پانویس

۵- الغدير ۱/۲۳۹

[ویرایش] پیوند به بیرون

زبان‌های دیگر