تات‌های جمهوری آذربایجان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

زبان تاتهای آذربایجان فارسی است و آن که در ایران تاتی نامیده می‌شود نیست. تاتی ایران (که در استان‌های قزوین و زنجان و آذربایجان و غیره صحبت می‌شود) از شاخه زبانهای ایرانی شمال غربی و نزدیک به گیلکی و کردی است، اما آنچه در آذربایجان تاتی نامیده می‌شود مانند فارسی از شاخه جنوب غربی است و تنها گویشی از فارسی است.

دولت جمهوری آذربایجان در سال۲۰۰۰، جمعیت تاتهای اران را ۲۳.۹۰۰ نفر اعلام کرده است. تاتهای قفقاز درداغستان و دربند گرفته تا آبشوران و افروجه و گنداب و سیازان و لاهیج زندگی می‌کنند. فارسی‌زبانان قفقاز بیشتر شیعه‌اند و همچنین اقلیت یهودی اران هنوز زبان قدیمی اران را میان خود نگاه داشته‌اند.

اکثریت تات‌های قفقاز در شبه جزیره‎ی آبشوران، باکو، سوراخانی، بالاخانی، ماشتاغا (موشتاغی)، بوزونا، امیرخان، زیره زندگی می‌کنند که گروهی از مردمان و ساکنان آن‎ها، در گفتگو از زبان تاتی استفاده می‎کنند. برای نمونه مردم سوراخانی و بالاخانی به طور کلی در گفتگوهای خود به دو زبان ترکی و تاتی سخن می‎گویند. در مرده‎کان، امیرخان، هووسن، بینه و خیله، تنها اشخاص سالخورده به تاتی حرف می‎زنند و جوانان به ترکی مکالمه می‎کنند. گذشته از اینها ساکنان نواحی: قوبا، دوه چی، اسماعیل‎لی، خیزین، سیازان، قوناق کندی، قوتگاشن نیز، تاتی زبان هستند. هم‎چنین مردم ناحیه‎ی دربند وبرخی نواحی داغستان (کایتاکو، تبرسران، مخاچ قلعه) نیز تاتی زبانند و روی هم رفته، طبق آمار سال‎های اخیر، (که به درستی آنها اطمینانی نیست زیرا اغلب تات‎ها ملیّت خود را پنهان می‎دارند و خود را ترک زبان معرفی می‎کنند)، تات‎های این نواحی یازده هزار تن بوده‎اند. تاتی‎گویان به سه گروه تقسیم می‎شوند:

۱. تات‎های مسلمان، اعم از سنی و شیعه که در آبشوران، خیزین، دوه‎چی و نواحی دیگر زندگی می‎کنند.

۲. تات‎های کلیمی مذهب که خود را «داغ جوودی» یعنی یهودی‎های کوهستانی می‎نامند و اکثرا در داغستان ساکن هستند.

۳. تات‎های مسیحی یا تات‎های ارمنستان که در روستاهای ماتراسه و بخش اسماعیل‎لی و روستای کیلوز و بخش دوه‎چی و ارتاشِن و قوبا می‎زیند. طبق آمار سرشماری سال ۱۹۲۶ عده تات‎های کوهستانی کلیمی، ۲۶ هزار تن بوده است.

گویش تات‎های کلیمی مذهب که یکی از زبان‎های ادبی داغستان است، بیش از گویش‎های تاتی مسلمان، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. درباره‎ی زبان تات‎های مسلمان تنها گویش تات‎های لاهیج ساکن بخش اسماعیل‎لی مورد بررسی قرار گرفته و از گویش‎های توده‎های اصلی تات‎های مسلمان از جمله آبشوران و نواحی شمالی آن، آگاهی‎های اندک و جسته و گریخته‎یی وجود دارد. ولی گویشهای این نواحی بیش از گویش لاهیج، اصیل به نظر می‎رسد.

[ویرایش] جُستارهای وابسته

[ویرایش] پیوند به بیرون

[ویرایش] منابع

- بخشی از مطالب برگرفته از نوشتار: آرانی خواهر زبان آذری نوشته دکتر یحیی ذکا