Skylgersk
|
It Skylgersk, ek wol Westersk, is it Fryske dialekt fan it westlike part fan it waadeilân Skylge. It wurdt sprutsen troch likernôch 400 almeast âldere minsken yn de flekke West-Skylge en omkriten. Dat sprekkersoantal nimt de lêste tsientallen jierren fluch ôf.
It Skylgersk is nau besibbe oan it Aastersk, it dialekt fan it eastlike part fan Skylge. De beide susterdialekten wurde faninoar skaat troch it Midslânsk, it Hollânske dialekt dat sprutsen wurdt op 'e midden fan Skylge.
[bewurkje seksje] Skiednis
Lange tiid is oannommen dat West- en East-Skylge frij jonge koloanjes op in yn wêzen Hollânsktalich eilân wienen, fan Friezen dy't oarspronklik út 'e Súdwesthoeke ôfkomstich wienen. Mar tsjintwurdich wurdt oannaam dat de hjoeddeiske taalsitewaasje op Skylge mei twa Fryske dialekten op 'e úteinen en in Hollânsk dialekt yn 'e midden, feroarsake is troch in ieuwenlange oerhearsking troch Hollân fan it oarspronklik hielendal Frysktalige eilân. Dêrby wie Midslân nammentlik it bestjoerssintrum en is de befolking dêre stadichoan ferhollânske. Hjir moat by opmurken wurde, dat Skylge earst yn 1942 in ûnderdiel fan 'e provinsje Fryslân wurden is; foartiid hat it ieuwen ta Hollân heard.
Yn 1986 waard troch de Fryske Akademy it Woddenboek fan et Westers publisearre. Eins is dat net in wurdboek, mar in wurdlist, dy't troch de Fryske Akademy as tige foarriedich beskôge wurdt en op basis wêrfan letter nochris in echt wurdboek ferskine moat.
[bewurkje seksje] Ferskillen mei it Standertfrysk
De beide susterdialekten Skylgersk en Aastersk lykje gâns opinoar, hoewol't der ek dúdlike ferskillen binne. Mar mei it Standertfrysk binne de ferskillen folle grutter, hoewol ek wer net sa grut dat de ûnderlinge fersteanberens yn gefaar komt. Dy ferskillen lizze mar foar in lyts part op it mêd fan it leksikon, bygelyks "ta" foar "heit", "poeë" foar "beppe" en "kiwyt" foar "ljip". Nammenstemear lizze dy op it mêd fan 'e klanklear. Sa jout it Skylgersk "trea" foar "trije", "jeaf" foar "leaf", "snjong" foar "sneon", "hoeng" foar "hûn" en "dir" foar "dêr". Fierders is it Skylgerske ekwivalint fan 'e Frysk "sk" de yn it Frysk net foarkommende klank "sch", bygelyks "schiep" foar "skiep", "schôd" foar "skaad" en "schroeër" foar "skriuwer".
Ek de stavering wykt nochal ôf fan it Standertfrysk. Oan 'e ein fan wurden wurdt de letter "g" skreaun wêr't it Standertfrysk "ch" hat: ferlykje "borg"-"berch" en "trog"-"troch". Fierders wurde de stomme "r" en "l" net stavere: ferlykje "east"-"earst" en "sôt"-"sâlt". Ek wurdt it yn 'e Fryske stavering beholden ferskil tusken de "â" en de "ô" net werjûn; it Skylgersk skriuwt foar beide "ô": ferlykje "ôd"-"âld". De "â" wurdt dan reservearre foar de koarte a-eftige klank yn bygelyks "mâlheid" ("mâlheid"). Krekt sa wurdt de "o"-klank fan "hok" altyd mei in "o" skreaun: ferlykje "fon"-"fan". Boppedat komt de letter "û" net foar; dy klank wurdt altyd stavere as "oe". Oarsom wurde der fiif letters brûkt dy't it Standertfrysk net ken:
- "à" - "sànde", "sânde";
- "è" - "hèger", "heger";
- "é" - "téring", "tarring";
- "ò" - "bòn", "bern";
- "ó" - "hód", "hurd".
[bewurkje seksje] Literatuer
- K. Boelens en oaren, Twataligens - Ynlieding yn Underskate Aspekten fan de Twataligens, Ljouwert, 1981.
- K. Jansma, Friesland en zijn 44 gemeenten, Ljouwert, 1981.
- M. van Wichen-Schol, Woddenboek fan et Westers, Ljouwert, 1986.