Abelsverðlaunin

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Abelsverðlaunin eru verðlaun sem norski konungurinn veitir til stærðfræðings sem þykir hafa skarað fram úr á alþjóðavettvangi. Verðlaunin eiga að stuðla að aukinni umfjöllun fjölmiðla um stærðfræði og gefa þannig ungum stærðfræðingum aukinn metnað. Einnig eiga þau að varðveita minningu Niels Henrik Abel sem dó ungur en náði þrátt fyrir það að skilja eftir sig ýmsar grundvallarkenningar í stærðfræði. Verðlaunin voru veitt í fyrsta skipti í júní árið 2003 og hafa verið veitt árlega síðan.

[breyta] Tildrög verðlaunanna

Um hálfri öld eftir að Abel lést kom sú hugmynd að stofna til verðlauna í hans nafni upp í fyrsta skiptið. Sú sem átti þá hugmynd var norski stærðfræðingurinn Sophus Lie og árið 1898 fór hann út í það að safna styrkjum til veitingu þannig verðlauna. Þessi verðlaun stefndi hann að veita á fimm ára fresti til stærðfræðings sem skarað hefði fram úr í hreinni stærðfræði á alþjóðavettvangi. Hann var virtur og gekk ágætlega að safna styrkjum. Það kom þó fyrir ekki því hann lést ári síðar og þar sem flestir styrkirnir sem hann hafði fengið voru á hans nafni og var því ekki hægt að nýta þá eftir dauða hans.

Umræðan vaknaði aftur 1902, 100 árum eftir fæðingu Abels, en þá lýsti Oskar II Svíakonungur (en á þessum tíma réði Svíþjóð yfir Noregi) yfir vilja til að stofnsetja slík verðlaun. Í kjölfarið fóru stærðfræðingarnir Carl Størmer og Ludvig Sylow í samstarfi við norsku vísindaakadímuna að vinna að gerð leiðbeininga og regla fyrir þannig verðlaun. Þetta fór þó allt út um þúfur árið 1905 þegar Noregur og Svíþjóð slitu ríkissambandi sínu enda hafði sjálfstæður Noregur hafði einfaldlega ekki fjárahagslega burði til að setja á stofn svona verðlaun.

Ekkert gerðist næstu öldina og það var ekki fyrr en árið 2000 sem hugmyndin kom upp aftur. Það voru Arild Stubhaug sem skrifað hefur ævisögu Abel og Tormod Hermansen sem ýttu umræðunni aftur af stað í samvinnu við stærðfræðideild Háskólans í Ósló og norska menntamálaráðuneytið. Skipuð var nefnd í mars 2001 til að vinna í málinu og lofaði bæði norska ríkistjórnin og alþjóðlegu stærðfræðisamtökin styrkjum (IMU). Þann 23. maí þetta sama ár skilaði þessi nefnd forstætisráðherra Noregs svo tillögu um framkvæmd verðlaunanna.

Þrem mánuðum seinna tilkynnti svo Jens Stoltenberg þáverandi forsætisráðherra Noregs að norska ríkistjórnin myndi stofna til alþjóðlegra stærðfræðiverðlauna í nafni Abel. Jafnframt lofaði hann að ríkið legði fram jafnvirði um tveggja miljarða íslenskra króna í sjóð tengdum verðlaununum. Í júní næsta ár veitti Noregskonugur verðlaunin í fyrsta skipti og hafa þau verið veitt árlega síðan.

[breyta] Verðlaunahafar

  • 2005:  Peter David Lax (Courant Institute of Mathematical Sciences, Háskólanum í New York)
    "fyrir grunnleggjandi framlög til fræða og beitingar hlutafleiðujafnaog samsetningu lausna þeirra".
  • 2004:  Michael Francis Atiyah (Háskólanum í Edinborg) og Isadore M. Singer (MIT)
    "fyrir uppgötvun og sönnun á Atiyah–Singer vísissetningunni, tiltekt á sviði grannfræði, rúmfræði og stærðfræðigreiningar og geysimikilvægt framlag við myndunar brúar á milli stærðfræði og fræðilegrar eðlisfræði".
  • 2003:  Jean-Pierre Serre (Collège de France í Frakklandi)
    "fyrir að gegna lykilhlutverki í því að færa mörg svið stærðfræðinnar á nútímalegt form, m.a. grannfræði, algebruleg rúmfræði og talnafræði".

[breyta] Tenglar