Zunnewiezer
Van Wikipedie
Een zunnewiezer (Frans: cadran solaire, Duuts: Sonnenuhr, Engels: sundial) is een instrement um mit behulp van de zunne de tied an te geven.
De eerde drei um heur as hinne. Daordeur is 't ofwisselend loch en duuster. Dee ofwisseling van loch en duuster geef de indeling van de tied in dagen.
De schaoduw van een veurwarp veraander daordeur telkens van richting. As de schaoduw naor 't noorden wies (in 't zudelijk halfrond naor 't zujen) is 't krek mirreg. De zunne steet dan in 't zujen (in 't zudelijk halfrond in 't noorden). 't Is 12 ure in lokale zunnetied. Van daoruut ku-j een verdeling maken en uurlienen anbrengen waorop de schaoduw 't ure anduud.
Geschiedenis
Zunnewiezers in de vorm van een obelisk (3500 v. Chr.) en Egyptische schaoduwklokken (1500 v. Chr.) wönnen gebruuk in 't Ouwe Egypte, en bin veerder ontwikkeld deur aandere culturen, zoas de Chinese, Griekse en de Romeinse culturen. Een soort zunnewiezer zonder gnomon wonnen beschreven in 't Ouwe Testement (Jesaja 38:8).
De wiskundige en astronoom Theodosius van Bithynia hef volgens sommigen een universele zunnewiezer emaak dee overal ter wereld gebruuk kon wonnen. De Franse astronoom Oronce Finé maken een ivoren zunnewiezer in 1524. De Italiaanse astronoom Giovanni Padovani publiceerde een verhaandeling van de zunnewiezer in 1570. Hierin stungen de instructies veur 't maken van zunnewiezer en 't bevestigen van de verticale en horizontale zunnewiezers. Giuseppe Biancani's Constructio instrumenti ad horologia solaria bespreek 't maken de perfecte zunnewiezer, mit biekoemde illestrasies.
Nedersaksisch
- Veluws: zunnewiezer of zonnewiezer
- Stellingwarfs: zunnewiezer