حيدرآباد سنڌ
Wikipedia طرفان
حيدرآباد — ھٻڪارُن جو شھر | |
پاڪستاني بيٺڪ ۾ حيدرآباد جي مڪانيت |
|
Location - ڊگھائي ڦاڪَ - ويڪرائي ڦاڪَ - اُوچائي |
25°367'N 68°367'E 13m |
ايراضي | km² |
ماڻھسيھ - City (2000) |
1,348,288(سنڌ جو ٻيون وڏي ۾ وڏو شھر) |
ماڻھسيھ گھاٽائي | persons/ km² |
Calling code | 022 |
Time zone | PST +05:00 ahead of GMT |
تعلقا | 4 |
يُوسِيز | 48 |
City Mayor (ناظم) | مڪڙ |
حيدرآباد، جيڪو پنھنجي اوائلي دور ۾ نيرون ڪوٽ جي نالي سان مشھور ھو، سنڌ جي گاديءَ جو ھنڌ بھ رھي چڪو آھي. ھيءُ ڪلھوڙن جي دور حڪومت کان سنڌ جي گاديءَ جو ھنڌ ھو ۽ اھا حيثيت اوستائين رھيس جيستائين انگريز سنڌ تي قابض نھ ٿيا، جن اچي ڪراچيءَ کي سنڌ جي گادي بڻايو. پاڪستان جي بيٺڪ قائم ٿيڻ کان اڳ، حيدرآباد کي خطي جو پيرس سڏيو ويندو ھو.
Contents |
تاريخ
ڪلھوڙو شھنشاھت جي بادشاھھ ميان غلام شاھھ ڪلھوڙي کي سنڌو درياءَ جي ڪپ تي نيرون ڪوٽ جي نالي سان وسندڙ مھاڻن جي آبادي ايتري تھ پسند آئي جو ھن ويجھين ٽِن ٽڪرين مان ھڪَ تي پنھنجو قلعو جوڙائڻ جو فيصلو ڪيو، جيڪو اڄ تائين قائم دائم آھي ۽ تڏھن کان پڪو قلعو جي نالي سان مقبول عام آھي.
ٽالپر راڄ
ڪلھوڙن کان پوءِ سنڌ تي مير ٽالپرن جي حڪمراني قائم ٿي. مير فتح علي خان ٽالپر خدا آباد ڇڏي حيدرآباد جو پڪو قلعو اچي وسايو ۽ 1789ع کان حيدرآباد ئي سندس گاديءَ جو ھنڌ ھو. سندس عدالت بھ پڪي قلعي ۾ ئي ھلندي ھئي. مير فتح علي خان ٽالپر ۽ سندس ٽي ڀائر، المعروف چار يار، حيدرآباد جي معاملات کي سنڀاليندا ھئا. سندن دور حڪومت گھڻو ڊگھو نھ ھليو، ۽ جلد ئي 1843ع ۾ 24 مارچ تي برطانوي قوتن کان جنگ ھارائڻ بعد حيدرآباد جو شھر انگريزن جي قبضي ھيٺ اچي ويو ۽ ميرن جي صاحبي اختتام تي پھتي.
برطانوي بيٺڪ وارو دور
جيتوڻيڪ برطانوي فتح بعد سنڌ جي گاديءَ جو ھند ڪراچيءَ منتقل ٿي ويو، پر حيدرآباد جون اڪثر پڪييون ۽ خوبصورت عمارتون برطانوي دور ۾ جڙيون. حيدرآباد جي ويجھو خوبصورت ۽ شاھداڪر ڪوٽڙي بيراج پڻ انگريزن جي دور ۾ جڙي. ان کان سواءِ حيدرآباد ۾ ثقافتي ۽ تعليمي سرگرمين اڃا وڌيڪ زور ورتو.
ھلندڙ پاڪستاني بيٺڪ جو دور
اڄ بدقسمتيءَ سان سنڌ جي ھن تاريخي شھر ۽ ادبي ثقافتي مرڪز تي مڪڙ قوم جو قبضو آھي ۽ پڪي قلعي ۾ مڪڙ دھشتگردن جا ھزارين گھر آباد آھن. شھر جي اڪثريت مڪڙ آھي تھ شھر جو ناظم بھ مڪڙ آھي. پاڪستاني بيٺڪ قائم ٿيڻ شرط ڪراچيءَ کي وفاقي گاديءَ جو ھنڌ بڻائي سنڌ کان ڌار ڪيو ويو ۽ سنڌ جي گاديءَ کي حيدرآباد منتقل ڪيو ويو. اھڙيءَ ريت ڪجھھ سالَن لاءِ حيدرآباد ھڪ ڀيرو وري سنڌ جي گاديءَ جو ھنڌ بڻيو ھو. مگر پاڪستان جي قيام کان پوءِ لڳاتار ڪيترا ئي سالَ ھندستان کان آيل مڪڙ دھشتگردن ھٿان حيدرآباد ۾ رھندڙ امن پسند سنڌي ھندو شھرين جو ڪوس ڪيو ويو ۽ اھڙيءَ ريت کين لڏڻ تي مجبور ڪري سندن سموريون ملڪيتون ھندستاني مڪڙن ۾ ورھايون ويون.
ڀُون نگاري
حيدرآباد گنجي ٽڪر جي اُترين ٽڪريءَ تي واقع آھي، جيڪا ويڪرائي ڦاڪَ 25.367 (اُتر) درجا ۽ ڊگھائي ڦاڪَ 68.367 درجا (اوڀر) تي، سنڌو درياءَ جي اڀرندي ڪپَ تي واقع آھي. حيدرآباد جي پسدرگائيءَ ۾ ڪيترا ئي ننڍا شھر آھن، جھڙوڪ 6.7 ڪلميٽر جي فاصلي تي ڪوٽڙي، 8.1 ڪلموميٽر جي فاصلي تي ڄامشورو، 5 ڪلوميٽر جي فاصلي تي ھٽڙي، ۽ 7.5 ڪلوميٽر جي فاصلي تي ھُسڙي. حيدرآباد سنڌ جي وڏي ۾ وڏي شھر ڪراچيءَ کان 150 تقريباً ڪلوميٽرن جي فاصلي تي اتر اوڀر ۾ سامونڊي سطح کان 13 ميٽر اوچائيءَ تي واقع آھي.
تعليم
حيدرآباد ۽ ان جي پسگردائيءَ ۾ ڪيترا ئي اعليٰ تعليمي ادارا آھن.
- اسرا يونيورسٽي حيدرآباد (http://www.isra.edu.pk/index.htm)
- سنڌ زرعي يونيورسٽي ٽنڊوڄام (http://www.sau.edu.pk/)
- انجنيئرڱ ۽ ٽيڪنيڀياس جي مھراڻ يونيورسٽي ڄامشورو (http://www.muet.edu.pk/)
- سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو (http://www.usindh.edu.pk/)
- صحت ۽ طبي سائنس جي لياقت يونيورسٽي ڄامشورو (http://www.lumhs.edu.pk/)
آبھوا
حيدرآباد منجھند جو تمام گرم ٿيندو آھي. سيارو اڪثر تمام گھٽ ٿڌو ٿيندو آھي. جڏھن تھ اونھاري ۾ منجھندو جو گرمي پد 48 درجا سينٽيدريڊ بھ ٿي ويندو آھي. اونھاري ۾ رات جو تمام سٺو ٺار ٿيندو آھي جڏھن تھ سياري جون راتيون تمام ٿڌيون ٿي وينديون آھن ، ڇاڪاڻ تھ حيدرآباد ۾ اڪثر تيز ھوائون لڳنديون آھن. تنھنڪري سياري جون راتين ۾ ھوائون تمام گڻيون ٿڌيون ٿينديون آھن تھ اونھاري ۾ منجھند جو لُڪَ لڳندي آھي. تنھنڪري حيدرآباد جا ماڻھو اونھاري ۾ منجھند جو ٻاھر نڪرڻ کان پاسو ڪندا آھن.
معاشيات
آباديءَ جي اڪثريت جيئان، حيدرآباد جي ڪاروبار تي بھ مڪڙ قوم ڇانيل آھي. ھر ننڍو وڏو ڪاروبار يا تھ ڪو مڪڙ ھلائي رھيو آھي يا وري ڪاٺياواڙي ميمڻ ۽ گجراتي. ھاڻي تھ حيدرآباد جي شھر ۾ افغاني پناھگير بھ ڪاروبار ڪري رھيا آھن. پاڪستان جي بيٺڪ قائم ٿيڻ کان پوءِ مڪڙ قوم جي ڪن فردن حيدرآباد ۾ چوڙين جا ڪارخانا لڳايا، جنھن کان پوءِ دنيا جو وڏي ۾ وڏي چوڙين جو صنعتي مرڪز حيدرآباد بڻجي ويو. ان کان سواءِ ھن وقت حيدرآباد ۾ سمينٽ، صابڻ، شيشي جا ڪارخانا پڻ آھن. تنھن کان سواءِ سون ۽ دستڪاريءَ جا ھنرمند پڻ نمايان آھن. ڀرپاسي جي ٻھراڙيءَ ۾ اپايل ميوي، ڪڻڪ، چانور، ۽ ڪپاھھ جي وڪري جو مرڪز پڻ حيدرآباد آھي.
شھري انتظاميھ
آمدورفت
Hyderabad can be reached in many ways, e.e.g by road, by train, by air (currently closed), by river boat. It had an airport which was used mostly by hobbists
ھوائي اڏو: Once it was a modestly good airport, now almost defunct. PIA used to operate 3 flights a week. Charterted flights can still land at Hyderabad airport.
روڊ رستا: The national highway passes through Hyderabad also called N5 (which is goes southwest), N9 (which is the same road going north), super highway, national highway, KLP road (Karachi, Lahore Peshawer road), Hala road etc.
ريل رستو: Hyderabad is a major junction of Pakistan Railways, meaning railway lines go at least in 3 directions. 1) Down country i.e. southword to Karachi 2) Up country i.e. northword to Tando Jam, Nawabshah, Ghotki (Sukkur), Rahimyar Khan, Lahore, Rawalpindi (Islamabad) and Peshawar. 3) East word ٻيڙيون: This means of transport is mostly used by fishermen.
ماڻھنگاري
ماڻھسيھ جي لحاظ سان حيدرآباد سنڌ جو ٻيون، اڄوڪي پاڪستاني بيٺڪ ۾ اٺون ۽ دنيا ۾ ٻھ سَو نائون (209) وڏي ۾ وڏو شھر آھي. ھن وقت ان جي ماڻھسيھ لڳ ڀڳ تيرھن لک اٺيتاليھھ ھزار ٻھ سَو اٺاسي 1,348,288 آھي. حيدرآباد جي آباديءَ جي اڪثريت مڪڙن تي مشتمل آھي. انتظامي لحاظ سان اڄوڪو حيدرآباد شھر ۽ ضلعو چئن تعلقن، حيدرآباد شھر، قاسم آباد، لطيف آباد ۽ حيدرآباد ٻھراڙي ۾ ورھايل آھي. انھن مان ٻن تعلقن، يعني ٻھراڙي ۽ قاسم آباد ۾ اڪثريت سنڌي آباديءَ جي آھي تھ باقي ٻن وڏن تعلقن ۾ اڪثريت مڪڙن جي آھي.
عوام ۽ ثقافت
روايتاً حيدرآباد سنڌ جو ثقافتي مرڪز سمجھيو ويندو رھيو آھي. جيتوڻيڪ پاڪستاني بيٺڪ جي قيام کان پوءِ حيدرآباد جي ان سڄاڻپ کي ڌڪ لڳو ڇاڪاڻ تھ پاڪستاني حڪومت سنڌي ھندن کي زوريءَ لڏائي مڪڙ قوم کي وسايو ۽ سموريون ملڪيتون مڪڙ قوم جي فردن ۾ ورھائي ڇڏيون. جنھن بعد حيدرآباد ۾ سنڌي ھڪ اقليت جيان گذاري رھيا آھن ۽ ڪيترا ئي ڀيرا مڪڙ دھشتگردن طرفان سنڌين جو قتل عام پڻ ڪيو ويو آھي. 1990ع کان حيدرآباد ۾ سنڌين ۽ مڪڙن جون وسنديون نسبتاً ڌار ڌار ٿي ويون آھن.
حيدرآباد پنھنجي مذھبي رواداريءَ باعث پڻ مشھور آھي. اتي ھندو ۽ ڪرستان اقليت تمام امن ۽ سلامتيءَ سان رھي ٿي.
ذريعات
اخبارون
حيدرآباد مان ڪيتريون ئي سنڌي توڙي غير سنڌي اخبارون نڪرن ٿيون. ڪجھھ مقبول اخبارون ھي آھن:
تنھن کان سواءِ حيدرآباد مان ڪيترا رسالا پڻ شايع ٿين ٿا.
ڏور ڏيک
حيدرآباد ۾ ھڪ خانگي ٽي وي چينل شاليمار ٽيلي وزن پڻ ڪم ڪري رھيو آھي. مگر ان تي سنڌي پروگرام نشر نھ ٿيندا آھن.