มณฑลเทศาภิบาล
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
มณฑล คือ ระบบแบ่งเขตการปกครองส่วนภูมิภาค ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการใช้มาจนถึงสมัยช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 แต่ไม่มีการใช้ในปัจจุบัน เป็นการเลียนแบบการปกครองของอังกฤษในพม่า และ มาเลเซีย เริ่มขึ้นในปี พ.ศ. 2440 โดยพระราชดำริของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ มี ข้าหลวงเทศาภิบาลเป็นผู้ปกครอง เจ้าเมืองไม่มีอำนาจที่จะปกครอง หน่วยการปกครองเรียงจากขนาดใหญ่ไปน้อยได้ดังนี้ มณฑล เมือง(จังหวัด) อำเภอ ตำบล และ หมู่บ้าน
สารบัญ |
[แก้] ภาคเหนือ
[แก้] มณฑลพายัพ
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2440 ได้ถูกเรียกว่า มณฑลฝ่ายตะวันตกเฉียงเหนือ เพื่อให้คล้องจองกับมณฑลอีสาน เป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรล้านนา
- ประกอบด้วย 3 จังหวัด ได้แก่ เมืองเชียงใหม่ เมืองแม่ฮ่องสอน และเมืองลำพูน
[แก้] มณฑลมหาราษฎร์
เป็นมณฑลที่แบ่งออกจากมณฑลพายัพในปี พ.ศ. 2458 มีพื้นที่ครอบคลุมทางด้านตะวันออกของมณฑลพายัพเดิม
- ได้แก่ เมืองเชียงราย เมืองพะเยา เมืองน่าน เมืองแพร่ และเมืองลำปาง
[แก้] มณฑลพิษณุโลก
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2437
- ได้แก่ เมืองพิษณุโลก เมืองพิจิตร เมืองสุโขทัย เมืองพิชัย (จังหวัดอุตรดิตถ์) และเมืองสวรรคโลก
[แก้] มณฑลนครสวรรค์
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2438
- ได้แก่ เมืองนครสวรรค์ เมืองชัยนาท เมืองกำแพงเพชร เมืองมโนรมย์ เมืองพยุหะคีรี เมืองสรรคบุรี เมืองตาก และเมืองอุทัยธานี
[แก้] มณฑลเพชรบูรณ์
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2442 ตอนแรกประกอบด้วย 2 เมือง คือ เมืองหล่มสัก และเมืองเพชรบูรณ์ แต่ก็ได้รวมเป็นเมือง (จังหวัด) เดียวกัน พ.ศ. 2458
[แก้] ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
- มณฑลอีสาน ก่อตั้งในปี พ.ศ. 2443 แต่แยกเป็นมณฑลร้อยเอ็ดและมณฑลอุบล ในปี พ.ศ. 2455 ตรงกับรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
[แก้] มณฑลนครราชสีมา
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2436 เป็นมณฑลแรกของประเทศสยาม
- ได้แก่ เมืองนครราชสีมา เมืองชัยภูมิ และเมืองบุรีรัมย์
[แก้] มณฑลร้อยเอ็ด
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2455 แยกมาจากมณฑลอีสาน
- ได้แก่ เมืองร้อยเอ็ด เมืองมหาสารคาม และเมืองกาฬสินธุ์
[แก้] มณฑลอุบล
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2455 แยกมาจากมณฑลอีสาน
[แก้] มณฑลอุดรธานี
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2442
[แก้] ภาคใต้
[แก้] มณฑลภูเก็ต
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2441 ในปี พ.ศ. 2450 เมืองสตูลเข้าไปรวมกับมณฑลไทรบุรีและกลับมารวมกับมณฑลภูเก็ตอีกครั้ง
- ได้แก่ เมืองภูเก็ต เมืองถลาง เมืองระนอง เมืองพังงา เมืองตะกั่วป่า เมืองกระบี่ เมืองตรัง และเมืองสตูล
[แก้] มณฑลชุมพร
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2439 ในปี พ.ศ. 2468 รวมกับมณฑลนครศรีธรรมราช
- ได้แก่ เมืองชุมพร เมืองไชยา เมืองกาญจนดิษฐ์ เมืองหลังสวน และเมืองบ้านดอน ต่อมาเมืองไชยา เมืองกาญจนดิษฐ์ และเมืองบ้านดอนถูกรวมเข้าเป็น เมืองสุราษฎร์ธานี
[แก้] มณฑลนครศรีธรรมราช
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2439
- ได้แก่ เมืองนครศรีธรรมราช เมืองพัทลุง และเมืองสงขลา
[แก้] มณฑลปัตตานี
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2449 มีอาณาเขตครอบคลุมบริเวณ มลายูเจ็ดหัวเมือง
- ได้แก่ เมืองปัตตานี (ตานี) เมืองยะลา เมืองสายบุรี เมืองยะหริ่ง เมืองหนองจิก เมืองรามัน และเมืองระแงะ (จังหวัดนราธิวาส)
[แก้] มณฑลเกดะห์ (มณฑลไทรบุรี)
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2440 ถูกพรากเอา เมืองไทรบุรีและเมืองปลิศไปเป็นส่วนหนึ่งของสหพันธรัฐมลายูในเครือจักรภพอังกฤษเมื่อวันที่ 10 มีนาคม พ.ศ. 2451 เพื่อแลกกับเงินกู้สร้างทางรถไฟสายใต้ มูลค่า 4 ล้านปอนด์สเตอร์ลิง ดอกเบี้ยร้อยละ 4 ชำระหนี้ในเวลา 40 ปี เหลือเมืองสตูลซึ่งเป็นส่วนที่เหลือของมณฑลไทรบุรีจึงถูกรวมเข้ากับมณฑลภูเก็ต
- ได้แก่ เมืองไทรบุรี เมืองปลิศ และเมืองสตูล
[แก้] ภาคกลาง
[แก้] มณฑลกรุงเทพ
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2440 โดยตอนแรกเป็นส่วนหนึ่งของกระทรวงนครบาล ประกอบด้วยจังหวัดในเขตปริมณฑล ยกเว้นเมืองปทุมธานีและธัญบุรีที่จะรวมกับมณฑลอยุธยาในภายหลัง
- ได้แก่ เมืองพระนคร เมืองธนบุรี เมืองมีนบุรี เมืองนนทบุรี เมืองพระประแดง (เมืองนครเขื่อนขันธ์) และเมืองสมุทรปราการ (เมืองปากน้ำ)
ต่อมาเมื่อมีการรวมกระทรวงนครบาลเข้ากับกระทรวงมหาดไทยเมื่อปี พ.ศ. 2465 มณฑลกรุงเทพ จึงมาอยู่ในความดูแลของกระทรวงมหาดไทย
[แก้] มณฑลราชบุรี
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2438
[แก้] มณฑลนครชัยศรี
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2438
- ได้แก่ เมืองนครชัยศรี เมืองสุพรรณบุรี และเมืองสมุทรสาคร
[แก้] มณฑลอยุธยา(มณฑลกรุงเก่า)
- ได้แก่ เมืองกรุงเก่า เมืองอ่างทอง เมืองสิงห์บุรี เมืองพรหมบุรี เมืองลพบุรี เมืองสระบุรี เมืองปทุมธานี และเมืองธัญบุรี
[แก้] ภาคตะวันออก
[แก้] มณฑลปราจีนบุรี
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2436
- ได้แก่ เมืองปราจีนบุรี เมืองชลบุรี เมืองนครนายก เมืองพนมสารคาม และเมืองฉะเชิงเทรา
[แก้] มณฑลจันทบุรี
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2449
- ได้แก่ เมืองจันทบุรี เมืองระยอง และเมืองตราด
[แก้] มณฑลบูรพา
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2446 เป็นส่วนหนึ่งของประเทศกัมพูชา ในปัจจุบัน เพระถูกฝรั่งเศสพรากไปเมื่อ 23 มีนาคม พ.ศ. 2449 เพื่อแลกเอาเมืองตราดและเมืองด่านซ้ายคืนมา
- ได้แก่ เมืองเสียมราฐ เมืองพระตะบอง เมืองพนมศก และเมืองศรีโสภณ
[แก้] การแบ่งบริเวณ
มณฑลที่ใหญ่ ๆ มณฑลพายัพ มณฑลอุดรธานี และ มณฑลอีสาน มีเขตการปกครองพิเศษ ระหว่างมณฑล และ จังหวัด เรียกว่า "บริเวณ" มีข้าหลวงประจำบริเวณเป็นผู้ปกครอง ได้แก่:
- มณฑลพายัพ
- บริเวณเชียงใหม่เหนือ: เชียงราย เชียงแสน ป่าเป้า (เวียงป่าเป้า) เชียงขวาง และฝาง
- บริเวณเชียงใหม่ตะวันตก: แม่ฮ่องสอน ยาว ขุนยวม และปาย
- บริเวณน่านเหนือ: เชียงของ เทิง เชียงคำ เชียงแลง เชียงลม และเชียงฮ่อน
- มณฑลอุดรธานี
- บริเวณหมากแข้ง: บ้านหมากแข้ง (อุดรธานี) หนองคาย หนองหาน กุมภวาปี กมุทธาไสย (หนองบัวลำภู) โพนพิสัย และรัตนวาปี
- บริเวณพาชี: ขอนแก่น ชนบท และภูเวียง
- บริเวณธาตุพนม: นครพนม ชัยบุรี ท่าอุเทน และมุกดาหาร
- บริเวณสกล: สกลนคร
- บริเวณน้ำเหือง: เลย แก่นท้าว (ประเทศลาว) และบ่อท่า
- มณฑลอีสาน
- บริเวณอุบล: อุบลราชธานี เขมราฐ และยโสธร
- บริเวณจำปาศักดิ์: จำปาศักดิ์ (ประเทศลาว)
- บริเวณขุขันธ์: ขุขันธ์ ศรีสะเกษ และเดชอุดม
- บริเวณสุรินทร์: สุรินทร์และสังขะ
- บริเวณร้อยเอ็ด: ร้อยเอ็ด มหาสารคาม กาฬสินธุ์ กมลาไสย และสุวรรณภูมิ
เขตต่าง ๆ ในประเทศ | ||
---|---|---|
ประเทศ จังหวัด อำเภอ กิ่งอำเภอ ตำบล หมู่บ้าน เขต แขวง | ||
เขตบริหาร | ราชการส่วนภูมิภาค ราชการส่วนท้องถิ่น องค์การบริหารส่วนจังหวัด เทศบาล เทศบาลนคร เทศบาลเมือง เทศบาลตำบล องค์การบริหารส่วนตำบล มณฑลเทศาภิบาล สังฆมณฑล | |
เขตในต่างประเทศ | มลรัฐ มณฑล มณฑลในจีน เคาน์ตี ลันด์ เขตชุมชน | |
แก้ |