พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง มหาศักราช 1298 เป็นกฎหมายที่ตราขึ้นในแผ่นดินสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ กษัตริย์ผู้ครองกรุงศรีอยุธยา เป็นกฎหมายที่กำหนดตำแหน่งศักดินา บรรดาศักดิ์ ลำดับชั้น โครงสร้างส่วนราชการในระบบราชการ สมัยโบราณ เทียบได้กับ กฎหมายระเบียบบริหารราชการแผ่นดิน ในปัจจุบัน แต่ในกฎหมายนี้ได้กำหนด ฐานันดรศักดิ์ประชาชนตั้งแต่ พระมหาอุปราชลงมาจนถึงพลเมืองขั้นต่ำสุดคือทาส พระไอยการนี้ กำหนดให้ประชาชนทุกคนมีศักดินาสูงต่ำ ตามคำสำคัญในโครงสร้างสังคม โดยศักดินานี้ กำหนดเป็นไร่ (หน่วยวัดพื้นที่ของไทยสมัยโบราณเท่ากับ 1,600 ตารางเมตร)

ตัวพระไอยการประกอบด้วย 3 ส่วนคือ ศักดินาของพลเรือน ศักดินาทหาร และศักดินาของขุนนางในห้วเมืองนอกราชธานี

[แก้] โครงสร้างศักดินา

ศักดินา จำนวนผู้ถือศักดินา ฐานะของผู้ถือศักดินา
100,000 1 พระมหาอุปราช
50,000 ไม่ทราบจำนวน สมเด็จพระอนุชาธิราชที่ทรงกรม
40,000 "-----" สมเด็จพระเจ้าลูกเธอที่ทรงกรม
20,000 "-----" สมเด็จพระอนุชาธิราช
15,000 "-----" สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ,พระอนุชา(ทรงกรม),

พระเจ้าลูกเธอ(ทรงกรม,)สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ(ทรงกรม)

11,000 "-----" พระเจ้าหลานเธอ
10,000 20 เสนาบดี, แม่ทัพใหญ่, เจ้าเมืองชั้นเอก,เจ้าเมืองชั้นโท
7,000 "-----" พระอนุชา (ไม่ทรงกรม)
6,000 "-----" พระเจ้าลูกเธอ (ไม่ทรงกรม),พระเจ้าหลานเธอ (ไม่ทรงกรม)
5,000 20 ขุนนางชั้นเจ้ากรม,แม่ทัพรอง,เจ้าเมืองชั้นตรี
4,000 "-----" พระราชวงศ์
3,000 65 ขุนนางระดับกลาง
2,400 5 ขุนนางระดับกลาง
2,000 10 ขุนนางระดับกลาง
1,600 25
1,500 2
1,400 18
1,200 14
1,000 74
800 17 ขุนนางระดับล่าง
600 331
500 151
400 397
รวม +1,210

ภริยาของขุนนางที่เป็นภรรยาพระราชทาน หรือภรรยาหลวงถือศักดินาครึ่งหนึ่งของสามี อนุภรรยามีศักดินาครึ่งหนึ่งของภรรยาหลวง ภรรยาทาสที่มีบุตรแล้วศักดินาเท่ากับอนุภรรยา

สามเณรรู้ธรรม(คือสอบได้เปรียญ)ศักดินา 300 สามเณรไม่รู้ธรรม 200 พระภิกษุรู้ธรรมศักดินา 600 พระภิกษุไม่รู้ธรรมศักดินา 400 พระครูรู้ธรรมศักดินา 2,400 พระครูไม่รู้ธรรม ศักดินา 1,000 พราหม์มีความรู้ด้านศิลปศาสตร์ศักดินา 400 พราหม์ทั่วไปศักดินา 200 ตาปะขาวรู้ธรรมศักดินา 200 ตาปะขาวไม่รู้ธรรมศักดินา 100

นอกจากนี้ยังกำหนดไว้ว่า ไพร่ (ประชาชนทั่วไป) มีศักดินา 10-25 ไร่ ทาส,ขอทาน มีศักดินา 5 ไร่

ศักดินานี้ ไม่ใช่จำนวนที่นาที่ถือครองจริงๆ เป็นเพียงแต่ตัวเลขจัดลำดับชั้น (Ranking)ของประชาชนในราชอาณาจักร เนื่องจากสังคมไทยสมัยโบราณเป็นสังคมเกษตรกรรม การถือครองที่นาเป็นเครื่องชี้ฐานะของคนในสังคม ดังนั้น ระบบการจัดลำดับชั้นของสังคม จึงใช้การนับจำนวนนาเป็นหลัก เพื่อให้ประชาชนสามารถเข้าใจง่ายในบริบทและโครงสร้างสังคมสมัยนั้น ส่วนจำนวนการถือครองที่นาจริงๆ นั้นเป็นทรัพย์สิน ไม่ได้เกี่ยวข้องกับระบบศักดินา ดังจะเห็นได้ว่า ทาสและขอทาน หรือพระภิกษุก็มีการกำหนดศักดินาไว้ ศักดินาจึงไม่ใช่สิทธิในการถือครองที่ดิน

ศักดินานี้มีความสำคัญทางกฎหมายเนื่องจากใช้ในการปรับไหม ในทางศาลในคดีละเมิด เช่นหากผู้มีศักดินาสูงละเมิดผู้มีศักดินาต่ำกว่า จะต้องจ่ายค่าสินไหมชดเชยเป็นสัดส่วนตามศักดินาของตน และหากผู้มีศักดินาต่ำไปละเมิดผู้มีศักดินาสูง ก็ต้องจ่ายค่าชดเชยสินไหมตามศักดินาของผู้มีศักดินาสูงกว่า ดังนั้นศักดินาจึงใช้วัด "ค่า" ของคนในสังคมในยุคนั้นในระบบกฎหมายของรัฐ

ระบบศักดินานี้ถูกยกเลิกไปในสมัยรัชกาลที่ 5


  พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง เป็นบทความเกี่ยวกับ การเมือง การปกครอง หรือ กฎหมาย ที่ยังไม่สมบูรณ์ ต้องการตรวจสอบ เพิ่มเนื้อหา หรือเพิ่มแหล่งอ้างอิง คุณสามารถช่วยเพิ่มเติมหรือแก้ไข เพื่อให้สมบูรณ์มากขึ้น
ข้อมูลเกี่ยวกับ พระไอยการตำแหน่งนาพลเรือน นาทหาร หัวเมือง ในภาษาอื่น สามารถหาอ่านได้จากเมนู ภาษาอื่น ๆ ด้านซ้ายมือ