สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สถานีย่อย:ประเทศไทย
กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงเป็นพระราชโอรสองค์ที่ ๕๗ ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เจ้าจอมมารดาชุ่ม ธิดาพระอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ) ต้นราชสกุล "โรจนดิศ" เป็นเจ้าจอมมารดา ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันที่ ๒๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๐๕ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกนาถ พระราชทานพระนามและพระพร ประกอบด้วยคาถาเป็นภาษาบาลีซึ่งมีคำแปลดังต่อไปนี้ "สมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฏ พระจอมเกล้าเจ้าแผ่นดินสยาม ผู้บิดาตั้งนามกุมารบุตรที่เกิดแต่ชุ่มเล็กเป็นมารดานั้นว่าดังนี้ พระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้าดิศวรกุมาร นาคนาม ขอจงเจริญชนมายุ วรรณ สุข พล ปฏิภาณ สรรพสิริสวัสดิพิพัฒนมงคล ทุกประการ สิ้นกาลนานต่อไป เทอญ"

พระองค์ยังทรงเป็นต้นราชสกุลดิศกุล

สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงฉายกับ เจ้าจอมมารดาชุ่ม ในรัชกาลที่ ๔
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงฉายกับ เจ้าจอมมารดาชุ่ม ในรัชกาลที่ ๔

สารบัญ

[แก้] ทรงศึกษา

พระองค์ทรงเริ่มเรียนหนังสือไทยชั้นต้นจากสำนักคุณแสงและคุณปาน ราชนิกุล ในพระบรมมหาราชวัง ทรงศึกษาภาษาอังกฤษในโรงเรียนหลวง ซึ่งมีมิสเตอร์ ฟรานซิส ยอร์ช แพตเตอร์สัน เป็นพระอาจารย์

  • พ.ศ. ๒๔๑๘ เมื่อมีพระชนม์ได้ 13 พรรษา ได้ทรงผนวชเป็นสามเณรที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม สมเด็จกรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ทรงเป็น พระอุปัชฌาย์ และประทับจำพรรษาที่วัดบวรนิเวศวิหาร
  • พ.ศ. ๒๔๒๐ ได้ทรงสำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนนายร้อยทหารบก ได้รับพระราชทานยศเป็นนายร้อยตรีทหารมหาดเล็ก บังคับกองแตรวง พระชนมายุได้ 15 ปี

[แก้] ทรงงาน

  • พ.ศ. ๒๔๒๒ ได้รับพระราชทานยศเป็นนายร้อยโท ผู้บังคับการทหารม้า ในกรมทหารมหาดเล็กและในปีเดียวกันนี้ได้รับพระราชทานยศเป็น นายร้อยเอก ราชองค์รักษ์ประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระชนมายุได้ 17 ปี
  • พ.ศ. ๒๔๒๓ ได้รับพระราชทานยศเลื่อนเป็นนายพันตรี ผู้สนองพระบรมราชโองการ ว่าการกรมทหารมหาดเล็ก
  • พ.ศ. ๒๔๒๔ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายไปสังกัดกรมทหารปืนใหญ่ ซึ่งเรียกกันในสมัยนั้นว่า "กรมกองแก้วจินดา" ทรงจัดตั้งโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ
  • พ.ศ. ๒๔๒๕ ทรงผนวชเป็นพระภิกษุ ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม โดยสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ทรงเป็นพระ อุปัชฌาย์ และประทับจำพรรษาที่วัดนิเวศธรรมประวัติ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
  • พ.ศ. ๒๔๒๘ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายไปเป็นผู้บังคับการทหารมหาดเล็ก และได้รับพระราชทานยศเป็นนายพันโท
  • พ.ศ. ๒๕๒๙ โปรดเกล้าฯ พระราชทานพระสุพรรณบัฎ และทรงประกาศแต่งตั้งให้ดำรงพระอิสริยยศ เป็น "กรมหมื่นดำรงราชานุภาพ"
  • พ.ศ. ๒๔๓๐ โปรดเกล้าฯ ให้เป็นผ้บัญชาการทหารบก
  • พ.ศ. ๒๔๓๑ ได้รับพระราชทานยศเป็นนายพลตรี
  • พ.ศ. ๒๔๓๒ โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายจากงานฝ่ายทหารไปปฏิบัติงานทางพลเรือน ทรงเป็นผู้กำกับ กรมธรรมการ
  • พ.ศ. ๒๔๓๓ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็นอธิบดีกรม ศึกษาธิการ
  • พ.ศ. ๒๔๓๕- ๕๘ โปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งเสนาบดี กระทรวงมหาดไทย
  • พ.ศ. ๒๔๔๒ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริยยศเป็น "กรมหลวงดำรงราชานุภาพ"
  • พ.ศ. ๒๔๕๔ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระอิสริยยศ เป็น "กรมพระดำรงราชานุภาพ"
  • พ.ศ. ๒๔๕๘ ดำรงตำแหน่งนายกหอพระสมุดสำหรับ พระนคร
  • พ.ศ. ๒๔๖๖ ดำรงตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงมุรธาธร และเป็นนายพลเอก
  • พ.ศ. ๒๔๖๘ ดำรงตำแหน่งอภิรัฐมนตรี
  • พ.ศ. ๒๔๖๙ ดำรงตำแหน่งนายก ราชบัณฑิตยสภา
  • พ.ศ. ๒๔๗๒ โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อน พระอิสริยยศเป็น "สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ"

[แก้] พระโอรสและพระธิดา

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดาทั้งหมด ๓๗ องค์ สิ้นชีพิตักษัยตั้งแต่ทรงพระเยาว์ก่อน ๑ ปี ๔ องค์ เหลือ ๓๓ องค์

[แก้] หม่อมเฉื่อย

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมเฉื่อยทั้งหมด ๘ องค์ คือ

  • หม่อมเจ้าจุลดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๒๔-๒๔๙๐) เษกสมรสกับ หม่อมแช่ม
  • หม่อมเจ้าอิทธิดำรง ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๒๙-๒๔๓๖)
  • หม่อมเจ้าทรงวุฒิภาพ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๒-๒๔๖๙) เษกสมรสกับ ม.ร.ว.หญิงสอิ้ง สนิทวงศ์ และ ม.ร.ว.หญิงสุทธิสอาด สนิทวงศ์
  • หม่อมเจ้ารัชลาภจิรฐิษ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๖-๒๔๔๓)
  • หม่อมเจ้าดิศศานุวัติ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๕-๒๕๑๐) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าหญิงลุอิสาณ์ จักรพันธุ์
  • หม่อมเจ้าหญิงพูนพิศมัย ดิศกุล(พ.ศ. ๒๔๓๘-๒๕๓๓)
  • หม่อมเจ้าหญิงพิไลยเลขา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๐-๒๕๒๘)
  • หม่อมเจ้าบันดาลสวัสดี ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๒-๒๔๖๙) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าไตรทิพย์เทพสุต เทวกุล

[แก้] หม่อมนวม

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมนวมทั้งหมด ๕ องค์ คือ

  • หม่อมเจ้าหญิงจงจิตรถนอม ดิศกุล(พ.ศ. ๒๔๒๙-๒๕๒๑)
  • หม่อมเจ้าหญิงพร้อมเพราพรรณ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๖๗) เษกสมรสกับ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร
  • หม่อมเจ้าหญิงสรรพสมบูรณ์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๓๖-๒๔๖๓)
  • หม่อมเจ้าหญิงอีก ๒ องค์

[แก้] หม่อมลำดวน

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมลำดวนทั้งหมด ๖ องค์ คือ

  • หม่อมเจ้าพิศิษฐ์ดิศพงษ์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๘-๒๕๐๙ ท่านพ่อของ ม.ร.ว.ปรียางศรี วัฒนคุณ) เษกสมรสกับ หม่อมสวาสดิ์ เกตุทัต
  • หม่อมเจ้าหญิงพัฒนายุ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๐-๒๕๑๖)
  • หม่อมเจ้าหญิงสิวลีวิลาศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๓-๒๕๓๕)
  • หม่อมเจ้าหญิงทักษิณาธร ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๖-๒๕๑๕)
  • หม่อมเจ้าหญิงสุมณีนงเยาว์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๑-ปัจจุบัน?) เษกสมรสกับ พ.อ.สุวัน์ วินิจฉัยกุล
  • หม่อมเจ้าหญิง สิ้นชีพพิตักษัยเมื่อวันประสูติ

[แก้] หม่อมแสง

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมแสงทั้งหมด ๕ องค์ คือ

  • หม่อมเจ้าศุกรวรรณดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๘-๒๕๐๙) เษกสมรสกับ หม่อมลดา อินทรกำแหง
  • หม่อมเจ้าหญิงบัยลุศิริสาณติ์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๑-๒๔๕๕)
  • หม่อมเจ้าหญิงอัปภัศราภา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๖-๒๕๒๔) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าอนันตนรไชย เทวกุล
  • หม่อมเจ้าหญิงรัชมาลินี ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๑-๒๕๒๘) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าธัญญลักษณ์ ศุขสวัสดิ์
  • หม่อมเจ้าหญิงกุมารีเฉลิมลักษณ์ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๘-ปัจจุบัน?)

[แก้] หม่อมเจิม

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมเจิมทั้งหมด ๘ องค์ คือ

  • หม่อมเจ้านิพัทธพันธุดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๘-๒๕๐๙) เษกสมรสกับ หม่อมรำไพ กันตามระ
  • หม่อมเจ้าอาชวดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๕-๒๕๑๘) เษกสมรสกับ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศิริรัตน์บุษบง
  • หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๖๖-๒๕๔๖) เษกสมรสกับ หม่อมอรพินทร์ อินทรทูต
  • หม่อมเจ้าหญิงมารยาตรกัญญา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๕-ปัจจุบัน ๑๐๔ ชันษา)
  • หม่อมเจ้าหญิงพรพิลาศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๔๗-๒๕๑๙) เษกสมรสกับ ชวน บุนนาค
  • หม่อมเจ้าหญิงพวงมาศผกา ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๐-๒๕๒๖)
  • หม่อมเจ้าหญิงเราหิณาวดี ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๕-๒๔๒๗) เษกสมรสกับ หม่อมหลวงฉายชื่น กำภู
  • หม่อมเจ้าหญิงกฤษณาพักตรพิมล ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๖๐-ปัจจุบัน?) เษกสมรสกับ หม่อมเจ้าประสพสุข ศุขสวัสดิ์

[แก้] หม่อมอบ

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมอบเพียงองค์เดียว คือ

  • หม่อมเจ้ากาฬวรรณดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๕๓-๒๕๒๗) เษกสมรสกับ หม่อมฉวีทิพย์ หงสนันท์

[แก้] หม่อมหลวงหญิงใหญ่ อิศรเสนา

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมหลวงหญิงใหญ่ อิศรเสนาเพียง ๒ องค์ คือ

[แก้] หม่อมหยาด

พระองค์ทรงมีพระโอรส-ธิดากับหม่อมอบเพียงองค์เดียว คือ

  • หม่อมเจ้ากุมารดิศ ดิศกุล (พ.ศ. ๒๔๗๑-๒๕๓๒) เษกสมรสกับ หม่อมอุบลวรรณ เก่งธัญการ

นอกจากนั้นพระองค์ยังทรงมีหม่อมอีก 3 คน คือ หม่อมเป๋า หม่อมเยื้อน และ หม่อมเพิ่ม

[แก้] สิ้นพระชนม์

  • เมื่อวันที่ ๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๘๖ ที่วังวรดิศ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สิ้นพระชนม์ สิริรวมพระชนม์มายุได้ ๘๑ พรรษา ได้ทรงประกอบพระกรณียกิจด้านต่าง ๆ ซึ่งล้วนแต่เป็นงานใหญ่ และงานสำคัญอย่างยิ่ง ของบ้านเมือง ทรงเป็นกำลังสำคัญในการบริหารประเทศหลายด้าน และทรงเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นอย่างสูง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เคยตรัสชมพระองค์ เปรียบเทียบว่าเป็นเสมือน "เพชรประดับพระมหาพิชัยมงกุฎ" ผลงานด้านต่าง ๆ ของพระองค์แสดงให้เห็นถึงพระอัจฉริยภาพอันสูง เป็นที่ประจักษ์แก่มหาชนทุกยุคทุกสมัย

[แก้] ดูเพิ่ม

[แก้] อ้างอิง

  • Jeffy Finestone. 2542. สมุดพระรูป พระราชโอรส พระราชธิดา พระราชนัดดาใน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว. ปรียนันทนา รังสิต,ม.ร.ว. โลมาโฮลดิ้ง
ภาษาอื่น