เภสัชวิทยา
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
เภสัชวิทยา (อังกฤษ: Pharmacology มาจากภาษากรีก pharmacon แปลว่ายา และ logos แปลว่าวิทยาศาสตร์) คือการศึกษาว่าสารเคมีมีปฏิกิริยากับสิ่งมีชีวิตอย่างไร ถ้าสารเหล่านี้มีคุณสมบัติเป็นยา จะถูกจัดให้เป็นเภสัชภัณฑ์ เภสัชวิทยามีเนื้อหาดังนี้
- องค์ประกอบของยา (drug composition)
- คุณสมบัติของยา (drug properties)
- ปฏิกิริยา (interaction)
- พิษวิทยา (toxicology)
- ผลที่ต้องการใช้รักษาโรค
การพัฒนาเวชภัณฑ์ไม่เพียงแต่มีความสำคัญทางการแพทย์เท่านั้น ยังมีความหมายต่อเศรษฐกิจ และการเมืองด้วย เพื่อป้องกันผู้บริโภคจากการใช้ยาผิดรัฐบาลส่วนใหญ่จะควบคุมการผลิต การจำหน่ายและการบริหารจัดการเวชภัณฑ์อย่างเข้มงวดในประเทศไทยหน่วยงานที่มีหน้าที่ควบคุมดูแลการใช้ยาคือ สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยามีชื่อย่อว่า "อย." ในสหรัฐอเมริกา หน่วยงานนี้เรียก FDA(Food and Drug Administration) สูตรยาที่จะผลิตออกใช้หรือจำหน่ายจ่ายแจกจะต้องไดรับอนุญาตจากคณะกรรมการอาหารและยานี้ และจัดพิมพ์ในตำรับยาแห่งชาติซึ่งในสหรัฐอเมริกาเรียกว่าUSP ย่อจาก United States Pharmacopeia ประเทศไทยก็ใช้ตำรับยานี้อ้างอิงเช่นกัน
[แก้] พื้นฐานทางวิทยาศาสตร์
การศึกษาเกี่ยวกับเคมีเวชภัณฑ์ต้องการความรู้อย่างลึกซึ้งว่าสารเคมีเหล่านี้มีผลต่อระบบชีววิทยาทั้งระบบอย่างไร โดยเฉพาะความรู้ทางชีววิทยาของเซลล์ และชีวเคมี ทำให้เกิดความก้าวหน้าและขยายขอบเขตสาขาของเภสัชวิทยามากขึ้น โดยเฉพาะการวิเคราะห์โมเลกุลของของเอนไซม์ เพื่อการออกแบบสารเคมีให้มีผลเฉพาะที่ในระดับโมเลกุล ในมุมมองทางเภสัชวิทยา คุณสมบัติหลายอย่างของยาจะขึ้นกับ
- เภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetics) โดยเฉพาะ
- ครึ่งชีวิต (half-life)และ
- ปริมาตรกระจายตัว (volume of distribution)ของยา และ
- เภสัชพลศาสตร์ (pharmacodynamics)
- ยาออกฤทธิ์อย่างไรและส่วนไหนของร่างกาย (mode of action)
- ยามีพิษอย่างไรและส่วนไหนของร่างกาย (potential toxicity)
เมื่อพิจารณาถึงคุณสมบัติเภสัชจลนศาสตร์ (pharmacokinetic) ของยา นักเภสัชวิทยามีหลักในการศึกษาคือดกผข (ADME):
- การดูดซึม ( Absorption) - ยาถูกดูดซึมเข้าสู่ร่างกายอย่างไร (ผ่านผิวหนัง ผนังลำไส้ หรือเยื้อบุผนังในช่องปาก)?
- กระจายตัว (Distribution) - ยากระจายตัวในร่างกายอย่างไร?
- เผาผลาญ (Metabolism) - ยาถูกเปลี่ยนแปลงทางเคมีในร่างกายไปเป็นสารประกอบตัวไหน มีฤทธ์อย่างไรและมีพิษหรือไม่อย่างไร?
- ขับถ่าย (Excretion) - ยาถูกกำจัดอย่างไร (ทางน้ำดี ปัสสาวะ หรือผิวหนัง)?
การใช้ยาซึ่งวัดกันที่ขอบเขตความกว้างหรือแคบของการรักษา (therapeutic margin) หรือ(therapeutic window) ในยาที่มีขอบเขตการรักษาแคบจะให้ยาผู้ป่วยยากและต้องการการติดตามการรักษา (therapeutic drug monitoring)อย่างใกล้ชิดเช่น
- วาร์ฟาริน (warfarin)
- แอนตี้อิพิเลปติก (antiepileptic) บางตัว
- อะมิโนไกลโคไซด์ (aminoglycoside)
[แก้] การจัดแบ่งประเภทยา
ยาสามารถจัดแบ่งได้หลายประเภทเช่น
- คุณสมบัติทางเคมี
- รูปแบบการให้ยา
- ผลต่อระบบชีววิทยา
- ระบบจำแนกประเภทยาตามการรักษาทางกายวิภาคศาสตร์ (Anatomical Therapeutic Chemical
Classification System)เป็นที่นิยมใช้กันมาก
[แก้] ประเภทของเวชภัณฑ์
[แก้] ยาสำหรับทางเดินอาหาร (gastrointestinal tract) หรือ ระบบย่อยอาหาร
- ทางเดินอาหารส่วนบน (Upper digestive tract):
- ยาลดกรด (antacid)
- รีฟลักซ์ สัพเพรสแซนต์ (reflux suppressant)
- แอนตี้ฟลาตูเลนต์ (antiflatulent)
- แอนตี้โดพามิเนอร์จิก (antidopaminergic)
- โปรตอนปั๊มอินฮิบิเตอร์ (proton pump inhibitor)
- เอช2 รีเซพเตอร์แอนตาโกนิสต์ (H2-receptor antagonist)
- ไซโตโปรเทคแตนต์ (cytoprotectant)
- โปรสตาแกลนดิน อานาลอก (prostaglandin analogue)
- ทางเดินอาหารส่วนล่าง (Lower digestive tract):
- ยาระบาย (laxative)
- ยาแก้เกร็ง (antispasmodic)
- ยาแก้ท้องร่วง (antidiarrhoeal)
- ไบล์แอซิดซีเควสแตนต์ (bile acid sequestrant)
- โอปิออยด์ (opioid)
[แก้] ยาสำหรับระบบหัวใจและหลอดเลือด (cardiovascular system)
- ทั่วไป (General):
- บีตารีเซพเตอร์บล๊อคเกอร์ (beta-receptor blocker)
- แคลเซียมแชนเนลบล๊อคเกอร์ (calcium channel blocker)
- ยาขับปัสสาวะ (diuretic)
- คาร์ดิแอคไกลโคไซด์ (cardiac glycoside)
- แอนติอะริทึมมิก (antiarrhythmic)
- ไนเตรต (nitrate)
- แอนติอันจินัล (antianginal)
- วาโสคอนสตริกเตอร์ (vasoconstrictor)
- วาโสไดเลเตอร์ (vasodilator)
- เพอริเฟอรัลแอคติเวเตอร์ (peripheral activator)
- ยาลดความดัน (Antihypertensive):
- เอซีอีอินฮิบิเตอร์ (ACE inhibitor)
- แองกิโอเทนซินรีเซพเตอร์บล๊อคเกอร์ (angiotensin receptor blockers)
- แอลฟาบล๊อคเกอร์ (alpha blocker)
- เกี่ยวกับการจับตัวของเลือด (Coagulation):
- แอนติโคอะคูเลชั่น (anticoagulant)
- เฮพาริน (heparin)
- ยายับยั้งเกล็ดเลือด (antiplatelet drug)
- ไฟบริโนไลติก (fibrinolytic)
- แอนติฮีโมฟิลิกแฟคเตอร์ (anti-hemophilic factor)
- ยาห้ามเลือด (haemostatic drug)
- ยาโรคท่อเลือดแดงและหลอดเลือดแดงแข็ง/ยาคอเลสเตอรอล (Atherosclerosis/cholesterol agents):
- ยาลดไขมันในเส้นเลือด (hypolipidaemic agent)
- สแตติน (statin)
[แก้] ยาสำหรับระบบประสาทส่วนกลาง (central nervous system)
- ฮิปโนติก (hypnotic)
- แอนเอสทิติก (anaesthetics)
- แอนตี้ไซโคติก (antipsychotic)
- แอนตี้ดีเปรสแซนต์ (antidepressant) (ประกอบด้วย
- ไตรไซคลิก แอนติดีเปรสแซนต์ (tricyclic antidepressants)
- โมโนเอมีน ออกซิเดส อินฮิบิเตอร์ (monoamine oxidase inhibitor)
- เกลือลิเทียม (lithium salt)
- สิเลกตีพ เซอโรโทนิน รีอัพเทค อินฮิบิเตอร์ (selective serotonin reuptake inhibitor)),
- แอนตี้ อีมิติก (anti-emetic)
- แอนตี้คอนวัลแซนต์ (anticonvulsant)
- แอนตี้อีพิเลปติก (antiepileptic)
- แอนซิโอไลติก (anxiolytic)
- บาร์บิทูเรต (barbiturate)
- มูพเมนต์ ดีสออเดอร์ (movement disorder drug)
- ยากระตุ้น (stimulant)(ประกอบด้วย
- แอมเฟตามีน (amphetamine)),
- เบนโซไดอซิปีน (benzodiazepine)
- ไซโคไพโรโลน (cyclopyrrolone)
- โดพามีน แอนตาโกนิสต์ (dopamine antagonist)
- แอนตี้ฮีสตามีน (antihistamine)
- คอลิเนอร์จิก (cholinergic)
- แอนตี้คอลิเนอร์จิก (anticholinergic)
- อิมิติก (emetic)
- แคนนาบินอยดส์ (cannabinoids)
- 5-เอชที แอนตาโกนิสต์ (5-HT antagonist)
[แก้] ยาระงับปวด (Anaesthetic drugs)
- ยาระงับปวด (analgesic) (ประกอบด้วย
- อะเซตามิโนเฟน (acetaminophen)
- เอ็นเซด (NSAID)
- โอปิออยด์ (opioid)
- ยาระงับความรู้สึกเฉพาะที่ (local anesthetic)
- ยาระงับความรู้สึกทั่วไป (general anaesthetic)
- ยากดประสาท (sedative)
- ยารักษาไมเกรน (migraine treatment drug)
[แก้] ยาสำหรับระงับปวดกล้ามเนื้อ (Muscular system)และโครงสร้าง(Skeleton)
- เอ็นเซด (NSAID) (ประกอบด้วย COX-2 selective inhibitors),
- ยาคลายกล้ามเนื้อ (muscle relaxant)
- ยานิวโรมัสคูลาร์ (neuromuscular drug)
- แอนตี้คอลิเนสเตอเรส (anticholinesterase)
[แก้] ยาสำหรับโรคตา
- ทั่วไป (General):
- อะดรีเนอร์จิก นิวโรน บล๊อคเกอร์ (adrenergic neurone blocker)
- แอสตริงเจนต์ (astringent)
- ออกคูลาร์ ลูบริแคนต์ (ocular lubricant)
- ไดแอกโนสติก (Diagnostic):
- ทอปิคอล อะเนสทีติก (topical anesthetics)
- ซิมแพโทมิเมติก (sympathomimetic)
- พาราซิมแพโทมิเมติก (parasympatholytic)
- ไมดริเอติก (mydriatic)
- ไซโคลพลิจิก (cycloplegic)
- แอนติ-แบคทีเรียล (Anti-bacterial):
- ยาปฏิชีวนะ (antibiotic)
- ยาปฏิชีวนะเฉพาะที่ (topical antibiotic)
- ยาซัลฟา (sulfa drugs)
- อะมิโนไกลโคไซด์ (aminoglycosides)
- ฟลูออโรควิโนโลน (fluoroquinolones)
- ยาต้านไวรัส (Anti-viral):
- ยาต้านเชื้อรา (Anti-fungal):
- ยาต้านการอักเสบ (Anti-inflammatory):
- เอ็นเซด (NSAID)
- คอร์ติโคสเตอรอยด์ (corticosteroids)
- แอนติ-อัลเลอร์จี (Anti-allergy):
- แมสต์เซลล์ อินฮิบิเตอร์ (mast cell inhibitors)
- แอนติ-กลอโคมา (Anti-glaucoma):
- อะดรีเนอร์จิก อะโกนิสต์ (adrenergic agonist)
- บีต้า-บ๊ลอคเกอร์ (beta-blocker)
- คาร์บอนิก แอนไฮเดรส อินฮิบิเตอร์ (carbonic anhydrase inhibitor)/ไฮเปอร์ออสโมติก (hyperosmotic)
- คอลิเนอร์จิก (cholinergic)
- ไมโอติก (miotic)
- พาราซิมแพโทมิเมติก (parasympathomimetic)
- โปรสตาแกลนดิน อะโกนิสต์ (prostaglandin agonists)/โปรสตาแกลนดิน อินฮิบิเตอร์ (prostaglandin inhibitor)
- ไนโตรกลีเซอรีน (nitroglycerin)
[แก้] ยาสำหรับหูคอจมูก
- ซิมแพโทมิเมติก (sympathomimetic)
- แอนตี้ฮีสตามีน (antihistamine)
- แอนตี้คอลิเนอร์จิก (anticholinergic)
- เอ็นเซด (NSAID)
- สเตอรอยด์ (steroid)
- ยาฆ่าเชื้อจุลินทรีย์ (antiseptic)
- ยาระงับความรู้สึกเฉพาะที่ (local anesthetic)
- ยาต้านเชื้อรา (antifungal)
- ซีรูมิโนไลติก (cerumenolytic)
[แก้] ยาสำหรับระบบทางเดินหายใจ (respiratory system)
- บรองโคไดเลเตอร์ (bronchodilator)
- เอ็นเซด (NSAID)
- แอนตี้-อัลเลอร์จิก (anti-allergic)
- ยาแก้ไอ (antitussive)
- มิวโคไลติก (mucolytic)
- ดีคอนเจสแตนท์ (decongestant)
- คอร์ติโคสเตอรอยด์ (corticosteroid)
- บีต้า-รีเซพเตอร์ แอนตาโกนิสต์ (beta-receptor antagonist)
- แอนตี้คอลิเนอร์จิก (anticholinergic)
- สเตอรอยด์ (steroid)
[แก้] ยารักษาโรคต่อมไร้ท่อ (endocrine)
- แอนโดรเจน (androgen)
- แอนตี้แอนโดรเจน (antiandrogen)
- กอแนโดโทรปิน (gonadotropin)
- คอร์ติโคสเตอรอยด์ (corticosteroid)
- โกรว์ท ฮอร์โมน (growth hormone)
- อินสุลิน (insulin)
- แอนตี้ไดอะเบติก (antidiabetic)
- ซัลโฟนิลยูเรีย (sulfonylurea)
- ไบกูอะไนด์ (biguanide)/เมตฟอร์มิน (metformin)
- ไทอะโซลิดีนไดโอน (thiazolidinedione)
- อินสุลิน (insulin)
- ไทรอยด์ ฮอร์โมน (thyroid hormone)
- ยาแอนติไทรอยด์ (antithyroid drug)
- แคลซิโตนิน (calcitonin)
- ไดฟอสโพเนต (diphosponate)
- วาโสเพรสซิน อะนาล๊อก (vasopressin analogue)
[แก้] ยาสำหรับระบบสืบพันธ์ (reproductive system) หรือทางเดินปัสสาวะ (urinary system)
- ยาต้านเชื้อรา (antifungal)
- อัลคาลิซิง เอเจนต์ (alkalising agent)
- ควิโนโลน (quinolones)
- ยาปฏิชีวนะ (antibiotic)
- โคลิเนอร์จิก (cholinergic)
- แอนติโคลิเนอร์จิก (anticholinergic)
- แอนตี้คอลิเนสเตอเรส (anticholinesterase)
- ยาแก้เกร็ง (antispasmodic)
- 5-แอลฟา รีดักเทส อินฮิบิเตอร์ (5-alpha reductase inhibitor)
- ซีเลกทีพ แอลฟา-1 บล๊อคเกอร์ (selective alpha-1 blocker)
- ซิลเดนาฟิล (sildenafil)
[แก้] ยาคุมกำเนิด (contraception)
- คอนทราเซปตีพ (contraceptive)
- ยาคุมกำเนิดชนิดรับประทาน (oral contraceptives)
- ยาฆ่าอสุจิ (spermicide)
- ดีโป คอนทราเซปตีพ (depot contraceptives)
[แก้] ยาสำหรับโรคอ้วนและการเจริญเติบโต (obstetrics and gynaecology)
- เอ็นเซด (NSAID)
- แอนติคอลิเนอร์จิก (anticholinergic)
- ยาห้ามเลือด (haemostatic drug)
- แอนติไฟบริโนไลติก (antifibrinolytic)
- การรักษาด้วยการแทนที่ฮอร์โมน (Hormone Replacement Therapy)
- ยาควบคุมกระดูก (bone regulator)
- บีต้า-รีเซพเตอร์ อะโกนิสต์ (beta-receptor agonist)
- ฟอลลิเคิล สติมูเลติง ฮอร์โมน (follicle stimulating hormone)
- ลูทีอีไนซิง ฮอร์โมน (luteinising hormone)
- แอลเอชอาร์เอช (LHRH)
- กาโมลินิก แอซิด (gamolenic acid)
- กอแนโดโทรปิน รีลีส อินฮิบิเตอร์ (gonadotropin release inhibitor)
- โปรเจสโตเจน (progestogen)
- ดอพามีน อะโกนิสต์ (dopamine agonist)
- เอสโตรเจน (estrogen)
- โปรสตาแกนดิน (prostaglandin)
- กอแนโดรีลิน (gonadorelin)
- คลอมิฟีน (clomiphene)
- ทามอกซิเฟน (tamoxifen)
- ไดอีทิลสติลเบสตรอล (Diethylstilbestrol)
[แก้] ยารักษาโรคผิวหนัง
- อีโมลเลียนต์ (emollient)
- แอนติพรูริติก (antipruritic)
- ยาต้านเชื้อรา (antifungal)
- ยาฆ่าเชื้อโรค (disinfectant)
- สคาบิไซด์ (scabicide)
- ยาฆ่าเหาหรือหมัด (pediculicide)
- ผลิตภัณฑ์ทาร์ (tar products)
- ไวตามิน เอ ดีริวาตีพ (vitamin A derivatives)
- ไวตามิน ดี อานาลอก (vitamin D analogue)
- เคอราโตไลติก (keratolytic)
- สารขัดถู (abrasive)
- ยาปฏิชีวนะระบบเลือด (systemic antibiotic)
- ยาปฏิชีวนะเฉพาะที่ (topical antibiotic)
- ฮอร์โมน (hormone)
- ดีสเลาซิ่ง เอเจนต์ (desloughing agent)
- เอ็กซูเดต แอบซอร์บเบนต์ (exudate absorbent)
- ไฟบริโนไลติก (fibrinolytic)
- โปรติโอไลติก (proteolytic)
- สารกันแดด (sunscreen)
- ยาลดการขับเหงื่อ (antiperspirant)
[แก้] ยารักษาโรคติดเชื้อ (infections and infestations)
- ยาปฏิชีวนะ (antibiotic)
- ยาต้านเชื้อรา (antifungal)
- แอนติเลปรอติก (antileprotic)
- ยาต้านวัณโรค (antituberculous drug)
- ยาต้านเชื้อมาเลเรีย (antimalarial)
- ยาฆ่าหรือขับพยาธิ (anthelmintic)
- อะโมอีบิไซด์ (amoebicide)
- ยาต้านไวรัส (antiviral)
- ยาต้านเชื้อโปรโตซัว (antiprotozoal)
- แอนติซีรัม (antiserum)
[แก้] ยารักษาโรคภูมิคุ้มกัน (immunology)
- วัคซีน (vaccine)
- อิมมูโนกลอบูลิน (immunoglobulin)
- อิมมูโนซัพเพรสแซนต์ (immunosuppressant)
- อินเตอร์เฟอรอน (interferon)
- โมโนโคลนัล แอนติบอดี้ (monoclonal antibody)
[แก้] ยารักษาโรคภูมิแพ้ภูมิแพ้ (Allergy)
- แอนติ-อัลเลอรจิก (anti-allergic)
- แอนติฮีสตามีน (antihistamine)
- เอ็นเซด (NSAID)
[แก้] อาหารเสริม (nutrition)
- ยาเจริญอาหาร (tonic)
- ตำรับเหล็ก (iron preparation)
- อีเล็กโตรไลต์ (electrolyte)
- พาเรนเตอรัล นิวตริชนัล ซัพพลิเมนต์ (parenteral nutritional supplement)
- ไวตามิน (vitamin)
- ยาลดความอ้วน (anti-obesity drug)
- ยาอะนาโบลิก (anabolic drug)
- ยาฮีมาโตพอยอีติก (haematopoietic drug)
- ผลิตภัณฑ์อาหาร (food product drug)
[แก้] ยาต้านมะเร็ง (neoplastic)
- ยาไซโตทอกซิก (cytotoxic drug)
- ฮอร์โมนเพศ (sex hormone)
- อะโรมาเตส อินฮิบิเตอร์ (aromatase inhibitor)
- โซมาโตสแตติน อินฮิบิเตอร์ (somatostatin inhibitor)
- recombinant อินเตอร์ลิวคิน (interleukin)
- G-CSF (Granulocyte-colony stimulating factor)
- อีริโทรพอยอีติน (erythropoietin)
[แก้] ยาสำหรับตรวจวินิจฉัย (diagnostics)
- คอนทราสต์ มีเดีย (contrast media)
[แก้] ยาสำหรับการทำให้ไม่ตายอย่างทรมาน
- ยูทานาเซีย (euthanasia)
- บาร์บิทูเรต (Barbiturate)
[แก้] เรื่องที่เกี่ยวข้อง
- เวชสำอางค์ (Cosmeceuticals)
- ออกแบบยา (Drug design)
- บัญชียาเลิกใช้ (List of withdrawn drugs)
- เคมีเวชภัณฑ์ (Medicinal chemistry)
- บริษัทยา (Pharmaceutical company)
- เภสัชวิทยาจิตประสาท (Psychopharmacology)
[แก้] แหล่งข้อมูลอื่น
![]() |
คณะเภสัชศาสตร์ในประเทศไทย แก้ | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
|
![]() |
เภสัชวิทยา เป็นบทความเกี่ยวกับ เภสัชกรรมและยา ที่ยังไม่สมบูรณ์ ต้องการตรวจสอบ เพิ่มเนื้อหา หรือเพิ่มแหล่งอ้างอิง คุณสามารถช่วยเพิ่มเติมหรือแก้ไข เพื่อให้สมบูรณ์มากขึ้น |