เครื่องราชอิสริยยศ
จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
สามารถดูหัวข้อที่คล้ายกันได้ที่ เครื่องราชอิสริยาภรณ์
เครื่องยศ หรือ เครื่องราชอิสริยยศ คือ เครื่องหมายแสดงเกียรติยศ เครื่องประกอบยศ และบำเหน็จความชอบที่พระมหากษัตริย์ไทยตั้งแต่สมัยโบราณเป็นต้นมาสร้างขึ้นเพื่อ พระราชทานให้แก่ ราชตระกูล ขุนนาง ข้าราชการและบุคคลทั่วไป ที่มีตำแหน่ง หน้าที่ ความชอบในแผ่นดินให้ปรากฎตามยศชั้น และฐานันดรศักดิ์นั้นๆ ของผู้ได้รับพระราชทาน
จากจดหมายเหตุของ นิโคลาส แซแว กล่าวถึงความหมายของเครื่องยศในสมัยกรุงศรีอยุธยาว่า เราจะรู้จักความสำคัญของขุนนางเหล่านี้ในหน้าที่สาธารณได้ ไม่เพียงแต่จากหีบหมากพระราชทาน จากรูปพรรณและเนื้อโลหะ ขอบหลอมพอก จากฐานะของเรือที่ใช้เป็นยานพาหนะ จากดาบที่คาด หรือที่มีผู้เชิญไปข้างหน้าเท่านั้น แต่ยังจะรู้ได้จากจำนวนทาสที่ติดตามหลังอีกด้วย
[แก้] ประเภทของเครื่องราชอิสริยยศ
เราสามารถแบ่งประเภทของเครื่องราชอิสริยยศออกได้เป็นประเภท ประมาณ 6 ประเภทดังนี้
- เครื่องอุปโภคที่ทำจากวัสดุหรือโลหะสูงค่า เช่น เจียด พานหมาก ถาดหมาก หีบหมาก คนโฑ โต๊ะ กาน้ำ ซองพลู ซองบุหรี่ มังษี ผอบ ตลับภู่ น้ำเต้า ถาดชา ถ้วยฝาชา ครอบน้ำมนต์และกระโถน เป็นต้น โดยวัสดุที่ใช้ทำเครื่องอุปโภคนี้มีหลายประเภทตามศักดิ์ฐานะ และบรรดาศักดิ์ เช่น ทองคำ เงิน เงินกาไหล่ทอง เงินถมดำ อาจมีการจำหลักลาย ลงราชาวดี หรือลงราชาวดีประดับพลอย หรือเป็นวัสดุเกลี้ยง ๆ เป็นต้น
- เครื่องศาสตราวุธ ได้แก่ ดาบ กระบี่ ซึ่งอาจแบ่งย่อยออกได้เป็น กระบี่บั้งเงิน กระบี่บั้งทอง บั้งหมายถึงการทำลวดลายสลักฝั้งลงไปบนฝักดาบ หรือ ตัวดาบเป็นช่วงๆ แล้วนำเอาทองหรือเงินฝังลงไปแทน นอกจากนี้ การจำแนกความสำคัญยังดูได้จากด้าม หรือฝัก เช่น กระบี่ฝรั่งฝักทองเหลือง กระบี่ฝักทองคำจำหลักลาย กระบี่ฝักทองคำโกร่งลงราชาวดี กระบี่นาคเศียรเดียว และกระบี่นาคสามเศียร เป็นต้น
- เครื่องสูง ได้แก่เครื่องแห่ที่ใช้ในขบวนแห่ต่างๆ เช่น กลด สัปทน บังสูรย์ บังแทรก พัด ร่ม การจำแนกชั้นยศ ดูได้จากวัสดุที่ทำ เช่น โหมด แพรผ้าขาว
- เครื่องพาหนะ ได้แก่ เครื่องคานหามที่ใช้เดินทางบนบก เช่น เสลี่ยง ยาน คานหาม ส่วนทางน้ำได้แก่ เรือต่างๆ เช่น เรือกัญญา เป็นต้น การจำแนกชั้นยศ ดูได้จากการสลักลาย การลงรักปิดทอง ชนิดของคานหามและเครื่องประกอบอื่นๆ
- เครื่องประดับ แบ่งออกได้เป็นชนิดดังนี้
- ศิราภรณ์ คือ เครื่องประดับศีรษะ ได้แก่ มงกุฏ ชฏา พระมาลา หมวกสีต่างๆ กันตามชั้นยศ
- พระสังวาลย์และ รัดประคต
- แหวน เช่น แหวนนพเก้า เป็นต้น
- เครื่องนุ่งหุ่มได้แก่ ผ้าแพรพรรณ โดยจะมีลวดลายปักจำแนกตามชั้นยศ เช่น เสื้อครุย เสื้อทรงประพาส เสื้อเยียรบับ เสื้อแพร ผ้าปูม ผ้าสมปัก ผ้าม่วง ผ้าห่ม ผ้าแพร เป็นต้น
- เครื่องประดับที่เกี่ยวข้องกับศาสนา เช่น ประคำทอง ตระกรุด เป็นต้น
ปัจจุบันหลังจากที่ประเทศไทยได้ติดต่อกับตะวันตกมาตั้งแต่ช่วงต้นรัชกาลที่สี่ การพระราชทานเครื่องยศ ได้รับเอาวัฒนธรรมตะวันตกเข้ามา จึงมีการสร้างเครื่องราชอิสริยาภรณ์ขึ้นแทน ตั้งแต่สมัยรัชกาลที่สี่ ที่ทำเป็นดวงดาราต่าง ๆ ในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้มีการตราพระราชบัญญัติและสร้างเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลต่างๆ เช่น จุลจอมเกล้า ช้างเผือก รามาธิบดี เป็นต้น การพระราชทานเครื่องราชอิสริยยศ จึงงดไป เปลี่ยนไปเป็นการพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เพื่อเป็นบำเหน็จความชอบในแผ่นดินแทน
[แก้] เครื่องยศขุนนางที่พระราชทานในสมัยกรุงสุโขทัย
สำหรับพระราชทานให้เจ้าเมือง มีดังนี้
- นางศิขรเทวี (ลูกพระสนมจากอาณาจักรกัมพุช)
- พระแสงขรรค์ชัยศรี
- ราชทินนาม (เช่น พ่อขุนศรีอินทราทิตย์)
[แก้] เครื่องยศขุนนางที่พระราชทานในสมัยกรุงศรีอยุธยา
- ผู้ที่มีศักดินา 10,000 ไร่ ในเมืองหลวงได้รับพระราชทาน ขี่ยั่วกรรชิงหุ้มผ้าขาว (คือเสลี่ยงที่ใช้หาม)
- ผู้ที่มีศักดินา 10,000 ไร่ ในหัวเมือง ได้รับพระราชทาน ขี่คานหามกรรชิงหุ้มผ้าขาว
- ผู้ที่มีศักดินา 5,000 ไร่ ขี่ยั่วร่มธงยู
- ผู้ที่มีศักดินา 3,000 ไร่ ขี่ยาน
- ผู้มีศักดินา 10,000 ไร่ กินเมืองทั้งสี่ฝ่าย มีร่มปลิกสองคัน ทานตะวันเบื้อหนึ่งคู่ กรรชิงหุ้มผ้าแดงหนึ่งคัน เรือกูบแมงดาคฤสามตอน บดลาดสาวตคุกหัวท้าย นั่งหน้าสองคานหาม เก้าอี้ทอง ศิรเพศมวยทอง แตรลางโพงสามคู่และปี่กลอง หากเดินทางมาถึงด่านขนอนหลวงให้ลดเครื่องทั้งหมดลง เหลือไว้แต่กรรชิงคานหาม
- ผู้มีศักดินา 10,000 ไร่ กินเมือง เครื่องประกอบยศมีดังนี้ หมวกล่วมทอง ขี่ยั่วยานกรรชิงหุ้มผ้าขาว เรือคฤสามตอน บดลาด ขี่ยานลายทอง เจียดเงินถมยาดำ รองตลุ่ม
- ผู้มีศักดินา 1,600 ไร่ กินเมือง เจียดเบื้อหักรองตลุ่มกั้ง
[แก้] เครื่องยศสมเด็จเจ้าพระยา
เมื่อครั้งที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงตั้ง เจ้าพระยาจักรี (ร. 1)เป็น สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ได้พระราชทานเครื่องยศให้เทียบเท่า เจ้าต่างกรม มีดังนี้
สมัยกรุงธนบุรี | สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ |
---|---|
|
|
นอกจากนี้ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ยังให้เพิ่ม จางวางทนายมีบรรดาศักดิ์เป็นหลวงหนึ่งคน ปลัดจางวางมีบรรดาศักดิ์เป็นขุนหนึ่งคน สมุห์บัญชีมีบรรดาศักดิ์เป็นหมื่นหนึ่งคน
[แก้] เครื่องยศเจ้าพระยา
สมัยกรุงศรีอยุธยา
- แผ่นดินสมเด็จพระอินทราชาธิราชที่ 1
- ลูกพระสนมเอกหนึ่งองค์ สำหรับเป็นภริยา
- เจียดทองหนึ่งคู่
- พานทองหนึ่งคู่
- น้ำเต้าทอง
- กระบี่กั้นหยั่น
- เสลี่ยงงา และเสลี่ยงกลีบบัว
- แผ่นดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ
สำหรับสมเด็จพระมหาธรรมราชา เจ้าเมืองพิษณุโลก
- พระราชทานสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ พระสวัสดิราช เป็น พระอัครมเหสี
- เรือชัยพื้นดำ พื้นแดงหนึ่งคู่
- เครื่องราชกุกภัณท์
ขุนพิเรนทรเทพ เป็นเจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช เจ้าเมืองนครศรีธรรมราช
- ลูกพระสนมเอกหนึ่งองค์
- เจียดทองหนึ่งคู่
- พานทองหนึ่งคู่
- เต้าน้ำทอง
- กระบี่กั้นหยั่น
- เสลี่ยงงา เสลี่ยงกลีบบัว
- เครื่องสูง
หลวงศรีคงยศ เป็น เจ้าพระยามหาเสนา พระราชทานลูกพระสนม เครื่องสูง เครื่องทอง เสลี่ยงงา เสลี่ยงกลีบบัว หมื่นราชเสน่หา เป็น เจ้าพระยามหาเทพ ได้รับพระราชทานเหมือน เจ้าพระยาศรีธรรมาโศกราช
ในแผ่นดินสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เมื่อครั้งตั้งเจ้าพระยาวิชชาเยนทร์ พระราชทาน เสลี่ยงงา มีบโทนแห่หน้าสามร้อย ขณะเฝ้าให้นั่งเบาะสูงหนึ่งศอก และเครื่องอุปโภค
สมัยกรุงธนบุรี
พระเจ้ากรุงธนบุรีพระราชทานให้เจ้าพระยาสุรสีห์ เพิ่มเติมจากสมัยอยุธยาคือ ร่มแพรแดงมีระย้า ด้ามปิดทอง ทั้งนี้ในสมัยโบราณ ร่มเป็นเครื่องยศคู่กับคานหาม ตามบรรดาศักดิ์ กำหนดชั้นตรงที่หุ้มผ้าแดงหรือผ้าขาว ถ้าหุ้มผ้าแดงเป็นเครื่องยศของเจ้านายเทียบด้วยหลานหลวงในวัง ถ้าหุ้มผ้าขาวใช้สำหรับขุนนางสามัญชน
สมัยกรุงรัตนโกสินทร์
เจ้าพระยาสัญญาบัฎ | เจ้าพระยาหิรัญบัฏ | เจ้าพระยาสุพรรณบัฏ |
---|---|---|
|
|
|
[แก้] เครื่องยศพระยา
พระยาผู้มีศักดินา 10,000 ไร่
สมัยกรุงศรีอยุธยา | สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ |
---|---|
|
ตำแหน่งผู้ว่าราชการเมือง
พระยากรมท่าซ้าย ได้รับเพิ่ม คือ พานหมากเหลี่ยมจำหลักลายสำเภา คนโททองคำ กระโทนทองคำ สมปัตปูมพอก |
[แก้] เครื่องยศต่ำกว่าพระยา
ชั้นพระ ตำแหน่งผู้ช่วยราชการเมือง ได้รับพระราชทาน ถาดทอง คนโททอง ตำแหน่งปลัดเมือง ได้รับพระราชทาน เสื้อผ้าหนึ่งสำรับ ถาดหมากกาไหล่ทอง คนโทกาไหล่ทอง สำหรับชั้นหลวงตำแหน่งยกกระบัตร ได้รับพระราชทาน เสื้อผ้าหนึ่งสำหรับ ถาดหมากเงิน คนโทเงิน
[แก้] เครื่องยศสำหรับผู้ที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลจุลจอมเกล้า
ในสมัยรัชกาลที่ 5 ได้ยกเลิกการพระราชทานเครื่องราชอิสริยยศสำหรับขุนนางตามบรรดาศักดิ์ไป และเปลี่ยนมาพระราชทานให้แก่ผู้ที่ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าแทน
- ปฐมจุลจอมเกล้าวิเศษและปฐมจุลจอมเกล้า
- พานหมากทองคำลายสลัก
- เครื่องประกอบ 8 สิ่งคือ มังษี 2, ผอบ 2, มีด ซองพลู ซองบุหรี่ ตลับภู่
- คนโฑน้ำพร้อมพานรองทองคำ
- กาน้ำทองคำพร้อมโต๊ะทองคำ
- หีบหมาก (หีบบุหรี่) พร้อมพานรองทองคำ
- กระโถนทองคำ
- มาลาเส้าสะเทิ้น
- เสื้อทรงประภาส
- ดาบฝักทองจำหลักลาย
- ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ และทุติยจุลจอมเกล้า
- พานหมากทองคำ
- เครื่องประกอบ 8 สิ่ง
- คนโฑน้ำทองคำพร้อมพานรอง
- กระโถนทองคำ
- ตติยจุลจอมเกล้าวิเศษ
- โต๊ะทองคำ
- กาน้ำทองคำ
หมายเหตุ : ผู้ที่ได้รับพระราชทานชั้นปฐมจุลจอมเกล้าขึ้นไปเทียบเท่าได้กับบรรดาศักดิ์ "เจ้าพระยา" ทุติยจุลจอมเกล้า เทียบได้กับ บรรดาศักดิ์ "พระยา" และ ตติยจุลจอมเกล้า เทียบได้กับบรรดาศักดิ์ "พระ"
[แก้] เครื่องยศที่พระราชทานให้แก่ราชตระกูลในสมัยรัชกาลที่ 5
ราชตระกูลฝ่ายหน้า (บุรุษ)
[แก้] พระมหาอุปราชหรือพระสยามมกุฎราชกุมาร
- พระสุพรรณบัฎและคำประกาศ
- เครื่องราชสังกากรณ์
- พระมาลาตาดทองเกี้ยวกรอบทองลงยาราชาวดีประดับเพชร มียี่ก่ำทองลงยาประดับเพชรปีกขนนกการเวก
- พระมหาสังวาลนพรัตน์
- เครื่องราชอิสริยาภรณ์นพรัตนราชวราภรณ์
- พระแสงญี่ปุ่นฝักถมราชาวดีทรงเดิม
- พระแสงกระบี่สันปรุกร่ำทอง ฝักศีรษะนาคลงยาราชาวดีประดับพลอย
- พระแสงกั้นหยั่นลงยาราชาวดีประดับพลอยแดง
- พานหมากทองคำลงยาราชาวดีพร้อมเครื่องใน 8 สิ่งทำด้วยทองคำลงยาราชาวดี คือ มังษี 2,ผอบ 2,ซองพลู, ซองบุหรี่ มีด และ ตลับภู่พร้อมไม้แคะพระทนต์ ไม้ควักพระกรรณ
- พระเต้าทองคำลงยาราชาวดี
- บ้วนพระโอษฐ์ทองคำลงยาราชาวดี
- ที่พระสุธารสทองคำ ประกอบด้วย สำเภาทองคำรองถ้วยหยก ถ้วยหยกฝาครอบขอบหุ้มทองคำ ถาดทองคำลายสลัก และ กาน้ำเสวยทองคำ
- ประคำทองคำ 108 เม็ดหนึ่งสาย
- สายดิ่งทองคำหนึ่งสาย
- พระสังวาลพระนพน้อย
- พระธำมรงค์ประจำวัน
- พระธำมรงค์มรกตเป็นพระลัญจกรประดับครั่ง
- พระลัญจกรประทับชาด
- พระที่นั่งพุดตานฝ่ายบวร
- กาน้ำเสวยทรงกระบอกทองคำลายสลัก
- พระตระกรุดโทนทองคำลงยาราชาวดี
- พระตระกรุดทองคำ 7 ดอกหนึ่งสาย
[แก้] เจ้าฟ้า
- พระสุพรรณบัฎ
- พระเครื่องต้น
- พระเครื่องเทศ
- พระมงกุฏหรือ พระชฏามหากฐิน
- เครื่องแต่งพระองค์ประกอบด้วย ฉลองพระองค์เครื่องปักทองแล่ง ขลิบทองคำใบ และภูษาขาว
- เครื่องราชอิสริยยศสูงสุดนพรัตน์ราชวราภรณ์
- พระสังวาลย์พระนพน้อย
- พระแสงญี่ปุ่นฝักถมยาราชาวดี
- พระแสงกระบี่ปรุคร่ำทอง ฝักและด้ามศีรษะนาคลงยาราชาวดีประดับพลอย
- พระแสงกั้นหยั่นลงยาราชาวดีประดับพลอย
- พานหมากเสวยทองคำลงยาราชาวดีพร้อมเครื่องใน 8 สิ่ง
- พระเต้าทองคำลงยาราชาวดี
- บ้วนพระโอษฐ์ทองคำลงยาราชาวดี
- หีบหมากเสวยทองคำลงยาราชาวดี
- ที่พระสุธารสทองคำ
- กาน้ำเสวยทองคำทรงกระบอก
- พระประคำทองคำ
- พระสายดิ่ง
- พระธำรงนพเก้า
- พระธำรงค์ประจำวันทองคำรูปหนู
- พระธำรงค์มรกตเป็นพระลัญจกรประดับครั่ง
- พระลัญจกรประดับครั่ง
- แหวนนพรัตน์
- พระตระกรุดโทนทองคำลงยาราชาวดี
- พระตระกรุดทองคำ 7 ดอกหนึ่งสาย
[แก้] พระองค์เจ้าทรงกรม
- พระสุพรรณบัฏ
- พระชฎามหากฐิน
- พระเครื่องต้น
- เครื่องแต่งพระองค์
- พระสังวาลย์พระนพน้อย
- พานหมากเสวยทองคำลงยาราชาวดี พร้อมเครื่องใน 8 สิ่ง
- พระเต้าทองคำลายสลักพร้อมพานรอง
- บ้วนพระโอษฐ์ทองลงยา
- หีบหมากเสวยทองคำลงยา
สำหรับพระองค์เจ้าชาย ที่ไม่ทรงกรมจะได้รับเช่นเดียวกับพระองค์เจ้าทรงกรม แต่ไม่ลงยา
[แก้] หม่อมเจ้า
- เครื่องแต่งพระองค์
- พานหมากเสวยทองคำลายสลักกลม พร้อมเครื่องในทองคำลายสลัก 8 สิ่งคือ มังษี 2,ผอบ 2,ซองพลู,ซองบุหรี่ มีด ตลับภู่
- คนโฑทองคำลายสลักพร้อมพานรอง
- กระโถนทองคำลายสลัก
- หีบหมากทองคำ
[แก้] หม่อมราชวงศ์
ไม่มีหลักฐานที่ชัดเจนว่าได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยยศอย่างไร สันนิษฐานว่าพระราชทานในชั้นเดียวกับขุนนางสามัญชนบรรดาศักดิ์พระ คือ
- พานหมากทองคำลายสลักพร้อมเครื่อง 8 สิ่ง
- คนโฑทองคำลายสลักพร้อมพาน
- กระโถนทองคำลายสลัก
ราชตระกูลฝ่ายใน(สตรี)
[แก้] พระบรมราชินี
- ราชกกุธภัณฑ์ ประกอบด้วย ฉัตร 7 ชั้น มงกุฎ (ครอบมงกุฎ) และฉลองพระบาท
- พระสุพรรณบัฏ
- ศิราภรณ์ พร้อมครอบมงกุฎ
- พระสังวาลย์ประกอบด้วย พระสังวาลย์นพรัตน์น้อย พระมหาสังวาลย์นพรัตน์น้อย
- พระธำรงค์นพเก้า และพระธำรงค์ประจำวัน
- พระราชลัญจกรประทับครั่ง
- เครื่องสูง ประกอบด้วย พระมหาเศวตฉัตร 4 ชั้น บังแซก พัดโบก พระกลด จามร
- เครื่องประโคม
- พระราชยาน
- เครื่องนมัสการ
- เครื่องราชินูปโภค ประกอบด้วย
- พานพระศรีลงยาราชาวดีขอบฝังทับทิม พร้อมด้วยจอกทองคำลงราชาวดี ผอบทองคำลงยาราชาวดียอดปริกประดับเพชร ซองพลูทองคำขอบบนล่างประดับทับทิม ตลับภู่ประดับทับทิมและเพชร มีไม้ควักพระกรรณ มีดด้ามทองคำลงยาประดับทับทิม
- พระสุพรรณศรีทองคำลงยาราชาวดีขอบประดับทับทิม
- ขันพระสุธารสทองคำลงยา พร้อมพานรองลงยาราชาวดีขอบประดับพลอยแดง และจอกทองคำลงยา
- ขันสรงพระพักตร์ทองคำลงยา พร้อมพานรองลงยาของประดับทับทิมและคลุมปัก
- หีบพระศรีทองคำลายกอบัวตรามงกุฎประดับเพชร ทับทิม มรกต มีตลับทองคำลงยาลายกอบัว ที่ฝาตลับมีมงกุฎพร้อมเพชรล้อมสามชั้น
- กาพระสุธารสทองคำลงยามีสร้อยโยงพร้อมพานรองทองคำของประดับเพชร
- กล่องตราพระจุลจอมเกล้า พร้อมตลับซีก 4 ตลับ พร้อมพานรองลงยาราชาวดี ขอบประดับทับทิม
- เครื่องนมัสการ
- พระราชยาน
- เรือพระที่นั่ง
- พระโกศ
- พระกลด
[แก้] พระสยามบรมราชกุมารี
ตัวอย่างเช่น เครื่องราชอิสริยยศสำหรับสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (เทียบเท่าเจ้าต่างกรมชั้นกรมสมเด็จพระ)
- พระสุพรรณบัฏทองคำและคำประกาศ
- เครื่องราชอลังกรณ์
- พระมหาสังวาลย์นพรัตน์
- เครื่องราชอิสริยาภรณ์นพรัตน์ราชวราภรณ์
- พานหมากเสวยทองคำลงราชาวดีพร้อมเครื่องใน 8 สิ่ง คือ มังษี 2 ผอบ 2 ซองพลู ซองบุหรี่ มีด และตลับภู่พร้อมไม้ควักพระกรรณ 1 คู่
- พระน้ำเต้าทองคำลงราชาวดี
- บ้วนพระโอษฐ์ทองคำลงยา
- หีบหมากเสวยทองคำลงยา
- ที่พระสุธารสทองคำ
- สังวาลย์พระนพน้อย
- พระธำมรงค์นพเก้า
- พระธำมรงค์ประจำวัน
- พระธำมรงค์มรกตเป็นพระลัญจกรประทับครั่ง
- พระลัญกรประทับชาด
- พระที่นั่งพุดตานฝ่ายบวร
- พระราชยานกง
- ขันพระสุธารสทองคำลงยาขอบประดับทับทิม พร้อมพานรองและจอกทองคำลงยาราชาวดี
- ขันสรงพระพักตร์ทองคำลงยาพร้อมพานรองลงยาขอบประดับทับทิมและคลุมปัก
- กล่องตราพระจุลจอมเกล้าพร้อมตลับซีก 4 ตลับ พร้อมพานรองทองคำลงยาขอบประดับทับทิม
[แก้] เจ้าฟ้าหญิงทรงกรม
- พระสุพรรณบัฏและคำประกาศ
- ศิราภรณ์
- สังวาลย์
- ธำรงค์นพเก้า
- พานพระศรีทองคำลงราชาวดี ขอบประดับทับทิมพร้อมเครื่องในคือ จอกทองคำลงราชาวดี ผอบทองคำยอดปริกประดับเพชร ซองพลูขอบประดับเพชร ตลับภู่ประดับเพชรและทับทิม มีไม้ควักพระกรรณ มีดด้ามหุ้มทองคำลงยาประดับพลอย
- ขันพระสุธารสทองคำลงยา พร้อมจอกทองคำลงยา พร้อมพานรองทองคำลงยา ขอบประดับทับทิม
- ขันสรงพระพักตร์ทองคำลงยา พร้อมพานรองทองคำลงยาขอบประดับทับทิมและคลุมปัก
- หีบพระศรีทองคำลงยาหลังตรามงกุฏประดับเพชร
- กาพระสุธารสทองคำมีสร้อยโยง พร้อมพานรองกา
- กล่องตราจุลจอมเกล้าพร้อมพานรองลงยาขอบประดับทับทิม
- พระราชยาน
[แก้] พระองค์เจ้าทรงกรมฝ่ายใน
- พระสุพรรณบัฏ
- เครื่องศิราภรณ์ (มงกุฎ)
- เครื่องแต่งพระองค์
- เครื่องสังวาลย์พระนพน้อย
- พานหมากเสวยทองคำลงยา พร้อมเครื่องในทองคำลงยา 8 สิ่งคือ มังษี 2 ผอบ 2 ซองพลู ซองบุหรี่ มีด และตลับภู่พร้อมไม้แกพพระกรรณ
- กาพระสุธารสทองคำพร้อมถาดรอง
- บ้วนพระโอษฐ์ทองลงยา
- หีบหมากไม้แดงหุ้มทองลงยาหลังตราจุลมงกุฏประดับเพชร
- ราชยาน
ส่วนพระองค์เจ้าไม่ทรงกรมได้รับพระราชทานเช่นเดียวกับพระองค์เจ้าทรงกรมแต่ไม่ลงยา
[แก้] หม่อมเจ้า (ฝ่ายใน)
- เครื่องแต่งพระองค์
- พานหมากเสวยทองคำลายสลักกลม
- เครื่องในทองคำลายสลัก 8 สิ่งได้แก่ มังษีทองลายสลัก ผอบทองลายสลัก ซองพลูทองลายสลัก ซองบุหรี่ทองลายสลัก มีดด้ามหุ้มทองลายสลัก ตลับภู่ทองลายสลัก
- บ้วนพระโอษฐ์ทองลายสลัก
- เต้าน้ำทองลายสลัก
- หีบหมากไม้แดงหุ้มทองลงยา
- ราชยาน
สำหรับ หม่อมราชวงศ์(ฝ่ายใน)ไม่มีหลักฐานปรากฎว่าได้รับพระราชทานเครื่องยศเช่นใด
[แก้] พระสนม
ในสมัยรัชกาลที่ 4 พระสนมแบ่งได้ออกเป็นสี่ชั้น คือ
- ชั้นที่ 1 พระภรรยาเจ้า ได้รับพระราชทาน
- หีบหมากทองคำลงยา
- พานหมากทองคำลายสลักพร้อมเครื่อง 8 สิ่งคือ มังษีทองลายสลัก ผอบทองลายสลัก ซองพลูทองลายสลัก ซองบุหรี่ทองลายสลัก มีดด้ามหุ้มทองลายสลัก ตลับภู่ทองลายสลัก
- กระโถนทองคำลายสลักลงยา
- ชั้นที่ 2 พระสนมเอก ได้รับพระราชทาน
- หีบหมายทองคำลงราชาวดี
- พานหมากทองคำลายสลักพร้อมเครื่อง 8 สิ่งคือ มังษีทองลายสลัก ผอบทองลายสลัก ซองพลูทองลายสลัก ซองบุหรี่ทองลายสลัก มีดด้ามหุ้มทองลายสลัก ตลับภู่ทองลายสลัก
- กระโถนทองลายสลัก
- ชั้นที่ 3 พระสนม ได้รับพระราชทาน หีบหมากทองคำลงยาราชาวดี
- ชั้นที่ 4 เจ้าจอม ได้รับพระราชทาน หีบหมากทองคำ
- ชั้นที่ 5 นางอยู่งาน ได้รับพระราชทาน หีบหมากเงินกาไหล่ทอง