Australia

Wikipedia (chū-iû ê pek-kho-choân-su) beh kā lí kóng...

Ò-tāi-lī-a liân-pang (Commonwealth of Australia/澳大利亞聯邦), sī chôan sè-kài thó·-tē bīn-chek tē-6 hai ê kok-ka, i mā sī Tāi-iûⁿ-chiu siāng-tōa ê kok-ka. Ò-tāi-lī-a pún-sin sī tē-kiû téng thó·-tē bīn-chek siōng-sè ê 1-tè lio̍k-tē. Tī Ò-tāi-lī-a ê tang-lâm-hong sī Niú-se-lân, pak-pêng 3-ê kok-ka sī Papua Sin Guinea, Se Papua kah Tang-tè-būn (East Timor), se-pak-pêng sī Ìn-nî. "Australia" chit-ê Eng-bûn tan-sû ê gôan-thâu sī Latin-gí ê "terra australis incognita" (iá-bōe liáu-kái ê lâm-hong tāi-lio̍k)

Commonwealth of Australia
image:Australia_flag_medium.png image:Australia_coa.png
(kok-kî)
chu-kù:Bô
image:LocationAustralia.png
Koaⁿ-hong gú-giân Eng-gú
Siú-to· Kham-poê-la
lú-ông I-lī-sa-pe̍k jī-sè
chóng-tok Michael Jeffery
chóng-lí John Howard
Bīn-chek
- chóng bīn-chek
- Chúi-he̍k bīn-chek pah-hūn-pí
tē-6
7,686,850 km2
1%
jîn-kháu


- Chóng jîn-kháu (2003 nî)


- jîn-kháu bi̍t-tō·
pâi tē-55 miâ


19,834,248


3/km2
To̍k-li̍p
- ji̍t-kî
àn Eng-kok
1901 nî1ge̍h 1 hō
Hè-pē Ò-tāi-lī-a goân
Sî-khu UTC +8 ~ +11
Kok-koa Chiân-chìn ê Ò-tāi-lī-a
Kok-chè kong-lêng piàn-sò· bêng-chheng sok-siá .AU
Tn̂g-tô· tiān-oē tāi-bé 61

Bo̍k-lo̍k

[siu-kái] Le̍k-sú

Tī 50000-ní chêng, Ò-tāi-lī-a chit-ê só·-chāi to̍h ū jîn-lūi o̍ah-tōng ê kha-liah, chit-chūn tng-tē hia-ê gôan-chū-bîn ê chó·-sian to̍h-sī ùi Tang-lâm-a poaⁿ-sóa kòe--lài-è. Au-chiu-lâng kàu-kah 17 sè-kí chiah hoat-hiān chit-tè tāi-lio̍k. 1770 nî, Eng-kok soan-pò· khai-sí tùi Ò-tāi-lī-a hêng-sú chú-kôan, 1788 nî liáu-āu, Ò-tāi-lī-a chèng-sek chiâⁿ-chòe Eng-kok ê liû-hòng-tē (penal colony).

1901 nî, Ò-tāi-lī-a chiâⁿ-chòe Eng-kok ê liân-pang a̍h-sī kóng hō·-chòe chū-tī léng-thó·, sǹg kóng to̍k-li̍p ah (put-kò, si̍t-chè siōng pēng-bô ôan-chôan to̍k-li̍p).

Hiān-chú-sī ê Ò-tāi-lī-a sī kun-chú li̍p-hiān chè ê kok-ka, " kun-chú " to̍h-sī kok-ka gôan-siú. Kun-kù Ò-tāi-lī-a ê hoat-lu̍t, "Eng-kok kun-chú" to̍h-sī Ò-chiu ê kun-chú. 1999 nî, Ò-tāi-lī-a kú-hêng chôan-bîn kong-koat, iōng kiōng-hô thé-chè chhú-tāi lú-hông ê thê-àn siū hó·-koat.

[siu-kái] Chéng-tī

Eng-kok lú-ông sī Ò-tāi-lī-a liân-pang ê kok-ka gôan-siú, chóng-tok sī lú-ông ê tāi-piáu. Put-jī-kò sū-si̍t siōng "kun-chú" chí-sī 1-chióng siōng-tin. Kok-ka ê hêng-chèng kôan-le̍k iû Lōe-koh khòng-chè, chóng-lí sī lōe-koh ê léng-tō-lâng Chóng-lí it-poaⁿ lâi kóng to̍h-sī Chiòng-gī-īⁿ to-só·-tóng ê léng-siù.

Liân-pang gī-hōe iû 2-ê gī-īⁿ cho·-sêng : Chiòng-gī-īⁿ (150-se̍k) kah Chham-gī-īⁿ (76-se̍k). 2-ê gī-īⁿ múi-hông 3-nî kú-hêng 1-pái ê sóan-kí.

[siu-kái] Ò-chiu chèng-tóng

  • Ò-chiu Chū-iû-tóng (Australian Liberal Party, kán-chheng "ALP")
  • ò-chiu Kang-tóng (Labour Party, kán-chheng "LIB")
  • Thôan-kiat-tóng (Unity Party, kán-chheng "UP")
  • Ò-chiu Le̍k-tóng (Green Party)
  • It-kok-tóng (One Nation Party).

[siu-kái] Hêng-chèng-khu

Ò-tāi-lī-a chôan-kok pun-chòe 6-ê chiu kah 2-ê tē-khu. Siu-to· sī Canberra. Kok-lāi khah tōa ê siâⁿ-chhī tû-liau Kham-pôe-la, koh ū Melbourne kah Sydney chit 2-ê siâⁿ-chhī.

[siu-kái] Tē-lí

Ò-tāi-lī-a kok-lâi tōa-to-sò· ê só·-chāi sī soa-bo̍k he̍k-chiá pòaⁿ-soa-bo̍k tē-tài (soa-bo̍k chiàm 40%). Kok-ka ê tang-lâm-pō· kah sai-lâm-pō· sio̍k Un-tài khì-hāu, thô·-chit khah pûi; pak-pō· só·-chāi sī Jia̍t-tài khì-hāu, 1-pòaⁿ sī Jia̍t-tài ú-nâ (熱帶雨林), koh 1-pòaⁿ sī chháu-gôan; tang-pak-pō· ū 1-ê chôan sè-kâi siōng-tōa ê san-ô·-chiau (珊瑚礁): Tāi-pó-ta (大堡礁)

[siu-kái] Keng-chè

Ò-tāi-lī-a sī 1-ê chiâⁿ hôan-êng ê se-sek hūn-ha̍p-hêng keng-chè ê kok-ka, jîn-kun GDP kah Au-chiu sù-tāi keng-chè-thé ū-tè pí. Chōe-kīn chit-chām, Ò-tāi-lī-a ê keng-chè siū-tio̍h chôan-kiû keng-chè lo̍h-nńg ê éng-hiáng, ôan-á pàng-bān cheng-tióng ê sok-tō·.

[siu-kái] Jîn-kháu

Ò-tāi-lī-a tōa-to-sò· kok-bîn ê chó·-sian sī 19~20 sè-kí ê sî-kî î-bîn kòe--lâi ê Eng-kok-lâng. Che í-gōa, koh ū 1-kóa Hi-lia̍p, Italia kah A-chiu kok-ka ê î-bîn poaⁿ-lâi chia tòa. Gôan-chū-bîn chiàm ê pí-lē khah bô kàu 1%. Chham chin-chōe hoat-ta̍t kok-ka sio-siông, jîn-kháu ló-hòa ê būn-tôe ôan-á khùn-jiáu tio̍h Ò-tāi-lī-a.

Ò-tāi-lī-a ê thóng-iōng-gí sī Eng-gí. 1-kóa-á gôan-chū-bîn kàu-taⁿ iu-gôan pó-liû in ê cho̍k-gí. I-bîn cho̍k-kûn ê tē-2 tāi óng-óng ē-hiáng kóng bú-gí kah Eng-gí.

[siu-kái] Chong-kàu

Tī Ò-tāi-lī-a, phó·-lio̍k ū 7,8-siâⁿ ê kok-bîn sìn-hōng Thian-chú-kàu a̍h-sī Sin-kàu.

[siu-kái] Bûn-hòa

[siu-kái] Gōa-pō· liân-kiat


Tāi-iûⁿ-chiu ê kok-ka
Aotearoa | Australia | Fiji | Kiribati | Marshall Kûn-tó | Micronesia Liân-pang-kok | Nauru | Palau | Papua Sin Guinea | Samoa | Só·-lô-bûn Kûn-tó | Tang Timor | Tonga | Tuvalu | Vanuatu
Kî-thaⁿ ê chèng-tī tan-ūi: Baker-tó | Bí-kok Samoa | Cook Kûn-tó | Guahan | Hawai‘i | Hoat-kok Polynésie | Howland-tó | Jarvis-tó | Johnston Khoân-chiau | Kingman-chiau | Midway Khoân-chiau | Niue | Norfolk-tó | Pak Mariana Kûn-tó | Palmyra Khoân-chiau | Pitcairn Kûn-tó | Rapa Nui | Sai Sin Guinea | Sai Timor | Sin Calédonie | Tokelau | Wake-tó | Wallis kap Futuna