Vikipediya:Qaralama dəftəri

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Burada məqalələrin necə redaktə edilməsini öyrənin. Zəhmət olmazsa Məşq üçün istədiyiniz redaktəni aşağidakı xəttin altında yaddaşa verin.

بورادا مقاله لرین نجه رداکتا(تحریر) اتمه سین اویرنین. زحمت اولماسا مشق ئوچون ایسته دینیز رداکتانی آشاغیداکی خطین آلتندا یادداشا ورین


Yuxarıda redaktəni [1] basın və daxil olaraq bir şeyler qaralamağa başlayabilərsiniz. Yazdıqdan sonra "Səhifəni qeyd et" düyməsin basmağı unutmayın.

یوخاریداredaktəنی باسین و داخیل اولاراق بیر شیلر مشق (قارالاماق) ئوچون باشلایابیلرسیز. یازاندا سونرا"Səhifəni qeyd et" دویمه سین اونوتماین.

Miras

Allaha Riyaziyyati kim öyrədib?


Qur’an-dakı ən açıq riyazi səhvlərdən biri də miras bölümündə tapıla bilər.

Miras barəsində qanunlar bir neçə Surədə qeydə alınıb. Əl-Bəqərə(2), Əl-Maidə(5), və Əl-Ənfal(8). Amma bu qanunların təfsilatı Ən-Nisə(4) Surəsində yazılmışdır.

Qur’an, Ən-Nisə, 11

Allah övladlarınız haqqında sizə tövsiyə buyurur ki, oğula iki qız hissəsi qədər pay düşür. Əgər (ölən şəxsin) qızlarının sayı ikidən artıqdırsa, mirasın üçdə iki hissəsi onlara çatır. Əgər təkcə bir nəfər qızdırsa, mirasın yarısı onundur. Övladı olduğu təqdirdə vəfat edənin ata və anasının hər birinə mirasın altıda bir hissəsi verilir. Əgər onun övladı olmayıb, varisi yalnız ata və anadan ibarətdirsə, (malın) üçdə bir hissəsi anaya aiddir. (Qalan hissə tamamilə ataya çatır). Əgər ölmüş şəxsin qardaşları və bacıları varsa, ananın hissəsi altıda birdir. (Yerdə qalan hissəsi yenə atanın payına düşür). Bu bölgü ölən şəxsin vəsiyyəti yerinə yetirildikdən və ya borcu ödənildikdən sonra aparılır. Valideynlərinizdən və övladlarınızdan hansı birinin (xeyir və) mənfəət cəhətdən sizə daha yaxın olduğunu bilmədiyiniz üçün bu (bölgü) Allah tərəfindən müəyyən edilmişdir. Həqiqətən, Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir!

Qur’an, Ən-Nisə, 12

(Ey kişilər!) Əgər (vəfat etmiş) arvadlarınızın uşağı yoxdursa, onların vəsiyyəti yerinə yetirildikdən və ya borcu ödənildikdən sonra qoyub getdikləri malın yarısı sizindir. Onların övladları olduqda isə mirasın dörddə biri sizə çatır. Əgər sizin uşağınız yoxdursa, vəsiyyətiniz yerinə yetirildikdən və ya borcunuz ödənildikdən sonra qoyub getdiyiniz malın dörddə biri arvadlarınızın payına düşür. Övladlarınız olduqda isə mirasın səkkizdə biri onlara çatır. Əgər (vəfat etmiş) kişi və qadının (ata-anası və övladı olmayıb) eyni anadan tək bir qardaşı və ya bir bacısı varsa, onların hər birinə mirasın altıda biri düşür. Onların sayi birdən artıq olduqda isə hamısı həmin malın üçdə birinə şərikdir. Bu, (vərəsələrə) zərər toxunmadığı halda edilən vəsiyyətin yerinə yetirilməsindən və ya borcun ödənilməsindən sonra icra olunur. (Bütün bunlar) Allah tərəfindən (bəndələrə) tövsiyə olunmuşdur. Allah (hər şeyi) biləndir, həlimdir!

Qur’an, Ən-Nisə, 176

(Ya Rəsulum!) Səndən fətva istəyirlər. De: "Atası və övladı olmayan şəxs (şəxsin mirası) haqqında Allah sizə belə fətva verir: Övladı (və atası) olmayan bir şəxs vəfat etdikdə onun (atabir-anabir və ya yalnız atabir) bir bacısı varsa, qoyub getdiyi malın yarısı bacıya çatır. Övladı (və atası) olmayan bir qadın vəfat etdikdə qardaşı onun varisidir (malının hamısı onun payına düşür). Əgər vəfat edən şəxsin iki (və ya daha artıq) bacısı varsa, mirasın üçdə ikisi onlara çatır. Əgər varislər qardaş və bacılardan (bir qardaş, bir bacı və ya bir neçə bacı-qardaşdan) ibarət olarsa, kişiyə (qardaşa) qadına (bacıya) düşən payın iki misli verilir". Allah bunu sizə doğru yoldan çıxmamağınız üçün aydınlaşdırır. Allah hər şeyi biləndir!


“Allah onları aydınlaşdırır” faktına baxmayaraq, bu qanunların aydınılığı həqiqətdən çox uzaqdır.

Ayə 11də deyilir ki, əgər ölən kişinin bir qızı varsa, başqa varislərdən asılı olmayaraq qıza mirasın yarısı düşür. Amma eyni ayədə oğlanın payı qızın payından iki dəfə artıq olduğu üçün oğul mirasın hamısını almalıdır. Bu ziddiyət deyil mi? Əlbəttə bu qanunun yazılışında səhvlər var. Hələ başqa varislərin paylarıni (valideyinlər, arvadlar və s..) nəzərə aldıqda problem daha da böyüyür.

Bəzi hallar var ki, varislərə düşən hissələrin cəmi mirasın özündən artıq olur. Məsələn: Yuxarıdakı ayələrə görə, əgər kişi öldükdə bir arvadı, üç qızı, və valideyinlərinin ikisi də sağdırsa onda,

Arvada düşən pay mirasın 1/8 hissəsi. (Əgər sizin uşağınız yoxdursa, vəsiyyətiniz yerinə yetirildikdən və ya borcunuz ödənildikdən sonra qoyub getdiyiniz malın dörddə biri arvadlarınızın payına düşür. Övladlarınız olduqda isə mirasın səkkizdə biri onlara çatır.)

Qızlarına mirasın 2/3 hissəsi. (. Əgər (ölən şəxsin) qızlarının sayı ikidən artıqdırsa, mirasın üçdə iki hissəsi onlara çatır.)

Və valideyinlərin hər biri mirasın 1/6 hissəsini almalıdır. (Övladı olduğu təqdirdə vəfat edənin ata və anasının hər birinə mirasın altıda bir hissəsi verilir.)

Bu hissələrin hamısını topladıqda, cəm mirasdan böyük olur.

Arvad 1/8 = 3/24 Qızlar 2/3 = 16/24 Ata 1/6 = 4/24 Ana 1/6 = 4/24 Cəm = 27/24


Başqa bir misala baxaq; Kişinin varisləri arvadı, anası və bacılarıdırsa.

Arvad mirasin 1/4 hissəsinə sahib olur.( Əgər sizin uşağınız yoxdursa, vəsiyyətiniz yerinə yetirildikdən və ya borcunuz ödənildikdən sonra qoyub getdiyiniz malın dörddə biri arvadlarınızın payına düşür.)

Anaya 1/6 hissə. (Əgər ölmüş şəxsin qardaşları və bacıları varsa, ananın hissəsi altıda birdir.)

Bacılarına 2/3 hissə. (Əgər vəfat edən şəxsin iki (və ya daha artıq) bacısı varsa, mirasın üçdə ikisi onlara çatır.)

Bu hissələri topladığımızda, bunlar da mirasın özündən böyük olur.

Arvad 1/4 = 3/12 Ana 1/6 = 2/12 Bacılar 2/3 = 8/12 Cəm = 13/12


Yuxarıdakı misallarda varislərə bölünmüş hissələr, mirasin özündən böyükdür.

İndi götürək ki, qadın öldükdə əri və qardaşı onun varisləridir.

Ərə mirasın 1/2 hissəsi düşür. ((Ey kişilər!) Əgər (vəfat etmiş) arvadlarınızın uşağı yoxdursa, onların vəsiyyəti yerinə yetirildikdən və ya borcu ödənildikdən sonra qoyub getdikləri malın yarısı sizindir.)

Və mirasın hamısı qardaşa düşür. (Övladı (və atası) olmayan bir qadın vəfat etdikdə qardaşı onun varisidir (malının hamısı onun payına düşür).)

Bu anaya, bacılara və ərə heç bir şey düşmədiyini bildirir? Budur mu ədalət? Və əgər onlara da pay düşürsə onda necə olur ki mirasın hamısı qardaşın payına düşür?

Ər, (1/2) = 1/2 Qardaş (hamısı) = 2/2 Cəm = 3/2


Bu ayə heç bir varis olmadıqda mirasın hamısı qardaşın olacağını aydınlaşdırmır. Sadəcə uşaq olmadığı halda qardaş bütün mirasın sahibidir yazır. Və eyni ayədə yazılıb ki, atası və övladı olmayan bir kişi vəfat etdikdə, onun mirasının yarısı bacısına çatır. O bir yarısı kimə gedir?

Budur bir misal daha: Qadının varisləri anası, bacısı və əridir.

Ər, (1/2) = 3/6 Bacı (1/2) = 3/6 Ana (1/3) = 2/6 Cəm = 8/6


Biz burdan nəticə çıxara bilərik ki, Qur’an-ın miras barəsində dedikləri kütdür. Hətta o qədər kütdür ki, Sunnilər və Şiələr bu qanunu başqa cür praktika eləyirlər.

Əgər kişinin varisləri arvadı və valideyinləridirsə, Şiələr arvada mirasın 1/4-ini verdikdən sonra yerdə qalan mirasın 1/3 hissəsini anaya və 2/3 hissəsini ataya verirlər.* (Əl-İslam Əhli Beyt internet kitabxanası www.al-islam.org Vəsiyyət qanunları #2741). Sünnlər isə arvada 1/4 , anaya 1/3 və ataya ən yaxın kişi əqraba kimi yerdə qalan hissəsini verirlər 5/12. Və təsdiq olunur ki, Qur’an aydın deyil.

Bu problemi həll etmək üçün İslam alimləri “Əl-Fəra’id” adlanan mürəkkəb bir “elm” icad ediblər. Buna “Əvl”, “Usbə” və “Üsul” qanunları daxildir ki, bu qanunlar “Həcb və Hirman” və bir çox məsələyə aid olan bir çox problemləri həll etmək üçün düzəldilib.

Əvl (uyğunlaşdırma) qanunu, varislərə düşən hissələrin cəmi mirası keçdikdə istifadə olunur. Belə halda hissələr hər kəsə uyğun olması üçün qaydaya salınır. Məsələn:

Arvad 1/8 = 3/24 Dəyişdirilir 3/27 Qızlar 2/3 = 16/24 Dəyişdirilir 16/27 Ata 1/6 = 4/24 Dəyişdirilir 4/27 Ana 1/6 = 4/24 Dəyişdirilir 4/27 Cəm = 27/24 27/27


Və ikinci nümunədə

Arvad 1/4 = 3/12 Dəyişdirilir 3/15 Ana 1/3 = 4/12 Dəyişdirilir 4/15 Bacılar 2/3 = 8/12 Dəyişdirilir 8/15 Cəm = 15/12 15/15


Beləliklə bu problem insan bacarığı sayəsində həll olundu, amma hissələr Qur’an-dakıyla eyni olmadı. Bu qanunun işləməsi üçün hər dəstə öz qanuni payından bir hissəsini ayırmalıdır. Bu açıq məsələdir ki, Allahın bu qanunun tətbiqə yararlı olması üçün insan müdaxiləsinə ehtiyacı var.

Bəzi məsələlərdə isə vəziyyət elə yaranır ki, varislərin payının cəmi mirasın 100%-nə bərabər olmur, qalıq qalir.

Məsələn: Deyək kişi ölür, arvadı ilə valideynləri onun varisləridir.

Valideynlər 1/3 = 4/12 Arvad 1/4 = 3/12 Cəm = 7/12


Mirasın yerdə qalan 5/12 hissəsi kimə çatacaq?

Aşağıda gördükləriniz də belə nümunədəndir, burda da mirasdan artıq qalıqlar var:

ssenari Paylanmış kapital Qalıq Yalnız arvad: = 1/4 3/4 Yalnız ana: = 1/3 2/3 Yalnız qız = 1/2 1/2 Iki qız = 2/3 1/3 Yalnız bacı = 1/2 1/2 Ana və bacı = 1/3 + 1/2 = 5/6 1/6 Arvad və ana = 1/4 + 1/3 = 5/12 7/12 Arvad və bacı = 1/2 + 1/4 = 3/4 1/4


Bu və bunlardan əlavə daha başqa nümunələrdə qalıq qalır. Bəs bu qalıqlar kimə gedir? Bunların varisi kimdir?

Bu problemi həll etmək üçün “Usbə” qanunu hərəkətə keçir. Bu qanun varisi olmayan hissələri nizama salmaq üçün yaradılıb. Əlbəttə əgər Qur’anda səhvlər olmasaydı, bu yeni kəşvlərə və düzəlişlərə ehtiyac olmazdı.

Usbə qanunu aşağıdakı Hədisə əsaslanır:

İbn Abbas'ın (r.ahm.) anlattığına göre: Hz. Peygamber (a.s.) şöyle buyurmuştur: "Miras paylarını, Kur'an'da bildirilen sahiplerine veriniz. Bu paylardan geriye bir şey kaldığında o, baba tarafından en yakın olan erkeğe aittir."

Bu qanuna əsasən, kişi öldüyündə bir tək qızı qalarsa, və ona olan ən yaxın kişi qohumu mərhumun əmisi oğlunun oğlu olarsa, o zaman mirasın yarısı mərhumun qızına yarısı da əmisi oğlunun oğluna çatacaq. Bu qıza qarşı ədalətsizlikdir, amma daha çox haqsızliq o zaman olur ki, mərhumun pula ehtiyacı olan xalası/bibisi ya da dayısı qızı olur, amma onlara yalnış cinsdən olduqları üçün heç bir pay düşmür.

İndi deyək kişi oldükdə varisi bir arvadı və uzaq kişi qohumudur. Arvad ¼ hissəyə, uzaq qohum isə yerdə qalan hissəyə sahib olacaq. Uzan kişi qohuma dul qalmış arvaddan 3 dəfə artıq hissə verilir, budur mu ədalət?

Bəs əgər vəfat edənin heç bir kişi qohumu yoxdursa? Onun yerdə qalan mirasına nə olacaq? Bəs əks halda, əgər arvadın heç bir qohumu yoxdursa? Əri onun mirasının yarısına sahib olacaq; obir yarısına kim sahib olacaq?

Qeydə alın ki, Qur’an-da heç bir yerdə qeyd olunmayıb ki, miras ardıcıllıq qaydasıyla bölünsün. Heç bir yerdə yazılmayıb ki, “Birinci bunlara verin və sonra yerdə qalandan, onlara verin”. Əgər biz bu qanunları yenidən aydın etsək və onlara yazıldıqları halla ardıcıllıq qaydası tətbiq etsək, yenə də doğru çalışmır. Çünki bu vəziyyətdə də, hər sonra gələn varisin payı daha da kiçilir. Və hətta bir çox halda, mirasın hamısı heç vaxt paylaşıla bilməyəcək. Yenə də qalıq qalacaq.

Əlbəttə Müsəlmanlar 1400 ildir ki, bu qanunlarla yaşayırlar və bir təhər bu dolaşıq qanunları idarə etmişlər. Necə? Onlar bu mənasız qanunlardan məna çıxarmaq üçün bu qanunları yenidən izah edib, uyğunlaşdırıb, kompromisə gətirmişlər. Onlar mirası ortaya qoyub, hər oğula hər qızın payından 2 qat artığını vermişlər. Bu həll Qur’an-ın miras barəsində bir qanununu razı salsa da başqa bir qanununa qarşı gəlir.

Bu qanundakı bütün dəqiqsizliklərə və səhvlərə baxmayaraq bu qanunların əsas problemi onların üst-üstə düşməməsi deyil. Problem bu qanunların özündə haqsızlıq xüsusiyyəti əks etdirməsidir. Ədalətli bir insan sual vermədən boyun qaçırmır, nəyə görə qızlara oğulların aldığının yarısı qədər pay düşür? Nəyə görə bacılara qardaşlara düşən paydan az pay düşür? Və nəyə görə dul kişiyə dul qadından 2 dəfə çox pay düşür? Nəyə görə Qur’an “ kişiyə iki qadın hissəsi qədər pay”(4:11) bəyan edir? Dörd arvadı olan kişini bir düşünün, əgər uşaqları yoxdursa bütün arvadlar mirasın ¼ hissəsini, varsa 1/8 hissəsini paylaşmalıdırlar. Birinci nümunədə hər arvada düşən pay 1/16 hissə, ikincidə isə 1/32 hissə olur. Kişilərin hökm sürdüyü Müsəlman bir ölkədə belə kiçik bir payla yenidən evlənmək üçün yaşı keçmiş bir qadın necə yaşaya bilər? Başqa bir halda isə 4 arvadının dördünü də itirən bir kişi hər arvadının mirasının yarısına sahib olacaq. Bu kişiləri zənginləşdirib, qadınları yoxsullaşdıran formula deyilmi? Qur’an-ın səhvlərini unutmaq haqsızlığını unutmaqdan asandır.

Ən-Nisə surəsi, 176-ci ayə iddia edir ki, “Allah bunu sizə doğru yoldan çıxmamağınız üçün aydınlaşdırır. Allah hər şeyi biləndir!” Və gördüyümüz kimi, yuxarıdakı qanunlar aydın olmaqdan çox uzaqdır. Üst-üstə düşmürlər, hissələr aydın tə’yin edilməyib, və hissələr ədalətsizcə paylanıb. Müsəlmanlar qərar verməlidir ki, ya Allah “hər şeyi bilən” deyil, sadə kəsrləri üst-üstə gələ bilmir, qarışdırır və ədalətsizdir ya da, Qur’an səhv eləyir, və Məhəmməd Tanrının peyğəmbəri deyildi. Cavab ya birincidir ya da ikinci. Siz qərar verin.


Müəllif: Əli Sina Tərcümə: Kalati