Puma
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
|
|||||
---|---|---|---|---|---|
![]() |
|||||
Puma concolor | |||||
Rummatadur klasel | |||||
Ren : | Loened | ||||
Skourrad : | Chordata | ||||
Kevrennad : | Vertebrata | ||||
Urzhiad : | Carnivora | ||||
Kerentiad : | Felidae | ||||
Genad : | Puma | ||||
Anv skiantel | |||||
Puma concolor Linnaeus, 1771 |
|||||
|
Ar puma (Puma concolor) a zo ur c'hazh bras kavet en Amerika. Daoust m'eo bras ne c'hell ket ruoc'hal. Rouzmouzat a ra ha, hervez reoù zo e c'hell choual en un doare hogozik denel pa vez o rudañ. Karoc'h ouzh ar c'hazh-ti eo eget ar pevar kazh meur (tigr, leon, jaguar ha panterenn). Hervez ar rannvro e c'hell bezañ anvet : cougar, leon ar menezioù, panterenn, catamount, painter, leon amerikan, leon mec'hikan, panterenn Florida, leon arc'hant, leon ruz, panterenn ruz, tigr ruz, tigr gell, tigr ar c'hirvi, kazh tasmant, chouer ar menezioù, diaoul indian, kazh roue, ha kazh livet.. Eus ar ketchaneg e teu e anv. E brazil e vez anvet suçuarana, un anv a zeu eus an tupieg.
Hemolc'h a ra ar c'hirvi dreist holl zoken ma c'hell argasiñ geotdebrerien arall krenn pe vihan o ment. E gar tostañ a zo ar yaguarundi ar gepard amerikan.
Taolenn |
[kemmañ] Ispesadoù
- Panther Florida (Puma concolor coryi)
- Cougar Wisconsin (Puma concolor shorgeri)
- Cougar ar Reter (Puma concolor cougar)
- Cougar Mec'hikan (Puma concolor azteca)
- Cougar Kosta Rika (Puma concolor costaricensis)
- Cougar Brazil (Puma concolor concolor)
- Cougar Baja Kalifornia (Puma concolor improcera)
- Puma Patagonia (Puma concolor patagonica)
- Cougar Missoula (Puma concolor missoulensis)
- Cougar Colorado (Puma concolor hippolestes)
- Cougar Oregon (Puma concolor oregonensis)
- Cougar Vancouver (Puma concolor vancouverensis)
- Cougar Kalifornia Puma concolor californica)
- Cougar Kaibab (Puma concolor kaibabensis)
- Puma Yuma (Puma concolor browni)
- Cougar Tec'has (Puma concolor stanleyana)
- Cougar Maya (Puma concolor mayensis)
- Cougar Kolombia (Puma concolor bangsi)
- Cougar Ecuador (Puma concolor soderstromi)
- Cougar Amazon (Puma concolor discolor)
- Cougar an Inkaed (Puma concolor incarum)
- Cougar Bolivia (Puma concolor osgoodi)
- Cougar Mato Grosso (Puma concolor acrocodia)
- Puma Chili (Puma concolor puma)
- Puma Arc'hantina (Puma concolor pearsoni)
- Puma an Andoù (Puma concolor araucanus)
Hervez Culver (2000) darn vrasañ an ispesadoù-se a zo heñvel. Hervetañ eo aet da get puma Amrika an norzh e-pad ar pleistosen ha adpoblekaet e voe ar c'hevandir gant pumaed eus Amerika ar Su. An ispesadoù gwir a vefe :
- Cougar Amerikan an Norzh
- Cougar Kosta Rika (Puma concolor costaricensis)
- Cougar Norzh Amerika ar Su (Puma concolor concolor)
- Puma Su Amerika ar Su (Puma concolor puma)
- Eastern South American Cougar Amerika ar Gevred (Puma concolor capricornensis)
- Puma Arc'hantina (Puma concolor cabrerae)
Kenemglev ebet ez eus e-touez ar glaskourien diwar-benn ar gudenn-mañ, avat
[kemmañ] Hironed
Daoust dezho bezañ kar ouzh ar panterennoù e c'hell ar bumaed en em c'houennañ ganto. An hironed a vez anvet pumapard. Gant an oselo e c'hell en em c'houennañ ivez.
[kemmañ] Annez
Unan eus an annezioù brasañ e-touez ar felidae en-deus ar puma gant al liñs, ar c'hazh gouez hag ar banterenn. A-raok an drevadennerezh e veze kavet e dar vrasañ ar c'hevandir. Da vihanoc'h eo aet e dachenn met e gavout a reer c'hoazh eus ar Yukon betek Chili. Un nebeut pennoù a zo bet gwelet e Bro-Saoz Nevez. En arvar eo er Stadoù Unvaniet, e Florida ha war aod ar reter dreist holl, abalamour da zistrujadur e annez.
[kemmañ] Poblañsoù er Stadoù Unvaniet hag e Kanada
Hogozik dineret e voe ar Puma er Stadoù Unvanietmet da greskiñ he-deus kroget e boblañs adarre. Krediñ a reer ez eus 30.000 penn e stadoù ar c'hornôg. Ar rannvro ma'z int an niverusañ a zo Vancouver met o c'havout a c'heller en Ontario ha Manitoba ivez. Posupl eo e treuzvev un nebeut anevaled e Kebek hag e Brunswick Nevez.
War gresk eo o zachenn e Tec'has ha tizhout he-deus graet Missouri, Michigan and Kansas. Adalek m'en-deus adkroget de gresk poblañsoù, argasadennoù ouzh an dud a zo aet da stankoc'h. Ral ez int c'hoazh, avat, zoken ma'z int boutin ar re ouzh an anevaled-ti bremañ.
[kemmañ] Perzhioù
Bej eo ar bumaed gant penn o lost du. En hanternoz eo stankoc'h o blevad hag ruz-gell eo o c'hreoñ tra m'eo gris e Amerika ar su;. Ar pum a c'hell redeg da 70km\h ha lammat 6 metr. Unan anezho a voe gwelet o pinat e-barzh ur wezenn gant ur c'herv en e c'henou. Kreñvoc'h eo o c'hrogadenn eget hini ar c'hi pouezusañ.
E hanternoz Amerika ez int un tamm brasoc'h eget panterennoù met bihanoc'h eget jaguared. Galloud a reont muzuliañ 2,4 metr ha pouezañ etre 50 ha 70 kg. Ar re vrasañ a c'hell tizhout 120 kg. Gallod a reont war-dro 10 bloazvez en natur ha 25 en ereoù.
[kemmañ] Liv
Bej pe melenn traezh eo blevad ar puma, evel hini e breizhoù pennañ. Saotroù direizh o-deu ar c'hizierigoù met da get e yelont pa dizh an aneval unan bloaz. Bez ez eus pumaed wenn (leukistek met pas albino) ha pumaed teñvel tre o c'hreoñ en-deus livet Georges-Louis Leclerc,Kont Buffon. Biskoazh e voe bet kavet pumaed beurzu, avat.
[kemmañ] Emzalc'h
Ar puma a c'hell lazhañ ha ruzañ ur preizh seizh gwech brasoc'h egetañ. Bronnegoù bras evel kirvi pe lañsoù a hemolc'h ar peurliesañ. Debriñ a raio anevamed bihanoch evel avanked ha draenegi bras pe zoken logodennoù m'o-deus ezhomm. Ganto e-unanig e hemolc'h ha argasiñ a reont o freizhoù dre sourpren. O lazhañ a reont dre grogiñ anezho er chouk ha dre derrinñ anezhañ. Ar gargasen a interont neuze d'he c'huzat diouzh ar breizherien arall. Ar bumaed n'int ket gagnaouerien, avat, ha ral eo evito da zebriñ kargasennoù lazhet gant anevaled arall.
Un dachenn eus 250 km² en-deus ur piri en oad. Hini ar barezed a vez bihanoch, etre 50 ha 150 km². Un aneval tachennadel eo ar puma hag emgannoù, zoken ma'z int ral, a c'hoarvez wechoù'zo. Gouher ez int ha pell eus an dud e chom pa c'hellont.
Ur par a c'hell en em c'houennañ gant meur a barez. Ar-mañ a c'han etre 3 ha 4 kazhig. Pa gemer ur par tachenn unan arall e c'hell lazhañ ar c'hizhierigoù da lakaat ar barez da zigor adarre.
[kemmañ] Argasadennoù ouzh an dud
Ral ez eo argasadennoù ouzh an dud met c'hoarvezout a reont, avat. Bez eo 100 argasadenn e-barzh ar Stadou Unvanet etre 1890 ha 2004. 16 a dud a voe lazhet. E Kalifornia ma kenvev ar bumaed gant ur boblañs zenel vras e oa 14 argasadenn ha 6 den a voe lazhet. Boutinoc'h eo an argasadennoù ar c'hornioù-bro koadek ma vev ur boblañs zenel bouezus. Alies e vez kaket tu-se kirvi du o lost a sach o bezañs ar bumaed. Da voazet ouzh an dud e ya ar re-mañ neuze ha kregiñ a reont d'o gwelout evel preizhoù.