Karbonifer

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Image:32px-Labour_zo.png Ar pennad-mañ n'eo ket peurechu c'hoazh ; ma fell deoc'h labourat warnañ deuit da welout ha lakait hoc'h ali er bajenn gaozeadenn.


Eon Fanerozoeg

Paleozoeg
Kambrian
Ordovisian
Silurian
Devonian
Karbonifer
Permian
Mezozoeg
Triaseg
Juraseg
Kretase
Senozoeg
Paleogenel
Paleosen
Eosen
Oligosen
Neogenel
Miosen
Pliosen
Pleistosen
Holosen

Ar c'harbonifer a zo pempvet marevezh ar paleozoeg. En em astenn a ra eus dibenn an devonian, 359.2 milion bloavezh'zo betek deroù ar permian, 299.0 milion bloavezh'zo. Evel evit darn vrasañ ar marevezhioiù koshañ eo anavezet mat ar gweiskadoù roc'het a verk e zeroù hag e zibenn met diresis eo e deiziadur. Hervez ar gweleoù glaou a furmas en-e-bad eo anvet ar c'harbonifer. Ar Mississippian eo anvet lodenn gentañ ar c'harbonifer tra m'eo anvet an eben Pennsylvanian

Taolenn

[kemmañ] Isrannadurioù

Disrannet eo ar c'harbonifer e daou ismarevezh, ar Mississippian hag ar Pennsylvanian, hag en un niver bras eus ismareadoù:

[kemmañ] Pennsylvanian diwezhat Kasimovian

  • Klazminskian
  • Dorogomilovksian/Virgilian
  • Chamovnicheskian/Cantabrian/Missourian
  • Krevyakinskian/Cantabrian/Missourian

[kemmañ] Pennsylvanian krenn Moscovian

  • Myachkovskian/Bolsovian/Desmoinesian
  • Podolskian/Desmoinesian
  • Kashirskian/Atokan
  • Vereiskian/Bolsovian/Atokan

[kemmañ] Pennsylvanian abred Bashkirian/Morrowan

  • Melekesskian/Duckmantian
  • Cheremshanskian/Langsettian
  • Yeadonian
  • Marsdenian
  • Kinderscoutian

[kemmañ] Mississippian diwezhat Serpukhovian

  • Alportian
  • Chokierian/Chesterian/Elvirian
  • Arnsbergian/Elvirian
  • Pendleian

[kemmañ] Mississippian krenn Visean

  • Brigantian/St Genevieve/Gasperian/Chesterian
  • Asbian/Meramecian
  • Holkerian/Salem
  • Arundian/Warsaw/Meramecian
  • Chadian/Keokuk/Osagean/Osage

[kemmañ] Mississippian abred Tournaisian (koshañ)

  • Ivorian/Osagean/Osage
  • Hastarian/Kinderhookian/Chautauquan/Chouteau

[kemmañ] Douaroniezh

Kiladeg ar morioù a verkas dibenn an devonian ne badas ket. E-pad ar Mississippian e c'holoe morioù bas darn vrasañ an izeldirioù. An temperatur a zigreskas war-dro penn-ahel ar su, avat, ha skornet e chomas su Gondwana e-pad an holl varevezh. N'anavezer ket hag e o ar skornegoù-se peurrest re dibenn an devonian pe o-doa en em furmet e-pad ar c'harbonifer. Levezon ebet war hiniad an trovanoù o-deus, avat. Koadegoù lagennek a greske 30° hepken diouzh bevenn ar skornegoù.

E krenn ar marevevezh e tigreskas adarre leve ar morioù ar pezh a voe abeg ul lazhadeg vihan. Da get e yeas un darn vras eus ar grinoided hag an ammonitoù. Merkout a ra an darvoud-se an harzhioù etre ar Mississippian hag ar Pennsylvanian.

Un amzer ag orogeniezh oberiant e oa ar c'harbonifer. Kevandirioù ar su, hag a furme a ar Gondwana a stokas ouzh Laurussia a-hed ar pezh a zo biz Amerika hiziv. Degas a reas an dra-se an orogeniezh Hersiniek en Europa hag an orogeniezh Alleghaniek en Amerika. Brasaat a reas ivez ar menezioù Apalach dre grouiñ ar menezioù Ouachita war-du o su. En hevelep amzer e kejas darn vrasañ ar pezh a zo ar blakenn euraziatek hiziv gant Europa a-hed ar menezioù Oural. Sina ar Su ha Sina an Norzh hepken a chome dizalc'h. An dreistkevandir nevez, Pangea e anv, en-doa furm ur O.

Daou veurvor a oa e-pad ar c'harbonifer : Panthalassa a c'holoe darn vrasañ an Douar ha Paleo-Tethys edo e kreiz Pangea. War zigresk e oa ar meurveurioù arall ha da get e yeas pa douezas ar c'hevandirioù a rible anezho.

  • Meurvor Rheek (serret gant unvaniezh norzh ha su Amerika),
  • Meurvor Oural (serret gant stokad Baltica ha Siberia)
  • Meurvor Rak-Thethy (Serret gant stokad Sina an Norzh ha Siberia)

[kemmañ] Reier ha glaou

En Europa e vez kenaozet reier ar c'harbonifer eus gwiskadoù a raz, grag, skiltr hag a c'hlaou. Asambles e furm ar pezh a vez anvet cyclothems er Stadoù-Unanet ha coal measures e Breizh-Veur. Goueledennoù ar c'harbonifer abred a vez morel ar peurliesañ, ar pezh a zispleg disrannadur ar c'harbonifer e Amerikan an Norzh. Ar glaou furmet e-pad ar c'harbonifer a bourvezas darn vrasañ an trelosk evit an dispac'h greantel hag ur pouez armerzhel bras en-deus c'hoazh hiziv.

Evit daou abeg e voe furmet glaou ar c'harbonifer. E-pad ar marevezh-se e yeas war-wel ar gwez kentañ gant plusk met ar bakteri barrek da ismoriñ al lignin. Mat tre e oa ar marevezh evit kreskadeg koadegoù geunniek bras. Daoust ma oa uhel a-walc'h live ar morioù izeloc'h e oa eget e-pad an devonian, ar pezh a frankizas kelc'hiadoù-aod bras. Kalz karbon a voe beuziet er reier, a pezh a voe kaoz ur kresk eus ar feur a oksijen en atmosferenn. 35% a dizhas, war a greder, ar pezh a zegasas tanioù-gwall hag aesaat a reas donedigezh war-wel amprevaned ramz.

E biz Amerika e vez boutinoc'h ar gweleoù morel e-pad deroù ar c'harbonifer eget e fin ar marevezh.


[kemmañ] Buhez ar c'harbonifer

[kemmañ] Divellkeineged vorel

Er meurvorioù e oa ar strolladoù pennañ ar foraminifera, Anthozoa, bryozoa, brac'hiopodoù, ammonoided, ec'hinodermed (krinoided dreist holl),ha C'hondric'hthyed (ar bleizi-mor hag o c'herent).

Evit ar wech gentañ e furme ar foraminifera darn vrasañ ar faon morel. Fonnus e oa ar fusulina er pezh a zo hiziv Rusia, Sina, Japan ha Norzh-Amerika. Ar genadoù pennañ arall a oa Valvulina, Endothyra, Archaediscus, ha Saccammina Kavout a reer kregin a radioloaria e chertoù ar Chulm e Devon hag e Kernev-Veur.

Anavezet e vez ar spoue dre o spikuloù dreist holl. Ar genadoù pouezusañ a a zo Cotyliscus ha Girtycoelia. Da liesekaat a ra ar c'houral. Ar furmoù pennañ a zo rugosa ( Canina, Corwenia, Neozaphrentis) ha Tabulata. Ar Bryozoa a zo fonnus rannvroioù'zo. Ar gerentiad fonnusañ a zo ar fenestellidae hag a endalc'h Fenestella, Polypora, ha Archimedes.

Fonnus e oa ar brac'hyopodoù ivez. Enderc'hel a raent ar broduktided, a dizhas reoù'zo, evel ar Gigantoproductus, tra m'o-doa reoù rall evel ar Chonetes furmoù hengouneloc'h. An athyridided, ar spiriferided, ar rhynchonellided, ha an derebratulided a zo boutin.

Annelided evel Spirorbis ha Serpulites a zo boutin ivez e-barzh an holl rannvroioù.


[kemmañ] Liammoù diavaez

Ar c'harbonifer war Palaeos.org