Yr Ymerodraeth Rufeinig

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Tiriogaeth ehangaf yr Ymerodraeth Rufeinig (117 O.C.)
Ehangwch
Tiriogaeth ehangaf yr Ymerodraeth Rufeinig (117 O.C.)

Fel arfer, mae'r Ymerodraeth Rufeinig yn golygu'r wladwriaeth Rufeinig yn ystod y canrifoedd ar ôl diwygiadau o dan Caesar Augustus. Roedd yn un o ymerodraethau mwyaf yr hen fyd; yn ymestyn o Ynysoedd Prydain hyd y Sahara ac Arabia.

Concrwyd llawer o'r tiriogaethau aeth yn rhan o'r Ymerodraeth yn ystod y Weriniaeth Rufeinig, er enghraifft concrwyd Spaen yn ystod y rhyfeloedd rhwng Rhufain a Carthago, a choncrwyd Gâl gan Iŵl Cesar. Yn dilyn y rhyfeloedd catref a achoswyd gan lofruddiaeth Iŵl Cesar, llwyddodd ei nai, Octavianus, i gipio grym. Newidiodd ei enw i Augustus, ac ystyrir ef fel yr Ymerawdr (Lladin Imperator) cyntaf (27 C.C.). Roedd yr ymerodron a ddilynodd Augustus, sef Tiberius, Caligula, Claudius a Nero i gyd a chysylltiadau teuluol a'r ymerawdwr cynt.

Yn dilyn gwrthryfel yn erbyn Nero, a laddodd ei hun yn 69 O.C. i osgoi cael ei gymeryd yn garcharor, bu cyfres o ryfeloedd a elwir yn Flwyddyn y Pedwar Ymerawdr. Dewiswyd Galba i fod yn ymerawdr, ond cododd Otho wrthryfel yn ei erbyn a'i ladd. Yna cyhoeddwyd Vitellius yn ymerawdr gan y llengoedd yn Germania, a chychwynodd byddin gref o'r llengoedd hyn am Rufain. Bu brwydr rhyngddynt hwy a'r llengoedd oedd yn ffyddlon i Otho yn Bedriacum, gyda byddin Vitellius yn fuddugol. Lladdodd Otho ei hun. Yna cyhoeddodd y llengoedd yn Judea ei cadfridog hwy, Vespasian yn ymerawdr, a chyda chymorth llengoedd Syria a'r llengoedd yn ardal Afon Donaw Vespasian fu'n fuddugol a lladdwyd Vitellius.

Dyma gychwyn y llinach Fflafaidd, oherwydd dilynwyd Vespasian gan ei fab Titus ac yna ei fab arall Domitian.

O 98 O.C. hyd 180 O.C., cafodd yr ymerodraeth oes gyda yn ystod teyrnasiad y "Pum Ymerawdr Da", sef Nerva, Trajan, Hadrian, Antoninus Pius a Marcus Aurelius. Yr oedd y pedwar cyntaf o'r rhain yn ddi-blant, ac felly dewisasant y gwr yr oeddynt yn ei ystyried fel y mwyaf addas fel olynydd. Sicrhaodd hyn fod yr Ymerodraeth yn cael ei harwain gan gyfres o wyr galluog ac ymroddgar. Yn anffodus yr oedd gan yr olaf ohonynt, Marcus Aurelius, fab, sef Commodus. Dilynodd ei ei dad fel ymerawdr a bu'n llawer llai llwyddiannus. Yn ystod teyrnasiad Trajan y cyhaeddodd yr ymerodraeth ei maintioli eithaf; penderfynodd ei olynydd Hadrian na ddylai dyfu ymhellach ac y dylid canolbwyntio ar amddiffyn y ffiniau.

Ymestyniad yr Ymerodraeth: 133 C.C. (coch), 44 C.C. (oren), 14 O.C. (melyn), a 117 O.C. (gwyrdd).
Ehangwch
Ymestyniad yr Ymerodraeth: 133 C.C. (coch), 44 C.C. (oren), 14 O.C. (melyn), a 117 O.C. (gwyrdd).


Mae dylanwad yr Ymerodraeth Rufeinig ar lywodraeth, cyfraith, pensaeriaeth a diwylliant gwleddydd Ewrop yn enfawr. Mae Ffrainc, Sbaen, Portiwgal a'r Eidal yn ogystal a nifer o wledydd eraill yn siarad ieithoedd sydd wedi datblygu o'r iaith Ladin. Er mwyn ddangos eu nerth, roedd gwledydd a swyddi yn defnyddio enwau'r cyfnod Rufeinig hyd yn oed ganrifoedd ar ôl cwymp yr ymerodraeth, er enghraifft yn nheyrnas y Ffranc a'r Ymerodraeth Rufeinig Sanctaidd, a chan deuluoedd y tsar yn Rwsia a'r Ymerawdwr yr Almaen.


[golygu] Gweler hefyd