Llywelyn Fawr

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Llywelyn Fawr (Llywelyn ab Iorwerth) (1173 - 11 Ebrill, 1240), ŵyr Owain Gwynedd, oedd tywysog Gwynedd a llyw Cymru.

Yn 27 oed, aeth Llywelyn yn dywysog Gwynedd trwy orchfygu ei ewythredd. I gadarnhau ei goncwest, priododd â Siwan, merch anghyfreithlon y brenin John o Loegr a bu'n cefnogi John yn ystod ei gyrch yn erbyn yr Albanwyr. Er ei fod yn anghytuno â John a'i olynydd, Harri III o Loegr weithiau, llwyddodd i gadw Cymru yn wlad annibynnol a hyd yn oed i gipio Powys Wenwynwyn a Cheredigion. Ar ôl torri crib awdurdod Arglwyddi'r Mers yn Ne Cymru datganodd ei hun yn Dywysog Gwynedd gan sicrhau ei nerth a'i reolaeth ar y rhan fwyaf o Pura Walia trwy Gytundeb Caerwrangon ym 1218.

Datblygodd Llywelyn yr hen gyfreithiau Cymreig, Cyfraith Hywel Dda.

Problem mwyaf y cyfnod oedd y rheolau ynglŷn ag etifeddiaeth yng Nghymru. Gan nad oedd y mab hynaf yn etifeddu holl dir a theitlau ei dad, ond yn hytrach bod eiddo'r tad yn cael ei ddosranni rhwng yr holl feibion, cyfreithlon ac anghyfreithlon, roedd hi'n anodd adeiladu arweinyddiaeth gryf i Gymru gyfan dros genedlaethau.

Problem arall oedd perthynas Cymru â Lloegr. Disgwylid i dywysogion Cymreig dalu teyrngarwch i frenin Lloegr fel ag a wnaeth Hywel Dda, Owain Gwynedd a'r Arglwydd Rhys. Ond nid oedd Llywelyn yn fodlon ar hynny, gan nad oedd rhaid i frenin yr Alban dalu gwrogaeth i frenin Lloegr.

Wedi genedigaeth Dafydd ap Llywelyn ac Elen, plant Llywelyn a Siwan, bu i Siwan gychwyn perthynas â Gwilym Brewys, arweinydd Normanaidd o'r De. Oherwydd hyn fe laddodd Llywelyn Gwilym er bod merch Gwylim, Isabella, yn wraig i fab Llywelyn, Dafydd. Fe roddwyd Siwan dan glo. Wedi cyfnod maddeuodd Llywelyn Siwan a'i hadfer yn dywysoges.

Ar farwolaeth Llywelyn ym 1240 dechreuodd ei etifeddion Gruffudd a Dafydd frwydro, er bod Llywelyn wedi cydnabod Dafydd fel ei unig etifedd. Bu i Ddafydd ennill gan olynu Llywelyn fel tywysog Gwynedd.

Ieithoedd eraill