Gerallt Gymro

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Castell Maenorbŷr, lle ganwyd Gerallt Gymro
Ehangwch
Castell Maenorbŷr, lle ganwyd Gerallt Gymro

Roedd Gerallt Gymro (neu Giraldus Cambrensis yn Lladin) (c.1146- c.1223) yn eglwyswr a hanesydd canoloesol. Ei enw bedydd oedd Gerald de Barri.

Taflen Cynnwys

[golygu] Teulu a blynyddoedd cynnar

Roedd Gerallt yn ysgolor mawr ac yn archddiacon Brycheiniog. Fe'i ganwyd yn 1146 yng nghastell Maenor Bŷr, Sir Benfro yn fab i Angharad, merch Nest (fl.1100-1120), merch Rhys ap Tewdwr) a William de Barri, arglwydd Normanaidd Ynys y Barri.

Roedd ei ewythr Dafydd, yn esgob Tyddewi, a phan fu farw yn 1176 dewisodd y Cymry Gerallt i'w olynu, ond gwrthododd Archesgob Caer-gaint ei dderbyn gan benodi Sais yn ei le. Dyna un rheswm pam yr oedd Gerallt yn gobeithio y byddai'r Cymry yn gallu herio awdurdod Caer-gaint.

[golygu] Y Daith Trwy Gymru

Yn 1176 roedd Baldwin, Archesgob Caer-gaint, am deithio oddi amgylch Cymru i bregethu'r Groesgad ac i ymweld ag eglwysi cadeiriol Cymru i ddangos eu bod dan ei awdurdod, ac fe ofynnodd i Gerallt Gymro deithio gyda fe. Ysgrifennodd Gerallt hanes y daith yn y llyfr Itinerarium Cambriae (Hanes y Daith Trwy Gymru).

Dechreuodd y daith yn Henffordd; aethon nhw wedyn drwy Ddyffryn Wysg i'r Fenni, ac yna trwy Frynbuga i Gaerlleon. Aethant yn eu blaenau i eglwys gadeiriol Llandaf, Abaty Margam, Cydweli a Caerfyrddin, Hendy-gwyn ar Daf ac wedyn eglwys gadeirol Tyddewi. Teithio tua'r gogledd wedyn, i Ystrad Fflur a mynachlog Llanbadarn Fawr a chyrraedd y drydedd eglwys gadeiriol ym Mangor a'r bedwaredd yn Llanelwy. Ar ddiwedd y daith dychwelodd yr Baldwin i Loegr.

Ar y daith roedd tua tair mil o wŷr wedi addo ymuno yn y Groesgad, ond yn y diwedd ychydig iawn a aeth.

[golygu] Ysgolheictod

Roedd Gerallt yn ysgolhaig mawr yn ei oes. Astudiodd yn ysgol eglwys Sant Pedr yng Nghaerloyw, ym Mharis ac yn Lincoln. Yn ogystal â "Hanes y Daith trwy Gymru", ysgrifennodd sawl llyfr arall, i gyd mewn Lladin, gan gynnwys disgrifiad o Iwerddon (Topographia Hibernica) yn 1188, y Disgrifiad o Gymru (Descriptio Kambriae) rhwng 1193 a 1215, a'r Speculum Duorum, gwaith athronyddol, yn 1216. Ysfrifenodd hefyd Expugnatio Hibernica ("Cwncwest Iwerddon") a nifer o ysgrifau.

[golygu] Llyfryddiaeth

  • Topographia Hibernica (1188)
  • Expugnatio Hibernica ("Cwncwest Iwerddon")
  • Itinerarium Cambriae (1191)
  • Descriptio Cambriae ("Disgrifiad o Gymru", 1194)
  • De instructione principis
  • De rebus a se gestis
  • De iure et statu Menevensis ecclesiae
  • Gemma ecclesiastica
  • Speculum ecclesiae
  • Symbolum electorum
  • Invectiones
  • Retractationes
  • Vita sancti Hugonis Lindensis
  • Vita Galfridi archiepiscopi Eboracensis
  • Vita sancti Ethelberti
  • Vita sancti Remigii
  • Vita sancti Davidii

[golygu] Gwaith Gerallt mewn cyfieithiad

  • Lewis Thorpe (cyf.), The journey through Wales and The description of Wales (Llundain, 1978)
  • John J. O'Meara (cyf.), The history and topography of ireland (Llundain, 1982)
  • Thomas Jones (cyf.), Gerallt Gymro (Caerdydd, 1938). "Hanes y Daith trwy Gymru" a'r "Disgrifiad o Gymru".

[golygu] Llyfrau amdano

  • Robert Bartlett, Gerald of Wales (1982)
  • Thomas Jones, Gerallt Gymro (Caerdydd, 1947)
  • Michael Richter, Giraldus Cambriensis and the Growth of the Welsh Nation (1972)