Thomas Price (Carnhuanawc)
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Hanesydd, hynafiaethydd a llenor (1787-1848), a aned ym mhlwyf Llanfihangel Bryn Pabuan, Brycheiniog.
Roedd Carnhuanawc (Y Parch Thomas Price) yn wladgarwr pybyr, yn areithiwr huawdl yn y Gymraeg a'r Saesneg ac yn ysgrifennwr ar bynciau hynafiaethol. Dethlir ei fywyd, ei waith a'i weledigaeth gan Gymdeithas Hanes Carnhuanawc.
Roedd yn un o'r ffigurau amlycaf ym mywyd diwylliannol Cymru yn y 19eg ganrif. Sefydlodd gymdeithasau llenyddol Cymraeg yn Aberhonddu (1823) a'r Fenni (1833). Cynorthwyodd Charlotte Guest i gyfieithu'r Mabinogi ar gyfer ei gyfrol dylanwadol The Mabinogion. Roedd yn un o sefydlwyr y cylchgrawn hynafiaethol The Cambrian Quarterly Magazine yn ogystal. Helpodd, drwy The Welsh Minstrelsy Society, y bu'n gyfrifol am ei sefydlu, i sicrhau bod llawysgrifau amhrisiadwy o'r Oesoedd Canol yn cael eu diogelu ac yn cael eu hastudio. Cymerodd rhan yng ngwaith y Welsh Manuscripts Society a gorffenodd olygiad Taliesin Williams o ran o waith ei dad Iolo Morgannwg a gyhoeddwyd fel The Iolo Manuscripts.
Ei orchest fwyaf oedd ei lyfr Hanes Cymru, sef yr ymgais gyntaf i olrhain gwreiddiau a datblygiad y genedl Gymreig mewn modd systematig wyddonol. Fe'i cyhoeddwyd mewn rhannau rhwng 1836 a 1842. Dangosodd i bobl Cymru eu lle unigryw yn hanes Ewrop fel etifeddwyr a dehonglwyr llenyddol, cerddorol ac artistig y traddodiad Celtaidd.
Yn ogystal â bod yn hanesydd, roedd Carnhuanawc yn draethodydd, areithiwr, addysgwr, hynafieithydd, ieithydd, arlunydd a cherddor. Roedd yn gyfranwr toreithiog i gylchgronnau addysgiadol a phoblogaidd. Roedd yn ffigwr o bwys yn atgyfodi'r Eisteddfod a defnyddiodd ei llwyfan i hyrwyddo parch ac anogaeth tuag at iaith a thraddodiadau'r Cymry. Dadleuodd dros gael addysg ar bobl lefel, o ysgol y pentref i'r brifysgol, drwy gyfrwng y Gymraeg.
O'i gartref yn Llanfihangel Cwm-du ym Mrycheiniog lle roedd yn offeiriad plwyf, ysgrifennai at ddeallusion ledled Ewrop yn chwilio am wreiddiau Celtaidd ei bobl. Roedd ganddo ddiddordeb yn lles diwylliannol ac ysbrydol cefndryd Celtaidd y Cymry, sef y Llydawyr, a dysgodd Lydaweg. Cydweithiai gyda Le Gonidec i gyfieithu'r Beibl i'r Llydaweg. Roedd hefyd yn gyfaill agos i Villemarque (Kervarker), ffigwr llenyddol o bwys yn Llydaw ar y pryd, a chasglwr a golygydd y cylchgrawn Barzaz Breiz, ac fe'i gwahoddodd i gyfres o eisteddfodau tra llwyddiannus yn Y Fenni ynghŷd ag i gwrdd â sawl arweinydd diwylliannol a diplomataidd o bwys o Ewrop a thu hwnt.
Mae'n wir dweud y rhoddodd Carnhuanawc yn ôl i'r Cymry yr ymdeimlad o'u lle mewn hanes ac yn y byd. Parha ei fywyd i ysbrydoli pobl Cymru i ymladd am ymwybyddiaeth ehangach o'u hunaniaeth ac am barch a defnydd teilwng i'w hiaith a'u diwylliant.
[golygu] Llyfryddiaeth
- An Essay on the Physiognomy and Physiology of the Present Inhabitants of Britain (1829)
- Hanes Cymru a Chenedl y Cymryo'r Cynoesoedd hyd at Farwolaeth Llywelyn ap Gruffydd (1836-42)
- The Geographical Progress of Empire and Civilization (1847)
- Literary Remains (1854-55)