Harri Morgan

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Preifatîr oedd Syr Harri Morgan (tua 1635 i 25 Awst, 1688). Mae'n debyg y ganwyd o yn Llanrhymny, Morgannwg ger Caerdydd, neu yn Pencarn, Sir Fynwy, ond o leiaf mae'n siwr yr oedd y teulu yn Gymry. Mae llawer chwedlau am ei bywyd ond a'r ffeithiau yn ansicr, ond mae'n siwr fuodd yn fôr-leidr. Gab ei fod yn breifatîr, roedd awdurdodiad y llywodraeth (Letter of Marque) ganddo fe ac roedd llywodraeth Lloegr yn cefnogi ei rhyfelgyrch yn erbyn Sbaen. Cyrrhaeddodd ar ynys Barbados ym 1655 ar alldaith a danfonodd i India'r Gorllewin gan Oliver Cromwell. Yn Barbados, priododd Mary Elizabeth, merch ei ewythr Edward a oedd yn Lefftenant-Llywodraethwr yr ynys ar y pryd. Ni chawsant blant.

Ers 1663 roedd e'n hwylio ar hyd yr arfordir Mecsico, Cuba a Phanama - o dan capten arall ar y dechrau ond wedyn yn gapten ei hun - ac yn ymosod a chipio trefi Sbaen. Mae e'n enwog am rheoli criw o fycaniriaid ym Môr Caribaidd a dianc wrth môr-warchae Maracaibo gan llongau rhyfel Sbaen ar ôl brwydr rhwng yr Oxford, llong ryfel o Loegr a Le Cerf Volant, preifatîr o Frainc ym 1669.

Dechreuodd ei ymgyrch enwog yn erbyn Panama, dinas fwyaf cyfoethog India'r Gorllewin, ym 1670. Aeth e yno yn rheoli 36 llong. Beth bynnag, roedd rhaid cerdded dros y mynyddoedd a thrwy jyngl i'r dinas gan ei bod ar arfordir y Môr Tawel, nid y Môr Caribî. Llwyddodd i gipio a llosgi'r dref, a dychwelyd âg aur, arian a gemau a chanoedd o gaethweision.

Beth bynnag, roedd gwleidyddiaeth yn newid ac fe gafodd ei arestio a'i gludo i Loegr ym 1672. Ond yno newidiodd ei ffawd eto a daeth yn Syr Harri Morgan ym 1674. Dychwelodd i Jamaica y flwyddyn ganlynol i fod yn Lefftenant-Llywodraethwr yr ynys, lle y bu iddo farw 25 Awst, 1688.

[golygu] Cysylltiadau allanol