Rhodri Mawr
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Rhodri Mawr, enw llawn Rhodri ap Merfyn (c. 820–878) oedd y brenin cyntaf i reoli'r rhan fwyaf o Gymru a'r cyntaf i gael ei alw'n "Fawr".
Yr oedd Rhodri yn fab i Merfyn Frych, a daeth yn frenin Gwynedd ar farwolaeth ei dad yn 844. Pan fu ei ewythr Cyngen, brenin Powys, farw ar bererindod i Rufain yn 855, etifeddodd Rhodri ei deyrnas ef hefyd. Yn 872 boddwyd Gwgon, teyrn Seisyllwg yn ne Cymru trwy ddamwain, ac ychwanegodd Rhodri ei deyrnas yntau at ei feddiannau trwy ei briodas ag Angharad, chwaer Gwgon. Yr oedd yn awr yn frenin ar y rhan fwyaf o Gymru.
Yr oedd Rhodri yn gorfod wynebu pwysau gan y Saeson ac yn gynyddol gan y Daniaid, fu yn ôl y croniclau yn anrheithio Môn yn 854. Yn 856 enillodd Rhodri fuddugoliaeth nodedig dros y Daniaid, gan ladd eu harweinydd Gorm (a elwir weithiau yn Horm). Mae dwy gerdd gan Sedulius Scotus wedi ei hysgrifennu yn llys Siarl Foel, brenin y Ffranciaid Gorllewinol, yn dathlu buddugoliaeth "Roricus" dros y Gogleddwyr.
Yn 877 ymladdodd Rhodri frydr arall yn erbyn y Daniaid, ond y tro yma bu rad iddo ffoi i Iwerddon. Pan ddychwelodd y flwyddyn wedyn, dywedir iddo ef a'i fab Gwriad gael eu lladd gan y Saeson, er na wyddir y manylion. Pan enillodd ei fab Anarawd ap Rhodri fuddugoliaeth dros wyr Mercia ychydig flynyddoedd yn ddiweddarach, fe'i dathlwyd yn y brutiau fel "Dial Duw am Rodri".
[golygu] Cyfeiriadau
John Edward Lloyd (1911) A history of Wales: from the earliest times to the Edwardian conquest(Longmans, Green & Co)
O'i flaen : Merfyn Frych ap Gwriad |
Brenhinoedd Gwynedd | Olynydd : Anarawd ap Rhodri |