İran

Wikipediya ra, ansiklopediya xosere

جمهوری اسلامی ايران
(Ĵomhūrīye Eslāmīye Īrān)

Cumhuriyetê İranio İslami
Flag of Cumhuriyetê İranio İslami Coat of arms of Cumhuriyetê İranio İslami
Desmale Arma
Location of Cumhuriyetê İranio İslami
Paytext Tehran
Suka tewr gırde Tehran
Zıwan Farski
Hokmet Cumhuriyetê İslami
Erd  
 - Pêro-pia 1,648,105
 - % awe (%) 0.5
Nıfuse  
 - Pêro-pia 68,467,4130
 - Sıxletina nıfuse serê km² 41/km²
Yewiya Perey Rial (IRR)
Warey Saete +3.30
Kılmkerdışê pela interneti .ir
Kodê têlefoni +98

İran mıntıqa ra rocawanê (ğerbê) qıta Asya dero. Zımey (Şımalê) İrani de Deryaê Xezeri, Ermenıstan, Azerbaycan u Tırkmenıstan; veroc (cenub) de Xelicê Farsi; rocawan (ğerb) de Tırkiya u Iraq; rocakewtene (rocvetış, şerq) de Efğanıstan u Pakıstan estê. Paytextê İrani Tehrano. İran 30 eyaletan ra yeno pêra (mıteşekkılo) u ezaê Mıletê Yewbiyaeyan (UN) u OPECio. Sistemê idarey Cumhuriyetê İslamio, labelê sistemê iqtısadi sosyalisto.

Contents

[bıvurne / bınusne] Tarix

Tarix u medeniyetê İran zaf dewletiyo. Wextê İ.V. (İsay ra ver), Qebiley Aryani amey İran u medeniyetê Aryanan bi medeniyetê İrani. Wextê Parsan de İran bi gırd. Erdê İrani zaf işqali di: Ê Ereban, Moğolan u Tırkan. Nıka dewleta İrani biya qewetıne. Na çağ de Amerika u İrani ra rivatanê çhekanê atomi ra yewbini anê-benê.

[bıvurne / bınusne] İklim u Suki

İklimê İrani vuriyeno. Zımey İrani tênıno (nemın), tım honıko, verocê (cenub) xo zaf germın u huşko. Çoli tey estê, zaf huşkê, zey Dašt-e Kavīr (Deşta Pile), Dašt-e Lūt (Deşta Luti). Her serre zelzeleyê gırdi peyda benê.

Sukê (Bacarê) Gırdi:

  • 1. Tehran, Nıfuse: 7.160.094
  • 2. Meşhed, Nıfuse: 2.100.000
  • 3. İsfehan, Nıfuse: 2.040.000
  • 4. Şiraz, Nıfuse: 1.255.955
  • 5. Ehwaz, Nıfuse: 841.145

Suka Tehrani zaf raver şiya. Banê xeylê berci u binaê ke hetê mımarine de mıkemmel vıraciyaey, estê. Tehran, bacarê dewizio, paytextê borsao, merkezê iqtısad u siyasetê İranio.

Xarıtey İran
Enlarge
Xarıtey İran

[bıvurne / bınusne] Nıfus

Nıfusa İrani 70 milyonia. Zaf mıxtelıf mılleti tede cıwiyenê zey Şarê Farsan, Kurdan, Ereban, Azeriyan, Ermeniyan, Beluçan, Mazenderanan, Gilanıcan, Talışan, Luran, Goranan u şarê bini. Gorey vatene, Eyaletê Qumi de ki taê dewan de menfiyê (Surgınê) Zazaanê Dêrsımê 1900an estê. İran de xeylê dini yenê diyaene. Dinê İrani İslamo, mezhebo resmi Şıiyo. Lewê ninan de Sunniy, Ehlê Heqi, yew zi taê İsewiy/Xrıstiyani, Bahai u Musewiy estê. Zıwano resmi Farskiyo, Xeylê merdumi Azerki, Kurdki, taê Mazenderanki, Gileki, Erebki, Xellecki, Beluçki, Tatki (Takiyê zıme u veroci) u zıwananê binan qısey kenê.

[bıvurne / bınusne] İqtisad

İqtısadê İrani zaf qewetıno. Feqet mabênê mılletanê ğerbi İqtısadê İrani ra hewlo. İran zaf petrol u qaz roşeno.

[bıvurne / bınusne] Çımey


Asya Dewleti Asya

Armenıstan • Azerbaycan • Çin • FılIstin • Hindıstan • Japonya • Korya Veroc • Iraq • İran • İsrail • Malayziya • Pakıstan • Rusya (Urusya) • Suudi Erebıstan • Suriya • Singapur • Sri Lanka • Taywan • Tırkiya