Vazifeyê xü ca ardeni
Wikipediya ra, ansiklopediya xosere
Nustoxê meqaley Faruk Iremet o
Vazifeyê xü ca ardeni. Gerek her merdým hemver xü, hemver, piranê xü vazife yê xü biyaro ca. Vazife, vazife yê výndernayýþê výni biyayenda zýwanê ma Zazaki yo. gerek her merdýmê no zanê, nuþkar, wendey xü u kokê xü nas bý kero. Nas kerdena xü, nas kerdena welatê xü kêberê þarê binan rê xü qebul kerdayýþa beno.
Her merdým bý þexsýyetê xü ya yeno nas kerden. Senin ký her, milet, nuþkar, artis bý çi yê xü yê taybeti ya yenê nas kerdený. Ê ký ninan rê beno kýlidê komunikasyon zi fýna zýwano. Yani zýwan, kýlidê komunikasyonê nuþ u ê qýseyê mabêndê þaran u insanano. Zýwan þexsiyetê welatiyo. Kokê welat, kokê name yê welat her wext xü zýwan ra gino. Swêdi-Swêd, Yunani-Yunanistan, Fransýzi-Fransa, Romani-Romanya, Rusi-Rusiya u.a.b
Contents |
[bıvurne / bınusne] Ziwan
Çý wext merdým bý zýwanê xü ya nê nuþno, zýwano xü nýyaro kar, cayê dý êy merdýmý kewnê tengaseya výnayýþ u nê þenê rayê newe akerê qandê zýwanê xü u nê þenê býbê rayverê þarê xü. Zýwan, vek u dýyalekt zengýn býyayena þar býyeyena.
Bý zýwanê zazaký heta nýka Çiyê muhým nýyameyo nuþnayený. Çiyê ký heta nýka ameyo nuþnayený zý zaf neweyê. No newe býyayený zý, zýwanê ma yê nuþtý zehmetey veceno ser rayê ma. Heta nýka o çý ký ameyê nuþnayený, ýna zý tenya ser Çiyê polýtýk u ýstanýk mendo. Gere ma nêy Çiy bý výrnê. Enerjý u gýraneya xü býdê ser Çiyê býný zý. Co ký çendý ma ser zýwan, tarýx, tradýsyon u ser Çiyê açarnayýþ bý gurweyê ma yê zýwanê xü yê may u pýyan býkerê dewlemend. Herý Çiyê muhým zý noyo ký, zýwanê ma yê zazaký dý dýyalekt u veký estê. Nuþnayený dý, qýse kerdený dý qandê coyo ký ma zehmetey ancenê . Gere ma qederê zýwanê xü yê býn dest mendaye bý výrnê u êy rê gunýyo teze bý dê. Eger ma nêy nê výrazê se,qeçekê ma , ma ra hêsap perskerê. Ma, kar u xebatê ma zý wuný tecrýt býkerê ký ma do nê þerê bý werzê saqandê xü ser. Týya dý ez wazena Çiyê veca çýman ver. Gere ma enerjý u gonýyê xü býdê ser zýwan u ma xü lete nê kerê. Vek u dýyalektê zazaki býyarê pêhet u bý ýna ra ma zýwanê xü yê nuþý výrazê. No kar zý, karê merdýmê cýdý u ê zaneyo. Eger ma wazenê se, zýwanê xü yê newedera výrazê gere ma akademý, enstutýyên xü výrazê. u bý newedera ma êy rê goný yo taze bý dê. Bý zur u nêzanêya qe Çiyê nekewno ser. Zane býyayen zý, kokê xü, zýwan xü u kulturê xü naskerdena u gýrwe kerdena beno. Gere her merdým gýrwe u enerjýyê xü dý cýdý bo.
Výrazyayena u býyayena dýnya ra heta nýka heme çý ameyo výrnayýþ. Ínsani, sý, aw, dar u çar wextê serý ameyo výrnayýþý u zaney tarýxê nêy rê vanê mutasyon. Zýwan zý no výrnayýþ ra heqê xü gýroto u ameyo výrnayýþ. No výrnayýþ hem hetê negatýva u hem zý hetê posýtýva yo. O çý ký negatýv tarýx dý xü mýsnayo noyo ký þar zýwanê xü výra kerdo u zýwaný býný mýsayo. Na vervatenê xü dý bý zerýweþeya þenê nêy vacê ký; zýwanê ma dý zi Çiyê newe výcênê. Ma þarê xü rê u wendenanê Zazaký rê heme Çiyê neþýrý Zazaký pýroz kenê.
Ez nêy Çiy serwerzayena zaf gýrd výnena. Qandê ký, heta nýka zýwanê ma ameyo pelçýkyayený u nýka nýka ma gamê xü yê gýrdý erzenê u xü nezdýyê pê anê. Ez a vana; Qandê jew býyayena zýwanê ma zazaký dest pêdê pê, mýl býdê mýl...
[bıvurne / bınusne] Edebiyat
Qandê çýçi literaturê Swêdi? No karê xü ya mý tenya nêwast, literaturê Swêdi nisanê sýma býda, yanzi nisanê sarê (gel, xelk) ma. Bý no karê xü ya mý wast, yaremetey bý da zýwanê kurdi. Çý çax zýwani dý, lýteratur u nuþên kulturi yê miletê ay bini, yenê açarnayýsý u çý çax sarê (gelê) ma nêy çi naskenê u destkenê wendenê nêy Çiy, o çax dýnya ra u welatanê binara zi Çiyê newe hesênê/agadar benê. Nêy çi zi Çiyêno zaf muhimo. Çý çax merdým literaturê welatanê bini nasnêkaro u rayê literaturê nasnêkero nêseno bý zýwanê no zeifa (qelsa) býbo parçeyê lýteraturê dýnyay...
Zýwanê ma yê lýteraturi dý, taybeti zarawayê ma zazaki/dýmlýki dý lýteratur u wenden, nuþnayený zaf zeifo (qelso). Merdým seno waco çýnyo zi. Wuni yo ger e ma zi cayê ra dest nuþ u wendený býkerê. No açarnayaný beno, no nuþê roman, ýstanýki, hondýraway (sýir) beno, no meqale, no destnuþ beno qe muhim niyo. Çiyê muhim esto ký a zi naya ký, ay Ínsani ký senê býwanê u býnuþnê ger e cayêra dest bý xýzmetê xü yê hêja býkerê. Býwanê, býnuþnê u no zi vazifa ma yo, qolýncanê ma serdý barê ma yo u no zi bar kerdena tarix o u tarix ma ra hesab pers keno.
Zýwan bý cý ya wendený, nuþnayený u qýsekerdeno. Zýwan heme çi ra muhim milet biyayeno. Ínsani, mileti yenê/peyda benê u tarix ra zi wuni výni benê, mýrenê u kes ina nas nêkeno, nêzano ký ina tarix dý estbiyê. Tabi miletaný ký pas xü dý Çiyê nuþýn veradayo, tarix ra wuni rew výni nêbiyê u nêbenê zi. Ma nêy rê senê no nýmune býdê; destanê Gýlgamýs (Gýrdgamêþ), tarixê Firaunê Mýsýri, tarixê Maya-Azteki, Babili, Asuri, Sumeri qandê ký ameyê nuþnayaný coy ký nemerdi u heta wextê ma resa yo. Yani nay miletan ser si, ser çermý, ser tehxt u duwaran bý zýwanê xü yê nuþý, çi nuþnayê u nay çi, výni nêbiy, sewqa asmi ra výcyay verniya sewqa rojý. Tarix dý arkolog výcyayê bý serana ser nêy Çiy kar kerdê u bý nêya tarixê ay miletan dayê naskerdený. Qandê coyo ký ma zi gýraneya xü býdê/veradê ser nuþ, wendýs u qeçekanê xü bý zýwanê xü ya býelýmnê (hin býkerê) u ger e no ma dý bý bo tradisyoný (edet). Zýwanê ma beno ký qelso, bê taqeto ma výna zi qeçýkanê xü rê zýwanê ma yê býtaqet u qels býelýmnê. Qeçeki wextê verni dý senê xeletanê ma bývinê u ay vatenê ma yê xeleti, qelsi bý vatený rasta bývýrnê. No kýtabý dý hondýraway ký mý açarnayo taynê inan dý vaten ze Awrupi yo. Zeydê "tradisyon". Zýwanê ma, zýwanê Hindi-Awrupi yo. O wext ma senê vaten, hevok ina ra deyn býkerê u ger e çýnyo ký ma newera vaten u hevok výrazê. Ger e zýwanê ma welat ra, zýwanê Ínsanê ma ra dur nêkewo pýsporey, bý kelime výraþteyana nêbeno. Pýsporey, zuri u bý xýrxýzeya zi nêbeno. Ger e merdým hem qandê xü, hem zi xebatê ay nuþkari bini rê dürüst bo. Qandê ký, kes marê "Sýma mecburiyê bý zýmanê xü ya býnuþnê. Sýma mecburiyi býbê nuþkar." Nêvato. Kes mara pýsporey yanzi nuþkarey nêwazeno u nêwasto. Tercih ma bý xü kerdo.
Na kýtabý mabênê ser 1989-1994 ameyo nuþnayený. Verê, mý qandê xezete u kovari nuþna. Nê nuþkari Swêdi ra çen hebi zi, kovaran dý wesyayo.
[bıvurne / bınusne] Vazife
Gerek her merdým hemver xü, hemver, piranê xü vazife yê xü biyaro ca. Vazife, vazife yê výndernayýþê výni biyayenda zýwanê ma Zazaki yo. gerek her merdýmê no zanê, nuþkar, wendey xü u kokê xü nas bý kero. Nas kerdena xü, nas kerdena welatê xü kêberê þarê binan rê xü qebul kerdayýþa beno.
Her merdým bý þexsýyetê xü ya yeno nas kerden. Senin ký her, milet, nuþkar, artis bý çi yê xü yê taybeti ya yenê nas kerdený. Ê ký ninan rê beno kýlidê komunikasyon zi fýna zýwano. Yani zýwan, kýlidê komunikasyonê nuþ u ê qýseyê mabêndê þaran u insanano. Zýwan þexsiyetê welatiyo. Kokê welat, kokê name yê welat her wext xü zýwan ra gino. Swêdi-Swêd, Yunani-Yunanistan, Fransýzi-Fransa, Romani-Romanya, Rusi-Rusiya u.a.b…
Çý wext merdým bý zýwanê xü ya nê nuþno, zýwano xü nýyaro kar, cayê dý êy merdýmý kewnê tengaseya výnayýþ u nê þenê rayê newe akerê qandê zýwanê xü u nê þenê býbê rayverê þarê xü. Zýwan, vek u dýyalekt zengýn býyayena þar býyeyena.
Bý zýwanê zazaký heta nýka Çiyê muhým nýyameyo nuþnayený. Çiyê ký heta nýka ameyo nuþnayený zý zaf neweyê. No newe býyayený zý, zýwanê ma yê nuþtý zehmetey veceno ser rayê ma. Heta nýka o çý ký ameyê nuþnayený, ýna zý tenya ser Çiyê polýtýk u ýstanýk mendo. Gere ma nêy Çiy bý výrnê. Enerjý u gýraneya xü býdê ser Çiyê býný zý. Co ký çendý ma ser zýwan, tarýx, tradýsyon u ser Çiyê açarnayýþ bý gurweyê ma yê zýwanê xü yê may u pýyan býkerê dewlemend. Herý Çiyê muhým zý noyo ký, zýwanê ma yê zazaký dý dýyalekt u veký estê. Nuþnayený dý, qýse kerdený dý qandê coyo ký ma zehmetey ancenê . Gere ma qederê zýwanê xü yê býn dest mendaye bý výrnê u êy rê gunýyo teze bý dê. Eger ma nêy nê výrazê se,qeçekê ma , ma ra hêsap perskerê. Ma, kar u xebatê ma zý wuný tecrýt býkerê ký ma do nê þerê bý werzê saqandê xü ser. Týya dý ez wazena Çiyê veca çýman ver. Gere ma enerjý u gonýyê xü býdê ser zýwan u ma xü lete nê kerê. Vek u dýyalektê zazký býyarê pêhet u bý ýna ra ma zýwanê xü yê nuþý výrazê. No kar zý, karê merdýmê cýdý u ê zaneyo. Eger ma wazenê se, zýwanê xü yê newedera výrazê gere ma akademý, enstutýyên xü výrazê. u bý newedera ma êy rê goný yo taze bý dê. Bý zur u nêzanêya qe Çiyê nekewno ser. Zane býyayen zý, kokê xü, zýwan xü u kulturê xü naskerdena u gýrwe kerdena beno. Gere her merdým gýrwe u enerjýyê xü dý cýdý bo.
[bıvurne / bınusne] Tarix
Výrazyayena u býyayena dýnya ra heta nýka heme çý ameyo výrnayýþ. Ínsani, si, aw, dar u çar wextê serý ameyo výrnayýþý u zaney tarýxê nêy rê vanê mutasyon. Zýwan zý no výrnayýþ ra heqê xü gýroto u ameyo výrnayýþ. No výrnayýþ hem hetê negatýva u hem zý hetê positýva yo. O çý ký negatýv tarýx dý xü mýsnayo noyo ký þar zýwanê xü výra kerdo u zýwaný býný mýsayo. Na vervatenê xü dý bý zerýweþeya þenê nêy vacê ký; zýwanê ma dý zi Çiyê newe výcênê. Ma þarê xü rê u wendenanê Zazaký rê heme Çiyê neþýrý Zazaký pýroz kenê.
Ez nêy Çiy serwerzayena zaf gýrd výnena. Qandê ký, heta nýka zýwanê ma ameyo pelçýkyayený u nýka nýka ma gamê xü yê gýrdý erzenê u xü nezdýyê pê anê. Ez a vana; Qandê jew býyayena zýwanê ma zazaký dest pêdê pê, mýl býdê mýl...
Qandê çýçi literaturê Swêdi? No karê xü ya mý tenya nêwast, literaturê Swêdi nisanê sýma býda, yanzi nisanê sarê (gel, xelk) ma. Bý no karê xü ya mý wast, yaremetey bý da zýwanê kurdi. Çý çax zýwani dý, lýteratur u nuþên kulturi yê miletê ay bini, yenê açarnayýsý u çý çax sarê (gelê) ma nêy çi naskenê u destkenê wendenê nêy Çiy, o çax dýnya ra u welatanê binara zi Çiyê newe hesênê/agadar benê. Nêy çi zi Çiyêno zaf muhimo. Çý çax merdým literaturê welatanê bini nasnêkaro u rayê literaturê nasnêkero nêseno bý zýwanê no zeifa (qelsa) býbo parçeyê lýteraturê dýnyay...
Zýwanê ma yê lýteraturi dý, taybeti zarawayê ma zazaki/dýmlýki dý lýteratur u wenden, nuþnayený zaf zeifo (qelso). Merdým seno waco çýnyo zi. Wuni yo ger e ma zi cayê ra dest nuþ u wendený býkerê. No açarnayaný beno, no nuþê roman, ýstanýki, hondýraway (siir) beno, no meqale, no destnuþ beno qe muhim niyo. Çiyê muhim esto ký a zi naya ký, ay Ínsani ký senê býwanê u býnuþnê ger e cayêra dest bý xýzmetê xü yê hêja býkerê. Býwanê, býnuþnê u no zi vazifa ma yo, qolýncanê ma serdý barê ma yo u no zi bar kerdena tarix o u tarix ma ra hesab pers keno.
Zýwan bý cý ya wendený, nuþnayený u qýsekerdeno. Zýwan heme çi ra muhim milet biyayeno. Ínsani, mileti yenê/peyda benê u tarix ra zi wuni výni benê, mýrenê u kes ina nas nêkeno, nêzano ký ina tarix dý estbiyê. Tabi miletaný ký pas xü dý Çiyê nuþýn veradayo, tarix ra wuni rew výni nêbiyê u nêbenê zi. Ma nêy rê senê no nýmune býdê; destanê Gýlgamýs (Gýrdgamêþ), tarixê Firaunê Mýsýri, tarixê Maya-Azteki, Babili, Asuri, Sumeri qandê ký ameyê nuþnayaný coy ký nemerdi u heta wextê ma resa yo. Yani nay miletan ser si, ser çermý, ser tehxt u duwaran bý zýwanê xü yê nuþý, çi nuþnayê u nay çi, výni nêbiy, sewqa asmi ra výcyay verniya sewqa rojý. Tarix dý arkolog výcyayê bý serana ser nêy Çiy kar kerdê u bý nêya tarixê ay miletan dayê naskerdený. Qandê coyo ký ma zi gýraneya xü býdê/veradê ser nuþ, wendýs u qeçekanê xü bý zýwanê xü ya býelýmnê (hin býkerê) u ger e no ma dý bý bo tradisyoný (edet).
Zýwanê ma beno ký qelso, bê taqeto ma výna zi qeçýkanê xü rê zýwanê ma yê býtaqet u qels býelýmnê. Qeçeki wextê verni dý senê xeletanê ma bývinê u ay vatenê ma yê xeleti, qelsi bý vatený rasta bývýrnê. No kýtabý dý hondýraway ký mý açarnayo taynê inan dý vaten ze Awrupi yo. Zeydê "tradisyon". Zýwanê ma, zýwanê Hindi-Awrupi yo. O wext ma senê vaten, hevok ina ra deyn býkerê u ger e çýnyo ký ma newera vaten u hevok výrazê. Ger e zýwanê ma welat ra, zýwanê Ínsanê ma ra dur nêkewo pýsporey, bý kelime výraþteyana nêbeno. Pýsporey, zuri u bý xýrxýzeya zi nêbeno. Ger e merdým hem qandê xü, hem zi xebatê ay nuþkari bini rê dürüst bo. Qandê ký, kes marê "Sýma mecburiyê bý zýmanê xü ya býnuþnê. Sýma mecburiyi býbê nuþkar." Nêvato. Kes mara pýsporey yanzi nuþkarey nêwazeno u nêwasto. Tercih ma bý xü kerdo