زبان مازندرانی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

مازندرانی نام یکی از زبان‌های ایرانی و یکی از شاخه‌های زبانهای ایرانی شمال‌غربی است. این زبان در استان های شمال ایران ( به ویژه در سرزمین طبرستان قدیم ) رواج دارد. و براساس آمار سال ۱۹۹۳ میلادی ۳-۴ میلیون نفر آن را به عنوان زبان بومی تکلم می کردند [1] و بعضی از زبان شناسان معتقدند که گاهی اوقات از فارسی قابل تمییز نیست([2], p.66).

فهرست مندرجات

[ویرایش] تاریخ زبان

تا سدهٔ ۵ ه.ق والیان طبرستان زبان مازندرانی را با‌ خط پهلوی می‌نگاشتند و سکه می‌زدند. دو کتیبه که به خط پهلوی در رسکِت واقع در دودانگه ساری و گنبد لاجیم سوادکوه به‌دست آمده مؤید این نظر است. به تازگی چند نسخه خطی از برگردان ادبیات تازیان به زبان طبری و نسخه‌هایی از برگردان و برداشت قرآن به این گویش یافت شده که از روی آنها می‌توان دریافت که گویش طبری در قرنهای نخستین پس از اسلام دارای ادبیات گسترده‌ای بوده است. مقدسی می‌‌نویسد که زبان طبرستان به زبان ولایت قومس و جرجان نزدیک است، جز آنکه در آن شتابزدگی هست.

[ویرایش] ویژگی های تاریخی زبان

در مقایسه با سایر زبان های ایرانی، مازندرانی زیر نفوذ و تحت تأثیر عربی و ترکی واقع نگردیده و از تغییرات در طول تاریخ جان سالم به در برده است، اگرچه در چند قرن اخیر پس از انضمام پادشاهی طبرستان به ایران واژه‌های بیگانه‌ای از زبان های ترکمن، ارمنی، گرجی، و عربی وارد این زبان گردید و امروزه نیز با بکارگیری نظام اداری فارسی، و تدریس آن در مدارس، رو به زوال نهاده است.

[ویرایش] ادبیات مازندرانی

مقاله اصلی : ادبیات مازندرانی زبان مازندرانی ( طبری قدیم ) دارای ادبیات قابل توجهی بوده است. میدانیم که کتاب "مرزبان نامه" به زبان طبری نوشته شده بود و از آن زبان به پارسی دری برگردان شده است. ابن اسفندیار دیوان شعری را به زبان طبری با نام "نیکی نامه" بازگو می‌کند و آن را به اسپهبد مرزبان بن رستم بن شروین نویسنده "مرزبان نامه" نسبت می‌دهد. در قابوس نامه نیز دو بیت به گویش طبری از نویسنده ثبت است. ابن اسفندیار از برخی شاعران این سرزمین که به زبان طبری شعر میگفته‌اند یاد کرده و نمونه‌ای از سروده‌های ایشان را آورده است. در "تاریخ رویان" اولیاءالله آملی نیز ابیاتی از شاعران مازندرانی به زبان طبری ضبط شده است. مجموعه‌ای از دو بیتی‌های طبری که به "امیری" سرشناس و به شاعری موسوم به "امیر پازوری" منسوب است، در مازندران وجود داشته که "برنهارد درن" شرق شناس روسی نسخه آنها را به دست آورده و زیر عنوان "کنزالاسرار" در سن پطرز بورگ (یا - سن پطرز بورغ) با برگردان ترجمه پارسی چاپ کرده است.

[ویرایش] گویش های زبان مازندرانی

[ویرایش] در استان مازندران

مهم‌ترین گویش های رایج این زبان در مازندران عبارت‌اند از: ساروی، بابلی، آملی، لاریجانی، قادیکلائی، کجوری، لفوری، هزارجریبی. البته شیوه تلفظ های کلمات این زبان حتی روستا به روستا نیز متفاوت است. آملی را می توان حتی زبانی دیگر از شاخه‌های مازندرانی آورد چون بسیاری از افعال آن متفاوت است ولی چون دستور زبان آن مازندرانی است آن را گویش مازندرانی آورده اند، در شهر ساری در میان جوانان دیگر از رواج افتاده است که شاید به دلیل ورود فرهنگ های مختلف به آن شهر باشد، ولی همگی هنگام صحبت فارسی بسیاری از کلمات را فارسی سازی شده کلمات مازندرانی بیان می‌کنند و از این رو می توان فهمید که مازندرانی زبان مادری آنهاست ولی به آن صحبت نمی‌کنند همچنین در گویش ساروی به جای کسره، ضمه اضافه می نمایند و گویش ساروی تا گلوگاه بهشهر نیز ادامه دارد و یا بسیار شبیه هم هستند و البته رواج زیادی دارد، در شهرهای سوادکوه این زبان و فارسی در میان جوانان همزیستی دارد، یعنی اینکه ابتدا فارسی و سپس مازندرانی صحبت می کنند، در سایر شهرها که جوانان کمتر مازندرانی صحبت می‌کنند ( مانند قائمشهر ) در مواقع خاص آن را بکار می برند. در گویش بابُل نیز کلمات با فراز و نشیب های مخصوصی تلفظ می گردد و در انتهای برخی کلمات حروفی آورده می‌شود که در همان ابتدای صحبت با آنها می توان تشخیص داد که بابلی هستند.

[ویرایش] در استان گلستان

گویش هایی که در استان گلستان رایج است عبارت‌اند از: گرگانی، کتولی، نوکندی، و برخی گویش های دیگر. گویش گرگانی پس از جدایی گلستان و سکونت اقوام با فرهنگ های مختلف در گرگان دستخوش تغییراتی شد و می توان گفت نوعی زبان ابداعی فارسی-مازندرانی است. در گویش کتولی نیز بیشتر کلماتی که در گویش های دیگر صدایی شبیه آ دارند به فتحه شبیه است و البته آن را نیز می توان به نوعی شاخه جدا از انشعابات این زبان آورد و هنگام صحبت آنها با گویشوران دیگر (مثلاً ساروی) فقط همدیگر را درک می‌کنند و هر دو قادر به صحبت به زبان یکدیگر نمی‌باشند.

[ویرایش] در استان گیلان

در گیلان به دلیل آمیزش با زبان گیلکی، به آن گونه که بتوان آن را گویش مازندرانی نام نهاد وجود ندارد، ولی زبان مردم رودسر، لنگرود، چابکسر زبانی مابین مازندرانی و گیلکی است و این زبان در رامسر و تنکابن مازندران نیز رواج دارد.

[ویرایش] در استان سمنان

گویش های مازندرانی رایج در این استان عبارت‌اند از: گرمساری، شهمیرزادی. البته شهمیرزادی را می توان نوعی زبان از سنگسری آورد ولی به دلیل روابط بسیار گسترده شهمیرزادی ها و مازندرانی ها در طول تاریخ، بسیاری از آنها به مازندرانی صحبت می‌کنند و به دلیل تأثیر پذیری از محیط های مجاور نوعی گویش ویژه در آن به وجود آمده است، همچنین در گرمسار به دلیل وجود کارخانجات گسترده و مجاورت آن با مازندران و سایر موارد در طول تاریخ، بسیاری از مردم از سنگسر، شهمیرزاد و شهرهای دیگر سمنان که مدتی در فیروزکوه و یا سوادکوه زندگی می کردند و به آن دیار رفتند و یا از مازندران آمده‌اند به این زبان صحبت می‌کنند که باعث گردیده با آمیزش زبان های استان سمنان و مازندرانی نوعی گویش جدید در آن شهر به وجود بیاید.

[ویرایش] در استان تهران

گویش های رایج در استان تهران که معمولاً در مناطق کوهستانی آن قرار دارند شامل: فیروزکوهی، قصرانی، طالقانی و گویش های دیگر واقع در مناطق کوهستان البرز می باشد.

[ویرایش] در شهر تهران

در شهر تهران، با ورود مهاجرانی به ویژه از مازندران و گرگان، در برخی مکان ها مازندرانی رواج دارد، البته بیشتر اوقات فقط افعال به مازندرانی است و چون همه مهاجران از فرهنگ های مختلف هستند، بدین ترتیب گویشی شبیه فارسی-مازندرانی در آن شهر رایج است.

[ویرایش] در شهر ورامین

در ورامین نیز اوضاع تا حدودی شبیه تهران است، هرچند نمی‌توان آن را گویش ورامینی نامید، همچنین ورامین در چند قرن پیش در راه جاده‌های مازندران قرار داشت و بسیاری از اوقات جزء مازندران به حساب می آمد و به همین دلیل در آن زمان ها گویشی از مازندرانی در آن شهر رواج داشت که هم اکنون احتمالاً از بین رفته است.

[ویرایش] در استان های دیگر ایران

در استان اصفهان خصوصا شهر اصفهان و فولادشهر و در استان خراسان به ویژه مشهد و آشخانه مازندرانی نیز رواج دارد و پس از چند سال سکونت اقوام مازندرانی در آن نقاط گویش جدیدی ابداع شده است {مدرک}

[ویرایش] در کشورهای دیگر

در مریلند آمریکا انجمنی با همین مضمون است که فعالیت های آن شب شعر مازندرانی است وجود دارد [نیاز به ذکر منبع]، همچنین در هسه آلمان نیز انجمنی شبیه به آن در حال برپایی است،{مدرک} اقوامی که علاقه به مازندرانی دارند نیز در آن شرکت می‌کنند و گویا در ونکوور ( بریتیش کلمبیا ) کانادا و سوبنگ جایا ( سلانگور ) مالزی نیز گهگاهی صحبت وجود دارد هرچند به طور رسمی اعلام نگردیده شده است.[نیاز به ذکر منبع]

[ویرایش] جستارهای وابسته

زبان‌های دیگر