عمر خیام

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

آرامگاه خیام که در نیشابور است.
بزرگ شود
آرامگاه خیام که در نیشابور است.

حکیم ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خیام نیشابوری از ریاضی‌دانان، اخترشناسان و شُعرای بنام ایران در دوره سلجوقی است. گرچه پایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی اوست ولی آوازهٔ وی بیشتر به واسطهٔ نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. افزون بر آنکه رباعیات خیام را به اغلب زبان‌های زنده ترجمه نموده‌اند. فیتز جرالد رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه کرده که بیشتر مایه شهرت وی در مغرب‌زمین گردیده‌است.

حکیم عمر خیام در دوره سلطنت ملک‌شاه سلجوقی (۴۲۶-۵۹۰ هجری قمری) و در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک گاهشماری ایران را اصلاح کرد. وی در ریاضیات، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود.

عده‌ای از تذکره‌نویسان، خیام را شاگرد ابن سینا و عده‌ای دیگر او را شاگرد امام موفق عارف معروف نوشته‌اند. وی بیش از ۱۰۰ رباعی سروده‌است. مرگ خیام را میان سالهای ۵۱۷-۵۲۰ هجری می‌دانند که در نیشابور اتفاق افتاد، وی را در امامزاده محروق به خاک سپرده‌اند.

فهرست مندرجات

[ویرایش] آثار

خیام آثار علمی و ادبی بسیار تالیف نمود که معروفترین آنها هفده رساله و کتاب به شرح زیر است:

  • ۱- رساله فی براهین‌الجبر و المقابله به زبان عربی، در جبر و مقابله که فوق العاده معروف است و به‌وسیله دکتر غلامحسین مصاحب در تهران به چاپ رسیده‌است.
  • ۲- رساله کون و تکلیف به عربی درباره حکمت خالق در خلق عالم و حکمت تکلیف که خیام آن را در پاسخ پرسش امام ابونصر محمدبن ابراهیم نسوی در سال ۴۷۳ نوشته‌است و او یکی از شاگردان پورسینا بوده و در مجموعه جامع البدایع باهتمام سید محی الدین صبری بسال ۱۲۳۰ و کتاب خیام در هند به اهتمام سلیمان ندوی سال ۱۹۳۳ میلادی چاپ شده‌است.
  • ۳- رساله‌ای در شرح مشکلات کتاب مصادرات اقلیدس و این رساله در سال ۱۳۱۴ به اهتمام دکتر تقی ارانی به چاپ رسید که از لحاظ ریاضی بسیار مهم است.
  • ۴- رساله روضة‌القلوب در کلیات وجود.
  • ۵- رساله ضیاء العلی.
  • ۶- رساله میزان‌الحکمه.
  • ۷- رساله‌ای در صورت و تضاد.
  • ۸- ترجمه خطبه ابن سینا.
  • ۹- رساله‌ای در صحت طرق هندسی برای استخراج جذر و کعب.
  • ۱۰- رساله مشکلات ایجاب.
  • ۱۱- رساله‌ای در طبیعیات.
  • ۱۲- رساله‌ای در بیان زیگ ملکشهاهی.
  • ۱۳- رساله نظام الملک در بیان حکومت.
  • ۱۴- رساله لوازم‌الاکمنه.
  • ۱۵- اشعار عربی خیام که در حدود ۱۹ رباعی آن بدست آمده‌است.
  • ۱۶- نوروزنامه.
  • ۱۷- رباعیات فارسی خیام که در حدود ۲۰۰ چارینه (رباعی) یا بیشتر از حکیم عمر خیام است و زائد بر آن مربوط به خیام نبوده بلکه به خیام نسبت داده شده.
  • ۱۸- عیون الحکمه.
  • ۱۹- رساله معراجیه.
  • ۲۰- رساله در علم کلیات.
  • ۲۱- رساله در تحقیق معنی وجود.
  • -

(...عمر خيام در حدود دهة نخست سدة پنجم در نيشابور زاده شد. فقه را در ميانسالي در محضر امام موفق نيشابوري آموخت، حديث، تفسير،فلسفه، حكمت و اختر شناسي را فراگرفت. برخي نوشته اند كه او فلسفه را مستقيما از زبان يوناني فرا گرفته بود. در دربار ملكشاه مي زيست و از پيرامونيان و همراهان شاه بود. با نظام الملك رابطه اي نيكو داشت، كتاب جبر و مقابله را پس از نگارش به خواجهتقديم كرد. نيز در گاهشناسي، تقويم جلالي را تدوين كرد كه به نام جلال الدين ملكشاه شهره است، اما پس از مرگ ملكشاه كاربستي نيافت. خيام در زندگي زن نگرفت و همسر بر نگزيد. او ميزان الحكمت را در فيزيك و لوازم الامكنت را در علم هواشناسي نوشت. نوروزنامه ديگر اثر ادبي اوست، در پديداري نوروز و آيين پادشاهان ايراني و اسب و زر و قلم و شرا كه در حدود 495 هجري قمري نگاشته شده است. كتاب جبر و مقابله خيام با تلاش دانش پژوهان اروپايي در سال 1742 در يكي از كتابخانه هاي ليدن يافته شد. اين كتاب در 1815 توسط تني چند از دانشمندان فرانسوي ترجمه و منشر شد...‌نقل از رباعيات خيام. خوشنويسي سيف اله صاحب قلم افشار. پژوهش غلامحسين مراقبي. انتشارات ملك.1378)

[ویرایش] منابع

  • جمعه‌نامه (۱) (برداشت آزاد).
  • جمعه‌نامه (۲)
  • مرتضی‌پور، اکبر: شرح حال ریاضیدانان ایران و جهان.
  • متن سخنرانی ایراد شده در دهلی نو، به نقل از فصلنامه «هستی»، بهار ۱۳۸۳.

مراقبي، غلامحسين. رباعيات حكيم عمر خيام. انتشارات ملك. 1378. تهران.

[ویرایش] جستارهای وابسته

[ویرایش] پیوند به بیرون

ویکی‌گفتآورد
مجموعه‌ای از نقل‌قول‌های مربوط به
در ویکی‌گفتاورد موجود است.


فیلسوفان اسلامی

کندی · ابن رشد · ابن‌سینا · ابن خلدون · خیام