تاتهای جمهوری آذربایجان
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
زبان تاتهای آذربایجان فارسی است و آن که در ایران تاتی نامیده میشود نیست. تاتی ایران (که در استانهای قزوین و زنجان و آذربایجان و غیره صحبت میشود) از شاخه زبانهای ایرانی شمال غربی و نزدیک به گیلکی و کردی است، اما آنچه در آذربایجان تاتی نامیده میشود مانند فارسی از شاخه جنوب غربی است و تنها گویشی از فارسی است.
دولت جمهوری آذربایجان در سال۲۰۰۰، جمعیت تاتهای اران را ۲۳.۹۰۰ نفر اعلام کرده است. تاتهای قفقاز درداغستان و دربند گرفته تا آبشوران و افروجه و گنداب و سیازان و لاهیج زندگی میکنند. فارسیزبانان قفقاز بیشتر شیعهاند و همچنین اقلیت یهودی اران هنوز زبان قدیمی اران را میان خود نگاه داشتهاند.
اکثریت تاتهای قفقاز در شبه جزیرهی آبشوران، باکو، سوراخانی، بالاخانی، ماشتاغا (موشتاغی)، بوزونا، امیرخان، زیره زندگی میکنند که گروهی از مردمان و ساکنان آنها، در گفتگو از زبان تاتی استفاده میکنند. برای نمونه مردم سوراخانی و بالاخانی به طور کلی در گفتگوهای خود به دو زبان ترکی و تاتی سخن میگویند. در مردهکان، امیرخان، هووسن، بینه و خیله، تنها اشخاص سالخورده به تاتی حرف میزنند و جوانان به ترکی مکالمه میکنند. گذشته از اینها ساکنان نواحی: قوبا، دوه چی، اسماعیللی، خیزین، سیازان، قوناق کندی، قوتگاشن نیز، تاتی زبان هستند. همچنین مردم ناحیهی دربند وبرخی نواحی داغستان (کایتاکو، تبرسران، مخاچ قلعه) نیز تاتی زبانند و روی هم رفته، طبق آمار سالهای اخیر، (که به درستی آنها اطمینانی نیست زیرا اغلب تاتها ملیّت خود را پنهان میدارند و خود را ترک زبان معرفی میکنند)، تاتهای این نواحی یازده هزار تن بودهاند. تاتیگویان به سه گروه تقسیم میشوند:
۱. تاتهای مسلمان، اعم از سنی و شیعه که در آبشوران، خیزین، دوهچی و نواحی دیگر زندگی میکنند.
۲. تاتهای کلیمی مذهب که خود را «داغ جوودی» یعنی یهودیهای کوهستانی مینامند و اکثرا در داغستان ساکن هستند.
۳. تاتهای مسیحی یا تاتهای ارمنستان که در روستاهای ماتراسه و بخش اسماعیللی و روستای کیلوز و بخش دوهچی و ارتاشِن و قوبا میزیند. طبق آمار سرشماری سال ۱۹۲۶ عده تاتهای کوهستانی کلیمی، ۲۶ هزار تن بوده است.
گویش تاتهای کلیمی مذهب که یکی از زبانهای ادبی داغستان است، بیش از گویشهای تاتی مسلمان، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. دربارهی زبان تاتهای مسلمان تنها گویش تاتهای لاهیج ساکن بخش اسماعیللی مورد بررسی قرار گرفته و از گویشهای تودههای اصلی تاتهای مسلمان از جمله آبشوران و نواحی شمالی آن، آگاهیهای اندک و جسته و گریختهیی وجود دارد. ولی گویشهای این نواحی بیش از گویش لاهیج، اصیل به نظر میرسد.
[ویرایش] جُستارهای وابسته
[ویرایش] پیوند به بیرون
[ویرایش] منابع
- بخشی از مطالب برگرفته از نوشتار: آرانی خواهر زبان آذری نوشته دکتر یحیی ذکا