دریاچه آلا گل
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
دریاچه آلا گل در شمال گنبد کاووس در بخش داشلی برون قرار گرفته است. فاصله آن تا شهر گنبد ۷۵ کیلومتر است.
نسخه قابل چاپ
تالاب بين المللي آلاگل
از مجموع تالاب هاي سه گانه آلاگل ، آلماگل و آجي گل
Alagol International Wetland
گزارش : کانون ديده بانان زمين – نسرين دخت خطيبي – پژوهشگر جغرافي
در دشت هموار ترکمن صحرا و در مرز شمالي با کشور ترکمنستان و تقريباٌ از غرب روستاي "داشلي برون" به سمت درياي خزر ، به لحاظ وضعيت زمين ساختي و وجود شاح آبهاي رودخانه اترک در اين منطقه، مجموعة تالابي شگفت انگيزي بوجود آمده است. اين تالاب ها شامل آلماگل –آلاگل– اينچه – دانشمند– بي بي شيروان – آجي گل – شور و... که مجموع مساحت آنها بر حسب سال هاي پر آبي و يا خشک سالي متغير است . و تا 3000 هکتار( ماخذ شماره 3 ) نيز تخمين زده شده است. مساحت سه تالاب "آجي گل ، آلاگل و آلماگل " 1400 هکتار است . ( ماخذ شماره 2 ) . گرچه برخی اوقات از این تالابها در نقشه هاي جغرافيايي به عنوان درياچه ذکر می شود, نظير درياچه دانشمند ، درياچه آلاگل ، درياچه شور ( نمک ) اما همة آنها در قالب تعاريف تالاب گنجانده مي شوند.
اين تالاب ها در اراضي مسطح و هموار ترکمن صحرا و در محدوده تپه هاي شني کم ارتفاع و اراضي شني مسطح قرار گرفته اند. از نظر زمين ساختي نيز بستر طبيعي آنها در منطقه " پلايا " و جزو سواحل و مناطق آبگير محسوب مي شود که در شمال تراس هاي لسي و آبرفتي دشت گرگان قرار دارد . رودخانه اترک و ريز آبه ها و سيلاب هاي آن نقش قابل توجه اي در تامين آب اين تالاب ها دارد ( رودخانه اترک با 535 کيلومتر طول مسير، از ارتفاعات قوچان در خراسان سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از استان خراسان در مراوه تپه وارد استان گلستان مي شود و در شمال شهرستان آق قلا وارد ترکمنستان مي شود و در نهايت به درياي خزر مي ريزد . اين رودخانه 190 کيلومتراز مرز مشترک ايران و ترکمنستان را تشکيل مي دهد)
چشم اندازي از تالاب آلاگل -آبان 84 -
آب و هواي اين منطقه در تابستان خشك و گرم و زمستانها معتدل ميباشد. متوسط بارندگي اين منطقه مشابه تهران و کمتر از 300 ميليمتر در سال است بعلاوه وجود دوره هاي خشک سالي و تر سالي از ويژگيهاي بارز اقليم اين منطقه است.
اين تالاب ها از نظر موقعیت سياسي در بخش " داشلي برون ، شهرستان گنبد کاووس ( استان گلستان) قرار دارند .
مسير دسترسي به اين تالاب ها از گرگان ( مرکز استان ) به سمت آق قلا و اينچه برون است
تالاب آلاگل در غرب جاده آق قلا – اينچه برون و در 17 کيلومتري جنوب غربي اينچه برون قرار دارد .
در زبان ترکي " ُگل " به تالاب اطلاق مي شود و اسامي تالاب هاي فوق الذکر در زبان ترکمني به معني تالاب هاي شور و گل آلود است .
مساحت : 2500 هکتار ( در زمان پر آبي ) با وجود نوسان سطح آب آن در سال هاي خشک اما اين تالاب کاملاٌ خشک نمي باشد .
ارتفاع از سطح دريا : 6 - (شش متر پايين تر از سطح آبهاي آزاد)
متوسط عمق تالاب: در حدود 2 متر و آب آن نسبتاٌ لب شور است .
معيار هاي تالابي : اين تالاب به علت داشتن معيار هاي 1a ( به عنوان يک نمونه شاخص خوب از يک تالاب طبيعي ، داراي صفتهاي ويژه مربوط به يک منطقه جغرافيايي زيستي باشد ) ,2a ( در بر دارندة مجموعه اي از گونه ها و زير گونه هاي نادر ، آسيب پذير يا در خطر انقراض از گياهان و يا جانوران و يا تعداد قابل ملاحظه اي از افراد هر يک يا تعداد بيشتري از اين گونه ها باشد ) 3a ( جزو به طور منظم 20 هزار پرندة آبزي را در خود نگهدارد) و 3c ( در جايي که اطلاعات راجع به جمعيت در دسترس است به طور منظم يک درصد افراد جمعيت يک گونه يا زير گونه پرندگان آبزي را حمايت و نگهداري کند ) در سال 1354 به همراه دو تالاب ديگر ( آجي گل و آلماگل ) تحت يک عنوان در فهرست کنوانسيون حفاظت از تالابها ( رامسر ) به ثبت رسيد.
اين تالاب به ترتيب از نوعSs ( مردابها ي شور ، لب شور ، آهکي ، فصلي / ادواري ) Ts (مرداب ها و حوضچه هاي آب شيرين فصلي/ادواري ) R ( درياچه هاي شور ، لب شور و آهکي فصلي /تناوبي ) P ( درياچه هاي آب شيرين فصلي /ادواري ) W ( تالاب هاي با پوشش درختچه اي ) طبقه بندي شده است .
اين تالاب از نظر شکل نيز جزو تالاب هاي گِرد محسوب مي شود .
آب و هواي معتدل زمستاني يکي ديگر از شاخص هاي طبيعي اين تالاب است و آب آن در زمستان يخ نمي زند و همين خصوصيت آن را مهمان پذير پرندگان مناطق سرد شمالي کرده است .
شاخص هاي زيستي ( اکولوژيکي ) : همچنانکه اشاره شد اين تالاب پذيراي پرندگان مهاجر در زمستا ن است که جوجه آوري نيز مي کنند. تا کنون 85 گونه پرنده شامل 19 گونه بومي و 66 گونه مهاجر در اين تالاب ها ي سه گانه ( آلاگل ، آجي گل ، آلما گل ) شناسايي شده است. از پرندگان مهاجر نيز 14 گونه آن عبوري بوده و بقيه زمستان گذراني مي کنند و يا در تابستان جوجه آور هستند . برخي پرندگان ديده شده در اين تالاب ها از جمله آلاگل عبارتند از :
فلامينگو ، غاز پيشاني سفيد ، پليکان سفيد ، پليکان پاخاکستري ، قوي گنگ ، قوي فرياد کش ، انواع کشيم ها ، بو تيمار هاي کوچک ، سليم ها و پرستو ها
سرپرست حفاظت محيط زيست گنبدكاووس در 24 مهر ماه سال جاري (84) خبر از فرود پيش قراولان پرندگان مهاجر شمال سيبري در اين تالاب هاي بين المللي را داد. وي گونه هاي اين پرندگان مهاجر را شامل انواع اردك، قو، چنگر، حواصيل، اگرت، باكلان، كشيم، غاز و پرندگان شكاري از قبيل سنقر تالابي، عقاب ها، شاهين و سارگيه ها خواند (منبع شماره 3 )
گياهان اين تالاب چنانکه در تصاوير ضميمه نيز ملاحظه مي شوند يا در حاشيه تالاب قرار دارند نظير " گز " و يا ريشه در آب دارند. نظير لوئي . که تلفيق اين دو چشم انداز هاي بسيار شگفت انگيزي را در اين تالاب بوجود آورده است.
از گونه هاي گياهي آن مي توان به
Carex spجگن
Typha angustifolia لوئي–گرز
Tamarix aphylla شورگز– گز شاهي
Potamogeton pectinatus بارهنگ آبي شانه اي
Phragmites australis ني
Ceratophyllum demersumعلف شاخي غوطه ور
Ranunulus trichophyllus آلاله ميوه کرکي
Juncus spp صوف-سازو
Polygonum amphibium هفت بند دوزيست اشاره کرد .
نمونه اي از گونه هاي گياهي تالاب آلاگل
نمونه اي از گونه هاي گياهي تالاب آلاگل
نمونه اي از گونه هاي گياهي تالاب آلاگل
مخاطرات تالاب : شکار ( قانوني و غير قانوني ) ، مشابه تالاب هاي ديگر از مخاطرات اين تالاب است. فصل شكار طبق تقويم اداره محيطزيست از اول پاييز تا آخر زمستان هر سال و هر هفته دو روز(چهارشنبه و جمعه) ميباشد. که عملاٌ بر قانوني بودن کشتار پرندگان به عنوان تفريح و تفنن صحه مي گذارد ، که البته امسال (84) به دليل شيوع انفولانزاي مرغي ظاهراٌ محدوديت هايي ايجاد شده است .
یکی ديگر از معضلات جدی گریبانگیر این تالاب، جاده در دست احداث است که از کنار این تالاب می گذرد. هم اکنون اين جاده کشي ظاهراٌ نيمه تمام رها شده است . اين جاده کشي ضمن آنکه مخاطراتي براي خود تالاب داشته و به بافت زيستي آن آسيب مي زند جاده را نيز بسيار آسيب پذير مي کند . (بر اساس بازدید اعضاي کانون دیده بانان زمین در آبان 1384 که امیدواریم قابل توجه مسئولین سازمان حفاظت محيط زيست قرار گیرد )
از ديگر مخاطرات تهدید کننده این تالاب، کانال کشي در کنار آن می باشد که در بهم خوردن تعادل طبيعي تالاب بي تاثير نحواهد بود .
تصوير فوق کانالي است که آب تالاب آلاگل به وسيله پمپاژ به آن هداست مي شود . در دوطرف کنال جاده کشي شده . اين تالاب در روز هاي تعطيل محل صيد ماهي است -عکس از کانون ديده بانان زمين آذر 84
تصوير فوق کانالي است که آب تالاب آلاگل به وسيله پمپاژ به آن هداست مي شود . در دوطرف کنال جاده کشي شده . اين تالاب در روز هاي تعطيل محل صيد ماهي است -عکس از کانون ديده بانان زمين آذر 84
تصويري از ماهيگيري از كانال خروجي از تالاب(ماهي كپور). عكس از كانون ديده بانان زمين، آذر 84
احداث سد خاکي در بالادست اين تالاب نيز از ديگر مخاطرات اين تالاب و تالاب هاي همجوار آن است .
مجموع اين مخاطرات در صورت عدم کنترل، موجب مي شود يکي از مهم ترين کارکرد هاي اين تالاب که همان کنترل سيلاب ها است به مخاطره بيافتد.
اگر چه اين تالاب به دليل دور بودن از کانون هاي جمعيتي، خوشبختانه نسبت به ديگر تالاب هاي استان هاي شمالي زيبايي و بکر بودن خود را حفظ کرده ولي اميدواريم مديریت تالاب هاي کشور بتواند با کنترل بيشتری اين تالاب را از گزند مخاطرات آتي حفظ نمايد .
کانون هاي جمعيتي اين محدودة شامل " تنگلي " ، "اوخي تپه" ، " اينچه برون " است که مطابق با شواهد ذکر شده در برخي مآخذ همواره در تهديد سيل هاي رودخانه اترک بوده اند و حتي موقعيت استقرار برخي از آنها بر پايه ، در امان بودن از اين سيلاب ها بوده است. نظير اوخي تپه که بر روي تپه اي واقع است و در موقع طغيان رودخانه اترک اطراف تپه را سيلاب فرا مي گرفته ولي روستا در امان مي مانده است .
با توجه به موقعيت منطقه که در مسير و يا در بستر سيلاب هاي عبوري رودخانه اترک به سمت درياي خزر قرار دارد، ويژگي و ساختار بسيار حساسي را براي آن از دير باز بوجود آورده است . بنا براين هر گونه ساخت و ساز و ايجاد موانع در مسير سيل و تغيير بستر سيلاب ها با اهداف توسعه اي از جمله گردشگري با ساختار طبيعي منطقه کاملاٌ منافات داشته و تعادل طبيعي اين منطقه را به هم زده و عملکرد هاي اين تالاب هاي شگفت انگيز را ، از جمله نقش کنترل سيل و ساختار اکوليژيکي و حفظ تنوع زيستي آن را مختل مي کند.
چشم اندازي از تالاب آلاگل Alagol International Wetland-Iran
چشم اندازي از تالاب آلاگل Alagol International Wetland-Iran
چشم اندازي از تالاب آلاگل Alagol International Wetland-Iran
چشم اندازي از تالاب آلاگل Alagol International Wetland-Iran
منابع :
1- مشاهدات محلي کانون ديده بانان زمين ( مينا محبوبي – طاهره ابوطالبي – فرشته موثق نژاد – صبور حبيبي و نسرين دخت خطيبي- آبان 84
2- راهنماي تالاب هاي ايراني ثبت شده در کنوانسيون رامسر – سازمان حفاظت محيط زيست – تهيه و تدوين مسعود باقر زاده کريمي و مهبد روحاني رانکوهي
3- پيش قراولان پرندگان مهاجر در تالاب هاي گنبد كاووس فرود آمدند – سرپرست حفاظت محيط زيست گنبدكاووس کيهان 21 مهر 84 )
4- کتاب گرگان ودشت – اسدالله معيني – چاپ سال 1344
5- رود ها و رد خانه هاي ايران – انتشارات گيتا شناسي
.