چشمه آب گرم

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

چشمه‌های آب اسک درنود وشش كيلومتری شرق تهران و در دامنه جنوبی قلعه دماوند، در كنار رودخانه هراز از ميان سنگهای آهكی ژوراسيك چشمه‌هايی با آب اسيدی و حاوی و گوگرد مي‌جوشند كه به نام چشمه‌های آب‌اسك معروفند. در رابطه با منشاء اين چشمه‌ها نظرهای مختلفی وجود دارد، برخی گرم شدن آبهای نفوذی موجود در پشت سد لار در اثر انرژی زمين گرمابی را عامل پيدايش اين چشمه‌ها مي‌دانند و عده‌ای اين آبها را به فعاليتهای آتش‌فشانی نسبت داده و منشاء آن را هيدروترمال ذكر مي‌كنند. چشمه‌های آب گرم تعداد زيادی از چشمه‌های آبگرم، با فعاليتهای آتشفشانی ارتباط دارند ودر بسياری موارد مقدارزيادی املاح وگازهای مختلف همراه با آب اين چشمه‌ها به سطح زمين می‌رسد. دمای اين چشمه‌ها متفاوت است وگاهی به حوالی ۱۰۰ درجه سانتيگراد است . بايستی توجه داشت كه عمق چشمه‌های آبگرم محدود است زيرا به طوريكه می دانيم، دمای زمين با عمق افزايش می يابد ومقدار افزايش متوسط آن ۳۰ درجه به ازای هر كيلومتر است. بنابراين در عمق تقريبی ۳ كيلومتري، دمای طبيعی آن بالغ بر ۱۰۰ درجه سانتيگراداست . در نواحی آتشفشانی به علّت وجود آنومالی ها ی حرارتي، افزايش دما نسبت به عمق از ميزان متوسّط آن زيادتر است وبنابراين عمق چشمه‌ها در اين نواحی كمتر است . چشمه‌های آبگرم نيز تا مدتها بعد از فعاليتهای آتشفشانی جريان دارند وبه عنوان مثال می توان از چشمه‌های آبگرم متعدّدی كه در اطراف آتشفشانهای دماوند، سهند و سبلان وجود دارد، نام برد . اردبیل دیار چشمه‌های شفابخش استان اردبیل قبل از هر چیز به چشمه‌های معدنی جوشان از دامنهٔ سبلان معروف بوده است و این ویژگی طبیعی بیشترین سهم خود را به جذب گردشگری به این استان اختصاص داده است.ده‌ها آب گرم جوشنده از اعماق زمین با خواص طبّی مختلف سالانه میلیونها نفر از گردشگران را از نقاط مختلف کشور و کشور های خارجی به سوی خود می کشد.استان اردبیل با داشتن ۲۲ چشمهٔ آب معدنی با ظرفیت لحظه‌ای از یک لیتر تا ۱۵۰لیتر در ثانیه جزو معدود مناطق کشور و حتّی جهان در این زمینه می‌باشد.سالانه۸۳۰/۸میلیون متر مکعب آب معدنی بادرجهٔ حرارتی بین۱۶تا۸۲درجه سانتیگراد از این چشمه‌ها استحصال می گردد. کارشناسان می گویند،مجموعهٔ آبهای معدنی استان اردبیل که در خود انواع ترکیبات شیمیایی را دارند.در معالجهٔ بیماری های مختلف تأثیر شگرفی دارند.به گفتهٔ آنها گرچه هم اکنون نگرش اغلب گردشگران به چشمه‌های معدنی استان نگرشی تفریحی است امّا بسیاری از افراد نیز که از بیماری های مختلف در رنج هستند بهبودی کامل خود را با استحمام در این آبها به دست آورده اند.«سرعین»با مجموعه آبهای معدنی خود مشهورترین مجتمع توریستی استان اردبیل می‌باشد که۹چشمه آب معدنی با خواصّ درمانی مختلف را در خود جای داده است.«آب چشم،پهن سویی،ژنرال،ساری سو، قهوه سویی،گاومیش گلی،بش باجیلار و ویلادرق»با درجهٔ حرارت بین۱۶تا۴۵ درجهٔ سانتیگراد چشمه‌های معدنی این شهر توریستی را تشکیل می دهند. خواصّ درمانی درجهٔ حرارت آبگرم ها آرام بخش ۳۷ مجتمع آبدرمانی سبلان دردهای مفصلی ۳۷ استخر بزرگ باجیلار آرام بخش ۳۵ حمام شفا روماتیسم آرام بخش ۵۶ گاومیش گلی استحمام آرام بخش ۳۷ قره سو استحمام آرام بخش ۳۸ ساری سو دردهای مفصلی ۳۰ قهوه سویی دردهای مفصلی ۴۲ ژنرال استحمام آرام بخش ۳۰ آب چشم استحمام آرام بخش ۳۵ پهن سویی گوارش،معده،کلیه ۰ آب معدنی ویلادرق آبگرم های سرعین:


به گفتهٔ کارشناسان آبهای معدنی ژنرال،پهن سویی،قهوه سویی وقره سوکه از لایه‌های مس می جوشددارای خواصّ تأثیرگذاردرمعالجهٔ امراض روماتیسمی، دردهای مفصلی و اعصاب می باشند.این افراد می گویند:آب معدنی «ویلادرق»که در روستای زیبا و سرسبزی به همین نام واقع است برخلاف سایرچشمه‌های معدنی سرعین دارای آب سرد بوده و علاوه بر استحمام به‌عنوان یک نوشیدنی موثّر نیز مورد مصرف قرار می گیرد.آب این چشمه دارای مزه‌ای ترش و گازدار بوده و برای امراض گوارشی به ویژه سوء هاضمه بسیارموثر می‌باشد.منطقهٔ سیاحتی«سردابه»نیز با آبگرم معروف خود در ۲۵ کیلومتری شمال غربی شهر اردبیل در منطقهٔ ییلاقی در دامنهٔ سبلان واقع است. چشمهٔ آب معدنی این منطقه با آبدهی ۲۵ لیتر در ثانیه و حرارت ۳۵ درجه سانتیگراددارای ترکیبات شیمیایی کلسیم، سولفات کلسیم، سولفات منیزیم ونمک می‌باشد و به اعتقاد متخصّصین در معالجه بیماری یرقان تأثیر بسزایی دارد.چشمهٔ معدنی «قوتور سوئی» به همراه چند چشمهٔ مکمّل و کوچک که در دامنه غرب سبلان و شهرستان مشکین شهر واقع می‌باشد به علّت مجاورت با معادن گوگرد دارای ترکیبات گاز سولفور بوده و در معالجه امراض بسیار مفید می‌باشد. چشمه‌های آب اسک درنود وشش كيلومتری شرق تهران و در دامنه جنوبی قلعه دماوند، در كنار رودخانه هراز از ميان سنگهای آهكی ژوراسيك چشمه‌هايی با آب اسيدی و حاوی و گوگرد مي‌جوشند كه به نام چشمه‌های آب‌اسك معروفند. در رابطه با منشاء اين چشمه‌ها نظرهای مختلفی وجود دارد، برخی گرم شدن آبهای نفوذی موجود در پشت سد لار در اثر انرژی زمين گرمابی را عامل پيدايش اين چشمه‌ها مي‌دانند و عده‌ای اين آبها را به فعاليتهای آتش‌فشانی نسبت داده و منشاء آن را هيدروترمال ذكر مي‌كنند. چشمه آبگرم محلات در جنوب غرب تهران و در ۳۰ كيومتری غرب دليجان در دامنه ارتفاعات اين منطقه از زمين خارج مي‌شود. در اطراف اين چشمه معادن بزرگ تراورتن ديده مي‌شود كه حاصل رسوبگذاری آب اين چشمه‌ها در گذشته است. گرمای آب اين چشمه‌ها به فعاليتهای آتشفشانی در شمال اين منطقه مربوط مي‌شود. آب‌های سطحی پس از نفوذ در داخل شكستگي‌ها و انحلال مواد آهكی از حد فاصل برخورد دو سری تشكيلات كوههای محلات كه از جنس آهك و متعلق به كرتاسه است خارج مي‌گردند مشکین شهر شهرستان مشكين شهر در شمــال غربي‌ ايران و ۸۳۹ كيلومتری تهران واقع شده است این شهر در ۹۰ کیلومتری شهـــر اردبیل و در مسیر تبریز به مغان واقع شده است ارتفاع آن از سطــــح دریا ۱۶۲۵ متر است. متاسفانه مشکین شهر فاقد فرودگاه می‌باشد و نزدیکترین فرودگاه به مشکین شهر در شهر اردبیل واقع شده است و حدود ۱۰۰ کیلومتر با مشکین شهر فـاصــله دارد. بهترین راه برای مسافرت به مشکین شــهــــر استفاده از وسائط نقلیه شخصی یا عمومی است. زمـان مسافرت از تهران به مشکین شهر با اتوبوس ۱۱ سـاعت و با وسیله شخصی بین ۷ تا ۱۰ ساعت است. آبگرمهای معدنی مشكين شهر اين شهرستان دارای هشت چشمه معـــدنی است كه به فاصله تقريبی ۱۹ كيلومتری مشكين شهر قرار دارند. اين چشمه‌ها عبارت اند از: ۱) چشمه آبگرم قينرجه ۲) چشمه آبگرم قوتورسوئي ۳) چشمه آبگرم ايلاندو ۴) چشمه آبگرم شابيل ۵) چشمه آبگرم دوبدو (دودو) ۶) چشمه آبگرم موئيل ۷) چشمه آبگرم آق سو ۸) چشمه آبگرم ملك سوئي


چشمه آبگرم قینرجه اين چشمه در جنوب مشكين شهــر و به فاصــله تقريبی ۱۵كيلومتری آن واقع شده است. به سبب گرمای زياد، آب چشمه رابا مقداری آب سرد رودخانه می آميزند و در حوضچــــه‌ای برای استحمام مورد استفاده قـــرار می دهند. آب چشمه در رديف آب های معدنی كلرورسديك يا كلرور هيپوتونيك و گـازدار و خيلی گـــرم و داغ است. استفاده از اين آب برای درمان لنفاتيسم، راشی تيسم، بيماری هـــای زنانه، روماتيسم های مزمن سـودمند است و نيز صفــرا آور و زياد كننده ترشحات دهـان و معده است. به خاطــر دمــای بالای آب چشمــه، به عنوان تسكين دهنده، ضــدتورم، ضد درد، تسهيل كننده عمــل تنفس و اتساع عــروق سطحی بدن مـورد استفــاده قرار می گيرد.




چشمه آبگرم قوتورسوئی اين چشمه يكی از مشهورترين چشمــه‌های مشكين شهـر و دامنه سـرسبز سبــلان است كه در ۲۵ كيلومتری جنوب لاهـرود و ۴۸ كيلومتری جنوب مشكين شهــر واقع شده است. درجـــه حــرارت آب در حــوض و نزديك مظهر چشمه، ۴۱ درجه است. آب اين چشمه، در گــروه آب هــای معـدنی سولفاته كلسيك و سديك و گوگرددار گرم قرار دارد. اين چشمه در درمان بيمـاری های روماتيسمی و پوستی مورد استفاده قرار می گيرد. آب اين چشمه روی بيمــاری های مجــاری تنفسي، برونشيت های مزمن همراه يا بدون آسم، ســرفه هـــای تشنجي، تشنجهای عضلا ني، جــوش هـای بدن و آماس و دردهای مفصلی اثر مفيد و موثر دارد. چشمه قوتور سوئی که در حقیقت از لحــاظ درمــانی نگین چشمه هــــای سبلان محسوب می‌شود به علت داشتن مقدار زیادی گـــاز SH۲ و حرارت حدود ۳۸ درجه سانتیگراد جایگاه محســوسی در میان تمام چشمه هـــای سبلان دارد. در منابع بین المللی کنگــره‌های هیدرولوژی در اروپا بارها روی اثر گاز SH۲ که از لحاظ علمی ثابت شده تاکید می‌شود. در حـالیکه اثر کاتیون ها و آنیون ها و مواد معدنی در سایر چشمه‌ها که فاقد گاز مزبور هستند هنوز از نظر علمی مورد بحث است بنا بر این با استناد به عصاره کنگـره‌های تشکیل شده اثر گاز SH۲ در بدن ثابت شده و بطور خلاصــه به این ترتیب است که گاز SH۲ پس از حــدود ۴۰ ثانیه یعنی کمتر از یک دقیقه به مقدار زیاد در پوست بدن انسان جذب مـی شود و نفوذ می‌کند (مشاهده عینی آن سرخــی خیلی زیاد استفاده کنندگان از چشمه آب معدنی قوتور سوئی است که پس از چند دقیقه در پوست و بدن استفـاده کنندگان مشاهده می گردد)و این به علت نفوذ گاز SH۲ و متعاقب آن باز شدن مویرگ ها و عروق زیر پوست مــی باشد که در اصطلاح پزشکی آن را گشادگــی رگ هــا (Vasodilation)می گویند در اثر این عمـل پر خونی زیاد در زیر پوست ایجاد شده ودر اطراف مفصل ها از جمله مفصل های ستون فقرات زانو شانه‌ها خــون بشدت جریان پیدا نموده و بطور خلاصه اثر درمانی خود را به علت جریان شدید خون در این نواحی که قبلا کم بوده ایجـاد می نماید و نهایتا در مفصــل ها ایجاد کم دردی و یا بی دردی می‌کند. این خلاصــه‌ای از اثر اولیه گـاز SH۲ است که این گـاز پس از نفوذ در پوست در سلول های ایمنی مسئول دفاع بدن اثر گذاشته و در سیستم ایمنی بدن که وظــایف آن به عهــده گلبول های سفید است دخــــالت نموده و نهایتاً پس از استفاده هــای متعـدد از آب گــازداربه مدت سه هفته سیستم ایمنی نیز تغییراتی حاصــل نمـوده و این خــود باعث بهبودی بعضی از اشکــال رماتیسمی می‌شود .







چشمه آبگرم ايلاندو در فاصـله ۱۱ کيلــــومتری جنوب مشكين شهــر از زمين می جـــوشد. آب چشمه ايلاندو از نوع آب های معدنی كلروسولفاته بيكربناته كلسيك گــازدار و گرم است. به خاطر دمای بالای آب، تسكين دهنده دردهــای عمـومــی بدن و تقويت كننده حـالت عمومی بدن و نيز تمدد اعصــاب است و نيز به موجب داشتن بيكربنات و سولفات می توان از آن برای درمــان بيماری های جلــدي، دردهـای روماتيسمی مزمن، بيماری های تنفسی و گوارشي، بيماری های زنانه استفاده كرد.






چشمه آبگرم شابيل اين چشمه در۲۷ كيلومتری لاهــرود و در چند كيلومتری آبگــرم قوتورسوئی و در پای تپه‌ای واقع شده است. دمای آب در مظهــر چشمه ۴۸ درجــه سانتی گراد است. ظـــاهر آب زلال، كمی ترش مـزه، بی رنگ و نيز كمــی بودار است. آب اين چشمـه، در رديف آب های معدنی اسيد بيكربنات يا بيكربناته سديك قــرار دارد. به خاطـر وجود مقـــدار زيادی اسيد كربنيك، از آب آن برای درمان بيمــاری هــای حــركــتي، عصــبی (درمان پادرد و كمر درد) استفاده می‌شود.






چشمه آبگرم هرسین چشمه گرماب هرسین در میان چشمه‌های آب گرم از خصوصیات ویژه و فوق العاده‌ای برخوردار است. این چشمه با دمای آب ۴۹-۴۷ درجه سانتیگراد یکی از گرم‌ترین آب‌های معدنی دنیاست. در اواخر حکومت پهلوی در فاصله زمانی سال‌های ۵۰ تا ۵۳ یک گروه آمریکایی به سرپرستی دو مهندس به نام‌های رنکو و مستر جری برای مطالعه ژئومرفولوژی منطقه جهت احداث سد بر روی قسمت ابتدایی رودخانه سیمره که از تلاقی دو رود گاماسیاب و قره سو از طرف غرب و رودهای گزرود و سرشاخه‌های چنار از طرف استان لرستان (شرق) در منطقه مستقر شدند. این گروه دو گمانه یا غار افقی در دو طرف رودخانه سیمره در دامان کوه‌های گله و سفید کوه و نیز یک گمانه عمودی در کف رود سیمره حفر کرده، نمونه‌هایی از بافت خاک تا اعماق زیاد را جهت مطالعه در جعبه‌های لاک و مهر شده قرار داده و از منطقه خارج کردند. حجم و وزن بسیار زیاد این نمونه‌ها باعث شایعات شد. شایعه وجود معادن اورانیوم و بعدها منیزیوم در این مناطق از همان اوان شکل گرفت. ولی در نقشه‌های مربوط به منابع معدنی ایران هیچ ذکری از موضوع نشده و ظاهراً همان مطالعات احداث سد بیشتر به واقعیت نزدیک است. در مورد محل چشمه گرماب زیباترین تعبیر در کتاب فرهنگ فارسی دکتر محمد معین، صفحهٔ ۱۶۶۱ به چشم می‌خورد. «گاماساب از دشت اسدآباد و نهاوند در مقابل کنگاور جاری شده، دهلاقانی کوه را بریده، تشکیل تنگه‌های باریک متعدد در آن می‌دهد. بعد از آنکه رود دیناور ضمیمه آن می‌گردد، از پای کوه بیستون می‌گذرد و قبل از بیستون به جنوب منحرف می‌گردد و از دره‌های کوچکی عبور می‌کند. سپس سیاه آب یا قره سو ـ که از مشرق کرمانشاه می‌گذرد و پل تنگی دارد که در جاده همدان به کرمانشاه واقع شده ـ بدان ملحق می‌شود. پس از آن از تنگه‌های گله عبور می‌کند. این تنگه‌ها از حیث مناظر طبیعی زیباترین تنگه‌های ایران به شمار می‌رود. این رود (سیمره) در تاریخ قدیم به نام «اوکنی» (ou kni) معروف بود...» با توجه به تعبیر زیبای دکتر محمد معین از تنگه بین کوه گله و سفید کوه به عنوان زیباترین تنگه ایران، می‌توان به جرات سهم بالایی از جاذبه و زیبایی آن را مدیون چسمه گرماب الماس زاگرس دانست. متاسفانه علیرغم موارد فوق و صدها سخن ناگفته دیگر این جاذبه منحصر بفرد گردشگری علیرغم وجود پلی باستانی از عهد پیش از اسلام که شاید هنوز شناسایی هم نشده باشد و عرصه‌های بی‌نطیر منابع طبیعی هنوز ناشناخته و مهجور مانده است. همت مسئولین، احداث جاده مناسب، تامین امنیت، تعیین متولی و هماهنگی و تعامل بین دوایر دولتی می‌تواند این گوهر بی‌بدیل غرب کشور را در دسترس علاقمندان قرار دهد.


                                                                                               چشمه آبگرم هرسین





چشمه آب گرم خورگو این چشمه‌ها که تعداد آنها سه چشمه است. از طریق فرعی منشعب از جاده بندرعباس – سیرجان – قابل دسترسی اند. از دوراهی جاده بندرعباس – سیرجان تا مظهر چشمه اول در حدود ۲۸ کیلومتر فاصله است. آی چشمه اول از شکاف سنگ های آهکی مارانی خارج و وارد رودخانه خورگو می‌شود. آب این چشمه در ردیف آبهای سولفات کلسیم همراه با منیزیم و کلرور سدیم ولرم است .تعداد چشمه‌های آب گرم این منطقه سه چشمه است که خصوصیات واحدی دارند. چشمه دوم خورگو در یک کیلومتری شرق چشمه اول از شکاف سنگهای آهکی مارنی به صورت جوشان از زمین می جوشد. در نزدیکی مظهر چشمه، حوضچه‌ای به شکل دایره، و به قطر ۳ متر بنا شده است. از اب این چشمه برای استحمام استفاده می‌شود و در ردیف آبهای گوگردی با کاتیون ها و آنیونهای مختلف گروم است. دسترسی به چشمه سوم نیز از طریق جاده فرعی منشعب از جاده بندرعباس – سیرجان امکان‌پذیر است .از بندرعباس تا دوراهی خورگو ۳۰ کیلومتر و از دوراهی تا مظهر چشمه در حدود ۲۰ کیلومتر فاصله است. در کنار مظهر چشمه حوضچه‌ای جهت استحمام وجود دارد و اب چشمه در ردیف آب های گوگردی با کاتیون ها و انیون های مختلف گروم است .




چشمه آبگرم سرخان این چشمه در مسیر جاده فرعی خورگو- سرخان منشعب از جاده بندرعباس – سیرجان قرار دارد. فاصله چشمه تا روستای سرخان در حدود یک کیلومتر است. عامل تشکیل چشمه تکنونیک صفحه‌ای است و آب آن از شکاف سنگ های شیلی از زمین خارج می‌شود. آب این چشمه در ردیف آبهای گوگردی با کاتیون و آنیون های مختلف گرم است .

چشمه‌های آبگرم لاریجان درفاصله ده كيلومتری لار چشمه‌های آب گرم لاريجان واقع شده‌اند. در مظهر اين آب گرم حمام‌هايی با خزينه‌هايی كوچك احداث شده‌اند و مردم مي‌توانند برای استفاده از آب گرم، اتاق هم اجاره كنند.


آبگرم لاریجان

آبگرم لاریجان

آبگرم لاریجان


آبگرم لاریجان

آبگرم لاریجان

آبفشانها آبفشانها چشمه‌های آبگرمی هستند كه از آنها، در فواصل زمـانی معين، آب داغ همراه با بخــار آب فــوران می كند. آبفشانها بيشتر در مناطقی، كه به تازگـی فعاليت آتشفشانی داشته‌اند ديده مــی شود واز جمــله اين مناطق می توان نواحـی آتشفشانی ايسلند، ايتاليا و نيوزلاند را نام برد. دمای آب آبفشانها در نواحـی مختلف از ۸۰ تا ۱۰۰ درجه سانتيگراد متفاوت است وارتفاع فـوران آب وبخار گـاهی به ۵۰ متر نيز ميرسد مثلاً ٌ ارتفـــاع آبفشان گيانت واقع در پارك ملی يلواستون آمريكا بالغ بر ۴۰ متر و دمای آب آن ۸/۹۴ درجه سانتيگراد است. مدت زمان فوران نيز در آبفشانها مختلف است. مثلاٌ مدت فـوران آبفشان معروف ايسلند كه ارتفاع فوران آن به ۳۰ متر می‌رسد حـدود ۱۰ دقيقه است واين فوران به فاصله زمـانی ۲۴ تا ۳۰ ساعت تكرار می‌شود. در همين آبفشان، قطر دهانه‌ای كه از آن آب خـارج می‌شود حـدود ۳ مترواطراف آن رارسوبات آبفشان فرا گرفته است و در قسمت بالايی آبفشـــان حوضــه‌ای به قطــر ۱۸ و به عمـق ۲ متر تشكيل شده كه پر از آب داغ است. دمــای آب در سطح اين حـــوض ۸۰ تا ۸۲ در دهــــانه آبفشان در عمق ۶ متری از سطح حوضه، حــدود ۲۰ درجه سانتيگراد است . نحوه عملكرد آبفشانها بدین ترتيب است كه در اعماق زمين، مجاری و منافذ از آب پرمی‌شود ودمای اين آبها، حدود نقطه جــــوش آب در تحت فشار موجود است. هنگامی كه فشار بخار به حد معينی می رســـد، آب از طريق منافذ به بالا حركت میكند ودر نتيجه فشار كاهش می يابد. كاهش فشـــار، باعث تبخير مقدار زيادی آب مـی شود ودر نتيجه فشار حاصله بخـــار به همــراه آب داغ به بيرون فـــوران می كند وبدين ترتيب اين چرخــــه مرتبا ٌ تكـــرار می‌شود .آب داغ آبفشانها، محتـــوی مقدار زيادی مواد مختلف است كه قسمت اعظم آن را سيليس تشكيل می دهد. بدين ترتيب هميشه در اطــــراف آبفشــان، مقدار زيادی رسوبات كانی ديده می‌شود وكانيهائی را كه بدين ترتيب تشكيل می‌شود به نام گایسريت می خوانند .

تهیه کننده :امین فرمهینی فراهانی