پروتون
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
پروتون از ذرات بنیادی اتم است. پروتون دارای بارالکتریکی مثبت (+p) هست و با نوترون هسته اتم را تشکیل میدهد وسبب جرم اتم هستند. اتمهای هر عنصر مقدار مخصوصی پروتون دارند و هر عنصری توسط تعداد پروتونهایش (عدد اتمی) شناسایی میشود. از هیدروژن (۱ پروتون) تا کلسیم (۲۰ پروتون) تعداد پروتون و نوترون یکسان هست وبعد از آن تعداد نوترونها بیشتر میشود. جرم مطلق 10-27 * 1.67252 کیلوگرم و جرم نسبی آن 1,0072763 است.
اگر یک یا چند الکترون از یک اتم خنثی جدا شود، باقی مانده که یون (از واژه یونانی به معنی رفتن) نامیده میشود، دارای باری مساوی با مجموع بار الکترونهای جداشده از آن اتم، ولی با علامت مخالف، خواهد بود. وقتی که سبکترین اتمها یعنی هیدروژن، تنها الکترونش را از دست میدهد، یون تولید شده یک ذره بنیادی است که پروتون (از واژه یونانی به معنی نخستین) نام دارد. جرم پرتون 1836 برابر جرم الکترون و بار مثبت آن از لحاظ بزرگی برابر با بار منفی الکترون است. دریک لوله تخلیه الکتریکی، اشعه کاتدی بر اثر برخورد با اتمهای گاز درون لوله، الکترونهای آنها را جدا کرده، یونهایی با بار مثبت ایجاد میکنند. این یونها به علت مثیت بودن در جهتی خلاف جهت حرکت اشعه کاتدی (که بار منفی دارند) حرکت میکنند، یعنی از قطب مثبت دور و به قطب منفی نزدیک میشوند. بسیاری از این یونها با جذب الکترون (از اشعه کاتدی) مجدداً به اتمهای خنثی تبدیل میشوند. ولی بعضی از آنها به کاتد میرسند و اگر کاتد سوراخی داشته باشد، از آن عبور میکنند. این جریان یونهای مثبت که اشعه مثبت یا اشعه کانالی نامیده میشوند، نخستین بار توسط یوجین گلدشتاین در 1886 مشاهده شد.
انحراف اشعه مثبت در میدان الکتریکی و مغناطیسی توسط ویلهم وین (1898) و جی.جی. تامسون (1906) مورد مطالعه قرار گرفت و مقادیر e/m برای یونهای مثبت، که این اشعه را تشکیل میدهند، معین شد.
یونهای تشکیل دهنده این اشعه همیشه یکسان نبوده، بلکه به نوع گاز درون لوله تخلیه بستگی دارند.
مقدار e/m رای یک بار مثبت به بار یون (که متناسب است با تعداد الکترونهایی که اتم برای تشکیل یون از دست میدهد) و به جرم یون مورد مطالعه بستگی دارد. برای یونهایی که بار مساوی دارند، هنگامی که جرم یون نسبتاً کوچک است، مقدار e/m نسبتاً بزرگ است. e/m برای آنها بزرگترین مقدار مشاهده شده برای یونهای مثبت است. این یونها که همان پروتونها هستند، کمترین جرم مشاهده شده برای یک یون مثبت را دارند. چون بار مثبت پروتون برابر یک واحد بار مثبت است، پس جرم پروتون را میتوان از مقدار e/m آن محاسبه کرد.