احمد شاملو

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

 در بی‌طرفی این مقاله اختلاف نظر وجود دارد.
لطفاً به گفتگوهای صفحهٔ بحث مراجعه کنید.


احمد شاملو (زاده ۲۱ آذر، ۱۳۰۴ در تهران - درگذشته ۲ مرداد ۱۳۷۹ دهکده فردیس کرج) شاعر، نویسنده، فرهنگ‌نویس, اديب و مترجم ایرانی است. آرامگاه او در امامزاده طاهر کرج واقع است. تخلص او در شعر الف. بامداد و الف. صبح بود.

شهرت اصلی شاملو به خاطر شعر های اوست که شامل اشعار نو و برخی قالب‌های کهن نظیر قصیده[نیاز به ذکر منبع] و نیز ترانه‌های عامیانه است. شاملو تحت تأثیر نیما یوشیج، به شعر نو روی می‌آورد و به صورت پیشرو سبک جدیدی در شعر معاصر فارسی ایجاد می کند. او را پدید آورنده شعر سپید (یا شعر آزاد) در ادبیات فارسی دانسته[نیاز به ذکر منبع] و برخی چون «حسن روشان» از این سبک با عنوان شعر شاملویی یاد کرده‌اند.[1]

شاملو به جمع آوری فرهنگ عوام، مطالعه و تصحیح غزل های حافظ، مطالعه و ترجمه هایکو های ژاپنی و کار بر روی نگارش و زبان فارسی همت گماشت[نیاز به ذکر منبع]. آثار وی به زبان‌های سوئدی، انگلیسی، ژاپنی و فرانسوی ترجمه شده‌است.

فهرست مندرجات

[ویرایش] زندگی و فعالیت ها

[ویرایش] تولد و سال های پیش از جوانی

احمد شاملو در ۲۱ آذر ۱۳۰۴ در خانه شماره ۱۳۴ خیابان صفی علیشاه تهران متولد شد. پدرش حیدر نام داشت و مادرش کوکب عراقی. دوره کودکی را به خاطر شغل پدر که افسر ارتش بود و هرچند وقت را در جايی به ماءموريت می‌رفت، در شهرهايی چون رشت و سميرم و اصفهان و آباده و شيراز گذراند. دوران دبستان را در شهرهای خاش و زاهدان و مشهد گذراند و از همان دوران اقدام به گردآوری مواد فرهنگ عوام کرد.[2]

دوره دبیرستان را در بیرجند و مشهد و تهران گذراند و سال سوم را در دبیرستان ایرانشهر تهران می گذراند که به شوق تحصیل دستور زبان آلمانی به سال اول دبیرستان صنعتی رفت.[3]

در اوایل دهه ۲۰ شمسی پدر او را برای سر و سامان دادن به تشکیلات از هم پاشیده ژاندرمری به گرگان و ترکمن صحرا می فرستند و شاملو هم ناچارا در گرگان در کلاس سوم دبیرستان ادامه تحصیل می دهد. در آن ایام او در فعالیت های سیاسی شمال کشور شرکت می کند و بعدها در تهران دستگیر می شود و به زندان شوروی در رشت منتقل می شود. پس از آزادی از زندان با خانواده به رضائیه می رود و کلاس چهارم دبیرستان را آغاز می کند. در همین سال هاست که پیشه وری و جبهه دموکرات آذربایجان به قدرت می رسند و به خانه آن ها می ریزند و او و پدرش را دو ساعت جلوی جوخه آتش نگاه می دارند تا از مقامات بالا کسب تکلیف کنند. نهایتا از این مخمصه هم در می روند و احمد به تهران باز می گردد و برای همیشه ترک تحصیل می کند.[4]

[ویرایش] ازدواج و اولین اشعار

در 1326 شاملو که بیست و دو سال دارد برای اولین بار ازدواج می کند. هر چهار کودک او, سیاوش, سامان, سیروس و ساقی حاصل این ازدواج هستند. در همین سال اولین مجموعه اشعار او با نام "آهنگ های فراموش شده" به چاپ می رسد و همزمان کار در نشریاتی مثل "هفته نو" را آغاز می کند.[5]

در سال 1330 او شعر بلند "23" و مجموعه اشعار "قطع نامه" را به چاپ می رساند. در سال 1331 به مدت حدود دو سال مشاورت فرهنگی سفارت مجارستان را به عهده دارد. در سال 1332 مجموعه اشعار "آهن ها و احساس" زیر چاپ می رود که توسط پلیس شاه در چاپخانه سوزانده می شود. تا امروز نیز نسخه کاملی از این کتاب به چاپ نرسیده است. شاملو در این سال ها اولین ترجمه هایش را نیز به انجام می رساند. این شامل ترجمه "طلا در لجن" اثر زیگموند موریتس است.[6]

در سال 1332 با یورش ماموران به خانه او تمام یادداشت های کتاب کوچه نابود می شود اما خود شاملو موفق به فرار می شود. پس از چند روز فرار از دست ماموران در چاپخانه روزنامه اطلاعات دستگیر می شود و به عنوان زندانی سیاسی به زندان موقت شهربانی و زندان قصر می رود. در زندان علاوه بر شعر به نوشتن دستور زبان فارسی مشغول است. پس از قریب یک سال در 1334 آزاد می شود.[7]

[ویرایش] انتشار هوای تازه و آغاز فعالیت های سینمایی

در سال 1336 مجموعه اشعار "هوای تازه" را منتشر می کند. این مجموعه حاوی سبک نویی است و بعضی از معروف ترین اشعار شاملو همچون "پریا" و "دخترای ننه دریا" در آن هستند. در همین سال برای اولین بار به کار روی اشعار حافظ, خیام و بابا طاهر نیز روی می آورد. در ضمن برای دومین بار ازدواج می کند. این بار با طوبی حائری. شاملو در این سال پدر خود را از دست می دهد.[8]

در سال 1338 شاملو به اقدام جدیدی یعنی تهیه قصه "خروس زری پیرهن پری" برای کودکان دست می زند. در همان سال به تهیه فیلم مستند "سیستان و بلوچستان" برای شرکت ایتال کونسولت می پردازد. این آغاز فعالیت سینمایی جنجال آفرین احمد شاملو است. او بخصوص در نوشتن فیلمنامه و دیالوگ نویسی فعال است. در سال های پس از آن و بخصوص با عروج شاملو به عنوان شاعری معروف, منتقدان مختلف حضور سینمایی او را کمرنگ دانسته اند. خود او می گفت: "شما را به خدا اسم شان را فیلم نگذارید." و بعضی شعر معروف او "غم نان اگر بگذارد" را به این تعبیر می دانند که فعالیت های سینمایی او صرفا برای امرار معاش بوده است.[نیاز به ذکر منبع]

در سال 1340 شاملو از طوبی حائری نیز جدا می شود. او همه چیز و از جمله برگه های کتاب کوچه را رها می کند.[9]

[ویرایش] آشنایی و ازدواج با آیدا سرکیسیان

شاملو در 14 فروردین 1341 با آیدا سرکیسیان آشنا می شود. این آشنایی تاثیر بسیاری بر زندگی او دارد, زیرا او بعدها با آیدا ازدواج می کند و تا آخر عمر در کنار او زندگی می کند. آیدا علاوه بر اینکه همکار شاملو, بخصوص در تهیه کتاب کوچه بوده است, منبع الهام بسیاری از شعرهای اوست. نهایتا ایندو در فروردین 1343 ازدواج می کنند و در ده شیرگاه (مازندران, ایران) اقامت می گزینند. شاملو در همین سال مجموعه اشعاری به نام "آیدا در آینه و لحظه ها و همیشه" منتشر می کند و سال بعد نیز مجموعه ای به نام "آیدا:درخت و خنجر و خاطره!" بیرون می آید و در ضمن برای بار سوم کار تحقیق و گردآوری کتاب کوچه آغاز می شود.[10]

در سال 1346 شاملو سردبیری قسمت ادبی و فرهنگی هفته نامه خوشه را به عهده می گیرد. همکاری او با نشریه خوشه تا سال 1348 که نشریه به دستور ساواک تعطیل می شود, ادامه دارد. در این سال او به عضویت کانون نویسندگان ایران نیز در می آید. شاملو در ضمن به دعوت دانشجویان در کرمانشاه شب شعر می گذارد و در دانشگاه شیراز سخنرانی می کند. در سال 47 او کار روی غزلیات حافظ و تاریخ دوره حافظ را آغاز میکند. نتیجه این تحقیقات بعدها به انتشار دیوان جنجالی حافظ به تدوین او منتشر می شود.[نیاز به ذکر منبع]

در اسفند 1350 شاملو مادر خود را نیز از دست می دهد.[11]

[ویرایش] سفرهای خارجی

شاملو در دهه 1350 نیز به فعالیت های گسترده شعر, نویسندگی, روزنامه نگاری (از جمله همکاری با کیهان فرهنگی و آینده گان), ترجمه, سینمایی (از جمله تهیه گفتار برای چند فیلم مستند به دعوت وزارت فرهنگ و هنر) و شعرخوانی خود (از جمله در انجمن فرهنگی کوته و انجمن ایران و امریکا) ادامه می دهد. در ضمن سه ترم به تدریس "مطالعه آزمایشگاهی زبان فارسی" در دانشگاه صنعتی مشغول می شود. در 1351 به علت معالجه آرتروز شدید گردن به پاریس سفر می کند تا زیر عمل جراحی گردن قرار گیرد. سال بعد, 1352, مجموعه اشعار "ابراهیم در آتش" را به چاپ می رساند.[12]

در 1354 دانشگاه رم از او دعوت می کند تا در کنگره نظامی گنجوی شرکت کند و از همین رو عازم ایتالیا می شود. سال بعد انجمن قلم و دانشگاه پرینستون از او برای سخنرانی و شعرخوانی دعوت می کنند و از همین رو عازم ایالات متحده می شود. در این سفر او به سخنرانی و شعرخوانی در بوستون و برکلی می پردازد و پیشنهاد دانشگاه کلمبیای نیویورک برای تدوین کتاب کوچه را نمی پذیرد. در ضمن با شاعران و نویسندگان مشهور جهان همچون یاشار کمال, آدونیس, البیاتی و وزنیسینسکی از نزدیک دیدار می کند. این سفر سه ماه به طول می کشد و شاملو سپس به ایران باز می گردد.[13]

هنوز چند ماه نگذشته که او دوباره به عنوان اعتراض به سیاست های دولت ایران, کشور را ترک می کند و به امریکا سفر می کند و یک سالی در آنجا زندگی می کند و در این مدت در دانشگاه های مختلفی سخنرانی می کند. در سال 57 او از آمریکا به انگلستان می رود و در آنجا مدتی سردبیری هفته نامه "ایرانشهر" در لندن را به عهده می گیرد.[14]

[ویرایش] انقلاب و بازگشت به ایران

با وقوع انقلاب ایران و سقوط رژیم شاهنشاهی, شاملو تنها چند هفته پس از انقلاب به ایران باز می گردد. در همین سال انتشارات مازیار اولین جلد کتاب کوچه را در قطع وزیری منتشر می کند. شاملو در ضمن به عضویت هیات دبیران کانون نویسندگان ایران در می آید و به سرعت به کار در مجلات و روزنامه های مختلف نیز مشغول می شود. او در 1358 سردبیری مجله هفتگی معروف "کتاب جمعه" را آغاز می کند. این مجله پس از انتشار کمتر از چهل شماره به دستور دولت تازه سرکار آمده خمینی تعطیل می شود. از جمله آثار مهم شاملو که در کتاب جمعه به چاپ می رسند, ترجمه شهریار کوچولو اثر آنتوان دوسنت اگزوپه ری است. این کتاب قبلا توسط محمد قاضی ترجمه شده اما شاملو ترجمه خاصی از آن ارائه می دهد که به زودی دوست و دشمنان زیادی پیدا می کند. مدت ها بعد ابوالحسن نجفی (که خود کتاب را دوباره ترجمه می کند) به ترجمه شاملو از این کتاب حمله می کند و ادعا می کند که شاملو اصولا مترجم خوبی نیست.[نیاز به ذکر منبع]

شاملو در این سال ها مجموعه اشعار سیاسی خود را با صدای خود می خواند و به صورت مجموعه کتاب و نوار کاست "کاشفان فروتن شوکران" منتشر می کند. از جمله اشعار این مجموعه "مرگ وارطان" است که شاملو اشاره می کند تنها برای فرار از اداره سانسور "مرگ نازلی" نام گرفته بوده است و در واقع برای بزرگداشت وارطان سالاخانیان, مبارز کمونیست ایرانی, بوده است.[نیاز به ذکر منبع]

الگو:بخش-ناقص

[ویرایش] انتقادات

برخی از معاصران در دوران حیات شاملو او را علناً و مستقیماً دربارهٔ نظراتی که در سخنرانی‌ای در دانشگاه برکلی در مورد فردوسی و تاریخ ایران و همچنین در مورد موسیقی سنتی ایرانی بیان کرده بود، مورد انتقاد قرار دادند[15]*. فریدون مشیری و اخوان ثالث از این دست بودند.

اظهار نظر شاملو درباره تاریخ ایران پیشاپیش در کتاب جمعه ، در پانویس نوشتاری که قدسی قاضی نور درخصوص حذف مطالبی از کتاب های درسی پس از انقلاب به رشته تحریر درآورده بود، به چاپ رسیده بود لیکن اعتراض علیه اظهارات وی بعد از سخنرانی در دانشگاه برکلی نمایان شد. شاملو این سخنرانی را در نقد روش حرکت و نگاه در روشنفکری ایران با مطرح کردن سوالی، ارایه کرده است.[نیاز به ذکر منبع]


[ویرایش] کتابشناسی

[ویرایش] دفتر‌های شعر

[ویرایش] ترجمه

  • زنگار(خزه) نوشتهٔ هربرت لوپوریه
  • پابرهنه‌ها نوشتهٔ زاهاریا استانکو
  • مرگ کسب و کار من است نوشتهٔ روبر مرل
  • دن آرام نوشتهٔ میخائیل شولوخف
  • شازده کوچولو نوشتهٔ آنتوان دو سنت‌اگزوپری
  • دست به دست نوشتهٔ ویکتور آلبا
  • پسران مردی که قلبش از سنگ بود نوشتهٔ موریوکایی
  • بگذار سخن بگویم نوشتهٔ دومیتیلا چونگارا و موئما ویئزر
  • برزخ نوشتهٔ ژان روورزی
  • قصه‌های بابام نوشتهٔ ارسکین کالدول

[ویرایش] تحقیق، تصحیح و بازسرایی شعر

  • حافظ شیراز
  • هایکو، شعر ژاپنی


[ویرایش] مجموعهٔ کتاب کوچه

مجموعه‌ٔ کتاب کوچه واژه‌نامه‌ای است از ضرب‌المثل‌ها، تکیه‌کلام‌ها، خرافه‌ها و اصطلاحات زبان عامیانه‌ٔ مردم ایران. چاپ مجلدات این مجموعه هنوز به پایان نرسیده است.[16]

[ویرایش] آثار درباره شاملو

  • شعر زمان ما، محمد حقوقی، انتشارات نگاه
  • یک هفته با شاملو
  • ادیسه بامداد
  • امیرزاده کاشی‌ها احمد شاملو, نوشته دکتر پروین سلاجقه
  • از رودکی تا شاملو, انتشارات آوای دانش
  • بامداد همیشه, یادنامه احمد شاملو
  • دستان سخنگوی شاملو نوشته پوران فرخزاد
  • فیلم Ahmad Shamlou: Master Poet of Liberty ساخته مسلم منصوری (1999)

[ویرایش] جوایز و افتخارات

  • جایزه استیگ داگرمن
  • جایزه Free Expression

[ویرایش] پانویس

  1. ^  نگاه کنید به کتاب موسیقی شعر شاملویی نوشته حسن روشان، انتشارات سخن‌گستر
  2. ^  نگاه کنید به شاملو, آیدا, سالشمار زندگی احمد شاملو, دفتر هنر، چاپ امریکا
  3. ^ ، همان
  4. ^ , همان
  5. ^ , همان
  6. ^ , همان
  7. ^ , همان
  8. ^ , همان
  9. ^ , همان
  10. ^ , همان
  11. ^ , همان
  12. ^ , همان
  13. ^ , همان
  14. ^ ‏مجلهٔ اینترنتی پیک‌نت
  15. ^ ‏انتشار کتاب کوچه ادامه می‌یابد

[ویرایش] منابع

  • سیروس شمیسا، سبك شناسی شعر، فردوس، 1373
  • گاهشمار زندگی احمد شاملو, نوشته آیدا شاملو

[ویرایش] جستارهای وابسته

[ویرایش] وبگاه‌های رسمی

[ویرایش] پیوند به بیرون




مجموعه اشعار احمد شاملو
آهن‌ها و احساس  • بیست و سه  • قطع‌نامه  • هوای تازه 
باغ آینه  • لحظه‌ها و همیشه  • آیدا در آینه  • آیدا، درخت و خنجر و خاطره  • ققنوس در باران  • مرثیه‌های خاک  •شکفتن در مه  • ابراهیم در آتش  • دشنه در دیس  • ترانه‌های کوچک غربت 
مدایح بی‌صله  • در آستانه  • حدیث بی‌قراری ماهان