لکی
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
گویش لکی در میان مردمان ساکن در جنوب نواحی کردنشین ایران (در قسمتهایی از کرمانشاه و ایلام) و نواحی سردسیر شمال و شمال غربی استان لرستان رایج است و هم اکنون انبوهی از مردمان این مناطق بدان تکلم میکنند. لک زبانان از نظر قومیت لر محسوب میشوند، و با دیگر شاخه های قوم لر به جز از ناحیه زبان هیچ تفاوتی دیگری ندارند. حوزه گسترش گویش لکی به ترتیب از شمال شرق به شمال غرب عبارتاند از :
۱- بخش چقلوندی یا هرو در شمال شرق،زاغه و بخشهایی از شهرستان بروجرد. بیشتر لک زبانان بروجرد در بخش سیلاخور(منطقه چالان چوالان)هستند.
۲- شهرستان سلسله یا الشتر در شمال
۳- شهرستان دلفان یا نورآباد در شمال غرب
۴- مناطق شمال و شمال غربی شهرستان کوهدشت و نواحی شمالی بخش چگنی
۵-بخشهايي از شهرستان شيروان چرداول-دره شهر و آبدانان.
۶- در کردستان عراق(جنوب کردستان) تعداد گویشوران لک بیشتر از ایران است.
۷- شهرهای صحنه،کنگاور،سنقرودینوردر استان کرمانشاه و بخشهایی از تویسرکان، نهاوندواسدآباد در استان همدان.
گویش لکی با گویشهای جنوبی زبان کردی به ویژه گویشهای سورانی و گورانی نزدیکی دارد و از دیدگاه زبانشناختی لکی حلقه میانی زبانهای کردیتبار و فارسیتبار به شمار میآید. زبان کردی و شاخههای متعدد آن از دیدگاه تحولات تاریخی زبانها و لهجههای ایرانی جزو زبانهای "شمال غربی" ایران محسوب میگردند. البته برخی ادعا کرده اند که زبان لکی عضوی خارج از زبان کردی و لری میباشد. درتاریخهای گذشتگان از جمله تاریخ گزیده نوشته حمدالله مستوفی از الشتر به عنوان یکی از ایالات بزرگ کردستان یاد شده است.
یکی از ویژگیهای گویش لکی، دارا بودن آثار نوشتاری است. برخی از این آثار متعلق به فرقه یارسان (اهل حق) میباشد. گروهی از تیرههای لک دلفان پیرو کیش یارسان میباشند. گویش لکی از لحاظ ساختار زبانی و اشتراکات واژگانی از گویشهای لری کاملاً متمایز است. این گویش با توجه به دگرگونیهای آوایی زبانهای ایرانی در دوره باستان و میانه پیوندگاه گویشهای ایرانی "شمال غربی" و جنوب غربی را تشکیل میدهد. در حالیکه زبان لری و شاخههای آن جزو زبانهای ایرانی "جنوب غربی" (فارسیتبار) شمرده میشوند.از ویژگیهای لکی، داشتن فرهنگ غنی مکتوب است. برخی آثار سرایندگان لک در تذکره به همت مرحوم اسفندیار خان غضنفری تحت عنوان "گلزار ادب لرستان" گردآوری شده است. این تذکره با لری پیوندی ندارد. از دیگر آثار مکتوب میتوان به سرودههای اهل حق نظیر: کلام خان الماس، نامه سرانجام، هفتوانه اشاره کرد. دیگر اثر مشهور شاهنامه لکی است که اخیرا انتشارات اساطیر آن را منتشر کرده است و...
(دادهها از سازمان میراث فرهنگی لرستان)
[ویرایش] گستره پیشین
بنا به گفته برخی از مردم منطقه، زبان لکی در طول تاریخ وسعتی به مراتب بیشتر از امروزه را شامل میشده است، اما تا قبل از براندازی نظم تاریخی لرستان در زمان رضاشاه پهلوی تقریباً تمام طوایف لر کوچک (غیر از چند طایفه در خرم آباد، پلدختر و اندیمشک که به گویشهای لری خرم آبادی، پاپیونه و غیره... صحبت میکنند (که هرکدام از این گویشها نیز به نوبه خود واژگان لکی دارند) به لکی تکلم میکرده اند.