مهندسی ژئوماتیک (نقشه برداری)
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
ژئومتيكس چيست؟
ژئومتيكس علم جمعآوري، تحليل و تفسير دادهها، بويژه دادههاي مربوط به سطح زمين و همچنين مدلسازي، تحليل و مديريت داده هاي زمين مرجع است. بطور كلي ژئومتيكس علم و تكنولوژي مربوط به ويژگي و ساختار دادههاي مكاني، روشهاي بدست آوري، سازماندهي، طبقهبندي، بررسي كيفيت، تحليل، مديريت، نمايش و همچنين نياز ساختاري براي استفاده از اين اطلاعات ميباشد.ژئومتيكس با طيف وسيعي از علوم مرتبط است كه هركدام براي ارائه تصويري از جهان فيزيكي مي تواند مورد استفاده قرار گيرد. اين علوم عبارتاند از:
- سنجش از راه دور
- فتوگرامتري
- نقشه برداري
- سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي
- سيستم تعيين موقعيت جهاني
ژئومتيكس از جمله علومي است كه كاربردهاي زيادي در علوم مختلف از قبيل موارد زير دارد:
- محيط زيست
- مديريت منابع زميني
- آمايش سرزمين
- نظارت بر منابع طبيعي
- توسعه پايدار
- مديريت سواحل
- برنامه ريزي شهري
نقشه برداری در ایران:
ایرانیان باستان نقش برجستهای در پایه گذاری علم نقشه برداری داشته اند. اکتشافات دریایی که از زمان گذشته انجام گرفته است موید این مطلب است. در ایران باستان میتوانستند عرض جغرافیایی را تعیین کنند ولی تعیین طول جغرافیایی با دشواری بسیار همراه بوده است .آنها برای مسافرتهای خود نیاز به نقشه داشتند و نقشه هایی نیز بدون توجه به فواصل رسم می شده است .تعیین موقعیت در روی زمین و فراهم آوردن هر گونه نقشه در جهان باستان نیز نیاز به در دست داشتن ابزارها و بهره وری ا ز قواعدی داشته است .مصریان روشهایی برای اندازه گیری ارتفاع بین دو نقطه و تعیین فاصله افقی آندو داشتهاند طناب، ترازو گونیا از ابزارهای نخستین نقشه برداری بودهاند و کم کم تراز و خط کش و پرگار به آن افزوده گشت. دانشمندان ایرانی به کمک استرلاب عرض جغرافیایی و با استفاده از ساعت آبی طول جغرافیایی را در هر نقطه از مرز اندازه گیری میکردند. ابوریحان بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی در زمینههای گوناگون اندازه گیری نجومی ،و فواصل بین شهرها ،مطالعات بسیار ارزندهای انجام داده است نقشه برداران قدیم برای تعیین امتداد، فاصله و زاویه وسایلی ساخته بودند که نخستین آنها ریسمان بود و همچنین برای تعیین تراز افقی تراز هایی ساخته بودند و این تراز در طول تاریخ فرمهای گوناگونی به خود گرفته است. کهنترین آن تراز آبی بوده است که نوع تکامل یافته تر آن همان شیلنگ تراز است که بناهای امروزی از آن استفاده میکنند.
جايگاه مهندسي نقشهبرداري و ژئوماتيك در توليد نقشه، اطلاعات مكاني و ارائه خدمات اطلاعاتي:
در جهان كنوني، كشور ما به عنوان كشوري در حال توسعه بايستي از طريق تمركز با مزاياي منابع فراصنعتي مانند: «نوآوريهاي صنعتي»، «مهارت نيروي كار»، «ايجاد زيرساختار اطلاعات» تجارتهاي موفقي را تجربه نمايد و ضمن ايجاد اشتغال مفيد، بتواند به اهداف توسعه پايدار دست يابد. در شرايط كنوني كه عصر اطلاعات محسوب ميشود، اتخاذ استراتژي پيشتازي در زمينههاي اطلاعات و ارتباطات از طريق ايجاد شرايط مناسب براي سرمايهگذاران براي زيرساختارهاي اطلاعاتي و ارتباطاتي و فراهمنمودن زمينههاي لازم براي تجارت الكترونيكي، دولت الكترونيكي، ايران رقومي و ... ميتواند ما را در نيل به توسعه پايدار ياري نمايد. از آنجا كه به بياني 70درصد اطلاعات به نحوي با مكان ارتباط دارند، بنابراين مهندسي نقشهبرداري و ژئوماتيك به عنوان رشتهاي كه از ديرباز در زمينه «توليد»، پردازش»، «نگهداري» و «ارائه اطلاعات مكاني» فعاليت نموده است، در شرايط كنوني از اهميت ويژهاي برخوردار است.
دستاندركاران علوم مهندسي نقشهبرداري بايستي با توجه به وضعيت كنوني با بهرهگيري مناسب از امكانات، تجارب و متخصصان، ضمن بازنگري در فعاليتهاي سنتي خود، نقشي مؤثر در توسعه كشور ايفا نمايند. ايفاي صحيح اين نقش علاوه بر نيل به اهداف ملي، موجب توسعه و گسترش علوم مهندسي نقشهبرداري و ژئوماتيك در كشور ميشود.
به منظور دستيابي به موارد ياد شده تلاشي همگاني توسط تمامي دستاندركاران علوم مهندسي نقشهبرداري و ژئوماتيك از قبيل «سازمان و دستگاههاي توليدكننده نقشه و اطلاعات مكاني»، «بخش خصوصي»، «دانشگاهها و مراكز آموزشي» و «تشكلهاي حرفهاي و علمي» ضروري است.
اقداماتي كه در زمينه ايفاي اين نقش بايستي انجام پذيرد، عبارتاند از:
- توليد اطلاعات مكاني با حجمي متناسب با تقاضاها كه دائماً در حال افزايش است.
- تسريع در پردازش و بهرهگيري از روشهاي نيمه اتوماتيك و اتوماتيك و ايجاد سهولت در اين پردازشها، به نحوي كه افرادي با تخصصهاي كمتر و حتي تخصصهاي ديگر قادر به انجام آن باشند.
- ايجاد روشهاي جديد نگهداري دادههاي داراي حجم بالا، به نحوي كه علاوه بر حفظ دادهها، اطلاعات با سرعت لازم قابل دسترسي باشند.
- ارائه اطلاعات مكاني به فرمتها و اشكال مختلف و متنوع متناسب با نيازها.
- بهرهگيري از شبكههاي اطلاعرساني www در ارائه خدمات و اطلاعات مكاني.
- ايجاد مكانيزمهاي مناسب تبادل اطلاعات در كشور با حداكثر سهولت.
- تهيه وارائه نرمافزارها و برنامههاي كاربردي به منظور ايجاد سهولت به كارگيري اطلاعات و دادههاي توليد شده.
- بازنگري در شرح خدمات و فعاليتهاي متداول و ايفاي نقش ارائهكننده خدمات اطلاعات مكاني.
- معرفي زمينههاي كاربردي مختلف اطلاعات مكاني و همكاري با متخصصان و مسئولان ساير زمينههاي تخصصي.
- توليد و صدور نرمافزار و خدمات مهندسي نقشهبرداري و ژئوماتي
-
- زیر شاخههای رشته ژئوماتیک:
- تعريف نقشه و نقشه برداري
نقشه عبارت است از تصوير افقی تمام یا قسمتی از عوارض مصنوعي و طبيعي زمين که دارای سیستم مختصات و مقیاس و نقشه برداري فني است که نقشه بردار به کمک آن موقعيت عوارض طبيعي يا مصنوعي رويه زمين را نسبت به هم تعيين نموده و با ترسيم برداشتهاي انجام شده نقشه را تهيه مي کند.
1- نقشه برداري زميني:
تعيين موقعيت نسبي نقاط واقع در سطح زمين و يا نزديک به آن هدف اصلي نقشه برداري است. از اين تعريف ساده چنين استنتاج میشود که هدف، تعيين مختصات نقاط در سه بعد است. البته در بعضي موارد، براي تعيين موقعيت، بعد زمان نيز مورد توجه قرار مي گيرد (سنجش هاي نجومي و نقشه برداري ماهواره اي). مختصات مطلوب مي تواند کارتزين (Z,Y,X) و يا جغرافيايي باشد. معمولاً عمليات نقشه برداري شامل دو مرحله برداشت يا اندازهگيري و محاسبه و ارائه نتايج کار است. در مرحله اندازه گيري، از وسايل و دستگاهها و نيز روش هاي مختلفي استفاده میشود تا داده هاي لازم براي مرحله دوم بدست آيد. در مرحله دوم نيز از روشهاي مختلفي استفاده مي گردد. در تمام روش ها، ابتدا خطاها مورد بررسي قرار گرفته و در صورت قابل قبول بودن سرشکن مي شوند. نتايج کار به صورتهاي آنالوگ (نقشه، مقاطع طولي و عرضي و ...) و يا ديجيتال (جداول، مدلهاي رقومي زمين DGM يا DTM) ارائه مي گردد. انتخاب وسايل و روشهاي مناسب تابع وسعت منطقه، دقت مطلوب و امکانات است.
در نقشه برداري از مناطق کوچک اثر کرويت زمين تقريباً ناچيز است و مي توان زمين را در منطقه کوچکي مسطح در نظر گرفت و به عبارت ديگر سطوح تراز که بر امتداد شاقول عمود هستند موازي هم بوده و در اين صورت امتداد شاقول در نقاط مختلف موازي هم خواهند بود در صورتيکه حقيقتاً با فرض زمين کروي امتداد شاقول در نقاط مختلف موازي نبوده و از مرکز زمين مي گذرند. در مواقعي که زمين را مسطح فرض کنيم روش نقشه برداري مسطحه Plane Survey)) ناميده میشود اين فرضيه ماداميکه سطح منطقه مورد نظر از چند صد کيلومتر مربع تجاوز نکند قابل قبول است. نقشه برداري مسطح که بعد از اين از آن بنام نقشه برداري ياد خواهيم کرد براي کارهاي مهندسي – معماري – شهرسازي – باستانشناسي – کارهاي ثبت و املاکي – تجاري – اکتشافي مورد استفاده است. و تنها در زمينه کارهاي مهندسي و معماري هميشه مورد استفاده مهندسين و معماران به منظور بررسي طرح – اجرا – نظارت مورد استفاده است. نقشه برداري در خدمت مهندسين معمار و شهرساز شامل مراحل زير است: -برداشت نقشه کلي به منظور مطالعات اوليه -برداشت نقشه دقيق براي تهيه طرح و اجرا -پياده کردن طرح و پروژه -کنترل پروژه ضمن اجرا -کنترل نهايي و تحويل کار
در خدمت باستانشناسي نقشه برداري شامل برداشت پلان ساختمانها و آثار قديمي و همچنين تهيه نقشه جزئيات از نماها – تقاطع – رليف ها است که در بيشتر مواقع براي تجديد بناهاي از بين رفته و Restauration بکار مي رود.عمليات زميني و کارهاي دفتري معمولاً تهيه نقشه شامل دو مرحله کلي است:
1-عمليات زميني 2-کارهاي دفتري
عمليات زميني شامل مراحل زير است:
1-شناسايي مقدماتي منطقه عمليات 2-انجام اندازه گيريهاي لازم براي تعيين طولها – زوايا و غيره 3-ثبت اندازه گيريها در دفاتر و فرم هاي مخصوص
کارهاي دفتري شامل مراحل زير است:
1-محاسبات مقدماتي براي آنکه بتوان اندازه گيري هاي انجام شده روي نقشه برده شوند. 2-بردن اندازهها روي نقشه (ترسيم) 3-پاکنويس نمودن و کنترل نقشه 4-انجام محاسبات سطح – حجم و غيره در صورت لزوم (مثل محاسبات سطح زمين يا حجم عمليات خاکبرداري و خاکريزي)
2- ژئودزي:
در مورد تاريخچه ژئودزي مي توان به ريشه يوناني كلمه ژئودزي به معناي تقسيم كردن زمين اشاره كرد. اين تعريف نشان مي دهد كه از نظر تاريخي، ژئودزي با تهيه نقشه و تجزيه و تحليل در مورد وضعيت زمين و داده هاي مكاني ارتباط نزديكي دارد.تقريباً در اواخر قرن 19 ميلادي دانشمندي به نام هاملت (F.R Hamlet) تعريف ژئودزي را به "علم اندازه گيري و تهيه نقشه از سطح زمين" محدود كرد. اگر چه اين تعريف ممكن است فشرده به نظر برسد ولي اساساً بيانگر آنچه امروزه بهعنوان ژئودزي ارائه میشود مي باشد.
ژئودزي معمولاً به طريقه يا روشي اطلاق میشود که براي تهيه نقشه هاي دقيق از يک منطقه بسيار وسيع نظير يک کشور يا يک استان به کار مي رود و در حقيقت اين نوع نقشه برداري يک جنبه ملي دارد. همچنين براي تعيين فرم و شکل زمين و علوم مربوطه به آن مورد استفاده است. در اين نوع نقشه برداري زمين مسطح فرض نشده بلکه انحناء آن در نظر گرفته میشود به همين جهت محاسبات روي سطح بيضوي شکلي که به جاي شکل زمين انتخاب مي گردد انجام مي گيرد.
بنابراين نقشه برداري كلاسيك كه شامل تعيين موقعيت، مكان يابي عوامل، اندازه گيري تغييرات ناشي از حوادث طبيعي مثل زلزله و تعيين سطح دريا (از ارتفاعي كه ماهواره قرار دارد) مي باشد، همگي در شاخه ژئودزي گنجانده مي شوند كه اين به عنوان اولين جزء مهم در گرايش ژئودزي به حساب مي آيد.
دومين جزء اصلي ژئودزي عبارت است از تعيين ميدان جاذبه خارجي زمين (ژئوئید) كه تعيين بردار جاذبه محلي نيز از جمله مواردي است كه در اين شاخه از ژئودزي گنجانده میشود.
پايه سوم ژئودزي مربوط است به بررسي حركت وضعي زمين و تعيين موقعيت آن. تمام اندازه گيريهاي ژئودتيك با توجه به كاربري مورد نظر در يك چهار چوب مرجع-مثلاً يك چهارچوب مختصات محلي- سنجيده میشود. و تبديلات بين آنها (با توجه به حركت وضعي زمين و تغييرات محوري آن) بستگي به زمان دارد. بنابراين همانطور كه بيان شد، هدف ژئودزي مدرن جمع بندي سه شاخه فوق مي باشد (ژئومتري، جاذبه و حركت وضعي زمين).
رشته ژئودزي امروزه به لحاظ پيشرفت وسيع روش هاي عددي و ابزار محاسباتي (كامپيوتر)، به صورت يك رشته كاربردي و كار آمد در دنيا تبديل شده، داراي زمينه هاي وسيع و متنوع تحقيقاتي روزآمد مي باشد. علم ژئودزي از زمره علوم قديم در تاريخ علوم مي باشد. هدف آن به طور اعم تعيين ميدان ثقل و شكل هندسي زمين مي باشد. تعيين شكل هندسي زمين (شكل سطح فيزيكي زمين) با توجه به وسعت بزرگ خشکي ها که شامل كوير، جنگل، باطلاق، بيابان، و مناطق صعب العبورمي باشد و وسعت بزرگ دريا ها كه 78% سطح زمين را تشكيل مي دهد تنها با روش هاي زميني امكانپذیر نبوده از روش هاي ديگري که مجهز به سيستم GPS است استفاده مي گردد. هنوز شكل قسمت عمده اي از سطح زمين تعيين نشده باقي مانده است. امروزه به لحاظ ابداع دستگاه هاي دقيق اندازه گيري فواصل بزرک ژئودزي VLBI و تعيين دقيق موقعيت ژئودزي GPS و دستگاه هاي دقيق گراويمتري، تعيين تغيير شکل زمين و تعيين دقيق ميدان ثقل زمين از وظايف اخص ژئودزي مي باشد. تعيين دقيق ميدان ثقل نيازمند اندازه گيري هاي در گستره وسيع و در واقع در تمام روي زمين دارد. انجام اين مهم تنها با روش هاي زميني امكانپذیر نيست. روش هاي مختلف آناليز مدار ماهواره هاي ژئودزي نزديک به زمين و روش هاي اندازه گيري شتاب ثقل در ماهواره (Satellite Gravimetry) امروزه در كار تعيين حد اقل تغييرات عمده ميدان ثقل زمين کاربرددارد. تعداد زيادي مدل هاي جهاني پتانسيل جاذبه زمين وجوددارند که تنها داراي تغييرات عمده بوده و فاقد جزييات ميدان ثقل مي باشند. براي تعيين جزئيات، روش هاي مستقيم زميني گراني سنجي محلي (Terrestrial gravimetry) مورد نياز مي باشد. خود اندازه گيري گراني (شتاب ثقل) به صورت پوششي در سطح کل زمين به روش هاي غير زميني ولي در عين حال نزديک به زمين به نام روش هاي هوا برد و يا (airborne gravimetry & gradiometry)نياز دارد. اندازه گيري شكل زمين در دريا ها و تعيين موقعيت حرکت جريان هاي دريائي و موقعيت منابع غذائي و معدني عظيم موجود در اقيانوس ها با روش ارتفاع يابي دقيق ماهواره اي (satellite altimetry) انجام مي گيرد. تعيين تغيير شگل زماني (temporal variations) زمين در اثر انواع پديده هاي ژئوديناميکي به وسيله دستگاه هاي دقيق امروزي انجام مي گيرد. مخصوصا به لحاظ اهميت حياتي، پديده حركت پليت هاي تكنونيكي که نهايتا موجب بروز زمين لرزه هاي مخرب مي گردند بيشتر مورد توجه جهاني مي باشد. اندازه گيري حركت قاره ها در ابعاد جهاني، منطقه اي و محلي با روش هاي نسبي آناليز کرنش (strain) در نقاط پراکنده روي گسل هاي زمين شناسي و در نقاط با پوشش يکنواخت در سطح منطقه با روش هاي ژئودزي و ميکرو ژئودزي (geodesy & micro geodesy) انجام مي گيرد. با اين روش ها مي توان موقعيت نقاطي را از سطح زمين که در آن ها فشار هاي تکتونيکي در حال افزايش مي باشند تعيين کرد. کلاً روش ها ئي که با آن ها پديده هاي ژئوديناميکي و آثار آن ها در شکل و ميدان ثقل زمين به صورت کيفي و کمي مطاله میشود به روش هاي ژئوديناميك (geodynamics) معروف مي باشند.
GPS چيست؟
سيستم تعيين موقعيت جهاني Global Positioning System ميباشد كه از طريق رديابي سيگنالهايي كه توسط ماهواره هاي در حال چرخش به دور زمين فرستاده مي شوند عمل مي كند به عبارت ديگر يك گيرنده GPS مي تواند موقعيتش را بر مبناي فاصله زماني ارسال سيگنالها (توسط فرستنده هاي ماهواره اي) تعيين كند. GPS مجموعهاي از 24 ماهواره است كه در مداري به دور زمين ميچرخند و توسط گيرندههاي زميني به مردم امكان ميدهند مكان جغرافيايي خود را پيدا كنند. ماهوارهها طوري از هم فاصله دارند كه در هر نقطه زمين، 4 ماهواره بالاي افق قرار خواهد گرفت. هر ماهواره شامل يك كامپيوتر، يك ساعت اتمي و يك راديو است. هر ماهواره با دانستن موقعيت زماني مدار خود، به طور مداوم تغيير مكان و زمان خود را اعلام مي دارد. هر گيرنده GPS در روي زمين شامل كامپيوتري است كه موقعيت خود را با گرفتن اطلاعات از 3 ماهواره دريافت ميكند. نتيجه بصورت طول و عرض جغرافيايي با دقت 10 تا 100 متر در اختيار بيشتر گيرندهها قرار ميگيرد و اگر ماهواره چهارم نيز قابل دريافت باشد، گيرنده ميتواند ارتفاع را نيز به خوبي مكان جغرافيايي نشان دهد. و اگر گيرنده در حال حركت باشد، جهت و سرعت را اندازهگيري كرده و زمان تخميني رسيدن به مقصد را نشان ميدهد.
3- فتوگرامتري
به بيان ساده فرآيند اندازه گيري تصاوير اجسام در روي عكسهاي هوايي را فتوگرامتري گويند و بعبارت دقيق تر فتوگرامتري عبارتست از هنر، علم و تكنولوژي تهيه اطلاعات درست از عوارض از طريق اندازه گيري، ثبت و تفسير بر روي عكس و يا ساير مداركي كه در بر دارنده اثري از انرژي الكترومنيتيك تابشي ثبت شده باشد.
عكس بهعنوان مهمترين منبع اطلاعاتي در اين علم مي باشد و در داقع اصول كار در فتوگرامتري بر روي عكسهاي هوايي است.
عموماً فتوگرامتري را به دو شاخه فتوگرامتري متريك و فتوگرامتري تفسيري تقسيم بندي مي كنند.
در فتوگرامتري متريكي، اندازه گيريهاي كمي مطرح است، يعني با استفاده از اندازه گيريهاي دقيق نقاط از طريق عكس مي توان فواصل حجم، ارتفاع و شكل زمين را تعيين كرد، كه معمولترين كاربردهاي اين شاخه از فتوگرامتري تهيه نقشه هاي مسطحاتي و توپوگرافي از روي عكسهاست. اما فتوگرامتري تفسيري خود به دو شاخه تفسير عكس و سنجش از دور تقسيم میشود.
در قسمت تفسير عكس بيشتر مطالعات كيفي بر روي عكس انجام مي گيرد،بهعنوان مثال وضعيت پوشش گياهي يك منطقه و يا ميزان جمعيت يك شهر را از طريق عكس مورد مطالعه و تحقيق قرار مي دهند.
عکسهاي هوايي امروزه حداقل در دو رشته بزرگ علمي يعني فتوگرامتري به معني کلي تهيه نقشه از عکسهاي هوايي و ديگري تفسير به معني شناسايي و تشخيص عوارض و اشياء از روي تصوير به کار مي روند و داراي شروع و تاريخ همزماني مي باشند که بتدريج و با پيشرفتهاي تکنولوژي، اين دو رشته توسعه يافته و در نتيجه، استفاده و ابزار براي دو گروه کم کم از هم فاصله گرفته و در هر يک، تخصص هاي جداگانه اي به وجود آمده و بتدريج نيز اضافه خواهد شد. عکسبرداري هوايي براي هر دو مصارف فوق داراي قدمت چندان زيادي نيست، بلکه تاريخ آن کم و بيش مقارن با پيدايش هنر و علم عکاسي و همچنين، صنعت هوانوردي است. اولين گزارش کتبي اختراع عکسبرداري به علوم آکادمي علوم و هنرهاي فرانسه به سال 1839 باز مي گردد. اين عکسبرداري توسط دو فرانسوي به نامهاي Daguerre و Niepce انجام گرفت. اولين گزارش قطعي پرواز هواپيما نيز مربوط به 17 دسامبر 1903 بوسيله برادران آمريکايي Wright مي باشد، بنابراين بايد توجه نمود که تاريخ عکسبرداري هوايي به زمان بينابين دو تاريخ فوق برمي گردد. اولين عکسبرداري هوايي از اروپا (فرانسه) به وسيله G.S.Tournachon که بعداً Nadar ناميده شد، در 1858 در پاريس انجام گرديد و مقارن با او، يعني مجدداً در همان سال شخص ديگري به نام Laussedat با دوربين عکاسي و فيلمهاي شيشه اي که با خود در بالن داشت، از دهکده اي نزديک عکسبرداري نمود. او توانست از عکسها نقشه توپوگرافيک تهيه نمايد و دومي موفق به تجزيه و تحليل رياضي براي برگردان تصوير پرسپکتيو به تصوير ارتوفتو شد. در آمريکا، اولين عکس هوايي که با بالن گرفته شد، به تاريخ 13 اکتبر 1860 ثبت گرديد. اين عکس از ارتفاع 1200 پايي (365 متري) از بندر بوستون گرفته شده و در اتحاد جماهير شوروي سابق، تاريخ اولين عکسبرداري هوايي به سال 1886 بر مي گردد.
اولين فيلمبرداري هوايي بوسيله ويلبر رايت در 1909 با هواپيما از چنتوچيلي ايتاليا انجام شد. ولي استفاده عظيم از عکسهاي هوايي، در ارتش و از جنگ جهاني اول بود، در حالي که براي مصارف غير نظامي، از جنگ جهاني دوم به طور وسيع آغاز گرديد. با پيشرفت در صنايع شيميايي و تهيه فيلم بهتر و همچنين تکنولوژي هوايي، در مجموع، اين شاخه از علوم توسعه پيدا نمود. دوربينهاي عکسبرداري هوايي با پيشرفتهاي شگرف در صنعت و هنر ساختمان عدسيها به حد بسيار مرغوب رسيد. ساختمان انواع فيلمهاي سفيد و سياه بصورت پانکروماتيک و مادون قرمز توسعه يافت و فيلم رنگي نيز از 1935 بصورت کداکرم عرضه گرديد. فيلمهاي رنگي کاذب نيز کاربردي عظيم در تفسير پيدا نمود.
4- سيستم اطلاعات جغرافيايي (GIS)
سيستمي است متشكل از داده ها، روشها و الگوريتمها، سخت افزار، نرم افزار، نيروي انساني و شبكه كه براي ورود، مديريت، تحليل و نمايش "اطلاعات جغرافيايي" مورد استفاده قرار مي گيرد. سيستم اطلاعات جغرافيايي ابزاري قدرتمند براي كار با داده هاي مكاني مي باشد. در GIS دادهها بصورت رقومي نگهداري مي شوند لذا از نظر فيزيكي حجم كمتري را نسبت به روش هاي سنتي (مانند نقشه هاي كاغذي) اشغال مي كنند. در يك GIS با استفاده از توانايي هاي كامپيوتر مقادير بسيار عظيمي از دادهها را مي توان با سرعت زياد و هزينه نسبتاً كم نگهداري و بازيابي نمود. قابليت كار كردن با داده هاي مكاني و اطلاعات توصيفي مربوط به آنها و تركيب انواع مختلف دادهها در يك آناليز و با سرعت زياد، با روش هاي دستي سازگار نمیباشد. توانايي اجراي آناليزهاي مكاني پيچيده، مزيت هاي كمي و كيفي را براي GIS فراهم مي كند. انجام پردازش هاي تكراري با در نظر گرفتن شرايط مختلف براي دستيابي به نتيجه بهينه، تنها توسط كامپيوتر امكانپذیر مي باشد كه مي تواند اينگونه عمليات را با سرعت زياد و هزينه نسبتاً كم انجام دهد. اين توانايي تجزيه و تحليل داده هاي مكاني است كه GIS را از ديگر سيستم هاي گرافيكي كامپيوتري (computer aided design) مجزا مي سازد. امكان انجام آناليزهاي پيچيده با مجموعه داده هاي مختلف مكاني (spatial) و غيرمكاني (non-spatial) بصورت توأم، مهمترين قابليت GIS مي باشد كه نمیتوان آن را با روش هاي ديگر مثل روش هاي آنالوگ انجام داد. توانايي تجزيه و تحليل توأم داده هاي مختلف، امكان ايجاد و استفاده از اطلاعات زمين مرجع را به شكلي كاملاً متفاوت با گذشته را فراهم مي سازد. نه تنها امكان تركيب مجموعه داده هاي مختلف وجود دارد بلكه روش هاي مختلف را نيز مي توان با يكديگر تركيب نمود مثلاً روش هاي جمع آوري، رسيدگي و مميزي و به روز رساني دادهها را مي توان با يكديگر تركيب نمود. مثلاً وقتي كه تغييري در كاربري يا مالكيت يك قطعه زمين وارد سيستم GIS میشود، اين سيستم مي تواند دقت تغييرات را كنترل نموده و سپس نقشه و جداول مربوطه را به روز در آورد. بدين ترتيب كاربران GIS مي توانند اطلاعات جديدتر را در اختيار داشته و با توجه به نيازهايشان آن را بكار گيرند.
- مؤلفه هاي سيستم اطلاعات جغرافيايي
1- ورودي دادهها (Data Input) مؤلفه ورودي داده ها، آنها را از شكل موجودشان به شكل قابل استفاده در GIS تبديل ميكند. دادههاي زمين مرجع، معمولاً به شكل نقشه هاي كاغذي و جداولي از اطلاعات توصيفي فايل هاي الكترونيك از نقشهها و اطلاعات توصيفي مربوط به آنها، عكس هاي هوايي و يا تصادير ماهوارهاي ميباشند. وارد نمودن دادهها ممكن است به راحتي تغيير فرمت يك فايل و يا بسيار پيچيده باشد. ايجاد پايگاه هاي بزرگ دادهها ممكن است 5 تا 10 برابر سخت افزار و نرم افزار GIS هزينه در برداشته باشد. به طور كلي مرحله وارد نمودن دادهها بسيار وقت گير و پر هزينه بوده و ممكن است ماهها و يا حتي سال ها به طول انجامد. قبل از اينكه مرحله وارد نمودن دادهها آغاز شود، روش هاي وارد كردن اين دادهها و استانداردهاي كيفيت بايد دقيقا مورد توجه قرار گيرند. روش هاي مختلف وارد نمودن دادهها بايد براساس پردازش هايي كه قرار است روي دادهها انجام گيرند، استانداردهاي مورد نظر براي دقت و خروجي هايي كه قرار است تهيه گردند مورد ارزيابي قرار گيرند. 2- مديريت دادهها (data management) مديريت دادهها يكي از مولفه هاي GIS بوده و شامل توابعي براي ذخيره، نگهداري و بازيابي اطلاعات موجود در پايگاه دادهها مي باشد. روش هاي گوناگوني براي سازماندهي دادهها به صورت فايل هايي كه كامپيوتر بتواند آنها را بخواند وجود دارند. ساختار داده ها(data structure) روشي است كه دادهها براساس آن سازماندهي مي شوند و چگونگي ارتباط فايل ها با يكديگر (سازماندهي پايگاه داده ها)، تعيين كننده محدوديت هاي موجود در بازيابي اطلاعات و سرعت عمليات بازيابي مي باشند. در هنگام ارزيابي سازماندهي دادهها بايد نيازهاي كوتاه مدت و دراز مدت كاربران در نظر گرفته شوند. اين ارزيابي بايد توسط شخصي انجام گيرد كه در روش هاي طراحي و تجزيه وتحليل پايگاه داده هاي GIS متخصص باشد. 3- تجزيه و تحليل و كار با دادهها (data manipulation and analysis) توابع مربوط به تجزيه و تحليل و كار با دادهها در يك GIS، تعيين كننده اطلاعاتي هستند كه ميتواند توسط اين سيستم ايجاد شود. ليستي از قابليت هاي مورد نياز به عنوان جزئي از نيازمندي هاي سيستم بايد تعريف شوند. مسئله اي كه معمولاً پيش بيني نمیشود اين است كه ايجاد GIS در يك سازمان تنها باعث اتوماسيون بعضي فعاليت هاي خاص نميگردد، بلكه ممكن است راه و روشي كه سازمان براساس آن كار مي كند را نيز تغيير دهد. براي پيش بيني روش تجزيه و تحليل دادهها در يك GIS نياز به دخالت كاربران در مشخص نمودن توابع و عملكردهاي لازم براي سيستم مي باشد.
4- خروجي دادهها (data output)
داده هاي خروجي در GIS هاي مختلف از لحاظ كيفيت، دقت و سهولت استفاده، بسيار متنوع تر از قابليت هاي اين سيستم ها مي باشند. داده هاي خروجي ممكن است به اشكالي از قبيل نقشه، جدولي از مقادير يا نوشتار بوده و بصورت كاغذي (hard-copy) و يا بصورت رقومي (soft-copy) ارائه گردند. توابع خروجي مورد نياز براساس نيازهاي كاربران تعيين مي شوند لذا دخالت كاربران در مشخص نمودن خروجيهاي مورد نياز بسيار مهم مي باشد.
5- سنجش از دور
علم و هنر كسب اطلاعات از عوارض سطح زمين از راه دور بدون تماس فيزيكي با آنها مي باشد. سنجش از دور شامل اندازهگيري و ثبت انرژي بازتابي يا منتشر شده الكترومغناطيسي از سطح زمين و جو از يك نقطه مناسب بالاتر از سطح زمين و ربط دادن اندازههاي به دست آمده به ماهيت و پراكند گي مواد سطح زمين و وضعيت جوي است. سنجندههاي تعبيه شده در هواپيما يا سكوهاي ماهوارهاي مقدار انرژي بازتابي يا منتشر شده از سطح زمين را اندازه گيري مي كنند. اين اندازهگيريها يا از تعداد بسيار زيادي نقطه در امتداد يك پروفيل يك بعدي از روي سطح زمين در زير سكوي ماهواره و يا از ناحيهاي دوبعدي در دو طرف مسير زمين سكو حاصل ميشود. (Mather)
6- کارتوگرافي
به صورت سنتي بهعنوان علم و هنر ترسيم نقشه تعريف شده است. نقشهها بصورت سنتي بوسيله مداد و کاغذ ترسيم ميشدند ولي گسترش و مزاياي کامپيوترها، کارتوگرافي را متحول کرده است. بيشتر نقشه هاي کيفي _ تجاري هم اکنون توسط نرمافزارهاي نقشه کشي از انواع CAD,GIS و ديگر نرم افزارهاي خاص کارتوگرافي مي باشد، تهيه مي گردند که اين عمل خود باعث استفاده موثر از تصاوير دورسنجي و GIS (سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي) مي گردد
7- کاداستر
کاداستر نقشه برداری ثبتی است، یعنی نقشه برداری که ارزش حقوقی داشته باشد و بتوان بر اساس مرزهای آن سند مالکیت صادر کرد .
- آموزش نقشه برداری:
داوطلبان ورود به این رشته باید در ریاضیات (هندسه، مثلثات) و فیزیك دوره دبیرستان قوی بوده علاقهمندی و آمادگی جسمی (برای كارهای صحرایی و ...) لازم را دارا باشند. بعضی دروس تخصصی این رشته عبارتاند از : راه سازی، تئوری خطاها، نقشهبرداری، ژئودزی (جهت تعیین شكل زمین)، فتوگرامتری، كارتوگرافی، هیدروگرافی (نقشهبرداری از بستر دریا)، پروژه و كارآموزی میباشند.
امكان ادامه تحصیل در این رشته تا حد دکتری در كشور موجود است. سازمان نقشهبرداری سازمان برنامه و بودجه، وزارت راه و ترابری ، وزارت نفت، سازمان آب، سازمان بنادر و كشتیرانی، اداره جغرافیایی ارتش و سپاه و بخش خصوصی و ... از جمله محلهای جذب فارغالتحصیلان این رشته است. زیربنای كلیه كارهای عمرانی نقشه برداری است و با توجه به لزوم انجام دادن كارهای عمرانی، فارغالتحصیلان آن سریعا جذب بازار كار میشوند. داوطلبان باید به سختی كار در بیابان و كوهستان و شرایط سخت نقشهبرداری توجه داشته باشند.
برای مشاهده مرجع علوم نقشه برداری ایران میتوانید از این وبگاهها بهره ببرید:
- سایت ایران ژئودزی [[1]]
- Department of Geodesy and Geomatics Zanjan University, Zanjan, Iran
- انجمن علوم ژئوماتیک ایران [[2]]
- اطلاع رسانی فناوریهای اطلاعات مکانی [[3]]
- انجمن علمی ژئوماتیک دانشگاه میبد [[4]]