تفتان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

تَفتان یک کوه آتشفشانی در استان سیستان و بلوچستان ایران است.

تفتان در ۵۰ کیلومتری شمال خاش و ۹۹ کیلومتری جنوب - جنوب شرقی زاهدان قرار دارد. ارتفاع این کوه از سطح دریا ۳۹۴۰ متر و نسبت به زمین‌های اطراف ۲۰۰۰ متر است. ساختار اصلی کوه شامل د قله مجزا است که بخش زین مانند و باریک به هم وصل می‌شوند. قله جنوب شرقی تا اندازه‌ای شکل مخروطی خود را حفظ کرده و به‌وسیله جریان گدازه آندزیتی ضخیم و جوانتر پوشیده شده‌است. لایه‌های خاکستری در این آتشفشان کم است و حد گسترش لاپیلی‌ها و آلگومرا هم زیاد نیست. کوه تفتان است. آتشفشان تفتان در پهنه ساختاری نهبندان - خاش (کوههای خاور ایران) قرار دارد و نوعی مخروط آتشفشانی چندلایه (استراتوولکان) است.

فهرست مندرجات

[ویرایش] دهانه آتشفشان تفتان

دهانه‌ای با شیب تند در دامنه جنوبی قله این آتشفشان وجود دارد که قسمتی از آن به‌وسیله انفجار شدید و فرسایش بعدی خراب شده‌است. از دیوارهایی که شیب تند دارند دودخان‌های زرد و سفید رنگ سوت‌زنان بالا می‌آیند که همراه با دودخان‌های (فومرول‌های) متعددی که از بلندترین قله کوه بیرون می‌آیند ابر سفید و مشخصی را تشکیل می‌دهند که از فاصله ۱۰۰ کیلومتری قابل رویت است و منظره یک آتشفشان فعال را بخوبی نشان می‌دهند. گدازه‌های تفتان مساحتی معادل ۱۳۰۰ کیلومتر مربع را زیر پوشش دارند.

[ویرایش] فعالیت آتشفشان تفتان

نخستین تکاپوی آتشفشانی، در بیست کیلومتری شمال غربی قله فعلی بوده و سپس مراکز دیگری در خاور این نقطه فعال شده‌اند. فعالیت این مراکز به صورت فورانهای انفجاری بوده و حاصل آن برشهای داسیتی و جوشی (آگلومرایی) است. آخرین تکاپوی انفجاری تفتان دو فاز انفجاری است که حاصل آن ایگنمبریت دامنه جنوبی (شمال ترشاب) و توف‌های گسترده در دشتهای اطراف آتشفشان است.

اولین فعالیتی که شکل امروزی مخروط شمال غربی آن را درست کرده‌است، باید سنی قبل از پلسیتوسن داشته باشد. فعالیتهای گدازه‌ای تفتان، در کواترنری صورت گرفته که شامل گدازه‌های آندزیتی است که بر روی توفهای قبلی ریخته‌اند.

[ویرایش] ویژگیهای ساختمانی تفتان

تفتان یک آتشفشان چینه‌ای است که از پائین به بالا شامل سنگهای آذرآواری و گدازه‌های داسیتی در زیر، توف و ایگنمبریت در وسط و گدازه‌های آندزیتی در بالاست که در بین آنها آذرآواریها و گدازه‌های داسیتی از همه بیشتر است. در قاعده آتشفشان تفتان چین‌هایی با شیب تند وجود دارد که بیشتر از رسوبات فلینشن گسل خورده ائوسن و بالا آمدگیهای محلی کرتاسه فوقانی (به صورت مجموعه افیولیتی تظاهر می‌کند و تحت عنوان کالرد میلانژ خوانده می‌شود) تشکیل شده‌است. به نظر می‌رسد که آتشفشان تفتان پیچیدگی تاریخی بیشتری نسبت به دماوند دارد.

[ویرایش] سنگ‌شناسی تفتان

جریانهای جدید و قدیم گدازه آتشفشان تفتان تقریباً یکنواخت و بیشتر شامل آندزیت است ولی این آندزیتها بیشتر از نوع آندزیت هورنبلنددار، آندزیت هیپرستن‌دار، داسیت و به مقدار کمتر دولریت هورنبلنددار بوده‌است.

ویژگیهای ژئوشیمیایی سنگهای آتشفشان تفتان مطالعه شیمیایی سنگ و سنگ‌زایی سنگهای آتشفشان تفتان نشان می‌دهد که تفتان، آتشفشانی کلسیمی-قلیایی یعنی از نوع کالکوآلکالن است که ماگمای آن در نتیجه نیروهای فشاری و فاز کوهزایی نوزا حاصل شده‌است.

آتشفشانهای بازالتی پیرامون تفتان آتشفشان بازالتی تخت رستم در ۲۰ کیلومتری جنوب تفتان و آتشفشان کوه چاه شاهی در شمال ایرانشهر، از جمله بازالت‌های جوان کواترنری ایران هستند. بازالت‌های چاه شاهی بسیار جوان است به گونه‌ای که روانه‌های آن، در مسیل‌ها، هنوز به طور کامل تخریب نشده‌اند. در هر حال، سن پرتوسنجشی این بازالت‌ها به روش پتاسیم - آرگون، کمتر از نیم میلیون سال است که این سن نیاز به بازنگری دارد و سن‌های حدود چندده هزار سال پذیرفتنی است.

گفتنی است که تفتان یکی از مراکز آتشفشانی کمان ماگمایی حاصل از فرورانش پوسته اقیانوسی عمان به زیر منشور بر افزاینده قاره‌ای مکران است. دو مرکز آتشفشانی دیگر این کمان ماگمایی عبارت‌اند از: قله بزمان در شمال جازموریان و کوه سلطان در پاکستان.

[ویرایش] منبع

دانشنامهٔ رشد.

زبان‌های دیگر