Iúpatar (pláinéad)
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
![]() Roghnaigh an íomhá chun a thuilleadh eolais a fháil |
|||||||
Tréithe fithise (Aga J2000) | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Ais leathmhór | 778,412,027 km 5.203 363 01 AR |
||||||
Imlíne fithise | 4.888 Tm (32.675 AR) |
||||||
Éalárnacht | 0.048 392 66 | ||||||
Peirihéilean | 740,742,598 km 4.951 558 43 AR |
||||||
Apaihéilean | 816,081,455 km 5.455 167 59 AR |
||||||
Tréimhse fithiseach | 4335.3545 lá (11.87 a) |
||||||
Tréimhse shionadach | 398.86 lá | ||||||
Meánthreoluas fithiseach | 13.050 km/s | ||||||
Treoluas fithiseach uas. | 13.705 km/s | ||||||
Treoluas fithiseach íos. | 12.440 km/s | ||||||
Claonadh | 1.305 30° (6.09° ó mheánchiorcal na Gréine) |
||||||
Fad an nóid éiritheaigh |
100.556 15° | ||||||
Argóint an pheirihéilin |
274.197 70° | ||||||
Méid satailítí | 63 | ||||||
Tréithe fisiceacha | |||||||
Trastomhas meánchriosach |
142,984 km [1] (11.209 sin den Domhan) |
||||||
Trastomhas polach | 133,709 km (10.517 Earths) |
||||||
Oblátacht | 0.064 87 | ||||||
Achar dromchla | [[1 E16 m²|6.14×1010]] km2 (120.5 sin den Domhan) |
||||||
Toirt | 1.338×1015 km3 (1235.6 sin den Domhan) |
||||||
Mais | 1.899×1027 kg (317.8 sin den Domhan) |
||||||
Meándhlús | 1.326 g/cm3 | ||||||
Domhantarraingt mheánchríosach |
23.12 m/s2 (2.358 g) |
||||||
Treoluas éalaithe | 59.54 km/s | ||||||
Tréimhse rothlaithe | 0.413 51 lá (9 uair 55.5 nóim) | ||||||
Treoluas rothlaithe | 12.6 km/s = 45,262.6 km/h (ag an mheánchiorcal) |
||||||
Claonadh aiseach | 3.13° | ||||||
Dronairde den pol thuaidh |
268.05° (17 u 52 nóim 12 s) | ||||||
Diallas | 64.49° | ||||||
Ailbéideacht | 0.52 | ||||||
Meántheocht dromchla |
|
||||||
Tréithe atmaisféaracha | |||||||
Brú atmaisféarach | 70 kPa | ||||||
Hidrigin | ~86% | ||||||
Héiliam | ~14% | ||||||
Meatán | 0.1% | ||||||
Galuisce | 0.1% | ||||||
Amóinia | 0.02% | ||||||
Eatán | 0.0002% | ||||||
Foisfín | 0.0001% | ||||||
Suilfíd hidrigine | <0.0001% |
Is é Iúpatar an cúigiú pláinéad ón ngrian sa ghrianchóras. Ba é Iúpatar (Jupiter) Rí na nDéithe ag na Rómhánaigh. Is é Iúpatar an ceathrú réad is gile sa spéir agus bhí daoine ábalta é a fheiceáil ó thús ama. D'fhéach Galileo Galilei air trí theileascóp sa bhliain 1610 agus chonaic sé go raibh ceithre ghealach aige. Tugtar gealaí Galileo orthu sin i gcónaí (Io, Europa, Ganymede agus Callisto). Ba é seo an chéad uair a chonacthas go raibh rudaí ag dul timpeall ar phlainéad eile seachas an domhan agus ba athrú réabhlóideach é ar an léargas a bhí ag daoine ar an ollchruinne go dtí sin, mar gur creideadh go raibh an domhan i lár agus gach rud eile, an ghrian san áireamh, ag dul timpeall air.
Is plainéad gáis é Iúpatar, gan aon dromchla solaideach, Is iad na scamaill san atmaisféar atá le feiceáil ón domhan. Hidrigin (90%) agus Heiliam (10%) ar fad atá sa phlainéad seachas blúirí bídeacha de ghásanna eile, uisce, agus amóine agus carraigeacha. Tá trastomhas de 142,984 ciliméadar aige agus mais cothrom le 317.8 domhan. Bíonn sé 778 milliún ciliméadar ón ghrian ar an meán. Tá an lá an-ghearr – 9 n-uair agus 55 nóiméad, agus tá bliain Iúpatair cothrom le 11.86 bliana de chuid an domhain. Meán-teocht de -108C atá ann.
Tagann níos mó fuinnimh as Iúpatar i bhfoirm gathaíochta ná mar a fhaigheann sé ón ghrian. Tá fáinní beaga dorcha timpeall ar Iúpatar ach níl siad le feiceáil ón domhan mar atá cuid Satarn.
Tá 63 saitilít ag Iúpatar.
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.
athraigh Grianchóras |
---|
![]() |
Pláinéid: Mearcair - Véineas - an Domhan - Mars - Iúpatar - Satarn - Úránas - Neiptiún |
Abhacphláinéid: Ceres - Plútón - Eris |
Eile: An Ghrian - An Ghealach - Crios astaróideach - Cóiméad - Crios Kuiper - Scamall Oort |