Iúpatar (pláinéad)

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Iúpatar
Roghnaigh an íomhá chun a thuilleadh eolais a fháil.
Roghnaigh an íomhá chun a thuilleadh eolais a fháil
Tréithe fithise (Aga J2000)
Ais leathmhór 778,412,027 km
5.203 363 01 AR
Imlíne fithise 4.888 Tm
(32.675 AR)
Éalárnacht 0.048 392 66
Peirihéilean 740,742,598 km
4.951 558 43 AR
Apaihéilean 816,081,455 km
5.455 167 59 AR
Tréimhse fithiseach 4335.3545 lá
(11.87 a)
Tréimhse shionadach 398.86 lá
Meánthreoluas fithiseach 13.050 km/s
Treoluas fithiseach uas. 13.705 km/s
Treoluas fithiseach íos. 12.440 km/s
Claonadh 1.305 30°
(6.09° ó mheánchiorcal
na Gréine)
Fad an nóid
éiritheaigh
100.556 15°
Argóint an
pheirihéilin
274.197 70°
Méid satailítí 63
Tréithe fisiceacha
Trastomhas
meánchriosach
142,984 km [1]
(11.209 sin den Domhan)
Trastomhas polach 133,709 km
(10.517 Earths)
Oblátacht 0.064 87
Achar dromchla [[1 E16 m²|6.14×1010]] km2
(120.5 sin den Domhan)
Toirt 1.338×1015 km3
(1235.6 sin den Domhan)
Mais 1.899×1027 kg
(317.8 sin den Domhan)
Meándhlús 1.326 g/cm3
Domhantarraingt
mheánchríosach
23.12 m/s2
(2.358 g)
Treoluas éalaithe 59.54 km/s
Tréimhse rothlaithe 0.413 51 lá (9 uair 55.5 nóim)
Treoluas rothlaithe 12.6 km/s = 45,262.6 km/h
(ag an mheánchiorcal)
Claonadh aiseach 3.13°
Dronairde den
pol thuaidh
268.05° (17 u 52 nóim 12 s)
Diallas 64.49°
Ailbéideacht 0.52
Meántheocht
dromchla
íos. meán uas.
110 K 152 K N/A K
Tréithe atmaisféaracha
Brú atmaisféarach 70 kPa
Hidrigin ~86%
Héiliam ~14%
Meatán 0.1%
Galuisce 0.1%
Amóinia 0.02%
Eatán 0.0002%
Foisfín 0.0001%
Suilfíd hidrigine <0.0001%

Is é Iúpatar an cúigiú pláinéad ón ngrian sa ghrianchóras. Ba é Iúpatar (Jupiter) Rí na nDéithe ag na Rómhánaigh. Is é Iúpatar an ceathrú réad is gile sa spéir agus bhí daoine ábalta é a fheiceáil ó thús ama. D'fhéach Galileo Galilei air trí theileascóp sa bhliain 1610 agus chonaic sé go raibh ceithre ghealach aige. Tugtar gealaí Galileo orthu sin i gcónaí (Io, Europa, Ganymede agus Callisto). Ba é seo an chéad uair a chonacthas go raibh rudaí ag dul timpeall ar phlainéad eile seachas an domhan agus ba athrú réabhlóideach é ar an léargas a bhí ag daoine ar an ollchruinne go dtí sin, mar gur creideadh go raibh an domhan i lár agus gach rud eile, an ghrian san áireamh, ag dul timpeall air.

Is plainéad gáis é Iúpatar, gan aon dromchla solaideach, Is iad na scamaill san atmaisféar atá le feiceáil ón domhan. Hidrigin (90%) agus Heiliam (10%) ar fad atá sa phlainéad seachas blúirí bídeacha de ghásanna eile, uisce, agus amóine agus carraigeacha. Tá trastomhas de 142,984 ciliméadar aige agus mais cothrom le 317.8 domhan. Bíonn sé 778 milliún ciliméadar ón ghrian ar an meán. Tá an lá an-ghearr – 9 n-uair agus 55 nóiméad, agus tá bliain Iúpatair cothrom le 11.86 bliana de chuid an domhain. Meán-teocht de -108C atá ann.

Tagann níos mó fuinnimh as Iúpatar i bhfoirm gathaíochta ná mar a fhaigheann sé ón ghrian. Tá fáinní beaga dorcha timpeall ar Iúpatar ach níl siad le feiceáil ón domhan mar atá cuid Satarn.

Tá 63 saitilít ag Iúpatar.




Vicipéid
Is stumpa é an t-alt seo. Cuir leis, chun cuidiú leis an Vicipéid.
Má tá alt níos forbartha le fáil i dteanga eile, is féidir leat aistriúchán Gaeilge a dhéanamh.


athraigh Grianchóras
Íomhá:Eight Planets.png
Pláinéid: Mearcair - Véineas - an Domhan - Mars - Iúpatar - Satarn - Úránas - Neiptiún
Abhacphláinéid: Ceres - Plútón - Eris
Eile: An Ghrian - An Ghealach - Crios astaróideach - Cóiméad - Crios Kuiper - Scamall Oort