Adolf Hitler

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Adolf Hitler
Méadaigh
Adolf Hitler

Ba é Adolf Hitler (20 Aibreán 188930 Aibreán 1945) ceannaire na Gearmáine idir 1933 agus a bhás i 1945. Bhí sé mar cheannaire nuair a d'fhógair an Ghearmáin cogadh ar an Phólainn, rud a chuir tús leis an Dara Cogadh Domhanda, a raibh de thoradh air tubaiste a réimis féin. I ndiaidh teacht i gcumhacht dó, chuir sé an Acht Cumasaigh i bhfeidhm, a thug cead dó rialú trí forógra. Faoina cheannais, chúngaigh sé saoirsí na saoránach agus chuaigh sé i mbun géarleanúna ar a naimhde polaitíochta, go háirithe na Cumannaigh. D'achtaigh sé reachtanna ciníocha agus chuir sé an 'Freagra Deireanach' i bhfeidhm agus é mar aidhm aige an mhuintir Ghiúdach trí chéile a scrios. Chuir sé lámh ina bhás féin i 1945, agus Berlin ar tí titim roimh ionsaí na hAirme Deirge. Roimh a bhás, phós sé Eva Braun.

Clár ábhair

[athraigh] Saol

Rugadh Adolf Hitler i Bhraunau Am Inn na hOstaire i 1889. Ba é Adolf an ceathrú de sheisear páistí a bhí ag Alois Hitler agus a bhean chéile Klara Pölzl. Fuair ceathrar de na páistí eile bás nuair a bhí siad óg. Níl sé cinnte cérbh é a sheanathair fíor ar thaobh a athar, agus dúradh níos déanaí go raibh sinsear Giúdach aige, ach níl sé sin cinnte in aon chor. Bhí suim ag Adolf óg san ealaíon, agus chuaigh sé go dtí Vín chun an péinteáil a staidéar. Ach níor mheas an Acadamh Ealaíon go raibh aon seans aige, agus dhiúltaigh siad a iarratas faoi dhó. I 1909, bhí air cur faoi i bhfoscadh gan-dídean. Deirtear gur thosaigh a smaointe frith-Ghiúdachas i Vín ag an am seo. I 1913, fuair Hitler airgead ó oidhreacht a athair, agus chuaigh sé go Munich na Gearmáine. I 1914, chuaigh an Ghearmáin isteach sa Cheád Chogadh Domhanda, agus liostálaigh sé san airm i mBavaria. D'ainneoin a dhrochshláinte, bhuaigh Hitler dhá bhoinn.

[athraigh] Páirtí na Naitsíthe

Bhuail Hitler le Dietrick Eckart, an fear a bhunaigh Páirtí Sóisialach Náisiúnach na nOibrithe i 1919. In Iúil 1921, thosaigh Hitler ag obair mar Führer nó ceannaire na Naitsíthe. Cuireadh i bpríosún é in Aibreán 1924, tar éis an Hitler Putsch, agus scríobh sé a leabhar Mein Kampf ("Mo Choimhlint") i bPríosún Landsberg. Tar éis 1929, bhí an Ghearmáin i ngéarchéim geilleagrach agus polaitíochta. Bhain Hitler leas as sin, agus chuir sé an locht ar Chonradh Versailles agus ar na Giúdaigh a "sháigh an Ghearmáin sa dhroim". Ba cheannaire láidir é Hitler, in am crua, agus bhí torthái maith ag na Naitsíthe sna toghcháin. Dódh an Reichstag an 27 Feabhra 1933, agus chuir Hitler an locht ar na Cumannaigh. Leis an Acht Cumasaith, fuair sé cumhachtaí deachtóra. Cuireadh cosc ar gach páirtí eile. Chun smacht a choiméad ar dhaoine agus ar an chóras pholaitiúil, bhí dhá ghrúpa paraimíleatach ag Hitler - an SA agus SS.

[athraigh] Smachtú

Leis an Gestapo agus an SS, thosaigh Hitler ag ionsaigh na gCummanach agus na nGíudach. Trí Dlíthe Nuremberg 1935, chaill na Giúdaigh an tsaoránacht Ghearmánach. Agus i 1938, shocraigh Hitler agus Joseph Goebbels Kristallnacht, oíche ionsaithe ar shiopaí agus ar theampaill Ghiúdacha. Tar éis sin, thosaigh siad an Freagra Deireanach, agus fuair tuairim is sé mhilliún Giúdach bás san Uileloscadh.

[athraigh] An Dara Cogadh Domhanda

Thosaigh Hitler ag sárú rialacha Chonradh Versailles, ceann ina dhiadh an chinn eile. Chuir sé aerfórsa mór nua le chéile, an Luftwaffe, agus bhí sé níos láidre den chuid is mó de na tíortha eile. Bhí sé ag dréim le Lebensraum, "spás maireachtála" nua don Ghearmán, agus chuaigh sé isteach i comhaontas le deachtóir faisisteach eile, Benito Mussolini na hIodáile. Chomh maith leis An Iodáil, chuaigh An tSeapáin, An Ungáir, An Rómáin agus An Bhulgáir san Axis freisin.

I Márta 1939, d'aontaigh Hitler An Ostair, a thír dhúchais, leis an Ghearmáin. Tar éis sin, rinne sé ionradh ar an Pholainn. Thosaigh An Dara Cogadh Domhanda leis sin. An bhliain in dhiaidh, thóg Hitler An Danmhairg, An Iorua, An Fhrainc, Lucsamburg agus An Bheilg. Bhí an Bhreatain Mhór níos deacra, agus chaill Hitler Cath na Breataine i 1940. I Meitheamh 1941, thosaigh Hitler a ionsaí ar an Rúis, ar thug sé Operation Barbarossa air.

[athraigh] Briseadh agus bás

Theip ar Operation Barbarossa, agus ag an am chéanna tháinig Stáit Aontaithe Mheiriceá isteach sa chogadh ar thaobh na Breataine agus na Fraince. Chaill Ernst Rommell Cath El Alamein, agus thosaigh an Airm Dearg ag teacht trasna na hEorpa. Le naimhde ar gach taobh, bhí a fhios ag Hitler go raibh an cogadh thart. Phós sé Eva Braun an 29 Aibreán 1945, agus chuir an bheirt lámh ina mbás féin an 30 Aibreán, 1945.