Aramais

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Aramais (ארמית [Arāmît]
ܐܪܡܝܐ [Ārāmāyâ]
)
Á labhairt: An Airméin, An Iaráic, An Iaráin, Iosrael, An Liobáin, An Phalaistín, An Rúis, An Siria, An Tuirc.
Réigiún: Tríd an Mean-Oirthear, Lár an Áise, An Eoraip, Tuaisceart Meiriceá agus An Astráil.
Cainteoirí san Iomlán: 445,000
Rang: Ní sa chéad 100
Líne ghinealaigh: Afra-Áiseach

 Seimíteach
  Seimíteach Lárnach
   Seimíteach Iarthuaisceart

Stádas Oifigiúil
Teanga Oifigiúil:
Rialaithe ag:
Cóid teangeolaíocha
ISO 639-1
ISO 639-2 arc
ISO/DIS 639-3 arc

(cód ginearálta)

Amharc ar: TeangaLiosta Teangacha

Teanga Sheimíteach is ea an Aramais le stair atá 3000 bliana i bhfad. Teanga riartha ar impireachtaí agus teanga adhradh na ndéithe a bhíodh inti. Úsáideadh sna leabhair sa Bhíobla Dainéil agus Eazrá. Úsáidtear sa Talmud chomh maith. Creidtear gur Aramais an teanga a labhair Íosa Críost. Úsaideadh í sa Phalaistín.

Clár ábhair

[athraigh] Roinníocht na Teanga ar an talamh

I rith an dara haois déag RC chuir cuid mhór daoine a labhair Aramais faoi san Iaráic, Siria agus oirthear na Tuirce. D'éirigh an teanga i dtábhacht agus bhí sí á laibhairt i gceantar an Levant ar chósta na Meánmhuire agus, chomh maith, ar oirthear abhainn an Tigris. Thóg Giúdaigh an teanga leo chuig Tuaisceart na hAfraice agus an Eoraip. Thóg misinéirí Críostaí é leo go dtí an Pheirs, an India, agus fiú an tSín. Ón seachtú haois AD ar aghaidh tháinig Araibis isteach in ionad an Aramais mar lingua franca sa Mheán-Oirthear. Maireann an Aramais, áfach, fós mar teanga litríochta agus reiligiúnach idir na Giúdaigh, agus Críostaithe ansin. Tá sé fós álabhairt i bpobail bheaga sna tíortha luaite thuas.

[athraigh] Corás Scríofa

Leabhar as aibítir Siríacha ón chéad aois déag
Méadaigh
Leabhar as aibítir Siríacha ón chéad aois déag

Bhí an aibítir Aramais is luaithe bunaithe ar an Aibítir Phoeníachánach. Le rith na blianta fuair an Aramais a chuid blas féin. Thóg lucht na hIosraelacha dá aibítir féin ina dteanga féin. Anois tá an aibítir seo níos cáiulúla faoin ainm An aibítir Eabhraise. Sin an córas scríofa a úsáideach san Aramais sa Bhíobla.

Comh maith le sin, rinne phobaill Críostaithe a slí scríofa féin. Tugtar an aibítir Siríacha air.

I rith na haoise d'úsáid pobaill áirithe aibítirthe difriúla chun an Aramais a scríobh. Tóg mar cás, le déanaí scríobhadh Turoyo (canúint nua an Aramais) san aibítir Rómhánach.

[athraigh] Stair

Roinntear stair na hAramaise ina thrí príomh-chuid:

  • Sean-Aramais: (1100 RC–200 AD):
    • Aramais an Bhíobla sa Bhíobla Eabhraise.
    • Aramais Íosa.
  • Mion-Aramais(200–1200):
    • Siríachais na litríochte.
    • Aramais na Talmudanna, Targumim, agus Midrashim.
  • Aramais Reatha (1200–inniú):
    • Neart teangacha áitiúla.

[athraigh] Sean-Aramais

Clúdaíonn an tSean-Aramais trí haoiseanna déag den teanga. Roghnaítear an tamall ollmhór seo mar chlúdaíonn sé gach saghas Aramais atá inniú díobhaí go héifeachtach. Ba é 500 RC príomh-chor cinniúnach na Sean-Aramaise, nuair a ghluais Aramais Ársa (teanga na hAraim) go Aramais Impireactacha (teanga d'impireachtaí cumhachtaigh). Tháinig na canúintí labhartha éagsúla den tSean-Aramais isteach san ionad feiceála nuair a ghlac an Gréigis an Aramais mar teanga an chumhacht sa réigiún.

[athraigh] Mion-Aramais

Tógtar an tríu haois AD mar theorainn idir an Sean-Aramais agus an Mion-Aramais. I rith na haoise sin thosaigh cineál de canúintí éagsúla na hAramaise ag athrú. Fuair na teangacha a bhí mar sliocht den Aramais Impireachtacha bás, agus thosaigh teangacha áitiúla an Oirthear agus an Iarthar ag cruthú a gcuid litríochtaí nua beo. Neamhcosúil leis an t-uafás canúintí de Sean-Aramais, tá an-chuid eolais againn faoin stór focal agus gramadach a bhí i bhfeidhm sa Mhion-Aramais.

[athraigh] Aramais Reatha

Labhraíonn níos mó ná ceithre céad míle daoine Aramais sa lá atá inniú ann. Is Giúdaigh, Críostaithe, Moslammaigh agus Mandaeigh iad ag maireachtaint i gceantair iargúlta agus ag caomhnaigh a dtradisiúin le preasanna chlódóireachta, agus inniú meáin chumarsáide leictreonach. Tá na teangacha d'Aramais Reatha (nó Nua-Aramais) anois níos faide i dtuiscint óna gcéile ná a raibh siad riaimh. Ní raibh an chéad dá aoiseanna deirneacha go maith do cainteoirí na hAramaise. Lean an éagobhsaíochtaí forleathan sa Mhion-Oirthear ar aghaidh go deoraíocht ar fud an domhain de chainteoirí na hAramaise. Tá an bhliain 1915 tabhachtach ach go háirithe do Chríostaithe a labhraíonn Araraise ar a dtugtar Sayfo (claidheamh i Siríachas); d'fulaing gach grúpa Críostaíochthe a bhí ag maireachtaint in Oirthear na Tuirce faoin crá a thárla ag deireadh an Impirecht Otománach. Is bliain tabhachtach leis é 1950 do Ghiúdaigh a labhraíonn Aramais: nuair a chruthadh an Iosrael chuaigh a lán Giúdaigh a labhair Aramais ansin. Áfach, leis an turas go hIosrael ghlac Nua-Eabhrais ionad na hAramaise mar teanga i measc a bpáistí. Tá bás an-chuid canúintí Giúdaithe le feiscint go luaith.

[athraigh] Féach freisin ar

  • Teangacha Seimíteacha
  • Aram

[athraigh] Córas scríofa

[athraigh] Sa Litríocht

  • Leabhar Dainéil
  • Leabhar Eazrá
  • An Talmud
  • An Midrash
Vicipéid
Vicipéid le fáil as Aramais freisin