Banyuwangen

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Bébas mawi basa Jawi

Banyuwangi iki salah sijine tlatah ing Jawa Timur sing parane ing pojok wetan Pulo Jawa. Pramila lokasine iku, akeh pengaruh kajaban sing mlebu ing tlatah sing kadangkala diarani Bumi Blambangan iki.

Tlatah Banyuwangi diubengi pegunungan ing kulon, lan lautan ing kidul wetane. Dadi, tlatah iki ora akeh kepengaruh karo Budaya Mataraman lan Budaya Arekan. Pengaruh sing paling kuat mengaruhi tlatah lan budaya Banyuwangi iku saliyane pengaruh Jawa, ya pengaruh Bali lan Medhura. Pengaruh Bali paling katon ing kabudayaaning Banyuwangi karna ing jaman biyen Blambangan nate dadi siji pamarentahan karo Kerajaan Bali.

Banyuwangi sugih karo aneka rupa kebudayaan lan kesenian. Wong Banyuwangi, utamane Lare Using paling bangga karo bedhane kabudayaane tinimbang tlatah Jawa liyane.

Bab lan Paragraf

[sunting] Seni Tradisi khas Banyuwangen

Banyuwangi ndhuweni kesenian sing unik, asil paduan antaraning budhaya Jawa, Islam lan Bali lan kerep dadi wakile Jawa Timur ing hajatan tingkat nasional saliyane tingkat lokal.

Seni Tradisi khas Lare Using iku antaraning:

  • Janger Banyuwangen
  • Gandrung
  • Seblang
  • Hadrah Kunthulan
  • Angklung Caruk
  • Patrol
  • Drama Rengganis utawa Prabu Roro
  • Barong
  • Jaranan Butho
  • Gedhogan

[sunting] Janger Banyuwangen

Saliyane Janger, kesenian iki uga diarani Dhamarulan utawa Jinggoan. Janger Banyuwangen iki milane saka seni drama Andhe-andhe Lumut, nanging samubar iku kesenian Andhe-andhe Lumut iki ing 1920an dipadukake karo kesenian Tari Arja sing digawa saka Pulo Bali.

Kesenian campuran iki lajeng diarani Jangeran lan dipentasake ing panggung-panggung hajatan. Kesenian iki fungsine tambah maneh ing jaman perang kamardikan, akeh para pejuang sing nyamar dadi seniman Janger, saliyane supados Walanda lan para teliksandhine ora ngonangi, samaran iki mau diangge dadi cara ngolehi katrangan-katrangan sing mengkone disebarake ning para pejuang.

Janger utawa Dhamarulan utawa Jinggoan iki lajeng kasebar ning saindhenging Banyuwangi. Malahan natos nyebar nganthi tlatah Malang ing taun 1950an disebarke karo para wong Banyuwangi sing pindah ning tlatah-tlatah kasebut. Kesenian iki intine nyeritakake lakon Dhamarulan lan Minakjingga. Lakon Minakjingga ing Banyuwangi digambarke dadi raja kang adhil, apik tur merjuangke kamardikaane Blambangan saka pengaruhe Majapahit lan uga digambarke ndhuwe candra kang bagus, ora kaya gambaran Minakjingga saka crita Majapahit.

Sing khas saka kesenian iki, yaiku tata busana, tata gamelan, lan basa sing dipituturke. Tatabusanane ngangge tatabusana cara penari Arja saka Bali, gamelane ngangge gamelan Bali nanging lagu sing dipentaske lagu-lagu Banyuwangen, lan pituturane ngangge Basa Jawa alusan sing kerep panjenengan midanget ing Ketoprak Kulonan.

Lakon Janger iki dimilai saka tari-tarian sing asale saka Banyuwangi utawa Bali. Misale ana sing mentaske Tari Pendhet utawa Legong Kraton, ana maneh sing mentaske Tari Gandrung, Punjari utawa Jaran Goyang. Nanging lazime, nganggo Tari Panyembrama. Biasane pambukane ana luwih saka loro tari-tarian, lan sadurunge dibuka karo unjuk-unjuke gunungan lan kewan-kewan lajeng ganti lakon ditengeri karo suwara mercon banting. Pagelaran Jangeran iki dimila biasane saka jam 9 bengi nganthi jago kluruk ing wayah subuh.

Gamelan sing dienggo ning kesenian Janger Banyuwangen iki ora bedha karo gamelan Bali, ya ana gong, kecrek, kendhang, kethuk, reong, lan saron. Kadang ning pirang pertunjukan, ditambahi biola, jidor utawa angklung.

Janger iki ya ana gara-garane, lha biasane gara-gara iki arupa seni lawak kanggo nyegerke kahanan. Biasane lawakane nganggo Basa Using utawa campur Basa Indonesia. Salah siji kelompok Janger sing paling misuwur ing Banyuwangi yaiku Madyo Utomo sing manggong ing Dusun Banje, Kecamatan Rogojampi lan Patoman sing asale saka Desa Blimbingsari, Kecamatan sing padha. Saliyane lara iki ana pirang-pirang kelompok Janger sing kasebar ning saindhenging Banyuwangi.

Ing jaman biyen, para lakon wadon ing Janger iki para lanang sing nganggo klambhi wadon, namung saiki para wadon asli wis mlebu ning kesenian iki lan meranke bisa lanang lan wadon.

[sunting] Gandrung

Gandrung artine katresnan utawa dhemen banget apa yen ing Basa Indonesia artine tergila-gila. Gandrung wis dadi ciri tetengere seni Banyuwangen. Asal usule Gandrung iki rada kesaput ing pedhut, karna milai abad 19 wis ana tandhak Gandrung lan misuwur ing jamane. Jaman semana Gandrung ditarekake karo wong lanang sing nganggo klambi wadhon tur tindhak lakune kemayu. Nanging wong wadhon pratama kang narekke Gandrung iki jenenge Semi.

Ing taun 1895, Semi sing jare umur 10 taun iku kena gering sing ora sumebyar. Simboke akhire nadhar yen Semi waras arep didadikake Seblang, yen ora ya wis utawa ing Using Adhung siro waras, sun dyadekeno Seblang, adhung sing yo sing. Banjur waras iku Semi didadekke Seblang, lan pramila iku si Semi ya nggabungke Seblang karo Gandrung ing jaman iku. Piyambake sampun pejah ing taun 1973. Lan Gandrung lanang terakhir kacatet ing taun 1914.

Tarian Gandrung iki ngangge ciri kaya iki : Si tandhak nganggo omprok (makuta) sing corake Antasena (putrane Werkudara sing sirahe raseksa lan awake awujud naga). Nganggo busana sing kabuka pundhake, saliyane kelat bahu, jarit corak Gajah Oling lan kaos kaki warna putih. Saliyane iku, si Gandrung ngangge slendhang lan kadangkala kipas. Sejatine Tari Gandrung iki sarumpun karo Jaipong, Tayuban, Lengger, Joget Bumbung lan Yapong, nanging ana gayane dhewe-dhewe.

Ing Gandrung asli, biasane si Gandrung kalebu siji kelompok seni. Biasane ana pemain biolane (lara), kendhang, kempul, kethuk lan kluncing (triangle). Dimilai samubare Isya' utawa jam 9 bengi nganthi wayah Subuh, Gandrung akeh ditanggap biasane wayah Agustusan, sunatan, kawinan utawa Pethik Laut lan ajang khusus liyane. Dimilai karo Jejer sing dadi pambuka pentas Gandrung, saliyane nari si Gandrung ya kudu isa nembang. Tembang-tembang sing kerep dinyanyekake yaiku :

  • Embat-embat
  • Chandra Dewi
  • Opak Apem
  • Punjari
  • Layar kumendhung
  • Krimping sawi
  • Seblang

Lan sapanunggale. Tembang-tembange Gandrung iki ora cuma dijupuk saka tembang-tembang Seblang sing wis kuna, nanging bisa wae njupuk saka lagu-lagu Banyuwangen sing lagi misuwur gandha arum, lagu-lagu Bali utawa Dangdut. Nanging tembang-tembang saka ritual Seblang tetep dipertahanke karna iku dadi cikal bakale seni tembang Banyuwangi sing bedha karo seni tembang Jawa lan Bali. Tembang-tembang Gandrung biasane mung papat baris lan ditembangke karo cara pendhek utawa cara dhawa.

Samubare Jejer, diteruske ning acara Ngibing. Sadurunge si Gandrung iki nggawa baki sing dienggo dhuwit buwuhan. Biasane baki kosong iku mau dideleh ning ngarepe para penonton lan sapa sing mbuwuh paling akeh iku sing oleh ngibing bareng si Gandrung. Sing ngibing karo Gandrung ora mung siji, kadangkala ana papat sing ngibing bareng-bareng nganthi kadang ana tangan-tangan nakal sing nglecehke, nah iku mau tugase si panjak (iringan Gandrung sing nyekel Kluncing) kanggo nglerai ben ora kisruh.

Yen wayahe wis arep subuh, si Gandrung nutup pentasane nganggo apa sing diarani Seblang subuh. Ning kene, si Gandrung nari alon lan kadang nganggo kipas kaya penari Bali. Lan tembang-tembange biasane sing temane sedih kaya : Seblang-seblang lan ditutup karo Sekar Jenar / Jenang sing lirike kaya ngene :

Sekar sekar jenar
Maundhang dhadhari kuning
Agung alit yo gemuruno
Kawulo nyuwun sepuro

Lagu iki awujude pangapurane si Gandrung yen sengaja utawa ora nggoyahke imane para tamu lan pentas wis sumebyar.

Jaman biyen, Gandrung iku bisa ditarekake karo keturunan Gandrung sadhurunge, nanging jaman saiki sapa wae wong wadhon kang dhemen oleh nyinaoni tarian iki. Gandrung iki akeh dikembangke dadi tarian kreasi baru, kaya Jejer jaran dhawuk sing saiki dadi mata pelajaran ekstra kurikuler wajib ing sekolah-sekolah tlatah Banyuwangi. Iki dimaksudke supaya para generasi nom Banyuwangi cinta karo seni budhayane.

[sunting] Seblang

Ora ana sing ngerti, mulai kapan tari Seblang iki dipentaske. Nanging ana carita sing ngandhika yen tari utawa ritual Seblang wis dianakake mulai pirang-pirang abad kepungkur. Sejatine tarian iki dipentaske kanggo ngungkapna rasa syukur ning Gusti Kang Murbeng Dumadi lan kanggo tulak balak.

Sejarahe tari iki mulai jelas wayah bocah cilik jenenge Semi ing taun 1895 kena gering, simboke wis nadhar yen Semi waras arep didhadekke Seblang. Nah, dheweke tibake waras lan nadhar iki kudu dilakoni.

Pramilane, tandhak sing arep mentas iki kudu ditutup paningale karo mbok-mbok ning burine. Lajeng, dukun ngambu-ngambuke menyan lan maca mantra-mantra supaya si tandhak dadi kejiman. Sadurunge si tandhak nyekel tempeh kosong, yen wis kejiman tempeh iku mau ceblok lan si tandhak cepet-cepet ditulungi karo mbok-mbok ning burine ben ora njungkel. Sawise, ana suara gamelan sing mung kendhang, saron lan kempul diunekke lan para sinden sing rata-rata wis sepuh mulai nembang, dimilai saka Seblang Lokentho. Sateruse, si tandhak sing wis kejiman iku mulai ngibing meloki irama kendhang nanging tetep dikawal karo dukunne.

Kadangkala si seblang diarak keliling desa, lan pentasan sing ambu-ambu mistik iki malah dadi pentas sing nyenengke ati. Nanging sing paling greng saka Seblang iki pas mlebu wayahe ngibing. Si seblang bakale nguncalke sampur kang digulung ning arahe penonton, sing kene uncalan slendhang utawa sampur iku mau kudu gelem ngibing bareng, yen ora, si seblang bakal nguber nganthi wonge gelem.

Ing Banyuwangi, pentas Seblang iki mung digelar ing lara desa wae. Sijine ing Desa Bakungan, sijine maneh ing Desa Olihsari, Kecamatan Glagah. Bedane, ning Bakungan sing dadi seblange iku kudu wong wadon sing wis ora haid lan dianakke samubare Idul Adha, yen ing Desa sijine ditarekke karo bocah wadon sing durung baligh lan dipentaske seminggu samubare Riyaya. Kabeh penarine iku dipilih saka wangsit sing diolehi wong pinter lan kudu turunane seblang sadhurunge.

[sunting] Hadrah Kunthulan

[sunting] Angklung Caruk

[sunting] Patrol

[sunting] Drama Rengganis utawa Prabu Roro

[sunting] Barong

[sunting] Jaranan Butho

[sunting] Gedhogan

Sumber artikel iki saka kaca situs web: "http://jv.wikipedia.org../../../b/a/n/Banyuwangen.html"