Basa Bali

Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Bébas mawi basa Jawi

Bahasa Bali (Basa Bali)
Negara/Negari: Bali, Lombok, Jawa (Indonesia)
Tlatah: Bali
Cacah Panutur: 4,5 juta
Urutan kaping: ?
Rumpun Basa: Austronesia

 Melayu-Polinesia
  Melayu-Polinesia Kulon
   Sundik
    Bali-Sasak
       Basa Bali

Status Resmi
Basa Resmi: Bali (nganti 1942)
Akadhémi Basa: -
Kodhe Basa
ISO 639-1 ?
ISO 639-2 ban
SIL BZC

Basa Bali iku sawijining basa Austronesia saka cabang Sundik, utawa luwih spesifik saka anak cabang Bali-Sasak. Basa iki utamané dipituturaké ing pulo Bali, pulo Lombok sisih kulon lan uga ing pulo Jawa. Ing Lombok basa Bali dipituturaké akèhé cedhaké Mataram, ing Jawa utamané ing kabupaten Banyuwangi. Saliyané iku, basa Osing, dhialek basa Jawa khas Banyuwangi, uga nyerep akèh tetembungan saka basa Bali. Conthoné tembung osing sing tegesé “ora”, dijupuk saka basa Bali tusing. Basa Bali dipituturaké déning kurang luwih 4 yuta jiwa.

Bab lan Paragraf

[sunting] Fonologi

Bahasa Bali nduwé 6 fonem vokal lan 18 fonem konsonan. Fonem vokal adalah /a/, /i/, /u/, /ĕ/, /é/ dan /o/. Sedangkan fonem konsonan adalah /k/, /g/, /ng/, /c/, /j/, /ñ/, /t/, /d/, /n/, /p/, /b/, /m/, /r/, /y/, /w/, /l/, /s/ dan /h/.

Sebuah ciri khas dan menjadi keistimewaan bahasa Bali ialah bahwa fonem eksplosif tak bersuara /t/ dilafazkan sebagai [t] pada posisi akhir, namun pada posisi awal dan tengah dilafazkan sebagai [ʈ] (t retrofleks).

Vokal /a/ pada posisi akhir terbuka dilafazkan sebagai [ĕ]. Misalkan kata Kuta, nama pantai termashyur di Bali, dilafazkan sebagai [k'uʈĕ].

Seperti bahasa Austronesia lainnya, bahasa Bali juga cenderung dengan kata-kata dwi silabik dan berbentuk KVKVK. Namun dalam mereduplikasi sebuah sukukata monosilabik berbentuk KVK, maka dalam bahasa Bali ini biasanya menjadi KVKKVK berbeda dengan bahasa Melayu dan Jawa:

:Melayu – Bali – Jawa

  • kukus – kuskus – dang (bentuk berbeda)
  • ngengat – ngetnget – ngĕngĕt

[sunting] Kekerabatan dan kosakata

Bahasa Bali dalam keluarga bahasa Austronesia sering ditengarai paling dekat berkerabat dengan bahasa Jawa. Namun hal ini tidaklah begitu. Bahasa Bali paling dekat dengan bahasa Sasak dan beberapa bahasa di pulau Sumbawa bagian barat. Kemiripannya dengan bahasa Jawa hanya karena pengaruh kosakata atas bahasa Jawa karena aktivitas kolonisasi Jawa pada masa lampau, terutama pada abad ke-14 Masehi. Bali ditaklukkan oleh Gajah Mada pada tahun 1343 Masehi. Bahkan dalam keluarga Austronesia, secara fonologis bahasa Bali lebih mirip bahasa Melayu daripada bahasa Jawa. Namun fonem /r/ pada posisi akhir dalam bahasa Melayu, seringkali menjadi /h/ pada bahasa Bali. Hal ini bisa terbukti dengan senarai perbandingan kosakata dasar bahasa Melayu, Bali, Jawa Kuna dan Jawa Baru:

Melayu – Bali – Jawa Kuna – Jawa Baru
  • dua – dua – rwa – ro, loro
  • jalan – jalan – dalan – dalan
  • dengar – dingeh – rĕngö – rungu
  • jarum – jom – dom – dom
  • jauh – joh – doh – doh
  • ada – ada – hana – ana
  • beli – beli – wĕli, tuku – tuku
  • jari, jeriji – jriji – (?) – driji
  • betis, kaki – batis – jöng, suku – sikil
  • hidup – idup – hurip – urip
  • air, ayer – (a)yeh – wway – we, banyu
  • buah – buah – wwah – woh
  • di – di – ri, ring – i, ing
  • telur – teluh – antiga – tigan, ĕndhog
  • jemur – jemuh – (?) – pepe
  • bunga – bunga – kambang, sĕkar – kĕmbang, sĕkar
  • nasi – nasi – sĕga, sĕkul – sĕga, sĕkul
  • hujan – ujan – hudan – udan

[sunting] Pengaruh bahasa Jawa

Bahasa Bali banyak terpengaruh bahasa Jawa, terutama bahasa Jawa Kuna dan lewat bahasa Jawa ini, juga bahasa Sansekerta. Kemiripan dengan bahasa Jawa terutama terlihat dari tingkat-tingkat bahasa yang terdapat dalam bahasa Bali yang mirip dengan bahasa Jawa. Maka tak mengherankanlah jika bahasa Bali halus yang disebut basa Bali Alus Mider mirip dengan bahasa Jawa Krama. Banyak kata-kata Bali yang halus diambil dari bahasa Jawa:

Melayu – Bali – Jawa
  • sudah – sampun – sampun
  • meninggal – seda – seda
  • datang – rauh – rawuh
  • dari – saking – saking
  • arti – teges – tĕgĕs

[sunting] Kosakata khas Bali

Di atas sudah diapaparkan kosakata yang mirip dengan bahasa Melayu dan bahasa Jawa. Sekarang kosakata khas Bali dipaparkan:

Melayu – Bali – Jawa
  • kau (kasar) – cai – kowe
  • sungai – tukad – sungay (Jawa Kuna), kali, lepen
  • yang – sane – ingkang, sing
  • dukun, tabib – balian - dhukun

[sunting] Konsep Geografis

Berbeda dengan banyak suku bangsa di dunia, namun masih mirip dengan suku bangsa penutur bahasa Austronesia lainnya, orang Bali dalam menentukan arah berorientasi bukan pada arah mata angin yang pasti namun pada letak kawasan geografis, pada kasus Bali ini pada letak gunung dan laut. Oleh karena itu arah mata angin bisa berubah-ubah sesuai tempatnya:

Bali – Melayu:
  • kaja – utara namun di Buleleng berarti selatan
  • kelod – selatan namun di Buleleng berarti utara
  • kauh – barat
  • kangin – timur

[sunting] Jenis Bahasa Bali

  1. Bahasa Bali Baku
  2. Bahasa Bali Aga
  3. Bahasa Bali Jawa

Artikel punika taksih tulisan rintisan (stub).

Sinten kémawon ingkang kagungan karep mbenakaken, sumangga kémawon.

Sumber artikel iki saka kaca situs web: "http://jv.wikipedia.org../../../b/a/s/Basa_Bali_35c6.html"