აფრიკა

ვიკიპედიიდან

სატელიტური ფოტო
გაზარდეთ
სატელიტური ფოტო

აფრიკა – დედამიწის ერთ-ერთი კონტინენტი. ფართობი მიმდებარე კუნძულებიანად შეადგენს 30,3 მლნ. კმ²–ს, მოსახლეობა 840 მილიონ კაცს. კონტინენტებს შორის ამ მაჩვენებლებით იგი ჩამორჩება მხოლოდ ევრაზიას.

სექციების სია

[რედაქტირება] გეოგრაფია

აფრიკის მდებარეობა მსოფლიო რუკაზე
გაზარდეთ
აფრიკის მდებარეობა მსოფლიო რუკაზე

აფრიკის გარს ეკვრის ატლანტის და ინდოეთის ოკეანეები, ხმელთაშუა და წითელი ზღვები. ევროპიდან გამოიყოფა გიბლარტარის ვიწრო სრუტით, ხოლო სუეცის ყელით, რომელზეც სუეცის არხია გაყვანილი უკავშირდება აზიას. აფრიკის უდიდესი ნაწილი ტროპიკულ სარტყელშია მოქცეული. უკიდურესი ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილები მდებარეობენ სუბტროპიკებში. უკიდურეს ჩრდილოეთ და სამხრეთ წერტილებს შორის მანძილი 8000 კმ–ია., ხოლო უკიდურეს დასავლეთ და აღმოსავლეთ წერტილებს შორის მანძილი 7500 კმ. სანაპირო ხაზი სხვა კონტინენტებთან შედარებით სუსტადაა დანაწევრებული, მისი სიგრძე შეადგენს 26000 კმ–ს. (შედარებისთვის ევროპის სანაპირო ხაზის სიგრძეა 32000 კმ, მაშინ როცა ის ფართობით სამჯერ ნაკლებია აფრიკაზე).

აფრიკის გეოგრაფიული ნაწილები: ██ ჩრდილოეთ აფრიკა ██ დასავლეთ აფრიკა ██ ცენტრალური აფრიკა ██ აღმოსავლეთ აფრიკა ██ სამხრეთ აფრიკა
გაზარდეთ
აფრიკის გეოგრაფიული ნაწილები:

██ ჩრდილოეთ აფრიკა

██ დასავლეთ აფრიკა

██ ცენტრალური აფრიკა

██ აღმოსავლეთ აფრიკა

██ სამხრეთ აფრიკა

აფრიკას ეკუთვნის კუნძულები: მადაგასკარი, პემბა, ზანზიბარი, მაფია, სოკორტა, მასკარენის, ამირანტის, სეიშელის, კომორის, მადეირა, მწვანე კონცხის, კანარის, პრინსიპი, სან–ტომე, ანობონი, ფერნანდო–პო, ამაღლების, წმ. ელენეს, ტრისტან–და–კუნია.

ნახევარკუნძულებს შორის უდიდესია სომალის ნახევარკუნძული.

დიდი ტბებია: ვიქტორია, ალბერტი, ედუარდი, კივუ, ტენგანიიკა.

უდიდესი მდინარეებია: კონგო, ნილოსი, ნიგერი, ზამბეზი, ორანჟი.

მნიშვნელოვანი მთათა სისტემებია: ჩრდილოეთით ატლასის მთები, აღმოსავლეთში ეთიოპიის მთიანეთი, სამხრეთში დრაკონის მთები.

უმაღლესი მწვერვალია კილიმანჯარო (5895 მ.).

აფრიკის ტერიტორიაზე მდებარეობს მსოფლიოში უდიდესი საჰარის უდაბნო.

ჩვეულებრივ აფრიკას ყოფენ შემდეგ გეოგრაფიულ ნაწილებად:

  • ჩრდილოეთ აფრიკა
  • დასავლეთ აფრიკა
  • ცენტრალური აფრიკა
  • აღმოსავლეთ აფრიკა
  • სამხრეთ აფრიკა

[რედაქტირება] ისტორია

მთავარი სტატია: აფრიკის ისტორია

თანამედროვე საჰარის უდაბნოს ტერიტორიაზე არის მონადირე–შემგროვებლობითი და ადრეული მესაქონლეობითი კულტურათა კვალი. საჰარის უდაბნოდ გადაქცევის შემდეგ ჩრდილუეთ აფრიკის მოსახლეობის კონცენტრირება მოხდა მდინარე ნილოსის მიდამოებთან, აქ შემდეგ ძველი ეგვიპტის კულტურას ჩაეყარა საფუძველი. 6000 წლისთვის გაჩნდა ორგანიზებული აგროკულტურა. სუბ–საჰარულ აფკიკაში მიწათმოქმედი ბანტუს ბანტუ ხალხი იწყებს სამხრეთით მიგრაციას, მათ თანდათან შეავიწროეს განვითარებული კოზიანური მოსახლეობა (ბუშმენები, ჰოტენტოტები) და საბოლოოდ მთელი სამხრეთ აფრიკის ტერიტორია დაიკავეს.

გიზა, ძველი ეგვიპტე
გაზარდეთ
გიზა, ძველი ეგვიპტე

დაახლოებით 3100 ჩვ.წ. ყალიბდება ძველი ეგვიპტის სახელმწიფო, უძველესი ცივილიზაციის ერთერთი კერა, რომელმაც ფარაონების მმართველობის ქვეშ სიძლიერის და სიმდირის მწვერვალს ჩვ.წ. მეორე ათასწლეულის მეორე ნახევარში მიაღწია (ე.წ. ახალი სამეფო (1567-1085 ჩვ.წ.)).

ძვ.წ. პირველ ათასწლეულში ჩრდილოეთ აფრიკის ტერიტორიაზე გაჩნდა ფინიკიელების, ბერძნების და მოგვიანებით ძველი რომაელების კოლონიები. კართაგენი, თავდაპირველად ერთერთი ესეთი კოლონია, ჩვ.წ. 2 საუკუნეში მისი რომის რესპუბლიკის მიერ განადგურებამდე თავად გადაიქცა უძლიერეს კოლონიურ სახელმწიფოდ. ძვ.წ. 5 საუკუნემდე აფრიკის ხმელთაშუა სანაპირო რომის სახელმწიფოს შემადგენლობაში იყო მოქცეული. რომის იმპერიის დაცემის შემდეგ დაიპყრეს ვანდალებმა, ნაწილი კი ბიზანტიის იმპერიის შემადგენლობაში დარჩა. მე–7 საუკუნიდან ჩრდილოეთ აფრიკამ არაბების დაყრომებთან დაკავშირებით განიცადა ისლამიზაცია

სუბ–საჰარულ აფრიკაში ევროპელების გამოჩენამდე არ არსებობდა დიდი პოლიტიკური გაერთიანებები. თუმცა ადგილებში არსებობდა მეტ–ნაკლებად ცენტრალიზებული სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნები, აღსანიშნავად დასავლეთ აფრიკაში, დიდი ტბების რაიონში (ბუგანდა), ასევე აღმოსავლეთ აფრიკაში (დიდი ზიმბაბვე).

აფრიკა, 1913
გაზარდეთ
აფრიკა, 1913

ევროპელების მიერ აფრიკის კოლონიზაცია დაიწყო ჯერ კიდევ მე–15 საუკუნესი. ადრეული კოლონისტებიდან აღსანიშნავია პორტუგალიელები შემდეგ კი ჰოლანდიელები. პორტუგალიელებმა, რომლებიც ძირითადად მონებით ვაჭრობით იყვნენ დაკავებული, აფრიკის სანაპიროებზე რამდენიმე პორტი დააარსეს. აფრიკელი მონების დიდი ნაკადი მიედინებოდა ევროპელების მიერ ახლად აღმოჩენილ ამერიკისკენ. მე–17 საუკუნეში ჰოლანდიელებმა დაიწყეს აღმოსავლეთ ინდოეთის კომპანია, რის შედეგადაც თანამედროვე სამხრეთ აფრიკის ტერიტორიაზე გაჩნდა პირველი მუდმივი ევროპული კოლონია. მე–18 საუკუნის დასაწყისიდან აფრიკილ კოლონიზაციის ლიდერობა თანდათან გადავიდა ბრიტანელების და ფრანგების მხარეს. მე–19 საუკუნის მეორე ნახევრიდან კი აფრიკის გადანაწილებაში აქტიურად ჩაერთვნენ გერმანია, იტალია და სხვები. მე–20 საუკუნის დასაწყისისთვის აფრიკის ტერიტორიის უდიდესი ნაწილი დანაწილებული იყო ევროპელების მიერ.

კოლონიზაციამ ძირეულად შეცვალა აფრიკის ტერიტორია. ადგილობრივ მოსახლეობაში გავრცელდა ქრისტიანობა, გაიხსნა მისიონერული სკოლები, დაარსდა და მკვეთრად გაიზარდა ქალაქების მნიშვნელობა, აფრიკა ჩაერთო საერთაშორისო ვაჭრობაში, ეს ყველაფერი მიმდინარეობდა აფრიკის მკვიდრი მოსახლეობის მასიური ჩაგვრის, უუფლებობის და ექსპლუატაციის ფონზე.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ დაიწყო აფრიკის დეკოლონიზაცია. 60–იან 70–იან წლებში ყოფილი კოლონიების უმრავლესობას მიენიჭათ დამოუკიდებლობა.

[რედაქტირება] პოლიტიკა და ეკონომიკა

აფრიკის კონტინენტზე 56 სუვერენული სახელმწიფოა. მათი უმრავლესობა დამოუკიდებელი გახდა 50–60–იან წლებში აფრიკის ევროპული კოლონიზაციის დასრულების შემდეგ. დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ბევრ აფრიკულ სახელმწიფოში დაიწყო სამოქალაქო ომები, რომლებიც ხშირად გადაიზარდა მოსახლეობის ამა თუ იმ ჯგუფის მასიურ გენოციდში. ბევრ ქვეყანაში დამყარდა დიქტატორული რეჟიმები. პოლიტიკური არასტაბილურობა, კორუფციის მაღალი დონე, ადამიანის უფლებების უგულველყოფა, სიღარიბე, რაც სოციალური და ეკონომიკური განვითარების შემაფერხებელია, აფრიკული სახელმწიფოების წინაშე მდგარი ტიპიური პრობლემებია.

ზოგიერთი აფრიკული ქვეყანა მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით, მათ შორის ნავთობით და ძვირფასი ქვებით (ნიგერია, ბოტსვანა). ზოგიერთმა მათგანმა ახლო წარსულში მიაღწია შესამჩნევ ეკონომირურ წარმატებას. სამხრეთ აფრიკა, სადაც 90–იან წლებამდე მოქმედებდა აპარტეიდის რეჟიმი როგორც წესი მოიაზრება განვითარებული სამყაროს ნაწილად.

აფრიკის ქვეყნებში ყველაზე უფრო გავრცელებული ოფიციალური ენებია არაბული, ინგლისური, ფრანგული და ასევე სუაჰილი.

[რედაქტირება] მოსახლეობა

აფრიკის დაახლოებით 800 მლნ–იანი მოსახლეობა ეთნიკური და რასობრივი შემადგენლობით მრავალფეროვანია.

საჰარის ჩრდილოეთით მცხოვრები მოსახლეობა განეკუთნება ევროპეიდულ რასას (არაბები, ბერბერები). მეშვიდე საუკუნეში არაბების მოსვლასთან ერთად აქ გავრცელდა არაბული ენა და ისლამი.

საჰარის სამხრეთით მცხოვრები მკვიდრი მოსახლეობა განეკუთნება ნეგროიდულ რასას. სხვადასხვა ბანტუს ენებზე (ნიგერ–კონგოს ენათა ოჯახის ნაწილი) მოლაპარაკე ხალხი შეადგენს სამხრეთ, ცენტრალური და აღმოსავლეთ აფრიკის მოსახლეობის უმრავლესობას. დასავლეთ აფრიკა დასახლებულია ნიგერ–კონგოს სხვა ენებზე მოლაპარაკე ხალხით. აღმოსავლეთ და ცენტრალურ აფრიკაში აგრეთვე ცხოვრობენ აფრო–აზიულ ენებზე მოლაპარაკე ეთიოპელები და სომალელები, ასევე სხვადასხვა ნილო–საჰარულ ენებზე მოლაპარაკე ხალხი. სამხრეთ აფრიკაში მცირე რაოდენობით გვხვდებიან ჰოტენტოტები და ბუშმენები, რომელთაც ბანტუს ჩრდილოეთიდან მიგრაციამდე მთელი სამხრეთ აფრიკის ტერიტორია ეკავათ.

ევროპული კოლონიზაციის პერიოდიდან აფრიკის ტერიტორიაზე გაჩნდა ევროპელ თეთრკანიანთა მნიშველოვანი ჯგუფები. მათი შთამომავლები არიან სამხრეთ აფრიკის თეთრკანიანები (აფრიკანერები, ინგლისელი სამხრეთ აფრიკელები).

რელიგიური აღმსარებლობის მიხედვით აფრიკელების 40% ქრისტიანია, 40% მუსულმანი, დანარჩენი 20% ადგილობრივი აფრიკული რელიგიების მიმდევარია. ისლამი ჩრდილოეთ აფრიკის გარდა გავრცელებულია აღმოსავლეთ აფრიკაში. აფრიკელი ქრისტიანების უმრავლესობას წარმოადგენს ევროპული კოლონიზაციის პერიოდში გაქრისტიანებული მკვიდრი მოსახლეობა. აფრიკა აგრეთვე არის ეთიოპიის მსოფლიოში ერთ–ერთი უძველესი ორთოდოქსული ქრისტიანული ეკლესიის სამშობლო.



რედ. აფრიკის ქვეყნები და ტერიტორიები (გაეროს სუბრეგიონები)
ჩრდილოეთ აფრიკა
ალჟირი · ეგვიპტე · ლიბია · მაროკო · სუდანი · ტუნისი · დასავლეთი საჰარა დასავლეთ აფრიკა
ბენინი · ბურკინა ფასო · მწვანე კონცხის კუნძულები · სპილოს ძვლის ნაპირი · გამბია · განა · გვინეა · გვინეა-ბისაუ · ლიბერია · მალი · მავრიტანია · ნიგერი · ნიგერია · სენეგალი · სიერა ლეონე · ტოგო
ცენტრალური აფრიკა
ანგოლა · კამერუნი · ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა · ჩადი · კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა · ეკვატორული გვინეა · გაბონი · რესპუბლიკა კონგო · სან-ტომესა და პრინსიპის კუნძულები აღმოსავლეთ აფრიკა
ბურუნდი · კომორის კუნძულები · ჯიბუტი · ერიტრეა · ეთიოპია · კენია · მადაგასკარი · მალავი · მავრიკი · მოზამბიკი · რუანდა · სეიშელის კუნძულები · სომალი · ტანზანია · უგანდა · ზამბია · ზიმბაბვე
სამხრეთ აფრიკა
ბოტსვანა · ლესოთო · ნამიბია · სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა · სვაზილენდი სამფლობელოები და სხვა ტერიტორიები:
დიდი ბრიტანეთი: ინდოეთის ოკეანის ტერიტორია · წმ. ელენეს კუნძულები · საფრანგეთი: მორონი · რეუნიონის კუნძულები · პორტუგალია: მადეირა · ესპანეთი: კანარის კუნძულები · Plazas de soberanía