ჩეჩნური ენა

ვიკიპედიიდან

ჩეჩნური ენა კავკასიურ ენათა ჯგუფს მიეკუთვნება და მას დაახ. 1.200.000 მოსაუბრე ჰყავს, რომელთა უმრავლესობა ჩეჩნეთში, ჩრდილო კავკასია (ამჟ. რუსეთის ფედერაციის ნაწილი) სახლობს.

სექციების სია

[რედაქტირება] კლასიფიკაცია

ლინგვისტურად ჩეჩნური ენა ჩრდილო-ცენტრალურ კავკასიურ ენას მიეკუთვნება შესაძლო კავშირით სხვა კავკასიურ ენებთან, რომელიც ჩრდილო-კავკასიურ ჯგუფს განეკუთვნება. ნაწილობრივი მსგავსებაა ინგუშურ ენასთან, რომელთა შორისაც შუალედური დიალექტები არსებობს.

კავკასიური ენები დანარჩენ მსოფლიოში არსებულ სხვა ენათა ოჯახებს არ ეკუთვნის.

[რედაქტირება] გეოგრაფიული განაწილება

ჩეჩნურად მოსაუბრე ადამიანთა უმრავლესობა ჩეჩნეთში და ახლო-აღმოსავლეთის ქვეყნებში (ჩეჩენთა დიასპორა), განსაკუთრებით კი იორდანიაში ცხოვრობს.

[რედაქტირება] ოფიციალური სტატუსი

ჩეჩენური ენა ჩეჩნეთის (ავტ. რესპუბლიკა რუსეთის ფედერაციაში) ოფიციალური ენაა.

[რედაქტირება] დიალექტები

არსებობს რამდენიმე ჩეჩნური დიალექტი:

  • პლოსკოსტი
  • იტუმკალა
  • მელხინი
  • ქისტინი
  • ჩებერლოი
  • აკინი

[რედაქტირება] ხმოვანება

ჩეჩნურისთვის დამახასიათებელია თანხმოვანთა და არაბულის მსგავი ბგერების სიუხვე, შვედურისა და გერმანულის მსგავსი ხმოვანთა ვრცელი სისტემა, რამდენიმე გრამატიკული სქესი, და კომპლექსური ფრაზეოლოგიური სტრუქტურა.

ჩეჩნურ ენას აქვს (სხვა კავკასიური ენების მსგავსად) თანხმოვანთა სიუხვე: დაახლოებით 31 (დიალექტის მიხედვით), რაც ევროპის ნებისმიერ ენაზე მეტია. სხვა კავკასიური ენებისგან განსხვავებით მას ასევე აქვს ხმოვანთა და დიფტონგების დიდი ასორტიმენტი: დაახ. 27 (დიელექტის მიხედვით), რაც მსგავსია რაოდენობით და ფონეტიკურად სკანდინავიურ ენებთან, გერმანულთან და ფინურთან.

[რედაქტირება] გრამატიკა

ჩეჩნური ენა საინტერესოა მკვლევართათვის ლექსიკოგრაფიის მხრივაც - ახალი სიტყვები ენაში დამოკიდებულია მთელ ფრაზაზე ფიქსირებით არსებულ სიტყვათა შერწყმის ნაცვლად. ძნელი გასარკვევია რომელი სიტყვა ეკუთვნის ენობრივ ლექსიკონს.

[რედაქტირება] ლექსიკა

მშობლიური სიტყვები ჩეჩნურში ძალიან ცოტაა (არაუმეტეს 3000-ისა). ბევრი სიტყვა ნასესხებია რუსულიდან, თურქული ენებიდან (ძირითადად კუმუხურიდან), არაბულიდან, და ზოგიერთი სპარსულიდან, ალანურიდან (ოსური) და ქართულიდან. ჩეჩენმა და ინგუშმა მეცნიერებმა ასევე აღმოაჩინეს კავშირი ძველ კუნიფორმულ ენებთან - ჰურიანსა და ურარტუს ენებთან.

[რედაქტირება] ისტორია

ჩეჩნური სალიტერატურო ენა შეიქმნა 1917-ის ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ და ლათინური ალფაბეტი გამოიყენებოდა არაბულის ნაცვლად 1920-იან წლებში. 1938 წელს კირილიცა იქნა შემოღებული. 1992 წელს ჩეჩენთა რესპუბლიკის გამოცხადების შემდეგ ზოგიერთი ჩეჩენი ლათინურ ანბანს დაუბრუნდა. ჩეჩნური დიასპორა იორდანიაში, თურქეთსა და სირიაში სასაუბრო ჩეჩნურს კარგად ფლობს, თუმცა დამწერლობა აქ მხოლოდ მცირე მათგანმა თუ იცის და ისიც არა კირილიცით.

[რედაქტირება] რესურსები ინტერნეტში