წყაროსთავი (ძეგლი)

ვიკიპედიიდან

წყაროსთავი, შუა საუკუნეების ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლი, კულტურის მნიშვნელოვანი კერა, საეპისკოპოსო კათედრალი ისტორიულ სამხრეთ საქართველოში, ჯავახეთში, ხოზაფანის (კარწახის) ტბის მახლობლად (ახლანდელი თურქეთის ტერიტორია).


მემატიანე ჯუანშერის (XI ს.) ცნობით, ტაძარი ააგო მეფე ვახტანგ I გორგასალის ძემ - მირდატმა. წყაროსთავის საეპისკოპოსო ერთ-ერთი უძველესი იყო საქართველოში. მისი ეპარქია მოიცავდა ტერიტორიას მდ. მტკვრის აღმოსავლეთით: არტაანიდან ყარსის მთამდე და ხავეთამდე. ამჟამად ძეგლი აღარ არსებობს, 70-იან წლებში იგი მთლიანად დაანგრიეს. წყაროსთავი წარმოადგენდა VI საუკუნის ბაზილიკას, რომელიც X საუკუნის შუა ხანებში ან II ნახევარში გადაკეთდა გუმბათოვან ტაძრად. გეგმაში დასავლეთ ნაწილში ოთხკუთხა და რვაკუთხა (დასავლეთი წყვილი) ბოძების 3 ჭყვილით დაყოფილი 3 ნავი ჯქონდა. აღმოსავლეთ ნაწილში 3 მკლავი იყო. აქედან აღმოსავლეთ მკლავს საკურთხევლის აფსიდით დასრულებული ღრმა ბემა ჰქონდა. სამხრეთი და ჩრდილოეთი მკლავები უაფსიდო იყო. სამივე მკლავი გუმბათქვეშა კვადრატს ეკვროდა. საკურთხევლის ორივე მხარეს გეგმით მართკუთხა სათავსები იყო, ხოლო სამხრეთით და დასავლეთით - თაღებით გახსნილი გალერეა. მთელი ტაძარი შემოსილი იყო სწორ რიგებად ნაწყობი, სუფთად გათლილი მსხვილი კვადრებით. რვაწახნაგა გუმბათის ყელში გაჭრილ 4 სარკმელს გარედან შეწყვილებულ სვეტებზე ამოყვანილი თაღედი ამკობდა. სარკმლის სათაურები სადა იყო, უსარკმლო სიბრტყეები გუმბათის ყელზე - კვეთილი ორნამენტითა და ჯვრის გამოსახულებით შემკული, თაღების შეერთების ადგილზე მოთავსებული იყო ღვთისმშობლის, იოანე ნათლისმცემლისა და სხვა რელიეფური გამოსახულებანი. აღმოსავლეთ ფასადზე გამოსახული იყო ღვთისმშობელი ყრმით. ე. თაყაიშვილი, ფრაგმენტების სახით შემორჩენილი ქართული წარწერებისა და აგრეთვე წარწერების ძვ. პირების მიხედვით, ვარაუდობდა, რომ ტაძარი დასრულებული სახით XI-XII საუკუნეებში იყო აგებული. შემდგომი შესწავლის საფუძველზე ხუროთმოძღვრებისა და დეკორის ხასიათით იგი X საუკუნის შუა წლების ძეგლებს მიაკუთვნეს.

წყაროსთავი ძველი ქართული მწერლობის მნიშვნელოვანი კერა იყო. აქ მოღვაწეობდნენ მწიგნობრები ექვთიმე გრძელი (XI ს.), საბა მწერალი (XIII ს.) და სხვები. ცნობილია წყაროსთავიდან მოღწეული ძვირფასი ხელნაწერები: წყაროსთავის სახარება (Q № 907), გადანუსხული იოანე ფუკარალისძისა და გიორგი სეთაიძის მიერ 1195 წელს. ე. წ. წალკის ოთხთავი (XII-XIII სს.) და სხვა. 1902 წლის მოინახულა და აღწერა ქართული კულტურის მკვლევარმა ე. თაყაიშვილმა.