Хvннv

Wikipedia-с

[Өөрчлөх] Хvннv гvрэн байгуулагдсан нь

МЭЄ III зууны сїїлчээр Монгол нутагт Хїннї аймгуудыг нэгтгэсэн хїчирхэг улс байгуулагджээ. Тїїний їндэслэгч нь Тїмэн шаньюйн хїї Модун байв. Тэрээр эцэгийн Хятадад алдсан ордос нутгийг эргїїлэн авчээ. Мєн умард зїгийн нїїдэлчин олон аймаг дин-лин, зїїн хєрш дїн-ху нарийг удаа дараагаар нэгтгэн, баруун зїгийн аймгуудыг довтолж байжээ. Модун шаньюйн їед Хїннї гїрний шинжтэй болж Хан улстай эн зэрэгцэх болов.Модун шаньюйн їед Хїннї гїрний шинжтэй болж Хан улстай эн зэрэгцэх болов. Модун МЭЄ 200 онд хятадийн 300 мянган цэргийн довтолгоог няцаан Хан улсын хаан Гао-ди-ийг(206-194) Пинчин хот (одоогийн Дайтун) орчимд долоо хоног бїслэн байлдаж, Хїннї нар энэ тулаан Хан улсаас эрс хїчтэйгээ харуулжээ. Їїний дараа МЭЄ 198 онд Хан улс Хїннї улстай найрамдлын гэрээ байгуулжээ. Энэхїї гэрээ ёсоор Хан улс, Тїмэн газрын Цагаан хэрэмээс хойшхи газрыг хїннїгийн хаан захирахыг хїлээн зєвшєєрсєн ба хэрэмээс урдахь хэсгийг Хан улсын хаан захирахыг Хїннї улс мєн зєвшєєрчээ. Энэ тухай Хан улсын нэгэн айлтгал бичигт: " Урт хотоос (Цагаан хэрэмээс) хойш нум сум барьсан улс Шаньюйн цаазийг дагасугай. Урт хотоос дотогш дээл малгайт улсыг би захирсугай " гэж Хан улсын хаан хїлээн зєвшєєрсєн гэжээ. Їїнээс гадна Хан улс жил бїр Шаньюйд алт, магнаг торго, тариа будаагаар алба барих їїрэгтэй болжээ. Ийнхїї Хан улс 50-иад жилийн турш Хїннїд алба барьж байжээ. Модун шаньюйн їед Хїннї гїрний нутаг дэвсгэр ємнє зїг цагаан хэрэм, ордос нутаг, умард зїгт Байгаль нуур, баруун зїгт Ил тарвагатай, Синьзян, дорно зїгт хойд Солонгос хїртэл уудам их болжээ. Хvннv гvрний газрын зураг



[Өөрчлөх] Хvннv гvрэн бутарч мєхсєн нь

Хїннї гїрэн эдийн засгийн нэгэн бат бах суурин дээр їїсэж тогтсонгїй, харин хїннїгийн язгууртан нарийн зэвсгийн хїчээр нэгтгэсэн, хоорондоо холбоо хэлхээ султай, нийгмийн янз бїрийн шатанд байсан аймгуудийн хэврэг нэгдэл байжээ. Ийм учраас Хїннї гїрэн удаан хугацаагаар оршин тогтнож чадсангїй. Зэвсгийн хїчээр нэгтгэсэн олон аймаг хїннїгийн захиргаанаас гарахыг тэмїїлэн ямагт тэмцэл хєдєлгєєн єрнїїлж байсанаас гадна, хїннїгийн язгууртаны дотор эрх мэдлээ булаацалдсан тэмцэл улам хїчтэй єрнєж байв. Энэ нь Хїннї улс задрахын бас нэгэн шалтгаан болжээ. Хан улс єєрийн умард хєршийн байдал ийнхїї тохигїй болсныг ашиглан тїїнийг сулруулах, бїрмєсєн бут зохих арга явууллагыг улам идэвхтэй эхэлжээ. Їїний нэг жишээ нь МЭЄ 140-86 он хїртэл Хан улсын тєр барьсан У-ди хааны їед Хїннїг ганцаардуулах нарийн боловсруулсан бодлогыг гурван чиглэлээр явуулжээ. Тїїний 1-рт: Хїннї нарыг ордос нутгаас хойш хєєж, тэнд "Таван харьяат улс" гэгч нэрийн дор нїїдлийн иргэдийг авчран суулгаж, хїннїгийн ємнє захын їржил шимтэй хэсэг нутгийг халхавч болгон хувиргажээ. "Тїїний сайн эн тариаланг булаавай" гэж Хан улсын нэгэн сайд хаандаа айлтгаж байснаас їзэхэд хїннї нарыг газар тариалангийн гол нутгаас нь салгасан ажээ. Хан улс Хїннїгийн зїїн хєрш Солонгосийг дайлж, Хїннї, Солонгосын хэдэн халхавч газрыг байгуулж, Хїннї улсын зїїн этгээд мєрийг тасалжээ. Мєн Хїннїгийн баруун талд байсан Фергана хавийн хавийн Давань улсыг Хан улс эзэлэн Дорнод Туркстаныг дайлж Їсїнь нартай холбоо тогтоож "Хїннї улсын баруун мєрийг…" тасалжээ. Энэ бодлогийн їр дїнд "Шаньюй сая ганцаар болоод говиос хойш газарт хол зайлж дєрвєн хязгаарт хэрэггїй болов" гэж мєнхїї сайд айлтгалдаа бичжээ. МЭЄ 50 орчим онд хїннїгийн язгууртаны тэмцэл улам хурцдаж нэгэн зэрэг таван шаньюй сууж дотоодийн самуун улам даймжирч, нэгдэл нь суларч, задарч байжээ. Энэ їед хїннїгийн язгууртаны дунд їзэл бодлын Хятадад дагаар орох, тусгаар тогтнолоо хамгаалах гэсэн хоёр урсгал гарч, эдгээр урсгалыг ах дїї Чжи-чжи, Хуханье толгойлж їїний їрээр МЭЄ 53 онд хоёр хэсэг болон бутарч Хуханье тэргїїтэй хэсэг нь Хан улсын харьяат болж говийн урд гарч Цагаан хэрэмийн араар нутаглах болжээ. Чжи-чжи тэргїїтэй хэсэгт хїннїгийн ихэнх нь байсан боловч Хан улс ба Хуханьегийн цэргийн довтолгоонд байнга нэрвэгдэн шахагдсаар байсан тул Чжи-чжи шаньюй сїїлдээ зєвхєн єєрийн харьят цэрэг ардаа авч баруун зїг нїїдэллэж Алтайн нуруу хавиар нутаглаж, Хїннї улсын харьяанд урьд нь байсан Гяньгїнь зэрэг аймгїїдыг дахин єєртєє нэгтгэн авчээ. Тэгээд Їсїньтэй удаа дараа байлдаж байсан Кангюй улстай холбоо тогтоож Їсїнь ба Хятадын єнгєлзєлийн няцааж байжээ. Мєн їед Хан улс Хїннї улсыг бїрмєсєн устгах зорилгоор дайтаж, уг тулаанд Чжи-чжи алагджээ. Тїїний харьяат Хїннї нар алс єрнє зїгт зайлан нїїхнэд хїрсэн нь IV-V зууны "Их нїїдэл" хэмээн тїїхэнд тэмдэглэгдсэн том їйл явдлын эх їїсвэр нь болжээ. Хан улсын хараат, Цагаан хэрэмээс ємнє нутаглаж байсан Хїннї нар Хан улсын элдэв бодлогийн эсрэг тэмцэл єрнїїлж, улмаар хоорондоо зєрчилдєн дотроо Єрнєд Хїннї Умард Хїннї гэж хоёр хэсэгт хуваагджээ. Єрнєд Хїннї говиос ургаш нутаглаж, Хятадын хараат улс болжээ. Харин Умарт Хїннї тусгаар байдлаа хадгалж їндсэн нутагтаа їлджээ. МЭ 37 онд Умарт Хїннїгийн 58 аймаг Ємнєд Хїннїд дагаар орж Умарт Хїннїгийн байдлыг улам доройтуулав. Энэ байдлыг Хан улс ашиглан Ємнєд Хїннїтэй хїч хавсран урд талаас нь довтолж, урьд хїннїгийн захиргаанаас нэгэнт гарсан сяньби, дин-лин, їсїн зэрэг аймууд зїг бїнээс нь хавсран цохижээ. Умарт Хїннїгийн зарим хэсэг нь баруун зїг нїїж, гол хэсэг нь МЭ 93 онд сяньбид эзлэгдэн тус улсын харьяанд оржээ. Ийнхїї 300 гаруй жил тєв азид ноёрхож байсан Хїннї гїрэн мєхжээ. Хїннї гїрэн нь монгол аймгуудыг нэгтгэсэн Тєв Азийн хїчирхэг улс байсан бєгєєд тїїний нийгэм, улс тєрийн хєгжил, соёл, ахуй амьдалд гарсан ололт дэвшилтїїдийг хїннїгийн дараа Монголд ноёрхолоо тогтоож байсан олон аймаг улсууд уламжлан авчээ.