Буриад

Wikipedia-с

Буриад(Буряты)-ууд нь монгол угсааны үндэстэн. Хүн ам нь 436,000 орчим. ОХУ-ын Буриадын Бүгд Найрамдах Улсад төвлөрч оршин суух бөгөөд, оростой холилдож маш их оросжсон. Мөн Усть Ордын Буриад болон Агын Буриадын автономит тойрог гэж ОХУ-д бий. Түүнчлэн Монгол Улс болон Хятадын зүүн хойд хэсгээр бага тоогоор оршин сууна.

Буриад гэдэг нэр түүхэнд анх тэмдэглэгдсэн нь 1240 онд бичигдсэн Монголын Нууц Товчоо болно. Буриад гэдэг нэрийн талаар хэд хэдэн таамаглал бий:

  1. «Бөрт» чоно гэдгээс гаралтай (монгол хэл)
  2. «Буруут» (монгол хэл) гэдгээс гаралтай – Монголчууд исламын шашинтай кыргызуудыг буруу номтон гэж нэрлэдэг байсанчлан монголчуудаас өөр шашин шүтдэг байсантай холбоотой байж магадгүй.
  3. «Брат» (орос хэл) гэдгээс гаралтай - ах дүү гэсэн утга бүхий үг. Оросууд өөрсөддөө ойр дотно хандаж байсан учир тэгж нэрлэсэн байж магадгүй.
  4. Бар гэдгээс гаралтай.

Буриадууд Алтайн хэлний язгуурын монгол хэлний бүлгийн Буриад хэлээр ярилцдаг. Эрт үеэс бусад монголчуудтайгаа адилаар уйгур бичигт үндэслэсэн монгол бичиг ашигладаг байсан боловч 1931 оноос латин, 1939 оноос кирилл бичиг хэрэглэх болсон.

Уламжлалт шашин шүтлэг нь шаманизм буюу бөө мөргөл бөгөөд 16 дугаар зууны сүүлчээс төвдийн буддизм буюу (шарын шашин) (Их хөлгөний урсгал)-д орсон. Буриадад Христос шашин анхны оросуудтай хамт нэвтэрч, 20 дугаар зууны сүүлийн хагаст өргөн тархсан.

1741 онд буддизм Оросын албан ёсны шашнуудын нэг болсон бөгөөд буриадын анхны буддын сүм Тамчин дацан тэр үед байгуулагдсан байна. 1914 оны байдлаар Буриадад 48 дацанд 16,000 лам шавилан сууж байсан гэдэг баримт бий. 1930-аад онд Буриадын буддын сүм хийдүүд бараг бүгд хаагдаж, сүйтгэгдсэн ажээ. Тэр үед пан-монголизм хүчтэй дэлгэрч байснаас болж Йосиф Сталины дэглэм 10 гаруй мянган буриадууд хэлмэгдэж, улсын нэр Буриад-Монголыг Буриад болгон өөрчилсөн гэдэг.

Буриадын газар нутаг 17 дугаар зууны дунд үед Оросын Хаант Улсын бүрэлдэхүүнд орж, эхлээд Эрхүүгийн захирагчийн харьяанд байгаад, Байгалын чанад мужийн бүрэлдэхүүнд оржээ (1851 он). 1917 оны социалист хувьсгалын дараа байгуулагдсан Алс Дорнодын Бүгд Найрамдах Улсын бүрэлдэхүүнд багтаж байгаад 1921 онд ЗСБНХОУын бүрэлдэхүүнд орж, 1922 онд өөртөө засан тохинох эрхтэй болжээ. 1923 онд ЗСБНХОУ-ын бүрэлдэхүүн дэх Автономит Улс болсон байна. 1992 оноос Бүгд Найрамдах Буриад Улс гэж нэрлэх болсон байна.

[Өөрчлөх] Гадаад холбоос

Бусад хэл дээр